You are on page 1of 48

A ARTE

(WATTERSON, B. Calvin & Hobbes.)

O dicionrio Houaiss (2009) define ar e! co"o a #rodu$%o conscien e de o&ras, for"as ou o&'e os (o) ada #ara a concre i*a$%o de u" idea) de &e)e*a e +ar"onia ou #ara a e,#ress%o da su&'e i(idade +u"ana!. -or essa cur a defini$%o (u"a de "ui as #oss.(eis) #ode/se a#reender 0ue ar e! 1 oda cria$%o +u"ana co" (a)ores es 1 icos (&e)e*a, +ar"onia, e0ui).&rio) 0ue sin e i*a as e"o$2es de u" ar is a, sua +is 3ria, seus sen i"en os, sua cu) ura, sua (is%o de "undo (e, conse0uen e"en e, u" #anora"a de sua 1#oca). -ode, a Ar e, a#resen ar/se so& (ariadas for"as, sendo #ass.(e) de ser #erce&ida #e)o ser +u"ano a #ar ir de r4s "odos dis in os5 (isua)i*ada (#in ura, escu) ura, )i era ura), ou(ida ("6sica) ou "is a (cine"a). Afora a defini$%o a#resen ada aci"a, se i(er"os e" "en e 0ue o "undo do +o"e" o "undo do sen ido!, co"o escre(eu o #oe a Oc a(io -a*, #odere"os en ender 0ue a Ar e enciona a#resen ar ao +o"e" "aneiras de con+ecer e in er#re ar a rea)idade e a si "es"o. 7as, con raria"en e 8 9i4ncia (0ue a"&iciona dar ao ser +u"ano u" con+eci"en o o&'e i(o da rea)idade), a Ar e #er"i e a rea)i*a$%o de a) e"#rei ada de "odo su&'e i(o. :sso si;nifica 0ue, se #or u" )ado a 9i4ncia nos d u"a #ers#ec i(a real da rea)idade, a Ar e nos ra* u" #on o de (is a ficcional dessa "es"a rea)idade. Nesse sen ido, as "anifes a$2es ar .s icas s%o #on es en re a o&'e i(idade e a su&'e i(idade5 co" a )i&er a$%o da consci4ncia +u"ana #e)a Ar e, o in e)ec o 1 )i&er o de seu ca)a&ou$o )3;ico, a&rindo es#a$o #ara u"a cons an e cria$%o da <

i"a;ina$%o. =a o 1 0ue o ser +u"ano, #or na ure*a, necessi a de fic$%o (ou "e)+or, de u"a es#1cie saudvel de fic$%o)5 co"o escre(eu o fi)3sofo a)e"%o =riedric+ Nie *sc+e, a Ar e e,is e #ara 0ue a (erdade n%o nos des rua!. 9o" essa frase #ode/se no ar 0ue a Ar e 1 u" "odo ou ro de nos con+ecer e con+ecer o 0ue nos cerca, de nos en ender e de en ender o "undo e" 0ue (i(e"os. E" ou ras #a)a(ras, sucu"&ir.a"os 8 rea)idade se i(1sse"os con a o inin erru# o a#enas co" suas carac er.s icas reais> n%o su#or ar.a"os (i(er se" 0ue i(1sse"os a o#or unidade de esca#ar!, e" de er"inados "o"en os, das a;ruras e das a"arras do co idiano. ? a Ar e, #ois, 0ue #er"i e a consu"a$%o de a) fu;a (0ue, se ana)isar"os &e", n%o 1 e,a a"en e u"a fu;a, #ois n%o #ode"os esca#ar o a)"en e da rea)idade, "as a o"ada de u"a #ers#ec i(a "ais (i(a, "ais +u"ana do 0ue (i(e"os). ? c)aro 0ue a fic$%o "encionada 1 fei a a #ar ir de u"a es#1cie de "en ira> "as 1 ()ido )e"&rar 0ue e,is e" ao "enos dois i#os5 a "en ira 0ue n%o se di* "en ira e a "en ira 0ue dei,a c)aro ser "en ira. No #ri"eiro caso e"os, #or e,e"#)o, as #ro"essas dos #o). icos (#ro"essas "en irosas 0ue nos fa*e" acredi ar sere" (erdadeiras)> no se;undo caso, e"os a fic$%o, 0ue 1 u"a "en ira +ones a, ou se'a, u"a "en ira 0ue se assu"e co"o "en ira, 0ue se "os ra, se" "scaras, co"o a). Esse i#o de "en ira, de i)us%o, de fic$%o, 1 a 0ue ser(e co"o "a 1ria da Ar e, u"a i)us%o 0ue avisa ser i)us%o. E a necessidade de i)us%o 0ue e"os #ara enfren ar a e,is 4ncia 1 u"a es#1cie de su& erf6;io an e o frio deser o do rea), an e, a"&1", a i"#ossi&i)idade de, o&'e i(a"en e, co"unicar"os a);o (co"o u" sen i"en o, #or e,e"#)o)5 co"o escre(eu Hans/@eor; @ada"er, a ar e, co" efei o, cons i ui o "eio #ri(i)e;iado #e)o 0ua) se co"#reende a (ida, ' 0ue, si uada Anos confins do sa&er e da a$%oB, e)a #er"i e 0ue a (ida se re(e)e a si "es"a e" u"a #rofundidade onde a o&ser(a$%o, a ref)e,%o e a eoria ' n%o 4" acesso!. Ciria/nos ou ro fi)3sofo a)e"%o, =riedric+ Sc+e))in;, 0ue a ar e en ra e" a$%o 0uando o sa&er desa"#ara os +o"ens!. ? e(iden e 0ue, se o"ar"os co"o &ase o "undo con e"#orDneo, ere"os 0ue nos defron ar co" a necessidade de e,#)ica$%o da fina)idade da Ar e. Toda(ia, co"o sa&e"os (#or0ue (i(e"os isso), aca&a"os #or en ender co"o ()ido! ou 6 i)! a#enas a0ui)o 0ue ;era )ucro. A Ar e, no en an o, a verdadeira Ar e, n%o as#ira a essa fina)idade.
(WATTERSON, B. Calvin & Hobbes.)

E" )in+as ;erais, #ara ser"os sinceros de(e"os di*er 0ue, de acordo co" a )3;ica con e"#orDnea, a Ar e 1 in6 i)> in6 i) #or0ue n%o es de acordo co" os "o)des ca#i a)is as, #or0ue n%o se co)oca co"o o&'e o de )ucro. ? c)aro 0ue, e" con ra#ar ida, + a0ue)e i#o de ar e fei a e,a a"en e #ara (enda, 0ue n%o se #reocu#a e" ser artstica, "as, si", e" ser ren (e) e )ucra i(a, u" i#o de ar e 0ue se insere e" u"a cu) ura na 0ua) foi de#reciada e con(er ida e" "era "ercadoria. Ainda 0ue a) su&s i ui$%o dos (a)ores es 1 icos #e)os financeiros i"#ere na a ua)idade, n%o si;nifica 0ue a Ar e es e'a "or a (co"o "ui os ;os a" de #ensar) ou e" crise. Ce cer o "odo, a 0ues %o 1 0ue a Ar e n%o es e" crise, "as crise, ens%o, conf)i o, #ois a"&1" 1 u" "eio 6 i) #ara a cr. ica e #ara a ref)e,%o. Ca. 0ue #ode"os conce&er a necessidade +u"ana #e)a Ar e, #os o 0ue sua fun$%o n%o 1 a#enas a de decorar! o "undo5 a Ar e #ode ser(ir, a"&1", #ara es#e)+ar nosso "undo ((is%o na ura)is a), #ara nos a'udar no dia a dia ((is%o u i)i ria), #ara e,#)icar e descre(er a His 3ria, #ara a'udar a e,#)orar o "undo, #ara nos fa*er "ais cr. icos e c. -ro(a disso 1 0ue, "ui as (e*es, #ode"os nos desa;radar ao ou(ir u"a "6sica, )er u" ro"ance ou o&ser(ar u"a #in ura. :sso #or0ue as "anifes a$2es ar .s icas n%o necessaria"en e radu*e" nossa (is%o da rea)idade, e, co)ocados e" con a o co" ou ras #ers#ec i(as diferen es da nossa, #ode"os faci)"en e nos ofender, nos c+ocar. Se'a 0ua) for nossa rea$%o, #ro(a"os, ao (i(enci/)a, u" i"#or an e o&'e i(o da Ar e5 nos co"o(er, nos fa*er #ensar. ? necessrio, co" isso, 0ue en+a"os u"a #os ura de o)erDncia dian e das "anifes a$2es ar .s icas (concordar co" e)as ou discordar de)as s%o a#enas resu) ados #oss.(eis a 0ue c+e;a"os #or0ue a Ar e nos #er"i e isso), e(i ando #os uras in ransi;en es co"o 8s (e*es ocorre". E" e,e"#)o disso #ode ser no ado na no .cia a&ai,o, de F de a&ri) de 20<<. Ge'a, #ri"eira"en e, o 0uadro Cuas ai ianas!, do #in or franc4s -au) @au;uin, e, a se;uir, a no a de 'orna)5
(@AE@E:N, -. Duas taitianas.)

Mulher diz que tentou destruir obra de Gauguin por mostrar nudez. E"a "u)+er 0ue en ou des ruir u" dos 0uadros "ais c1)e&res de @au;uin I ACuas Tai ianasB I e" u" "useu de Was+in; on e,#)icou 0ue sua rea$%o ocorreu de(ido ao fa o de a o&ra "os ra Anude* e +o"osse,ua)idadeB, re(e)ara" docu"en os 'udiciais nes a er$a/feira. Na se, a/ feira, a "u)+er &a eu no 0uadro do i"#ressionis a franc4s, e,#os o na ational Galler!. A#aren e"en e, n%o causou danos 8 o&ra. A-ara "i", @au;uin 1 o "a). Re#rodu*iu a nude* e isso 1 rui" #ara as crian$as. E" sua #in ura, re#resen a duas "u)+eres e isso 1 "ui o +o"osse,ua)B, dec)arou a "u)+er aos a;en es de se;uran$a 0ue a #rendera", se;undo os docu"en os di(u);ados #e)o ri&una) e" Was+in; on. ATen ei re ir/)o. Ac+o 0ue de(eria ser 0uei"adoB, afir"ou a "u)+er, se;undo u" oficia) da #o).cia ci ado nos docu"en os!. -os uras co"o essa #ro(a" duas coisas5 0ue o ser +u"ano "ui as (e*es n%o conse;ue con(i(er co" a diferen$a e, o "ais i"#or an e, 0ue de fa o a Ar e nos inci a, nos #ro(oca. Gis o isso, e re)e"&rando 0ue a Ar e 1 u"a "anifes a$%o +u"ana, n%o u" #rodu o de "0uinas, sur;e a 0ues %o5 0ue" fa* ar eJ Ora, o ar is a. Toda(ia, essa res#os a n%o esc)arece. Se'a"os, #ois, "ais c)aros e "ude"os a 0ues %o5 0ue" 1 o ar is aJ ? a0ue)e 0ue, a #ar ir de cer a 1cnica, a"&iciona nos co"unicar a);o5 u"a ideia, u"a sensa$%o, u" sen i"en o, u"a #ers#ec i(a de "undo, a consci4ncia de sua 1#oca... O +o"e", duran e oda a sua +is 3ria, criou ar efa os #ara sa isfa*er as suas necessidades #r icas (co"o as ferra"en as #ara ca(ar a erra, #ara ca$ar e c.), "as n%o a#enas o&'e os #r icos fora" criados5 ou ros o&'e os fora" conce&idos #or sere" in eressan es ou #ossu.re" u" car er ins ru i(o. ? o caso dos o&'e os ar .s icos, criados #e)o +o"e" #ara 0ue o "undo sai&a o 0ue #ensa, #ara di(u);ar as suas cren$as, #ara es i"u)ar e dis rair a si K

"es"o e aos ou ros, #ara e,#)orar no(as for"as de o)+ar e in er#re ar a rea)idade. O ar is a, en %o, en0uan o su'ei o, cria o&ras de ar e, o&'e os, a fi" de nos co"unicar a);o. E ais o&ras de ar e, de#ois de criadas, #ode" ser consideradas a"&1" su'ei os 0ue #assa" a fa)ar! do "undo, de si, de a);u"a coisa, "os rando/se co"o u" ar if.cio a #ar ir do 0ua) #ode"os er acesso ao indi*.(e). 7as, ainda 0ue se'a u" "eio de e,#)ora$%o da rea)idade +u"ana, a con(er;ir an o #ara den ro (ao ad0uirir u"a #os ura "e a)in;u.s ica) 0uan o #ara fora de si, a o&ra de ar e de(e ser (is a, an es de udo, co"o u"a fina)idade e" si "es"a, co"o u" fi" 0ue se &as a, de "aneira 0ue, #ara e,#)ic/)a de "odo es ri a"en e for"a), n%o se fa* necessrio recorrer a "ais nada5 u"a o&ra de ar e 1 ca#a* de se e,#)icar #or si "es"a, a #ar ir de seus #r3#rios "eios. E os ar is as, 0ue ! s%o as an enas da ra$a , co"o escre(eu E*ra -ound, u i)i*a"/na co"o u" ins ru"en o 0ue n%o #erde seu #oder ao se fec+ar co"o u"a os ra, fa*endo co" 0ue udo a0ui)o 0ue fica #ara fora n%o se'a necessrio #ara fa*er e dar sen ido ao 0ue e)a 1. Ao se fec+ar, ao se &as ar, a Ar e, os r a no fundo do oceano da rea)idade, ad0uire a #ossi&i)idade de ;erar #1ro)as...
(S:EBER, A. "em ttulo.)

E" er"os for"ais, #or an o, as o&ras de Ar e a#resen a" es i)os diferen es, 1cnicas diferen es de co"#osi$%o, a de#ender do ar is a 0ue as fe* e do "o(i"en o es 1 ico e" 0ue es e(e inserido. Luando a#rende"os a recon+ecer ais es i)os, #ode"os desco&rir 0ue" e 0uando #in ou de er"inada #in ura, "as #ara isso #recisa"os sa&er )er! u"a #in ura, ana)is/)a, in er#re /)a. -ara isso, e"os 0ue er e" "en e a);uns as#ec os #ass.(eis de recon+eci"en o e" u" 0uadro, co"o os ei,os (isuais, a co"#osi$%o, os #esos (isuais, o e0ui).&rio, as ens2es dinD"icas e c. Ge'a"os "ais de ida"en e esses as#ec os. # composi$%o. E"a #in ura 1 u"a re#resen a$%o do es#a$o, #or an o, den ro F

de)a, re;e"/se concei os &sicos da Na ure*a e sa&e"os 0ue es a ende ao e0ui).&rio e 8 si"#)icidade. Sa&e"os, a"&1", 0ue e,is e o em cima e o embai&o, a esquerda e a direita. O su#or e da o&ra, o 0ua) c+a"a"os #)ano &sico! (a e)a e" si), se;undo as in(es i;a$2es do #in or Wassi)M NandinsOM (<PQQR<9KK), 1, ;era)"en e, re an;u)ar. O 0ue c+a"a"os de co"#osi$%o #ic 3rica! n%o 1 "ais do 0ue a "aneira 0ue o ar is a e)e;eu #ara dis ri&uir os e)e"en os da sua re#resen a$%o nesse #)ano &sico. 's pesos visuais. NandinsOM #ro#Ss di(idir o #)ano &sico e" 0ua ro #ar es i;uais, a ra(essando #or u" ei,o (er ica) e ou ro +ori*on a), cu'a in er#osi$%o "arca e,a a"en e o cen ro do 0uadro. A #ri"eira re)a$%o 0ue #odere"os es a&e)ecer 1 a 0ue di(ide o e" ci"a! e o e"&ai,o!5 a *ona su#erior 1 a 0ue "enos #eso (isua) o)era, e a inferior a 0ue "aior #eso o)era. -or #eso (isua)! en ende"os o efei o 3 ico 0ue #rodu* u"a fi;ura ;rande e "aci$a ou u"a cor in ensa> ra a/se de *onas 0ue in ui i(a"en e recon+ece"os co"o #esadas!. N%o 1 dif.ci) re)acionar a di(is%o e" ci"aTe"&ai,o co" a rea)idade5 a for$a da ;ra(idade "an 1" as #essoas e as coisas &e" assen es na erra, en0uan o 0ue e" ci"a encon ra"os co" o ar e o c1u a&er o. A se;unda re)a$%o 1 a 0ue di(ide es0uerda! e direi a!5 co"o a di(is%o an erior, a"&1" nos condu* a u"a *ona densa e ou ra "enos densa. A conc)us%o 1 0ue 8 *ona "ais #esada da o&ra corres#onde ao se or inferior direi o, e" o#osi$%o 8 *ona "ais )e(e, a es0uerda su#erior, co"o se #ode (er no es0ue"a a&ai,o.

Esses concei os ser(e" #ara iden ificar os #esos (isuais den ro do 0uadro e a re)a$%o 0ue 4" as fi;uras no seu in erior. :sso n%o si;nifica 0ue o "aior #eso (isua) fi0ue se"#re no se or inferior direi o5 "ui as (e*es #ode"os encon r/ )o no cen ro ou a 1 "es"o nu" se or su#erior. E" ais casos o efei o de #eso 1 "ais e(iden e, #ois a fi;ura ocu#a u" se or )e(e!, c+a"ando "ui o "ais a a en$%o e o&ri;ando a (is a a fi,ar/se ne)a u"a e ou ra (e*. -erce&e/se, #ois, 0ue e" Ar e oda fu;a do #adr%o! de(e ser "o i(ada, is o 1, er u" #or 0ue #ara er sido rea)i*ada, e 1 nosso ra&a)+o desco&rir a) "o i(a$%o. Q

' conte(do) denota$%o & conota$%o. Se oda o&ra de ar e de(e e,#ressar a);o, isso si;nifica, e" #ri"eiro )u;ar, 0ue o con e6do da o&ra de(e ir "ais a)1" da a#resen a$%o dos o&'e os indi(iduais 0ue a cons i ue". Esses o&'e os indi(iduais s%o os re#resen a i(os e deno ados, ou se'a, a0ue)es 0ue se iden ifica" se" esfor$o (u"a #essoa, u"a r(ore, u"a #on e e c.)> a"&1" s%o deno"inados de si;nos icSnicos!. Ese"os u" e,e"#)o5 a 7ona)isa!, de Ueonardo da Ginci (a&ai,o). Ne)a, os si;nos icSnicos s%o a fi;ura da "u)+er e a #aisa;e" a rs de)a. Nu" 0uadro a&s ra o, u" si;no icSnico #ode ser a for"a de u" c.rcu)o co)orido ou u"a "anc+a se" for"a es#ec.fica, "as #ara ana)isar u"a #in ura 1 i"#or an e afas ar"o/nos o "ais #oss.(e) da i"#ress%o do #ura"en e deno a i(o ou 3&(io5 se nos ;uiar"os unica"en e #e)os si;nos icSnicos, o ",i"o 0ue #ode"os c+e;ar a di*er so&re a 7ona)isa! 1 0ue re#resen a u"a "u)+er sen ada. Luando, dian e de u"a o&ra de ar e, nos cin;i"os ao seu si;nificado e,#).ci o (o "ais c)ara"en e deno ado) es a"os renunciando ao ( a)(e* "ais i"#or an e) desafio5 0ue a o&ra cono a, o 0ue e)a nos 0uer rans"i ir #ara a)1" da0ui)o 0ue "os ra.
(CA G:N9:, U. Monalisa.)

en endi"en o do 0ue es i"#).ci o, escondido!. Esse desafio consis e e" desco&rir o

's centros. -or cen ros en ende"os a0ue)as #ar es da o&ra 0ue considera"os "ais i"#or an es. E,is e se"#re u" cen ro de in eresse, #odendo +a(er cen ros secundrios. 9onse;ui"os iden ific/)os #or0ue nos c+a"a" a a en$%o de i"edia o. Na 7ona)isa! 1, se" d6(ida, o ros o da "u)+er e o seu sorriso. 's ei&os. S%o )in+a i"a;inrias, +ori*on ais, (er icais e o&).0uas, ao redor das 0uais se dis ri&ue" os e)e"en os da #in ura. S%o ra$ados e" re)a$%o 8 #osi$%o 0ue ocu#a" os cen ros den ro da o&ra. Assi", o ei,o "ais e(iden e no 0uadro aci"a 1 o (er ica), 0ue a ra(essa a fi;ura da "u)+er e 0ue a di(ide e" duas "e ades. Ta"&1" encon ra"os u" ei,o +ori*on a) na a) ura dos o"&ros. ' equilbrio. Tra a/se da sensa$%o de es a&i)idade 0ue nos rans"i e u"a #in ura, V

#or "ais 0ue o seu con e6do se'a ca3 ico. Toda &oa o&ra de ar e es #erfei a"en e e0ui)i&rada. Tra a/se, en %o, da #ossi&i)idade de dis ri&uir os e)e"en os (isuais den ro do es#a$o de "aneira a o& er u"a +ar"onia do con'un o. En ender o e0ui).&rio nu"a #in ura 1 u" a o #ura"en e in ui i(o o 0ua) s3 se se co"#reende conscien e"en e ao ana)is/)a. #s linhas. S%o os con ornos das fi;uras, os ra$os 0ue as de)i"i a", #odendo ser an;u)osas ou arredondadas, ;rossas ou finas, as 0uais #or si s3 #ode" ser "ui o e)o0uen es5 #ense 0ue u"a )in+a su i) na +ori*on a) #ode "arcar o +ori*on e, ou 0ue u"a si"#)es )in+a o&)i0ua e" #ers#ec i(a #ode dar 8 o&ra u"a ;rande sensa$%o de #rofundidade. #s tens*es din+micas. 9o" esse no"e desi;na"os as for$as 0ue cria" "o(i"en o na o&ra. A 7ona)isa! re#resen a u"a "u)+er #arada, "as n%o iner e, ou se'a, en ende"o/)a (i(a. As ens2es e,#ressa"/se #or "eio de nu"erosos "eios (isuais. E" #ri"eiro )u;ar, o "o(i"en o de#ende da #ro#or$%o5 nu" c.rcu)o as for$as dinD"icas "o(e"/se do cen ro #ara odas as dire$2es na sua "ar;e", en0uan o 0ue na e)i#se ou no re Dn;u)o, a ens%o e,is e ao )on;o do seu ei,o "aior. O con e6do da o&ra definir o )oca) #ara onde se diri;e esse ei,o, se #ara ci"a, se #ara &ai,o, se #ara a es0uerda ou se #ara a direi a. Ou ros recursos #ara criar "o(i"en o s%o a o&)i0uidade das )in+as ou for"as, a defor"a$%o das fi;uras e, a"&1", a in era$%o das cores 0ue con ras a". A dinD"ica da co"#osi$%o 1 a)can$ada 0uando o "o(i"en o de cada u" dos de a)+es se ad10ua ao "o(i"en o do con'un o. A o&ra de ar e or;ani*a/se e" orno de u" e"a dinD"ico a #ar ir do 0ua) o "o(i"en o se #ro#a;a #or oda a rea da co"#osi$%o. 's elementos plsticos) te&tura, forma, cor. Esses r4s e)e"en os, de 0ue se (a)e" odos os #in ores, s%o i"#rescind.(eis #ara co"#reender a for$a e,#ressi(a de u"a o&ra. Nen+u" de)es, iso)ada"en e, #oder (a)er de a);o, "as, ao u i)i*/)os den ro do con e, o de u"a o&ra, carre;a"/na de sen ido. Assi", u"a co"#osi$%o c+eia de cores (i(as e )u"inosas nos rans"i e a)e;ria e (i(acidade> #or ou ro )ado, u"a #in ura co" cores escuras e a#a;adas, 0ue nos d%o #ouco con ras e, #ode rans"i ir/nos ris e*a. A e, ura de 0ue o ar is a se (a)e #ara criar #ode, a"&1", #rodu*ir di(ersas e"o$2es5 es as #ode" ser criadas #or efei o das cores ou dire a"en e #e)o ra$o do #ince)> u" ra$o ;rosso e en1r;ico #ode re#resen ar in0uie ude, "as u" ra$o sua(e e fino nos rans"i e ca)"a. Luando se fa)a de for"a co"o si;no #)s ico n%o nos referi"os 8 fi;ura e" si, "as ao "odo e" 0ue es a foi or;ani*ada e 8 "aneira e" 0ue in era ua co" as de"ais5 e)as #ode" es ar e" +ar"onia ou con ras ar dura"en e> #ode" ser (io)en as ou sua(es, ;randes ou #e0uenas, so) as ou fir"es. Os #in ores sa&e" 0ue o es i)o co" o 0ua) desenro)a" as suas for"as P

cons i uir o cun+o da e,#ress%o da o&ra. Grios au orre ra os de (an @o;+, #or e,e"#)o, es %o carre;ados de u"a for e e,#ressi(idade, n%o an o #e)as cores e"#re;ues ou #e)a for"a do seu ros o, "as #e)as for"as con(u)si(as e ondu)adas co" as 0uais #reenc+eu o fundo. Essas ondu)a$2es, #or si s3, nada si;nificaria", "as si uadas a rs do ros o confere" 8 o&ra u"a enor"e car;a de "o(i"en o e e,a) a$%o. G4/se, #ois, 0ue de#ois de iden ificar o icSnico (o 0ue 1 "os rado, re#resen ado, e" su"a, o con e6do), en %o + 0ue se #rocurar co"o e)e foi "odificado #e)o #)s ico (#e)a for"a) e de 0ue "aneira a for$a e,#ressi(a se rans"i e #or "eio de a"&os. -ara e,e"#)ificar os as#ec os (is os aci"a, ana)ise"os &re(e"en e o 0uadro 7%e e fi)+o!, de -a&)o -icasso.

(-:9ASSO, -. M%e e filho.)

-ri"eira"en e ere"os de iden ificar o 0ue e)e nos rans"i e e"ociona)"en e (o 0ue, nesse caso, 1 ris e*a, deso)a$%o)5 a#esar de a "%e e o fi)+o se encon rare" 'un os, os (e"os se#arados!. ? cer o 0ue #ara isso con ri&ui o fa o de 0ue es %o a o)+ar #ara #on os o#os os> "as (e'a"os, #ara a)1" do desen+o, 0uais ou ros e)e"en os #odere"os desco&rir. O cen ro do 0uadro 1 cons i u.do #e)as fi;uras da "%e e do fi)+o, "as + u" cen ro secundrio5 o do #ra o de co"ida. E,is e u"a #redo"inDncia dos ei,os (er icais 0ue a ra(essa" a"&as as fi;uras. Ces aca/se 0ue o ei,o (er ica) 0ue di(ide a o&ra #e)a "e ade di(ide ou se#ara, a"&1", a "%e do fi)+o, refor$ando o dis ancia"en o en re a"&os. O ros o da "%e es si uado na *ona "ais )e(e! do #)ano &sico, e seu #eso a. 1 &e" o)erado ;ra$as 8 sua(idade das )in+as e 8 aus4ncia de con ras es for es e" re)a$%o ao res o do 0uadro. W a fi;ura do "enino, ocu#ando a *ona cen ro/direi a, e0ui)i&ra a #resen$a da "%e. Os es#a$os (a*ios so&re o "enino refor$a" a sua #e0uene* e "a;re*a5 o es#a$o (a*io 8 sua direi a con ri&ui #ara 0ue o seu o)+ar se #erca #ara a)1" dos )i"i es da o&ra. Luan o 8s cores e 8 )u"inosidade, o 0uadro nos a#resen a ;randes con ras es, dando/)+e cer o c)i"a de a&a i"en o, de )an;uide*. Ces aca/se a rou#a do "enino de cor a*u), diferenciando/se das cores 0ue #redo"ina" no odo da o&ra e, e" #ar icu)ar, na rou#a da "%e. W so&re a for"a, e"os #or esse e)e"en o o 0ue "ais e(idencia a se#ara$%o #a en e na #in ura. O&ser(e"os a fi;ura do "enino5 seus &ra$os cru*ados, seu #ei o e a )in+a de seus o"&ros for"a" u" 0uadrado> as )in+as, co" as 0uais es con ornado, s%o 0uase re as> seu #esco$o es enso e direi o. O&ser(e"os, a;ora, a "%e5 seu "an o cai sua(e"en e e" )in+as cur(as, suas for"as s%o sua(es. Es0ue"a ica"en e, en0uan o o "enino 1 u" 0uadrado, a "%e 1 u"a e)i#se. 9o" o con ras e das for"as e a <0

u i)i*a$%o das )in+as, -icasso nos "os ra 0ue "%e e fi)+o s%o diferen es e, #or isso, "an 4"/se dis an es. 7es"o 0ue n%o fa$a"os esse #ercurso ana). ico, #odere"os en ender o 0uadro e" seus as#ec os ;erais5 u"a "u)+er e u"a crian$a co" se"&)an e ris e ou #reocu#ado, u" #ra o de co"ida, u"a a "osfera carre;ada. 7as s3 #odere"os en end4/)o, de fa o, se re irar"os da #in ura as carac er.s icas for"ais 0ue a co"#2e". A#enas a. 1 0ue #odere"os co"#reend4/)a, e re irar, dessa co"#reens%o, oda a sua car;a e"o i(a. Cisso se se;ue 0ue o (a)or e,#ressi(o de u"a #in ura se encon ra, 1 c)aro, ne)a "es"a, "as s3 #ode"os desco&ri/)o de u" "odo5 e,#eri"en ando/a. ? i"#or an .ssi"o no ar 0ue oda o&ra de ar e (n%o a#enas a #in ura) 1 u"a re#resen a$%o da rea)idade. :sso si;nifica 0ue e)a re#rodu* a);o do rea), "as n%o 1 o rea) e n%o o #rodu*. O 0uadro a&ai,o, de Ren1 7a;ri e, 1 u" e,e"#)o c)aro disso. A&ai,o do cac+i"&o se )4 Ceci n-est pas une pipe! (:s o n%o 1 u" cac+i"&o), e, de fa o, n%o 1 u" cac+i"&o o 0ue (e"os> 1, an es, a re#resen a$%o #ic 3rica de u" cac+i"&o.
(7A@R:TTE, R. Ceci n-est pas une pipe.)

Cian e da re#resen a$%o de a);u"a coisa, 0ue s%o os 0uadros, a #os ura 0ue #recisa"os er 1, e" #ri"eiro )u;ar, a da curiosidade (inci ar/se a en ender o 0ue (e"os)> e" se;undo )u;ar, a da an)ise (es udar o 0uadro e seus as#ec os cons i u i(os)> e, e" erceiro )u;ar, a da in er#re a$%o (considerar o 0uadro ana)isado e, disso, e, rair u"a #oss.(e) co"#reens%o). ? necessrio, n%o o&s an e, u" #rocesso de di)o;o co" o ra&a)+o do ar is a. Es e e" u"a "ensa;e", se'a 0ua) for, e cria a);o (a o&ra de ar e) #ara co"unic/)a a a);u1" ((oc4, eu, n3s), e de n3s a o&ra e,i;e esfor$o, dedica$%o e di)o;o co" o ra&a)+o, dian e do 0ua) #ode"os #er;un ar5 Lua) 1 seu e"aJ Luais s%o os "a eriais u i)i*adosJ A o&ra e" u" . u)oJ Luando e onde foi fei aJ Lua) 1 o seu a"an+oJ Luais s%o as suas coresJ 9o"o s%o as suas for"asJ W (i a);o <<

#arecidoJ E)a "e a;radaJ -or 0u4J E)a "e desa;radaJ -or 0u4J 9o"o e)a "e fa* se sen irJ O 0ue e)a "e fa* #ensarJ Cisso se se;ue 0ue o "odo co"o ad"ira"os e in er#re a"os u"a o&ra de ar e de#ender de nossa #r3#ria (i(4ncia, de nossa +is 3ria, de nossas e,#ec a i(as, de nossos #ensa"en os, de nossos con+eci"en os, de nossa i"a;ina$%o. E co"o as #essoas n%o s%o i;uais nesses as#ec os, u"a &oa o&ra de ar e ser a0ue)a 0ue conse;uir ser #)ura) a #on o de fa*er co" 0ue o ",i"o #oss.(e) de #essoas (e suas diferen$as) se'a #ro(ocado, ins i;ado. Gis as essas 0ues 2es e3ricas (a fi" de nos a'udare" a co"#reender os #r3,i"os ca#. u)os), co"ece"os u" #ercurso +is 3rico #ara #ercorrer a )in+a do e"#o da #in ura e odas as suas "anifes a$2es, es i)os e 1cnicas, a fi" de (er"os as ransfor"a$2es do "undo #or "eio das "udan$as da Ar e e as ransfor"a$2es da Ar e #or "eio das "udan$as do "undo. Gere"os, #ois, e" cada 1#oca, 0ue i#o de ar e foi fei a, onde foi fei a, co"o foi fei a e #or 0ue foi fei a. Ten+a"os e" "en e 0ue, assi" co"o ocorre no es udo da His 3ria, da =i)osofia e de ou ras ci4ncias, os +is oriadores de ar e, cr. icos e es udiosos c)assifica" os #er.odos, es i)os ou "o(i"en os ar .s icos se#arada"en e, #ara faci)i ar o en endi"en o das #rodu$2es ar .s icas. ? o 0ue (ere"os a #ar ir de a;ora.
(WATTERSON, B. Calvin & Hobbes.)

ARTE PR-H ISTRICA


(@ONSAUES, =. quel usea.)

E" dos "ais fascinan es #er.odos da His 3ria +u"ana 1 a #r1/His 3ria. A ar e <2

desse #er.odo refere/se ao in.cio da His 3ria da Ar e e 8 "ais an i;a #rodu$%o ar .s ica de 0ue se e" con+eci"en o. So"en e no in.cio do s1cu)o XX fora" fei as as #ri"eiras desco&er as de ac+ados #r1/+is 3ricos> considera(a/se, a 1 en %o, 0ue a #ri"eira se"en e ar .s ica eria sido )an$ada no An i;o E;i o e na 7eso#o D"ia. E"&ora ainda +o'e #ersis a" d6(idas 0uan o ao efe i(o o&'e i(o das #e$as de ar e da -r1/+is 3ria, a (erdade 1 0ue a 0ua)idade e a cria i(idade 0ue re(e)a" s%o ine;(eis e de e, re"a i"#or Dncia #ara a co"#reens%o da "en a)idade do +o"e" do #er.odo ("en a)idade 0ue a Ar e se"#re #er"i iu desco&rir5 #ara 0ua)0uer 1#oca 0ue se o)+e, as "anifes a$2es ar .s icas di*e" "ui o so&re 0ue" era" e co"o #ensa(a" os +o"ens 0ue ne)a (i(era"). 9o"o di o, as "o i(a$2es e a re)a$%o 0ue o +o"e" #r1/+is 3rico in+a co" os o&'e os ar .s icos s%o i"#oss.(eis de se definir co" cer e*a. -ode/se, no en an o, for"u)ar +i#3 eses e efe uar u" #ercurso #ara a#oi/)as cien ifica"en e. A Ar e nesse #er.odo #ode ser inferida co"o a);o 0ue n%o #udesse ser se#arado das ou ras esferas da (ida, da re)i;i%o, da econo"ia, da #o). ica (esferas 0ue, a"&1", n%o era" se#aradas en re si), #ois a (ida +u"ana nesse #er.odo con(er;ia #ara u" odo e" 0ue udo in+a 0ue ser ar .s ico, er u"a es 1 ica, #ois nada era #ura"en e u i)i rio (co"o 1 +o'e u" a&ridor de )a as)5 udo era ao "es"o e"#o ". ico, #o). ico, socia), econS"ico e es 1 ico. -or an o, #ara u"a a&orda;e" "ais #r3,i"a das #ri"eiras cria$2es ar .s icas 1 essencia) re)acion/)as co" o seu #)ano de fundo cu) ura), ;eo;rfico e socia). :ndissoci(e) do "eio a"&ien e, o 0ua) ne" se"#re 1 #ro#.cio 8 (ida +u"ana, o +o"e" foi #or e)e e, re"a"en e inf)uenciado, da. 0ue sur;e", co"o u"a conse0u4ncia, os e"as da Ar e -r1/+is 3rica a focare", aci"a de udo, e)e"en os do seu "eio, co"o o reino ani"a) (#rinci#a)"en e os a)(os das ca$as). 9o" o sur;i"en o dos #ri"eiros +o"in.deos nS"ades a (i(ere" da ca$a de ani"ais e da co)e a de fru os e ra.*es, endo o au,.)io de ins ru"en os de #edra, "adeira e ossos, co"o facas e "ac+ados, desen(o)(eu/se a #in ura, cu'a #rinci#a) carac er.s ica 1 o na ura)is"o5 #in a(a"/se os seres (u" ani"a), #or e,e"#)o) do "odo co"o os +o"ens os (ia", re#rodu*indo a Na ure*a a) 0ua) a (is%o +u"ana a ca# a(a. Aos #oucos, o +o"e" co"#reendeu 0ue a Ar e )+e #ossi&i)i a(a u"a re)a$%o "ais es rei a co" a Na ure*a, e 0ue e)e #r3#rio #odia usar a sua re#resen a$%o #ara e,ercer inf)u4ncia so&re o "undo5 #or "eio da i"a;e", os fa ores essenciais 8 sua e,is 4ncia #odia" ser do"inados!, e o +o"e" #oderia re(e)ar as e,#eri4ncias dos seus sen idos. Ou se'a, o ar is a dessa 1#oca su#un+a er #oder so&re u" ani"a) desde 0ue #ossu.sse a sua i"a;e"> acredi a(a 0ue #oderia "a ar o ani"a) (erdadeiro desde 0ue o re#resen asse <H

ferido "or a)"en e nu" desen+o. -or isso, a re#resen a$%o de (rios ani"ais (ca(a)os, "a"u es, &ois) 1 co"u". 7ais arde, 0uando co"e$a a ref)e ir so&re si #r3#rio e so&re o "undo 0ue o en(o)(e, #assa #ro;ressi(a"en e a re#resen ar i"a;ens idea)i*adas, ao in(1s de si"#)es"en e i"a;ens o&ser(adas. Ce "odo ;era), a +i#3 ese "ais defendida so&re o o&'e i(o da Ar e -r1/+is 3rica 1 a de 0ue os #ri"eiros o&'e os ar .s icos n%o era" u i)i rios ou si"#)es adornos, "as u"a en a i(a de con ro)ar for$as so&rena urais e, se;undo es#ecu)a" os ar0ue3)o;os, o& er a si"#a ia dos deuses e &ons resu) ados na ca$a. 9onsiderando 0ue as #in uras desco&er as e" ca(ernas se encon ra" e" )ocais de dif.ci) acesso, #ode/se su#or 0ue o o&'e i(o n%o era o de #ro#orcionar u"a i"a;e" i"#ressionan e acess.(e) a odos, "as, an es, se;uir u" ri ua) ";ico. -or1", 1 i"#or an e u"a ressa)(a5 #recisa"os #esar as a$2es do +o"e", no caso do ca"#o da re#resen a$%o e" i"a;ens, co"o n%o es ri a"en e (incu)adas 8s re#resen a$2es re)i;iosas ou a u"a &usca ranscenden a) de u" a);o "aior!. Assi" co"o u"a crian$a 0ue &rinca co" )#is de cor e #a#e), co" for"as e cores de for"a )6dica, n%o #ode"os descar ar a Ar e -r1/+is 3rica co"o u"a a i(idade )6dica, u" desco&rir for"as se" "aiores #re ens2es. Ce 0ua)0uer "odo, n%o se #ode e)i"inar o a)"en e a +i#3 ese de u" o&'e i(o es 1 ico conscien e. Ta)(e* e,is isse u"a 4nue )in+a di(is3ria en re a rea)idade e a re#resen a$%o, e 0ue, ao se #in ar u" ani"a), fosse necessrio recri/)o co" o "aior rea)is"o #oss.(e), #ara 0ue a ca$a &e" sucedida na #in ura se rans#or asse #ara a rea)idade, ou, ainda, 0ue a cria$%o #ic 3rica de u"a "anada resu) asse na sua cria$%o rea), e 0ue o +o"e" #udesse se &eneficiar de "ui o a)i"en o e #ros#eridade. A#ro(ei ando/se das irre;u)aridades na urais das #edras, o +o"e" #r1/ +is 3rico c+e;a, co" suas #in uras, #r3,i"o das for"as reais da Na ure*a. E i)i*a #ara os seus ra&a)+os di(ersos "a eriais co"o car(%o, erra e san;ue, a)1" de #inc1is e osso oco co"o ins ru"en o de so#ro (#ara #u)(eri*ar o con orno da "%o o& endo u" ne;a i(o). E i)i*a(a"/se as #in uras ru#es res, is o 1, fei as e" roc+edos e #aredes de ca(ernas (co"o a de A) a"ira, na Es#an+a, as ca(ernas de Uascau, e 9+au(e , a"&as na =ran$a, e a ;ru a da Rod1sia, na Yfrica). 7ais arde, co" a fi,a$%o do +o"e" e" de er"inado )u;ar, ;aran ida #e)o 4,i o e" do"es icar ani"ais e a dar os #ri"eiros #assos na a;ricu) ura, ocasionou/se u" au"en o r#ido da #o#u)a$%o e o desen(o)(i"en o das #ri"eiras ins i ui$2es, co"o a fa".)ia e a di(is%o do ra&a)+o. 9onse;uiu/se, ainda, #rodu*ir o fo;o #or "eio do a ri o, e se deu in.cio ao ra&a)+o co" "e ais. Todas essas con0uis as 1cnicas i(era" u" for e <K

ref)e,o na Ar e5 o +o"e", 0ue se ornara u" ca"#on4s, n%o #recisa(a "ais er os sen idos a#urados do ca$ador de an es, e o seu #oder de o&ser(a$%o foi su&s i u.do #e)a a&s ra$%o e #e)a raciona)i*a$%o. 9o"o conse0u4ncia sur;iu u" es i)o si"#)ificador e ;eo"e ri*an e, sinais e fi;uras 0ue "ais su;ere" do 0ue re#rodu*e" os seres. Os #r3#rios e"as "udara"5 co"e$ara" as re#resen a$2es da (ida co)e i(a. Ce u" "odo ;era), e de acordo co" os ac+ados ar0ueo)3;icos, a #rodu$%o ar .s ica co"e$ar a se carac eri*ar #e)o sur;i"en o de #arD"e ros ;eo"1 ricos, re)acionada a u"a su#os a e(o)u$%o do #adr%o na ura)is a/rea)is a #ara u" a&s racionis"o na re#resen a$%o das for"as. 7as os ac+ados 0ue 4" sido fei os ainda n%o di*e" "ui o da e(o)u$%o da "en a)idade do +o"e" do #er.odo e das suas "o i(a$2es ar .s icas. :sso n%o si;nifica 0ue +a'a u"a #rodu$%o de #e$as e" 0uan idade redu*ida, "as 0ue a)(e* es as en+a" sido fei as e" "a eriais fr;eis, co"o a "adeira, e 0ue n%o en+a" resis ido ao e"#o. ARTEAN TIGA Arte egpcia
Uma das principais civilizaes da Antiguidade foi a que se desenvolveu no Egito. Era uma civilizao j bastante complexa em sua organizao social e riqu ssima em suas realizaes culturais. A religio invadiu toda a vida eg pcia! interpretando o universo, justificando sua organizao social e pol tica, determinando o papel de cada classe social e orientando toda a produo art stica desse povo. "o Antigo Egito! os artistas estavam mais interessados na arquitetura e na escultura, por isso muitas das pinturas que ainda permanecem so decoraes de tumbas. Al#m de crer em deuses, que poderiam interferir na $ist%ria $umana, os eg pcios acreditavam, tamb#m, numa vida ap%s a morte, considerando/a mais importante do que a que viviam no presente. &a que o fundamento ideol%gico da arte eg pcia # a glorificao dos deuses e do rei defunto divinizado, para o qual se erguiam templos funerrios e t'mulos grandiosos (as c#lebres pir)mides*! nos quais a decorao colorida era um poderoso elemento de complementao das atitudes religiosas. +ale dizer que a pintura do Antigo Egito significou um ressurgimento da pintura, o que ocorreu muito tempo ap%s o surgimento das pinturas rupestres. ,uas caracter sticas gerais so a aus-ncia de tr-s dimenses (portanto, de profundidade*! traos estilizados e r gidos e a lei da frontalidade (que determinava que o tronco da pessoa fosse representado sempre de frente! enquanto sua cabea, suas pernas e seus p#s eram vistos de perfil*.

<F

Ademais, a pintura eg pcia # essencialmente simb%lica, e segue r gidos padres de representao. as reas espaciais so bem definidas e o taman$o e posio das figuras no espao so estipulados segundo regras $ierrquicas (eram representadas maiores as pessoas com maior import)ncia no reino, ou seja! nesta ordem de grandeza. o rei, a mul$er do rei, o sacerdote! os soldados e o povo*. /or terem criado pinturas para fazer da vida p%s/morte um lugar agradvel! os antigos eg pcios retrataram temas como a jornada para o outro mundo, as atividades que o morto gostava de fazer quando era vivo e que, certamente! gostaria de continuar fazendo por toda a eternidade.

Arte grega En0uan o a Ar e e;.#cia 1 u"a ar e )i;ada ao es#.ri o, a ar e ;re;a )i;a/se ao ;o*o da (ida #resen e, 8 in e)i;4ncia, #ois os seus reis n%o era" deuses, "as #essoas. 9on e"#)ando a Na ure*a, o ar is a se e"#o);a #e)a (ida e en a, #or "eio da Ar e, e,#ri"ir suas "anifes a$2es, 0uais se'a", o raciona)is"o, o a"or #e)a &e)e*a, o in eresse #e)o +o"e", a de"ocracia e c. Na sua cons an e &usca da #erfei$%o, o ar is a ;re;o criou u"a ar e de e)a&ora$%o in e)ec ua) e" 0ue #redo"inou o ri "o, o e0ui).&rio, a +ar"onia idea). A #in ura ;re;a encon ra/se na ar e cerD"ica5 os (asos ;re;os s%o a"&1" con+ecidos n%o s3 #e)o e0ui).&rio de sua for"a, "as, a"&1", #e)a +ar"onia en re o desen+o, as cores e o es#a$o u i)i*ado #ara a orna"en a$%o. A)1" de ser(ire" #ara ri uais re)i;iosos, esses (asos era" usados #ara ar"a*enar, en re ou ras coisas, ;ua, (in+o, a*ei e e "an i"en os. A #in ura na @r1cia an i;a foi e" ;era) associada a ou ras for"as de Ar e, co"o a cerD"ica, a es a uria e a ar0ui e ura. Ao con rrio do caso da #in ura cerD"ica, res a" #ou0u.ssi"os e,e"#)os de #in ura "ura) ou de #aine), e a "aior #ar e do 0ue se sa&e so&re es a for"a de e,#ress%o #)s ica deri(a de fon es )i errias an i;as e a);u"as c3#ias ro"anas. Os ;re;os s%o re#u ados co"o os #recursores da #in ura ociden a) e" di(ersos as#ec os, endo desen(o)(ido a re#resen a$%o co" i)us%o de ridi"ensiona)idade (co" o uso do so"&reado e de e)e"en os de #ers#ec i(a), ino(a$2es a#arecidas #or (o) a do s1cu)o G a.e.c. A 1 en %o, a re#resen a$%o da fi;ura era &asica"en e #)ana e )inear, co" a cor "era"en e #reenc+endo reas definidas #or u" con orno. ? i"#or an e no ar 0ue na @r1cia An i;a a (is%o 0ue se in+a de Ar e diferia radica)"en e da #ers#ec i(a 0ue e"os a ua)"en e. A &e" di*er, #e)o "enos a 1 a fase +e)en.s ica n%o e,is ia o concei o de Ar e #e)a Ar e!, #ois udo o 0ue se fa*ia an es in+a u" #ro#3si o e"inen e"en e funciona) (co"o oferenda aos deuses, co"e"ora$%o de a);u" e(en o +is 3rico ou de a);u" a o +eroico, recorda$%o de a);u" #ersona;e" i)us re e c.). Na (erdade se0uer e,is ia u"a <Q

#a)a(ra es#ec.fica #ara Ar e, c+a"ada si"#)es"en e de 01234 (techn, 1cnica)> e" su"a, era u" dos di(ersos of.cios "anuais, "as isso n%o i"#edia 0ue os ar is as fosse" or;u)+osos de seus ra&a)+os e "ui os assinasse" suas o&ras #ara e erni*ar sua #r3#ria "e"3ria, a);o in1di o na +is 3ria da Ar e ociden a). Arte romana A #in ura da Ro"a An i;a, (ida consu"idora e #rodu ora de Ar e, 1 u" 3#ico da His 3ria da #in ura ainda #ouco co"#reendido, #ois seu es udo 1 #re'udicado #e)a escasse* de re).0uias. Ainda assi", a #in ura ro"ana e,erceu inf)u4ncia si;nifica i(a na e(o)u$%o da #in ura ociden a). Assi"i)ando os #rinc.#ios ar .s icos de duas i"#or an es ci(i)i*a$2es (dos e ruscos, (o) ada #ara a e,#ress%o da rea)idade (i(ida, e dos ;re;os, orien ada #ara a e,#ress%o de u" idea) de &e)e*a), os ro"anos sen ia"/se )i(res #ara co#iar dire a"en e e)e"en os for"ais #ron os de (rias fon es #ara a cria$%o de u"a co"#osi$%o no(a, ou os a) era(a" 8 (on ade #ara sa isfa*er o ;os o de seus #a ronos. Ce fa o, e)es "an in+a" e" ;era) u"a o#ini%o a) a"en e #osi i(a a res#ei o da c3#ia. 7as a"&1" a fan asia era indis#ens(e)5 #or e,e"#)o, 0uando se re ra a(a" os deuses, de 0ue" n%o +a(ia #ro 3 i#os au 4n icos con+ecidos, n%o +a(ia u" o&'e o rea)! 0ue #udesse ser i"i ado, e assi" o recurso an o 8 i"a;ina$%o co"o aos au ores da An i;uidade, 0ue fi,ara" i#os canSnicos, era co"#u)s3rio. Sua inf)u4ncia #erdurou a 1 o s1cu)o X:X, e, so& u"a a "osfera ro"Dn ica, e,e"#)os da An i;uidade ro"ana ainda era" fon e de ins#ira$%o #ara os #in ores e decoradores, con inuando essa (o;a a 1 o fi" do s1cu)o. Arte Paleocrist 9o" o sur;i"en o do 9ris ianis"o sur;iu a Ar e #a)eocris % (ou Ar e cris % #ri"i i(a), is o 1, a ar e #rodu*ida #or cris %os ou so& o #a roc.nio cris %o. Os #ri"eiros ind.cios c)aros na afir"a$%o de u" es i)o cris %o #r3#rio sur;e" no in.cio do s1cu)o ::, sendo seu e,#oen e as #in uras "urais nas ca acu"&as ro"anas, )u;ar de cu) o e ref6;io dos cris %os. Nor"a)"en e, os #ri"eiros cris %os re#resen a(a" o cor#o +u"ano de "aneira #ro#orciona) e &idi"ensiona), #or (e*es ada# ando e)e"en os da ar e #a;%, o&(ia"en e +ar"oni*ando/os co" os ensina"en os cris %os, &e" co"o a"&1" desen(o)(era" sua #r3#ria icono;rafia, #or e,e"#)o, s."&o)os co"o o #ei,e. En0uan o os ro"anos desen(o)(ia" u"a ar e co)ossa) e es#a)+a(a" seu es i)o #or oda a Euro#a e #ar e da Ysia, os cris %os co"e$ara" a criar u"a ar e si"#)es e si"&3)ica e,ecu ada #or #essoas 0ue n%o era" ;randes ar is as. E" o#osi$%o 8 ar e ro"ana #a;%, a Ar e #a)eocris % <V

&aseou seu con e6do nos e, os sa;rados da &.&)ia, cun+ando os "anuscri os co" i)us ra$2es (as i)u"inuras) de e)e(ada i"#or Dncia no #rocesso de "anu en$%o e #ro#a;a$%o das escri uras. -oucas s%o as i)u"inuras 0ue so&re(i(era" a 1 os nossos dias, "as o #ouco 0ue se con+ece a #ar ir do s1cu)o G a#resen a u"a rica (ariedade cro" ica 0ue rece&eu, inicia)"en e, "ui a da inf)u4ncia da es ru ura es#acia) e ;eo"e ri*an e da #in ura ;reco/ro"ana. Arte bi antina A #in ura &i*an ina e" suas ra.*es na ar e #a)eocris %. @ra$as 8 )oca)i*a$%o do :"#1rio Bi*an ino (9ons an ino#)a), a Ar e &i*an ina sofreu inf)u4ncias de Ro"a, da @r1cia e do Orien e, e a uni%o de a);uns e)e"en os dessas cu) uras for"ou u" es i)o no(o. A ar e &i*an ina foi diri;ida #e)a re)i;i%o, e ao c)ero ca&ia, a)1" das suas fun$2es #r3#rias, or;ani*ar a"&1" as ar es, ornando os ar is as "eros e,ecu ores. 7as, e" V2Q, u" 1di o i"#eria) #roi&iu as i"a;ens re)i;iosas no :"#1rio, di(idindo a #o#u)a$%o e" dois ;ru#os5 os icon3fi)os e os iconoc)as as (es es 6) i"os, des ruidores de i"a;ens e 0ue se;uia" u"a in er#re a$%o ri;orosa da &.&)ia, 0ue en a(a" e(i ar a ido)a ria a re#resen a$2es). O 1di o redu*iu a #rodu$%o de i"a;ens sa;radas, "as n%o co"#)e a"en e5 a iconoc)as ia des#er ou u"a reno(a$%o de in eresse #e)a Ar e secu)ar, de "o i(os c)ssicos. Essa (o) a aos c)ssicos fe* co" 0ue a Ar e &i*an ina re#resen asse, 0uando #oss.(e), fi;uras "ais +u"anas de 9ris o, o 0ue inf)uenciou ;rande"en e a Ar e #os erior. Ga)e no ar 0ue o "osaico 1 a e,#ress%o ",i"a da Ar e &i*an ina, e n%o se des ina(a a#enas a enfei ar as #aredes e a&3&adas, "as, a"&1", a ins ruir os fi1is "os rando/ )+es cenas da (ida de 9ris o, dos #rofe as e dos (rios i"#eradores. Nos "osaicos, as #essoas s%o re#resen adas de fren e e (er ica)i*adas #ara criar cer a es#iri ua)idade> a #ers#ec i(a e o (o)u"e s%o i;norados e o dourado 1 de"asiada"en e u i)i*ado de(ido 8 associa$%o co" o "aior &e" e,is en e na erra, #ara e)es5 o ouro. Arte isl!mica Ce ori;e" nS"ade, os "u$u)"anos de"orara" cer o e"#o #ara es a&e)ecer/se defini i(a"en e e assen ar as &ases de u"a es 1 ica #r3#ria co" a 0ua) se iden ificasse". Ao fa*er isso, ine(i a(e)"en e de(e" er a&sor(ido ra$os es i).s icos dos #o(os con0uis ados, ainda 0ue en+a" sa&ido ada# ar ais ra$os ao seu "odo de #ensar e sen ir, ransfor"ando/os e" seus #r3#rios sinais de iden idade. =oi assi" 0ue as c6#u)as &i*an inas coroara" suas "es0ui as, e os es#)4ndidos <P a#e es #ersas,

co"&inados co" os co)oridos "osaicos, as decorara". Nen+u"a radi$%o #ic ura) e,is ia en re os ra&es e, #or isso, a #in ura re)i;iosa s3 #odia se ins#irar e" fon es es ran;eiras5 os ra&es acei ara" a ar e fi;ura i(a secu)ar dos erri 3rios con0uis ados. S3 "ais arde, #or inf)u4ncia de 'udeus con(er idos, se encon ra" censuras se(eras 8 fi;ura$%o (i"a;ina(a/se 0ue ao re#resen ar seres (i(os o ar is a usur#a(a u" #oder criador reser(ado s3 a Ceus). A#aren e"en e sensua), a Ar e is)D"ica foi na rea)idade, desde seu in.cio, concei ua) e re)i;iosa. concen rando/se No D"&i o sa;rado e(i ou/se a ar e fi;ura i(a, no ;eo"1 rico e a&s ra o, "ais si"&3)ico do 0ue ranscenden a)5 a

re#resen a$%o fi;ura i(a era considerada u"a " i"i a$%o de u"a rea)idade fu;a* e fic .cia. E"a das "ais i"#or an es o&ras da #in ura is)D"ica 1 a Ascens%o de 7ao"1!5 a co"#osi$%o "esc)a e)e"en os orien ais (dourado f)a"e'an e) e cris %os ("o(i"en o a;i ado da co"#osi$%o), o ros o do #rofe a es e" &ranco, #or se en ender 0ue seria u"a +eresia re#resen /)o. Es rei a"en e )i;ada 8 #in ura encon ra/se a ar e dos "osaicos, ornando/se u"a das for"as "ais i"#or an es na decora$%o de "es0ui as e #a)cios, 'un o co" a cerD"ica. Ainda assi", no in.cio as re#resen a$2es era" co"#)e a"en e fi;ura i(as, se"e)+an es 8s an i;as, "as #au)a ina"en e fora" se a&s raindo, a 1 se ransfor"are" e" fo)+as e f)ores "is uradas co" )e ras desen+adas ar is ica"en e, o 0ue 1 con+ecido co"o ara&esco!. Assi", co"#)e,os desen+os "u) ico)oridos, ca)cu)ados co" &ase na si"&o)o;ia is)D"ica, co&ria" as #aredes in ernas e e, ernas dos edif.cios, co"&inando co" a decora$%o de ;esso das c6#u)as. ARTE"E#IE$A% Arte rom!nica A #in ura do ro"Dnico n%o e(e u" desen(o)(i"en o s6&i o e re(o)ucionrio, a) co"o acon eceu na ar0ui e ura ro"Dnica. E)a se;uiu a radi$%o #ic ura), so&re udo nas i)u"inuras de "anuscri os, e #ra icou/se, so&re udo, e" duas "oda)idades5 a #in ura de ;randes di"ens2es, u i)i*ada na decora$%o de in eriores, #rinci#a)"en e nas i;re'as> e a #e0uena #in ura, #ara orna"en o e i)us ra$%o e" )i(ros (as i)u"inuras). A e" ica do"inan e 1 a re)i;iosa, &aseando/se na narra$%o de fei os &.&)icos, co"o a (ida de 9ris o. Nu"a 1#oca e" 0ue #oucas #essoas sa&ia" )er, a :;re'a recorria 8 #in ura e 8 escu) ura #ara narrar +is 3rias &.&)icas ou co"unicar (a)ores re)i;iosos aos fi1is. A #in ura ro"Dnica desen(o)(eu/se, so&re udo, nas ;randes decora$2es "urais, #or "eio da 1cnica do afresco, 0ue ori;ina)"en e era u"a 1cnica de #in ar so&re a #arede 6"ida. A di(ersidade for"a) e 1cnica da #in ura do ro"Dnico s%o iden ificadas #e)a #re(a)4ncia do <9

desen+o, #e)a fa) a de ri;or ana S"ico nas fi;uras (re#resen adas co" #ro#or$2es disfor"es e defor"adas co" end4ncia #ara a ;eo"e ri*a$%o dos cor#os), #e)as #osi$2es de"asiado desar icu)adas, #e)as cores a#)icadas a c+eio (ou se'a, #)anas e se" so"&reados ou ou ros efei os) e #e)os cenrios a&s ra os e se" ;rande i"#or Dncia e cuidado (nor"a)"en e )isos ou ine,is en es). As carac er.s icas essenciais da #in ura ro"Dnica fora" a defor"a$%o e o co)oris"o. A defor"a$%o, na (erdade, radu*ia os sen i"en os re)i;iosos e a in er#re a$%o ".s ica 0ue os ar is as fa*ia" da rea)idade> a fi;ura de 9ris o, #or e,e"#)o, 1 se"#re "aior do 0ue as ou ras 0ue o cerca". O co)oris"o rea)i*ou/se no e"#re;o de cores c+a#adas, se" #reocu#a$%o co" ona)idades ou 'o;os de )u* e so"&ra, #ois n%o +a(ia a "enor in en$%o de i"i ar a Na ure*a. Es as carac er.s icas, #or conse;uin e, n%o confere" rea)is"o 8s #in uras ro"Dnicas, "as, an es, u" #oder si"&3)ico e so&rena ura). Arte g&tica A Ar e ;3 ica #er ence aos 6) i"os r4s s1cu)os da :dade 71dia, sendo, #ois, u" #er.odo ar .s ico en re o Ro"Dnico e o Renasci"en o. No co"e$o desse #er.odo, a Ar e era #rodu*ida #rinci#a)"en e co" fins re)i;iosos5 "ui as #in uras era" recursos did icos 0ue fa*ia" o 9ris ianis"o (is.(e) #ara u"a #o#u)a$%o ana)fa&e a> ou ras era" e,#os as co"o .cones, #ara in ensificar a con e"#)a$%o e a #rece. Os #ri"eiros "es res do ;3 ico #reser(ara" a "e"3ria da radi$%o &i*an ina, "as, a"&1", criara" fi;uras #ersuasi(as, co" #ers#ec i(a e co" "aior a#uro no ra$o. A carac er.s ica "ais e(iden e da Ar e ;3 ica 1 u" na ura)is"o cada (e* "aior, 0ua)idade 0ue sur;e #e)a #ri"eira (e* na o&ra dos ar is as i a)ianos de fins do s1cu)o X::: e 0ue "arcou o es i)o do"inan e na #in ura euro#eia a 1 o 1r"ino do s1cu)o XG. A #in ura (a re#resen a$%o de i"a;ens nu"a su#erf.cie) duran e o #er.odo ;3 ico era #ra icada e" 0ua ro #rinci#ais of.cios5 #ain1is, i)u"inura de "anuscri os, (i rais e afrescos (0ue con inuara" a ser u i)i*ados co"o o #rinci#a) of.cio #ic o;rfico narra i(o nas #aredes de i;re'as no su) da Euro#a, co"o con inua$%o de an i;as radi$2es cris %s e ro"Dnicas). Tendo co"o #rinci#a) #ar icu)aridade a #rocura do rea)is"o na re#resen a$%o dos seres 0ue co"#un+a" as o&ras #in adas, a #in ura ;3 ica desen(o)(eu/se nos s1cu)os X:::, X:G e no in.cio do s1cu)o XG, 0uando co"e$ou a ;an+ar no(as carac er.s icas 0ue #renuncia(a" o Renasci"en o. -or isso, #ode/se di*er 0ue os #rinci#ais #in ores ;3 icos s%o os (erdadeiros #recursores da #in ura renascen is a. Z Giotto 'i (on'one (<2QQR<HHV). A carac er.s ica #rinci#a) do seu ra&a)+o foi a iden ifica$%o da fi;ura dos san os co" seres +u"anos de a#ar4ncia nor"a)!. E esses san os, co" ar de +o"e" co"u", era" os seres "ais i"#or an es das cenas 0ue 20

#in a(a, ocu#ando se"#re #osi$%o de des a0ue e" suas #in uras, 0ue (4" ao encon ro de u"a (is%o +u"anis a do "undo e 0ue (ai cada (e* "ais se fir"ando a 1 ;an+ar #)eni ude no Renasci"en o. Z )an *an E+c, (<H90R<KK<). Esse ar is a #rocura(a re;is rar os as#ec os da (ida ur&ana e da sociedade de sua 1#oca. =oi u" #in or carac eri*ado #e)o na ura)is"o, i"#erando na sua o&ra "e icu)osos #or"enores e cores (i(as, a)1" de u"a e, re"a #recis%o nas e, uras e na &usca #or no(os sis e"as de re#resen a$%o da ridi"ensiona)idade. No a/se e" suas #in uras, #or an o, u" cuidado co" a #ers#ec i(a, #rocurando "os rar os de a)+es e as #aisa;ens. -ara )e(ar a er"o sua in en$%o de es#e)+ar a rea)idade e" odos os #or"enores, (an EMcO e(e 0ue a#erfei$oar a 1cnica #ic 3rica5 se;undo a);uns es udiosos, foi e)e o in(en or da #in ura a 3)eo, "as + con ro(1rsias> o 0ue e)e rea)i*ou, de fa o, foi u"a recei a #ara a #re#ara$%o de in as an es de e)as sere" usadas. Ga)e di*er 0ue os #in ores da0ue)a 1#oca n%o co"#ra(a" cores #ron as e" u&os ou ou ros reci#ien es5 in+a" 0ue #re#arar seus #r3#rios #i;"en os, so&re udo e, ra.dos de #)an as e "inerais, de#ois os #u)(eri*a(a" e, an es de os usare", adiciona(a" a);u" ).0uido a fi" de con(er ere" o #3 nu"a es#1cie de #as a.

ARTE"-#ERN A Arte renascentista A)1" de re(i(er a an i;a cu) ura ;reco/ro"ana, ocorrera" nesse #er.odo "ui os #ro;ressos e incon (eis rea)i*a$2es no ca"#o da Ar e e da 9i4ncia 0ue su#erara" a +eran$a c)ssica. O idea) do +u"anis"o foi se" du(ida o "3(e) desse #ro;resso e ornou/ se o #r3#rio es#.ri o do Renasci"en o5 esse idea) #ode ser en endido co"o a (a)ori*a$%o do +o"e" e da Na ure*a, e" o#osi$%o ao di(ino e ao so&rena ura) (concei os es es 0ue +a(ia" i"#re;nado a cu) ura da :dade 71dia). O ar is a do Renasci"en o n%o (ia "ais o +o"e" co"o si"#)es o&ser(ador do "undo e a e,#ressar a ;rande*a de Ceus, "as co"o a e,#ress%o "ais ;randiosa do #r3#rio Ceus, e o "undo era #ensado co"o u"a rea)idade a ser co"#reendida cien ifica"en e, n%o a#enas ad"irada. -or isso, carac er.s icas co"o a raciona)idade, a di;nidade do ser +u"ano e o ri;or cien .fico s%o (is os nessa 1#oca. O es i)o da #in ura renascen is a sur;e na : )ia duran e o s1cu)o XG, fundando u" es#.ri o no(o, for'ado de ideais no(os e e" no(as for$as criadoras. Suas ra.*es, co"o di o, &aseia"/se na An i;uidade 9)ssica ( o"adas a #ar ir da cu) ura e da "i o)o;ia ;reco/ 2<

ro"ana) e na :dade 71dia (ca# adas, so&re udo, da o&ra de @io o). Suas #rinci#ais carac er.s icas re#ousa" na #ers#ec i(a, fie) aos #rinc.#ios da "a e" ica e da ;eo"e ria> na con0uis a de u" es#a$o c4nico, a;ora su#or ado #or #rinc.#ios "a e" icos e #e)a #ers#ec i(a )inear cien .fica> no ra a"en o rea) do es#a$o e da )u* (uso do c)aro/ escuro)> na re#resen a$%o rea)is a da Na ure*a, dos ani"ais e, es#ecia)"en e, do +o"e" (co" ;rande na ura)idade e rea)is"o ana S"ico)> no in.cio do uso da e)a e da in a a 3)eo (0ue #ossi&i)i a(a no(as associa$2es e ;radua$2es da cor)> no uso de no(os su#or es, co"o a e)a, 0ue faci)i ara" a difus%o das corren es es 1 icas u"a (e* 0ue #er"i ira" u"a circu)a$%o "ais fci) das o&ras. N%o se #ode di*er, no en an o, 0ue a Ar e renascen is a se'a u" es i)o na (erdadeira ace#$%o do er"o, "as, an es, u"a ar e (ariada, de carac er.s icas es i).s icas, 1cnicas e es 1 icas #)urais, definida #e)o sur;i"en o de ar is as co" u" es i)o #essoa) diferen e dos de"ais (' 0ue o #er.odo 1 "arcado #e)o idea) de )i&erdade e, conse0uen e"en e, #e)o indi(idua)is"o). Z San'ro (otticelli (<KKFR<F<0). Os e"as de seus 0uadros fora" esco)+idos se;undo a #ossi&i)idade 0ue )+e #ro#orciona(a" de e,#ressar seu idea) de &e)e*a 0ue, #ara e)e, es a(a associada ao idea) cris %o. -or isso, as fi;uras +u"anas de seus 0uadros s%o &e)as #or0ue "anifes a" a ;ra$a di(ina, ao "es"o e"#o e" 0ue s%o "e)anc3)icas #or0ue su#2e" 0ue #erdera" esse do" de Ceus. Z %eonar'o 'a $inci (<KF2R<F<9). A#esar do recen e in eresse e ad"ira$%o #or Ueonardo co"o cien is a e in(en or, duran e "ais de 0ua rocen os anos seu ;rande recon+eci"en o a#oiou/se nos seus fei os co"o #in or. Suas #in uras ficara" fa"osas #or u"a s1rie de 0ua)idades 0ue fora" "ui o i"i adas #or es udan es e discu idas e, ensi(a"en e #or con+ecedores e cr. icos. En re a);u"as das 0ua)idades 0ue orna" sua o&ra 6nica es %o as 1cnicas ino(adoras 0ue e)e usou na a#)ica$%o da in a, seu con+eci"en o de a)+ado de ana o"ia, )u*, &o Dnica e ;eo)o;ia, seu uso ino(ador da for"a +u"ana e" co"#osi$2es fi;ura i(as, o uso da ;radua$%o su i) das ona)idades 'o;o de )u* e so"&ra. Z "ic.elangelo (/onarroti (<KVFR<FQK). E" dos "aiores criadores da +is 3ria da Ar e do Ociden e #in ou ;rande n6"ero de cenas do An i;o Tes a"en o. Sua carreira se desen(o)(eu na ransi$%o do Renasci"en o #ara o 7aneiris"o, e seu es i)o sin e i*ou inf)u4ncias da Ar e da An i;uidade 9)ssica e dos ideais do Hu"anis"o e do Neo#)a onis"o, cen rado na re#resen a$%o da fi;ura +u"ana, 0ue re ra ou co" enor"e #u'an$a. -ara a #os eridade 7ic+e)an;e)o #er"anece co"o u" dos #oucos ar is as 0ue fora" ca#a*es de e,#ressar a e,#eri4ncia do &e)o, do r;ico e do su&)i"e 22 o

nu"a di"ens%o c3s"ica e uni(ersa). E" suas #in uras + u" ra a"en o cada (e* "ais )i(re das #ince)adas e u" crescen e dina"is"o e e,#ressi(idade das fi;uras, c+e;ando a di"ens2es de ra;1dia e" a);uns #ersona;ens, o 0ue i)us ra co" c)are*a a #assa;e" do e0ui).&rio c)ssico do Renasci"en o #ara o "undo a;i ado do 7aneiris"o. Z Ra0ael San io (<KPHR<F20). 7es re da #in ura e da ar0ui e ura, Rafae) foi no (e) #e)a #erfei$%o e #e)a sua(idade de suas o&ras, 0ue co"unica" ao o&ser(ador u" sen i"en o de orde" e se;uran$a, #ois os e)e"en os 0ue co"#2e" seus 0uadros s%o dis#os os e" es#a$os a"#)o, c)aros e de acordo co" u"a si"e ria e0ui)i&rada. "aneirismo -ara)e)a"en e ao Renasci"en o, desen(o)(e/se e" Ro"a u" "o(i"en o ar .s ico 0ue se afas ou conscien e"en e do "ode)o da An i;uidade 9)ssica, o 7aneiris"o, 0ue e(idencia(a u"a end4ncia #ara a es i)i*a$%o e,a;erada e u" ca#ric+o nos de a)+es, e, ra#o)ando as r.;idas )in+as dos cDnones c)ssicos. -ode/se di*er 0ue o 7aneiris"o foi u"a conse0u4ncia da decad4ncia do Renasci"en o5 os ar is as se (ira" o&ri;ados a #ar ir e" &usca de e)e"en os 0ue )+es #er"i isse" reno(ar e desen(o)(er odas as +a&i)idades e 1cnicas ad0uiridas duran e o #er.odo an erior. E"a de suas fon es #rinci#ais de ins#ira$%o foi o es#.ri o re)i;ioso reinan e na Euro#a nesse "o"en o> n%o s3 a :;re'a, "as odo o con inen e es a(a di(idido a#3s a Refor"a -ro es an e. Ca. 0ue sur;ira" sen i"en os de deso)a$%o e incer e*a, #ois os ;randes i"#1rios co"e$a" a se for"ar e o +o"e" ' n%o era (is o co"o a 6nica "edida do uni(erso. Nesse con e, o, o 7aneiris"o re(isou os (a)ores c)ssicos e na ura)is as #res i;iados #e)o Hu"anis"o renascen is a e, e" )in+as ;erais, carac eri*ou/se #e)a de)i&erada sofis ica$%o in e)ec ua)is a, #e)a (a)ori*a$%o da ori;ina)idade e das in er#re a$2es indi(iduais, #e)o dina"is"o e co"#)e,idade de suas for"as e #e)o ar ificia)is"o no ra a"en o dos seus e"as (a fi" de se conse;uir "aior e"o$%o, e)e;Dncia, #oder ou ens%o). Nu"a a&orda;e" 0ue con e, ua)i*e suas causas e si;nificados e" er"os econS"icos, #o). icos e sociais, o es i)o foi recon+ecido co"o u"a en a i(a de ro"#er a re;u)aridade e a +ar"onia e,cessi(as e, no fundo, ar ificiais do Renasci"en o, in rodu*indo u"a #r ica 0ue era "ais (erdadeira e" re)a$%o ao u"u) uado con e, o socia) e cu) ura) da0ue)e e"#o e 0ue es#e)+a(a "e)+or suas an;6s ias e incer e*as, su&s i uindo o idea)is"o i"#essoa), 0ue endia a #airar aci"a do +u"ano, #or (is2es "ais #essoais, su&'e i(as e su;es i(as. Nesse sen ido, o 7aneiris"o foi u"a ar e de #ro es o e de o#osi$%o 8 au oridade c)ssica e 8s es ru uras sociais co)e i(as de a ri&ui$%o de (a)or. -or ou ro )ado, o #er.odo n%o foi de ne;a$%o co"#)e a dos referenciais c)ssicos, ' 0ue "ui o de suas 2H

fei$2es dinD"icas ref)e e" 'us a"en e u"a a;uda consci4ncia da #erda e da aus4ncia da0ue)a +ar"onia, "es"o 0ue idea) e fic .cia. Ce cer a for"a, o 7aneiris"o foi u"a en a i(a de conci)iar a es#iri ua)idade da :dade 71dia co" o rea)is"o da Renascen$a. Ta)(e* a "udan$a "ais dra" ica in rodu*ida #e)o "o(i"en o se'a a ransfor"a$%o da no$%o de es#a$o5 o Renasci"en o conse;uiu cons ruir a re#resen a$%o (isua) do es#a$o de "odo no a(e)"en e +o"o;4neo, coeren e e )3;ico, &aseando/se na #ers#ec i(a c)ssica, co)ocando os #ersona;ens con ra u" cenrio unifor"e e con .nuo e de acordo co" u"a +ierar0uia de #ro#or$2es 0ue si"u)a(a co" ;rande sucesso o recuo ;radua) do #ri"eiro #)ano #ara o +ori*on e ao fundo> "as o 7aneiris"o ro"#e essa unidade co" diferen es #on os de (is a coe,is indo e" u" "es"o 0uadro e co" a aus4ncia de u"a +ierar0uia )3;ica nas #ro#or$2es re)a i(as das fi;uras en re si, de "odo 0ue, "ui as (e*es, a cena #rinci#a) 1 #os a 8 dis Dncia e e)e"en os secundrios s%o #ri(i)e;iados no #ri"eiro #)ano. Assi", as re)a$2es na ura)is as s%o a&o)idas e o resu) ado 1 u"a a "osfera de son+o e irrea)idade, na 0ua) os re)aciona"en os for"ais e e" icos s%o ar&i rrios. Ade"ais, no a/se for e end4ncia ao horror vacui (+orror ao (a*io), cercando/se a cena #rinci#a) co" u"a #rofus%o de e)e"en os decora i(os 0ue ad0uire" ;rande i"#or Dncia #or si "es"os. Z El Greco (<FK<R<Q<K). Seu es i)o dra" ico e e,#ressi(o foi considerado es ran+o #or seus con e"#orDneos, "as encon rou ;rande a#recia$%o no s1cu)o XX, sendo considerado u" #recursor do E,#ressionis"o e do 9u&is"o. E) @reco 1 considerado #e)os es udiosos "odernos co"o u" ar is a %o indi(idua) 0ue n%o o considera" co"o #er encen e a nen+u"a das esco)as con(encionais. ? "ais con+ecido #or suas fi;uras or uosa"en e a)on;adas e #e)o uso fre0uen e de #i;"en a$%o fan s ica ou "es"o fan as"a;3rica, unindo radi$2es &i*an inas co" a #in ura ociden a). O #ri"ado da i"a;ina$%o e da in ui$%o so&re o car er su&'e i(o de cria$%o foi u" #rinc.#io funda"en a) de seu es i)o5 descar ou cri 1rios c)ssicos co"o "edidas e #ro#or$%o, acredi ando 0ue a ;ra$a seria o su#re"o o&'e i(o da Ar e, "as u" #in or so"en e a a)can$a 0uando conse;ue reso)(er os #ro&)e"as "ais co"#)e,os co" a o&(iedade do si"#)es. (arroco 9o" o #redo".nio das e"o$2es e n%o do raciona)is"o da Ar e renascen is a, a Ar e &arroca ori;inou/se na : )ia (s1cu)o XG::) "as n%o ardou a irradiar/se #or ou ros #a.ses da Euro#a, nu"a 1#oca de conf)i os es#iri uais e re)i;iosos e" 0ue o +o"e" se co)ocou e" cons an e dua)is"o (#a;anis"o , cris ianis"o, es#.ri o , "a 1ria). Suas o&ras 2K

ro"#era" o e0ui).&rio en re o sen i"en o e a ra*%o, ou en re a Ar e e a 9i4ncia, 0ue os ar is as renascen is as #rocura" rea)i*ar de for"a "ui o conscien e, a)1" de &uscare" efei os decora i(os e (isuais co" o uso de cur(as e (io)en os con ras es de )u* e so"&ra. Ga)e di*er 0ue a #in ura &arroca 1 u"a #in ura rea)is a, concen rada nos re ra os no in erior das casas, nas #aisa;ens das na ure*as/"or as (;4nero de #in ura e" 0ue se re#resen a" coisas ou seres inani"ados) e nas cenas #o#u)ares, a&ran;endo odas as ca"adas sociais. -or ou ro )ado, a e,#ans%o e o for a)eci"en o do -ro es an is"o fi*era" co" 0ue os ca 3)icos u i)i*asse" a #in ura co"o u" ins ru"en o de di(u);a$%o da sua dou rina5 na : )ia e na Es#an+a a :;re'a 9a 3)ica, e" c)i"a de "i)i Dncia e da 9on rarrefor"a, #ressiona(a os ar is as #ara 0ue &uscasse" o rea)is"o "ais con(incen e #oss.(e). Z "ic.elangelo Cara*aggio (<FV<R<Q<0). O 0ue "e)+or carac eri*a a sua #in ura 1 o "odo re(o)ucionrio co"o e)e usou a )u*, 0ue n%o a#arece co"o ref)e,o da )u* so)ar, "as 1 criada in enciona)"en e #ara diri;ir a a en$%o do o&ser(ador> esse efei o de i)u"ina$%o rece&eu o no"e de ene&ris"o!. 9ara(a;;io o"a(a e"#res ada a i"a;e" de #essoas co"uns das ruas de Ro"a (co"ercian es, #ros i u as, "arin+eiros) #ara re ra ar cenas e #ersona;ens &.&)icas. Es a 1, #ois, a "ais i"#or an e carac er.s ica de suas #in uras5 re ra ar o as#ec o "undano dos e(en os &.&)icos usando o #o(o co"u" das ruas. N%o o&s an e, no e/se a di"ens%o e o i"#ac o rea)is a 0ue e)e deu aos seus 0uadros, ao usar u" fundo se"#re raso, o&scuro, "ui as (e*es o a)"en e ne;ro, e a;ru#ar a cena e" #ri"eiro #)ano co" focos in enso de )u* so&re os de a)+es, ;era)"en e os ros os. 9ara(a;;io rea;iu 8s con(en$2es do 7aneiris"o e o#Ss a e)as u"a #in ura na ura), dire a e a 1 "es"o &ru a) 0ue reno(ou as cenas #rofanas e os e"as re)i;iosos. Z Rembran't *an Ri1n (<Q0QR<QQ9). O 0ue diri;e nossa a en$%o nos 0uadros desse #in or n%o 1 #ro#ria"en e o con ras e en re )u* e so"&ra, "as a ;rada$%o da c)aridade, os "eios/ ons, as #enu"&ras 0ue en(o)(e" reas de )u"inosidade "ais in ensa. Os "aiores riunfos cria i(os de Re"&rand s%o e,e"#)ificados es#ecia)"en e nos re ra os de seus con e"#orDneos, au orre ra os e i)us ra$2es de cenas da &.&)ia. Tan o na #in ura co"o na ;ra(ura, e)e e,#2e u" con+eci"en o co"#)e o da icono;rafia c)ssica, 0ue "o)dou #ara se ade0uar 8s e,i;4ncias da sua #r3#ria e,#eri4ncia> assi", a re#resen a$%o de u"a cena &.&)ica era &aseada no con+eci"en o de Re"&rand so&re o e, o es#ec.fico, na sua assi"i)a$%o da co"#osi$%o c)ssica e e" suas o&ser(a$2es da #o#u)a$%o 'udaica da Ho)anda, onde (i(eu. Re"&rand #in a(a e" ca"adas de in as, cons ruindo a cena da re;i%o "ais afas ada a 1 a sua fren e, co" o uso de (erni*es en re essas ca"adas, 0ue era" &e" es#essas, o 0ue #er"i ia u"a i)us%o de 3 ica ;ra$as 8 2F

0ua)idade i) da #r3#ria in a. Z )o.annes $ermeer (<QH2R<QVF). Seus 0uadros s%o ad"irados #e)as suas cores rans#aren es, co"#osi$2es in e)i;en es e &ri)+an es, co" o uso da )u*. Ce#ois de Re"&rand , 1 considerado o #in or +o)and4s "ais i"#or an e do s1cu)o XG::. Z #iego $el2 3/e (<F99R<QQ0). A)1" de re ra ar as #essoas da cor e es#an+o)a do s1cu)o XG::, a"&1" #rocurou re;is rar e" seus 0uadros os i#os #o#u)ares do seu #a.s, docu"en ando o co idiano do #o(o es#an+o) nu" dado "o"en o da His 3ria. Seu diferencia) era n%o se #render a#enas ao cS"ico ou ao ;ro esco dos #ersona;ens, re ra ando odos res#ei osa"en e e des acando a indi(idua)idade de cada u". Z Peter R/bens (<FVVR<QK0). A)1" de u" co)oris a (i&ran e, no a&i)i*ou/se #or criar cenas 0ue su;ere", a #ar ir das )in+as con orcidas dos cor#os e das #re;as das rou#as, u" in enso "o(i"en o. E" seus 0uadros, 1 ;era)"en e no (es urio 0ue se )oca)i*a" as cores 0uen es ((er"e)+o, )aran'a e a"are)o) 0ue con ra&a)an$a" a )u"inosidade da #e)e c)ara das fi;uras +u"anas. Rococ& O Rococ3 sur;iu na =ran$a co"o u" desdo&ra"en o do Barroco, "as "ais )e(e e in i"is a 0ue a0ue)e e usado inicia)"en e na decora$%o de in eriores. 9arac eri*ou/se aci"a de udo #or sua .ndo)e +edonis a e aris ocr ica, "anifes a na de)icade*a, na e)e;Dncia, na sensua)idade, na ;ra$a e na #refer4ncia #or e"as )e(es e sen i"en ais e" 0ue a )in+a cur(a, as cores c)aras e a assi"e ria in+a" u" #a#e) funda"en a) na co"#osi$%o da o&ra. A #in ura do Rococ3 di(ide/se e" dois ca"#os ni ida"en e diferenciados. -ar e da #rodu$%o 1 u" docu"en o (isua) in i"is a e des#reocu#ado do "odo de (ida e da conce#$%o de "undo das e)i es euro#eias do s1cu)o XG:::, e ou ra #ar e, ada# ando e)e"en os cons i uin es do es i)o 8 decora$%o "onu"en a) de i;re'as e #a)cios, ser(iu co"o "eio de ;)orifica$%o da f1 e do #oder ci(i). A)1" disso, a #in ura do Rococ3 a#resen a o uso a&undan e de for"as cur(as e a #rofus%o de e)e"en os decora i(os, ais co"o conc+as, )a$os e f)ores, #ossuindo )e(e*a, car er in i"is a, e)e;Dncia, a)e;ria, fri(o)idade e e,u&erDncia. 9o"e$ou a ser cri icada co" a ascens%o dos ideais i)u"inis as, neoc)ssicos e &ur;ueses, so&re(i(endo a 1 a Re(o)u$%o =rancesa, 0uando en %o caiu e" descr1di o co"#)e o, acusada de ser su#erficia), i"ora) e #ura"en e decora i(a. A #ar ir de <PH0, (o) ou a ser recon+ecida co"o es e"un+o i"#or an e de u"a de er"inada fase da cu) ura euro#eia e co"o u" &e" (a)ioso #or seu "1ri o ar .s ico 6nico e #r3#rio, e" 0ue se )e(an a" 0ues 2es es 1 icas 0ue f)oresceria" "ais arde e se ornaria" cen rais #ara a Ar e 2Q

#os erior. Z )ean-Antoine 4attea/ (<QPKR<V2<). Suas fi;uras e cenas se con(er era" e" "ode)os de u" es i)o &as an e co#iado 0ue, duran e "ui o e"#o, o&scureceu a (erdadeira con ri&ui$%o do ar is a #ara a #in ura do s1cu)o X:X. As suas #aisa;ens ca"#es res s%o #a)co de fes as, encon ros e re#resen a$2es ea rais nas 0uais suas #ince)adas re#resen a" os #ra*eres co idianos da sociedade &ur;uesa associados a u"a ;rande (ariedade de ra'es 0ue fi*era" "oda. Seus 0uadros s%o u" re ra o (i(o e e" "o(i"en o de u"a 1#oca considerada decaden e, "as e, re"a"en e e)e;an e e re0uin ada. Z 5ran6ois (o/c.er (<V0HR<VV0). As e,#ress2es in;4nuas e "a)iciosas de suas nu"erosas fi;uras de deusas e ninfas e" ra'es su;es i(os e a i udes ;raciosas e sensuais n%o e(oca(a" a so)enidade c)ssica, "as a a)e;re descon ra$%o do es i)o rococ3. A)1" dos 0uadros de car er "i o)3;ico, Bouc+er #in ou, se"#re co" ;rande #erfei$%o no desen+o, a);uns re ra os, #aisa;ens e cenas de in erior. A ins#ira$%o #ara o seu ra&a)+o #ro(in+a de Wa eau e de Ru&ens. Z )ean 5ragonar' (<VH2R<P0Q). -in or franc4s, cu'o es i)o rococ3 foi dis in;uido #or sua no (e) e,u&erDncia e +edonis"o. Ces acou/se, so&re udo, co"o #in or do a"or e da Na ure*a, de cenas ;a)an es e" #aisa;ens id.)icas. =oi u" dos 6) i"os e,#oen es do #er.odo Rococ3, carac eri*ado #or u"a ar e a)e;re e sensua). En re suas o&ras "ais #o#u)ares es %o as #in uras de ;4nero, 0ue rans"i e" u"a a "osfera de in i"idade e ero is"o. Neoclassicismo Nas duas 6) i"as d1cadas do s1cu)o XG::: e nas r4s #ri"eiras do s1cu)o X:X, u"a no(a end4ncia es 1 ica #redo"inou nas cria$2es dos ar is as euro#eus, a sa&er, o Neoc)assicis"o (ou Acade"icis"o, e" (ir ude da su'ei$%o aos "ode)os e 8s re;ras ensinadas nas esco)as ou acade"ias de &e)as/ar es), 0ue e,#ressou os (a)ores #r3#rios de u"a no(a e for a)ecida &ur;uesia e assu"iu a dire$%o da sociedade euro#eia a#3s a Re(o)u$%o =rancesa (#rinci#a)"en e co" o :"#1rio de Na#o)e%o). A#3s a Re(o)u$%o =rancesa, +ou(e u"a necessidade ;era) de ru# ura co" o #assado #r3,i"o e co" a sua es 1 ica associada, o Barroco. Ta"&1" a no(a #rioridade dada ao raciona)is"o e ao no(o "odo de #erce#$%o do "undo, 0ue e"er;iu co" o :)u"inis"o, a&a)ou a f1 re)i;iosa e re)e;ou #ara se;undo #)ano as e" icas ar .s icas re)acionadas co" o es#iri ua)> #or isso, desa#arece" 0uase #or co"#)e o as cenas re)i;iosas #ara dar )u;ar ao ;os o #e)o +is oricis"o (#rinci#a)"en e da Ro"a An i;a) e aos e"as do co idiano. 7as es a 2V

in er#re a$%o do #assado (ai assu"ir carac er.s icas diferen es da0ue)as assu"idas duran e o Renasci"en o. Os ar is as neoc)ssicos (%o &asear/se e" sua es 1 ica, "as (%o a ri&uir/ )+e u" no(o si;nificado e u" no(o con e6do, usando/a co"o in(3)ucro da "ensa;e" da no(a (is%o de "undo e da sociedade. Ade"ais, a conce#$%o 0ue a sociedade e" da Ar e ransfor"a/se #ro;ressi(a"en e, e #assa, cada (e* "ais, a ser u"a a i(idade #6&)ica e,#os a aos o)+os de odos. Ta"&1" a fi;ura do ar is a ;an+a "ais )i&erdade5 n%o 1 "ais o&ri;ado a se;uir u" re#er 3rio icono;rfico #r1/definido, do 0ua) odas as o&ras ori;ina"> e)e #r3#rio e" o #oder de esco)+er o o&'e o da sua #in ura e orden/)o co"o "ais )+e a#rou(er, de "odo a rans"i ir a sua ideia. A #in ura neoc)ssica 1 u"a #in ura descri i(a de for e rea)is"o, na 0ua) o ra$o )inear assu"e "aior i"#or Dncia 0ue a a#)ica$%o da cor (ao con rrio da e,#ressi(idade #ic 3rica do Ro"an is"o)> as cenas (i(e" da co"#osi$%o for"a), ref)e indo raciona)is"o do"inan e, e s%o +ar"oniosas> os e)e"en os #ossue" con ornos &e" definidos e s%o dis#os os e" #)anos or o;onais e0ui)i&rados. Ce u" "odo ;era), as fi;uras assu"e" u"a #os ura r.;ida, e" 0ue a )u* ar ificia) direcionada (e" foco) a'uda na cria$%o de u" a"&ien e ea ra), resu) ando nu"a i"a;e" s3)ida e "onu"en a). Essa frie*a, conse;uida #e)o ar ificia)is"o da co"#osi$%o, dis ancia o o&ser(ador, ornando a #in ura nu"a i"a;e" si"&3)ica. A #ar ir dessa a) ura, e" finais do s1cu)o XG:::, (rios es i)os desen(o)(e"/se e" #ara)e)o, c+e;ando a u" #on o no 0ua) se orna dif.ci) a#on ar co" #recis%o as dire ri*es condu oras de cada u"> e, den ro de cada es i)o, cada ar is a se;ue o seu #r3#rio ca"in+o, fina)i*ando a unidade na Ar e e a&rindo ca"in+o #ara a ar e ro"Dn ica. Z )ac3/es-%o/is #a*i' (<VKPR<P2F). =oi considerado o #in or da Re(o)u$%o =rancesa e, "ais arde, ornou/se o #in or oficia) do :"#1rio de Na#o)e%o, re;is rando fa os +is 3ricos )i;ados 8 (ida do i"#erador. Suas o&ras e,#ressa" u" (i&ran e rea)is"o, "as a);u"as de)as e,#ri"e" for es e"o$2es. Romantismo O es i)o do Ro"an is"o foi u" fei,e +e ero;4neo de es i)os encon rados na #in ura ociden a) nu" #er.odo de "ais de ce" anos, en re o fi" do s1cu)o XG::: e o fi" do s1cu)o X:X, co"o u"a rea$%o ao e0ui).&rio, 8 i"#essoa)idade, 8 raciona)idade e 8 so&riedade do Neoc)assicis"o, e cu'a 4nfase es a(a na e,#ress%o de (is2es #essoais for e"en e co)oridas #e)a e"o$%o dra" ica e irraciona). E" ou ras #a)a(ras, n%o foi u" es i)o unificado e" er"os de 1cnica ou e" ica, ' 0ue a di(ersidade de con e, os nos (rios #a.ses onde essa corren e f)oresceu deu "ar;e" 8 for"a$%o de esco)as re;ionais &as an e carac er.s icas e #or (e*es cen radas e" e"as ou a&orda;ens es#ec.ficos, ais 2P

co"o os fa os reais da +is 3ria da (ida dos ar is as e a Na ure*a re(e)ando u" dina"is"o e0ui(a)en e 8s e"o$2es +u"anas. Ainda assi", a);uns en ende" 0ue o e)o unificador dos #in ores ro"Dn icos foi a carac er.s ica de )i&er a$%o das con(en$2es acad4"icas e" fa(or da )i(re e,#ress%o da #ersona)idade do ar is a, de sua indi(idua)idade, do in enso, do su&'e i(o, do irraciona), do es#on Dneo e do e"ociona), do (isionrio e do ranscenden e, an es do 0ue o i"#essoa), o )3;ico, o "oderado e o c)aro, o e0ui)i&rado e o #r1/#ro;ra"ado 0ue es ru urara" o idea) c)ssico. -or isso, "ui as (e*es a e,#ress%o do ;4nio indi(idua) ;erou #ro'e os 0ue &usca(a" #ri"aria"en e c+ocar, cor e'ando o dra" ico, o &i*arro, o n%o con(enciona), o e,3 ico e o e,c4n rico, &eirando o "e)odra" ico, o "3r&ido e o +is 1rico. Suas ideias indi(idua)is as fa(orecera" o nasci"en o da )i&erdade de esco)+a, de u" senso de in e;ridade e inde#end4ncia do ar is a e de u" es#.ri o a(esso 8s con(en$2es es i).s icas de sis e"as de (a)ores ;en1ricos e i"#essoais co"o os sus en ados #e)o Neoc)assicis"o. Na ura)"en e, essa #os ura se c+oca(a con ra a orde" es a&e)ecida, e n%o ad"ira a #ro)ifera$%o de i"a;ens dra" icas, u"a das "arcas dessa esco)a, e,#ressando a so)id%o e a an;6s ia do criador dian e de u"a sociedade inco"#reensi(a, s3 encon rando conso)o na Na ure*a, re#resen ada co" u"a face ora 1#ica e +eroica, ora ).rica e erna, ora #a 1 ica e a errori*an e, co"o u" es#e)+o de sua a)"a a or"en ada, "as e" uni%o ".s ica co" a 9ria$%o e" seu es ado (ir;e". Ta"&1" esses sen i"en os "ui as (e*es se "os ra(a" co"o u"a #rofunda co"#ai,%o #ara co" o sofri"en o do +o"e", ou co"o u"a re(o) a con ra a o#ress%o e as desi;ua)dades, endo "ui as (e*es ser(ido a #in ura #ara defender o #o(o con ra a irania do sis e"a ((ide a con ri&ui$%o de @oMa e de Ce)acroi,). E"&ora co"u"en e conce&ida e" o#osi$%o 8 #in ura neoc)ssica e acad4"ica, a ro"Dn ica de)as de#ende e" er"os de 1cnica, o"ando de e"#r1s i"o "ui os de seus "ode)os for"ais e, ocasiona)"en e, seus e"as, sendo #or (e*es u"a arefa in;)3ria definir fron eiras de es i)o (#ois a"&as coe,is ira" duran e u" &o" e"#o). 9o"o dis in$%o ;en1rica, os ro"Dn icos d%o "aior 4nfase 8 cor, seu desen+o 1 "enos e,a o e )inear, #ri(i)e;iando a "anc+a e a #ince)ada e,#ressi(a na cons ru$%o da for"a, suas co"#osi$2es s%o "ais "o(i"en adas e sua )u* e" con ras es "ais #oderosos> a #aisa;e" es con(u)sionada #or e"#es ades ou "ares a;i ados, co" efei os i"#ac an es de a "osfera e i)u"ina$%o, rea)$ando a sensa$%o de ;randioso na (is a de a) as "on an+as, de (a)es #rofundos e do +ori*on e infini o. 7as a (io)4ncia e "a'es ade da Na ure*a, o sofri"en o do +o"e" e o arrou&o ".s ico n%o fora" as 6nicas )in+as de ra&a)+o ro"Dn icas, e i"a;inar 0ue o Ro"an is"o 1 fei o a#enas de dra"a 1 #ri(/)o de &oa #ar e de seu in eresse e for$a> (is2es in ros#ec i(as, "ais ).ricas e con e"#)a i(as, a"&1" s%o 29

e)e"en os .#icos e essenciais dessa esco)a. Z 5rancisco )os7 'e Go+a (<VKQR<P2P). 9onsiderado #or a);uns co"o o S+aOes#eare do #ince)!, suas #rodu$2es ar .s icas inc)ue" u"a a"#)a (ariedade re#resen a i(a de re ra os, #aisa;ens, cenas "i o)3;icas, ra;1dia, co"1dia, s ira, farsa, +o"ens, deuses e de"Snios, fei iceiros e u" #ouco do o&sceno, ra&a)+ando e"as di(ersos co"o os re ra os de #ersona)idades da cor e es#an+o)a e de #essoas do #o(o, os +orrores da ;uerra, a a$%o inco"#reens.(e) de "ons ros, as cenas +is 3ricas e as )u as #e)a )i&erdade. Z 4illiam T/rner (<VVFR<PF<). 9onsiderado #or a);uns u" dos #recursores do :"#ressionis"o, e" fun$%o dos seus es udos so&re cor e )u*, re#resen ou ;randes "o(i"en os da Na ure*a. Z E/g8ne #elacroi9 (<V9PR<PQH). ? considerado o "ais i"#or an e re#resen an e do Ro"an is"o franc4s. Na sua o&ra con(er;e" a (o)u# uosidade de Ru&ens e a e,#ressi(idade cro" ica de Turner. O #in or, 0ue co"o #oucos sou&e su&)i"ar os sen i"en os #or "eio da cor, en endia 0ue ne" se"#re a #in ura #recisa(a de u" e"a (ideia 0ue seria de (i a) i"#or Dncia #ara as #in uras (an;uardis as). Suas o&ras, 0ue re#resen a(a" assun os a&s ra os, #ersonificando/os, a#resen a" for e co"#ro"e i"en o #o). ico, e o (a)or da #in ura 1 asse;urada #e)o uso das cores, das )u*es e das so"&ras, dando/nos a sensa$%o de ;rande "o(i"en a$%o. Realismo En re <PF0 e <900 sur;e, nas ar es euro#eias, so&re udo na #in ura francesa, u"a no(a end4ncia es 1 ica, o Rea)is"o, 0ue se desen(o)(eu ao )ado da crescen e indus ria)i*a$%o das sociedades. O +o"e" euro#eu, 0ue in+a a#rendido a u i)i*ar o con+eci"en o cien .fico e a 1cnica #ara in er#re ar e do"inar a Na ure*a con(enceu/se de 0ue #recisa(a ser rea)is a, inc)usi(e e" suas cria$2es ar .s icas, dei,ando de )ado as (is2es su&'e i(as e e"o i(as da rea)idade. -or conse;uin e, a #in ura do Rea)is"o co"e$ou #or "anifes ar/se no ra a"en o da #aisa;e", 0ue se des#iu da e,a) a$%o e da #ersonifica$%o ro"Dn icas #ara se a er, si"#)es"en e, na re#rodu$%o desa#ai,onada e neu ra do 0ue se oferece 8 (is a do #in or. -assou, de#ois, aos e"as do co idiano, 0ue ra ou de for"a si"#)es e crua. -or essas carac er.s icas, os 0uadros rea)is as causara" escDnda)o #or seus e"as &anais, #or (e*es ofensi(os, #e)as cores e,cessi(a"en e "or as, #e)a fa) a de e)a&ora$%o e concei ua)i*a$%o das co"#osi$2es. No en an o, #ara os seus defensores, a re#resen a$%o fie) da rea)idade era a 6) i"a #a)a(ra e" audcia ar .s ica. O H0

Rea)is"o "an e(e/se den ro dos #recei os acad4"icos no 0ue di* res#ei o 8 e,a id%o do desen+o e ao #erfei o aca&a"en o do 0uadro5 os #in ores rea)is as e,ecu a(a", no e, erior, &re(es es&o$os e a#on a"en os 0ue ra&a)+a(a", de#ois, de for"a cuidadosa, nos a e)i4s. Seus 0uadros resu) a(a" nu" ins an Dneo da rea)idade, co"o u"a fo o;rafia n. ida, concre a e s3)ida, ra&a)+ando a #in ura en0uan o #o)i i*a$%o a denunciar as in'us i$as e as i"ensas desi;ua)dades en re a "is1ria dos ra&a)+adores e a o#u)4ncia da &ur;uesia. O cien ificis"o, o s3&rio, o "inucioso, a e,#ress%o dos as#ec os descri i(os, a re#resen a$%o da rea)idade co" a "es"a o&'e i(idade co" 0ue u" cien is a es uda u" fenS"eno da Na ure*a fora" carac er.s icas desse "o(i"en o, 0ue en endia 0ue aos seus ar is as n%o ca&ia "e)+orar ar is ica"en e o "eio na ura), #ois a &e)e*a es aria na rea)idade a) 0ua) e)a 1. Z )ean-5ran6ois "illet (<P<KR<PVF). ? con+ecido co"o #recursor do Rea)is"o, #e)as suas re#resen a$2es de ra&a)+adores rurais. Sua o&ra foi u"a res#os a 8 es 1 ica ro"Dn ica, de ;os os u" an o orien ais e e,3 icos, e deu for"a 8 rea)idade circundan e, so&re udo a das c)asses ra&a)+adoras. Sens.(e) o&ser(ador da (ida ca"#es re, criou u"a o&ra na 0ua) o #rinci#a) e)e"en o 1 a )i;a$%o a (ica (carac er.s icas de ascenden es re"o os) do +o"e" co" a erra. Z G/sta*e Co/rbet (<P<9R<PVV). =oi, aci"a de udo, u" #in or de #aisa;ens ca"#es res e "ar. i"as nas 0uais o ro"an is"o 1 su&s i u.do #or u"a re#resen a$%o da rea)idade 0ue 1 fru o da o&ser(a$%o dire a. Essa &usca da (erdade 1 rans#os a #ara a e)a e" #ince)adas es#on Dneas 0ue n%o dei,a" de )ado os as#ec os "enos es 1 icos do 0ue 1 o&ser(ado. =oi considerado o criador do Rea)is"o socia)! na #in ura, #ois #rocurou re ra ar e" suas e)as e"as da (ida co idiana, #rinci#a)"en e das c)asses #o#u)ares. 7anifes ou si"#a ia #e)os ra&a)+adores e #e)os +o"ens "ais #o&res da sociedade do s1cu)o X:X. Impressionismo O :"#ressionis"o foi u" "o(i"en o ar .s ico 0ue sur;iu na #in ura euro#eia do s1cu)o X:X, re(o)ucionando/a e dando in.cio 8s ;randes end4ncias ar .s icas do s1cu)o XX. O er"o i"#ressionis"o! sur;iu de(ido a u" dos #ri"eiros 0uadros de 9)aude 7one , :"#ress%o, nascer do so)!, #or causa de u"a cr. ica fei a ao 0uadro #e)o #in or e escri or Uouis UeroM5 A:"#ress%o, nascer do so)B, eu &e" o sa&ia[ -ensa(a eu, se es ou i"#ressionado 1 #or0ue ) + u"a i"#ress%o. E 0ue )i&erdade, 0ue sua(idade de #ince)[ E" #a#e) de #arede 1 "ais e)a&orado 0ue es a cena "arin+a!. 9o"o se no a, a H<

e,#ress%o foi usada ori;ina)"en e de for"a #e'ora i(a, "as 7one e seus co)e;as ado ara" o . u)o, sa&endo da re(o)u$%o 0ue es a(a" iniciando. Os #in ores i"#ressionis as n%o "ais se #reocu#a(a" co" os #recei os do Rea)is"o ou da acade"ia. A &usca #e)os e)e"en os funda"en ais de cada ar e )e(ou/os a #es0uisar a #rodu$%o #ic 3rica, n%o "ais in eressados e" e" icas no&res ou no re ra o fie) da rea)idade, "as e" (er o 0uadro co"o o&ra e" si "es"a. E i)i*ando #ince)adas so) as, (ia" na )u* e no "o(i"en o os #rinci#ais e)e"en os da #in ura, sendo 0ue ;era)"en e as e)as era" #in adas ao ar )i(re #ara 0ue o #in or #udesse ca# urar "e)+or as (aria$2es de cores da Na ure*a. Ha(ia a);u"as considera$2es ;erais, "ui o "ais #r icas do 0ue e3ricas, 0ue os ar is as se;uia" e" seus #rocedi"en os 1cnicos #ara o& er os resu) ados 0ue carac eri*ara" a #in ura i"#ressionis a. S%o e)as5 a #in ura de(e "os rar a ona)idades 0ue os o&'e os ad0uire" ao ref)e ir a )u* do so) nu" de er"inado "o"en o, #ois as cores da Na ure*a "uda" cons an e"en e, de#endendo da incid4ncia da )u* do so)> 1 a"&1", #or isso, u"a #in ura ins an Dnea (ca# ar o "o"en o)> as fi;uras n%o de(e" er con ornos n. idos, #ois o desen+o dei,a de ser o #rinci#a) "eio es ru ura) do 0uadro, 0ue #assa a ser a "anc+aTcor> as so"&ras de(e" ser )u"inosas e co)oridas, a) co"o 1 a i"#ress%o (isua) 0ue nos causa", o #re o 'a"ais 1 usado e" u"a o&ra i"#ressionis a #)ena> as cores e ona)idades n%o de(e" ser o& idas #e)a "is ura de #i;"en os, #e)o con rrio, de(e" ser #uras e dissociadas no 0uadro e" #e0uenas #ince)adas, sendo o o&ser(ador 0ue, ao ad"irar a #in ura, co"&ina as (rias cores, o& endo o resu) ado fina) (a "is ura dei,a, #or an o, de ser 1cnica #ara se ornar 3 ica). Z Cla/'e "onet (<PK0R<92Q). O "ais c1)e&re en re os #in ores i"#ressionis as. Cece#cionado co" o ensino da #in ura acad4"ica na uni(ersidade, desen(o)(eu, co" ou ros #in ores, a 1cnica de re#resen ar o efei o das )u*es co" r#idas #ince)adas, o 0ue "ais arde seria con+ecido co"o :"#ressionis"o!. :ncessan e #es0uisador da )u* e de seus efei os, #in ou (rios "o i(os e" di(ersas +oras do dia, a fi" de es udar as "u a$2es co)oridas do a"&ien e co" sua )u"inosidade. Z 'o/ar' "anet (<PH2R<PPH). E"a das fi;uras "ais i"#or an es da ar e do s1cu)o X:X, #referiu os 'o;os de )u* e so"&ra, res i uindo ao nu a sua crue*a e a sua (erdade, "ui o diferen e dos nus adocicados da 1#oca. Os e"as dei,ara" de ser i"#essoais ou a)e;3ricos, #assando a radu*ir a (ida da 1#oca. 7ane era cri icado n%o a#enas #e)os e"as, "as, a"&1", #or sua 1cnica 0ue esca#a(a 8s con(en$2es acad4"icas. Z Pierre-A/g/ste Renoir (<PK<R<9<9). E" dos "ais c1)e&res #in ores franceses e H2

u" dos "ais i"#or an es no"es do "o(i"en o i"#ressionis a, Renoir, desde o #rinc.#io, e(e sua o&ra inf)uenciada #e)o sensua)is"o e #e)a e)e;Dncia do Rococ3. Seu #rinci#a) o&'e i(o, co"o e)e #r3#rio afir"a(a, era conse;uir rea)i*ar u"a o&ra a;rad(e) aos o)+os. A#esar de sua 1cnica ser essencia)"en e i"#ressionis a, Renoir nunca dei,ou de dar i"#or Dncia 8 for"a. =oi o #in or i"#ressionis a 0ue ;an+ou "aior #o#u)aridade e c+e;ou "es"o a er, ainda e" (ida, o recon+eci"en o da cr. ica. Seus 0uadros "anifes a" o i"is"o, a)e;ria e a in ensa "o(i"en a$%o da (ida #arisiense do fi" do s1cu)o X:X. -in ou o cor#o fe"inino co" for"as #uras e isen as de ero is"o e sensua)idade, #referindo os nus ao ar )i(re, as co"#osi$2es co" #ersona;ens do co idiano, os re ra os e as na ure*as/"or as. Z E'gar #egas (<PHKR<9<V). =oi considerado co"o i"#ressionis a, "as o au or nunca ado ou o )e0ue de cores .#ico desse "o(i"en o. -e)o con rrio, Ce;as "is urou o es i)o i"#ressionis a ("o i(ado #or 7ane ) co" ins#ira$2es conser(adoras, co" &ases assen es na Renascen$a i a)iana e no Rea)is"o franc4s. =oi #in or de #oucas #aisa;ens e cenas ao ar )i(re5 os a"&ien es de seus 0uadros s%o in eriores e a )u* 1 ar ificia). Sua ;rande #reocu#a$%o era f)a;rar u" ins an e da (ida das #essoas, a#reender u" "o"en o do "o(i"en o de u" cor#o ou da e,#ress%o de u" ros o. Z Georges-Pierre Se/rat (<PF9R<P9<). -ioneiro do "o(i"en o #on i)+is a, 1cnica 0ue, co"o acredi a" a);uns, foi #recursora da e)e(is%o e da i"a;e" di;i a). ARTEC-N TE"P-R:N EA E9pressionismo Sur;ido nos #ri"3rdios do s1cu)o XX, na A)e"an+a, co"o rea$%o ao :"#ressionis"o, o E,#ressionis"o foi u" "o(i"en o cu) ura) enca&e$ado #or indi(.duos 0ue es a(a" "ais in eressados na in eriori*a$%o da cria$%o ar .s ica do 0ue e" sua e, eriori*a$%o, #ro'e ando na o&ra de ar e u"a ref)e,%o indi(idua) e su&'e i(a, ou se'a, a o&ra de(eria ser o ref)e,o dire o do "undo in erior do ar is a. 7ais 0ue u" es i)o co" carac er.s icas #r3#rias co"uns, foi u" "o(i"en o +e ero;4neo, u"a a i ude e u"a for"a de en ender a Ar e 0ue a;)u inou di(ersos ar is as de end4ncias (ariadas e diferen es for"a$2es e n.(eis in e)ec uais. E" )in+as ;erais, o E,#ressionis"o 1 a ar e do ins in o, de u"a #in ura dra" ica, su&'e i(a, e,#ressando! sen i"en os +u"anos5 u i)i*ando cores #a 1 icas (co"o(en es), d for"a #)s ica ao a"or, ao ci6"e, ao "edo, 8 so)id%o, 8 "is1ria +u"ana, 8 #ros i ui$%o> defor"a/se a fi;ura #ara ressa) ar o sen i"en o. Os e,#ressionis as defendia" u"a ar e "ais #essoa) e in ui i(a, na 0ua) #redo"inasse a HH

(is%o in erior do ar is a (sua e,#ress%o) fren e 8 #)as"a$%o da rea)idade (a i"#ress%o)> e" ou ras #a)a(ras, os i"#ressionis as or;ani*a(a" na e)a u"a i"#ress%o do "undo circundan e, u" si"#)es ref)e,o dos sen idos, en0uan o 0ue os e,#ressionis as (isa(a" a ref)e ir o seu "undo in erior, u"a e,#ress%o dos seus #r3#rios sen i"en os. Cefendendo o #redo".nio dos (a)ores e"ocionais so&re os in e)ec uais, a #es0uisa no do".nio #sico)3;ico, as cores res#)andecen es, (i&ran es, fundidas ou se#aradas, o dina"is"o i"#ro(isado, a&ru# o, ines#erado, u"a 1cnica (io)en a (o #ince) ou es# u)a (ai e (e", fa*endo e refa*endo, e"#as ando ou #ro(ocando e,#)os2es) e a #refer4ncia #e)o r;ico e so"&rio, esse "o(i"en o cos u"a ser en endido co"o a defor"a$%o da rea)idade #ara e,#ressar "ais su&'e i(a"en e a Na ure*a e o ser +u"ano, dando #ri"a*ia 8 e,#ress%o dos sen i"en os "ais 0ue 8 descri$%o o&'e i(a do "undo rea). Ressa) e/se, con udo, 0ue o E,#ressionis"o dis in;ue/se do Rea)is"o #or n%o es ar in eressado na idea)i*a$%o da rea)idade, "as na sua a#reens%o #e)o su'ei o (o ar is a). @uarda, #or1", co" o "o(i"en o rea)is a, se"e)+an$as, co"o cer a (is%o an irro"Dn ica do "undo. 9o" as suas cores (io)en as e a sua e" ica de so)id%o e de "is1ria, o E,#ressionis"o ref)e iu a an;6s ia 0ue in(adia os c.rcu)os ar .s icos e in e)ec uais da A)e"an+a #r1/&1)ica, &e" co"o da -ri"eira @uerra 7undia) e do #er.odo en re ;uerras. 9o" as a"ar;uras desse #er.odo +is 3rico, #ro(ocou/se u" dese'o (ee"en e de ransfor"ar a (ida, de &uscar no(as di"ens2es 8 i"a;ina$%o e de reno(ar as )in;ua;ens ar .s icas. Assi", o E,#ressionis"o re(e)ou o )ado #essi"is a da (ida, a an;6s ia e,is encia) do indi(.duo 0ue, na sociedade "oderna, indus ria)i*ada, se (4 a)ienado, iso)ado. Assi", "edian e a dis or$%o da rea)idade (isa(a/se i"#ac ar o es#ec ador e c+e;ar ao seu )ado "ais e"o i(o. O E,#ressionis"o defendia, #ois, a )i&erdade indi(idua), a #ri"a*ia da e,#ress%o su&'e i(a, o irraciona)is"o, o arre&a a"en o e os e"as #roi&idos (o e,ci an e, o de"on.aco, o se,ua), o fan s ico, o #er(er ido), e" su"a, u"a defor"a$%o e"ociona) da rea)idade #or "eio do car er e,#ressi(o dos recursos #)s icos 0ue o"ara" u"a si;nifica$%o "e af.sica, a&rindo os sen idos ao "undo in erior. 9o" a for e rea$%o fren e ao :"#ressionis"o, +ou(e, #ois, u"a ru# ura co" a ar e e)a&orada #e)a ;era$%o #receden e> o E,#ressionis"o a#resen ou, #or conse;uin e, u" no(o concei o de Ar e, en endida co"o u"a for"a de ca# ar a e,is 4ncia, de rans)u*ir e" i"a;ens o su&s ra o 0ue se esconde so& a rea)idade a#aren e, de ref)e ir o i"u (e) e e erno do ser +u"ano e da Na ure*a. Z Pa/l Ga/g/in (<PKPR<90H). Suas #ri"eiras o&ras en a(a" ca# ar a si"#)icidade da (ida no ca"#o, a);o 0ue conse;uiu co" a a#)ica$%o ar&i rria das cores, e" o#osi$%o a 0ua)0uer na ura)is"o. As cores se es ende" #)anas e #uras so&re a HK

su#erf.cie,

0uase decora i(a"en e. E"

;era), sua #in ura 1 carac eri*ada #or

a#resen ar na ure*a a)e;3rica, decora i(a e su;es i(a, a)1" de for"as di"ensionais, es i)i*adas, sin 1 icas e es icas. Z Pa/l C7 anne (<PH9R<90Q). Seu ra&a)+o forneceu as &ases da ransi$%o das conce#$2es do fa*er ar .s ico do s1cu)o X:X #ara a ar e radica)"en e ino(adora do s1cu)o XX. 91*anne #ode ser considerado co"o a #on e en re o :"#ressionis"o do fina) do s1cu)o X:X e o 9u&is"o do in.cio do s1cu)o XX. A#3s u"a fase inicia) dedicada aos e"as dra" icos e ;randi)o0uen es #r3#rios da esco)a ro"Dn ica, 91*anne criou u" es i)o #r3#rio, inf)uenciado #or Ce)acroi,. :n rodu*iu nas suas o&ras, dis or$2es for"ais e a) era$2es de #ers#ec i(a e" &enef.cio da co"#osi$%o ou #ara ressa) ar o (o)u"e e #eso dos o&'e os. 9once&eu a cor de u" "odo se" #receden es, definindo diferen es (o)u"es 0ue fora" essenciais #ara suas co"#osi$2es 6nicas. 91*anne n%o se su&ordina(a 8s )eis da #ers#ec i(a5 "odifica(a/as. Se;undo suas #r3#rias #a)a(ras, o seu #r3#rio es i)o consis ia e" (er a Na ure*a se;undo as suas for"as funda"en ais5 a esfera, o ci)indro e o cone. Nas suas nu"erosas na ure*as/"or as, i#ica"en e co"#os as #or "a$%s e crDnios, )e(a(a a ca&o u"a e,#)ora$%o for"a) e,aus i(a 0ue 1 a erra fecunda de onde sur;ir, #os erior"en e, o 9u&is"o. Z $incent *an Gog. (<PFHR<P90). -in or +o)and4s, fre0uen e"en e considerado u" dos "aiores de odos os e"#os, (an @o;+ 1 (is o co"o u" dos #ioneiros na )i;a$%o das end4ncias i"#ressionis as co" as as#ira$2es "odernis as, sendo a sua inf)u4ncia recon+ecida e" (ariadas fren es da Ar e do s1cu)o X:X. E"#en+ou/se e" recriar a &e)e*a dos seres +u"anos e da Na ure*a #or "eio da cor, 0ue #ara e)e era o e)e"en o funda"en a) da #in ura. :n eressou/ se #e)o ra&a)+o de @au;uin, #rinci#a)"en e #e)a sua decis%o de si"#)ificar as for"as dos seres, de redu*ir os efei os de )u* e de usar *onas de cores &e" definidas. E" <PPP dei,ou -aris e foi #ara Ar)es, cidade ao su) da =ran$a, onde #assou a #in ar ao ar )i(re. O so) in enso da re;i%o "edi errDnea in erferiu e" sua #in ura, e e)e se )i&er ou co"#)e a"en e de 0ua)0uer na ura)is"o no e"#re;o das cores, dec)arando/se u" co)oris a ar&i rrio. A#ai,onou/ se, en %o, #e)as cores in ensas e #uras, se" nen+u"a "a i*a$%o, #ois e)as in+a" #ara e)e a fun$%o de re#resen ar e"o$2es. En0uan o (i(eu n%o foi recon+ecido #e)o #6&)ico ne" #e)os cr. icos, 0ue n%o sou&era" (er e" sua o&ra o esfor$o #ara )i&er ar a &e)e*a dos seres #or "eio de u"a e,#)os%o de cores. Z Henri To/lo/se-%a/trec (<PQKR<90<). Sua +a&i)idade era a de ca# urar as #essoas e" seu a"&ien e de ra&a)+o, co" a cor e o "o(i"en o da #u)u)an e e o#u)en a HF

(ida no urna #arisiense, #or1" se" seu glamour. Era u" "es re do con orno si"#)es, re ra ando cenas de ;ru#os de #essoas nas 0uais cada #essoa 1 indi(idua) (e na 1#oca #odia ser iden ificada a#enas #e)a si)+ue a). Z E'*ar' "/nc. (<PQHR<9KK). =oi u" dos #ri"eiros ar is as do s1cu)o XX 0ue conse;uiu conceder 8s cores u" (a)or si"&3)ico e su&'e i(o, )on;e das re#resen a$2es rea)is as. E"a de suas o&ras "ais i"#or an es 1 O ;ri o! (<PP9), e,e"#)o dos e"as 0ue sensi&i)i*ara" os ar is as )i;ados a essa end4ncia5 nesse 0uadro, a fi;ura +u"ana n%o a#resen a suas )in+as reais, "as con orce/se so& o efei o de suas e"o$2es> as )in+as sinuosas do c1u e da ;ua, &e" co"o a )in+a dia;ona) da #on e, condu*e" o o)+ar do o&ser(ador #ara a &oca da fi;ura 0ue se a&re nu" ;ri o #er ur&ador. Z Pa/l ;lee (<PV9R<9K0). N)ee ' foi associado ao E,#ressionis"o, ao 9u&is"o, ao =u uris"o, ao Surrea)is"o e aoA&s racionis"o, "as suas i"a;ens s%o dif.ceis de sere" c)assificadas. @era)"en e, e)e ra&a)+a(a iso)ado da (is a dos de"ais, in er#re ando as no(as end4ncias ar .s icas de sua #r3#ria "aneira. 9onsiderado u" dos ar is as "ais ori;inais do "o(i"en o e,#ressionis a, con(enceu/se de 0ue a rea)idade ar .s ica era o a)"en e diferen e da0ue)a o&ser(ada na Na ure*a, dedicando/se duran e oda sua carreira a &uscar o #on o de encon ro en re rea)idade e es#.ri o. Z Ame'eo "o'igliani (<PPKR<920). Ar is a #rinci#a)"en e fi;ura i(o, ornou/se con+ecido #or #in uras e escu) uras e" es i)o "oderno carac eri*adas #e)o a)on;a"en o das fi;uras (so&re udo os ros os e #esco$os). Seus nus, 0ue #ro(ocara" escDnda)o e" seu e"#o, re(e)a" n%o sensua)idade, "as u" desnuda"en o da a)"a +u"ana. Seu es i)o fa* #ar e de u" "o"en o e" 0ue a ar e #ic 3rica, confron ada co" a fo o;rafia, )u a(a #ara con0uis ar seu es#a$o, seus (a)ores e sua es 1 ica. 7odi;)iani e(e e" co"u" co" os cu&is as e e,#ressionis as o dis ancia"en o da acade"ia, a re(a)ori*a$%o da cor e o es udo das for"as #uras. Art na<0 Ta"&1" c+a"ada de Ar e #ri"i i(a "oderna!, a #rt na.f (do franc4s na.f, in;4nuo) 1, e" er"os ;erais, a ar e 0ue 1 #rodu*ida #or ar is as se" #re#ara$%o 9arac eri*a/se #e)a si"#)icidade e #e)a fa) a de a);uns e)e"en os ou as#ec os #resen es na ar e #rodu*ida #or ar is as co" for"a$%o nessa rea. A esse es i)o #er ence u" i#o de e,#ress%o 0ue n%o se en0uadra nos "o)des acad4"icos ne" nas end4ncias "odernis as. ? a ar e da es#on aneidade, da cria i(idade au 4n ica, do fa*er ar .s ico se" esco)a HQ ne" orien a$%o, #or an o 1 ins in i(a, a&rindo es#a$o #ara 0ue o ar is a acad4"ica (o 0ue n%o i"#)ica 0ue a 0ua)idade de suas o&ras se'a inferior).

e,#anda seu uni(erso #ar icu)ar. Assi", o ar is a na.f 1 "arcada"en e indi(idua)is a e" suas "anifes a$2es "ais #uras, n%o se #reocu#ando e" #reser(ar as #ro#or$2es na urais ne" os dados ana S"icos corre os das fi;uras 0ue re#resen a, da. 0ue as #rinci#ais carac er.s icas da #rt na.f s%o a for"a desa'ei ada co"o se re)aciona" de er"inadas 0ua)idades for"ais, a dificu)dades no desen+o e no uso da #ers#ec i(a 0ue resu) a" nu"a &e)e*a dese0ui)i&rada, o uso de cores #ri"rias se" ;randes nuan$as e a si"#)icidade no )u;ar da su i)e*a. Z Henri Ro/ssea/ (<PKKR<9<0). Sua o&ra foi #ouco a#reciada #e)o #6&)ico ;era) e #e)os cr. icos con e"#orDneos, endo sido re"e ida #ara o ;ru#o da #rt na.f #or sua recusa dos cDnones da Ar e recon+ecidos a 1 en %o e #e)a a#aren e in;enuidade ;ro esca. Ho"e" de #ouca ins ru$%o ;era) e 0uase nen+u"a for"a$%o e" #in ura, e" sua #ri"eira e,#osi$%o foi acusado #e)a cr. ica de i;norar re;ras e)e"en ares de desen+o, co"#osi$%o e #ers#ec i(a, a)1" de e"#re;ar as cores de "odo ar&i rrio. 5a/*ismo O =au(is"o (ou =o(is"o, do franc4s les fauves, as feras!, co"o fora" c+a"ados os #in ores n%o se;uidores do cDnone i"#ressionis a, (i;en e na 1#oca, e" (ir ude da in ensidade co" 0ue usa(a" as cores #uras, se" "is ur/)as ou "a i*/)as) 1 u"a corren e ar .s ica do in.cio do s1cu)o XX 0ue se desen(o)(eu, so&re udo, en re <90F e <90V. Associado 8 &usca da ",i"a e,#ress%o #ic 3rica, o =o(is"o #re endia u"a ar e do e0ui).&rio, da #ure*a e da serenidade, des i u.da de e"as #er ur&adores ou de#ri"en es. Os #rinc.#ios desse "o(i"en o ar .s ico e"&asa(a"/se na ideia de 0ue criar, e" Ar e, n%o e" re)a$%o co" o in e)ec o, ne" co" sen i"en os5 criar 1 se;uir os i"#u)sos do ins in o, as sensa$2es #ri"rias. A)1" disso, en endia" os fau(is as 0ue a cor #ura de(ia ser e,a) ada, 0ue as )in+as e as cores de(ia" nascer i"#u)si(a"en e e radu*ir as sensa$2es e)e"en ares, no "es"o es ado de ;ra$a das crian$as e dos se)(a;ens. -or conse;uin e, as #in uras desse "o(i"en o 4" co"o carac er.s icas as #ince)adas (io)en as, es#on Dneas e defini i(as, a aus4ncia de ar )i(re, o co)orido &ru a), #re endendo a sensa$%o f.sica da cor 0ue 1 su&'e i(a (n%o corres#ondendo 8 rea)idade), o uso e,c)usi(o das cores #uras (co"o sae" das &isna;as) e a #in ura #or "anc+as )ar;as, for"ando ;randes #)anos. Z Henri "atisse (<PQ9R<9FK). 9on+ecido #or seu uso da cor e sua ar e de desen+ar f)uida e ori;ina), foi considerado, 'un a"en e co" -icasso e 7arce) Cuc+a"#, co"o u" dos r4s ar is as se"inais do s1cu)o XX, res#ons(e) #or u"a e(o)u$%o si;nifica i(a na #in ura e na escu) ura. E"&ora fosse inicia)"en e ro u)ado de fau(is a! na d1cada de <920, e)e foi cada (e* "ais ac)a"ado co"o u" defensor da radi$%o c)ssica na #in ura francesa. Seu do".nio da )in;ua;e" e,#ressi(a da cor e do desen+o, e,i&ido HV

e" u" con'un o de o&ras ao )on;o de "ais de "eio s1cu)o, (a)era"/)+e o recon+eci"en o co"o u"a fi;ura de )ideran$a. 7a isse, co"o ou ros ar is as do "o(i"en o, re'ei a(a a )u"inosidade i"#ressionis a e usa(a a cor co"o fa or #rinci#a) da #in ura, )e(ando/a 8s 6) i"as conse0u4ncias. Nas suas #in uras e)e n%o se #reocu#ou co" o rea)is"o, an o das fi;uras co"o das suas cores5 o 0ue in eressa 1 a co"#osi$%o, n%o as fi;uras e" si, co"o de #essoas ou de na ure*as/"or as. A&andonou a #ers#ec i(a, as 1cnicas do desen+o e o efei o de c)aro/ escuro #ara ra ar a cor co"o (a)or e" si "es"a. Cos #in ores fau(is as 0ue e,#)orara" o sensua)is"o das cores for es, e)e foi o 6nico a e(o)uir #ara o e0ui).&rio en re a cor e o ra$o e" co"#osi$2es #)anas, se" #rofundidade. C/bismo Sur;ido no s1cu)o XX, e(e co"o #rinci#ais fundadores -a&)o -icasso e @eor;es Bra0ue. O 0uadro /es demoiselles d-#vignon!, de -icasso, 1 considerado co"o "arco inicia) do "o(i"en o. Ne)e fica" e(iden es as refer4ncias a "scaras africanas, 0ue ins#irara" a fase inicia) do 9u&is"o, 0ue ra a(a as for"as da Na ure*a #or "eio de fi;uras ;eo"1 ricas, re#resen ando odas as #ar es de u" o&'e o no "es"o #)ano. His orica"en e, o 9u&is"o ori;inou/se na o&ra de 91*anne, #ois #ara e)e a #in ura de(eria ra ar as for"as da Na ure*a co"o se fosse" cones, esferas e ci)indros. En re an o, os cu&is as fora" "ais )on;e do 0ue 91*anne e #assara" a re#resen ar os o&'e os co" odas as suas #ar es nu" "es"o #)ano, co"o se e)es es i(esse" a&er os e a#resen asse" odos os seus )ados no #)ano fron a) e" re)a$%o ao es#ec ador. Na (erdade, essa a i ude de deco"#or os o&'e os n%o in+a nen+u" co"#ro"isso de fide)idade co" a a#ar4ncia rea) das coisas. O #in or cu&is a en a re#resen ar os o&'e os e" r4s di"ens2es, "as usa a#enas duas (a su#erf.cie #)ana do 0uadro), so& for"as ;eo"1 ricas, co" o #redo".nio de )in+as re as. A&rindo "%o da #ers#ec i(a, o #in or cu&is a n%o re#resen a, "as su;ere a es ru ura dos cor#os ou o&'e os5 re#resen a/os co"o se se "o(i"en asse e" orno de)es, (endo/os so& odos os Dn;u)os (isuais, #or ci"a e #or &ai,o, #erce&endo odos os #)anos e (o)u"es. O 9u&is"o se di(ide e" duas fases. A #ri"eira, o 9u&is"o Ana). ico, 1 carac eri*ada #e)a deses ru ura$%o da o&ra e" odos os seus e)e"en os> deco"#ondo a o&ra e" #ar es, o ar is a re;is ra odos os seus e)e"en os e" #)anos sucessi(os e su#er#os os, #rocurando a (is%o o a) da fi;ura, e,a"inado/a e" odos os Dn;u)os no "es"o ins an e, #or "eio da fra;"en a$%o de)a. A se;unda, o 9u&is"o Sin 1 ico, foi u"a rea$%o 8 e,cessi(a fra;"en a$%o dos o&'e os e 8 des rui$%o de sua es ru ura> &asica"en e, essa end4ncia #rocurou ornar as fi;uras HP

no(a"en e recon+ec.(eis. Ta"&1" c+a"ada de co)a;e"!, #or0ue in rodu* )e ras, #a)a(ras, n6"eros, #eda$os de "adeira, (idro, "e a) e a 1 o&'e os in eiros nas #in uras, e(e nessa ino(a$%o a in en$%o do ar is a e" criar efei os #)s icos e u) ra#assar os )i"i es das sensa$2es (isuais 0ue a #in ura su;ere, des#er ando a"&1" no o&ser(ador as sensa$2es eis. Z Pablo Picasso (<PP<R<9VH). E" dos "es res da Ar e do s1cu)o XX, #assou #or di(ersas fases. En re an o, s%o "ais n. idas a fase a*u)!, 0ue re#resen a a ris e*a e a "e)anco)ia dos "ais #o&res, e a fase rosa! e" 0ue #in a acro&a as e ar)e0uins. Ce#ois de desco&rir a Ar e africana e co"#reender 0ue o ar is a ne;ro n%o #in a ou escu)#e de acordo co" as end4ncias de u" de er"inado "o(i"en o es 1 ico, "as co" u"a )i&erdade "ui o "aior, -icasso desen(o)(eu u"a (erdadeira re(o)u$%o na Ar e. E" <90V, co" a o&ra /es demoiselles d-#vignon!, co"e$a a e)a&orar a es 1 ica cu&is a, des ruindo a +ar"onia c)ssica das fi;uras. -ode"os des acar, a"&1", o "ura) @uernica!, 0ue re#resen a co" (ee"en e indi;na$%o o &o"&ardeio da cidade es#an+o)a +o"Sni"a. Z Georges (ra3/e (<PP2R<9QH). Suas #ri"eiras o&ras a#resen a" u" es i)o de for"as si"#)es e de cores #uras. 7ais arde, criou o 9u&is"o 'un a"en e co" -icasso. Abstracionismo O A&s racionis"o (ou Ar e a&s ra a) 1 ;era)"en e en endido co"o u"a for"a de ar e 0ue n%o re#resen a o&'e os #r3#rios da nossa rea)idade concre a e, erior. Ao in(1s disso, usa as re)a$2es for"ais en re cores, )in+as e su#erf.cies #ara co"#or a rea)idade da o&ra de u"a "aneira n%o re#resen aciona). Sur;e a #ar ir das e,#eri4ncias das (an;uardas euro#eias, 0ue recusara" a +eran$a renascen is a das acade"ias de Ar e (e" ou ras #a)a(ras, a es 1 ica ;reco/ro"ana). A e,#ress%o a"&1" #ode ser usada #ara se referir es#ecifica"en e 8 ar e #rodu*ida no in.cio do s1cu)o XX #or de er"inados "o(i"en os e esco)as 0ue ;enerica"en e encai,a"/se na Ar e con e"#orDnea. A ar e a&s ra a ende a su#ri"ir oda a re)a$%o en re a rea)idade e o 0uadro, en re as )in+as e os #)anos, as cores e a si;nifica$%o 0ue esses e)e"en os #ode" su;erir. :s o 1, 0uando a si;nifica$%o de u" 0uadro de#ende essencia)"en e da cor e da for"a, 0uando o #in or ro"#e os 6) i"os )a$os 0ue )i;a" a sua o&ra 8 rea)idade (is.(e), e)a #assa a ser a&s ra a. Z 4assil+ ;an'ins,+ (<PQQR<9KK). A cria$%o de NandinsOM de ra&a)+os #ura"en e a&s ra os se;uiu u" )on;o #er.odo de in enso desen(o)(i"en o e a"adureci"en o e3rico, &aseado nas suas e,#eri4ncias #essoais ar .s icas. 9+a"ou a es a de(o$%o co"o &e)e*a in erior, fer(or de es#.ri o e u"a necessidade funda de dese'o H9

es#iri ua) , 0ue foi o as#ec o #rinci#a) de sua ar e. W na d1cada de <9<0 NandinsOM desen(o)(eu seus #ri"eiros es udos n%o fi;ura i(os, fa*endo co" 0ue se'a considerado o #ri"eiro #in or ociden a) a #rodu*ir u"a e)a a&s ra a. Z 5ran "arc (<PP0R<9<Q). A#ai,onado #e)a ar e dos #o(os #ri"i i(os, das crian$as e dos doen es "en ais, esse #in or a)e"%o esco)+eu co"o e"as fa(ori os os es udos so&re ani"ais, aos 0uais se sen ia in i"a"en e )i;ado, en ando, #or isso, re#resen ar o "undo a) co"o o ani"a) o (4, "edian e a si"#)ifica$%o for"a) e cro" ica das coisas. 9on+eceu NandinsOM e, so& a inf)u4ncia des e, con(enceu/se de 0ue a ess4ncia dos seres se re(e)a na a&s ra$%o. Constr/ti*ismo o/ Abstracionismo geom7trico O 9ons ru i(is"o foi u" "o(i"en o es 1 ico 0ue ne;a(a a Ar e #ura e assi"i)a(a inf)u4ncias da ind6s ria. =oi, #ois, u"a das corren es e3ricas e"#en+adas e" e,#)icar co"o a in e)i;4ncia +u"ana se desen(o)(e, #ar indo do #rinc.#io de 0ue o desen(o)(i"en o da in e)i;4ncia 1 de er"inado #e)as a$2es "6 uas en re o indi(.duo e o "eio. A ideia 1 0ue o +o"e" n%o nasce in e)i;en e, "as a"&1" n%o 1 #assi(o so& a inf)u4ncia do "eio, is o 1, e)e res#onde aos es ."u)os e, ernos, a;indo so&re e)es, #ara cons ruir e or;ani*ar o seu #r3#rio con+eci"en o de for"a cada (e* "ais e)a&orada. Ca. 0ue as cores e as for"as s%o or;ani*adas de "aneira 0ue a co"#osi$%o resu) e a#enas na e,#ress%o de u"a conce#$%o ;eo"1 rica. Ta"&1" c+a"ado de A&s racionis"o ;eo"1 rico!, ao con rrio do A&s racionis"o foca/se na raciona)i*a$%o, 0ue de#ende da an)ise in e)ec ua) e cien .fica. Z Piet "on'rian (<PV2R<9KK). Ce#ois de er #ar ici#ado do "o(i"en o cu&is a, con inuou si"#)ificando suas for"as a 1 conse;uir, &aseado nas #ro#or$2es "a e" icas ideais, u" resu) ado en re as re)a$2es for"ais de u" es#a$o es udado. O ar is a u i)i*ou, co"o e)e"en o de &ase, u"a su#erf.cie #)ana re an;u)ar e as r4s cores #ri"rias ((er"e)+o, a*u) e a"are)o) co" u" #ouco de #re o e &ranco. Essas su#erf.cies co)oridas s%o dis ri&u.das e 'us a#os as &uscando u"a ar e #ura. 7ondrian #rocurou u" e0ui).&rio #erfei o da co"#osi$%o, des#o'ado de odo e,cesso de cor, )in+a ou for"a. #a'asmo O Cada.s"o (ou 7o(i"en o Cad) foi u" "o(i"en o ar .s ico de (an;uarda. A #a)a(ra dad! "arca a fa) a de sen ido 0ue #ode er a )in;ua;e" (co"o na fa)a de u" &e&4). -ara refor$ar essa ideia foi es a&e)ecido o "i o de 0ue o no"e foi esco)+ido K0

a)ea oria"en e, a&rindo/se u"a #;ina de u" dicionrio e inserindo/se u" es i)e e so&re e)a. :sso foi fei o #ara si"&o)i*ar o car er an irraciona) do "o(i"en o, c)ara"en e con rrio 8 -ri"eira @uerra 7undia) e aos #adr2es de Ar e es a&e)ecidos na 1#oca. Suas #rinci#ais carac er.s icas ;ira" e" orno da o#osi$%o a 0ua)0uer i#o de e0ui).&rio, da co"&ina$%o de #essi"is"o irSnico e da in;enuidade radica), do ce icis"o a&so)u o e da i"#ro(isa$%o. N%o o&s an e, o Cada.s"o enfa i*ou o i)3;ico e o a&surdo, endo co"o #rinci#a) es ra 1;ia denunciar e escanda)i*ar. Sua #ro#os a 1 0ue a Ar e ficasse so) a das a"arras raciona)is as e fosse a#enas o resu) ado do au o"a is"o #s.0uico, se)ecionando e co"&inando e)e"en os #or acaso. Sendo a ne;a$%o o a) da cu) ura, o Cada.s"o defendeu o a&surdo, a incoer4ncia, a desorde", o caos. -o)i ica"en e, fir"ou/se co"o u" #ro es o con ra u"a ci(i)i*a$%o 0ue n%o conse;uiria e(i ar a ;uerra. Z "arcel #/c.amp (<PPVR<9QP). 9o"e$ou sua carreira co"o ar is a criando #in uras de ins#ira$%o i"#ressionis a, e,#ressionis a e cu&is a. Sua carreira co"o #in or es endeu/se #or "ais a);uns anos, endo co"o #rodu o 0uadros de ine;(e) (a)or #ara a for"a$%o da #in ura a&s ra a. Rein er#re ou o 9u&is"o 8 sua "aneira, in eressando/se #e)o "o(i"en o das for"as. O e,#eri"en a)is"o e a #ro(oca$%o o condu*ira" a ideias radicais e" Ar e. 9riou os read!0mades, o&'e os esco)+idos ao acaso e 0ue, a#3s )e(e in er(en$%o e o rece&i"en o de u" . u)o, ad0uiria" a condi$%o de o&'e o de ar e. A)1" disso, rea)i*ou in erfer4ncias, co"o #in ar &i;odes na 7ona)isa, de da Ginci, #ara de"ons rar seu des#re*o #e)a ar e radiciona). Z 5rancis-"arie Picabia (<PV9R<9FH). En(o)(eu/se sucessi(a"en e co" os #rinci#ais "o(i"en os es 1 icos do in.cio do s1cu)o XX, co"o o 9u&is"o, o Surrea)is"o e o Cada.s"o. Suas #ri"eiras #in uras cu&is as s%o e,u&eran es nas cores e su;ere" for"as "e )icas 0ue se encai,a" u"as nas ou ras. =or"as e cores ornara"/se, a se;uir, "ais discre as, a 1 0ue, #or (o) a de <9<Q, o ar is a se concen rou nos en;en+os "ecDnicos do Cada.s"o, de .ndo)e sa .rica. S/rrealismo Nas duas #ri"eiras d1cadas do s1cu)o XX, os es udos #sicana). icos de Si;"und =reud e as incer e*as #o). icas criara" u" c)i"a fa(or(e) #ara o desen(o)(i"en o de u"a ar e 0ue cri ica(a a cu) ura euro#eia e a fr;i) condi$%o +u"ana dian e de u" "undo cada (e* "ais co"#)e,o. Sur;e", en %o, "o(i"en os es 1 icos 0ue in erfere" de "aneira fan asiosa na rea)idade. ? o caso do Surrea)is"o, 0ue enfa i*a o #a#e) do inconscien e e do irraciona) na a i(idade cria i(a. E" dos seus o&'e i(os foi #rodu*ir u"a ar e 0ue, se;undo o "o(i"en o, es a(a sendo des ru.da #e)o raciona)is"o. As ra.*es K<

do Surrea)is"o nas ar es (isuais e"#res a" carac er.s icas do Cada.s"o e do 9u&is"o, assi" co"o da a&s ra$%o de Wassi)M NandinsOM e do E,#ressionis"o. O Surrea)is"o "anifes a/se, #ois, 0uando a i"a;ina$%o se re(e)a )i(re"en e, se" o freio do es#.ri o cr. ico, #ois o 0ue (a)e 1 o i"#u)so #s.0uico5 os surrea)is as dei,a" o "undo rea) #ara #ene rare" no irrea), ' 0ue a e"o$%o "ais #rofunda do ser e" odas as #ossi&i)idades de se e,#ressar a#enas co" a a#ro,i"a$%o do fan s ico, no #on o e" 0ue a ra*%o +u"ana #erde o con ro)e. A #u&)ica$%o do 7anifes o surrea)is a!, assinado #or Andr1 Bre on e" ou u&ro de <92K, "arcou +is orica"en e o nasci"en o do "o(i"en o> ne)e se #ro#un+a a res aura$%o dos sen i"en os +u"anos e do ins in o co"o #on o de #ar ida #ara u"a no(a )in;ua;e" ar .s ica. -ara isso era #reciso 0ue o +o"e" i(esse u"a (is%o o a)"en e in ros#ec i(a de si "es"o e encon rasse esse #on o do es#.ri o no 0ua) a rea)idade in erna e e, erna s%o #erce&idas o a)"en e isen as de con radi$2es. A )i(re associa$%o e a an)ise dos son+os, a"&os "1 odos da #sican)ise freudiana, ransfor"ara"/se nos #rocedi"en os &sicos do Surrea)is"o, e"&ora a#)icados a seu "odo. -or "eio do au o"a is"o, ou se'a, 0ua)0uer for"a de e,#ress%o e" 0ue a "en e n%o e,ercesse nen+u" i#o de con ro)e, os surrea)is as en a(a" #)as"ar, se'a #or "eio de for"as a&s ra as ou fi;ura i(as si"&3)icas, as i"a;ens da rea)idade "ais #rofunda do ser +u"ano. E" su"a, se;undo os surrea)is as a Ar e de(eria se )i&er ar das e,i;4ncias da )3;ica e da ra*%o e ir a)1" da consci4ncia co idiana, &uscando e,#ressar o "undo do inconscien e e dos son+os. No "anifes o e nos e, os escri os #os erior"en e, os surrea)is as re'ei ara" a c+a"ada di adura da ra*%o! e os (a)ores &ur;ueses co"o # ria, fa".)ia, re)i;i%o, ra&a)+o e +onra. Hu"or, son+o e i)o;icidade fora" recursos u i)i*ados #ara )i&er ar o +o"e" da e,is 4ncia u i)i ria 0ue (i(ia. Z Sal*a'or #al (<90KR<9P9). ?, se" d6(ida, o "ais con+ecido dos ar is as surrea)is as. 9riou o concei o de #aranoia cr. ica! #ara referir/se 8 a i ude de 0ue" recusa a )3;ica 0ue re;e a (ida co"u" das #essoas5 se;undo e)e, seria #reciso con ri&uir #ara o o a) descr1di o da rea)idade!. Z )oan "ir& (<P9HR<9PH). A fa"osa "a;ia de 7ir3 se "anifes a e" suas e)as co" ra$os n. idos e for"as sinceras na a#ar4ncia, "as dif.ceis de sere" e)ucidadas, e"&ora se a#resen e" de for"a a"is osa ao o&ser(ador. Z Ren7 "agritte (<P9PR<9QV). -in or de i"a;ens ins3)i as, u i)i*ou/se de #rocessos i)usionis as se"#re 8 #rocura do con ras e en re o ra a"en o rea)is a dos o&'e os e a a "osfera irrea) dos con'un os. Suas o&ras s%o "e foras 0ue se a#resen a" co"o re#resen a$2es rea)is as, #or "eio da 'us a#osi$%o de o&'e os co"uns e s."&o)os recorren es e" sua o&ra, ais co"o o orso fe"inino, o c+a#1u coco, o cas e)o, a roc+a e a K2

'ane)a. Arte abstrata americana Sendo c+a"ada de action painting! (ou #in ura de a$%o ;es ua)), a#resen a co"o carac er.s icas a co"#reens%o da #in ura co"o "eio de e"o$2es in ensas, a e,ecu$%o c+eia de (io)en a a;ressi(idade, es#on aneidade e au o"a is"o, e a des rui$%o dos "eios radicionais de e,ecu$%o (#inc1is, es# u)as e c.). Os ar is as dessa esco)a #in a(a" dire a"en e na #arede ou no c+%o, e" e)as enor"es, u i)i*ando in a a 3)eo, #as a es#essa de areia, (idro "o.do e c. Z )ac,son Polloc, (<9<2R<9FQ). Cesen(o)(eu u"a 1cnica de #in ura, o dripping! (;o e'a"en o), res#in;ando a in a so&re suas i"ensas e)as5 #in ando co" a e)a co)ocada no c+%o #ara sen ir/se den ro do 0uadro, os #in;os de in a escorria" for"ando ra$os +ar"oniosos 0ue #arecia" en re)a$ar/se na su#erf.cie. A)1" de dei,ar de )ado o ca(a)e e, -o))ocO a"&1" n%o "ais usou #inc1is. Sua ar e co"&ina a si"#)icidade co" a #in ura #ura, e suas o&ras de "aioresdi"ens2es #ossue" carac er.s icas "onu"en ais. Z Hans Hart/ng (<90KR<9P9). -in or franc4s nascido na A)e"an+a, en endia 0ue a )i&erdade era con0uis ada #e)o esfor$o do #in or, 0ue fa* da #r3#ria "%o u" #ensa"en o e" a$%o!. E" seus 0uadros 1 &e" (is.(e) essa )i&erdade in erior, nos 0uais Har un; d 8 cor #re a diferen$as de in ensidade, rans#ar4ncia e consis 4ncia. Por Art 1op art (ou Ar e #o#) 1 u" "o(i"en o ar .s ico sur;ido na d1cada de <9H0 no Reino Enido e nos Es ados Enidos. Sua deno"ina$%o foi e"#re;ada #e)a #ri"eira (e* e" <9FK, #ara desi;nar os #rodu os da cu) ura #o#u)ar da ci(i)i*a$%o ociden a), so&re udo os 0ue era" #ro(enien es dos Es ados Enidos. A 1op art #ro#un+a 0ue se ad"i isse a crise da Ar e 0ue asso)a(a o s1cu)o XX, #re endendo de"ons rar co" suas o&ras a "assifica$%o da cu) ura #o#u)ar ca#i a)is a. -rocura(a a es 1 ica das "assas, en ando ac+ar a defini$%o do 0ue seria a cu) ura #o#. 9o" ra.*es no Cada.s"o de 7arce) Cuc+a"#, a 1op art co"e$ou a o"ar for"a no fina) da d1cada de <9F0, 0uando a);uns ar is as, a#3s es udare" os s."&o)os e #rodu os do "undo da #ro#a;anda nos Es ados Enidos, #assara" a ransfor"/)os e" e"a de suas o&ras. Re#resen a(a", assi", os co"#onen es "ais os ensi(os da cu) ura #o#u)ar, de #oderosa inf)u4ncia na (ida co idiana na se;unda "e ade do s1cu)o XX. 9o" o o&'e i(o da cr. ica irSnica do &o"&ardea"en o da sociedade #e)os o&'e os de consu"o, e)a o#era(a co" si;nos es 1 icos "assificados da #u&)icidade, dos KH

0uadrin+os e das i)us ra$2es, usando co"o "a eriais #rinci#ais a in a acr.)ica, o #o)i1s er, o ) e,, os #rodu os co" cores in ensas, &ri)+an es e (i&ran es, re#rodu*indo o&'e os do co idiano e" a"an+o considera(e)"en e ;rande, ransfor"ando o rea) e" +i#er/rea). A)1" disso, "ui o do 0ue era considerado &re;a (irou "oda, e ' 0ue an o o ;os o co"o a Ar e eria" de er"inado (a)or e si;nificado confor"e o con e, o +is 3rico e" 0ue se rea)i*a, a 1op art #ro#orcionou a ransfor"a$%o do 0ue era considerado (u);ar e" refinado, e a#ro,i"ou a ar e das "assas, des"is ificando/a, ' 0ue se u i)i*a(a de o&'e os #r3#rios de)as. Z Robert Ra/sc.enberg (<92FR200P). ? considerado u" dos ar is as de (an;uarda da d1cada de <9F0, #ois foi nessa 1#oca 0ue o ar is a deu in.cio 8 c+a"ada combine painting!, u i)i*ando/se de ;arrafas de coca/co)a, e"&a)a;ens de #rodu os indus ria)i*ados e #ssaros e"#a)+ados #ara a cria$%o de u"a #in ura co"#os a #or n%o so"en e "assa #i;"en ria, "as inc)uindo a"&1" ais o&'e os. En endia 0ue a #in ura se re)aciona(a co" a (ida e co" a Ar e, assi" &uscando a;ir en re esses dois #o)os. Esses ra&a)+os i(era" co"o e"as, e" ;era), e#is3dios da +is 3ria es adunidense e da cu) ura #o#u)ar. Z Ro+ %ic.tenstein (<92HR<99V). -rocurou (a)ori*ar os c)ic+4s das +is 3rias e" 0uadrin+os co"o for"a de ar e, co)ocando/se den ro de u" "o(i"en o 0ue en ou cri icar a cu) ura de "assa. Nos seus 0uadros a 3)eo e in a acr.)ica, a"#)iou as carac er.s icas das +is 3rias e" 0uadrin+os e dos an6ncios co"erciais. 9o" essas o&ras, o ar is a #re endia oferecer u"a ref)e,%o so&re a )in;ua;e" e as for"as ar .s icas. Os seus 0uadros, des(incu)ados do con e, o de u"a +is 3ria, a#arece" co"o i"a;ens frias, in e)ec uais, s."&o)os a"&.;uos do "undo "oderno. O resu) ado 1 a co"&ina$%o de ar e co"ercia) e a&s ra$%o. Z An'+ 4ar.ol (<92PR<9PV). =i;ura "ais con+ecida e "ais con ro(er ida da 1op art, War+o) "os rou, nu"a s1rie de re ra os de .do)os da "6sica #o#u)ar e do cine"a, co"o E)(is -res)eM e 7ari)Mn 7onroe, sua conce#$%o da #rodu$%o "ecDnica da i"a;e" e" su&s i ui$%o ao ra&a)+o "anua). War+o) en endia as #ersona)idades #6&)icas co"o fi;uras i"#essoais e (a*ias, a#esar da ascens%o socia) e da ce)e&ridade. Ca "es"a for"a, e usando, so&re udo, a 1cnica de seri;rafia, des acou a i"#essoa)idade do o&'e o #rodu*ido e" "assa #ara o consu"o, co"o ;arrafas de coca/co)a, )a as de so#a, au o"3(eis, crucifi,os e din+eiro. ARTE(RASI%EIRA Pr7-Hist&ria KK

A Ar e, no Brasi), se;uiu ca"in+os #arecidos aos 0ue a Ar e "undia) (so&re udo a euro#eia) se;uiu. 9o"o ocorreu e" di(ersas #ar es do "undo, e)a sur;iu e ;an+ou es#a$o co" os #ri"eiros +o"in.deos 0ue a0ui (i(era". Encon ra"/se, no Brasi), (rios s. ios ar0ueo)3;icos nos 0uais a Ar e ru#es re (e" #aredes de ca(ernas) se fa* #resen e. E,e"#)os s%o as ca(ernas de -edra -in ada (no -ar, co" #in uras da adas de cerca de << "i) anos), de Ua;oa San a (e" 7inas @erais, co" 2 a <0 "i) anos de idade) e de S%o Rai"undo Nona o (no -iau., 0ue #ossui (es .;ios +u"anos de K0 "i) anos e #in uras de <F "i) anos). Arte in'gena A Ar e ind.;ena &rasi)eira 1 a ar e #rodu*ida #e)os #o(os na i(os do Brasi), an es e de#ois da co)oni*a$%o #or u;uesa, 0ue se iniciou no s1cu)o XG:. 9onsiderando a ;rande di(ersidade de ri&os ind.;enas no Brasi), #ode/se di*er 0ue, e" con'un o, e)as se des aca" na ar e da cerD"ica e de enfei es cor#orais. 7as o #on o a) o da Ar e ind.;ena s%o os ran$ados indis#ens(eis ao rans#or e de ca$a, da #esca, de fru as, #ara a cons ru$%o da co&er ura da casa e #ara a confec$%o de ar"adi)+as. Luando di*e"os 0ue u" o&'e o ind.;ena e" 0ua)idades ar .s icas #ode"os es ar )idando co" concei os 0ue s%o #r3#rios da nossa ci(i)i*a$%o, "as es ran+os ao .ndio5 #ara e)e, o o&'e o #recisa ser "ais #erfei o na sua e,ecu$%o do 0ue sua u i)idade e,i;iria. Nessa #erfei$%o #ara a)1" da fina)idade 1 0ue se encon ra a no$%o ind.;ena de &e)e*a. Ou ro as#ec o i"#or an e a ressa) ar5 a Ar e ind.;ena 1 "ais re#resen a i(a e" re)a$%o 8s radi$2es da co"unidade e" 0ue es inserida do 0ue da #ersona)idade do indi(.duo 0ue a fa*. ? #or isso 0ue os es i)os da #in ura cor#ora), do ran$ado e da cerD"ica (aria" si;nifica i(a"en e de u"a ri&o #ara ou ra. (arroco Associado 8 re)i;i%o ca 3)ica, o es i)o &arroco desen(o)(eu/se #)ena"en e no Brasi) duran e o s1cu)o XG:::, #erdurando ainda no in.cio do s1cu)o X:X. O #on o cu)"inan e do es i)o se deu e" 7inas @erais, se" d6(ida a #ar ir dos ra&a)+os de A)ei'adin+o (na escu) ura) e 7anue) da 9os a A a.de (na #in ura). Z "an/el 'a Costa Ata'e (<VQ2R<PH0). =oi u" i"#or an e ar is a do BarrocoTRococ3 "ineiros e e(e u"a ;rande inf)u4ncia so&re os #in ores da sua re;i%o, #or "eio de nu"erosos a)unos e se;uidores, os 0uais, a 1 8 "e ade do s1cu)o X:X, con inuara" a fa*er uso de seu "1 odo de co"#osi$%o, #ar icu)ar"en e e" ra&a)+os de #ers#ec i(a no e o de i;re'as. E"a das carac er.s icas da sua e,#ress%o era o e"#re;o de cores (i(as e" inusi adas co"&ina$2es, 0ue 4" sido associadas 8 e,u&eran e na ure*a do KF

#a.s. E" seus desen+os, os an'os, as "adonas e os san os a#resen a" 8s (e*es ra$os "es i$os, #or isso 1 ido co"o u" dos #recursores de u"a ar e ;enuina"en e &rasi)eira. ? considerado u" dos "aiores no"es e u" di(isor de ;uas na +is 3ria da #in ura &rasi)eira, &e" co"o o "aior re#resen an e da #in ura do Brasi) co)onia). "isso 0rancesa No in.cio do s1cu)o X:X os e,1rci os de Na#o)e%o Bona#ar e in(adira" -or u;a), o&ri;ando C. Wo%o G: (rei de -or u;a)), sua fa".)ia e sua cor e (no&res, ar is as, e"#re;ados e c.) a (ire" #ara o Brasi). 9o" isso, o Brasi) rece&eu for e inf)u4ncia da cu) ura) euro#eia, in ensificada ainda "ais co" a c+e;ada de u" ;ru#o de ar is as franceses encarre;ado da funda$%o da Acade"ia de Be)as/Ar es, na 0ua) os a)unos #oderia" a#render as ar es e os of.cios ar .s icos. Esse ;ru#o ficou con+ecido co"o 7iss%o Ar .s ica =rancesa!. Seus ar is as #in a(a", desen+a(a", escu)#ia" e cons ru.a" 8 "oda euro#eia. O&edecia" ao es i)o neoc)ssico, ou se'a, u" es i)o ar .s ico 0ue #ro#un+a a (o) a aos #adr2es da Ar e 9)ssica (;reco/ro"ana). Z Nicolas-Antonine Ta/na+ (<VVFR<PH0). -in or franc4s de ;rande des a0ue e considerado u" dos "ais i"#or an es da 7iss%o =rancesa, re ra ou (rias #aisa;ens do Rio de Waneiro duran e os cinco anos 0ue residiu no Brasi). Z )ean-(aptiste #ebret (<VQPR<PKP). =oi c+a"ado de a a)"a da 7iss%o =rancesa!. Re ra ou e descre(eu o Brasi) da 1#oca #or "eio de seu ra&a)+o. Seus e"as #referidos fora" a no&re*a e as cenas do co idiano &rasi)eiro, e suas o&ras nos d%o u"a e,ce)en e ideia da sociedade &rasi)eira do s1cu)o X:X. Arte aca'=mica A #ar ir da (inda de C. Wo%o G:, o Brasi) rece&eu for e inf)u4ncia da cu) ura euro#eia, 0ue co"e$ou a assi"i)ar e a i"i ar. 9o" a a&er ura da Acade"ia e da Esco)a de Be)as/Ar es, +ou(e o sur;i"en o de di(ersos ar is as. Z Pe'ro Am7rico 'e 5ig/eire'o e "elo (<PKHR<90F). Sua #in ura a&ran;eu e"as &.&)icos e +is 3ricos, a)1" de i"#onen es re ra os. Z $itor "eireles 'e %ima (<PH2R<90H). Sua o&ra "ais con+ecida 1 A #ri"eira "issa no Brasi)!. Os e"as #referidos era" +is 3ricos e &.&)icos. Z Almei'a )>nior (<PF0R<P99). Sua o&ra #ic 3rica 1 ;rande e de e" ica (ariada, #ois inc)ui 0uadros +is 3ricos, re)i;iosos e re;iona)is as.

KQ

"o'ernismo 9arac eri*ada #or u"a o#osi$%o en re o #ro'e o for"a) ino(ador e a #ro#os a de res;a ar e)e"en os da cu) ura &rasi)eira radiciona), a #ri"eira ;era$%o de "odernis as desen(o)(eu u"a ar e e,#eri"en a), de acordo co" o #ro'e o fi,ado #or 7rio de Andrade na Se"ana de Ar e 7oderna de <922. A #rodu$%o desses iniciadores da ar e "odernis a no Brasi) conci)ia u"a )in;ua;e" i"#or ada das (an;uardas "odernis as euro#eias co" u" con e6do na i(is a 0ue res;a a as ra.*es cu) urais &rasi)eiras. Nessa 1#oca, os cen ros ar .s icos no Brasi), a)1" de escassos, #ri(i)e;ia(a" u"a ar e acad4"ica co" con ornos radicionais, o 0ue incen i(ou os ar is as "odernos a &uscare" a) erna i(as de a#rendi*ado. -or isso, as esco)as #arisienses re#resen a(a" "ais do 0ue u" in erca"&io cu) ura)5 era" necessrias #ara 0ua)0uer en a i(a de a ua)i*a$%o. Esses ar is as ra*ia" #ara ou ros &rasi)eiros as no(idades de -aris, rans"i indo no(as )in;ua;ens (an;uardis as. A a&sor$%o dessa ar e #resen e nos cen ros euro#eus une/se a e)e"en os da naciona)idade &rasi)eira, conso)idando o #ro'e o "odernis a. A #ar ir de en %o, a Ar e 7oderna #assa a ri)+ar no(os ru"os, dis anciando/se, no en an o, da0ue)es es a&e)ecidos na Se"ana de 22. O&ras, e" con'un o co" o0ues de sen i"en os e e,#ress2es "arcan es dos #ersona;ens re ra ados. Z #i Ca*alcanti (<P9VR<9VQ). Seu es i)o ar .s ico 1 "arcado #e)a inf)u4ncia do E,#ressionis"o e do 9u&is"o. A&ordou e"as i#ica"en e &rasi)eiros co"o o sa"&a. O cenrio ;eo;rfico &rasi)eiro a"&1" foi "ui o re ra ado e" suas o&ras co"o, #or e,e"#)o, as #raias. E" suas o&ras s%o co"uns os e"as sociais (fes as #o#u)ares, o#errios, fa(e)as, #ro es os sociais e c.). 9o" u"a es 1 ica 0ue a&orda(a a sensua)idade ro#ica) do Brasi), enfa i*ando os di(ersos i#os fe"ininos, usou as cores do #a.s e" suas s. Z Tarsila 'o Amaral (<PPQR<9VH). Seus 0uadros carac eri*a"/se #e)o uso de cores (i(as, #e)a inf)u4ncia do 9u&is"o (uso de for"as ;eo"1 ricas), #e)a a&orda;e" de e"as sociais e #e)a es 1 ica fora do #adr%o, o 0ue a fe* u"a das "ais i"#or an es ar is as do 7odernis"o &rasi)eiro. Z Anita "al0atti (<PP9R<9QK). -or er sua ar e )i(re das )i"i a$2es 0ue o acade"icis"o i"#un+a, seus ra&a)+os se ornara" "arcos na #in ura "oderna &rasi)eira, co"#ro"e idos co" as no(as end4ncias. A #in ura de 7a)fa i foi o es o#i" do 7odernis"o &rasi)eiro. E" <9<V, cinco anos an es da Se"ana de Ar e 7oderna, u"a "os ra co" FH de seus "ais arro'ados ra&a)+os c+ocou a #ro(inciana e acad4"ica cidade de S%o -au)o. Z C!n'i'o Portinari (<90HR<9Q2). :"#or an e #in or &rasi)eiro, cu'a e" ica KV

e,#ressou o #a#e) 0ue os ar is as da 1#oca #ro#un+a"5 denunciar as desi;ua)dades da sociedade &rasi)eira e as conse0u4ncias desse dese0ui).&rio. Seu ra&a)+o ficou con+ecido in ernaciona)"en e #or "eio dos cor#os +u"anos (o)u"osos e #1s enor"es, 0ue fa*e" co" 0ue as fi;uras #are$a" re)acionar/se in i"a"en e co" a erra (es a se"#re #in ada e" ons "ui o (er"e)+os). E" suas o&ras, o #in or conse;uiu re ra ar 0ues 2es sociais se" desa;radar ao ;o(erno e se a#ro,i"ou da ar e euro#eia se" #erder a ad"ira$%o do ;rande #6&)ico. Suas #in uras se a(i*in+a" do 9u&is"o e do Surrea)is"o.

KP

You might also like