You are on page 1of 3

Chvez, Correa, Morales & Companhia: para onde vai a Amrica Latina?

Ricardo Vlez Rodrguez Coordenador do Centro de Pesquisas Estratgicas Paulino Soares de Sousa, da UFJF. a atual con!untura latino"a#ericana o$ser%a#os a &re&onder'ncia de &olticas neopopulistas, de ti&o caris#(tico. ) estilo neopopulista, ora e# %oga, consiste nu#a alian*a entre o detentor do Poder E+ecuti%o e a #assa dos sem (terra, teto, camisa, etc.) , re&etindo a %el,a -.r#ula do /arqu0s de Po#$al que aconsel,a%a ao so$rin,o, go%ernador do /aran,1o, a se aliar ao &o%1o contra os ricos e &oderosos. )ra, nas sociedades conte#&or'neas, &ara que as &olticas -or#uladas corres&onda#, de -ato, aos interesses nacionais torna"se necess(ria a atua*1o dos res&ecti%os Congressos, garantindo a di%ersa re&resenta*1o de interesses. o entanto, o que se o$ser%a que o Poder E+ecuti%o entrou e# atrito co# os outros &oderes, tendo ,a%ido u#a e%idente ,i&ertro-ia daquele. 2uando n1o ,ou%e con-ronto declarado co# o 3egislati%o e o Judici(rio registrou"se a#&lo &rocesso de coo&ta*1o &or &arte do E+ecuti%o 4co# as conseq5entes &r(ticas corru&tas de mensales e outras #odalidades coo&tati%as6. )s &residentes ter#inara# assu#indo u# &a&el ,i&ertro-iado no co#ando do Estado, a &artir de re-or#as constitucionais, co#o as e-eti%adas na Venezuela, no Equador e na 7ol%ia. 8s &olticas &9$licas ter#ina# se c,ocando co# os interesses di%ersi-icados das suas res&ecti%as sociedades, tendo dado ense!o a &ro-undos con-litos que, co#o o que est( acontecendo na 7ol%ia, &:e# e# tela de !uzo o e+cessi%o centralis#o do go%erno nacional. 8 revoluo bolivariana do &residente ;ugo C,(%ez, &e*a"c,a%e da sua &ro&osta &oltica, cindiu ao #eio a sociedade %enezuelana. )s setores &o&ulares que rece$e# as %er$as o-iciais atra%s de in9#eros &rogra#as assistencialistas -inanciados co# os &etrod.lares t0# a&oiado incondicional#ente o C,e-e do Estado, sendo que nos 9lti#os #eses, e# decorr0ncia dos &ro$le#as de desa$asteci#ento ense!ados &ela inter%en*1o go%erna#ental e co#o conseq50ncia das tra&al,adas estratgicas de C,(%ez, esse a&oio te# arre-ecido. <e qualquer -or#a, a alian*a do c,e-e do Estado con los de a$a!o, t&ica do neopopulismo, te# sido u#a das notas t&icas do regi#e %enezuelano, $e# co#o a sua &oltica re&ressi%a &ara co# as classes #dias, os intelectuais, os e#&res(rios 4a#ea*ados %olta e #eia co# a estatiza*1o do res&ecti%o setor &roduti%o6 e a i#&rensa. 3e#$re#os, de outro lado, os recentes aconteci#entos que, no &lano internacional, en%ol%era# o e+c0ntrico #andat(rio %enezuelano 4u# lder marxista-narcisista, co#o diz o !ornalista 8ndrs )&&en,ei#er6 co# as F8RC, e# rela*1o ao &ro$le#a dos re-ns da narcoguerril,a colo#$iana e de o$scuras transa*:es de a&oio ao gru&o ar#ado, co#o -oi re%elado &elos co#&utadores de Ra9l Re=es. > digna de destaque a decis1o do &residente C,(%ez de criar lin,as de aceita*1o &ara a sua &oltica antii#&erialista e de cruzada $oli%ariana co#&rando outros &ases da regi1o co# os seus &etrod.lares e co# a &articular ret.rica &seudo&rogressista que o caracteriza. o al%o da &oltica e+terior bolivariana est1o, de incio, dois &ases sul"a#ericanos? 7ol%ia e Equador, &ossuidores de riquezas &etrol-eras e de g(s natural, &ara cu!a e+&lora*1o o &residente %enezuelano te# colocado o a&oio dos recursos -inanceiros do seu &as. otada#ente, grande o interesse de C,(%ez &ela 7ol%ia, situada no cora*1o da 8#rica do Sul, a &artir de cu!o territ.rio &oderia e+&andir, de -or#a #ais -(cil, a sua re%olu*1o &elo cone sul do Continente. 8 tel9rica re%oluci.n indgena do &residente /orales, ir#1 g0#ea da re%olu*1o $oli%ariana de C,(%ez, te# &artido &ara u#a agressi%a &oltica de estatiza*:es no terreno da #inera*1o e da e+&lora*1o de ,idrocar$onetos, aliada a u#a decidida a*1o de e+&ro&ria*:es de terras nas (reas &roduti%as e de reestatiza*:es de e#&resas o-iciais &ri%atizadas, que te# conduzido ao atual referendum e-eti%ado &elas regi:es #ais ricas do &as, que quere# se %er li%res da tutela $urocr(tica do go%erno central. Pro$le#as de desa$asteci#ento, de car0ncia de crditos e+ternos &ara a e+&lora*1o &etroleira e de orde# &9$lica est1o a ocorrer na 7ol%ia,

co# a queda corres&ondente nos ndices de cresci#ento econ@#ico e os &ro$le#as sociais con,ecidos &ela o&ini1o &9$lica #undial. Coloque#os e# destaque de no%o, aqui, a alian*a, t&ica do neopopulismo, entre o E+ecuti%o ,i&ertro-iado e os ,u#ildes, os indgenas quc,uas e a=#aras, tradicionais &lantadores de -ol,a de coca, e# cu!o $ene-cio, segundo a ret.rica go%erna#ental, est1o sendo -eitas todas as re-or#as revolucionrias. Setores &o&ulares que, co# certeza, est1o &agando a salgada conta da ele%a*1o dos &re*os dos ali#entos e dos co#$ust%eis. Poder"se"ia -alar, no caso $oli%iano, da uto&ia arcaica 4que &u+a o -io da ,ist.ria e# dire*1o ao &assado6, de que -ala%a /ario Vargas 3losa ABCCDE ao analisar a o$ra de u# dos grandes escritores do g0nero indigenista, Jos /aria 8rguedas, autor do cl(ssico ro#ance intitulado Los ros profundos. > u#a uto&ia situada no &assado longnquo do i#&rio incaico, i#&oss%el de ser re%i%ida. Uto&ia e# que, ali(s, caiu ta#$# o nacionalista go%erno do Peru, nos anos DF do sculo &assado, ins&irado e# $oa #edida &elos ideais do socialismo moreno de <arc= Ri$eiro, ent1o consultor dos #ilitares &eruanos. o Equador de Correa o$ser%a"se a #es#a alian*a entre o c,e-e do Estado e los de a$a!o, os c olos, ,istorica#ente e+&lorados, co#o denuncia%a o escritor Jorge Gcaza, nos anos %inte do sculo &assado, no seu ro#ance !uasipungo. 8&.s %(rios go%ernos colocados e# quest1o &elos #o%i#entos indgenas, o atual #andat(rio, -or#ado e# recon,ecida uni%ersidade a#ericana, &artiu &ara re-or#as que -ortalecera# o e+ecuti%o so$re os de#ais &oderes. 8#&la a*1o legislati%a e# $ene-cio das co#unidades aut.ctones -oi de-lagrada &elo atual &residente, ao &asso que denuncia%a o tratado que o Equador tin,a co# os Estados Unidos &ara a #anuten*1o da 7ase de /anta, e negocia%a a #es#a co# os c,ineses. Clara#ente a&oiado &or C,(%ez, Correa &artiu &ara u#a agressi%a &oltica de con-ronto co# o go%erno de Uri$e, a &artir da #orte do segundo ,o#e# das F8RC e# territ.rio equatoriano, &elo e+rcito da Col@#$ia. Ficou claro o a&oio do go%erno de Correa aos guerril,eiros de Hiro Fi!o. Hanto no caso do Equador quanto no da 7ol%ia os &etrod.lares do &residente C,(%ez s1o u# argu#ento -orte &ara a&oiar a re%olu*1o $oli%ariana, que $usca integrar a 8#rica do Sul ao redor da Venezuela e# con-ronto co# os Estados Unidos. a 8rgentina do casal Iirsc,ner clara a alian*a do go%erno co# os grandes sindicatos de tra$al,adores, re-or*ando, assi#, a tradi*1o &o&ulista do &eronis#o, na qual se situa# esses atores &olticos. > ineg(%el a si#&atia J e a de&end0ncia e# #atria de &etrod.lares &ara as &assadas elei*:es J do atual go%erno argentino e# -ace do &residente C,(%ez. ) con-ronto co# os tradicionais &rodutores rurais dei+a clara a alian*a con los de a$a!o, #as au#entar( co# certeza os &ro$le#as de desa$asteci#ento, co#&ro#etendo de outro lado a ca&acidade e+&ortadora do &as. 8 in-la*1o 8rgentina, ao que consta, !( se encontra -ora de controle. o 7rasil, a &oltica desen%ol%ida &elo &residente 3ula, ao longo de seus dois #andatos, dei+ou clara u#a coisa? a alian*a neopopulista do go%erno co# os deno#inados #o%i#entos sociais, no conte+to ideol.gico da deno#inada re%olu*1o cultural gra#sciana. /o%i#ento dos Se# Herra, /o%i#ento dos 8-etados &or 7arragens, /o%i#ento dos 2uilo#$olas, /o%i#ento dos Gndgenas, /o%i#ento dos Se# Heto, etc., s1o in9#eras as entidades conte#&ladas &elos generosos recursos o-iciais, distri$udos a torto e a direito &or centenas de )ngs, cu!a gest1o -ugiu ao controle do go%erno $rasileiro. Gsso &ara n1o -alar do &rogra#a 7olsa Fa#lia, que se tornou %erdadeira -estan*a assistencialista de%ido ao -ato de n1o ,a%er controle signi-icati%o do Estado e# -ace desses $ene-cios, que e# #uito -izera# crescer os gastos &9$licos. > clara a toler'ncia o-icial diante dos des#andos de #o%i#entos co#o o /SH, cu!os ati%istas &eita# autoridades locais, destroe# &atri#@nio &9$lico, in%ade# &ro&riedades &roduti%as, descon,ece# su#aria#ente decis:es da !usti*a, aniquila# centros de &esquisa agro&ecu(ria, tudo e# alian*a co# gru&os internacionais co#o "ia #ampesina e contando co# a co#&lac0ncia do /inistrio da Re-or#a 8gr(ria. Polticas atentat.rias contra a so$erania nacional s1o &ostas irres&onsa%el#ente so$re o ta&ete, co# assinatura de docu#entos e declara*:es e# -oros internacionais que, se le%ados K &r(tica, conduzir1o a srios riscos &ara a #anuten*1o da unidade nacional e# terras indgenas, co#o est( acontecendo na cria*1o da reser%a Ra&osa Serra do Sol, e# Rorai#a, seria#ente questionada &or !uristas, intelectuais, e#&res(rios e #ilitares.

> ineg(%el a si#&atia do &residente 3ula &elo seu ,o#.logo %enezuelano, a que# deu a&oio estratgico nu# #o#ento decisi%o &ara a &er#an0ncia de C,(%ez no &oder. ) &o&ulis#o do caris#(tico 3ula coe+iste &er-eita#ente co# a estrutura &atri#onial do Estado, que le%ou o &artido do go%erno a gerir a coisa &9$lica co#o &ro&riedade &ri%ada, co# os des#andos de corru&*1o generalizada que #anc,ara# a #e#.ria do outrora #oralizante gru&o de &etistas al*ados ao &oder e# LFFL. Po&ulis#o e tradi*1o &atri#onialista -undira#"se, certa#ente, e# #acuna#ico carna%al que deitou &or terra a #oral &9$lica e entronizou o cinis#o do bateulevou ou da tica totalit(ria gra#sciana, que %isa K ,ege#onia do &roletariado 4leia"se? do no%o &eleguis#o sindical, que esca&a aos controles do Hri$unal de Contas da Uni1o6. Est( consolidado, no 7rasil, no%o #odelo de neopopulismo sindical, de ti&o &eleguista e estatizante. E# conclus1o, os &ases latino"a#ericanos 4sal%o contadas e+ce*:es, co#o C,ile, /+ico e Col@#$ia6 encontra#"se ,o!e, e# decorr0ncia das o&*:es &o&ulistas dos seus res&ecti%os go%ernos, #al a&arel,ados &ara en-rentar as tur$ul0ncias de u# &anora#a internacional incerto. )s &o$res, #ais u#a %ez, &agar1o a salgada conta in-lacion(ria de &olticas &o&ulistas.

7i$liogra-ia
8RMUE<8S, Jos /aria. $s rios profundos 4tradu*1o de Mloria Rodrguez6. Rio de Janeiro? Paz e Herra, BCNN. FER O <EP <E IGRC; ER, Cristina. Realidad de 8rgentina = de la regi.n. %n? &'( ) &iplomacia, 'strat*gia, (oltica. 7raslia, nQ D 4a$rilR!un,o LFFN6? &. S"BT. FERREGR8, Jorge 4organizador6. $ populismo e sua ist+ria ) debate e crtica. Rio de Janeiro? Ci%iliza*1o 7rasileira, LFFB. M8RCU8 /OR2UEP, Ma$riel. 'l oto,o del patriarca. TV. Edi*1o. 7uenos 8ires? <e$olsillo, LFFS. MREE SP8 , 8lan. 8#rica 3atina e &o&ulis#o. %n? - era da turbul.ncia ) -venturas em um novo mundo. 48&resenta*1o de Pedro /alanW tradu*1o de 8-onso Celso da Cun,a Serra6. Rio de Janeiro? Else%ier, LFFX, &. YLL"YYL. MUERREGR), /(rioW )3GV8, 8l$erto. Po&ulis#o? ilusionis#o e auto"engano. %n? /anco de %d*ias. Rio de Janeiro, %ol. BF, nQ YN 4deze#$ro LFFD, !aneiroR-e%ereiro LFFN6? &. N"BF. GC8P8, Jorge. !uasipungo 4tradu*1o de 8nt.nio Jos /assano6. 3is$oa? Edi*:es NF, BCXF. )Z<) E33, Muiller#o. Po&ulis#o. %n? &icionrio de #i.ncias 0ociais. Rio de Janeiro? Funda*1o Met9lio Vargas R Funda*1o de 8ssist0ncia ao Estudante, BCXD, %ol. L, &. CYS"CYN. P8G/, 8nt@nio. (ara entender o (1. BV Edi*1o. 3ondrina? Edi*:es ;u#anidades, LFFL. PE 8, Jos )s%aldo de /eira. $ &inossauro ) 2ma pes3uisa sobre o 'stado, o patrimonialismo selvagem e a nova classe de intelectuais e burocratas. S1o Paulo? 2ueiroz, BCXX. RGV8R)38, /ilda. Paragua= J Estado &atri#onial = clientelis#o. %n? &'( ) &iplomacia, 'strat*gia, (oltica. 7raslia, nQ D 4a$ril R!un,o LFFN6? &. BBF"BYL. SH)33, <a%id. 4igoberta 5enc 6 and t e stor7 of all poor 8uatemalans. 7oulder J ColoradoW )+-ord? [est%ie\ Press, BCCC. H8MUGEFF, Pierre"8ndr. L9%llusion populiste ) 'ssai sur les d*magogies de l9:ge d*mocrati3ue. LV. Edi*1o. Paris? Fla##arion, LFFN. V8RM8S 33)S8, Ol%aro. Po&ulis#o e <itadura 4entre%ista6. %n? /anco de %d*ias, Rio de Janeiro, %ol.BB, nQ YC 4!un,o"agosto LFFN6? &. BN"LY. V8RM8S 33)S8, /ario. La utopa arcaica ) ;os* 5aria -rguedas 7 las ficciones del indigenismo. /+ico? Fondo de Cultura Econ@#ica, BCCD. VOS2UEP"RG83, ;oracio. La i<3uierda reaccionaria ) 0ndrome 7 mitologia. LV. Edi*1o. 7arcelona? Edi*:es 7, LFFY. [EFF)RH, Francisco. 3e &o&ulis#e dans la &olitique $rsilienne. %n? Les 1emps 5odernes. Paris, no. LSN 4out. BCDN6? &. DLT"DTC.

You might also like