Diziler Ve Seriler

Diziler ve Seriler ÜNİTE
7
Yazar
Prof .Dr. Vakıf CAFEROV
Amaçlar
Bu üniteyi çalıştıktan sonra;

• dizi kavramını tanıyacak,
• dizilerin yakınsaklığını araştırabilecek,
• sonsuz toplamın anlamını bilecek,
• serilerin yakınsaklığını araştırabilecek,
• bazı serilerin toplamını bulabileceksiniz.
İçindekiler
• Giriş 181
• Diziler 181
• Seriler 186
• Pozitif Terimli Serilerin Yakınsaklığı 191
• Alterne Seriler ve Mutlak Yakınsaklık 195
• Değerlendirme Soruları 197
Çalışma Önerileri
• Ünitedeki kavramları, tanımları, testleri iyi öğreniniz

• Çözümleri verilmiş örneklerin çözümlerini iyice inceleyiniz
• Herhangi bir dizi, seri örnekleri alıp onların yakınsaklığını
araştırmaya çalışınız.
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
DİZİLER VE SERİLER 181
1. Giriş
Cebir kuralları ile ancak sonlu tane sayıyı toplayabiliriz. Buna karşılık matematikte
sonsuz sayıda sayının "toplamı" ile de sık sık karşılaşmaktayız. Örneğin, 1 sa-
yı-ssının ondalık açılımı 3
1 = 0, 333 ... = 3 + 3 + 3 + ... gibi bir sonsuz toplamdır.

3 10 102 103
Böyle bir toplama seri kavramı ile anlam kazandırılmıştır. Bu ünitede seri kavramı
ile, serilerle çok yakından alakalı olan dizi kavramını inceleyeceğiz.
2. Diziler
Tanım kümesi IN doğal sayılar kümesi, değer kümesi ise IR gerçel sayılar kümesi
olan bir fonksiyona dizi denir. Dizinin verilebilmesi için her 1, 2, ..., n, ... doğal
sayılarına x1 , x2 , ...., xn , ... gibi gerçel sayıların karşı getirilmesi gerekmektedir. x1, x2,
... .. sayılarına dizinin terimleri, n ye bağlı bir ifade olan xn ye ise dizinin genel
terimi denir. Diziler ya x1 , x2 , x3 ,....gibi veya xn genel terimini parantez içine alarak
{xn} veya (xn) gibi de gösterilebilir.
Örnek: 1) 1 , 1 , 1 , ... dizisinin genel terimi xn = 1 dir. Bu nedenle, dizi 1n

2 4 8 2n 2
şekilnde gösterilir. Bu dizinin, örneğin 8. ci terimi x8 = 1 = 1 dır.
28 256
2) -1, 1, -1, 1, ... dizisinin genel terimi xn= (-1)n dir. Buna göre, dizi kısaca ((-1)n)
şeklinde gösterilir.
3) 1, 1 , 1 , 1 , ... dizisinin genel terimi xn = 1 dir. Bu nedenle, dizi 1 şeklinde

2 3 4 n n
gösterilir.
4) a ve d gerçel sayılar olmak üzere,
a, a + d, a + 2d, a + 3d, ...
dizisinin genel terimi xn= a + (n - 1) d dir. Böyle ifade edilebilen bir diziye arit-
metik dizi, d sayısına da dizinin ortak farkı denir.
(a + (n - 1) d) aritmetik dizisinde ardışık (birbirini takip eden) herhangi iki terim

arasındaki farkın daima sabit olup d ye eşit olduğuna dikkat ediniz.
AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ
182 DİZİLER VE SERİLER
5) a ve q, q ≠ 0, gerçel sayılar olmak üzere
a, aq, aq2, aq3, ...
dizisinin genel terimi xn = a .qn-1 dir. Böyle bir diziye geometrik dizi, q sayısına da
dizinin ortak çarpanı denir.
(aqn-1) geometrik dizisinde ardışık herhangi iki terimin oranı daima sabit olup
q ya eşittir.
6) 3 sayısının yaklaşık değerlerini gösteren
1; 1,7; 1,73; 1,732; 1,7320; 1,73205, ......
rasyonel sayıları da bir dizi oluşturur. Önceki örneklerden farklı olarak bu dizinin
genel terimini bir formülle ifade etmek mümkün değildir.
7) Yarıçapı r olan bir daire içine çizilmiş düzgün n-kenarlının (n-gen) çevresinin
Pn uzunluğu Pn = 2nr sinπ formülü ile hesaplanır. Buna göre, bu dairenin içine
n
çizilmiş düzgün üçgen, dörtgen, beşgen, ... lerin çevre uzunlukları
6r sin π , 8r sin π , 10r sin π , ...

3 4 5
gibi bir dizi oluşturur.
Aşağıdaki dizilerin genel terimlerini yazınız.
1) 1 , 2 , 3 , 4 , ... 3)1 , 2 , 3 , 4 , ...

? 3 4 5 6
2) -1, 1 , - 1 , 1 , ...
2 4 8 16
4) -1 , 1 , - 1 , 1 , ...
2 3 4 3! 6! 9! 12!
n n
(-1) (-1)
Cevaplarınız xn = n , 2) xn = , 3) xn = nn ve 4) xn = olmalıydı.
n+2 n 2 3n !
Bir (xn) dizisinde n büyüdükçe, dizinin terimleri belli bir a sayısına istenildiği ka-
dar yaklaşıyorsa, (xn) dizisi a sayısına yakınsıyor denir. Bu durumu matematik
dille ve daha kesin olarak ifade etmeden önce bir hatırlatma yapalım: matematikte,
sıfıra istenildiği kadar yakın olabilen pozitif sayılar, ε (epsilon), δ (delta) , ... gibi
harflerle gösterilirler.
(xn) dizisi verilsin. Eğer her ε > 0 için öyle bir n0 doğal sayısı bulunabiliyor ve n
nin n0 dan büyük tüm değerleri için |xn - a| < ε eşitsizliği sağlanıyorsa, o zaman
a sayısına (xn) dizisinin limiti denir ve
a = nlim
→∞
xn veya xn →a
şeklinde gösterilir ("lim" sembolü latince "limes" sözünden kaynaklanıp limit anla-
mı ifade etmektedir). Bu durumda (xn) dizisi a ya yakınsıyor da denir. Eğer bir
dizi herhangi bir limite yakınsıyor ise, bu diziye yakınsak dizi, hiç bir limite yakın-
samıyorsa ıraksak dizi denir.
Mutlak değerin özelliklerine göre, |xn - a| < ε eşitsizliği - ε < xn - a < ε ve

a - ε < xn < a + ε eşitsizlikleri ile eşdeğer olduğundan, limitin yukarıdaki tanımı
geometrik olarak şöyle yorumlanabilir: Sayı ekseni üzerinde orta noktası a ve uzun-
luğu 2ε olan (a - ε, a + ε) açık aralığı verildiğinde ε ne kadar küçültülürse küçül-
tülsün, n nin öyle bir n0 değeri vardır ki numarası (indisi) n0 dan büyük olan tüm xn
terimleri bu aralığın içine düşer.
xn
( )
a-ε a a +ε
|xn - a|mutlak değeri sayı ekseni üzerinde xn noktası ile a noktası arasındaki uzaklı-
ğı gösterdiğinden limitin tanımı şöyle de ifade edilebilir: Belli bir n den sonra xn ile a
arasındaki uzaklık önceden verilen ve istenildiği kadar küçük olabilen pozitif ε
sayısından küçük oluyorsa, (xn) dizisinin limiti a dır.
Örnek: xn = 1 dizisinin limitinin sıfır olduğunu gösteriniz.

n
Çözüm: xn = 1 , a =0 dır. ε > 0 verilsin. O zaman

n
xn - a < ε ⇔ 1 - 0 < ε ⇔ 1 < ε ⇔ n > 1 .

n n ε
Buna göre eğer, n0 = 1 + 1 , 1 nun tam değeri artı 1 alırsak o zaman n > n0
ε ε
eşitsizliğini sağlayan tüm n ler için xn - a = 1 - 0 < ε olur.

n
Yukarıdaki örneğe benzer olarak xn = 1n dizisinin de limitinin sıfır olduğu

2
gösterilebilir. Fakat bu dizide sıfıra yaklaşma hızı daha yüksektir. Örneğin,
1 için x5 = 0, 2 ; x10 = 0, 1 iken, 1 için x5 = 1 = 0, 03125,

n 2n 32
x10 ≅ 0, 001 olur.
(xn) = ( (-1)n) dizisi ise ıraksaktır. Çünkü n nin tek veya çift olmasına bağlı olarak
n büyüdükçe xn hem -1 hem de 1 değerleri almaya devam eder. Yani tek indisli
terimler 1 e, çift indisli terimler -1 e yaklaşmaz. Dolayısıyla ne -1 ne de 1 limit olmadı-
ğı gibi başka bir sayı da bu dizinin limiti olamaz.
n
Bu kitabın amacı dışındaki yöntemlerle xn = (1 + 1 ) dizisinin yakınsak oldu-
n
ğunu ispatlamak mümkündür. Bu dizinin limitine, 1. ve 5. ünitelerde de sözünü etti-
ğimiz e sayısı denir:
n
lim 1 + 1 = e .
n→∞ n
1) xn = n dizisinin limitinin 1 olduğunu g

österiniz.
n+ 1
? 2) xn =
-1 n
n
dizisinin limitinin 0 olduğunu gösteriniz.
Dizilerin yakınsak olduğunu tanımdan hareketle göstermek zor olabilir. Bu du-

rumlarda aşağıdaki önermeler yararlı olabilir.
1) (xn) dizisi yakınsak ise limiti tektir.
2) (xn) dizisi yakınsak ise sınırlıdır, yani öyle bir M sayısı vardır ki tüm n ler
için |xn| ≤ M sağlanır.
3) (xn) ve (yn) yakınsak dizileri verildiğinde eğer her n için xn ≤ yn ise o za-
man
lim xn ≤ nlim yn
n→∞ →∞
dir.
4) (xn) ve (yn) yakınsak dizileri verildiğinde xn ± yn , xn . yn dizileri de yakın-

saktır ve
lim xn ± y n = nlim xn ± nlim yn
n→∞ →∞ →∞
lim xn . y n = nlim xn . nlim yn

n→∞ →∞ →∞
dir. Son eşitlikte yn = c sabit dizisini alırsak, o zaman

lim cn = c nlim xn eşitliği çıkar. Başka deyişle sabiti limit işareti dışına
n→∞ →∞
çıkarmak mümkündür.
5) (xn) ve (yn) yakınsak ve nlim y n ≠ 0 ise o zaman xn dizisi de yakınsaktır

→∞ yn
ve
lim xn
lim xn =n
→∞
n → ∞ yn
lim y n
n→∞
6) (xn), (yn) ve (zn) dizileri verilsin ve her n için zn≤ xn ≤ yn eşitsizliği sağ-
lanmış olsun. Eğer (yn) ve (zn) dizileri ayni limite yakınsar ise (xn) dizisi
de yakınsaktır ve
lim xn = nlim y n = nlim zn

n→∞ →∞ →∞
dir.
Bu önermeler tanımdan yararlanarak ispatlanabilir, fakat ispatlar üzerinde dur-

mayacağız.
2
Örnek:1) lim 2n + 3n -1 2) lim n2 + 1 - n
n→∞ 2 n→∞
n -n+2
limitlerini hesaplayınız.
2
Çözüm: 1) 2n + 3n -1 kesrinde pay ve paydayı n2 ile bölersek
2
n -n+2
2 +3 - 1
2n2 + 3n -1 = n n2
olur. O zaman
n2 - n + 2 1 - 1 + 2
n n2
lim 1 = 1, lim 2 = 2, lim 3 = 3. lim 1 = 3.0 = 0, lim 1 = lim 1 . lim 1 = 0.0 = 0,

n→∞ n→∞ n→∞n n→∞n n→∞ 2 n→∞n n→∞n
n
lim 1 = 0, nlim 2 = 2. lim 1 = 0

n→∞n →∞ 2 n→∞ 2
n n
olduklarından
2 + 3 - 1 nlim 2 +3 - 1
2n2
+ 3n -1 n n2 →∞ n n2
lim = nlim = = 2 + 0 - 0 = 2 bulunur.
n→∞ 2 →∞
n -n+2 1 - 1 + 2 nlim 1-1 + 2 1-0+0
n n2 →∞ n n2
2) n2 + 1 - n ifadesini n2 + 1 + n ile çarpıp bölersek
2
n2 + 1 - n n2 + 1 + n n2 + 1 -n2
n2 + 1 - n = = =
n2 + 1 + n n2 + 1 + n
2 2
= n + 1 -n = 1
2
n +1+n n2 + 1 + n
olur. n2 + 1 > n olduğunda 1 < 1

n + 1 + n 2n
2
olur. Dolayısıyla n2 + 1 - n = 1 < 1

n2 + 1 + n 2n
elde edilir.
0 < n2 + 1 - n < 1 ,
2n
lim 1 = 0 olduğundan yukarıdaki 6). önermeye göre

n→∞
2n
lim n2 + 1 - n = 0
n→∞
olur.
Not: Iraksak olduğu halde limitinden söz etmenin yararlı olduğu diziler vardır.
(xn) dizisi verilsin. Eğer yeterli derecede büyük her M > 0 için bir n0 doğal
sayısı varsa ve n > n0 eşitsizliğini sağlayan tüm n ler için xn > M oluyorsa, o za-
man (xn) dizisinin limiti sonsuzdur denir ve
lim xn = ∞ veya xn →∞
n→∞
şeklinde gösterilir. Eğer (-xn) dizisinin limiti ∞ ise (xn) dizisinin limiti - ∞ dur denir
ve lim xn = - ∞ gibi gösterilir.
n→∞
2
Örneğin, n , n + 1 , n!n dizilerinin limiti ∞ dur.
n 10
? Yukarıdaki dizilerin limitinin ∞ olduğunu gösteriniz.
3. Seriler
Bir (xn) dizisi verilsin. Bu dizinin ilk n tane teriminin toplamı olan x1 + x2 + ... + xn
n
ifadesi sembolik olarak ∑ xk gibi yazılır. Buradaki ∑ (sigma) harfi bu tür top-
k=1
lamları kısa olarak yazmak için kullanılır. k ya toplama indisi denir ve k indisi yerine
başka indisin kullanılması sonucu etkilemez. Örneğin,
1000 1000 1000

1 + 2 + 3 + . . . + 999 + 1000 =∑ k = ∑ m= ∑ n ,
k= 1 m= 1 n= 1
50 50 50
1 +1 +1 + . . . + 1 + 1 = ∑ 1 = ∑ 1 = ∑ 1
2 3 49 50 k= 1 k i= 1 i n= 1 n
yazılabilir. ∑ işareti matematikde çok kullanışlıdır ve çok zaman uzun ifadelerin ya-
zılımını kısaltmaya imkan verir.
Şimdi (xn) dizisinin sonlu tane elemanını değil de tüm elemanlarını "toplayalım".
x1 + x2 + ... + xn + ...
∞
sonsuz "toplamına" seri denir. Sigma gösterimi yardımı ile bu seri ∑ xn gibi
n=1
gösterilir. Şimdi sonsuz sayıda gerçel sayının toplamına anlam kazandırmak için
∞
∑ xn serisinden yeni (sn) dizisini elde edelim:
n=1
s1 = x1 , s2 = x1 + x2 , s3 = x1 + x2 + x3 , ... , sn = x1 + x2 + .... + xn , ...

∞
Eğer (sn) dizisi yakınsak olup limiti a ise ∑ xn serisine yakınsak seri denir ve
n=1
∞
∑ xn = a gibi yazılır. a sayısına serinin toplamı da denilir.
n=1
∞
Eğer (sn) dizisi ıraksak ise ∑ xn serisine ıraksak seri denir.
n=1
x1 , x2, ... sayılarına serinin terimleri, xnye genel terimi, (sn) dizisine serinin kıs-
mi toplamlar dizisi denir.
Görüldüğü gibi sonsuz sayıda gerçel sayının "toplamı", sonlu sayıdakilerin toplam-
larının bir limiti olarak tanımlanmaktadır.
∞ ∞
Eğer (sn) dizisinin limiti ∞ ise ∑ xn serisi ıraksak olmasına rağmen ∑ xn = ∞
n=1 n=1
yazılımı kullanılır.
n ∞ n
Örnek: xn = 1 1
geometrik diziden elde edilen, ∑ serisinin yakınsak ol-
3 n=1 3
duğunu gösteriniz.
Çözüm: Bu serinin kısmi toplamlar dizisini görelim:
s1 = 1 , s2 = 1 + 1 , . . . , sn = 1 + 1 + . . . + 1n ; . . .
3 3 32 3 32 3
sn toplamının
n
1- 1
1. 3
3 1-1
3
ifadesine eşit olduğu gösterilebilir. Dolayısıyla
n
sn = 1 1 - 1
2 3
olur.
n
lim 1 = 0 olduğu da kolayca gösterilebilir. Buna göre,
n→∞
3
n n
lim sn = nlim 1 1- 1 = 1 1 - nlim 1 =1 1 - 0 =1 ,
n→∞ →∞ →∞
2 3 2 3 2 2
(sn) dizisi yakınsak olduğundan verilen seri yakınsaktır ve toplamı 1 dir:

2
∞ n
1 =1 .
∑
n=1 3 2
a ve q gerçel sayılar ve q ≠ 1 olmak üzere
? a + aq + aq2 + . . . + aqn - 1 =
a 1 - qn
1- q
olduğunu gösteriniz.
∞
q gerçel sayısı 0<q<1 koşulunu sağlasın. O zaman ∑ qn geometrik serisinin
? yakınsak ve toplamının
1
1- q
olduğunu gösteriniz.
n=1
∞
1
Örnek: ∑ serisinin yakınsak olup olmadığını araştırınız.
n=1 n n+1
1
Çözüm: xn = n n + 1 olduğundan kısmi toplamlar aşağıdaki gibidir.
s1 = 1 , s2 = 1 + 1 , s3 = 1 + 1 + 1 , . . . ,
1.2 1.2 2.3 1.2 2.3 3.4
sn = 1 + 1 + . . . + 1 ,...
1.2 2.3 n n+1
sn nin ifadesini sadeleştirmek mümkündür. Bunun için
1 = 1 -1
1.2 2
1 =1 - 1
2.3 2 3
1 =1 - 1
3.4 3 4
.
.
1 =1 - 1
n n+1 n n+1
eşitliklerini taraf tarafa toplarsak,
1 + 1 + 1 +...+ 1 = 1-1 + 1 -1 + 1 -1 +...+ 1 - 1 =1- 1

1.2 2.3 3.4 n n+1 2 2 3 3 4 n n+1 n+1
elde edilir. Dolayısıyla sn = 1 - 1 dir ve

n+1
lim sn = nlim 1- 1 = 1 - 0 = 1 olur.

n→∞ →∞
n+1
Buna göre, seri yakınsak olup toplamı 1 dir.
1 + 1 +...+ 1 +... =1
1.2 2.3 n n+1
∞
Önerme: Eğer ∑ xn serisi yakınsak ise lim xn = 0 dır.
n→∞
n=1
İspat: Kısmı toplamlar için
sn-1 = x1 + x2 + ... + xn-1, sn = x1 + x2 + ... + xn -1 + xn
yazılabilir. Buradan xn = sn - sn-1 olur. Seri yakınsak olduğundan (sn) ve (sn-1) di-
zileri serinin toplamı olan aynı a sayısına yakınsarlar. Buna göre,
lim xn =nlim sn - sn - 1 = nlim sn - nlim sn - 1 = a - a = 0 .

n→∞ →∞ →∞ →∞
∞
∞ n
1 1
Yukarıda yakınsak olduklarını gösterdiğimiz ∑ ve ∑
n=1 3 n= 1 n n+1
n n
serilerinde genel terimler xn = 1 ve xn = 1 dir. 1 ve 1
3 n n+1 3 n n+1
dizilerinin limitlerinin sıfır olduğunu görmek zor değildir.
∞
Yukarıdaki önermeye göre lim xn = 0 koşulu ∑ xn serisinin yakınsaklığı için
n→∞
n=1
gerekli koşuldur. Yani bu koşul sağlanmıyorsa seri kesin olarak ıraksaktır. Ancak
bu koşul yeterli olmayabilir: Genel terimi sıfıra yaklaşan seri ıraksak olabilir. Bunu
aşağıdaki örnekte görebiliriz.
Örnek: Harmonik seri denilen

∞
1 = 1 +1 + . . . + 1 + . . .
∑ n n
n=1 2
serisinin ıraksak olduğunu gösteriniz.
Çözüm: Önce her n∈ IN için 1 + 1 + . . . + 1 > 1 olduğunu kolayca görebi-

n+1 n+2 2n 2
liriz. (bunun için 1 , 1 , . . . kesirlerinin yerine onlardan küçük 1 kesrini
n+1 n+2 2n
yazmak yeterlidir) Buna göre sn kısmi toplamları için aşağıdakileri yazabiliriz.
s2 = 1 + 1 > 1
2 2
s2 2 = s4 = s2 + 1 + 1 > 1 + 1 = 2.1
3 4 2 2 2
s2 3 = s8 = s4 + 1 + 1 + 1 + 1 > 2.1 + 1 = 3.1

5 6 7 8 2 2 2
s2 4 = s16 = s8 + 1 + 1 + . . . + 1 > 3. 1 + 1 = 4.1

9 10 16 2 2 2
.
.
.
s2 k > k. 1
2
dır.
Buradan klim
→∞
s2 k = ∞ olur. sn pozitif terimli dizinin s2 k alt dizisinin limiti ∞
∞
1
οlduğundan nlim
→∞
sn = ∞ olduğu sonucuna varıyoruz. O zaman ∑ n serisi
n=1
∞
1 = ∞ dur.
ıraksak olup ∑ n
n=1
∞
Sonuçta nlim 1 = 0 olmasına rağmen 1 serisi ıraksaktır.
→∞ n ∑ n
n=1
Not: 1) Seride toplama indisinin 1 den başlaması mecburi değildir. Örneğin, aynı
∞ ∞ ∞
1 serisi 1 , ∑ 1 ,...
∑ n
∑ gibi de yazılabilir.
n=1 k=0 k + 1 m=2 m - 1
2) Her gerçel a sayısının a= c0 , c1 c2 ... gibi devirli veya devirsiz sonsuz ondalık
kesirle yazılımının mümkün olduğunu biliyoruz. Bu yazılım aslında bir seriden
başka bir şey değildir:
a = c0 , c1 c2 . . . = c0 + c1 + c2 + . . .
100 101 102
Örneğin, 1 = 0,3333 ... = 3 + 32 + 33 + ... + 3n + ...

3 10 10 10 10
dir.
Aşağıdaki serilerin toplamlarını bulunuz:
∞ n ∞
?
1 1
1) ∑ 2) ∑
n=1 5 n=1 n n+ 5
Cevaplarınız 1 ve 137 olmalıdır.

4 300
Örnek: 1000 litrelik bir su deposu, önce 1 litre, sonra 1 litre, ... , 1 litre, .. . su
alınarak boşaltılabilir mi? 2 n
Çözüm: Boşaltılan su miktarı
∞
1 + 1 + 1 + ... + 1 + ... = ∑ 1
2 3 n n=1 n
litredir. Bu serinin toplamı ∞ olduğundan depo sonlu adımda boşaltılabilir.
Örnek: 30 litrelik bir su deposu, önce 30 litre, sonra 30 litre, ... , 30 litre, .. . su
alınarak boşaltılabilir mi? 2 22 2n
Çözüm: Boşaltılan su miktarı
∞
30 + 30 + ... + 30 + ... = ∑ 30
2n n
2 22 n=1 2
litredir. Bu serinin toplamı

∞ ∞
30 = 30 1 = 30. 1 = 30
∑ n ∑ n
n=1 2 n=1 2
olduğundan, depo, bu yolla, sonlu adımda fiilen boşaltılamaz.
?
∞
∑ ln 1 + 1 serisinin ıraksak olduğunu gösteriniz.
n=1 n
4. Pozitif Terimli Serilerin Yakınsaklığı

Bir serinin yakınsaklığının araştırılması ile serinin yakınsak olması halinde topla-
mının bulunması seri konusunun önemli iki problemidir. Serilerin yakınsaklığını
araştırmak için çeşitli testler vardır. Biz bu kesimde pozitif terimli serilerin yakın-
saklığını araştırmada kullanılıan bazı testleri ele alacağız.
∞
∑ xn serisi verilsin. Eğer her n için xn> 0 ise bu seriye pozitif terimli seri denir.
n=1
Pozitif terimli bir serinin yakınsaklığı veya ıraksaklığını bu seriyi, yakınsaklığı veya
ıraksaklığı bilinen başka seri ile karşılaştırarak söylemek mümkün olur.
Karşılaştırma testleri
∞ ∞
∑ xn ve ∑ y n pozitif terimli serileri verilsin.
n=1 n=1
1) Öyle bir n0 ∈ IN bulunsun ki n > n0 değerleri için xn ≤ yn eşitsizliği sağ-

lanmış olsun. O zaman:
∞ ∞
• ∑ y n serisi yakınsak ise ∑ xn de yakınsaktır.
n=1 n=1
∞ ∞
• ∑ xn serisi ıraksak ise ∑ y n de ıraksaktır.
n=1 n=1
xn
2) Eğer nlim
→ ∞ y n limiti mevcut olup pozitif bir sayıya eşitse, o zaman bu iki seri
aynı zamanda yakınsak veya ıraksaktır.
∞ ∞
1 1
Örnek: ∑ ve ∑ n
n=1 n! n=1
serilerinin yakınsak olup olmadığını araştırınız.
1 = 1 ≤ 1 olduğundan
Çözüm: 1)
n ! 1 . 2. 3 . . . n 2n - 1
xn = 1 , y n = 1 alırsak xn ≤ y n olur.
n! 2n - 1
∞ ∞ n-1
1 1
∑ n-1
= ∑
n=1 2 n=1 2
∞
1 serisi
geometrik serisi yakınsak olduğundan, karşılaştırma testine göre, ∑
n=1 n!
yakınsaktır.
1 1
2) n ≤
n
∞
eşitsizliği her n ∈ ΙΝ için doğru ve 1 harmonik serisi ıraksak olduğundan
∑ n
∞ n=1
1
karşılaştırma testine göre ∑ n
serisi de ıraksaktır.
n=1
∞
Örnek: 1 = 1 + 1 +1 + . . . + 1 + . . .
∑
n=1 2n - 1 3 5 2n - 1
serisinin ıraksak olduğunu gösteriniz.
∞
Çözüm: Bu seriyi ıraksak 1 serisi ile karşılaştıralım. xn = 1 , y n = 1
∑ n 2n - 1 n
n=1
olmak üzere,
lim xn = nlim 1 : 1 = lim n = lim 1 = 1 =1 > 0

n→∞ yn →∞
2n - 1 n n → ∞ 2n - 1 n → ∞ 2 - 1/n 2 - 0 2
∞
dir. Bu durumda 2). karşılaştırma testine göre 1 serisi ıraksaktır.
∑
n=1 2n - 1
?
∞
1 serisinin yakınsak olduğunu gösteriniz.
∑
n=1 2n - 1 2n
∞
α ∈ IR + olmak üzere 1 serisi verilsin.
∑
n=1 nα
∞
Eğer 0 < α ≤ 1 ise 1 serisi ıraksaktır. α > 1 ise ∞ 1 serisi yakınsaktır.
∑ ∑
∞ n = 1 nα n = 1 nα
Örneğin 1 serisinde α = 2 > 1 olduğundan seri yakınsaktır. Buna karşılık,
∑
n=1 n2
∞
1 serisinde α = 1 < 1 olduğundan bu seri ıraksaktır.
∑ 3
n=1 n 3
∞
Örnek: 1 serisinin yakınsaklığını arştırınız.
∑
n=1 n n+2
Çözüm: Bu serinin genel teriminin paydasının derecesi 3 dir.

2
1 = 1 = 1 olduğuna dikkat ediniz.

n n + 2 n1/2 n + 2 n3/2 + 2n1/2
∞
Bu seri ile 1 serisini karşılaştıralım.2). karşılaştırma testini uygulayalım.
∑ 3/2
n=1 n
1
n n+2 n3/2 1
lim = nlim = nlim =1
n→∞ → ∞ 3/2 →∞
1 n 1+ 2 1 +2
n3/2 n n
∞ ∞
dir. Buna göre, ∑ 1 yakınsak olduğundan α = 3 > 1 , ∑ 1 serisi
n=1 n3/2 2 n=1 n n+2
yakınsaktır.
∞
n serisinin yakınsaklığını araştıralım.
Örnek: ∑
n=1 2n + 3
n = n = 1
Çözüm:
2n + 3 n 2 + 3 n 2 +3
n n
∞
1 serisi ile karşılaştıralım.
olduğundan bu seriyi ∑ n
n=1
n
lim 2n + 3 = lim n . n = lim n
n→∞ n→∞
1 2n + 3 1 n → ∞ 2n + 3
n
= nlim 1 = 1 =1 .
→∞
2 +3 2 + 0 2
n
∞
1 serisi ıraksak olduğundan α = 1 < 1
2). karşılaştırma testine göre, ∑ n 2
∞ n=1
n
∑ serisi ıraksaktır.
n=1 2n + 3
Cauchy testi
∞
n
∑ xn pozitif terimli serisi verilsin. Eğer lim
n→∞
xn limiti varsa ve 1 den küçük-
n=1
se o zaman bu seri yakınsak, 1 den büyükse ıraksaktır.
D'Alambert oran testi

∞
Eğer ∑ xn pozitif terimli serisinde lim xn + 1 limiti varsa ve 1 den küçükse
n=1
n→∞ xn
bu seri yakınsak, 1 den büyükse ıraksaktır.
Cauchy ve D'Alambert testleri verilen serileri geometrik serilerle karşılaştırmaya

dayanır.
∞ ∞
Örnek: 1) 1 3n
∑ n
2) ∑
n=2 ln n n=1 n+1 !
serilerinin yakınsaklığını araştırınız.
n n
Çözüm: 1) xn = 1 = 1 ,
ln n n ln n
n 1 =0<1
lim xn = nlim
n→∞ →∞
ln n
olduğundan Cauchy testine göre seri yakınsaktır.
3n n+1
2) xn = , xn+1 = 3
n+1 ! n+2 !
n+1
lim xn+1 = lim 3n+1 : 3n = lim 3 . n + 1 ! =
n → ∞ xn n→∞
n + 2 ! n + 1 ! n → ∞ 3n . n + 2 !
3. 3n. n + 1 ! 3 =0<1
lim = nlim
n→∞
3n . n + 1 ! n + 2 →∞
n+2
olduğundan seri yakınsaktır.
∞
∑
n=1
n
3n
serisinin yakınsaklığını araştırınız.
?
Cevabınız "seri yakınsaktır" olmalıydı.
Pozitif terimli seri ya yakınsaktır ya da toplamı ∞ dur. Tüm terimleri negatif

olan serilerin yakınsaklığı ise pozitif terimli serilerin yakınsaklığının bir sonucu
olarak incelenebilir.
n
xn = 1 veya nlim xn + 1
Pozitif terimli serilerde nlim
→∞ → ∞ xn ise kök testi ve oran testi
ile karar verilemez. Başka testleri denemek gerekir.
5. Alterne Seriler ve Mutlak Yakınsaklık

Her n ∈ IN için xn > 0 olmak üzere,
∞
n+1 n+1
x1 - x2 + x3 - x4 + ... + -1 xn + ... = ∑ -1 xn
n=1
şeklindeki bir seriye alterne seri denir. Örneğin,
1 - 1 + 1 - 1 + ... + -1 1 + ...
n+1
2 3 4 n
1 - 1 + 1 - 1 + ... + -1 1 + ...
n+1
2 3 4 n
serileri alterne serilerdir. Bu tür serilerin yakınsaklığı için Leibniz kuralı geçerlidir.
Leibniz Kuralı
∞
n+1
xn > 0 olmak üzere ∑ -1 xn alterne serisinde, eğer lim xn = 0 ve her
→∞ n→∞
n=1
n ∈ IN için xn+1 < xn ise o zaman bu alterne serisi yakınsaktır.
Örneğin, yukarıda örnek olarak verdiğimiz her iki alterne seri bu kurala göre ya-
kınsaktırlar. Çünkü
lim 1 = 0 , nlim 1 =0 , 1 <1 ve 1 < 1

n→∞n →∞ n
n+1 n n+1 n
dir.
∞
n+1 n+2
∞ -1 n + 1
Örnek: 1) ∑ -1
n
2) ∑
n=1 n=1 ln n
alterne serilerinin yakınsak olup olmadığını araştırınız.
Çözüm: 1) Serinin genel terimi olan -1 n+1 n+2 dizisinin limiti yoktur.
n
Çünkü tek indisli terimler 1 e yakınsarken çift indisli terimler -1 e yakınsarlar.

Serinin genel terimi sıfıra yakınsamadığından seri ıraksaktır.
2) lim 1 =0 ve 1 < 1
n→∞
ln n ln n + 1 ln n
olduğundan Leibniz Kuralına göre seri yakınsaktır.
∞
x1 + x2 + ... + xn + ... = ∑ xn
n=1
serisi verilsin. (Bu serinin terimleri hem pozitif, hem de negatif olabilir). Eğer te-
rimlerin mutlak değerlerinden oluşan
∞
x1 + x2 + ... + xn + ... = ∑ xn
n=1
∞
serisi yakınsak ise ∑ xn serisine mutlak yakınsak seri denir.
n=1
∞
Eğer ∑ xn serisi yakınsak fakat mutlak yakınsak değilse bu seriye koşullu
n=1
(şartlı) yakınsak seri denir.

∞
Önerme: Eğer ∑ xn serisi mutlak yakınsak ise yakınsaktır.
n=1
n+1
Örnek: 1) 1 - 1 + 1 - 1 + ... + -1 + ...
3 9 27 81 3n
serisi mutlak yakınsaktır. Çünkü mutlak değerlerden oluşan
1 + 1 + 1 + ... + 1 + ...
3 9 27 3n
serisi yakınsaktır.
-1 n+1
2) 1 - 1 + 1 - 1 + ... + + ...
2 3 4 n
serisi mutlak yakınsak değil fakat koşullu yakınsaktır. Çünkü serinin kendisi ya-
kınsak iken terimlerin mutlak değerlerinden oluşan seri, harmonik seri olup ırak-
saktır.
Değerlendirme Soruları
1. 0, 1 , 2 , 3 , ... dizisinin genel terimi aşağıdakilerden hangisidir?
4 6 8
A. n - 1
n
B. n + 2
2n
C. n + 1
2n
D. n - 1
2n
E. n - 2
2n
2. lim n - n -1 limiti aşağıdakilerden hangisidir?

n→∞
A. -1
B. 0
C. 1
D. 2
E. 3
3. 4n - -1 n
lim limiti aşağıdakilerden hangisidir?
n→∞
2n + 3
A. -1
B. 4/3
C. 2
D. 3
E. 4
2
4. a sabitinin hangi değerinde an + n - 1 dizisi yakınsaktır?
n
A. -1
B. - 1
2
C. 0
D. 1
E. 2
5. Aşağıdaki dizilerden hangisi yakınsaktır?
n
1 + -1
A.
n
3n + 1
B. -1
C. -1 nn
-1 n n + 1
D.
n+3
E. n + -1 nn
6. İlk terimi 5, ortak farkı (-3) olan bir aritmetik dizinin ilk dört teriminin top-
lamı kaçtır?
A. 0
B. 1
C. 2
D. 3
E. 4
7. İlk terimi 1, ortak çarpanı 3 olan bir geometrik dizinin ilk 10 teriminin top-
lamı kaçtır?
A. 29524
B. 31086
C. 33414
D. 36213
E. 41476
8. İlk terimi 1, olan bir geometrik dizinin 11. terimi 1024 olduğuna göre, dizi-
nin ortak çarpanı kaçtır?
A. 2
B. 4
C. 8
D. 12
E. 16
9. Bir (xn) dizisi yakınsak ise aşağıdaki dizilerden hangisi yakınsak olmayabilir?
A. 3xn
B. x2n
C. 1
xn
D. xn
x2n +1
E. 2xn - xn2
∞ n
10. 3
∑ serisinin toplamı kaçtır?
n=3 7
A. 7
4
B. 27
28
C. 4
7
D. 27
196
E. 9
196
11. Aşağıdakilerden hangileri her zaman doğrudur?

∞
i) ∑ xn yakınsak ise nlim
→∞
xn = 0 dır.
n=1
∞
ii) nlim
→∞
xn = 0 ise ∑ xn yakınsaktır.
n=1
∞
n
iii) ∑ xn yakınsak ise nlim
→∞
xn < 1 dir.
n=1
iv) Mutlak yakınsak seri yakınsaktır.
∞
v) ∑ xn serisi yakınsak ise bu serinin kısmi toplamlar dizisinin limiti
n=1
∞ dur.
A. i, ii, iii, iv, v
B. i, iv
C. i, iv, v
D. i, iii
E. iii, iv, v
∞
12. ∑ qn serisinin yakınsak olduğu q gerçel sayılarının en genişkümesi
n=1
aşağıdakilerden hangisidir?
A. - ∞, ∞
B. - ∞, 0
C. 0, ∞
D. -1, 1
E. 0, 1
13. Aşağıdaki serilerden hangisi ıraksaktır?

n
∞ -1
A. ∑ n
n=1
∞
1
B. ∑
n=1 n2
n
∞ -1
C. ∑
n=1 n2
∞
3n + 1
D. ∑
n=1 2n + 2
∞
4n + 3
E. ∑
n=1 n3 + 1
14. Aşağıdaki serilerden hangisi koşullu yakınsaktır?

n
∞ -1
A. ∑
n=1 n2
∞ -1 nn
B. ∑
n=1 n3 + 1
n
∞ -1
C. ∑ n
n=1
∞ -1 n n
D. ∑
n=1 5n + 1
∞ -1 n+ 1
E. ∑ n
n=1
∞
1
15. ∑ serisinin toplamı aşağıdakilerden hangisidir?
n=1 n n+2
A. 1
2
B. 3
4
C. 1
D. 4
3
E. 2
Değerlendirme Sorularının Yanıtları
1. D 2. B 3. C 4. C 5. A 6. C 7. A 8. A 9. C 10. D
11. B 12. D 13. D 14. C 15.B
202
Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar

Demana F., Waits B. K., Precalculus, Addison- Wesley Publishing Com., New
York, 1990.
Gaughan E. D., Hall C. E., College Algebra and Trigonometry, Brooks/Cole Pub-
lishing Com., Monterey, 1984.
Göğüş M., Koçak Ş, Tayfur C., Üreyen M., Matematik I (Diferansiyel Hesap), Bizim
Büro Basımevi, Ankara, 1984.
Göğüş M., Koçak Ş, Tayfur C., Üreyen M., Matematik I (İktisadi Uygulamalı) Bi-
zim Büro Basımevi, Ankara, 1986.
Koçak Ş., Üreyen M., Göğüş M., Olgun Ş., Görgülü A., Genel Matematik Fasikül 1,
Açıköğretim Fakültesi Yayınları No: 115, Eskişehir, 1990.
Göğüş M., Koçak Ş, Tayfur C., Üreyen M., Matematik Fasikül 1, Açıköğretim Fa-
kültesi Yayınları No: 58, Eskişehir, 1986.
Larson R. E., Hostetler R. P., Edwards B. H., Brief Calculus, D.C. Heath and Com.,
Lexington, 1995.
Musser G.L., Burger W. F., Mathematics for Elementary Theachers, Prentice Hall,
New Jersey, 1994.
Saban G., Analize Giriş, İ. Ü. Fen Fakültesi Basımevi, İstanbul, 1989.

Diziler Ve Seriler

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Diziler Ve Seriler

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Diziler ve Seriler ÜNİTE

Bu üniteyi çalıştıktan sonra;

• Ünitedeki kavramları, tanımları, testleri iyi öğreniniz

1 = 0, 333 ... = 3 + 3 + 3 + ... gibi bir sonsuz toplamdır.

Örnek: 1) 1 , 1 , 1 , ... dizisinin genel terimi xn = 1 dir. Bu nedenle, dizi 1n

3) 1, 1 , 1 , 1 , ... dizisinin genel terimi xn = 1 dir. Bu nedenle, dizi 1 şeklinde

4) a ve d gerçel sayılar olmak üzere,

a, a + d, a + 2d, a + 3d, ...

(a + (n - 1) d) aritmetik dizisinde ardışık (birbirini takip eden) herhangi iki terim

5) a ve q, q ≠ 0, gerçel sayılar olmak üzere

a, aq, aq2, aq3, ...

6) 3 sayısının yaklaşık değerlerini gösteren

1; 1,7; 1,73; 1,732; 1,7320; 1,73205, ......

6r sin π , 8r sin π , 10r sin π , ...

gibi bir dizi oluşturur.

Aşağıdaki dizilerin genel terimlerini yazınız.

1) 1 , 2 , 3 , 4 , ... 3)1 , 2 , 3 , 4 , ...

Mutlak değerin özelliklerine göre, |xn - a| < ε eşitsizliği - ε < xn - a < ε ve

Örnek: xn = 1 dizisinin limitinin sıfır olduğunu gösteriniz.

Çözüm: xn = 1 , a =0 dır. ε > 0 verilsin. O zaman

xn - a < ε ⇔ 1 - 0 < ε ⇔ 1 < ε ⇔ n > 1 .

eşitsizliğini sağlayan tüm n ler için xn - a = 1 - 0 < ε olur.

Yukarıdaki örneğe benzer olarak xn = 1n dizisinin de limitinin sıfır olduğu

1 için x5 = 0, 2 ; x10 = 0, 1 iken, 1 için x5 = 1 = 0, 03125,

1) xn = n dizisinin limitinin 1 olduğunu g

Dizilerin yakınsak olduğunu tanımdan hareketle göstermek zor olabilir. Bu du-

1) (xn) dizisi yakınsak ise limiti tektir.

4) (xn) ve (yn) yakınsak dizileri verildiğinde xn ± yn , xn . yn dizileri de yakın-

lim xn . y n = nlim xn . nlim yn

dir. Son eşitlikte yn = c sabit dizisini alırsak, o zaman

5) (xn) ve (yn) yakınsak ve nlim y n ≠ 0 ise o zaman xn dizisi de yakınsaktır

lim xn = nlim y n = nlim zn

Bu önermeler tanımdan yararlanarak ispatlanabilir, fakat ispatlar üzerinde dur-

lim 1 = 1, lim 2 = 2, lim 3 = 3. lim 1 = 3.0 = 0, lim 1 = lim 1 . lim 1 = 0.0 = 0,

lim 1 = 0, nlim 2 = 2. lim 1 = 0

2) n2 + 1 - n ifadesini n2 + 1 + n ile çarpıp bölersek

olur. n2 + 1 > n olduğunda 1 < 1

olur. Dolayısıyla n2 + 1 - n = 1 < 1

lim 1 = 0 olduğundan yukarıdaki 6). önermeye göre

? Yukarıdaki dizilerin limitinin ∞ olduğunu gösteriniz.

başka indisin kullanılması sonucu etkilemez. Örneğin,

1000 1000 1000

s1 = x1 , s2 = x1 + x2 , s3 = x1 + x2 + x3 , ... , sn = x1 + x2 + .... + xn , ...

Çözüm: Bu serinin kısmi toplamlar dizisini görelim:

(sn) dizisi yakınsak olduğundan verilen seri yakınsaktır ve toplamı 1 dir:

a ve q gerçel sayılar ve q ≠ 1 olmak üzere

sn nin ifadesini sadeleştirmek mümkündür. Bunun için

eşitliklerini taraf tarafa toplarsak,

1 + 1 + 1 +...+ 1 = 1-1 + 1 -1 + 1 -1 +...+ 1 - 1 =1- 1

elde edilir. Dolayısıyla sn = 1 - 1 dir ve

lim sn = nlim 1- 1 = 1 - 0 = 1 olur.

Buna göre, seri yakınsak olup toplamı 1 dir.

İspat: Kısmı toplamlar için

sn-1 = x1 + x2 + ... + xn-1, sn = x1 + x2 + ... + xn -1 + xn

lim xn =nlim sn - sn - 1 = nlim sn - nlim sn - 1 = a - a = 0 .

aşağıdaki örnekte görebiliriz.

Örnek: Harmonik seri denilen

Çözüm: Önce her n∈ IN için 1 + 1 + . . . + 1 > 1 olduğunu kolayca görebi-

s2 3 = s8 = s4 + 1 + 1 + 1 + 1 > 2.1 + 1 = 3.1

s2 4 = s16 = s8 + 1 + 1 + . . . + 1 > 3. 1 + 1 = 4.1

Örneğin, 1 = 0,3333 ... = 3 + 32 + 33 + ... + 3n + ...

Aşağıdaki serilerin toplamlarını bulunuz:

Cevaplarınız 1 ve 137 olmalıdır.