Tema 5.

: O RXIME DE FRANCO (1939-1975)

O rxime franquista xurdiu da Guerra Civil como aglutinante dos vencedores no conflito. Anda constitundo un rxime de tipo ditatorial todo ao longo da sa existencia, a sa extensa duracin (case corenta anos, o perodo mis longo da historia de Espaa no S. XX) e a sa capacidade para adaptarse s mudables circunstancias internacionais, fixeron que experimentara importantes cambios co paso dos anos. Con todo, pdense sinalar como trazos permanentes do rxime os seguintes: - A concentracin de poderes na persoa de Franco. - A existencia dun Estado forte e centralizado, negador da pluralidade interna de Espaa. - A negacin das liberdades individuais e do pluralismo poltico e sindical. Estableceu un rxime de partido e sindicato nicos, ao tempo que persegua calquera asomo de oposicin ao mesmo. - O forte peso que manteen en toda a sa historia das institucins: o Exrcito e a Igrexa catlica. 5.1. Fundamentos ideolxicos e sociais do rxime franquista: Caracteres polticos e institucins do rxime. Espaa e a situacin internacional. Autarqua e estancamento econmico. (19391959) 5.1.1 BASES SOCIAIS, FUNDAMENTOS IDEOLXICOS E ESTRUCTURA DO NOVO ESTADO: O rxime contou cunha base social inicial identificada cos apoios que os militares sublevados recibiran en 1936. Entre eles estaban todos aqueles grupos que sufriran unha erosin da sa posicin de hexemona social, motivada polas reformas republicanas ou polos procesos revolucionarios que tiveran lugar nalgns lugares durante a guerra: as clases dominantes tradicionais (grandes terratenentes, alta burguesa) e institucins como a Igrexa e a maior parte dos mandos do Exrcito. A eles sumronse amplos sectores do pequeno e medio campesiado, de mentalidade tradicional e cun fondo temor ao movemento obreiro, e das clases medias urbanas progresivamente encadradas no rxime a travs da Igrexa, a Falanxe ou o Exrcito. Os fundamentos ideolxicos do rxime estaban en correspondencia cos apoios polticos que recibira o levantamento militar: desde a dereita conservadora ao fascismo falanxista, pasando polo tradicionalismo carlista. Inicialmente, os militares sublevados contra a repblica estaban unidos unicamente contra o que eles consideraban os graves males que trouxera a repblica: democracia, liberalismo, laicismo, separatismo. Foi durante a Guerra Civil cando se perfilaron os trazos do novo rxime, en gran medida obra persoal de Franco. A sa formacin militar foi determinante hora de organizar o pas como se dun cuartel se tratara: mando nico e indiscutible, orde e obediencia a autoridade, imposicin dos valores militares e catlicos, unidade de patria, frreo control dos opositores e mantemento do tradicionalismo en costumes e smbolos. As, pdense sinalar como compoentes da peculiar ideoloxa que impregnou o rxime ao conservadurismo social (encarnado pola dereita tradicional), o confesionalismo relixioso (profesado pola Igrexa e a maiora da opinin pblica catlica), o fascismo (Falanxe) e un forte nacionalismo espaol. Nos primeiros anos o fascismo exerceu unha influencia poderosa, a cal se ira debilitando co paso do tempo mentres se consolidaba como ideoloxa aglutinante o que se deu en chamar nacional-catolicismo. Este era un pensamento fortemente nacionalista que identificaba a esencia de Espaa co catolicismo e rexeitaba toda heterodoxia poltica ou relixiosa, ao tempo que defenda unha concepcin corporativa do Estado e da sociedade. Espaa deba recuperar o seu esplendor pasado -localizado no tempo dos Reis Catlicos e o imperio dos primeiros Austrias- erradicando dexeneracins estranxeirizantes como o liberalismo, a masonera e o marxismo, que debilitaban o autntico "ser espaol" e acadaran a sa maior difusin nos tempos da Repblica. Os piares do novo Estado seran: O propio ditador e a acumulacin de poderes na sa persoa: Xefe do Estado, do Goberno -ata 1973-, do Movemento, dos Exrcitos e dotado de poderes excepcionais para promulgar leis en casos de urxencia. Recibiu o ttulo de Caudillo de Espaa e foi considerado o smbolo e a encarnacin da vontade da nacin espaola. A Falanxe ou Movemento Nacional, nacida como partido nico en 1937 (pola fusin obrigada dos falanxistas e os tradicionalistas). De ideoloxa fascista, sera dominada e adulterada por Franco ata que foi perdendo os seus ideais orixinarios e se converteu nun aparato burocratizado fiel ao Caudillo, mantendo un forte control sobre a Organizacin Sindical e algunhas organizacins de encadramento de masas (Fronte de Xuventudes, Seccin Feminina, Sindicato Espaol de Estudantes... ). As Cortes, rgano de representacin corporativa concebidas como suposta canle de participacin dos espaois nas tarefas do Estado. A Organizacin Sindical ou conxunto de sindicatos "verticais" integrados por empresarios, tcnicos e traballadores agrupados por sectores de producin. sa fronte estaba un "Delegado Nacional".

O Exrcito, verdadeira columna vertebral do Estado e garante da sa permanencia. Encabezado por Franco como "Xeneralsimo dos Exrcitos". Mandos militares ocuparan postos de responsabilidade no goberno, na administracin e nas empresas pblicas. O exrcito era garante da unidade de Espaa, considerada como unha unidade de destino no universal. - Centralismo: en correspondencia coa unidade nacional, todo o sistema basebase no principio da unidade de poder e no centralismo. Todas as institucins autonmicas foron suprimidas e calquera manifestacin do particularismo foi perseguida. A administracin local quedou sometida ao goberno central, quen nomeaba directamente todos os alcaldes das cidades maiores de 10.000 habitantes; o resto nomebaos o Gobernador Civil. O nico idioma permitido era o casteln. - A estas institucins haba que sumar a Igrexa, cun papel clave na lexitimacin do rxime e no sistema de ensino. O franquismo prohibiu a prctica doutras relixins distintas catlica, eliminando o matrimonio civil e o divorcio. A Igrexa contaba con organizacins propias de encadramento de laicos (como a Asociacin Catlica Nacional de Propagandistas ou Accin Catlica) e un grupo xurdido no seu seo, o Opus Dei, xogou un papel determinante na evolucin do rxime a partir de finais dos anos cincuenta. A igrexa obtivo o control sobre a moral, os costumes e a educacin, impuxo na vida pblica unha estrita moral catlica, velando polos bos costumes. (censura, normas sobre a vestimenta - A familia: que foi considerada polo franquismo a base fundamental da sociedade. Protexida polo estado e de acordo coa moral tradicional catlica, a familia basebase no matrimonio cannico indisoluble e na procreacin dos fillos. Nela, cada un dos seus membros ten unha finalidade e deber especfico: o home, traer os recursos; a muller, os labores da casa e os fillos. Na divulgacin destes valores tivo un papel fundamental a Seccin Feminina, creada e presidida por Pilar Primo de Rivera, que potenciou un modelo feminino caracterizado pola pasividade poltica e a nula participacin pblica e que contribuu ao deseo e control dunha educacin feminina destinada a formar amas de casa nas escolas. En canto estrutura do novo Estado, o franquismo procedeu a un rpido desmantelamento das institucins republicanas (Constitucin de 1931, autonomas rexionais, pluralismo poltico e sindical... ). Pola contra, a plasmacin legal do rxime foi lenta. Franco era moi remiso a fixar en exceso e en detalle as atribucins do poder e opxose frontalmente a unha constitucin que recordase o perodo liberal. Cando se decidiu a institucionalizar o seu goberno persoal, foi en resposta a acontecementos externos e a presins de os que queran asegurarse a continuidade do franquismo en Espaa. Iso obrigou a promulgar un conxunto de leis complexas, e s veces contraditorias, que aparecan segundo as necesidades polticas do rxime. As, o ordenamento xurdico do franquismo estivo articulado arredor dunhas leis bsicas na organizacin do estado: as Leis Fundamentais carentes de lexitimacin democrtica. Son un total de sete leis elaboradas durante case trinta anos: - O Foro do Traballo.: Na primavera de 1938, Franco decretou o Foro do Traballo, que articulaba as relacins do mundo do traballo e estableca os fundamentos sobre os que se organizara a economa do novo Estado. No texto, inspirado no modelo fascista italiano, un apndice do Estado, o sindicato nico obrigatorio, entregado Falanxe, encargbase do encadramento laboral, nos sindicatos verticais, nicos que se permitan. Completaranse coa lei de unidade sindical. - A Lei Constitutiva das Cortes: A lei constitutiva das Cortes foi promulgada en 1942, aconsellada pola evolucin do conflito europeo, que xa empezaba a decantarse a favor das democracias occidentais. Con esta lei, o rxime convocaba a "a participacin do pobo nas tarefas do Estado" mediante a institucin dunha Cmara "representativa" composta por mis de cincocentos procuradores en Cortes, a maiora dos cales o eran de oficio e cincuenta designados directamente por Franco. Os procuradores de oficio procedan de cargos institucionais ou en cuxo nomeamento intervia o Estado, como xerarquas do Sindicato ou da Falanxe, bispos, reitores de Universidade ou membros do goberno. - O Foro dos Espaois: Terminada a Segunda Guerra Mundial, Franco publicou en 1945 o Foro dos Espaois, como outra operacin de maquillaxe do rxime ante as esixencias democrticas dos vencedores. S en aparencia era unha declaracin de dereitos, pois o texto insista, sobre todo, nos deberes dos espaois e na estrutura autoritaria do Estado. A propaganda gobernamental sobre o Foro intentou facela pasar por unha verdadeira constitucin que recoeca as liberdades polticas. Pero, en realidade, o texto propua un sistema poltico autoritario de carcter confesional con dereitos limitados e s aproveitables por quen non se opuan ao rxime. - A Lei de Referendo: En 1945, o Foro dos Espaois foi completado pola Lei do Referendo, que pretenda mostrar que en Espaa estaba recoecido o sufraxio universal. A "democracia" orgnica e corporativa que estableca o Foro non poda ser equiparada en ningn caso coas constitucins liberais e burguesas occidentais, pero haba que disimular o grave baleiro do dereito ao voto individual. As, a Lei do Referendo estableca que os espaois podan ser consultados individualmente en forma de plebiscito nacional, sempre por decisin de Franco e para someterlles cuestins de Estado. - A lei de Sucesin: Tras dez anos de vida do rxime, os seus idelogos pensaron que chegara o momento de establecer un sistema de sucesin xefatura do Estado. Na sa opinin, o franquismo deba ser considerado un rxime de excepcin irrepetible, sobre todo polas condicins persoais do lder, pero non extinguible, senn reproducible no tempo grazas ao mantemento das leis fundamentais. Agora, en 1947, abordarase o problema da continuacin do franquismo sen Franco. Con este obxectivo, a Lei de Sucesin na Xefatura do Estado foi sometida a

referendo e aprobada nun das "fraudes electorais" da historia do rxime por mis do 93 por 100 dos votantes, con s unha abstencin do 18 por 100. A Lei estableca que Espaa era un Estado catlico, social e representativo, que se declaraba Reino de acordo coa sa tradicin monrquica. A Franco confirmbaselle como xefe vitalicio do Estado e reservbaselle o dereito de nomear sucesor a ttulo de rei. - Lei de Principios do Movemento Nacional: En 1958, sen deliberacin previa nas Cortes, Franco promulgou a Lei de Principios do Movemento Nacional, que establece os principios inmutables e permanentes do rxime. A lei supua a incorporacin institucional da doutrina falanxista e o recoecemento de Falanxe Espaola Tradicionalista (FET) como nico partido, pero apenas tivo incidencia na vida poltica do Estado nin serviu para frear algunhas orientacins novas do goberno aparecidas en 1957. O texto tivo o efecto prctico de que todos os altos cargos civs ou militares pasasen a ser considerados membros natos do Movemento e que os funcionarios pblicos quedasen obrigados a xurar os seus principios fundamentais. 5.1.2 EVOLUCIN DA COXUNTURA INTERNACIONAL

Nos seus primeiros vinte anos de existencia, o rxime de Franco mostrou xa unha notable capacidade de se adaptar aos cambios da conxuntura internacional, se ben mantendo intactos os seus caracteres esenciais. Podemos distinguir tres etapas: -Antes de 1945: entre a neutralidade e a non belixerancia Os sectores falanxistas exerceron unha grande influencia e ocuparon os postos principais do goberno, en consonancia co apoio recibido de Alemaa e Italia durante a guerra civil. O rxime adoptou signos externos fascistas como o sado co brazo en alto, concentracins masivas de esttica nazi. Entre abril (fin da Guerra Civil) e setembro de 1939 ( inicio da Segunda Guerra Mundial) o goberno de Franco, fundamentalmente a travs do seu cuado, Ramn Serrano Suer, ministro de gobernacin, levou a cabo unha clara poltica de aproximacin s potencias fascistas. A pesar das sas simpatas polo Eixe, ao desencadearse a II Guerra Mundial o rxime adoptou unha postura de neutralidade, anda que colaborou con Alemaa en materia de espionaxe e aprovisionamento de submarinos. Cando se produciron as vitorias dos pases do eixe Franco comezou a valorar a posibilidade de entrar no conflito a cambio de axuda econmica e concesins territoriais no norte de frica. Franco entrevistouse con Hitler (Hendaia, 1940) e Mussolini (Bordighera, 1941) e Espaa cambiou a sa posicin pola de " non belixerancia" en 1941, esta situacin permita non participar directamente na guerra, pero si manter unha postura de amizade e colaboracin coas potencias fascistas. Cando en 1941 Alemaa invadiu a URSS organizouse en Espaa unha nova cruzada contra o comunismo a travs dunha expedicin de voluntarios destinada a fronte sovitica: a Divisin Azul. Formada por 60.000 voluntarios, entre os que haba desde fanticos anti-comunistas ata aventureiros, foron integrados no exrcito alemn e destinados a dura fronte de Leningrado. Desde o punto de vista militar, tivo un papel moi limitado, pasou por graves problemas e sufriu numerosas perdas humanas.

En 1943, ante o inicio das vitorias aliadas, Franco volveu a declarar a Espaa neutral nun claro intento de previr as fatais consecuencias dunha derrota. No en tanto, a ttulo individual, uns 1.800 membros da Divisin Azul permaneceron na fronte do leste formando a Lexin Espaola ata marzo de 1944. 1945-1950: Illamento internacional Na conferencia de Potsdam de 1945 que organizou a paz tras a Segunda Guerra Mundial, Stalin intentou provocar a cada do rxime franquista, moitos republicanos esperaban esperanzados o mesmo, recordemos que moitos deles loitaron no bando aliado e mesmo os primeiros en liberar Pars foron republicanos espaois. Pero os

americanos e os britnicos preferiron non intervir nos asuntos espaois. En todo caso a derrota dos fascismos na guerra provocou o illamento internacional do franquismo, ao consideralo as potencias vencedoras equiparable aos rximes que acababan de ser derrotados. Non se permitiu o ingreso de Espaa na ONU e, en 1946, este organismo decretou a retirada de embaixadores de Madrid (s permaneceran os de Portugal, Arxentina e o Vaticano). Como reaccin condena internacional o rxime organizou multitudinarias manifestacin de adhesin rxime. Nos anos seguintes Espaa foi expulsada de numerosos organismos internacionais. Franco unicamente poda contar con Portugal e con algunhas nacins de Amrica Latina, especialmente a Arxentina do xeneral Pern. - Despois de 1950: Sada do illamento Pero o inicio da "Guerra Fra" , mudou radicalmente a situacin. Espaa comezou a ser vista polos EE.UU. como un potencial aliado na loita contra o comunismo. Este novo contexto internacional supora o paulatino final do illamento do rxime en 4 pasos: - En 1950 a ONU anulou a retirada de embaixadores e admitiu o ingreso de Espaa en organismos especializados como o FAO ou a UNESCO. - Tres anos despois, Espaa asinaba o "Concordato coa Santa S" polo que se renovaban os acordos do anterior Concordato ( o de 1851!!!): confesionalidade do estado, obrigatoriedade do ensino da relixin catlica nas escolas, matrimonio eclesistico; e o "Acordo Hispano -Americano" que, a cambio de axuda econmica, permitalle aos EE.UU. a utilizacin dalgunhas bases militares situadas en territorio espaol ( Rota, Torrejn e Zaragoza). O prezo pagado por Espaa era alto, xa que o territorio espaol, en caso de conflito, poda ser utilizado sen consultar o goberno. - en 1955 produciuse o ingreso de Espaa na ONU grazas ao apoio dos EE.UU., ao mesmo tempo integrbase en organismos econmicos como o FMI e o Banco mundial. - en 1959 a visita do presidente Eisenhower simboliza o final do illamento.

5.1.3. AUTARQUA E ESTANCAMENTO ECONMICO A Guerra Civil e a posguerra supuxeron unha interrupcin do proceso de modernizacin econmica que estaba a vivir a sociedade espaola. O retroceso, reflectido nos indicadores econmicos, foi tal que ata os anos 50 non se recuperaron os niveis de actividade de mediados dos anos 30. Este estancamento debeuse s parcialmente s destrucins ocasionadas pola guerra -as provocadas en Europa pola II Guerra Mundial foron maiores e, non obstante, a recuperacin foi moito mis rpida-. Maior importancia tivo o tipo de poltica econmica seguida polas autoridades franquistas na inmediata posguerra, a cal se defina por dous trazos: a busca da autarqua, coa que se pretenda converter a Espaa nun pas economicamente autosuficiente, e o intervencionismo estatal, que via substitur parcialmente ao funcionamento do mercado. Elementos clave desta poltica foron: - Un frreo control do comercio exterior, que esixa licencias administrativas para a exportacin ou importacin de calquera produto e provocou unha drstica reducin dos intercambios. - O fomento da producin industrial e a primaca outorgada s industrias de bens de equipo. O Estado conceda fondos pblicos s novas empresas, as como privilexios e estmulos s consideradas de maior interese. - A creacin de empresas pblicas. Salienta a nacionalizacin das empresas ferroviarias (RENFE) e da TELEFNICA e a creacin do Instituto Nacional de Industria (INI, 1941). O INI constitua unha especie de "holding" estatal destinado promocin de sectores estratxicos que requerian grandes investimentos (construcin naval, siderurxia, enerxa, material de transporte... ). Esta poltica econmica conduciu a resultados desastrosos, o que lle impediu a Espaa aproveitar a conxuntura econmica favorable que viviu Europa despois da Guerra mundial. Entre os seus efectos pdense citar o desabastecemento de produtos bsicos -que deu lugar aos fenmenos do "estraperlo" e o "mercado negro"-, a reducin do consumo privado, a perda de competitividade exterior, a falta de divisas ou un empeoramento das condicins de vida das clases populares ao subir mis os prezos que os salarios. O descenso da producin e a escaseza de alimentos impuxeron o racionamento. Mediante a cartilla de racionamento repartanse entre a poboacin algns produtos de primeira necesidade. Foron os anos da fame.

Foi a conciencia deste fracaso o que levou s autoridades franquistas a cuestionarse, nos anos 50, a poltica econmica seguida ata o momento. Fronse introducindo cambios -como a suavizacin dos controles produtivos, a supresin das cartillas de racionamento, a flexibilizacin dos prezos, unha maior apertura econmica ao exterior... que lograron mellorar os ndices produtivos. Pero estes cambios careceron de coordinacin e os seus efectos foron limitados ata a posta en marcha do Plan de Estabilizacin de 1959, o cal sentou as bases da chamada "dcada desarrollista" dos anos 60. 5.2.. O Plan de Estabilizacin e as bases do desenvolvemento dos anos sesenta. (1959-1975) 5.2.1. O "PLAN DE ESTABILIZACIN" E O DESENVOLVEMENTO ECONMICO A partir de 1960 reanudouse en Espaa o proceso de modernizacin econmico e social iniciado a comezos do S.XX e interrumpido pola Guerra Civil e a posguerra. O extraordinario crecemento econmico acadado nos anos seguintes explcase por dous factores: a conxuntura expansiva da economa internacional e europea e a habilidade dos responsables da poltica econmica para arbitrar medidas que lle permitiran ao pas aproveitar esa conxuntura. A adopcin do Plan de Estabilizacin (1959) foi obra do goberno formado dous anos antes, no que tian un forte peso os tecncratas vinculados ao "Opus Dei". O proxecto deste sector consista en modernizar econmica e socialmente Espaa sen alterar no esencial a estrutura poltica do rxime. Co Plan poaselle fin ao soo autrquico e respondase necesidade de conseguir ouro e divisas para facerlle fronte ao dficit da balanza comercial. Os obxectivos perseguidos eran dous: - desmontar o modelo corporativo e abrir a economa espaola ao mercado, impulsando a iniciativa privada en detrimento do anterior intervencionismo estatal excesivo, e - cortar a inflacin e sanear as contas exteriores a travs de medidas contrativas da actividade econmica (restricin do gasto pblico, limitacin dos prezos dalgns servizos e das taxas de interese, establecemento dun cambio fixo dlar/peseta, apertura ao exterior... ) Este programa liberalizador, compensado coa chegada de crditos de organizacins internacionais como o FMI e a OCDE, completouse coa posta en marcha de Planos de Desenvolvemento cuatrienais (1964-74) que pretendan estimular a iniciativa privada -con vantaxes fiscais e crediticias- naqueles sectores considerados de maior interese, e creaban unha serie de "Polos de Desenvolvemento" cos que se intentara, con escaso xito, reducir os desequilibrios econmicos rexionais. Un papel fundamental no xito desta nova poltica econmica xogrono unha serie de variables externas, as cales posibilitaron a entrada de divisas en Espaa para equilibrar a balanza de pagamentos e importar a tecnoloxa precisa para as novas actividades. O aporte de divisas procedeu da emigracin (mis de 2 millns de traballadores saron de Espaa entre 1960-1975, absorvendo a man de obra excedentaria do sector primario), do turismo e os investimentos exteriores (sobre todo dos EE.UU. e Alemaa Occidental). Os resultados foron espectaculares. Espaa presentou, entre 1959 e 1966, unha taxa de crecemento anual do PIB superior de calquera pas europeo e incorporouse ao grupo dos pases industrializados (entre 1960 e 1975 a porcentaxe de poboacin activa ocupada no sector primario descendeu do 42% ao 21%, acadando o sector secundario e o terciario o 38% e o 41%, respectivamente). A Renda Nacional e a Renda per Cpita aproximronse aos valores europeos, o que se traduciu nun incremento notable do consumo privado e do nivel de vida da poboacin. Igualmente importantes foron as transformacins sociais. O proceso urbanizador experimentou un grande salto (en 1975 o 75% da poboacin vivan en municipios de mis de 20.000 habitantes) e medrou o nmero, especialmente nalgunhas zonas, dos obreiros industriais e das novas clases medias (profesionais liberais, executivos das empresas, funcionarios de certo nivel... ). Foise consolidando a sociedade de consumo, ao destinar as familia unha porcin cada vez mis alta do seu presuposto a cubrir necesidades non bsicas (adquisicin dunha vivenda, bens de consumo duradeiros como autombiles ou electrodomsticos... ) e modificronse as pautas de comportamento, occidentalizndose e alonxndose cada vez mis dos presupostos represivos do nacionalcatolicismo (viaxes ao estranxeiro, contacto cos novos hbitos dos turistas... ). A elo tamn contribuu a extensin da educacin, en todos os seus niveis, a un nmero cada vez maior de estudantes -os fillos dos traballadores comezaron a chegar Universidade- e a reducin drstica do analfabetismo. Con todo a sociedade espaola destes anos non deixou de presentar aspectos problemticos: As desigualdades sociais acenturonse e foron frecuentes fenmenos de especulacin e degradacin do medio urbano e rural. Igualmente, agudizronse os desequilibrios rexionais e as diferenzas entre as reas mis desenvolvidas e as mis deprimidas: estas ltimas (Galicia, as das Castelas, Andaluca, Estremadura... ) perderon uns 4 millns de habitantes en beneficio de zonas como Catalua, o Pas Vasco ou Madrid.

5.2.2. INSTITUCIONALIZACIN DO RXIME E PERVIVENCIA DA DICTADURA Os cambios socio-econmicos dos anos 60 apenas tiveron traducin no plano poltico. Desde finais da dcada anterior, os "tecncratas" foron gaando posicins no goberno e nas estruturas polticas franquistas, apoiados polo que estaba chamado a ser garante da continuidade do franquismo, o almirante Luis Carrero Blanco. O rxime intentou conclur o seu labor de institucionalizacin. Neste sentido, salienta a aprobacin da sa ltima "lei fundamental", a Lei Orgnica do Estado (1967), concibida como unha culminacin e recapitulacin de todas as anteriores. Pretendendo garantir a continuidade do rxime, a lei -que, ao igual que as que a precederon, non foi froito da deliberacin de ningunha Asemblea soberana- asentou a institucin monrquica e introduciu pequenas modificacins no sistema, como a ampliacin do nmero dos procuradores en Cortes -creando a figura dos "representantes da familia", elixidos polos cabezas de familia e as mulleres casadas- e abriu a posibilidade de crear "asociacins polticas" dentro do marco fixado polos principios do Movemento Nacional. Franco intentou solucionar tamn dun modo definitivo a cuestin sucesoria, de acordo co previsto na "Lei de Sucesin" de 1947, que defina a Espaa como un reino e estableca que o sucesor do Caudillo o sera a "ttulo de rei ou de rexente". En 1969 o ditador nomeou sucesor ao prncipe Xon Carlos, quen prestou xuramento de fidelidade aos principios do Movemento Nacional e foi ratificado polas Cortes. Con este nomeamento rompase co principio da "lexitimidade dinstica" e pretendase instaurar unha monarqua de novo cuo, nacida das entraas mesmas do rxime franquista. Nun contexto marcado polo xurdimento e expansin dunha nova oposicin de masas ao franquismo, houbo algns tmidos intentos de liberalizar o rxime, promovidos polos que xa se comezaban a denominar "sectores aperturistas". Entre eles estaba a aprobacin dunha Lei de Prensa (1966) elaborada polo ministro de Informacin e Turismo, Manuel Fraga Iribarne. A lei suprima a censura previa e conceda certo marxe de tolerancia no campo da libre expresin, pero segua a contemplar como delito todo o que atentara contra o Xefe do Estado, os principios do Movemento, a seguridade nacional ou a salvagarda da orde pblica. A finais dos anos 60 producronse outros intentos, ao final fallidos, de liberalizacin ou apertura, como o de modificar a estrutura sindical ou o de facer efectiva a posta en marcha das "asociacins" previstas na "Lei Orgnica" de 1967. 5.2.3. A CRISE FINAL DO RXIME (1973-1975) Os ltimos anos do franquismo foron os mis axitados. Os tmidos cambios introducidos non puideron ocultar a incapacidade do rxime para se adaptar s profundas transformacins socio-econmicas e culturais que experimentara Espaa desde os comezos dos anos 60. Pola sa parte, a oposicin poltica incrementara os seus apoios en base s novas realidades sociais emerxentes: a expansin dunha clase obreira que reclamaba liberdade sindical e dereito folga, a chegada Universidade de xoves procedentes das capas populares, a insatisfaccin en medios intelectuais ante os pechados horizontes culturais do rxime... Estaba claro que o franquismo se a atopar con serias dificultades para sobrevivir a Franco. O ano 1973 resultou especialmente grave para Franco e o seu rxime pola crise do petrleo e a morte de Carrero: A crise de petrleo comezou pola suba dos prezos do petrleo decretada pola OPEP a raz da guerra rabe-israel, en Espaa os efectos da crise (inflacin, paro) foron especialmente fortes xa que o goberno de Franco non adoptou ningn tipo de medida para resolvela. A crise provocou un espectacular crecemento da conflitividade social, a pesar de estaren prohibidas o nmero de folgas creceu exponencialmente. No 1973 Franco renunciou a exercer a Xefatura do Goberno, funcin que asumiu Carrero Blanco. Pretendase que Carrero garantise a pervivencia do franquismo baixo a inminente monarqua de Juan Carlos, pero a sa morte nun atentado de ETA (Operacin Ogro), en Decembro dese mesmo ano, frustrou tal perspectiva. Asumiu a presidencia do goberno outro franquista Arias Navarro, polo que non houbo grandes cambios. O novo goberno atopouse cunha contestacin desde todas as bandas, manifestndose as as tres alternativas polticas de futuro: a inmobilista, a aperturista e a rupturista: - O inmobilismo: defendido polos sectores do rxime opostos a calquera cambio poltico ("bnker").

- A ruptura democrtica: defendida polas plataformas da oposicin democrtica moi activa nos ltimos anos do franquismo. Propugnaba a superacin do franquismo mediante a mobilizacin popular, a constitucin dun Goberno provisional integrado polas forzas opositoras e a convocatoria de eleccins libres e dun referendo sobre a forma de Estado. - A aperturista ou reformista: propugnada polos sectores do propio franquismo que pretendan proceder desde dentro a unha reforma das sas institucins nun sentido democrtico. A situacin agravouse ao longo de 1974 e 1975 co empeoramento do estado de sade do ditador . Pola sa parte, a oposicin acentuou a sa ofensiva e creronse plataformas unitarias que agrupaban aos distintos sectores que a conformaban (como a Xunta Democrtica, aglutinada ao redor do PCE, e a Plataforma Democrtica, ao redor do PSOE). O Goberno respondeu coa aprobacin dunha "Lei Anti-terrorista", que tivo como consecuencia inmediata a execucin de cinco activistas de ETA e o FRAP en Setembro de 1975, desatando toda unha onda de protestas e mobilizacins internacionais. Por ltimo, outro motivo de preocupacin constituuno o conflito do Sahara, no que Espaa cedeu s presins de Marrocos (Marcha Verde) -apoiado polos EE.UU.- e entregou o territorio do Sahara espaol a Marrocos e Mauritania para o seu reparto, incumprindo coa sa promesa de permitir un referendo de autodeterminacin no territorio. A fin do rxime estaba cerca. S faltaba a morte de Franco, afectado pola enfermidade de Parkinson desde 1965, sufrira unha grave tromboflebite en xullo de 1974; desde o hospital, Franco encarga a Xon Carlos que asuma a xefatura do estado, pero 11 das despois Franco retoma as sas funcins A revolucin dos caraveis en Portugal (abril 1974) e a cada do rxime dos coroneis en Grecia (xullo 1974) deixaban a Franco como o ltimo ditador de Europa occidental. O 17 de outubro de 1975, despois de sufrir un infarto, anda presidiu un Consello de ministros; pero nas semanas seguintes presentronse todo tipo de complicacins que lle ocasionaron unha longa e terrible agona morrendo o 20 de novembro de 1975, xustamente 39 anos despois de Xos Antonio Primo de Rivera, foi enterrado xunto a el no Valle dos Cados. A sa morte abriu un proceso que en poucos anos a conducir ao desmantelamento completo da ditadura a pesar de que el pensou que deixaba todo atado y bien atado. 5.3. A OPOSICIN DITADURA Desenvolveuse clandestinamente todo ao longo do perodo franquista, integrada por un amplo espectro de correntes: o movemento obreiro, nacionalistas perifricos e sectores democrticos de diversa orientacin. De todas elas, a mis activa foi sempre o Partido Comunista (PCE). Podemos distinguir tres etapas ben diferenciadas: 5.3.1. OS ANOS 40: REPRESIN, EXILIO E GUERRILLA Ao remate da guerra o rxime de Franco puxo en prctica unha dursima represin sobre os vencidos, evidenciando o seu nulo interese por levar a cabo unha reconciliacin nacional e utilizando os mtodos represivos como medio de escarmento destinado a anular calquera tipo de disidencia. Unha serie de disposicins legais penalizaron os actos e as opinins dos vencidos, considerndoos como os verdadeiros responsables da guerra. Os crceres ateigronse de xente (mis de 200.000 presos ao remate da guerra) e milleiros de persoas foron condenadas a morte en xuzos militares. A administracin pblica, e incluso algunhas empresas privadas, foron depuradas de todos aqueles sospeitosos de ter simpatizado coa causa republicana. Nestas condicins, moitos espaois tiveron que marchar cara o exilio. Preto de medio milln de persoas abandonaron o pas nos momentos finais da guerra, anda que a maiora tornaran logo e moitos deles seran procesados polos tribunais franquistas. Xunto ao Goberno republicano -que mantera a sa existencia formal ata os anos 70- marcharon definitivamente milleiros de profesionais, obreiros, intelectuais... Os destinos preferentes foron Francia -onde moitos dos exiliados se incorporaron Resistencia durante a II Guerra Mundial- e Latinoamrica, en particular Mxico -onde os republicanos espaois realizaron unha notable contribucin ao desenvolvemento cultural do pas-. No interior, os partidos e sindicatos que apoiaran Fronte Popular foron desarticulados e aqueles que intentaron reorganizalos caeron, na sa maiora, nas mans da polica franquista e foron encarcerados ou executados. O nico grupo que logrou recompoer unha feble infraestrutura foi o PCE. O PCE foi o principal impulsor e organizador da guerrilla, anda que nela incluronse tamn militantes doutras ideoloxas (socialistas, anarquistas... ). En distintas zonas montaosas da pennsula organizronse agrupacins guerrilleiras -entre as que salientou a IV Agrupacin con base en Galicia e Len-, integrando a aqueles que fuxiran ao monte durante a guerra. A guerrilla realizou actos de sabotaxe e atentados contra os representantes das institucins franquistas, e mesmo intentou unha invasin frustrada desde Francia a travs do Val de Arn (1944) cun pequeno exrcito duns 4.000 guerrilleiros. Pero a modificacin das circunstancias internacionais levou ao PCE a desmantelar a guerrilla en 1948. Algns grupos subsistiron pero foron esmorecendo axia. En Galicia, o apresamento e posterior execucin do mtico "Foucellas" (1952) marcou a fin desta forma de loita.

5.3.2. OS ANOS 50: UN PUNTO DE INFLEXION NA ACTIVIDADE DA OPOSICIN A partir de entn, a oposicin interior gaou peso fronte ao exilio, o referente republicano foise perdendo e incorporronse novos sectores que non tian vivido a guerra. Con todo, tendeu a actuar desunida e nunca foi capaz de articular unha alternativa viable ao franquismo. Neses anos producronse as primeiras axitacins e protestas polticas contra o rxime, en parte protagonizadas por persoas que non viviran a experiencia da guerra civil. Salientan dous feitos que marcan o inicio dunha anda tmida accin de masas: -A folga xeral de Barcelona contra o incremento do prezo dos billetes de tranva (1951). A revolta universitaria de Madrid (1956), na que se mobilizaron os estudantes para acabar co sindicato oficial, o SEU, e rematou con enfrontamentos coa polica e feridos graves. En ambos os casos o rxime respondeu coa represin, pero a partir de entn fronse facendo mis frecuentes os conflitos se ben non acadaran unha verdadeira importancia ata os anos 60. 5.3.3. ANOS 60: O DESENVOLVEMENTO DUNHA OPOSICIN DE MASAS Nos anos 60, en estreita relacin coas transformacins sociais provocadas polo "desarrollismo", emerxeu unha nova cultura democrtica anti-franquista que non tia xa como referente a guerra civil. Introdcense libros e publicacins estranxeiros, aparece unha prensa crtica no interior ao abeiro da "Lei de Prensa" de 1966, algunhas minoras comezan a se politizar e, sobre todo, desenvlvese unha importante mobilizacin social en determinados mbitos: - O mundo laboral: xurdiu un novo movemento obreiro, integrado na sa maiora por xoves traballadores, que reivindicaban o dereito folga e a liberdade sindical (entre 1963 e 1975 producronse mis de 12.000 folgas nas que participaron uns 4 millns de traballadores). Os sindicatos histricos non lograron reorganizarse, pero apareceron outros novos como a USO(Unin sindical Obreira) -promovida por cristins crticos- e, con especial forza, CC.OO. -impulsado polo PCE a raz dunha folga na minera asturiana e que vai infiltrarse na estrutura sindical franquista-. En Galicia salientan as folgas xerais do Ferrol -onde morreron, abatidos pola polica, dous traballadores- e Vigo en 1972. - O movemento estudantil: iniciado cos sucesos de 1956 foi adquirindo crecente pulo nas universidades, onde se formaron pequenos ncleos de activistas do PCE e o FLP ("felipe"). Na Universidade de Santiago, a mobilizacin estudantil adquiriu unha especial relevancia en 1968, adiantndose ao desencadeamento do "Maio francs". Pero as Forzas polticas da oposicin seguan a actuar divididas: - A mis importante, a pesar da forte represin que sufriron os seus membros (execucin de Julin Grimau, membro do Comit Central do PCE), continuaba sendo o Partido Comunista. Estaba presente na maiora dos movementos sociais e asuma plenamente o pluralismo democrtico e a existencia de diferentes vas nacionais para construr o socialismo. Dirixido por Santiago Carrillo foi con moito o grupo mis activo da oposicin. Nos anos 60 e 70 apareceron outros grupos comunistas, a nova esquerda, infludos polo maosmo, o trostkismo e o Maio francs. - Moi dbil e case inactivo neses anos era o PSOE. No Congreso de Suresnes (1974) os xoves militantes do interior, con Felipe Gonzlez e Alfonso Guerra fronte, faranse co control do partido e comezaran a preparalo para a inminente transicin democrtica. - En canto chamada oposicin moderada, era tamn moi feble e estaba moi dividida (demcrata-cristins, republicanos, monrquicos liberais... ). A sa principal actuacin foi a organizacin, xunto co PSOE, da Reunin de Mnic (1962), en resposta peticin espaola de ingreso no Mercado Comn Europeo. reunin -denigrada pola prensa do rxime, que se referiu a ela como o "Contubernio de Mnic"- asistiron personalidades do interior e do exilio e nas sas conclusins reclamouse a necesidade de democratizar Espaa. - Na oposicin nacionalista destaca a aparicin de ETA (Euskadi ta Askatasuna), fundada en 1959 por un grupo de mozos descontentos co PNV. Definase como "movemento socialista de liberacin nacional" e no 1968 cometeu a sa primeira accin armada, a execucin do inspector de polica implicado na represin M. Manzanas. Os principais dirixentes de ETA seran condenados a morte no famoso proceso de Burgos de 1970. - En Galicia, o Partido Galeguista fora desactivado nos anos 50, pasando os galeguistas a centrarse no labor cultural coa creacin da Editorial Galaxia e a revista Grial. Pero en 1963 xurdiron dous novos grupos nacionalistas de orientacin esquerdista: o Partido Socialista Galego e a Unin do Pobo Galego. O PSG nacera como partido de orientacin socialdemcrata para evolucionar, co cambio de dcada, cara o socialismo marxista baixo o mandato de X.M. Beiras. A UPG, orixinariamente unha "fronte" aberta incorporacin doutros grupos, rematou por converterse nun partido comunista, - Organismos unitarios: Nos ltimos anos do franquismo a oposicin adquiriu unha forza e un dinamismo sen precedentes e creou os seus primeiros organismos unitarios: en xullo de 1974, por iniciativa do xefe do PCE Santiago Carrillo, constituase en Pars a Xunta Democrtica e en xuo de 1975 organizbase a Plataforma de Converxencia Democrtica, liderada polo PSOE. Os contactos entre ambas deron como resultado a formacin da Plataxunta, que agrupaba a todos. Os grupos de oposicin defendan a ruptura democrtica, isto , unha transicin xestionada pola mesma oposicin a travs dun Goberno Provisional.

Exame 1: instauracin e institucionalizacin (setembro 2001)

Los siguientes documentos sirven de base para realizar una composicin sobre la instauracin e institucionalizacin del rgimen franquista. Comenzada durante la guerra civil marcando las diferencias con la democracia (Doc.1), en los siguientes aos diferentes textos legales van conformando el rgimen: la implantacin del sindicalismo vertical (Doc.2), la creacin de un pseudoparlamento a la medida (Doc.3) o la codificacin de derechos y deberes de los espaoles (Doc.4) son ejemplos representativos. Por ltimo, en el Doc.5 se muestran algunos de los instrumentos y apoyos que sirvieron al franquismo en su consolidacin. Doc.1.-Discurso de Francisco Franco (18 de julio de 1938), en conmemoracin del Alzamiento Nacional: Nos corresponde el paladinaje de una fe, una civilizacin y una cultura gravemente amenazadas por los principios rojo-comunistas (...). A la irresponsabilidad poltica de los partidos liberales, sucede la unidad de nuestra Cruzada, orgnicamente constituida; a un Estado neutro y sin ideales, le sustituye el misional y totalitario, que orienta al pueblo sealandole el camino (...). Hay que soldar al pueblo, dividido por los partidos; hay que unir medio siglo de separaciones; hay que borrar los prejuicios de la lucha de clases; (...) hay que elevar los principios del Movimiento. Doc.2.-Ley sobre unidad sindical (31 de enero de 1940): Tres son los principios que inspiran la Organizacin Nacional -Sindicalista prevista por el Fuero del Trabajo, reflejo fiel de la organizacin poltica del Nuevo Estado, a saber: Unidad, Totalidad y Jerarqua. Habr, pues, segn precepto del Fuero, un solo orden de sindicatos, en los cuales sern encuadrados todos los factores de la economa por ramas de la produccin o servicios. Artculo primero.-La Organizacin Sindical de F.E.T. y de las J.O.N.S. es la nica reconocida con personalidad suficiente por el Estado, quien no admitir la existencia de ninguna otra con fines an logos o similares. Doc.3.-Ley de creacin de las Cortes Espaolas (17 de julio de 1942): Continuando en la Jefatura del Estado la suprema potestad de dictar normas jurdicas (...), el rgano que se crea significar, a la vez que un eficaz instrumento de colaboracin en aquella funcin, principio de autolimitacin para una institucin ms sistemtica del poder (...). Art. 1.-Las Cortes son el rgano superior de participacin del pueblo espaol en las tareas del Estado. Es misin principal de las Cortes la preparacin y elaboracin de las leyes, sin perjuicio de la sancin que corresponde al Jefe del Estado. Art. 2.-Las Cortes se componen de Procuradores natos y electivos, a saber: a)Los ministros. b)Los consejeros nacionales de F.E.T. y de las J.O.N.S. c)El Presidente del Consejo de Estado (...). d)Los representantes de los Sindicatos Nacionales. e)Los Alcaldes de las cincuenta capitales de provincia (...). f)Los Rectores de las Universidades (...). i)Aquellas personas que por su jerarqua eclesistica, militar, administrativa o social, o por sus relevantes servicios a Espaa, designe el Jefe del Estado, en nmero no superior a cincuenta. Doc.4.-Fuero de los Espaoles (17 de julio de 1945): Art.1.-El Estado espaol proclama como principio rector de sus actos el respeto a la dignidad, la integridad y la libertad de la persona humana, reconociendo al hombre, en cuanto portador de valores eternos y miembro de la comunidad nacional, titular de deberes y derechos (...). Art.2.-Los espaoles deben servicio fiel a la Patria, lealtad al Jefe del Estado y obediencia a las leyes (...). Art.6.-La profesin y prctica de la religin catlica, que es la del Estado espaol, gozar de la proteccin oficial. Nadie ser molestado por sus creencias religiosas ni el ejercicio privado de su culto. No se permitirn otras ceremonias ni manifestaciones externas que las de la religin catlica (...). Art.10.-Todos los espaoles tienen derecho a participar en las funciones pblicas de carcter representativo, a travs de la familia, el municipio y el sindicato (...). Art.12.-Todo espaol podr expresar libremente sus ideas mientras no atenten contra los principios fundamentales del Estado. Doc.5.-Dionisio Ridruejo, ex-falangista posteriormente represaliado por el rgimen, se expresa as en su obra Escrito en Espaa (1962): Los grupos econmicos se atribuan con todo sosiego su lote de soberana. La Iglesia tomara el suyo. El Ejrcito aunque oficialmente incluido, hombre a hombre, en el Partido nico- absorbera su porcin, ejerciendo el control de los instrumentos ejecutivos, y quedara constituido en fuerza bsica y arbitral. El Partido nico proporcionara el personal poltico al por mayor y representara dcilmente el papel de pueblo en la funcin (...). Por su parte, el poder personal, establecido como clave de arco (...), se esponjara en una camarilla reclutada entre los ms fieles (...). En rigor, la guerra no haba producido poderes nuevos. Ms bien haba repuesto en su sitio, libres de cuidados, a los poderes antiguos, destruyendo aquellos otros que los amenazaban (...).

Exame 2: a posguerra
A partir dos seguintes documentos debes elaborar un comentario sobre a situacin que se viviu en Espaa logo da guerra civil. No mbito da poltica interior, o elemento esencial foi a instauracin dun rxime poltico autoritario, comezada xa durante a contenda blica, marcando as diferencias coas democracias parlamentarias (Doc.1), e que atopara a sa concrecin en diferentes textos legais. A economa dos longos anos de posguerra estivo marcada pola poltica autrquica (Doc.2), con obxectivos nunca acadados. E polo que respecta s relacins internacionais, o rxime franquista pasou dunha franca amizade cos pases do Eixo (Doc.3) a sofrir o illamento internacional ao remate da Segunda Guerra Mundial (Doc.4). Lembra que a redaccin que elabores debe ter en conta as fontes documentais subministradas, pois non se trata de elaborar un tema marxe das mesmas. Doc.1.-Discurso de Francisco Franco (18 de xullo de 1938), en conmemoracin do Alzamiento Nacional: Correspndenos a paladinaxe dunha fe, unha civilizacin e unha cultura gravemente ameazadas polos principios roxo-comunistas (...). irresponsabilidade poltica dos partidos liberais, sucede a unidade da nosa Cruzada, organicamente constituda; a un Estado neutro e sen ideais, sustitelle o misional e totalitario, que orienta ao pobo sinalndolle o camio (...). Hai que soldar ao pobo, dividido polos partidos; hai que unir medio sculo de separacins; hai que borrar os prexuzos da loita de clases (...); hai que elevar os principios do Movimiento. Doc.2.-Fundamentos e directrices dun Plano de saneamento da nosa economa, harmnico coa nosa reconstruccin nacional (1939), por Francisco Franco: O problema mis grande que se presenta economa espaola o desnivel desfavorable da nosa balanza de pagos co estranxeiro (...). Suprimilo ten que constitur a directriz principal da nosa poltica econmica, xa que, de outra maneira, se producira o fenmeno de que a riqueza nacional continuase a esgotarse nesta sangra de centos de millns que anualmente vai vigorizar a economa dos pases exportadores (...) Imponse nosa poltica comercial no exterior: 1. Suprimir importacins que non sexan indispensables. 2. Reducir aquelas que poidan ter un sustitutivo ou permitan estan reduccin. 3. Implantacin de novas industrias e regos que nos faciliten os productos que hoxe importamos. 4. Intensificar as nosas exportacins, mesmo primndoas.

Doc.3.-Entrevista de Franco e Hitler en Hendaia (1940): Doc.4.-En decembro de 1946, a Asemblea Xeral da ONU condena o rxime de Franco: A) Pola sa orixe, natureza, estructura e comportamento xeral, o rxime de Franco un rxime fascista, organizado e implantado en grande parte mercede axuda da Alemaa nazi e da Italia fascista de Mussolini. B) Durante a longa loita das Nacins Unidas contra Hitler e Mussolini, Franco prestou unha axuda moi considerable s potencias inimigas, malia as continuas protestas dos aliados (...). A Asemblea Xeral, convencida de que o Goberno fascista de Franco en Espaa (...) non representa ao pobo espaol (...), recomenda que se prohiba ao Goberno de Franco pertencer aos organismos internacionais creados polas Nacins Unidas ou relacionados con elas (...). As mesmo, a Asemblea recomenda que tdolos Estados membros das Nacins Unidas retiren inmediatamente os embaixadores e ministros plenipotenciarios que teen acreditados en Madrid.

10

Exame 3: economa
ORIENTACINS: Os seguintes documentos permiten realizar unha composicin sobre a evolucin da poltica
econmica durante o franquismo. Na redaccin debes tratar as seguintes cuestins: A etapa autrquica (contexto, obxectivos, sectores estratxicos e resultados); a etapa desarrollista (razns e obxec tivos, bases do crecemento econmico e balance do mesmo). Lembra que non se trata de responder a preguntas illadas, senn de realizar unha composicin coherente e argumentada, e que na avaliacin se tern en conta os coecementos, a utilizacin dos documentos e a correccin da expresin escrita. Doc.1.-Fundamentos y directrices de un Plan de saneamiento de nuestra economa, armnico con nuestra reconstruccin nacional (1939), por Francisco Franco: O problema mis grande que se presenta economa espao la o desnivel desfavorable da nosa balanza de pagos co estranxeiro (...). Suprimilo ten que constitur a directriz principal da nosa poltica econmica, xa que, doutra maneira, se producira o fenmeno de que a riqueza nacional continuase a esgotarse nesta sangra de centos de millns que anualmente vai vigorizar a economa dos pases exportadores (...). Imponse nosa poltica comercial no exterior: 1. Suprimir importacins que non sexan indispensables. 2. Reducir aquelas que poidan ter un substitutivo ou permitan esta reducin. 3. Implantacin de novas industrias e regos que nos faciliten os produtos que hoxe importamos. 4. Intensificar as nosas exportacins, mesmo primndoas. Doc.2.-O historiador J. L. Garca Delgado valora as a poltica autrquica: O significado ltimo desa pobreza de resultados durante a etapa inicial do franquismo ten unha dobre dimensin: por unha banda, supn o remate do proceso de crecemento moderado pero mantido que se prolonga en Espaa durante o ltimo terzo do sculo XIX e o primeiro do XX; por outra banda, ocasiona o ancheamento da fenda que separa a traxectoria de Espaa respecto doutros pases europeos; unha diferenza que, en ritmos de crecemento e de produto real por habitante, se ampla enormemente durante eses anos. Non se esaxera, por conseguinte, cando se sita nese decenio dos anos corenta a pasaxe mis negativa da nosa historia econmica e contempornea, coa cruenta eliminacin dos partidos polticos e organizacins de clase, con rxida disciplina laboral e drstica fixacin de salarios, con mutilacin das liberdades individuais e a perda, nuns casos, e marxinacin noutros, dun capital humano irrecuperable. En suma, o fracaso econmico correu entn paralelo regresin poltica e social. Doc.3.-Decreto-Lei de 20 de xullo de 1959, coecido como Plan de Estabilizacin: Ao remate da Guerra de Liberacin, a economa espaola tivo que se enfrontar co problema da sa reconstrucin, que se va retardada naqueles momentos pola insuficiencia dos recursos (...) como consecuencia da contenda. A guerra mundial e as repercusins que trouxo consigo aumentaron estas dificultades e pecharon gran parte dos mercados e fontes de aprovisionamento normais (...). Superadas aquelas circunstancias, chegou o momento de iniciar unha nova etapa que permita colocar a nosa economa nunha situacin de mis ampla liberdade, de acordo coas obrigas asumidas por Espaa como membro de pleno dereito da OECE. A maior flexibilidade econmica que se establecer gradualmente non supn en ningn caso que o Estado abdique do dereito e da obriga de vixiar e fomentar o desenvolvemento econmico do pas. Doc.4.-O Seat 600, un dos emblemas do desarrollismo: Doc.5.-Emigracin exterior entre 1951 e 1980:
ANOS AMERICA EUROPA

Doc.6.-Evolucin do nmero de turistas, 1961-1973:

ANO 1961 1964 1967 1970 1973 N (MILLNS) 7,4 14,1 17,8 24,1 34,5

1951-60 1961-70 1971-80

668.003 232.221 51.663

----779.592 447.794

11

Exame 4: oposicin
Os documentos que seguen teen como asunto central a oposicin ao rxime franquista. O mbito cronolxico vai desde os anos de posguerra (Doc.1) ata os derradeiros tempos da dictadura (Doc.4), presentando as diversas actividades levadas a cabo por sectores tamn diferentes da oposicin: guerrilla (Doc.1), movemento universitario (Doc.2), movemento obreiro (Doc.3) e forzas polticas que se articulan cara o remate da dictadura (Doc.4). Na ta redaccin debes tratar a variedade e evolucin da oposicin ao franquismo, tendo en conta as fontes documentais suministradas. Doc.1.-O guerrilleiro Francisco Rey lembra o movemento dos anos 40: Al onde haba homes perseguidos que se viron na necesidade de fuxir, fixrono antes de caer de novo na cadea ou ante un pelotn de execucin. Marcharon as ao monte homes de tdalas tendencias, socialistas, anarquistas, algns catlicos e, sobre todo, numerosos militantes comunistas (...). principio as nosas accins tian un carcter case exclusivamente de fuxidos que se moven organizadamente buscando puntos de apoio, falando coas xentes da necesidade de crear o movemento guerrilleiro. Eramos os fuxidos, os escapados, como nos chamaba o pobo. E nesa poca, no momento mis agudo da represin franquista, tivemos sempre o apoio abnegado, silencioso e incondicional do pobo. Aqueles homes que nas aldeas nos axudaban saban perfectamente ao que se expoan e, sen embargo, non vacilaban en acollernos. Doc.2.-Noticia recollida en Mundo Obrero dunha manifestacin universitaria en Madrid (1956): Estes potentes berros, lanzados por centos de valentes peitos xuvens, atronaban as ras cntricas da capital. Unha proba patente da debilidade do goberno que non se atreveu a utilizar a polica armada para reprimir a manifestacin. A forza pblica recibira instruccins de retirarse (...). pasar a manifestacin diante do Ministerio de Gobernacin, recrudecronse os berros dos estudiantes contra a Falanxe e contra o rxime. O pblico acolla a manifestacin cun grande alborozo, con signos emocionantes de simpata. Os estudiantes antifranquistas foron donos ese da das ras cntricas da capital durante preto dunha hora. O trfico foi paralizado por completo na ra de Alcal. Doc.3.-O lder sindical Marcelino Camacho lembra as orixes das Comisins Obreiras (CC.OO.): A cabalo entre 1956 e 1957 xurdiu e desapareceu, nun prazo breve, unha comisin na mina asturiana La Camocha, para defender unha asignacin de carbn aos mineiros (...). Outras funcionaron en diversos lugares como Euskadi, Catalua, Valencia, Andaluca, etc., sempre de forma fugaz e variada composicin (...). En Madrid iniciouse unha nova fase de Comisins Obreiras que se caracterizou polo carcter permanente desas comisins elixidas en asembleas (...). Decidramos servirnos da Escola Sindical de Enlaces (...) como un medio para nos coecer e estender os nosos contactos sobre todo coas grandes empresas do metal. Doc.4.-En 1974, o Partido Comunista de Espaa inspirou a formacin da Xunta Democrtica, na que se agrupaban diversas forzas de oposicin que aprobaron o seguinte programa: 1.-A formacin dun goberno provisional que substita ao actual (...). 3.-A legalizacin dos partidos polticos sen exclusins. 4.-A liberdade sindical e a restitucin ao movemento obreiro do patrimonio do Sindicato Vertical. 5.-Os dereitos de folga, de reunin e de manifestacin pacfica. 6.-A liberdade de prensa (...). 8.-A neutralidade e a profesionalidade, exclusivamente militar para a defensa exterior, das forzas armadas. 9.-O recoecemento, baixo a unidade do Estado espaol, da personalidade poltica dos pobos cataln, vasco e galego e das comunidades e rexins que o decidan democraticamente. 10.-A separacin da Igrexa e do Estado (...).

12