You are on page 1of 61

Universidad Nacional Autnoma de Mxico

Facultad de Estudios Superiores Acatln


Centro de Enseanza de Idiomas
Departamento de Italiano y Latn













LATN II
LECTURAS, EJERCICIOS Y VOCABULARIO













Maestro: Csar Santilln Prez





2
LATN II
CONTENIDOS TEMTICOS

O B J E T I V O S:

Los objetivos primordiales que se persiguen en el curso de CL-Latn II son estos:

a) que el estudiante adquiera un dominio progresivo de los fundamentos gramaticales de la
lengua latina.
b) instruir y guiar al estudiante para que lea, analice y comprenda oraciones y textos clsicos
latinos de un nivel de dificultad elemental y media.

Unidad I. Flexin. Declinacin de adjetivos

1.1 Adjetivos de tres terminaciones: bonus, bona, bonum
1.2 Adjetivos de dos terminaciones: brevis, breve
1.3 Adjetivos de una terminacin: vetus (vetris)
1.4 Concordancia sustantivo - adjetivo
1.5 Comparativos y superlativos


Unidad II. Declinacin Pronominal

2.1 Pronombres personales y posesivos
2.2 Pronombres relativos
2.3 Pronombres demostrativos


Unidad III. Morfologa verbal (continuacin)

3.1 Repaso de los accidentes gramaticales del verbo
3.2 Formacin de los tiempos de indicativo, subjuntivo e imperativo de la voz activa
3.3 Clasificacin de los tiempos
3.4 Conjugacin de los tiempos de perfectum de la voz activa
3.5 Verbos irregulares. Enunciados


Unidad IV. Introduccin a la sintaxis latina

4.1 Tipos de oraciones
4.2 Oraciones subordinadas completivas

- Recapitulacin de los temas fundamentales del curso

- Vocabulario fundamental: 300 palabras

- Autores propuestos: Antologa de textos de Cicern, Ovidio, Suetonio y Sneca.






3
ENUNTITI NMNIS
1



NOMINATIVO
(PRIMER
ENUNCIADO)
GENITIVO
(SEGUNDO
ENUNCIADO)
GNERO MODELO DE
DECLINACIN
TERMINACIN
DEL
GENITIVO
SINGULAR
l i ngua l i ngu f.
pota pot m.
I -

numrus numr m.
humus hum f.
puer pur m.
vi r vir m.
verbum verb n.
II -

homo homnis m. f.
imgo i magnis f.
tempus tempris n.
III -i s

cul tus cults m.
manus mans f.
corn corns n.
IV -s

dis di m. (f.)
rs re f.
V -e


1
De las terminaciones de las cinco declinaciones: Ofrecen por distintivo / todas las Declinaciones / las varias
terminaciones / del Singular Genitivo. / Diptongo la primera, / formar la segunda, / IS la tercera fecunda, /
S la cuarta, E la postrera.
4

PRIMERA DECLINACIN

forma, formf. terra, terrf.

caso singular plural caso singular plural
nom. forma form nom. terra
gen. form formrum gen. terr
dat. form forms dat.
acus. formam forms acus.
voc. forma form voc.
abl. form forms abl.


SEGUNDA DECLINACIN

anmus, anm m. mundus, mund m.

caso singular plural caso singular plural
nom. anmus anm nom. mundus
gen. anm animrum gen. mund
dat. anm anms dat.
acus. anmum anms acus.
voc. anme anm voc.
abl. anm anms abl.

verbum, verb n. bracchium, bracchi n.

caso singular plural caso singular plural
nom. verbum verba nom. bracchium
gen. verb verbrum gen. bracchi
dat. verb verbs dat.
acus. verbum verba acus.
voc. verbum verba voc.
abl. verb verbs abl.


TERCERA DECLINACIN

homo, homnis m. f. margo, margnis m. f.

caso singular plural caso singular plural
nom. homo homns nom. margo
gen. homnis homnum gen. margnis
dat. homn hominbus dat.
acus. homnem homns acus.
voc. homo homns voc.
abl. homne hominbus abl.

5
TERCERA DECLINACIN

tempus, tempris n. corpus, corpris n.

caso singular plural caso singular plural
nom. tempus tempra nom. corpus
gen. tempris temprum gen. corpris
dat. tempr temporbus dat.
acus. tempus tempra acus.
voc. tempus tempra voc.
abl. tempre temporbus abl.


CUARTA DECLINACIN

casus, cass m. manus, mans f.

caso singular plural caso singular plural
nom. casus cass nom. manus
gen. cass casuum gen. mans
dat. casui casbus dat.
acus. casum cass acus.
voc. casus cass voc.
abl. cas casbus abl.

gen, gens n. corn, corns n.

caso singular plural caso singular plural
nom. gen genua nom. corn
gen. gens genuum gen. corns
dat. gen genbus dat.
acus. gen genua acus.
voc. gen genua voc.
abl. gen genbus abl.


QUINTA DECLINACIN

dis, die m. f. rs, re f.

caso singular plural caso singular plural
nom. dis dis nom. rs
gen. die dirum gen. re
dat. die dibus dat.
acus. diem dis acus.
voc. dis dis voc.
abl. di dibus abl.

6
Enuncia en latn las siguientes palabras espaolas


nominativo genitivo gnero
1) letra __________________ __________________ __________________
2) slaba __________________ __________________ __________________
3) lengua __________________ __________________ __________________
4) hija __________________ __________________ __________________
5) vida __________________ __________________ __________________
6) nmero __________________ __________________ __________________
7) hijo __________________ __________________ __________________
8) pueblo __________________ __________________ __________________
9) nio __________________ __________________ __________________
10) varn __________________ __________________ __________________
11) verbo / palabra __________________ __________________ __________________
12) parte __________________ __________________ __________________
13) voz __________________ __________________ __________________
14) ley __________________ __________________ __________________
15) madre __________________ __________________ __________________
16) padre __________________ __________________ __________________
17) nombre __________________ __________________ __________________
18) tiempo __________________ __________________ __________________
19) gnero __________________ __________________ __________________
20) cuerpo __________________ __________________ __________________
21) casa __________________ _________________ __________________

22) mano __________________ _________________ __________________

23) da __________________ _________________ __________________

24) cosa, asunto __________________ _________________ __________________
7
Quid significant hc verba Latna? Respnde Hispance.


verb grati:
ponre, posu, postum
poner, puse, puesto


1) amre, amv, amtum 21) agre, eg, actum
2) crere, crev, cretum 22) cadre, cecd, casum
3) dare, ded, datum 23) cernre, crev, cretum
4) mutre, mutv, muttum 24) credre, credd, credtum
5) putre, putv, puttum 25) dicre, dx, dctum
6) salutre, salutv, saluttum 26) ducre, dx, dctum
7) vulnerre, vulnerv, vulnertum 27) legre, lg, lctum
8) delre, delv, deltum 28) mittre, mis, missum
9) docre, docu, doctum 29) noscre, nv, ntum
10) habre, habu, habtum 30) petre, petv, pettum
11) iubre, iuss, iussum 31) qurre, qusv, qustum
12) manre, mns, mnsum 32) scribre, scrps, scrptum
13) monre, monu, montum 33) tangre, tetg, tctum
14) movre, mov, motum 34) vincre, vc, vctum
15) nocre, nocu, noctum 35) vivre, vx, vctum
16) placre, placu, plactum 36) aperre, aperu, aprtum
17) respondre, respnd,, respnsum 37) audre, audv, audtum
18) ridre, ris, risum 38) scre, scv, sctum
19) tacre, tacu, tactum 39) nescre, nescv, nesctum
20) vidre, vd, vsum 40) sentre, sns, snsum


8
El hombre y el cambio


Mvil todo como un pantano sin trmino; cambiante todo sin tregua, cayendo imparable de una
apariencia en otra; vctima de una apariencia siempre distinta a la que tuvo hace menos que un
instante, sujeto al tiempo, presa de un espacio que no posee, hierve y se revuelve el mundo que
contempla el poeta empavorecido: el mundo que lo envuelve y lo cohbe.
Nada hay seguro, en nada se puede hallar un centro cierto donde apoyarse; en donde,
como sobre una roca a la mitad de un mar de tormenta, ponerse a salvo del remolino despiadado
de la universal e incesante variacin.
Fluyen las apariencias como el caudal de un ro sin fuente, sin salida hacia mar alguno; toda
imagen es errante, y no pra un punto en su deslizamiento hacia otra imagen, y nada es poderosa a
guardar de su presente figura. Cada momentnea presencia empuja sin consideracin a otra que la
precedi, y es, a su turno, empujada por otra que la persigue.
Corriente absurda de imgenes y de momentos; de figuras y tiempos que se acosan y se
persiguen como aguas precipitadas de torrente.
Mira el hombre en torno suyo, a sus pies; mira hacia arriba, y ni siquiera el orden areo y
celeste puede otorgarle seguridad y firmeza; pues no slo es uno el cielo en la maana y otro al
medioda o en el crepsculo o la noche, sino que de un segundo a otro ha dejado de ser, ha
cambiado y est cambiando siempre, sin descanso; el sol y la luna, las lumbreras magnas y
potentes, cambian por momentos en mbito y en dimensin y en color, y se sustituyen ellos
tambin, y pasan y regresan siempre de nuevo diferentes.
Y el ao mismo, no se divide, como la edad del hombre, en periodos que se presentan
como rostros distintos, perpetuamente naufragando?
Y los rboles y las bestias y las cosas inanimadas varan, asimismo, incesantes, y se arrojan a
los movimientos de un abierto ciclo interminable y fatal de variaciones sin defensa.
El mundo en su totalidad, desde sus semillas elementales: el aire, el fuego, la tierra, el agua,
se mueve y cambia segn el azar de sus combinaciones, y es de un modo y de otro, y se
transforma y, nunca igual, vuelve a ser.


--Rubn Bonifaz Nuo--



9

METAMORPHOSEON
LIBER PRIMVS
P. OVIDI NASNIS


n nv f r t n ms mt t s d cr f r ms
cr pr ; d , cpt s ( nm vs mt st s t l l s)
dsp r t m s pr mque b r g n mnd
d m pr pt m ddc t t mpr cr mn.
nt mr e t t r r s t , qud t g t mn , cl m 5
ns r t t t nt r vl t s n r b,
qum d xr chs, r d s nd gs t qu ml s
nc qu cqum n s pnds nr s cngst que dm
nn bn i nct r m d s cr d s m n r r m.
nl l s dhc mnd pr bbt l m n T t n, 10
nc nv cr scnd r pr bt cr n Phb,
nc c r cmf s pndbt n r t l l s
pndr bs l br t s s, nc br cch l ng
mr g n t r r r m pr r xr t mph t r t .
t que r t t t l l s l l c t pnt s t r 15
s c r t nst b l s t l l s, nnb l s nd,
l c s gns r ; nl l s f r m mnbt
bst bt que l s l d, qu cr pr e n n
f r g d pgnbnt cl d s, mnt s cc s,
ml l cm dr s, s n pndr e hbnt pnds. 20
hnc ds t ml r l t m nt r d r m t .

10
SUSTANTIVOS

primera declinacin
frma, frm f.
______________________
ntra, ntrf.
______________________
trra, trr f.
______________________
nda, nd f.
______________________


segunda declinacin
nmus, nm m.
______________________
brcchum, brcch n.
______________________
clum, cl n.
______________________
cptum, cpt n.
empresa, proyecto, propsito
dus, d m.
______________________
mndus, mnd m.
______________________


tercera declinacin
crmen, crminis n.
______________________
crpus, crpris n.
______________________
ls, ltis m.
______________________
lmen, lmnis n.
______________________
lx, lcis f.
______________________
mare, maris n.
______________________
mrg, mrgnis m. f.
______________________
mles, mlis f.
______________________
orbis, orbis m
______________________.
rg, rgnis f.
______________________
pndus, pndris n.
______________________
smen, smnis n.
______________________
tlls, tllris f.
______________________
tmpus, tmpris n.
______________________


cuarta declinacin
crn, crns n.
______________________
vltus, vlts m.
_____________________



quinta declinacin
rs, r f. __________________

palabras de origen griego

0g, 0ro g o r, ris m. aire
Aititg g g Amphitrte, Amphitrtes nom. pr. f. Anftrite (el mar)
rt0ooi r g metamorphsis, -is f. transformacin, metamorfosis
rovto, rovtou o pntus, pnt m. mar, alta mar, ponto
Tit0v Tit0vo o Ttn, Ttnis m. Titn
4oipg g g Phbe, Phbes nom. Febe
2

0o, 0ro to chos [cho] n. caos, masa confuse



2
Sobrenombre que se daba a Diana, cuando sta se identificaba con la luna, de quien se dice (Hesodo,
Teogona, 403-415) que era hija del Titn Perses y de Asteria, hija, sta, a su vez, de Febe; sin embargo Febe,
Asteria y Hcate son tres eptetos connotativos de la luna que significan brillante. Por esta razn los poetas
antiguos formaron tres personajes diferentes, segn consideraban que aqulla reinaba en la tierra, en el mar o en
cielo, y acostumbraron representarla con tres cuerpos y tres cabezas, y cuya efigie, para proteger a los
viandantes, se colocaba en las encrucijadas de los caminos.



11
VERBOS

adspirre, adspirv, aspirtum favorecer, inspirar, soplar
circumfulgre, fuls, fulsum brillar alrededor
crscre, crv, crtum __________________________________
ddcre, ddx, ddctum hacer bajar, llevar fuera, conducir
dcre, dx, dctum __________________________________
dirimre, dirm, diremptum terminar, dirimir
egre, egu carecer, estar necesitado
esse, sum, fu, futrus __________________________________
ferre, fer, tul, latum __________________________________
habre, habu, habitum __________________________________
iungre, iunx, iunctum unir, juntar, asociar
lbrre, lbrv, lbrtum equilibrar, pesar con la balanza
manre, mans, mansum __________________________________
mtre, mtv, mttum __________________________________
obstre, stt estorbar, impedir, obstar
pendre, pepend pender, colgar, estar suspendido
porrigre, prorrex, prorrectum alargar, extender, ofrecer
prbre, prbu, prbitum presentar, otorgar, mostrarse
pgnre, pgnv, pgntum pugnar, pelear
reparre, reparv, repartum preparar de nuevo, renovar, rehacer
tegre, tx, tctum __________________________________


PREPOSICIONES

, ab prep. abl. __________________________________
ad prep. acus. __________________________________
ante prep. acus. __________________________________
cum prep. abl. __________________________________
in prep. abl. __________________________________
in prep. acus. __________________________________
sine prep. abl. __________________________________




12
METAMORPHOSEON
LIBER PRIMVS
P. OVIDI NASNIS

n nv frt nms mtts dcr frms
crpr; d, cpts (nm vs mtsts t lls)
dsprt ms prmque b rgn mnd
d m prptm ddct tmpr crmn.

Ant mre t trrs t, qud tgt mn, clm 5
ns rt tt ntr vlts n rb,
qum dxr chs, rds ndgstqu mls
nc qucqum ns pnds nrs cngstque dm
nn bn inctrm dscrd smn rrm.

nlls dhc mnd prbbt lmn Ttn, 10
nc nv crscnd rprbt crn Phb,
nc crcmfs pndbt n r tlls
pndrbs lbrt ss, nc brcch lng
mrgn trrrm prrxrt mphtrt.

tque rt t tlls llc t pnts t r 15
sc rt nstbls tlls, nnbls nd,
lcs gns r; nll s frm mnbt
bstbtque ls ld, qu crpre n n
frgd pgnbnt clds, mnt sccs,
mll cm drs, sn pndre hbnt pnds. 20
hnc ds t mlr ltm ntr drmt.





________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________



________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________



________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________


________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________


13
Publio Ovidio Nasn

rase un hombre a una nariz pegado,
rase una nariz superlativa,
rase una nariz sayn y escriba,
rase un peje espada muy barbado.
[...]
era Ovidio Nasn ms narizado.

Francisco de Quevedo y Villegas, soneto a una nariz
_________________________________________

La vida del poeta (Tristes, IV, 10). Es una nota simptica y sincera de la vida del poeta. Ovidio
estaba plenamente convencido de que su nombre sera celebrado durante muchos siglos, y para
que sus lectores tuvieran una informacin autntica de su vida, escribi este carmen en dsticos
elegiacos.





lle g qu frm, tnrrm lsr mrm,
qum lgs, t nrs, ccp pstrts.
Slm mh ptr est, glds brrms nds,
ml qu nvs dstt b rb dcm
dts hc g sm, nc nn, t tmpr nrs, 5
cm ccdt ft cnsl trqu pr.


________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________
ille, illa, illud pron. dem.
ego, me, mihi, m, mecum pron. pers.
qu, qu, quod pron. rel.
esse, sum, fu, futrus
tener, tenra, tenrumadj. tierno
lusor, lusris m. cantor
amor, amris m.
legre, lg, lctum
ut conj. para que
noscre, nv, ntum
accipre, accp, accptum recibir
posterts, posterittis f. posteridad, descendiente
Sulmo, Sulmnis m. Sulmona
patria, patri f.
geldus, gelda, geldumglido, fro
ber, bris adj. frtil, fecundo, abundante
unda, und f.
milia, miliumadj. mil, milla
novis num. dist. nueve veces
distre estar alejado, distar
, ab prep. abl. de, desde
urbs, urbis f.
decemnum. diez
edre, edd, edtum dar a luz, publicar, realizar
hc adv. lugar: aqu
nec non conj. y adems
tempus, tempris n.
cumconj. temporal +indicativo: cuando
cadre, cecd, csum caer
ftum, ft n. hado, destino, orculo
cnsul, cnslis m. cnsul
uterque, utraque, utrumque pron. uno y otro, los dos
par, paris adj. par, semejante





14

[...]

frater ad eloquium vird tendbat ab v, 17
fortia verbs natus ad arma for;
at mihi iam puer clestia sacra placbant,
inque suum furtim Musa trahbat opus. 20
spe pater dixit studium quid inutile temptas?
Monids nulls ipse relquit ops.

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________







frater, fratris m.
ad prep. acus. a, hacia
eloquium, eloqui n. la elocuencia
viridis, viride adj. verde [floreciente, joven]
tendre, tetnd, tnsum dirigirse, tender
vum, v n. duracin de la vida, edad
fortis, forte adj. fuerte, osado, valeroso
verbsus, verbsa, verbsum
nasc, nascor, nascris, natus sum
arma, armrum n. pl. armas, hazaas
forum, for n. foro
at conj. adversativa pero, en cambio, por el contrario
iamadv. ya
puer, puer m.
clestia sacra n. pl. la poesa [carmna]
placre, placu, plactum
in prep. acus. a, hacia
suus, sua, suum pron. pos. suyo, suya, su
furtimadv. furtivamente, en secreto
Musa, Musf.
trahre, trax, tractum arrastrar
opus, opris n. obra, trabajo, esfuerzo
spe adv. con frecuencia, muchas veces
pater, patris m.
dicre, dix, dictum
studium, studi n. dedicacin, diligencia, estudio
quis, quid pron. interrogativo qu, por qu
inutilis, inutile adj. intil
temptre, temptv, tempttum intentar, ensayar
Monids =Homrus, Homr m.
nullus, nulla, nullum ninguno, ninguna, ningn
ipse, ipsa, ipsum l mismo, ella misma, eso mismo
relinqure, relqu, relctum dejar
opes, opum f. pl. riquezas, recursos


15

[...]

tempris illius colu fovque pots, 41
quotque aderant vats, rebar adesse des.
spe sus volucrs lgit mihi grandior v,
quque nocet serpens, quiuvat herba, Macer.
spe sus soltus recitre Propertius igns 45
iure sodalici, qu mihi iunctus erat.
Pontcus heroo. Bassus quoque clarus iambs
dulcia convicts membra fure me,
et tenuit nostrs numersus Horatius aurs
dum ferit Ausoni carmna culta lyr. 50
Vergilium vid tantum: nec avra Tibll
tempus amiciti fata dedre me.

________________________________________
________________________________________
________________________________________
________________________________________
________________________________________
________________________________________
________________________________________
________________________________________
________________________________________
________________________________________
________________________________________
________________________________________
________________________________________
________________________________________
________________________________________
________________________________________
________________________________________
________________________________________
________________________________________
________________________________________



colre, colu, cultum cultivar, cuidar, venerar
fovre, fv, ftumcalentar, abrigar, cuidar
pota, pot m.
quot pron. inter. cuntos
adesse, adsum, adfu estar presente
vts, vtis m. vate, adivino, poeta
rr, reor, reris, ratus sum juzgar, calcular
deus, de m.
volucris, volucris m. f. ave, pjaro
grandis, grande adj. grande, importante
qu, qu, quod pron. inter. cul?
nocre, nocu, noctum daar
serpens, serpentis m. f. serpiente
iuvre, iv, tum ayudar, aliviar
herba, herbf. hierba, planta
Macer, Macris m. nom. pr. Macer
solre, soltus sum soler, acostumbrar(se)
recitre, recitv, recittum recitar, leer
Propertius, Properti m. nom. pr. Propercio
gnis, gnis m. fuego
is, iris n. derecho
sodlicium, sodlici n. compaerismo, sociedad
iunctus, iuncta, iunctumatado, unido
Pontcus, Pontic m. nom. pr. Pntico
hrus, hra, hroum [versus heroicus]
Bassus, Bass m. nom. pr. Basso
quoque adv. tambin
clrus, clra, clrum claro, ilustre
iambus, iamb m. yambo [versus iambus]
dulcis, dulce adj. agradable, dulce
convctus, convcts m. convivencia
membrum, membr n. miembro, integrante
meus, mea, meum pron. pos. mo, ma, mi
tenre, tenu, tentum tener, sostener
noster, nostra, nostrum pron. pos. nuestro, nuestra
numersus, numersa, numersum armonioso
Horatius, Horati m. nom. pr. Horacio
auris, auris f.
dumconj. mientras, en tanto que
ferre golpear, tocar, componer
Ausonius, Ausonia, Ausonium = Romnus, -a, -um
carmen, carmnis n. carmen, canto, poema
cultus, culta, cultum cultivado, cuidadoso, culto
lyra, lyrf. lira, poesa lrica
Vergilius, Vergili m. nom. pr. Virgilio
vidre, vd, vsum
tantumadv. solamente
nec conj. y no, ni
avrus, avra, avrum avaro, codicioso
Tibllus, Tibll m. nom. pr. Tibulo
amicitia, amiciti f. amistad
dare, ded, datum

16


EPIGRAMMA

Qu md Nsns frms qunqu lbll
trs sms: hc ll prtlt auctr ps.
Vt im nll tb ns st lgss vlpts,
t lvr dmpts pn dbs rt.

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________

________________________________________




qu, qu, quod pron. rel.
modo adv. hasta hace poco
Naso, Nasnis m. nom. pr. Nasn
esse, sum, fu, futrus
quinque num. cinco
liber, libr m. [libllus, libll m.]
trs, tria num. tres
hc, hc, hoc pron. dem. este, esta, esto
ille, illa, illud pron. dem. aquel, aquella, aquello
prferre, prfer, prtl, prltum preferir
auctor, auctris m. autor
opus, opris n. obra, trabajo, esfuerzo
ut adv. como
iam adv. ya
nullus, nulla, nullum ninguno, ninguna, ningn
t, tu, tibi, t, tecum pron. pers.
ns, nostr, nobis, ns, nobiscum pron. pers.
legre, leg, lectum
volptas, volupttis f. placer
at conj. adversativa pero, en cambio
levis, leve adj. [comp.: levior]
demptre, demptv, demptum quitar
pna, pn f. pena, castigo
duo, du, duo num. dos


17



AMRS
P. OVIDI NASNIS

I
Arm grv nmr vlntqu bll prbm
dr, mtr cnvnnt mds
Pr rt nfrr vrss: rsss Cpd
dctr tque nm srrpss pdm.
Qus tb, sv pr, ddt hc n crmn irs? 5
Prdm vts, nn t trb sms.

________________________________________
________________________________________
________________________________________
________________________________________
________________________________________
________________________________________
________________________________________
________________________________________
________________________________________
________________________________________
________________________________________
________________________________________
________________________________________
________________________________________





arma, armrum n. pl.
gravis, grave adj.
numrus, numr m. 0i0o
violntus, violnta, violntum, violento, violenta
bellum, bell n.
parre, parv, partum: preparar, disponer
edre, edd, edtum: dar a luz, publicar, realizar
materia, materi f.
con| venre, convn, convntum: reunir, convenir
modus, mod m. medida, metro
par, paris adj.
esse, sum, fu, futrus
infrus, infra, infrum [comp.: infrior]
versus, verss m. lnea, vuelta, verso
ridre, rs, risum:
Cupdo, Cupidnis m. nom. pr. Cupido
dicre, dx, dctum
dictur: se dice
atque conj. y
nus, na, num: uno, nico, uno slo
surripre, surripu, surrptum: arrebatar
pes, pedis m.
quis, quid pron. inter. quin
t, tu, tibi, t, tecum pron. pers.
svus, sva, svum: cruel
puer, pur m.
dare, ded, datum
hc, hc, hoc pron. dem. este, esta, esto
carmen, carmnis n.
is, iris n.
Pierds, Pierdum = Mus, Musrum f. pl.
vts, vtis m. vate, adivino, poeta
non adv. no
tuus, tua, tuum pron. pos.
turba, turb f. muchedumbre, turba, ruido



18


Quid significant hc verba Latna? Respnde Hispance.



1) appellre, appellv, appelltum 21) alre, alu, altum
2) curre, curv, curtum 22) carpre, carps, carptum
3) errre, errv, errtum 23) cedre, cess, cessum
4) negre, negv, negtum 24) cingre, cinx, cinctum
5) nuntire, nuntiv, nuntitum 25) claudre, claus, clausum
6) parre, parv, partum 26) colre, colu, cultum
7) stre, stet 27) condre, condd, condtum
8) vitre, vitv, vittum 28) discre, didc
9) ardre, ars, arsum 29) edre, edd, edtum
10) audre, ausus sum 30) iungre, iunx, iunctum
11) cavre, cv, cautum 31) regre, rex, rectum
12) fulgre, fuls, fulsum 32) tegre, tex, tectum
13) gaudre, gavsus sum 33) volvre, volv, voltum
14) iacre, iacu 34) capre, capi, cp, cptum
15) pendre, pepnd 35) facre, faci, fc, fctum
16) solre, soltus sum 36) cupre, cupi, cupv, cuptum
17) studre, studu 37) iacre, iaci, ic, ictum
18) tenre, tenu, tntum 38) parre, pari, pepr, partum
19) timre, timu 39) rapre, rapi, rapu, raptum
20) valre, valu 40) sapre, sapi, sap (sapv)



19

A continuacin hay 5 refranes en latn, tradcelos demanera literal y proporciona una versin
espaola que sea equivalente al refrn en latn. -

verb grati: omnium rrum magster usus

traduccin literal: El uso (es) maestro de todas las cosas
versin equivalente: La prctica hace al maestro


1. mult mans onus levant.
487 409 316 635

___________________________________________________________________________________________________


___________________________________________________________________________________________________


2. qu tacet, consentre vidtur.
IV 722 818 727

___________________________________________________________________________________________________


___________________________________________________________________________________________________


3. altr man fert lapdem, altr panem ostntat.
VII,3 409 823 VII,3

___________________________________________________________________________________________________


___________________________________________________________________________________________________


4. amcus crtus in r incrta cerntur.
437 446 428 437 737

___________________________________________________________________________________________________


___________________________________________________________________________________________________


5. est enim proprium stultiti alirum vitia cernre, oblivsc surum.
821 507 VII,2 200 737 843 III

___________________________________________________________________________________________________


___________________________________________________________________________________________________

20
Presentacin del texto
DE VIT XII CAESARVM


Cayo Suetonio Tranquilo (ca. 70-160 d.C.). En esta obra, Suetonio nos da las biografas, por orden
cronolgico, de los doce primeros emperadores, desde Julio Csar a Domiciano, en ocho libros.
No tienen esas biografas la misma extensin, puesto que las seis primeras ocupan un libro cada
una (Julio Csar, Augusto, Tiberio, Calgula, Claudio y Nern); el sptimo libro encierra los tres
emperadores del ao 69 d.C. (Galba, Otn y Vitelio); el octavo, los tres emperadores de la familia
Flavia (Vespasiano, Tito y Domiciano).
Debido al cargo de secretario del emperador Adriano, Suetonio se document bien al poder
consultar los archivos imperiales, las colecciones de los senadoconsultos y las actas del Senado,
por lo cual se encuentran en esta obra las cartas y testamentos de los propios emperadores.
Adems, debido a su espritu observador y de perseverante investigador, nos ha legado en la obra
episodios y ancdotas que, aunque a veces gozan de dudosa autenticidad, no son, sin embargo, de
su propia invencin, y nos ha dejado una estampa que nos ayuda a formarnos una idea de la
poltica y la vida escandalosa de la Roma de nuestro siglo I, que antes de l no nos eran conocidas.
Aparece la intimidad de los personajes, sus virtudes, sus vicios, sus crmenes, los morbosos
deleites de Tiberio, Calgula y Nern; y todo ello sin reflexiones, sin expresar condena ni
aprobacin, adoptando una narracin rpida, como al referirse por una sola vez en toda la obra a
los cristianos, en Nern, XVI: sepersiguibajopena demuertea loscristianos, secta dehombres queseguan
una supersticin moderna ymalfica.
Suetonio, imbuido del papel preponderante del emperador, de ese personaje dueo del mundo,
concibi la idea de presentarlos por separado, uno tras otro, pero mostrndolos como hombres,
con sus tendencias naturales, sus pasiones, sus cualidades; trata de descubrir en ellos, a travs de
sus hechos y hazaas, de sus vidas, sus costumbres, los rasgos particulares de su carcter, la
manera de ser de cada uno. No se detiene en los personajes que les rodean; los generales, sus
favoritos, los altos funcionarios de la corte quedan en esta representacin como entre bastidores,
slo el emperador aparece en escena.
En esta obra de Suetonio no vamos a encontrar tan slo la vida pblica de los emperadores, el
autor los sigue en todos los momentos de sus vidas privadas, en sus intimidades, en sus gestos
cotidianos, en sus grandezas y en sus miserias.
A continuacin, Suetonio nos narrar la tarde en que Julio Csar entr, por ltima vez, a la
curia (la asamblea del Senado) para ser asesinado por su sobrino Marco Bruto. Cmo sucedi, qu
hizo, qu dijo Csar antes de morir... leamos el relato.
21


C. SVETNI TRANQVILL
DE VIT XII CAESARVM



Csrem criam introentem et assidntem cnspirt speci offici circumstetrunt,
licque Cimber Tillius, qu prms parts suscprat, quasi aliquid rogtrus propius
accssit renuentque et gest in aliud tempus differnt ab utrque umr togam
adprehndit; deinde clmntem: ista quidem vs est! alter Cascs vrsum vulnrat paulum
nfr iuglum. Csar Cascbracchium arrptum graphi tricit cntusque prsilre ali
vulnre tardtus est; utque animadvrtit undique s strcts pginbus pet, tog caput
obvlvit, simul sinstr man sinum ad ma crra ddxit, qu honestius caderet etiam
nferire corporis parte vlt atque ita tribus et vgint plgs cnfssus est n modo ad
prmum ictum gemt sine vce dit, etsi trdidrunt qudam Mrc Brt irrunt dxsse:
x0i ou tr xvov;
3
exanmis diffugintibus cncts aliquamdi iacuit, dnec lectc
impostum, dpendnte bracchi, trs servl domum rettulrunt. nec in tot vulnerbus, ut
Antistius medcus exstimbat, ltle llum reprtum est, nisi quod secnd loc in pectre
accprat. Furat anmus conirats corpus occs in Tibrim trahre, bona pblicre, cta
rescindre, sed met Mrc Antn cnslis et magstr equtum Lepd dstitrunt.


Suet. Iul. 82



3
t quoque, fili?
22

Suetonius, Iulius Csar 82


ab prep. abl.
ac|cdre, accss, accssum
ac|cipre, accpi, accp, accptum
cta, ctrum n. pl. (agre)
ad prep. acus.
ad|prehendre, hend, hnsum
aliquamdi adv. tiempo (alius-quam-di)
aliquis, aliquid pron. indef.
alius, alia, aliud pron. indef.
alter, altra, alterum adj. pron. (alius)
anim|ad|vertre, vert, versum
anmus, anm m.
Antistius, i m. n. pr. (gr.)
Antnius, i m. (nmen gentle)
ar|ripre, ripu, reptum
as|sidre, sd, sessum
atque conj. coord.
|vertre, avert, aversum
bonum, bon n. (bonus)
brachium, brachi n.
Brutus, m. (cgnmen)
cadre, cecd, csum
Csar, Csris m. (cgnmen)
caput, captis n.
Casca, Cascm. (cgnmen)
Cimber, Cimbr (cgnmen)
circum|stre, circumstet
clmre, clmv, clmtum
cnr, cntus sum
cn|fodre, i, fd, fossus
con|irre, v, tum
conirti, nis f. (conirre)
cnsilum, cnsili n. (cnsulre)
cn|spirre, v, tum
cnsul, cnsulis m. (cnsulre)
corpus, corpris n.
crs, crris n.
cnctus, a, um (cum-iungre)
cria,cri f.
d|dcre, dx, ductum
deinde adv. tiempo
d|pendre
d|sistre, stit
dcre, dx, dictum
dif|ferre, fer, dis|tul, d|ltum
dif|fugre, i, fg, fugitum
domus, doms f.
dnec conj. subord.
, ex prep. abl.
de, desde
acercarse, agregar
recibir, aceptar
hazaas, empresas, actas, decretos
hacia, a, junto a
tomar, asir, coger
por algn tiempo, algn tiempo
alguien, algo
otro (de muchos)
otro (de dos)
advertir, atender, castigar
nimo, aliento, espritu
Antistio
Antonio
coger sbitamente, asir
sentarse
y
desviar, voltear
el bien
brazo
Bruto
caer
Csar
cabeza
Casca
Cimbro
rodear
gritar, llamar, clamar
intentar
cavar, herir
conjurar, unirse a alguien mediante juramento
conjuracin
consejo, intencin, determinacin, juicio
ponerse de acuerdo, conspirar
cnsul
cuerpo
pierna
todo (todos juntos)
asamblea del senado, curia
hacer bajar, llevar fuera, desviar
luego, despus
estar colgado, colgar
desistir, cesar, abandonar, dejar
decir, hablar
diferir, ser diferente
huir por todos lados, disiparse
casa
mientras; hasta que, con tal que
desde, (fuera) de
23
|dre, edid, editum (ex-dare)
eques, equitis m. (equus)
magster equitum
esse, sum, fu, futrus
et conj. coord.
etiam adv. nfasis
ets conj. subord.
exanimis, exanime (ex-animus)
ex|stimre, v, tum (ex-aestimre)
gemitus, gemits m. (gemere)
gestus, gests m. (gerere)
graphium, graphi n. (gr.)
honstus, a, um (honor)
iacre, iacu
ictus, icts m. (icre)
lic o illic adv. lugar (in loc)
im|pnre, posu, positum
in prep. abl.
in prep. acus.
nferus, a, um (nfr)
comp. nferior, ius
superl. nfimus, a, um (mus, a, um)
nfr prep. acus.
intro|re, i, itum
ir|rure, u
iste, ista, istud pron. dem.
ita adv. modo
iugulum, iugul n. (iungere)
Ilius, i (nmen gentle)
lectca, lecticf. (lectus)
Lepdus, Lepd (cgnmen)
ltlis, ltle adj.
locus, loc m.
magster, magstr m.
magster equtum
manus, mans f.
Mrcus, Mrc (praenmen)
medcus, medic m. (medr)
metus, mets m.
modo adv. cantidad (modus)
nec conj. coord.
nisi conj. coord. y subord.
ob|volvre, volv, voltum
occdre, cd, csum (ob-caedere)
officium, offici n. (opus-facere)
pars, partis f.
paulum adv. cantidad
pectus, pectris n.
petre, petv, pettum
plga, plagf.
prmum adv. tiempo
prmus, prma, prmum superl. (pr)
prope adv. y prep. acus.
pr|silre
sacar, dar a luz, publicar, realizar
caballero, jinete
general en jefe de la caballera
ser, estar, haber, existir
y
s, tambin, todava, incluso
aunque, si bien
exnime, yerto, inmvil
tasar, juzgar, pensar
gemido
gesto
estilo, punzn para escribir
honesto, honorable, conveniente
yacer
golpe
ah
poner sobre, imponer, organizar
en
a, hacia
de abajo, bajo
ms bajo
el ms bajo, nfimo
bajo
entrar
caer, arrojarse sobre
se
as
cuello
Julio
litera
Lpido
letal, mortal
lugar
maestro, preceptor, profesor
general en jefe de la caballera
mano
Marco
mdico, que cura
miedo
slo
y no, ni
si no, a menos que, a no ser que
envolver
derribar a golpes, matar
deber, servicio, favor
parte
poco, un poco
pecho
dirigirse, pedir, buscar
golpe, llaga, herida
por primera vez, primero
primero (de muchos)
casi, cerca, hace poco
saltar hacia adelante, precipitarse
24
pblicre, v, tum (pblicus)
pgi, puginis m.
quasi conj. coord. y subord.
qu, qu, quod pron. rel.
qudam, quaedam, quoddam pron. indef.
quidem adv. nfasis
qu conj. subord.
re|ferre, re|fer, rettul, reltum
re|nure, u
re|perre, repper, reprtum
re|scindre, scd, scissum
rogre, rogv, rogtum
secundus, a, um adj. y num. ord.
sed conj. coord.
servlus, servol m. (dim. servus)
simul adv. tiempo
sine prep. abl.
sinister, tra, trum
sinus, sins, m.
specis, speci f.
stringre, strnx, strctum
stricts gladis
Suetonius, i (nmen gentle)
su, sibi, s o ss pron. refl.
sus|cipre, i, cp, ceptum
tardre, v, tum
tempus, tempris n.
Tiberis, is m. n. pr.
Tillius, i (nmen gentle)
toga, togf.
tot pron. dem.
tr|dre, did, ditum (trans-dare)
trahre, trx, trctum
tr|icre, i, ic, iectum (trans-iacere)
trs, tria num. card.
llus, lla, llum pron. indef.
umrum, umr n.
undique adv. lugar (unde)
nus, na, num adj. pron. y num. card.
ut conj. subord.
uterque, utraque, utrumque pron. indef.
vlre, v, tum (vlum)
vgint num. card.
vs, vim, v f. sust. defectivo
vx, vcis f.
vulnerre, v, tum (vulnus)
vulnus, vulnris n.


confiscar, publicar
pual
como (si)
quien, que, el cual
alguno, cierto
ciertamente
para que
traer de regreso, referir, relatar
decir que no, rechazar
encontrar, recuperar
cortar, rescindir, anular
rogar
segundo; siguiente, favorable
pero, mas, sino
esclavito, esclavucho
a la vez, al mismo tiempo
sin
izquierdo, siniestro
pliegue
aspecto, apariencia, forma
apretar
con las espadas desenvainadas
Suetonio
de s, para s, a s, se
apoderarse, encargarse, emprender
retrasar, detener
tiempo
el Tber
Tilio
toga
tantos
entregar, transmitir
arrastrar
atravesar
tres
alguien, alguno, algo
hombro
de todas partes, por todas partes
uno, uno solo, nico
que, porque, para que, aunque; como
uno y otro, los dos
velar, cubrir
veinte
fuerza, poder, violencia
voz
herir
herida





25
Quaestinbus respnd

I. Quis prms parts cniratinis suscprat?

R. Cimbro Tilio haba tomado las primeras partes de la conjuracin.
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________

II. Quid clmvit Csar cum Tillius ab utrque umr togam adprehendret?

R. Cuando Tilio tom la toga por uno y otro hombro, Csar grit: Ah, eso es violencia!.
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________

III. Quid fcit Csar cum alter Cascs vulnervsset eum paulum nfr iugulum?

R. Cuando uno de los Cascas lo hiri un poco debajo del cuello, Csar agarr el brazo de Casca y se lo atraves
con un punzn.
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________

IV. Cr Csar tog caput obvolvit, simul sinistr man sinum ad ma crura ddxit?

R. Csar se envolvi la cabeza con la toga, a la vez que, con su mano izquierda, baj el pliegue hasta la parte
ms baja de sus piernas, porque quera caer honorablemente, teniendo cubierto todo su cuerpo.
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________

V. Quot plags Csar cnfssus est?

R. Csar fue acribillado por veintitrs heridas.

____________________________________________________________________________

VI. Dxitne alquid Csar cum cnspirt s strcts puginibus petrent?

R. S. Algunos cuentan que, cuando Bruto se precipitaba contra l, Csar le dijo (en griego): tambin t,
hijo?.
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
26


VII. Qu Csrem exanmem domum rettulrunt?

R. Tres esclavitos llevaron a casa a Csar, puesto sobre una litera, con un brazo colgando.

__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________

VIII. Num ltlia omnia vulnra erant?

R. No, segn el mdico Antistio, no se encontr ninguna herida mortal, a no ser la que recibi en el pecho en
segundo lugar.

____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________

IX. Quid erat anmus conirts?

R. Los conjurados tenan la intencin de arrastrar el cuerpo de Csar al Tber, de confiscar sus bienes y de
anular sus decretos.

____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________

X. Cr conirt sua cnsilia non fcrunt?

R. Los conjurados no siguieron sus planes por miedo al cnsul Marco Antonio y al general en jefe de la
caballera, Lpido.

____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________






27

Seala la respuesta correcta

1. La conjuncin cum y verbo en modo indicativo introduce una oracin:
a) temporal b) volitiva c) condicional d) temporal causal

2. En latn un verbo de lengua, pensamiento o entendimiento se construye con:
a) participio y verbo conjugado b) acusativo e infinitivo c) infinitivo y gerundio d) gerundivo

3. Las formas impersonales (nominales) del verbo en latn son:
a) presente, pasado y futuro b) participio y verbo conjugado c) gerundio e indicativo
d) infinitivo, participio, gerundio, gerundivo y supino

4. El sufijo temporal -ba en un verbo nos indica el tiempo de:
a) pretrito imperfecto b) futuro imperfecto c) pretrito perfecto d) pluscuamperfecto

5. El modo indicativo del verbo expresa:
a) negacin y mandato b) exhortacin y duda c) ruego y posibilidad d) afirmacin o negacin

6. El modo subjuntivo del verbo expresa:
a) duda, posibilidad y exhortacin b) negacin c) mandato d) afirmacin o negacin

7. La terminacin singular (a larga) de los sustantivos y adjetivos que siguen las terminaciones
de la primera declinacin nos indica que est en caso:
a) nominativo b) genitivo c) dativo d) acusativo e) ablativo

8. La terminacin singular m de los sustantivos masculinos y/ o femeninos de las cinco declinaciones:
(litteram, numerum, puerum, virum, partem, hominem, casum, rem) nos indica que est en caso:
a) nominativo b) genitivo c) dativo d) acusativo e) ablativo

9. La funcin u oficio gramatical que desempea el nominativo en una oracin es la de:
a) sujeto b) complemento adnominal c) complemento indirecto d) complemento directo e) complemento circunstancial


10. La funcin u oficio gramatical que desempea el genitivo en una oracin es la de:
a) sujeto b) complemento adnominal c) complemento indirecto d) complemento directo e) complemento circunstancial

11. La funcin u oficio gramatical que desempea el dativo en una oracin es la de:
a) sujeto b) complemento adnominal c) complemento indirecto d) complemento directo e) complemento circunstancial

12. La funcin u oficio gramatical que desempea el acusativo en una oracin es la de:
a) sujeto b) complemento adnominal c) complemento indirecto d) complemento directo e) complemento circunstancial

13. La funcin u oficio gramatical que desempea el ablativo en una oracin es la de:
a) sujeto b) complemento adnominal c) complemento indirecto d) complemento directo e) complemento circunstancial

14. La preposicin in ms ablativo (in Galli) expresa:
a) modo b) tiempo c) lugar d) movimiento (direccin) e) ocupacin

15. La preposicin in ms acusativo (in Galliam) expresa:
a) modo b) tiempo c) lugar d) movimiento (direccin) e) ocupacin

_________________________
de 15 a 12 aciertos: MB macte nov virtute, sic itur ad astra
de 11 a 9 aciertos: B medis in rs
de 8 a 6 aciertos: S aude sapre, incpe!
de 5 a 0 aciertos NA tempora mors
28
Quid significant h oratins Latn? Respnd Hispance

1. mens et anmus et consilium et sentntia civittis posta est in legbus. Cicern
294 92 108 76 224 776 821 285


_____________________________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________
2. rndum st t st mns sna n crpr sn.
651 821 821 294 518 239 518

frtm psce nmm mrts trrr crntm. Juvenal
564 777 92 300 366 687


_____________________________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________
3. crmn vl cl pssnt ddcr lnam. Virgilio
221 103 822 755 48


____________________________________________________________________________________________________________

4. ft vam nvnnt drtqu vcts pll. Virgilio
118 86 820 821 681


____________________________________________________________________________________________________________

5. dct, Prds: nn mn pssms mns. Virgilio
755 Mus 575 822 575


____________________________________________________________________________________________________________

6. in tria tempra vita dividtur: quod fuit, quod est, quod futrum est. ex is quod agmus
365 90 754 IV 821 IV 821 IV 821 821 V,4 IV 728

breve est, quod actr sumus dubium, quod egmus, certum. Sneca
555 821 IV 728 821 459 IV 728 446


_____________________________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
29
Presentacin del texto
ORTINS IN CATILNAM

La prudencia, que suele confundirse con la sabidura, propia del intelecto, es la virtud mediante la cual
se entiende acerca de los bienes y los males que conducen a la felicidad.
4
O en otras palabras, es el
conocimiento de las cosas buenas y de las cosas malas y de las que no son ni una ni otra cosa. El
prudente, por la memoria, recuerda el pasado; por la inteligencia, reconoce el presente, y por la
previsin puede, en cierta forma, controlar el futuro.
5
Como ejemplo pondremos el sonado caso de
Cicern.
Roma, en un determinado momento de su historia, padeca el tpico hacinamiento de las grandes
ciudades: haba vagos por todas partes, ladrones de todo tipo, veteranos del ejrcito que no haban
recibido del Estado la justa recompensa por sus servicios y no tenan siquiera donde vivir. La pobreza
era general. De esta gente se erige en caudillo un tal Lucio Sergio Catilina, a quien la historia
pragmtica acusa de haber dado muerte a su propio hermano. Este hombre logr convocar a gran
cantidad de jvenes, segn sus detractores, ofrecindoles placeres, banquetes, prostitutas y dinero mal
habido, y se dice que el rito de iniciacin en esa que podra llamarse secta, consista en matar a un
hombre y comerse su carne.
En cualquier forma en que haya sido, Catilina se presenta como candidato a la mxima magistratura
de la repblica, con un programa de gobierno, nada extrao para nosotros, en el que se prometa
alimento gratuito y reparto de tierras, equidad en la administracin de justicia, hacer volver a los
desterrados, fundar colonias y tomar los caudales del tesoro pblico para mantener las tropas que se
necesitaran.
De entre los patricios, muchos haban agotado sus fortunas en sus licenciosas vidas, y a la sazn se
hallaban debilitados y temerosos de que la plebe les arrebatara lo poco que les quedaba, que eran todas
las tierras y el poder. Ante tal amenaza, estos empobrecidos patricios pidieron al abogado Marco Tulio
Cicern que aceptara la postulacin al consulado contra Lucio Sergio Catilina.
Su elocuencia le dio la victoria, de modo que en aquella contienda Marco Tulio gan las elecciones
para el consulado. Pero Catilina no qued conforme y no se mantuvo en paz. Organiz lo que el
sistema imperante dio en llamar la conjuracin de Catilina, con un plan preciso de incendiar Roma y
asesinar a Cicern, ya cnsul para ese entonces. Cicern, para evitar la tragedia de la ciudad, o para
engrandecer su gloria personal, o simplemente para salvar su pellejo, segn se quiera ver, convoc al
senado y cit a Catilina a comparecer ante l. Ah en el senado, Cicern pronunci uno de sus ms
contundentes y mordaces discursos. Para conocer la elocuencia de este gran orador, leamos en latn
aunque sea unos fragmentos de la primera Catilinaria:


4
Arist. Rhet., 1366, b, 21-22
5
Cic. Inv., II 160
30
Qu sque tandem abtre, Catilna, patienti nostr? quam di etiam furor iste tuus ns
ldet? quem ad finem sse effrnta iactbit audcia? Nihilne t nocturnum praesidium Palt,
nihil urbis vigiliae, nihil timor popul, nihil concursus bonrum omnium, nihil hc mntissimus
habend sents locus, nihil hrum ra voltsque mvrunt? Patre tua cnsilia nn sents,
cnstrctam iam hrum omnium scienti tenr conirtinem tuam nn vids? Quid proxima,
quid superire nocte geris, ubi fueris, qus convocveris, quid cnsil cperis quem nostrum
gnrre arbitrris?

Despus de estas famosas Catilinarias, ya nada fue igual para nadie. Cicern logr que se aprobara la
sentencia contra los alzados. As, la mentada conjuracin se ahog con la matanza, acaso para
desgracia de los menesterosos que en ella haban puesto sus esperanzas; su cabecilla Catilina y sus
principales secuaces fueron pasados por las armas, en una u otra forma, y por ese hecho y a ese precio,
y gracias a su elocuencia, el victorioso Cicern, al final de su consulado, recibi el honor de ser
nombrado Padre de la Patria (pater patriae). Pero pocos aos despus, fue condenado al destierro, a
causa de aquellos mismos hechos que lo haban elevado a la gloria, y ah, en el destierro, reconoci
que haba obrado mal, pues llorando, sin duda arrepentido de lo que haba dicho y hecho durante su
consulado, escribi a su esposa estas palabras:

Ojal no hubiera yo tenido aquellas ambiciones en la vida. Ahora mi vida no estara afligida por tan terrible mal.
6


Sin embargo, el Cicern lapidario de las Catilinarias que acabamos de leer, hacia la misma poca de
su arrepentimiento, volvi a su juvenil tarea de poner en latn la retrica griega aristotlica,
esforzndose porque aquella doctrina fuera til a todos los ciudadanos que quisieran aprender a hablar
bien o aspiraran a ser mejores en el habla, o quisieran aprender a defenderse de los que abusan de la
elocuencia, o quisieran aprender a distinguir lo conveniente en cada momento de la vida, convencido
de que el buen orador deba tender a la perfecta bondad de la vida, y estar siempre seguro de hacer el
bien, de que no se arrepentira de lo que una vez dijera o hiciera, como le haba ocurrido a l. Gracias a
su amistad intelectual, la humanidad nunca le tomar en cuenta aquel terrible error de su vida.








6
Cic. Fam., XIV, 4
31

M. TVLL CICERNIS RTI QV L. CATILNAM MSIT
IN SENTV HABITA


[1] Qu sque tandem abtre, Catilna, patienti nostr? quam di etiam furor iste tuus
ns ldet? quem ad finem sse effrnta iactbit audcia? Nihilne t nocturnum
prsidium Palt, nihil urbis vigili, nihil timor popul, nihil concursus bonrum
omnium, nihil hc mntissimus habnd sents locus, nihil hrum ra voltsque
mvrunt? Patre tua cnsilia nn sents, cnstrctam iam hrum omnium scienti
tenr conirtinem tuam nn vids? Quid proxma, quid superire nocte gris, ubi
furis, qus convocvris, quid cnsil cpris quem nostrum gnrre arbitrris?


[2] tempora, mrs! Sentus hc intellegit, cnsul videt; hc tamen vvit. Vvit?
imm vr etiam in sentum venit, fit pblic cnsil particeps, notat et dsgnat oculs
ad caedem num quemque nostrum. Ns autem forts vir satis facere re pblicae
vidmur, s istus furrem ac tla vtmus. Ad mortem t, Catilna, dc iuss cnsulis
iam prdem oportbat, in t cnferr pestem quam t in ns omns iam di mchinris.


[3] An vr vir amplissimus, P. Scpi, pontifex maximus, Ti. Gracchum mediocriter
lbefactantem statum re pblicae prvtus interfcit: Catilnam orbem terrae caede
atque incendis vstre cupientem ns cnsuls perfermus? Nam illa nimis antiqua
praetere, quod C. Servilius Ahla Sp. Maelium novs rbus studntem man su
occdit. Fuit, fuit ista quondam in hc r pblic virts ut vir forts criribus suplicis
cvem pernicisum quam acerbissimum hostem coercrent. Habmus sents
consultum in t, Catilna, vehemns et grave, nn dest re pblicae cnsilium neque
auctrits huius rdinis: ns, ns, dco aprt, cnsuls dsumus.

Cic. Cat. I 1-3


32
Cicernis
rti in Catilnam I, 1-3

ab|t, absus sum
ac, atque conj. coord.
acrbus, acrba, acrbum (acer)
acer, acris, acre adj.
ad prep. acus.
agre, g, ctum
Ahla, Ahl m. (cgnmen)
amplus, ampla, amplum adj.
an part. interr.
antquus, a, um (ante)
aprtus, a, um (aperre)
arbitrr, arbitrtus sum
auctrits, auctorittis f. (auctor)
audcia, audci f. (audx)
autem conj. coord.
bonus, bona, bonum
cds, cdis f.
capere, capi, cp, captum
Catilna, Catiln m. (cgnmen)
Cicer, Cicernis m. (cgnmen)
cvis, cvis m.
co|ercre, u, itum (cum-arcre)
concursus, s m. (concurrere)
con|ferre, contul, colltum
conirti, nis f. (conirre)
cnsilium, i n. (cnsulere)
cn|stringere, strinx, strctum
cnsul, ulis m. (cnsulre)
cnsultum, n. (cnsulre)
sents cnsultum
con|vocre, v, tum
cupre, cupi, cupv, cuptum
d|esse, dsum, dfu
dsgnre, v, tum (d-sgnum)
dcre, dx, dictum
di adv. tiempo (dis)
dcre, dx, ductum
ef|frnre, v, tum
|ldre, ls, lsum
|mittre, ms, mssum
esse, sum, fu, futrus
et conj. coord.
etiam adv. nfasis y conj. coord.
facre, faci, fc, factum
fnis, fnis m.
fier, fi, factus sum
fortis, forte
furor, furris m.
Gius, Gi m. (C.) (prnmen)

usar enteramente, consumir, abusar
y, e incluso
duro, spero, amargo
agudo, agrio, acre, picante
hacia, a, junto a
empujar, tratar, dedicarse a, hacer
Ahala
amplio, ancho, importante
o, acaso (no), acaso (si)
antiguo
abierto, pblico, evidente
pensar, opinar
autoridad, consideracin, influencia,
audacia, atrevimiento, osada
pero, pues, en efecto
bueno, buena
muerte, asesinato, matanza
coger, tomar, capturar
Catilina
Cicern
ciudadano
contener, reprimir
concurrencia, choque, encuentro, ataque
reunir, comparar
conjuracin
consejo, asamblea, intencin, juicio
apretar, sujetar, contener, constreir
cnsul
decisin, decreto
decisin, decreto del senado, senadoconsulto
llamar, reunir, convocar
desear, anhelar
faltar
sealar, designar
decir, hablar
mucho tiempo
guiar, conducir; juzgar, considerar
soltar el freno
eludir
emitir, soltar
ser, estar, haber, existir
y
s, tambin, todava, incluso
hacer
fin, lmite
ser hecho, hacerse, suceder
valiente, fuerte
furor, rabia, locura
Gayo (Cayo)


33
Gracchus, - m. (nmen gentle)
gravis, grave
habre, habu, habtum
hc, hc, hoc pron. dem.
hc adv. lugar
hostis, hostis m.
iactre, v, tum (iacre)
iam adv. tiempo
gnrre, v, tum (in-(g)noscere)
ille, illa, illud pron. dem.
imm adv. nfasis
in prep. abl.
in prep. acus.
incendium, i n. (incendere)
intel|legre, lx, lctum (inter-legre)
inter|ficre, fc, fectum
iste, ista, istud pron. dem.
iussus, iusss m. (iubre)
iuss abl.
labe|factre, v, tum (lbefacre)
locus, loc m.
Lcius, -i (L.) (praenmen)
mchinr, -tus sum
Mlius, -i m. (nmen gentle)
manus, mans f.
Mrcus, Marc m. (M.) (prnmen)
mxmus, -a, -um superl. mgnus
mediocris, mediocre (medius)
mediocriter adv.
ms, mris m.
mors, mortis f.
movre, mv, mtum
munre, v, tum
nam conj. coord.
neque conj. coord.
nihil pron. indef.
-ne part. interr.
nimis adv. cantidad
nocturnus, a, um (nox)
nn adv. nfasis
ns pron. personal
noster, nostra, nostrum pron. posesivo
notre, v, tum
novus, nova, novum
nox, noctis f.
interjeccin
occdre, occd, occsum (ob-cdre)
oculus, ocul m.
omnis, omne
oportet, uit
s, ris n.
rti, rtinis f. (orre)
Graco
pesado, grave, serio
tener
ste
aqu
enemigo
arrojar, disparar
ya
ignorar, no saber, no conocer
aqul, aquella, aquello
ciertamente; con negacin: por el contrario,
en
a, hacia
incendio, fuego
percibir, comprender
matar
se
orden, mandato
por orden
hacer tambalear, debilitar, trastornar
lugar
Lucio
meditar, tramar, maquinar
Melio
mano; (puado:) multitud, tropa
Marco
mximo, el ms grande
mediano
medianamente
costumbre
muerte
mover, conmover, hacer mover
fortificar
pues, en efecto
y no, ni
nada
acaso..?
demasiado
nocturno
no
nosotros
nuestro
marcar, sealar
nuevo, nueva
noche
oh!
derribar a golpes, matar
ojo
todo, cada
conviene, es necesario
boca, rostro
discurso, oracin

34
orbis, orbis m.
rdo, rdinis m.
Paltium, -i n. n. pr.
particeps, participis adj. (pars-capre)
patre, patu
patientia, patientif. (pat)
per|ferre, tul, ltum
pernicisus, -a, -um (pernicis)
pestis, pestis f.
pontifex, pontificis m. (pns-facre)
populus, popul m.
prsidium, prsidi n.
prter|re, prtere, -i, -itum
prdem adv. tiempo (prae)
prvtus, -a, -um
proximus, a, um superl. (prope)
pblicus, -a, -um
rs pblica
Publius, -i (P.) (praenmen)
qu, qu, quod pron. rel.
quam conj. coord. y subord.
quamdi = quam diu adv. tiempo
-que conj. coord.
quis, quid pron. interr.
quisque, quque, quidque o quodque
pron. indef.
qu adv. lugar
qu sque adv. lugar y tiempo
quod conj. subord.
quondam adv. tiempo
rs, re f.
rs pblica
satis|facre (= satis facre), fc, factum
scientia, scienti f. (scre)
Scpi, Scpinis m. (cgnmen)
sentus, senats m. (senex)
sentus cnsultum
sentre, sns, snsum
Servlius, -i m. (nmen gentle)
s conj. subord.
Spurius, -i (Sp.) (prnmen)
status, stats m. (stre)
studre, studu
su, sibi, s o ss pron. reflexivo
superior, ius comp. superus (supra)
suplicium, suplci n.
suus, sua, suum pron. pos.
tamen adv. nfasis
tandem adv. tiempo
tlum, tl n.
tempus, tempris n.
tenre, tenu, tentum
orbe, crculo
orden, lnea, clase
cumbre del monte Palatino
partcipe, participante
extenderse, estar abierto, ser pblico
paciencia
entregar, realizar, soportar, aguantar
daino, pernicioso
peste, ruina, desastre
pontfice, sacerdote
pueblo
proteccin, guardia, guarnicin
pasar de largo, pasar al otro lado; omitir
hace tiempo
privado, individual
prximo, el ms cercano
pblico, oficial
repblica, estado
Publio
quien, que
que, como
durante cunto tiempo; durante el tiempo
y
quin, qu
cada uno

adnde, adonde
hasta cundo, hasta dnde
porque
en otro tiempo, un da
cosa, asunto, posesin
estado, repblica
cumplir con su deber, satisfacer
conocimiento, saber
Escipin
consejo (de los ancianos), senado
decisin, decreto del senado
sentir, considerar
Servilio
si
Espurio
estado
esforzarse, afanarse, estudiar
de s, para s, a s, se
superior, ms alto
castigo, suplicio, pena de muerte
suyo, suya, su
sin embargo
finalmente
dardo, proyectil, arma ofensiva
tiempo
sostener, mantener, tener

35
terra, terr f.
Tiberius, -i (Ti.) m. (prnmen)
timor, timris m. (timre)
t pron. pers.
Tullius, Tuli m. (nmen gentle)
tuus, tua, tuum pron. pos.
ubi adv. lugar
nus, na, num adj. pron. y num
urbs, urbis f.
sque adv. tiempo
qu sque
ut conj. subord.
vastre, v, tum
vehemns, vehemntis adj.
venre, vn, ventum
vr adv. nfasis
vidre, vd, vsum
vidr, vsus sum
vigilia, vigili f.
vir, vir m.
virts, virttis f. (vir)
vtre, vtv, vttum
vvre, vx, vctum
voltus, volts / vultus, vults m.
tierra
Tiberio
temor
t
Tulio
tuyo, tuya, tu
dnde, donde
uno, uno solo, nico
urbe =Roma
continuamente, siempre
hasta cundo, hasta dnde
que, porque, para que, aunque; como
devastar
vehemente, impetuoso, grande
venir, llegar
en verdad, s, por cierto; pero
ver
parecer
guardia nocturna, vigilia
hombre, varn
valor, virtud
evitar
vivir
rostro, gesto, semblante




PRNCIPLIA PRNMNA

A.=Aulus
App. =Appius
C. = Gius
Cn. =Gnaeus
D. =Decmus
L. = Lcius
M. = Mrcus
M. = Mnius
P. = Pblius
Q. = Quntus
Ser. =Servius
Sex. =Sextus
Sp. =Spurius
T. =Titus
Ti. =Tiberius

Aulo
Apio
Cayo / Gayo
Cneo / Gneo
Dcimo
Lucio
Marco
Manio
Publio
Quinto
Servio
Sexto
Espurio
Tito
Tiberio



36
Lee con atencin el siguiente texto latino y contesta en espaol lo que se te pide.

[1] Qu sque tandem abtre, Catilna, patienti nostr? quam di etiam furor iste tuus ns
ldet? quem ad finem sse effrnta iactbit audcia? Nihilne t nocturnum praesidium Palt,
nihil urbis vigili, nihil timor popul, nihil concursus bonrum omnium, nihil hc mntissimus
habend sents locus, nihil hrum ra voltsque mvrunt? Patre tua cnsilia nn sents,
cnstrctam iam hrum omnium scienti tenr conirtinem tuam nn vids? Quid proxma,
quid superire nocte gris, ubi furis, qus convocvris, quid cnsil cpris quem nostrum
gnrre arbitrris?

a) Quin es el autor de este texto? ____________________________________________________________
b) Cmo se llama esta obra o cmo se le conoce a este discurso?_____________________________________
c) Qu cosas no han conmovido a Catilina? _____________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
d) nn sents y nn vids son verbos de pensamiento y sentido, respectivamente, cmo construye el latn las
oraciones que estn introducidas por estos verbos?
__________________________________________________________________________________
e) Completa la declinacin de los siguientes sustantivos de la tercera declinacin
masc. / sing. masc. / plur. fem ./ sing. fem. / plur.
nom. furor furrs conirti conirtin________
gen. furris furrum conirtin_______ conirtin________
dat. furr furor________ conirtin_______ conirtin________
acus. furr________ furr________ conirtin_______ conirtin________
voc. furor furr________ conirti conirtins
abl. furr________ furr________ conirtin________ conirtinibus



37
EJERCICIOS

I . VOCABULARIO

a) Escribe la declinacin a la que pertenecen y el significado de los siguientes sustantivos latinos:


cvis, cvis m. ______________________ ms, mris m.______________________
consilium, consili n. ___________________ s, ris n. _________________________
lex, legis f. ___________________________ ordo, ordnis m. _______________________
finis, finis m. _________________________ populus, popul m.______________________
hostis, hostis m. _______________________ scientia, scientif.______________________

b) Escribe la conjugacin a la que pertenecen y el significado de los siguientes verbos latinos:


habre, habu, habtum_______________ abesse, absum, afu__________________
movre, mv, mtum_______________ adesse, adsum, adfu_________________
iactre, iactv, iacttum______________ deesse, desum, defu_________________
vidre, vd, vsum__________________ posse, possum, potu_________________
vitre, vitv, vittum________________ ferre, fer, tul, ltum________________

c) Enuncia en latn los siguientes sustantivos:

ser humano nombre
mente destino
cuerpo camino
tiempo muerte
palabra discurso





38
d) Enuncia en latn los siguientes verbos:


aprender tocar
ensear or
recibir ver
callar hablar
realizar llevar


e) Escribe en espaol los dobletes de las siguientes palabras latinas


plagam

clamre

clavem

computre

delictum

litigre

causam

laudre

formam

recuperre


f) Completa el siguiente vocabulario:
LATN espaol portugus italiano francs
yo eu io je
t voc voi vous
l ele lui il
ella ela lei elle
nosotros nos noi nous
uno um uno un
dos dois due deux
tres trs tre trois
cuatro quatro quattro quatre
39
cinco cinco cinque cinq
seis seis sei six
siete sete sette sept
ocho oito otto huit
nueve nove nove neuf
diez dez dieci dix

I I . TRADUCCIN

A continuacin hay 10 refranes en latn, tradcelos de manera literal y proporciona una versin
espaola que sea equivalente al refrn en latn.

verb grati: omnium rrum magster usus

traduccin literal: El uso (es) maestro de todas las cosas
versin equivalente: La prctica hace al maestro
1. qu tacet, consentre vidtur.
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
2. pars cum parbus facillm congregntur
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
3. ex abundati cordis os loqutur.
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
4. in asn lanam qurre.
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
5. vulpes pilum mutat, non mors.
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
40
6. altra man fert lapdem, alter panem ostentat.
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________

7. fallre fallntem fraus non est.
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________

8. nemo omnbus placet.
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________

9. qu amat periclum, in ill perbit.
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________

10. vertas odium parit.
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________

I I I . COMPOSICIN

Escribe en latn las siguientes oraciones:


1) Las verdaderas amistades son eternas.
_________________________________________________________________________
2) La historia es verdadera; las fbulas, falsas (son).
_________________________________________________________________________
3) La sabidura es, fue y ser la reina de la vida.
_________________________________________________________________________
4) El verdadero fundamento de la elocuencia es la sabidura.
_________________________________________________________________________
5) En la vida las incomodidades son muchas.
_________________________________________________________________________
41

6) Grande es el nmero de las estrellas.
_________________________________________________________________________
7) Hubo en Roma una gran multitud de esclavos y de hombres libres.
_________________________________________________________________________
8) Para muchos hombres el oro es causa de muchos crmenes.
_________________________________________________________________________
9) El ser humano tiene un alma y un cuerpo.
_________________________________________________________________________
10) Los maestros ensean a los discpulos.
_________________________________________________________________________
11) El nio aprende lo que ve en la casa.
_________________________________________________________________________
12. una cosa es ocultar, otra, callar.
_________________________________________________________________________
13. La avaricia es la raz de todos los males.
_________________________________________________________________________
14. La barba no hace al filsofo.
_________________________________________________________________________
15. Al avaro faltan todas las cosas, al pobre, pocas, al sabio, nada.
_________________________________________________________________________
16. En vano lee quien no comprende.
_________________________________________________________________________
17. Nadie da lo que no tiene.
_________________________________________________________________________
18. Nadie puede servir a dos amos.
_________________________________________________________________________
19. Quien mucho tiene, ms desea.
_________________________________________________________________________
20. Recuerdo incluso lo que no quiero, pero no puedo olvidar lo que quiero.
_________________________________________________________________________
21. Acurdate de la pobreza en el tiempo de la abundancia.
_________________________________________________________________________

42



SENECA LVCLI SV SALVTEM

[1] Dsinmus, quod voluimus, velle. Ego cert id ag: senex ea dsi velle qu puer volu.
In hoc num eunt dis, in hoc nocts, hoc opus meum est, haec cgitti: impnere
veteribus mals fnem. Id ag, ut mihi nstar totus vitdis sit. Nec mherculs tamquam
ultimum rapi, sed sc illum aspici, tamquam esse vel ultimus possit.

[2] Hc anim tibi hanc epistulam scrb, tamquam m cum mxim scrbentem mors
voctra sit. Partus exre sum et ide fruar vt, quia quam di futrum hoc sit, nn
nimis pende. Ante senecttem crv, ut bene vverem, in senectte, ut bene moriar; bene
autem mor est libenter mor. Da operam, n quid umquam invtus facis.

[3] Quicquid necesse futrum est repgnant, volent necessits nn est. Ita dc: qu
imperia libns excipit, partem acerbissimam servittis effugit, facere quod nlit. Nn qu
iussus aliquid facit, miser est, set qu invtus facit. Itaque sc animum compnmus, ut
quicquid rs exiget, id velmus et in prms ut fnem nostr sine trstiti cgitmus.

[4] Ante ad mortem quam ad vtam praeparand sumus. Satis nstrcta vta est, sed ns in
nstrmenta eius avid sumus; desse aliquid nbis vidtur et semper vidbitur. Vt satis
vxerimus, nec ann dis faciunt, sed animus. Vx, Lcl crissime, quamtum satis erat;
mortem plnus exspect. Val.
Sen. epist. LXI

43
Senec ad Lucilium
Epstula LXI

acrbus, acrba, acrbum (acer)
ad prep. acus.
agre, g, ctum
aliquis, aliquid pron. indef.
anmus, anm m.
annus, ann m.
antequam (=ante quam) conj. subord.
aspicre, aspici, aspex, aspctum
autem conj. coord.
avdus, avda, avdum (avre)
bene adv. modo (bonus)
crus, cra, crum
cert adv, nfasis
cgitre, v, tum (cgre)
cgitti, cgitatinis f. (cgitre)
com|pnre, posu, positum
cum conj. subord.
cum mxim
curre, curv, curtum
dare, ded, datum
d|esse, sum, fu
d|sinre, dsi, dsitum
dcre, dx, dictum
dis, di m.
ef|fugre, fg, fugitum
ego pron. pers.
epstula, epstul f.
esse, sum, fu, futrus
et conj. coord.
|vocre, v, tum
ex|cipre, excipi, -cpi, -ceptum (capre)
ex|igre, exg, exctum (agre)
ex|re, e, i, itum
ex|spectre, v, tum
facre, faci, fc, factum
fnis, fnis m.
fru, frctus sum
hc, hc, hoc pron. dem.
ide adv. causa
ille, illa, illud pron. dem.
imperium, imperi n. (imperre)
im|pnre, posu, postum
in prep. abl.
in prep. acus.
in prms (= imprms) adv. modo
invtus, invta, invtum (in-vs)
nstar n. indecl.
n|strure, strx, strctum
nstrmentum, -i n. (nstrure)
re, e, i, itum
duro, spero, amargo
hacia, a, junto
empujar, tratar, dedicarse a, hacer
alguien, algo, alguno
nimo, aliento, espritu
ao, estacin (del ao)
antes que, antes de que
mirar, distinguir
pero, pues, en efecto
ansioso, codicioso, vido
bien
querido, querida
seguramente, ciertamente
pensar
pensamiento, meditacin
arreglar, componer, disponer
cuando, como, aunque, mientras
precisamente
cuidar, preocuparse de
dar
faltar
dejar, abandonar, cesar
decir, hablar
da
huir, refugiarse
yo
epstola, carta
ser, estar, haber, existir
y
llamar, hacer salir, convocar a alguien
sacar, quitar
concluir, terminar; exigir; erigir
salir
esperar
hacer
fin, lmite
disfrutar
este, esta, esto
por eso, por tanto
aquel, aquella, aquello
imperio, mando, dominio
poner sobre, imponer, organizar
en
a, hacia
en primer lugar, sobre todo
el que acta contra su voluntad, a disgusto
comparacin, modelo
disponer, equiparar; educar, instruir
herramienta, instrumento
ir
44
is, ea, id pron. dem.
ita adv. modo
itaque adv. causa
iubre, iuss, iussum
libns, libntis adj. (libet)
libenter adv. (libens)
Lclius, - m. (nmen gentle)
malum, mal n. (malus)
mxim superl. (magis)
cum mxim
mherculs interjeccin
meus, mea, meum pron. pos.
miser, misra, misrum
mor, morior, mortuus sum
mors, mortis f.
n conj. subord.
nec conj. coord.
necesse adj. indecl. (nec-cdere)
necesse est
necessits, tis f. (necesse)
nimis adv. cantidad
nlle, nl, nlu (nn-velle)
nn adv. nfasis
noster, nostra, nostrum pron. pos.
nox, noctis f.
opera, oper f.
dare operam
opus, operis n.
parre, parv, partum
pars, partis f.
pendre, pepnd
plnus, plna, plnum
posse, possum, potu (potis-esse)
pr|parre, -v, -tum
puer, puer m.
quamdi (= quam di) adv. tiempo
quantus, quanta, quantum pron. rel
qu, qu, quod pron. rel.
quia conj. subord.
quis, quid pron. indef.
quisquis, quidquid pron. indef.
rapre, rapi, rapu, raptum
re|pgnre, -v, -tum
rs, r f.
sals, saltis f.
salutem (dicere)
satis adv. cantidad
scrbre, scrps, scrptum
set (=sed) conj. coord.
semper adv. tiempo
Seneca, Senecm. (cognomen)
senects, senecttis f. (senex)
senex, senis adj.
servits, servittis f. (servus)
l, ella, ello
as, de esta manera
por consiguiente
ordenar
gustoso
con gusto, con agrado
Lucilio
el mal, sufrimiento
(en el mayor grado) sobremanera, sobre todo
precisamente
por Hrcules!
mo, ma, mi
pobre, miserable, desdichado
morir
muerte
que no, para que no
y no, ni
[no cedible =inevitable:] necesario
es necesario, es preciso
necesidad, precisin
demasiado
no querer
no
nuestro, nuestra
noche
obra, trabajo, esfuerzo
esforzarse
obra, trabajo, esfuerzo
preparar, disponer
parte
pender, colgar, estar suspendido
lleno
poder, ser poderoso
preparar, aprestar
nio, muchacho, esclavo
durante cunto tiempo; durante el tiempo
cuan grande, cuanto
quien, que, el cual
porque
alguien, algo, alguno
quienquiera que, todo el que
robar
luchar, resistir, repugnar
cosa, asunto, posesin
bienestar, salud, salvacin
saludar
suficientemente
escribir
pero, mas
siempre
Sneca
vejez, ancianidad
anciano
esclavitud
45
sc adv. modo
sine prep. abl.
suus, sua, suum pron. pos.
tamquam adv. modo
ttus, tta, ttum adj. pron.
trstitia, trstiti f. (trstis)
t pron. pers.
ultimus, -a, -um superl. (ultra)
umquam adv. tiempo
nus, na, num adj. pron. y num.
ut conj. subord.
valre, u
val, valte
vel conj. coord. y adv.
velle, vol (vs, vult), volu
vetus, vetris adj.
vidre, vd, vsum
vidr, vsus sum
vta, vt f.
vvre, vx, victum
as
sin
suyo, suya, su
como, lo mismo que
todo entero, todo
tristeza
t
muy alejado, extremo, ltimo
alguna vez
uno, uno solo, nico
que, porque, para que, aunque; como
estar sano, valer, ser poderoso, poder
que ests bien! que estn bien! adis!
o (tambin), o ms an, incluso, por ejemplo
querer
viejo
ver
parecer
vida
vivir





























46
Lee atentamente el siguiente texto latino y responde sucintamente lo que se te
pide.

Hc anim tibi hanc epistulamscrb, tamquam m cum mxim scrbentem mors voctra sit.
Partus exre sum et ide fruar vt, quia quam di futrum hoc sit, nn nimis pende. Ante
senecttem crv, ut bene vverem, in senectte, ut bene moriar; bene autem mor est libenter mor.
Da operam, n quid umquam invtus facis.

a) Quin es el autor de este texto? _____________________________________________________
b) Haz una lista de los verbos conjugados que aparecen en el texto
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
c) En qu caso estn las palabras que aparecen en cursivas?
__________________________________________________________________________________
d) Con ayuda del vocabulario proporcionado, escribe una versin espaola del texto latino
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
47
Quid significant h oratines Latn? Respnde Hispance

1. dilge et quod vis fac. --San Agustn--
767 IV 826 804
______________________________________________________________________

2. diligte iustitiam qu iudictis terram. --Vulgata, Sabidura--
767 IV 629 82
______________________________________________________________________

3. diligtur nemo nisi cu fortna secnda est. --Ovidio--
767 VIII,2 IV 31 519 821
______________________________________________________________________

4. diligre parnts prma ntr lx est. --Valerio Mximo--
767 326 503 56 285 821
______________________________________________________________________

5. d facints adivant. --Varrn--
110 804 631
______________________________________________________________________

6. libnter homns id quod volunt credunt. --Julio Csar--
267 V,4 IV 826 747
______________________________________________________________________

7. libr sunt nostr cogitatins. --Cicern--
547 821 III
______________________________________________________________________

8. librtas est potstas vivnd ut velis. --Cicern--
286 821 338 799 826
______________________________________________________________________

9. ista ab inists petre insipintia est. --Plauto--
476 774 821
______________________________________________________________________

10. memnto pauperttis in tempre abundanti. --Vulgata--
587 365
______________________________________________________________________

11. memn etiam qu nol, oblivsc non possum qu vol. --Cicern--
IV 826 843 822 IV 826
______________________________________________________________________

12. errre mal cum Platne. --Cicern--
620 826
______________________________________________________________________


48
VERBA ANOMALA (VERBOS IRREGULARES)

I. esse, sum, fu, futrus

Este verbo tiene dos radicales distintos. El radical de nfectum (o presente) es es- . Este radical puede
encontrarse como es- (o como er-, ante vocal, por rotacismo) o como s-. El radical de perfecto es fu-.


tiempos de nfectum
indicativo subjuntivo imperativo


presente


sum [soy]
es
est
sumus
estis
sunt
sim [sea]
sis
sit
smus
stis
sint

es


este


pretrito imperfecto
eram [era]
eras
erat
ermus
ertis
erant
essem (forem)[fuera, sera, fuese]
esses
esset
essmus
esstis
essent



futuro imperfecto
ero [ser]
eris
erit
erimus
eritis
erunt

est
est

estte
sunto


NOTA: los tiempos de perfecto se conjugan regularmente

FORMAS NOMINALES
infinitivo presente esse (ser, estar, existir)
infinitivo perfecto fusse (haber sido)
participio futuro futrus, futra, futrum (que ha de ser)
infinitivo futuro futrum, futram, futrum esse (haber de ser)



Son compuestos de esse, sum, fu, futrus:
ab|esse, ab|sum, |fu, estar lejos, estar ausente, faltar.*
ad|esse, ad|sum, ad|fu (af|fu), estar cerca, estar presente, asistir.
inter|esse, inter|sum, inter|fu, interesar, tener inters en, estar entre.
pr|esse, prae|sum, prae|fu, estar delante, presidir, dirigir.*
super|esse, super|sum, super|fu, quedar, restar, sobrar, ser superior.

*Slo abesse y praesse tienen participio presente:
absns, absentis (ausente) prsns, praesentis (presente)



49

Tambin el verbo posse possum, potes, potu es un compuesto de esse. El verbo est compuesto, en
sus tiempos de nfectum, por el adjetivo potis, pote y el verbo esse; ante vocal, se conserva la t- ante
s-, se asimila:

pote sum >pot-sum >possum
pote eram >pot-eram >poteram



indicativo subjuntivo


presente
possum [puedo]
potes
potest
possumus
potestis
possunt
possim [pueda]
posss
possit
possmus
posstis
possint

pretrito
imperfecto
poteram [poda]
poteras
poterat
potermus
potertis
poterant
possem [pudiera, podra]
posss
posset
possmus
posstis
possent


futuro imperfecto
poter [podr / pudiere]
poteris
poterit
poterimus
poteritis
poterunt


infinitivo presente: posse (poder)

infinitivo perfecto: potusse (haber podido)



Los tiempos de perfecto se forman regularmente.
El adjetivo potens, potentis era originalmente el participio del verbo *potre.











50
II. velle, nlle, mlle


El verbo velle, vol, volu (querer) tiene las siguientes anomalas:

1. El radical vel- tiene variaciones fonticas normales: vol- delante de vocal que no sea i-; vul-
delante de consonante que no sea l-: vol-, vol-am; vel-im; vul-t, vel-le.

2. No tiene vocal de unin en el imperfecto de subjuntivo (vel-lem), en el infinitivo presente (vel-le), y
en la 3 persona del singular y 2 del plural del presente de indicativo (vul-t, vul-tis).

3. En el imperfecto de subjuntivo y en el infinitivo presente hay asimilacin progresiva: *vel-se >
velle-.

4. El presente de subjuntivo (velim) se forma con la -, marca de optativo, como sim.

5. La forma vs (2 persona singular del presente de indicativo) proviene de la misma raz que el
adjetivo invtus.


velle, vol, volu

tiempos de infectum
indicativo subjuntivo


presente
vol
vs
vult
volumus
vultis
volunt
velim
vels
velit
velmus
veltis
velint


pretrito
imperfecto
volbam
volbas
volbat
volbmus
volbtis
volbant



futuro imperfecto
volam
vols
volet
volmus
voltis
volent












51
El verbo nlle, nl, nlu (no querer) es un compuesto de n + velle, vol, volu: (n-vol > nl).
El verbo mlle, ml, mlu (querer ms, preferir) es un compuesto de magis + velle, vol, volu:
(mag(is)-vol > mvol > ml).

nlle, nl, nlu

tiempos de infectum
indicativo subjuntivo imperativo


presente
nl
nn vs
nn vult
nlumus
nn vultis
nlunt
nlim
nls
nlit
nlmus
nltis
nlint

nl


nlte

pretrito
imperfecto
nlbam
nlbas
nlbat
nlbmus
nlbtis
nlbant
nllem
nlls
nllet
nllmus
nlltis
nllnt



futuro imperfecto
nlam
nls
nlet
nlmus
nltis
nlent


nlt

nltte

mlle, ml, mlu

indicativo subjuntivo


presente
ml
mvs
mvult
mlumus
mvultis
mlunt
mlim
mls
mlit
mlmus
mltis
mlint


pretrito
imperfecto
mlbam
mlbs
mlbat
mlbmus
mlbtis
mlbant
mllem
mlls
mllet
mllmus
mlltis
mllent
futuro imperfecto mlam
mls
mlet
mlmus
mltis
mlent


Los tiempos de perfecto se conjugan regularmente.
Formas nominales: infinitivo presente: velle, nlle, mlle.
Infinitivo perfecto: voluisse, nluisse, mluisse.
Los participios de presente: volns, volentis y nlns, nlntis se utilizan slo como adjetivos.

52
III. ferre, fer, tul, ltum

1. Este verbo tiene como radical de presente fer-, como radical de perfecto tul-, y como radical de
supino (o participio) lt-. Sin duda, los radicales de perfecto y de supino pertenecen originalmente a
otro verbo (cf. tollere).

2. Delante de s, -t y r, no hay letra de unin; el radical se une directamente a las desinencias.

tiempos de infectum
indicativo subjuntivo imperativo



presente
(VOZ ACTIVA)
fer-
fer-s
fer-t
fer-i-mus
fer-tis
fer-u-nt
(VOZ PASIVA)
fer-or
fer-ris
fer-tur
fer-i-mur
fer-i-mini
fer-u-ntur
(VOZ ACTIVA)
fer-a-m
fer--s
fer-a-t
fer--mus
fer--tis
fer-a-nt
(VOZ PASIVA)
fer-a-r
fer--ris
fer--tur
fer--mur
fer--mini
fer-a-ntur
(VOZ ACTIVA)

fer


fer-te

pretrito
imperfecto
fer-ba-m
fer-b-s
fer-ba-t
fer-b-mus
fer-b-tis
fer-b-nt
fer-b-r
fer-b-ris
fer-b-tur
fer-b-mur
fer-b-mini
fer-b-ntur
fer-re-m
fer-r-s
fer-re-t
fer-r-mus
fer-r-tis
fer-re-nt
fer-re-r
fer-r-ris
fer-r-tur
fer-r-mur
fer-r-mini
fer-re-ntur



futuro
imperfecto
fer-a-m
fer--s
fer-e-t
fer--mus
fer--tis
fer-e-nt
fer-a-r
fer--ris
fer--tur
fer--mur
fer--mini
fer--ntur


fer-t
fer-tte
fer-u-nto



Los tiempos de perfecto se forman regularmente: tul tuleram tuler tulerim tulissem.















Son compuestos de ferre, tul, ltum:
af|ferre, af|fer, at|tul, al|ltum
au|ferre, au|fer, abs|tul, ab|ltum
con|ferre, con|fer, con|tul, col|ltum
d|ferre, d|fer, d|tul, d|ltum
dif|ferre, dif|fer, dis|tul, d|ltum
pr|ferre, pr|fer, pr|tul, pr|ltum
re|ferre, re|fer, re|tul, re|ltum
formas nominales
infinitivo participio gerundio gerundivo supino
presente activo
ferre
presente pasivo
ferr
perfecto activo
tulisse
presente

ferns,
ferntis
activo

ltum
perfecto pasivo
ltum, am, um esse
perfecto
ltus, a, um
futuro activo
ltrum, am, um esse
futuro
latrus, a, um

ferend
ferend
ferendum
ferend

ferendus
ferenda
ferendum
pasivo

lt
53

IV. fier, f, (factus sum)

El verbo fier tiene tres significados: ser hecho (pasiva de facre), llegar a ser y suceder (impersonal).


tiempos de infectum
indicativo subjuntivo imperativo


presente
f
fs
fit
fmus
ftis
funt
fam
fs
fat
fmus
ftis
fant

f


fte

pretrito
imperfecto
fbam
fbas
fbat
fbamus
fbtis
fbant
fierem
fieres
fieret
fiermus
fiertis
fierent



futuro
imperfecto
fam
fs
fet
fmus
ftis
fnt




Los tiempos de perfecto se forman con el participio del verbo facere (factus, a, um) y el verbo esse.
El gerundivo es faciendus, a, um.















54

V. re, e, i, itum

1. El radical de este verbo era *ei-; ante vocal se encuentra e-, ante consonante, i- (larga o breve).

2. El radical del perfecto puede ser iv- o i-. Normalmente, los tiempos de perfecto se conjugan sin la v;
delante de la s, ii se convierte en i: iisti > isti.

tiempos de infectum
indicativo subjuntivo imperativo


presente
e
s
it
mus
tis
eunt
eam
es
eat
emus
etis
eant




te

pretrito
imperfecto
bam
bs
bat
bmus
btis
bant
rem
rs
ret
rmus
rtis
rent


futuro
imperfecto
bo
bis
bit
bimus
bitis
bunt

t
t

tte
eunt


indicativo subjuntivo


pretrito
perfecto
iv > i
ivist > st
ivit >iit
ivimus >iimus
ivistis > stis
ivrunt > irunt
iverim >ierim
iveris >ieris
iverit >ierit
iverimus >ierimus
iveritis >ieritis
iverint >ierint


pretrito
pluscuamperfecto
iveram >ieram
ivers > iers
ivert > iert
ivermus > iermus
ivertis > iertis
ivernt > iernt
ivissem > ssem
ivisses > sses
ivisset > sset
ivissemus > ssemus
ivissetis > ssetis
ivissent > ssent



futuro
perfecto
iver > ier
iveris >ieris
iverit >ierit
iverimus >ierimus
iveritis >ieritis
iverint >ierint



55


C. Cornelus Tactus
dialgus d oratorbus

[29] At nunc natus infans delegtur Graeclalcu ancll, cu adiungtur unus aut alter ex
omnbus servs, plermque vilissmus nec cuquam seri ministeri accommodtus. hrum
fabls et errorbus [et] virds [tenr] statim et ruds anm imbuntur; nec quisquam in
tot dom pens habet, quid coram infnte domn aut dicat aut faciat. quin etiam ips
parnts non probitt neque modesti parvls adsuefacunt, sed lasciv et dicacitt, per
qu paultim impudnta inrpit et su alienque contmptus. iam vr propria et peculiara
huius urbis vita pne in utr matris concp mihi vidntur, histrinlis favor et
gladiatrum equrmque studa: quibus occuptus et obsssus anmus quantlum loc
bons artbus relnquit? quotum quemque invenes qu dom qucquam aliud loqutur? qus
als adulescentulrum sermns excipmus, s quando auditora intravmus? ne
prceptrs quidem ulls crebrirs cum auditorbus sus fabls habent; collgunt enim
discipls non severitte discipln nec ingeni experimnt, sed ambitine salutatinum et
illecbrs adulatins.

En cambio ahora, al nacer, el infante es entregado a alguna esclava grcula, a la cual se
suma uno o dos de entre todos los siervos, por lo comn los ms viles y no apropiados
para ninguna funcin seria. De los cuentos y errores de stos se empapan desde luego sus
nimos tiernos y sin cultivo, y nadie en toda la casa tiene cuenta de lo que dice o hace ante
el infante seor. An ms, los mismos padres acostumbran a los prvulos no a la probidad
ni a la modestia, sino a la frivolidad y a la burla, por cuyo medio poco a poco se insina la
impudencia y el desprecio de lo propio y de lo ajeno. Pero, adems, los vicios propios y
peculiares me parece que se conciben casi en el tero de la madre: el aprecio por el teatro y
la aficin por los gladiadores y los caballos: con los cuales ocupado y obsesionado el
nimo, cun pequeo lugar deja para las buenas artes! Cun pocos encontrars que hablen
en casa de alguna otra cosa! Qu otras plticas de los jovencitos escuchamos, si alguna vez
hemos entrado en los auditorios? Ni siquiera los preceptores tienen ningunas charlas ms
frecuentes con sus oyentes, pues renen a sus discpulos no por la severidad de su
disciplina ni por la prueba de su ingenio, sino por la intriga de los saludos matinales y las
aagazas de la adulacin.


Traduccin del doctor Roberto Heredia Correa



56




DICTA
Catnis
II


Tllrs s frt vls cgnscr clts,
Vrglm lgt; quds mg nss lbrs
hrbrm vrs, Mcr hc tb crmn dct;
s Rmn cps t Pnc nscr bll,
Lcnm qurs, qu Mrts prl dxt;
s qud mr lbt vl dscre mr lgnd,
Nsnm ptt; sn autm cr tb hc st,
t spns vvs, aud qu dscr psss,
pr qu smtm vts ddctr vm:
rgo ds t qu st spnt dsc lgnd.



Si quieres aprender a cultivar la tierra,
ve y lete a Virgilio; si el poder de las hierbas
te intriga ms, lo expone Macer en su poema;
si quieres saber algo de Roma y de sus guerras,
de los combates de Marte busca en Lucano el cuento;
si te gusta el amor, y aprenderlo leyendo,
procrate un Ovidio; pero si te desvelas
por vivir sabiamente, escchame y entrate
de cmo, sin reproche, vivir da tras da:
ven conmigo, y aprende qu es la sabidura.


57



Quid significant hc verba Latna? Respnde Hispance.



1) esse, sum, fu, futrus 21) arbitrr, arbtror, arbitrtus sum
2) abesse, absum, afu 22) conr, conor, contus sum
3) adesse, adsum, adfu 23) ltr, ltor, lttus sum
4) deesse, desum, defu 24) morr, moror, mortus sum
5) posse, possum, potu 25) suspicr, suspcor, suspictus sum
6) ferre, fer, tul, ltum 26) pollicr, pollicor, pollictus sum
7) differre, differ, distl, diltum 27) rr, rer, ratus sum
8) inferre, infer, intl, illtum 28) tur, tuor, tu(i)tus sum
9) proferre, profer, protl, proltum 29) verr, veror, veritas sum
10) referre, refer, rettl, reltum 30) fru, fruor, fructus sum
11) transferre, transfer, transtl, transltum 31) (g)nasc, (g)nascor, (g)natus sum
12) fier, fi, factus sum 32) loqu, loquor, loctus sum
13) re, e, i (iv), itum 33) mor, morior, mortuus sum
14) exre, exe, exi, extum 34) oblivsc, oblivscor, obltus sum
15) perre, pere, peri, pertum 35) pat, patior, passus sum
16) prterre, prtere, prteri, prtertum 36) sequ, sequor, sectus sum
17) transre, transe, transi, transtum 37) t, tor, sus sum
18) velle, vol, volu 38) abt, abtor, absus sum
19) nolle, nol, nolu 39) orr, orior, ortus sum
20) malle, mal, malu 40) potr, potior, pottus sum

58
Quid signficant h oratins Latn? Respnd Hispanc

1) amicita magis lcet int er qules. (Cicern)


_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _


2) iustita omnum est domna et r egna vir t t um. (Cicern)


_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _


3) glor ia umbr a vir t t is est. (Sneca)


_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _


4) misr s pr udent a r elnquit . (Ovidio)


_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _


5) misr am ser vit t em fals pacem vocant . (Tcito)


_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _


6) mor s honst a spe vit am quoque t ur pem or nat . (Cicern)


_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _


7) sapint homn vivr e est cogit r e. (Cicern)


_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _


8) nudus amor form non amat artificum ( Proper cio)


_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _


9) omna vincit amor. (Virgi l io)


_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _


10) vido bar bam et pall ium, phi losphum nondum vido. (Aulo Gelio)


_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _


11) barba non facit phi losphum.


_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _


12) nemo potest persnam di fer r e. (Sneca)


_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
59

13) nemo potest duobus domns ser vr e. (Vulgata, Matt.)


_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _


14) nemo sine crimne vivit . (Catn)


_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _


15) qu vit a odit, homnes odit . (Plinio)


_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _


16) fort es for t na adivat . (Terencio)


_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _


17) nemo patriam amat quia magna est, sed quia sua. (Sneca)


_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _


18) monr e et monr pr opr ium est ver amicit (Cicern)


_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _


19) mors est non esse. (Sneca)


_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _


20) quid est somnus gel d nisi mor t is imgo? (Ovidio)


_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _


21) vita sine littr s mor s est . (Robertson)


_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _


22) vit a mor t ur um in memor i vivr um est post a. ( Cicer n)


_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _


23) divna nat r a dedit agrs, ar s humna dificvit ur bs. (Varrn)


_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _


24) amicit i mmor t ls, mort ls ini mi cit esse debent. (Tito Livio)


_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _


60

25) sapienta ar s bene vivnd est . ( Cicer n)


_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _


26) omns homns nat r scr e desidr ant . ( Moer beke)


_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _


27) genus humnum quer t ur fals d nat r su. (Salust io)


_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _


28) fort na r r um humanr um domna est . ( Cicer n)


_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _


29) homo sapiens in s semper divit s habet . ( Fedr o)


_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _


30) in princip cr evit Deus clum et t er r am. (Gen.)


_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _


31) omnis ar s nat r imit at o est . (Sneca)


_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _


32) errr s medicr um t er r a tegit.


_ _ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ ___ _ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ _


33) cl t egt ur qu non habet ur nam. (Lucano)


_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _


34) non recpit st ult us ver ba pr udent . (Vulgata, Prov.)


_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _


35) possde sapient am, quia aur mel ior est . (Vulgata, Prov.)


_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

36) dum loquor hora fugit (Ovidio)


_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _


61

37) ocl sunt in amr e ducs (Proper cio)


_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _


38) ocls habent et non vidbunt ( Vulgat a, Psal. )


_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _


39) alina vit a in ocls habmus, in t erg nost r a sunt . (Sneca)


_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _


40) homnis mens discnd alt ur . (Sneca)


_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

41) homnes amplius oculs quam aurbus credunt (Sen. Ep. 6, 5)



_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _


42) arma antqua mans ungues dentesque furunt (Lucr. 5, 1283)



_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _


43) timo homnem unus libr (frase atribuida a Santo Toms de Aquino)



_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _


44) turpe est aliud loqu, aliud sentre; sed turpus aliud scribre, aliud sentre (Sneca)



_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

45) Omnes homnes, qu sese student prstre cetrs animalbus, summ ope nit decet ne vitam

silent transant veluti pecra, qu natra prona atque ventr obdenta finxit. (Salustio)


_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

You might also like