You are on page 1of 646

OEUVRES

DE

DESCARTES
MEDITATIONES
DE

PRIMA PHILOSOPHIA
VII

M. Darboux, de l'Acadmie des


la

Sciences, doyen honoraire de


et

Facult des Sciences de l'Universit de Paris,

M. Boutroux,
professeur

de

l'Acadmie

des

Sciences

Morales

et

Politiques,

d'histoire
l'Institut

de la philosophie moderne la Sorbonne. directeur de


Thiers, ont
suivi

l'impression

de cette publication

en

qualit de commissaires responsables.

OEUVRES
DE

DESCARTES
PUBLIES
PAR

Charles

ADAM &

Paul

TANNERY

sous LES AUSPICES

DU MINISTRE DE L'INSTRUCTION PUBLIQUE

MEDITATIONES
DE

PRIMA PHILOSOPHIA
vil

PARIS
LOPOLD cerf, IMPRIMEUR-DITEUR
12,

RUE SAINTE-ANNE,

12

1904

AVERTISSEMENT
Retmti
PHiA,
I

in

Des-Cartes Meditationes d Prima Philosoqua Dei existentia et Anim immortalilas de|


| | \ \

monstratur

tel est le titre

complet de

la

premire dition de

l'ouvrage que nous appellerons tout simplement, en franais,


les

Mditations de Descartes, Cette premire dition fut pu-

Michel Soly, en 1641 (achev d'imprimer, le 28 aot 1641), cinn Privilgia et Approbatione Doctonan. Le privilge se trouve, en effet, la fin du volume, ou plutt
blie Paris, chez

un Extraict du Privilge du Roy, que nous avons reproduit au prsent volume, p. 448. Mais l'approbation annonce manque; nous savons, par la Correspondance de Descartes, et nous
verrons, dans
la

Vie du philosophe, au chapitre de l'historique

de cette publication, toutes les tentatives faites pour l'obtenir, mais en vain. Il reste, ce sujet, l'Eptre au Doyen ainsi

qu'aux Docteurs de

Sorbonne Sapienlissimis Clarissimisque Viris Sacr Facultatis Theologi Parisiensis Decano et Doctoribus, Renaius Des-Cartes S. D., imprime en tte de l'diune Prface, tion. Viennent ensuite trois pices prliminaires
la
:

Prfatio ad Lcctorem, un. Index,

et

un plan ou vue d'ensemble,


corps de l'ouvrage,

Synopsis, laquelle seule est pagine, p. 1-7. Puis, successive-

ment,

les six

Mditations, qui forment

le

bien que matriellement elles n'en occupent que la cinquime


partie environ, p. 7-1 16. Les Objections suivent, avec les R-

ponses du philosophe
p.

premires Objections, d'un Thologien,


p.

117-131, et Rponses,

i32-i6o; secondes Objections,


p.

de Thologiens et de Philosophes,
suivies d'un

161-172, et Rponses,
p.

Abrg
II.

la

faon des Gomtres,

172-282;
a

uvres.

VI

Avertissement.

troisimes Objections, d'un Philosophe, avec Rponses intercales, p. 233-271, quatrimes


trs
p.
subtil, .subtilissimi

Objections,
p.

d'un Thologien

Theologi,

272-304, et Rponses,
le seul

3o5-354; cinquimes Objections, de Pierre Gassend,

qui soit

nomm,

p.

355-4g2, et Rponses, p. 493-55

siximes

ou dernires Objections, p. 552-566, et Rponses, p. 566-6o2.


Total, 602 pages (plus 20 pages prliminaires, non
rotes); format in-8.

num-

Des-Cartes Meditationes de Prima PhilosoIn quibus Dei existentia, et anim human a corpore PHiA, demonstrantur His adjunct sunt varice objecdistinctio, demonstrationes docto\riim lirorum in istas de Deo et anima cum Responsionibus Authoris. Secunda editio septitiones; non visis aucta tel est le titre mis objectionibus antehac complet de la seconde dition, publie Amsterdam, chez la Louis Elzevier, en 1642. Format, petit in-12. Marque Minerve; c'est mme un des premiers ouvrages o figure cette marque, avec la devise Ne extra oleas. Le titre, on le voit, est un peu chang in quibus, au lieu de in qua ; et surtout, au
Renati
I \ (
|
|

lieu

de anime immortalitas, cette variante significative

ani-

m human a
mme

corpore distinctio. Point d'approbation non plus

d'ailleurs, et plus

de privilge. Mais on retrouve, d'abord,


la

le

contenu que dans


lo-ii).
p.

premire dition, et dans

le

mme

ordre, sauf toutefois Y Index, qui a disparu (nous l'avons donn

en note,

p.

Voici ce contenu
1-6
;

Epistola, Prfatio,
p.

Synopsis, celle-ci

les six

Mditations,

7-95

prei32-

mires Objections
191-,

et

Rponses,

p.

96-131

secondes, p.
p.

troisimes,
p.

p.

192-224; quatrimes,

quimes,
ainsi

que l'annonce
dans

297-454; et siximes, p. le titre de tout l'ouvrage,


les dernires,

225-296; cin455-496. Mais en outre,


les siximes

Objections ne sont plus


1641
;

ultim,

comme

en

l'dition

de 1642,

elles sont suivies

des septimes

Objections avec les Notes de l'A utcur. Et cette importante addition forme

comme

un nouveau volume,
:

la suite

du premier,
j
\

avec un frontispice particulier

Objectioncs scptim In

Medi-

Avertissement.
tatones
\ \ \

vu

dprima Philosophia cum uotis Authoris. [AmsteApud Ludovicum Elievirium, 1642. Cum Authoris lodami, consensu), et avec une pagination part, p. i-i38, le fron\ \

tispice et le revers

comptant

d'ailleurs

Les caractres restent d'abord les Objections et Rponses et les Mditations qui prcdent. Mais
la

comme pages et 2. mmes que pour toutes les


i

seconde dition

fait

suivre ces septimes Objections, o les

Notes de Descartes sont intercales, d'une pice fort importante encore, la Lettre de Descartes au P, Dinet, intitule Admodum Reverendo Patri Patbi Dinet Societatis Jesu Prposito provinciali per Fraticiam, Renatus Des Cartes
:
\
|

S.

D. Cette Lettre
la

est

imprime en caractres plus


la

forts, et

va de
qu'en

page

Kg 212; elle continue donc

pagination

des septimes Objections, et forme avec elles un tout. C'est


effet,

pour une partie au moins,

elle les

complte

les

septimes Objections sont du P. Bourdin, jsuite, qui avait

pour suprieur
rcit

le

P. Dinet, et Descartes fait ce dernier

un

de ses dmls avec Bourdin,

comme

aussi, par la

mme

occasion, avec un ministre d'Utrecht, Gisbert Vot. Cependant

ce nouveau volume, bien que pouvant se dtacher du premier,


fait

vritablement corps
fait

avec

lui,

puisque
:

le

faux-titre

de

celui-ci en

expressment mention
.

Secuiida editio...

septimis objectionibus.

aucta.

Telles sont les deux sources auxquelles nous puiserons pour

une nouvelle dition

latine des Mditations. Celles-ci furent


fois

cependant rimprimes encore une

du vivant de Descartes,
Synopsis cependant, et

mais sans

les

Objections et Rponses qui les accompagnent,


la

sans l'Eptre ni

Prface,

avec

la

Descartes n'eut aucune part cette rimpression. Ce fut en

Amsterdam, apud lohannem Blaer un ami de Gassend, Samuel Sorbire, tabli pour lors en Hollande, y publia
1644,
:

les

Objections de celui-ci, c'est--dire les cinquimes, avec les

Rponses de Descartes, et de longues Rpliques ou Instances de Gassend encore, le tout sous ce titre Ptri Gassendi DisQuisiTio Metaphysica. Seu Dubitationes et Instanti :
:
| I

viii

Avertissement.
\

\adpersus

Renati Cartesii

Aletaphysicam

et

Rcsponsa. L'ou-

vrage in-4'' ne compte pas moins de 3 19 pages (plus 14 pages non numrotes). A la fin du volume, pour la commodit du
lecteur, Sorbire a ajout le texte des six Mditations, avec

une pagination nouvelle, de 48 pages (le faux-titre comptant Renati Des-Cartes Meditationes De Prima pour et 2)
I
:
|

Philosophia,

In quitus Dei
I

existentia, et

Anim human
\

a cor\pore

distinctio,
\

demonstrantur. {Anistelodami,

Apud

lohannem Blaev,

CID ID C XLIV.)
aucun
intrt.

Cette addition n'offre

d'ailleurs pour le texte

Les autres ditions des Mditations en latin ne parurent qu'aprs la mort de Descartes. Les Elzevier d'Amsterdam en donnrent jusqu' cinq, sans compter celle de 1642; celle-ci
tait

un

petit in- 12, les cinq autres furent dans le format in-4.

La premire
mme,
si

dition elzevirienne in-4 est de i65o; les quatre

suivantes sont de 1654,

i663,

1670 et 1678. Le

titre est le

ce n'est que ces quatre dernires portent la mention

editio ultima,

au

lieu

de tertia en i65o.
le

En

outre les deux prela

mires (i65o et 1654) portent troisime (i663) ceux de Louis

nom

de Louis Elzevier,

et Daniel, et les

(1670 et 1678) celui de Daniel seulement. Voici

deux dernires le titre com|

Renati Des Cartes Meditationes de prima PHILOSOPHIA. In quitus Deiexistentia, et anim human a corpore distinctio, demonstrantur. \His adjunct suntvari objectiones doctorum virorum in istas\de Deo et anima demonstra toutes
:
]

mun

tiones.

Cum Responsionibus
et

Authoris.

Tertia editio (ou Editio


:

ultima) prioribus auctior

emendatior. (Marque

la

Minerve.)

Mme
savoir
:

pagination galement dans ccb cinq ditions in-4,


6 feuillets liminaires,

igi pages pour

l'a

i" partie,

164 pages pour V Appendix (dat 1649 dans l'dition de i65o), 88 pages pour l'Epistola ad Voetium. Ces 88 pages constituent

une addition,
dition de 1642

fort

importante de l'dition nouvelle. Elle

fait

suite naturellement la Lettre au P. Dinct, qui terminait l';

et surtout elle

cela, aurait peut-tre

paru

complte un volume qui, sans un peu maigre, avec 191 4-164

Avertissement.

ix

88 ou 355 pages seulement, tandis qu'il en compte 355 ou 443. D'ailleurs Louis Elzevier avait lui-mme imprim En outre, la dj cette lettre Voet sparment, en 1643.

premire

partie

donne,

aprs

les

siximes

Objections

et

Rponses, une pice que Louis Elzevier avait aussi publie


part, en 1648
:

Renati Des Cartes, Not


amii

in

programma

quoddam,
p.
1

sut finem

69-191. Par contre, les


figurent

164J, in Belgio editum, etc., cinquimes Objections de Gassend

ne

pas leur place, entre les

quatrimes et

les

siximes. A cet endroit, Elzevier donne la traduction latine de deux pices insres en 1647 dans le volume des Mditations

un Avertissement de Descartes, au sujet des Objections de Gassend, et une Lettre Cierselier en rponse quelques-unes des Instances publies dans la Disquien franais
:

savoir,

sitio

Meiaphysica en 1644. La premire de ces deux pices offre, dans l'dition de i65o, une particularit fort intressante tandis que, pour tout le reste, elle ne fait que traduire exacte:

un passage cependant se trouve tout chang. A propos des Objections de Gassend, Descartes avait dit en Lors que i'ay fccu que Monfieur C. L.R. prenoit la franais

ment

l'original,

veine de traduire

les

autres objeions, ie

iay pri d'obmettre


la

celles-cy. (Vol. des Mditations

en franais, dans

prsente
:

dition, p. 109,

1.

8-1

.)

Voici la phrase latine correspondante

Cm

audivi Ltidovicum Elievirium,


aliis

indusirium typogra-

phum, Meditationes meas un cum


tiones omitteret.
p.

Objectionibus prlo sua

iterum subjiccre decrevisse, rogavi ipsum ut Quintas objec(Edition d'Amsterdam, Louis Elzevier, i65o,
fait

141.)

Descartes aurait donc

lui-mme des recommanfait foi la

dations expresses Louis Elzevier, pour que l'dition de i65o

(commence

en 1649, comme en VAppendix), c'est--dire la seconde qui


d'ailleurs

date de

sortit

des presses

d'Amsterdam, diffrt de celle de 1642, qui tait la premire

imprime Rponses

en

Hollande.
fait

Toutefois Elzevier ne voulut pas


les

exclure tout
:

du volume,

cinquimes Objections

et

il

se contenta de les relguer, avec les septimes


II.

uvres.

Avertissement.

(du P. Bourdin), dans un Appeiidix, ainsi

compos

p. 2,

Typo-

graphus

p. 3, Objectiones quint : Eximio viro Eenalo Cartesio P. Gassendus Gassendits S. ; p. 55, Responsio Authoris ad quintas Objectiones ; p, 78, Objectiones septim

Lectori ;

cum

notis Authoris, sive

Dissertatio de

prima philosophia
etc.

p. 143,

Admodum

Reverendo Patri Dinet,

Au
:

reste, voici,

ce sujet, la dclaration de l'diteur lui-mme, en tte de cet

Appendix, sous

Typographus Lectori Etiamsi Auctor Meditationum de Prima Philosophia nole titre

luerit ut Objectiones

quint amplius in suo libro cum cteris


loco

lger enlur, ut ex posita


potest ; quia

illarum Admonitione

liquere

rem

curiosis

tamen a magni nominis Philosopha sunt profect, ingeniis non ingratam me facturiim existimavi, si

nias hoc loco, quann'is alieno, un

cum Responsionibus

repo-

nerem.

Qu

ratio

cm pro

septimis etiam Objectionibus et

Responsionibus militet, eas quoque Quintis subjunxi, simulque


Epistolas ad lesuitam Dinet

& ad

Gisbertum Voetium Vltra-

jectinum

Theologum. Et ne qua in re illorum votis desim, eadem opra Me significabo, Primarum objectionum auctorem esse doctum quendam Fderati Belgii Theologum, Secundas Luteti a Marino Mersenno ex diversorinn Philosophorum et Theologorum ore exceptas fuisse, Tertias esse Thom Hobbii
celebris Philosophi Angli,

Quartas Antonii Arnaldi Doctoris

Theologi Sorbonici, Quintas nomen auctoris sut Ptri Gassendi prferre, Sextas rursus ab

ore fuisse exceptas.

eodem Mersenno ex aliorum Sept i mas denique apparere ex Epis toi a ad


cujusdam.
en

Pat rem Dinet

esse lesuit

Vinrent ensuite les ditions de Blaev, Amsterdam,


duction des ditions elzeviriennes.

i685, 1698, etc., aussi dans le format in-4. C'est la repro-

Mme
les

omission des cin-

quimes Objections de Gassend, entre


siximes
;

quatrimes

et

les

on trouve,
:

la place, la

traduction latine des deux

mmes
des

pices

Avertissement de Descartes, dans l'dition


et

franaise de

1647,

Lettre

Clerselier.
etc.,

Mme

addition

Not

in

programma quoddam,

aprs les siximes

Avertissement.
Objections.

xi

Mme Appendix compos


et

de

la

mme

manire

cinquimes Objections de Gassend


les

Rponses de Descartes,
Notes intercales de Dinet. Enfin, pour ter-

septimes (du P.

Bourdin) et les

Descartes, Lettre

de celui-ci au P.

miner,

la

Lettre Voet.

De

quelle faon maintenant convient-il d'utiliser les ditions


le

anciennes, soit pour

contenu du prsent volume,


?

soit

pour

rtablissement du texte

Pour
plte

le

contenu,
faire
loi.

la

demment
:

seconde dition, celle de 1642, doit viLa premire dition, en eflfet, est incom-

y manque les septimes Objections, qui n'avaient pas t envoyes temps pour y figurer, et qui d'ailleurs ont t faites, non pas, comme les autres, sur une copie manuscrite
il

adresse avant toute impression par Mersenne aux thologiens

ou philosophes dont

il

provoquait les critiques, mais sur


28 aot 1641, et que
le P.

le

volume imprim ds
de
le critiquer.

le

Bourdin,
fin

auteur des septimes Objections, tudia de lui-mme seule

Descartes ayant

joint,

en outre, ces septimes


la

Objections, accrues de ses propres Notes,

Lettre qu'il crivit

ensuite au P. Dinet, nous ne les sparerons pas non plus dans


le

prsent volume. Mais nous n'y ajouterons pas cependant,


l'ont fait les Elzevier,

comme
la

de i65o 1678, et ensuite Blaev,


effet,

Lettre Voet. Cette addition, en

de

la

part des impri-

meurs de Hollande, semble n'avoir eu d'autre cause que le besoin de grossir un volume qui, sous le nouveau format in-4, aurait t un peu mince. Or notre prsent volume des Mdita' lions en latin se trouve assez gros sans cela. D'ailleurs, si une
bonne moiti de la Lettre au P. Dinet relate, en effet, les dmls de Descartes Utrecht avec Voet, ce qui explique que la Lettre Voet vienne naturellement la suite, il faudrait donc
aussi,

pour avoir un tout complet, imprimer encore


en outre,

la Lettre
le

apologtique au Magistrat d' Utrecht, toujours sur


sujet, et

mme

comme

l'ont fait les

ditions hollandaises
etc.,

partir de i65o, les Nutce in

programma

dernire pice

XII

Avertissement.

et

du dossier des relations de Descartes avec son ancien disciple ami d'Utcecht, le professeur Henry de Roy. Ne vaut-il pas
mieux, puisqu'aussi bien
la

place nous ferait dfaut, rserver


Voet, Lettre apologtique au
in

ces trois pices

Lettre
et

Ma-

gistrat d'Utrecht,

Nota'

programma
?

etc.,

qui compl-

teront fort bien notre autre volume, un peu mince sans cela,

des Principia Philosophi en latin

D'autre part, nous n'imiterons pas les diteurs de Hollande,


qui ont t de leur place chronologique les cinquimes Objections et

un simple Appendix avec les septimes, etc. Ils ont bien pu s'autoriser pour cela de V Avertissement de Descartes, dans l'dition franaise des MditaRponses, pour en
faire

tions

en 1647, et

mme

d'instructions prcises que

le

philo-

sophe parat avoir donnes Louis Elzevier en 1649. Toutefois Descartes ne parle, en 1647, 1"^ ^^ '^ traduction de

engage Clerselier ne pas mais lorsqu'elles eurent t traduites quand l'entreprendre mme, il ne s'opposa pas ce qu'elles fussent imprimes la fin du volume. Plus tard, galement, en 1649, malgr ses instructions Louis Elzevier, il laissa rimprimer le texte, au moins en Appendix. D'ailleurs lui-mme avait dj permis, et sans doute pris soin, qu'on imprimt ce texte des cinquimes Objections, avec ses propres Rponses en latin, entre les quaces cinquimes Objections, et
;

il

trimes et les siximes, dans


lui,

la

seconde dition

faite

auprs de

Amsterdam, par Louis Elzevier en 1642. Nous serons


fidles, ce

donc plus

semble, sa pense premire, en


lui,

les

maintenant,

comme

leur

place

dans

l'ensemble de

l'uvre, qu'en coutant avec trop de complaisance un


lui

mot qui
d'hu-

sera peut-tre chapp plus tard dans un


et qu'aprs l'avoir dit,
il

moment

meur,

n'aura pas voulu retirer, sauf


il

fermer demi les yeux sur ce que feraient ses diteurs. Et


tait si loin

de rester lui-mme indiffrent aux Objections de


il

Gassend, que non seulement


imprimt, bien qu'
aise en
la suite

permit, en

fin

de compte, qu'on
traduction franil

des autres, et

la

1647 et

le

texte latin en

1649-1650, mais

voulut

Avertissement.
lire

xiii

en outre
il

le

gros livre d'Instances ou Disquisitio Meta-

physica, et

A
(p.

y rpondit au moins sur quelques points. nous avons cru devoir reproduire in extenso ce propos, 394-409 du prsent volume) la table des matires de

cette Disquisitio, laquelle table a le double avantage de

donner
et,

la fois le

sommaire

dtaill des Instances

de Gassend
de 1642,
les

ce

qui manquait dans

les ditions

de

1641

et

som-

maires, point par point, des

Objections de Gassend et des

Rponses de Descartes, bien que, fort probablement, ces derniers sommaires soient l'uvre de l'diteur de la Disquisitio,

Samuel Sorbire.
Enfin
il

est peine besoin

de dire que, tous

les endroits

o la chose
est

est ncessaire, le lecteur sera averti des diffrences


la

entre l'dition de 1642 et celle de 1641, et dont

plus notable

un assez long passage qui termine les Rponses de Descartes aux quatrimes Objections d'Antoine Arnauld ce passage trs important sur l'Eucharistie, envoy d'abord en 1640 Mersenne, n'avait point paru dans la premire dition, en
:

1641, sans doute afin d'obtenir plus aisment l'approbation de


la

Sorbonne;

il

fut rtabli
1.

haturellement dans l'dition de 1642


1.

(voir ci-aprs, p. 252,

22, p. 256,

8).

Pour

le texte,

on

doit suivre aussi cette seconde dition

de

1642. Celle de 1641, en effet, fut imprime Paris, loin de

Descartes, qui tait en Hollande, et qui on n'envoya point les


preuves. Mersenne, qui eut
tenta de
le

soin de l'impression, se con-

demander de temps en temps au philosophe quelques


la

corrections ou modifications, quelquefois pour le sens, le plus

souvent pour
la

langue. C'est tout ce que nous apprend du moins


et les

correspondance de Descartes,

renseignements qu'elle

donne ce

sujet sont rappels avec soin,

dans

le

prsent volume,

par des notes au bas des pages. D'ailleurs, nous avons une dclaration qui, elle seule, suffirait pour tablir l'infriorit du
texte de la premire dition
l'dition

compare

la seconde.
:

la fin

de

de 1641, page des errata, on trouve ceci

Quoniam

XIV

Avertissement
abfente Authore, alqite ab exemplari, non ab eius manuftypis

hc
qiiin

cripto,

mandata

siait,

nulla diligentia potuit impedire,

aliqui errores

irrepferint,

quorum prcipui

Jic

corri-

gentur.

Ce

n'est pas

que
les

l'on soit

sr cependant que Descartes ait


la

revu lui-mme

preuves de

seconde dition. Mais

la

chose

est vraisemblable,

l'impression se faisant

Amsterdam, qui

n'est pas tellement loign (huit lieues environ) d'Endegees, o habitait Descartes toute cette anne 1642. Nous pouvons donc suivre ce texte avec pleine confiance, sans manquer d'ail-

leurs de signaler soigneusement toutes les variantes de la pre-

mire dition. D'autres variantes encore, et parfois


corrections heureuses, nous ont t fournies, pour

mme

des

le

texte des

cinquimes Objections
;

(celles d Gassend, Mctaphysica de 1644 nous avons signal chacune au passage. L'oithographe non plus n'est pas la mme dans les deux ditions de 1641 et de 1642. Nous adopterons aussi celle de Hollande en 1642. Elle prsente cependant plusieurs innova-

par la Disquisitio

du j (sauf cependant pour les majuscules en tte des mots, o l'on trouve presque toujours I, et
tions
:

distinction de Vi et

le

cas particulier, ajo, ajebant)

distinction de
le

;/

et

de

v, aussi

bien

comme
:

lettres initiales
1,

que dans
le

corps des mots,


Paris,

etc.

L'dition de 164

au contraire,

faite

est plus ar.

chaque
tte des

elle

ne distingue point
;

coniicere, etc.)

elle

j de 1'/ (exemple eim, imprime uniformment v pour u ou v en


11

mots

[vt,

vnus, etc.), et

pour v ou

11

dans

le

corps des

mots

[diuersus,

piuunt, etc.).

cet gard, elle se rapproche

certainement plus de l'orthographe de Descartes, et peut-tre


convenait-il de l'adopter. Toutefois,

comme

le te.xte

imprime

Paris

l'a t,

non sur

le

manuscrit du philosophe, mais sur une

copie

[ab

cxemplari,

non ab dus manufcriplo),


par

et

comme,
1G42
l'a

d'autre part. Descartes a laiss passer dans l'dition de

l'orthographe des Elzevier, et

consquent
la suivre

ne

pas

dsapprouve, nous pourrons donc

sans scrupule,

comme

plus conforme aussi d'ailleurs

nos habitudes mo-

Avertissement.
dernes.

xv
intressante

Notons une

particularit

des
;

cin-

quimes Objections, et qui parat propre Gassend


la retrouve,

car on

non seulement dans


et

le

texte de ces Objections,

en 1642, mais dans la Disquisitio Metaphysica de 1644, et en gnral dans toutes les uvres de ce philosophe (Gassendi Opra, dition de i658). Presque tou-

imprim en 1641

jours, e/ est mis

pour e dans
/

les

mots omneis, plureis,


etc.

etc., et

mme

aussi pour

dans

heic, heinc,

Nous reproduirons

cette particularit.

nous a quelque temps arrts. Le texte latin des Mditations est imprim, soit en 1641, soit en 1642, tout d'une venue, presque sans mettre la ligne, ce qui en rend la

Une

difficult

lecture assez fatigante. Sans doute on a l'impression en quelque


sorte matrielle d'un
l'autre, et qui

raisonnement qui se
et

tient d'un bout

forme un tout compact


des articulations

comme un

bloc.

Tou-

tefois le

raisonnement de Descartes a bien aussi quelque sou-

plesse et

comme

il

ressemble un organisme

qui se dveloppe, ou bien

un corps de troupe en marche,


moins

avec ses compagnies et ses escouades qui se succdent des intervalles rguliers. C'est pourquoi les anciens diteurs, au

pour

la traduction

franaise, n'ont pas craint de mettre la

ligne aussi souvent que la chose leur a paru possible.


fait

Nous avons

de mme, avec d'autant moins de scrupule qu'une tude attentive du texte de Descartes fournit, ce semble, quelques
indications ce sujet, et qu'en dcoupant par tranches, autant

que possible en habile cuisinier, comme du philosophe, nous n'avons point cru

disait Platon, la

pense

trahir ses intentions,

mais, au contraire, les respecter et les suivre plus fidlement.

En

effet, la

sixime Mditation et dj

mme

la

cinquime

ne ressemblent point en cela aux quatre qui prcdent, comme si les diteurs s'taient lasss eux-mmes de ces longues phrases

mises bout bout interminablement, sans un repos au moins pour les yeux, ni un arrt pour l'attention du lecteur. Exacte-

ment,

les

deux premires ditions commencent diviser

le

XVI
texte des alinas, p.

Avertissement.
68 du prsent volume,
1.

20.

Le

texte

de

la

sixime Mditation est mis jusqu' dix-neuf fois la

ligne (2' dition), et


est peut-tre
fois dj, ce

mme

vingt-neuf

fois (i" dition), ce la

qui

excessif; et le texte de

cinquime, quatre
l

qui n'est pas assez. N'est-ce pas

un exemple
I,

II,

suivre pour imprimer de


III

mme
?

le texte

des Mditations
il

et IV, bien que,

ni

en 1642
voulu

ni

en 1641,

ne

soit

pas

une seule fois mis

la ligne

Mais Descartes
tions?

l'a-t-il ainsi

Ou

bien n'est-ce pas la


ses indicail

faute de ses diteurs, qui n'auraient pas compris

Dans

les

autographes que nous avons de


il

lui,

ne met

pas souvent

la ligne,

est vrai;

mais, de temps en temps,

aprs un point, la phrase suivante, au lieu de reprendre imm-

diatement, laisse un petit intervalle en blanc, trs distinct, et


qui,

remarquons-le, ne se retrouve pas devant toutes les


passent

phiases, mais devant, celles qui


d'ides.

un autre ordre

Ce

petit intervalle

en blanc correspond donc bien


Descartes, ce semble,

une mise

la ligne, et c'est tre fidle

comme nous volumes de la Corresavons fait pondance. Au contraire, n'en pas tenir compte, et passer parque de l'interprter
ainsi

typographiquement,
les cinq

maintes reprises dans

dessus ce petit intervalle en

le

ngligeant, serait tablir un pont

y a un foss, et rattacher indment ce qui prcde un dveloppement nouveau que le philosophe a voulu manifesteo
il

ment en dtacher. Que

le

manuscrit des Mditations

ait

pr-

sent cette particularit, on

n'en peut rien savoir, et on doit

mme

en douter, puisque ce n'tait pas un autographe de Des-

cartes, mais

une copie, avons-nous vu plus haut, ab exemplari,

non ab dus manuscriplo ; moins que la copie, chose improbable, n'ait reproduit, comme au dcalque, les moindres particularits

de

l'original. Toutefois,

au moins dans l'dition de


la fin

1642,

on remarque assez souvent,

des phrases, de

petits intervalles en blanc.

On

n'oserait dire
si

que

c'est

par de

conformit avec
celui-ci

le

manuscrit, surtout
telles

l'on n'est

pas sr que

donnt de

indications.

Peut-tre ce sont

Avertissement.
simples ngligences du typographe,
jours, des

xvii

d'autant

plus

que ces
peut

intervalles correspondent bien quelquefois,

mais non pas toudoute

changements
le

d'ides. Alors le

mme

s'interprter en notre faveur, et nous ne

voyons pas pourquoi

nous aurions

respect superstitieux d'une disposition typo-

graphique, dont on ne peut

mme

pas dire que les diteurs


(au

eux-mmes ont gard Tobservance


tions

moins dans

les

Mdita-

et VI), et

quon

n'a d'ailleurs point de raison d'attrile contraire.


si

buer Descartes, mais plutt

On

pourra cependant objecter que,


il

Descartes avait voulu


corrig en ce sens

qu'on mt davantage la ligne,


l'dition

aurait
lui,

de 1642, imprime
il

si

d'abord

est possible,

il

est

Amsterdam. Mais mme probable, que cette dition


prs de

ait t faite,

non pas sur un nouveau manuscrit, qu'on n'aura pas pris la peine de recopier pour cela, mais sur l'dition de i64r, dont on aura sacrifi un exemplaire: on en aura donc
souvent
les divisions.

suivi le plus

Ensuite,

il

n'est pas absolu-

que Descartes ait revu toutes les preuves, surtout ce point de vue on n'attachait pas, au xvii' sicle, la mme importance que nous une disposition purement typocertain
:

ment

graphique, et

il

se

peut fort bien que

le

philosophe, tout

entier l'ordre logique, ait nglig de rectifier celle qu'avait


suivie l'imprimeur, pure question de forme, aprs tout, assez

indiffrente qui est principalement attentif au fond.

Aucune
et

consquence donc, aucune obligation

tirer

de

l,

nous

retrouvons toujours cet gard notre pleine et entire libert.

Nous en avons us pour


hsiter, la ligne,

le

mieux. Nous avons donc mis, sans

chaque

fois

que

le

sens a paru, non seule-

ment nous y

autoriser, mais l'exiger.

Or

le

raisonnement de

Descartes est tellement net, que bien peu de chances d'erreur en cela sont laisses une interprtation attentive: c'est pres-

que coup sr qu'on peut mettre le doigt au point prcis o une argumentation finit, o commence une autre argumentation. Nous avons dcoup le texte de chaque Mditation en
autant d'alinas que nous
uvres.
II.

l'avons jug ncessaire, pour la


c

XVIII

Avertissement.

commodit de la lecture et pour l'intelligence plus aise du dveloppement mtaphysique. Aussi bien le lecteur pourra toujours reconstituer le texte tel qu'il a t imprim d'abord,
dans sa continuit trop absolue
endroits o notre dition
:

des notes

indiquent les

de 1641 ou de 1642 n'y que nous n'avons t infidles


cartes, et peut-tre

met sieule la ligne, tandis que celle met pas. Mais nous sommes persuads
la lettre,

sur ce point, et encore


l'esprit de Des-

en apparence, que pour rester plus

fidles
si

mme

son te.xte,
qu'il a

nous l'avions crit

de sa main, et avec tout ce

pu y mettre d'indications.
C. A.

Nancy, 3i

juillet

1904.

EN ATI
DePrtniA

DES-CARTES,
MEDITATIONES
PHILOSOPHIA,
In quihui Dei exiflentia , (^ aninut humante corpore dtjlin^io, demonjtrantuT.
Hisadjurvax funt varii objccf^iones doflonim virorum in irta j de Dco Si aaioia
dcmonflrationes
;

Cum

Rtj^onfieaihiu ^uthor'i,

ccand tditig fcptimis objeftionibus ateluc non viCiauj.

Apud Ludovkiim Ehcvirium. 164t.

R E N A T

DES-CARTES.
MEDITATIONES
DE
IN
P

MA

PHILOSOPHIA
DEI EXISTENTIA ET ANIM^ IMMORTALITAS

QVA

DEM0N5TRATVR.

PARIS
ApudMiCHAELEM
M.

IIS,

SoLY.vi Iacot)e,fub

figno Pliocnicis.

DC

XLI

RE N ATI DES CARTES

MEDITATI ON ES
Le Primx

PHILOSOPHIA.
anim humanx In quibiis Dei cxiftentia , corpore diftindio , dcmonftrantur.

&

U Acijuncltsfnnt varix obje&ionts do[loriim virorum in ij,^


de Deo cr <itmA demonfirationes
-,

CvM Responsionibvs Avthoris aucim & ancnd4tior. lert'u


editic prioribiu

"^

'

"irr

-^ittria

f^

y-l

S J E L

O D

Jy

Apud Ludovicum
C
I

Elzevirium.
L,

D C

N D

X,

OBIECTIONES SEPTIMAS
QJC'

Continent

IN

TAS
I

&

In

MEDITATIONES
De Prima
Cum ejufdem ad iUm

N A T

DE

S-C A R T E

Philofophia,

Rejpovfwntbus

& duabui

Ipijlois

Vna ad Patrem

n e t Societatis Icfu Prspofitum Provincialem pcr Franciam,


i

Altcra ad cdeberrimum Viram

D.

GISBERTVM VOETIVM.

ASISTZLODAMI,
Apud Ludovicum
Elzcvirium,

SAPIENTISSIMIS CLARISSIMISQUE VIRIS

SACR.^ FACULTATIS THEOLOGI/E PARISIENSIS

DECANO & DOCTORIBUS


RENATUS DES CARTES
S.
D*'"'.

Tarn jufta caufa

me

impellit ad hoc Icriptum vobis

tam juftam etiam vos habituros effe coiiido ad ejus detVcnfionem fufcipicndam, poilquam inllituti mci rationem intclligctis, ut null re melius illud lc poflim commendare, qum fi quid in eo feofferendum,

&

Ci

quutus fim paucis dicam'.

lo

Scmper exiftimavi duas qiuTiones, de Dec &. de Anima, preecipuas elTe ex iis qu Philofophioe potius qum Thcologi ope funt dmon |ftranda; nam quamvis nobis fidelibus animam humanam cum corpore non
:

a.

Les numros inscrits en haut de chaque page


les traits

sont ceux de

la

deuxime dition (Amsterdam, 1642);


dans

verticaux de sparation

le teste, sans numros en regard dans la marge, indiquent les commencements des pages de cette deuxime dition. Les traits avec numros en regard reproduisent la pagination de la premire dition [Paris, 1641). Les numros de cette Epitre, ainsi que de la Prface qui

suit,

sont entre parenthses, parce que, pour ces deux pices, ni


la

la

pre-

mire dition ni
b.

deuxime ne sont pagines.


236,
lettre

Cf.

t.

m,

p.

CCXV.

Voir aussi

ib..

p.

239,

1.

la;

p. 387. 1.3.
c.

Cette Epitre
et la ligne .

la

Sorbonne
la

premire dition

dans

est imprime tout d'une venue dans deuxime, sans division en paragraphes,

la

ni

mise

uviiEs.

II.

uvres

de Descartes

(2-4;-

interire,

Deumque
nuUa

exiflere, fide credere fufficiat, certc

infdelibus

religio,

nec fere etiam ulla moralis


illis

virtus, videtur pofTe perfuaderi, nifi prius

ifladuo

ratione naturali probentur

cmque
fi

faepe in

hac vit
5

majora
pauci

vitiis

qum

virtutibus

prmia proponantur,
nec

redum

utili pra^ferrcnt,

Deum
eflc,

timerent,

nec aliam vitam expcdarent. Et quamvis omnino ve-

rum
(3)

fit,

Dei exiftentiam credendam

quoniam

in

facris fcripturis docetur,

&

vice verf credendas fa;

cras fcripturas,

cm

fides

fit

quoniam haben tur a Deo quia nempe, donum Dei, ille idem qui dat gratiam ad
infidclibus proponi poteft,

10

reliqua credenda, poteft etiam dare, ut ipfum exiflere

credamus

non tamen hoc

quidem animadverti non modo vos omnes aliofque Theologos affirmare


quia circulum
elle ju dicarent. Et

i5

Dei exiftentiam naturali ratione poffe probari, led

&

ex facr Scriptura inferri, ejus cognitionem multis,


quoj de rbus creatis habentur, efle faciliorem, atque

omnino

tam facilem, ut qui illam non habent Tint Nec lus c\ his verbis culpandi. Patet enim Sap.
effe
1

20

debcl ignofci.

Si cnim tanlum polucninl Jcivc,


liuju.s

ut poj-

fent

jimarc fculum, quomodo

dominimi non
i,

facilius invcncrunt? Et ad
(4)

Rom.

cap.

dicitur illos
:

c9ic inexcufahiles.

Quod notum

ejl

Atque ibidem etiam per hsc verba Dei, vianifc/luni cfl in illis. videmur

25

admoneri ca omnia qure de Deo fciri polunt, rationibus non aliunde petitis qum ab ipfmet noftr mente poffe oftendi. Quod idcirco quomodo fit, & qu via Deus facilius Si certius qum rcs fa^culi cognolcatur, non putavi a me effe alienum inquirerc. Atque quantum ad animam,ctfi multi ejus naturam

(4-5).

Meditationes.
facile

Epistola.

non

invefligari
Tint

pofie judicarint,

&

nonnulli

etiam dicere aufi


illam fimul

rationes humajias perfuadere


interire, folque fide contra-

cum corpore

rium
5

teneri, quia

tamen hos condemnat Concilium


8,

Lateranenfe fub Leone lo habitum, feffione


preH'e

&

ex-

mandat

Chriftianis Philofophis ut

eorum argu(5)

menta

diflblvant,

&

veritatem pro viribus probent,

hoc etiam aggredi non dubitavi.


Prseterea, quoniam fcio plcrofquc impios non aliam ob caufam noUe credere Deum efle, mentemque hu-

manam
nullo

a corpore diftingui,

qum

quia dicunt hsec

duo a nemine hadenus

potuifle

demonflrari

etfi

modo iis affentiar, fed contra rationes fere omnes, qu pro his quedionibus a magnisviris allatse funt, cm fatis intelliguntur, vim demonftrationis haquse
hil

bere putem, vixque uUas dari porte mihi perfuadeam,

non prius ab aliquibus iiliis fuerint inventae tamen utilius in Pliilofophi prftare pofTe

ni-

exif-

timo,
2o

qum

fi

femel

omnium

optimae iludiofe quaeran-

tur,tamque accurate

&

perfpicue exponantur,ut apud

omnes conilet in pofterum eas efle demonftrationes. Ac denique, quoniam nonnulli quibus notum eft me quandam excoluilTe Methodum ad quaflibet difficultates in fcicntiis refolvendas, non quidem novam,
25

(6)

quia nihil
aliis

eft veritate

antiquius, fed qu

non

infliciter uti viderunt,


:

pere flagiiarunt
nihil

ideoque
''.

officii

hoc a mei cffe putavi non-

me fccpe in me fummo-

hac in re conari

i8 prrtare] praMlaii (indit.).

a.

Voir

t.

III, p. 387,

1.

II.

OEuvRES DE Descartes.

(s-s).

Quicquid aiitcm prftare potui, totum


tatu continetur.
tiones, quse ad

in

hoc Tracra-

Non quod

in eo diverfas

omnes

cadem prohanda

afFerri polTent, colli-

gere conatus fim, neque enim hoc videtur operse pre-

tium

e{e, nifi

ubi nulla habetur fatis certa; fed pri-

mas tantm &

prcecipuas ita profecutus fum, ut jam

pro certiffimis & evidentitimis dcmonftrationibus illas aufim proponcre. Addamque ctiam talcs effe, ut non putem uHam viam humano ingcnio patere, per quam

(7)

enim me caujTae neceffitas, .^ gloria Dei, ad quam lotum hoc rcfertur, ut hc aliquanto liberius de meis loquarqum mea fert conluetudo. Atqui quamtumvis certas & videntes illas putem, non tamen ideo mihi perfuadeo ad omnium captum elle accommodatas fed,quemadmodum in Geometri multce funt ab Archimede, Apolmeliorcs inveniri

unquam

poflint

cogit

lo

i5

lonio, Pappo, aliifve fcriptre, qu,

etfi

pro evidentibus
ni-

etiam ac certis ab omnibus habeantur,quia nempe


hil

plane continent quod feorfim fpedatum non lit cognitu facillimum, nihilque in quo fequentia cum

20

antecedentibus non accurate cohaieant, quia tamen


longiufcul funt,
rant,

&

valde attenium ledorem defide:

non nifi ab admodum paucis intelliguntur ita, quamvis cas quibus hc utor, certitudine 0^ evidenti
Geometricas quare, vel etiam fuperare, exiftimem, vereor tamen ne a multis fatis percipi non pollint, tum quia etiam longiufcul funt, & alia^ ab aliis pendent,
25

(8)

tum pfcTcipue quia requirunt mentem

a pra^judiciis

phme

liberam.

& qu
Nec

fe

ipfam a fenfuum confortio


apti

facile fubducal.
ficis ftudiis

certe plures in

qum Geometricis

mundo Metaphyrejperiuntur. Ac

3o

(8-10).

Meditationes.

Epistola.
in

praeterea in eo differentia

eft,

quod

Geometri,

ci^im

omnibus
periti,
5

fit

perfuafum
falfa

nihil fcribi folere, de

demonftratio non habeatur, fpius in

quo certa eo peccant im-

quod

approbent,

dum

ea videri volunt in:

telligere,

qum quod vera rfutent contra ver in Philofophi, cm credatur nihi' elfe de quo non pofin

fit

utramque partem difputai pauci veritatem invefligant, & multo plures, ex eo quod aufint optima
quaeque im'pugnare,

famam

ingenii aucupantur.

(9)

10

Atque ideo, qualefcunque mese rationcs elfe poflint, quia tamen ad Philofophiam fpedant, non fpero me illarum ope magnum operie prctium efle faclurum,nifi me patrocinio veftro adjuvetis. Sed cm tanta inhcereat

omnium mentibus de
fit

veftr

Facultate opinio,

i5

tantseque

authoritatis
fidei nulli

Sorbon.k

nomen,

ut

non

|modo

unquam Societati pofl facra Concilia tantum creditum fit qum veftr, fcd etiam in human Philofophi nuUibi major perfpicacia
in

rbus

0*1:

20

ncc ad ferenda judicia major integriias Ov: fapientia cflc cxiftimetur; non dubito quin, fi tantam hujus fcripti curam fufcipere dignemini, primo quifoliditas,

dem, ut a vobis corrigatur


humanitatis, fcd

memor
;

enim, non
|

modo
(loi

maxime etiam

infcitiae

me, non
expli-

affirmo nullos in eo effe errores


23

dcinde, ut qune vcl

dfunt, vel

non

fatis

abfoluta funt, vel

majorem

cationem defiderant, addantur, perficiantur, illuftrcntur, aut a vobis ipfis, aut faltem a me, poflquam a vobis ero

3o

admonitus ac deniquc, ut poftquam rationcs in eo contentre, quibus Deum eflc, mentemquc a corpore aliam efife probatur, ad eam pcrfpicuitatcm erunt
;

perduda, ad

quam

ipfas per|duci pofiTe confido, ita

OEuvRES DE Descartes.
ut pro
fuit,

(lot.j.

ncmpe
bendae
lilis
:

accuratiflimis demonftrationibus ha-

hoc ipfum declararc & publice tertari venon diibito, inquam, quin, hoc fit, omnes
qui

errores,

de his quaeftionibus

unquam
ilv

iuerunt,
5

brevi ex

hominum mentibus
0^'

deleantur. Veritas enim

ipfa facile efficiet ut reliqui ingeniofi


(11)

dodi veftio

judicio fubfcribant;

authoritas, ut Athei, qui fcioli

magis qum ingeniofi aut docli effe folent, contradiccndi animum deponant, atque etiam ut forte ratio-

omnibus ingenio prditis pro dmonflration.bus haberi fcient, ipfi propugnent, ne non intelligere videantur. Ac denique caeteri omnes tt
nes, quas ab

lo

teftimoniis facile credent,

nemoque amplius

erit

in

mundo, qui vel Dei exiftentiam, vel realcm humancC anim a corpore diflindionem aufit in dubium revocare.

i5

Cujus

rei

quanta

effet utilitas, vos ipfi,

pro ve-

ftr fingulari fapienti,


teflis
;

nec deceret

omnium optime a^ftimare pome vobis, qui maximum Ecclefut;

columen femper fuiflis, Dei caufam pluribus hic commendarc.


CatholiccG

&

Religionis
20

PRTEFATIO AD LECTOREM

Quaeftiones de
cis attigi

Deo

& mente human


Methodo

jam ante paurele

in Dijferiatione de
in fcientiis

regend

rationis

& veritatis

invcjigand, gallice dita

anno 16^7, non quidem ut ipfas ibi accurate tradarem, fed tantm ut delibarem, & ex ledorum judiciis addifcerem qu ratione poftea eflent tradandae. Tanti enim momenti mihi vifse funt, ut plus un vice de ipfis agendum effe judicarem; viamque fequor ad
eas explicandas

tamparum

tritam, atque ab ufu

com-

10

muni tam remotam, ut non utile putarim ipfam in gallico & paffim ab omnibus legendo fcripto fufis
docere, ne debiliora etiam ingnia credere poffent
(2)

eam
i5

fibi efle

Cm
meis
ejus

ingrediendam ^ autem ibi rogaflem omnes quibus aliquid


dignarentur'',

in

fcriptis

reprehenfione dignum occurreret, ut

me monere

nuUa

in ca qux^

de his

quseftionibus attigeram notatu digna


prseter duo, ad quse hc

objeda funt, paucis, priufquam earumdcm

20

accuratiorem explicationem aggrediar, refpondebo. Primum eft, ex eo quod mens humana in fe cona. Celle Prface, comme VEpitre qui la prcde, est imprime tout d'une venue dans la premire dition et dans la deuxime, sans division en paragraphes ni mise la ligne . b. Voir Discours de la Mthode, p. j5, 1. 22, de cette dition.

8
verfa

uvres

de Descartes.

(2-4)-

non percipiat aliud fe eie qum rem cogitantem, non fequi ejus naturam five ejfentiam in eo tantm confiftere, quod fit res cogitans, ita ut vox tantm caetera omnia excludat quse forte etiam dici poflent ad animse naturam pertinere. Cui objedioni refpondeo

me
fam

etiam
rei

ibi

noluilTe illa excludere in ordine ad ip-

veritatem (de qu fcilicet tune non agebam),


|

fed dumtaxat in
ut fenfus effet

ordine ad

meam

perceptionem, adeo
10

me

nihil plane

cognofcere quod ad
fe

effentiam

meam

fcirem pertinere, prseterquam quod

effem res cogitans, five res habens in


(3)

facultatem

cogitandi. In fequentibus autemj ollendam quo pado,

ex eo quod nihil aliud ad effentiam

meam

pertinere

cognofcam, fequatur
pertinere.

nihil

etiam aliud rvera ad illam


i5

Alterum eft, ex eo quod ideam rei me perfedioris in me habeam, non fequi ipfam ideam effe me perfediorem, & multo minus illud quod per iftam ideam reprsefentatur exiftere. Sed refpondeo hc fubeffe quivocationem in voce idese fumi enim potefl vel materialiter, pro operatione intelleds, quo fenfu me
:

20

perfedior dici nequit, vel objedive, pro re per iftam

operationem repr^efentat, quse res, etfi non fupponatur extra intellcdum exiftere, poteft tamcn me effe
perfedior rationc
fuse effentise.

hoc folo quod rei quatur illam rem rvera


cxponctur.
Vidi

Quomodo ver, ex me perfedioris idca in me fit, fe|

25

exiftere, fufc in fequentibus

quidem

prseterea

duo qua:dam

fcripta fatis
3o

longa, fed quibiis non tam mese his de rbus rationcs

qum

conclufiones

argumentis ex Atheorum locis

(4-6).

Meditationes.

Pr^fatio
Et

quoniam iftiufmodi argumenta nuUam vim hajbere poffunt apud eos, qui rationes meas intelligent, adeoque prpoftera & imbecillia funt multorum judicia, ut magis a
5

communibus mutuatis impugnabantur^

i*)

primum

acceptis opinionibus, quantumvis

falfis

&

ratione alienis, perfuadeantur,

qum

a ver

&

firm,

fed pofterius audit, ipfarum refutatione, nolo hc ad


illa

refpondere, ne mihi

fint

prius referenda. Tan-

tmque
10

generaliter dicam ea omnia, quae vulgo ja-

i5

dantur ab Atheis ad exiftentiam Dei impugnandam, femper ex eo pendere, quod vel humani affedus Deo affingantur, vel mentibus noflris tanta vis & fapientiaarrogetur, ut quidnam Deus facere poffit acdebeat, determinare & comprehendere conemur; adeo ut, modo tantm memores fimus mentes noftras confiderandas effe ut finitas, Deum autem ut incomprehenfibilem & infinitum, nullam ifta difficultatem lint nobis
|

paritura.

20

poftquam hominum judicia femel utcunque fum expertus, iterum hc aggredior eafdem de Deo & mente human quseftiones, fimulque totius primce Philoibphise initia tradare fed ita ut nullum

Jam

ver,

vulgi plaufum,

nuUamque Ledorum frequentiam


qui feri

ex-

(6)

pedem
25

quin etiam nuUis author fum ut haec legant,


iis

nifi

tantm

mecum

meditari,

mentemque
abdu-

a fenfibus, fimulque ab

omnibus

praejudiciis,

cere poterunt ac volent, quales

non

nifi

admodum

3o

paucos reperiri fatis fcio. Quantum autem ad illos, qui, rationum mearum feriem c^ nexum comprehendcre non curantes, in fingulas tantm claufulas, ut
(

a.

Cf.

t.

III, p. 296,
II.

1.

23,

ei

3oo, claircissement.
a

uvres.

lo

OEuvREs DE Descartes.
efl,

(6-7).

multis in more

argutari ftudebunt,

non magnum
;

ex hujus fcripti ledione

frudum

funt percepturi

&

quamvis forte in muliis cavillandi occafonem inveniant, non facile tanien aliquid quod urgeat aut refponfionc dignum
fit

objicient.

Quia ver nequidem etiam aliis fpondeo me in omnibus prima fronte fatisfadurum, nec tantum mihi arrogo ut confidam me omnia pofle prvidere quae alicui diflficilia videbuntur, primo quidem in Meditationibus illas ipfas cogitationes exponam, quarum
ope ad certam

10

&

evidentem cognitionem

veritatis

mihi videor pervenille, ut experiar an forte iifdem


(6)
I

rationibus, quibus ego perfuafus fum, alios etiam


pofi!im

perfuadere. Poftea vero refpondebo ad objei5

diones virorum aliquot ingenio & dodrin excellentium, ad quos hae Meditationes, antequam typis mandarentur, examinandae miffae funt. Satis enim multa & varia ab illis fuerunt objeda, ut aufimfperare non facile quicquam aliis, faltem alicujus momenti, venturum in mentem, quod ii nondum attigerint. Ideoque rogo etiam atque etiam Ledores, ut non prius de Mediiationibus judicium ferant, quam objediones iftas

20

earumque folutiones omnes perlegere


a.

dignati fint".

Prfalia ad Lectorem et la Synopsis, l'dition de Paris un Index, qui ne se retrouve plus dans l'dition d'.\nisterdani (2' dit.). Descartes ne l'ayant pas reproduit, c'est que sans doute il n'en tait pas l'auteur; Mersenne l'avait probablement compos lui-mme, en l'accommodant la pagination de la 1" dition. Voici cet
Entre
la

(i'

dit.i

intercale

Index

Index tractatvvm hoc volvmini contentorvm.

Poji fynopftm perlegendam, prima pagina vfqite ad 7, Sequuntur fex Meditationes quarum prima de ijs qu in dubium uocari poffint, pag. - ad 16.

re-

Meditationes.

Pr^fatio.

II

Secuitda de mente humana,

&

qud/tt ipfa notior qum corpus, pag.

i6 ad 32.

>,

Tertia, de Deo, quod exijat, pag. 32 ad 5g. Quarta, de vero & falfo, pag. 5y ad j4. Quinta, de ejfentia rerum mateiialhim, & iterum de Deo, qubd exiJlat,
7.5

pag.

ad 8j.

Sexta denique, de rerum materialium exijlentia, & reali mentis d corpore dijliitione, pag. S" ad i lO.

Sequuntur Objccliones aduerfus prxccdentes Meditationes quibus


pag. ii~ vjque ad i3i.

Refponfiones Authoris fubijciuntur.

Objecliones

prim Theologi,

Refpon-

y,

fumes, pag. i32 ad lo. ad Objciones fccund Theologorum & Philofophorum, pag. itii prcedenies Meditationes ad Refponfiones ad quarum cakem jyj_ pag. ad 232. i~2 viorcm Geometricum reducuntur, Objeiones lerli Philo fophi, cum Refponftombus, pag. 233 ad 271. Objeiones quart fubtiliffimi Theologi, pag. 272 ad 304.
Refponfiones, pag. 3o5 ad
I

3.^4.

Objeiones qtiint Ptri Gaffendi Diuienfis Ecclefi Prpofti & Refponfiones, pag. 4rj3 acutij/imi Philofophi, pag. 3.^5 ad ^^2.

ad 53 r.
Objeiones fext, feu vltim, pag. 552 ad pag. 566. pag. 556 ad pag. 602.

Refponfio,

Finis.

SYNOPSIS
SEX SEQUENTIUM MEDITATIONUM

In prima, cauf exponuntur propter

quas de rbus
dubitare;

omnibus, prfertim

materialibus ,

poJJ'umus

quandiu fcilicet non habemus alia fcientiarum fundamenta,

quam

ea

qu antehac habuimus,
utilitas

Etfi

autem

ijlius
5

prima fronte non appareat, ejl tamen in eo maxima qud ab omnibus prjudiciis nos liberet, viamque facillimam Jernat ad mentem a fcnfxbus
tant dubitationis

abducendam ; ac denique
vera
I

efficiat,

ut de

iis,

qu

pojle

ejfe

comperiemus, non amplius dubitare pojfimus.


lo

mens qu, propri libertate utens, fupponit ea omnia non exijlere de quorum exijenti vel miIn fccund,

nimum

potej dubitare, animadvertil fieri non pojfe quin

ipfa intrim exijlat.

Quod

ctiam

fumm

ejl

utililalis,
|

quoniam hoc paclo facile

qunam ad fe, hoc ej,ad naluram inlcllelualem, & qunam ad corpus pertineanl. Sed quia forte nonnulli ralioncs de anim imdijlinguit

i5

mortalitale

illo in

loco expcclabunt, eos

hic

monendos

12 dubitare potell (/" dit.).

a.

Voir

t.

III,

p.

268,

i.

y;

p.

271,

1.

p.

297,

1.

6.

Cf.

ib.,

p.

304-365.

j-3.

Meditationes.
ejfe

Synopsis.

ij

puto me conatum

nihil fcribere

quod non accurate


ufitatus,

demonjlrarem ; ideoque non alium ordinem fequi potuiie,

qum
5

illum qui

ej

apiid

Geometras

ut

nempc

omnia prmitterem ex quitus


pendet, antequam

qufita propojitio de-

de pf quidquam concluderem. Pri~

quod prrcquiritur ad cognofcendam anim immortalitatem, eJfe ut qum maxime perfpicuum de e concepium, & ab omni conceptu corporis plane dijiinlum, formemus; quod ibi falum eji. Prmuni autem
lo

& prcipuum

terea ver requiri etiam ut fciamus ea


diflinle

omnia qu clare
il la
\

&
3

intelligimus,

eo ipfo

modo quo

intell io'i-

mus,

eJfe

vera

non potuit;

&

quod ante quartam Mcditationcm probari habendum ejfe dijlinlum natur corpore
in
;

conceptum, qui partim


i5

ipf fecund,

partim

e,tiam in
-

& fexta formatur atque ex his deberc concludi ea omnia qu clare & dijlincle concipiuntur ut fubjlanlice divcrf, Jicuti concipiuntur mens & corpus, effe rvera
quint
fubjlantias realiter a Je
concludi.

mutu
in

dijlinlas;

hocque

in J'cxtd

Idcmque etiam

ipf conjrmari ex eo

qudd-

20

nullum corpus
nullam mentem
ullius mentis

nifi divifibile intelligamus, nifi indivifibilem


:

contra autem
j

neque enim

poffumus

mediam partent

concipere, ut pojjiimus cu-

jujlibet quantamvis exigui corporis; adeo ut

eorum na-

tur non modo divcrf, fed etiam quodammodo contrari


2 5

agnofcantur.

Non autem

ultcriiis

e de re in hoc fcripto

me

egiffe;

tum quia hcfujficiunt ad ofendendum ex corfaciendam; tum etiam quia

poris corruptione mentis interitum non fequi, atque fie ad


alterius vit fpem mortalibus

prmiff, ex quibus ipfa mentis immortalitas concludi


3o

potefl, ex

to\*ius

Phyfic explicatione dpendent : primo


c'rfj'/.).

23 quantumuis (/"

14
ut fciaur

OEuvREs DE Descartes.
omncs omnino fubjlantias, Jve
rca
ejje

3-4.

qu

Deo

creari debent ut exijant, ex natur fu


biles,

mcorrupti-

nec pojfe

unquam
iis

definere

ejfe, nifi

ab eodein Deo

concurfum fuum

denegante ad nihilum reducantur ; ac


in

deinde ut advertatur corpus quidem


effe J'ubjaniiam,

gnre fmnptum
perire.

ideoque

nunquam etiam

Sed

corpus humanum, quatenus a reliquis dijfert corporibus,

non

nifi

ex cert

membrorum

configuratione aliifque ejuf-

modi accident ibus


non
ita

eJJe conflatuni ;

vientem ver

ex ullis accidentibus conjare,


:

humanam fed puram ejfc


alias fentiat,

10

fubjantiam
ut

etji

enim oninia ejus accidentia mutentur,


intelligat,

qud

alias res

alias velit,

&c, non idcirco ipfa mens alia euadit;

corpus aliudfit ex hoc folo

humanum autem qud figura quarumdam ejus


i5

partium mutetur
perfacile

ex quibus fequitur corpus quidem

in terire,

mentem autem ex natur fu

effe

immortalem.
In terti Meditatione,

meum prcipuum argumentum


20

exifentiam fatis fuf, ut mihi videad probandum Dei tur, explicui. Verumtamen, quia, ut Lelorum animos

quhm maxime

a fenfbus abducerem, nullis ibi

compara-

tionibus a rbus corporeis petitis volui uti,

mult fortaffe
ut,

obfcuritates remanferunt,

fed qu,

ut fpero, pojea in

refponfionibus ad objeiones plane tollentur ;


cteras,

inter
25

quomodo

idea enlis fumme perfecli,

qu

in nobis

ef, tantum habeat realitatis objeliv, ut non poj/it non


effe

a cauf

fumme perfcc, quod


enim

ibi illujlratur

compahujus
3o

ratione

machin valde perfecl, cujus

idea ejl in mente

alicujus arli/icis; ut

artificium objelivum

ide dbet habcre aliquam caufam, nempe fcientiam hujus


artificis,

vel

alicujus alterius a quo illam

accepit,

ita

4-''-

Meditationes.

Synopsis.

idea Dei,

qu

in

nobis

ej,

non polej non habcre

Dcum

ipfum pro cauf.


In

quart, probatur ea omnia

qu

clare

&

dijlince

percipimu.s, ejfe vera,Jimulquc in qiio ratio falfitatis con5

fi/lat explicalur

qu

neccjjari fciri dcbcnt tant

ad prvcl

cedentia firnianda,quam ad reliqua intclligenda". (Sed ibi

intrim

ej

advertcndum nullo modo agi de peccato,

errore qui committitur in perfecutione boni

&

mali, fed

de eo tantiim qui contingit


10

in dijudicationc vcri

&

falfi.

Ncc

ea fpeclari

qu

ad fidem pertinent,

vcl

ad vilam

agendam, fed tantm fpeculativas


ralis ope cognitas veritates.)

& folius

luminis natu-

prtcrquam qud natura corporea in gnre fumpta explicatur, nova etiam ratione Dei exijlentia deIn quint,
i5

monjratur : fed
difficiiUates,

in

qu rurfus nonnull forte occurrcnt


in

qu pojlca

rcfponfwnc ad objcclionc.s rcfit,

folventur

ac denique ojendilur quo paclo verum

ipfarum Geometricarum demonflrationum certiludineru a


cognitione
20

Dei pendere.
intelleclio

In fext denique,

ab

imaginalionc fecer-

nitur; diflinlionum figna defcribuntur;

mentcm

rcaliter

a corpore diflingui probatur;


arclc
illi

ejfe

conjunclam, ut

eandem nihilominus tam unum quid cum ipf cornvitari pofjint exponuntur
j

ponat, oflenditur; omnes errores qui a fenfibus oriri fo25

lent recenfentur;

modi quibus

&

denique

rationes

omnes ex quibus rerum materia:

lium exifentia poffit concludi, afferuntur


valde utiles cffc putarim ad
G- 12 Scd.
.

non qud cas

probandum
parent/lse

id

ipfum quod
{s' cdil.).

Veritates.

La premire
'O.

manque

a.

Voir

t,

III, p.

334,

'

i6

uvres

de Descartes.
aliquem mutidum,

5-6.

probant, nempe rvera

ejfe

&

liomines

habere corpora,

& Jimilia,
;

de quibus nerno unquam fan

mentis feri dubitavit


agnofcitur non
ejje

fed quia, illas confiderando tam Jirmas nec tam perfpicuas quam
mentis nojr
Jint

funt e, per quas


dentijfim

in

& Dei

cogniionem

devenimus; adeo ut

omnium

cer\tijfnn
pojfjint.

&

evi-

qu ab humano
in

ingcnio fciri

Cujus

unius rei probationem

his Meditationihus

mihi pro

fcopo propofui. Nec idcirco


qujiones de quibus etiam in

hic
ipjis

recenfeo

varias illas
lo

ex occajtone traclatur.

MEDITATION UM
DE PRIMA

PHILOSOPHIA
IN

QUIBUS DEI EXISTENTIA & ANIM^ A CORPORE DISTINCTIO DEMONSTRANTUR


PRIMA'

De Us qu

in

dubium

rcvocari^' pojfimt.

Animadverti jam ante aliquot annos qum multa, ineuntc cctate, falfa pro veris admiferim, & qum
dubia
I

fint

quccunque

iftis

poftea fapercxtruxi, ac

proinde funditus omnia femel in vit effe evertenda, atque a primis fundameniis denuo inchoandum, fi
quid aliquando firmum & manfurum cupiam in fcienfed ingens opus effe videbatur, eamque tiis ftabilire cetatem expedabam, qu?e foret tam matura, ut ca;

10

peflendis difciplinis aptior nulla fequeretur.

Quare

tamdiu cundatus fum ut deinceps elTem in culp, deliberando fi quod temporis fupereft ad agendum,

confumerem. Opportune
a.

igitur hodie
de page,
Synopsis,
la

mentem

curis

Au

lieu

de ce long

titre,

en

tte

tout simplement, aussitt aprs la

et

premire dition donnait sur la mme page 7


:

Meditatio Prima. b. Voir t. III, p. 267,

1.

25.
'

uvres.

II.

i8

OEuvREs DE Descartes.

7-9-

omnibus exfolvi,fecu|rum mihi otiuniprocuravi,folus fecedo, feri tandem & libre generali huic mearum opinionum everfioni vacabo. Ad hoc autem non erit neceffe, ut omnes efle falfas oftendam, quod nunquam fortaflis aifequi poflem; fed quia jam ratio perfuadet, non minus accurate ab iis quse non plane certa funt atque indubitata, qum ab aperte falfis aflenfionem effe cohibendam, fatis erit ad omnes rejiciendas, aliquam rationem dubitandi inunquque reperero. Nec ideo etiam fingulse erunt percurrendse, quod operis effet infiniti fed quia, fuf|

foffis

fundamentis, quidquid

iis

fuperaedificatum

eft

fponte collabitur, aggrediar flatim ipfa principia, qui-

bus

illud

omne quod olim

credidi nitebatur.

Nempe quidquid hadenus


terdum
illis

ut

maxime verum
;

admifi,

'5

vel a fenfibus, vel per fenfus accepi''

hos autem in-

fallere deprehendi, ac prudentiae eft

nunquam

plane confidere qui nos vel femel deceperunt.


20

Sed forte, quamv.is interdum fenfus circa minuta qusedam & remotiora nos fallant, pleraque tamen alia funt de quibus dubitari plane non poteft, quamvis ab
iifdem hauriantur
:

ut

jam me

hc effe, foco affidere,

hyemali tog
contredare,
negari?
3

effe

indutum, chartam iftam manibus

&
me

fimilia.

Manus ver has


effe,

ipfas,
|

to25

tumque hoc corpus


nifi

meum

qu ratione

poffet

forte

comparem

nefcio quibus infanis,


pendant tout
dit.).
le

Aprs vacabo, non la ligne (i" ni :i' dition), mais un petit


intervalle en blanc {2' cdit.),et

ainsi
la

Mditation.

cours de

16 hos

autem

omis {i"

a.

Voir

t.

III, p.
1.

268,!.
27, et

3.
t.

b. Ib., p. 267,

V,

p. 146.

9-10.

Meditationes.
cerebella tam

Prima.

19
atr bile

quorum

contumax vapor ex

labefadat, ut conftanter aleverent vel

fe elTe

reges,

cm
5

funt pauperrimi, vel purpura indutos,

cm

funt

nudi, vel caput habere fidile, vel fe totos elTe cucurbitas, vel ex vitro conflatos
;

fcd amenjtes funt


Il

ifti,

10

nec minus ipfe dmens viderer,

quod ab

lis

exem-

plum ad me transferrem. Pra^clare fane, tanquam non fim homo qui foleam nolu dormire, & eadcm omnia in fomnis pati, vel
10

etiam interdum minus verifimilia,


lantes.

qum

qua

ifti

vigi-

Qum

frquenter vcr ufitata

ifta,

me

hc elfe,

tog

veftiri,

foco aflidere, quies noclurna perfuadet,


pofitis veftibus jaceo inter ftrata!

cm tamen
i5

Atqui

nunc certe vigilantibus oculis intueor hanc chartam, non fopitum eft hoc caput quod commoveo, manum iftam prudens & fciens extendo &. fentio non tam diftinda contingcrent dormienti. Quafi fcilicet non
;

recorder a fimilibus etiam cogitationibus

me

alis in

fomnis
20

fuifl'e

delufum

quee

dum

cogito attentius,

25

3o

tam plane video nunquam certis indiciis vigiliam a fomno polTe diftingui, ut obftupefcam,& fere hic ipfe ftupor mihi opinionem fomni confirmct. Age ergo fomnicmus, nec particularia ifta vera lint, nos oculos aperire, caput movcre, manus extendere, nec forte etiam nos habere taies manus, nec taie totu-m corpus; tamen pro|fedo fatcndum cft vifa per quietem effe veluti quafdam pidas imagines, quic non nifi ad fimilitudinem rerum verarum fmgi potuerunt; ideoque faltem generalia hc, oculos, caput, manus, totumque corpus, res quafdam non imaginarias, fed veras exiftere. Nam fane pidores ipfi, ne tum qui|

11

20

OEuVRES DE DeSCARTES.

io-ii.

dem, cm Sirenas & Satyrifcos maxime inufitatis formis fingere ftudent, naturas omni ex parte novas iis polTunt aflignare, fed tantummodo diverforum animalium

membra permifcent
novum, ut
ita

vel

fi

forte aliquid excogiei fimile fuerit vi5

tent adeo

nihil

omnino
fit

fum, atque ad

plane fiditium

&

falfum, certe

tamen

minimum

veri colores elfe debent,ex

quibus illud

componant. Nec

difpari ratione,

quamvis etiam genelo

manus, & fimilia, imaginaria efle poffent, neceffario tamen faltem alia quaedam adhue magis fimplicia & univerfalia vera effe fatendum eft, ex quibus tanquam coloribus veris omnes ift,
ralia haec, oculi, caput,

feu ver, feu

falfse,

qu?E in cogitatione noftr funt,

reruhi imagines effinguntur.


12

Cujus generis

effe

vidcntur natura corpo|rea in


;

i5

communi, ejufquc
farum
I

extenfio
five

item figura rerum exten-

item quantitas,
;

earumdem magnitudo &

numerus item locus in quo exiftant, tempufque per quod durent, & fimilia. Quapropter ex his forfan non maie concludemus
Phyficam, Aftronomiam, Medicinam, difciplinafque

20

omnes, quse a rerum compofitarum confideratione dpendent, dubias quidem elfe; atqui Arithmeticam, Geometriam, aliafque ejufmodi, quae nonnifi
alias

de fimpliciffimis
atque utrum ex

& maxime generalibus


fint in

rbus tradant,

2 5

rerum natur nccne,parum cu-

rant, aliquid certi atque indubitati continere.


five vigilem, five

Nam

dormiam, duo & tria fimul junda funt quinque, quadratumque non piura habet latera qum quatuor; nec fieri polfe vidctur ut tam perfpicuae veritatcs in fufpicionem falfitatis incurrant.

3o

II-12.

Meditationes.
infixa

Prima.

21

quaedam eft meae menti vtus opinio, Dcum eie qui potefl omnia, & a quo talis, qualis exifto, fum creatus. Unde autem fcio illum non feciffe ut nulla plane fit terra, nullum clum, nulla res extenfa, nulla figura, nulla magnitudo, nuljlus locus, ^^ tamcn hccc omnia non aliter qum nunc mihi

Verumtamcn

13

videantur cxiftcrc

Im etiam, qucmadmodum judico

10

interdum alios crrare circa ea quie fe perfediflime foire arbitrantur, ita ego ut fallar quoties duo & tria fimul addo, vel numro quadrati latera, vel fi quid
aliud facilius fingi potefl? At forte |noluit Deus ita me decipi, dicitur enim fummc bonus fed fi hoc
;

ejus bonitati repugnaret, talem


fallar,
i5

me

creafiTe

ut femper

ab edem etiam videretur efife alienum permittere ut interdum fallar; quod ultimum tamen non
Effent ver fortafife nonnulli qui

poteft dici.

tam potentem
res alias

ali-

quem Deum
20

mallent negare,
iis

qum

omnes
to-

credere eiTe incertas. Sed

non repugnemus,
fiditium
;

tumque hoc de Deo demus


feu cafu, feu continuat

efije

at feu fato,

rerum

ferie, feu

quovis alio

modo me ad

id

quod fum

pervenifiTe

fupponant; quo-

25

niam falli & errare imperfedio qudam elfe videtur, quo minus potentem originis mea) authorem afiTignabunt, eo probabilius erit me tam imperfedum cfi^'e ut femper fallar. Quibus fane argumentis non habeo quod rcfpondeam, fed tandem cogor fateri nihil elfe ex iis quce olim vera putabam, de quo non liceat dubitare, idque non per inconfiderantiam vel levitatem,
I

i*

3o

fed propter validas

&

meditatas rationes;

ideoque
falfis,

etiam ab iifdem, non minus

qum ab

aperte

22

OEuVRES DE DeSCARTES.

h-i3.

accurate deinceps aflenfionem effe cohibendam,

fi

quid certi velim invenire.

Sed nondum
ut recorder
;

fufficit haec advertifTe,

curandum

eft

enim recurrunt confuetse opiniones, occupantque credulitatem meam tanquam longo ufu & fami|liaritatis jure fibi devindam, fere etiam
affidue

me

invito

nec

unquam

iis

affentiri

&

confidere de-

fuefcam, quamdiu taies


rvera,

fupponam quales funt nempe aliquo quidem modo dubias, ut jam


effe
eft,

jam oflenfum

fed nihilominus valde probabiles,

lo

&

quas multo magis rationi confentaneum fit credere qum negare. Quapropter, ut opinor, non maie

15

agam, fi, voluntate plane in contrarium verf, me ipfum fallam, illafque aliquandiu omnino falfas imaginariafque effe fingam, donec tandem, velut quatis utrimque praejudiciorum ponderibus, nulla amplius prava confuetudo judicium meum a red rerum perceptione detorqueat. Etenim fcio nihil inde periculi vel erroris intrim fequuturum, & me plus aequo diffidentiae indulgere non poffe, quandoquidem nunc non rbus agendis, fed cognofcendis tantm incumbo. Supponam igitur* non optimum Deum, fontem vritatis, fed genium aliquem malignum, eundemque fumme potentem*" & callidum, omnem fuam induftriam in eo pofuiffe, ut me falleret putabo clum,
1

i5

20

aS

arem, terram, colores, figuras, fonos, cundaque externa nihil aliud effe

qum

ludificationes
:

fomniorum,
confiderabo

quibus infidias crcdulitati mese tetendit


a.

Voir

t.

III, p. 147.

b. Jb., p. 147.

i3-i5.

MeDITATIONES.

SeCUNDA.

2j

meipfum tanquam manus non. habentem, non oculos, non carnem, non fanguinem, non aliquem fenfum, fed haec omnia me habere falf opinantem manebo obflinate in hac meditatione defixus, atque ita, fiquidem non in poteftate me fit aliquid veri cognofcere, at cette hoc quod in me eft, ne falfis aflentiar, nec mihi quidquam ifte deceptor, quantumvis
|
:

potens, quantumvis callidus,

poffit

imponere, obfir16

10

mat mente cavebo. Sed laboriofum efb hoc inftitutum, & defidia qusedam ad confuetudinem vitae me reducit. Nec aliter qum captivus, qui forte imaginari libertate fruebatur in fomnis,

quum

poftea fu-

fpicari incipit fe dormire, timet excitari, blandifque

illufionibus lente connivet


'5

fie

fponte relabor in ve-

teres

opiniones, vereorque expergifci,

ne placidse
difficultatum

quieti laboriofa vigilia fuccedens,

non

in aliqu luce,

fed inter inextricabiles jam

motarum

tenebras, in poflerum

fit

degenda.

Meditatio
ao

II.

De

natura mentis
notior

human : qud qum corpus''.

ipfa Jit

In lantas dubitationes heflern meditatione conjec-

tus fum, ut

nequeam amplis earum

oblivifci,
;

nec

vi-

deam ta|men qu
14
a. fie]

ratione folvendae fint

fed,

tanquam

hc (/ dit.).
t.

1.

19 II] secunda (/"

dit.).

Voir

III, p. 297,

22.

24
in

uvres

de Descartes.

is-ie.

17

profundum gurgitem ex improvifo delapfus, ita turbatus fum, ut nec poffim in imo pedem figere, nec enatarejad fummum. Enitar tamen & tentabo rurfus eandem viam quam heri fueram ingreflus, removendo fcilicet illud omne quod vel minimum dubitationis admittit, nihilo fecius qum fi omnino falfum eie comperifTem pergamque porro donec aliquid certi,
;

veljfi nihil aliud,faltem


certi,

hoc ipfum pro certo,nihil

efTe

cognofcam. Nihil nifi pundum petebat Archimedes, quod effet firmum & immobile, ut integram terram loco dimoveret magna quoque fperanda funt, vel minimum quid invenero quod certum fit & inconcuffum".
;

lo

Suppono
nihil

omnia quae video falfa effe credo unquam extitiffe eorum quse mendax memoria
igitur
;
;

i5

reprsefentat

nullos plane habeo fenfus

corpus,

fi-

gura, extenfio, motus, locufque funt chimerse.


igitur erit

Quid

18

verum ? Fortaffis hoc unum, nihil effe certi. Sed unde fcio nihil effe diverfum ab iis omnibus quse jam jam recenfui, de quo ne minima quidem occafio fit dubitandi ? Nunquid efl; aliquis Deus, vel quocunque nomine illum vocem, qui mihi has ipfas cogitationes immittit ? Quare |ver hoc putem, cm forfan ipfemet illarum author effe poffim ? Nunquid ergo faltem ego aliquid fum ? Sed jam negavi me habere ullos
|

20

fenfus,
a.

&

ullum corpus. Haereo tamen; nam quid


cette

Pas plus pour


1641
;

deuxime Mditation que pour


de

la

premire, ni

l'dition de
la ligne

ni celle
la 2

1642 ne distinguent
et

les alinas

en menant

mais

dition spare d'ordinaire par un intervalle en


la

blanc chaque point de


visibles dans

majuscule suivante,

ces sparations, trs

l'imprim, correspondent presque toujours aux

commen-

cements de nouveaux alinas.

16-.7.

Meditationes.

Secunda.

2^

inde?
illis

Sumne

ita

corpori fenfibufque alligatus,ut fine

non poflim ? Sed mihi perfuafi nihil plane eile in mundo, nullum clum, nullam terram, nullas mentes, nulla corpora; nonne igitur etiam me non efe ? Imo certe ego eram, fi quid mihi perfuafi. Sed
effe
efl

10

fumme potens, fumme callidus, qui de indufl:ri me femper fallit. Haud duhic me fallit; & fallat quantum igitur ego etiam fum, poteft, nunquam tamen cfficiet, ut nihil fim quamdiu me aliquid elTc cogitabo. Adeo ut, omnibus fatis ludeceptor ncfcio quis,
fi

perque
vel

penfitatis,

denique flatuendum
exi/o,

fit

hoc pronunprofertur,

tiatum, Ego fum, ego

quoties a

me

i5

mente concipitur, ncceffario effe verum. Nondum ver fatis intelligo, quifnam fim ego ille, qui jam ncccflario fum; deincepfque cavendum eft ne forte quid aliud imprudcnter alTumam in locum
mc, ficquc
j

aberrem etiam

in

e cognitionc,

quam
effe
;

19

omnium
o

certifiimam evidentifiimamque effe contendo.

Quare jam denuo mcditabor quidnam me olim

crediderim, priufquam in has cogitationes incidiflem ex quo deinde fubducam quidquid allatis rationibus
vel

minimum

potuit infirmari, ut ita

tandem
eft:
l^

praecife

remaneat
cufTum.
5

illud

tantm quod ccrtum

incon-

Quidnam
fclicet.

igitur antehac

nale

Sed quid eft Non, quia poftea quierendum foret quidnam


fit,

me eflc putavi ? Homincm homo ? Dicamne animal ratio-

animal
3o

quid rationalc, atque ita ex un qua.^ftione in plures difficiliorefque delaberer; nec jam
mihi tantum
otii eft, ut illo

&

velim intcr iftiulmodi fub-

tilitates abuti.

Sed hic potius attendam, quid fponte


4

uvres. U.

20

OElvres de Descartes.

i7->8.

&

natur duce cogitation! mese antehac occurrebat,

quoties quid eflem confiderabam.

Nempe

occurrebat

20

me habere vultum, manus, brachia, totamque hanc membrorum machinam, qualis etiam in cadavere cernitur, & quam corporis nomine defignabam. Occurrebat praeterea me nutriri, incedcre, fentire, &
primo,
cogitare
:

quas quidem acliones ad animam refere-

bam. Sed quid effet hccc anima, vel non advertebam, vel exiguum nefcio quid imaginabar, inflar venti, vel ignis,vel 3etheris^,quod craffioribus me partibus effet infufum. De corpore ver ne dubitabam quidem, fed dillinde me noffe arbitrabar ejus naturam, quam fi forte, qualem mente concipiebam, defcribere tentaffem, fie explicuiffem per corpus intelligo illud omne
:

lo

quod aptum
fcribi,

eft

figura ali|qu terminari, loco circumfie

i5

fpatium
;

replere,utex eo aliud

omne corpus
odoratu per-

excludat
cipi,

tadu,

vifu, auditu, guflu, vel

necnon moveri pluribus modis, non quidem a namque feipfo, fed ab alio quopiam a quo tangatur habere vim feipfum movendi, item fentiendi, vel cogitandi, nuUo pado ad naturam corporis pertinere judicabam; quinimo mirabar potius taies facultates in quibufdam corporibus reperiri. Quid autem nunc,ubi fuppono deceptorem aliquem
:

20

21

potentiffimum, &,

fi

fas eft dicere,

malijgnum^, data

25

opra in omnibus, quantum potuit, me delufiffe ? Poffumne affirmare me habere vel minimum quid ex iis

omnibus, qua; jam


24 nunc manque (i"
a.

dixi

ad naturam corporis perti-

dit.).

Voir
Voir

t.

III, p.

362,1. 8.

b.

t.

V, p. i5o.

I8-I9.

Meditationes.

Secunda.

27

nere? Attende, cogito, revolvo, nihil occurrit; fatigor eadem fruftr rptera. Quid vero ex iis quae animse

tribuebam
5

Nutriri

vel

incedere
haec

Quandoquidem

jam corpus non habeo,

quoque nihil funt nifi figmenta. Sentire ? Nempe etiam hoc non fit fine corpore, &. permulta fentire vifus fum in fomnis quae deinde animadverti me non fenfifle. Cogitare ? Hc
invenio
:

cogitatio eft
;

haec fola a

me

divelli nequit.

10

i5

Ego fum, ego exifto certum eft. Quandiu autem ? Nempe quandiu cogito nam forte etiam fieri poiTet, fi cefTarem ab omni cogitatione, ut illico totus efle definerem. Nihil nunc admitto nifi quod neceffario fit verum fum igitur praecife tantm res cogitans, id eft, mens, five animus, five intelledus, five ratio, voces mihi pris fignificationis ignotae. Sum autem
;
|

res vera,
gitans.

&.

vere exiftens

fed qualis res

Dixi, co-

20

Quid praeterea ? Imafginabor non fum compages illa membrorum, quae corpus humanum appellatur; non fum etiam tenuis aliquis ar iftis membris infufus, non ventus, non ignis, non vapor, non halitus, non quidquid mihi fingo fuppofui enimifta nihil efiTe. Manet pofitio nihilominus tamen ego aliquid fum.
:
:

22

Fortaflis ver contingit,


25

ut haec ipfa,

quae

fuppono
rei veri-

nihil

efiTe,

quia mihi funt ignota, tamen in

non diffrant ab eo me quem novi ? Nefcio, de hac re jam non difputo de iis tantm quae mihi nota
tate
:

funt,

judicium ferre pofiTum. Novi


ille

me

exiftere; quaero
fie

quis fim ego


3o

quem

novi. Certiflimum eft hujus


iis

praecife

fumpti notitiam non pendere ab


dit.).

quae exi-

23 Manet] maneat [i"

28
ftere

OEiJVREs DE Descartes.

19-20.

nondum

novi

natione effingo.

non igitur ab iis ullis, quae imaAtque hoc verbum, effingo, admonet
;

me

erroris

mei

nam fingerem

rvera,

fi

quid

imaginarer, quia nihil aliud

efl

imaginari

me effe qum rei


Jam
5

corporeae figuram, feu imaginem, contemplari.


|

83

autem cert fcio me elle, fimulque fieri poffe ut omnes iftse imagines, & generaliter qusecunque ad corporis naturam referuntur, nihil fint prter infomnia. Quibus animadverfis, non minus ineptire videor, dicendo imaginabor, ut diftinlius agnofcam quifnam fim, qum fi dicerem jam quidem fum experj

10

videoque nonnihil veri, fed quia nondum video fatis evidenter, data oper obdormiam, ut hoc ipfum mihi fomnia verius evidentiufque repraefenreclus,
tent. Itaque

cognofco

nihil

eorum

quae poflum ima-

i5

ginationis ope comprehendere, ad hanc

quam de me

habeo notitiam pertinere, mentemquc ab illis diligentiffime efle avocandam, ut fuam ipfa naturam

qum

diftincliiime percipiat.
?

Sed quid igitur fum

Res cogitans. Quid

efl:

hoc

20

Nempe

dubitans, intclligens, affirmans, negans, vo-

lens, nolens,

imaginans quoque,
fane hsec funt,
fi

&

fentiens.

Non pauca
neant.

cunda ad me pertiSed quidni pertinercnt? Nonne ego ipfe fum


25

qui jam dubito ferc de omnibus, qui nonnihil tamcn


intclligo, qui
tera,

hoc

unum verum

clTc affirmo,

nego

cae-

cupio plura nolTe, nolo decipi, multa vel invitus

imaginor, multa etiam tanquam a fcnfibus venientia


24

animadverto? Quid
18

efl;

horum, quam

vis

femper dor-

avocandam

cflc

(/" dJit.).

24 Sed.

pcninerent? manque

(indit.).

Meditationes.

Secunda.

29

10

i5

miam, quamvis etiam is qui me creavit% quantum in fe eft, me deludat, quod non aeque verum fit ac me effe ? Quid eft quod a me cogitatione diftinguatur ? Quid eft quod a me ipfo feparatum dici poffit ? Nam quod ego fim qui dubitem, qui intelligam, qui velim, tam manifeftum eft, ut nihil occurrat per quod evidentius explicetur. Sed ver etiam ego idem fum qui imaginor nam quamvis forte, ut fuppofui, nulla prorfus res imaginata vera fit, vis tamen ipfa imaginandi rvera exiftit, &. cogitationis meae partem facit. Idem denique ego fum qui fentio, five qui res corporeas tanquam per fenfus animadverto videlicet jam lucem video, ftrepitum audio, calorem fentio. Falfa haec funt, dormio enim. At certe videre videor, audire, calefcere. Hoc falfum effe non poteft hoc eft proprie quod in me fentire appellatur
;
:

atque hoc prrecife


cogitare.

fie

fumptum

nihil

aliud

eft

qum

Ex quibus cquidem aliquanto melius incipio noffe


20

adhuc tamen videtur, nec pofl*um abftinere quin putem, res corporeas, quarum imaquifnam fim
;

fed

25

gines cogitatione formantur,


rant,

Oi;

quas

ipfi

fenfus explo-

multo diftindius agnofci qum iftud nefcio quid mei, quod fub imaginationem non venit quanquam
:

profedo
eft,

fit

mirum,

res

quas animadverto

effe

dubias,

ignotas, a
|

qum quod verum quod cognitum, qum denique me ipfum, a me


alinas, diftindius
:

me

3o

comprehendi. Sed video quid fit gaudet aberrare mens mea, necdum fe patitur intra veriiatis limites cohiberi. Efto igitur, & adhuc femel laxilfimas habea.

Voir

t.

V, p. i5i.

}o

OEUVRES DE Descartes.
ei

sj-^

nas

permittamus,

ut, illis

paulo poft opportune re-

dudis, facilius

fe rgi patiatur.

Confideremus res illas quje vulgo putantur omnium diflindiffime comprehendi corpora fcilicet, quse tangimus, quce videmus non quidem corpora in communi, gnrales enim iftae perceptiones aliquant magis confufe efle folent, fed unum in particulari. Sumamus, exempli cauf, hanc ceram nuperrime ex
:

favis fuit
;

26

faporem fui mellis nonnihil retinet odoris florum ex quibus colleda eft; ejus cojlor, figura, magnitudo, manifefta funt dura eft, frigida eft, facile tangitur, ac, articule ferias, emittet fonum omnia denique illi adfunt quce requiri videntur, ut corpus aliquod poffit qum diftindilfime cognofci. Sed ecce, dum loquor, igni admovetur faporis reliqui?e purgantur, odor expirt,
amifit
; ;
:

eduda; nondum

omnem

lo

i5

color mutatur, figura tollitur, crefcit magnitudo,


liquida,
fit

fit

calida, vix tangi poteft, nec jam,

fi

pulfes,

emittet fonum.

Remanetne adhuc eadem cera? Remaeft


;

nere fatendum

nemo

negat, nerno aliter putat.


|

20

Qiiid erat igitur in e

debatur? Certe nihil

quod tam diftinde compreheneorum quae fenfibus attingebam;

nam qua^cunque
vel

fub guftiim, vel odoratum, vel vifum,


:

tadum,

vel

auditum venicbant, mutata jam funt

remanetcera.
Fortafiis illud erat

25

quod nunc cogito

ncmpe ceram

ipfam non quidem

dulcedincm mellis, nec florum fragrantiam, nec iftam albedincm, nec figuram, nec fonum, -fed corpus quod mihi apparebat paulo ante modis iftis confpicuum,nunc diverfis.Quid
fuilfc iftam
eft

3o

i'J

autcm hoc

prsecife

quod

fie

imaginor

Attenda-

23-24.

Meditationes.

Secunda.

ji

io

mus, &, remotis iis quse ad ceram non pertinent, videamus quid fuperfit nempe nihil aliud qum extenfum quid, flexibile, mutabile. Quid ver eft hoc flexibile, mutabile ? An quod imaginer, hanc ceram ex figura rotund in quadratam, vel ex hac in triangularem verti poffe ? Nullo modo nam innumerabilium ejufmodi mutationum capacem eam eue comprehendo, nec pofTum tamen innumerabiles imaginando percurrere; nec igitur comprehenfio hec ab imaginandi facultate perficitur. Quid extenfum ? Nunquid
:

etiam ipfa ejus extenfio


cente
fi

eft

ignota

Nam

in cer liqucf-

fit

major, major in ferventi, majorque rurfus,


;

calor augeatur

nec rede judicarem quid

fit

cera,

i5

putarem hanc etiam plures fecundm extenfionem varietates ad|mittere,qum fuerim unquam imaginando complexus. Supereft igitur ut concedam, me nequidem imaginari quid fit hsec cera, fed fol mente percipere; dico hanc in particulari, de cer enim in
nifi

communi
20

clarius

eft.

Qusenam ver

eft haec cera,

quse
28

non
ab
eft,

nifi

mente percipitur ? Nempe

ea|dem.

quam

video,

quam

tango,
efiTe

quam
non

imaginor, eadem denique

quam

initio

arbitrabar. Atqui.
vifio,

ejus perceptio

quod notandum eft, non tadio, non imaginatio

nec

25

folius

quamvis prius ita videretur, fed mentis infpelio, quse vel imperfeda efiTe poteft
fuit,

unquam

&

confufa, ut prius erat, vel clara


eft,

&

diftinda, ut

nunc

prout minus vel magis ad

illa

ex quibus

conftat attendo.

Miror ver intrim


o

errores
3-4

qum prona fit mea mens in nam quamvis hsec apud me tacitus & fine
.

Quid.

mutabile

manque (/"

edit.)

uvres

de Descartes.

24-j5.

voce confiderem, hreo tamen in verbis ipfis, & fere decipior ab ipfo ufu loquendi. Dicimus enim nos videre ceram ipfammet, fi adfit, non ex colore vel

Unde concluderem ftatim ceram ergo vifione oculi, non folius mentis infpedione, cognofci nifi jam forte refpexifTem ex
figura
:

eam

adefle judicare.

29

homines in plate tranfeuntes, quos etiam ipfos non minus ufitate qum ceram dico me videre. Quid autem video praeter pileos & veftes, fub quibus latere poflent automata? Sed judijco homines effe. Atque ita id quod (putabam me videre oculis, fol judicandi facultate, quae in mente me eft, comprehendo. Sed pudeat fupra vulgus fapere cupientem,ex forfeneftr

lo

mis loquendi quas vulgus invenit dubitationem qusefiviffe


;

pergamufque deinceps,attendendo utrm ego


eiXet cera,

i5

pcrfedius evidentiufque percipiebam quid

cm primm

afpexi, credidique

me
?

illam ipfo fenfu


id eft

externo, vel faltem fenfu

communi, ut vocant,

potenti imaginatrice, cognofcere

an ver potis
lo

nunc, poftquam diligentis inveftigavi tum quid ea

fit%tum quomodo cognofcatur tare effet ineptum; nam quid


tione diftindum
?

Certe hac de re dubi-

fuit in

prima percep-

Quid quod non a quovis animali haberi poffe videretur? At vero cm, ceram ab externis formis diftinguo, &. tanquam veftibus detradis

25

nudam

confidero,

fie

illam rvera,

ror in judicio

meo

effe poffit,

quamvis adhuc ernon poffum tamen fine

human mente
3

percipere.
etfi

ipfammet,
Voir
t.

fi]

ipfam,

(/"

cdit.).

a.

V, p. i5i.

25-26.

Meditationes.

Secunda.

3?

Quid autem dicam de hac ipf mente, five de me ipfo ? Nihildum enim aliud admitto in me efle prseter mentem. Quid, inquam, ego qui hanc ceram videor tam diftinle percipere ? Nunquid me ipfum non tantm multo verius, multo certius, fed etiam multo diftindius evidentiufque, cognofco ? Nam, fi judico ceram exiftere, ex eo quod hanc videam, certe multo
evidentius efficitur
ipfo

30

me ipfum

etiam exiftere, ex eo

lo

quod hanc videam. Fieri enim poteft ut hoc quod video non vere fit cera; fieri poteft ut ne quidem oculos habeam, quibus quidquam videatur fed fieri plane non poteft, cm videam, five (quod jam non diftin;

guo)

cm cogitem me

videre, ut ego ipfe cogitans


fi

non
i5

aliquid fim. Simili ratione,

judico ceram

efie,

ex eo quod hanc langam, idem rurfus efficietur, videlicet

me

effe.

Si

ex eo quod imaginer, vel quvis ali

ex cauf, idem plane. Scd


pofita, licet applicare.
2o

hoc ipfum quod de cer animadverto, ad reliqua omnia, quae funt extra me
Porro autem,
fi

&

m agi s

diftinda

25

poftquam mihi, non ex folo vifu vel tadu, fed pluribus ex caufis innotuit, quanto diftindis me ipfum a me nunc cognofci fatendum eft, quandoquidem null rationes vel ad cerae, vel ad cujufpiam alterius corporis perceptionem pofiint juvare, quin e?edem omnes mentis me naturam melius probent! Sed & alia infuper tam multa funt in
vifa
fit

cerae perceptio,

3i

mente, ex quibus ejus notitia diftindior reddi poteft, ut ea, qu?e ex corpore ad illam manant, vix
ipf

3o

numeranda videantur. Atque ecce tandem fponte fum reverfus e qu


19 diltinda] diftind (/"
dit.).
5

uvres.

II.

34
;

OEuvRES DE Descartes.
|

j-^s.

volebam nam cm mihi nunc notum fit ipfamet corpora,non proprie a fenfibuSjVel ab imaginandi faciiltate, fed a folo intellcclu percipi,

nec ex eo percipi

qud tangantur aut videantur,


dentius

fed

tantm ex eo qud
5.

intelligantur aperte cognofco nihil facilius aut evi-

Sed quia tam cito deponi veteris opinionis confuetudo non poteft, placet hic confiftere, ut altius ha^c nova cognitio mcpoffe a
percipi.

me mente

me

moria: mea^ diuturnitate meditationis infigatur.

32
I

Meditatio

III.

lO

De Deo, qud

cxijlal'.

Claudam nunc oculos, aures obturabo, avocabo omnes fenfus, imagines etiam rerum corporalium omnes vcl ex cogitationc me delebo, vel certc, quia
hoc ficri vix potefl, illas ut inancs dam, meque folum alloquendo
ciendo,

&
^<:

falfas nihili

pen-

i5

penitius

infpi-

meipfum paulatim mihi magis notum & familiarem reddere conabor. Ego fum res cogitans, id
dubitans, affirmans,

eft

negans, pauca intelligens,


cS:

multa ignorans, volens, nolens, imaginans etiam


fentiens; ut

20

enim anteanimadverti, quamvis


|

illa

qux

fentio vel imaginor extra

me

fortaffe nihil fmt, illos

tamen cogitandi modos, quos fenfus


1

&

imaginaiiones

ipfamctl ipfam,

&

(/"

cdit.).

10 lllj tertia (/" cdit.].

a.

Voir

t.

III, p. 397,

I.

25.

28-29.

Mditation ES.

'.

Tertia.

3 <

appelle, quatenus cogitandi


fiint, in

quidam modi tantm


fcio, vel

me

eie fiim certiis

Atque
5

his paucis

omnia recenfui qu verc

faltem quie

me

fcire

hac| tenus animadverti.

Nunc

33

circumfpiciam diligcntis an forte adhuc apud alia Tint ad qu nondum refpexi. Sum certus me

me
elle

rem cogitantem. Nunquid crgo etiam fcio quid requiratur ut de aliqu re fim cenus Nempe in hac prima
'f

cognitione
10

nihil aliud

eft,

quam

ciara
;

quiudam

&

diflinda perceptio ejus


fufficeret

quod

affirmo

quae fane

pofTct

me ccrtum de unquam contingere,


ad

rei veritate

ut aliquid,

non reddendum, fi quod ita ciare

diftinde perciperem, falfum effet; ac proinde jam videor pro rgula generali poffe flatuere. illud omne
i5 *

&

verum, quod valde ciare & diftincle percipio. Verumtamen multa prius utomnino ceita L^manifefla admifi, quce tamen poftea dubia effe dcprehendi. Qiialia ergo ifta fuere ? Nempe terra, clum,
effe

fydera
20

t^-

caetera

omnia

quai

fenfibus
?

ufurpabam.

Quid autem de
verfari.

illis

ciare percipiebam
five cogitationes,

Nempe

ipfas

menti mex obSed ne nunc quidem illas ideas in me effe inficior. Aliud autem quiddam erat quod affirmabam, quodquej etiam ob confuetudinem credendi ciare me
|

talium rcrum ideas,

34

25

percipcre arbitrabar, quod tamen rvera non percipie-

bam nempe
:

quafdam extra me effe, a quibus idca) illai proccdebant, & quibus omnino fimiles erant. Atque hoc erat, in quo vel fallebar, vel certe, verum judicabam, id non ex vi meae perceptionis contingebat.
res
3o

Qiiid ver
a.

Cm circa res Arithmeticas vel Geomeque ci-avant


p. 24,

Mme remarque

note a.

j6

OEuvRES DE Descartes.

20-30.

tricas aliquid valdc fimplcx


i.*v

&

facile

confiderabam, ut

qud duo tria fimul juncla fmtquinque, vcl limilia, nunquid faltem ilia fatis pcrfpicue intucbar, ut vcra elTc artirmarcm ? Equidem non aliam ob caufam de iis dubitandum elle poftea judicavi, qum quia veniebat in mente m forte aliquem Deum talem mihi naturam
indcrc potuifle, ut etiam circa
illa

deciperer, quse
ha.>c

manifeftiiima viderentur. Sed quoties

praecon-

ccpta de

fumm Dei

potenti opinio mihi occurrit,

non polTum non


efficerc

fateri,

fiquidem
iis

velit, facile

illi

effe

10

ut errem, etiam in

quce

me

puto mentis

oculis
35

qum
,
,

evidentiffime intueri. Quoties ver ad


,

ipfas res

quas valde clare percipere arbitrer

me
i5

converto

tam plane ab
:

illis

perfuadeor, ut fponte

erumpam in bas voces fallat me quifquis poteft, nunquam tamen efficiet ut nihil fim, quandiu me aliquid effe cogitabo; vel ut aliquando verum fit me nunquam fuiffe, cm jam verum fit me effe; vel forte
etiam ut duo
fint

&

tria fimul

junda plura

vel pauciora
fcilicet rc20

qum quinque,

vel fimilia, in

quibus
Et certe

pugnantiam agnofco manifeftam.


dcceptorem, nec quidem adhuc
aliquis

cm nuUam

occafionem habeam exiftimandi aliqucm


fatis

Deum

effe
fit

fciam utrm

Deus, valde tenuis &, ut ita loquar, Metaphyfica dubitandi ratio eft,quae tantm ex e opinione dcpendet. Ut autem etiam illa tollatur, quamprimum
occurret occafio, examinare dcbeo an
fit,
fit

25

Deus, &,
polfe.

fi

an

poffit effe

dcceptor: hac enim re ignorat, non

videor de ull alia plane ccrlus effe

unquam

Nunc autem ordo


Il

videtur exigerc, ut prius

omnes

3o

iisMiis (/"

Ciiil.).

3o-3i.

Meditationes.

Tertia.

JJ

meas cogitationes in certa gnera diftribuam, & in quibufnam ex illis veritas aut fal|fitas proprie confiftat, inquiram. Qusedam ex his tanquam rerum imagines funt, quibus folis proprie convenir ideae
5

3G

nomen
vel

ut

cm hominem,
,

vel

Chimaeram,
ut,

vel

Clum,

gelum

vel

Deum
cm

cogito. Aliae ver alias


:

Anquafdam
timeo,

prseterea formas habent

cm

volo,

cm

cm
ut
lo

affirmo,

nego, femper quidem aliquam rem


cogitationis apprehendo, fed ali-

fubjedum meae

quid etiam amplius


gitatione

qum

iftius rei

fi

militudinem co-

compledor; & ex his aliae voluntates, five affedus, aliae autem judicia appellantur. Jam quod ad ideas attinet, fi folae in fe fpedentur, nec ad aliud quid illas referam, falfae proprie efle non
i5

pofTunt;

nam

five

capram,
efl

five

chimaeram imaginer,
imaginari

non minus verum


teram.
falfitas

me unam

qum

al-

NuUa
eft

etiam in ipf voluntate, vel aflfedibus,

timenda; nam, quamvis prava, quamvis

20'

etiam ea quae nufquam funt, poffim optare, non tamen ideo non verum eft illame optare. Ac proinde fola
fuperfunt judicia, in quibus mihi cavendum
fallar.
eft

ne
37

Praecipuus autem error

&.

frequentiffimus qui

poffit in illis reperiri, confiftit in

eo qud ideas, quae

25

judicem rbus quibufdam extra me pofitis fimiles effe five conformes; nam profedo, fi tantm ideas ipfas ut cogitationis meae quofdam modos conin

me

funt,

fiderarem, nec ad

quidquam
ideis
^

aliud referrem, vix mihi

ullam^ errandi materiam dare pofTent.

Ex his autem
a.

aliae

innatae, aliae adventitiae,

Voir
t.

t.

V, p. i52.
1.

b. Cf.

III, p. 383,

2.

j8
aliae

uvres
a

de Descartes.
:

3i-3.

me

ipfo t'adse mihi videntur


fit

nam qud
fit

intel-

ligam quid
hsec

res,

quid

fit

veritas, quid

cogitatio,

non aliunde habere videor qum ab ipfmet me natur; qud autem nunc ftrepitum audiam, fi^lem videam, ignem fentiam, a rbus quibufdam extra me
|

pofitis

procedere haclenus judicavi

ac denique Syipfo finguntur.

renes, Hippogryphes,

&

fimilia, a
efiTe

me

Vel forte etiam


tare, vel

omnes

adventitias pofiTum pu-

omnes

innatas, vel

omnes fadas

nondum
lo

as

enim veram illarum originem clare perfpexi. Sed hc prcipue de iis efl; quaerendum, quas tanquam a rbus extra me exiftentibus defumptas confidero, qusenam me mojveat ratio ut illas ifi;is rbus
fimiles effe exiftimem.

Nempe

ita

tur. Et praeterea experior illas

dodus a nanon a me voluntate


videor

i5

nec proinde a
obverfantur
lorem,
re c
:

me

ipfo

pendere; feepe enim vel invito

ut jam, five velim,five nolim, fentio ca-

&

ideo puto fenfum illum, five ideam caloris, a


diverf,

me

nempe ab

ignis cui afiideo calore,

mihi advenire. Nihilque magis obvium

judicem iftam rem fuam fimilitudinem


aliud quid in

qum ut potius qum


efl:,

20

me

immittere.
fatis firmre fint,

Quae rationes, an
hc dico

jam videbo.

Cm
25

me

ita

dodum

effe a natur, intelligo tan-

tm fpontaneo quodam impetu me ferri ad hoc credendum, non lumine aliquo naturali mihi oftendi effe verum. Qu duo multum difcrepant nam qusecumque lumine naturali mihi oflenduntur, ut qud ex eo qud dubitem, fequatur me efle, & fimilia, nullo
;

modo dubia
poteft,

efie poiTunt,

quia nulla alia facultas


lumini
ifi:i,

efiTe

3o

cui
I

aeque fidam ac

quaeque

illa

33-34.

Meditationes.
effe poffit

fed

Tertia.

39

non vera

docere
\

quantum ad impetus
39

lo

jam fsepe olim judicavi me ab illis in deteriorem partem fuifle impulfum, cm de bono eligendo ageretur, nec video cur iifdem in uU ali re magis fidam. Deinde, quamvis ideae illse a voluntate me non pendeant, non ideo confit ipfas a rbus extra me pofitis neceffario procedere. Ut enim impetus illi, de quibus mox loquebar, quamvis in me fint, a voluntate tamen me diverfi effe videntur, ita forte etiam'' aliqua alia eft in me facultas, nondum mihi fatis cognita, iftarum idearum effedrix, ut hadenus femper vifum eft illas, dum fomnio, abfque uU rerum externaturales,

i5

narum ope, in me formari. Ac denique, quamvis a rbus a me diverfis procdrent, non inde fequitur illas rbus iftis fimiles effe debere. Quinimo in multis- fsepe magnum dilcrimen videor deprehendiffe ut, exempli cauf, duas diverfas folis ideas apud me invenio, unam tanquam a lenfibus hauftam, & qu?e maxime inter illas quas
:

20

adventitias exiflimo eft recenfenda, per

quam mihi
40

valde parvus apparet, aliam ver ex rationibus Aftronomi^e delumptam, hoc eft ex notionibus quibuf-

25

dam mihi innatis elicitam, vel quocumque alio modo a me fadam, per quam aliquoties major quam terra
|

exhibetur; utraque profedo fimilis eidem

foli

extra

me
ei

exiftenti effe

non

poteft,

&

ratio perfuadet illam

maxime

effe diffimilem, quae

qum proximc ab

iplo

vidctur cmanaffe.
3o

Quae omnia
a.

fatis

demonftrant

me non hadenus

ex

Voir

t.

V, p. i5a.

40

OEuvRES DE Descartes.

34-33.

certo judicio, fed tantm ex caeco aliquo impulfu, credidifle res


five

quafdam a me diverfas

exiftere, qucC ideas

imagines fuas per organa fenfuum, vel quolibet alio pado, mihi immittant. Sed alia quaedam adhuc via milii occurrit ad inquirendum an res aliquse, ex iis quarum idese in me funt,

Nempe, quatenus ideae iftae cogitandi quidam modi tantm funt, non agnofco ullam inter ipfas insequalitatem, & omnes a me eodem modo procedere videntur; fed, quatenus una unam rem, alia
extra
exiftant.

me

10

aliam

repraefentat,

patet eafdem

efTe

ab

invicem

valde diverfas.

Nam

proculdubio

illcc

quae fubftantias
ita loquar,

mihi exhibent, majus aliquid funt, atque, ut


41

plus realitatis objedivae in fe continent,


quae tantm

qum

illae
;

modos,

five accidentia, reprsefentant

&

i5

rurfus

illa

per

quam fummum aliquem Deum,

seter-

num, infinitum, omnifcium,omnipotentem, rerumque omnium, quse prseter ipfum funt, creatorem intelligo,
plus profedo realitatis objedivae in fe habet,
illae

qum
20

per quas

finitae

fub ftantiae exhibentur.

Jam ver lumine naturali manifeflum eft tantumdem ad minimum effe debere in cauf efficiente & totali^, quantum in ejufdem caufae efFedu. Nam, quaefo, undenam poffet affumere realitatcm fuam effedus, nifi a cauf? Et quomodo illam ei caufa dare
poffet, nifi

i5

etiam haberet
eft,

poffe aliquid a nihilo

fieri,

Hinc autem fequitur, ncc nec etiam id quod magis


realitatis in fe

perfedum
I

hoc

eft

quod plus

con-

Aprs
Voir
t.

certo] aliquo ajout {1" Jit.).

a.

III, p. 274,1. 20.

35

.16.

Meditationes.

Tertia.

41

tinet,

ab eo quod minus. Atque hoc non


efl

modo

perf-

picue verum

de

iis

effedibus,

quorum

realitas eft

adualis

five

formalis, fed etiam de ideis, in quibus

confideratur tantm realitas objediva.


5

Hoc

eft,

non
42

modo non
prius

poteft, exempli cauf, aliquis lapis, qui


fuit,

nunc incipere efle, nifi producatur ab aliqu re in qu totum illud fit vel formaliter vel eminenter, quod ponitur in lapide; nec poteft calor in fubjedum quod pris non calebat induci, nifi a re
quse
fit

non

ordinis faltem aeque perfedi atque eft calor,

&

fie

de caeteris; fed praeterea etiam non poteft in


idea caloris, vel lapidis,
nifi in

me
ab

efl^e

aliqu cauf, in qu
tatis
'5

tantumdem ad

me pofita minimum fit

fit

reali-

quantum
ifta

effe in calore vel lapide concipio.

Nam
five

quamvis

caufa nihil de fu realitate actuali


transfundat,

formali in

meam ideam

non ideo putan-

20

25

minus realem efl'c dcbei^e, fed talem elfe naturam ipfius ideae,ut nullam aliam ex fe realitatem formalem exigat, prter illam quam mutuatur a cogitatione me, cujus eft modus. Qud autem haec idea realitatem objedivam hanc vel illam contineat potius qum aliam, hoc profecl habere dbet ab aliqu cauf in qu tantumdem fit ad minimum realitatis formalis quantum ipfa continct objecl;iv?e. Si enim ponamus aliquid in ide reperiri. quod non fuent in ejus cauf, hoc igitur habet a nihilo; atqui quantumvis imperfedus fit ifte cffendi modus, que res eft objedive in intellectu per ideam, non tamen profecl
eft

dum

illam

43

plane nihil
3o

eft,

nec proinde a nihilo


fufpicari,
fit

efiTe

poteft.

Nec etiam debeo


fidero in

cm

realitas

quam con6

meis
II.

ideis

tantm objectiva, non opus

uvres.

42
effc ut

OEuvREs DE Descartes.

36-37.

cadcm

realitas

fit
fi

formaliter in caufis iflarum


fit

idearum, fed

fufficcre,

in

iis

etiam objedive.
efTendi objedivus

Nam quemadmodum

ifte

modus

compctit ideis ex ipfarum natur,


prcipuis, ex

ita

modus

effendi

formalis competit idearum caufis, faltem primis

&

earum natur. Et quamvis forte una idea ex ali nafci poffit, non tamen hc datur progreffus in infinitum, fed tandem ad aliquam primam
dbet deveniri, cujus caufa
I

fit

inftar archetypi,

in
10

44

quo omnis realitas formaliter contineatur,quae eft in ide tantm objedive. Adeo ut lumine naturali mihi fit perfpicuum ideas in me efle veluti quafdam imagines, quse poffunt quidem facile deficere a perfedione relrum a quibus funt defumptse, non autem quicquam majus aut perfeclius continere. Atque l^c omnia, qu diutius & curiofius examine, tant clarius & diflinclius vera efi!e cognofco. Sed quid tandem ex his concludam } Nempe fi realitas
objediva alicujus ex meis ideis
fim
fit

i5

tanta ut certus
in

eandcm nec formaliter nec eminenter

me

elfe,

20

nec proinde

me ipfum

ejus ide caufam efle

pofl!e,

hinc necefi^ario fcqui, non


fed aliquam aliam rem,

me folum
qu
talis in

eflTe

in

mundo,
caufa,

iftius ideiE

eft

etiam exiftcre.
tur,

Si

vcr nulla

me

idea reperia25

nullum plane habcbo^ argumentum quod me de alicujus rci a me diverfc exiftenti certum reddat omnia enim diligentifilmc circumfpcxi, &. nullum
;

aliud potui haclenus rcpcrire.

Ex his autem meis

ideis,

prter illam

qu me

ipio

fum mihi
a.

exhibet, de

qu hc nulla

difficultas elfe

Voir

t.

V, p. i52.

37-39-

Meditationes.

Tertia.
quse res corporeas

4J

poteil, alia efl quse

Deum,

aliae

&

inanimes,

alice

quse Angeles, alise quse animalia, ac

denique
Tentant.
5

alise

quse alios

homines me
quse
alios

fimiles reprse-

Et

quantum ad ideas

homines,

vel
illas

45

animalia, vel Angelos exhibent, facile intelligo

ex

&
10

quas habeo me iplius li rcrum corporalium Dei poffe componi, quamvis nulli pra^ter me hoiis

mines, nec animalia, nec Angeii, in

mundo

elent.
ni-

Quantum autcm
hil in illis

ad ideas rerum corporalium,


lit
;

occurrit,quod

tantum ut non videatur a


li

me
^.^

ipfo potuilfc prolicifci

lingulas

cxaminem eo

nam pcnitis infpiciam, modo quo heri examinavi


elle quse
:

idcam
i5

cerse,

animadverto perpauca tantm


cxtenlionem
Iitum,
in

in illis clare ^^ diftincle pcrcipio

nempe magnitu&.

dinem,

five

longum, latum,

pro-

lundum; iiguram,
lionis exfurgit
;

quse ex terminatione iftius exten-

quem

divcrfa figurata inter (c


illius lits; qui:

obtincnt;
20

Ov

motum,

fivc

muiationem

bus addi pollunt lubltantia, duratio, & numerus csetera autem, ut lumen ^^ colores, foni, odores,
fapores, calor

&

iVigus, alia^que tacliles qualitates,

nonnill valdc

confufe

&

oblcure a

me

cogitantur,

25

adeo ut etiam ignorem an tint verse, vel falfse, hoc eft, an idea?, quas de illis habeo, fint rerum quarundam idese, an non rerum. Quamvis enim fallitatcm proprie didam, live ibrmalem, nonnili in judiciis
\

46

pol'et rcperiri

paulo ante notaverim,


j

ell

3o

fedo quicdam alia falhtas materialis in rem lanquam rem repncfentani ita, cxempli cauf, frigoris, tam parum clarae idei\} quas habeo caloris
:

tamen proideis, ciim non

l'<;

44

OEi'vpFS DE Descartes.

39-40.

&

diftind lunt. ut ab
fit

iis

difccre

non

poffim, an

fri-

tantm privatio caloris, vel calor privatio frigoris, vcl utrumquc lit rcalis qualitas, vel neutrum.
gus
Et quia nuUa: idcaj nili

tanquam rerum
illud

ef'e

poniinf,
privareale
5

fiquidem vcrum

lit

frigus nihil aliud efle

qum

tioncm
quid
c^

caloris. idca qua.- mihi

tanquam

politivum.rcprfentat, non immerito falfa di-

cetur,

&

lie

de cxteris.
10

Quibus profcdo non cft necefle ut aliquem authorem a me divcrfum aflignem nam, quidem lint
;

falfcE,

hoc

ell

nullas rcs rcprfentent, lumine naturali


cft iilas

notum mihi
47

a nihilo procedcre,

hoc

eft,

non
lint
i5

aliam ob caufam in

me

effe

qum

quia deeft aliquid

natura: meac, ncc eft plane perfeda;


vera:.

autem

quia tamen tam parum realitatis mihi exhibent,

ut ne

non re pofTim diftinguere, non video cur a me ipfo eft'e non poflTmt. Ex iis ver qua^ in ideis rerum corporalium clara vS: diftinda funt, quscdam ab idc me ipfius videor muillud a

quidem

tuari potuiftc,

nempe

fubftantiam, durationem, nu-

20

merum, &
lapidem
apta
vis

Ci

quae alia fint ejufmodi;

nam cm
rem
^.'l:

cogito

efte

fubftantiam, five elle

qua: per fe

eft exiftere,

itemque
efl'e

me

ef fe fubftantiam,

quam25

non extenrem cogitantem effe rem extenfam & non cogitantem, ac proinde maxima inter utrumquc conceptum fit diverfitas, in ratione tamen fubftantiam videntur convenire itemque, cm percipio me nunc effe, &. priiis
;

concipiam me fam, lapidem vero

ctiam aliquamdiu

fuifle

recordor,

cmque

varias ha3o

beo cogitationes quarum numerum


a.

intelligo, acquiro

Voir

t.

V,

p. i53.

40-4 1.

Meditationes.

Tertia.

4^

ideas durationis

&

numeri, quas deinde ad quaf-

cunque alias res polTum transferre. Caetera autem omnia ex quibus rerum corporearum ide conflantur,
5

nempe

extenfio, figura, fitus,


nihil aliud tim
;

&

motus, in

me

48

quidem,

cm

quiim res cogitans, for-

maliter non continentur

fed quia funt

tantum modi
in

quidam

fubftantiae,

ego autem fubftantia, videntur

me
lo

contineri polie eminenter.

Itaque fola reftat idea Dei, in qu confiderandum


efl

an aliquid

fit

quod a me

ipfo

non potuerit

profiinfii-

cifci.

Dei nomine intelligo fubftantiam quandam

nitam, independentem,

fumme

intelligentem,

fumme

potentem,

i5

tum ego ipfe, tum aliud omne, fi quid aliud extat, quodcumque extat,e(l creatum. Quae fane omnia talia funt ut, quo diligentius attendo, tanto minus a me folo profecla elfe poffe videantur.
a qu

&

Ideoquc ex antedidis,

Deum

nccefl'ario exiftere,

clT:

20

concludcndum. Nam quamvis fubftantiit quidem idea in me fit ex hoc ipfo qud fim fubftantia, non tamen idcirco elfet
idea fubftantiam
infinitae,

cm

fim linitus,nifi ab aliqu

fubftanti, quse rvera eflet infinita, procederet.

25

Nec putare debeo me non percipere infinitum per veram ideam, fed tantm per negationem finiti, ut pcrcipio quietem & tenebras per negationem mots

49

&

lucis;
elfe

nam
in

contra manifefte intelligo plus realifubftanti


infinita

3o

qum in finit, ac proinde priorem quodammodo in me eft'e perceptionem inliniti qum finiti, hoc eft Dei qum mei iplius. Qu enira rationc iniclligerem me dubitare', rac
tatis
a

Voir

i.

V. p.

53.

46
cupere, hoc

OEUVRES DE Descartes.
ci\,

4-4.

aliquid mihi dccf'e,


i\

& me non

elle

omnino perfedum,

nulla idea omis perfcdioris in

me

clTct,

ex cujus comparatione dcledus mecs agnof-

cerem ? Ncc

banc forte ideam Dei materialiter falfam ce, ideoque a nihilo elTe pofle, ut paulo anle de ideis caloris 6>i fri^oris, & fimilium, animaddici potefl
vcrti
c<:
;

nam
ell

plus

cm maxime realitatis.objec^ivie qum


contra,

clara

&

diflinda

lit,

ulla alia contineat,


10

nulla

magis vera, nec in qu minor falfitalis fLifpicio rcperiatur. Eil, inquam, hc idea entis fumme perfecli & infiniti maxime vera; nam quam|vis
per
fe

forte fingi poflit taie ens


potefl;
50

non

exiflere,

non tamen

fingi

ejus ideam nihil reale mihi exhibere, ut de


frigoris ante dixi. Efl etiam
;

ide

maxime

clara

&

dillinda

nam quidquid
t<

clare

&

difl^inde percipio,

quod

perfedionem aliquam importt, totum in e continetur. Nec obftat quod non comprchendam infinitum, vel quod alia innumera in Deo fint, qu?c nec comprehendere, nec forte efl etiam attiiigere cogitatione, uUo modo poilum enim de ratione inliniii, ut a me, qui fum tinitus, non comprchcndatur c^fuflicii me hoc ipfum intclligere, ac jiidicare, illa omnia quiu clare percipio, 0^ perfedioefl

reale

\erum,

& quod

20

nem aliquam importare


innumeraquiu ignoro,

fcio,

aiquc etiam forte alia

23

vel formaliter vel

cminenter

in

Deo
in

quam de illo habeo fit omnium quic me funt maxime vera, \ maxime clara ti diflinda. Sed forte majus aliquid fum qum ipfe intclligam,
efljc,

ut idea

omnefque
lia

ilhe

perfediones quas Deo iribuo, polenin

3o

quodammodo

me

funt, etiamfi

nondum

{e{c exe-

42-43.

Meditationes.

Tertia.

47

rant,

neque ad adum reducantur. Experior enim jam cognitionem meam paulatim augeri nec video quid obllet quo minus ita magis & magis augeatur in infi;
|

si

nitum, nec etiam cur, cognitione


5

fie
|

aud, non pofperfediones,

lim ejus ope' reliquas


pifci'';
fi

omnes Dei

perfediones adiiftas

nec denique cur potentia ad

jam in me eft, non fufficiat ad illarum ideam producendam. Imo nihil horum efle poteft. Nam primo, ut verum
fit

10

cognitionem
efle

meam

gradatim augeri,

&

multa in

me

potentia quae aclu

nondum

funt, nihil

tamen
nihil

horum ad ideam Dei omnino efl potentiale


i5

pertinet, in
;

qu nempe

namque hoc ipfum, gradatim

augeri, certiffimum eft imperfedionis


Praeterea, etiamfi
gis augeatur,

argumentum. cognitio mea femper magis & ma-

nihilominus intelligo
infinitam,

idcirco fore

adu
ita

nunquam illam quia nunquam eo devefit

nietur, ut majoris

adhuc incrementi non

capax;

Deum autem
20

judico elfe

ejus perfedioni addi poffit.

adu infinitum, ut nihil Ac denique percipio cfl'e


quod pro-

objedivum ide non a


prie
five
I

folo efle potentiali,

loquendo
formali

nihil eft, fed

tantummodo ab aduali
52

pof'e

produci.

Neque profedo quicquam eft in his omnibus, quod diligenter attendenti non fit luminc naturali manifeftum; fed quia, cm minus attende, & rerum fenfibilium imagines mentis aciem excsecant, non ita facile
recordor cur idea entis

me

perfedioris neceffari ab
fit

ente aliquo procdt quod


a.

rvera pcrfediiis, ulte-

Voir
Voir

t. t.

V,

p. 154.
1;

b.

III, p. 329,

12.

48
rius

CEuvRF.s DE Descartes.

43-45.

ego ipfe habens illam ideam eirc polTcm, fi taie ens nullum exifteret. Nempe a quo effem ? A me fcilicet, vel a paren-

qurcre

libet

an

tibus, vel ab aliis quibuflibet


nihil

Deo minus

perfeclis

enim ipfo perfedius, nec etiam aeque perfedum,


fi

cogitari aut fingi poteft.

Atqui,

me

effem, nec dubitarem, nec optarem,

nec omnino quicquam mihi deeffet; omnes enim perfcdiones quarum idea aliqua in me eft, mihi dediffem, atque ita ipiemet Deus effem. Nec putare debeo
illa

10

forfan

qum
fcftum

iUa
eft

qu mihi dfunt difficilius qu jam in me funt; nam


longe
difficilius fuiffe

acquiri poffe,

contra, mani-

53

me, hoc eft rem five fubftantiam cogitantem, ex nihilo emergere, qum multarum rerum quas ignoro cognitiones, qu tan-

i5

tm

iftius
fi

fubftantice accidcntia funt, acquirere.


illud a

Ac

ccrtc,

majus

me habcrem, non
iis,

mihi

illa fal-

icm, quiu
percipio

facilius

haberi poffunt,

denegaffem, fed
Dei contineri
20

neque etiam
;

ulla alia ex

qu

in ide

quia
fi

nempe nuUa
autem

difficiliora

dentur";

qu?e

difficiliora

fadu mihi vifadu effent, certe


fiquidem reliqua
in illis

etiam mihi

difficiliora vidcrentur,

quai habeo, a

me haberem, quoniam

potentiam
25

meam

terminari experirer.
effugio,
fi

fupponam me forte femper fuiffe ut nunc fum, tanquam fi inde nullum e.xiftentiae me authorem effe fequerctur qurendum. Quoniam enim omne tempus vitcc in

Neque vim haruin rationum


^',

iD cognitiones] cogitationcs
a.

(/'' dit.).

Voir

t.

V,

p. 154.

Ib., p. i55.

45-46.

MeDITATIONES.

TeRTIA.

49

quarum fingulse a reliquis nuUo modo dpendent, ex eo qud paulo ante fuerim, non fequitur me nunc debere efle, nifi aliqua caufa me quafi rurfus creet ad hoc momentum, hoc
partes innumeras dividi potefl,
5

eft

me

confervet. Perfpicuum

enim

eft

attendent! ad

temporis naturam, edem plane vi & adione opus efle ad rem quamllibet fingulis m.omentis quibus du-

54

10

confervandam, quopus efl'et ad eandem de novo creandam, fi nondum exifteret; adeo ut confervationem fol ratione a creatione differre, fit etiam unum
rat

ex

lis

quse lumine naturali manifefta funt.

Itaque debeo nunc interrogare

me

ipfum, an haille,

beam aliquam vim


i5

per

quam

poffim efficere ut ego


:

quijam fum, paulo


nihil aliud fim

poft etiam fim futurus

nam, cm

qum

res cogitans, vel faltem

cm de

e tantm me parte pr?ecife nunc


cogitans,
fi

agam
efl^e

quse eft res

quse talis vis in

me

efl^et,

ejus proculdu-

bio confcius eflem. Sed

&

nullam

experior,

&

ex

hoc ipfo evidentiffime cognofco me ab aliquo ente a


20

me

diverfo pendere.

Forte ver illud ens

non

eft

Deus, fumque
aliis

vel a
caufis

parentibus produdus, vel a quibuflibet


|

25

Deo minus perfedis. Imo, ut jam ante dixi, perfpicuum eft tantumdem ad minimum efl'e debere in cauf quantum eft in efi"edu; & idcirco, cm fim res cogitans, ideamque quandam Dei in me habens, qualifcunque tandem me caufa aflignetur, illam etiam eflTe rem cogitantem, & omnium perfedionum, quas Deo tribuo, ideam habere fatendum eft. Poteftque de
|

55

3o

ill
fe,

rurfus quseri, an
uvres.

fit

fe, vel

ab

ali.

Nam
7

fi

patet ex didis illam ipfam


IF.

Deum

elle,

quia nempe.

OEuvRES DE Descartes.
habeat per
fe exiftendi,

46-47-

cm vim
ideam

habet proculdubio

etiam vim poffidendi a6lu omnes perfediones quarum


in fe habet,

hoc
fit

concipio. Si autem

omnes quas in Deo effe ab ali, rurfus eodem modo de


eft
5

hac altra quseretur, an fit a fe, vel ab ali, donec tandem ad caufam ultimam deveniatur, quse erit Deus.

nullum hc dari pofTe progrefTum in infinitum, praefertim cm non tantm de cauf, qucB me olim produxit, hc agam, fed maxime etiam de ill quse me tempore prsefenti confervat.
Satis
eft

enim apertum

10

Nec

fingi poteft plures forte

caufas partiales ad

me

ideam unius ex perfedionibus quas Deo tribuo, ab ali ideam alterius me accepiffe, adeo ut omnes quidem illae perfedioncs alicubi in univerfo reperiantur, fed non omnes limul
efficiendum concurriffe,
66
I

&

ab un

i5

jund
quse in

in
I

uno

aliquo, qui

fit

Deus.

Nam

contra, uni-

tas, fimplicitas, five

infeparabilitas
eft

eorum omnium

Deo
eo

funt,

una

ex praecipuis perfedionibus
certe iftius

quas

in

efle intelligo.

Nec

omnium

ejus
20

perfedionum unitatis idea in me potuit poni ab ull cauf, a qu etiam aliarum perfedionum ideas non habuerim neque enim efficere potuit ut illas fimul jundas & infeparabiles intelligerem, nifi fimul effecerit ut qusenam ill eflent agnofcerem. Quantum denique ad parentes attinet, ut omnia vera fint quee de illis unquam putavi, non tamen profedo illi me confervant, nec etiam ullo modo me, quatenus fum res cogitans, effecerunt; fed tantm difpofitiones quafdam in e materi pofuerunt, cui me, hoc eft mentem, quam folam nunc pro me acci:

25

3o

18 perfectionibus pnvcipuis (/"

e'dil.).

47-48.

MeDITATIONES.

TeRTIA.
hc nulla de

( I

pio, inefTe judicavi.

Ac proinde
omnino

iis diffi-

concludendum, ex hoc folo qud exiftam, qusedamque idea entis perfediffimi, hoc eft Dei, in me fit, evidentiffime demoneft
5

cultas efle poteft; fed

ftrari

Deum

etiam exiftere.
57

10

utlexaminem qu ratione ideam iftam a Deo accepi; neque enim illam fenfibus haufi, hec unquam non expedanti mihi advenit, ut folent rerum fenfibilium idcae, cm ift?e res externis fenfuum organis occurrunt, vel occurre|re videntur; nec
etiam a
nihil
illi

Supereft tantm

me

effida

eft,

nam

nihil

ab

ill

detrahere,

fuperaddere plane poflum; ac proinde fupereft ut mihi fit innata, quemadmodum etiam mihi eft innata idea mc ipfius.
Et fane

i5

non mirum

eft

illam mihi indidifle, ut

Deum, me creando, ideam effet tanquam nota artificis


eft

operi fuo impreffa; nec etiam opus

ut nota

illa fit

aliqua res ab opre ipfo diverfa. Sed ex hoc

Deus me
20

creavit, valde credibile

eft''

uno qud me quodam-

modo

ad imaginem

&

fimilitudinem ejus

fadum

eft'e,

illamque fimilitudinem, in qu Dei idea continetur, a me percipi per eandcm facultatem, per quam ego

25

meipfum mentis aciem converto, non modo intelligo me efte rem incompletam & ab alio dependentem, remque ad maipfe a

me

percipior

hoc

eft,

dum

in

jora

&

majora

five

meliora indefinite afpi rantem

fed
ifta

es

fimul etiam intelligo illum, a quo pendeo, majora

omnia non
3o

indefinite

&

potenti tantm, fed reipf


ita

infinit in fe habere,

atque

Deum

efte.
fieri

vis
a.

argumenti
Voir
t.

in

eo

eft,

qud agnofcam

Totaque non pofle

V,

p.

i56.

C2

OEuvRES DE Descartes.

48-4?.

ut exiftam talis naturse qualis fum,


in

nempe ideam Dei


hoc
eft,

me

habens,

nifi

rvera Deus etiam exifleret, Deus,

inquam,ille idem cujus idea in

me
|

omnes
fum,

illas

perfediones, quas

habens ego non compreheneft,


5

dere, fed

quocunque modo attingere cogitatione pofdefedibus obnoxius. Ex quibus


illum fallacem eie non poffe;

&

nullis plane

fatis patet

omnem enim

fraudem & deceptionem a defedu aliquo pendere, lumine naturali manifeftum eft. Sed priufquam hoc diligentius examinem, fimulque
in alias veritates

10

qux inde

coliigi poffunt

inquiram,

placet hc aliquandiu in ipfius Dei contemplatione

immorari, ejus attributa apud

me

expendere,

&

im-

menfi hujus luminis pulchritudinem, quantum caligantis ingenii mei acies ferre poterit, intueri, admi69 i5

|rari,

adorare. Ut enim in hac fol divinae majeftatis

contemplatione

fummam

alterius

vitse

flicitatem
licet

confiftere fide credimus, ita etiam

jam ex edem,

multo minus perfed, maximam, cujus in hac vit capaccs fimus, voluptatem percipi pofle experimur.

20

Meditatio IV.

De
Ita

vero

&

falfo.

me

his dicbus affuefeci

in

mente a fcnfibus

abducend, tamquc accurate animadverti perpauca


4-G quas.
.

poffiim cuire parenlliscs {/" dit.).

21

IV] quarta

(r

cdil.).

49-5'.

Mditation ES.

Quarta.

c i

rbus corporeis vere percipiantur, multoque plura de mente human, multo adhuc plura de.
efle qu3e

de

Deo cognofci,
5

ut

jam abfque uU

difficultate cogita-

tionem a rbus imaginabilibus ad intelligibiles tantm, atque ab omni materi fecretas, convertam. Et fane mult magis diftindam habeo ideam mentis humanse, quatenus
eft

res cogitans,

non extenfa

in loneo

gum, latum,
habens,
10

&

quam

profun'dum, nec aliud quid a corpore ideam uUius rei corporeae. Cmque

attendo

me

dubitare, five efle

rem incompletam

&

dependentem, adeo clara & diftinda idea entis independentis & completi, hoc efl: Dei, mihi occurrit; & ex hoc uno qud talis idea in me fit, five qud ego ideam illam habens exiftam, adeo manifefle concludo
i5

Deum

etiam exiftere, atque ab

illo fingulis

momentis
evi-

totam exiftcntiam
polfe confidam.

meam

dependere,

ut nihil

dentius, nihil ccrtius ab

humano

ingenio cognofci

Jamquc

videre videor aliquam viam

2o

quam ab ift contemplatione veri Dei, in quo nempe funt omnes thefauri fcientiarum & fapicntie
per
abfconditi, ad cterarum rerum cognitionem deveniatur.

25

enim agnofco fieri non pofl^s ut ille me unquam fallat; in omni enim fallaci vel deceptione aliquid imperfedio|nis reperitur; & quamvis polfe fallere, nonnullum efle videatur acuminis aut potentiae argumentum, proculdubio velle fallere, vel malitiam
In primis
)

vel

imbecillitatem teftatur, nec proinde in

Deum

6i

cadit.
3o

Deinde experior quandam


cultatem,

in

me

efle

judicandi faquse in

quam

certe, ut

&

reliqua

omnia

me

^
funt, a

OEUVRES DE Descartes.

si-sj.

Deo accepi; cmque ille nolit me fallere, talem profedo non ddit, ut, dum e rede utor, poffim un-

quam

errare.
re

Nec ullum de hac


qui videretur,

dubium
errare
a

fupereffet, nifi inde fe-

me igitur quodcunque in me eu,

nunquam

polTe

nam

fi

Deo habeo, nec ullam ille mihi dederit errandi facultatem, non videor pofle unquam errare. Atque ita prorfus, quamdiu de Deo tantm cogito, totufque in eum me converto, nullam
caufam deprehendo; fed,poilmodum ad me reverfus, experior me tamen innumeris erroribus effe obnoxium, quorum caufam inquirens animadverto non tantm Dei, five entis fumm pererroris aut falfitatis
lo

fedi,realem
hili,

&

pofitivam, fed etiam, ut ita loquar, nii5

quod ab omni perfedione fumm abeil, negativam quandam ideam mihi obverfari, & me tanfive ejus

62

quam mdium quid

inter

Deum &

nihil, five

in|ter

fummum
tenus a
fit,

ens

& non

ens

ita efle

conftitutum, ut, qua-

fummo

en|te fum creatus, nihil quidem in

me
20

per quod fallar aut in errorem inducar, fed qua-

tenus etiam

quodammodo de nihilo,

five

de non ente,

participo, hoc eft quatenus

non fum ipfe fummum ens, defuntque mihi quamplurima, non adeo mirum effe qud fallar. Atque ita certe intelligo errorem, quatenus error eft, non effe quid reale quod a Deo dependeat, fed tantummodo elfe defedum; nec proinde ad errandum mihi opus effe aliqu facultate in hune finem a Deo tribut, fed contingere ut errem, ex eo qud facultas verum judicandi, quam ab illo habeo, non fit in me inlinita. Verumtamen hoc nondum omnino fatisfacit; non

25

3o

32-i3.

MeDITATIONES.

QuARTA.

^ ^

enim error eft pura negatio, cujufdam cognitionis, quae


fieri pofTe,
5

fed privatio, five carentia


in

me quodammodo

elle

deberet; atque attendeiiti ad Dei naturam non videtur


ut
ille

aliquam in

me

pofuerit facultatem,
five quic
fi,

quse
fibi

non

fit

in

fuo gnre perfeda,


fit

aliqu
pri|

dbita perfedione

privata.

Nam

quo

63

tior eft artifex,

eo perfediora opra ab

illo proficif-

10

rerum omnium conditore fadum efle, quod non fit omnibus numeris abfolutum? Nec dubium eft quin potuerit Deus me
cantur, quid poteft a

fummo

illo

talem creare, ut

nunquam
femper
eft

fallerer;
id

nec etiam dueft

bium
anne
i5
|

eft

quin

velit

quod

optimum
falli ?

ergo mclius
hec

me

falli

qum non

Dum
mihi
tiones

efte

perpcndo attentis, occurrit primo non mirandum, fi quadam a Deo fiant quorum raexiftenti ideo efte
alia efle experiar,

non intelligam; nec de ejus dubitandum, qud forte qusedam


quae quare vel

hendo.
2o

Cm
&

infirmam

fada fint non compreenim jam fciam naturam meam elTe valde limitatam, Dei autem naturam efle imillo

quomodo ab

menfam, incomprehenfibilem,
etiam fcio innumerabilia illum

infinitam, ex
pofi!e

hoc

fatis

quorum caufas
illud

ignorem; atque ob hanc unicam rationem"totum

caufarum genus,quod a
25

fine peti folet, in

rbus Phy-

nuUum ufum habere exiftimo; non enim abfque me puto pofl!e inveftigare fines Dei. temeritate Occurrit etiam non unam aliquam creaturam feparatim, fed omnem rerum univerfitatem elle fpedanficis
|

64

3o

dam, quoties an opra Dei perfeda fint inquirimus; quod enim forte non immrit, fi folum eflet, valde
a.

Voir

t.

V,

p; 158.

^6

OEuvREs DE Descartes.
videretur, ut habens in
;

53-5^.

impcrfedum

mundo rationem

quamvis,ex quo de omnibus volui dubitare, nihil adhuc prseter me &. Deum exiftere cert cognovi, non polTum tamen, ex quo immenfam Dei potentiam animadverti negare quin
partis eft perfecliffimum
,

&

multa

alia

ab

illo

fada

fint, vel

faltem

fieri pof|fint,

adeo ut ego rationem partis


tineam.

in

rerum

univerfitate ob-

Deinde,ad me propius accedens, & qualefnam fint errores mei (qui foli imperfedionem aliquam in me arguunt) invefligans, adverto illos a duabus caufis fi-

10

mul concurrentibus dependere,


cognofcendi quae in
five

nempe

a facultate

me

eft,

&

a facultate eligendi,

ab

arbitrii libertate,

avoluntate.
C5

Nam

hoc eft ab intelledu & fimul per folum intelledum percipio tanferre poifum,
fie

i5

tm ideas de quibus judicium


|

nec ullus

error proprie didus in eo prcife


tur;

fpedato reperi-

quamvis enim innumerce


ideae

fortafte res exiftant,qua-

rum

non tamen proprie illis privatus, fed ngative tanim dcftiiutus, fum dicendus, quia nempe rationem nullam polTum afferre, qua probem Deum mihi majorem qum dedcrit cognofcendi
nuUae in
funt,

me

20

facultatem darc debuifte; atquc quantumvis pcritum

non tamen ideo puto illum in fingulis ex fuis opcribus omnes perfedioncs poncrc dcbuift'e, quas in aliquibus ponerc potcft. Nec ver etiam queri pofl'um, qud non fatis amplam & perfcdam voluntatem, fivc arbitrii libertatem, a Deo acartificem elfe intelligam,

25

ceperim;

nam

fane nuUis illam limitibus circumfcribi


videtur, nulhi
3o

experior. Et

quod valdc notandum mihi


iiit.).

i3 eligendi] intelligendi (/"

54-56.

Mdit ATioNES.

Quarta.

57

tam perfeda aut tanta, quin intelligam perfecliora five majora adhuc effe pofle. Nam fi,
alla in

me

funt

exempli cauf, facultatem intelligendi condero,


tim agnofco perexiguam illam
5

fta-

&

valde finitam in

me
6

effe,

iimulque alterius cujufdam multo majoris, im

maximae atque infinitae, ideam formo, illamque ex hoc ipfo qud ejus ideam formare poffim", ad Dei naturam
pertinere percipio.

Edem

ratione,

fi

facultatem recor-

dandi vel imaginandi, vel quaflibet alias examinem,


10

nullam plane invenio, quam non in me tenuem & circumfcriptam, in Deo immenfam,effe intelligam. Sola eftvoluntas, five arbitrii libertas, quam tantam in me
experior,ut nuUius majoris ideam apprehendam; adeo

i5

quandam & fimilitudinem Dei me referre intelligo. Nam quamvis major abfque comparatione in Deo qum in me fit, tum ratione cognitionis & potenti quse illi adut
illa

praecipue

fit,

ratione cujus imaginera

jundae funt, redduntque ipfam magis firmam & efficacem, tum ratione objedi, quoniam ad plura fe ex20

tendit,

non tamen,

in fe formaliter''

& prsecife fpedata,


qud idem

major videtur; quia tantm


vel facere vel

in eo confiftit,
efl

non facere (hoc

affirmare vel negare,

profequi vel fugere) poffimus, vel potius in eo tantm,

25

quod nobis ab intelledu proponitur affirmandum vel negandum, five profequendum vel fu-

qud ad

id

||

67

giendum,ita feramur, ut a null


determinari fentiamus.
-

vi

extern nos ad id
eft

Neque enim opus

me

in

utramque partem ferri poffe, ut m liber, fed contra, quo magis in unam propendeo, five quia rationem
a.

Voir

t.

V,

p.

i58.

b. Ib., p. 1-58.

uvres.

II.

uvres

de Descartes.
(ve

56-57.

veri

&

boni in e evidenter intelligo,

quia Deus

intima cogitationis meae ita difponit, tanto liberius


illam eligo; nec fane divina gratia, nec naturalis cognitio

unquam imminuunt

libertatem, fed potius auilla,

gent

&

corroborant. Indifferentia autem

quam

experior,

cm

nulla

me

ratio in

unam partem magis

qum
tatis,

in alteram impellit, efl infimus gradus liber-

tantummodo in cognitione defedum, five negationem quandam, teftatur; nam fi femper quid verum &bonum fit clare viderem, nunquam de eo quod effet judicandum vel
i\

& nuUam

e perfedionem, fed

10

eligendum deliberarem; atque


ber,
08

ita,

quamvis plane

li-

nunquam tamen

indifferens effe poffem.

Ex his autem percipio nec vim volenjdi, quam a Deo habeo, per fe fpedatam, caufam effe errorum meo-

i5

enim ampliffuna, atque in fuo gnre perneque etiam vim intelligendi, nam quidquid intelligo, cm a Deo habeam ut intelligam, procul dubio rede intelligo, nec in eo fieri poteft ut fallar. Unde ergo nafcuntur mei errores ? Nempe ex hoc uno
rum, feda
eff
; j

20

qud,
illam

cm

latius pateat voluntas

qum

intelledus,

non intra eofdem limites contineo, fed etiam ad illaqusB non intelligo extendo; ad quic cm fit indifferens, facile a vero & bono defledit, atque ita fallor
v.<:

&

pecco.

25

Exempli cauf,
aliquid in
ipfo

cm examinarem
exifterel,

hifce diebus an

mundo

atque advertcrem, ex hoc

qud illud examinarem, cvidcntcr fcqui me exiflere, non potui quidcm non judicac illud quod tam clare intelligebam \erum cffc non qud ab ali;

3o

()

in oujinitioiic liaiispvs

apis

quandam

(/"

iv/;/..

57-58.

MeDITATIONES.
vi

QuARTA,

^9

qu

extern fuerim ad id coadus, fed quia ex

magn

lce in intellelu

magna confequuta

eft

propenfio in
libre illud
69

voluntate, atque ita tanto magis fponte


credidi,

&
|

quanio minus fui ad iflud ipfum indifferens, Nunc autem, non tantm fcio me, quatenus fum res qusedam cogitans, exiftere, fed praeterea etiam idea quaedam naturae corporeae mihi obverfatur, contingitque ut dubitem an natura cogitans
vel potius

qu
ift

in

me

eft,

qu ego

ipfe

fum,

alia

fit

ab

natura cor-

10

pore, vel an

amb idem

fint;

& fuppono

nullam ad-

i5

huc intelledui mec rationem occurrere, quae mihi unum magis qum aliud perfuadeat.Certe ex hoc ipfo fum indifferens ad utrumlibet affirmandum vel negandum, vel etiam ad nihil de e re judicandum. Quinimo etiam haec indiffcrentia non ad ea tantm
j

fe extendit

de quibus intelledus nihil plane cognofcit,

2o

non fatis perfpicue cognofcuntur eo ipfo tempore, quo de iis a voluntate deliberatur quantumvis enim probabiles conjedur me trahant in unam partem, fola cognitio qud fint tantm conjedur, non autem cert atque
fed generaliter ad
que ab illo
:

omnia

indubitabiles rationes,
in

fufficit

ad aflenfionem
fatis
|

meam
70

contrarium impellendam.
illa

Quod

his diebus

fum expertus, cm
25

omnia

quae pris

ut vera

quammaxime credideram, propter hoc unum qud de iis aliquo modo polfe dubitari deprehendilfem, plane
falfa elfe fuppofui.

3o

autem quid verum fit non fatis ciare&diftincle percipio, fi quidem a judicio ferendo abftineam, clarum eft me rede agere, & non falli. Sed fi vel affirmem vel negem,tunc libcrtate arbitrii non rede utor; atque

Cm

6o

OEuvREs DE Descartes.

58-6o.

in eam partem quse falfa eft me convertam, plane fallar; vero alteram ampledar, cafu quidem incidam in veritatem, fed non ideo culpcarebo,quia lumine
naturali manifeftum eft perceptionem intelleds prae-

cedere femper debere voluntatis determinationem.

Atque

in

hoc

liberi arbitrfi

non redo ufu


|
:

privatio illa

ineft quse

formam

erroris conftituit

privatio,

inquam,

ineft in ipf operatione,

quatenus a
a

me

procedit, fed

non

in facultate

quam

Deo

accepi, nec etiam in


lo

operatione quatenus ab

illo

dependet.

Nequeenimhabeo caufam ullam conquerendi,qud


71

Deus mihi non majoirem vim intelligendi, five non majus lumen naturale dederit qum ddit, quia eft de ratione intelleds finiti ut multa non intelligat, & de ratione intelleds creati ut fit finitus eftque qud agam gratias illi, qui mihi nunquam quicquam debuit, pro eo quod largitus eft, non autem qud putem me
;

i5

ab

illo iis efte

privatum,

five

illum mihi ea abftuliiTe,

qu non

ddit.

Non habeo

etiam caufam conquerendi,qu6d volun;

20

tatem dederit latius patentem qum intelledum cm enim voluntas in un tantm re, &. tanquam in indivifibiii confiftat,

quam ab

ill

non videtur ferre ejus natura ut quicdemi poffit; & fane quo amplior eft, tanto
25

majores debeo gratias ejus datori. Nec denique etiam queri debeo, qud Deus
concurrat ad eliciendos
judicia, in quibus fallor
illos
:

mecum
illa

adus

voluntatis, five

enim adus funt omnino veri & boni, quatenus a Deo dpendent, & major in me quodammodo perfedio eft, quod illos poflim elicere, qum fi non poffem. Privatio autem, in qu fol ratio
illi
I

3o

60-61.

Mditation ES.
falfi|tatis

Qlarta.

6i
72

formalis

&

culp

confiftit,

nullo Dei con-

curfu indiget, quia non


ut caufam privatio, fed

efl res,

neque ad illum relata

10

tantummodo negatio dici dbet. Nam fane nulla imperfelio in Deo eft,qu6d mihi libertatem dederit aflentiendi vel non affentiendi quibufdam, quorum claram & diilindam perceptionem in intelledu meo non pofuit; fed proculdubio in me imperfedio eft, quod ift libertate non bene utar, & de iis, quae non rede intelligo, judicium feram. Video tamen fieri a Deo facile potuifre,ut,etiamfi manerem liber, & cognitionis finitc, nunquam tamen errarem nempe vel intelledui meo claram & diftindam perceptionem omnium de quibus unquam eflem delibera:

turus indidiffet; vel tantm


1

adeo firmiter mmorise impreffilTet, de null unquam re effe judicandum quam


fi

clare

&

diftinde

non

intelligerem, ut

nunquam

eius

pofTem
fuilfe
2o

me, quatenus rationem habeo totius cujufdam, perfediorem futurum


oblivifci. Et facile intelligo

qum nunc fum,


|

fi

talis

Deo fadus

efifem.

Sed
73

non ideo
perfedio
fit

pofifum negare quin major


in tot

quodammodo
qud quaedam
fint, aliae

rerum

univerfitate,

ejus partes ab erroribus


fint,

immunes non

ver

qum

fi

omnes

plane fimiles elTent. Et nullum

25

habeo jus conquerendi qud eam me Deus in mundo perfonam fuftinere voluerit,qu non efl omnium prsecipua

& maxime
prseterea,

perfeda.

Ac

etiam ut non poffim ab erroribus

abftinere priori illo

modo
'

qui pendet ab evidenti eoeil

rum omnium perceptione de quibus


3o

deliberandum,

poflum tamen
3.

illo

altero

qui pendet ab eo tantm,

Yo'ir

t.

Y,

p.

iSg.

02

uvres

de Descartes.
rei veritate

6.-62.

non liquet, a judicio fercndo effe ahftinendum; nam, quamvis eam in me infirmitatem e'e experiar, ut non poflim femper uni & eidem cognitioni dcHxus inh?erere. polTum taqud recorder, quoties de

men

attenta

&.

fpius iterat meditatione efficere, ut


ita

ejufdem, quoties ufus cxiget, recorder, atque

ha-

bitum quemdam non crrandi acquiram.

Qu
74

in rc ciim

feclio confiftai,

maxima & pn-ecipua hominis pernon parum me hodiern meditatione


qud
erroris

lucratum

elfe

exiftimo,

& falfitatis

eau-

10

fam inveiligarim.

Et fane nulla alia effe potefl ab c

quam
illi

explicui;

nam

quoties voluntatem in judiciis

ferendis ita contineo, ut ad ea tantm fe extendat quse


clare

&

diftincle

ab intelledu exhibentur,

fieri

plane non potefl ut crrem, quia omnis clara

&

dif-

i5

tinda perceptio proculdubio


a nihilo effe

eft aliquid,

ac proinde

non

poteft, fed neceflari


|

Deum

autho-

inquam, illum fumme perfcclum, quem fallacem effc rpugnt; ideoque proculdubio efl vera. Nec hodie tantm didici quid mihi fit cavendum

rem habet, Deum,

20

ut

nunquam

fallar, fed fimul


;

etiam quid

agendum

ut
li

alfequar veritatem

afl'equar

enim iilam profedo,

tantm ad omnia qure perfecle intclligo fatis attendam, atque illa a reliquis, qu?E confulius l^- obfcurius apprehendo, lecernam. Cui rei diligcnter impofterum

^5

opcram dabo.

62-63.

MeDITATIONES.

QuiNTA

6j

Meditatio V.

75

De

ejjenti

rerum viaterialium ;

&

iterum de Deo,

qud

exi/laf^.

Multa mihi fuperfunt de Dei attributis, multa de me ipfius five mentis mece natur inveftiganda; fed
illa forte alis

refumam, jamque

nihil

magis urgere

videtur (poflquam animadverti quid

cavendum atque
incidi,

agendum
dubiis,
10

fit

ad aflequendam veritatem),qum ut ex
fuperioribus diebus
certi

in

quse

coner

emergere, videamque an aliquid


rialibus haberi poffit.
Et

de rbus mate-

quidem, priufquam inquiram an aliquae taies res extra me exiftant, confiderare de|beo iilarum ideas, quatenus funt in me cogitatione, & videre qua^nam
i5

ex

iis fint

diftind, quaenam confufse.


diflinde imaginer quantitatem,

Nempe
aut potius

quam vulgo
76

Philofophi appellant continuam,


rei

five ejus quantitatis

quantse extenfionem in longum,. la'tura


in e varias partes
fitus,
;.

& profundum; numro


20
iftis

quaflibet
iS:

partibus magnitudines, figuras,

motus

locales,

motibufque iftis quaflibet durationes affigno. Nec tantm illa, fie in gnre fpedata, mihi plane nota & perfpeda funt, fed prseterea etiam particularia
v.^

innuinera de figuris, de numro, de motu,


25

fimili-

bus, attendendo percipio,


1

quorum

veritas adeo aperta

V] /"
Voir
t.

dit.

quinta.
297,
1.

a.

III, p.

26.

64
eft

uvres

de Descartes.

6.-G4.

&

natufce mese confentanea, ut,

dum

illa

primiim

detego, non tam videar aliquid novi addifcerc,

qum

eorum quse jam ante fciebam reminifci, fivc ad ca primm advertere, qu dudum quidem in me crant, licet non prius in illa obtutum mentis convertiirem. Quodque hc maxime confiderandum puto, invenio apud me innumeras ideas quarumdam rerum, quac, etiam extra me fortafle nullibi exiftant, non tamen
quamvis a me quodammodo ad arbitrium cogitentur, non tamen a me finguntur. fed fuas habent veras & immutabiles naturas. Ut cum, exempli cauf, triangulum imaginor, etfi Ibrtan'e talis figura nullibi gentium extra cogitationem meam cxirtat, nec unquam extiterit, eft tamen proledo delorminata qua^dam cjus natura, five cflentia, five forma, immutabilis & 3eterna,qua a me non etiida eft, ncc a mente me dependct; ut patet ex eo-' qud dedici pofl'unt nihil efle
;
|

&

10

i5

monftrari polint variae proprietates de

ifto

iriangulo,

nempe qud ejus trs anguli fint squales duobus redis, qud maximo ejus angulo maximum latus lubicndatur,

20

&

fimiles,
iis

quas velim noiim clare nunc


nullo

agnofco, etiamii de
luerint effidae.

modo

anteacogiiaverim,

cm triangulum imaginatus fum,


Neque ad rem
attinet,
fi

nec proinde a

me
25

dicam mihi forte a rbus exicrnis per organa fenfuum iftam trianguli ideam
advcnifte, quia

nempe corpora triangularem figuram


enim
alias

liabeniia inierdum vidi; poflum

innumeras

figuras cxcogitare,de quibus

nuUa

fufpicio efle poteft


i.'C

qud mihi unquam per fenfus


a.

illaplae fint,

tamen

3o

Voir

t.

V,

p.

160.

64-65.

MeDITATIONES,
iis,

QlINTA.

)'

varias de

non minus qum de triangulo, proprieQuae fane omnes funt vcrae, quanclare cognofcuntur, ideoque aliqiiid
:

tates demonftrare.

78

lo

doquidem a me palet enim illud omne quod funt, non merum nihil verum eft eile aliquid & jam fufe dcmonllravi illa omnia quae lare cognofco efle vcra. Atque quamvis' id non de|monftraflem^ea ccrtccll: naiura mentis mce ut nihilominus non polTcm iis non aircniiri, faliein quamdiu ca clare percipio mcminique me fcmper, etiam ante hoc tempus, cm fenium objedis quammaxime inha^rerem, ejufmodi veriiates, quiu ncmpc
; ;

de

figuris, aut

numeris,

aliifvc

ad Arithmcticam vel

Geometriam
i5

vel in

gnre ad puram atque abdradam

Mathefim pertinentibus, cvidentcr agnofcebam. pro

omnium ceriillmis habuilfe. Jam ver ex eo folo, qud alicujus rci idcam poffim ex cogitatione me depromerc,fequitur ca omnia. qux ad illam-rem pertincre clare & dillinclc percipio,
fi

rvera ad illam pertinere, nunquid inde haberi etiam


20

poteft

argumentum, quo Dei

exiftentia

probetur

Certe ejus ideam.


aut numeri

nempe entis fumme perfeci, non minus apud me invenio, qum ideam cujufvis figura?
;

79

nec minus clare

&

dillinde intelligo ad

ejus naturam pertinere ut femper exiftat,


25

qum

id

quod

de aliqu figura aut numro demonftro ad ejus figura;


aut numeri naturam etiam pertinere
;

ac proinde,

quamvis non omnia, qux fuperioribus hilce diebus


meditatus fum, vera ellent,
in

eodcni ad

minimum
e.xiltenc\i(tai actu

certitudinis gradu effe deberet


i5

apud me Dci

uon

la ligne

[i"

cl

i;'

dit.).

24 Icmpcr exiilat

{i"

dil.).
i:viu-.s.

H.

66
tia, in qiio

OEuVRES DE DeSGARTES.

65-67.

fuerunt hadenus Mathematicae veritates.


eft

Qiian|quam fane hoc prima fronte non

omnino
refert.

perfpicuum, fed quandam fophifmatis fpeciem

Cm

enim alluetus fim

in

omnibus

aliis

rbus exi5

flentiam ab ef'entia diftinguere, facile mihi perfuadeo


illam etiam ab eflenti Dei fejungi
pol'e,

atque

ita

Deum

ut

non exiftentem
lit

cogitari.

Sed tamen

dili-

gentius attendenti

manifeflum, non magis polfe

exiftentiam ab elfenti Dei feparari,


trianguli

qum ab

eflenti
10

80

magnitudinem irium ejus angulorum sequalium duobus redis, five ab ide montis ideam vallis adeo ut non magis repugnet cogitare Deum (hoc eft ens fumme perfedum) cui dfit exiftentia (hoc eft
:
I

oui dfit aliqua perfedio),


cui dfit vallis.

qum

cogitare

montcm
i5

Verumtamen, ne poftm quidem cogitare Deum


exiftentem, ut neque

nifi

montem fine valle, at ccrte, ut neque ex eo qud cogitem montem cum valle, ideo fequitur aliquem montem in mundo elle, ita neque

ex eo qud cogitem
videtur

Deum
:

ut exiftentem, ideo lequi

20

nullam enim neceflitatem cogitatio mea rbus imponit; & quemadmodum imaexiftere

Deum

ginari licet
alas, ita

equum alaium, etfi nullus eqiius habeat forte Dco exiftentiam polTum affingcre, quamDeus
exillat.
;

vis nullus

25

Imo fophifma hic lalet neque enim, ex eo qud non pof|fim cogitare montem nifi cum valle, fequitur alicubi montem & vallem exiftere, fed tantm mon2.

16
cl

et

2b

non

ci

la

ligne

(/"

a' dil.i.
ai'ititl

11

cugiiarc

Deum

Deum

co-

/" cdil.:

actu ajoute

c.xiflcntcm.

giiare (/"

(.\iil.).

("7-68.

Meditationks.

QiriNTA.

67

tem &vallem, five exiflant, five non exiftant, a (c mutuo fejungi non poOe. Atqui ex co quod non pollm
cogitare
a
5

Deum

nifi

cxiftentcm, fequitur exillentiam

Deo

elle

infeparahilem, ac proinde illum

rever
five
si

exillere;

non qud mca cogitatio hoc


iilli

ctficiat,

aliquam neceffiiatem
ipfius rci,

rci

imponat. fed contra quia

nempc

cxillcniice Dci, necclliias


:

me

dter-

ro

mint ad hoc cogitandum neque cnim mihi libcrum efl Deum abfque cxillenti (hoc cfl cns fummc pcrfe;um abfque fumm pcrfcdione) cogitare, ut libc-

rum efl equum vel cum alis vel fine alis imaginari. Neque etiam hic dici dbet, nccellc quidem elTe ut ponam Deum cxiftentcm, poftquam pofui illum habere omnes perlediones, quandoquidcm cxicntia
i5

una non

eft

ex
;

illis,

fed priorem pofitionem necclfariam


eft

fuiffe

ut neque necelTe

me

putare figuras

omnes

quadrilateras circulo infcribi, Icd pofito qud

20

hoc putem, ncceft'c erit me fateri rhombum circulo infcribi. quod aperte tamen eft falfum. Nam, quamvis non neceft'e fit ut incidam unquam in ulhim de Deo cogitationem, quoties tamen de ente primo & fummo tanquam ex mentis libet cogitare, atque cjus idcam me thefauro depromere, nccenc eft ut illi omnes
|

perfeliones attribuam,
25

eifi

nec omnes
:

tune enumeplane

82

rem, nec ad fingulas attendam


furticit ut

qua.' ncccffitas

poftea,

cm animadvcrto

exiftentiam eftb
i,S:

fumperfedionem, recle concludam ens primum mum exiftere quemadmodum non eft necefte me
:

ullum triangulum unquam


3o

imagir
\

tri,

fed

quoties

volo figuram reclilineam trs tanti

angulos habentribuam, ex qui-

tem confiderarc, necefte

eft

ut

illi

ei

68

uvres

de Descartes.

68-69.

bus recle infertur ejus trs angulos non majores e{[e duobus redis, etiamfi hoc ipfum tune non advertam.

Cm

ver examino quaenam figur circulo infcriban-

tur, nulle

modo

neceffe eft ut
effe
;

putem omnes quadrila5

teras ex eo

numro

dem
quod

fingere clare

im etiam idipfum nequipofTum, quamdiu nihil volo admittere nili


diftincte intelligo.

&

Ac proinde magna

differentia eft inter ejufmodi falfas pofitiones,

&

ideas
eft
10

veras mihi ingenitas,


idea Dei.
efle

quarum prima &

praecipua

Nam

fane multis modis intelligo illam non

quid ficlitium a cogitatione


&.

me dependens,
:

fed

83

imaginem veree quia nuUa alia

immutabilis naturse

ut,

primo,

res poteft a

me
|

excogitari, ad cujus

elTentiam exiftentia pertineat, prceter folum

Deum;
i5

deinde, quia non pollum duos

aut plures ejufmo4i


exiftat,

Deos

intelligere'',& quia,porito
efle

qud jam unus

plane vidcam
extiterit,

neceftarium ut
fit

&

ante ab seterno

&

in

aeternum

manfurus; ac denique,
nihil a
20

qud multa

alia in

Deo percipiam, quorum

me

detrahi poteft nec mutari.

Sed ver, qucumque tandem utarprobandi ratione,

femper e res
quc clare

redit, ut

ea

me

fola plane perfuadeant,


iis

&

diftinde percipio. Et quidem ex

qu
alia
25

ita percipio, etfi

nonnulhi unicuique obvia


iis

fint,

ver nonnifi ab

qui propis inlpiciunt

&

diligen-

poftquam lamen deteda funt, hacc non minus certa qum illa cxiftimaniur. Ut quamvis non tam facile apparcat in iriangulo redanter inveftigant dcteguntur,
2j
iis~

fis (1" cdit.).


L\iil.).

2(3

funt, luuc] virgule transporte aprs

hsC (/'
a.

\'oir t. V, p. i6i.

f9-7o.

MeDITATIONES.

QlJINTA.
elle

69

gulo quadratum bafis aequale

quadratis laterum,

qum

iftam bafim

maximo
i

ejus angulo fubtendi,


eft

tamen minus crcdilur,poftquam femel Quod autem ad Deum attinet, certe


5

non perfpedum.
84

nifi pr?ejudiciis

obruerer,

&rerum
e.\

fenfibilium imagines cogitationem


illo

meam omni
facilius

parte obfiderent, nihil


:

prius aut
apertius,

agnofccrem
ens

qum fjjmmum
10

nam quid ex fe c'e, five Deum, ad


?

eft

cujus folius

effenliam exiftentia pertinet, exiftere

Atqiie, qiuimvis mihi attenta confideratione


fuerit

ad hoc ipfiim percipiendum, nunc

opus tamen non

modo

de co icque certus fum ac de omni alio quod

certifTimum vidctur, fed prseterea etiam animadverto

cieterarum lerum coriitudinem ab hoc ipfo ita peni5

dore, ut abique eo nihil


Etfi

unquam perfede

fciri polTit.

enim ejus fim naturae ut, quamdiu aliquid valde clare l^ diftinde percipio, non poflim non credere verum efte, quia tamen ejus etiam fum naturse ut non poflim obiutum mentis in eandem rem femper defi2o

gcre ad illam chire percipiendam, recurratque faepe

mcmoria
aliiu

judicii ante facli,

cm non amplius

attendo

ad rationes propter quas taie quid judicavi, rationes


afleni polTunt quic me,

Deum
ita

ignoj rarem, fa-

85

cilc
25

ab opinione dcjiccrent, atque


vi

de nuU

unquam

re

veram

certam fcieniiam, fed vagas tantm

&

mutabiles opinionos, haberem. Sic, exempli cauf,

cm naturam trianguli confidero, evidentiffime quidem mihi, utpote Geomctrise principiis imbuto, apparet ejus trs angulos sequales elfe duobus redis,
3o

nec polfiim non credere


10

id

verum

effe,

quamdiu ad
(/"
dit.).

non

la ligne

[i"-'

et

2''

ciiit.).

3o verum

effe id

jo

OEuvREs DE Descartes.
;

70-72-

ejus demonftrationem attende


tis

fed ftatim atque

men-

aciem ab

ill deflexi,

quantiimvis adhuc recorder


potell acci-

me illam clarifime perfpexiiTe, facile tamen


dere ut dubiteman
fit

quidem Deum|ignorei"n. Poffumenim mihiperfuaderemetalem anaturfadum


vera,fi

eie,

ut interdum in

iis

evidentiffimepercipere,
faepe

me puto qum cmprcefertim meminerimme


fallar quae

multa pro veris

&

certis habuiffe, quse

poftmo10

86

dum, aliis rationibus addudus, falfaeffe judicavi. Poflquam ver percepi Deum efle, quia fimul etiam intellexi csetera omnia ab eo pendere, illumque non effe fallacem; atque inde collegi illa omnia, qUcT clare & diftinde percipio, necelfari effe vera; etiamfi non
attendam amplius ad rationes propter quas iftud verum effe judicavi, modo tantm recorder me clare c^
diftincle perfpexiffe, nulla ratio contraria afferri potefl,

i5

quse

me

ad dubitandum impellat, fed veram

&

certam de hoc habeo fcientiam. Neque de hoc tantm, fed & de reliquis omnibus qu memini me aliquando demonftraffe, ut de Geometricis & fimilibus. Quid enim nunc mihi opponetur? Men talem fadum
effe ut fccpe fallar?

20

cue intelligo,
veris

falli

At jam fcio me in iis, qu perfpinon poffe. Men multa alis pro

&
?

certis habuiffe,

qu
iis

poflea falfa effe depre-

hendi

Atqui nulla ex

clare

&

dillinde percepe-

25

ram, fed hujus regul?c veritatis ignarus ob alias caufas forte crcdideram, quas poftea minus firmas effe de|texi.

Quid ergo dicetur? Anne

(ut

ciebam)
cogito,

me

forte fomniare, five

nuper mihi objiilla omnia, quiie jam


3o

non magis vera effe qum ea quse dormienti occurrunt ? Im etiam hoc nihil mutt nam cerio,
;

72-73.

Meditationes.
fi

Sexta.

71

quamvis fomnia;rem,
dens,
illiid

quid intelleclui

meo

fit

evi-

87

omnino
un

eft

verum.

Atque
ut,

ita

plane video omnis fcienticE certitiidinem


veri Dei cognitione pendere,
nihil

& veritatem ab
fele fcire

adeo

priufquam illum iioffem,


potuerlm.

de uU ali re per-

Deo aliifque omni ill natur corpore, objedum, mihi plane nota &

Jam vcr innumera, tum de ipfo rbus intelleclualibus, tum etiam de


qu?e eil purae Mathefeos

certa

efl'e

poiunt.

10

Meditatio VI,

De rcnun

malerialium

cxijlcnl'ui.

&

reali mentis

a corpore diJlinclione\

i5

Reliquum e(l ut examinem an res materiales exiftant. Et quidem jam ad minimum fcio illas, quatenus funt pume Mathefeos objedum, polie exillere, quandoquidem ipfas clare c^ diftinde pcrcipio. Non enim dubium efl quin Deus fit capax ea omnia cfiiciendi qu ego fie percipiendi fum capax nihilque unquam ab illo fieri non polie judicavi, nifi propter hoc quod
[

20

illud a

me

dillinde percipi repugnaret. Prceterea ex

imaginandi facultate, qu

me

uti experior,

dum

circa

res illas materiales verfor^lequi videtur illas exiftere'';

nam

attentius confideranti
(/"-" tidit.].

quidnam

fit

imaginatio,

9 poll'untj pollint
a.

10 VIJ 1" cdil.

kMa.

Voir

t.

b.

Tome

111, p. 297, V, p. 162.

1.

37.

"2
nihil aliud efle

OEUVRES DE Descartes.
apparet

r!--A-

qum

q.usedam applicatio faipfi

cultalis cognofcitivae

ad corpus

intime prsefens,

ac proinde exiftens.

Quod

ut

planum

qua eft inter

primo examine diflerentiam imaginationem & puram intclleclionem.


fit,

Nempe, exempli

cauf,

cm triangulum

imaginer,

non tantm inielligo illud efle figuram tribus lineis comprehenfam, fed fimul etiam iftas trs lineas tanquam patientes acie mentis intueor, atque hoc eft quod imagirtari appello. Si ver de chiliogono velim cogitare. equidem acque bene intclligo illud efle figu80

lo

ram conftantem mille latcribus, ac intclligo triangulum efle figuram conflantem tribus; fed non eodem modo illa mille laicra imaginor, five lanquam prccfen|

tia iniucor. Et

quamvis tune, propter confuetudinem

i5

aliquid femper imaginandi, quoties de re corpoie cogito,

figuram forte aliquam confule mihi rcprtcfenefle

tem, patet tamen illam non


null in re
|

chiliogonum, quia
mihi etiam rcprae20

eft

diverfa ab ea

quam

fentarem.fi de myriogono alive quvis figura pluri-

morum

laterum cogitarem

nec quicquam juvat ad


aliis

eas proprietates, quibus chiliogonum ab


nis diftert, agnofcendas. Si ver de
fit,

polygoquaeftio

pentagono

quidem ejus figuram intelligere, ficut figuram chiliogoni, abfque ope imaginationis fed pofl'um etiam eandem imaginari, applicando fcilicet aciem mentis ad ejus quinque latera, fimulque ad aream iis
pofl'um
;

25

contentam;
5

&

manifefte hc animadverto mihi pecuillam

iin;iginationemJ

(/"

dit.].

pas dans
ginari

la seconde.

26 ima-

23 Aprs agnofcendas, (/"


e'dil.),

eandem {1"

edit.).

la ligne

mais non

74-75-

MeDITATIONES.

SeXTA.

"]")

liari

qudam animi contentione opu.s effe ad imaginandum. qu non utor ad intelligendum qu nova
:

animi contentio differentiam inter imaginationem


intelledionem puram clare oftendit.
|

&
9o

10

vim imaginandi quse in me efl,prout differt a vi intelligendi,ad mei ipfiuSjhoc eft ad mentis me cHcntiam non requiri nam quamvis iilaa me abelTct^ procul dubio manerem nihilominus ille idem qui nunc im; undc Tcqui videtur illam ab aliqu re a me diverfii pendcre. Atque facile intelligo, li corpus aliquod cxiflat cui mens lit ita conjunda ut

Ad

hec conlidcro illam

ad illud vcluii infpiciendum'' pro arbitrio


fieri

fe applicet,

polTe ut per hoc ipfum ras corporeas imaginer;


j

i5

adeo ut hic modus cogiiandi in eo tantm a pur intelledione dilerat, qud mens, dum intelligit, fe
ad feipfam

quodammodo
illi ipfi

converiat, refpiciatque aliinfunt;

quam

ex idcis quic

dum autem

imagi-

natur, le conveitat ad corpus,


vel a le
2o

&

aliquid in eo ideje

conforme intueatur. Facile, inquam, intelligo imaginationem ita perfici polFe, fiquidem corpus exiftat; c^ quia nuUus
intelledae vel l'cnfu perceptae
alius

modus

a:quc conveniens occurrit ad illam expli;

25

candam, probabiliter inde conjicio corpus exiftere fed probabiliter tantm, & quamvis accurte omnia invcfligcm, nondum tamen video ex e naturae corporeas ide

didind,

quam

in

imaginatione meii invenio,

ullum fumi polVe argumentum, quod neceflari concludat aliquod corpus exiftere.
1.

Apres

ollcndit, ni la

i"

dit., ni la

i'"

ne mettent la ligne.

a.

Tome
Ib
,

V,

p.

ihz

b.

p. ii2.
Il

(Klvres.

74

uvres

de Descartes.

r>i(>-

Soleo ver alia multa imaginari,praiter illam nau-

ram corpoream,
nulla
a

quse efl purse Maihefeos objeclum,

ut colores, fonos, fapores, dolorem,

&

fimilia,

led

tam

diftincle;

& quia hsec

percipio melis fenfu,


5

quo videntur ope memoriae ad iraaginationem pervenilTe, ut commodis de ipfis agam, edeni opcr etiam de fenfu eft agendum, videndumque an ex iis qu ifto cogitandi modo, quem fenfum appello, percipiuntur, certum aliquod argumentum pro rerum corporearum exiftenti habere poflim. Et primo quidem apud me hc repetam qunam illa
|

lo

fint quse

antehac, ut fenfu percepta, vera effe putavi,


;

92

quas ob caufas id putavi deinde etiam caufas expendam propter quas eadem poflea in dubium revoquid mihi nunc de cavi ac denique confiderabo
;
!

&

i5

iifdem

fit

credendum.
fcnfi

manus, pedes, & membra caetera ex quibus conftat illud corpus, quod tanquam me partem, vel forte etiam tanquam me totum fpedabam fenfique hoc corpus intcr alia multa corpora verfari, a quibus variis commodis vel incommodis affici poteit, & commoda illa fenfu quodam voliabere caput,
;

Primo itaque

me

ao

luptatis,&

incommoda
c^

fenfu doloris metiebar. Atque,


in
25

prter dolorem

voluptatem, fentiebam etiam

me famem,

fitim, aliofquc

cjufmodi appetitus; iicm-

que corporeas quafdam propenfiones ad hilaritatem, ad iriilitiam, ad iram, fimilefque alios afl'edus; foris
ver,
9pro]
mais

priuter

corporum extenfionem,

&

figuras,

0^

dc(/"c''tf//.).
ii

\o Aprs
[i"
en
dit.),

(2' dit.).

16 ^jpr's crcdcnla ligne

poflim, HO;
petit

la ligne

dum, non
dit.).

(/" et 2'

intervalle

blanc

76-7-

MeDITATIONES.
illis

SeXTA.

7^

motus, fentiebam etiam in


lores,

duritiem,

&

calorem,
c_^

aliafque tadiles qualitates; ac praeterea lumen,

co-

&

odores,

&.

fapores,

tate cselum, terram, maria,


5

& fonos, ex quorum varie& reliqua corpora ab invi|

cem diftinguebam. Nec fane abfquc ratione, ob ideas iftarum omnium qualitatum qu cogitationi mece fe
offerebant,

&

'

quas folas proprie


fentire rcs

&

immdiate
a

fentie-

93

bam, putabam me
10
iftae

quafdam

mc

cogita-

tione plane diverfas,

ncmpc corpora

a quibus idese

procdrent; expericbar enim

illas

abfquc ullo

meo confenfu mihi advenire, adeo ut neque poflem objedum ullum fentire, quamvis vellem, nifi illud
fenfs organo effet prfcns, nec polTcm non fentire

cm
i5

erat prscfens.

Cmque

ide?c fcnfu

percept effent

multo magis

vividai

&

expreibc,

&

fuo etiam

modo

20

magis diftind, quam ullre ex iis quas ipfe prudens & fciens meditando effingebam, vcl memoriae mre impreffas advertebam, ficri non pofl'e videbatur ut a meipfo procdrent ideoque fupererat ut ab aliis quibufdam rbus advenirent. Qiiarum rerum cm nullam aliunde notitiam haberem qum ex iftis ipfis
;

ideis,

non poterat

aliud mihi venire in

mentem qum

25

Atque etiam quia recordabar me prius ufum fuiife fenfibus qum ratione, videbamquc ideas quas ipfe effingebam non tam exprefl'as elfe,
illas iis fimiles elle.

qum
I

illGE

erant quas fenfu percipiebam,

&

plerum-

9*

3o

que ex earum partibus componi, facile mihi perfuadebam nullam plane me habere in intelledu, quam non prius habuilTcm in fenfu. Non etiam fine ratione corpus illud, quod fpeciali quodum jure meum apj

23

Aprs

fimiles efle, la ligne [i" dit.), mais non dans la 2'.

jb

OEuvRES DE Descartes.

7^-79-

pellabam, magis ad
trabar
:

me

pertinere
illo

ncquc cnim ab

qum aiia ulla arbipotcram unquam fejungi,


>i'

ut a rcliqiiis;

omnes appetitus

atTeclus in illo

&
'>

pro

illo

lentiebam; ac deniquc dolorem

&

tiiillatio-

ncm
cio

voluptaiis in ejus pariibus,

non autem

in aliis

extra illud pofitis, advertcbam. Ciir vcro ex ifto nel-

quo doloris fenfu qua^dam animi triflitia, c^ ex Icnfu tiiillationis Iretitia quiedam confcqualur, curve
illa

nefcio

qLuv:

vcllicatio

ventriculi,

quani

famem
lo

voco,

me

de cibo fumcndo admoneat, giuturis ver

ariditas de potu,

&

ita

de

caiteris,
ita

non

iiliam fane ha-

bcbam rationem,
neque cnim
9

nifi

quia

doc^us fum a natur;

ulla plane efl afiinitas 'faltem


^.^

quam ego
imcndi
i5

inielligam) inter iilam vellicationem

cibi

Yoluntaiem,
i?v:

Iive inter

fenfum
ab

rei

dolorem

inl'erentis,

cogitationem

trillitix

illo

feni cxortx. Sed

&

rcliqua

omnia,qude fenfuum objedis judieabam,vididieifl'e


:

dcbar a natur

pris enim

illa ita Te

habere
20

mihi perfuareram,

qum

rationes ullas quibus hoc

ipfum probaretur expendilTem. Poilea vero multa paulatim exprimenta fidem om-

nem quam

fenfibus

habucram labefadarunt
vifie
l*(:

nam

v.*i:

interdum turres, qu?e rotunda:

fuerant longinftatua; per-

quo, quajdrat:e apparebant c propinquo,

magn,

in

eorum

faftigiis fiantes,
Oi:

non magnse
falli

terra

2 5

fpedanti videbantur;

lalibus aliis innumeris in r-

bus fenfuum externorum judicia

deprehende-

bam. Nec externoium duntaxat, fed etiam interno-

Apres advcrtcb.iin,

Cillud'illum

i/'-'t'/

2'
ci

tii!.].

ioApii;st\\''C\u\\\\'i:m,u)t]:oinlel

la ligne
2'.

{1" dil.), vmisuon dans la

virgulect uon a laligue\i"dil.)\

un point

cl

la ligne {2' dil.).

79-'*f-

Mditation ES.
;

S ex ta.
efle

11
potcft
?

rum

nam

quid dolore intimius

Atqui

lo

audiveram aliquando ab iis,quibus crus aui brachium fuerat abfcillum, fc fibi vidcri adhiic interdum dolorem fentire in e parte corporis qu carebant; ideoque etiam in me non plane certum effe videbatur membrum aliquod mihi dolere, quamvis fentirem in eo dolorem. Quibus etiam duas maxime gnrales dubitandi caufas nuper adjeci prima erat, qud nulla unquam, dum vigile, melentire crediderim, qua^ non etiam inter dormiendum pollim aliquando putare me
'

cg

fentire;
nis,

cmque

illa,

qux

leniire mihi \ideor in

fom-

non credam a rbus extra me politis mihi advenire, non advertebam quare id potius credcrem de iis qucc fentire mihi videor vigilando. Altra erat, quod
i5

cm authorem mea: originis adhuc ignorarem, vel faltem ignorare me fingerem,nihil videbam obflare quominus
in
iis

el'em natur ita conllitutus ut fallerer, etiam

quai mihi verilima apparebant. Et


|

quantum ad
refponde-

rationcs quibus
20

antea rerum fenfibilium veritatcm


illas

mihi perfuaferam, non difficulter ad

bam.Cm

enini viderer ad mulia impelli a natur, qua;

25

non multm lidcndum elle putabam iis qu a natur doccniur. Et quamvis fenfuum pcrceptiones a voluntate me non pondrent, non ideo concludendum eife pujtabam illas a rbus a me diverratio dilfuadebat,
fis

97

procedere, quia forte aliqua elle potelt

in

meipfo

facultas, ctfi mihi

nondum

cognita, illarum elfedrix.


incipio
nolfe,

Nunc autem, pollquam


authorem originis melius
3o

meipfum mea:que non quidem omnia,


temere admit!a
i'''.

qu habere videor
7

a fcnlibus, puto elle


Jdil.\
jiiais

Apres dolorem,

la lii^iw yi"'

non dans

^8

OEuvREs DE Descartes.

sq-s..

tenda; fed neque etiam omnia in duhium revocanda. Et primo, quoniam " fcio omnia qucC clare & diftinde
intelligo, talia a
fatis ert qiid

Deo

fieri

polTe qiialia illa intelligo,

poffim

diflinde intelligere,

unam rem ahfque altra clare & ut certus fim unam ab altra effe
Deo
feorfim poni
;

diverfam, quia poteft faltem a

&

qu potenti id fit, ut diverfa exiftimetur; ac proinde, ex hoc ipfo qud fciam me exiflere, quodque intrim nihil plane aliud ad naturam five effentiam meam pertinere animadvertam, prseter hoc folum qud fim res cogitans, rede concludo meam elTentiam in hoc uno conrifl:ere,qud fim res cogitans.

non

refert a

lo

Et quamjvis fortaffe (vel potis,ut


98

poftmodum dicam,

pro certo) habeam corpus, quod mihi valde arcle con-

jundum

eft,

quia tamen ex un parte claram

&

diflin-

i5

dam habeo ideam


cogitans,

me iprius,quatenus fum tantm res

non extenfa,

&

ex ali parte

ideam corporis, quatenus eil: tantm res cogitans, certum eft me a corpore meo rvera
diftindum,

didindam extenfa, non


elle
20

&

abfque

illo

pole exiftere. facultates fpecialibus qui-

Prseterea invenio in

me

buldam modis cogitandi, puta facultates imaginandi & fentiendi, fine quibus totum me pofllim clare & diflinde intelligere, fed non vice verf illas fine me,
hoc
eft fine

fubftanti intelligente cui infini

Intel-

^5

ledionem enim nonnullam in fuo formai! conceptu includunt, unde percipio illas a me, ut modos a re, diftingui. Agnofco etiam quafdam alias facultates, ut locum mutandi, varias figuras induendi, &. fimiles, quse quidem non magis qum praecedentes, abfque
a.

3o

Tome

V,

p. i63.

8i-<2.

Meditationes.

Sexta.
-J)

aliqu fubflanti cui infint, polTunt intelligi, nec pro-

inde etiam abfqiie


poreaefive extenfae,
5

ill exiftere

fed manifeflum eft

99

has, fiquidem exiftant, ineffe debere fubllaniiae cor-

nonautem intelligenti, quianempe aliqua extenfio, non autem ulla plane intelledio, in eaium claro & diftindo conceptu continetur. Jam
eft
I

ver

quidem

in

me

paffiva

qua:dam

facilitas fen-

lo

rerum fenfibilium recipiendi c^ cognofcendi, fed ejus nullum ufum haberc poffem, nifi qua^dam adiva etiam exifteret, five in me, five in alio, facultas iftas ideas producendi vel efficiendi. Atque
tiendi, (ve ideas
haec fane in

me

ipfo effe

non

poteft, quia
i^

nullam plane
cooprante,
:

intclledionem pnefupponit,
fed faipe etiam invito, idcic
i5

me non
me

iftae

producuntur

ergo

fupereft ut

fit

in aliqu fubftanii a

diverf, in

qu

quoniam omnis
produdis
20

realitas vel formaliter vel

eminenter
facultate

inelfe dbet, qua.^ eft

objedive

in ideis

ab

ift

(ut

jam fupra animadverti),

vel

ftantia eft corpus, five natura corporea, in

hxc fubqu nempe


loa

omnia formaliter continentur qua: in ideis objedive; vel certe Deus eft, vel aliqua crcaiura corpore nobilior, in qu continentur eminenter. Atqui. cm Deus non fit fallax, omnino manifeftum tft illum nec per fe
immdiate
iftas

ideas mihi immittere, nec etiam

me-

25

dianie aliqu creatur, in qu

carum

rcalitas obje-

non formaliter, fed eminenter lantm contineatur. Cm cnim nullam plane facultatcm mihi dcderii ad hoc agnofcendum, fed contra magnam
diva,
2

Apres
II

cxilleie,

la

ligne
i."

remarque.
neatur,

(r' y//.), mais non dans la

mme

27

Ap-'es conti-

remarque.

Ayrs

efficiendi,

nicmc

8o

OEuvREs DE Descartes.
illas a

2-84.

propenfionem ad credendum
emitti,

rbus corporeis

non video qu rationc


fi

poffet intelligi

ipfum

non
I

effe fallacem,

aliunde

qum

a rbus corporeis

Ac proindc res corporese exiftunt. Non tamen forte omnes taies omnino exiftunt, quales illas fenfu comprehendo, quoniam ifta fenfuum compreemitterentur.
henfio in multis valde obfcura
eft

&

confufa; fed

fal-

tem

illa

omnia

in

iis

funt, qua; clare

& diftinde

intel-

omnia, generaliter fpeclata, quae Mathefeos objelo comprchenduntur.


ligo, id eft

in purae
10

Quantum autem
101

attinet ad reliqua quae vel

tantm

qud fol fit talis magnitudinis aut fijgurae &c., vel minus clare intelleda, ut lumen, fonus, dolor, & fimilia, quamvis valde dubia & incerta fint, hoc tamen ipfum, qud Deus non fit fallax, qudque idcirco fieri non polfit ut uUa falfitas in meis
particularia funt, ut

i5

opinionibus reperiatur,
facultas a

nifi

aliqua etiam

fit

in

me

Deo

tributa ad illam

emendandam, certam
iis

mihi fpem oftendit vcritatis etiam in


Et fane

aficquendae.
20

non dubium

eft

quin ea omnia quee doceor a


:

natur aliquid habeant veritatis


ipfum, vel

per naturam enim,

generaliterfpe:atam,niliil nuncaliud

qum vel Deum, rerum creatarum coordinationem a Deo


naturam

inftitutam intelligo; nec aliud per


particulari,

meam

in
25

qum complexionem eorum omnium qu

mihi a Deo funt tributa.

autem efi quod me ifta natura magis exprefi^e doceat, qum qud habeam corpus, cui maie eft cm dolorem fentio, quod cibo vel potu indiget, ctti faNihil
I

mem aut

fitim patior,

&

(imilia;
fit

nec proinde dubitarc

3o

debeo, quin aliquid in eo

veritatis.

84-85.

Meditationes.

Sexta.

8i
loa

Docet etiam natura, per iftos fenfus doloris, famis, fitis &c., me non tantm adeffe meo corpori ut nauta
adeft navigio, fed
illi

ardiffime effe

conjundum &

permixtum% adeo ut unum quid cum illo componam. Alioqui enim, cm corpus la^ditur, ego, qui nihil aliud fum qum res cogitans, non fentirem idquafi

circo dolorem, fed puro intelledu lafionem illam per-

ciperem, ut nauta vifu percipit


gatur;
10

fi

quid in nave fran-

potu indiget, hoc ipfum expreie intelligerem,non confufos famis & fitis fenfus
vel

& cm corpus cibo


certe
ifti

haberem.Nam
ab unione
exorti.
i5

fenfus

fitis,

famis, doloris &c.,

nihil aliud funt

qum

confufi

quidam cogitandi modi

&

quafi permixtione mentis

cum

corpore

Praeterea etiam doceor a natur varia circa

meum

corpus

alia

corpora exiftere, ex quibus nonnulla mihi


alia fugienda. Et certe, ex

profequenda funt,

eo qud
fa-

valde diverfos fentiam colores, fonos, odores,


pores, calorem, duritiem,
o

&

fimilia,

rede concludo,
iftse

aliquas effe in corporibus, a quibus variae

feni03

fuum perceptiones
dents, etiamfi forte

adveniunt, varietates
iis

iis

refpon-

non

fimiles; atque ex eo

qud

qugedam ex
25

illis

perceptionibus mihi gratse fmt, ali

certum eft meum corpus, five potius me totum, quatenus ex corpore & mente fum compofitus,
ingratse, plane
variis

commodis & incommodis


affici poffe.

a circumjacentibus

corporibus
1

(/"

dit.),

Aprs haberem, la ligne mais non dans la 2'.


V, p. i63.
II.

14 Aprs exorti, la ligue

{2' dit.),

mais non dans

la 1".

a.

Tome

uvres.

11

\1^^G0^

82

OEuvREs DE Descartes.
Milita ver alia funt qure,etfi videar a natur

8d-6.

dodus

effe,

non tamen rvera ab

ipf,

fed a confuetudine

qiiadam inconfiderate judicandi accepi,


falfa effe facile contingit
:

atque ideo
5

qu6d omne fpatium, in quo nihil plane occurrit quod meos fenfus moveat, fit vacuuni; qud in corpore, exempli grati, calido
ut
aliquid
fit

plane fimile idece caloris quse in


fit

me
fie

eft, in

albo aut viridi


fentio, in
teris;

eadem albedo aut

viriditas

quam
de
cselo

amaro aut dulci idem qud & ailra & turres, &
lint

fapor,

&

queevis alia

remota

corpora ejus
104

tantm magnitudinis

& figur3e,quam
Sed ne quid
dico

fenfibus meis exhibent,


in

&

alia ejufmodi.

hac re non

fatis diftinde

percipiam, accura|tis

debeo
fumo,

definire quid proprie intelligam,

cm

me
i5

aliquid doceri a natur.


I

Nempe

hic

naturam ftridis

qum pro complexione eorum omnium quce mihi a Deo tributa funt; in hac enim complexione multa conlinentur qu^e ad mentem folam pertinent, ut qud percipiam id quod fadum eft infeclum effe
omnia quae lumine naturali funt nota, de quibus hc non eft fermo; multa etiam quai ad folum corpus fpedant, ut qud deorfum tendat, & fimilia, de quibus etiam non ago, fed de iis tantm quai mihi, ut compofito ex mente & corpore, a Deo tributa funt. Idcoquc hcec natur docet quidem ea
non
poffe,

&

reliqua

20

zS

refugere quce fenfum doloris inferunt,


quae fenfum voluptatis, vt talia; fed

&

ea profequi

non apparet illam prscterea nos docere ut quicquam ex iftis fenfuum percepiionibus fine pnuvio intclleds examine de rbus extra nos pofitis concludamus, quia de iis verum fcire
3 idco]

3o

adQO {1" di t.).

6-87-

Mditation ES.

Sexta.

83

ad mentem folam, non auteni ad compofitum, videtur

non magis oculum meum qum ignis exiguae facis afficiat, nulla tamen in eo realis five pofitiva propenfio eft ad credendum illam non effe majorem, fed hoc fine ratione ab ineunte aetate judicavi & quamvis ad ignem accdons fentio calorem, ut etiam ad eundem nimis prope accedens
pertinere. Ita

quamvis

flella

105

fentio dolorem, nulla

profedo
ifti

ratio eft quec fuadeat

in ign aliquid efle fimile


10
ifti

calori, ut ne [que etiam

tantummodo in eo aliquid efle, quodcunque demum fit, quod iftos in nobis fenfus caloris
dolori, fed
vel doloris efficiat;

& quamvis
:

etiam in aliquo fpatio


in

nihil

fit

quod moveat fenfum, non ideo fequitur


efiTe

eo

nuUum
i5

corpus

fed video

me

in his aliifque perefl!c

multis ordinem naturse pervertere

afluetum, quia

nempe fenfuum perceptionibus,


compofito, cujus pars
eft,

quae proprie tantm

a natur datse funt ad menti fignificandum quacnam

commoda

fint vel

incom-

20

moda, & eatenus funt fatis clara & diftindae, utor tanquam regulis certis ad immdiate dignofcendum qusenam fit corporum extra nos pofitorum efl'entia, nihil nifi valde obfcure & confufe de qu tamen
|

106

fignificant.

Atqui jam ante


25

fatis perfpexi

qu ratione, non obfalfa


efl^^e

ftante Dei bonitate, judicia

mea

contingat.

Sed nova hic occurrit difficultas circa illa ipfa qu tanquam perfequcnda vel fugienda mihi a natur exhibentur, atque etiam circa internes fenfus in quibus
errores videor deprehendiflTe
3o
:

ut

cm

quis, grato cibi

alicujus fapore delufus,


2

venenum
(/"' dit.),

intus latens aftumit.


mais non dans
la 2',

Aprs pertinere,

la

lii^-iu'

84

OEuvRES DE Descartes.

87-80

Sed nempe tune tantm a natur impellitur ad illud appetendum in quo gratus Tapor confiflit, non autem

quod plane ignort; nihilque hinc aliiid conclndi poteft, qum naturam iftam non effe omnilciam quod non mirum, quia, cm homo fit res limitata, non alia illi competit qum limitatcX
:

ad venenum,

perfedionis.

107

At ver non raro etiam in iis erramus ad quE a natur impellimur ut cm ii qui ?egrotant, potum vel cibum appetunt fibi paulo poft nociturum. Dici forfan hc poterit, illos ob id errare, qud natura eorum fit corrupta; fed hoc difficultatem non tollit, quia non minus vere homo segrotus creatura Dei eft qum fa:

10

nus; ncc proinde minus videtur repugnare illum a

Deo fallaccm naturam habere. Atque ut horologium ex rtis & ponderibus confedum non minus accurate leges omnes naturse obfervat, cm maie fabricatum eft & horas non rede indicat, qum cm omni ex
parte artificis voto fatisfacit
nis corpus,
:

i^

ita,

fi

confiderem homieft

quatenus machinamentum quoddam


mufculis, venis, fanguine
ut, etiamfi

ex

20

oflibus, nervis,
ita

&

pellibus

nuUa in eo mens exifteret, eofdem tamen haberet omnes motus qui nunc in eo non ab imperio violuntatis nec proinde a mente proccdunt, facile agnofco illi a;que naturalc fore, fi, excmpli cauf, hydrope laborct, cam faucium ariditatem pati, qux fitis fenfum menti inferre folet,
compofitum.
atque
108

aptum

&

25

etiam ab

ill

ejus nervos

&

reliquas partes ita

difponi ut

potum fumt ex quo morbus augcatur,


taie
in

qum, cm nuUum

eo vitium

eft,

a
j'.

fimili

3o

19 Aprs fatisfacir, la ligue (/" dit.), mais non dans hx

9-90.

Meditationes.
ficcitate

Sexta.
fibi utile

faucium
logii

moveri ad potum
illud,

affumen-

dum.' Et quamvis, refpiciens ad pneconceptum horo-

ufum, dicere poflm

cm

horas non rede

indicat, a natur fu defledere; atque


5

eodem modo,

machinamentum humani corporis tanquam comparatum ad motus qui in eo fieri folent, putem illud ctiam a natur fu aberrare, ejus fauces
confiderans
fint aridae,

cm

potus ad ipfius confervationcm non

prodell; fatis
10

tamen animadverto hanc ultimam na:

hsec tur acceptionem ab altra multm differre enim nihil aliud cft qum denominatio a cogitatione

me hominem cXgrotum & horologium maie fabricatum cum ide hominis fanL & horologii rede fadi
i5

comparante dpendons, rebufque de quibus dicitur extrinfeca; per illam ver aliquid intelligo quod rvera in rbus reperitur, ac proinde nonnihil habet
veritatis.

Ac
?o

certe, etiamfi refpiciendo ad


fit
|

corpus hydropc
diio9

laborans,
citur ejus

tantm denominatio extrinfeca, cm


natur
effe

corrupta, ex eo qud aridas

hubeat fauces, nec tamen egeat potu; refpiciendo tamen ad compolitum, five ad mentem tali corpori

25

pura denominatio, fed Verus error naturse, qud fitiat cm potus cft ipfi nociturus; ideoque hic remanet inquirendum, quo pado bonitas Dei non impediat quo minus natur fie fumpta fit
unitam, non
ei\

fallax

Nempe
tiam inter
So

iniprimis hc advcrto

magnam

clic dilicrcn-

mentem
lit

c^

corpus, in eo qud corpus ex


divifibilc,

natur fu
2

femper

mens autem plane


non dans
la 2'.

Apres alVumendum,

la ligne (/"' dit.), tuais

86
indivifibilis;

uvres

de Descartes.

90-91.

nam

fane

cm hanc

confidero, five meip-

fum quatenus fum tantm


integram
tota

res cogitans, iiullas in

me

partes poffum diftinguere, fed

rem plane unam &


quamvis
abfcifTo
toti

me

elTe intelligo;

&

corpori
5

mens unita

efle videatur,

tamen pede,

vel brachio, vel

quvis ali corporis parte, nihil ideo


effe

de mente

fubdudum

cognofco; neque etiam faefl

cultates volendi,fentiendi,intelligendi &c.ejus partes


dici poilunt,
lio

quia una

& eadem mens


me
cogitari,

quee vult,
10

qu
cile

fentit,
five

quse inteljligit. Contra ver nulla res cor-

porea

extenfa potefl a

quam non

fa-

in partes

cogitatione dividam, atqiie hoc ipfo


:

illam divifibilem tie intelligam


ret

qiiod

imum

fufficceffe
i5

me docendum, mentem a corpore omnino nondum illiid aliundc faiis fcirem. diverfam,
ad
fi

Deinde adverto mentem non ab omnibus corporis partibus immdiate affici, fed tantummodo a cerebro, una tantm exigu ejus parte, vel forte etiam ab
|

nempe ab e
quit,

in

qu dicitur

effe fcnfus

communis;
menti
20

quotiefcunque eodem

modo

ell difpofita,

idem cxhibct, etiamfi reliquat corporis partes diverfis intrim modis poffint fe habere, ut probant innumera exprimenta, qu hic recenfere non eft ops. Adverto praeterea eam effe corporis naturam, ut nulla ejus pars poiit ab ali parte aliquantum remot moveri, quin polit etiam movcri eodem modo a qulibet ex iis qu?e interjacent, quamvis illa remotior
nihil agai.

2^

Ut, exempli cauf, in fune A, B, C, D,


1

fi

cogitari' cxco^itari
D

i"e'd.).

la i"' dit., les lettres

A, B, C, D,

nondum non
!

(7"

t-'W//.).

fatis

omis [1"

dit.).

sont an-dessus d'un trait Itoricontai, rcpi-csent.vil le l'unis.

iX

Dans

9'02-

Mditation ES.

Sexta.
alio paclo

87

trahatur ejus ultima pars D,


tur prima A,

non

moVehi-

qum moveri etiam poffet, traheretur una ex intermediis B vel C, & ultima D maneret immota.Nec diffimili ratione, cm fentio dolorem pedis, docuit me Phyfica fenfum illum tieri ope nervorum per pedem fparforum, qui, inde ad cerebrum ufque
funium
inftar extenfi,

dum

traliuntur in pede, trahunt

etiam intimas cerebri partes ad quas pertingunt,


'0

quemdamque motum in iis excitant, qui inllitutus eft a natur ut mentem afficiat fenfu doloris tanquam in
pede
Sed quia illi nervi per tibiam, crus, lumbos, dorfum, & collum tranfire debcnt, ut a pede
cxiftentis.

ad cerebrum perveniant, poteft contingere

ut, etiamfi

i5

20

non attingatur, fed aliqua lantm ex intermediis, idem plane ille motus fiat in cerebro qui fit pede maie affedo, ex quo neccffe erit ut mens fentiat eundem dolorem. Et idem de quolibet alio fenfu eft putandum. Adverto denique, quandoqiiidem unufquifque ex motibus,qui fiunt in e| parte cerebri qua.> immdiate mentem afficit, non nili unum aliquem fenfum illi in|

eorum

pars,

qux

eft

in pede,

112

fert,

nihil

hac in re melius polie excogitari,

qum

fi

eum
25

infrt qui, ex

omnibus quos

inferre poteft, ad

hominis fani confervationem quammaximc & qum frequentilime conducit. Experientiam autem teftari,
taies
elfe

omnes

fenfus nobis a iiaiur inditos; ac


in iis repcriri, qiiod

proinde
lentiain
4 Aprs

nihil

plane

non Dei po-

bonitaiemque
iniiiK'ia, a
Li

tcftetur.

lia,

exempli cauf,
,9<9,

ligne

ai^anl De[{coiniiie ci-ijpri'x, p.


l.

[j" cdit.), iiiaix non dans la r 27 /" diL. : imnitnfarn ajout

-ju),

28 Apres

telleiiir,

la
la -y.

lig}ie{i

cd.),

mais non dans

88

OEuvRES DE Descartes.
nervi qui funt in pede

9-93.

vehementer & pra^ter coniuetudinem moventur, ille eorum motus, per fpinse dorfi medullam ad intima cerebri pertingens,ibi menti fignum dat ad aliquid fentiendum, nempe dolorem tanquam in pede exiftentem, a quo illa excitatur ad ejus caufam, ut pedi infeftam, quantum in fe efl, amovendam. Potuifet ver natura hominis a Deo fie conflitui,

cm

ut

ille

idem motus
:

in cerebro

quidvis aliud
eft in
'o

menti exhiberet
cerebro, vel
113

nempe
vel

vel feipfum,
efl in

quatenus

quatenus

pede, vel in aliquo ex

locis intermediis,
nihil

denique aliud quidlibet; fed aliud ad corporis confervationem seque con-

Eodem modo, cm potu indigemus,qu3edam inde oritur ficcitas in gutture, nervos ejus moyens & illorum ope cerebri interiora; hicque motus mentem
duxiiet.

i5

afficitfenfu

fitis,

quia nihil in toto hoc negotio nobis

utilius efl fcirc,

qum qud potu ad confervationem


&. fie

valetudinis egeamus,

de

cjcteris.

quibus omnino manifeflum eft, non obflante immenf Dei bonitatc, naturam hominis ut ex mente
Ex

20

corpore compofiti non poffe non aliquando effe fallacem. Nam fi qua; caufa, non in pede, fed in ali quavis ex partibus per quas nervi a pede ad cerebrum
tV

porrigunlur, vel etiam in ipfo cerebro,

eundcm plane
25

motum

excitet qui

folcl excitari

pede maie affcdo,

fentietur dolor
falleiur, quia,

tanquam

in pede, Icnfufque naturaliter

cm ille idem motus in cerebro non polfit nifi eundcm femper fenfum menti inferre, multoque frcqucntius oriri Ibleat a cauf qu hcdit pedem, quam ah alla alibi cxillente, rationi confcnta18 Aprs ctLicDs, a la lifine [2* dit,;, mais non dans la 1".

3o

'jH^-

Meoitatines.
efl iii

Sexta.

89

ncum
non
5

pcdis poiius

quam

alterius partis

dolorem

ii^

menti fempcr exhibeat. Et H quando fauciLim ariditas,


ut folet ex co
|

quod ad corporis valetiidincm potus


efl
'

conducat, fcd

ex contraria aliqua cauf oriatur, ut in


illam tune lalefl

hydropico contingit, longe melius


lere.

qum

11

contra Icmper
^S^

falleret,

cm corpus
juvat,

bene conflitiiium;

fie

de reliquis.

Atquc
10

ha^e eonfideratio

plurimum

non modo
efl

ut errores

omnes quibus natura mea obnoxia

ani-

madvertam.fed etiam ut illos aiu emendare aut vitare facile pofim.Nam fane,cum Iciam omnes lenfus circa ea, qu3D ad corporis commodum fpedant. multo frequentius verum indicare
fere

qum

falfum. poliimque uti

i5

femper pluribus ex iis ad eandem rem examinandam, & infuper memori, qiuo priefentia cum pra^cedentibus conneclit,
(.<:

intelleclu: qui

randi caufas perfpexit;

jam omnes ernon amplius vereri debeo ne

ill^,quce miiii quotidie a Tenfibus exhibentur,rint falfa,

fcd hyperbolicx'
o

fuperiorum dierum diibitationes,ut


Pnvferiim

lii

dignje.mt explodend.

lumma

illa

115

quem a vigili non diltinguebam; nunc enim adverto permagnum inter utrumque elle difcrimen, in eo qud nunquam infomnia cum reliquis
de fomno,

omnibus aclionibus
25

vitie

memori conjungantur,

ut

ea quie vigilanti occurrunt;


vigilo, mihi

nam

fane,

fi

quis,

dum
dif-

derepente appareret, flatimque poflea


lit

pareret, ut
nilTet,

in fomnis, ita fcilicet ut

nec unde ve-

nec quo abiret,


reliquis, la ligue

viderem, non immerito fpec,^12'

Aprs

dit.)y

mais non dans

la 1

''.

a.

Tome

p. i63.
Il

uvres.

12

90

OEuvRES DE Descartes.

gs.

H6

trum potius, aut phantafma in cerebro meo effidum, qum verum hominem effe judicarem. Cm ver ese res occurrunt, quas diflinde, unde, ubi, & quando mihi adveniant, adverto, earumque perceptionem abfque ull interruptione cum tot leliqu vit connedo, plane certus fum, non in fomnis, fed vigilanti occurrere. Nec de ipfarum veritate debeo vel minimum dubitare, fi, poflquam omnes fenfus, memoriam & intelledum ad illas examinandas convocavi, nihil mihi,quod cum cseteris pugnet, ab ullo ex his nuntietur. Ex eo enim qud Deus non fit fallax, fequitur omnino in talibus me non falli. Sed quia rerum agendarum neceflitas non femper tam accurati examinis moram concedit, fatendum efl humanam vitam circa res particulares
|

f?epe erroribus

eflTe

obnoxiam,

&

naturse noAirse infir-

mitas

ell

agnofcenda.

OBJECTIONES
DOCTORUM ALIQUOT VIRORUM
IN

PRytCEDENTKS MEDITATIONF.S
CUM RESPONSIONIBUS
AUTHORIS

PRIMy

OBJECTIONES\

Viri Clarijjiiniy

Ul vidi vos oninino i/Uus aniini


10

cffc, ut

faipLi Domini

Cariejii pcnitius infpiciani, non dcbui luic in caufd viris


;////;/

undcqiiaqite aniicij/imis non obtcmpcrcirc


videatis

htm

ut

hoc

ivfo

quanti vos jliman, tuni ctiani

ut conjlct

quantum
avietis

&

vii'ihus nicis

&

ingcnio

dfit, ut in

pojleruvi

&
us

plus\culum, Ji indigeo,

& minus-

oncnfitis,fi non

fufficio.
i5

EJi fane D. Cartefus, quantum animadvcrto, vir in-

genii maximi fummque modcfia.', quales vel ipfe


amet,
tatio,
iD
a.

Momus

f adft.

Cogito, inquit, ergo


Ita.

fum ; imo

ipfa cogi-

aut mens fum.

Atqui, cogitando, ideas rerum

Pas

d'alina [i" et 2' dit.].

9
;

Momus] Mfeuius

[i"

dit.).

les

Ces premires Objections sont de Caterus, prtre d'Alkmaar, qui envoya deux amis de Descartes, Bannius et Bloemaert. Voir t. III,
1.

p. 242,

p.

265,

1.

20

p. 267,

1.

p. 272,

1.

27.

p2
in

uvres
me

de Descartes.

96-98-

habeo, ac imprimis ideam entis perfeijfimi

&

in-

finiii.

autem caufa ego non fum, qui ejus rcalitatem objelivam non quo; ergo aliquid caufa ejus ejl meperfedius, ac proinde aliquid prter me ej, aliquid
Etiam.
Illius

me perfelius
Jmpliciter

eJ; aliquis

qui non quovis modo ens

&

incircumfcripte totum ejje


ut

Jed in fe pariter comejl,

plexus,

&

relut caufa anticipans,

habet Dionys., de

divin, nom., cap. 8.

Hc vero cogor paululum fubfiflere, nefatigcr nimium.

Jam enim ingenium mihi fluat


aio,

inflar fluluantis Euripi:

10

nego, probo, refello iterum, diffentire a viro nolo,

affentiri non poffum.

119

Quant enim, qufo, caufam idea requirit ? Aut fare quid idea fit. Efl ipfa res cogitata, quatenus objelive efl in intelledu. Sed quid cfl effe ob\jelive
in

intellelu?

Olim

didici

cfl

ipfum alum

intclleliis

i5

per modum objcli terminare. Quod fane exlrinfeca denominatio efl, & nihil rei. Sicut enim videri nihil aliud
efl

qum

acliim vifwnis in

me

tendere, ita cogitari, aut

objelive effc in intelleclu, efl mentis cogitationem in fe


fiflere

& terminare;
efl,

quod, re immot immutatque, quin

&

20

non exiflente, fieri potefl. Quid ergo caufam ejus inquiro,

quod alu non

quod nuda denominatio


iflud

&

nihil cfl?

Et tamen, inquit magnum


potis

ingenium,

qud

haec

idea realitatem objedivam hanc vel illam contincat

qum

aliam, hoc profeclo haberc dbet ab


a null
:

ali-

25

qu cauf'. Imo
denominatio
Pas
efl,

realitas
cfl.

enim objcclira pura

alu non

Caufa autem realcm in-

C)

d'alina {i"dit.).

i3

ipfa] igitur (i^dil.^.

21

incjuiro]

requiro

d" dit.).
p. 41,
1.

a.

Voir ci-avant,

20-23.

gS-qy.

PRIM.f:

On.IECTIONES.
;

93

fluxum donat
non
tu}\

&

acualcm

illani

ijiid

quod

aclii

non

eji

recipit, ac

proindc jclnalcm caufa} cjjitxum non pal i-

ncduin rcquiril.

Ergo
lit

idcas liahco, caufavi

earum non
120

habco, lantinn abcjl


5

nie viajorcm,

&

inJniLini.

At Ji idearum caufani non das,ralioncni


ciir Ihi'c

fallcni afftgna.

idca hanc rcalilatcm objeclivam potis conlineal

Ljuam illam. Opportune


aniicis

admodum; non

folco
Illiid
alui.s

cnim curn
unircr/m
de trian-

parce agcrc, fed quni Lvgijfvne.


idci.s

dico de
10

omnibus, quod D. Carte/lus

guh>

Elfi fortalTe, inquit, talis

figura nullibi genliiim

cxira cogitationem
rit, c(l

meam

cxidai, ncc iiiiquam extile-

tura,

tamcn profedo dcterminaia qua;dam cjus nafive cirentia, fivc Ibrma immutabilis 01- a;terna\
illa verilas,
e[fe,

EJI ncmpe xHerna


i5

qua' c.iufani non po/luLit.

Scap/hvn, fcapham
c/jc,

&

niliil

nliud: Djvuui,

Davum
e.\igii\ c/l
:

non OHdipuni. Si Lmien niotdicus ralmncni


inlellcclis

iniper/eclio c/l

no/lri^qui

iujinilu\

non

cm cnim univcrfum quod ejl fimul & jemel uno complexv non comprehendat, bomim omne diridit & parlilur atque
;

20

itj,

quod lotum parlurirc non


Pergii porro vir
lit

potefl, fenfim concipit, aul,

ut

ctiam ajunt, inadquate.


\

Atqui, inquit, quantumvis imper-

fcdus
25

ifteefl'cndi

modus,.qiio res

cil

objcdivc

in

intelledii per ideam,


cft,

non lamcn profcdo plane


quod ens non
ita

nihil
cjl.

ncc proindc a nihilo


ejl

clic potcil''. /Equivocatio


aclu,
ejl,

121

Si cnim nihil idem


cjh quia

omnino
id e/l

nihil

non

ejl alu,

atque

a nihilo
ii"
dit.
.

non a

4 Aprs infinitam, non


la liisnc
i
'

la ligne

25

Apiws

potcll,

cdit.

;i.

l'aj^o G-|,
l'.u'A' .11.

1.

-II'..

I\

-/.f-^-t-'j

p4

uvres

de Descartes.
qiiid dicit.

99-100.

cauf aliqu: Si ver

mhW fiiim

quod vulg

ens ralionis indigetanl, non

eji nihil.

fed reale aliquid

quod dijinc

conciyiliir.

El tamcn, quia folimi concipilur


it

&

aclu non

cjl,

concipi quidem,
libet,

caufari minime poiej.


ipfe,

Sed ulterius qurere ideam,


effe

an ego

polTem,

Il

taie ens

nuUum

habens illam exifteret% nempe


ul

a quo idea entis


ante dicit.

me perfeclioris
inquit,

procdt,
?

immdiate
fcilicet,

Nempe,

a quo elTem

A me
fi

vel a parentibus, vel

ab

aliis,

&c. Atqui,

me

eflcm,
10

nec dubitarem, nec optarem, nec omnino quicquam mihi deeffet; omnes enim perfediones, quarum idea
aliqua in

me efl,

mihi dediiTem, atque

ita

ipfemet Deus

eflem'\ Si ver ah alio fum, tandem ad illud deveniam

quod a fe eji; & ita de illo, idem quod de me, ej argumcnum^. nia demum ipfa il la via cjl. quam & S. Thomas
ingredilur,
122

i5

quam

vocal viam a caufalitate cauf?c effinifi

cienitis'',

camque defumpfit ex Philofopho ;

quod

ifii

de caufn idearum non Jint folliciti.

Et forte opus non cral ;

quidni\enim Jlricle reclaquc inccdam? Cogito, ergo fum,

imo

ipfa

mens

&

cogitatio

fum.
ab
cjl

Illa

autem mens

&

cogi-

20

tatio aut a feipf efl, aut

alio.
:

Si hoc, iflud porro a


ejl,

quo ? Si a fe

ejl,

ergo Deus

quod enim a fe

om-

nia fibi ipft facile dederit.

4 quidem] equidem
a.

(/'' dit.).

1.

14

idem omis

{/"dit.).

Ci-avani. p. 47,
Pagi: 48,
1.
1.

1.

29, p. 48,

2.

b.
c.

3 10.

Page

5o,

4-6.

d.

Summa

totius

Theologia;
I,

S.

Ordinis Prdicat., pars


Vtrtim Deus sit? p.
cietttis...

quxstio
:

Thoma: Aqi-inatis Doctoris Augelici 11 De Deo, an Deus sit ? An.


:

.^

7,

col. 2

Secunda

via est
poicst.]

[Dcum esse. quinque vils probari ab Egmond. CID ID CXL.)

ex ratione caus effi(Col. Agrippin.Coin.

looioi.

PRiM^i Objectiones.

9^

Rogo virum

objecroque, ut avidum Leclorem,


je.

&

forte

minus inlelligentein,

non

celet.

Accipitur enirn a fe
ut a caufa;

duplici modo. Primo, pojitive,


alqiic ita,

nempc a fcipfo

fibique ipj daret effe fuum, J prcvvio delecu fibi daret quod vellet, haud dubie fibi omeffet,

quod a fe

nia daret, alque adeo

Deus

effet.

Secundo, accipitur a fe

ngative, ut fit idem quod, feipfo, aul,

non ab

alio; atque

hoc modo, quantum inemini, ab omnibus accipitur.

Nunc
10

ver, fi aliquid a fe
ifiud

efi,

id efi non ab alio, quo-

modo probem

omnia complecli

& effe

infinitum ?

Jam
123

enim non audio,fi dicas :fi a fe efi, fibi facile omnia dediffet. Nec enim a fe efi ut a cauf, nec fibi prvium fuit,
ut ante deligeret
ita
i5

quod effet pofimodum. Scio me aliquando


:

Suarcm

audiviffe

omnis limitatio
efi,

efi

a cauf; ide

enim limitata finitaque res


fecliufque dare
aliquid a fe
infinilu m.
j

vel quia caufa

majus per-

niliil poluit,

efi,

&

aul quia non voluil; fi ergo non a cauf, profeclo illimitatum efi

&

20

tio

ver non omnino acquiefco. Quid, fi enim limitafit ab intrinfecis principiis confiituentibus, hoc efi ab

Ego

ipfi

forma

&

effenti,

quam tamen nondum

infinitam e/fe

probafii, quantumvis a fe fit, hoc efi non ab alio? Sane,

calidum fi fupponas calidum


confiituentibus calidum erit,
25

effe,

ex intrinfecis principiis
licet

&

non frigidum,
efi.

ima-

gineris a nullo effe ifiud ipfum quod

Non

dubito

Carlefio raliones non dee/Je, quibus fubfiituat illud qu d


alii fortafiis

non fatis clare prfiiterunt.


viro convenit. Illud

Tandem mihi cum


nerali fiatuit
3o
:

pro rgula ge124

quicquid clare diftinteque cognofco,

iftud fane ens


a.

verum
p. 35,
1.

eft".

hno quicquid\cogito. verum

Voir ci-avant,

14-13.

96
ej}.

uvres
Jam enim
aqu

de Descartes.

101-102.

a puero pne chyineris omnibus

&

cuivis

enti rationis
tenlia a

&

ign interdiximus.

Nulh

namqiie po-

proprio objeclo dcviare potcjl : volunLia Ji movetur, in bonum tendit. Quin nec fenfus ipfi errant : vifiis

enim videt id quod


aurichalcum
vides,

videt, auris audit id

quod

audit,

& Ji

bene vides; fed erras, ciim judicio tuo

aurum

ejje

decernis id quod vides. lia ut D. C. meritif-

fime omnem errorem judicio

&

voluntati expenfum ferat.

Sed nunc ex rgula

ij

infcr

quod

vole\bas. .itqui ens

infinitum clare dijlinclcque cognofco;

crgo eus verum

cjl

10

nemo clarenc di/mcleque cognofcis ens injlnitum ? Quid ergo fibi vult iritum ijlud & vulgo notum : infinitum, qiui infiniium, ell ignotum.
aliquid. Interrogabit non
:

&

Si enim ego, ciim de Chiliagono cogite, Jiguram aliquam


confufe mihi rcprcefentans
,

non chiliagomun ipfum di-

iS

flincle imaginer, aut cognofco, quia mille cjus latera non


dijlinclc intueor, fane rogabil illc
125
:

quomodo infmitum

ut

non confufe tantm cogitet, Ji injinilas ejus perjecliones, quibus confiai, clare & velut ad
infinitum dijlinclc

&

oculum videre non pojfit?

ao

quod Janclus Thomas voluit. Cm enim ncgajfct hanc propojitioncm pcr fe nolam ejjfe : Deus

Et Jorte

ijlud ejl

cft, objicil Jibi

ex Damaj'ceno

omnibus cognitio
:

exi-

ftendi
eft

Deum
fe

naturaliter infeitaeft; crgo

per

effe, in

notum". El rejpondet aliquo communi, fub qudam.

Deum effe cognofcere Deum


inquit,

25

confu-

fione, in
id

quantum

fcilicci

Deus

eft
ert.

hominis bcatitudo.
.

naturaliter nobis infertum


28
cil...] eft
:

Sed hoc,

inquii,

(]'' et 2' e\iil.

a.

Summa,
I.

etc.,

quastio

ii,

art.

Vtrum Deum
il..

esae ait

per

se

notum ?

p. 6. col.

(Ouvrage

cit, p. 94, ii'jic

ioi-.o3.

Priale Objectiones.

97
ejje; ficut

non

eft fimpliciter

cognofcere
eft

Deum

cognofratione

cere venientem,

non

cognofcere Petrum, quamvis

Petrus

lit

veniens^, &c. Quaj dicat


ultimi, aut etiam

Deum fub
entis

communi, aut finis


5

primi

& per-

feijjimi, aut

denique fub ratione complelentis confufe

& in gnre
fui
effe; ita

omnia, cognofci,fed non fub prcif ratione

enim

infinitus

efl,

& nobis

ignotus. Scia
effe.

D. C.
i26

facile fie interroganti refponfurum

Credo tamen

quod ex
lo

illis,

qu

exercitii
:

ego cauf foliim allego, iftud

i5

quod qusedam funt communes animi conceptiones, & per fe notae apud fapientes tantm*^. Adeo ut mirandum non fit, fi multum interrogent qui plus fapere defiderant ; fique his rbus diuiius immorentur, quas utprimum totius negotii fundamentum inculcatas effe noverunt. & tamen fine magna invefiigatione
Bo'tii

recordabitur

non intelligunt.
taque permittamus. aliquis claram difiinamque idcam

20

fummi & perfecliffimi ; quid inde promoves ulterius ? Nempe ifiud infinitum ens exifiere, idquc ita certo ut in eodem ad minimum certitudinis gradu
habeat entis

Dei exiftentia apud

me

effe debeat, in
:

hadenus mathematicse
repugnet cogitare
25

veritates*^

Deum

(hoc

eft

quo fuerunt adeo ut non magis fumm pertedum)

cui dfit exiftentia (hoc eft aliqua perfedio),


gitare

qum
cardo

coefi;

montem
cedit,

cui dfit

vallis''. Ibi totius rei


:

qui nunc

vium fe fateatur oportet


ut,

mihi, quia

cum

fortiori ago, libet paululum velitari,


a.

ciim vincendus
per se notiim ?

Summa,

etc., quaestio

11,

art.

Vtriim

Deum

esse sit

p. 6, col. 2.
b.
c.

Citation de Bocc, faite par S. Thomas, Voir ci-avant, p. 65, 1. 28-3o.

loc. cit.. p. 6, col. 2.

d.

Page 66,

1.

11-14.
II.

uvres.

i3

^8
127

OEuvRES DE Descartes.
I

io3-io5

Jm,

nonnihil amen diffcram quod\ vitare non pojjum.


in

Ac

primis,

ctfi

modo

aulhoritate non agimus,fcd ra-

maximo ingenio videar reluclari, ipfinu pois S. Thomain audilc. Objicit Jibi : intelledo quid fignifieet hoc nomcii Dciis, ftatim habetur qud Deus eft; fignificatur enim hoc nomine id quo majus fignificari non potert. Majus autem eft quod eft in re &. in intelledu, qiim quod eft in intelledu tantm undc ciim intelledo hoc nomine Deus ftatim fit in intelleclu, equitur etiam quod lit in rc^ Quod argumentimi in forma ita reddo : Deus ejl quo matione tanlm, tamcn ne ex libidine
;

lo

Jus Jign[/tcari non pote/I; fed illud,quo majus Jignificari non polej't, includil exijentiam ; ergo Deus ipfo nomine vel conceptufuo includil exijentiam, ac proindefine exijlenti
nec concipi, nec
ip/uiii
ejj'e

polefl.
ejl

Nunc, amabo

vos,

nunquid

i5

D. Carte fi? S. Thomas Deum ita dfinit: quo majus fignificari non poteft. D. C. vocat cum Ens Jumme pcrfcL^um; illo fane majus fignificari non poef. S. Thomas fiihfumit : id quo majus fihoc argumentum
128

gnificavi

non

poteft, includit exiftentiam: alioqui eo


fignificari potefl,

20

majus aliquid

ncmpe
t

id

quod etiam

A nunquid D. C. idem fubfumcre videtur?\Deus ef cns fumme perfelum, atexijentiam fignificatur includere.

qui ens fumnte perfeclum exi/leritiam includit, alioqui

fumme pcrfelum
iniclleclo

non

effet.

Infcrt S.

Thomas
e/l.

evi^o ciim
fit,

25

hoc nomine Deus ftatim


fit

in ipfo intelle(5lu eo ipfo

fequilur cl.am qud

in

re; hoc

quod

in

ipfo concepu cffentiali entis,


potejl, involvatur exifcntia,

quo majus fignificari non


cffe.

fequitur illud ipfum eus


:

Idem Dominus Cartejius


a.

infcrt

atqui. inquit.
i
;

ex

co

3o

Siinimaf etc., qu^siio

ii,

art. :, p. 6, col.

ibiti.,

col. 2.

'o5-io6.

Prim/E Objectiones.
nifi

99
exiftentem, fe-

qud non poffum cogitare Deum


illiim

quitur exiftentiam ab eo efle infeparabilem, ac proinde

10

Thomas & fibi & D. Cartejio refpondeat : Dato, inqiiit, quod quilibet intelligat hoc nomine Deus fignificari hoc quod dicitur, fcilicet illud quo majus cogitari non potett, non tamen propter hoc fequitur qud intelligat, id quod fignificatur per nomen, effe in rerum natur, fed in apprehenfione intelleds tantm. Nec poteft argui qud fit in re, nifi daretur qud fit in re aliquid, quo majus cogitari non poteft, quod non eft datum a ponentibus Deum non effe''. Ex quo ego quoque brcviter refponrvera exiftere
^.

Nunc ver

S.

129

dco

ctiamfi detur ens fumme perfeclum ipfo nomine

fuo

importarc exijlentiam, tamen non fequitur ipfammet illam


i5

exijlentiam in

rerum natur aclu quid

effe,

fed tantiim

cum conceptu Dei


20

cntis fummi

conceptum exijlenti infeparanon inferas exijlentiam

biliter eJfe\conjun}um.

Ex quo

alu quid

ejfe,

nifi

fupponas illud ens fummum aclu

exijlerc; tune

enim

&

omnes pcrfecliones,

&

liane

quoque

realis exi/lentia', aelu ineludet.

Ignofcitc,

Viri clarijfimi, lajfus

fum; ludam paululum.

Complexum hoc, Lo exiftens, utrumque includit, & quidem ejfentialiier, nempe Iconem & modum exijlenti: fi
enim alterutrum demas, idem hoc complexum non
25

crii.

Nunc autem, nunquid ab terno Deus


fiti,

hoc compofitum

clare dijlincleque cognovit? Et nunquid idea hujus compout

compojilum, utramque ejus partem e/fcntialitcr


\

130

involvit?

Hoc

cjl,

nunquid
1.

exijlentia de efj'cnti hujus

a.

Voir ci-avam,

p.

66,

29. p. 67, quastio

1.

3.
i,

b.

Summa,
.

etc.,

pars

I,

11; art.

p. 6, col. 2

Ad

sd-undum

dicendum

[\oz. cit.).

lOO
compofiti
ejl,

OEuvRES DE Descartes.
Lo exiftens
?

106-107.

Et tamen

dijiina cognitio

Dei,diftinla,inquav,cognitio

Dei ab ierno nonnecejfa-

rio un^cl alterutram partein hujus compofiti effe, nififup-

ponas ipfum compofitum ejfe: tune enim ejfentiales fuas perfecliones omnes, ac proinde etiam alualem exijentiam
involvet. Ita quoque, etiamfi dijinle

cognofcam ens futnin

mum, &
tiali

licet ens

fumme perfelum

concepiufuo

e/fen-

exijentiam includat, non tamen fequitur exijentiam


alu quid
eJfe, niji

modo

fupponas ens iiudjummum


ita

ejje;
10

tune enim, ut omnes fui perfeiones,

etiam hanc exi-

Jentiam alu

in cludet.

Atque

ita

ens illud Jumme pererit.

feclum

exijere aiunde

probandum
ijud
nifiii

De

e[fenti

anim, ejujque dijincione a corpore,pauca

dicam. Fateor enim,


dcfatigavit,

magnum
pne

ingenium jam

ita

me
i5

ut uteriiis

poj/im. Dijinclionem

131

corpore, J Jit, videtur probare ex eo qud dijincle & Jeorjiin concipi pojfint. Ubi virum doclijjimum

anim

cum Scoto committo


alio diftincle

dicit ipje

ad hoc qud iinum ab

&

feorfim concipiatur, fufficere didinc-

tioncm quam \ocatformaietn

& objeclivam, quam meAtque


:

20

diam ponit
inquii,

inter realem

&

rationis.

ita dijinguit

ju/iliam divinam

ante

& ejus mijericordiam habcnt enim, omnem operationem intelleds rationes


ita ut
:

ibrmales diverfas,

jam tune una non

fit

alia;

&
23

tamen non fequitur


concipi potefl, ergo

feorfim juflitia a mifericordi


feorfim exiftere.
exccjjijjc.

&

Sed omnino video me epijol modum


rij/imi Viri, difpicite

Hc
me

funl qu de propojt re dicenda habui. Vos verd, Caquid meiius


effe judicctis.
exirtere,

Si a

i3 effenti] exillenti {i"dit.).

16 Aprs

non

la ligue

{!"

cl j' dit.).

I07-I08.

Prim.;

Responsiones.

ioi

Jatis, facile
in pojleruvt

Doininum de Cartes amiciti obruemus, ne


maie me
Jit habiturus,J paululum ei

contrali-

dixerim. Si ah

illo ejlis,

manus

do, viclus

fum, idque

beniius, ne iterum vincar.

Valee.

RESPONSIO^ AUTHORIS
AD PRIMAS OBJECTIONES.

132

Viri Clariffimi*',

Fortem fane adverfarium mihi concitaftis, cujufque ingenium & dolrina multum mihi negotii facefTere
10

potuifTent, nifi pius

& perhumanus

Theologus

Dei

caufe, ejufque etiam qualicunque patrono, favere ma-

qurn illam ferio impugnare. Sed quamvis ifta in eo prcevaricatio perhonefta fit, non tamen a^que in
luiffet,
i5

me collufio effet laudanda; ideoque hc malo ejus in me juvando artificium exponere, qum velut adverfario refpondere.

Imprimis prcipuam

meam

rationem ad exiften-

tiam Dei probandam paucis complexus eft, ut tanto melius ledorum mmorise inhsereret, iifque breviter
20

conceffis quae fatis clare demonftrata effe judicavit,

atque

ita

authoritate fu firmatis, in illud

unum

in133

quifivit a
a.

quo

difficultas prsecipua

dependet, nempe

b.

Voir t. III, p. 340, 1. 9. Dcscartes s'adresse ses deux amis, Bannius

et

Bloemaert, qui avaient

servi d'intermdiaires entre lui et Caterus.

I02

uvres

de Descartes.

tos-.og.

quidnam hc per nomen ide intelligendum fit, & quam caufam ifta idea requirat. Scrip autem ideam e/Je ipfam rem cogitatam, qiia:

tenus cjl objeclive in intelleclu; quse verba plane aliter

qum a me dicantur, fingit a fe nem det illa clarius explicandi.


in intelleclu, ej

intelligi,

ut occafio-

EJfe, inquit, objeclive

ipfum aum intellecs per

modum objei
ejl,

erminare, qiiod taniim extrinfeca denominatio


hilrei,
(S'c".

&

ni-

Ubi advcrtendum, illum refpicere ad rem ipfam tanquam extra intelledum pofitara, ratione cujus efl fane extrinfeca denominatio qud t objeclive in intelleclu me autem loqui de ide, qure nun;

lo

quam
jeclive

eft

extra intelleclum,

&

ratione cujus

effe

ob-

non aliud fignifcat qum effe in intelledu eo modo quo objecla in illo effe folent. Ita, exempli grati, fi quis quaerat quid Soli accidat ex eo qud fit
objeAive in

i5

meo
nifi

ei

accidere

optime refpondetur nihil extrinfecam denominationem, qud


intelleclu,

nempe operationem
134

intellecs per

modum

objecli ter|

minet. Si autem de ide Solis quceratur quid

fit,

&
efl

20

rcfpondeatur illam

effe

rem cogitatam, quatenus

objeclive in intelledu,

nemo

intelliget illam effe ip-

fum folem quatenus


eft;

in eo extrinfeca ifta

neque ibi, objelive ejje in operationem per modum objecli terminare, fed in intelledu eo modo effe quo folent ejus objeda, adeo ut idea folis fit fol ipfe in intelledu exiftens, non quidem formaliter, ut in clo, fed objedive, hoc eft eo modo
2

denominatio intelleclu, ^mcabit ejus

25

Aprs requirat, non

la

ligne [i" et 2' dit.).


a.

8 extrin1.

feca] intrinicca (i" et 2' dit.);

corrig l'errata (i"

dit.).

Voir ci-avant,

p. 92,

14-17.

lOg-Mi.

PrIM^ ReSPONSIONES.

IOJ

quo objela

in intelledu elle folent; qui fanejefTendi

modus longe
ut
5

imperfeclior

eft

qum

ille

quo

res extra
ell,

intelledum exiftunt, fed non idcirco plane nihil

jam ante

fcripli.

Cmque
ionem in
tavi,

dodiffimus Theologus dicit effe quivocaverbis, videtur

illis

me ejus,quam mox no-

10

monere voluiffe, ne forte illam ignorarem. Ait enim primo, rem ita exiflentem in intcUedu per ideam non effe ens alu, hoc eft non effe quid extra intelledum pofitum; quod verum eft. Deinde ait etiam eandem 7ion cjfe ficum quid, five ens rationis, fed reale
quod dijlinde concipilur ; qui|bus verbis omne
135

aliquid,

id

quod affumpfi

lim concipilur,
i5

&

Sed addit tamen, quia fonon acu efl, (hoc eft, quia tantm
admittit.
pofita) concipi
pojfe'',

idea

eft,

&

non

res extra intelledum

quidem, at caufari minime

hoc
;

eft

cauf non infateor, fed

digere ut extra intelledum exiftat

quod

fane indiget cauf ut concipiatur,


ftio eft. Ita
20
fi

hac fol quiequis habeat in intelledu ideam alicujus


artificio excogitatac,

& de

machine
faciet,

fummo

merit profedo

quseri poteft
fi

quecnam ejus

idese

fit

caufa.

Neque

fatiseffe,

quis dicat illam extra intelledum nihil

nec proinde poffe caufari, fed tantm concipi; nihil

enim aliud hc quritur qum quae


2 5

fit

caufa quare con-

cipiatur.

Neque etiam
j

fatisfaciet qui dicet

intelledum
;

ipTum effe ejus caufam, nempe ut fu opcrationis de hac enim re non dubitatur, fed tantm de cauf artificii

objeclivi

quod in.e

eft.

Nam qud hxc

idea

4 Aprs
a.

fcripli, )ion

la ligne (/" et 2" dit.].

Voir ci-avant pour tout ce passage,

p. g'i,

1.

22, p. 94,

1.

4.

I04

OEuvRES DE Descartes.

m-m.

machinse taie artificium objedivum contineat potius


136

hoc profedo habere dbet ab aliqu cauf; eftque idem refpelu hujus artificium obje clivum, quod refpedu idese Dei realitas objectiva. Et quidem hujus artificii caufa varia poteft affignari vel enim eft realis aliqua talis machina prius vifa, ad cualiud
,
:

qum

jus fimilitudinem idea ifta formata

eft,

vel

magna Mefine prsevi arlo

chanicse fcientia, qucC eft in

illo

intelledu, vel forte

magna

ingenii fubtilitas, cujus

ope etiam

fcientia potuit illam invenire.

Notandumque omne

tantm objedive, neceffario effe debere in ejus cauf, qualifcunque tandem illa fit, vel formaliter, vel eminenter. Et idem etiam de realitate objectiva, quae eft in ide Dei,efte putandum.
tificium,quod in ide
ill eft

In

quonam ver

hsec ita erit, nifi

in

Deo

realiter

i5

exiftente? Sed vidit optime hsec

omnia

vir perfpicax,

ideoque fatetur peti poffe, cur hc idea hanc realitaem


objelivam potius contineat

qum
etj

illam^, eique quaeftioni


effe

refpondit primo

de ideis omnibus idem

quod fcripji
20

de ide trianguli; nempe,

forte triangulum nullihi

gentium

exijat,

effe

tamen ejus determinatam quandam

137

naturam, Jve ejjentiam, Jive formam iinmutabilcm & ternam. Atque illam ait caufam non pojularc Quod ta.

men non
guli
fit

fatisfacere fatis vidit;

immutabilis

&

aeterna,
fit

enim natura triannon tamen ideo minus


etfi

25

quaerere licet cur ejus idea


:

in nobis.

Ideoque fub-

junxit Ji tamen mordiciis rationem exigercm, cjff'e imperfeionem intellels nojri, c. Qu refponfione non
aliud videtur fignificare voluifte,

hac de re refponderi ab
a.

iis

qui

qum nihil verifimile a me voluerint dilVc


1.

Voir, pour ceci

et

ce qui suit, ci-avant, p. 93,

5-2

"2-"3.

Prim^ Responsiones.

10^

tire.Neque enim profedo magis probabile eft caufam, cur idea Dei fit in nobis, efle imperfedionem intel-

leds
5

noftri,

qum imperitiam

artis

mechanicae elle

10

i5

20

caufam cur machinam aliquam valde artificiofam potius qum aliam imperfediorem imaginemur; nam plane ex adverfo, fi quis habeat ideam machinse in qu omne excogitabile artificium contineatr, inde optime infertur ideam iftam ab aliqu cauf profluxiffe, in qu omne excogitabile artificium reipf exiftebat, etiamfi in e fit tantm objedive; edemque ratione, cm habcamus in nobis ideam Dei, in qu omnis perjfedio cogitabilis continetur, evidentiffime inde concludi poteft, iftam ideam ab aliqu cauf pendere, in qu omnis illa perfeclio etiam fit, nempe in Deo rvera exiftente. Neque fane in uno major difficultas qum in altero appareret, fi,quemadmodum omnes non funt periti mechanici, nec idcirco idcas machinarum valde artificiofarum habere poffunt, ita etiam non haberent omnes eandem facullatem ideam Dei concipiendi fed quia illa omnium mentibus eodem modo eft indita, nec advertimus un;

138

quam nobis
Et
25

aliunde

qum

a nobifmetipfis advenire,

ad naturam noftri intellecls pcrtinere fupponimus.

quidem non maie,


eft

fed aliud quid


Oi;

omittimus quod

pntcipuc

quo tota vis & lux hujus argumenti dependet, nempe qud hc facultas ideam Dei in fe habendi non poflet efle in noftro intelledu, fi hic' intellecls tantm eflet ens finitum,
confiderandum,
a
v'<

appareret] apparet {i"


Voir-t. III, p. 273,

dit.,.

a.

1.

4,

de cette dition.
14

uvRts.

II.

io6

OEuvRES DE Descartes.

ii:i-ii4.

ut rvera efl,nullamque habcret fu caufam qu^e effet

i39

Deus. Idcoque ulterius inquifivi, an ego pojfem exijere, Ji Deus non exijeref-, non tam ut diverfam a prcedenti rationem afferrem,
folutis explicarem.

qum

ut

eandem ipfam

ab5

Hc vero

vir

nimis officiofus in locum invidiofum

me
alio

adducit;

confert enim

meum argumentum cum


Ariffotele

defumptum, ut ita veluti rationem exigat, cur, cm eandem quam illi viam effem ingreffus, non tamen in (omnibus eandem
ex S.
fim fecutus; fed pcrmittat, qufo, de aliis

quodam

Thoma &

lo

me

tacere,

atque eorum tantm, qu ipfc


tionem.

fcripfi,

reddere ra-

Primo itaque^ non defumpfi meum argumentum ex eo quod viderem in ieniibilibus effe ordinem five fueceffionem quandam caufarum efficientium; tum quia Deum exiflere multo evidentius effe putavi, qum ullas res fenfibiles; tum etiam quia per iftam caufarum fucceffionem non videbar ali poffe devenire, qum ad impcrfeclionem mei intellccls agnofcendam, qud ncmpc non poffim comprchendere quomodo infinit taies caufcC fibi mutuo ab seterno ita
fuccefferint,
140

i5

20

ut

nulla

fuerit prima.

Nam

certe, ex

eo quod iffud non poffmi comprchendere, non fequitur aliquam

primam

effe

debere, ut neque ex eo quod

25

non poffnn etiam comprchendere infmitas diviuncs


in quantitate finit,
ita

fequitur aliquam dari ultiinam,

ut ulterius dividi
Aprs rationem, non
Ci-avanl, p. 48,
1.

non

poiit

led tanim lequilur


cdiL).

i3

la ligne

[1"

et 2'

a.

1-2.

ii4-"!>-

PrIM/E ReSPONSIONES.

I07

10

non capere infinitum. Itaque malui uti pro fundamento mese rationis exiftenti meiipims, quse a niill caufarum ferie dependet, mihique tam nota eft ut nihil notius efle poffit & de me non tam qufivi a qu caula olim eflem produlus, qum a qu tempore prfenti conferver, ut ita me ab omni caufa|rum fucceflione liberarem. Deinde non qusefivi quse fit caufa me, quatens confto mente & corpore, fed prcccife tantm quatens fum res cogitans. Quod puto non parum ad rem
intelleclum
qui eft finitus,
;

meum,

pertinere

nam

fie

potui longe melius a prjudieiis

me

natur lumen attendere, interrogare meipfum, ac pro certo affirmare nihil in me, cujus
liberare, ad

nullo
i5

eft

modo fim qum fi, ex

confcius, efte poie^;

quod plane aliud eo qud videam me ptre genitum


(

patrem etiam ab avo effe confiderarem d quia, inparentum parentes inquirendo,nonpoftemprogredi in infinitum, ideo ad finem qucerendi faciendum ftatuerem aliquam elfe caufam primam.
efte,
;

i4i

20

Pr?eterea n )n

tantm qufivi qucc

fit

caufa me,

quatens fum res cogitans, fed maxime etiam i!^ prsecipue quatens inter cteras cogitationes ideam entis

fumme
25

animadverto. Ex hoc enim uno tota vis demonftrationis meee dependet primo,
elfe
:

perfedi in
ide

me

quia in

ill

continetur quid
;

fit

Deus, faltem

quantum
Logicse'',

me

poteft intelligi

de null

unquam
19

&, iuxta legcs verse re quseri dbet an fit, nifi


primam, mme remarque.
26-27 Los'c xercc (/"

7 Api's liberarem, non la


liffne

{i"et 2'dit.).
t.
t.

Aprs
i ,

dit.).

a.

b.

Voir Voir

III, p. 273,

1. I.

de ceie dition.

III, p. 272,

25.

io8

OEuvREs DE Descartes.

hs-h.
illa ipfa eft

prius quid fit intelligatur; fecundo, quia

quae mihi dat occafionem examinandi an fim a me, vel

ab

alio,

& defedus meos agnofcendi


docet non

ac poflremo,
eie

illa

eft quae

modo aliquam

me caufam,

fed prterea etiam in cauf ill contineri

omnes

per-

fediones, ac proinde illam

Deum

effe.

Denique non
efficiens
142

dixi impoffibile efle ut aliquid fitcaufa


etfi

fui

ipfius;

enim aperte

id

verum
ad

fit,

quando
ab
ipfis

reftringitur

efficientis

fignificatio

illas
lo

caufas quee funt efFedibus tempore priores, vel quae

non tamen videtur in hac tum quia nugatoria quseftione ita effe reftringenda quseftio effet quis enim nefcit idem nec feipfo prius, nec a feipfo diverfum effe poffe ? tum etiam quia lumen naturale non didat ad rationem efficientis requiri ut tempore prior fit fuo effedu nam contra, non profunt
diverfse,
;
:

prie habet rationem caufse, nifi

quandiu producit effedum, nec proinde lUo eft prior. Didat autem profedo lumen naturse nullam rem exiftere, de qu non liceat petere cur exiftat, five in ejus caufam efficien-

20

tem inquirere,

aut,

fi

poftulare; adeo ut,

non habet, cur ill non indigeat, fi putarem nullam rem idem quoerga feipfam,quod
eft

dammodo
143

effe poffe

caufa

effi-

ciens erga effedum", tantum abeft ut inde conclude-

rem aliquam

effe

caufam primam, quin

e coi)tr|ejus

25

et -y dil.).

6 Apres tKt,nonlaligne{i" 21 inquirere effi-

24 Aprs cientem {i" dil.). cffedum] [Notandumcll per haec. verba nil aliud inteliigi qum
a.

qud alicuius rei elfentia talis efle pofft vt nuU cauf efficiente
indigeat ad cxiflcndum] ajout

[i"

dit.).

Voir

t.

III, p. 335.

1.

n.

II6-II7.

PRLVIyC

ReSPONSIONES.

qu vocaretur prima, caufam rurfus inquirerem, & ita nunquam ad ullam omnium primam deveipfms,

nirem. Sed plane admitto aliquid effe poffe, in quo


tanta
5

fit

& tam

inexhaufta

potentia, ut nullius

unquam

ope eguerit ut exifteret, neque etiam nunc egeat ut confervetur, atque adeo fit quodammodo fui caufa;

Deumque talem
extitiflet,
lo

cffe intelligo.

Nam quemadmodum,
me
prius

etiamfi fuiflem ab seterno ac proinde nihil

nihilominus, quia confidcro temporis partes


fejungi polie, atque ita ex eo

a fe

mutuo
fequi

qud jam fim

non

me mox

futurum,

nifi

aliqua caufa

me
:

quafi rurfus efficiat fingulis momentis,

non dubitarem

illam caufam, quse


ita,
i5

etiamfi

me conservt, efficientem appellare Deus nunquam non fuerit, quia tamen ille
non nimis imUbi tamen eft notandum,
fit

ipfe ell qui fe rvera confervat, videtur

proprie dici poffe /wf caufa.

non

intelligi

confervationem quse

per pofitivum

uUum
20

tantm qud Dei effentia fit talis, ut non poflit non fempcr exiftere'\ Ex quibus facile refpondebo ad diflindionem verbi a fe, quam dodiflimus Thcologus monuit effe expliqui, non nifi ad propriam & Etfi enim ii candam
caufre efticientis infiuxum,fed
''.
'^

144

flridam
ipfius,

efficientis fignificationem attendentes, cogifit

tant impoffibile effe, ut aliquid


25

caufa efficicns fui

nuUumque

hic aliud cauf gcnus efiicienti ana-

logum locum habere animadvertunt, non


1G-19

foleant aliud

[Notandum etiam
lluxum...
1.

hic
cxi-

(icrc] {1" dit.).

26 animad-

non
a.

intelligi...

uertant (/"
3.

ec/;7.).

Voir

t.

III, p. 335,
p. gS,
1.

19,

a p. 336,

1.

b.
c.

Ci-avant,

1-8.
1.

Tome

III, p. 336,

4-21.

no

OEuvREs DE Descartes.
j

117-119.

intelligcrc,cm dicunt aliquid a Je ee, nullam habcat caul'am fi tamcn iidem


:

qum qud
ipfi

ad

rem

potins

qum ad vcrba

velint attcndere, facile adver-

tcnt negativam vcrbi a fc acceptionem a fol intelle-

ds humani imperfedionc procederc, nullumquc in rbus habere rundamcntum quandam vero aliam effe polltivam, qu a rerm veritate petita eft, & de qu fol meum argumentum proceffit. Nam fi, exempli
:

grati, quis putet

corpus aliquod a

fe effe, forte
:

aliud intelHgit qiiam nullam

caufam habere

non neque

10

i45

hoc ob pofitivam ullam rationem affirmt, fed ngative tantm, quia nullam ejus caufam agnofcit. Atqui hoc imperfedio quccdam in eo eft, ut facile expcrietur poftea, fi confideret partes temporis unas ab aliis non pendere, ncc proindc, ex co qud illud corpus fupponatur ad hoc ufquc tempus a fe fuiie, id eft fine cauf, hoc futficere ut etiam in pofterum fit futurum,
|

i5

nifi

aliqua potcntia in eo
;

fit

ipfum continuo

vcluti rein ide

produccns tune enim,vidcns talem potentiam corporis nullam reperiri, ftatim inde colliget
fe

iftud a

20

non

cfiTe,

fumctque hoc verbum


a fe

a fe pofitive. Simili

modo, cm dicimus Dcum


fenfus
fit,

efiTe,

etiam intelligcre iftud ngative,

ita

poiTumus quidcm fcilicet ut tantm


fi

nullam
fit,

effe

ejus caufam; fed,


cfiTe

prius de
25

cauf cur

five

cur

perfeveret,
t*^

inquifivimus,

attendcntefque ad

immcnfam

incomprehenfibilem

potentiam qua: in ejus ide continetur, tam exuperantem illam agnovimus,ut plane fit caufa cur ille elTe perfeveret nec alia prxter ipfam eftc pofilt, dicimus

Dcum

fe

efife,

maxime

pofitive.

non amplius ngative, fed quamQiiamvis cnim diccre non opus fit

3o

II9-I20.

PRIMiE ReSPONSIONES.

III
146

illum efle caufam efficientem fui ipfius, ne foiite de


verbis difputetur, quia

tamen hoc, qud a


immenfitate
illum

fe

fit,

five

qud nullam a
5

fe

diverfam habeat caufam, non a niefle perci-

hilo, fed a reali ejus potentia^

pimus, nobis omnino

licet cogitare

modo idem
efficiens

prftare refpedu fui ipfius


fui efFels,

quodamquod caufa

refpedu
;

ac proinde effe a feipfo

pofitive

licetque etiam unicuique feipfum interro-

gare, an
10

eodem

fenfu

fit

a fe

cmque nullam

in fe

invenit potentiam,qu3E fufficiat ad ipfum vel per

mo-

mentum temporis confervandum, mrite


effe

concludit fe

i5

quidem ab alio qui fit a fe, quia cm de tempore prsefenti, non de prseterito vel futuro', quftio fit, non poteft hic procedi in infinitum quinimo etiam hic addam, quod tamen ante non fcripfi, nequidcm ad fecundam uUam caufam deveniri, fed omnino illam,in qu tantum potenti eft ut rem extra
ab alio
; ;

&

fe

politam confervet, tanto magis feipfam fu pro|

pri potenti confervare


20

^,

atquc adeo a

ie effe

^\

Cm autem d'ichur omiicm


rem quidem veram puto
!

liniilationem ejje a cjuf'^,

intelligi,

fed verbis
;

25

non folvi proprie loquendo, limitatio eft tantm negatio ulterioris perfeclionis, qu negatio non eft a cauf, fed ipfa res limitata. Etfi autem verum fit, rem omnem effe limitatam a cauf, per fe tamen non patet, fed aliunde eft probandum ut enim optime refpondet fubtilis Theologus, putari poteft rem unamquamque hoc vel
propriis exprimi, ditficultatemque
;

minus nam,

Voir t. III, p. 27?, 1. 16. Voir la suite de ceci, dan? qui ne se trouve en latin ni dans c. Voir ci-avant, p. 95, 1. 14.
a.
b.

la
la

traduction, un paragraphe important, premire dition ni dans la deuxime.

112
illo

uvres

de Descartes.

uo-isi.

modo

effe
eft

limitatam, qia hoc attinet ad ejus na-

turam, ut

de natur trianguli qud non plurife

bus lineis conftet qum tribus. Per mihi videtur, omne id quod eft, vel
a fe tanquam a cauf; nam,

autem notum
cxiften5

efle a-cauf, yel

cm non modo
a
fe,

tiam, fed etiam exiftentiae negationem intelligamus,


nihil

poftumus fingere

ita efle

ut nulla danda
exiftat,

fit

hoc eft ut illud afe non debeamus interpretari tanquam a cauf, propter exuperantiam poteftatis, quam in- uno Deo
ratio cur potius exiftat
efle poffe facillime

qum non

lo

demonftratur.

148

Quod deinde mihi concedit%etiamfi fane dubitationem non admittat, tam parum tamen vulgo confidcratur, & tanti eft momenti ad omnem philofophiam e tenebris eruendam, ut, dum illud authoritate fu confirmt, me in inftituto meo multum juvet. Prudenter ver hic qu3erit,a;z clare & dijinclc cognofcam infinilum
conatus fim,
^"

i5

enim objcdionem iftam prvenire tam fponte tamen unicuique obvia eft,
;

etfi

ut operse pretium

fit

ad illam fulius refpondere. Itaquc

20

imprimis hc dicam infinitum, qu infinitum eft, niillo quidem modo comprehendi % fed nihilominus tamen

quatenus aliquam rem talem


fint reperiri, eft

intelligi,

fcilicet clare
eft"e,ut nulli

& diftinde

intclligerc

plane ine limites pof25

clare intelligere illam eife infinitam.


eit.

12 dtfinde omis
tabli ierrala.

/'

r-

vcr liclaut donns que


rcita.
.1

17

Hic vcn

par

Ver-

-ib

Aprs inlinitam, non


i"
et :j'e'dit.).

prudenter i"dil. Jesmots Hic


a.
b.
c.

la litrne

Page 95,
i'aijc
i)f'),

1. 1.

28.
I
1

-2.

Voir

I.

III, p.

2j}.

1.

24, de celle dition.

I2I-I2.

PRIMiE ReSPONSIONES.

II

10

quidem hc diflinguo inter indefinitum & infinitum, illudque tantm proprie infinitum appelle, m quo null ex parte limites inveniuntur quo fenfu folus Deus eft infinitus; illa autcm, in quibus fub aliqu tantm ratione finem non agnofco, ut exteno fpatii imaginarii, multitudo numerorum, divifibilitas partium quantitatis, & fimilia, indefi\nita quidem appello, non autem /n^n/Va, quia non omni ex parte finecarent^ Prseterea diftinguo inter rationem formalem infiniti, five infinitatem, & rem qu eft infinita; nam quantum ad infinitatem, etiamfi illam intclligamus elfe qum maxime pofitivam, non tamen nifi ngative quodam modo intelligimus, ex hoc fcilicet qud
Et
:

i49

i5

nullam limitationem adveriamus; ipfam ver rem,quct eft infinita, pofitivc quidem intelligimus, fed
in re

non

ada.'quate,

ligibile

hoc eft non totum id,quod in e intcleft,comprehendimus. Sed,quemadmodum in


etfi

mare oculos convertentes,

non totum
fi

vifu attin-

gamus nec immenfam


20

ejus vaftitatem metiamur, di;

cimur tamen

illud videre

& quidem

eminus

refpi-

ciamus, ut quafi totum fimul oculis compledamur,

non videmus

nifi

confufe, ut etiam confufe imaginafimul ejus latera

mur chiliogonum, cm omnia


25

com-

pledimur; fed fi cominus in aliquam maris partem obtutum defigamus, talis vifio efl!e poteft valde clara

&
ad

diftinda, ut etiam imaginatio chiliogoni,


I

fi

tantm
:

unum aut alterum ejus latus fe extendat fimili ratione, Deum ab human mente capi non pofte, cum
8 Aprs carent, non la ligne {i"
Voir
III, p. 273,
II.

150

et 2' dit.),

a.

t.

1.

27.
i5

uvres.

114

OEuvRES DE Descartes.
;

1J2-123.

omnibus Theologis concedo

& nequidem

etiam di-

flinde poffe cognofci ab iis,qui totum fimul conantur

animo compledi, & tanquam e longinquo refpiciunt quo i'enfu dixit S. Thomas, loco citato, Dei cognitionem fub qudam tantm confufione'' nobis inell'e. Qui autem ad fmgulas ejus perfeliones attendere, illafque non tam capere qum ab ipfis capi, & intelle:s fui vires omnes in iis contemplandis occupare conantur, illi profelo multo ampliorem facilioremque materiam clarse & diftindae cognitionis in eo inve:

10

niunt,

qum

in ullis rbus creatis.


ibi

Neque hoc

negavit S. Thomas, ut manifellum

efl

ex eo qud, articulo fequenti^',


(Irabile elle affirmet.

Deum

cxiftere

demon-

Ego autem, ubicunque

dixi

Deum
i5

non nifi de hac finit & ad modulum ingenii nollri accommodat cognitione intellexi. Neque etiam ad veritatem eorum quie
chire
dillincle poffe cognofci,
151

&

opus fuit, ut fa|ciic apparebit fi advertatur duobus tantm in locis me hoc dixife nempe ubi queellio erat " utrum in ide, quam formaaiTerui, aliter intelligere
:

20

mus de Deo,

aliquid reale

'',

vel fola rei negatio

con-

tineatur, ut forte in ide frigoris nihil aliud efl

qum

negatio caloris, qu de re nullum dubium efle poteit;

&
1

ubi aflerui

"

exiflentiam ad rationem Entis

fummc
ad ra25

perfedi non minus pertinere,


1

qum

tria latera

Aprs

creatis,

non
1.

la ligne (/"' et 2' e'dit.).

a.

Voir ci-avant,

p. 96,

26-27.
11,

h.

Summa,

eic.j

pars

I,

quxsiio

an.

Vtrum Deum
i).

exse sit

dmons-

trabile? (loc.
c.

cit., p.

6, col. 2, et p. -\ col.
1.

Ci-avant, p. 46,

14.

d.
e.

274, 1. 3. Ci-avant, p. 65, l. 2?.


t.

Voir

III.i'p.

123-114-

Prim/E Responsiones.

I I

tionem trianguli, quod etiam poteft abfque adsequat


Dei cognitione
intelligi.

unum" ex meis argumentis cum alio ex S. Thom, ut me veluti cogat oftendere quse major vis in uno qum in altero reperiatur. Atque hoc videor fine magn invidi facere pofie, quia nec S. Thomas argumento illo ufus efl tanquam fuo, nec idem concludit quod meum, nec denique uU hc in
Confcrt hc rurfus
|

re
10

ab Angelico dodore diientio. Quritur enim ab

notum fecundum nos, hoc eft an unicuique fit obvium quod negat, & merito. Argumentum autem, quod fibi objicit, ita poteft
ipfo,

an

Deum

efle

fit

per

fe

proponi
i5

Intellco

quid fignificcl hoc nomen

Deus,
cjl

in-

152

telligitiir id
efjc

quo majusjignificari non poteji; fed

ma jus

in

rc,

& <in>
Dcum

intellelu,

qiim

e/fc

in

intcllcu

tantiim; ergo, intellcclo quid fignijcet hoc


intelligitur
cffc in

nomen Deus,
^.

rc

&

in

intellelu

Ubi

cft

manifcftum vitium
buil'et
:

in

forma; concludi cnim tantmde-

cigo, intellcclo quid Jgnijicct hoc

nomen Deus,
in intellelu;

20

intelligitur Jignificari

Deum

e[je

in rc

&

quod verbo fignifcatur, non idco apparet cffe verum. Meum autem argumentum fuit talc. Quod
atqui

& diftinde intelligimus pertincre ad alicujus rei veram & immutabilem naturam, five elcntiam, five
clare
25

formam,
3 hc

id poteft

de e re
/"'

cum

veritate atfirmari;

omis (/"

dit.).

i5

la 2'

dit.,par inadvertance, car

dit.

in rpt

deux

reprises
le

on
l.

le

retrouve aussitt aprs,


etl.

avant intelledu,
texte de saint

comme dans

ij

20. Rtabli

la 2' place
{2' dit.).

Thomas. Omis dans


p. 98,
1.

seulement par l'errala

a.

Ci-avant,
Ib.,
1.

2.

b.

5-10.

ii6

uvres

de Descartes.

124-125.

fed poftquam fatis accurate inveftigavimus quid

fit

Deus, clare

&.

diftinde intelligimus ad ejus

veram

&

153

immutabilem naturam pertinere ut exiftat; ergo tune cum veritate polTumus de Deo affirmare,qud exiftat. Ubi faltem conclufio rede procedit. Sed neque etiam major poteft negari, quia jam ante conceflum eft * illud omne quod clare & dijlincle ifitelligijius ejfe verum Sola minor reftat, in qu fateor efle difficultatem non parvam primo, quia fumus tam affueti ^ in reliquis omnibus exiftentiam ab eflenti diftinguere, ut non fatis advertamus quo pado ad cfTentiam Dei potis qum aliarum rerum pertineat; ac deinde, quia non diftinguentes ea qu?e ad veram & immutabilem alicujus rei effentiam pertinent, ab iis quae non nifi per fig|
!

10

mentum

intelleds

illi

tribuuntur, etiamfi fatis adver-

i5

tamus exirtentiam ad Dei elTeniiam pertinere, non tamen inde concludimus Deum exiftere, quia nefcimus an ejus clTentia fit immutabilis & vcra, an tantm
a nobis
efficla.

Sed, ut prima hujus difficultatis pars tollatur,

eft

20

diftinguendum inter exiftentiam polfibilem


fariam,
clare

&

necefquse

notandumque
diftinde

in

eorum quidem omnium,


five
',

&

intelliguntur, conceptu

ide

exiftentiam pofllbilem contineri

fed nullibi necefl'a2S

154

Qui enim ad hanc diverfitatem qu eft inter ideam Dei & reliquas omnes diligcnter attendent, non dubito quin fint percejpturi,
riam,
nifi in

fol ide Dei.

19
a.

Aprs
Page
Voir

cffida,

non

la Uij^iw

/"' el

2' dit.).

<)5,
t.

I.

28.
164.
1.

b.
c.

V,

p.

Tome

III, p. 274,

9.

125-127-

Prim.c Responsiones.

117

etiamfi caeteras

quidem res nunquam intelligamus nifi tanquam exiilentes, non tamen inde fequi illas exiftere, fed tantummodo pofle exiftere, quia non intel|

ligimus neceffe
5

efle ut aclualis

exiftentia
fit;

cum

aliis

ipfarum proprietatibus conjunda

ex hoc autem

qud intelligamus exiftentiam adualem neceflario &. femper cum reliquis Dei attributis efle conjundam, fequi omnino Deum exiftere.
Deinde, ut altra pars
10

difficultatis tollatur,

adver-

non continent veras & immutabiles naturas, fed tantm fiditias & ab intelledu comportas, abeodem intelledu non pcr abftradionem

tendum

eft illas ideas,

quae

tantm, fed per claram


vidi
i5

&.

diftindam operationem di-

adeo ut illa, quae intelledus fie dividere non poteft, procul dubio ab ipfo non fuerint compopoffe,

fita.

Ut, exempli cauf,

cm
vel

cogito

equum alatum,

vel

leonem adu exiftentem,


cogitare
20

triangulum quadrato inetiam ex adverfo poffe


exiftentem,

fcriptum, facile intelligo

me

equum non alatum, leonem non


fine quadrato,

triangulum
veras

&

talia,

nec
|

proinde

illa

155

immutabiles naturas habere. Si ver cogito triangulum, vel quadratum, (de leone aut equo hc non loquor, quia eorum naturae nobis non funt plane
perfpicuae), tune certe
25

&

qusecunque

in ide trianguli

contineri deprehendam, ut
sequales

qud ejus

trs anguli fint

duobus redis &c., de triangulo cum

veritate

affirmabo,

& de quadrato
etfi

qusecunque in ide|quadra'ti

reperiam
3o

enim poflim intelligere triangulum, abftrahendo ab eo qud ejus trs anguli fint sequales duobus redis, non poffum tamen de eo id negare per
;

8 Aprs exiftere,

iioti

la ligne {i"

et

2,'

e'dit.).

ii8

OEuvREs DE Descartes.

1J7-123.

claram

diftindam operationem, hoc eft rcde intelligendo hoc quod dico. Preterea, fi confiderem trian-

&

gulum quadrato infcriptum, non

ut ea qii pertinent

ad lolum triangulum quadrato tribuam, vel triangulo


ea qua; pertinent ad quadratum, fed ut ea tantm
5

examincm quse ex utriufque conjundione exurgunt, non minus vera & immutabilis erit ejus natura, qum
folius quadrati vel trianguli
;

atque ideo affirmare


trianguli

liilli

cebit
156

quadratum non

efle

minus duplo

infcripti,
I

&

fimilia, quse

ad compofitae hujus figur

'o

naturam pertinent.
Si

ver confiderem in ide corporis

fumme

perfedi

contineri exiftentiam, quia


efTe in re

&

in intelledu,

nempe major perfedio eft qum tantm elle in intel-

ledu, non inde poflum concludere corpus illud

kimme

'5

perfedum exiftere, fed tantummodo pot'e exiftere; fatis enim animadverto ideam iftam ab ipfomet meo intelledu omnes corporeas perfediones limul jungente
rels
fuifte

conflatam

exiftentiamque ex

aliis

corposeque
20

perfedionibus non exurgere, quia de


;

illis

potcft negari atque aflirmari


|

157

quinimo ex eo quod, ideam corporis examinando, nullam in eo vim el'e percipio, pcr quam feipfum producat five confervet, rede concludo exiftcntiam neceftariam, de qu fol hc eft quseftio, non magis ad naturam corporis, quantumvis fumme perfedi, pertinere, qum ad naturam montis pertinet ut vallem non habeat, vel ad naturam trianguli ut angulos habeat majores duobus redis. Nunc autem fi quseramus, non de corpore, fed de re, qua|liicunque tandem illa fit, qu?e habeat omnes eas
1

25

3o

Aprs pertinent, non

la ligne

{i"

et 2' dit.).

I28-IJ9-

Prim/E Responsiones.
effe pofTunt,

19

perfediones quse fimul


ter illas
;

an exiftentia in-

numeranda, prima quidem fronte dubitabimus quia cm mens noflra quae finira eft non foleat illas nifi feparatas conflderare, non flatim fortafle advertet qum neceflario inter fe conjundse fint. Atqui, fi attente examinemus an enti fumme potenti competat exiftentia, & qualis, poterimus clare & diftinde percipere primo illi faltem competere poflibilem exiftentiam, quemadmodum reliquis omnibus aliis rbus,
fit

10

quarum dirtinda idea

in nobis eft, etiam iis quse per

figmentum intelleds componuntur. Deinde, quia cogitare non poflumus ejus exiftentiam efife poffibilem, quin fimul etiam, ad

immenfam

ejus potentiam
vi

attendantes, agnofcamus illud propri fu


i5

poffe

exiflere'',

hinc concludemus ipfum rvera exijftere,


extitiffe;
eft

atque ab terno

enim lumine naturali


vi

notiffimum,id,quod propri fu
fariam in ide entis
20

poteft cxiftere,fem-

perexiftere. Atque ita intelligemus exiftentiam necef-

fumme

potentis contineri, non

158

per figmentum intelleds, fed quia pertinet ad veram

&

immutabilem naturam talis entis, ut exiftat nec non etiam facile percipiemus illud ens fumme potens non polTe non habere in fe omnes alias perfediones quae in ide Dei contincntur, adeo ut ill, abfque uUo
:

i5

figmento intelleds

& ex natur fu,

fimul jundae

fint,

atque in Deo exiftant.

Qu
1

fane omnia manifefta funt diligenter attcn. .

5-

hinc.

ipfum] ac proinde
18

(/"

dit.).

{i"

dit.),

proinde
a.

{id.).

19 entis] mentis
1.

Atque

ita]

ac

rata.

faute signale a l'er26 Aprs exiftant, non

la ligne [i" et 2' dit.).


1.

Voir

t.

III, p. 329,

20, et p. 336,

22.

120

uvres
tantm

de Descartes.
iis

ng-iSo.

denti; nec differunt ab


nifi

quae

jam ante fcripferam,

in

modo

explicationis,

quem de

induftri

mutavi, ut ingeniorum diverfitati fervirem. Neque hc

hoc argumentum taie effe, ut qui non omnium quae ad ejus probationem faciunt recordabuntur, facile illud pro fophifmate lint habituri, & ideo me initio nonnihil dubitaffe an illo uti deberem, ne forte iis, qui ipfum non caperent, occafionem darem de
diffitebor

reliquis etiam diffidendi. Sed, quia duae


vise

tantm funt
'o

per quas

poffit

probari

Deum

effe,

una nempe per

efFedus,
459

&
I

altra per ipfam ejus effentiam five natu-

ram, prioremque in
explanavi,

Me

ditatione terti pro viribus

non

credidi alteram effe poftea prseter-

mittendam.

Quantum
illam

attinet ad diftindionem
affert

formalem, quam
^,

'5

dodiffimus Theologus

ex Scoto

breviter dico
nifi

non

differre a modali,

nec

fe

extendere

ad
;

entia incompleta, quae a completis accurate diftinxi

&

fufficere

quidem ut unum ab

alio diilinde

&

feorfim
20

concipiatur per abflralionem intelleds rem inadae-

quate concipientis, non autem


ut

ita

diftinde
fe

& feorfim,
alio

unumquodque tanquam ens per

&

ab omni

diverfum intelligamus, fed ad hoc omnino, requiri di-

ftindionem realem ^. Ita, exempli cauf, inter motum & figuram ejufdem corporis diftindio eft formalis, poffumque optime motum intelligere abfque figura,

^5

&

utrumque abftrahcndo a corpore fed non poffum tamen complte intelligere motum abfque rc in qu fit motus, nec figuram ciiam
figuram abfque motu,
:

Oi:

a.
b.

Voir ci-avant,
Cf.
t.

p. loo,
1.

1.

i8.

III, p. 474.

9.

"30-.32.

SECUNDiE ObJECTIONES.
fit

121

abfque re in qu

figura

nec denique fingere


160

motum

efle in re, in

figuram in re

qu figura efle non poffit, vel mots incapa|ci. Nec eodem modo juftinec fingere
licet

tiam abfque jufto, vel mifericordiam abfque miferi5

corde, intelligo
eft juftus,

illum eundem, qui

non

poffe elfe mifericordem. Atqui


fit

comne;

plte intelligo quid


efle
I

corpus, putando tantm illud


illo

sxtenfum, figuratum, mobile &c., deque

10

gando ea omnia quse ad mentis naturam pertinent & vice verf intelligo mentem efle rem completam, qu3e dubitat, quae intelligit, qui3e vult &c., quamvis negem in e quicquam eflfe ex iis quse in corporis ide continentur. Quod omnin fieri non poflet, nifi inter

mentem & corpus


i5

eflet diftindio realis.

Hsec funt, Viri Clariffimi, quae ad araici veflri perofficiofas

ingeniofiflimafque animadverfiones
fi

habui

2o

rogo ut eorum quse vel defiderantur vel errata funt admoneat; quod fi ab ipfo per vos impetrem, in magni beneficii partem ponam.
ipfi fatisfeci,

refpondenda, quibus

nondum

Il

OBJECTIONES SECUNDO'.
C,
adverfus novos

i6i

Cm

authorem rerum omnium, V.


illiufqiie

gigantes ajjerendum,
1

demonjrandam exijientiam
.
.

2 effe

omis {i"
t.

dit.).

6 et

i5-2o Haec.
1.

ponam manque

(7"

dit.).

a.

Voir

III, p. 283,
II.

1.

18-19.
16

uvres.

122

uvres

de Descartes.
ut dcinceps

i3-i33.

adeo fliciter aggrej[fus fueris,


rare queant nullum
effe

probi fpefuturum, qui poj tuarum Mediejfe

tationum attentani

lelioncm non fateatur


te

numcn
5

ternuin, a quo Jingula pcndeant,

monilum atque rogaquod non


care,

tum voluimus,

ut quibujdani

locis inferius notatis tan

luce affulgeas, nil ut Juperfit in opre tuo


fifier i potejl, demonjretur.
tuufji
162

Cm

autem a pluribus annis

animum

ita

continuis meditationibus exercueris, ut

quce reliquis dubia perobfcuraque vi\dentur, certijjima tibi


Jint,

caque forte claro mentis intuitu veluti prima prcihic advertemus

lo

puaque natur lumina percipias, ea foliim


quibus oper pretium
ejl te

clarius latiufque explicandis


:

atque demonfrandis incumbere

quibus perais, vix

ej

qui poffit negare tuas rationes, quas ad majorem Dei glo-

riam

& omnium

mortalium ingentem frulum


non alu quidem

inchoaji,

i5

vim habere demonjrationum.


Imprimis,
I

memineris

te,

&

rvera, fed

tantiim

animi flione, corporum omnium phantafmata pro

viribus rejeciffe, ut te

folam rem cogitantem


vel

effe

conclu20

deres, ne pojlea forte concludi pojfe credas, te rvera nil


ejje prter

mentem aut cogitationem,

rem cogitantem ;
qui cogitas,

quod circa duas primas Meditationes folum animadvertimus,


in

quibus clare ojlendis, faltem


effe.

te eJfe,

certum
agnofcis
nefcis.
i63

Sed

tanlifper

hic

fubfijlamus.

Halenus
25

te effe

rem cogitantem;fed quidfit res illa cogitans


fi fucrit corpus, quod variis motibus illud faciat quod vocamus cogitationem ?
\

Quid cnim

occurfibus

Licet enim exifiimes te corpus


cipi potuifii,qudd teipfum

omne

repulife, in ea de-

minime rejeccris,quifis corpus.


3o

Quomodo enim
19 folam, sjc (/"

dcmonfiras corpus non po[fe cogitare?


et 2' dit.).

Lire folum?

I33-I35.

Secundo Objectiones.

iij

vel motus corporeos non effe ipfam cogiiationem?

Scd

totum tui corporis fyjiema, qiiod rcjcciffe putas, vel ali-

qu partes
mandos
5

illius,

puta cerebri, poffunt concurrere adforin-

illos

motus quos appellamus cogitationes. Sum,


;fed qui fois

quis, res cogitans

num fis motus


quam
a te

corporeus,

aut corpus

motum ?
cnlis,

Secundo, ex ided fummi

minime pro-

duci poffe contcndis, audcs concludcrc necejfitatem cxifien\ti


10

fummi

entis, a

quo folo
cui
licet

pojjit ejfe illa idea,


in

qu

tu menti obverjatur^. At ver


reperimus fundamentum
,

nohis ipfis JuJJciens


innixi prdiclatn

foliim

ideam formare pojjumus,

cns fummum non exificret,

aut illud exifiere nefciremus,

& ncquidem

de eo exificnte

me cogitantem gradum aiquem habere pcrfelion^.s ? Igitur & aliquos prter me habere fimilcm gradum, unde fundamentum habco cujufiibet numeri cogitandi, atque adeo gradum perfeclionis
cogitaremus. Nunquid enim video
|

164

alteri

gradui fuperextruendum ufque in infinitum. Quemadmodum etiam, fi unicus gradus lucis aut caalteri
loris exifieret, novos

&

20

femper gradus
:

in infinitum

ufque fin-

gere
entis,

&

addere poffum
in

cur, fimili ratione, alicui

gradui

quem

me

percipio, non poffim addere quemlibet

alium gradum,
perfeli
25

&

ex omnibus addi pojfibilibus ideam entis


Sed, inquis. effelus nullum

formare?

gradum

perfeclionis feu realitatis potefi habere, qui nonprcefierit


in

cauf.

Veriim [prterquam qud videmus mufcas,

&

alla animalia, vel etiam plantas, produci a foie, pluvi,

&
3o

terra,

in

quibus non

efi vita,

qu

nobilior efi quolibet

gradu mre corporco, unde fit


latem habeat a cauf,
a.

ut effedus
fit

aliquam reali|

qu tamen non

in cauf)

illa

Ci-avant, p. 45,

1.

17-18.

124
idea

uvres
ml eji aliud qum
fed jolus
in

de Descartes.

i35-i36.

ens rationis, quod mente tua cogi-

tante non ej nobilius. Prtcrea nifi dolos inter nutritus


165

effes,

deferto'quopiam totvit degijjes, unde

fcis tibi illam ideam adfiituram ?

quam ex prconceptis
\

animi meditatwnibus,

libris,

mutuis amico'um fcrmonibus

&c., non a fol tua mente aut a


haujiji.

fummo
eJ,

ente exijente,

Itaque clarius

probandum
damus<.

ijlam ideam tibi

adejfe

non pojje, Ji non exijiat

fummum

ens; quod ubi


illa

prjiteris,
nit

manus omnes

Quod autem

idea re'o

ab anticipatis notionibus, inde conjare videtur, qud

Canadenfes, Hurones,

&

reliqui fylveflres homines nul-

lam pr fe ferant hujufcemodi ideam; quam etiam efformare pojjis ex prvi rerum corporalium infpeclione,
adeo ut nil idea tuaprter
frt, qui perfeionem

mundum hune corporeum


a
te

r'5

omnimodam
nifi

cogitabilcm com-

plelatur ;

ut

nondum quidpiam concludas prter Ens


quidpiam aliud addas quod
te

corporeum pcrfclijjimum,

ad incorporeum feu fpirituale nos evehat. Vis addamus


angeli pojfe [quemadtnodum

&

entis perfedijffimi)
te

formare
20

ideam; fed
166

illa

idea non efficietur in


.

ab angelo, quo

tamen

es\

imperfeior Sed nec ideam liabcs Dci, qucmad\

modum
poffis

nec numeri mfniti,


efi

aut

infinita.' linece:

habcrc,

tamen numerus

ille

quam fi impojjibilis. Adde


2

ideam illam unitatis

&

fimplicitatis uniu.s perfclionis,

qu omnes alias
univerfales,

complelatur, ficri tantummodo ab opra-

tione intellccls ratiocinantis, eo

modo quo fiunt

unilates

qu non

funt in re,fed tantum in intcllcclu,

ut confit ex unitate genericd, trafccndentali, &c.

Tertio, ciim nondum certus fis de ill Dci cxifientid, neque tamen te de ull re certum effc, vel clarc & difiinclc
28 trafccndentali.
sic [i" et s' cdit.).

3o

'36-.37-

SeCUND^E ObJECTIONES.
te

12^

aliquid

cognofcere,poJJe dicas,
cxijere,

niji
te

prius certo

&

clare

Deum noverh
di/Iinle fcire

fequitur

nondum
te illa

clare

&

quddjis res cogitans, cm ex


exijentis cognitione,
te

cognitio

pendeat a clar Dei


5

quam nondum
trianguli

probajii locis

illis,

ubi concludis

clare nojfe qudfis.

Adde
trs

Atheujji clare

&

dijlincle cognofcere

angulos quales
ut

ejje

duobus

rlis;

quamvis tantm

abfit

fupponat exijlentiam Dei, quam plane negat,


167

10

ex\eo qud, fi exijleret, inquit, ejfet fummum ens, fummumque bonum, hoc ejl injnitum ; at infinitum in omni

gnre perfeclionis excludit quodlibct aliud, nempe quodlibet ens

&

bonum. imo

&

quodlibet non ens

&

malum,

ciim tamen plura, entia, bona, non entia

&

mala, Jint ;

cui objelioni
'5

te

fatis\facere debere judicamus, ne quid

impiis fuperfit

quod obtendant.
decipere,

Quarto, Deum negas pojje mentiri aut

tamen non dejint Scholajliv qui illud affirment, ut briel'', Ariminenfis^\ & alii, qui putant Deum abfolut
potejate mentiri, hoc ejl contra fuam mentem,
20

cm Ga-

&
:

contra id
ut

quod

decrevit,

aliquid hominibus Jignijcare

ciim

abfque conditione dixit Ninivitis per Prophetam, adhuc

quadraginta dies
multa
illa
2 5

&

Ninive fubvertetur;

& cm

alia

qu tamen minime contigerunt, qud verba menti fu aut dcrta fuo refpondere noluerit. Qud
dixit,

Ji

Pharaonem induravit
5

&

obccavit, in Prophetas
(2' dit.), faute.

men-

Aprs

fis,

[i" et 2'

dit.).

non
18

la

lit^ue

fis

25 avant

ArminenBiel,

in]

&

ajout

{i'' dit.).

a.

Sans doute Gabriel


.

philosophe du xv

sicle,

le

dernier sco-

lastique
b.

Grgoire d'Arimini ou de Riniini, thologien du mv* sicle. Voir Bayle, Dictionnaire historique et critique, an. Rimini (Grgoire de).

120

OEuvREs DF Descartes.

i?7i?8.

dacii fpiritum immifil, undc hahes nos ab eo decipi non


168

pojfc? Nunquid Deus\fc poteji erga homines gererc, ut medicus circj iVgros\ & pter circa Jliolos, quos uterque

tam fpe decipiunl, idque fapienter & cum utilitate? Si enim Deus puram nabis ojlenderct vcriiaUm, quis eam
ocuhis,

qu mentis acies fujlinere valeal? Quanquam non ej neccjfariuin Dcum fingerc deceptorem, ut in iis qu te clare & dijlinde nojfc putas decifi

piaris, ciim deccptionis ijjius caufa in te pojjit ejje, licet

de e nequidem cogites. Quid enim,

tua natura Jit ejuffcepe fpiiis?

lo

cemodi ut fcmper deci\piatur, vel faltem

Sed unde habes quod in iis, qu clare & di/incie putas te cognofcere, ccrtum ft te neque decipi, ncque pojfe decipi?
Quoties enim qucmpiam experti fumus deceptum fuiffc
iis,

in
i5

qu foie clarius fe fcire crcdebat ? Hoc igilur principium clar & dijincl cognitionis ita clare & dijlinde dbet cxplicari, ul nullus prob mentis poJJit unquam decipi in iis, qu fe clare & dijlinlc fcire crediderit; alioqui nullum adhuc certitudinis gradum pnes homines, feu
169

apud

te,

\po(Jibilem ccrnimus.

20

QuiNTO,_^ nunquam aberrat voluntas aul peccat. cm


fequilur claram

& &

dijlinlam mentis

fu cognitionem,

fc-

que periculo cxponat, fi conccptum

mtcllecls feclctur

minime clarum

dijlinclum, vide

quid indc fequatur

nempe Turcam, aut alium qucmlibet, non folm non peccare qud non ampleclatur religionem Chrijlianam, fcd
etiam peccarefi ampleclatur, quippe eujus vcritatem ncque
clare neque dijlinclc cognofcat.

25

Imo

fi

hc tua rgula
nil

vera

fit,

nil fere licebit amplecli voluntati, ciim

fere
3o

co(^nofcamus e clarilate

& diflindione

quant requiris ad
ul,

certitudincm nulli diibio obnoxiam.

Vide igitur

ciim

I38-I40.

Secund.: Objectiones.

127

veritati cupias patrocinari,


difices.

nimium probes,,

& evertas,

non

Sexto, ubi refpondes Theologo, videris aberrare


I

in

conclujione,
5

quam

ita

proponis

quod

clare

intelligimus pertinere ad alicujus rei

& diftine veram & immuveritate affir-

tabilem naturam, &c., id de e re

cum

mari poteil; fed (poftquam

fatis

accurate in|ve(liga-

no

10

vimus quid fit Deus) clare &. diftinde intelligimus ad ejus naturam pertinere ut exiftat". Oporteret concludere : ergo (poftquam fatis accurate inveftigavimus quid fit Deus) cum veritate polTumus affirmare ad naturam Dei pertinere ut exiftat. Undc non fequitur Deum rvera
exijere,

fed tantm

exijlere debere, Jt
efi,

illius

natura fit

pojfJibilis,feu
i5

non repugnet; hoc

non potefi concipi Dei


fi fit, rvera revocatur, quod alii
ut,

natura feu efjentia abfquc cxifienli, adeo


exifiat.

Quod ad

illud
:

argumentum
fi

non implicet Deum effe, certum eft illum exiftere; at non implicat illum exiftere. Sed de minori laboratur, qu efi fed non implicat, de
hifce verbis affcrunt
:

20

qu veritate adverfarii vcl fe dubitare ajunt, vel illam negant. Prceterea, claufula
illa

tu rationis (ubi
fit

fatis clare

&

diftinde inveftigavimus quid

quam
a5

vera,

Deus) fupponitur tanquod nondutn omnes credunt, cm & ipfe fainadquate ens infmilum
|

tearis te foliim

ait ingre.

Idem:

que plane dicendum de quolibet

illius

attributo

ciim
nifi
I7i

enim quidquid

efi\in

Dco,
ita

fit

prorfus infinitum, quis

inadquatiffime, ut

loquamur, vel aliquantifper Dei


fatis

quidpiam mente potefi allingere ? Quomodo igitur clare & diftinde inveftigafti quid fit Deus ?
3o

Septimo, nequidem verbulum de tnentis huuan facis


a.

Voir ci-avant,

p.

1 1

5,

1.

22, p.

16,

1.

3.

128
immortaliate,

uvres

de Descartes.

140-141.

quam tamen maxime probare atquc deillos

monjrare debueras adverfus


indignas, quippe qui

homines immortaliate

eam pernegant

&

forte oderunt. Sed

necdum

videris fatis probajfe dijinclionem illius

ab omni

corpore, uti

jam prima

animadverjione diximus ; cui

jam

addimus, non ex

ill dijinclione

a corpore fequi videri,

illam ejje incorruptibilem feu immortalem ; quid enim,J


illius

natura duratione vit corpore limitata fit,


ei virium

&

Deus
10

tantumdem

&

exiflentice folummodo dederit, ut

cum vit corpore Hcfunt ( Vir


lufrari,
i'Z

definat ?

Clarifjime)

qu

abs

te

defideramus

il-

tuarum fubtilifjimarum, &, ut exijimarfius, verarum Meditationum leclio fingulis\ utiliffima fit. Quamut

obrem fuerit operce pretium, fi ad tuarum folutionum calcem, quibufdam dcfnitionibus, pojulatis & axiomatibus prmiffis, rem totam more geometrico, in quo tantopere
leloris

i5

verfatus

es,

concludas,

ut

unico

velut

intuitu

cujufcunque animum expleas, ac ipfo numine di-

vine perfundas.

RESPONSIO
AD SECUNDAS OBJECTIONES".

Lcgi perlibenter animadverfiones,quas in

exiguum

meum
a.

de prima Philofophi fcriptum feciilis, ftram erga me benevolentiam fimulquc erga


Voir
t.

& veDeum

III, p. 386,

1.

18

p.

293,

1.

p. 338,

1.

21.

'4'-'42-

Secund/E Responsiones.

129
iis

pietatem ejufquc gloriae promovendae curam ex

agnofco; nec poflum non gaudere, non

modo

quia

meas rationes
etiam quia
5

veflro

examine dignas
poiTe refpondere.
j

judicaftis, fed

nihil in ipfas proponitis,

ad quod non mihi

videar fatis
Imprimis,

commode

admonetis ut memincrim jne, non aclu, & rvera, fed tantvi animificlione, corporum phantafmata rejccijfe, ut me rem cogitantem effe concluderem, ne forte putem inde fequi me rvera nihil effe prter mentem".
ro

173

Cujus rei fatis memorem me fuiffe, jam teftatus fum in fecund Meditatione his verbis Fortafjis ver contingit ut hc ipfa, quce fie fuppono nihil effe, quia mihi funl ignota, in rei tamen veritatc non dijferant ah eo me qucm novi; nefcio, de hac re jam non difputo^\ &c.; quihus
:

i5

20

25

ledorcm monere volui, me nondum ibi qusercre an mens a corporc efl'ct dillincla, fed examinare tantm eas ejus propiietates, quarum certam ci; evidentem cognitionem habere pofTum. Et quia multas ibi animadverti, non queo fine diftindione admittcre id quod poftea fubjUngitis, me tamen nefcire qui d fit res cogitans". Etfi enim fatear me nondum fciviiTe an illa res cogitans effet idem quod corpus, an quid diverfum, non ideo fateor me illam non noviffe quis enim ullam unquam rem ita novit, ut fciret nihil plane aliud in e effe qum id ipfum quod cognofcebat? Sed qu
cxprefle
j
:

plura de aliqu re percipimus,


illam noffe
:

e melis dicimur

174

homines quibus diu conviximus, qum ces quorum tantm facicm


ita

magis novimus

illos

a.

Voir ci-avant,

p. 122,

1.

17-21.

b.
c.

Ci-avant, p. 27, 1. 24-27. Page 122, 1. 25-20.

uvres.

Il-

1/

jo

OEuvRES DE Descartes.

142-14?.

vidimus, aut

nomen audivimus,

etfi

etiam hi non

plane dicantureie ignoti.


monftrafle mentem, une

Quo

fenfu exiftimo

me

de-

iis

quae corpori tribui folent

conlideratam, elle notiorem

qum corpus

fine

mente
5

fpedatum, quod folum ibi intendebam. Sed video quid innuatis, nempe cm fex tantm Medilationes de prima Philofophi fcripferim, miraturos cffe ledores qud nihil nifi iftud, quod jam jam dixi, in duabus primis concludatur, illafque idcirco
nimis jejunas
liqua

&

luce public indignas judicaturos.


reri,

10

Quibus tantm refpondeo me non ve

ne qui reoccafionem

qu

fcripfi

cum

judicio

legerint,

habeant fufpicandi materiam mihi defuifle; vald autcm rationi confentaneum vifum effe, ut ea, qu fin-

gularcm attentioncm defiderant,


i%

&

feparatim ab

aliis

i5

funt confideranda, in fingulas Meditationes referrem.

Cm

itaque nihil magis condu cat ad firmam rerum

cognitionem affequendam, qum ut prius de rbus

omnibus prsefertim corporeis dubitare afluefcamus, etfi libros e de re complures ab Academicis &. Scepticis fcriptos

20

dudum

vidilTem, illamque

crambcmnon

recoquerem, non potui tamen non integram Meditationem ipfi dare vellemque ut ledores non modo brve illud tempus,quod ad ipfam cvolvenfine faftidio
:

menfes aliquot, vel faltem hebdomadas, in iis de quibus tradat confiderandis impenderent, antequam ad reliqua progredercntur ita enim haud dubie ex ipfis longe majorcm iVudum carequiritur, fed
:

dam

25

pcrc polTcnt.

Dcinde, quia nullas antehac ideas eorum quae ad

3o

mentem

pertinent habuimus,

nifi

plane confufas

&

143-145.

Secund.;

Responsiones.

:)

cum rerum

& &
5

hscque prima prsecipua ratio fuit cur nuUa ex iis, quse de anima Deo dicebantur, fatis clare potuerint intelligi, mafenfibilium ideis permixtas,
operae pretium

gnum me

fadurum

elle

putavi,

fi

docerem quo pado proprietates feu qualitates mentis a qualitatibus corporis fint dignofcend. Quamvis enim jam ante didum fit a multis, ad res Metaphvficas

176

intelligendas

mentem
:

a fenfibus

efl'e

abducen-

lo

dam, nemo tamen adhuc, quod fciam, qu ratione id fieri poffit, oftenderat vera autem via, & meo judicio
unica ad
id

prseftandum in fecund
diu terenda

me Meditarione

continetur, fed quce taliseftut


perfpexifle
vitae
i5
:

non fit fatis ipfam femel


repetenda, ut totius

eft

&

confuetudo res intelleduales cum corporeis confundendi contraria paucorum faltem dierum confuetudine eafdem diftinguendi deleatur. Qua; caufa
juftif-

fima
ift

fuilTe

mihi videtur,cur de nuU ali re in fecund

Meditationc tradarim.

Prterea ver hc quaeritis quomodo demonjlrem cor20

pus non po/Je

cogitJ-e-'

Sed ignofcite

fi

refpondeam

nondum me locum dedifle huic quaeflioni, cm de ipf primm egerim in fext Meditatione his verbis S^itis
:

ej

quod poffim unam rem abfque altra


ut certus
:

clare.

&

dijinclc

intelligcrc,
25

&c^\ Et paulo port

Jim unam ab altra ejje diverfam, quamvis habeam corpus quod mihi
eJl,

valde arclc con junclum

quia tamen ex un parte cla-

ram

&

difinclam habeo ideam mei ipjius, quatcnus fum

res cogilans. non cxtenfa;


i8 tradarim
a.
i

&\cxali parle dijlinclam ideam


dit.).

tradauerim
p. ij2,
et
1.

(/"'

26

eit] fit

[i"

Jdit.).

Voir ci-avant,

3o.

b.

Page

78,

1.

suivantes.

"

iji

uvres

de Descartes.

145-146.

corporis, quaenus ej} res extenfa, non cogitans, certum ejl

mente m) a corpore meo rvera ejje dijinclum, & abfque illo pojje exijere^. Quibus facile adjungitur omne id quod potej cogitare ej mens, Jve vocatur mens;fed ciim mens & corpus reahter dijiinguantur, nul-

me (hoc
:

eft

lum corpus

ejl

mens; ergo nullum corpus potejl cogitare.

Nec fane hc video quid negare poffitis; anne fufficere qud unam rem abfque altra clare intelligamus, ut agnofcamus illas realiter diftingui Date ergo cer'

fignum diftindionis realis; nam confido nullum dari pofTe. Quid enim dicetis ? An realiter illa diftingui, quorum utrumlibet abfque alio poteft exirtere ? Sed rurfus quseram unde cognofcatis unam rem abfque ali effe poffe ? Ut enim fit fignum dillinclionis, dbet cognofci. Forte dicetis hoc haberi a fenfibus,
tius aliquod
178

lo

'5

quia

unam rem

abfentc ali videtis, aut| tangitis,

&.c.

Sed fenfuum fides incertior eil qum intelleds; & multis modis fieri poted ut una & eadem res fub variis
formis, aut pluribus in locis aut modis appareat,atque
ita

pro duabus fumatur. Et denique,

fi

recordemini

20

corum

quae in fine fecund Meditationis de cer dicla

nequidem ipfacorpora proprie fenfu percipi,fed folo intelledu, adeo ut non aliud fit unam rem abfque ali fentire, qum habere ideam unius rei, & intelligerc iftam ideam non eandem elfe cum idc alterius. Non autem hoc aliunde poteft intelligi
funt'', advertetis
b-C)

25

led

cogitare dtach de
et

/
(

dit.).

illas] illa {2'dil.

).

ce parixixraphe

rattach au

\b

Aprs cognofci,

la ligne

suivant [i" dit.).


a.

7 hc
1.

omis

{i"dit.).

b.

Page 78, Page 3o,

1. 1.

i3-2o.
8, et p. 3i,

25

146-147-

Secund^e Responsiones.

I }

qum

ex eo qud una abfque altra percipiatur


nifi

nec

poteft certo intelligi,

utriufque rei idea

fit

clara

&
ad
5

diftinda

atque

ita iftud

fignum

realis diftindionis

meum
Si qui

dbet reduci, ut
fe

fit

certum.

autem negent

habere diftindas ideas men-

tis

&

corporis, nihil pofTum amplius

qum

illos ro-

gare, ut ad ea, quai in hac fecund Meditatione con-

10

opinionem quam habent, fi forte habent, qud partes cerebri concurrant ad formandas cogitationes, non ortam effe ab uil pofitiv ratione, fed tantm ex eo qud nunquam experti fint fe corpore caruilfe, ac nonraro ab ipfo in
tinentur, fatis attendant
;

&

fciant

i79

operationibus fuis fuerint impediti;


fi

eodem modo

ac

i5

compedibus vindus femper fuilTet, exiftimaret illas compedes elle partem fui corporis, ipfifque fibi opus effe ad ambulandum.
quis, ex eo

qud ab

infanti

Secundo,

cm

dicitis in nobis ipjis fiifficicns reperiri

fundamentum ad idcam Dci formandam", nihil a me opinione diverfum aflertis. Ipfe enim exprclTe dixi,ad
20

finem

tertiae

Meditationis, liane ideam mihi

ejjc

inna-

tam^\ five

non aliundc qum


fed

a meipfo mihi advenire.

Concedo ctiam

ip/avi pojfe for\mari, licet ens

fummum
'^

non Ji rvera non nam contra monui omnem vim argumenti


exijiere nefciremus,
2 5

cxi/leret
in eo

ejfe,

qudjieri non

pojfil ut faeultas

ideam

ijaiii

formandi

in

me

Deo fim Nec urget id quod


fit,

nifi a

cra tus
dicitis

''.

de mufcis, plantis &c.

e
5

a.

b.
c.

Ci-avant, p. i23, Page 5i, 1. 6-14.

1.

10-12.

d.
e.

Page 123, 1. i2-i3. Page 48, 1. 24. Page i23, 1. 26-27.

34

OEuvRES DE Descartes.

147-148-

ut probetis aliquem
efFeclu- qui
180

gradum

perfeclionis efTe potle in

non
effe

prceffit in cauf.

Certum enim

eft,

vel

nullam

perfelionem in animalibus ratione


fit

carentibus,

qu non etiam
fit,

in

corporibus non
5

animatis; vel, quse

illam ipfis aliunde advenire,

nec lolem,

&

pluviam,

&

terram

effe

iplorum caufas
fi

adccquatas. Effetque a ratione valde alienum,

quis,

ex eo folo qud non agnofcat caufam uUam, quse

generationem mufcse concurrat habeatque tt gradus perfeclionis quot habet mufca, cum intrim non fit certus nullam effe praeter illas quas agnofcit, occafionem inde furaeret dubitandi de re, quae, ut paulo poil fufius dicam, ipfo naturali lumine maniad
fefta eft.

10

Qibus addo
in

iftud de mufcis,
fit

cm

a rerum materia-

lium confideratione

defumptum, non poffe venire

mentem

iis

qui, Meditationes nicas fequuti, cogita-

tionem a rbus fenfibilibus avocabunt, ut odine philofophcntur.

181

qud ideam Dei, qusc in nobis Neque enim hoc eo fenfu eft, ens rationis appelletis verum eft,quo per ens rationis intelligitur id quod non eft, fcd eo tantm quo omnis operatio intelleds ens rationis, hoc eft ens a ratione profedum atque etiam
urget,
'.
;

Non magis

20

totus hic

mundus ens

rationis divin, hoc eft ens per

25

fimplicem aclum mentis divinai creatum, dici poteft.

Jamquc

fatis variis in locis inculcavi,

me

agere tantm

de pcilcclionc

fivc realitatc idca," objecliv, qua:,


eft in

non
ide
3o

minus qum artificium objcclivum quod


Page

machinic alicujus valde ingcniofe excogitata^, caufam


a.
1:24,
!.
I
.

i48-'49-

Secund.:

Responsiones.

qu rvera contineatur illud omne quod in ipf continetur tantm objective. Nec fane video quid addi poffit,ut clarius appareat ideam iftam mihi adeffe non poie, nifi exiftat fummuni
exigit, in
5

ens, prseterqum ex parte ledoris, ita fcilicet ut, ad ea

qu3e

jam

fcripfi diligentis

attendendo.liberet

fe prae-

judiciis,

quibus forte lumen cjus naturale obruitur,

&
lo

primis notionibus, quibus nihil evidentius aut v-

rins effe poteft, potius


falfis,

qum opinionibus

obfcuris

fed longo ufu menti infixis, crcdere affuefcat.


nihil fit in effcclu,quod Jion vcl funili vel
in cauf,

Qud enim
tio eft,

eminentiori aliquo modo prextilcrit

prima no-

182

i5

qu nulla clarior habetur; hcque vulgaris, a nihilo nihil fit, ab eo non differt; quia fi concedatur aliquid effe in effedu,quod non fuerit in cauf, conccdendum etiam eft hoc aliquid a nihilo factum elfe nec patet cur nihil non pofft elle rei caufa, nifi ex eo qud in tali cauf non effet idem quod in effedu. Prima etiam notio eft, omncm rcalitatem five per;

20

fedionem^qucc tantm cf ohjclive in ideis, vel formaliler vel eminenter effe debere in carum caufs; &. huic foli
innixa

25

omnis opinio, quam de rerum extra mentem noftram pofitarum exiftenti unquam habuimus unde enim fufpicati fuimus illas exiftere, nifi ex eo folo qud ipfarum ideac per fenfus ad mentem noftram
eft
:

pervenirent

Qud autem
potentis

aliqua idea

fit

in nobis entis

fumme

&

perfedi, ac etiam qud hujus idea^ realitas

3o

objediva nec formaliter nec eminenter in nobis reperiatur, clarum fiet iis qui fatis attendent, & diu

mecum meditabun tur, Neque enim

id,

quod ab

alte-

183

ij6

uvres

de Descartes.

i49-5o.

rius cogitatione

tantm pendet, polTum

ipfi ofcitanti

obtrudere.

Ex his autem manifeftiffime concluditur Deum exiftere. Sed pro iis quorum lumen naturaletam exiguum

non videant primam ef[e notionem, qudd omnis perfelio, qu eft objeflive in ide, debeat effe realitcr in alqu ejus cattf, palpabilius adhuc idem demon|ftravi, ex eo qud mens, quae habet iftam ideam, a fe nec proinde video quid amplius ipf effe non poffit
eft,

ut

defideretur ut

manus

detis"".

lo

etiam urget,qu6d forte ideam, quae mihi Deum reprsefentat, ex prconceptis animi notionibus, libris, mu-

Non

184

me mente^, acceperim. Eodem enim modo procedet argumentum, fi qu?eram de iis aliis, a quibus dicor illam accepiffe, an ipfam habeant a fe, an ab alio, ac fi de me ipfo qusererem femperque illum,a quo primm profluxit, Deum effe concludam. Quod ver hc admifcetis, eampoffe efformari exprnon verifimilius vi rerum corporalium infpcclione mihi vi'detur,qum fi diceretis nullam nos audiendi habere facultatem, fed ex fol colorum vifione in fonorum notitiam devenire plus enim analogie five
tuis

amicorum

colloquiis &c., non a fol

i5

"^

20

paritatis fingi poteft inter colores


ter res corporeas

&

fonos,

qum

in2b

& Deum. Cmque


la

petitis

ut quid

addam, quod ad ens incorporeum feu fpiritualc evehat'\


2

Aprs obtrudere, non

en blanc [2'
detis,

dit.).

10

Aprs

ligne {]" dit.), tnais intervalle


a.

non

la ligne

{1"

dit.).

Voir ci-avant,
/i..,

p. 124,

1.

9.

b.
c.

1.4-5.
1.

Ib.,

ia-i3.

d. Ib.,\. 17-18.

i5o-i5i.

Secundo Responsiones.

ijj

pofTum melius qum vos ad fecundam meam Meditationem remittere, ut faltem aliquem ejus ufum effe advertatis. Quid enim hc un aut altra periodo
nihil

praeftare poffem,
5

fi

longiore

ibi

oratione,ad id

unum

parat,

&

in

quam
Nec

aliud

quam non minus indujftri qum in quicquod unquam fcriplerim mihi videor con?

tuliffe, nihil efFeci

lo

quod in e de mente human tantm egerim fatcor enim ultro & libenter ideam quam habemus, exempli grati, intelleds divini, non differre ab ill quam habemus nodri intelleds, nifi tantm ut idea numeri infiniti difFert ab ide quaternarii aut binarii atque idem effe de fingulis Dei attriobftat
; ;

butis,
i5
I

quorum aliquod in nobis vefligium agnofcimus. Sed praeterea in Deo intelligimus abfolutam imqua^ nullum plane

iss

menfitatem, fimplicitatem, unitatem omnia alia attri-

buta compledentem
habet, fed
eft,

exemplum
opcri

ut ante dixi, tanquam nota

artificis

fuo imprejja", ratione cujus


20

agnofcimus

nihil

eorum

quae particulatim, ut in nobis ea percipimus, ita etiam


in

Deo propter defeclum

intellects noftri confide-

25

ramus,univoce illi & nobis convenire; atque etiam dignofcimus ex multis particularibus indefinitis, quorum ideas habemus, ut cognitionis indefinita, five infinitae, item potentiae, numeri, longitudinis &c., etiam nfinitorum, quaedam in ide Dei formaliter contineri, ut cognitionem & potentiam, alia tantm eminenter, ut numerum & longitudinem quod fane non fieret,
;

14 Aprs agnofcimus, non la ligne (2' dit.).

a.

Voir ci-avant,

p. 5i,

1.

16-7.

uvres. H.

18

ij8
fi

OEuvRES DE Descartes.
ifta nihil

i5i-.f.3.

idca

aliud elet in nobis

qum figmentum.

Neque etiam tam conftantcr ab omnibus eodcm

modo

conciperctur.

Eft

enim notatu vaide dignum,


in Dci attributis (iis fcilicet

qud omncs Metaphyfici


186

qux per folam humanam rationem cognofci


defcribendis
fit

poffunt)

unanimiter confentiant, adeo ut nulla

res phyfica, nulla fenfibilis, nulla cujus

ideam quam-

maxime crafTam & palpabilem habeamus, de cujus


natur non major opinionum diverfitas apud Philo-

fophos reperiatur.

lo

homines in ifl ide Dei concipiend aberrare, fi tantm ad naturam

Nec fane poffent

ulli

recle
entis

fumme

perfedi vellent attendere; fed qui aliqua alia

fimul mifcent, ex hoc ipfo pugnantia loquuntur,

&
i5

chimericam Dei ideam effingentes non immeritopoftea negant illum Deum, qui pcr talem ideam reprfentatur, exiftere. Ita hc,ciim loquimini de ente corporeo

perfeij/mo",

fi

nomen

perfeclilfimi abfolute fumatis,


efi!e

ut fenfus

fit

rem corpoream

ens in quo omnes


20

perfediones reperiantur, pugnantia loquimini; quo-

niam

ipfa natura corporis

imperfcdioncs multas in-

qud corpus fit divifibile in partes, qud unaquaeque ejus pars non fit alia, & fimiles eft enim per fe notum, majorem perfedionem elle non dividi
volvit, ut
;

187

qum dividi, &c. Si ver


fedif

intelligatisduntaxatquod pcr-

25

fimum

eft in

ratione corporis, hoc

non

eft

Deus.

Quod
2f)

additis de ide Angeli^^ qud fumus imperfecliola ligne

Aprs &c.,
(ib.).

{i"

L\iil.\.

26 Aprs Dcus, non

la

ligne
a.

Ci-avant, p. laj.

1.

16-17.

b.

Voir

t.

V,

p.

157.

i53-i54.

Secundo Responsiones.
non
opiis efje ut ipfa

1^9
in

res,

nempe
jam

ab Angelo

nobis ef-

fela Jt^^ facile concedo, quia ipfe in terti Medita-

tione

dixi illam ex ideis, quas


,

habemus Dei & hominis,

componi pojfe^. Neque hoc mihi uUo


5

modo

adverfatur.

Qui autem negant


illius

fe

habere ideam Dei, fed vice

efformant aliquod idolum &c.,

nomen

negant,

& rem
effe

conccdunt. Neque enim ego iflam ideam puto

ejufdem naturse cum imaginibus rerum materialium in phantafi depidis, fed elfe id tantm quod
to

intelledu five apprehendente,


tiocinante percipimus
;

five

judicante, five ra-

Sl

contendo ex hoc folo qud


five intelledlu per-

attingam quomodolibet cogitatione

fedionem aliquam quae fupra me eft, puta ex eo folo qud advertam inter numerandum me non pofle ad
i5

maximum omnium numerorum

devenire, atque inde

agnofcam eife aliquid in ratione numerandi quod vires meas excedit, necefl'arioconcludi, nonquidem numerum infinitum exiftcre, ut neque ctiam illian impUcare, ut dicitis'',fed me iftam vim concipiendi majorem nu20

I88

merum

efle

cogitabilcm

qum

me unquam

poflit

cogitari,

non a meipfo,
attinet,
fi

fed ab aliquo alio ente

me

perfediore accepiife.

25

numeri indefiniti vocetur idea, vel non vocetur. Ut autem intelligatur quodnam fit illud ens me perfedius, an fcilicet fit ipfe numerus infinitus realiter exiftens, an ver aliquid aliud, confideranda funt alia omnia qu, praiter vim dandi mihi rftam ideam, in eodem a quo
conceptus
ifle
a.

Nec ad rem

b.
c.

Page 124, 1. 18-21. Page 43, 1. 5-9. Page 124, 1. 23.

140

OEuvREs DE Descartes.

154-155.

proficifcitur effe poffunt,

&

ita

invenietur folus Deus.

Dcnique,
dente,
eft,

cm Deus

dicitur elTe incogitabilis, intel-

ligitur de cogitatione

ipfum adaequate comprehenill

non autem de
quse fufficit ad

inadsequat, quae in nobis


;

189

cognofcendum ipfum exiftere parumque intereft qud idea unitais omnium Dei pcrfeclionum eodem modo que univerfalia Porphyrii efformari dicatur"" quamvis profelo in hoc plurimum differt, qud peculiajrem quandam >& pofitivam perfectionem in Deo defignet, unitas autem generica
:

&

10

nihil

addat reale Tingulorum individuorum naturis.


di.xi

Tertio'', ubi

nihil nos certo pojfefcire, nij prius

Deum exijhre cognofcamus, expreffis verbis teftatus fum me non loqui nifi de fcienti earum conclufionum,
quarum memoria potej recurrere,
dimus ad rationes ex quitus
ciim non amplis atteni5

ipfas

deduximus'^. Princi-

piorum enim
appellari.

notitia

Cm

non folet a dialeclicis fcienti autem advcrtimus nos effe res cogito

prima qudam notio efl, quse ex nullo fyllogifmo^ concluditur; neque etiam cm quis dicit, ego
tantes,
cogito, ergo

fum, five c.v//,?o, exiflentiam ex cogitatione per fyllogifmum deducit, fed tanquam rem per fe notam fimplici mentis intuitu agnofcit, ut patet ex eo
qu6d,fi

eam per fyllogifmum dcduceret,noviffe


majorem,
illud

prius
iS

debuifTet iflam
fivc cxijit
;

omne, quod

cogitt, cj

atqui profcclo ipfam potius difcit, ex eo


fe experiatur, licri

qud apud
190

non

polTc ut cogitet,

nifi
a.

exiftat.
Page 124,
Ib.,
1.
I.

Ea enim
24-28.

eft

natura noflr menjtis, ut

b.
c.

29.
I.

Page 69,
Voir
t.

19-21

d.

V, p. 147.

I.S5-I56.

Secundo Responsfones.

141

gnrales propofitiones ex particularium cognitione


efFormet.

Quod autem
trs
5

Atheus
e[fe

pojjit clare

cognofcere trianguli
;

angulos quales

duobus reis^, non nego


efTe

fed

tantm iftam ejus cognitionem non


poteft, videtur fcientia appellanda;

veram

fcien-

tiam affirmo, quia nulla cognitio, qua? dubia reddi

cmque

ille

fup-

ponatur
10

effe atheus,

non

poteft effe certus fe

non de-

cipi in lis ipfis quae

illi

evidentiffima videntur, ut fatis

quamvis forte dubium iftud ipli non occurrat, poteft tamen occurrere, fi examinet, vel ab
oftenfum
alio
eft
;

&

proponatur; nec

unquam ab

eo

erit tutus, nifi

prius
I

Deum

agnofcat.

i5

Nec refert qud forte exiftimet fe habere dcmonftrationes ad probandum nullum Deum effe. Cm enim nullo modo fint vera:, fempcr illi earum vitia oftendi
pofiunt;

& cm

hoc

(iet,

ab opinione dejicietur.
fi

QjLiod fane

bus
20

fuis id

non erit difficile, pro demonftrationitantm afferat quod hc adjeciftis, nempe

in/inilum in omni gencre perfeclionis excludere quodlibct

aliud ens, &c.

^|Nam

primo,

fi

qu.xratur unde fciat ex-

191

clufionem iftam aliorum

naturam
25

infiniti, nihil

omnium entium pertinere ad habebit quod cum ratione refinjniti folet

pondeat, quia nec nomine


ligi,

aliquid intel-

quod exiftentiam rerum finitarum excludat, nec quicquam fcire poteft de natur ejus quod putat nihil efl'e, nuUamque idcirco habere naturam, nifi quod in
17

Aprs

dejicietur, non la ligne [indit.).

21

Aprs &c.,

la

ligne [i"
a.

e'dit.).

Voir

p. i25,
1.

1.

6.

b. Ib.,

lo-ii.

142

uvres

de Descartes.

ise-iSy.

fol nominis fignificatione ab aliis recept continetur.

Deindc,
infiniti,

qiiid fieret infinit potenti iftius imaginarii


fi

nihil

unquam

creare pofTet

Ac denique, ex
5

eo qud in nobis nonnullam vim cogitandi adverta-

mus, facile-concipimus

in aliquo alio

vim etiam cogi:

majorem qum in nobis fed quamvis hanc augeri putemus in infinitum, non timebimus idcirco ne noftra minor fit. Idemque eft de rcliquis omnibus, quae Deo tribuuntur, etiam de
tandi eie pofle, iftamque
potenti,

modo nullam
;

in

nobis

nifi

Dei voluntati
plane
infi-

fubdiiam fupponamus
nitus abfque ull
intclligi.
192

ac proinde

ille

rerum creatarum exclufione poteft

cm nego Deum mentiri, vel e/fe deceptorcm, puto me cum omnibus Metaphyficis &'Theologis, qui unquam erunt aut fuerunt, confentire. Nec magis obftant qua; in contrarium attulillis, qum fi negaffem Deum irafci, aliifve animi commotionibus efl'e obnoxium,& objiceretis locaScriptufcT in quibus ei humani affelus tribuuntur. Omnibus enim eft nota diftindio inter modos loquendi de Deo ad vulgi fenfum accommodtes, & veritatem quidem aliquam, fed ut ad homines relatam, continentes, quibus Sacrse litterse uti folcnt, atque alios, magis nudam veritatem, nec ad homines relatam, exprimentes, quibus omnes inter philofophandum uti debent, & ego prcipue in Meditationibus meis uti debui, cm nequidcm ibi adhuc ullos homines mihi notos cffe fupponerem, neque
(Qliarto'',
I

i5

ao

^5

Aprs continetur,

la ligne {/" dit.).

20 Aprs tribuuntur,

mme remarque.
a.

Page 125,

1.

16.

57-1 58.

SeCUND^E ReSPONSIONES.

I4)

tiam meipfum ut conftantem mente


ut

&

corpore, fed

mentem folam, confiderarem. Unde perfpicuum eft me ibi de mendacio,quod verbis exprimitur,non fuiffe locutum, fed de interna tantm & formali maI

i93

liti,

quse in deceptione continetur.


id

Quamvis itaque
quadraginta aies
bale fuerit

quod
fed

affertur de Prophet, adhuc

&

Ninive fubvertetur, nequidem ver-

10

tantm comminatio, cujus eventus ex conditione pendebat & cm dicitur Dcum indurajje cor Pharaonis, vel quid fimile, non intelligendum fit ipfum id effeciffe pofitive, fed tantm nga;

mendacium,

tive,

gratiam

fcilicet efficacem

Pharaoni ad

fe

conver-

tendum non largiendo. Nolim tamen reprehcndere


illos
i5

qui concedunt

Deum

per Prophetas verbale


illa

ali-

quod mendacium (qualiafunt


ajgrotos decipiunt ut ipfos

medicorum, quibus curent, hoc eft in quo dfit


poffe.

omnis malitia deceptionis) proferre

Quinimo etiam, quod majus eft, ab ipfo naturali inftindu, qui nobis a Deo tributus eft, interdum nos
20

realiter falli

videmus, ut
pofitive

cm hydropicus
eft

fitit

tune
ipfi

enim impellitur

ad potum a natur, quse


data,

ad confervationem corporis a Deo

cm

ta194

men
25

haec natura illum fallat, quia potus eft ipfi noci;

turus
citate

fed

qu ratione

id

cum

Dei bonitate vel vera-

In
in
2

non pugnet, in fext Meditatione explicui. iis autem quse fie non poftunt explicari, nempe
claris

maxime

&

accuratis noftris judiciis, quse,


la ligne
lieu

fi

Aprs confiderarem, la b Aprs continetur, non la ligne [i" dit.]. l'i Aprs largiendo,
ligne {i"dit. seule).

{i" dit.). iS-iy Au de parenthses, virgules (/"

dit,).

ij

Aprs

polie,

non

la ligne

{i" et 2'

dit.).

144

uvres

de Descartes.

iss-iCo.

falfa effent, per nulla clariora,

nec ope ullius altrius

naturalis facultatis, poffent emendari, plane affirmo

non polie. Cm enim Deus fit fummum ans, non potefl non elle etiam fummum bonum & verum, atque idcirco rpugnt, ut quid ab eo fit, quod pofitive
nos
falli
|

tcndat in falfum. Atqui,


poflit,

cm

nihil reale in nobis effe

quod non ab ipfo fit datum (ut fimul cum ejus exirtenti demonftratum eft), realem autem habeamus facultiitem ad verum agnofcendum, illudque a falfo diftinguendum (ut patet vel ex hoc folo qud nobis infint ideae falfi & veri), nifi hc facultas in verum
tenderet, faltem cim ipf recte utimur (hoc eft

lo

cm
Deus
i5

nullis nifi clare&diftindeperceptis affentimur, nullus

enim
195

alius reclus ipfius ufus fingi poteftj, mrit

ejus dator pro deceptore haberetur.


I

Atque
eft,
fi

ita videtis,

pcflquam
diftinclc

Deum

exiftere cogniefl'e

lum
rcm,
illa

neceftc efle ut illum


l^-

Hngamus

dcccptopoteft,
20

ea, qua: clare


;

percipimus, in dubium
fingi

revocare velimus

&

quia deceptor

non

omnino pro

veris

&

certis

eft'e

admittenda.

Sed quia hc adverto vos adhuc h;trere in dubiis que, a me in prima Meditationc propofita, fatis accurate in fequentibus
hic
niti

putabam fuilfe lublata, exponam iterum fundamentum, cui omnis humana certitudo
polTc mihi vidctur.
25

Imprimis, ftatim atque aliquid a nobis rede percipi

putamus, fponte nobis perfua|demus illud elfe verum. Hccc autcm perfuafio f\ lam firma fit ut nuUam unquam polFimus haberc caufam dubitandi de eo quod nobis ita perfuadcmus, nihil eft quod ulteris inquiramus habomus omnc quod cum rationc licct
;

3o

i6o-i6i.

SECUNDiE ReSPONSIONES.

14^

Quid enim ad nos, forte quis fingat illud ipfum, de cujus veritate tam firmiter fumus perfuafi, Deo vel Angelo falfum apparere, atque ideo, abfolute loquendo, falfum effe ? Quid curamus iftam falfitatem
optare.
5

196

abfolutam,

cm

illam nullo

modo credamus, nec


;

vel

minimum fufpicemur? Supponimus enim perfuafionem lam firmam ut nullo modo tolli polTit quse
proinde perfuafio idem plane eu quod perfediflima
certitude.
10

Sed dubitari poteft an habeatur aliqua


tudo, five firma
Et

talis certi-

&

immutabilis perfuafio.
eft

quidem perfpicuum

illam

non haberi de

iis
:

quse vel
haec
'5

minimum

obfcure aut confufe percipimus

enim qualifcumque obfcuritas


dubitemus.

fatis eft caufse, ut


iis

de

ipfis

Non habetur etiam de

qu,

ao

quantumvis clare, folo fenfu percipiiintur, quia fa^pe notavimus in fenfu errorem poffe reperiri, ut cm hydropicus fitit, vel cm idericus nivem videtut flavam non enim minus clare & diftinde illam fie videt,qum nos ut albam. Supereft itaque ut, fi quse habeatur, fit tantm de iis quae clare ab intelledu percipiuntur. Ex his autem qusedam funt tam perfpicua, fimulque
:

tam
25

fimplicia, ut
effe

nunquam
:

pofilmus de

iis

cogitare,

qud ego, dum cogito, exiftam qud ea, quai femel fada funt, infeda effe non poffint, & talia, de quibus manifeftum eft hanc certitudinem haberi. Non poffumus enim de iis dubifed non poflumus de tare, nifi de ipfis cogitemus
quin vera
;

credamus

ut

197

dil. seule).

Aprs optare, la ligne (i" 9 Aprs certitudo,

11
(

non a

la ligne

{i"
II.

et 2 dit.).

/"' dit.).

Aprs perfuafio, la ligne 27 Aprs haberi, 1!

la ligne

(/''-'

dit.). 19

uvres,

146

OEuvRES DE Descartes.

i6i-i6a.

iifdem cogitare, quin fimul credamus vera elle, ut

affumptum

eft

ergo non poffumus de


elle,

iis

dubitare,

quin fimul credamus vera

hoc

eft,

non poffumus
5

unquam
in

dubitare.

Nec obftat, qudfcepejimus expcrli alios deceptos fuijfe iis qu foie clarius Je fcire credcbant'^. Neque enim
advertimus, vel ab ullo adverti poteft,
id

unquam

con-

tigiffe iis qui claritatem

fu perceptionis a folo in10

telledu petierunt, fed

tantm qui vel a fenfibus, vel a falfo aliquo prfejudicio, ipfam defumpferunt. Nec obftat etiam, fi quis fingat illa Deo vel Angelo
iis

apparere

effe falfa,

quia evidentia noftrae perceptionis

non permittet ut
Alia funt,
qua:;

talia

iingentem audiamus.
i5

quidem etiam clarilime ab intelledu noftro percipiuntur, jcm ad rationes ex quibus pen198

det ipforum cognitio fatis attendimus, atque ideo tune

temjporis non poffumus de

iis

dubitare

fed quia ifta-

rum rationum poffumus oblivifci, & intrim recordari conclufionum ex ipfis dedudarum, quaeritur an de his
conclulionibus habeatur etiam firma
perfuafio,
&.

immutabilis

20

quandiu recordamur

ipfas

ab evidentibus

principiis fuiffe dedulas; hcc

enim recordatio fupfie

poni dbet, ut dici poffint conclufiones. Et refpondeo


haberi quidem ab
iis

qui

Deum
;

norunt ut

intelli25

gant

non poffe quin facultas intclligendi ab eo non autem haberi ab aliis. ipfis data tendat in verum Hocque in fine quint Meditationis tam clare explicatum eft'\ ut nihil hic addendum videatur.
ficri

4 uni.]iiam omis
A.

{2' Ait.)

sans doute pur iihidvei-tauce.


?.

Ci-avant, p. 126,
Paije 70,
1.

1.

14-1

b.

i5.

'62-'63.

Secundo Responsiones.

147

QuiNTO, miror vos negare voluntatem fe exponere' periculo, Ji conceptum intellecls fecletur minime clarum & dijiinum''. Quid enim ipfam certam reddit, fi clare

non perceptum
5

fit

id

quod fedatur?

Et quis

unquam,
199

vel Philofophus, vel

Theologus, vel tantm homo ratione utens, non confefTusj eft, e minori in errandi periculo nos verfari, qu6 clarius aliquid intelligimus,

antequam
10

ipfi

aflentiamur, atquc illos peccare qui


?

Nullus autem conceptus dicitur obfcurus vel confufus, nifi quia in ipfo aliquid continetur quod efl ignotum.

cauf ignot judicium ferunt

i5

|Nec proinde id quod objicitis de fide ampleclcnd^ majorem vim in me habet, qum in alios omnes qui unquam rationem humanam excoluerunt, nullamque profedo habet in ullos. Etfi enim fides dicatur eflc de
obfcuris,

non tamen

illud,

propter quod ipfam ample-

dimur,

obfcurum, fed omni naturali luce iiluftrius. Q.uippc diftinguendum eft inter materiam five rem
eft

ipfam cui affentimur,


ao

&

rationem formalem

quc-e

mo-

vet voluntatem ad aflentiendum.

Nam

in

hac fol

ratione

perfpicuitatem requirimus. Et quantum ad materiam, nemo unquam negavit illam eft'e pofte

obfcuram, imo ipfammet obfcuritatem


25

cim enim jueft"e

dico obfcuritatem ex noftris conceptibus

tollen-

dam, ut abfq[ue uUo errandi periculo ipfis aftentiri poffimus, de hac ipf obfcuritate clarum judicium formo. Deinde notandum eft claritatem, five perfpiI

200

Apres requirimus, tnnie remarque.


21
a.

ci

la ligue

[i" dit. seules

27 Aprs formo,

Page 126,

1.

21-24.

b. Ib.,l. 25-28.

148

uvres

de Descartes.

163-164.

cuitatem, a qu moveri poteft noftravoluntas ad aflen-

tiendum, duplicem
rali,

effe

aliam fcilicet a lumine natu-

&

aliam a grati divin.

Jam

vero,

etfi fides

vulgo

dicatur effe de obfcuris, hoc

tamen

intelligitur tan5

tm de re, five de materi circa quam verfatur, non autem qud ratio formalis, propter quam rbus fidei
alTentimur,
fit

obfcura

malis confiftit in

nam coitr hcec ratio forlumine quodam interne, quo a Deo


;

fupernaturaliterilluftrati confidimus ea, quse credenda

proponuntur, ab ipfo eHe revelata,


polTe ut
certius
ille eft,

&

fieri

plane non

10

mentiatur, quod omni natur lumine


fsepe etiam, propter

&

lumen

gratiae, evi-

dentius.

Nec fane Turc ?e aliive infidles ex eo peccant, cm non ampledunturreligionemChriftianam. qud rbus
obfcuris, ut obfcurre funt, nolint allentiri, fed vel ex

eo qud divin
801

gratia} interius
aliis

illos
fe

moventi repugrati reddant

gnent, vel qud, in


indignos. Atque

peccando,

audader dico infidelem qui, omni

gratia fupernaturali deftitutus,


qua nos Chriftiani credimus a

&

plane ignorans ea
effe revelata, ipfa

20

Deo
falfis

tamen, quamvis
niis

fibi

obfcura,

aliquibus ratioci-

addudus amplederetur, non ideo fore fidelem, fed potius in eo peccaturum, qud ratione fu non re6le uteretur. Ncc puto ullum orthodoxum Thcologura aliter unquam de his fenfilfe. Ncc etiam ii,qui mea let^enl, putarc poterunt me iftud lumen fupernaturale
non ngnoviffe, cm valdc exprcfiis verbis in ipfa quart Mcdiiatione, in qu caufam falfitatis invelligavi. dixc3

25

Aprs divin,

la ligne

(i"

e'dit.

seule).

2D Aprs uteretur,

mme remarque.

ir)4-i66.

Secund.'E Responsiones.
illud intima cogitationis nojrce difponere

149

rim

ad volen-

dum, nec tamen minuere libertaiem".

Cseterum velim ut hc memineritis me, circaea quae


licet
5

amplecli voluntati, accuratiffime diftinxifle inter

ufum vitse & contemplationem veritatis. Nam, quod ad ufum vitse attinet, tantum abeft ut putem nullis nifi
clare perfpedis efe aflentiendum, quin contra ne202

10

femper expedanda, fed interdum multis plane ignotis unum eligendum, nec minus firmiter tenendum, poftquam eledum eft, quan-

quidem

verifimilia puto efle

diu nuUae rationcs in contrarium haberi poflunt,


fi

qum

>5

eledum, ut in Differtatione de Methodo pag. 26 explicui^ Ubi autem agitur tantm de contemplatione veritatis, quis negavit unquam ab obfcuris & non fatis diftinde perfpedis afl'enfioncm effe cohibendam ?Qu6d autem de hac fola in Mcditationibus meis egerim, tum res ipfa
ob rationes valde perfpicuas
fuiffet

indicat,

tum etiam
:

expreffis verbis ad

fincm prima
indiil-

declaravi, dicendo
20

me

ibi

plus quo difidenti

gre non pojfe, quandoquidem non rbus agendis, fed cognofcendis ianliim mcumbebam'^.
Sexto'', ubi rcprehenditis

conclufionem fyllogifmi

me

fadi, videmini ipfimet in e aberrare.

Ad

conclu-

fionem enim
25

quam
:

vultis,

tiari

debuilTet

quod clare

cujus rei naturam, id potejl

enunintelligimus pertinerc ad alicum veritate afrmari ad ejus


major propofitio
lie
liil

naturam pertinerc ; atque

ita ni

in ipf, praeter inu-

203

tilem tautologiam, contineretur. Major autem


a.

mea

fuit

b.
c.

Voir Voir

p. 58,

1. 1.

2-4,
18 et suiv., de cette dition.
1.

p. 24,

Ci-avant, p. 22,

19-22.

d.

Page 127,

1.

3-12.

i^o
talis
:

OEuvRES DE Descartes.

166-167.

Quod
elTe

clare intelligimus pertinere

ad alicujus rei

naluram, id potcjl de e re cum veritate affirmari.


eft,
fi

Hoc

animal pertinet ad naturam hominis, poteft affirmari hominem eie animal fi habere trs angulos eequales duobus redis pertinet ad naturam trianguli,
;

poteft affirmari triangulum habere trs angulos jequales

duobus redis

fi

exiftere pertinet ad
exiftere,

poteft affirmari
fuit
:

Deum

naturam Dei, &c. Minor ver haic


exijat.
:

Aiqiii perlinct
elle

ad naturam Dei, qud

Ex
'o

quibus patet
pote/l de

concludendum, ut conclufi

Dco cum veritate affirmari, qud exijat autem ut vultis Ergo cum veritate poffumus affirmare,
:

Ergo ; non

ad naturam Dei pertinere


Itaque ad

ut exijat.

utendum exceptione quam fubjungitis% neganda vobis fuifet major, & dicendum idquod ciare
:

'5

intelligimux pertinere

ad aiicujus

rei naturam, non ideo

pojfe de e re affirmari, nij e/us rei natura Jit poffihilis,


204

Jive non

rpugne t. Sed videte, qucefo

qum parum
*o

hc exceptio. Vel enim, ut vulgo omnes, per poffihile intelligitis illud omne quod non rpugnt humano conceptui quo fenfu manifeftum eft Dei navaleat
;

turam, prout ipfam defcripfi,


nihil in ipf fuppofui nifi

eiTe
|

poffibilem, quia

quod

clare

&

diftindc per-

ciperemus debere ad illam pertinere, adeo ut conceptui rcpugnare non poffit. Vel certe fingitis aliquam
aliam poffibilitatem ex parte ipfius objedi, quse,
nill

^5

cum

praicedente conveniat,
poteft,

nunquam ab humano intel-

ledu cognofci
I

ideoque non plus habet virium

Apres

talis,

la lii-iie ij"'u\iil.).

a.

Pai^c 127,

1.

ii-16.

167-168.

SECUNDiE ReSPONSIONES.
five

I C I

ad negandam Dei naturam

exiftentiam,

qum

ad reliqua omnia, quae ab hominibus cognofcuntur,


evertenda. Pari enim jure, quo negatur Dei naturam
effe poffibilem,
5

quamvis nulla

impoflibilitas ex parte

concepts reperiatur, fed contra omnia, quae in ifto naturae divinae conceptu compledimur, ita inter fe

connexa
iis

fint,

ut implicare nobis videatur aliquid ex


pertinere, poterit etiam negari poffi205

ad

Deum non

10

duobus redis, vel ut ille, qui adu cogitt, exiftat & longe meliori jure negabitur ulla ex iis quae fenfibus ufurpamus vera effe, atque ita omnis humana cognitio, fed abfque
bile effe ut trs anguli trianjguli fint aequales
;

ull ratione, toUetur.

i5

Quantum ad argumentum quod cum meo hoc fcilicet J non implicet Dcum exijlere,
:

confertis,

certum

ej

illum exijlere

20

quidem eft jori enim verbum implicat refpicit conccptum caufae a qu Deus effe poteft in minori autem folum conceptum ipfius divinae exiftentiae & naturae. Ut patet ex eo qud, fi negetur major, ita erit probanda .fi Deus nondum exijit, implicat ut exijlat, quia nulla dari potejl caufa
;

fed non iniplicat ergo'^ &.c. materialiter verum, fed formaliter efl fophifma. In ma;
;

fufficiens
exifiere,
25

ad illum producendum ; fed non implicat illum ut affumptum efl; ergo &c. Si ver negetur
erit

minor,

fie

dicendum
efl

illud non implicat, in cujus

formait conceptu nihil

quod involvat contradiclionem ;


206

fed in formali conceptu divince exiflenti vel natur ni\hil efl quod involvat contradilionem ; ergo &c. Quae duo funt
21

Aprs probanda,

la ligne

{i"

dit. seule).

24 Aprs &c.,

mme remarque.
a.

Page 127,

1.

17-18.

I ^

uvres

de Descartes.

168-169.

valde diverfa.
intelligatur,
ftere,

Nam

fieri

poteft ut nihil in aliqu re


ipfa poffit exi-

quod impediat quominus

interimque aliquid intelligatur ex parte cauf,


obftet

quominus producatur. Etfi autem Deum inadsequate tantm, vel, fi placet, inadquatij[fime'' concipiamus, hoc non impedit quominus certum fit ejus naturam effe poffibilem, live non implicare nec etiam quominus vere affirmare poflimus, nos fatis clare ipfam inveftigafTe (quantum fcilicet fufficit ad hoc cognofcendum, atque etiam ad coirnofcendum exiftentiam neceffariam ad eandem Dei naturam pertinere). Omnis enim implicantia five impoffibilitas in folo noftro conceptu, ideas fihi mutuo adverfantes maie conjungente, confiftit, nec in ull
quod
;

10

re''

extra intelledum pofit effe poteft, quia hoc ipfo


aliquid
fit

i5

qud
207

extra intelledum, manifeftum

eft

non
ob-

implicare, fed effe poffibile. Oritur autem in noftris

conceptibus implicantia ex eo tantm qud


fcuri

fint

& confufi,

nec uUa

unquam
fatis eft
Si

in claris i^ diftinclis

effe poteft

^ Ac proinde
adiL'quate

qud ea pauca, qu
etfi

20

dq Deo percipimus, clare


nullo

diftinde intelligamus,

modo

& qud
in

inter ca,nera adverta-

mus
nos

neceffariam exiftentiam

hoc noftro ejus connaturam, aiquc ipfam

ceptu quantumvis inad?cquatocontineri,ut affirmcmus


fatis clare inveftigaffe ejus
25

non implicare.
I

Aprs diverfa,

dit. seule).

la limite (/"

mcme remarque.
fibile {id.).

17 Aprs pof-

.8 ^l/-;-s

implicare,

a.

Page 127,
Voir
t.

1.

27.

b.
c.

V, p. 161.

Ibidem.

lg-iyo.

SeCUND^E ReSPONSIONES.

I^Jnihil fcripfe"^^

Septimo, cur de immortalitate

anim

rim

^,

jam

dixi in Synopfi

mearum Meditationum
'

Qu6d
5

ejus ab

omni corpore diftindionem

fatis

pro-

baverim, fupra oflendi.


lione

Quod

vero additis, ex

dijlhi-

anim
ejfe,

a corpore non fequi ejus iniinortalilatem,

quia nihilojuinus dici potcjl illam a

Deo

lalix

natur

faclam

10

cum duratione vit corporece finiatur'^, fateor a me refelli non poffe. Neque enim tantum mihi afTumo, ut quicquam de iis, quse a libra Dei voluntate dpendent, humanse rationis vi determinare aggrediar. Docet natu ralis cognitio mentem a corpore effe diverfam, ipfamque effe fubftancorpus autem humanum, quatenus a reliquis tiam
ut ejus duralio Jijuul
;

208

corporibus
is

differt,

ex fol

membrorum

configura;

tione aliifque ejufmodi accidentibus conftarc

ac de-

nique mortem corporis a fol aliqu divifionc aut


figurae

mutatione pendcrc.

NuUumque habemus
efl

argu-

mentum, nec exemplum, quod pcrfuadeat mortem,


five
20

annihilationem fubilanti, qualis


nihil aliud efl

mens, fequi
mutatio,

debere ex tam

levi cauf, qualis eil figurae

qu

qum modus, & quidem non mo-

dus mentis, fed corporis a mente realiter diftindi. Nec quidem etiam habemus ullum argumentum, vel

exemplum,
25

quod

perfuadcat
fufficit ut

aliquam

fubftantiam

poffe interire.

Quod

concludamus mentem,

4 Aprs oftendi, remarque.


a.

la ligne

{i"

dit.).

8 Aprs pcifc,

mme

b.
c.

Page 127, 1. 3o, p. 128, Page i3, 1. 25, p. 14, 1. Page 128, 1. 4-5.
1.

1.

1.

17.

d. Ib.,

6-10.
II.

uvres.

20

i^
quantum ex
Sed
II

uvres

de Descartes.

'70-171.

nalurali philolbphi cognofci poteft, elle

inimortalem.
de abfoluta Dei poteftate qu?eratur, an forte
adjunxit deftruundecreverit ut humauit animai iifdem temporibus elle
delinant, quibus corpora que
209

illis
1

tur,

folius

eft

Dei refpondcre.

Cmque jam

iple

nobis revelaverit id non futurum, nulla plane, vel

minima,
ciofe
il

eft

occafio dubitandi.
offi10

Supereft jam ut vobis gratias agam, qud tam

tam candide, non modo eorum qua.> ipfi fenUftis, fed etiam eorum qu ab obtreclatoribus aut Atheis dici pollent, monere me dignati fuis. E'tli enim nulla videam, ex iis qu propofuiftis, qu?e non jam
I

ante in Meditationibus vel folviffem, vel exclufiffem

(nam, quantum ad ea qu de mufcis a foie produclis-,de


Canadenfilnus, de Ninivitis, de Tiircis
liftis%

'5

& Jimilibus

attu-

non polfunt venire in mentem iis qui, viam a me monftratam fequuti, omnia quai a fenfibus accepere aliquandiu feponent, ut quid pura l^ incorrupta ratio didet advertant, ideoquc ipfa putabam jam fatis a me fuifle exclufa), etfi, inquam, ita fit, judico tamen
has veftras objecliones valde ad meum inftitutum profuturas. Vix enim ullos ledores expedo, qui tam
accurate ad omnia quse fcripfi velint attendere, ut

20

cm ad
2A0
I

finem pervenient,

omnium prcedentium
hoc non agent,
facile

re-

25

cordentur;

& quicumque

in

aliquas dubitationes

incurrent, quibus poftea


8

vel

5-6 deliruantur (i" dit.) cor-

Non

la ligne 'i"dit.).

rig l'enata.

6
[

Apres

rcl-

pondre,
a.

la ligne

i"
1.

dit.).

1.

14 Mcditationibusj meditatione

{i"
11
;

dit.

>.

23 ullos]
1.

illos {ib.).

Ci-avant, p.

23,

26

p. 124,

p. 12 5,

21

p. 126,

1.

25.

I7I-I72-

Secund^e Responsiones.

1^5

videbunt in hac

me

refponfione efTe fatisfaftum, vel

faltem ex e occafionem fument veritatem ulterius

examinandi.

Quantum denique ad
5

confilium veflrum de meis


ut unico velut

rationibus

more geometrico proponendis,

intuitu a leclore percipi pojfint^, operse

pretium

eft

ut

hc

exponam quatenus jam illud fequutus fim,cfe quatenus deinceps fequendum putem. Duas res in modo
fcribendi geometrico diflinguo, ordinem fcilicet,

&

10

rationem demonflrandi.

j5

tantm confiftit, qud ea, qu prima proponuntur,abfque ull fequentium ope debeant cognofci, & reliqua deinde omnia ita difponi, ut ex praecedentibus folis demonflrentur. Atque protedo hune ordinem qum accuratiffime in Meditationibus meis
I

Ordo

in eo

fequi conatus

fum

ejufque obfervatio fuit in cauf

cur, de diflindione mentis a corpore,

non

in fecunda,

fed

demum

in fext Meditatione

tradarim, atque alia


|

multa volens
20

&

fciens omiferim,

quia plurium rerum

2U

explicationem requirebant.

25

Demonflrandi autcm ratio duplex eft, alia fcilicet peranalyfim, alia per fynthefim. Analyfis veram viam oftendit per quam res methodice & tanquam a priori inventa eft, adeo ut, fi ledor illam fequi velit atque ad omnia fatis attendere, rem non minus perfede intelliget fuamque reddet, qum
ft

autem habet, quo ledorem minus attentum aut repugnantem ad creipfemet illam
invenifl'et.

Nihil

19 plurium] ligne [i" dit.).


a.

plurimarum {/"

dit.).

27 Aprs invenlffet,

la

Page 128,

1."

16-18.

1^6

uvres
impellat
;

de Descartes.
fi

i72-74-

dendum
ceffitas

nam

vel

minimum

quid ex

iis

quae proponit

non advertatur, ejus conclufionum nevix attingit, quia

non apparet, faepeque mulra

fatis attendenti

perfpicua funt, quse tamen pr^ecipue


5

funt advertenda.

Synthefis c contra per viam oppofitam


a pofteriori qusefitam
(etfi

& tanquam
fit

faepe ipfa probatio

in

hac magis a priori qum in ill) clare quidem id quod conclufum eft demonftrat, utiturque long definitionum, petitionum, axiomatum, theorematum, & pro
212

lo

blematum

ferie,

ut

fi

quid

ipfi

ex confequentibus

negetur, id in antecedentibus contineri flatim oftendat, ficque a ledore,


tinaci,

quantumvis rpugnante ac per;

non ut altra fatisfacit, nec difcere cupientium animos explet, quia modum quo res fuit inventa non docet. Hac fol Geometr veteres in fcriptis fuis uti folebant, non qud aliam plane ignorarent, fed, quantum
aircnfioncm extorqueat
fed
judico, quia ipfam tanti faciebant, ut
fibi folis

tan20

quam arcanum

quid refervarent.

213

Ego ver folam Analyfim, qua; vera & optima via efl ad doccndum, in Meditationibus meis fum fequutus fed quantum ad Synthefim, quse procul dubio ea eft quam hc a me requiritis, etfi in rbus Geometricis aptiflme poft Analyfim ponatur, non tamen ad has Metaphyficas tam commode poteft applicari. H?ec enim differentia eft, qud primai notiones, quse ad res Geometricas demonftrandas prfupponuntur, cum fenfuum ufu convenientes, facile a quibullibet admit tantur. Ideoque nulla eft ibi difticultas, nifi in
;

25

3o

26 Aprs applicari, non

la ligne

{i"

dit.).

174-175

Secund.'e

Responsiones.
;

1^7
quibuflibet
prse-

confequentiis rite

deducendis

quod a

etiam minus attentis

fieri poteft,
;

modo tantm

cedentium recordentur & propofitionum minuta diflindio ad hoc efl parata, ut facile citari atque ita vel
5

nolentibus in

memoriam

reduci poffint.

Contra ver in his Metaphyficis de null re magis laboratur,qum de primis notionibus clare & diftinde percipiendis. Etfi enim ipfse ex natur fu non minus
notae vel etiam notiores fint,
ro

qum
iis

illa;

qu?e a

Geome-

tris

confiderantur, quia tamen

multa rpugnant

fenfuum prjudicia quibus ab ineunte setate alTuevimus, non nifi a valde attentis & meditantibus,

mentemque
avocantibus
i5

a rbus corporeis,
,

quantum
;

fieri

poteft,
fi

perfede cognofcuntur
a contradicendi

atque
cupidis

folse

ponerentur, facile
pofTent.

negari

Quae ratio

fuit

cur Meditationes potius qum, ut

Philofophi, Difputationes, vel, ut

Geometr, Theoreut

mata
20

&

Problemata, fcripferim

nempe hoc
nifi

ipfo

teftarer

nuUum

mihi

effe

negotium,

cum

iis

qui
re-

214

mecum rem

attente confiderare ac meditari

non

cufabunt. Etenim, vel ex hoc ipfo qud quis ad im-

pugnandam veritatem
25

fe

accingit,

quoniam avocat

feipfum a rationibus que illam


randis, ut alias

perfuadent confide-

qu

dilTuadeant inveniat, minus red-

ditur idoneus ad ipfam pcrcipiendam.

Forte" ver hic aliquis objiciet, nullas quidem ra18 Dilputationes ovtis
a.

(/"' i/lHL).

et

Toute cette fin, jusque p. 159,1.22, qui se trouve et dans la i" dition dans la 2, manque dans la iraduetion franaise celle-ci ne donne, la place, qu'un court alina de six sept lignes.
;

1^8

OEuvREs DE Descartes.
ef'e

175-176.

tiones ad contradicendum

quserendas,

cm

fcitur

quandiu de hoc dubitatur, mrit rationes omnes in utramque partem expendi, ut qu firmiores fint cognofcatur atque me non
veritatem
fibi

proponi

fed

aeq^uum poflulare,

fi

meas pro

veris admitti velim, an-

tequam

fuerint perfped, aliafque ipfis rpugnantes

confiderari prohibeam.

quidem diceretur, quse ex iis, in quibus attentum & non repugnantem ledlorem defidero,
jure
talia
aliis

Quod

effent,

ut illum poffent avocare ab aliquibus

10

confiderandis, in quibus vel

minima

effet fpes

plus veritatis
215

qum

in

meis reperiendi. Sed

cm

inter

illa
I

quse propono,

tineatur, nihilque

fumma de omnibus dubitatio conmagis commendem qum ut fmgula


i5

diligentiflime circumfpiciantur, nihilque prorfus ad-

quod tam clare & diflinde fuerit perfpedum, ut non poflimus ei non affentiri & contra non alia fint, a quibus leclorum animos cupio avocare,
mittatur,
nifi
;

qum

ea quse

nunquam

fatis

examinarunt, nec ab ull


20

firm ratione,fed a fenfibus folis,hauferunt; non puto

quemquam
qum
aliquo
eft
fi

credere
|

poffe in majori fe errandi periipfi

culo futurum,

fi

ea quse

propono

fola confideret,
alia, quse ipfis

ab his mentem revocet,

&

ad

modo

adverfantur, tenebrafque offundunt (hoc


25

ad prrejudicia fenfuum), illam convertat.

Ideoque non
in ledoribus

modo

merit fingularem attentionem

meis defidero, illumque fcribendi mol^

dum pr
ciliari

CcCteris clegi,

poffe putavi,

que illam quammaxime conex quo mihi perfuadeo ledores


2''

4 cognol'cMUT eri-ata (2' dit.); cognokanluv iiiiparai'anl (/" et

dit.).

(oIaodus

22 ea]

ibla

{/''''

dit.).

ii"cdit.).

176-177.

Secund.1^

Responsiones.

1^9

plus utilitatis elle percepturos

qum ipfimet fint animadverfuri, cm e contra ex modo fcribendi fynthetico plura fibi videri foleant didiciffe, qum rvera
I

21

didicerunt; fed etiam equum elle exiftimo, ut illo5

rum, qui mecum meditari noluerint anticipatifque


fuis

opinionibus adhaerebunt, judicia quse de meis fe-

rent prorfus recufem,

& tanquam
difficile fit

nullius

momenti
iis

contemnam.
Sed quia novi qum
10

futurum, etiam

qui attendent

&

veritatem leri qurent, totum cor-

pus Meditationum mearum intueri, & fimul ipfarum fmgula membra dignofcere, qu?e duo fimul exiftimo elfe facienda, ut integer frudus ex iis capiatur; pauca

qudam
i5

fynthetico

ililo

hic fubjungam, a quibus, ut


;

modo tamen, placet, advenant me, nec tam multa hic qum in Meditationibus compledi velle, quia mult prolixior qum in ipfis efl'e deberem, nec etiam ea qu compledar
fpero, nonnihil juvabuntur
li
|

accurate elfe explicaturum, partim ut brevitati


20

flu-

deam,

&

partim ne quis, hgec fufficere exiftimans, ip-

fas Meditationes, ex
cipi poffe

quibus mult plus

utilitatis per-

mihi perfuadeo, negligentius examinet.


la ligne
i

4 Aprs didicerunt,

i"'

dil.).

RATIONES
DEI EXISTENTIAM
d^

ANIM^ A CORPORE DISTINCTION EM


PROBANTES
MORK GEOMETRICO
DISPOSIT/E

217

DeFINITIONTS.

I.

Cogilationis

nomine compleclor

illud

omne quod

fie in

nobis

eft,

ut ejus immdiate confcii fimus. Ita

omnes voluntatis, fuum operationes


mdiate, ad

intelleds, imaginationis

&

fen/;//-

funt cogitationes. Sed addidi

lo

excludenda ea qu ex iis confequuntur, ut motus voluntarius cogitationem quidem pro principio habet, fed ipfe
II.

tamen non
intelligo

eft eogitatio.

Idece

nomine

oujullibet

cogitationis
i5

formam
ipfius

illam, per cujus

immediatam perceptionem

ejufdem cogitationis confcius fum; adco ut


verbis exprimere, intelligendo id

quod dico, quin ex hoc ipfo certum fit, in me efiTe ideam ejus quod verbis illis fignificatur. Atque ita non folas imagines in phantafi depidas ideas voco; imo ipfas
nihil poffim

20

hic nullo

modo voco
.

ideas,

quatenus funt
dit.).

in phantafi

i-D Rationes.

dirpofita;

manque [i"

i-9-io.

Secund>e Responsiones.
ert

l6l

[corpore, hoc
fed

in parte aliqu cerebri depidae,


2i8

tantm quatenus menitem ipfara in illam ccrcbri partem converfam informant. III. Pcr realita tein nbjeclivam idecc intelli^o entitatem rei reprsfentatae pcr ideam, quatenus eft in
ide;

eodemque modo

dici poteft

perfedio objectiva,

vel artificium

objedivum, &c. Nam quaecumquc percipimus tanquam in idearum objeclis, ea (unt in ipfis
ideis objective.

lo

Eadem dicuntur efl'e formaliter in idearum objedis, quando talia tunt in ipfi.s qualia illa percipimus; & emincnter, quando non quidem talia funi, fed
IV.

tanta, ut talium vicem fupplere polfint.

V.
i5

five

Omnis res cui inefl'* immdiate, ut in fubjed.0, per quam c.xiflit aliquid quod percipmius. hoc eil
idea in nobis
eft,

aliqua proprietas, fivc quaUtas, livc attributum, cujus


realis

vocatur Suhjiantia. Neque

enim
20

ipfius fubftantia: prcife fumptac aliam

habemus

ideam,
nenter
eft

qum qud
exiftit illud

qu formaliter vel emiaHquid quod percipimus, five quod


fit

res, in

objedive in aliqu ex noflris


eft,

ideis,
|

quia naturali
219

lumine notum
tributum.
VI.
25

nuUum

effe polTe

nihili reale at-

Subftantia. cui ineft immdiate cogitatio, vo:

catur Mens

loquor autem hic dc| mente potius

quam

de anima, quoniam anima:


VII.

nomen

eft

itquivocum,

&
ex-

fpe pro re corpore ufurpatur.


Subftantia, quce eft
localis,

fubjedum immcdiatum
quije

tenfionis
3o

&

accidentium
fits,

cxtenfionem
localis, cSfc.

praefupponunt, ut
a.

figurae,

mots

Voir

t.

V,

p.

StJ.

UVRLS.

II.

21

162

OEuvREs DE Descartes.

iKo-iSi.

vocatur Corpus.
quae vocatur
erit

An

ver una
c^

& eadem

fubllantia

fit,

Mens

Corpus, an dux> diverf, poftea


effe intelali5

inquirendum.
Subftantia,

VIII.

quam fumme perfedam


nihil plane

ligimus,

&

in

qu

concipimus quod

quem defedum
vat,

five

perfedionis limitationem involin alicujus rei natur, five


ell

Deus vocatur. IX. Cm quid dicimus conceptu, contineri, idem


re

ac

fi

diceremus

id

de e
10

verum

elle, five

de ipf poffe affirmari.

X. Duce fubftanticE realiter diftingui dicuntur,

cm

unaqua:quc ex

ipfis

abfque ali potelt exillere.

820

||P0STULATA.
Peto, PRIMO, ut leclores advenant,
rationes, ob quas fenfibus fuis

qum

dbiles fint
i5

hadenus crediderunt,

omnia judicia quaD illis fuperidque tam diu & tam fsepe apud fe ftruxerunt revolvant, ut tandem confuetudinem acquirant non amplis ipfis nimim fidendi. Hoc enim necefle judico ad certitudinem rerum Metaphyficarum percipiendam.

& qum

incerta fuit
;

20

Secundo, ut confiderent

mentem propriam, cunc-

taque ejus attributa, de quibus deprehendent fe dubitare non poffe, quamvis omnia, quce a fenfibus fuis

unquam
piendi

acceperunt, falfa effe fupponant; nec prius


25

illam confiderare defiftant, qucm ipfam clare perci-

&

rbus omnibus corporeis cognitu faciliorem


fe

credendi ufum fibi compararint. Tertio, ut propofitiones per


fc

notas, quas apud


yojfit cjfc

invenicnl, qualcs funt

Qiidd idem non

i8i-i82.

Secund.^^,

Responsiones.

i6j
221

fimul

&
I

non

ejfe;

qud nihil nequeat


fibi

ejje caiifa efficicns

ullius rei,

&

fimiles, diligenter

expendant, atque
turbare folent

ita

perfpicuitatem intelleds

a natur inditam, fed

quam fenfuum
5

vifa

quammaxime
ipfis

&

obfcurare, piiram atque ab

liberatam exerceant.
veritas

Hac

enim ratione fequentium Axiomatum


I

ipfis facile innotefcet.

Quarto, ut examinent ideas naturarum, in quibus multorum fimul attributorum complexio continetur,
10

qualis efl natura trianguli, natura quadrati, vel alte-

itemquc natura Mentis, natura Corporis, & fupra omnes natura Dei, five entis fummc perfedi. Advertantque illa omnia, quai in iis contincri pcrcirius figurse;

pimus,vere de
i5

ipfis

polfe affirmari. Ut, quia in natur

Trianguli continetur cjus trs angulos quales elle

duobus redis,

&. in

natur Corporis,

five rei cxtenftu,

continetur divifibilitas (nullam enim rem extcnfam

20

tam exiguam concipimus, quin illam faltem cogitatione dividere poflimus), verum c(1: dicerc omnis Trianguli trs angulos icqualcs elle duobus redis, & omne Corpus effc divifibile.
QuiNTO, ut diu multumque in najtur entis fumme perfedi contempland immorentur; c^ inter cctera confiderent, in aliarum qiiidem omnium naturarum
222

25

ideis exiflentiam pofibilem, in Dei

autem ide non


contineri.

poflibilem tantm, fed

omnin necelfariam
iillo

Ex hoc enim folo,

&

abfquc
iplis

difcurfu, cognofcent
fe

Deum
mari,

exiftere

eritque

non minus per


second tirage,
la

notum,
corn-

i3-i4 Advertantque...

atfir-

page 222
..

manque

(/"^^ c'dit.],

au second tirage.

22 Dans

ajout

viencc l'alina Quinto.

un

164

OEUVRES DE Descartes.
efle
j

.82-184.

qum numerum binarium


imparcm,

&

fimilia.

parem, vel ternarium Nonnulla enim quibufdam per fe


aliis

nota funt, quae ab


telliguntur.

non

nifi

per difcurfum in-

Sexto, ut, perpendendo exempla


diflinlse perceptionis,

omnia
&.

clarae

&

itemque obfcurse

confufae,

que in Meditationibus meis recenfui, ea quse clare

cognofcuntur ab obfcuris dillinguere affuefcant hoc enim facilius exemplis qum regulis addifcitur, &
;

puto
vel

omnia hujus rei exempla faltem utcumque attigifle.


ibi

me

vel explicuifle,

10

Septimo denique, ut, advertentes

nuUam

fe

un-

quam
223

in

iis

quae clare

perceperunt falfitatem decafu reperifle, confiderent

prehendifTe, nul|lamque e contra veritatem in obfcure

tantm comprehenfis
eie

nifi

i5

a ratione plane alienum, propter fola fenfuum

pr?ejudicia, vel propter hypothefes in quibus aliquid

ignoti contineatur, ea, quae a puro intelled:u clare

&
20

diftinde percipiuntur, in
facile

dubium revocare. Ita enim fequentia Axiomata pro veris & indubitatis

admittent.

Quanquam
iX;

fane pleraque ex

iis

potuilTent

melius cxplicari,
luiffem.

inflar

Theorematum potius qum


accuratior
elle

Axiomatum proponi

debuilfent,

vo-

Axiomata
SIVE

aS

Communes Notiones.
1.

Nulla rcs

exiftit

de qu non

pollii quiuri

quacnam
quieri

fit

caufa cur exiltat.

Hoc enim de

ipfo

Dco

i84-i85.

Secundo Responsiones.

165

poteft,

non qud indigeat

ull cauf ut exiflat, fed


eft

quia ipfa cjus natur^e immenfitas


propter
II.
5
|

caufa

five ratio,
224

quam nuU cauf indiget ad exiftendum. Tempus praefens a proxime praecedenti non
rem

pendet, ideoque non minor caufa requiritur ad

confervandam,qum ad ipfam primm producendam.


III.

Nulla res, nec ulla

rei

perfedio

adu

exiftens,

poteft habere nihil, flve


fujE exiftentiac.
10

rem non exiftcntem, pro cauf


perfedionis in
&.

IV.

Quidquid

eft realitatis five

ali-

qu
V.

re, eft

formaliter vel eminenter in prima

ad-

quat ejus cauf.

Unde etiam

fequitur,

realitatem

i5

20

25

idearum noftrarum requirere caufam, in ipfa realitas, non tantm objedive, fed formaliter vel emi|nenter, contineatur. Notandumque hoc axioma tam necelari elfe admittendum, ut ab ipfo uno omnium rerum, tam fenfibilium qum infenfibilium, cognitio dependeat. Unde enim fcimus,exempli cauf, clum exiftere ? An quia illud videmus ? At iftavifio mentem non attingit, nifi quatenus idea eft idea, inquam, menti ipfi inhccrens, non autem imago in phantafi depida. Nec ob hanc ideam poflumus judicare clum exiftere, nifi quia omnis idea caufam fuse realitatis objedivae habere dbet realiter exiftentem quam caufam judicamus ef'e ipfum clum, & fie de
:
|

objedivam qu eadem

225

caetcris.

VI.

Sunt

diverfi

gradus

realitatis,

five

entitatis;

nam
3o

fubftantia plus habet realitatis,

qum
finita.

accidens

vel

modus;

&

fubftantia infiniia,

qum

Ideoque

etiam plus

eft realitatis

objedivae in ide fubftanti,

i66

uvres
accidentis;

de Descartes.

i85-i86.

qum
VII.

&

in ide fubftantice infinitc-e,

qum

in ide finitse.

Rei cogitantis voluntas fertur, voluntarie quilibre (hoc

dem &
;

enim

eft

de elTenti voluntatis),fed

nihilominus

infallibilitcr, in
fi

bonum
fint in

fibi

clare cogni-

tum ideoque,
VIII.

norit aliquas peifcdiones quibus cafi

reat, fibi ftatim ipfas dabit,

fu poteftate.
|

Quod
Majus

poteft efficerc id

difficilius, poteft

etiam efficerc

quod majus efl; id quod minus.


|

five

IX.

eft

creare vel confervare

fubftantiam,
;

lo

qum

attribula" five proprietates fubftanti


eft

tem majus

idem creare,
five

non auqum confervare, ut jam


conccptu continctur
nifi

didum
ftentia,

eft.

X. In omnis rei ide

exii5

quia nihil pofiTumus concipere

fub ratione

e.xiftentis;

nempe continctur

exiftentia poflibilis five

contingens in conceptu

rei limitata^, fed necelaria

&

perfeda

in

conceptu entis fumme perfcdi.

Propositio
dei existentia ex sola ejus

1.

nature consideration e

20

cognoscitur.
Dcmonjlratio.

Idem

eft

dicere aliquid in

rei

aiicujus natur five


re clTc
zS

conceptu contineri, ac dicere idipfum de e

vcrum

(per

def.

9).

Alqui exiftentia neceflaria in

ly Prima.
a.

Voir

t.

V,

p.

154.

iss-i.s;.

SfCLND.'L:

Responsiones.
10).

167

Dei conceptu continctur (pcr axio.


eft

Ergo verum
|

de Deo dicere, nccen'ariam exiftentiam in eo

effe,

227

five

ipfum

exiflere.
|

Atque hic eft fyllogifmus, de quo jam fupra ad objedionem fextam"; ejufque concluo per fe nota
effe poteft iis qui a prsejudiciis funt liberi, ut
eft

dilum
ad tan-

poftulato quinto

fed quia

non

facile eft

tara perfpicacitatem pervenire, aliis

modis idem quae-

remus.

10

Propositio
DEI EXISTENTIA EX EO

II.

SOLO QUOD EJUS IDEA SIT KOBIS, A POSTERIORI DEMONSTRATUR.


Demonjlratio.

IN

Realitas objediva cujuflibet ex noftris ideis requii5

rit

caufam, in qu eadem ipfa

realitas,

non tantm
(per def.
2

objedive, fed formaliter vel eminenter, contineatur


(per ax.
5).

Habemus autem ideam Dei

&
20

8),

hujufquc ide realitas objediva nec formaliter


6),

nec eminenter in nobis continetur (per ax.


in ullo alio

nec
228

prterqum
Ergo
h.nec

in ipfo

Deo

poteft conti|neri
eft,

(per def. 8).


rcquirit
ax. ^).|
2

idea Dei, quae in nobis

Deum

pro caul, Deufque proinde

exiftit (per

eo]

Deo il"

cdil.).

Aprs

exifterc,

non

la ligne

'

i"

et

2' Ciiil.].

a.

Piu'ic

149,

1.

22.

i68

OEuvRES DE Descartes.

las-isg.

Propositio
DE[ EXISTENTIA
IPSI

III.

DEMONSTRATUR ETIAM EX E0 QUOD NOS

HABENTES EJUS IDEAM EXISTAMUS.


Demonjiratio

vim haberem me ipfum confervandi, tantu magis haberem etiam vim mihi dandi perfetiones quae mihi dfunt (per ax. 8 & 9) illae enim funt tantm attributa fubftantiae, ego autem fum fubftantia. Sed non habeo vim mihi dandi iftas perfediones alioqui enim jam ipfas haberem (per ax. 7}. Ergo non habeo vim
Si
;
;

10

meipfum confervandi. Deinde, non poiTum


diu exifto, five a
229

exiftere,

quin conferver quan-

me

ipfo,

fiquidem habeam iftam vim,


i

five

ab alio
]

qui illam habet (per ax.

&

2).

Atqui
i5

non habeo vim meipfum confervandi, ut jam jam probatum eft. Ergo ab alio confervor. PrcCterea, ille a quo confervor, habet in fe formaliter vel emincntcr id omne quod in me eft (per ax. 4). In me autem eft perceptio multarun^ perfedioexifto,

& tamen

num
2
&.

qure mihi dfunt, fimulque idese Dei


j

(per def.

ao

8j.

Ergo

eft

etiam in

illo,

quo confervor, ea-

rumdem perfedionum
Denique,
ille

perceptio.

idem non poteft habere perceptionem ullarum perfe6lionum quse ipfi defmt, five quas in fe non habeat formaliter vel eminenter (per ax. 7). Cm enim habeat vim me confervandi, ut jam dilum eft, tanto magis haberet vim libi ipfas dandi, fi deeftTent,
16

jS

Non

la

lif^iic

{2' dit.).

89-1 90.

Sf.CUND.'E

ReSPONSIONES.

169

(per ax. 8

&

9).

Habct autem perceptionem earum

omnium quas mihi deeffe, atque in folo Deo efle polie concipio, ut mox probatum eft. Ergo illas formaliter
vel

eminentcr

in fc liabet,

atque

ita eft

Deus.

COROLLARIUM.

230

CREAVIT DEUS CLUM ET TERRAM, ET OMNIA QU/t IN Eis sunt; INSUPERQUE POTEST EFFICERE ID OMNE QUOD CLARE PERCIPIMUS, PROUT IDIPSUM PERCIPIMUS.
Demonjlratio.
lo

Hsec omnia clare fequuntur ex praicedenti propofitione. In ipf

enim

Deum

exiftere ex

eo probatum
idea aliqua

eft,

qud debeat
I

aliquis exiftere, in

quo formalitervel emieft

nenter

fint

omnes perfediones, quarum


autem
in

in nobis. Eft
i5

nobis idea tantse alicujus poten-

clum & terra, de. creata Tint, & alia etiam omnia, qu a me ut poffibilia intelliguntur, ab eodem fieri poffint. Ergo fimul cum Dei exiftcnti hc etiam omnia de ipfo probata funt.
tire,

ut ab illofolojin

quo

ipfa eft,

Propositio IV.
I

231

20

MENS ET CORPUS REALITER DISTINGUUNTUR.


Demonjratio

Quidquid clare percipimus, a Deo


illud

fieri poteft,

prout

percipimus (per coroll. prcedens). Sed clare

7 Eisj iLi.is [i" dit.).


(Euvur.s. H.

23 prcedensj prced.

{Ibid.).

33

i^o

OEuvRES DE Descartes.

lyo-iot.

percipimus mentem, hoc eft, fubflantiam cogitantem, abfque corpore, hoc eft, abfque fubftanti aliqu & vice verf corpus abfque extenf (per poft. 2)
;

omnes concedunt). Ergo, faltem per divinam potentiam, mens elle poteft fine corpore, &
mente
(ut facile

corpus

fine

mente.
fubftantiae, quse
efife pofil'unt
|

232

una abfque ali, realiter diftinguuntur (per def. 10). Atqui mens & corpus funt fubftantiae (per def. 5, 6 & 7),qu3e una abfque ali efle pofl'unt (ut mox probatum eft). Ergo mens & corpus realiter diftinguuntur. Notandumque me hc ufum efi^e divin potenti pro medio, non qud extraordinari aliqu vi opus

Jam ver

10

fit

ad mentem a corpore feparandam, fed quia,

cm
'5

de folo Deo in prcedentibus egerim, non aliud habui quo uti polTem. Nec refert a qu potenti duce res
feparentur, ut ipfas realiter diftindas efle cognof-

camus.

OBJECTIONES TERTI^^
CUM RESPONSIONIBUS AUTHORIS.
ODJECTIO PRIMA.
Satis con/Ial ex
5

233

ii.s

qu

dicla funt in lue Mcdilalione,


vigilid

^d Meditationem dc Us quw
III

nullum

ejje /.p'.Tv^piov,

quo fomnia nojra a

& fenqu

Jionc ver dignofcanlur ;

&

propterea phantafmalci,

diibiiim revncari

poffunl.

vigilantes &fentienles habemus, non cjfe aceidentia ohjeclis

exlernis inhrentia, neque argiimenio ejfc lalia objecla

externa omnino exijere. Idcoqiie fi fenfus nojros fine ali


10

ratiocinatione fcqucimur, mrilo dubitahimus an aliquid


exijlal, neene.

234

Verilatem crgo huju.s Meditalwnis agnof-

cimus. Sed qiioniam de cdcm incerlttudine fenjlbilnun


difpulavit Plato

&

alii

antiquorum P/iilofoplioruni,

&

vulgo obfcrvatur difficultas dignofcendi vigiliam ab ini5

fomniis, nolini excellentijjiinum authorcm


culationuni
illa

novarum fpe-

vetera publicare.

Responsio.

Duhitandi rutiones, qu hic a Philofopho admittuntur ut ver?e, non a


20

tanquam verifimiles fuere propofit; iifque ufus fum, non ut pro novis venditarem, fed partim ut ledorum animos prparanifi

me

4
a.

Ad Meditationem Primam omis


Voir
t.

(/'''

cdil.

III, p. 36o,

1.

ig.

172

uvres

de Descartes.

193-194.

rem ad

res intelleduales confiderandas, illafque a

corporels diftinguendas, ad quod


ditationibus refpondrem

omnino

necelTariae

mihi videntur; partim ut ad ipfas in fequentibus Me;

&

partim etiam ut often-

derem qum firmae quandoquidem ab


236

fint veritates
iflis

quas poea propono,

Metaphyficis dubitationibus

labefadari |non pofTunt. Itaque cenfione

laudem

qusefivi;

fed

nuUam exearum renon puto me magis


vult docere.
10

ipfas omittere potuifTe,

qum

medicinse fcriptor morbi

defcriptionem, cujus curandi

methodum

OBJECTIO

II.

Ao Meditationem
Secundam.

Sum

res cogitans

^
;

rele.

Nam ex eo

quod

cogito, five

De naturd mentis
huinana;.

phantafma habeo, Jive vigilans, Jive fomnians, colligitur quod fum cogitans; idem enim Jgnificant cogito & lum
cogitans.

quia id
efl,

quod fum cogitans, fequitur. Ego fum, quod cogitt non ejl nihil. Scd ubi fubjungit, hoc
eo
*",

Ex

'5

mens, animus, intelledus, ratio

oritur dubitatio.
:

Non

enim videtur recla argumentatio, dicere


;

ego fum
20

236

fum cogitatio nequc ego fum intelligens, ergo fum intelledus. Nam codem modo poffcm dicere fum ambulans, ergo fum ambulatio. Smit ergo
cogitans, er^o
:
I

D. Cartejius idem
nem,

ejje

rem intelligcntem,
qui
cj

&

intelleclioeJJe

qu

ejl acus intelligentis, vel faltem

idem

rem
2 5

intelligentem,

& intellcclum,
aclibus,

potentia intelligentis.
a fuis

Omnes tamen Philofophi


facultatibus
a.

diflinguunt fubjeclum
cfl,

&
i3.

hoc

a fuis proprietatibus

&

Page 27,
Ib.,
1.

1.

b.

13-14.

i9-i9'^-

Objectiones
;

Terti.:.
ejl

ijj
ejus eflentia
j ;

ejfentiis

aliiid

enim

ejl

ipfum ens, aliud

poteji ergo efjc ut res cogitans fit fubj eclum mentis,


nis, vcl intellecls,

ralio-

ideoque corporeiim aliquid: cujus con;

trariiimfuinitur, non probatur


5

cfi tavicn

hc

illatio fiin-

damcntiim conclufionis, quam videtur vcllc D. C.fiabilirc.


Ibidem, novi

me

exiftere,
efl

quxro quis fim ego qucm


fie prciecife

novi

certiffimum

hujus
iis

fumpti notinovi".

tiam non pendere ab


10

qucC cxiilere

nondum

Certijfimum efinotitiam hujus propofilionis, ego exiAo,

pendere ab
unde nobis
alio

liac,

ego cogito,

ni recle ipfc nos docuit.

Sed

cfi notifia hujus,

ego cogito

Certe non ab

qum ab

hoc,

quod non pofi^umus conciperc aclum


veluti faltarefiine fiiltante,
237

qucm\cumquc fine fubjcclofuo,

fcire fine fciente,


i5

cogilare finie cogitante.


fequi,

Alque hinc videtur

rem cogitanlcm

efifc

corpoinlel-

reum quid;
ligi

fiubjela

enim omnium acluum videntur


fiub

folummodo fub ralionc corpore, fire


ut ofiendil ipfe pofi in

mliouc

mal cria.',
20

exemplo cer^, qua\ mu-

lalis colore, durilie,

figura,
res,

&

cleris aclihus, intelligilur

tamen femper eadem


tionibus fubjecla.

hoc

efi

eadem materia

tt

mula-

Non autem
;

colligilur

me
efi

cogitarc per

aliam cogitaionem
fe cogitafife
uilJe),
a 5

quamvis enim aliquis cogitare potefi


j

[qu cogitatio nihil aliud


efi impofiibile

qum memiinfiinita
:

tamen omnino

cogitare fe cogitare,

fient nec fcire fe fcire. Effet

enim intcrrogatio

nnde

fcis te fcire, le fcire, te

fcire?

Quoniam

igilur nolitia hujus propofitionis,

ego

exifto,

pendet a nolitia hujus, ego cogito;

&

nolitia hujus, ex eo

quod non pofiumus feparare cogitationem


a.

matcnd cogi-

b.

Page 27, 1. 28, Pane 3o, 1.8.

p. 28,

1.

2.

174
238

uvres

de Descartes.

196-197.

tante, vidctur inferenduin potius

Tem cogitantem

ejfc

maj

terialem

qum immaterialem.

Responsio.

Ubi

dixi hoc ej mens, aninius, intellcclus, ratio, &c.,

non

intellexi per ifta

nomina

folas facultates, fed res

facultate cogitandi pneditas, ut per


intelligitur ab

omnibus,

&

duo priera vulgo per duo pofteriora fr-

quenter; hocque tam exprefle, totque in locis explicui, ut nullus videatur fuifTe dubitandi locus.

Neque
tionem
ipf;
:

ambulationem & cogitaquia ambulatio fumi tantm folet pro adione


hc
efl:

paritas inter

10

cogitatio interdum pro alione, interdum pro

l'acultate,

interdum pro

re in

qu

eft facultas.

239

Nec dico idem efle rem intelligentem & intelledionem, nec quidem rem intelligentem & intelledum, fi fumatur intelledus pro facultate, fed tantm quando fumitur pro re ipf qu intelligit. Fateor autem ultro me ad rem, five fubftantiani quam volcbam exuere omnibus iis qu?e ad ipfam non pertijucnt, fignificandam, ufum fuiife verbis quammaxime potui abfiradis, ut
| ,

i5

20

contra hic Philofophus utitur vocibus


concretis,

quammaxime
ad iftam

ncmpc

fubj'c cl i,

matcri,

& corporis,

rem cogitantem fignificandam, ne patiatur ipfam a


corporc
divelli.

Nec vercor ne

cui videatur

ille

ejus

modus plura
diftin-

25

fimul conjungendi aptior ad veritatem inveniendam,

qum meus, quo

fingula

quammaxime polfum
re.

guo. Scd omittamus vcrba, loquamur de

"97-'9s

Ob,ii:(:tione.s

Tertf^,.

17^

Poteji, inquit, cjjc ut rcs cogitaiis fit

corporeum

ali-

quid

cujus contrarium fumitur, non probatur''.

contrarium non affumpfi,


pro fundamento
5
;

Imo nec uUo modo eo ufus fum


in

fed plane indeterminatum reliqui,

ufque ad fextam Meditationem

qu probatur.
aclum ullum

Deinde re6le

dicit nos non pojje concipere

Jine fubjelo fuo^, ut cogitationem fine re cogitante,

quia id quod cogitt non


ratione,
10

efl nihil.

Sed abfque uU

&

contra

omnem

loquendi ufum

omnemque
e[fe
240

logicam, addit, hinc videri fequi rem cogitantem

corporeum quid
lubet,

:
\

fuhjecla enim
|

omnium acluum

intcl-

liguniur quidem fub ratione


fi

fubjanti'^ (vel etiani,

i5

fub ratione materi, nempe Metaphyficae), non autem idcirco fub ratione corporum. Sed & logici & vulgo omnes dicerc folent fubflantias,

alias elle fpirituales, alias corporeas.

Ncc

aliud probavi

20

exemplo cerae, nifi tantm colorem, duritiem, figuram, non pertinere ad rationem formalem ipfius cerae. Nec etiam de ratione formali mentis, nec quidem de ratione formali corporis
ibi egi.

25

Neque ad rem pertinet,quod hic Philofophus dicat unam cogitationem non polfc q^q fubjedum alterius cogitationis. Quis enim unquam, pra:ter iplum, hoc finxit? Sed, ut rem ipfam paucis explicem, certum eO; cogitationem non polTe eife fine re cogitante, ncc omnino ullum adum, five ullum accidens, fine fub22
SX.

\\\c

apri's

Philolbphus [i"
1.

dil.].

dicat] ait {ib.).

Page 173,
Ib., Ib.,
1.

2-4.

h.
c.

I2-l3.
i5-iS.

1.

176

OEUVRES DE Descartes.

igs-'gg-

wi

autem ipfam fubftantiam non immdiate per ipfam cognofcamus, fed perhoc tantm qud fit fubjedum quorundam aluum, valde rationi confentaneum eft, & ufus jubet, ut illas fubftantias, quas agnofcimus efle fubjecla plane diverforum actuum five accidentium, diverfis nominibus appellemus, atque ut poftca, utrum illa diverfa nomina ras diverfas vel unam & eandcm fignificent, examinemus. Sunt autem adus quidam, quos vocamus corporeos, motus, alia omnia qua: ut magnitudino, figura, abfque locali extenfione cogitari non poiunt atque fubftantiam, cui illi infunt, vocamus corpus ; nec fingi
ftanti cui infit.
j

Cm

c*i;

lo

poteft alia effe fubftantia qu?e


alia quae
fit

fit

fubjeclum

figure,

fubjedum mots localis &c., quia omnes illi alus conveniunt fubun communi ratione extenfionis. Sunt deindealii actus,quos vocamus cogitativos, ut intclligere,velle,imaginari, fentire &c., qui omnes
fub ratione
five

iS

communi
efl'e

cogitationis, five perceptionis,

confcientise, conveniunt;

atque fubftantiam cui


20

infunt, dicimus

242

rem cogitantcm, five mentem, five alio quovis nomine, modo ne ipfam cum fubftantia corpore confundamus, quoniam adus cogitativi nullam cum adibus corporels habent affinitatem, & |cogitatio, qu^e eft ipfarum ratio communis, toto
gnre
iftarum
differt

ab extenfione, quie

eft ratio

communis
facile eft,

25

aliorum. Poftquam

ver duos diftindos conceptus

duarum fubftantiarum formavimus,


fint,

ex didis in fext Meditatione, cognofcere an una

&

eadem
I

an diverf.
la
liffiie

Aprs

infit,

(/"

lume remarque.

26

Apres

dit.).

8 Apres

examinemus,

aliorum,

mme remarque.

joo-joi.

Objectiones Terti^e.

^77

\OBJECTIO

III.

Quid ergo eft,quod a mecogitatione diftinguatur ? Quid, quod a me ipfo feparatum dici potefl" ? Forte refpondebit aliquis huic qujiioni a me cogi:

tationc dijlinguor ipfe ego qui cogito

&

a me, non fepa-

ralam quidem, fed diverfam ejjfe meam cogitationem, eo modo, quo {ut ante diclum cj) dijinguitur faltatio afaltante.
ligit,

Qud

fi

D. C. ojlendcrit idem

ejfe

eum qui

intcl-

&

intcllelum, recidemus in

moduni loqucndi Scho-

lo

lajlicum. Intelleus intelligit, vifus videt, voluntas vult,

analogiam optimam, ambulatio, vel faltem facultas ambulandi, ambulabit. Qu om\nia obfcura, impropria,

& per

243

& perfpicuitate folit Domini Des


Responsio.
i5

Cartes indignijfwia.

Non nego me, qui tione, ut rem a modo


a

cogito, diftingui a
;

me

cogitacjl

fed ubi quro, quid ergo

quod

me

cogitatione dijlinguatur,

hoc

intelligo de variis co-

gitandi

modis

ibi recenfitis,

non de me

fubftanti;

&

ubi addo, quid, quod\a meipfo feparatum dici pojjit, figni2o

fico

tantm

illos

omnes cogitandi modos mihi

inefle;

nec video quid hc dubii vel obfcuritatis

fingi poffit.

OBJECTIO

IV.

Supereft igitur ut concedam,

men

imaginari qui-

dem quid
a.

fit

hsec cera, fed fol


3-4.

mente concipere"".

b.

Page 29, Page 3i,

1. 1.

16-18. Descartes avait icr'npercipere.


II.

uvres.

23

178
Diffcrenlia

OEuvRFS DE Descartes.

301-202.

magna

cfl inlcr

imaginari, hoc
ejl,

ej,

ideain

aliquain Jiabere,
colligcre
244

&

vicnlc concipcre, hoc


effe,

ratiocinando
exijlcrc.

rem aliquam

vel

rem aliquam
qiio

Scd

non cxpliciiit, nobis D.


quoqiie

C.

in

differunt.

Veteres

Peripateiici docuerunt fatis clare

non

percipi

fubjiantiam fenfibus, fed colligi rationibus.


Qiiid jam dicimus, fi forte ratiocinatio nihil aliud fit

qiim copulatio

&

concathenatio
efl ?

nominum Jive

appellatio-

num, per vcrbum hoc

unde colligimus rationc nihil


10

omnino de natur

nimirum

iitriim

fed de earum appellationibus, copiilcmus rerum nomina fecunditm pacla


rcriim,

[qu arbitrio noflro fecimus circa ipfarum fignificationes)


vel non. Si hoc fit,
bit a

feut effe potefi, ratiocinatio dpende&


imagi\nalio
motii,

nominibin, nomina ab imagmatione,

forte, ficiit fentio,

ab organoriun corporeorum

&fc

i5

mens

nihil aliud erit

prtcrqum motus

in

partibus qui-

biifdam corpris organici.

Responsio.

Differentiam inter imaginationem

&

purae mentis
20

245

conceptum hc explicui, ut in exemple enumerans quaenam lint in cer qu imaginamur, & qurenam qu fola mente concipimus; fed & alibi explicui quo eandem rem, puta pentagonum, aliter paclo unam intelligamus, &. aliter imaginemur. Eli autem in ratiocinatione copulatio, non nominum^, fed rerum nomii^L-

jS

nibus-lgnilicatarum
nire polie in
7

mirorque alicui contrarium vementem. Quis enim dubitat quin Gallus


;

Dicimus] diccimis (i"


(y" cJiL).

cciit.

mieux).

27 Apre.-;

mcntcm,

la

liijne

202-204.

Objectiones Terti;E.

179

& Germanus
tiocinari,

eadem plane iifdem de rbus poffint racm tamen verba concipiant plane diverfa?

nunquid Philofophus feipfum condemnat, cm loquitur de padis quce arbitrio noftro fecimus circa verborum fignificationes ? Si enim admittit aliquid verbis fignificari, quare non vult ratiocinationes noftras efle de hoc aliquid quod fignificatur, potis qum de folis verbis ? Ac certe eodem jure quo conEt

cludit
10
I

mentem
efle

terram

motum, poflet etiam concludere clum, vel quidquid aliud ipfi placuerit.
elle

OBJECTIO

V.

246

Qupedam ex
venit idese
i5

his (fcdicet cogilationibus humanis) tan.

Ad MnonAnoNEM
Tkrtiam.

quam rerum imagines

..

lunt, quibus Ions proprie

con-

dc oeo.

nomen, ut cm homincm, vel Chimitram, vel Clum, vel Angelum, vel Deum cogito". Cm hominem cogito, agnofco idcam, fivc imaginem
conjlitutan ex figura

& colore,

de qu po/fum dubitare an

fit

hominis

fiimilitiido, vel

non. Similiter

cm

cogito

c-

lum.
20

Cm Chimram

cogito, agnofco idcam, fiive imagifit fimilitudo alicujus

nem, de qu pofi'um dubitare an


animalis, non exifientis,
terit alio

fed quod

exificre poffit, vel exti-

tempore, vel non.


cogitanti

Cterum
25

Angelum obverfatur animo

ali-

quando imago flamm, aliquando puelli formofi alati, de qu certus mihi videor effe, quod non habet fimilitudinem
Angeli; neqiie ergo
|

effe

eam An\geli ideam. Sed credens


26 credens]
lire

247

8
a.

Ac manque
Pa?e
?^,
1.

{i"
3-6.

dit.).

credentes

i8o
ejfe

OEuvRES DE Descartes.
creaturas aliquas

204-205.

Deo

minijrantes, invifibiles,

&

im-

matenales, rei crdite vel fuppofitce nomen Imponimus

Angelum, cm tamen
fit compofiia ex ideis

idea,

fub qu Angelum imaginor,


vijibilium.

rerum

Eodem modo ad nomen vcnerandum

Dei, nullam

Dei

habemus imaginem, Jve ideam; ideoque prohibemur Dcutn fub imagine adorare, ne illum, qui inconceptibilis ej, videamur nobis concipere.
Videtur ergo nullam
efjc in

nobis

Dei ideam. Sed ficut

ccus natus, fpius igni admotus,


agnofcit effe
aliquid,

&

fentiens fc calere,

10

a quo

calefalus ef,

audienfque
nec tamen

illud appellaj-i ignem, concludit

ignem

exijlere,

qualis fgur aut coloris ignis fit cognofcit, vel ullam

om-

nino ignis ideam, vel imaginem animo obverfantem liabct;

Homo cognofcens debere efe caufim aliquam fuarum imaginum vel idcarum, & caufv illius aliam caufam
itaquc
248

i5

priorem,

& fc

continuo, deduci\tur tandem adfincm,fivc

fuppofitionem alicujus cauf tern, qu, quia nunqiiam

cpit

caufam fe habere priorem non pote/l ; neceffario aliquid ternum exifere concludit. Nec tamen ideam
effe,

20

ullam habet,

quam

poffit dicere effe

ideam terni

illius,

fed rem credi\tam

vel

agnitam nominat, five appcllal

Deum.

Jam quoniam
Dei
in

ex poftione hac, qud habemus ideam


25

anima nofr, procedit D. C. ad probationem hujus Thcorematis, qud Deus [id ef fumme potens, fapicns,
crealor) exifat, oportuit illam ideam

mundi

Dei

tnclius

explicare,

&

non modo inde deducere ipfus cxifentiam,

fed ctiam mundi crt ionem.


14 Aprs habet, la ligne {i" et s'
dit.).

2o5-2o6.

Objectiones Tertl-e.

i8i

Responsio.

Hc nomine

ideae

vult

tantm

intelligi

imagines

rerum materialium in phantafi corpore depidas; quo poto facile illi eft probare, nuUam Angeli nec Dei propriam ideam effe poffe. Atqui ego paffim ubique, ac prsecipue hoc ipfo in loco, oftendo me nomen ideae fumere pro omni eo quod immdiate a mente percipitur, adeo ut, cm volo & timeo, quia
|

249

fimul percipio
10

inter ideas a

me velle & timere, ipfa volitio &. timor me numerentur. Ufufque fum hoc no-

mine, quia jam tritum erat a Philofophis ad formas

perceptionum mentis divinae fignificandas, quamvis nuUam in Deo phantafiam agnofcamus; & nulium aptius habebam. Satis autem puto me explicuilTe ideam Dei pro iis qui ad meum fenfum volunt attendere fed pro iis qui mea verba malunt aliter qum ego intelligere, nunquam poffem fatis. Quod denique hcadditur
j ;

de mundi creatione, plane

eft

a quaeftione alienum.

OBJECTIO
o

VI.

Alise ver [cogitationes] alias

quafdam
timeo,

praeterea for-

mas habent,

ut

cm

volo,

cm

cm

affirmo,

cm
plis
25

nego, femper quidem aliquam rem ut fubjedum

meae cogitationis apprehendo. Sed aliquid etiam am-

qum

iftius rei fimilitudijnem

cogitatione

comalise

250

pledor,

&

ex his

aliae

voluntates

five

affedus,

autem judicia appellantur".


22 aliquam] aliam (/"
a.

et 2' dit.).

Pijge 37,

1.

6-12.

i82

OEUVRES DE Descartes.
vult, vel timet,

206-107.

Ciu quis

habct qiiidem imagincm


vult;

rci

quam
Etji

timet,

&

alionis

quam

fcd quid amplis vonon explicatur.

lens vel timens cogilatione complelitur,

quidem timor fit

cogitatio,

non video quo modo po5

te Jl e(Je alia,

quam

cogitatio rei

enim

ejl

timor irruentis leonis

quam quis timet. Quid aliud, qum idea irruentis


gnrt
in

leonis,

&

effelus f^quem talis idea

corde) quo

timens inducitur ad

motum animalem illum,quem vocamus


ej

fugam ? Jam motus hicfug non


net,

cogitatio; quare rema'o

non

ejjc in

timore\aliam cogitationem prter illam qucc

confijlit in fimilitudinc rei.

Idem

dici pojfet de voluntate.

Prterea affrmatio

&

negatio non funt fine voce

&

appellationibus, ita ut animantia bruta non pojjint affir-

mare neque negare, ne cogitatione quidem, ideoque nequc


judicare; attamen cogitatio fimilis pote f
251
(>

ejje

in

homine

'5

Nam, cm affirmamus hominem\currere, ion habemus aliam cogitationem ab ed quam habet canis videns currentem dominum fuum nihil igitur addit afirmabe/id.
;

tiovel negatio cogita t ionibus Jmplicibus, niji forte cogi-

tationem qudd nomina, ex quibus conjat affirmatio, fint

20

nomina ejifdem rei


cogitatione plus

in

affirmante; quod non eji complccli


rei fimilitudinem,

qum

fcd candem fi-

militudinem

bis.

Responsio.

notum eft aliud efle videre leonem & fimul illum timere, qum tantm illum videre item aliud cfle videre hominem currentem, qum fihi ipfi affirPer
fe
;

2G-27 uliud
il"
dit.].

ellci

qud

aliud

eft

(/"

dit.).

27

fibi ipil

manque

207-209.

Objectiones Terti.e.
fe

18^

mare

illum videre,

quod

fit

fine voce.

Nihilque hc

animadverto quod egeat refponfione.

OBJECTIO VIL

Supereft ut examinem, qu ratione ideam iftam a


5

Deo

accepi; neque enim illam fenfibus haufi; nec un-

quam expedanti mihi advenit, ut folent rerum fenfibilium idese, cm ipfae res externis fenifuum organis occurrunt, vel occurrere vidcntur; nec etiam a me effida eft, nam nihil ab e detrahere, nihil illi fuper10

252

addere plane pofTum; ac proinde fuperefl ut mihi


innata,
ipfius".

fit

quemadmodum

etiam mihi

eft

innata idea me

Si non deur Dei idea [nonaulein prohaliij- dari), quem-

admodum non dari


1

videtur, tota
ipjius

hc

collabitur difqui[Ji

fitio.

Prterea idea me

mihi oritur

corpus

meum
ej

fpelatur) ex vijione [Ji anima) nulla omnino


idea,

anim

fed ratione colligimus cjfe aliquid internum corpori humano, quod ei motum impertit animalcm^ quo fentit &
movetur; atque hoc qu idq u id ejl, fin eidevocamus an im a m

20

Responsio.
Si

detur Dei idea (ut manifeftum

eft

illam dari), tota


dari ani-

haec collabitur objedio.

Cmque additur non


colligi,

me
tur
25

ideam, fed ratione

idem

eft

ac

fi

dicerefed

non dari ejus imaginem in phantafi depidam. dari tamen illud quod ego ideam vocavi.
i

quod.

voce,

manque (/"

cJil.).

4 iltamj

ipfam (i"

dil.).

7 ipf]
a.

iftai

Desc.
1.

Page

5i,

6-14.

184

OEUVRES DE Descartes.

sog-sio

63
I

ODJECTIO

VIII.

Aliam vcr folis ideam, ex rationibus aftronomicis defumptam, hoc eft, ex notionibus quibuldam mihi
innatis elicitam^.
Solis idea unica uno tempore videtur effe, Jlvefpecletur
5

oculisyjve ratiocinatione intelligatur efje multoies

major

qum

hc altra non ejl idea folis,fed colleio per argumenta ideam folis multoies fore majorem,
videtur.

Nam

fi multo propiiis fpearetur.

Veriim diverfis temporibus diverf poffunt


ide, ut fi uno
fpeletur.
folis

effe folis

"o

tempore nudo oculo, alio tubo

optico

Sed rationes Afironomi non reddiint ideam


potiiis

majorem, vel minorent; docent


effe.

ideam fenfibi-

lem fallacem

Responsio.

'5

Hc quoque quod dicitur non effe idea folis, & tamen defcribitur, eft idipfum quod ego ideam voco.
|

254
I

OBJECTIO
illrc ide^e,

IX.

Nam

procul dubio

quee fubftantiam mihi


20

exhibent, majus aliquid funt, atque, ut ita loquar, plus


realitatis objedivse

in fe continent,

qum

illae

qucc

tantm modos
illa

five

accidentia repraefentant. Et rurfus

per

quam fummum aliquem Deum,


non
39,
1.

eternum, in-

5 Solis

la ligne

(1"

et 2' ciiit.).

a.

Page

22-24.

2I0-J1I.

Objectiones Terti-e.

185

finitum, omiifcium,

nium, quse prseter


illae
5

omnipotentem, rerumque omipfum funt, creatorem intelligo,

plus profedo realitatis objedivae in fe habet,

qum

per quas

finitce fubflantise

exhibentur^
neque anim, dari ul-

Notavifpius
(ut

ante, nequc Dei,

lam ideam; addo jam, ncque fubjlantix. Siib/tantia enim

qu

cj

matcria fubjela accidentibus

&

jnutaiw-

nibus) fol ratiocina lione evincitur, nec iamen concipitur,


10

aut ideam ullam nobis exhibet.


dici potej ideas,
e[fe,

Hoc

fi

verum

fit,

quomodo

qu fubjantias mihi

exhibent,

majus aliquid

&

plus habere realitatis objecliv,

qum

nias

qu mihi

exhibent accidentia ? Prterea con255

fideret de\nuo
realitas
i5

D. C. quid velit dicere plus realitatis. An fufcipit magis & minus? Vel J putat unam rem
ejje

ali

magis

rem, confidcret quomodo hoc pojfit captui


exigitur
ej.
\

nojro
in

cum tant pcrfpicuitate explicari, quanta omni demonjlrationc, & quanta ipfe alis ufus
Responsio.

Notavi f?epius
20

me nominare

ideam, idipfum quod

ratione evincitur, ut

&

alia

piuntur. Saiifque explicui

qu quolibet modo perciquomodo realitas fufcipiat


ut fubftantia
fit

plus

& minus

ita

nempe
fi

magis

res

qum modus; atque


fubftantiae
25

dentur qualitates reaies, vel

incomplete, funt magis res


fubflantiae

qum modi,

complets; ac denique, fi detur fubftantia infin'ta & independens, eft magis res qum finita &dependens. Hsecque omnia per fe funt
fcd
notiffima.
a.

minus qum

Page 40, 1. 12-20. uvres. II.

24

i86

OEuvRES DE Descartes.

256

OBJECTIO

X.

Itaque fola reftat idea Dei, in qu confiderandum

an aliquid fit quod a me ipfo non potuerit proficilci. Dei nomine intelligo fubftantiam quandam infinitam, independentem, fumme intelligentem, fumme
eft,

omne, fi quid aliud exftat, eft creatum. Quse fane omnia talia funt, ut que diligentius at|tendo, tant minus a me folo profeda effe videantur; ideoque ex antedidis, Deum neceffario exiftere, eft concludendum^ Conjiderans attributa Dei, ut Dei ideam inde habeapotentem,
a qu
ipfe,

&

tum ego

tum

aliud

mus,
if fis

&

ut

videamus an

in

ill

aliquid fit quod a nobis

non potuerit projicifci, invenio, ni fallor, neque a no-

bis projicifci quce

ad nomen Dei cogitamus, neque

ejfe

ne'5

cejjarium ut pi-oficifcantur aliunde


ternis.

qum ab

objelis ex-

Nam Dei
Deum

nomine

intelligo fubftantiam, hoc efi

per ideam, fed per ratiocinationem). Infinitam [hoc ejl, quod non pojfium concipere,
intelligo
cxijere [non
257

neque imaginari terminas ejus, five partes extremas, quin adhuc pojjim imaginari ulteriores) ex quo fequitur ad
\

nomen

infiniti

non oriri ideam

injnitatis

divin,

fed

Independentem, hoc eft, non concipio caufam ex qu Deus onatur; ex quo patet me aliam ideam ad nomen independentis non haipfius finium, fivc limitum.

meorum

bcre,

prlcr memoriam mearum idcarum incipientium

diverfis lemporibus, ideoque dependenlium.

Quapropter dicere
23 Apil's oiiatLir,
a.
ci

Deum
(i"

e[je
cl 2'

independentem,
JH.).

nihil

la ligne

Page 45,

1.

9-18.

12-214-

Objectiones Tertle.
ejl

187

aliud

quant dicere

Deum

ejje

ex earum rerum numro,

quarum non imaginor originem. Sicut dicere Deum ejJc infinitum, idem ej ac fi dicamus eum ejfe in numro earum rerum, quarum non concipimus fines. Et fie omnis idea Dei excluditur; qualis enim efi idea fine origine &
|

ter

m in is? Summe

intelligentem.

D. C.

intelligit

Quro hic intellelionem Dei?

per quant ideam


intelligitur

Summe
10

potentem. Item per quant ideam

potentia, quce efi

rerum futurarum, hoc

efi

non exifien258

tium ?

Certe ego potentiam intelligo ex imagine, five


colligens : fie

memori a}ionum prteritarum, hoc modo


fecit, ergofic potuit facere;

ilerum facere, hoc


i5

efi,

ergo exifiens idem fie poterit habet potentiam faciendi. Jam


eJfe

hc omnia [uni ide qu ort


externis.

pojjunt ab objelis

20

Creatorem omnium quae exiant, Creationis imaginem quandam mihi ipfi fingere pojfum ex iis qu vidi, velut hominem nafcenteni, five crefcentem velutex puno in figuram & magnitudinem quam nunc habet. Aliam ideam ad nomen creatoris nemo habet. Sed nonfuficitad probandam creationem, qud imaginari pojjumus mundum
creatum. Ideoque,
etfi

demonfiratum

ejfet

aliquid infiniexifiere,

tum, independens,
a5

fumme

potens, &c.

non

tamen fequitur exifiere creatorem. Nifi quis putet rele inferri ex eo qud exifiit aliquid quod nos credimus
\creafie ctera omnia,

ideo

mundum ab

eo fui fie

ali-

quando creatum.
Prterea, ubi dicit ideam Dei
8 Aprs Dei, tton la ligne (/" et 2' dit.). lo-u Aprs

&

ani\m nofir nobis


{ib.).

259

exiflentium, la ligne

2Z Aprs crtsitum, la ligne

(ib.).

liiS

OEuvREs DE Descartes.
ejfc,

214-315.

innatam

velim fcire fi

anim dormientium profundc

fine infomnio cogitent. Si non, non habent eo tempore


ideas ullas.

Quare

nulla idea efi innata;

nam quod

efi in-

natum, femper adefi.

Responsio.

eorum quae Deo tribuimus, ab objedis externis tanquam ab exemplari poteft efle profedum, quia nihil eft in Deo fimile iis quae funt in rbus externis, hoc efi corporeis quidquid autem iis diffimile cogitamus, manifeflum eft non ab ipfis, fed a cauf iflius
Nihil
:

10

diverfitatis in cogitatione noftr proficifci.

Et qusero hc

quo pado

ifte

Philofophus intelleclio-

nem Dei a rbus externis deducat. Quam autem habeam ejus ideam, facile explico, dicendo me per ideam intelligere id omne quod forma eft alicujus
perceptionis. Quis enim eft qui

i5

quid intelligere?
260

non percipiat fe ac proinde qui non habeat iftam


|

ali-

for-

mam,
de
I

five

ideam intelledionis, quam


?

indefinite ex-

tendendo, format ideam-' intelledionis divinae,


cseteris ejus attributis

&

fie

20

fumus ide Dei quae in nobis eft ad ejus exiftentiam demonftrandam, atque in hac ide tam immenfa potentia continetur, ut intelligamus repugnare, fi Deus exiftat, aliquid aliud prter ipfum exiftere, nifi quod ab ipfo fit creatum, plane fequitur, ex eo qud demonftrata fit ejus exiftentia, demonftratum etiam efle totum mundum, five res omnes a Deo diverfas, qucunque exiftunt, ab ipfo effe creatas.
ufi
a.

Quoniam ver

25

Voir

t.

III, p. 36i,l. 3.

i5-2i6.

Objectiones Terti^.

189

Denique,
fari

cm dicimus ideam aliquam

nobis

effe

innatam, non intelligimus illam nobis femper obver:

fie

enim nulla prorfus


in

effet innata; fed

tantm

nos habere

nobis

ipfis

facultatem illam eliciendi.

OBJECTIO

XI.

Totaque
fieri

vis

argumenti

in

eo

eft,

qud cognofcam
aei

non poffe ut exiftam talis natur qualis fum, nempe ideam Dei in me habens, nifi rvera Deus
;

etiam exifterct, Deus, inquam,


10
eft-'.

ille

cujus idea in

n-.e

Qiioniam crgo non


habere,
ejfe

cj

denion/lralinn nos ideam

Dei

&

Clirijliana rcligio nos obligat credere


cjl,

Dciim

inconceptibilem, hoc

ut

ego opinor, cujus idea non

habctur, fcquilur e\iJlentiam\Dei non ejje denwnjlratam,


1

inulto ininiis creationcni.

Responsio.

Cm

dicitur

Deus

inconceptibilis, intelligitur de

conceptu
20

comprehendente. Quomodo autem idea Dei habeatur, ad naufeam ufque


adouquate
illum
eft;

repetitum

ac nihil

omnino

hic affeitur,

quod d-

mon ftrationes meas


redit.
a.

convellat.

6 cognolcainj agnol'cam Desc.


{

2o--i\ ac...

convellat.

manque

Pai;c 5i,

1.

2g, p. 52,

I,

190

uvres

de Descartes.

216-217.

262

OBJECTIO

XII.

\s)

Meditationem QUARTAM.

Atque
eft,

ita cert intelligo

errorem, quatenus error

De vero

falfo.

non

effe qiiid reale, fed

tantummodo defeclum.
elle aliqu

Nec proinde ad errandum mihi opus teftate ad hune finem a Deo tribut''.
Certum
que opus
cfl

po-

ignorantiam tantummodo

ejje

defeclum, ne-

cjfe facultate

aliqu pofitiv ad ignorandum; fed


manifefia. Videntur enini lapides

de er*-ore non

ej ita res

&

inanimala errare non pojfe, propter hoc folm qudd


10

non habeant facul\tatem ratiocinandi, neque imaginandi

proinde pronum

ejl colligere,

qudd ad errandum opus ft

facultate ratiocinandi, velfaltem imaginandi,


tates funt

qu faculerrn-

amh pofitiv,

tribut omnibus

& folis

tibus,

Prterea D. C.
263

dicit fie
|

adverto

illos (fcilicet

meos

i5

errores) a

duabus caufis fimul concurrentibus depenfacultate cognofcendi quse in

dere,

nempe a

me

eft,

&

a facultate eligendi, five ab arbitrii libertate^


contradiclorium.

Quod
20

videtur prcedentibus

Ubi notandum

quoquc arbitrii libertatem affumi fne prabationc, contra opinionem Calviniflarum.

Responsio.

Etfi

ad errandum opus
five
eft

fit

facultate ratiocinandi (vel

potius judicandi,

affirmandi

&

negandi),

quia
25

nempe
a.

ejus defeclus,

non ideo fequitur hune de-

b.

Page 54, 1. 24-28. Page 56, 1. 11-14.

2i7-2'8.

Objectiones Terti^.
efle

ipi

fedum

realem, ut neque ccitatem efle realem,

quamvis lapides non dicantur cci, propter hoc folum qud non fint vifs capaces. Miiorque me nuUam
5

hadenus redam illationem in his objedionibus invenifle. Nihil autem de libertate hc affumpfi, nifi quod omnes experimur in nobis; eftque lumine naturali notiffimum, nec intelligo quam ob caufam prj

cedentibus contradidorium
Etfi 10

effe dicatur.

vero forte multi

fint qui,

cm ad

praeordina-

264

tionem Dei refpiciunt, capere non polunt quomodo cum ipf conliftat noflra libertas, nemo tamen, cm feipfum tantm refpicit, non experitur unum & idem
efle

voluntarium

&
fit

liberum.

Neque

hc efl locus exa-

minandi quaenam

e de re opinio aliorum.

i5

OBJECTIO
Exempli cauf,
quid in

XIII.

cm examinarem

his diebus,

an

ali-

atque adverterem ex hoc ipfo qud iliud examinarem, evidenter fequi me exiftere,
exifteret,
20

mundo

non potui quidem non judicare quod tam clare intelligebam verum elle, non qud ab aliqu vi extern fuecoadus, fed quia ex magn luce in intelledu magna confequuta efl propenfio in voluntate, atque ita tanto magis fponte & libre illud credidi, quanto minus fui ad iftud ipfum indifferens". Vax hc, magna lux in intelledu, meaphorica ejl,
rim ad
id

25

nec igitw argumeniativa

(Jyiufquifque

autem qui dubita-

14 aliorum] Caluinillarum (T' dil.).


a.

Page

58,

1.

26, p. 59,

I.

4.

192
265

OEuvRES DE Descartes.

is-jo

tione caret, talent lucem prlendit,

&
|

habet propenjonem

voluntatis

ad affirmandum

id de
.

quo non dubitat, non


ejfe

minorem qum qui fevera fait Potej ergo lux hc


teneat,fed non quddfciat veram

caufa quare quis objlinate opinionem aliquam defendat vel

eam eJfe. Prterea non modo faire aliquid verum


validis

ejfe,fed

&

cre-

dere vel ajfenfum prbere, alina funt a voluntate;

nam
naraffir-

qu

argumentis probantur, vel

ut credibilia
ej,

rantur, volentes nolentes credimus. Verujn

qud

mare

&

negare, propugnare

&

refellere propojtiones,

10

funt aus voluntatis ; fed non ideo fequitur affenfum internum dependere a voluntate.

Non
ineft

itaque fatis

dmon flratur

conclufio

qu fequitur :
privatio
illa
i5

atqu in hoc

liberi arbitrii

non redo ufu

qu formam

erroris conflituit^

Responsio.
Nihil ad
266

rem

attinet qu?erere

an vox, magna

lux,

fit

argumentativa,nec-ne,
eft.

modo

fit

explicaiiva, ut| rvera


in intelledu intelligi

Nemo enim

nefcit per

lucem

perfpicuitatem

cognitionis,

omnes qui putant fe quominus valde diverfa

non habent habere; fed hoc non impedit


forte
fit

quam

20

ab obfl;inat

opinione

abfque evidenti perceptione concept. |Cm autem hc dicitur nos rbus clare perfpedis
volentes nolentes aflentiri, idem
efl

ac

fi

diceretur nos
:

aS

bonum

cognitum volentes nolentes appetere verbum enim, nolentes, in talibus non habet locum, quia implicat nos idem velle & noUe.
clare
a.
l'aide

60,

1.

6-7.

Objectiones

Terti^.

19?

OBJECTIO XIV.

Ut cm, exempli cauf, triangulum imaginor, etfi fortafle talis figura nullibi gentium extra cogitationem

Ad Meditatione
Qlintam.

De

effeniid rervtr,

meam
5

exiftat,

nec unquam

exftiterit, eft

tamen pro8C7

materialium.

fedo determinata quaedam ejus natura, five eflentia, five forma immutabilis & aeterna, quse a me non effida eft, nec a me mente dependet, ut patet ex eo

qud
10

poffint demonftrari variae proprietates

de

ifto

triangulo".

Si triangulum

nullibi

gentium

cxijlat ,

non intelligo
nullibi
ejl,

quomodo naturam aliquam habeat; quod cnim


non
ejl;

neque crgo habet


in

ejfe,

feu naturam aliquam.


vifo, vel

Triangulum
fis fio.

mente oritur ex triangulo

ex vi-

Citm autem femel rem {unde putamus oriri

idcam trianguli) nomine trianguli appcllaverimus, quan-

quam

prit ipfum triangulum,

nomcn manet. Eodem modo,

Jt cogitt ione nojlr

femel conccpcrimus angulo.s trianguli

omnes Jimul quari duobus redis,


20

&

nomen hoc allerum

dederimus triangulo, habens trs angulos aequales duo-

bus relis, etji nullus angulus exijleret in mundq, tamen nomen maneret, & fempiterna erit veritas propojitionis ijius : triangulum eft habens trs angulos duobus
redis quales. Sed non
fi forte

erit fempiterna natura trianguli,

25

omne triangulum priret. Vcra fimiliter in ternum erit

propofitio,

homo

eft
liu-

268

animal, propter nomina terna ; fed pereunte gnre

mano, non erit amplius natura humana.


8 poflnt] poflunt (/"
a.

dil.).

20 Apres redis,

la ligne (/' dit.).

Page 64,

1.

1-18.
11.

(EuVRES.

194

uvres

de Descartes.

221-22J

Unde
verbum,

confit ejjentiam, quatenus dijinguitur ab exi-

ftenli, nihil aliud ejfe


efl.

pr celer nominum copulationem per


cj

Ideoque ejfentia abfque exijenti


cJfe ut

comnienin

tum nojrum. Et videtur


ad homineni,
ita eJfe

imago hominis

animo

ejfentiam ad exijenliam; vel ut

hc

propojitio, Socrates eft

homo, ad

hanc, Socrates eft vel


exijentiam.

exiflit, ita Socratis ejfentia

ad ejufdem

Jam,

Socrates

efl;

connexionevi

homo, quando Socrates non exijit, fignijcat nominum tantim, & e,\/ve effejiabetfub
10

fe imaginent unilatis rei duobus nominibus nominal.

Responsio.

omnibus effentise ab exiflenti diftindio & quse lic de nominibus seternis, loco conceptuum five idearum ceternae veritatis, dicuntur, jam ante fueNota
efl
;

runt fatis explofa

r5

269

OBJECTIO XV.

\b

meditationem

)f

nrum

wlteria-

ii.an exijientid.

enim nullam plane facultatem mihi dederit Dcus ad Hoc [iitrum ide cmittaniir a corporibus necne) cognofccndum fed contra magnam propenfionem ad credendum illas a rbus corporeis emitti, non video qu ratione pofft intelligi ipfum non effe fallacem,
,

Cm

20

fi

aliunde

qum

a rbus corporeis emitterentur;

ac

proinde res corporese exiflunt".


5 clic est
feniiii]

supprimer?
?

//'rfcHcntiam

18
1.

7 ef-

i\ila

de la 1" cdit., siippriiiies


la 2'.

Pal'er-

dans

19

cognofcendum]

reii/hcses inlrodiii/es
a.

dans

agnolcenduiii. Desc.

P;ige 79,

1.

24, p. 80,

4.

222-224.

Objectiones Tertle.
efl opinio,

195

Communis

non peccare medicos qui grotos

decipiunt ipforum falutis cauf; nequc patres qui filios

fuos fallunt\ boni ipforum grati; neque crimen deceptionis conjjiere in falfitate
5

diorum,fed

in injuria decipien-

tium.

Viderit igitur D. C. an vera fit propofitio univer-

faliter fumpta,

Deus nullo cafu

poteft nos fallere

narn
270

fi non fit vera ita univerf<iliter , non fcquitur con,clufio


illa,

ergo res corporese exiftunt.

Responsio.
10

Ad meam conclufionem non


cafu poffimus
fed ut
falli

requiritur, ut nullo
fsepe falli),

(admifi

enim ultro nos

non fallamur, cm ifte nofter error decipiendi voluntatem in Deo teftaretur, qualem in eo effe rpugnt. Rurfufque hc efl mala illatio.

l5

OBJECTIO ULTIMA.

Nunc enim adverto permagnum


{hoc efl inler vigiliam

effe inter

utrumque

&

infomnium) difcrimen, in eo

ao

qud nunquam infomnia cum reliquis omnibus adionibus vitse a memori conjungantur^ Quro utrumfit hoc certum, qud quis,fomniansfe dubitare an fomniet necne, non poffit fomniare cohrere

fuum fomnium cum


rum.
I

ideis

rerum long ferie prteritavidentur


effe aliones

Si potefi, ea

qu fomnianti

vit
25

fu

antealce, poffunt cenferi

pro

veris,

non minus
271

qum
a.

fi vigilaret.
89,
1.

Prterea, quo\niam, ut ipfe affirmt,

Page

21-24.

196

OEuvRES DE Descartes.
certitiido

224-225.

omnis fcienti
gnitionependet,

&

vent as ab un veri Dei co-

A theus

vel.

non potej colligerefe vigilare

ex memori anteacl vit, vel potejl aliquis fcirefe vigilare /ne veri

Dei cognitione.

Responsio.

Non poteil ibmnians


rum
tem

ea quae fomniat

cum

ideis re-

prseteritarum rvera connedere, quamvis fom-

niare poflit fe connedere.


falli

pofle

Quis enim negat dormienAtqui poflea experredus errorem


10

fuum

facile dignofcet.

Poteft ver Atheus colligere fe vigilare ex

memori
fuffi-

anteadse

vite

fed
fe

cere ut certus

fit

non poteil non errare,

fcire

hoc fignum
a

nifi fciat fe

Deo non

fallente efle creatum.

"8

OBJECTIONES Q.UART^".
Ad Virum
Clariffimum Epiftola.
:

,5

me beare fummi beneficii compenjationem exigis, & quidem gravem, dum e tantm lege ingeniojffimi operis participem me fieri vo~ luijli, ut fenfus de illo meos aperirem. Dura profeclo conditw, quam res pulcherrimas nofcendi cupiditas extorfit,
Noluijli, Vir ClariJJiJie, gratis
9 Atqui] atque
a.
(z*^' ^t/i7.).

20

Voir

t.

III, p. 328,

1.

24

p. 3^4,

1.

2.

225-226.

Objectiones Quarts.

197

&

adverfus quant libentiffime reclamarem,Ji, ut a


fi

Pr-

tore datur exceptio,

quid

vi

aut metu,

ita

novam pof-

Jm obtinere, fi quid fuadente voluptate fadum eft. Quid enim vis tibi? Meum de Authore judicium non
5

expelas, cujus

fummam

ingenii vim eruditionemque Jinnoji.

273

gularem quanti faciam jam pridem


etiam

Non

ignoras

qum

molejis occupationibus detinear, nec,Ji quid

mihi tribuis aniplius qum deceat, fequitur ut ego


tenuitatis confcius non

me

Jim ; & amen quod examinandum prbes, ciim ingenium non vulgare, tum plurimum feren
mentis dejiderat, ut a rerum
libra fibi ipfi vacet,

omnium exteriorum

Jlrepitu

quod nonnifi

attenta meditatione

&

defixo in feipfam obtutu Jieri pojfe fatis vides.

Parendum
peccabitur,

nihilominus, fiquidem jubs; quidquid a


i5

me

pnes

te

culpa

erit,

qui ab fcribendum cogis.

Quanquam
pojjit,

ver toium

hoc opus Philofophia Jibi vindicare

quia tamen vir modejlijffimus ultro Je Theologorum tri-

bunali fijiit, duplicem hc

agam perfonam proponamque


:

primiim qu circa prcipuas de natur Mentis nojir


20

&

de

Deo

qujliones a Philofophis opponi pojje mihi videin

buntur ; tum ver fcrupulos aperiam, quos


verfo Theologus pojfet offendere.

opre uni-

De NATURA

MENTIS HUMANT.

274

25

Hc primum mirarifubit, Virum Clarijfimum idempro totius fu Philofophi principio Jatuijfe, quod Jatuit
D. Augujlinus, acerrimi
modo, fed etiam
Lib.
a.

vir ingenii,

nec in

Theologicis

in

Philofophicis rbus plane mirandus.


3"",

enim 2 de Libero arbitrio, cap.


Voir
t.

Alipius

cum Euo-

III, p. 358.

1.

i5.

198

uvres
te qu^ero ut

de Descartes.

226-227.

dio difputans probaturufque

Deum

ejfe

Prius, inquit,

abs

de manifeftiflimis capiamus exordium,

utrm

tu ipfe

fis,

an tu forte metuis ne hac in inter-

rogatione

fallaris,
|

cm

utique,

fi

non

effes, falli

om5

nino non
verba
:

pofles? Quibus fiviilia funt Authon's nojri


eft

fed

deceptor nefcio quis


qui de induflri

fumme

potens,
fallit
;

fumme

callidus,

me femper

haud dubie ego etiam fum, fi me fallit'. Sed pergamus, &, quod potius ad rem fucit, videamus quo paclo ex hoc
principio confici pojfit Mentent nojram a corpore
ejje
10

feparatam.
275

in

Dubitare pojfum an corpus habeam, imd an ullum fit rerum natur corpus ; nec tamen mihi licet dubitare
|

quin fim, five exijlam, quandiu dubito,

five cogita.
;

Ego

igitur, qui dubito,

&

cogito, corpus non fum

alio-

i5

quin, de corpore dubitando, de

me

ipfo dubitarem.
effe

Imd, etiamfi objinat mente contendam, nullum

omnino corpus, manct nihilominus

pofitio

ego aliquid

fum, non fum igitur corpus. Acute fane, fed opponet aliquis quod etiam fibi ipfi author objicit : quod de corpore dubitem, vel corpus eJfe negem, non efficitur nullum effe corpus. Fortaiis ergo contingit, ut hsEC ipfa quse

20

fuppono

nihil elfe,

quia mihi
^5
;

funt ignota,

tamen

in rei veritate

non

diffrant ab eo

me quem novi. Nefcio, inquit, de hac novi me exiftere quaero quis fim ego
;

re

non difputo

ille

quem

novi

certiffimum

efl
iis

hujus

fie priicife

fumpti notitiam non


novi^.
la ligue {ib .),

pendere ab

quae exiflere
(

nondum

20 Acute, non la ligne


a.

"

ut 2' dit.).

2 2 Fortallis,

b.

Page 25, Page 27,

1. 1.

5-8.

24, p. 28,

I.

i.

228-329.

ObJECTIONES QuARTiE.

I99

Verm,cmfateatur,perargumentum in Mehodo propq/tum, rem eo tantum dedulam ejfe, ut quidquid corpoI

reum ej excluderet a natur mentis \Ju, non in ordine ad ipfam rei veritatem, fed dumtaxat in ordine ad fuam perceptionem (adeo ut fenfus effet fe nihii plane
cognofcere, quod ad effentiam fuam fciret pertinere,

276

praeterquam qud effet res cogitans"), patet ex hac

ref-

ponjone, in iifdem adhuc tertninis difputationem hrere,

10

proinde integram rejare qujionem quam fe foluturum fpondet : quo palo, ex eo quod nihii aliud ad effen-

tiam fuam pertinere cognofcat, fequatur nihii etiam aliud rever ad illam pertinere''. Quod tamen ab illo
prjiitum
eJfe tot

Meditatione

2,

ut fatear tarditatem

meam, deprehendere non


i5

potui. Sed,

quantum conjicere

pojjfum, hujus rei probationem aggreditur in Meditatione

qud illam dependere judicarit a clar Dei notiti, quam Meditatione 2 fibi nondum compararat. Sic ergo
6, eo

rem ijlam probat

Quoniam,
20

inquit, fcio

omnia
fieri

quse clare

&

diftinde
intel-

intelligo,

talia

Deo

poffe qualia

illa

ligo, fatis eft

qud poffim unam rem abfque

altra

clare

&

diftinde intelligere, ut certus fim

altra effe diverfam, quia potefi; faltem a

unam ab Deo feor|

277

fim poni;
25

qu potenti id fit, ut diverfa exiftimetur. Quia ergo ex un parte claram & diflindam habeo ideam me ipfius quatenus fum tantm res cogitans, non extenfa, & ex ali parte diftindam ideam corporis, quatenus eft tantm res extenfa, non cogitans,- certlim eft me a corpore meo
refert a
| ,

& non

a.

b.

Voir Prcefatio, p. Ibidem, 1. i-2-i5.

8,

1.

6-i

i.

20O

uvres

de Descartes.
&.

j-jSo.

rvera effe diftindum,

abfque

illo

poiTe exiftere".
paiicis vcrbis

Hic paulifper fubfijiendum ;


totius difficultatis

in his

enim

cardo verfari niihi vidctur.


ut vera Jit illius fyllogifmi propo-

Ac primm quidem,
Jitio,

non de qucunque, eliam clar

&

dijlinl,

fed tanfufficere

tummodo de adquat
tur enim V.
dijlinionem
alio

rei cognitione, intelligi dbet. Fate-

C,

in refponjione

ad Theologum,

formalem, nec requiri resdem, utunum ab diftinde & feorfim concipiatur per abftradionem

intelleds

rem inadaequate concipientis ^


:

unde

in

eo-

dem

loco

fubfumit

Atqui complt intelligo quid

fit

corpus, putando

tantm illud effe extenfum, figuratum, mobile &c., deque illo negando ea omnia quse ad mentis naturam
878

pertinent

&

vice verf intelligo

mentem

effe

rem

i5

completam,qUcE dubitat, quae intelligit,qu3e vult &c., quamvis negem in e quidquam effe ex iis qusc in corporis ide continentur. Ergo inter corpus & mentem
eft

diftindio realis".

Sed Ji quis hanc fumptioneni


tendatque inadquatam tantiini
ie

in

dubiiim

revocet, con-

20

effe tu conceptioneni,

dum

concipis

terqiie

tanquam rem cogitantem,non extenfam,Jimiliciim te concipis tanquam rem extenfam, non cogi2

quomodo id infupcrioribusprobatumfit. Non enim arbitror rem ijlam ita claram ejfc, ut tanquam
tantem, videndum

principium indemonjrabile affumi dcbeat, non probari.

Et quidem, quod ad
fcilicct

illius

primant partent
fit

attinet,

qud

complte intelligas quid

corpus, putando

a.

b.
c.

Page 78, I. 2-8, et I. i5-20. Paye 120, 1. 19-21. Page 121 I. 6-14.
,

23o-23i.

OrJECTIONFS Ql'ART^.

20I

tantm illud efle extenfum, figuratum, mobile t^c, deque illo negando ea omnia qua; ad mentis naturam pertinent, pariim ad rem facil. Qui cnim contenderct menlcm nojlram cjje corporcam, non idco cxifiimarcl corpus omne menlem c[fe. Corpus crgo fe haberel ad mentem,ficut genus adfpeciem. At genus potej intelligi fine fpecie, & de illo negando quidcjuid fpeciei proprium &
pcculiare ej;undc vulgo Logici ajunt, negatd fpecie, non

279

negari genus
10

Jc

poffum intclligere Jiguram abfque eo

qudd intclligam
adquate

ullaiu ex lis affecli^nibus

qu circula pro-

prifunt. Probanduni crgo fuperejl, mentem complte


pojjfe intelligi fine

&

corpore.

Non
i5

aliud in toto opre idoneum video ad hanc proba-

tionem argumentum, prter illud quod initio propojituin

poffum negare ullum effe corpus, ullam rem cxtenfam, & tamen certum mihi eft me effe, quandiu hoc nego, feu cogito; fum ergo res cogitans, non corpus, & ad me notitiam non pertinet corpus. At ex eo conjci tanliim video, aliquam me notitiam
ej
:

20

parari poffe abfque notiti corporis ; fed notitiam illam effe completam & adquatam, lia ut certus fm me non
falli,

dum ab

effenti
ejl.

mc corpus

excludo, milii

nondum
28O

plane perfpicuum

Rem

exemplo dcclarabo.
in

Certo noverit aliquis angulum


25

femicirculo recluw

efe,
culi

& proinde

triangulum ex
effe
;

illo

angulo

& diametro

cir-

reclangulum

dubitet verd,

necdum certo deprequadratum


:

henderit, im fophifmate aliquo dehifus neget,

bafs reclanguli cequalc


ratione
3o

effe

quadratis laterum

cddem

quam

vir clarijjimus proponit, vidctur fe in falf


:

fu perfuafione conjirmaturus
diftinle percipio
uvres.
II.

Ut enim,
effe

inquit, clare

&

triangulum illum

redangulum.
26

202

OEuVRES DE DeSCARTES.
illius bafis

3.-j33

dubito tamen utrum


quadratis laterum
tinet,
;

quadratum sequale

fit

qud

illius

non ergo ad illius effentiam perbafis quadratum aequale fit quadratis


illius bajis

laterum.
Deindc, ctiamfi negavero qud
Jil

quadratum

quale quadratis laterum, certus tamen remaneo qud

fit rcclan\gulus,
notitia,

& clara

dijlinlaque remanet in

me mente

qud unus ex

illius

angulis Jit reclus ; quo falvo, ne

Deus quidcm

cfficere pojfit ut

non Jit reclangulus.

Non ergo
remanet
281
I

id de quo dubito,

immo quo fublato,

ea mihi

'o

idea,

ad

illius

ejfentiam pertinet.

quoniam fcio omnia quae clare & diftinde intelligo, talia a Deo fieri pofTe qualia illa intelligo, fatis efl qud poffim rem unam abfque altra clare &
Prterca,
diftinde intelligere, ut certus fim

unam

ab altra qKq

i5

diverfam, quia poteft a


dijincle intelligo

Deo

feorlim poni. Ai clare


ejfe

&

hune triangulum

reclangulum, abf-

que eo qud intelligam quadratum


quadratis laterum; ergo faltem a

illius bafis

quale

effe

Deo fieri potej

trianfit
20

gulus reclangulus, cujus bafis quadratum quale non


quadratis laterum.

Non
clare

video quid lue refponderi pofit, nif illum liominem


di/lincle

&

non percipere triangulum reclangulum.


clariiis

At undc

liabeo

me

percipere naturam mentis me,


25

quam
ef

illc

percipiat naturam trianguli? JEque enim certus


in

ille

triangulum

fcmicirculo Jiabcre

unum angulum

reclum,

qu cf

nolio trianguli reclanguli, ac ego certus

fum me cxifere, ex eo qud cogitem.

Quemadmodum
282

ergo
j

ille in

eo fallitur
|

qud ad
illius

illius

trianguli naturam,

que m clare

&

difincle novit

cffc

?)0

reclangulum, pertinere non arbitretur qud

bafs

233-2J4-

ObJECTIONES QuART.t:.
Jlt &c.
;

20}

cjuadralum

ita

cur

in

co forlajjc non fallor. ijuaJ

admc natiwam,
cogitana?
5

quant ccrlc

& dijlindc

novi

ejjfe

rem

cngtres res

tantcm, nihil aliud pcrtincrc arbitrer,


ciini

qum qud fitn


fini

ctianiforlc ad illani pertineat, quod

extenfa.

El profeclo, inquiet
eo

aliquis, viirum

non

ejl.

fi

duni ex

quod

cogitcni, colligo

me

exijerc,

idea quoin de

me

hoc paclo cognito ejformo, nihil aliud animo mco reprcvfentat


lo

qum meipfum lanquam rem cogitantem, quippe qu ex fol mc cogitt ionc defumpta fit; ut proinde ex ill ide nulluvi argumentum dcfumi pojje videatur, nihil ampliu.s ad me ejffentiam pertinere, qum quod in cd
conlinelur.

Accedit qud hoc argumentum nimis prohare videtur,


1

& nos in
author

eam Platonicam opinionem deduccre [quam tamen


corporeum adnoftram
ejffentiam pernifi
283

refellit), nihil

tinere, ita ut

homo

ft

folus animua, corpus ver non

rchiculum animi; unde\hominem defniunt animum uten-

tem corpore.
20

Quod J
ti excludi,

refpondeas, corpus non fimplicitcr a me cjfen-

fed tanlummodo quatenus prcife

fum

res

cogitans,
veniat,

me iuendum videtur ne quis hanc in fufpicioncm num forte notitia me, quatenus fum res cogitans,

non fit notitia alicujus entis complte


25

& adquate concept

i,

fed tantiim inadquate


lels.

&

cum qudam

abflracione intel-

Unde, ficut Geometr concipiunt lincam tanquam longitudinem latitudinis expertem,


longitudinem
3o
etf

&

fuperfcie7n

tanquam

fimul

&

latitudinem

ahfque profunditale,

nu lia

ft
:

longitudo fine latitudine, nec latitudo fine


ita

profunditate

forfan aliquis duhitare pofjit,

num

res

204

uvres

de Descartes

14-235.

omnis cogitans Jit etiam res extenfa, fed cui tamen prter

communes cum rbus

aliis extenjis affecliones, ut ejfe fiinjt

gurabile, mobile, &c.,

peculiaris cogitandi virtus.

Undeja ut cum hac fol virtute tanquam res cogitans, per abjiradionem intelles apprehendi poj/it, licet
,

284

re vera rei cogitanti corporis affeiones conveniant

ficut

quantitas

cum fol longitudine

concipi potejl, licet

omni

quantitali reipfa conveniatJimul

cum longitudine
cogitandi
vis

latitudo

& profunditas.
Difficultatem auget,

qud

illa

corporels
in

10

organis affixa videatur, ciim in infantibus fopita,


tibus extincla judicari poJ/it;
nifices

amen-

quod impii animorum car-

potijfimum urgent.

Haclenus de reali mentis nojlr a corpore dijlinclione


Ciim rerd V. C. de?nonJrandam fufceperit animorum immortalitatem, mrita quri pojjit an
i5

ex e fcparatione

evidenter fequatur. In vulgaris enim Philofophi principiis id

minime fequitur,

ciim vulgo velint


ejjc dijinclas,

brutorum ani-

mas ab illorum corporibus


il lis

qu tamen cum
20

intereant.

Hue
qu
285

ufque refponjionem protraxeram,

&

in

animo erat

ojlendcre

quomodo fecundum authoris

nojlri principia,

ex ejus philofophandi ratione collegijje mihi videbar,


illius

ex reali mentis a corpore dijlinclione,


facillime concludalur, ciim

immortalitas
ej

ad me perlata

nova Viri

Clarijjimi lucubratiuncula'^,

qu ciim

toti

operi lucem mul-

tam

ajfert,

tum

in

lue parte eadem prorfus adducit ad

propojitam qujlionem dijfolvendam

qu eram

allaturus.

Quod
a.
le

verd fpeclat ad brutorum animas, fatis infinuat

?i

La Synopsis (ci-avr.nt p. i2-i(Jj. envoye par Descartes Mersenne, dcembre 1640, cinquante jours aprs les Meditationes.

235-230.

Objectiones QuART.t:.
nu liant
lis

205

aliis in locis

inejfe,

fed

tant uni corpus

modo

quodam

certo conjguratuni,

&

variis organis ita confla-

tum, ut operationes omnes in

illo

& per

illud Jieri pojjint

quas videmus.
5

Sed vereor ut hc perfuajio

in

animis hominum fidem

invenire pojjit, niji validij/imis rationibus comprobetur

Incredi bile enim prima fronte apparet, quomodo fieri


pojjit fine ullius

anim
ill

minijerio, ut

lumen a lupi corpore

reflexum
'o

in

ovis oculos ienuij/ima

nervorum opticorum

Jila moveai,

&

ex

motione ad cerebrum ufque periinin

gente fpiritus animalis


necejfe ejl

nervos diffundalur eo paclo quo

ad

hoc, ut ovis fugam arripiat.


286

Ununi hc addam, quod de imagi nationis a cogitationc


Jive intelligenti dijlinclione,
'5

& illoruni

majori certitudine

qu

ratione comprehendimus,

bus obverfantur,

qum qu corporels fenjiVir C. docet, fummoperc a me probari.


c.

Jamdudum

enivi

ab Augujino,

i5, de animse quanti-

tate", didici, procul abjiciendos ejje qui fibi perfuadent

miniis ejJe certa


20

qu

intelligenti cernimus,

qum qu
in

his

corporels oculis

femper cum
/.

pituit bellum gerentibus.

Unde etiam

ait, Solil.,

/, c.

4,fenfus Je

geometrico
inquit, ipfi
di-

negotio quafi navim expertum

ejJe.

Nam cm,

me
25

ad locum qu tendebam pervexerint, ubi eos

mifi,

&

jam

in folo pofitus

cpi cogitatione
:

ifta

vol-

vere, diu mihi veftigia titubarunt

quare citis mihi


fen-

videtur in terra pofTe navigari,


fibus percipi,

qum geometriam

quamvis primo difcentes aliquantum

adjuvare videantur.
9 ovis' ejus
a.

(/"' el 2' l'iiil.).

2<S

videatur

{ib.).

Voir

t.

III, p. 35t),

1.

i.

206

OEUVRES DE DeSCARTES.

237-238.

|De Deo.
Dei demonjhationis, quam in Meditatione 3 author explicat, du funt partes : prior\eJ, qud Deus fu, fiquidem cjus idea in tne Jit ; pojlerior ejl,
Prioris de exijenti

287

qud ego habens talem ideam non pojjim


ciini

ejfe nifi

a Deo.

Circa priorem partent id unum mi/ii non probatur, qud

VirC.

ajferuiffet

non

nifi in judiciis

falfitatem pro-

prie reperiri, paulo poj tamen admit ta t ideas,

non

for-

maliter quidem, fed materialiter, falfas effe poffe";

quod ab ejus principiis dijjonum


Sed vereor
inquit, frigus

niihi vidctur.

lo

ut in re obfcurijffim
:

aniwi meifenfa fatis


.

di lucide poj/ini cxplicare


fit

rcs exeniplo clarior Jiet

Si,

tantm privatio
erit*".

caloris, idea frigoris,

quae illud mihi

tanquam rem pofitivam


tantiini

repicclentar,
i5

materialiter falfa

Imyfi frigus fit


goris idea,
fentet,

pnvatio, nulla potcril dari fri-

qu

illud mihi

tanquam rem pofitivam repr-

& judicium

hic ab authorc

cum

idcd confunditur

Quidcnim
objelive

efi idea frigoris

? Frigus ipfum, quatenus efl


20

objelive in intellcclu.
efi'e
\

At fi frigus fit privatio, non pot efi


per ideam, cujus
effe objecli-

in intcllecu
.
\

288

vum fit ens pofitivum Ergo, fi frigus fit tantm privatio, nunquam illius poterit effe idea pofitiva, & proindc nulla qu materialiter falfa fit.
Confirmatur eodem argumento
entis infiniti non poffe
Pnge 4?, Page 44,
26-29.
5-8."

qiio

probat Vir C. ideam


;

2 5

non

effe

veram

nam quamvis fingi

a.

1.
1.

b.

238-539.

Objectiones

Qjart.:.

207

fojjit taie ens

non exijlere, non tamen fingi potejl ejus

ideam nihil reale mihi exhibere.


Ita
vis
5

plane de omni ide pojitiv dici potej.


frigiis, qiiod

Nam, quam-

fingi poffit

arbitror ide pofitiv repr-

fentari, non

.ejffe

pofitivum, non tamen fingi potefi ideam

pofitivam nihil reale


pofitiv non dicatur

& pofitivum

mihi exhibere ; ciim idea

modus cogitandi, eo eJfe objeivo quod continet


10

fecundum ejfe quod habet tanquam enim modo omnespofiitivce ejifentjfedab

&

menti nofir exhibet. Potefi

ergo

illa

idea non ejjefrigoris

ideajed non potefi ejfe falfa


efi,

Sed, inquies, eo ipfo falfa


idea.

qud non

efi frigoris'
efi'e

Im judicium tuum falfum,fi


:

illam judicas

fri289

goris ideam

ipfa ver in te verifjima. Si\cut idea

Dei ne

materialiter quidem falfa dici dbet, quamvis illam quis


i5

pofjit transferre,

ad rem qu non fit Deus, ficut fecerunt


frigoris idea,

idololatr.

Denique,
I

illa

quam
efi

dicis materialiter

falfam
vera
20

effe,

quid menti tu exhibet ? Privationem ? Ergo


frigoris idea. Et

efi.

Ens pofitivum? Ergo non

prterea,
vis,

qu caufa

illius entis pofitiviobjeclivi,

undefieri

ut materialiter falfa fit illa


effe

idea? Ego, inquis, qua-

tenus a nihilo fum. Ergo


cujus ide a nihilo

objelivum pofitivum ali-

effe potefi,

quod prcipua C. Virifun-

damenta
25

convellit.

Sed pergamus ad pofieriorem demonfirationis partem, qu quritur, utrum ipfe habens ideam entis infiniti ab
alio effe poffirn

qum ab

ente infinito,
8

&

prsefertim

[i"dit.).
[ib.].

G-7 idea pofitiv] idea; pofitiv

modus] modi
continent
[ib.).

{ib.).
[ib.].

7 dicatur] dicantur
[ib.,

tinetl

q con exhibet]

habet] fint

1"

rage),

habent (2' tirage).

ti-

exhibent

2o8

uvres
ipfo''.

de Descartes.

139-140.

290

me a me ipfo ejfe non pojfe, eo qudd. fi mihi ipfe efle darem, darem etiam omnes perfetiones quarum ideam in me effe animadverto^. Sed reponk acutc Theologus EfTe a fe non pofitive fumi dbet, fed ngative, ut fit idem quod non efiTe ab alio". Nunc ver, inquit, fi aliquid a fe efl, id eft non ab alio, quomodo probem ifi:ud omnia complefti & effe infinitum ? Jam enim non audio, fi dicas fi a fe eft, fibi facile omnia dediffet nec enim a fe efl,
Contenant Vir C.
:
:

utrum a me

ut a cauf, nec
geret,

fibi

ante praevius

fuit,

ut ante deli-

10

quod effet poftmodum''. Ut hoc argumentum dijfolvat, contendit VirC. effe a fe, non ngative, fed pofitive*^, debere fumi, etiam quantum ad Deum fpelat ; ita ut Deus quodam modo idem prseftet refpedu fu ipfius quod caufa efficiens refpedu fui effed:s^ Quod fane durum mihi videtur, & falfum^. Itaque partim cum Viro C. confentio, partim ab illo diffentio. Fateor enim non poJfe me a me ipfo effe nif pofitive, nego verd idem de .Deo dici debere. Im arbitror manifeflam effe contradiclionem, qudd aliquid fit

20

a feipfo pojitive

&

tanquam a
fed
ali

cauf.

Unde idem
hune

efficio

quod author

nofler,

plane

via, in

fcilicet

modum
Ut a me
2 ipfe] ipfi

ipfo
(/"
1.

efm, deberem a me ipfo

effe pofitive,

&

dit.).

omnes]

&

omnes

(//.).

a.

Page 48,
Ib.,
1.

1-6.

b.
c.

7-10.
1.

Page 95,
1

6-7.

d.
e.
r.

Ib., !.9-i3.

Page 10, 1. 3o-3i. Page 111,1. 5-7. Voir


Voir
t.

i.

Ill, p. 337,

1.

17.

g.

III, p. 33o,

1.

i3.

240-I4'-

ObJECTIONES QuARTiE.

2O9

tanquam a cauf ; ergo Jeri non potej ut a me ipfojim. Hujus fyllogifmi propojitionem probant Viri rationcs
ex eo defumpt, quod, ctn temporis partes a fc mutuo fejungi pojjint, ex eo qud Jim, non fequatur me futu5

E91

rum, nifi aliqua caufa me quafi rurfus efficiat fingulis momentis". Quod ver ad fumptionem atttnet, illam arbitror adco
claram
ejje

lumine naturali, ut vix probari pojffit

niji

nu-

gatorie,notum probando per minus notum. Imo


10

illius vcri-

tatem Author videtur agnovijje, ciim aperte inficiari au/us

non

ejl.

Hc enim,
:

qufo, verba penfcntur

in rcfponjione

ad Thcologum
I

Non

dixi, inquit, impoffibile elle ut aliquid


fui

fit

caufa
fit,

efficiens
i5

ipfius

etfi

enim aperte

id

verum

quando

reftringitur efficientis fignificatio ad illas cau-

tempore priores, vel quse ab ipfis funt diverfae, non tamen videtur in hac quaellione ita eile reilringenda'', quia lumen naturale non didat ad rationem efficientis requin ut tempore prior fit fuo
fas quae funt effelibus
20 effelu*^.

Optime, quantum ad prius membrum; fed cur omijfum


pojerius, nec additum idem

lumen naturale non diclare ad


ut diverfa
\Jit

rationem
niJi
25

efficientis requiri,

a fuo effeclu,

292

quia per lumen ipfum naturale idafferere non licebat?


ciim effelus omnis a cauf dependeat, a caufi
ef

Et fane

ejfefuum accipiat, nonne clarum


I

idem a feipfo dependit.).

Aprs

fim, lion la ligne

(/"
a.

et 2' dit.).

fequitur [i"

11

enim]

4 fequatur]

n. [abrfiation,

i"

et 2' dit.).

Page 49,
Voir
t.

1.

3-5.
1.

b.
c.

III, p. 337,

22.

Page 108, I. 7-16. uvres. II.

2^

o 5

2IO

OEuVRES DE DeSCARTES.
ejje

;4i-42.

dere non pojfe, idem a feipfo fuum

accipere non poffe ?

Prterea, caufa omnis

ejl

effecls caufa,

&

effeclus

cauf

effecus,

&

proinde

inutiia cjl inter

caufam

&

ef-

felum habitudo ;
accipere

duorum eji. Dcinde, concipi fine abfurditate non potej rem aliquarn
a habitudo nonniji
ejfe,

&

tamen illud idem

ejfe

habere, priufquam

conceperimus illud jam accepijfe. At ijud contingeret, fi notiones cauf & effccls eidcm rei refpeclu fui ipfius tri-

buercmus.

Qu

ejl\enim notio cauf? Daje

ejfe.

Qu
i

notio effecls ?
notio,

A ccipere efje.

Prior

ejl

aiitem natur cauf

qum

notio effes.

Jam
cffc;
893

vero concipere non poffumus rem aliquarn fub nO"

tione cauf ut

dantem

effe, nifi

illam concipiamus habere

nemo cnim dat quod non


effe,

ciperemus halbere
piffe ;

Ergo priiis rem conqum conciperemus illud eam accchabet.


ej

&

tamen

in eo

qui accipit, prius

accipere quant

habere. Aliter ea
ratio

formari potefl

nemo dat quod non


qui jam illud
20

habet; ergo nemo potejl


effe

fbi darc

effe, nifi

habeat ; Ji autem
ajfcrit

jam

habet, ut quid fbi illud darct?


eie,

Denique,

lumine naturali notum

creatio-

nem

a confervatione fol ratione diftingui". At eodem


efl,

lumine naturali notum


nec feipfum confervarc.

nil feipfum creare pojffe;

ergo

Veriim, fi a thef generali ad hypothefim de

Deo

fpe-

2 5

cialcm defccndamus, res adhuc meo judicio manifejlior


erit,

Deum

a feipfo pofitive
eft

cjfc

non poffe, fed lantiim

ngative, id
()

non ab

alio.

Darc] dans [i"


l'agc 49,

cl 2' cdit.).

a.

1.

g-i

I,

242-244.

Objctiones Quarts.
ici

211

Ac primm quidcm,
pofitive.

paiet ex rationc
fit,

quam
alise

affert
ejfc

V. C. ad probandutn, J corpus a fe

dcbcrc a fcipfo

Temporis enim,

inquit,

parles

ab

aliis

non pendent; nec proinde, ex eo qud illud corpus fuppo|natur ad hoc iifque tempus a fe fuifle, id cft fine
cauf, hoc fufjficit ut etiam in pofterum
nifi
fit

futurum,

294

aliqua potentia in eo

fit,

ipfum continue vcluti

reproducens''.

At tanlum
10

ahej ut !kvc ratio in ente


pojffit,

fumme perfcclo,

Jivc injinito, locum habere

quin potius contrarium

ob contrarias caufas cvidenter deduci pojffit. In idc cnim


cntis infiniti con^metur,

qud cjus duratio fil etiam

infi-

nita, fcilicet nullis claufa limitibus,


bilis,
i5

ac proinde indivijiniji

permanens, totajmul,

& in

qu non

per errorem

&

intellecls nojri imperfelionem concipi pojfit prius

&

pojlcrius.

Unde
per
20

manifejle jcquitur concipi non pojfe Eus injinituni

vel per monientuni exijlcre, quin


exlitijfe,

funul concipialur

& fcm-

&

in

tcrnum exijicntiam habiturum [quod


proinde vanuvi
fit

Author
cur

ipfe alicubi docct)^\ ut

qu.vrcre

in e[fe perfcverct.

Imo, ut frquenter docet Augujlinus [quo nenio unquam


pojl authorcs facros dignius
ef), in

& fublimius
non
nifi

de

Dca

locutus

Deo nullum cf

vel fuifje vel futurum

ejfcfedfcmper
295

25

cffe; ut hinc evidentius appareat,

cum ahfurdilatc

quri poffe, cur Deus


rum, qu ab Entis
j

in effe perfeveret, ciim luvc qua'jlio

manifefe involvat prius


Prterea, Deus a fe
Page 10, 1. 14-19. Page 68, 1. 14-16.
1

& pojlerius, prteritum & futueffe pofitive

infiniti notione excludi dehent.

cogitari non potejl,

a.

b.

212
quafi Jcipfum
cjjet
;

OEuVRES DE DeSCARTES.
primo produxent
[ut
:

244-245.

fuijjet

enim antequam

fed tantm

fpius dclart AutJior), quia fc

rcvera confervat.

At in ens injinitum confervatio non magis cadil qum prima produlio. Quid enim, qufo, confervatio nifi cou-

qudam rei reproducio ? Undc confervatio omnis fupponit primam produclionem ; & propterea nomen ipfum
tinua
eontinuationis,ficut

& confervationis,potentialitatcm quanef

dam

involvit.

Ens autem infinitum aclus


igitur,

purijjimus
lo

fine ull potentialitate.

Concludamus

concipi non poffe Deiim cffc a


nojlri intcllccls,

fcipfo politive, ni/i

pcr imper feclioncin

Dcum

injhr rerum crcatarum concipientis.

Quod

magis-

adhuc conjlabit ali ratione.


Caiifa cfficiens rei alicujus non qu\ritur, nifi ratione
exiflcnti,
i5

Verbi grati, fi triangiilum confpicio, caufain efficienlem quram pcr


non verb ratione ejjcnti.
qiiam faclum fit ut hic triangulus cxijleret
efficientem fine abfurditatc non
;

fed caufam
triangulus

quram cur
;

habeat trs angulos quales duobus reciis


renti non benc refponderctur

&

id

qu-

20

per caufam

cfficientem, fed

id tantm, quia ea ef natura triangui.


lici,

Undc Mathemaagunt, nihil dccjl

quia de fui objccli

cxijlentia non

monjlrant pcr eficicntem


cffcnti entis
infiniti

& fincm.
cxijal,

At non minus
im etiam, fi

de
25

qud

vclis,

qud
trs

in effe perfeveret,

qum

de effenti trianguli habcrc

angulos quales duobus redis. Ergo, ficut qurcnli

cur triangulus trs angulos quales duobus rlis habeat,


refpondcri non dbet per caufam cjficicntcm, fed diccn-

dum folummodo cam


^7///

c[fe

ternam

&

immutabilem trianin cffc

3o

naturam

ita

qurenti cur Dcusfit, vcl

pcr-

345-246.

Objectiones Quartje.

215
efficiens,

feveret, nulla, vel in

Deo

vel extra

Deum, caufa

vel quaji caufa efficiens {de re enim, non de nomine, dif-

puto),
I

qurenda
cjl

quia ea
5

fed id unumpro rationc afferendum, natura entisjumme perfei.


ejl,

297

10

Unde ad id quod ait V. C..: diclare lumen naturse nullam rem exiflere de qu non liceat petere cur exiftat, five in ejus caufam efficientem inquirere aut fi non habeat, cur ill non indigeat, poflulare", refpondeo petenti cur Deus exijat, non per caufam efficientem refpondendum ejfe^fed nihil aliud qum quia Deus ej,feu Ens injinitum. Et in ejus caufam efficientem inquirenti,
;

refpondendum, caufa
percontanti cur
infinitum
i5 ef,

efficient i

non indigere. Et rurfum


ea enim

ill

non indigeat, refpondendum, quia ens


efl

cujus exiflentia

fua

effentia;

folummodo caufa

efficienti indigere, in
lice t.

quibus exiflentiam

alualem ab cfjenti diflingucre

Quamobrem corruunt qu

verbis citatis fubjungit.

20

Adeo, inquit, ut fi putarem nullam rem idem quodammodo'' elTe poffe erga feipfam quod efl caufa efficiens erga effelum, tantum abeft ut inde concluderem quin e contra ejus aliquam efle caufam primam, ipfius, qu vocaretur prima, caufam rurfus inquirerem; & ita nunquam ad ullam omnium primam deve|

293

nirem''.
25

putarem cujufcunque rei caufam efficientem, vel quafi efficientem, effe qurendam, cujufcunque rei affignat caufam ab ea diverfam inquirerem, ciim evi-

Imd

ver, f

21 contra] contrario {i" dit.),

a.

Page io8,
Voir
t.

1.

t8-22.

b.
c.

III, p. 3?7, 1.4-16.


1.

Page 108,

22, p. 109,

1.

3.

14

OEUVRES DE Descartes.
Jit,

246-247.

dentijfimum mihi
pojfe,

nihil ullo

modo erga feipfum

ejfe

quod

cji

caufa efficiens erga cffeliim.

Monendus

vei-

mihi videtur, ut hc attente diligen-

terquc confideret, quia certo fcio vix ullum Thcologum


reperiri poJfe, qui non e propofitione offendatur, qud
5

Deus afeipfo Jit

tanquam a cauf. LJnicus mihi rejat fcrupulus, quomodo circulus ab eo


pofitive,

&

non committatur,

dum

ait,

non

aliter

nobis conftare,

quje a nobis clare

&

diftinde percipiuntur, vera elTe,


10

quni quia Deus


I

efl''.

Ai nobis conjlare non


nobis clare
299

potej

Deum
;
\

cjje^ niji

quia id a

& evidenter percipitur


ejje,

ergo^ priufquam nobis

conjlet

Deuvi

nobis conjlare

dbet,

verum
videri,
ell

eJjTe

quod-

cunque a nobis clare

& evidenter percipitur.


mihi

Addo quod

exciderat, falfum

quod pro
res cogife enim,

i5

certo affirmt V.

C,

nihil in fe,

quatenus

tans, effe pofTe, cujus confcius

non

fit"".

Per

quatenus

ejl res cogitans, nihil

aliud intelligit
dijlinla ejl.

tem fuam, quatenus a corpore


videt,

qum menAt quis non


confcia non
20

multa

in

mente

eJfe poJfe,

quorum mens

Jit?

Mens

injantis in matris utero habet vim cogitandi


ejl.

at ejus conjcia non

Mitto innumera Jirnilia

De

lis

Quyt:

Theologos morari possunt.


libet
iis

Ut tdiojum Jermonem aliquando abjolvam,


brevitati conjulere,

hic

& res potius

indicare,

qum de

ac-

2 5

curatius dijputare.

Primum,vereor ne quojdam offendat


a.

liberior

hc Phi-

b.

Pa^e 69, Page 49,

I.

i5, etc.

1.

14-18.

17-H9-

ObJECTIONES QuART^.

I ^

lofophandi ratio, qu otnnia revocantur in dubium. Et

fane Author ipfe fatetur in Methodo^, mediocribus ingcniis hanc viam eJfe\periculofam ; fateor tamen hanc invi\

300

diam
5
]

in

Synopji^ mitigari.

erumtamen haud fcio an aliqu prfatiuncul hc Meditatio prmuniri debeat, qu fignijcetur de iis rbus
ferio non dubitari, fed
vel
ut, iis

aliquantifper fepojtis
ut

qu

minimam
firmum
ut loco

&,

hyperbolicam,

Author

ipfe vocat

alio in loco",
10

dubitandi occafionem relinquunt, aliquid


reperiri pofjit, ut de eo ne perviliceat vel tantilluni dubitare. ilnde etiam
:

ita

& fabile

cacifjimo
ft,

quidem

illorum verborum

qud cm Authorem
:

mese originis ignorarem, reponendum ccnferem


rare
i5

igno-

me

fingerem''.

In Meditatione 4, de

Vero

&

Falfo, tnultas ob caufas,


in

quas longum

effet recenfere,

vehenienter optarcm, ut

ipf Meditatione vel in Synopfi

duo fignifcaret.

Primum
10

efl,fe,

dum caufam
illo

crroris inquirit, de illopo-

tifjimum fatagere qui committitur in dijudicatione veri


falfi,

&

non autem de

qui contingit

in

perfecutione boni

&
&
25

mali.

Ciim enim prius illud fufciat ad Au\thoris infitutum fcopum, & qu hc dicuntur de cauf erroris, in graincidant, fi etiam

301

viffimas objeliones

ad poflerius caput

fc cxtendant, prudentia, nif fallor , exigit, & flagitat docendi ordo, cujus Author nofler amantiffimus ef, ut
\

qucunque ad rem non faciunt,


a.

&

altercationibus

anfam

Page

i5,

1,

ia-17, de cette dition

b.
c.

Ci-avant, p. 12 et 16.

d.

Page 89, Page 77,

1.
\.

ly.

i5-i6.

2i6

uvres

de Descartes.
ne,

249-150.

prbere pojfunt, omittantur,


inutiliter

dum

Iclor de fuperfluis

jurgatur, a necejfariorum perceptione retar-

delur.

Alterum quod Authorem nojlrum indicare velim,


Je,

cjl
5

dum

afferit nulli nos rei ajfentiri debere,

nifi

quant

clare

&

dijlince noven'mus,

de

lis

tantm rbus agere,


intelligentiam cadunt,

qu ad
dam;

difciplinas
iis

/pdant

& fub

non verd de

qu adjdem pertinent,

&

ad vitam agen10

itaque Je

damnare opinantium temeritatem, non

prudenter credentium perfuafionem.

Tria enim funt, ut fapienter monet B. Augujlinus,


de
utilit.

credendi,

c.

i5^, velut finitima fibimet, in


:

animis ho;ninum diftindione digniffima


credere, opinari.
302

intelligere,

\Intelligit,

qui cert ratione aliquid comprehendit.

i5

Crdit, qui gravi aliqu authoritate


efTe arbitratur

etiam quod cert

commotus verum ratione non com-

prehendit. Opinatur, qui,


ilimat.

quod

nefciat, fe fcire exi-

Opinari autem duas ob ras turpiffimum


edifcere

efl

qud
fi

20

non

potefl, qui fibi


;

jam

fe fcire perfuafit,

modo

illud difci potefl;

&

par

fe ipfa

temeritas non

bene affedi animi fignum

efl;.

Quod
dida
ritate

intelligimus igitur,

debemus

rationi
|

quod
Hx^c
25

credimus, authoritati; quod opinamur,

errori.

funt, ut intelligercmus nos, retent fide illarum

atiam rerum quas

nondum comprehendimus,

a teme-

opinantium vindicari.
qui dicunt nihil efle credendum,

Nam
a.

fcimus, id
Voir
t.

quod unum cavent nomen opinationis, quod


nifi
1-

3o

III, p. 359,

3.

a5o-23i.

ObJECTIONES QXJARJiE.
eft

llj
fi

fatendum

turpe ac miferrimum. Sed

quis dili-

genter confideret plurimum intereffe, utrum fe fcire quis putet, an quod nefcire fe intelligit, credt ali-

qu authoritate commotus, profeclo erroris manitatis atque fuperbiic crimen vitabit.


\

&

inhu-

Et paulo pojl, c. 12, fubjungit : Multa polTunt arferri, quibus oflendatur, nihil omnin human focietatis incolumc rcmancre, fi nihil credere flatuerimus, quod non potucrimus tenere perceptum. Hue ufque
lo

303

Auguj{inus).

Quanti momenti
multi, hoc tempore

fit

Virum C.

Iic

diflingucre,

ne

ad impietatan

proclives, illius vcrbis

ad everjionem fidei abuti poj/inl,


dent i judicabit.
i5

ipfe facile

pro fu pru-

Veriini,

quod maxime Theologi.s ojfendiculo fore pr-

video, cj quod,

fecundum Viri

dogmata, falva

&

int-

gra remanere non pojje videantur, qu de facrofanclis


al taris myjeriis docet

E ce lefia.
remanere
:

Fide enim credimus, ablaid ab Eucharijlico pane panis


20

fubftanti, fola

illic

acci\dentia

ca autem funt

exlenfio, figura, color, odor, fapor,


litates.

alique fenfiles qua-

Qualitates fenfiles nullas

ejje piitat

Vir

C, fed

tan-

tummodo
25

varias

corpufculorum nobis adjacentium moillas impreffioncs

liones,

quibus varias

percipimus, quas

deinde coloris, faporis, odoris nominibus appellamus

ReJiant\ergo figura, extenfio, mobililas.

At

negal Author

304

facultates illas abfque aliqu fubfianti cui infini, pojfe


6 L'alina ne commence qu'aprs fubjungit {i"dit.),
caloris {i" dit.).

26 coloris]
iS

uvres.

II.

2i8
intelLigi,

OEUVRES DE Descartes.
nec proindc eliam ahfque
ill

^.s.osj.

exijlerc

quod

cliam repetit in refponfione ad Tlieologum^.

Nec

agnofcit, inter illas affeiones

&

fubjlantiam, di-

Jlinclionem nifi formalem'', qii fufficere non videtur, ut


qii fie dijinguuntur, a fe invieem etiam divinitiis feparentur.
5

Non

dubito quin, qu pietate

eji

Vir Clarijfimus, id

attente diligenterque perpendat,


cet ineiimbendum, ne, citni

& fummo fibi Judio judi&


cujus
\o

Dei caufam advcrfus impios


authoritatefundat,
vitani,

agere meditatur,fidei,
bencficio

illius

immortalem illam

qam hominibus perfpcrat,

fuadendam fnfcepit, fe confecuturinn


periculuni creafe videatur.

aliqu

re

a5

IIRESPONSIO
AD Q.UARTAS OBJECTIONES.
iS

Non

potuilTcm optarc magis perfpicacem, nec fimul


fcripti

magis officiofum
llfli

illum elle expcrior cujus


:

qum animadverfioncs ad me mimei examinatorem


agit,
;

tam humaniter enim mecum


v?v:

ut

ipfum

&
20

mihi

caufa: favere facile percipiam


illa

0(:

nihiiominus

oppugnat circumfpcxit, tamque intime pervidit, ut ipcrem etiam in reliquis nihil ejus aciem cffugifle; ac pra^terea tam acute illa urgct qusc judicavit efle minus probanda, ut non verear ne quis

tam accurate

qua;

a.

l*ai;e 120,
//>.",
I.

1.

24. etc.

b.

/5.

=52-3i3.

Quarts

Responsiones.

219
;

exiftimet illum

quicquam i^raticC cauf diffimulalTe ideoque non tam moveor lis qu?s objecit, qum gaudco qucd in pluribus non adverletur.
Rcfponfio ad

primam partem,

306

de natur mentis human.

Non hc morabor in gratiis Viro Claiiffimo agendis, qud me divi Auguftini authoritatc adjuvarit, rationefque meas
ita

propofuerit, ut timere vidcrctur ne

non
10
I

fatis fortes aliis

apparerent.

Sed primm dicam ubinam probare cperim quo pad:o, ex eo quod nihil aliud ad mcam cjfentiain (hoc cft
ad effcntiam folius mentis) pertiucrc cognofcam, prterquam qiiddfim res cogitans,fequatur nihil eliam aliud
rvera ad illam pertinerc'
:

nempc

ubi probavi

Dcum

i5

exiftere,

ego

Deum fcilicet clare & diftinde ut


enim multa
illo in

illum, qui poteil


poflibilia

omnia qu

cognofco.
que

Etfi

forte in

me

verto (ut rvera

loco

nondum adfupponebam me nondum


fint

advertere
20

mentcm habere vim corpus movendi,

vel

illi

effe fubflantialiter

unitam), quia|tamen id quod ad-

307

verto, mihi fufficit ut

cum hoc

folo fubfiftam, certus

fum me a Deo
pertinere.
25

potuifle creari abfque aliis qucC


ifla alia

adverto, atque ideo

non ad mentis eifentiam non


elfe poteft,
;

Nihil

enim eorum
fit

fine

quibus res aliqua

mihi videtur in ejus eflenti comprehendi


vis

& quamproprie
unita.

mens

de effenti hominis, non tamen

efl;

de effenti mentis, qud


a.

humano

corpori

fit

Page 199,

1.

10-12

220

uvres
etiim eft

de Descartes.

253-254.

Dicendum

quo fenfu intelligam,

dijindio-

nem realm non inferri, ex eo quod una res abfque ali concipiatur per ahftralionem intellecs rein inadquate concipientiSjfed tantm ex eo quod nnaquque res abfque
ali complte fve ut res complta ijitelligatur'^.
5

|Neque enim
eft,

exiftirno

adaequatam
fit

rei

cognitionem

hc requiri, ut Vir C. affumit; fed in hoc differentia

quod, ut aliqua cognitio

adquata, debeant in

e contineri
re cognit
;

omnes omnino

proprietates qu?e funt in

lv

idcirco folus eft

Deus qui novit

le

habere

"o

cognitiones rerum
308

omnium

adaequatas.

autem creatus, etfi forte rvera habeat rerum multarum, nunquam tamen poteft fcire fe habere, nifi peciiliariter ipfi Deus revelet. Ad hoc enim
|Intelleclus

ut habeat adiequatam alicujus rei cognitionem. requiritur

'^

tantm ut
;

vis

cognofcendi quie in ipfo


facile fieri potft.

eft ada;-

quet iftam rem


fe

quod

Ut autem
ut
;

fciat

illam habere, five


re,

Deum

nihil

amplius

pofuift'e in

ilh'i

qum

id

quod cognofcit, oportet

fu

vi

cognofcendi adiequet infinitam Dei potftatcm^'


fieri

quod

20

plane rpugnt.
ver, ad

cognofcendam diftinclionem realem inter duas res, non requiritur ut noftra de iis Cognitio fit adrequata, nifi poflimus fcire ipfam efife adquatam fed nunquam pofTumus hoc fcire, ut mox didum eft; ergo non requiritur ut fit ada^quata.

Jam

^5

Ilaquc ubi dixi, non fujficere qud una res abfque ali
b

Aprs

intclligatur,

non

la

multarum,
adivquatas

siipplcc- cognitiones
(l.

lignei'j'
a.

Ci.iil.).

i3.1/nv5 rerum
1.

i / ci-dessus k

Page 200,
Voir
t.

6-19.
i.^i.

b.

V,

p.

254-256.

QUART.4i:

ReSPONSIONES.

221

intelligaiur per abjlralionein intellccs


concipientis^,

rem inadqiiate

non putavi inde


|

poffe inferri, ad diftin-

lionem realem requiri cognitionem adquatain, fed tantm cognitionem, quam nos ipfi per abftraclionem
5

non reddercmus /7zaii<z'^Ma/a;;/. Longe enim aliud ell, cognitionem aliquam efl'e plane adaequatam, quod nunquarn certo fcire poflumus an fit verum, nifi a Deo reveletur & aliud,
jintellls
;

309

eoufque
lo

efle

ad?equatam,ut a nobis per abftraclionem

intelleds inadaequatam non reddi percipiamus.

Eodemque modo, cm dixi rem intelligendam elTe complte, fenfus non erat intelledionem debere efTc adtquatam, fed tantm rem fatis debere intelligi, ut
fcirem efle completam
i5

Quod tam
putabam
ut
efl'e

ex antecedentibus

qum

ex fcquentibus

maniicftum
iis

diftinxcram enim paulo

ante entia incomplcla a complclis, dixeramque requiri

unumqiiodque ex
ens per fe

quae realiter diftinguuntur, lanintell igatur^\

quam
20

&

ab omni alio diverfum


fenfu

Poftea ver,

eodem

quo

dixi ;c complte intcl-

25

me etiam intelligere mentem ejje rem completam^ fumendo fcilicct intelligere complte & intclligere efl^e rem completam, in un & edem fignificatione. Scd hc mrit qua;ri potcft quidnam in|tclligam per rem completam, ^ quomodo probem fuj/icere ad dijUnclionem realem, quod du res tanquam complet una
ligere quid fit corpus, ftatim fubjunxi
,
I

310

abfque ali inielligantur.


a.

b.
c.

Page 200, Page 120, Page 121,

1. 1.
1.

6, etc.

18 et

1.
1.

22-23.
lo.

6-7

et

222
Itaque ad
nihil aliud

CEUVRES DE DeSCARTES.

S-sS;.

primum refpondeo, me per ran completavi intelligere, qum fubftantim indutam iis
ut ex
iis

formis

five attributis, quse fufficiunt

agnofcam
5

ipfam
alibi

effe

fubftantim.
fubftantias immdiate cognofcimus, ut

Neque enim

notatum eft, fed tantm ex eo qud percipiamus quafdam formas five attributa, quse cm alicui rei debeant ineffe ut cxiftant, rem illam cui infunt vocamus
Subjlantiam.
Si

ver poftea eandem illam fubftantim fpoliare veliis

lo

lemus

attributis ex quibus illam

cognofcimus, om;

ncm noftram de

ipf notitiam deftrueremus

atquc
fed

ita

verbaquidem aliquade ipf polTemus proferre,

non
5

quorum fignificationem clare & diftinde perciperemus. Non ignoro quafdam fubftantias vulgo vocari incomplcUis.
elfe
311

Sed

fi

dicantur incomplets, qud per


rcslper

fe fola)

non

poflint, fateor

mihi contradidorium videri,


eft, eft,

ut fint fubftanti, hoc

fe fubfiftentes, c^

fimul incomplete, hoc


lentes. Aliter

per fe fubfiftere non vapoft'unt fubftantice

autem
|

dici

incom-

20

quatenus funt fubftanti, nihil quidem habeant incomplet!, fed tantm quatenus refcruntur ad aliquam aliam fubftantim, cum qu unum
pletx, ita fcilicet ut,

per

fe

componuni.

Ita

manus

eft

fubftantia incompleta,
;

cm

refertur

25

ad totum corpus cujus eft pars fed eft fubftantia complta, cm fola fpedatur. Et codcm plane modo mens
e<:

corpus funt

fubftanti;v;

incompleta:,
fed,

cm
fola:

referuntur
fpedatcc,
3o

ad

hominem qucm componunt;


poirmnu;, 2'
c.iil. et

funt completiv.
i3 ruHcniLis

l'cirotn

polTimus.

237-258.

QjJART/E ReSPONSIONES.
effe

22

Quemadmodum enim

extenfum,

divifibile, fi-

guratum &c., funt formse

five attributa, ex

quibus

agnofco fubflantiam illam quse vocatur corpus ; ita effe intelligentem, volentem, dubitantem &c., funtformse, ex quibus agnofco fubftantiam quae vocatur mens; nec

minus

intelligo fubftantiam cogitantem effe

rem comsia

pletam,
I

qum fubftantiam extenfam. Nec ullo modo dici poteft id quod Vir
enim genus
poffit intelligi fine

C. fubjunxit,
^
;

corpus forte fc habcre ad mentem,Jicut genus adfpeciem


10 etfi

hac vel
ullo

ill diffe-

renti fpecific,
fine

non

poteft

tamen

modo

fpccies

gnre cogitari.
cauf, facile intelligimus figuram,
ifta

Nam, exempli
nihil
i5 fit

cogitando de circulo (quamvis

intelledio

non

diftincla, nifi
|

ad fpecialem aliquam figuram refe-

ratur, nec de re complta, nifi

naturam corporis com-

prehcndat)

fed nullam circuli differentiam fpecificam

intelligimus, quin fimul de figura cogitcmus.

Mens autem diftinde


20
ficit

& complte,

five

quantum

fuf-

ut habeatur pro re complta, percipi poteft, fine


iis

ull ex

formis

five attributis,

ex quibus agnofcimus

corpus

effe

fubftantiam, ut puto
;

me

in

fecund Mcdita-

tione fatis oftendifie

corpufque intelligitur diftinde


iis
:

atque ut res complta, fine


2 5

quae pertinent

admentcm
conjci,

Hic tamen urget Vir C.


pojjit

etfialiqua

me notitiaparari
no313

ahfque noliti corpo\ris, non ta?nen inde


illam cjfe completam
falli,

tiliarn

&

adquatam,

ita

ut certus

Jim me non

dum ab
la ligne

cjjenti
(/"

me corpus cxcludo^\

28 Aprs excludo,
a.

dit. seule).

Page 201,
Ibid.,
1.

1.

5-6.

b.

19-22.

24

uvres

de Descartes.

ass-aSg.

Remque
fcripti,
effe

dclart exemplo trianguli femicirculo in-

quem poflumus

clare

&

diftincle intelligere

redangulum, quamvis ignoremus, vel etiam negemus, illius bafis quadratum sequale effe quadratis nec tamen inde licet inferre, dari pofe laterum triangulum, cujus bafis quadratum aequale non fit qua;

dratis laterum.

Sed quantum ad hoc exemplum, multis modis differt


a re propofit.

Nam

primo, quamvis forte triangulus fumi

poffit in

lo

concreto pro fubllanti fguram habentetriangularem,


certe proprietas habendi
dratis laterum,

quadratum
;

bafis ?cquale qua|

non eft fubftantia nec proinde unumquodque ex his duobus pote(l intelligi ut res complota, quemadmodum intelliguntur Mens & Corpus ; ncc quidem potell rt'.v ocari, eo fenfu quo i\\\ fatis cjfc qud pojjim unam rm (nempe rem completam)
abfque allerd intelligere,
verbis quse fequebantur
tates,
:

i5

314

(S"c.

% ut

fit

ma|nifefium ex
in

Prterea invenio

me facul20

&c.

''.

Neque enim

iflas facultates dixi effe res,

fed ipfas accurate a rbus five fubltantiis dirtinxi.

Secundo, quamvis clare


ligere triangulum

i.^

diilinde poffimus intelefi^e

redangulum, abfque eo qud advertamus cjus bafis quadratum a.^quale effe quadratis laterum, non tamen ita poffumus clare intelligere triangulum in quo bafis quadrain femicirculo
7

2S

ligne [2' dit. seule).

Aprs laterum, non la Aprs

2' cditA.

20 Aprs

&.C., 2
1

la

ligne

i" dit. seule).

Aprs

propolit, non la ligne [i" et


a.
L-

d'ilXinxi,

mme remarjue.

Page
Ibid.,

;8,
1.

1.

40.

21.

259-260.

Quarts

Responsiones.

22^

tum

fit

sequale quadratis laterum, quin fimul adverta-

mus

effe

redangulum. Atqui
fine

& mentem
diftin(Ete

fine corpore,

&
5

corpus
Tertio,

mente, clare
poflit,

&

percipimus.
in-

quamvis conceptus trianguli femicirculo


haberi

fcripti talis

ut in eo sequalitas inter qua-

dratum bafis & quadrata laterum non contineatur, non potefi: tamen haberi talis ut null^ proportio inter bafis quadratum & quadrata laterum ad hune triangulum pertinere intelligatur ac proinde, quamdiu
;

10

ignoratur qualis
j

fit

ifta

proportio, nulla de eo poteft

negari, nifi
|

quam

clare intelligamus ad ipfum


aequalitatis

non

3i5

pertinere

quod de proportione

nunquam

poteft intelligi. Sed nihil plane in corporis conceptu

i5

quod pertineat ad mentem nihilque in conceptu mentis, quod pertineat ad corpus. Itaque, quamvis dixerim,/tm effe qud poiffim unam rem abfque altcr clare & dijlhicle inlelligere &c., non
includitur,
;

ideo poteft fubfumi


triangulujn,
2o

at clare

&

dijincle intelligo

hune

&c.\ Primo, quia proportio


quadrata laterum non
eft

inter quadra-

tum

bafis

&

res complta.

Secundo, quia non clare

intelligitur ifta proportio

sequalitatis, nifi in triangulo reftangulo. Tertio,

quia

nequidem triangulus diftinde poteft


getur proportio quse
i5

intelligi,

fi

ne-

eft inter

quadrata ejus laterum

& bafis.
Sed jam dicendum
3

eft

quo palo ex hoc folo qud


pleta,
{

ligne
Vigi,

Apres percipimus, non la -y dil.) 3 Aprs intcl(


.

la ligne {2"

et 2' ddit.).

.redangulo, la ligne " dit. seule) La 2' dit. laisse,


.
. .

comme

l'ordinaire,

un petit

19, 20, 22,


a.

Aprs
1.

&.C.,

...com-

intervalleen blanc.

Page 202,

16.

(Elvues. h.

29

20

uvres

de Descartes.

260-261.

unam fubjlantiam abfque altra clare & gam, cer'lus fim unam ab ali excludi^
816

dijline intelli-

Nempe
hoc
eft

hsec ipfa efl

noo fubjanti, qud per


\

fe,

abfque ope uUius altcrius fubftantia}

poffit
5

nec ullus imquam qui duas fubflantias per duos diverfos conceptus percepit, non judicavit illas
exiftere;
elle realiter diflindas.

Ideoque,
fiviflem,

nifi

certitudinem vulgari majorcm quse|

contentus fuilTem oftendille, in fecund Me10

Mentem ut rem fubfiftentem intelligi, quamvis nihil plane illi tribuatur quod pertineat ad corpus, &L vice verf etiam Corpus intelligi ut rem fubliftentem, etfi nihil illi tribuatur quod pertineat ad mcntem. Nihilque amplius addidiflem ad demonrtrandum mentem realiter a corpore diftingui quia vulgo res omnes codem modo fe habere judicamus in ordine ad ipfam vcritatem, quo fe habent in ordine ad noftram perAX.-<\XionQy
:

i5

ceptionem. Sed, quia intcr hyperbolicas


tiones,

illas

dubita-

quas

in

nique proceffit
veritatem
elle
317

prima Meditaiionc propofui, una cout de hoc iplo (nempe qud res juxta
quai es ipfas pcrcipimusj certus

20

fint taies

authorem meit^ originis igriorare me fupponcbam, idcirco omnia qua; de Dco & de

non

pofl'em, quandiii

veritate in terti, quart

& quint
in fext
ligue

Meditatione

fcripfi,

confcruni ad conclufionem de reali mentis a corpore


llindione,
1

di-

25

quam demum

Meditatione perfeci.
/'''
1

Aprs cxcludi, nmi la lifi)ie {y cdit.\. 7 Apres dillinctas.

dit. seule).

kj pri-

ma
varit

-j'

dil..

crrala). Aiipara2' dil..

la

ligne

ti" dit.

seule].--

\iict.\ndi\ (/"' el

17-iN Aprs perceptioncni, la


a.

Pape ;8,

I.

4-0

25!-2r.2.

QUART.T-,
ait

ReSPONSIONES.

227

Atqui,
infcriptum

VirC,

intelligo

triangiilum femicircido
hajia

abfqiie eo

qudd fciam cjus

quadratum
ille

quale

e[fe qitadratis

laterum\ Im, poteft quidem


etfi

triangulus intelligi,
5

de proportionc qu?e

eft inter

quadrata

ejiis bafis

&

laterum non cogitemr; fcd non

poteft intelligi ipfam de eo effe

negandam. Contra

ver de mente, non

modo

intelligijmus illam effe fine


illa
;

corpore, fed etiam omnia


nent, de ipf poffe negari
10

quee ad corpius perti-

hsec

enim

eft

natura fub-

ftantiarum, qiid fefe

mutu

excliidant.

i5

Neque mibi advcrfatur,qud VirC. adjunxit, mirum non effe, fi, dum ex eo qudd cogitem colligo me cxifiere, idea quam hoc paclo efbrmo, me tantm reprfentet ut rem cogitantem ^\ Nam eodem modo, cm naturam corporis examine, nihil prorfus in e reperio quod rcdoleat cogitationcm. NuUumque majus argumentum diftindionis inter duas res haberi poteft, qum
|

3i8

20

qud in utramvis nos convertamus, nihil plane in ipf deprehendamus quod ab altra non fit diverfum. Non ctiam video qu ratione hoc argumentum nimis probel". Nihil enim minus dici poteft, ad oftcndcndum unam rem realiter ab altra diftingui, qum qud per
divinam potentiam
pofllt

ab ipf feparari. Satifquc

di-

ligenter cavere mihi vifus fum, ne quis ideo putaret


25

hominem
3

ejfe

folm animum ulenlem corpore 'K


la
lii^nie

Nam

in

Aprs laterum,
cdit. seule).

(i"

[i'' dit.).

14.

quidem
17.

dam,
(i'''

6 Aprs
1.
1.

omis negan-

25 Aprs
1

la ligne (/"' dit. seule).

corpore, la ligue

dit. seule).

a.

b.
c.

Page 202, Page 20?,


Ib.,
1.

6-9.

d. Ib.,\.

18-19

28

OEuVRES DE DeSCARTES.
fext Meditatione, in

a6-263.

edem
illi

qu egi de

diftinlione

mentis a corpore, fimul etiam probavi lubftantialiter


effe

unitam
Atque,

ufufque fum rationibus, quibus non

memini me
le^ilie.

ullas ad

idem probandum
ille

fortiores alibi
5

quemadmodum
elle

qui brachium ho-

minis dijceret
31!)

lubftantiam realiter a reliquo ejus


|

corpore diftindam, non ideo negaret illud idem

ad

hominis integri naturam pertinere; nec qui

dicit

idem
lo

brachium ad hominis integri naturam pertinere, ideo dat occafionem rufpicandi non polTe illud per fe fublifterc
;

ita

nec mihi videor nimium probaffe, often-

dendo nientem abfque corpore elFe polie, nec etiam ni mis parum, dicendo illam effe corpori fubftantialiter unilam, quia unio illa fubftantialis non impedit quominus clarus & diftinclus lolius mentis tanquam
rei

i5

complota} conceptus habeatur. Ideoque

dilTert a

conceptu fuperficiei vel linec^e^que


nili,

multum non ita ut

res complctic poffunt intelligi,

prter longitudiiis

nem &

latitudinem, etiam profunditas

tribuatur.
20

320

Nec denique, ex eo qud vis cogitandi Jit m infjiitibu.s fopita, in amentibiis non quidem extincla^\ fed perturbata, putandum cft illam organis corporcis ita effe affixam, ut ablquc iis exiftcre non poffit. Ex eo cnim qud expcriamur fa^pc ab iplis cam impcdiri, nullo modo fcquiiur ab iifdem produci; nequc hoc ull, vel minim, ralionc probari poteA. Vcrumtamen non inficior ardam illam mentis cum
corpore conjunclionem, quam fenfibus affidue cxpeb
a. b.

25

Aprx

Icgiffe,
I.

la li^iie

'/'

edil. seule).

Pa;c 2o3,
l'ai^c

27.

i04,

I.

10-12.

263-265.

QUART^E ReSPONSIONES.

229

rimur, in cauf effe cur realem ejus ab ipfo diftindio-

nem non fine attenta meditatione advertamus. Sed, meo judicio, qui frquenter ea quae in fecund Mej

dida funt apud fe revolvent, facile fibi perfuadebunt, mentem non diftingui a corpore per folam fdionem, vel abftradionem intelleds, fed ut rem
ditatione

diftindam cognofci, quia rvera diflinda


Nihil refpondeo ad
illa

eft.

quae de animae immortali-

10

i5

20

non adverfantur. Sed quantum ad animas brutorum^', etfi earum confideratio non fit hujus loci, nec fine totius Phyficae tradatione plura de ipfis dicere pofiim qum quae jam in differtationis de Methodo parte quint explicui*^, ne tamen omnin nihil dicam, maxime notandum mihi videtur nullos motus fieri pofle, tam in brutorum corporibus qum in noftris, nifi adfint omnia plane organa, five infl;rumenta, quorum ope iidem etiam in machina peragi poffent adeo ut nequidem in nobis ipfis mens immdiate moveat membra externa, fed dirigat tantm fpiritus a corde per cerebrum in mufculos fluentes, eofque ad certos motus determinet,
tate Vir C. hc adjecif, quia mihi
|

321

cm

ex

fe

ifti

fpiritus ad

multas adiones diverfas


a

aeque facile applicentur. Plurimi vero ex motibus qui


in nobis fiunt, nullo
25

pado

mente dpendent

taies

funt pulfus cordis, ciborum codio, nutritio, refpiratio


j

dormientium, atque etiam


2 Api's

in vigilantibus ambulatio,
explicui,

advertamus,

la

H-

mme remarque.

gne [i"
a.

dit. seule).

i3

Aprs

20 Aprs applicentur, idem.

Page 204,
1.

1.

i5.

b. Ib.,
c.

29.

Disc, de la Mth., p. S-Sg de cette dition.

2J0
cantio

uvres

de Descartes.
fiunt

265-266.

&

fimilia,
illi

cm

animo non advertente.

Cmque

qui ex alto decidunt,

manus
vifio

in

terram

praimiitunt ut caput tueantur,


rationis id faciunt, fed

nullo fane confilio

tantm quia

impendentis
5

322

cerebrum ufquc pertingens, fpiritus animaies in nervos mittit, eo modo quo necefle eft ad hune motum, vel mente invita, & tanquam in machina, producendum. Cmque hoc in nobis ipfis pro certo experiamur, quid eft quod tantopere miremur, fi lumen
cafs, ad
I

c liipi

corporc in ovis oculos reflcxum'^


fug.T in ipf

eandem habeat

10

vim ad motum

excitandum ? Jam ver, fi velimus uti ratione ad dignofcendum an aliqui brutorum motus fimiles fint iis qui peraguntur in nobis ope mentis, vel
iis

tantm qui a

folo fpii5

rituum influxu
tur

& organorum

difpolitione dpendent,

confiderandae funt differentiequaiinteripfos reperiun-

nempe ill?e quas in parte quint DiiTertationis de Methodo explicui, non enim alias puto inveniri tuncque facile apparebit, omnes brutorum acliones iis
:

tantm

ope mentis a nobis fiunt. Unde concludere cogemur nullum plane in ipfis principium mots a nobis cognofci, pr?eter folam difpofitionem organorum, & continuum afflu|xum fpirituum, qui a calore cordis fanguinem attenuantis producuntur. Simulque advertemus nihil nobis antehac occafionem dediife aliud ipfis affingendi, nifi tantm
fmiiles efte quae fine ull

20

25

33

quod
prius,
1

illa

duo prin|cipia mots non diftinguentes, cm quod a folis fpiritibus & organis dcpendet, in

i''

Apres advertente, la Ufue S Aprs proCiiit. sctiU'i.

duccndiim, vicme remarque.


21

Aprs

luint,

iiieiii.

a.

Pai;c 20?,

1.

8-y.

266-267.

QUARTiE ReSPONSIONES.

2JI

brutis,

tanquam
mente,

in nobis, effe videremus, aliud etiam


five cogitatione, conflit, ipfis ineffe

quod

in

inconfulte crederemus. Et fane quidquid ita nobis ab

ineunte aetate perfuafimus, quantumvis poftea falfum


5

effe rationibus ollendatur,

non tamen

facile, nifi diu

&

frquenter ad rationes
noftr deletur.

iftas

attendarnus, ab opinione

Rejponjo ad alteram partem,


de Deo.
10

Hadenus argumenta Viri Cl. diffolvere, ejufque impetum fuftinere conatus fum deinceps, ut ii qui cum fortioribus pugnant, non direde ipfi me oppo;

nam, fed ab idu potius declinabo. De tribus tantm agit hac in parte, qu
i5

facile pof-

funt admitti, prout ipfe

illa intel|ligit;

fed quce fcrip-

feram, alio fenfu intellexi,


videtur.

qui

verus etiam

mihi

Primum
I

eft,

qud qudam ide materialiter

Jint

324

falf''',

20

hoc efl, ut ego interpretor, qud taies fmt, ut judicio materiam prsebeant erroris. Ille ver, ideas formaliter fumptas confiderando, nullam in iis falfitatem effe contendit. Alterum eft, qud Deus fit a fe pojitive, & tanquam a caufd^; ubi tantm intellexi rationem, propter quam

25

Deus non indiget ull cauf efficiente ut exiftat, fundatam effe in re pofitiv, nempe in ipfmet Dei immen.3
a.

Apres crederemus,
Page 206, Page 208,
1.

la ligne

(/"

dit. seule).

8-g.
i2-i3.

b;

1.

2)2
fitate,

uvres
qu
nihil

de Descartes.
effe poteft. Ille

2G7-268.

magis pofitivum

vcro

non produci, nec confcrvari, per pofitivum aliquem caufse efRcientis influxum; quod
probat
a fe

Deum

plane etiam affirmo.

Tertium denique
pojffit

eft,

qud
;

nihil in menle nofir effe

cujus non fimus confcii"

quod de operationibus
ait,

intellexi,

&

ille

de potentiis negat.
J

Sed, ut fingula diligentius exequamur, ubi


frigus
illud
eft
325

fit tantiim frivatio, nullam pojffe dari ideam


^

qu
10

tanquam rem pojtivam reprfentet^

manifeftum

ipfum agere tantm de ide formaliter fumpt. Nam, cm ipf idea fint form quae|dam, nec ex mate-

componantur, quoties conlderantur quatenus aliquid repraefentant, non materialiler, (ed formaliter fumuntur fi ver fpedarentur, non prout hoc vel illud
ri ull
|
;

i5

repr3efentant, fed

intelleds, dici
fed tune nullo

tantummodo prout funt operationes quidem poflet materialiter illas fumi,


veritatem vel falfitatem objedoillas alio

modo

rum

refpicerent.

Nec ideo mihi videtur


fit

fenfu
ex20

materialiter falfas dici pofTe,


plicui
:

qum eo quem jam

nempe

five frigus

res pofitiva, fivc privatio,

habeo ideam, fed mancl in illa quam femper habui quamquc ipfam dico mihi prbere materiam erroris, fi verum fit frigus effe privationem & non habere tantum realitatis qum calor; quia, utramque ideam caloris iS: frigoris confiderando prout ambas a fenfibus accepi, non pofTum
idcirco de ipfo
;

non aliam me eadem

25

II

Apfs fumpt,

la

(I"
a.

dit. seule).

17.

lif^ne

{i"

dil.^.

ig

Aprs rclpicc-

iG funt omis

rcnt, la ligne {1" dit. seule).

b.

Page 214, Page 206,

I.

1.

16-18.

68-269.

QuARTi: ReSPONSIONES.

2J)

advertere plus mihi realitatis per

unam qum
;

per alte-

ram exhiber! Nec fane judicium cum


dixi
5

ide confudi^

nam

in

hac

rcperiri falfitatem viaterialem, in illo ver


|/b/-;/za//.v.
,

non
326

poteft elTe nifi

Cm autem'ait Vir C.
prouL
cj

idcam frigoris ejjefrigus ipfum


arbitrer

nbjeclive in intelleclu^\ diftindione


:

10

hoc enim frepe contingit in ideis obfcuris & confufis. inter quas hit caloris 0^ frigoris funt numeraiid, ut ad aliud quid rcferantur qum ad id cujus rvera idccc funt. lia, fi iVigus fit tantm privatio, frigoris idca non cil frigus ipfum, prout cft objective in intcUcdu, fed aliud quid quod pcrperam pro

opus

cffe

ift
i5

privatione fumitur

nempe

cft

fenfus

quidam nul-

lum habens eftc Neque eft par


cft

extra intcUedum.
ratio de ide Dci, faltem de ill quae

clara

e^'

diftinda, quia dici


fit

non

poteft ipfam referri

ad aliquid cui non


confufas
20

conformis.

Quantum autem ad

Deorum

ideas qua; ab idololatris effinguntur,

non video cur non etiam materialiter falfaa dici poffint, quatenus falils ipforum judiciis materiam praebent. Quanquam fane liku qu3C vel nullam vel perexiguam judicio dant occafionem erroris, non tam merit materialiter falfcE dici videntur,

qum

quse

magnam

327

25

unas autem majorem qum altras erroris occafionem priebere, facile eft exemplis declarare. Neque enim
b

Aprs ioxmoWs, non


et
2''

laligiie

18

{i"

edit.).

11 Ap/-s l'unt,
.

marque.

la

ligne {i" dit

seule).

Apres conformis, mme re21, 26, aprs pr-

bent, ...declarare, idem.

a.

Page 206,
Ib.,
1.

1.

18.

b.

19-20.

uvres. U.

3o

34
eft in

OEuvRES DE Descartes.

369-270.

tanta

confufis ideis ad arbitrium mentis effidis


eft in iis

(quales funt ideae falforum Deorum), quanta

qu

a fenfibus confuf adveniunt, ut iunt ide coloris


;

quidem, ut dixi, verum fit illas nihil reale exhibere. Omnium autem maxima eft in ideis quse ab appetitu fenfitivo oriuntur ut idea litis in hydropico, nunquid rvera ipii materiam prbet erroris, cm dat occafionem judicandi potum (ibi efl'e profuturum, qui tamen fit nociturus ?
frigoris
:

&

At
I

petit Vir Cl.

quidnam mihi exhibeat


:

illa frigoris

10

idea,

quam

dixi materialiter falfam effe

Si enim, in-

quit, exhibet privationem, ergo vera eji; fi ens pofitivum,

non

efi

ergo frigoris

idea"".

Rede, fed propter hoctan-

tm

illam materialiter falfam appelle, quod,

cm

fit
i5

obfcura
328

&

confufa, non poifim dijudicare an mihi

quid exhibeat quod extra fenfum


;

meum

fit

pofitivum,
\

necne ideoque occafionem habeo judicandi efl'e quid pofitivum, quamvis forte lit tantm privatio. Nec proinde quaeri dbet, qu fit caufa illius cnlis
pofitivi objcCivi, unde fieri ajo ut materialiter falfa
illa
fiit

20

idea^

quia non ajo illam

fieri

materialiter falfam

ab aliquo ente pofitivo, fed a fol obfcuritate, quiu

tamen ens aliquod pofitivum habet pro fubjedo,

nempe fenfum ipfum.


quidem ens ego fum res vera
Et
iftud pofitivum in
;

me
qu

eft,

quatcnus

25

obfcuritas ver,

fola mihi dat

occafionem judicandi iftam ideam fcnfs frigoris re5

Aprks exhibere,

la

ligue (;" cdit. seule).

l'i

Aprs idea,

mme remarque.
a.

Page 207,
1.

1.

19-20.

b. Ib.,

21-22.

^70-271.

Quarts

Responsiones.

2<

prsefentare

objedum aliquod

extra

me
fit

pofitum, quod

vocetur frigus, non habet caufam realem, fed inde

tantm
5

oritur,

qud natura mea non

omni ex parte

perfda.

Neque hoc uU ratione fundamenta mea convellit. Vererer autem ne forte, quia in legendis Philofophorum libris nunquam valde multum temporis impendi, non fatis ipforum loquendi modum fcquutus fim, cm
|

10

i5

materiam pr?ebcnt erroris, niaterialiler falfas efle, nifi apud primum authorem qui mihi jam incidit in manus, vocem materialiter in edem fignificatione fumptam invenirem nempe apud Fr. Suarem, Metaphyficse difput. 9, fedione 2, numro 4. Sed pergamus ad ea qua; V. C. omnium maxime reprehendit, mihi autem minime omnium reprehenfione
dixi ideas, quse judicio
|

329

digna videntur, nempe ubi

dixi, licere nohis cogilare


ipjius

Deum quodam modo


quod eau fa
20

idem prflare rcfpeclu fui

efficiens rcfpeclu fui effeels".

Hoc enim

ipfo

negavi illud quod Viro Cl. durum videtur

&

falfum,

nempe qud Deus

fit

caufa efficiens

fui ipfius, quia,

dicendo idem quodammodo prjare, oftendi


exiftimare idem effe;

me non

&

pr^emittendo verba, nobis om-

nino licet cogitare, fignificavi


25

me

hsec

tantm propter

imperfedionem intelleds humani fie explicare. Sed & in reliquo fcripto idem ubique confirmavi nam ftatim ab initio, ubi dixi, nullam rem exijerc in cujus
;

caufam efficicntcm non


19, 25,

liceat inquirere,

addidi,
e'dit.

vel, fi

Aprs effeds,
1.

explicare, la ligne [i"

seule).

a.

Page 208,

14-16.

2^6
non habcL cur
330

uvres
ill

de Descartes.
pojulaj'c''
\

171-27?.

non indigca,

quec vcrba

fatis

indicant mej pu|taie aliquid cxiftcre

quod cauf
ejjc lanlani

efficiente

non
?

indigeai. Qiiid

autem
in

taie effe potefl

pi\Tter

Deum

Dixique paul'poft,
ni

Dco

&

tam incxliaujlani potentiam,

nulliu.s

unqiiam ope

egueril ut cxijlcrel, neque etiam nunc egcat ut confervetin\ alqiic cidcofit

quodammodo

fui caufa

ubi verbum,
intelligi, fed
five
illa
10

u caufa. nullo

modo

de efficiente poteft

tantm qiid inexhaufta Dei potentia fit caufa ratio propter qiiam cauf non indiget. Cmque
inexhaufta potentia,
five eflenti

immenfitas

maxime pofitiva, quam Deus non


idem
dici

idcirco dixi rationem five

quamcaufam ob
fit

indiget cauf, elfe pofilivam.

Quod
i5

non poftet de ull re finit, quamvis in fuo gnre fumme perfed; fed fi diceretur elfe a fe, hoc tantm intelligi poflet ngative, quoniam nulla ratio a pofitiv ejus natur defumpta afterri polfet, propter quam intelligeremus ipfam cauf efficiente non indigere.
331

Atque eodem modo, in omnibus aliis locis, ita contuli caufam formalem, five rationem ab effenti Dei petitam,. propter quam ipfe cauf non indiget ut exiftat, neque ut conferuetur, cum cauf efficiente, fine qu res finitie effe non pbflunt, ut ubique illam a cauf
|

20

efficie.ite effe

diverfam ex

ipfis
fe

meis verbis cognofca-

25

tur.

Nec

ullibi dixi

Deum
ta ligne

confervare pcr pofitivum

aliquem influjxum, ut res creatse ab ipfo confervantur,


3

Apres indigeat,
dit. seule).

fecl,

.indigere,

{j"

7,

10, i3, ly,

marque.

25-26 Apj-s cognof-

mme

re-

apri's caua, ...indiget, ...pera.

catur, idem.
1.

Page io8,

1.

19-22

puis page 109,

3-6.

27^-274-

QUART/R ReSPONSIONES.
Tive eflentiae, effe

2^7
prop-

fed
ter

tanlm immcnfitatem potentia;,

quam

confcrvaiore non indigec,

rem pojtiva m.

ItaquepofTum ultroadmittere qusecunque a ViroCl. afFeruntur ad prohandum Deum non eife caufam effi5

cientem

fui ipfius,

neque
five

fe

confervare per ullum in-

fluxum pofitivum,

per

fui

reprodudionem conti-

lo

quod folum ex ejus rationibus efficitur. Sed, ut fpero, etiam ille non negabit immenfitatem illam potentiai, proptcr quam Deus non indiget cauf ut exiftat, efTe in ipfo rem pofitivam, nihilque ejufmodi quod {\l pofitivum intelligi polfe in ullis aliis rbus, proptcr quod cauf efficiente non egeant ad exiftendum quod folum fignificare volui, cm dixi nuUas res
;
|

nuam

332

poffe intelligi
i5

efle a fe,

nifi

ngative, prater

unum

Deum. Nec quicquam amplius alTumere mihi opus fuit, ad difficultatem qu propolita erat diiblvendam, Sed, quia tam ferio hc monet Vir Clar., vix ullum
Theologum reperiri poffe, qui non e propoftione offendatur, qud Deus a fe ipfo fil pofitive, & tanquam a cauf'' paulo accuratius exponam quare ifte loquendi modus in hac quaeftione perutilis, atque etiam necef^

20

farius, &.

ab omni offenfionis fufpicione valde remotus,

mihi videatur.
Scio LatinosTheologos non ufurparejnomen cauf in divinis, cm agitur de proceffione perfonarum fa-

25

crofand
aTiov

Trinitatis, illofque, ubi Greci indifFerenter


<^p/,^^

&

dixerunt,

folo principii

nomine ut

maxime
2

generali uti malle, ne cui fcilicet inde occa07; la ligne {2' dil.).

Aprs politivam,

']

Apres

efficitur,

la ligne [i" dit. seule).


a.

Page 214,

1.

4-6.

238
333

uvres

de Descartes.

^74-275

fionem dent judicandi Filium efle minorem Ptre. Sed ubi nullum taie erroris periculum effe poteft, nec agi|

tur de

Deo

ut trino, fcd tantm ut uno,


fit

non video cur

nomen
in

cauf

tantopere fugiendum, praefertim


illo uti

cm
5

talem locum incidimus, ut


neceffarium

perutile ac pro-

pemodum
teft,

efle videatur. effe

Nulla autem major hujus nominis utilitas

po-

qum

fi

Dei exiftenti demonftranda.^ inierviat;

nullaque major neceffitas,

qum

fi

abfque eo perfpilo

cue demonftrari non poffit. Atqui confiderationem caufse

efficientis

efle

pri-

mum &

pr?ecipuum mdium, ne dicamunicum, quod

334

habeamus ad exiftentiam Dei probandam, puto omnibus efl^e manifeftum. lUud autem accurate perfequi non pofl'umus, nifi licentiam demus animo noftro in rerum omnium, etiam ipfius Dei, caufas efficientes inquirendi quo enim jure Deum inde exciperemus, priulquam illum exiftere fit probatum ? Qua^rendum & igitur ert de unquque re, an fit a fc, vel ab alio quidem per hoc mdium exiftentia Dei concludi poteft, etfi non exprefife explicetur quo modo intclligendum fit aliquid efife a fe. Quicunque enim folius
:

i5

20

luminis naturalis

dudum

fequuntur, fponte

fibi for-

mant hoc

conceptum quendam cauf efficienti & formali communem, ita fcilicet ut quod cft ab alio, quod autem fit ab ipfo tanquam a cauf efficiente eft a fe, fit tanquam a cauf formali, hoc ell, quia talem habet eflentiam, ut cauf efficiente non egeat;
in loco
;
I

23

Aprs Patre,

la ligne

(r"

dit. seule).

14 Aprs manilimite
(;"' dit.).

18 Aprs probatum, wcrne remarque. 22 Aprs] a le,

feftum,

la

idem.

275-276.

QuARTyE ReSPONSIONES.
iftud in Mdit,
fe
illi

39

ideoque

meis non explicui, fed tan-

quam

per

notum

prsetermifi.

At cm
5

qui affueti funt judicare nihil effe poffe

caiifam eflicientem fui ipfius, illamque a cauf for-

mail accurate diftinguere, quaeri vident an aliquid

fit

a feipfo, facile
cogitantes,

fit

ut,

de fol efficiente proprie did

10

non putent illud, a fe, debere intelligi tanquam a cauf, fed tantummodo ngative tanquam fine cauf, ita fcilicet ut aliquid fit de quo non debcamus inquirere cur exiftat. Quse interpretatio verbi
a fe
i

admitteretur, nulla poffet ab effedibus haberi


I

336

demonflrandam, ut rede in primis Objeftionibus ab ipfarum Authore probatum


ratio ad exiftentiam Dei
el\,
i5

ideoque nullo

modo

eft

admittenda.

Ut autem appofite ad ipfam refpondeatur, exiftimo


neceffe effe oflendere inter caufam efficienUem proprie

didam &
ceptus
20

nullain

caufam efTe quid intermedium, ncmpe

pofilivam rei efjentiani, ad

quam

caufae efficientis con,

eodem modo poteft extendi quo folemus in Geometricis conceptum linese circularis quammaximae
conceptum polvgoni redilinei, cujus indefinitus fit numerus laterum, ad conceptum circuli extendere. Hocque non mihi videor uU ratione melius explicare potuiffe, qum cm dixi,
lineai red?e,

ad conceptum

vel

25

cauf

efficientis fignifcationem
illas

non

effe in

hac qufione

rcflringendam ad

caufas

qu funt

effecibus

tempore

ligne {2' dit.).


llat,

Aprs pnetermifi, non la 10 Apres exi-

Les mises
vent. Jusqu'

tendere, la ligne (i" d. seule),


la ligne qui sui{ci-

i4.Ap>-s admittenda, non 23 Aprs exligne


{2' dil.).

la ligne (/"

dit.

seule).

Notandumque
l.

la

242, 5) non compris, ne se trouvent pas dans la 2' dit.


aprs, p.

240
priores, vel

OEuvRES DE Descartes.

276-277-

galoria,

qu ab ipjs funt diverf ; tum quia ejfet nucm nemo nefciat idem necfeipfo prius nec afeipfo
ejfe poJJ'e ;

diverfum
ns

tum quia una ex

his

duabus conditio-

nibus ab ejus conceptu tolli poteji,


notio efficient is remanere^.

&

ni\hilominus intgra
5

Nam, qud non


patet ex eo

requiratur ut tempore

fit

prior,
nifi

qud non habeat rationem

caufae,

quamdiu producit efFelum, ut didum eft. Ex eo ver qud non poflit aliaconditio etiam tolli, dbet tantm inferri non elTe caufam efficientem proprie didam, quod concedo non autem nullo modo
:

10

caufam pofitivam, qu^e per analogiam ad efficientem referri poffit, hocque tantm in re propot requiritur. Eodem enim lumine naturali quo percipio me mihi daturum fuif|fe omnes perfediones quarum idea
effe

i5

aliqua in

me

eft,

fiquidem exiftentiam mihi dedifTcm,


fibi

percipio etiam nihil

ipfi

exiftentiam dare polTc

modo

illo,

ad

quem

caufae efficientis propric dida:

fignificatio reftringi folet, ita fcilicet ut

idem, quaicquatcnUvS aci!i:

nus dat
five

fibi efle, fit

diverfum a

fe ipfo,

20

cipit effe,

quia contradidoria funt idem

non

idcMu

diverfum.

Ideoque,
837

cm

qua^ritur an aliquid

fibi

ipfi

Lxiften-

tiam dare
fi

poffit,

non

aliud

eft

intelligendum,

qum
fit

quaereretur, an alicujus rei natura five clfcntia

25

talis,

ut cauf efficiente non indigeat ad exiftcndum.


taie, illud fibi

Cmque fubfumitur,yz ^w/V/y//


ejje

dalurum
ipfo
cjl,

omnes perfediones quarum idea aliqua


oft ficri

in

Jiquidem ipfas nondum habet^\ fenfus


a. b.

non polfc

Page io8, Page 208,

1. 1.

7, etc. Cl.

page 209,

1.

21-24.

2-4.

277-278-

Quarts

Responsiones.

241

quin habeat alu omnes perfe:iones quas cognofcii, quia lumine naturali percipimus illud cujus elTentia

tam immenfa
5

non indigeat ad exiftendum, hac etiam non indigerc ad habcndas omns perfediones quas cognofcit, propriamque effentiam dare ipfi eminenter illud omne quod pol'umus
eft

ut cauf efficiente

cogitare aliquibus
pofle.

aliis

rbus a cauf efficiente dari


habct. pfuin fibi effc da-

Atque
10

haec verba,yz

nondum

turum, juvant tantm ad

dem lumine
habere vim

naturali
j

rem explicandam, quia copercipimus illud jam non polTe


fibi

&

voluntatem

dandi aliquid novi, fed

ejus eflentiam talem efle ut habuerit ab aeterno illud

omne, quod jam cogitare poilu mus ipfum


i5

lbi

daturum
a

338

effe,

fi

nondum
efficientis

haberet.
ifti

Atqui nihilominus

omnes modi loqucndi,


pctiti, perneceflarii funt
ifta

cauf

analogi
ita

ad

lumen naturale
:

dirigendum, ut

perfpicue ad-

20

vertamus eodem plane modo quo nonnulla de fphr & aliis tiguris curvilineis ex comparatione cum figuris
redilineis apud

Archimedem demonftrantur,

qu?e vix

aliter intelligi potuilTent. Et

qucmudmodum
etfi
;

illiufmodi
illis

demonflrationes non improbantur,


inftar polyedri
25
fit

fphaera in

confideranda

ita

non puto me hoc


effi-

in loco pofle

reprehendi, qud analogi caufa;

cientis ufus fim ad ea quse ad


eft

caufam formalem, hoc

ad ipfammet Dei effentiam pertinent, explicanda.

Nec ullum hac in parte erroris periculum timeri poteft, quoniam id unicum quod caufa; efficientis pro22 Apri's potuiirent, la Uii-ue[i" Jdit. suulcineul).

27

ellentiarn]

exilleniiam

/"

cdil.j.
II.

uvres.

3i

242

OEuvREs DE Descartes.
eft,

278-279.

prium

atque ad formalem non poteft extendi, ma-

nifeftam contradidionem involvit, ideoque a nemine


credi polTet
^39
:

nempe qud

aliquid

fit

a feipfo diverfum,

five

idem fimul

& non

idem.
dignitatem
fie

Notandumque
fuifle

eft caufae

a nobis

Deo

tributam, ut nulla efFeds indignitas in ipfo

inde fequeretur.

Nam, quemjadmodum Theologi, cm


Filii,

dicunt Patrem effe principimn

dunt Filium

ef[c

principiatum;

ita,

non ideo concequamvis admiferim


caufam, nullibi ta10

Deum
men

dici

illum

quodammodo eodem modo


ignobilior,

poie

fui'

fui effcclum nominavi, quia


referri,

fcilicet efFeclus

ad efficientem praecipue folet

&

ill effe

quamvis

faepe

lit

nobilior aliis

caufis.

Cm
mali

autem integram
2

rei effentiam

pro cauf for:

i5

\\\c

fumo, Ariflotelis veftigia tantm fequor


anal. poft. c.
11,
aiTio-v xo ti
etvai,
five,

nam

lib.

cauf materiali pra:terr,v

milfa,

primam nominat

ut

vulgo vertunt Latini philofophi, caufam formalem,


illamque ad omnes
quia
ut

omnium rerum

effentias extendit,

20

nempe

ibi

non

agit de caufis compofiti phyfici,


hc, fed generalius
poffit.

neque ego etiam

de caufis ex

quibus aliqua cognitio peti


340

Qud
cauf

ver

fieri

vix potuerit in re
|

propofit ut a
25

nomme Deo
conatus

tribuendo abflinerem, vel ex eo

poteft probari, qud,

cm

Vir Cl. ali via idem quod


id uilo

ego

efficere

fit,

non tamen

modo prefficien{i"^'

ftiterit,

faltem

quantum mihi

videtur.
elfe

Nam, poftquam
caufam

multisverbis oftendit
22 ego omis (;"
setilemeiil).
(.Util.).

Deum non

2b Aprs videtur, la ligne

dit.

279-281-

Quart,; Responsiones.

245

tem

fui ipfius,
fit

quia requiritur ad rationem efficientis


;

ut diverfa

a fuo effecu

item non
|

effe a fe pofitive,

intelligendo per

verbum

pofitive

pofitivum caufse in-

fluxum; itemque feipfum rvera non confervare. fu5

mendo
quae

confervationem pro continua rei produclione,


;

omnia lubens admitto rurfus probare contendit Deum non dici debere caufam efficientem fui ipfius,

quia, inquit, caufa efciens rei alicujus non quritur, ni/i

ratione exijlenti, neutiquam vej' ?-atione ejfenti ; at non


10

minus
rcis

eft

de ejfenti entis infimti qud

exijlat,

quam

de_

effenti
:

U'ianguli habere trs angulos quales duohus

ergo non magis per efficientem

eji

refpondendum,

ciim quritur cur


trs
i5

Deus

exijlat,

qum

ciim quritur cur

anguli trianguli fint quales duobus rlis^.

Qui
|

341

fyllogifmus facile in illum potefl retorqueri hoc


etfi

pado

non quseratur efficiens ratione eifentise, queri tamen potefl ratione exiftentise; at in Deo non ditlinguitur effentia ab exiflenti ergo de Deo quari po;

tefl efficiens.
20

Sed ut hc duo
quserenti cur

fimul concilientur, dici dbet,

Deus exiftat, non quidem effe refpondendum per caufam efficientem proprie diclam, fed tantm per ipfam rei effentiam, five caufam formalcm, quae propter hoc ipfum qud in Deo cxiftentia non
2 5

diftinguatur ab elTenti,
efficiente,

magnam habet analogiam cum


efficiens vocari poteft.
efficientem inquirenti

ideoque quafi caufa


in

Denique, addit
refpondcndum
effe

Dei caufam

illum e non indi\gere ;


lif^iie

&

rurfuni per-

14 Aprs reftis, la
a.

(/" cdit. seulement).

Page 212,1.

i5, etc.

244
conlanti
ciir ilLi

OEuvRES DE Descartes.

381-282.

non indigeat, refpondenditm quia eus

in-

Jinitiun cjh ciijus cxijlentia ej fiia ejfentia; ea enini tan-

lummodo

caiif cjjcienli indigerc, in ijuibus cxijlentiam


licet^.

jcualem ab eljcnti di/Iingiicre

Ex quibus

ait cor5

ruere id quod dixeram, nempe,J pularem nullam rem


342

\idem

quodammodo

cjfc pojfe

erga feipfam, quod eau fa

cff-

ciens erga cjjcclum,

nunquam me in eaufas rcrum inquirendo ad iillam omniuju primam deventurum^ Quod tamen ncccorruere, nec ullo modo concmi vel infirmari, mihi vidctur; & praecipua vis, non modo mese, fed & omnium omnino demonftrationum quae afferri poiTunt ad exiftentiam Dei ab cfFeclibus probandam, ab eo dependet. Nullam autem Theologi fere omnes, nifl ab
.

lo

cfl'eclibus, afferri pole

contendunt.

Itaquc, tantum abeft ui demonflrationem de


illuftret,

Deo
erga

'5

cm analogiam

cauf?e

efficientis

illi

feipfum tribui non permittit, quin potiusab

illintclli:

gend Icdores
Jipularet
in

avertit, prsecipue in fine ubi concludit

euju/que rei caufam cfficientem, vel quafi

ejff-

cientem, cjfe inquircndum, fe cujufcunque rei caufam ab e


re divcrfam qufilurum'^.

20

Quomodo enim

ii

qui

Deum

nondum
rent,
343

norunt, in caufam aliarum rerum efficicntem

inquirerent, ut lioc paclo ad Dei cognitionem deveninifi

putarent cujufque
?
,

pofle inquiri
4 Apres
dil.
licci,
<.

Et
la

caufam efHcientcm quomodo tandem in Deo ut cauf


rei
|

25

li

lii^iie

(/"'

seulement

14

..

21,

2:1

.l/.';vx

cpn-

.inquiri,

Aprs quiurituruni, ci la ligne {i"diL

tcndunt,
a.

lion Li li^ne {2' dit.)

seuleineiih.

l'aye 213,1.11-10.
Ibid.,
I.
I.

b.

18-24.

c. Ibid.,

25-27.

28-283.

Quarts

Kesponsiones.

245

prima finem quserendi facerent, putarent cujufque rei caufam ab e re diverfam effe quserendam ? Certe idem feciffe mihi videtur Vir Cl. hac in parte, ac fi, poflquam Archimedes, loquens de iis quae de fphter per analogiam ad figuras reftilineas fphserae infcriptas demonftravit, dixiflet fi putarem fphseram
:

pro figura rediline vel quafi rediline infinitorum laterum fumi non pofle, nullam vim ifti demonftrationi tribuerem, quia,
10

non de fphaer ut

figura curvi-

tantm de ipf ut figura recliline infinitofi, inquam, Vir Cl., rum laterum, rede procedit; nolens fph?eram ita nominari, & tamen Archimedis demonflrationem cupiens retinere, diceret fi putarem
line, fed

id
i5

quod

ibi

concluditur de figura rediline infinitoeffe

rum laterum

intelligendum, id ipfum de fphser

non admitterem, quia mihi certum & compertum eft, fphjeram nuUo modo effe figuram redilineam. Quibus fane verbis non idem quod Archimedes efficeret, fed
contra pror|fus ab ejus demonflratione refte
20

intelli-

344

gend feipfum aliofque avocaret.


Hsec ver paulo prolixius hic perfequutus
res forte poftulabat, ut oftendam
effe cavere
|

fum qum
curae
re-

fummae mihi

ne vel

minimum

quid in meis fcriptis

25

quod merito Theologi reprehendant^. Denique, quod circulum non commiferim^, cm dixi non aliter nobis conjare, qu clare & dijlinle perdpiuntur vera ejje, qum quia Deus eji; & nobis non conperiatur,
II

Aprs procedit,

la

ligne (/" dit. seulement).

17

Aprs

reftilineam,
a.

mme remarque,
1.

Page 214,
1.

b. Ibid.,

7.

Voir aussi

4.

t.

V, p. 148.

246
Jarc

OEivREs DE Descartes.

2.S3-2S4.

Deum

e/Je, nifi

quia id clarc percipitur ;

jam

fatis in

refponfione ad lecundas Objediones,


explicui", diflinguendo fcilicet id

numro j & 4, quod reipfa clare


clai'e
5

percipimus, ab eo quod recordamur nos antea


percepiffe.
ftere,

Primm enim, nobis confit Deum exiquoniam ad rationes qu id probant attendimus


;

poftea ver,

fufficit

ut recordemur nos aliquam

clare percepiffe, ut ipfam

veram
effe

effe

fimus certi

rem quod
10

non
345

fufficeret, ni

Deum

&
"",

non
per

fallere Iciremus.

Qud autem
ejje pojfit,

nihil in mente, quate\nus ej res cogilans,


fe

cujus non fit confcia


fie

notum mihi

vi-

detur, quia nihil in ill

fpedat

effe intelligimus,

quod non fit cogitatio, vei a cogitatione dependens'^; aiioqui enim ad mentem, quatenus ell res cogitans, non pertineret nec ulla poteft in nobis effe cogitatio, cujus eodem illo momento, quo in nobis ell, confcii non fimus. Quamobrem non dubito' quin mens, lla;

tim atque infantis corpori infufaell, jincipiatcogitare,

fimulque
ejus rei

fibi

fuae cogitationis

confcia

fit, etfi

poftea
20

non recordetur, quia fpecies iflarum cogitationum memoriai non inhrent. Sed notandum ell, aduum quidem, five operatio-

num,

nollrae

mentis nos femper alu confcios


potentiarum, non femper,
nili

effe;

facultatum,

five

potcn25

ti; ita fcilicet ut,

cm ad utendum
fi

aliqu facultate
lit

nos accingimus, llatim,


3

facultas illa

in

mente,
17

Aprs

percepille, la ligne [i" dit, seulement).

Aprs

fimus,
a.

mme remarque.
140,1. 12,
1.

l'aL^e

b.
c.

Page 214,

i5.

Voir

et p. 142,
t.

1.

14.

V, p. 149.

Tome

V, p. 149.

d.

Ibidem.

284-285.

Quarts
;

Responsiones.

247

fiamus ejus alu confcii


eie in

atque ideo negare poffimus


fieri

mente,

fi

ejus confcii

nequeamus.

\Ad
Oppofui
5

ea

qu Theologos

inorari poljunl'.

34(i

me
jam

primis Viri Cl. rationibus, a fccundis


iis

declinavi

qu fequuntur plane
qu fpero me non

affcntior, prcdifliculter ef-

terquam

altimse, de

felurjm ut ipfe mihi aflentiatur.


Itaque,

qud ea

quae in prima Mcditatione atquc

etiam in reliquis coritinentur, ad


10

omnium ingeniorum

i5

captum non Tint accommodata^, plane concedo; idquc, ubicunque fefe obtulit occafio, teftatus fum, atque in pofterum teftabor. Et hsec unica fuit caufa cur eadem in DilTertatione de Methodo, quse gallice fcripta erat, non tradajrim, fed ad lias Meditationes, quas a folis ingeniofis & dodis legendas eie preemonui, refervarim. Neque dici dbet redius me fadurum fuilTc,
fi

abflinuiffem ab

iis

fcribendis a quibus legendis per347

multidebeant|abftinere; tamneceffariaenimexillimo,
ut fine
20

ipfis nihil

unquam firmum &

flabilc in philofo-

phi flatui poffe, mihi perfuadeam. Et quamvis ignis

&

feiTum ab imprudcntibus aut pueris fine pcriculo non tradentur. quia tamen utilia funt ad vitam, nemo
eft

qui putet idcirco

Qud ver
\2
dit. seulement).

in

carendum. quart Meditatione tantm egerim de


ipfis eie
la ligne

Apres Xt^&hor,

[i"

20 Aprs perfuadeam. idem.


l'i

i5-i6 Aprs

refervarim,
a.

mme remarque.

ipfis]

ipli

[i"

dit.).

b.

Pages 214 a 218. Page 214, 1. 27,

p. 21 5,

1.

14.

248

OEuvREs DE Descartes.

285-286.

errore qui committitur in dijudicatione veri


auteni de illo qui contingit in perfecutione

& falji, non boni & mali^


;

qudque ea qu adfidem pertinent atque ad vitam agendam femper exceperim, cm afferui nulli nos rei ajfentiri dehere, nifi quam clare cognofcamus^" totius fcripti
:

mei contextus oflendit & expreffe etiam in refponfione ad fecundas Objediones, numro ^, explicui''; nec-non & in Synopfi prsemonui ut ita, quantum Viri
;
''
;

Cl. judicio tribuam,


confilia,

& qum

accepta mihi

fint

ejus
10

declarem.

Supereft facramentum Euchariftise,


Jtde cre dimus, ablat ab

cum quo judicat

Vir Cl. meas opiniones non convenire, quia, inquit,


348
\

Eucharijico pane panis fubjan;

tiyfola illic accidentia renianere'^

putat autem, me nulla


i5

accidentia realia admittere, fed tantiim modos, qui abfque

aliqu fubjanti, cui injint, non pojfunt intelligi, nec proinde etiam abfque ill exijlere^

Quam objedionem

perfacile poflem eludere, di;

cendo me nunquam hadenus accidentia realia negaffe nam, quamvis ipfis in Dioptric & Meteoris non ufus fim ad ea de quibus agebam explicanda, dixi tamen expreffisverbis in Meteoris, p. 164^,
In his

20

non negare. ver Meditationibus fuppofui quidem ipla nonilla


exirtere,

me

17

Aprs

non

la ligne {2' dit.).

22 Aprs negare,

la ligne {i"dit. seulement).

a.

Page
Page Page Page Page Page

21 5,

1.

18-21.
5-6 et
1.

b.
c.

Va^,c 216,

1. 1.

8-9.

149,
i5,
1.

3-21.

d.
c.
f.

7-12.

217,

1.

19-20.
23, p. 218,
5,
1.

217,
239,

1.
1.

I.

g.

de cette dition.

86-287.

QuARTiE ReSPONSIONES.
a

249
;

dum

me

cognofci, fed

non

idcirco nulla effe

modus

enim fcribendi analyticus, quem fequutus fum, id patitur ut qudam interdum fupponantur quae nondum fint fatis explorata, ut patuit in prima Meditatione, in qu multa aflumpferam, quae deinde in fequentibus refutavi. Nec fane hic quicquam de natur
accidentium volui
llabilire, fed

ea tantm, quae de

ipfis

lo

tanquam prima fronte apparuerunt, propofui. Ac denique, ex eo qud dixerim modos abfque aliqu fubflanti cui infint non pofle intelligi, non dbet inferri
I

349

me

negalTe illos abfque ipf per divinam potentiam

poni poie, quia plane affirmo


poffe efficere,
I

multa quae nos intelligere non polTumus.


credo

&

Deum

Sed, ut hc

agam

liberalius,

i5

mihi perfuadere, nihil

non diffimulabo me plane aliud elle a quo fenfus


folam illam fuperficicm, quae
:

noftri afficiantur praeter


eft

terminus dimenfionum ejus corporis quod fentitur

in fol

enim

fuperficie

20

fum affici nifi omnes philofophi cum


ut,

contadus; & nullum fenper contadum, non ego folus, fed fere
fit

ipfo Ariftotele^ affirmant. Ita


nifi

exempli cauf, panis vel vinum non fentiatur,

quatenus ejus fuperficies, vel immdiate a fenfs organo, vel mediante are aliifve corporibus, ut ego
judico, vel, ut ajunt plerique Philofophi, mediantibus
25

fpeciebus intentionalibus, attingitur.

Notandum autem
corporum

eft,

iflam fuperficiem,

non ex

fol

figura extern quae digitis tradatur, efle

a;ftiman|dam, fed confiderandos etiam effe


G Aprs refutavi,
a.

omnes

illos

350

la ligne

\i" dit. senlemenf).

Voir ci-aprcs,

p. 25i.

1.

23.

uvres.

II.

3a

2^o

uvres

de Descartes.

287-288.

exiguos meatus, qui inter pulvifculos farine ex quibus


panis conflatus
eft,

atque inter particulas fpirits,


feu tartari, ex

aqu,

aceti,

& fcum

quorum

miftur

vinum

confit,

itemque inter reliquorum corporum

minutias reperiuntur.
diverfas habeant

Nam fane particule iftse, cm figuras & motus, nunquam tam apte

jungi poffunt, quin multa inter ipfas fpatia relinquantur, qu3e


:

vacua non funt, fed vel are vel ali materi repleta ut ad oculum videmus in pane fpatia ejufmodi fatis magna, quse non modo are, fed etiam
|

10

aqu, vel vino, aliifve liquoribus impleri poffunt.

Cmque panis maneat femper ipfe


ad ejus fubflantiam non pertinere
perficiem
;

idem, quamvis ar,

aliave materia ejus poris contenta mutetur, patet ifla

non eam effe grum cingit, fed eam quae


immdiate circumpofita.

ideoque ipfius fuqu breviffimo ambitu intefingulis ejus particulis eft

i5

Notandum etiam
351

eft,

hanc fuperficiem non modo

totam moveri,

cm

totus pajnis ex

uno loco

in

alium
aliqua^
20

transfertur, fed etiam moveri ex parte,

cm

panis particule ab are aliifve corporibus ejus poros


ingredientibus agitantur adeo
:

ut,

fint

natur, ut vel aliquae, vel

qu corpora talis omnes eorum partes


fi

moveantur (quod de plerifque partibus panis & de omnibus vini verum exiftimo), intelligenda etiam fit ipforum fuperficies in continuo quodam motu elle.
alfidue

25

Notandum denique, per fuperficiem panis, aut vini, alteriufve corporis, non hc intelligi partem uUam
quidem quantitatis ejufdem corporis, nec etiam partem corporum circumjacentium, fed tanfubftanti nec
5

3o

Aprs reperiuntur,

la ligne

{i" dit. seulement).

288-29.

QUARTiE ReSPONSIONES.

^ I

tummodo

terminujji illum qui inedius ejje concipitur inter

fingulas ejus pariculas

& corpora
nifi

ipfas ambientia, qui\que

nullam plane habet entitaem,

modalem

^.

hoc folo termino contadus fit, & nihil nifi per contadum fentiatur, manifeftum eft, ex hoc uno qud dicantur panis & vini fubftanti in
ver,
in

Jam

cm

alicujus alterius rei fubflantiam ita mutari, ut hsec

nova fubftantia fub eifdem plane terminis continea|

352

tur, fub
10

quibus ali prius erant,

five in

eodem

prsecife

loco exiftat in quo panis


potius (quia

& vinum

prius exiflebant, vel

eorum termini
fi

affidue moventur), in

quo

jam

exiflerent

adefTent,

fequi

necelTario

illam fubfiantiam

noflros afficere
i5

eodem plane modo fi^nfus debere, quo panis & vinum illos

novam omncs
affi-

cerent,

fi

nulla tranfubfiantiatio fada effet.


Ecclefia, in Concilio Tridentino, feff.

Docet autem
i^, can. 2
in

&

4, conve-fionem fier i totiusfub/lanti

panis

fubflanliam corporis Chnfli Domini nojlri, manente

dunlaxat fpecic panis.


20

Ubi non video quidnam polBt

intelligi

per fpeciem panis, prceter illam fuperficiem,


eft inter

qu mdia

fingulas ejus particulas

&

corpora

ipfas ambientia.

Ut enim jam didum eft, in hac fol fuperficie fit contadus &, fatente ipfo Ariftotele, non modo fenfus
;

ille,

qui fpecialiter tadus vocatur, fed


fentiunt, lib.
)

&
:

alii

fenfus

tadu

de anima, cap.

\)

xai.

T|aAAa,

22 Aprs ambientia, non la ligne (2'

e'dit.).

27 Aprs
24.

yl-j^i-jt-yi

mme remarque.
a.

Vuir

t.

III, p. 387,

1.

et

t.

IV, p. i63,

1.

2p
353

uvres

de Descartes.

sg.

nemoefl qui putet hcperfpeciem|aliud intelligi, qum prEcife id quod requiritur ad fenfus afficiendos.
Et

Et

nemo etiam

eft,

qui credat converfionem panis in

hoc Chrifti corpus fub edem accurate fuperficie contineri, fub qu contineChrifli corpus, quin fimul putet

retur panis,

fi

adeflet; etiamfi

tamen

ibi

non

fit

tan-

quam

proprie in \oco,fedfacramentalier,

& e exijlendi

ratione,

quam
ejfe

etjl

verbis exprimera vix pojfumus, pojfibi-

lem tamen
poffumus,

DEO cogitatione perfidem illujhatdajfequi


'o

& conftantijjime credere debcmus^. Quee omnia tara commode ac tam rede per mea principia explicantur, ut non modo nihil hic haheam quod verear,
ne orthodoxis Theologis offendiculo
contra potius
elTe
fit

futurum, fed
i5

magnam me

ab

ipfis

gratiam initurum

confidam, qud eas in Phyfic proponam opinio-

ns, qucT longe melius

qum

yulgares

cum Theologi

confentiant.

Nam

fane nullibi unquam, faltem quod

fciam, docuit Ecclefia fpecies panis

354

rmanentes in Sacramento Euchariftise effe accidentia qu3edam realia^', Iquse, fublat fubftanti cui inhaerebant, miraculofe fola fubfiftant.
Scd',

& vini

20

cm

forte primi Theologi qui

hanc

quii:flio-

nem Philofophico more


21
i4jyr5 fublillant.]

explicare conati funt, tam


gulis obiedionibus hac in matcri fieri Iblitis latisfaciant.
|

Omitto

caitera,quiv hic rcquiri poli'ent,

lin

donec fufis in i'umm Philofophi;v,quam piii; manibus habco, ea omnia cicmonllrem, exquibus
folutiones deducantur,
n.

aux 4" Objections dansLi ["dition. Ceque noiisiniprimons, p. 25 2, l. 2 2, p. 256,


des Rponses
/.

qu

fin-

8, ne se trouve que

dans

la 2*.

Voir

t.

IV, p. i65,
III, p. 545,
I.

1.

7, et p. 346,
i5.
p.

1.

i5.

b.
c,

Tome

1.

Ibid., p. 340,

17

349,

1,

4;

p.

416,

1.

5; p. 449,

1.

12.

290-292-

QUART.C ReSPONSIONES.

2ijj

firmiter fibi perfuajderent accidentia illa quse fenfus

quid reale a fubftanti diverfum, ut ne adverterent quidem e de re pofle unquam diibitari,


effe

movent

fine ullo
5

examine ac

fine juft ratione

fuppofuerant
;

fpecies panis eife accidentia ejufmodi realia

totique
ipfa fine

"

deinde in eo fuerunt, ut explicarent

quomodo

fubjedo

effe poflint.

Qu

in re tt difficultates inve-

nerunt, ut vel ex hoc uno

cm
10

forte ad falebras
fe

(quemadmodum viatores, & loca nullo modo pervia deve-

nerunt)

a vero itinere deflexiffe judicare debuiffent.

In primis

qui

omnem

enim non vidcntur fibi conftare, faltem ii fenfuum perceptionem per contadum fieri

concedunt,

cm

in

objedis aliquid aliud,

qum

ipfo-

movendos fenfus requiri fupponunt quia per fe notum eft ad contadum folam fuperficiem fufficerc. Si qui ver id non concdant, nihil e de re afferre poffunt quod ullam habeat
fuperficies varie difpofitas, ad
:

rum

fpeciem

veritatis.

io

Deinde non poteft humana mens cogitare accidentia panis effe realia & tamen abfque ejus fubftanti exiftere, quin fimul illa per modum fubflantiae concipiat.

Adeo

ut implicare vidcatur, ut tota panis fub-

ftanti

mutetur,

quemadmodum

crdit

Ecclefia,

&

intrim ut aliquid reale, quod prius erat in pane, re2 5

maneat; quia nihil reale poteft intelligi remanere, nifi quod fubfiftat, &, quamvis verbo vocetur accidens, concipiatur tamen ut fubftanti. Ideoque in re idem eft ac fi diceretur totam quidem panis fubftantiam mutari, fed tamen illam ejus fubftanti partem, quae
|

10 Apri's debuillent,
veritatis,

iioit

la

li,^iic

[i"

et 2' dit.).

18

Apres

mme remurque.

2^4

OEUVRES DE Descartes.
:

sg^-^gs.

vocatur accidens reale, remanere


verbis, certe in

quod,

fi

non

in

conceptu contradilionem

involvit.

Atque hc praecipua ratio efTe videtur ob quam nonnulli hac in parte ab Ecclefi Roman diflenferunt. Quis autem neget, ubi liberum efl, & nulla ratio, nec
Thcologica, nec quidem Philofophica, cogit nos ad
aliquas opiniones ampledendas, quin ill potiffimum
fint

eligend,

qu nullam

aliis

occafionem nec pr-

textum dare poflint a veritate fidei defledcndi ? Qud autem opinio, qu realia ponit accidentia, cum Tho-

lo

non conveniat, puto h'c fatis perfpicue oftendi quodque Philofophicis plane adverfetur, fpero me in fumm Philofophire, quam jam habeo in manibus, clare el'e demonftraturum ibique quo pado color, fapor, gravitas, & reliqua omnia qute fenfus movent, a fol extim corporum fuperficie delogicis rationibus
;
;

i5

pendeant, oftendam.

Denique non poilunt accidentia realia fupponi, quin miraculo tranfubftantiationis, quod folum ex verbis confccrationis concludi potcfl, aliud novum, & quidem incomprehenfibile, gratis addatur, per quod acciden|

20

tia ifta realia

abfque panis lubftanti

ita exiftant, ut

ipfa intrim

non

fiant fubftantiiL^;

quod non modo


25

pugnat contra humanam rationem, fed etiam contra axioma Theologorum, qui dicuntverba ifla confccrationis nihil efficere nifi

fuum

fignificatum,

l<;

quiu pcr

rationem naturalem poffuntexplicari, miraculo nolunt


adfcribi.

Qux omnes
involvii.

difiicultatcs pcr
:

mcam

hujus

rei

xplicalioncm plane tolluniur


Apres
umi
la lii^iic

nam lantum

abcll ut

[i"

et 2' cdil.'\.

17 Aprs ollen-

vlam, niciih- reni^ir^juc.

293-294-

QlART.^^ ReSPONSIONES,
fit

2^^

juxta ipfam opus

aliquo miraculo ad confervanda

accidentiapoft fublatam fubilantiam, quin potius fine

novo miraculo (per quod fcilicet dimenfiones mutentur) toUi non poffint. Hocque aliquando contigiffe memoriai proditum eft, cm, loco panis confecrati, caro vel puer in manibus facerdotis apparuit non enim id
;

unquam per miraculi ceffationem, fed omnino novum miraculum, accidilTe creditum eft.
10

per

PrcXtcrea nihil eft incomprehenfibile aut difficile in

eo quod Deus creator omnium


in aliam

poffit

unam

fubftantiam

mutarc, qudque haec pofterior fubftantia lub

i5

edem plane fuperficie remaneat, fub qu priorcontinebatur. Nec etiam quicquam rationi magis confenbancum dici poteft, nec vulgo apud Philofophos magis receptum, qum non modo omnem fenfum, fed gencralitcr omnem corporis in corpus jadioncm, fieri per contaclum, huncque contaclum in fol fuperficie unde fequitur evidenter, eandem fuperfiefle pofte
:

cieni,
20

quantumvis fubftantia quse fub e eft mutetur, eodem femper modo agere ac pati debere. Quapropter, fi verum hc fine invidi fcribere licet, aufim fperare venturum tempus aliquando, quo illa
opinio qure ponit accidentia realia, ut a ratione alina,
c^

incomprehenfibilis,

& parum

tuta in fide, a

Theo-

25

& mea in ejus locum ut certa & indubitata recipietur. Quod hic diffimulandum effe non putavi, ut, quantum in me eft, occurram illorum calogis explodetur,

lumniis, qui,

quoniam

aliis
fi

dofliores videri volunt,

nihil agrius ferunt,


3o

qum

quid novi in
fingere

fcientiis,

quod

fibi
cil,

prius cognitum
lion la ligne.

fuift'e

non

poflint,

8 Api-i's

2)'

OEuvRES DE Descartes.

294-195

afFeratur. Et fcepe in illud eo acrius invehuntur,

quo

verius

&

majoris momenti

eie

putant

quodquc

ratio-

nibus refutare non valent, Sacris Scripturis ac veritatibus fidei adverfari abfque ull ratione affirmant.

Impii certe hac in parte


velint ad

qud authoritatc

Ecclcfist uti

evertendam veritatem. Sed provoco ab iftis ad pios & orthodoxes Theologos, quorum me judiciis
cenfurse libentiflimc fubmitio.

&

355

IIOBJECTIONES QLINT.t.
Exi.Mio

VFRO
p.

Renato Cartesio Gasshndus s.-'

10

Vir Eximie,
Beavit

me Merfennus

nojer,

cm

luarujn illarum

fii-

blimium de prima Philofophi Mcdilationum participem


fccit.

Quippe argumenti prjJantia, ingenii pcrfpicacia,

i5

nilorque dilionis miri/ice placuit. Qiiarc


lor,

& liibens gratufaxiilis


ii/e
fi

qud animo adeo

excelfo ac flici aggi-edcris fcieii-

tiarum fmeis provehere,


356

&

res

omnibus rctrd
\

abjrufijjimas emicleare.

Id mi/ii fuit durum,


te

qud

prceterea amiciti jure exegit, ut ad

perjcribcrem.

20

quis fortaj/is fcrupulus ingcreretur fupercjfetrc.

Siquiteflalu-

dem prfcnji

nihil aliud me,

quam hcbetudincm
in

ruin. fi rationibus tuis

non acquiejcerem; vcl polius, qum'

temerilatem, Ji tanlillum cliam


a.

oppofuum, quaji rcpuet p.

Voir

111, p. T''i-'ifib,

cclairchsemeni.

384,

i5.

2:i5-297.

ObJECTIONES QlUNT/E.
liifccrc aiiderem.

2^7

gnando,

Annui tamen viro amico, ratus aliundc te non tam meum, qum illius, conjlium qui bonique confulturum ;\cm eo nempc candore Jis, ut facile putes nihil aliud me. qum nudas tibi proponere
vieas dubitandi rationes voluijje. Tejlor fane

abunde fore,
:

fi
te

nias vel ad

calccjii

ufque lgre fufinueris

nam, qud

permovere debeant,

ut vel de luis ratiociniis

minimum

dijffidas, vel

ad rcfpondendum tempus deteras melioribus


ipfe profcclo
nifi

curis dejlinaluni,
lo

etiam non audco,


lare,

Author non fum. Quincum rubore-, illas coram te propa-

qui cerlo

fum

certior nullam cffe earum,

tibi pluries inter

meditandum occurrerit,

qu non & quam tamen,


357

certo confilio, vel contempferis, vel cenfueris 'diffimulan-

i5

dam. Profero ergo, fcd e mente, ut prolatas duntaxat velim ; prolatas, inquam, non de rbus ipjis, quas demonJrandas fufcipis, fed de methodo ac vi demonfirandi. Prcfelo enim

&

ler-maximi Dei exijcntiam,

& animorum
ijla,

nofrorum immortalitatem, profiteor ; ac hreo duntaxat


circa cnergiam
20
illius

ratiocinii,

quo

tu

tam

qum

alia

Metaphyfica cohcerentia, probas.

In
I

Meditationem

I.

De
Ac
circa

lis,

quai in

dubium revocari

pofTunt.

25

pr imam quidem Meditationem, non efl qud multiim immorer : comprobo enim inflitutum, quo mentem tuam exuere omni prjudicio voluijli. Id unum non fatis_
percipio
:

quamobrem

fatius non duxens, Jimplicitcr ac

paucis verbis incerta habere


feligeres,

qu prnoveras,
.

ut ea deinde

qux
II.

vera deprehenderentur

qum, habendo
33

uvHKS

2^8
358

OEuvRES DE Descartes.
falfis,

297-298.

omnia pro

non

tam vtus exuere, qum induere


vide,

novum prjudicium. Et
ipji

ut

neceffe fuerit,

quo

tibi

faceres fidem, fingere

Deum

deceptorem, aut nefcio


fuijjet fuffi5

quem malum Geniuin delujorem ; cm vifum


cere,

human

mentis caliginem, folamve natur imbecil.

lilatem,

caujfari

Fingis prterea

te

fomniare, ut

dubium omnia revoces,


non vigilare
credas,

& &

quicquid rerum agitur, pro


te

ludijicatwne diicas ; fed an propterea a


te

extorques, ut

inccrta falfaque iiabcas,

qu
10

coram
erit,

te

funt aut gerunlur ? Quicquid dixeris, ncmo


te ejfe

qui perfuadcatur

perfuafum, nihil
;

ejfe

verum

ex

lis

omnibus quce cognoveris

ac tibi perptua vel fen-

fum, vel fomnium, vcl Deum, vel cacodmonem impoJ'itijfd-

An

non futurum fuijjet magis

dore

&

veritatis

amorc dignum,

res,

& philofophico canut fe habenl, & bond

i5

Jide ac Jimpliciter enunciare, qum, quod objiccre quif-

piam

pojfet,

recurrcre ad machinam, captare prxjligias,


tibi ita ej vifum,

felari

ambages? Qiianquam, quia

no-

lim amplius contcndere.

^^^

In

Meditationem

II.

20

De natur Mentis humanjc; qud

ipfa

fit

notior,

qum
Circa fecundam, video
Jlare,
le

corpus.

adhuc

in

ludificatione per-

&

nihilominus animadvertcre, faltem te eue, qui

ludijicaris; alque idcirco ftatuere iilud

Ego fum, Ego


>

cxifto, quoties a te
(i!

pronunciatum profertur, vel mente


:

25

quicquid quidquid
1

ijjil.,.

298-99-

Objectiones QuiNT^t:.

2^9

concipitur, effe

verum^
;

Attaincn non video tihi opus


cras,

fuijfe tante apparatu,

quando aliundc certus

&

vcliij

rum

erat, te ejfe

poterafque idem vel ex quvis ali

alione eolligere,
5

cm luminc nalurali

notiim fit, quic-

quidagit,

ejfe.

Subdis, te

non propterea
accipitur,

fatis intelligere

quid
;

fis^\

Hoc autemferio
ill
lo

&

ulird conceditnr

id ipj uni-

que opus ac labor.

Nempe

id ahfquc

ambagibus totque

fuppofitione videtur fuiffc requirenduni.


ris

'

qualcm te efTe credideris, ut, fubtradis dubiis, id folum remaneat, quod certum fit & inconcufTum'. Hoc veri) nemine non probante facis. Rem aggreffus, & cm te pularis e[fe hominem.
Meditari
confequentcr,
\

3co

quceris,
i3

quid

fit

homo

&

dimiff confultd dcfmilionc

vulgari, feligis ea, qusc

ut habere te

prima frontc tibi occurrcbant, vultum, manus, & CcCtera membra, qiicC
;

nomine corporis defignabas

itemque, te nutriri, in-

cedere, fentire, cogitare, qua; refercbas ad animam^'.

20

Hoc porro animam &

modo caveamus difinlionem liiam inler corpus. Dicis te tune non advcrtille quid elTet anima, fed imaginatum folmaliquid inftarvcnti, ignis, vel cTetheris, quod craffioribus tui corporis parIfudmemorabile cf. De corpore, tibus effet infufum non dubitaffe naturam ejus in co effe, ut fit quid
eflo,
"'.

25

aptum
5

figurari, circumfcribi, fpatiuni replere,


elle,
i!0)i

&

c.\

Aprs

la ligne blanc

(i''

dil.).

9 Aprs rcquiicn-

[i" dit.), intervalle en


a.

um,

nicnie rcniai\]ue.

Page
Ibid.,
Ibiii.,

25,
1.

1.

i-i ?.

h.
c.

14.

1.

21-24.
1. 1.

d.
c.

Page 25, Page 26,

2G
8-1

et
1,

1.

?i, p.

2(3,

1.

S.

200
eo

OEi'VREs DE Descartes.

209- ?ot.

omne

aliud corpus excludere; tadu, vifu, auditu,


0^

odoratu. guflu percipi,

pluribus modis moveri

'.

Potes vero hc eliam hodie jttribucrc corporihus,

dumcjl,

modo non omnibus

oninia Jiquideni vcntiis corpus


: ;

&
:

non pcrcipitur tamen vifu

ncque cxcludas adjuncla alia

nam
331

ventus, ignis,

& phi\ra
:

viovent. Qitod Juhjicis autctti,

ncgafje te corpori

vim feipjfum movendi'', non apparct


quafi corpus ovine
clje

qui tueri jcim pojjis

dcbeat fudple

nalur immobile, omnifque ejus motus a principio incorporeo procedere


;

&

ncque aqua /lucre, neque animal ince-

10

dere,Jine incorporeo motore, ccnfcatur.


2.

Exploras deinde,

num,

luppolit adhuc decepe.\


i!l',

tione, affirmare poiis elle in te aliquid

iis,quae per-

tinere cenfuifti ad

naturam corporis.

attcntiflimo

examine falo, dicis jam loco non fpcclas te

te nihil taie in le lepcrirc-.

Hoc
c/J'e

i5

quafi liomineiii integrum, fed quafi

interiorem occultioremve parlem, qualem cogi taras

animam. Qufo le ergo, Anima, feu quocumque relis nomine cenferi emendajline haclenus eam cogitationem,
:

quprius imaginabaris
lifve rei his

te c[Je

quidpiam in/lar vcnti (imi-

20

poj/is
riius,

membris infufa;? lYon fcci/li fane. Cur non igilur ejfe adhuc ventus, vel potius lenuijfimus fpiqui calorc cordis ex purijjimo fanguine, aliundeve,

aut ab ali cauff exciteris. ferveris,


368

&

fuj'us

per mcmbra
i

vitam

illis

tribuas,

& cum oculo

videas,

cum aure
vulgo

audiax,
ri-

2 5

cum cercbro

cogites,

ctcraque,

qucc
ila fil,

tibi

buuntur, munia exfcquaris? Id Ji

cur non habeas


uli acr ean-

eandem Jiguram, quam totum hoc cor\pus,


a.
l>.

I\ige 26,
Ibid.,
1.

1.

11-18.

20.
I.

c.

Page 26,

24. p. 27,

1.

2.

3oi-3oi.

Objectiones Quint^e.
vas continens ?

261
circuni-

dem quam
fcribi ab

Cur non

cenfearis

eodem

atnbiente,

quo corpus, aut a corporis


fpatii,

epidermide? Cur non replere fpatium, Jlve parteis

quas craffuvi corpus feu partes ipjius non replent ? Qiiippe


5

corpus crajjum habet porulos, per quos ipfa diffundaris ;

adeo

ut,

ubi partes tufuerint, partes


in vno

illius

non fuit

eo-

dem modo, quo


nequeat.
1

& aqumiflis,

ubifunt partes unius,

non funt partes alterius, quantumcumque vifus difcernere

Cur non

excludere corpus aliud ab eodem fpatio ?

ciim in quibufcunque fpatiolis fueris, partes corporis


foris effe fimul.nequeant.

craf
quo

Cur non moveri pluribus moipfis

tibus?

Cm

tu

enim plureis

membris

tribuas,

modo
i5

id poffis, quin movearis ipfa? Certe neque moves

immota, cm opus contentione ft; neque potes non moveri

ad

ipfius corporis

motum. Si

luvc igitur ita fint, cur


363

\dicas in te nihil clTc

corum, qu ad naturam corporis


efle in te

fpedant
).

Pergis,

neque

ex

iis,
".

quae animre tripotef

buuntur, nutriri, vel inccdere


ao

At primiim,

aliquid

corpus, nec tamen nutriri. Deinde, f taie fis corpus, qualcm fpiritum diximus, cur, ciim craffiora illa
effe

membra

crafjiore fubflanti nutriuntur, non poffis ipfa teillo

nuior tenuiore quoque nu\triri? Et nonne,

corpore,

cujus ece funt partes, adolefcenle, ipfa adolefcis?


25

& dum

illud dcbilitatur,

quod attinet,

quoque ipfa? cm membra inccdant per te, &


dcbilitaris
nifi

Ad
in

ince[fum

ocum nulid fit

lum concdant,

agcnte

& ferenlc

te,

quomodo

fine tuo inccflu?

Quandoquidcm,

inquis,

jam corpus
Verm,fcu

non habeo,
a.

hcec nihil funt, ni(i figmenta^\


2-3.

Page

27,

1.

h,

Ibd.,l. 3-5.

202

OEuVRES DE DeSCARTES.

3o5-?"3

nos bidis, feu ipfa deluderis, nihil nobis


loqueris ferio, probanduni ejl
tibi,

morandum. Sin
te

neque

habere ullum

corpus quod informes, neque


nutriri incedereque valeal.

le effe

ejufmodi, quod unh

Pergis adhuc, neque te fentire", At ipfa profedo


364

es,
fit

qu

vides colores, audis fonos, &c.

Hoc,

inquis,

non

fine corpore.

Credo equidem ; fed primum adef


effe

tibi cor-

pus, ipfaque es intra oculum, qui non videt fane abfque


te
;

ac votes deindc

tenue corpus, quod per organum


lo

fenfs opereris. Permulta, inquis, vifa fiim fentire in fomnis, quse me non fenliffe poftea animadverti. Enimvero tametfifallaris, qud non utcns oculo videaris fentire

quod fine oculo non


feris,
pofjis.

fentitur,

non

es

tamen femper cxperta

eandem falfitatein, neque non ufa

es oculo,

per quem fcnfine

imaginefquc hauferis, quibus

jam

oculo

uti

i5

Deprehendis tandem
non
effe

te

cogitare'\ Id ver abnuendum

fed probandum fuperef tibi, vim cogitandi ita fupra naturam corpoream, ut neque fpiritus, neque
ejl;
20

aliud corpus agile, purum, tenue, ull difpoftione parabile fit,

qud cogitationis
effe

efficiatur capax.

mul animas brutorum


tent, feu,

incorporeas,

Probandum fividelicet qu cogi-

interne,
cant.
365

prter funiones fenfuum externorum, aliquid non vigilando modo, fed fomniando etiam, cognof25

Probandum rurfus craffum hoc corpus ad cogitationcm luam nihil prorfus conferre {ciim abfque illo tamen nunquam fueris, neque ab illo fe/uncla aliquid huc-ufquc
j

4 Aprs valeat, non la ligne {1" et 2'

dit.).

Apres

pollis,

mme remarque.
a.
L>,

I>ai;c

27,
1.

1.

5-/.

Ibli..

7.

3o3-3o4.

ObJECTIONES

Ql'INT.i:.

l}
:

cogitaveris)^ ac te idcirco independenter ah eo cogitarc

adeo ut nequ impediri, neque turbari valeas a vaporibus


Jive fumis ttris crajjifque, qui tain maie cerebrum inter-

dum
5

afficiunt.

4.
eft

Concludis
five

Sum

igitur prsecife

Res cogitans,
ratio".

id

Mens,

animus, intelledus,

Heic ego

agnofco

me

hallucinatum. Exijimabam enim

me

alloqui

10

animam humanam, feu internum illud principium, quo homo vivil, fentit, loco movetur, inlelligit; & alloqucbar tamen folam mentem, quippe qu non modo corpus exuit, fed exuit quoque animam ipfam. Anne idfacis, vir eximie, antiquorum illorum injlar, qui, ciim putarent animam
diffufam tolo corpore, principem tamen parlem to
(xovizov
rr^t-

habere fedem opinabantur

in

determinal parte

i5

corporis, ut in cerebro, aut in corde?

Non qud cenfcrcnt


366

animam quoque in e parte non reperiri, fed qud crcdcrent anim illeic exifenti mentem veluti fuperaddi, coadunarique, & un cum illpartem infonnare. El debebam
20

fane id commemini/fe ex difputatis in ill tua Differiationc de Methodo : vifus enim es in e velle munia luvc omnia,

qu anim tam
illa

vgtative

qum

fenfitiv tribuuntur, non

dependere a rationali, pojfeque etiam exerceri, antequam


adveniat, ut exercentur quoque in hrutis, in quibiis

rationis niliil ejje contcndis.


25

Sed

nefcio quo palo oblilus

id

fueram,

nifi

quia dubius remanferam, illudnc princi-

pium, quo tam nos qum bruta vegelamur alque fentimus, non
velles dici
:

nofram mentem

animam, fed animam propri effe cm tamen illud principium dicalur


ui cogiajjeris.

propri animare, mens nihil aliud prjlet, qum


3o

temus,
a.

quod
27,
1.

tu

quidem fieri

Utcumquc

id fue~

Page

13-14.

264
rit,

OEuvRES DE Descartes.
diare jam

3o4.?o5.

Mens, atque ejo Res cogitans prcife. Subdis folam cogitaiionem non poffe divelli a te^
vero non
eji

Hoc
qum
867

cur

tibi negetur, fi

prferlim

fis fola

Mens,

&

nolis

tuam fubfiantiam a fubfianti anim plus

confideratione difiinam.

Quanquam hreo, an, cm


divelli a te, intelligas
te,

dicis

non poffe cogitatiojnem


|

quandiu

es,

indcfinenter cogitare. Idfane conforme effato

Philofophorum celebrium, qui immortalitatem tuamprobaturi afifumpfere tperpetuo moveri,feu, ut ego

quidem

inter10

pretor, cogitare perptua

vcriim

ii

non perfuadcbuntur,

qui non capient quo

modo
te in

pojfis aut

per foporem lethargi-

cum, aut
terea,

in utero etiam, cogitare.

Quo

oco

hreo prx-

an exifiimes

corpus illiufve partem, intra ute'nfufam. Sed nolo molefiius id


i5

rum, aut ab exortu,

ejfe

inquirere, neque cogitare, an reminifcaris quid in utero,

primifve ab exortu diebus, menfibus, aut annis, cogitaveris,


neque,fiidfis refponfura,

Infinuo duntaxat,

quamobrem oblita omnium fueris. utmemineris, qum ob/cura, qum tenuis,


potuerit temporibus
effe
illis

qum pne
corpus

nulla

efi'e

tua cogitatio.

Pergis, te

non

compagem membrorum,
:.ur
^'

quse
cfi,

20

humanum appc
j

Id verd admitlendum

quia fpeclans foliim


pofiti,
86

ui res cogitans,

&

pars humani com-

ab hac exteric.

crajfwreque difiiuch.
iftis

Non fum
2^

membris infufus, non ventus, non ignis. non vapor, non halitus, non quicquid mihi fingo. Suppofui enim illa nihil cffc
etiam, inquis, tenuis aliquis|ar
; i

Apri's praii'ii, iioiut la ligne

[i"el2'dit.).
suspect.

iDcogitarc
lire
:

m
lipnc

.[prs co^'ii^wiu, non


i' el
:i-

Li

iiiol
?

ddit.^.

Faut' il
1.

agitarc

a.

Page 27,
1.

H.

b. Ibid.,

18-19.

3o5-3o7.

ObJECTIONES QuINT^.

26^
&pofitiones,

maneat pofitio^ Heicautem confijlc, Mens,


.

feu potius filiones ill, tandem facejjant Non fum, inat Ji anima tota taie quidquis, ar, aut aliquid taie
:

piam
5

ejl,

quorfum

tu,

qu

cenferi potes pars


ejjfe

anim

nobi-

lijfima,

non cenfearis quoque

quafi flos, feu portio

fubtiliffima, puriffima, auofiffimaque illius ? Fortaflis,


inquis, haec, quae

fuppono

nihil effe, funt aliquid,

neque
te

diverfum ab eo

me quem
^.

novi; nefcio tamen, nec de


nihil

hoc jam difputo


10

Sedfi nefcis,fi non difputas, cur

ejfe

iforum affumis? Novi, inquis,

me

exiftere

hujus

autem rei notitia praecife non poteft pendere ab eo, quod non novi''. Hoc efo ; fed memineris te nondumfidem
feciffe,
^.
i5

quod non fis

a'r,

non vapor, non

alia.

Defcribis confequenter quid fit, quod imaginationem

appellas. Dicis quippe, imaginari nihil efle aliud,

qum

contemplari figuram imaginemve


licet, ut

rei corporese'^; vide-

inferas te ali cogitationis fpecie, qum., imagina-

tione, \cognofcere

naturam tuam.Attamen, cum tibipro tuo


te,

369

arbitratu imaginationem definire liceat, qufo


jo

fi cor

poreajis, ut

nondum probaji oppofitum, cur non contem-

fub figura imagineve corpore ? El qufo te, dum contemplaris, quidnam experiris tibi obverfari, prter fubfantiam quandam puram, perfpicuam, tenucm,
plari
te pofjis
23

aur univerfum corpus vel cerebrum certc illiufve partcm pervadentis, animantis, funciones tuas illeic obcuntis? Cognoico, inquis, nijhil eorum, quiu poirum imaginationis ope comprehendere, ad hanc, quam de
infar
a.

Page
IbU.,

27,
1. 1.

I.

20-23.

Var.
1.

manei

politio

(Disqtiisitio etc.}.

h. Ibid.,
c.

24-27.
28, p, 28,
1.

I.

d.

Page 28.

4-5
34

uvKEs. H.

206

uvres

de Descartes.

307-308.

me

habeo, notitiam pertinere". Verm, quomodo co-

gnbfcas, nondicis;

& cm

paul ante Jiatuijjes ne/cire

te

adhuc

ijlane

ad

te

pertinerent, undenam, qufo, id

jam
^

concludis ?
6. Pergis:

Mentem
ipfa

effe

ab

iflis

diligentiffime evocandiftincliflime percite diligentijjhne

dam, ut fuam
piat*^.

naturam qum

Id recle moncs ; fed pojqum ipfa

avocajli, renuncia, qufo,


370

qum

dijlincc

naturam tuam
|

perceperis.

folm te effe Rem cogitantem, operationem mcmoras, quam omnes prius tenebamus ; fed operantem fubjantiam, qualis nempefit, quomodo cohdicere
reat,

Nam

'o

quomodo ad agendum tam varia tam

varie fefe

comparet, ac hujufmodi ctera prius ignorala nobis non


dclaras.
Dicis, percipi intelleclu,

idem

cj]e Jlatuis

quod imaginaiione (quam cum fenfu communi) non poteft^ Sed,


e[]e,

'5

bona Mens, docerene potes plureis intus


cani fimplicemve facultatem,

&

non uni-

qu quidvis demutn cognofmani20

camus ? Ciim ego Salem


fefla
ef fenjio.

oculis apertis intucor.

Cm

deinde oculis clau/is Salem apud


efl

me

cagito, manifcfla

interna cognitio.

At quomodo

tandem difcernere valeam, me fenfu communi, feu facul^ ta te imaginatrice, non ver mente, feu intelle du percipere Salem, adeo ut pofjim pro
libitu,

nunc

intclleclionc,
fit
^5

qu non

fit

imagina tio, nunc imaginatione, qu non

mtellcclio,

Solem comprehenderc ? Sane,

fi cerebro tur-

5-6 evocandamj avocandam,


besc.
a
H.
c.
;

14 Apri'S dclaras, non la limite

et cp.

l.

cV,

avocasti.

[i"

dit.),

bLxuc \2' dit.).

Page
Ibid,,

28,
1.

1.

iS-j;.

17-19.
\.

Page 34,

\-?i.

Ci

p. 32,

1.

18-19.

:-io8-3o9.

ObJECTIONES QuiNTiE.

267

bato,

&

imaginatrice lf, intelleus conjaret, qui fun-

liones proprias purajque obiret,

tum pajifet

in

telledio tam

371

dici dijingiii ab nnaginatione,

qum imaginatio afenjione


facile profeo non

extern; at quia fecus


5

cjje contingit,

ej

appojitum Jatuere difcrimcn.

Dicere

cm

rei

imaginationem tune e^e^ corporeae contemplamur imagincm", vides,


certe,

ut tu facis,

cm non
10

ali ratione contemplari corpora liceat, fore igiita certe,

tur corpora imaginatione foliim cognofcenda ; aut


ut facultas alia cognofcens difcerni non valeat.

Dicis
reas,

fieri

adhuc non

pofle, quin putes res

eorpoiflud
:

quarum imagines eogitatione formantur, explo-

ranturque fenfibus, diftindius agnofci,


nefeio quid
1

qum

tu,

quod

in

imaginationem non cadit

ut

mirum

fit

res dubias

e^

a te alinas diftindius cognofci

atque comprehendi''. Sed prinim, peroptime facis, ciim dicis, illud nefeio quid tu reve?-a enim nefcis quid fit,
:

feu qu natura ejus

fit

nec proindc potes certior fieri,

idne hujufmodi fit, quod in imaginationem cadere non


20
poffit.

Deinde omnis nofra notitia videtur plane ducere originem a fenfibus ; & quamvis tu neges, quiequid efl in intelledu, praejelTe debere in fenfu, videtur id effe
|

372

nihilominus verum, ciim nifi fol incurfonc, /.ax TieciTTTco^tv, ut


2 3

loquuntur, fat, perficiatur tamen analogi,

compofitione, divifione, ampliatione, extenuatione, aliifque


fimilibus modis, quos

commemorare nihil

ef neceffe.

Ni lui

proinde mirum, fi
3

ea,

qu per fe
la

incurrunt
{2'

& percellunt

Aprs difcrimen, non


[i" dit.),
intervalle

blanc

dit.).

10

Aprs

ligne
a

en

valeat, mente remarque.

Page 28, Page 29,

1.

4-5.

1,

20-28.

268

uvres

de Descartes.

309-310.

fenfum, imprejfwnem vehenientiorem in animo faciant, qum qux animus, accepta folm occajione, ex rbus in

fenfum incidentibusfibi ipfafingit atque comprehendit. Et vocas lu quidcm dubias res corporeas ; fedfi vcnirti fateri
vii,

non minus certa


omnia,

es exifere corpus, intra

quod verfaris,
cogitatio di-

&

ifa

qu

te circumfant,

qum

exifere teipfim.

Et ciim

ipfa te tibi ipffol operatione,

qu

citur, manifefas,

quid hoc

efi,

refpeclu manifcjhtionis

hujufmodi rerum ? Quippe non modo manifejantur variis


operationibus, fed

&

aliis

prceterea multis evidentifjimis

10

accidentibus, magnitudine, figura, foliditate, colore, fapore

&c., adeo ut, quamvis extra


373

di\flinclius,

qum

te,

mirum, fi ipfas cognofcas comprehendafque At quote fini,

nihil

nam modo fier i potefl, ut rem alienam mclius qum icipfam intelligas ? Qiio nempe modo oculus videt ctera, non
videt feipfum
j

i5

7.

Sed, inquis, quid

fum

igitur

Res cogitans. Quid

ell

hoc? Nempe dubitans,


dicis, in
te

intelligens, affirmans, ne-

gans, volens, nolens, imaginans quoque,

&
:

fentiens".
in

Multa heic
ciim

quibus fingulis non hreo


dicis.

hoc uno

20

hreo, quod

rem fentientem
te

Id nempe mirum,
dicere forte vo-

jam
effe

an te afferueris oppofitum.

An

luifli,

prtcr

facultatem corpoream rcfidentem in

oculo, aure, ctcrifquc organis, qu, fpccics

rerum

fenfi25

lium excipienSjfcnfwnem
ipfique fis,

ita inchoet, ut tu

dcinde pci-ficias,

qu

rvera videas, audias,

&

clera fentias?

Hac nempe

de cauf, ut puto, tam ipfam fcnfionem,

qum

ctiam imaginationem, cogitationis fpeciem facis. Id porro


3

ipfa]

lire ipfc.

8 nianifcrtes {errata, j" dit.)

manifclbs

a.

Page 28,

1.

20-2Z.

3io-3it.

Objectiones Quinte.
in brutis eji,

269

cjio

fedvde tamen, an non qu fenjio

cm
374

non fit tu ahfimilis, cogitatio quoque dici valeat, (cque


in ipjis etiam brutis

mens Jt non

dij/imilis u.

Ego, inquies, arcem in cerebro tenens, excipio quic5

quid per fpiritus nervis tradudos renunciatur; ficque

apud me peragitur
pore. E/lo : fedfunt

fenfio, quse dicitur fieri toto corin brutis nervi, funt fpiritus, ej cere-

bruvi, eJ in cerebro principium cognofcens,

quod renun-

ciata perfpiritus pari modo excipiat,fenjoncmque pcrjiciat.


10

Dices illud principium in brutorum cerebro non eie


aliud

qum

Phanta|(iam, five facultatem imaginatri-

cem. Ai

lu ojlende te aliud in cerebro effe,

fiam, imaginatricemve
critrium, quo
i5

humanam
;

qum PhantaQurebam mox ant


non
es,

te

probares aliam

at

opinor, illud

allatura.

Afjeres fane operationcs longe prjlantiores,

qum qUiV eliciuntur a brutis.-at quemadmodum, licet Homo fiant ifjimum animalium, non eximitur tamen ex anifit pr
malium numro,
20
ita,

quamvis

tu

cxinde proberis imagina-

tricum five Phantafiarum prflantifjima, non eximre ta-

men ex numro earum. Nam & qudd te mentem fpecialiter voces, nomen effe potefl dignioris, fed non diverf propterea, na\tur. Sane, ut te effe diverf [hoc
ef,

ut contendis,

376

incorporer) natur probares, deberes quandam operatio-

nem
25

ali ratione exferere,

qum

exferant bruta,ac nifi ex~

ira

cerebrum,faltem independenter a cerebro : quod tamen

nonfacis. Siquidcm illoperturbatoperturbaris ipfa, oppreffo opprimeris,

eodem

&f qu rcrum

fpecies ex eo excidant,

non rtines ipfa ullius vefligium. Fiunt omnia, inquis, in


brutis impulfione c?ec fpirituum ca.'terorumque orga3

Apres

tui,

non

la

ligne

il"

et 2' dit.).

18-19

iniiigi-

natricum lue] imaginari,cm \Disquisitio), mauvaise leon.

fis

270
:

OEuvREs DE Descartes.
in

:<m-3i3.

norum co modo, quo

horologio machinve ali pe-

raguntur motus. Sed, utcunquc id verum fit circa funliones cteras, ut niilritionis, pulfationis arteriaruvi,

& Jimi5

leis,qu ipf qiioque pari ra tione peraguntur in hoinine ;


ajfcri?ie potej

rcl aclioncs fenfuum,

vel quas pajjiones

anim diciint,
in in

ex/cri in brutis cco itnpetu, non cxferi ver


ojj'a

nobis? Emittil

in ociiluni canis fui fpecicm, qii,

cerebrmn ufque trajecla, quibujdam quafi hamulis hret aniin ; ipfaquc anima proinde, & cohrens ipfi totum cor376

pus,

quibujdain quafi catcnulis fuhtilijjimis rapitur ad

10

offam. Eviiltiteliam lapis intentatus fu fpeciem, quveclis


injiar animant propellal, coipufque

un abigat,feu fugere

cogat.

Sed nonne hc eadcm


cj

in

homine Jiunt? Niji forijia conipis,

tajfis alius-

modus, quo fie ri

quemque fi
1

doceas, valdc obftringas.

Ego, inquis, libra fum, clique in

me

poteftate, ut

hominem
nempc

x^que a fug

&

profequutionc avertam. Sed

facit

idem

m
,

brulo cognofcens illud principium;


in

&
20

licct canis, nihil

interdum minas iclufquc rcveritus,

offam

confpedam profiliat qum facit homofpcfimilia ! Latrat, inquis, canis mero impetu, & non ex delcdu, ut loquitur homo. Sed & caujj homini funt, ut loqui cenfcatur ex
impetu
ejl,
;

nam

&

quod

tribuis deleclui, ex Jtiajore impetu


efi delcclus,

& fuus

quoque bruto
omneis foni
:

ubi major

ej itnpe25

tus.

Vidi certe canem fie lalratum

fuum attemperantem
muilLv,

ad

lituiim, ut

acuti, gravis, lenti, cleris

tationes imitarctur

quantumcumquc

pro lubitu

&

ex

inopinato,aut crcbrefcerent, aut producerentur. Ratione,


377

inquis,
I

carent bruta.

Sed nimirum carent human,

Apri's obllringas, non la ligne (/" cl 2' dit.].

iG inquics

!' dit.).

3i3-3i4.

ObJECTIONES QuINT^.
;

27 1

non fu
nij

adeo proinde ut non videantur a/oya, dicenda,

compai'ata ad nos, feu

ad nojiram fpeciem, cm
videatur effe generalis,

alioquin lyoc, feu

Ratio tam

pcffeque
5

illis

attribui,

internus. Dicis

qum facultas cognofcens, fenfufve ea non ratiocinari. Verm, cm non ra-

tiocinentur tam perfele, deque tt rbus, ac homines,

&

ratiocinantur tamen,

&

nihil videtur difcriminis

nifi

fecundm magis
10

&

minus. Dicis ea

non

loqui. Scd, ciim

non profrant voces humanas proferunt tamen proprias,

[fcilicct

homines non funt),


pcrinde

iifque,

ut nos nojris,

utuntur. Poteft, inquis, etiam delirus plureis voces con-

texere ad aliquid fignificandum

cm nihilominus

id

i5

brutorum fapientiflimum. Sed vide, an fis fatis quus, qui voces humanas exigis in bruto, nec attendis ad proprias. Veriim hc longioris funt difquifitionis.
poffit
8.

non

Adfers deinde

exemplum

ceraj, ac circa illud plu-

rima habes,

ut fignifices aliud elle, quai

vocant acci-

dentia cerae, aliud ipfam ceram ejufve fuhftantiam;

ac
I

opus

effe folius

mentis
'"

five

intelleds,

non ver
ejl,

378

20

fenfs aut imagina tionis, ipfammet ceram ejufve fub-

ftanliam diftinde percipere

At prima,

illud ipfum

quod omnes vulgo profitentur, abjhahi pojfe conccptum cer fubflantive ejus a conceptibus accidentium An
.

ver propterea ipfa fubfantia feu natura cer difincle


2$

concipilur? Concipvnus quidem prter colorem, ftguram,

quod fit fubjeclum accidentium, mutationumque obfervatarum ; fed quidnam aul


liquabilitatem &c., ejfe aliquid,

quale illud

fit,

nefcimus. Qiiippe latcl femper,

&

folm.

quaf conjiciendo, fubeffe debcre aliquid putatur.. Heine


3o

miror qui dicas


a.

te,

peracl
)

ill
3.|, 1.

detraclionc
i-3

formaruw

Page

3o,

1.

3, a p. -M,

28. (A. p.

272

uvres

de Descartes.

314-15.

quaji vejlium, perfeflius atque vident ius percipere quid

cera

fit.

Nam

percipis quidem ceram ejnfve fiibjantiam


;

debcre
fit,

cjjfe

aliquid prceter cjufmodi formas


nifi

at

quid illud

non percipis,

nos fallis. Ncqiie eniin id tibi revepriiis


illi

latur, ut revelari

potef homo, eu jus

vefeis pi-

leumquc foliim confpcximus, dum ifa


379

detrahimus, ut

quis,

dut qualis ft, nof\catur. Deinde, ciim putes id te

quomodocujuq ne percipere, quomodo, qufo, percipis ? Annon ut aliqutJ fufum extenfumque? Ncque enitn tanquani

punclum
niinc
infinita

hujnfmodi ft, ut nunc latius, conlracUus cxlendatur. Et cm hu/ufmodi extenfo


concipis, tainetfi

10

nonft, habeatquc tcrmi\num, an non illud etiam

concipis
illud

quadam

rationc (igural::m ? Et

ciini

videaris tibi

quaf

videre,

nonne

illi

prterea nefcio quem, ta?

melf confulum, colorcm afingis


pulcntius, iia vifbiliiis,
intcllcclio

Habcs

id certe, ut cor-

i5

imagint io

qum merum qudam e/i. Si

inane.

Quarc

&

tua

dicas te abfque ulld


:

extenfonc, figura, colorcquc conciperc, die. bond fide

qualenam ergo?
Illud,

quod habes de hominibus

vilis,

feu

mente

20

perceptis,

quorum tamen non

nifi pileos,

aut vefteis,

380

con(picimus% non arguit mentem potius effcqum imaginalricem, qu dijudiccl, Certe & canis, in quo parem tibi mentem non admittis, fimili modo dijudicat, ciim non herum fuum. fed pileuvi foliim aut vefeis vide t. Quid, qudd tametf lierus flet, fedeal, cubet, reclinetur, contra^!

2 5

hatur, ejfundatur, agnofcit tamen

omnibus
II)

il lis

for mis

e/fe

femper herum, qui fub potef, cm tamen non fub iin


1
'

Apres ergo,
l'aL'c

n<>n a la ligue

et

-j'

dit.

1.

1.

32,

1.

6-to,

3i5-3i6.

ObJECTIONES QuINT^-.

27 J

potius

qum fub
ac pojiea

ali, fit

edem proportione, qu ccra ?

Et cm leporem currentem venatur, integrumquc


tuum,
cxcoriatuin

&

mor?

difcerptumque

in fruja,
ejfe

videt, putas,
5

non exijlimat eundcm femper leporem


dicis,

perceptionem coloris, duritiei, & fimilium, efTe non vifionem, non tadionem, fed folius mentis infpedionem-'; ejo : dummodo mens non diff-

Quod proinde

rt ab imagina\trice

reipf.

Ciim ver addis,

eam

in-

10

fpedionem efle poffe imperfedam & confufam, vel perfedam & diftindam, prout minus vel magis ad
illa,

ex quibus conftat cera, attenditur

*" ;

id fane ar-

guit, non

infpelionem mente faam illius nefcio cujus


eji

rei

qu

prter omneis formas,

ejje

claram dijiin-

i5

clamque cognitionem cer, fed infpelionem per fcnfus faam omnium, quantum feri potej, accidentium mutationumque, quarum cera
efi

capax.

Ex

his certe concipere


;

&
al

explicare poterimus, quid\ nomine cer intelligamus

381

nudam

illam vel potius occultatam fubjlantiam, neque

20

ipf concipere, neque explicare aliis valemus. 9- Subdis confequenter : Quid autem dicam de hac

25

Nihildum enim aliud admitto in me effe prseter mentem. Quid, inquam, ego, qui hanc ceram videor tam diftinde percipere ? Nunquid meipfum non tantm multo verius, multo certius, fed etiam multo diftindius evidentiufque cognofco ? Nam, fi judico ceram exiftere, ex eo ipfo qud hanc videam, quant magis me? Fieri enim poteft, ut hoc quod video vere non fit cera. Fieri poteft, ut nequidem oculos habeam, quibus quicipf

mente,

five

de meipfo

a.

Page
1.

3i,

1.

23-25.

b. /.",

25-28.
II.

uvres.

35

274

OEuvRES DE Descartes.
fieri

315.317.

quam videam. Sed


five

plane non poteft,

(quod jam non diftinguo)

cm vidcam, cm cogitem me videre,

ut iple ego cogitans


I

non aliquid fim. Simili ratione, ceram efle, ex eo qud hanc tangam, idem fi judico rurfus efficietur, me effe. Si ex eo qud imaginer, vel quvis ali ex cauiT, idem plane. Sed & hoc ipfum, quod de cer animadverto, ad reliqua omnia,
quou funt extra

382

me
ideo

pofita, licet applicare


\

^.

Tt tua

funt verba,

qu

'epono,

ut aniinadvertas

demon10

Jlrare
co

illa

quidcm

te dijinle

cognofcere quod exijas, ex

qud

dijlinle videas cognofcafve exijiere

ceram illaque

ejus accident ia, al non probare le propterea cognofcere

qu

aul

qualis Jis, nec dijincle, nec indijinle;


:

quod
i5

oper pretiutn tamen fueral


inflili circa id,

nam, qud

exi/as,

non du-

bitalur. Vide intrim, ut lieic non injjfam, ut neque prius

qudd, ciim nihil in

te

admittas prter folam

mentcm, atque idcirco oculos, manus, cleraque organa


corporea excludas, nihilominus loqueris de cer ejufque
accidentibus,

qu

videas,

qu

tangas,

&c.

qu pro20

felo neque videre Jine oculis, neque tangere Jnc manibus


{feu,
ut

tecum loquar, cogitare

te

videre

&

tangere)

potes.

Pcrgis

Si

magis diftinda

vifa

fit

cerse perceptio,

poftqum mihi, non ex folo vifu vel tadu, fed pluribus ex caufis innotuit, quanto diftindius meipfum a me nunc cognofci fatendum eft quandoquidem nul lai
:

25

rationes vel ad cerse, vel ad cujufpiam corporis per11)

Troisime quiu

{leco\i

de

la

lig-tie

(i"

et 2'

e'dit.).

23

la
2''

DilqLiilitio,)]
e'dit.),

22 Aprs potes, non


1.

&

qua- i/" et

diilindaj di(tind(/"(?^7.); cor-

rig /'errata de la 2' dit.

a.

l^ngc 33,

i-io.

3i7-3i9.

ObJECTIONES QuINT^E.

27^

ceptionem poffunt juvare, quin esedem omnes mentis mese naturam probent^ ? Verm, ut qu de cer dej
)

383

diixiji,

probant tantm perceptionem exijenti mentis,


illius, ita

non verd natur


5

non prohabunt amplius omnia

alia.

Qudj

velis

prterea deducere aliquid ex percept

cerce

aliarumque reriimfub/anti, infres folm, quemadfubjlantiain illam confufe foliim


ita

modum

&

ut ncfcio quid ut vere re'^.

concipimus,

menlem quoque concipi ; adeo


te

pctere liceat quodejl a


,o

diclum, illud nefcio quid tu

Atque ecce tandem fponte fum reverfus e que volebam. Nam, cm mihi nunc notum fit ipfam Mentem & corpora, non proprie a fenfibus vel
Concludis
:

ab imaginandi facultate, fed a folo intelleclu percipi, ncc ex eo percipi, quod tangatur aut videatur, aperte
i5

coc^nofco

nihil
".

facilius aut evidentius

me mente
undenam

potTe percipi

Ita tu

quidem

at ego non video,

deducas, aut aperte cognofcas, aliud poffc percipi de tua

Mente, quvi quod

exijat.

Unde

6^'

Mcdilalionis promijjujii, fore ut


20

quod fueral ipfo litulo per ipjain meiis humana

efficeretur corpore notior, non video qui prjlitum fit.

Neque enim tuum injitutum fuit, probare e[[e mentem humanam, ejufve exiflentiam e/Je exiftenti corporis notio\

384

rem,ciim faltem, anjitexijlatve, controvertalur a nemine;

fed
2 5

voluiji

haud-dubie facere

illius

naturam notiorem

natur corpore,
certc
I

&

hoc tamen non prfitifli.

De

natur

corpore recenfuifi ipfa, o Mens,


tu, nuit

qum mulla

9 Aprs
a. h. c.

la ligne [i"

el 2' edit'.).

Gassend a ajout Mentem (1. 12), lisant 34, 1. 6. sorpora, tandis que Descartes n'avait parl que des corps ipj'amel corpora.
ipfam
i:

Page 3'.\ 1. 19-26. Page 29, 1- 2^-24. Page 33, I. :^o, p.

276

uvres
vero ecquidnam

de Descartes.

319-320.

nofcamus, cxtenfwnem, figurant, occupationem fpatii, &c.

De
non

te

tandem ?

Non

es

compages cor-

porea, non ar, non ventus, non res incedens, nonfcnticns,


alla.

Hc

ut concedantur

{quorum tamen qudam

tu
5

quoque

refellifii),

non ea funt tamen, qucv cxpcamus.

Scilicet negationes funt,

&

non po/iulatur quid non

fis, te

fed quid tandem


effe

fis.

Itaque refers nobis ad fummum


eft
te

Rem

cogitantem, id
enim
vox

dubitantem, affirmantem,
effe

&c.

Sed dicere primm

Rem,

efi nihil

notum
10

dicere.

Hc
non

efi generalis,

indifcreta, vaga,
in

&

te

magis attinens, qum quicquid


efi

toto

efi

inundo,

qum quicquid non


efi,

prorfus nihil.
efi

Tu

es

Res?
385

id

nihil non es; feu,

quod

idem,
efi,

aliquid

es.

Sed

la\pis etiam nihil

non

efi,

feu aliquid
te

&

mufca
i5

fimiliter,
dicis,

&

ctera omnia. Dcinde, qud


dicis,
te.

cogitantcm

rem quidem notam

tam, nequc requifitam a cogitans ?


fiantia

fed tamen non prius ignoQuis dubitel enim quin fis


cogitare.

Quod

nos latct, quod quritur, intima tua fubefi

efi,

cujus proprium

Quocirca,

ut 20

inquirerc, fie concludere oporteret, non


tans, fed qualis fis

qud fis

res cogi-

ex

te

res,ques cogitans. An-non, fi quxralur Vini notitia fupra vulgarem, non fatis erit tibi

dicere:

Vinum

efi

res\ liquida, ex uvis exprejja, alba vcl


;

rubra, dulcis,

inebrians, &c.

fed conabcre explorarc


25

declarareque, utcumque intei'nam ejusfubfiantiam, prout


contexta obfervatur, ex fpiritu, phicgmate, tartaro, ctcrifquc partibus,

hac alive quantitatc temperationeque

inter fe commifiis?

Pari ergo modo, ciim

tui notitia fupra

vulgarem, hoc
7 quid]
(s' dit.).

efi

halenus habitam, quratur, vides haud


corrige en quid {voir errata), non corrig

quis

\^i" dit.),

320-321,

Objectiones Quint^.

277

dubie non fa lis efjc, Ji nobia renuncies te effe rem cogitantem, dubilantem, intelligcnlem, &c. ; fed incumbere
tibi, ut

laborc

quodam

qiiafi

chymico

tcipfain ita

exami-

386

ns, ut
5

inteniam tuam fubjianliam

&

detegere

&

demon-

Jlrare nobis pojjis.

Hoc
tt

certc fi prjlileris, explorabi-

mus

ipjimel, fis-ne ipfo corpore notior,

quod anatotnia,

quod chymia, quod


menta, cujufmodi

ali artes,

tt fenfus, tt expri-

fit,

multum manifefant.

In

Mditation em

III.

10

De Deo, qud
I
.

exiftat.

Circa tertiam, ex eo qud agnoveris claram di/inillius propofitionis,

camque notitiam
tans,
j

Ego fum res cogi-

i5

quam de ill habes, inillud fers te pofje flatuere generalem hanc Regulam omne verum efl, quod valde clare & diflinde percicaufim
effe certitudinis,
:

pio

^.

Cteriim,

licet

haclenus Rgula nulla melior in


:

tant

rerum caligine inveniri potuerit

ciim videamus

tamen ingnia am magna, qu videntur debuiffe tam clare tamque diflincle plurima pcrcipere, cenfuiffe rerum
20

Deo vel in puteo effe abfconfam : an-non fufpicari par efl Regulam forte effe fallacem ? Et certe, cm tibi ignota Scepticorum argumenta non fnt, quid efl,
veritatem vel in
I

387

quod poffimus verum


perceptum,
25

inferre,
id,

tanquam clare

&

diflincle

nifi

apparere

quod cuique apparet ? Ego

faporem peponis gratum clare diflinclequc pcrcipio : ilaquc verum efl peponis faporem apparere mihi hujufcea.

Page 35,

1.

14-15.

2-8

CEuvRES DE Descartes.
Jil

32i-:<;3.

modi. At ijudd proplcrcj verum


ejfe,

lalcm

in ipfo

pepone

quomodo mihi pcrfuadcam?

cpii,

puer cinn cffcm ac

bcnc valcrem, Jcciis judicavi, nimiriim clarc dijlinclcquc


aliiim in

pepone faporem percipienx. Video

&

multis

lio5

minibus fecus videri ; video

&

multis animalihus, qucv

gujiu pollent, optimeguc valent.

An

ergo verum vero rdijlin-

pugnt? An

potius, non ex co

qudd aliquid clarc


ejl,

clcquc percipitur, id fecundiim fe verum

fed verum
\o

folummodo
Idem pne
clant.
388

ejl,

qudd clarc diftinceque


dicendum de
iis,

taie

per\cipiatur?

cjl

qu ad mentem fpe-

Jurajfcm alias non pojfe a minore quantitate ad


tranfiri, niji

major cm

tranfeundo per qualem; non pojfc

item duas Imcas, ad fcfc continuo magis acccdcntcis, J producerentur infinit, non tandem concurrerc. Ncmpc

videbar mihi

ijla

adeo clare diflinclequc pcrcipere, ut pro


mdubitalijfimijquc

i5

axiomatibus vcrijjimis

habcrem

&

pojlea tamen furc argumenta,


vcluli

qu

oppojitum fua/eriut,

pcrccptum clarius dijlincliufquc. Nunc vcro rurfus

ambigo, ciim ad Mathemalicarum Juppofitionum naturam


altcndo.

Quare &

dici

quidem potejl verum

ejje

me

talcis
li-

20

taleifque propojitiones agnofcerc,


neas,
at

prout quantitalcni.

& Jimilia,

hoc fe habere modo fuppono aut concipio:

qudd

ill proptcrea

ver fecundum fe fnt, pronunciari


fit

tul non potcf.

Et quicquid

de rbus Malhcmaticis,
25

qufo te, qudd ad cteras, de quibusjam qiiritur,Jpeclal, cur-nam tt tamque varice fun t inler homines opinioncs?
Putal unujquifquc fc clarc difinclcquc cam percipcrc,

quam
389

dfendit.

Et ne dicas plerojquc aut hcurerc, aut


qui pro
iis,

fngcrc, funt
oppctcnlcis

ecce,

quas

habent, opinionibus
3o

etiam morlem oppctant, tametfi videant alios pro oppofitis


:

nif vcro putas\tum

demum

a pcclorc imo

323-324.

ObJECTIONES QuINT^.
non
ejici.

279

Et attingis quidem ipfc difficultatem, qud prius multa ut jomnino certa ac manifefla adve'as voces

miferis, quce poftea^deprehenderis dubia'\


loco neque folvis, neque
5

Verm hoc

Jnnas Regulam ; fed occajionem

folm captas dijjerendi de Ideis, quibus deludi potueris, ut reprfcnlantibus quidpiam extra le, quod extra te tamen
fortajjis nonfucrit,

iterumque traas de Deo deceptore, a

quo fa potueris circa il las propoji lianes : duo & tria funt quinque, quadratum non habet plura latera qum
10

quatuor *"; quo nempc nnuas expecandam confirmatione^i Rcgul, doncc Deum ejfe ojlenderis, qui non pojjit
ejjc

dcceptor.

Quanquam,

ut hoc

prmoneam, non tam


ut

ej.

tibi

laborandum, ut confirmes hanc Regulam, ex qu proade


ejl falfum

clivc
i5

pro vero admittere, qum


nos, ac

propo-

docentem quando fallamur aul non fallamur, quoties exijlimamus nos clare
nas
dijiinlcque aliquid pcrcipere.
1.

Mclhodum, dirigcntem

390

Dijlinguis confequenler Ideas [quas vis

ejje

cogi-

laliones,proulfunl lanquam imagines) in innatas, adven20

titias,

faditias. Et
fit

primi quidem generis

Jatuis,

qud
;

intclligas quid

res, quid veritas, quid cogitatio

25

fecundi, quod flrepitum audias, folem videas, ignem fentias; lertii, qud Sirenas & Hippogryjphes fingas. Ac fubdis polTe forte omneis efle adventitias, vel omneis innatas, vel omneis fadas, quatenus nondum originem illarum clare perfpexifti''. Porr, ne aliqua interea, donecperfpexeris,fallaciafubrepat, adnotare placet

videri omneis Ideas ejfe adventitias, procedereve a rbus


a.

b.
c.

Page 35,1. Page 36, 1. Page 37, 1.

16-18.
2.

29, p. 38,

1.

10.

28o
extra ipfam

uvres

df;

Descartes.

?s4-323.

mcntem exijentihus, & cadcntibus in aliquem fenfuin. Videlicet mens faculatem habel (vel ipfa potius facultas ej) non pcrfpiciendi modo ipf<.is Idcas adventitias,
feu quas ex rbus per fenfus trajecas accipit, perfpiciendi, inquam, nudas & dijlinclas, &omnino qualei.s in Je rccipit :
5

fed prterea
391

illas

varie componcndi, dividendi, contra^

hendi, ampliandi, com\parandi,

&

id

genus fimilia\
ej

Heine tertium faltem Idearum genus dijlinclum non


a fecundo
:

nam Idea chimrce

alia non eji,

qum Idea
lo

capitis leonis, venlris capr,

caud

ferpentis, ex quibus

mens unam componit,cm illfeorfim,JiveJingul,adventiti Jint. Sic Idea Gigantis, hominifve injar mentis aut

mundi
pro

totius concepti,

non alia

eJ,

qum

adventitia: Idea

puta hominis magnitudinis vulgaris, quant mens ampliat


libitu, tametji tant confujiits,

quanta ampliiis concipit

'5

illam. Sic Idea Pyramidis, urbis, aut alterius rei


vif, non
\

nunquam

alia

ej\,

qum

adventitia vifce antea Pyramidis,

urbis, aut alterius rei,

non nihildcformata, ac proinde con-

fuf aliqu ratione multiplicata comparataque.

Quod fpeclat
null videntur,

adfpecies, quasdicis innatas,

c profecl

ao

& qucunque dicuntur talcs,

videntur ori-

ginem quoque habere adventitiam. Habeo, inquis, a me natur, qud intelligam quid fit Res'\ Nonputo ver te velle loqui de ipf vi intelligendi, de qu nec dubium, nec
392

fed potius de Idea Rei. Non loqueris etiam de Idea alicujus Rei particularis : nam Sol, hic lapis,
qujlio
ejl ;

25

omnia fingularia, funt Res, quarum


dicis.

effe

Idcas innatas non

Loqueris crgo de Idcd Rei univerfc confidcrat,


et la 2

&

a.

La I"

dition ne mettent point la ligne dans tout

le

cours

de ce paragraphe
b.

2.

Page ?8,

1.

1-4.

325-336.

ObJECTIONES QuINT^.
ejl,

28 1

prout cum ente fynonyma

ac tam late quant illudpatet.


ejje potejl in

Qufo

te verd,

hc Idea qiiomodo

mente, nij

Jiniul Jint tt resjngulares, illarumque gnera, ex quibus

mens abjrahat formetque conceplum, qui nullius fingU' larium proprius Jt, & omnibus tamen conveniat ? Profclo
fi Idea

Rei innata

ejl,

innata quoque erit Idea animalis,


.

plant, lapidis,

omnium univerfalium Nihilque


id

erit opus,

ut nos faligemus

ad internofccndum plura Jingularia, quo

refeis variis difcriminibus,


10

folum retineamus, quod videbitur omnibus commune, feu, quod idem ej, generis
Dicis
I

Idea m

quoque

te

habere a tua natur, ut intelligas

quid

fit

Veritas, y^, ut ego interpretor,


eJ,

Ideam

veritatis.

Porrd,Ji veritas nihil aliud


1

cum

re,

qum conformitas judicii de quferturjudicium, veritas eji qudam relatio,


ipjs re

ac proinde nihil dijiinklum ab


tis,fcu,

Ideque ad fe rela:

393

quod idem
efl,

ejl,

ab ipf rei Idea


.

quippe

qu & fe
efl,

&
20

rem, qualis

reprfentat
rei,

Quare

& non
ejl
:

alia efl veri-

tatis Idea,

qum Idea

quatcnus rei conformis

feu

quatcnus ipfam reprfentat cujufmodi


ut,

adeo proinde,

f Idea

rei non innata,

veritatis adventitia fit,

fed adventitia fit, Idea quoque non innata. Et citm id de qulibet

veritate fingulari intelligatur, intelligi etiam potefl uni-

verfe de veritate, ciijus notio, feu Idea [ut


2 5

jam

diclum

ejl

de idea rei) ex notionibus feu Ideis fngularium eruitur.

Dicis rurfus te liabere a tu natur, ut intelligas

quid
nis).

fit

cogitatio [interpretor fempcr

Ideam cogitatio-

Veriim, ut mens ex Idea unius iirbisfingit Ideam

alterius, ita ex Idea unius alionis, ut vifionis, vel gujla3o


lionis,

fingere potejl Ideam alterius, ipfius puta cogitatio-

nis.

Nmpe
uvRKs.

analogia agnofcitur
II.

qudam

inter facultates
36

282

uvres

de Descartes.

ue-itu.

cognofccnteis, unaque

ad aherius notitiam facile deducit, Quanquam de Ide cogitationis laborandum non ejl, fed de
j

394

Ided poliiis

ipjius mcn\tis, atque


erit

adeo

anirnce, qiiamfi in-

natam dedcrimus, nihil

incoinmodi admiltere quoque

Ideam

cogitationis innatam.

Quare

&

exfpeclandum

ejl,

donec probata res fuerit de ipf mente, feu anima.


3.

Videris pojea vertere in


Ideae aliqua.^

diibiiim

non tantni

utrum

procdant ex rbus externis, fed


fint

etiam utrum omnin


que proinde inferre
:

externat res aliquae. Vidcrif10

quamvis fint in te Ideae rerum, quae dicuntur externse, non tamen Ideas arguere, qud res fint, quoniam non ab ipfis necelTario procdant, fed poiint vel a te, vel modo alio nefcio quo efle. Hac puto de cauf ante diccbas : te non pcrcepilTe prius terram, clum, fidera, fed terrai, cli, fiderum Ideas, a quibus poffet effe delufio. Itaqiie,/i nondum credis terrain,

i5

clum, fidera,

&

ctera

ejj'e,

cur, qufo, Jiipra ter-

rant ambulas,

promovcfve corpus,

ut refpecles

Solem ? Cur
aui
20

ducis ad ignem, ul calorcm fentias?


cibujn, ut
ris,
395

Cur ad mcnfam,

aut

famcm cxfalics? Cur movcs linguam, ul laquamanum. ut hc ad nos fer i bas? Certe ijla quidem
ijl

aut dici, aut xcogilari fubtililcr poffunt: at negolium


nihil

promovcnl. Et ciim rvera non dubiles, quin res


te fini,

extra

againusfcri ac bond
j

fide,

&

ut res funt, ita


25

loquamur. Sin,

fuppofil exijlenti

rerum externarum,
illis

putas abunde dcmonjlralum non poffe. nos ex

mutuari

quas habemus ipfarum Ideas. jolrenda'

tibi rationcs funt,

non mod quas ipfc


pojjfunf.
i\. Pour ce para};raplic cune division d'alincas.

libi objicis,

jed

quiZ' pra.'lerea objici

3.

ks deux

prciiiii.rcs

cdiiions

iic

lioiiiKni

au-

338-329-

Objectiones Quint.:,

28 j

Scilicet ita accipis, quafi

ide admittantur provenire

ex rbus, quia

ita

videmur doli a natur,

&

quia ex-

perimur illas a nobis noftrve voluntate non pendere". Verm, ut nihil neque de ralionibus, neque de foliiionibus dicamus, opponendum quoque & folvendum erat inter ccetera, quamobrem in cco nato nullajit idea coloris,
aut in furdo
vocis.- niji

quia ijl res extern non potueillius

runt ex Je immittere in inflicis

mcntern ullam fui


illis

fpeciem
10

qud fores a

nativitate concluf, obiccfque

trajiciendis fuerint perpetuo pofii

Urges poflea exmplum Solis, cujus cm dua^ fint idese, una haufta ex fenfibus, ut puta qu parvus apparet
effe
i5
;

altra ex ra|tionibus Aflronomicis,

concipitur

illa

fimilior ac verior eft,

qu ingens quse non ex


elicita,

396

fenfibus
vel

duda eft, fed ex notionibus innatis qucumque ali ratione cffeda'\ Eniinver

gcminj;

ill Solis idece fimiles funt,

fed una inagis,

feu Soli conformes : alia minus. Eodemmodo, quo du ejufdcm


verce,

&

20

una emiffa ex decimo paffu, alia ex centefmo, aut millefimo, fimiles, & verce, feu conformes funl : fed illa magis, ijla minus, co qud illa, qu propior rcnit,
hominis
idea',

deteritur minus,
liceret, paucis,

qu

longius, magis, ut explicaretur, fi


tu ipfe fatis caperes.

neque

Qud autem mente fol percipiamus


25

vafam illam idcam


;

folis,

non ea propterea clicitur ex innatd qudam wtionc

fed
bat

ea,

qu per fenfum
ratio
illi

incurrit, quatenus expericntia pro-

&

innixa confirmt res dijlanleis apparere


vicinis,

minores feipfis

tantum ampliatur ipfd vi mentis,


i

10 Fuerint (/" e/ 2' dit.)\ ucTunt


a.

Disqtiisitio Metiiphj-sica).

Page 38, Page 39,

1.

i3-i6.

1.

i8-25.

284
quantum

uvres

de Descartes.

229-330.

confit Soient a nobis difiare, excequarique dia-

metrofu tt illis terrenis feniidiametris Et capere vis hujufce ide nihil a natur
397

cjfe infitum

Illam require ex cco nato. Expcn'ere \primm non


illius
eJfe

ejfe in
5

mente coloratam aut lucidam ; experiere deinde nequc


nifi quis

rotundam,

illum monuerit, ipfeque prius cor-

pus rotundum manibus attrelaverit ; experiere denique


non
ejje

tantam, nifi

v,el

ratione, vel authoritate motus

praccepam ampliaverit

Quanquam,
loties Soient

ut ifiud interjiciam,

qufo

te:

nos

ipfii,

qui

10

confpeximus, qui toties apparentent ejus diatoties

metrum obfervavimus, qui


qufo
tCy

de ver ratiocinatifumus,

inquam, habemufne aliam, quant vulgarem ima-

ginent Solis? Colligimus quidcm ratione e[fe Solem

ma:

jorem

terra centum fexaginta

&

pluribus vicibus

at

i5

pro\plerea ideamne tant vafii cotporis

habemus? Ampliamus liane fime fenfibus acceptant, quantum pojjumus ; contendimus mcntem, quantum poffumus. Al nihil tamen aliud, qum icnebras nieras nobis facimus; & quoties liabere difiinclam de Sole cogitationem volutnus, oportet mens
redeat adfpcciem, quant inlercedenle oculo accepit. Suff-

20

398

non abnual, quin Sol rever [major fit, quin,fi oculus propius admoveatur, ampliorem ideam adepturafit ;
cil illi,fi

&

inlcrea tamen
4.

quantam

obtinel,

ad tantam attcndat.

Agno/cens deinde inqualitatem


:

& direrfitatem
ita

idea-

25

runi

Procul dubio,

inquis, illse quae

fubftantiam mihi
loquar,
illa^,

exhibent, majus aliquid funt, atque, ut


plus rcalitatis objeiva; in fe continent,

qum

quic lanuirn niodos live accidentia rcpntfentant.

Et
io

rurfus

il

la,

pcr

quam fummum aliqucm Deum,

aeter-

num.

intinilum,

omnipotentem, rerum omnium, quse

330-331.

ObJECTIONES QuiNTiE.

285

praeter

ipfum funt, creatorem

intelligo, plus

realitatis objedivae in fe habet,


finitse fubftantise

qum
Ac

illee

profedo per quas


lieic

exhibentur". Incedis porr


es.

pajju

grandi ; quare nonnihil Jijenda


5

non hrco qnidcin


ejl,

circa id,

quod vocas realitem objedivam. Sa


objelive autem feu
idealiter
in

qiid,

cm.vulgo dicant res externas


in feipjis,

effe fubjelive feu formalitcr

intel\lcclu,

videaris tu nihil aliud velle,

qum dcbere ideam confor&\ tanlo


399

mari
10

rei,

cujus cf idea

adeo ut reprfentativc nihil

contineat,

quod

ipfo fao non fit in ipfmet re,

plus reprfentct realitatis, quanto res reprfentata plus


realitatis in feipf habucrit. Diflinguis certe flatim pdfl

realitatem objelivam a formali, qu,


fit ipfa idea,
1

ut

inierprctor,

non ut reprfentans, fcd

ut entitas aliqua.

Ctcriim confit feu ideam, feu realitatem objelivam ejus

menfurandam pnes totam realilatem formaient rei, feu quam res ipfa habet in fe ; fed pnes eam duntaxat partem, cujus intellcclus notitiatn accepil, feu, quod ejl
non
effe

idem, pnes notitiam,


20

quam

intellcclus habet de re.

Sic

nempe
attente
illius,

effe in te

dicetur idea perfecla ejus hominis,


in

quem

& fpiiis &

omnem faciem

circumfpcxeris; at

quem

in tranfcurfu,

quem femel, quem ex parte J'o"

liim vider is,

2S

imperfecla. Quod fi non ipj'um Itominem, fed larvam faciei obduclam, & vcflcis corpus undequaque contegenteis adjpexcris : aut dicendum ejl non
erit profeclb

effe in te illius

ideam, aut fi

efl

aliqua, illam effe imper"


^

fecliffim a

m fu m me que
|

con fufa m

Ex quo

dico habcri quidem ideam dijlinclam


iis

germanamniji con400

que accidentium ; atj'ubflanticefub


a.

latentis

non

h.

Page 40, 1. 12-20. iVIme remarque que pour

le

paragraphe

(page 282.

nu-ic a

286

OEuvRES DE Descartes.
.

331.333.

fufnm ficlamque adfummum Adeo\


accidentium,jpr/7;n'//

ut,

cm

dicis

plus effe
in ide

realiuitjs objecliv in ide fubftantiae,

qum

negandumjlt fuhjanti ejfeveram


,

ideam feu rcprcefcntalionern


realiuilcin nhjeclivam
cejj\i,
;

atque idcirco ullam ipjius


5

ac deinde, ubi fuerit aliqua conejfe

ncgandum quoque Jit eam

majorem, qum fit


vel

in

ideis accident ium, ciim

quicquid realitatis hujufmodi habct,

Ihiheal ex ideiy
in lia}-

eorum accideniium, fub quibus

quorum
10

concipi fubjanliam Jupra diximus, dclarantes illam

concipi lion pojfe, nifi ni extenfum, Jguratiim, coloratum


aliqjtid.

quod fubdis de Ide Dei, qufo te, ciim tibi iwndum conjet an Jit Deux, quomodo noji Deum reprCirca
id,

ftnlari

perfu ideam, fummum, cCternum, infinitum, omnipotentem, omnium creatorem ? Annon ex pr^vconccpl de Deo notiti, quatenus audiijh illa attributa de Deo eniinciari? Qiiippe fi nihil taie haclenus audiijfes,
itanc defcriberes? Dices hoc

i5

401

pluin, abfque eo,


l'fd

jamfoliim afferri in exemqudd quidpiani adhuc definiatur. Eflo :


20

ride ne pojea id habeas quafi prjudicatum.

Dicis effc in ide Dei infiniti plus realitatis objediv;v,

qum

in ide rei finit^e^

Sed primo, cm humanus

inlcUeclus non Jt concipiend in/iuitatis capax, ideo nequc

hahcl nequc rcfpicit ideam injinita' rei repra.'fentatricem.


I

Quarc & qui infinitum quid dicil, allribuit rei. quam non capil, nomen quod non intclligil ; quoniam, ut res

25

cxlcnditur ultra
exlen/ioni
illi

omncm

illius

captum,

ita finis

negalio

attributa, ab eo non intelligitur, cujus intel-

ligentiafinc aliquo fempcr co'rcelur.

Deinde, cm
a.

maxim ququc perfccliones foleanl Deo

3o

Pnt;c 40,

I.

10-20.

335-334.

Ob.IECTIONES QuINT/E.

287
rcbus, quas viilgo
,

attrihiii,

vidcntur

c omnes defumpt ex

miramur
pliantes,
5

in nobis,

cujufmodi funl diuturnitas

potcntia,

fcienlia, boniias, beatitudo &c.,

qu quantum pojfumus amoiwnipotcntem,


idca porro
reali-

pronunciamus

Dcum ternum,

omnifcium, optimum, beatijjmum, &c.


hcec

Qu

omnia reprfenlat, non habet proplcrea plus

tatis objccliv,

qum habeant

res finitce Jimul fumpl, ex


ej,

quarum
10

ides

idea illa compala

ac deinde

modo jam

402

dilo adaula.

Natn nequc qui

dicit

ternum, compleclilur

propterca mente lotam extcnjionem ejus durationis,

qu
at-

nunquam
que
ita

cpit,

&

nunquam

dejitura ej

neque qui omni;

potentem, totam multitudinem effeclorum poJfibHiufn


de cteris.

Pojremd, ecquis dici potejl habere ideam de


i5

Deo geralia,

manam, feu qu reprfentet Dcum


pufilla res
c[j'et

qualis ejl? Quj?n

Deus,

niji cjfet alius,

haberetque

qum

hc quanlillacumque! Annon cenfenda ejl ejje minor perfeclionum proporlio inter Deum & hominem, quhm inter elephantem & mtercutaneum ammalculum acari?
nojra
\

20

An

ergo, Ji

quis,
/c

ex ob/en\itis

acari perfcclionibus,

ejformarel

ideam,

quam

-clcphantis diccret,

germa-

namque
J

aJfcYcrarcl, meplijjimus liaberetur,


vijis

&/ibi plaudel,

quis ex

hominis perfeclionibus ideam effonnet,

quam & Dci


25

e/fe,

& germanam
quas
in

ejfe

contendal? Qufo

etiam, pauculas

ijlas,

nobis eJfe depreliendimus, eJfe? El ubi agnoverimu\.


403

quomodo

in

Deo agnofcimus

\^qualemnam licebit praptcrea ejus e[Jentiam imaginari?


EJI projeclo Deus fupra o/iinem captum infinitis inlervallis ;
(S

cum mens

no/ira
la

ad

illius
et

contemplationem comi:

2u Acaii (errata, de
acari.

i'

dil.

Disquis. Met,

ciiipararaiil

in

288

OEuvRES DE Descartes.

334-333.

paratur, non modo caligat, fed

Quare nequc ej, cur dicanius germanam iillam cjje l'deam, qu Deum reprcefentet; abundeque ej,ji, ex analogi harum rerum nojratium, qiialemcumque & ad itfum nojlrum ehciamus formemiifque ideam, qu captum humanum non fupcrct, neque realitatem contineat, quam in rbus cteris, clenulla
ejl.

&

rarumve rerutn
5
.

occajione, non percipiamus

Ajjumis confequenter manifeftum efTe naturali luelle in


eft
'.

mine tantumdem ad minimum debere efficiente & totali, quantum in effedu


infras,

cauf
ut
\o

Idque

tantumdem

faltem efle debere realitatis foreft'\

malis in cauf idece, quantum objediv in ide


PaJJus nempe hc etiam grandis,

&

in

quo nonnihil conji-

Jcndum Jit.
Primo, vulgare illud diclum, nihil efle in effedu, quod
1

non
404

fit

in cauf, videtur debere potius de materi,

qum
eft,

de efficiente intelligi. Quip\pe effciens externum

&

diverf pleruinque natur ab effeclu. Et quamvis cffeclus


dicatur habere realitatem ab efficiente, habet tamen, non

quam

effciens

habeat neceffario

in Je,

fed quaiu mutuari


artis.

20

aliunde poffit. Patet res perfpicue in effeclu

Nam.

quamvis domus habeat

tota?n

fuam realitatem ab

artifice,

artifex tamen illam non a Je,


buit.

Idem

facit Sol, ciim

fed aliunde acceptant trimateriam inferiorem varie com-

mutt, variaque animalia procrt.

Im etiam parens,

quo
ut a

licet

proies habeat materice aliquid, illud tamen non

principio efficiente, fed ut a materiali habet.

Quod

objicis, efTe
14
a.

effeds debere vel formaliter vel eminenHOU


la ligue
i

Aprs

(it

/"' et 2' edit.].

b.

Pape 40, 1. 22-24. Page 41,1. 22-23.

335-336.

Objection ES Quinte.

289

ter contineri in caul, nihil amplius arguit,

qum

ef-

felum aliquando habere formam Jimilem


caufa\ aliquando dijfimilem

form fu
Sed non

&

imperfeiorem quidem,
illam

adeo
5

ut

forma cauf fupra


vel

emineat.

fequitur ut propterea vel cminens caufa det aliquid de

fuo
in

ejje,

qu

continet \formaliter, partiatur


;

fuam
*05

formam cum
tamen,
10

nam & quamvis id fieri vi\deatur generatione viventium, qu efi ex femine, non dices
effeclu

opinor, patrem
il

ciim gnrt filium,

refecare

dareque
efficiens

rationalis

non ali

anim partcm. Uno ver ho, caufa ratione continet effeclum, qum quatenus
adumbrarc poteft ac perfcerc. quod infers de realitate objediv,

illum ex cert materi

Deinde circa

illud,

i5

exemplum ufurpo imaginis me, qu fpeclari potefl, vel in fpeculo cui me objicio, vel in tabula quam piclor
adornat. Ut enim ego ipfefum caufa imaginis
in fpeculo,

quatenus ex

me

emitto me fpeciem in fpcculum,

& piclor
cum
'idca

caufa imaginis,
vel
20

qu

cxhibetur

in

tabula

ita,

imago me

fit in te vel quovis alio intelleclu,


fini caufa illius,

quri

potej,

an ego ipfe
in

quatenus emitto me

fpeciem

oculum,
;

&

intcrcedcnte oculo in ipfum ufque

intellcclum

an ver

fit

caufa

qupiam

alia,

qu

illam

quodam
25

quafi penicillofylove in intelleclu delirieet. Vide-

tur porr non alia caufa prter

me

effc

rcquirenda;

nam &
406

quamvis pojlea

intelleclus

me ideam ampliare, minuere,


\

componere, ali ratione traclarc


caufa primaria totius realitalis,
7 et

poffil,

ipfe
illa

fum tamen
habet
Quare
in fe.

quam
l.

24

&

[sic,

r'

el 2'c\iit..

p. 2C)(j,

-jS...

^c fu-

ainsi que Disqiiis. Met.i parat


iuiidlc.
(U'peiida)il

ou trouve de
6c
nili

tura p. So-j, l. 3-4\. .. i\ 'hisquis. Ivlet.]] &c. [faute, i"


et

mme

ci

-aprs

Certc

u'dit.}.
3/

(Kl VKi-i

11.

290

uvres

de Descartes.

336-3^8.

Et quod heic dicitur de me, idem intelli\gendum


quolibet ohjelo externo.

ejl

de

Jam

realitas

il la

ide dijlinguitur duplex per


ejjfe

te ;

&
5

formalis quidem alia


fubjlantia, quce ex

non poteji, qum tenuis

illa

me

effluxit,
ejl.

&

in intelleclu recepta,

inque ideam conformata

[Niji velis autem fpeciem ex

objelo procedentem effluxionem ejje fubjantialem , fac

quodcumque

lubuerit, realitatem

fempcr imminues.) Ob-

jecliva autem nihil ejJe poteji prter reprfentationem

feu Jimilitudinem mc, quam gerit idea, aut certe prter fymmetriam, qu partes ide ita difponuntur, ut me rfrant.

10

Quocumque modo

acceperis, nihil ejfe


relatio

quidem reale

videtur ; quoniam

ej fola

partium inter Je

&

ad

me, vel modus realitalis formalis, quatenus hoc modo con-

formata

ejl.

Sed

nihil rcfert

dicatur, quia placet, rea-

i5

litas objectiva.

Hoc pofito,
407

vidcreris tu

quidem debere comparare rca-

litatemfor\malem ide cum realitate mc formali feu cum

me

fubflanti,

&

realitatem objeclivam ide

cum fym;

metri partium mei feu delineatione


at placet

&

forma extern

20

tamen

tibi

comparare realitatem objcclivam

ide cum realitate me formali.

Porr quicquid fit de explicatione fuperioris axiomatis, patet non modo effe in me tantumdem realitatis formalis,

quantum

efl

objecliv in mei idc,fed rea\litatem


effe,

25

etiam formalem ide nihil pne


malis, feu totius

rcj'pcclu

me forconcc-

me fubjlanti.

Quocirca

&

tibi

dendum

effe

formalis in
2

tantumdem faltem elle debere realitatis cauf idex, quantum objediva} in ide
,1

Apr.t cxtcrno, intu


el

Li

ligne
les

j/Zhc'it.s"

xidiuiiils,

Jusqu'au para-

it"

2 dit.

).

I)e

mme pmn-

graphe

6.

338-339-

ObJECTIONES QuINT^.

29I
niliil

eft^,

quando totum quicquid


ipjius cauf.
fi

in

ided

cjl.

pne

eft

comparatione
6.
fit
5

Subfumis :

in te

fit

idea, cujus realitas objediva

tanta, ut nec eminenter nec formaliter illam con-

tinueris, atque

ade

illius

caufa

efi"e

non

potueris,

tum demum
te in

fequi neceffari, exiftere aliquid prceter


:

mundo
\

cm
efife

feciis

careas

certus reddaris
caufa non es
10

aliquid^'.

argumente, quo Verm ex jam dicis tu


408

realitaiis

idearum, fed ipfmet res per


occajionem pojfis ali-

ideas reprfentat, quatenus emittunt imagines fu in te ut in

fpeculum

licet

tu ex ipjis

quando fumer e chimrarum depingendarum. Sed, feu


ipfa fis caufa,

feu non, an propterea incerta

es, effe ali;

quid prter
i5

te in

mundo

Bona
fit,

verba, qufo

nam opus
id

non

ef,

ut,

quicquid de ideis

aigumenta ad

qu-

ramus.
Percurris deinceps ideas, qua'
in
te

funt, ac,

prter

20

25

ideam tu, numeras ideas Dei, rerum corporearum inanimatarumque, angelorum, animalium hominum idque, ut, cm de ide tu difficultatem non effe dicas, inferas ideas hominum, animalium, angelorum, componi poffe ex iis, quas habes tui, Dei, rerum corporalium, & ideas rerum corporalium potuiffe quoque a te proficifci ^ Hoc ver loco mirari fubit, qui dicaris habere ideam tu [& fcundam adeo, ut ex ill poffis tt alias depromere)^ ac rem carere difficul,
:

if)-i6 Aprs quramus, no7i paragraphe 7 [1" et 2' ddit.].


a.

la

li^ne.

Aucun

alina araiil

le

b.
c.

Page 41, Page 42, Page 42,

1. 1. 1.

23-24.
18-26.
29, p. 43,
1.

9.

292
taie
;

uvres
admodum confufam
in

de Descartes.

339-340.

ctn rvera tamen aut ideam tu nullam habeas, aut

illam
409

atque imperfeam, prout

jam

obfervavimus

fuperiorem Medita\tionem. Et inferebas


atque evidentius a tepercipi,
5

tu in ill, nihil po/fe facilius

qum

te

ipfam. Quid,Ji, ciim non habeas nec habere pof-

Jis tu ideam, dicaris pojje quidvis aliud facilius atque

evidentius

qum

teipfam percipere?

Cogitanti certe mihi quorjum fieri pojfit, ut neque vifus

feipfum
in

videat,

neque intelleclus feipfum

intelligat, illud
10

mentem fubiit, qud nihil agat in feipfum : quippe nec manus {aut in ipf digitus fummus) fe verberat, nec pes
Jbi calcem impingit. Ciim aliundc ver,

ad notitiam

ali-

cujus rei eliciendam, neceffe fit rem agere in ficultatem

cognofcentem, immittere nempe

in

illam fui fpeciem, five


i5

fui fpecie illam informare

perfpicuum videtur ipfam


fit,

facultatem, ciim extra fcipfam non

non poffe illam fui

fpeciem

feipfam tranfmittere, neque fui notitiam confequcnter elicere,five, quod idem cfl, percipere feipfam.
in
|

El quarc, puUis, oculus, ciim fe in feipfo non videat, videt tamen in fpcculo ? Nempe quia inter oculum fpeculumquc
410

20

eft inlerfiitium,

&

oculus ita agit infpeculum, immit\tens


in

in

illud

fui fpeciem, ut fpeculum


in

ipfum reagat, pro-

priam

ejus fpeciem in illum remittens.

Dato mihi porr


ut,

fpeculum,

quod

ipfa

perinde agas : fpondeo fore

eo
2 5

refleente in

teipfam tu fpeciem, tum

demum
cfl,

te,

non

direl quidem,

fed reflex tamen, cognitione percipias ;


ut
te

quoufque aulem non dederis, fpes non


nris.

ipfam

Poffem heic quoque

infflere

qui dicaris habere ideam


3o

Dei? ni f forte qualem, Angelorum? de quibus,

&

quo modo jam diximus. Qui


aliquid audiiffes, nefcio an

niji

Ho-hi.

Objectiones QuiNTiE,
.

29)

unquam cogilajfes rum ? quarum fi


,

Qui aniynalium, cterarumque rein fenfus non incidijfcnt, pne certus


:

Juin

te

nullas idcas fuijfe habituram

ut

&

nullam habes

innumcrarum rerum, quarum ad te neque adfpeclus, neque fa?na pervenit. Sed his diniijfis, illud admitto, ideas diverJarum rerum in mente exijentei.s ita pojfe componi, ut
plures aliarum formes cooriantur, tametj quas enumeras,

non videantur fufficere ad ijam tantam diverjtatem, im neque ad dijlinclam delerminatamque cert cujufpiam
'o

rei
I

ideam.

*i^

Hreo autemfolm
I

qudd difficuUas dum le pro inco^pore


i5

rerum corporearum, non parvajit, quomodo ex fol tu ide,


circa ideas
geris, teque ut talem conjideras,

eas deducere ex te pos'\

Nam,

Ji

folam fubjantiam

incorpoream

nojli,

quomodo

Jeri poteji, ut capias

prqud

terea fubjantiam corpoream ? EJl-ne aliqua inter hanc

&

illam analogia ? Dicis utramque convenire in eo,


exijlere
;

ft apta
niji

al

ija

convenientia non

intelligitur,

20

qu convenit, intelligatur. Notionem quippe communem facis, quce priufquam fonnetur,


prius res utraque,
oportet particularia intelligi. Profeo, Ji ex intellel

Jubjtanti incorpore poteji intelleus

Jormare ideam

Jubjlanli corporc, non

ejl

cur dubitemus quin ccus,

vel qui a nativitate detentus Juerit in denfijjimis tenebris,


25

Jormare apud Je ideam


tus'',

&

lucis

&

colorum

pojjit.

Dicis

poJfe conjequenter haberi ideas extenonis, figurse,

mo-

aliorumque fenjibilium communium ; Jed Jacile nidicis.

mirum
22
a.

Id mirum

cur non lucem, colorem, alia,JaciMet.)]

Formare
Page 44,
Pajie 45,
1.

{2' dit., cl Disquis.

formam

[faute, i"dit.),

18-20.
4.

b.

1.

294
412

OEuvRES DE Descartes,
pari dcducas ? Verm immorandum
Concludis
:

341-342.

litate
j.

in ijis

non

eji.

Itaque fola reftat idea Dei, in qu

confiderandum

eft,

an aliquid

fit,

quod

a meipfo

non
5

potuerit proficifci. Dei

nomine

intelligo fubftantiam

quandam
ligentem,

indefinitam, independentem,

fumme

intelipfe,

fumme potentem, &


|

qu lum ego
exilt,

tum
quo
feda

aliud

omne,

fi

quid aliud

quodcumque
folo pro'o

exftat, eft

creatum.

Qu

fane omnia talia funt, ut,

diligentius attendo, tanto


elfe

minus a me

pofTe vidcantur

ideoque
ut

ex antedidis,
'.

Deum
hue

necelfan exiftere,

eft

concludendum

Scilicet

cj,

quo tcndebas. Ego ver,


intelligis,

conclujionevi
ifia,

amqu3e

plcclor, ita non video qui fie coneludas. Dicis

hujufmodi folo non potuerint id nempc


:

de Deo

effe,

ut proficifci a te
i5

intendens, ut debuerint
nihil verius
efi,

ab ipfo Deo

proficifci.
te

Sed
vel

pritnitjn,

qum quod
runi
ris
413
;

folo profela non fuerint, feu qud illote

intelligentiam a

per

te

duntaxat non habue-

funt enim profela habitaque a rbus, a parentibus,

magifiris, a docloribus, a focietatc

hominum,

in

qu

jo

es verfatus.
jne,

Ai mens fola fum,

inquies ; nihil admitto extra

ne aures quidem quibus audierin, neque homines mecolloquutos.

cum

Hc

dicere potes
nifi effcnt

fed

dieerefne, nifi

auribus nos audires, ac


accipcres?

homines, a quibus verba


^5

Loquamur ferid. & die bonfide : Voees illas, quas de Deo cjjers, nonne habcs a foeietate hominum,
b indefinitam (/"^'c/
-j'

dit.)]

intinitam

{Disqiiis.

Met.).
extat).

a exilt] exilkt {faille, 2' dit.,

corrige t'errala
a.

i5 intendens (/" dit., et Disqtiis.

Met.)] intendes (2' dit.,


:

errata

intendis).

Page 45,

1.

8-17.

342-344-

ObJECTIONES QuINTvE.
illis

2915

quibus convixifli? Et cm ab

voces habeas, nonne

&

notiones fubjeas defignatafque vocibus? Igitur non Jint


a te folo, videntur
ejje.
5

tamen non propterea a Deo,fed aliunde


in illis ej.
te ipfe

Deinde, quid\nam

quod, accepta primiim a


deinceps non potueris ?

rbus occajione, habere ex

Anne propterea
captum ? Sane

aliquid capis, quod Jt fupra

humanum

10

Deum, cujufmodi ejl, effet cur a Deo te docum putares ; hc ver omnia, qu Deo attribuisj nihil aliudfunt, qum obfervat aliqu in hominibus aliifque rbus perfeiones, quas mens humana valeat
fi intelligeres

intelligere, colligere

&

amplificare, ut aliquoties dilum

jam

ejl.
:

\Dicis

cm

ex te

poffit efle

idea fubftantiae, quia

4i4

fubftantia es,
i5

non

pole

nitse,

quia infinitus

tamen ideam fubftantise infinon es ". Verum nulla ejl propterea


nij notuine tenus,

in te infinit

fubftanti idea,

&

qua-

tenus homines comprehendere [quod ejl rvera non

comea

prehendere) injinitum diciinlur. Adeo ut

nccejjfe

proinde
:

non
20

fit,

talem ideam a fubflanti infinit proficifci

nempe fieri componendo ampliandoque potefl, quemadmodujnjam dilum ejl. Nifi, ciim prifci Philofophi ex compatio, hoc unico mundo, his paucis prehenfo hoc vifibili f
principiis, ipforum

ideasfc infc habucrunt,

ut illas

amnon

p liantes
25

ideas efformaverint infiniti univeifi, infinitorum


illos

mundorum, infinitorum principiorum : dilurusfis


efformaffe faleis ideas
in
\

ex vi fu mentis, fed eas procefjijje

mentem ex

infinito univerfo, infinitis

mundis, infmitis

principiis.

Quod

dfendis autem, te percipere infinitum


illa effet vera,

per veram \<ie3.m^.,fane, fi


a.

reprfentaret

Page 45,
1.

1.

19-21.

b. Ib.,

23-24.

296

uvres
ej,

de Descartes.

34a-h^-

infinitum cujufmodi
415

ac proinde perciperes quoi

ejl in

ipfo prcipuujn,

&

de quo nunc agitur, videlicet infinila-

em.

tuafemper ierminaturadfinituni aliqu{d,folmque infinitum dicis, quia non percipis quod eJ ultra tuam perceptionem, ut proinde non maie cenfearis
cogitatio

Verm

percipcre injnitum per negationem Jiniti. Neque fufficit


dicere percipere te plus realitatis in infinit fubflanti

qum

infinit".

Oporteret enim

te

percipere realitatetn in-

Jnitam, quod tamen non facis. Quinetiam rvera non plus


percipis,

quoniam Jnitam foliirn amplias,ac deinde imagi-

10

naris effe amplius realitatis in eo


in

quod dilatatum

ejl,

qum

eodem,

dum ejl contralum.

Nijivelis quoque Philofophos

illos

plus percepi[le realitatis,

mundos conciperent,

qu rvera ejfet, ciim plureis qum dum unicum in mente haberent.


mens nojlra tantb magis
1

Ex quo

obiter adnoto caujfam, cur

confundatur, quanta aliquamfpeciem fivc Ideatn magis ampliat, ex eo ejje videri,

416

quod hujufmodi fpeciem a fuo Jitu dijirahit, dijlinlionem partium illiadimit,ac ila totam attenuat, ut ta}i\dem evanidaJat.\Ne memorem mentemperinde
confundi ob caufam oppofitam, cm nimis contrahit Idcam.
20

non obftare qud non comprehendas infinilum aut omnia quee in illo funt, fed fufficere ut pauca qujedam intelligas, quo veram & maxime claram diftindamque ideam habere dicaris''. Imo ver non habes
Dicis,

veram ideam
4

injiniti, fed Jiniti foliim,fi

non comprehendas

25

dicis [i" dit. et Disqiiis.

Met.)] dicit, tort {2' di t.).

comprehendas {1" et 2' dit.)] apprhendas {Disqitis. Met.),


21

20 oh {j"

et 2' dit.)]

ad

{Distjitis.
:

Met.), corrig l'errata

ob.

leon fautive {voir


/.

ci -dessous,

2S

comprehendas).

a.
b.

Page 45, Page 46,

1.

26-27.
18-28.

1.

345-346.

Objectiones QyiNT^E.

297

fed finitum dumtaxat. Die i ples ad fummum eognofeere partem infiniti, at non propterea ipfum infinfnitum,

nitum

ut ille qui,

nunqiiam egrejfus fpeeuin fubterraadeo ut propterea ineptus eva-

neam, diei quidem potej eognofeere partem mundi, at non


5

propterea ipfum

mundum

furus fit, fi tam anguj partis ideam eenfeat ejfe ideam veram germanamque lotius ?nundi. At, inquis, de ratione
infiniti efl,

ut a

te,

qui finitus es,

non comprehendaver ide rei

tur".
10

Credo equidem;

at non eji de ratione

injnit,

ut illius tantiim

partem minimam, Jive potius


proportionem, reprfentet.
417

nullam ob nullam eum


Sufficere
ligas.
ais,

toto

ut pauca haec a te clajre percepta intelut fufficit vider e

Sed nempe,

extremum eapillum

ejus hominis, eujus vis habere


i5

ejjet

me egregia

effigies , Ji

germanam Ideam. Annon pielor unum jnei eapillum

ejufve

extremum duntaxal depinge\ret? At minor, non


infinito

dico longe, aut longiffime,fed infinit etiam, ejl proportio

eorum omnium qu de qum unius mei capilli


20

feu de Deo cognofcimus,

apicifve ejus
nihil

Uno
illi

verbo,

hc de Deo
illis

ad meipfum totum. probant, quod non probent


intelligi,

etiam de infinitis

mundis ; ac tant magis, quanta


tufubfantid,

potuerunt elarius ex hoc uno clare perfpeelo

qum Deus vel ens infinitum ex modi fit, nondum tibi confit.
45

qu

cujuf-

8.

Argumentaris aliunde

fie

Qu enim

ratione ineft aliquid

telligerem

me

dubitare,

me

cupere, hoc

mihi deeffe,

& me non

elle

idca entis perfedioris in


tione defelus
a.

omnin perfeclum, fi nulla me effet, ex cujus comparaVeriim, fi de re ali-

meos agnofcerem ^ ?
4.

b.

Page 46, Page 45,

1.

21-2 3.
3o, p. 46,
II.
1.

1.

nVRRs.

38

298

OEuvRES DE Descartes.

346-347.

*18

qu dubitas, Ji aliquani cupis, fi agnofcis quidpiam tibi dceffe, quid mirum, cm non nris om\nia, cm non fis
omnia, cm non habeas omnia ? Agnofcis
te

non

efle

proinde omnino perfedum


te perfe6lius

dicique citra invidiam potej.


?

Et hoc profelo verum ej, Ergo intelligis efle aliquid


cupis,

Quidni? tametj quicquid


ratione, perfeclius.

non Jit

femper

te,

qucumque

Quippe, cm

panem

dejideras, non eJ panis te vel corpore tuo undeinanitate,


|

quaque perfelior ; fed perfeior folm e


injlomacho tuo
perfeclius ?
ejl.

qu
10

Quomodo ergo

colligas ejfe aliquid te

Nempe

quatenus vides univerftatem rerum,

qu & te, & panem, & ctera compleclitur : adeo ut, cm fngul partes univerfi aliquid perfeclionis habcant, &
ali

advenireque valeant, facile fit intelligere plus perfeclionis effe in toto, qum in parte; ac
aliis inferviant,

i5

proinde
te

cm fis folm pars, debere agnofccre quidpiam perfeclius. Hoc igitur modo eJfe potefi in te idea enti^
te,

perfelioris, ex cujus comparatione defelus agnofcas.

Ut
20

419

prteream pojfe quoque parteis alias perfecliores efje, te cupere quod ill habent, & ex iifdem tecum comparatis
\

poffe tuos defelus agnofci.

Quippe cognofcere

potuifii
doclior,
difficile

hominem, qui foret fanior, robufiior, pulcrior,


moderatior, ac proinde perfelior ; neque fuit tibi
concipere illius ideam,

& ex illius comparatione

intelligerc
z^

non

effc in te

fe<fionum,

gradum fanitatis, qu in illo forent.


:

roboris, aliarumque pcr-

Objicis tibi po/l-modum

Sed forte majus aliquid fum,


illse

qum

ipfa

intelligam,

quas Deo tribuo,


28 ipfa {2'

omncfque potenti qudam


reducantur, ut
(/"

perfecliones,
funt, etiamfi
fi

in

me

nondum ad adum

fieri

potefl:,

mea

3o

dit. et Disquis. Met.)] ipfe

dit. et

Desc).

?47-349-

ObJECTIONES QuINT^E.

299

cognitio magis magifque augeatur in infinitum^ Refpondes autem : Ut verum fit meam cognitio|nem gra-

datim augeri,

&

multa
efl;

effe in

me
:

potenti, quae

adu

nondum
5

funt, iiihil

tamen horum ad ideam Dei perpotentiale


eft

tinet, in

qu

nihil

namque hoc ipfum,


qu
in ide

gradatim augeri, certiflimum


mentum''. Porr vrum quidem
cipis, ejje

imperfedionis arguper-

ej illa,

au

in ipf

ide; at non funt tamen propterea

au in ipfmet re, cujus eji idea. Architeclus quippefibi


10

Jingit ideam doms,


parietibus, tabulatis,
illa ipfiufque

qu

idea alu confit ex defignatis

420

teelis,

feneflris &c.,

&

tamen domus
tantiim.

partes

nondwn adu funt, fed potenti


effe.

Sic illa Philofophorum idea continetaclu infinitos


at non dices propterea illos infinitos alu
i5

mundos
vel

Quare, fve

quid

in te fit, fine

non ft potenti, fatis

efl,

qud idea

cognitio tua gradatim augeri ampliarive pofjit ; neque

propterea inferri dbet, quod per eam reprfentatur


cognofciturve,

au

effe.

Quod

agnofcis deinde, cognitio""j

nem tuam nunquam


20

fore infinitam

ultro accipitur

fed nempe agnofcere debes neque fore in te unquam veram germanamque Dei ideam, de quo femper amplius {ini
infinit)

cognofccndum

reflet,

qum de

liomine, cujus vi-

der is extremum duntaxat capillum. Certe


illum totum videris, vidifli
25

hominem tamen alium, ex cujus companif

&

ralione aliquam facere de

illo

conje\cluram valeas ; at aliefl

quid fimile Deo illiufque immenfitali nunquam


cognofcere.

datum
421

Dicis te judicare
a.

Deum adu
1.

infinitum,

ut nihil per-

b.
c.

Page 46, Page 47,


b.,
1.

1.

29, p. 47.

4.

1.

9-14.

16-17.

joo

OEuvRES DE Descartes.
valcat-'.

349-350.

fedioni ejus addi


ras,

Scd judicas nempe quoi igno-

&

ex prfumptione folm judicas, ut judicahant Phi-

ophi infiniios mundos, infinita principia, ac infinitum lof


univcrfum, cujus ivimenfitati nihil addi pojjet.
Jicis-: eie
tiali,
fit,

Quodfub5

objedivum

iderc

non pendere abeffe poten-

fed ab acluali'', vide qui pojfit ejje verum,J verwn

quod jain diximus de ide Architecli & antiquorum Philofop/wrum ; acprfertim, ubi memineris hujufcemodi
ideas conflatas effe ex aliis, quas intelleclus prhabueril

ab exijlentibus aclu
9.

caiifis.

10

Quris

deinceps,

perfedioris, effe
ret
?

an jam habens idcam entis te ipfapoies, li taie ens nullum exifte-

Et refpondes

Nempe
vel

quo eiTem
te

me

fcilicet

vel a parentibus
perfeclis*^
?

ab

aliis

quibuflibet

Deo minus
\

Probas confcquentcr,

non

ei^Q a te''

fed

i5

hoc niJnl nccejfc. Rationein cliam reddis, cur


fucris'^
;

non femper

fed id quoque fuperfluuni, nifi quatenus vis fimul

inferre habere te caufain tui non produclricem modo, fed


422

&

confervatricem.

Nempe, ex eo qud tempus vit tu


|

plureis parteis habet, infers te creari debere in parti-

20

bus fmgulis, ob mujtuam iilarum a fe independentiam. Sed vide qui id intelligi poffit. Nam funt nonnulli quidem effeclus, qui ut perfeverent, neque momento quolibet deficiant, indigent

prfenti continudque efficientid


efje

cauf,per quam primiim

cperunt : cujufmodi ef folis

25

lux (quanquam hujufmodi effeclus non tam iidem reipf


funt,
a.

qum

xquivalenter, ut de fluminis aqud dicitur).


1.

At

Pasjc 47,
Ib.,
1.

10-2(1.

h.
c.
il.

2(1-2'^.
1.

Patc 48,

1-^.

Ib\
//>.,

1.
1.

7-24.
2 5 Cl Si].

e.

350-351.

ObJECTIONES QuINT.E.
alios,

JOI

qui perfeverent, non modo e cauf, quam agnofcunt, non amplius agente, fed, fi velis, etiam corrupt redulque in nihilum
:

videmus

hujus generis funt

tt res

genit faque, ut recenfere piget, fufficitque te ejfe unam ex illis, qucunque tandem tu caufa fit. At partes
tui

temporis non dpendent

alise

ab

aliis.

Heic

infiari

pojjet,

qunam

fit excogitabilis res, cujus partes fint a

fe inviceH infeparabilcs magis ? inter cujus parteis fit inviolabilior ferics & connexio? cujus qu funt partes
lo

pofieriores , pofjint minus averti, magis cohrerc, magis

delpendere a prioribus ? Sed ne


terea facit

hc urgeamus, quid propfunt, acliv

423

hc feu depcndentia feu independentia par-

tium temporis,

qu extcrn funt, fuccejffiv


quam fluxus

non funt, ad tu producioncm reproduclionemve ? Proi5

fecl nihil magis,

ac pertranfitio partium

aqu, ad producioncm rcprodu\clioncmve alicujus rupis,

20

quam fuvius prterfluit. At, ex eo qud paul ante fueris, non feqiiitur te nunc eie debere. Credo fane : veriim non ex eo qud caufa requiratur, qu te de novo creet, fed qud non teneatur abcffc caufa, qu te pofifit
deftruere, vel tu non debeas in te habere imbccillitatcm,

qu tandem

deficias.

Dicis proinde efle manifeflum naturali lumine, con-

fervationem a creatione non-nifi ratione


25

difterre-'.

Sed

quomodo
poft
fis

efi

manifefium,

nifi forte in ipf luce, effclibufve

fimilibus? Subdis
futura,

non efle in te vim, per quam paulo qud confcia illius non fis, cm fis
^\

tamen

res cogitans
te

Veriim

efi in te

aliqua

vis,

qu pofiis

cxifiimare
a.

quoque paulo pofi futuram : non tamen neccf


9-10.

Page 49,
Jb.,
1.

1.

b.

12-18.

^02
424
\

OEUVRES DE Descartes.
illa tua vis

351-352.

farid aul indiibie, quia


tio,

feu naturalis conjliu-

qucumque
es,

ca fil, eb non extenditur, ut omneni caufani

corrumpentem, feu internam^feu externam, arceat. Quare

& futur a

quod vim habeas, non qu

te

de nova produnifi

cat, fedqu, ut perfeveres,

prfiare fufficiat,
colligis,

corrum-

pens caufa fupcrvenial. Quod autem


te

dependere
non tamen

ab aliquo ente diverfo a

te^, bene colligis,

quafi de novo ab eo producaris,fed quafi producla ab ipfo


olini fueris.

Pergis taie ens non efle parentes aliafve

caii|fas quaflibet.

Sed quarc parentes nonfint, a quibus

ri-

10

deris adeo manifefie un

cum corpore producla ? ne aliquid dicam de Sole cterifque caufis concurrentibus. At ego, inquis, fum res cogitans, ideamque Dei in me habens.
Veriim nonne parentes tui mentefve illorum fuere quoque
res cogitantes habentefque

ideam Dci ? Ut propterca hcic


de quo jam an t e :\:a.ntum-

i5

urgeri non debeat effatum

illud,

dem
425

ad

minimum
fit

efle

debere in caula, quantum in


ali

efTedu^\ Si
potcft,
fi

alia, inquis, prieter


fe, vel

an

fit

ab

?
j

Deum caufa, quaeri Nam a fe, erit Deus


fi
;

ab

ali, toties queretur,


fit

qu

a fe,

& fit

donec ad illam perveniatur, Deus, cm in infinitum progredi non


caufa fuere parentes, ea potuit
cffe,

20

liceat'.

Verm,

(i

non a

fe,

fed ab ali; illaque rurfus ab ali, atque ita in

Neque abfurdiim probaveris progreffum i/lum infinitum, nifi fimul probes cpiffe aliquando mundum, ac ide fuifj'e parentem primum, cuj'us parens non fucrit.
infinitum.
Infinitus certe progreffus videtur duntaxat abfurdus in

zS

caufis ita inter fe conncxis fubordinatifquc,


a.
11.

ut

inferior

Page 45,
Pai^c 49,

1.
1.

ii)-20.

24-25.
29, p. ?o,
I.

c.

Page 40,

).

10.

352-354.

Objectiones Quint^.
ut,

joj

agere fine fuperiore rnovente nonpot :

dum

lapis qiiid-

piam impellit, impulfus a baculo, quetn impellit m anus ; vel cm infimus annulus caten pondus trahit, traclus ipfe
a fuperiore,
5

&

ijie

ah alio ;

fc enim per\veniendum
At

ej

ad

ununi movens, quod primum moveat.


natis, ut,

in caufis ita ordi-

priore defrucl, ea

qu ab

ill

pendel, fuperfit

poffitquc agere, non videtur effe perinde abfurdum. Heine,

progreffum heic infinitum non dari", vide an fuerit ade apertum Arijoteli, qui
citni dicis
:

fatis

apertum

10

perfuafus tantopere fuit nullum


Pergis
:

fuiffe

parentem primum.
te efficien-

^26

nec plureis caufas partialeis ad

dum conveniie, ex quibus ideas variarum perfedionum Deo attributarum acceperis cm ill reperiri
;

non
i5

poffint, nifi in

uno ac

folo Deo, cujus unitas feu

fimplicitas cft praecipua pcrfedio'\ Verumtamcn, feu

una,feu plures tu cauf fuerint, non

ej propterea neceffe,

ut ill in te imprejferint fuarum perfelionum ideas, quas

adunare potueris. Interea verd occajonem facis qurendi a


te,

cur,

nif plures tucauf,faltem res plures effe potuerint,


illam

20

quarum perfecliones mirata, beatam

rem duxeris,

in

qu exijerent omnesfmul. Nojli ut Pandoram Poet def cribant. Quidni tu, mirata in hoininibus variis eminentem

quandam
25

fcientia?n, fapientiam, jufitiam, conjlantiam,

potentiam, fanitatem, pulchritudinem, beatitudinem, diuturnitatem,

&

alia,

componere hc oninia non

potuiji,

&

fifpiciendum exijlimare,fi quis omnia fimul haberet ?

Cur

non deinceps omneis per\feliones variis gradibus adauI

agere] agens (indit.), cor-

iHt.).

2? non {i"

et 2" ddit.),

rig l'errata, non corrig {2'


a.

omis

(Disqtiis.

Mel.K

Page

5o,

1.

7-8.

b. Ib.,\. II, etc.

jO/\
427

OEuvRES DE Descartes.
ille

354-355.

gre, donec

magis viderctur fufpicien\diis, fi ejusfcien-

ti, potenti, durationi

&

cteris nihil deejfet, addive

pojfet, ficque foret ovinifcius, omnipotens, ternus,

&

c-

tera

omnia ? Et cm videres

taies perfeliones in

huma5

nam naturam cadere non pojjfe, car non potuifii

exi/limare

beatatn fore illam naturam, fi oui ifia competerent? Cur non dignimi putare invefiigatione^ talifne effet aliqua,

an-non ? Cur non argumentas quibufdam induci, ut con-

fenianeum magis videretur effe, qum non ejfe ? Cur non confequenter ipfi adimere corporeitatem, limitationem, &
ctera omnia,

10

qu imperfelioncm quandam connotarent?


videntur
;

ha profeld proccfiiffe plurimi


poreum
rcliquerint

ciim, exi/entibus

tamen variis ratiocinationis modis gradibufque, aliqui cor-

tem, aliqui

membra humana habennon unu?n,fed uultiplicem, & qu funt alia


Deum,
aliqui
ut

i5

nimis vulgaria. Circa illud, de perfedione unitatis, nihil

rpugnt omncis perfeliones Deo attributas concipere


intime juncas
428

&

infeparabileis
\

tamctfi idea,

quam habes
te

illarum, non ab ipfo

fueril in te pofita,

fed a
efi.

haufia
20

ex rbus perfpeclis, ampliataque, ut diclum

Sic certe

depingunt non modo Pandoram, omnibus donis perfeclio-

Rempublicam, perfeluni Oralorem, Se. Denique, ex eo qud exiftas, entifquc perfedilimi idcam in te habeas, concludis, demonllrari evidentiflime exiftere Deum.
nibuf\que ornatam deam, fed perfeclam etiam
At, ciim conclufio vera fil,

25

Deum
effe

nempe exiftere,

iion

apparet tamen ex

diclis,

eam

a le evidentiffime dc-

monfiratam.

examincm, qu ratione idcam iftam a Deo accepi neque enim illam a fenfibus haufi ncc etiam a me effida e(l (nam nihil ab ill detrahere,
10. Supcreft, inquis, ut
:

3o

335-356.

Ob.IECTIONES QuINT/K.
illi

^O^

nihil

fuperaddere phine polTum"lit

ac proinde fu-

pereft, ut mihi
efl

innata,

quemadmodum
iit

eiiam mihi
illam pai-tim

innata idea me ipfius'. Enimvero,

haiirire a fenfibus, pcirtim ejffngere potuen's. aliquotie.s


5

jam

dicliim cjh

Quod autcm

dicis te nihil poiTe

illi

ad-

dere, aut detrahere, cogita ul initio non

que perfcclam

habucris. Cogita ut pojfint ejje homincs, vel Angcli. aut

ali

natur

te dotliores,

a quibus aliqua moneri de

Deo
te

429

ralea.y.
lo
fie

qu nonduni

noviji.

Cogita po[fe faltcni

Dcum

erudire, equc claritate. fwe in hae rit, Jive in a lia

perficerc, ut reputari ni/iiluni. quicquid de illo


pojfit.

jam

no/li.

Quicquid denium
Dei,

fit.

cogita, ut ex perfeelionibus

l'cruin

crcalarum Jieri afcenfus valeat


(!"'

ad eognitionem
uno niomenlto

pe?-fclinnuni
iS

ul

ilLv omne.s non

nofcunlur. pojfuntque
ita

&
in

plurex

&

plures in dies detegi,

poffe idcam

Dei non uno moinento haberi perfeelani,


dies perfeeliorcni
in
.

fcd magis viagifque

Pergis

Et

lane

non miriim

efl

Deum

creando, ideam illam


artificis
illa
fit

mihi indidille,
20

clfet

tanqiiam nota
cil.

operi

fuo impreHa. Nec opiis


res

ut

nota

aliqua

ab opre ipfo diverfa: fcd ex hoc uno quod Deus


creavit, valde credibilc cft

2 5

me quodammodo ad ima^inem & fimilitudinem ejus fadum elle; illamquc limilitudinem, in qu idea Dei continetur. a me percipi per eandem facultatem, qu ego ipfe a me percipior h. e.. dum meipfum intelligo, non modo intclligo me elle rem incompletam abaliodependcniem.
:

me

li-

/,:io

remque ad majora
3o
ifta
a.

iive

meliora indemnit afpirantem.

led limul etiam intelligo illiim. a

quo pendeo, majora

omnia, non indelinilc


Page
5i,
1.

iS.'

potenti tantm, fcd re-

6-\:\.
II.

(FUVRES.

3q

jo6

OEuvRES DE Descartes.
atque
ita

336-357.

ipf infinit, in fe habere,


lu fpeciofc

Deum
tion c[Jc

el^e^

Ac

quidcm hc omn, ipfcquc

vera non

objicio

fcd qiuvjcriin

Uimcn undenani probentiir? Ut


:

anledicla cnim

prteream
forma

Si

idea Dei eft in


e/I rnodiis

te,

ut
5

nota

artificis

operi imprefTa, quifnam


e/l

impref-

Jionis? Qiinm

ijius

nolcc? Qiionam

modo

non eft aliud ab opre five a reipf, lu ipfa ergo es idea? Tu ipfa niliil aliud es, qum cogilalionis\modus? Tu ipfa es & nota imprejfa & fubjeclum
illam difcei-nis? Si

imprefjionis? Credibile

eft, inquis, te

fadam ad imagi;

10

nem &

limilitudinem Dei. Credibile fane religiofdjde

at ralione naturali, qui liceat intelligere, nifi

Deum

facias

hominiformem? El
ludo?

in

quonam confijhre

potej

hc fimilite fimilem
i5

An

tu,ciim fis pulvis


illi,

&

cinis,prfumere

potes a:lern
431

incorporer, immenfi'. perfeclijfinuv.

glorio/j/inuv,

o"

quod capul

ej,

iurifibilijjima.\

incom-

prchcnfibili[Jimque
ut te

nalur? An

illam de facie novifli,

cum

ipf comparans, affcvcrarc

conformem

poffis ?

Credibile dicis, ex eo qiid creavit. Sed ex eo polius


incredibile
ciim
cj.

Siquidem opus operanli fimile non

eji, nifi

20

ab eo gnera tur per communicationem natur. Al

tu

hoc modo genita a

Deo non
:

es

neque enim

es ejus proies,

nalurre ejus par liceps; fed creala folm

es,

hoc
te

cf

ab eo
illi

fada fecundum ideam


magis fimilcm, qum
quidem, fuppoft

adco ut non poffis

dicere

fit

lui,

domus fabro murario. Atque id quam nondum probaji, a Deo

25

creatione. Percipis, inquis, fimilitudincm,


lit;is

dum

intel-

te

rem incompletam. dependcntem.


ficla,

i^c

ad majora

24 fada]
.1.

corrig (/"
3-2g.

cciit.,

errata), non corrig [2' dil.K

I'at;c 5i

I.

357?59-

Ob.IECTI0NES QjJINTyE.
.

)OJ
fit

melioraque afpirantem
dij/militudins

Sed quare non hoc potius


,

argiimentum

cm Deus ex

oppojito fit

complclijfimm, independentifimus,
qiiippc
5

fihi Jufficientijfimus
,

maximus optimufque ? Ut prteream


intelligis,

cm

te

dcpendcntem
le
id,

non propterea fiatim intelligerc


ejfc aliud,

a quo dpendes,

qum parentes;
te
ipfii

vel fi

432

aliud intelligis, non fuhefi'e caufam, cur


putes.

fiimilem

Ut prteream

qiioqiic

miriim

ejfe,

cur non ctcri

/wminu?}i,five mentium, idem


10

quod

tu

mtelligant; ac prcv-

fertim,

cm non
tibi,

fil

ratio,

cur non crcdatiir

Deum

illis,

perinde ac

imprefiiffe

unum

arguil, non effe


ita effet,

ideam fui. Profecl vel hoc ideam a Dco imprejfam ; quandoomnibus,

quidcm, fi
imprcffa
i5

&

& fimul

una cademquc,

effet,

hominefque omnes conciperent


fpecie,

Deum
.

fi-

mili

forma ac

eadem

illi

tribuerent,

eadem plane
Sed

de eo fentirent; cm oppofitum tamen noliffimum fit


de his tamen

mu lia jam

nimis.

In

Meditationem IV,

433

De Vero,
20
I.

0^

Falfo.

fupe rioribus demonfirata, quibufque faclam viam prfumis ad


in

Circa quartam'\ recenfes iniiio

qu putas

progrcdiendum
iufi/lam

ulterius. Ipfe, ne
te

remoram

injiciam, non
:

continua dcbuiffc
crit,

illa

firmius demonfirarc

abunde
25

fi memincris quid conceffum fuerit, quid non,

ne res trahatur in prjudicium.


iS

\Y
-2'

un
ddit.).

\i"

ddil.i.

25 Aprs prjudicium, non

la ligne

[i" et
a.

Ci-avani, p. 52.

jo8

uvres

de Descartes.

359-360

Ratiocinaris confequenter

non

pofle

Deum

fallere te

',

& utfacultatem fallacem

errorive obnoxiam,

quam ab

ipfo

habes, excufes, conjicis culpam in nihilum, cujus tibi

434

ideam quandam obverfari dicis, ex quo te ais participare, inter quod & Deum te mdium ajfuj}iis^\ Ac pulchra quidem ratiocinatio ; fed ut prteream explicari non pojfe, quomodo habeatur aut qualis fit nihili idea, quomodo participemus ex nihilo, & alla, obfervo folum ex dijiinione hac non tolli, quin Deus potuerit dare homini facultatem judi\candi erroris immunem. Nam,
quamvis non dedifet
rat,
injnitani, ejiifmodi

10

tamen dare polc-

qu

errori non affentiretur, ade

ut,

qu

nojjet qui-

dem, ea clare perciperet ;

qu non noffet, non pronunciarct effe hujufmodi, potius qum alla. Id tibi objiciens, non mirandum cenfes, fi aliqua a Deo fiant, quorum rationem non intelligas''. Et id
effe in te

i5

quidem rele ; fed miranduin tamen,


bonum,

ideam veram,

qu reprfente t Deum omnifcium, omnipotentcm, omnind

&

videre
:

le

nihilominus aliqua ejus opra non omut,

nind abfoluta

adco

ciim \faltem potuerit perfecliora

20

conderc, ncque tamen condiderit, argumeno effe videatur,

qud aut
in eo

nefcierit, aut

non potuerit, aut noluerit.

Ac

fa Item

impcrfeclus fuerit, qud, fi fciens

& potens
ufum
25

noluerit, pojliabuerit perfeclionem imperfelioni

Qud autem
caufarum
14

a Phyfic confideratione rejicis

finalium'', ali fortaffis occafione potuiffes rele


aliii,

Aprs
l'iipc

non

la ligne

i"

el 2' c'dit.).

H.

53,

I.

23-24.
12-17, et
I.

b.
c.

Page 54,
l'agc
5 5,
1.

1.
1.

21-22.

14-16.

d. Ibid.,

23-25.

36o-n6i.

Objectiones QyiNT.t:.
;

309

facere

at de

Deo cm

agitur, verendum profeld ne

pr435

cipuiim argumentuin rejicias, quo divina fapientia, provi\dentia, potentia, atqiie

ade exijlentia luviine natur

Jabiliri potcjl. Quippe, ut


5

mundum

univerfum, ut clum

&

alias cjiis prcecipuas paries

prteream, undenavi aut


cor-

quomodo melius argumenlari valeas, qum ex ufu partium


in plantis, in

animalibus, in honiinibus,

in teipfa (aut

pore luo) qu Jimililudineni Dei geris\^ Vidcmus profeclo niagnos quofqiie viros ex fpeculatione anatomicd corporis
10

humani non ajfurgere mode ad Dci notitiam, fed hymnuni quoque ipji canere, qudd onines partes ita conformaverit,
collocaveritque ad ufus, ut fit omnin propler folertiam

atquc providentiain incomparabilem commendandus.

Dices Phyjicas
i3

ejje

caufas hujufmodi

form

ac Js,

qu

invejligari debcant,

ineptofque

ejjfe,

qui ad finem,
ciini

potius

qum ad agens
|

aut materiam recurrant. Sed,

nemo mortalium
vulas nias,
20

poj/t inlelligere

necdum

explicare,

quod

agens formel collocetquc, eo quo obfervamus modo, val-

qu ad
il las

va forum orifcia in fnubus cordis con436

Jlitutfunt; cujus conditionis, \aut unde mutuetur mate-

quomodo fefe ad agendum applicet ; quibus utatur organis, aut quomodo illa ufurpet;
riam, ex qu
labort ;

quid opus

illi,

ut e temperie, confijienti, cohrentid,

flexilitate, tnagnitudine,
2 5

fgur, fitu illas perficiat : ciim, inquam, nemo Phyjcorum hc & alia perfpicere declararcque valeat, quid
liffimum
ejl

cur non faltem miretur prflanineffabilem providentiam ,

illum ufum

&

tam appofite ad illum


3o

taleis valvulas

concinnavit?

qu Cur

non laudetur, fi exinde


farid

primam quandam caufam necefadmittendam agnofcat, qu ifia cteraque omnia


Met.
et

7 teipl [Disquis.

errata 1"

dit.)] teipfo

{i"

et 2' dit.).

jio
fapientiffime

OEuvRES DE Descartes.

36.-36?.

ad fuos fines confonanlijjime difpofuei'it ? Dicis temeritatem elTe inveftigarc fines Dei". Sed,

&

cm id pojjt ejje verum, fi intelligantur fiines quos ipfe Deus occultas voluit aut invefiigari prohibuit, non profeld
tamen, fi illi quos quafi in propalulo pofuit, qiiiquc non mullo laborc innotejciint, ac funt aliundc hujiifinodi iil
laus
5

magna ad

ipfuni

Dcnm, tanquam authorcm,


efi in

rcfc-

ralur.
'37

Dices forte ideam Dei, qii


cere

unoquoque,
de

fuffilo

ad hahendinn veram germanamque


:

Deo

cjufque

providenti notitiam

abfque co qiid aut ad fines rerum,

aut ad aliud quid omnin refpiciat. Veriim non funt omnes


c flicitate, qu
tu, ut

ideam illam tam perfelam a

nati-

vitatc obtine'ant, vcl tant claritate objeclani contueantur.

Quamobrcm, quibus Deus non


caciam, invidendum non
cfi,

dedit tantam hanc perfpi-

i5

qubd ex infpelione operum

cognofcere glorificareque opificem pojfinl.


id non obfiare,

Ne memorem
qu
etiam
tu,

quominus ide

ill uti liceat,

videtur omnin ex cognitione rerum ita pcrfici, ut

fi
20

verum dicere

relis,

huic cognitioni non prorfus parum, ne


te

omnia pne dicam, debeas. Quafo

enim, quoufque tan-

fuiffe putas, fi ex quo es infufa in corpus, manfiffes hue ufque in eo claufis oculis, obturatis
te

dem progreffuram
auribus,

438

& nullo denique fenfu externo hanc rerum univerfitatem & quicquid extra efi percepiffes ; totaque interea, meditando apud te, volvendoque & rerolvendo cogitationes, vum trivi/fes ? Die, boni fide, & defcribe, quam
ideam tui Deique
2.

25

te

exifiimas fuiffe habituram ?

Solutionem deinde

perfeda, coniiderari
a.

qud creatura, vifa imdebeat, non ut totum quid, fed


ajfcrs,

3o

Page

55,

1.

25-26.

?6''-3r,4.

Objectiones Q[jinta;.
univerli pars,

311

tanquam

qu latione perlecla erir


;

Et laudanda fane
perfecionc partis,

dijinclio
ni

fed hic non agimux de im-

pars

cjl

& cum

integritale tolius

confertur, fcd ut in fe totiim quid ej


5

munufque

fpeciale

exercet.

Qiiodcm ad iiniverfum

rctuleris, difficullasfem-

per

re/lahil,

annon rvera univerfum

fiituriim fuijjet

per-

feclius,Jiomnes ejus partes perfeela' ex/liti^ent,


Jint,
illa

qum nunc

partibus plerifque imperfcelis exfijlcntibus. Sic enim

Refpublica

ej

fulura perfecior,
alia, in

in

qu

cives otnnes
tnali.

10

boni fuerinl,

qum
ciim

qu plerique aut aliqui


dicis
:

majorem quodammodo effe univedtatis rerum perf'edionem quod partes aliquse illius fint errori obnoxise, qum li omQuare
pojmodum
,

&

i5

majorem quodammodo ejje Reipublic perfeclionem, qud aliqui cives mali fint, qum qud omnes boni. Ex quo fit ut, quemadmodumvidetur plane e[fe debere pro optimi principis veto, liabere omnes cives bonos, ita videatur ejJe debuijje pro infiiluto Aut/wris univer/i, partes ejus omnes creari
nes fimiles eirent
^\

perinde

ejl

ac fi dicas

439

20

eljeque erroris

immunes. Et quamvis

poj/is dicerc

perfe-

clionem earum

25

qu Junt immunes, apparerc majorem ex oppo/ilione earum qu [uni obnoxi, illud tamen e/l pcr quem admodum rirtus bonorum, quamvis accidens folm eluceat quodammodo ex oppofilione eorum qui vitiofi funt, eluccl foliim ex accident Adco ut, quemadmodum dcfiderandum non c/L ut aliqui cives mali fini, qu boni fiant
:

i.

illu/lriores,

ila

ncque videatur

fuiffe

committendum,

ut

iq univerli [iJisqtiis. Met.)' un'wQri'o, corrii^- en univerle [i"i'Jil.,


cr)-ala),
;i.

non

coi-rii^c (-y dit.).

l'aijc 55,

1.

M>, a p. 36,

1.

2.

b.

Pai^c 61.1. u 2S.

JI2

uvres

de Descartes,

364-36.S.

aliqu univerji partes forent errori obnoxice, quo clarerent magis qii forent immunes.

Dicis:

non habere

te jus

conquerendi, qud Deus

te

eam
effet
440

in

mundo fuftinere perfonam voluerit, quse non omnium prsecipua & maxime perfeda^ Sed hoc
dubium, cur fatis
illi

non

toi lit
I

non fuerit fujlinendam


ejjet,

dare perfonam,

qu

ex perfedis minima

&

non

etiam tibi dare imperfeclam.


vitio

Nam &

quamvis principi

non vertatur, qud non omnes cives ad fublimia muin infimis,


10

nera vocet,fedaliquos habeat in mediis, aliquos


verteretur tamcn, fi non aliquos

mode

dejinaret operibus

viliffimis,fed aliquos etiam dejinaret pravis.

non poffe rationem afferre, qu probes Deum tibi* majorem cognofcendi facultatem, qum atque quamtumvis peritum dederit, dare debuiffe artificem effe intelligas, non ide tamen putare te illum in fingulis operibus omnes perfediones ponere
Dicis
:

te

i5

debuiffe, quas in aliquibus potell ponere

^\

Veriim
\

vigetfemper quodmod dicebam; vidcfque non tam


cultatem
effe,

dijji-

cur Deus tibi facultatem cognofcendi ma-

20

jorem non dederit, qum cur dederit crrantem ; neque


controverti cur artifex fiimmus perfediones omnes dare
nolit

omnibus operibus. fed cur etiam aliquibus tribuere


tametli

relit inipcrfccliones
441

non valeas ab erroribus abftincre o\ evidenti perceptione rerum, poffe tamen ex inftitulo. quo firmiter tibi proponas nulli rei affentiri, quam evidcnter non perceperis''. Sed, ulcumquc pofjis
Dicis
:

25

.
11.

c.

Page i, Page 56, Page 61,

1. 1. I.

2?-26.
2

1-26.
1.

27, p. 62,

2.

365-366.

ObJECTIONES QuINT^.
e[je,

jlj
ejl

ed femper altentione
ea,

nonne J'emper

imperfeSlio,

qu
Dicis

dijudicare ejl opus, non percipere evidenter, ac


ejfe

errandi periculo
:

perptua obnoxium ?

errorem
&.

ineffe in ipf operatione,

quatenus

'

qucedam eft, non in facultate quam a Deo accepifti, neque etiam ab operatione, quatenus ab illo dependet Sed, non fit error in facula te procedit
privatio
'.

tate a

Deo

accepta proximc,

eft
ejl,

tamen remote, quatenus


ut errare pof[it.

10

Quare eft quidem, ut ais, qud conquerare de Deo, qui rvera tibi nihil debuit, tamen illa bona tribuit, ob quae debes illi gratias agere *"; fed ejl femper qud ade imperfetlione creata
cS.:

cum non

miremur, cur perfeliora non dederit,


poluit, fi livore duus non fuit.
i5

f fcivit quidem, fi
442

neque effe cur conquerare, qud tecum concurrat ad errandi adum cm adus omnes lint veri & boni, quatenus a Deo dpendent, majorque
\Addis
:
:

quodammodo perfedio in te fit, elicere qum non poiTe; privatio, in qu fol


i.

illos poffe,
falfitatis

&

20

culpae eft ratio formalis, concurfu Dei nullo indigeat,

quia neque
fil

fit

res,

neque ad eum relatai

Veriim,

cm

illa fubtilis dijlinlio,

non tamen plane fat isfacit. Siejl in


;

quidem non concurrat Deux ad privationem qu


aclu falfilafque
25

&

error

ejl,

concurrit tamen ad aclum

ad quem j non concurrerct, privatio non effet. Et aliunde ipfe ejl Author potenti qu fallitur aut errt, atque
adc, ut ita dicam, impotentis potenti. Sicque defeclus,
10 ais (/" dit. et Disquis.
a.

.Met.)].,

mas, faute

(2' diL).

Page 60,
Ibid.,
1. 1.
I

1.

7-10.

b.
c.

i-ii).
1.

Ibid.,

2G, p. 61,
II.

2.

l'VRES.

40

H
cj in aclu,

uvres
non
tain

de Descartes.
il la m,

?66 06-.

qui

ad

qu impotens

eji,

quam

ad Authorem, qui impotentem fecit, nec potentem potcntioremve, ciim pojfet, voluit facere, videtur ejfe referendus. Certe, ut fabro non vertitur vitio,

qud aperiendo

fcriniolo prgrandeni clavim non elaboret,

fed qud, puin

Jllam fabricatus,
difficilem tribiiat
^*3
:

formam aperiendo
ita

aut inhabileni aut

non

ej

quidem culpa
rel

Deo, qud,

facultatem judicatricern tribuens

homuncioni, non tan-

tam

illi dedei'it,

quantam rbus
illa,

omnibus vel pluri10

mis vel maximis fuffecluram arbitraretur ; fed permiruni


eJ,

cur ad pauca

qu

dijudicari ab

homme

voluit,

iiiparem, implicitam incertamque tribuerit.


j.

Requiris proinde queenam

fit

in te falfitatis vel
hc non difputo, cur
i5

erroris caufa".

Ac primiim quidem

intelledum voces folam facultatem nofcendi ideas,/ez/


res ipfas fimpliciter

&

abfque ull affirma tione aut nega-

tionc apprehendendi,

voluntatem ver ac liberum arhiJit

trium voces facultatem judicandi, cujus

affirmarc
:

aut negare, ajfentiri aut dijfentire. Propono foliim

quarc
20

voluntas libertafvc arbitrii limitibus nullis circumfcri-

batur pcr

te,

circumfcribatur intellelus? Sane cniin rifacultates

dentur
leclus

h du

que

late patere,
in

&

non intel-

faltem miniis quam voluntas, cm

nullam ran

444

quam intelleclus non prviderit. Dixi non faltem minus; quippc videtur intelleclus ctiam latius quam voluntas patere. Siquidem non modo
voluntas feratur,
voluntas, five arbitrium, judicium,
clio,

25

&
ejl,

conjequenter ele-

projequutio, fuga, de null re

quam non appreio

lienderimus, feu cujus idea perccpta


Icclu
a.

&

propofita ab inlel-

non fuerit
5.S.
1.

fed ctiam multa obfcurc intelligimu.s, de

l'a^c

20.

367-368.

ObJECTIONES QuINT^E.
cj.

} I )

quitus nullum judicium, profequutio , aut fuga


facultas judicandi
ita

Et

fpe

ej anceps, ut,

paribus ratio-

num momen
5

lis,

nullifve exijentibus, nullum fequatur ju-

dicium, ciim intelleus intrim apprhendai ea

qu rcma-

nent injudicata.

femper majora majoraque intelligere, ac nominalim facultatem ipfam intelleds, cujus ideam etiam infinitam formare valeas'',
dicis
:

Quod porr

te polfe

ro

hoc ipfum arguit intelleclum non ejfe magis limitatum qum volunlalcm, quando fefc cxtendere ad ufquc ob-

jedum infinilum tuam exaequari


dem, fed
intellelu
i5

potej.

Qudd

ver agnofcis voluntatem

voluntati divinee,

non

extenlive qui-

formaliter'', vide quorfum idem non pojfit de

quoque

dici,

ubi formalem intcllecls non fecus


'^'>^

atque voluntalis nolionem dcfiniveris. Sed, paucis, die nobis,

ad quidfe voluntas cxtendere pojfit, quod intelleclum

effugiat?
ajferis,

Non

videlur proinde error ex eo nalci,


latius

ut

&
20

fefe

qum intelledus pateat, ad illa judicanda extendat, qu intelledus non


qud voluntas
que
late pateant, intcl-

pei'clph", fed ex eo qudd, ciim


lecls aliquid percipit

non bene,

&

voluntas judicat non

bene.

Quarc neque
25

eji

cur voluntatem ultra fines intel-

lels promoveas, ciim neque judicet de rbus quas intelleclus

non percipit,

& prave foliim judicet quod


2'
les

intel-

leclus pj-ave percipiat

Non la ligne '[C' et dit.). De mme pour tous


26
a.

autres

alitias, Jusqu'.
t.

Demquc

ergo... \p. 3ij,

6).

Page

b.
c.

57, 1. 1-6. Cf. p. 57,1. ri-2i. Page 58, 1. 21-23.

55

p6
a
te

uvres

de Descartes.

368-370.

Quod exemplum de
j

te ipf^ adfers circa ratiocinium

faclum de rerum exijeni, procedit quidem reclc, quantum ad judicium de tu exijenti fpeclat ; fed quantum fpelat ad alia, videtur non rede ajjumptum : cm
quicquid dicas, vel potius ludas, rvera non dubites, fed
5

omnino judices
gens.
446

ejfe

aliquid prter
te,

te,

&

a te dijinum

quippe aliquid prter

&

te

dijinclum printelli-

Quod fupponis, nullam rationem occurrere,


perfuadeat magis

quce

unum

qum

?diud^\ fupponere potes ;


1,0

fequuturum judicium, fed voluntatem femper fore indifferentem, neque Je ad judicandum determinaturam, quoufque intellelui major
at Jimul debes fupponere, nullum

aliqua verijimilitudo ex un parte


rerit.

qum ex

alia occur-

Quod proinde dicis : hanc indifFerentiam ita extendi ad ea, quse non fatis perfpicue cognofcuntur, ut quantumvis probabiles conjedurae
hant, fola cognitio,
te in

unam partem

tra-

qud

fint

conjedurae, te impel-

lere ad contrariam aflenfionem poffif^, id nullo

modo
20

videtur verum. Quippe cognitio

illa,

qud Jnt foliim conin

jeclur, faciet quidem ut judicium de e parte,


te

quam

trahunt,

cum

aliqua formidine

&

hjitatione feras ;Jed

numquam
nifi

faciet, ut

judicium feras de parte contraria,

pojlqum occurrerint conjeur non mode que pro2

babiles, veriim etiam probabiliores

Quod
falfa
I

fubdis

te id fuiffe

expertam

his diebus,

cm
Met.).

eue

fuppo|fuifti, quai
1"

maxime vera
[i"

efle credide-

te ipl [errata,

dit.)] re ipf

et a' dit. et Disqtiis.

a.

b.
c.

Page Page
IbiJ..

58, 59,
1.

1.
1.

26.

10-12.

i5-2?.

37o-?7'-

Objectiones Quint^.

JIJ

ras'',

mmento

id tibi non fuijfe concejfum.

Neque enim
te
447

rvera Jenfijje aut perfuafijje tibi potes, non vidijfe


fo\lem, erram, homines, alia, non audiijj'efonos, non
bulajje,
5

am-

non comedijje, nonfcripfijjfe, non loquuiam fuijje


alia.

{ufam fcilicet corpore organifve ejus), non

Denique ergo forma erroris non tam videtur conjiftere in

non redo ufu

liberi arbitrii '',y/cw/a//'^m, quavi

in dijjonant judicii

a re judicat,

&

ex eo quidem ort,

qud
ta

intelleclus illam rem, fecus

qumfefe habeat, apprejfc

hcndat.

Quare

&

non tam videtur

culpa arbitrii,

qud non
pcndentia,

recle judicet, quant intelleclus,

qud non ree

demonjret. Quippe ea videtur arbitrii ab intellecu deut,

Ji intelleclus

quidem aliquid clare percipidt


feu verum

videaturve percipere,
i5

arbitrium ferai judicium ratum


fit,

atque determinatum, feu id reipf ver um


e[j'e

tum arbitrium fcrat judicium dubium ac formidolofum, & pro tempore tamen
lubilum verius qum oppofitum, feu in re ipf verilas, feu falfitas fubfit. Ex quo fit ut non tam cavere poffimus
20

exijimelur ; fin autem obfcure,

ne erremus,

qum

ne in errore pcrfeveremus, expenda448

mufquc propria judicia, non tam vim facienles arbitrio, qum applicantes intelleclum ad cla\riorem notitiam, quam
judicium fempcr fecuturum fit.
4.
25

Concludis frulum exaggerando, quem ex hac


lit

ditatione potes confequi, ac prfcribis quid

Meagendum,
te dicis,

ut aflequaris veritatem
Il

nempe ailequuturum
c<;

tantm ad omnia quce perfede


illa

intelligis fatis at-

lendas, atque

a reliquis, quai confulius

obfcu-

rius apprehendis, fecernas".


a.

Pa^c
Ibid.,

5q,
\.

1.

23-27.
2i-25i

b.
c.

28, etc.
1.

l'agc 02,

^i8

OEuvREs DE Descartes.
jl

:>7':^:=-

Hoc porro non mode


ut tota

vcrum, fed etiam hujufniodi,


intelligi, vi-

prcedens Mditt io, fine qupotuit

deatur fuijje fupervacanea. Attende tamcn, eximie Vir,


difficultatem non vider i an,

ut non fallaniur,

debeamus
5

clarc atque dijine intelligerc aliquid,

methodo difccrnere

liceat, ita

fed qu arte aut nos habere claram dijin-

elcinique intelligentiam

ut ea vera fit, nec fieri poffil ut

fallaniur.

me tfi
449

Quippe initio objecimus, nos non rardfalli, lanobis videamur aliquid ade clarc di/lincleque cogno-

fcere, ut nihil pofiit clarius


libi ipfe objecifii,

&

difiinclius.

Tu quoque

id

lo

& expelamus tamen

feu metlwdum, cui prcipue fit

adhuc ifiam artem, incumbendum.

In

Meditationem V.
;

De

eflenti

rerum materialum qud exiftat.

&

iterm de Deo,
i5

I.

Circa quintam, dicis


eft

primum

le

di /Unifie imaginari

quantitatcm, hoc

extenfionem in longum, latum

&

protundum; itemque numerum, figuram, fitum, motum, durationem". Ex lus omnibus, quorum te ideas haberc dicis, feligis figuram,

&

ex figuris Iriangulum, de

20

quo hc habes

etfi

fortaffis talis ligura nullibi

gcn-

tium extra cogitationem


extiterit,
eft

meam

exiftat,

nec

unquam

tamcn profedo determinata qu^edam ejus natura, C[ux a me non effida eft, nec a mente me dcpendet, ut patet ex eo qud demonftrari pofi3

25

Aprs V] Quie
Page 63,
1.

eil

ajoute {Disqtiis. Met.].

a.

16-21.

?72-^73.

Objectiones QuintvE.
proprietates de
lint
ifto

J19

lint varie
ejiis

triangulo,

nempe qud
rectis,

trs anguli

ccquales

duobus
clare

qud

maximo
fimiles,
5

ejus angulo

maximum
|

latus fubtendatur,

&
450

quas, velim nolim,


ils

nunc agnofco,

etiamfi de

nullo

modo

ante cogitaverim,

cm
fue-

trianguliim imaginatus fum, nec proinde a


rint effida;".

me

Et tantum habes de

elJenti

rerum materiapertinent.

lium

nain cjju paiicula fubjicis,


;

codem

Ac

hrerc quidem hic nolo


10

infmuo folum diirum videri

jlaluerc

aliquam naturam immutabilem


terniaximum
te

&

seternam,

prter

Deum

Dices
riinl,

proferre nihil aliud, qum quod in fcholis


ejfe

effe-

naturas feu cjfentias rerum

ternas,Jierique de

ipjis
i3

propofitiones fcmpitern veritatis. Sed hoc duruin


ejl,

perinde

&

capi aliunde non polcj

effe

naturam humaejje

nain, ciim nullus ejl

homo, aul dici rofam

jlorem,

cm

ne rofa quidem

ejl.

Dicunl aliud
rerum,
20

eJfe

loqui de e[Jenti, aliud de cxijlenlid

&

non

eJfe

quidem ab terno exijentiam rerum,

fcd
ejl

cjfe

lamen e/fenliam. Veriim, ciim prcipuum, quod

in

rbus, fit effeniia, ecquidnam

magni Deus

facit,

quando producit exijlcnliam ? Videlicet non amplius facit,

qum dum
25

fartor vcjlc

induit hoviinem.

Quanquam qui
inquient ?
in-

451

dfendent effenliam hominis,

qu

eft in

Platone, effe ter-

nam
At

& independentem a Deo ? Ut univerfalis ejl,


Platone nihil
ejl, nifi fingulare .

in

Et folet quidem

telleclus ex vifs Platonis, Socratis, ac

cterorum hominum
qui proinde cenferi

conjimilibus naturis abjlrahere

quendam conceptum com-

munem,
3o

in

quo omnes conveniant,

&

poj/it univerj'alis
;.l.

natura effentiave hominis, quatenus omni

P;l,m.' (14, 1,

2-24.

po

OEuvRES DE Descartes.

^74--^7-^-

\/iomini inlelligiur convenire; a univerfalem fuijfe, ante-

quam Plato & cteri


Dices
idcirco
:

ejjfent

&

intelleclus abjlraherei, ex-

plicari fane non potej.

numquid, homine etiam non exifiente, atque


ej,

ah terno, vera propojitio hc


?

homo

e(l

Sed videtur plane non ejjfe, quandocumque fuerit homo, futurus


tiones :\iom.o eft,

animal

nifi eo fenfii qiidd.

fit

animal.
illas

Certc

enim, licet difcrimen videatur inter duas

propofi-

& homo
il la

eft

animal, qud priore exi-

Jlentia diferte magis fignijcetur,


452

&

pojleriore ejfcntia.

lo

attamen neque ah
exijlentia;

ejjentia exclu\ditur,

neque ah

ijl

fed ciim

dicitur:
:

animal;

&

ciim dicitur

homo eft, intelligitur homo homo eft animal, intelligitur


iS

homo dum exiftit. Prterea autem, ciim hc propofitio homo eft animal, non fit major is necefijitatis quni
:

ijla

Plato

eft

homo,

fore igitur etiam ijlam fempitern


cjfentiam Platonis non fore minus

veritatis,

& fingularem

independentem a Deo, qum univerfalem hominis;


fimilia,

&

alla

qu profequi
ejje talis
eJjfe

piget.

Et addo tamen, cm dicitur


eJjfc

hominem
mal, non

non pofiit quin fit anipropterea imaginajidum, talem naturam cffe


natur, ut
ut aliquid fit

20

aliquid aut alicubi prter intellelum

modo
mile

effe,

ad hoc

fed fenfum folumhomo, deberc ipfum fi;

effe

cteris

iis

rbus, quibus propter fimilitudinem

mutuam eadem hominis denominatio


leclus accepit

tributa efi

fimilituintel-

2 5

dinem, inquam, naturarum fingularium, ex qu

anfam efformandi conceptum feu ideam formamve natur communis, a qu diffidere non dcbcat
quicquid homo futurum
453
I

efi.

Hinc eadem de tuo triangulo Nam Iriangulus quidem mentalis

illiufve
efi relut i

natur dico.
rgula, qu

3o

375-376.

ObJECTIONES QuiNTiE.
;

3 2

explores an aliquid mereatur dici triangulum

at

non

eji

propterea dicendum, talem triangulum

ejfe

reale quid
vifis

veramque naturam prler intelleum, qui folus,


natur human, formavit

triangulis mater lalibus, illam, perinde ac dicum eji de


5

& communem fecit.


,

Unde neque
tas

eji

exijimandum, proprietates demonjraidcirco


ipfxs
;

de triangulis materialibus

convenire,
ipji

qud nias mutuentur ab


in
10

ideali triangulo

cm

potius

fe habeant,

&

idealis non habeat, niji quatenus inlel-

leSlus ex ipfis infpelis

eafdem

illi tribuit,

redditurus poproprietates

Jlea inter demonjirandum.

Eodem modo, quo


in

natur human nonfunt


univerfalis ideo habeat,
in

Platone

&

Socrdte, quafi ipfi

nias a natur univerfali acceperint, ciim potius natura


j

qud

intellelus ipJi eas tribuit,

i5

pojiqum
diturus

Platone, Socrate
deinceps, ciim
\

&

cteris animadvertit, red454

mis

ratiocinatione opus fuerit


vifis

Notum
aliis,

eji

enim intelleclum ex

Platone, Socrate

&

omnibus rationalibus,
:

collegijje

hanc univerjalem
;

propojitionem
20

omnis homo

efl rationalis

ac deinde,
illam

cm

vult probare

Platonem rationalem

ejje,

pro

principio in Jyllogijmum induere. Et dicis, tu quidem,

Mens habere
:

te trianguli

ideam, habituramque illam

fuiffe,

25

nuUam unquam in corporibus triangularem figuram vidiffes, quemadmodum habes aliarum figurarum complurium, quae tibi in fenfus nunquam
tametfi

incurrerunt ^
Verm,ji, utjupra dicebam, jlc juijjes haenus orbata

omnibus jenjuum junionibus, ut nunquam neque


21 induere [i" et 2' dit.)] inducere {Disqiiis. Met.).

vidijfes,

a.

Page 64, 1. 25, uvres. II.

p. 65,

1.

2.

41

p2
neque

uvres

de Descartes.

376-377.

tetigijfes varias fuperficies five

extrema corporum,

putas ideam trianguli alteriufve figiir habere aut effor-

mare

in te

potuiffes?

in te illapfse habes, quia ex

Habes jam complures in te, quse per fenfus non fint". Sed nimirum facile iis, qu illapf funt, ipfas effingis, formafexpofitis.
|

que varias, niodis fuperius


455
I

Dicendum hc prterea foret de falfa il la trianguli natur, qu fuppomtur conflare ex lineis, qu latitudine careant, continere aream, qu profunditate, terminari ad triapunla, qu omnibus part ibus. Attamen nimium evagaremur.
2.

lO

Aggrederis confequenter devionflrare Dei exijen-

tiam, vifque

afgumenti

efi in illis

verbis

Attendenti

fit

manifeftum, non magis pofle .exiftentiam ab effenti Dei feparari, qum ab efenti trianguli magnitudi-

'5

nem
live

trium ejus angulorum squalium duobus redis,

ab ide montis ideam

vallis

adeo ut non magis


ens

repugnet

Deum
qum

cogitari

(hoc

eft

fumme

per20

fedum)

cui dfit exiftentia (hoc

eft,

cui dfit aliqua


cui dfit vallis^'.

perfedio),

cogitare
ef,

montem,

Enimverh adtendendum

videri tuam hujufmodi

com-

part ionem non fatisjujlam

Nam
ti,
456

rite

quidem comparas effentiam cum

effenti

veriim non comparas deinde aut exiflentiam

cum

exifien^5

aut proprietatem
proprie\tate.
habet

cum proprietate fed


,

exiflentiam

cum

Hinc

vel
coripfa
et

dicendum fuiffe videtur, non


2' dit.),faute corrige [errata,

5 habes]

(2' dit.),

rig l'errata.

(/"
a.

dit.).

8
1.
1.

ipfas]

2' dit.).

quse]
28-3o.
7-14.

qua {/'

b.

Page 64, Page 66,

377-379-

ObJECTIONES QuiNTiE.
omnipotentiam,
v.

J2}

pojife inagis fepai-ari

c, a Dei

e/fenli,

qum ab
Jlentiani
5

ejfenti trianguli illam

magnitudinis angulorum

qualitatem ; vel certe, non pojfe viagis feparari Dei exi-

ab ejus

ejfenti,

qum ab

ejfenti trianguli ej us

exijentiam. Sic enim bcne \proceJfiJfet utravis comparatio,

&

non niod prior Juijfet concejfa,


evicijfes

veriini

etiam pojlerior

quanquam non propterea


quia neque
ejfenti exijentiaque
10

Deuni necejfariexijere,
exijit,

triangulus necejfari

tametfi

illius

Jeparari reipj non valeant, quancogitentur, ut

tumcumque mente Jeparentur Jive Jeorfim


Deinde adtendendum
divinas perjeliones,
ejl te

cogitari etiam ejfenti exijentiaque divinapojfunt.


collocare exijentiam inter

&

non collocare tamen inter perfe-

iones trianguli aut montis, ciim perinde tamen,


i5

& Juo
Jed
457

cujujque modo, peijeclio dicivaleat. Sed nimirum, neque


in

Deo, neque

in ull ali re exijentia perfelio ej,

id, \Jine

quo non Junl perfecliones.


id,

Siquidem

quod non

exijit,

neque perfecionem neque


exijit

imperjeclionem habet;
2o

&

quod

plurejque perfe-

liones habet, non habet exijentiam ut perjeionem Jin-

gularem unamque ex eo numro, Jed

ut illud,

quo

tant

ipjum qum perjeciones exijentes funt,

&

Jine quo nec

ipfujn habere, nec perjeciones haberi dicuntur.

H inc ne-

que exijentia perjecionum injar exijerc


25

in

re dicitur,

neque, Ji res careat exijentia, tam imperfe\a (Jive privata perfeclione) dicitur

qum nul la.


concluais exijlere

Quamobrem,
recenjes

ut

enumerando perjeciones trianguli non


neque proindc

exijentiam,
:

triangulum
3o

ila,

enumerando perfecliones Dei, non deut concluderes

buiji in

illis

ponere exijentiam.

Deum

exijlere, niji

pnncipium petcre

vcUes.

j2/\

OEuvRES DE Descartes.
:

379-380.

Dicis

in aliis

ab efTenti,
458

omnibus rbus diftingui exiftentiam nonver in Deo. Sed quomodo, qufo, exi-

Jentia Platonis

&

ejfentia Platonis dijinguuntur

inter

Je, niji cogitatione duntaxat ? Fac enim Platonem non

amin
5

plius exijere

ubinam

erit ejus ejfentia ?

Nonne porr

Deo pari modo


guuntur ?

ejfentia

&

exijentia cogitatione dijin-

Objicis tibi ipje


valle, aut

Forte, ut cogitando

montem cum
qud
:

equum

alatum, non fequitur propterea aut


exiftere; ita ex eo
10

montem, aut talem equum


cogites

Deum

ac tum latere

non fequi illum exiftere'' Jophijma arguis. Verm non Juit difficile
ut exiftentem,

Jolvere Jophijma, quod ipJe finxiji^ ajjumendo prfertim


id

quod tam manijeje rpugnt,

Deum
valle

exijlentem non
i5

exijiere,

neque perinde ajfumendo Jiominem aut equum.


accepijfcs, ut

At J
alis, ita

montem cum

&

equum cum
aliis,

Deum cum fcienti,

potenti attributijve

tum
Jet,

difficultas procejfijfet,

explicandumque
declivis, aut

tibi incubuij-

qui Jeri pojfit, ut mons

equus alatus co-

gitari valeat, abjque eo qud exijat; Deusjciens


cogitari, abjque eo

& potens

20

qud

exijat,

non valeat.

9
I

Dicis

liberum non
e.

effe cogitare

Deum

abfque exi-

ftenti, h.

ens

perfedione, ut
alis imaginari*".

fumme perfedum abfque fumm liberum eft equum cum alis vel fine
Sed nihil addcndum,
nij

qud, ut libe-

aS

rum
ita

ej

cogitare

equum non habentem

alas,

non cogitat
eojuerit:

exijlentid, qucej advenerit, perjeio,

per

te, in

liberum

ejl

cogitare

Deum

habentem Jcientiam, potenexijentia,

tiam
a. b.

& perjecliones cteras,


66,
1. 1.

non cogitat

quam

Pa.m.'

i5-20.
6-9.

Page 67,

38o-38i.

ObJECTIONES QuINT/E.

J2
.

fi hahuerit,

tum conjummat

fit perfeionis

Quare, ut

ex eo qudd equus, cogitatus perfeionem alarum habens,

non propterea colligitur habere exijentiam, perfelio-

num, per
5

te,

prcecipuam

ita

neque ex eo qudd Deus cogi-

tatur habens fcientiam perfeionefque cteras, colligitur

propterea ejus exijientia, fed ea demiim probanda

ejl.

Et

quamvis dicas
teras
dicis,
lo

tam exiflentiam qum perfediones caein ide entis fumme perfedi comprehendi% id quod probandum ej, & conclujionem pro principio
:

ajfumis.

Nam

etiani alioquin

dicerem

in ide
\

Pegaji per-

feli contineri, non tantiim perfeionem

illam,

qudd haPega-

460

beat alas, fed etiam illam, qudd exi/at.

Ut enim Deus
ita

cogitatur perfelus in

omni gnre perfelionis,

fus cogitatur perfelus in fuo gnre ; nihilque hc poffe injlari videtur, quod, proport ionefervat, ufurpari utrim-

que non valeat.


Dicis. ut cogitando triangulum

non

eft

necefle cogi-

tare

2o

qud treis angulos habeat pareis duobus redis, licet id minus verum non fit, ut attendenti poftea patet ita poffe quidem cogitari alias Dei perfediones, non cogitat exiftenti, fed illam non effe propterea minus veram, cm attenditur perfedionem effe^. Attamen vides quid dici poffit. Nempe, ut illa proprie tas
;

attenditur pojlea effe in triangulo, quia demonjlratione


25

probatur

ita,

ut exijientia attendatur effe in


effe.

Deo, de-

monjlratione

probandam

Secus profelo quidlibet in

quolibet effe facile evincam.

Dicis :tQ attribuentem

perinde facere, ac
a.

fi

Deo omnes perfediones, non putes omnes quadrilateras figu-

Cf. p. 67,
1.

1.

10-26.

b. Ibid.,

27-31.

326

OEuvRES DE Descartes.
:

381-382.

quoniam, ut heic falleris, quia deprehendis poftea rhombum non infcribi, non ita
ras circule infcribi
461

illic
i

falleris,

quia poflea exiftentiam Deo conyenire


ojendas

deprehendis". Sed perinde prorfusfacere videris ; aut, Ji


non facis, necejfe
Jlentiam,
ej ut

Deo non repugnare


|

exi-

quemadmodum

ojenditur

repugnare rhombo
explicas, vel

circulo infcribi.

Ctera prtereo, quvel non

non probas, vel ex

jam

allatis folvuntur, ut

nihil pofle

excogitari, ad cujus eientiam exiflentia pertineat,


praeter

folum ejufmodi Deos

Deum

non
;

polTe duos,

aut plureis
exfti-

10

intelligi

talem

Deum
;

ab seterno

tifle,

& in eeternum effe manfurum


Deo, quibus nihil
ija

percipere te multa

alia in

poffit detrahi,

nec mutari''.

Oportere

propis

infpici,

ac diligentiiis invejiigari,
i5

ut detegantur, certaque habeantur, &c.


j.

Dclaras pojlremd omnis fcientiae certitudinem


ita

&

veritatem ab un veri Dei cognitione

pendere, ut,

hac non habita, nulla certitudo aut fcientia vera haberi poffit^ Exempluni adfers : cm enim, inquis, natU'

ram

trianguli confidero, evidentiffime

quidem mihi,

20

uipute Geomctriae principiis imbuto, apparet ejus trs

462

duobus redis; nec poffum non credere id verum effe, quandiu ad ejus demonftrationem attendo. Sed ftatim atque mentis aciem ab ill deflexi, quantumvis adhuc recorder me illam clariffime perfpexiffe, facile tamen poteft accidere, ut duangulos qualeis
effe
|

25

14 Oportere, /a/t' probable,

effe

pour oporteret.
a.

(2' dit. et Disquis. Met.)]


elle id

23

id

verum

verum

(/"

dit.).

b.
<-,

Page 67, Page 68, Page 69,

1.
I.

10-17.

n-i8.
12-14.

I,

382-84.

Objectiones
fit

QuiNTi-:.

J27

bitem an

vera, fiquidem

Deum
me

ignorem. Poffem
effe,

enim mihi perfuadere, me talem a natur fadum


ut interdum in
tiffime
5

iis fallar,
:

quae

puto

qum

eviden-

percipere

cm

praefertim

multa pro veris


aliis

&

certis habuiffe,

meminerim me quse poftmodum,


judicavi. Poft|

rationibus addudus, falfa effe

qum
tera

ver percepi

Deum
illa

efle,

quia fimul intellexi ccceffe fallacem,

omnia ab eo pendere, illumque non


:

atque inde coUegi


10

omnia, quse clare


etiamll

&

diftincle

non attendam amplius ad rationes, propter quas iftud verum effe modo tamen recorder me clare & diftinde judicavi
percipio, neceffario effe vera
:

percepiffe, nulla ratio contraria afferri poteft, quae

me

i5

veram & certam de hoc habeo fcientiam. Neque de hoc tantm fed & de reliquis omnibus, quae memini me aliquando demonad dubitandum impellat
;

fed

ftraffe,

ut de Geometricis,

& fimilibus^
te ferio loqui,
463

Ad ijla porro,
20

Vir eximie, cm admittam

nihil aliud licet dicere, nifi

quod

videris

gre a quoquam

fidem impetraturus,

te,

ante id tempus quo fuperiora de

Deo

es ratiocinatus,

minus fuijfe certum illanim Geotne-

tricarum demonjrationum,
feo enim
dinis
25

qum pojmodum

fueris.

Pro-

e dmonjrationes ejus evidenti ac videntur, ut per Je ajffenfum extorqueant,


illi

certitu-

& femel
ut

percept intellelum amplius hrere non Jinant ; adeo


etiam pravo
turus, ac

Genio

tatn facile fit

laqueum mandalam propofitio-

dum

{tametfi

Deo nondum

cognito) lam animofe


il

affeverafi non poffe tibi imponi circa

nem illationemve
3o

ego cogito, itaque


j

exifto.

Quinetiam
exiflere,

quantumvis
a.

fit
1.

verum, uli nihil


1.

verius,

Deum

Page 69,

25, p. 70,

20.

p8
ejfe

uvres
illum

de Descartes.
ejfe

384-385.

omnium Authorem, non


ejfe

fallacem, quia

464

qum demonjrationes ill Geometric, vel eo argumento qud Dei exijentiam, rerum creationem, & alia de Deo multi controvertant, has demonjirationes nemo injcietur, ecquis eft, quem perfuadeas ijlas ab illis evidentiam\ certitudinemque
tamen hc
videntur minus evidentia,

mutuari? Et quis capiat Diagoram, Theodorum, aut Ji qui Jimiles funt athei, certos omnino reddi non pojfe hujufmodi demonflrationum? Et quotufquifque credentium eji, quem J rogaris, cur cerlus Jit in triangulo quadralo

tum bafeos quale


quia fcio
ejfe

ejfe

quadratis crurum, refponfurus fit

Deum

ejfe,

& Deum
:

tam hujus rei qum

non poJfe fallere, & ipfum aliorum omnium Authorem? &


illud Jcio, ac perjuadeor
id refpondei5

non rejpondeat potius

quoniam

indubitat demonjratione?

Quanta magis

rent Pythagoras, Plato, Archimedes, Euclides,

cteri

Mathematici, quorum nemo


gitet,

ejfe

videtur qui de

ut demonjirationum certijfimus fiatl


aliis,
eJi,

Deo coQuanquam,
20

quia forte non de

Jed de
ej

teipfo folo fpondebis, id-

que aliunde pium

non

profelo quare contendam.

465

In

Meditationem VI.
exiflenti,

De rerum materialium

&

reali

mentis a corpore
diftindione.

I.

Circa fextam, id non moror quod

initio dicis

Res

25

materiales, ut funt

objedum

purae Mathefeos, poiTe

10 Aprs triangulo] redangulo ajout {Disquis. Met.).

385-386.

ObJECTIONES QuiNTiE.

JI

exiflere^;

cm tamen

res
;

mater iales Jint objeum mixt,


objeum

non pur, mahefeos

&

pur

mathefeos, ut

punum,
bilia,
5

linea, fuperficies, conjiantiaque ex

us

indiviji-

indivifibiliterque fe habentia, exijere reipf non

pojjint. In

nem
du

eofolm hreo, qud heic iterum imaginatioab intelledione dijinguis. Quippe, 6 Mens, h
ut

videntur unius ejufdemque facultatis aliones,

fupra injinuavimus ; &, Ji quidjit difcriminis, idnon videtur amplius ejjfe, qum fecundm magis & minus; & vide
lo

ut illa inde jam probentur.

Dixiji fupra

imaginari nihil

efle aliud,
|

qum con<66

templari figuram imaginemve

rei

corporeae. Heic

ver non abnuis intelligere efle contemplari Trigo-

,5

num, Pentagonum, Chiliogonum, Myriogonum, & hujufmodi c\tera, qu figur funt rerum corporearum. Et difcrimen quidem jam Jatuis, qud imaginatio fit cum qudam applicatione facultatis cognofcitivae ad
corpus, intelledio ver talem applicationem feu con-

tentionem non exigat. Adeo


2o

ut,

cm

fimpliciter

&

fine
tri-

labore percipis Trigonum ut figuram conllantem

bus angulis,

id intelligere te dicas. Et

cm non

fine

aliqutu contentione figuram quafi praefentem habes,


infpicis, exploras,

diftindeque

&

figillatim agnofcis,

difcernifque treis angulos, id te dicas imaginari.


2 5

Ac

proinde,

quidem abfque labore Chiliogonum efle figuram mille angulorum, neque tamen, applicando & contendendo teipfam, difcernere poflis,
percipias

cm

x^CMxWogonum [i" et 2' dit.)]

Chiliagonum {Dis>jnis. Miriofionum (/"' el ::' dit.)] Mi1.

Met.).

riagonum {Disquis. Met.). De mme ci-aprs, p. 33o, l. 3, &c.

Page 71,1. 14-15.

uvuEs.

II.

42

}o

uvres

de Descartes.

386-387.

&

quafi praefenteis habere, figillatimque


illius

difcernere

omneis

angulos; fed te perinde confufe habeas,

ac circa Myriogonum, aut

quamcumque

aliam hujuf-

cemodi figurarum
ginationem''.
467
I

idcirc cenfeas, refpedu Chilioeffe,

goni aut Myriogoni, Intellelionem


Veruntamen nihil fane
fie

non Ima-

objat quin, ut

ad Trigonum,
ita

ad Chiliogonum, quemadmodum

intellelionem,

imaginationem extendas.
figurant illam

Nam &
illa

nonnihil contendis, ut
10

tam multorum angulorum aliquo modo

imagineris, lieet multitudo

angulorum tanta
;

fit,

ut

ipfam difiine capere non pojjis


lorum, fed hc

&

aliunde per\cipis

quidem voce Chiliogoni fignificari figuram mille anguefi tanliim vis

nominis ; nam non propi5

terea in e figura intelligis

magis mille angulos, qum

imaginaris.

Attendendum ver ut amitlatur


confufio per gradus.

difiinclio

&

acquiratur

Tetragonum enim,

confufiiis

qum
20

fed Pentagonum tum ; hoc confufius Tetradifiinlius qum gono, Hexagono difiinlius, atque ita confequenter, donec
intelliges,

Trigonum, percipies imagmaberifve aut

non habeas quiddiferte


capere non
gligespoffis,

proponas; &, quia jam diferte contendere teipfam ut pluritnum ntibi

Quamobrem,
468

intelleclionem
fenfibili

fi velis quidem imaginationem fimul vocare, quandiu figuram difiincle cum

&

&

quddam

contentione

cognofcis

inlclleclionem

ver foliim,
22 diferte,
a.

dum
{1"
7.1.

confufe foliim
el 2' dit,).

& cum
?

null aut perexiou difcrete?

sic

Lire dillinde

Cf. p. 72 et

387-388.

Objectiones Quint.*:.
fpecularis, licebit profelo.

}jl

gu contentione
adjruas, cui
iagis
5

At non

erit

vropterea, cur plufqum

unum genus intern cognitionis accidentarium folummodo fit, ut, fecundm


intuearis
.

&

minus, difiine vel confufe, intente vel remijfe,

figurant

quampiam

Et certe, ciim Heptago-

num, Oagonum, cterafque porro figuras ad Chiliogonum aut Myriogonum ufque percurrere volucrimus, & ad
|

majorent minoremque difiinclionem vel remijjionem fent-

per continuoque adtenderimus, dicerene potenmus, ubi10

nam,feu

in

qu figura, imaginalio

definat, intellelio-fola

rema'neat? Nifi potiiis non apparebit [cries tenorque uniuf-

modi
cat

cognitionis, cujus continua infenfibiliterque decref-

difiinlio

&

contentio,

crefcat confufio

&

remifiio.

Alias certe confidera, ut intelleclionetn dprimas, imagii5

nationent exfolias. Qiiid


ifii

enijti aliud,

qum

illi

ludibrium,

469

commendationem

quceris,

dum

illi

negligentiam

& con-

fufionem

tribuis, huic vero diligentiam <& perfpicuitatem

adfcribis ?

2o

vim imaginandi, prout a vi intelligendi diflinguitur, ad tu effentiam non requiri^ Quomodo id vero, fi una eademque vis fit, cujus fundioAJferis pofiea
:

nes diffrant fecundiim magis Subjicis


:

&

minus duntaxat?
fefe

mentem, imaginando,
ita vero,

convertere ad

corpus, intelligendo, ad feipfam ideamve


25

quam habet

in

fe*",

Quid

fit

non potefi mens fefe ad feipfam

ideamve uUani convertere, quin fimul fefe convertat ad aliquid corporeum, ideve corpore reprfentatum ? Nam

Trigonum quidem, Pentagonum, Chiliogonum, Myriogonum, cterque figur earumve ide corpore omnino
a.

Page

73,

1.

5-7.

Ibid.,\. i5-i8.

JJ2

uvres

de Descartes.
illas,
|

388-390.

funt ; neque potej mens ad

nifi ut

corporeas corpo-

rearumve
ideas

injlar, intelligendo attendere.

Quod fpeat ad

rerum immaterialium creditarum, ut Dei, Angeli, animes human feu mentis, confiai etiam quafcumque
410

habemus de

ipfis ideas, ejfe vel

corporeas, vel quafi cor\

poreas, ex forma fcilicet

human

&

ex rbus alis tenuif-

fimis, fimplicijfjimis, infenfibilijjimis, cujufmodi funt ar

therve, defumptas, ut fupra quoque attigimus.

Quod
idcirco
10

autem

dicis

conjicere te probabiliter folm aliquod

corpus exiftere*, quia non potes dicere ferio,

morandum non
2.

efi.

Difputas deinceps^ de Senfu, ac prclare


infiituis

primum
innotue-

enumerationem
rant

eorum,

qu per fenfus

&

crdita vera a te fuerant, fol judice ac duce na^

tur. Refers fubinde exprimenta'^

qu habitam fenjibus

i5

fidem

ita

labefalaverint, ut e te adegerint, que te rccep-

tam vidimus circa Meditationem primam.

Hoc poTO
in fenfu,

loco

mens mihi non

efi

de veritate fenfuum
fit,

intendere litem.

Tametfi enim fallacia falfitafve

non
20

qu fum
471

qui mre paffive fe habet, refertque foliim ea apparent, quque talia ex fuis caufis apparere necef-

efi.,

fed

in judicio, five in

mente,

qu

circumfpecle
hifce

fatis non agit, neque advertit ea


\aliifve caufis

qu proculfunt, ex

apparere confufiora mi\noraquc feipfis,

dum
25

pr ope funt, & ita de cteris : attamen, ubicumque fallacia negandum non efi quin aliquafit. Soliimque difficulfit, tas efi, ficne femper fit, ut nunquam de rei cujufpiam fenfibus percept veritate confiare poffit.
a.

b.

c.

Pape 73, Page 74, Page 76,

1.

23.
I,

1. 1.

p. 76,

1.

20.
1.

21, p. 78,

I.

390-391.

ObJECTIONES QlJfNT^.
eji necejfe

35

Sane vero nihil

exempta obvia conquirere


ohjicis, conjare

Dico folm adea, qu profers Jive potis

omnin

videri,

cm turrim
ejje

& prope fpeamus &

contin-

gimus, certos nos


5

qud Jit quadrata,

qui, remotiores,

habueramus anfam judicandi rotundam, vel certe dubitandi, quadratane an rotunda an alterius figur ejfet.
Sic fenfus
il le

doloris^, qui apparet

adhuc

ejJe in

pede

aut manu, pojqum ea

membra

refcijfa funt, fallere alirefciffa,

quando potejl,
10

in iis fcilicet

quibus funt

idque ob

fpiritus fenforios affuetos in ipfa dferre inque ipfis fen-

fum
in

exprimere ; attamen qui integri funt, tam certifuntfe


vident, doloremfen]tire,
472

pede aut manu, quam compungi

ut dubitare non valeant.


Sic, ciim
i5

vigilemus fomniemufque per vices, donec viejl,

vimus, fallacia quidem per fomnium

qud ea videri

coram appareant, qu coram non funt ; attamen necfem-

per fomniamus,

nec,

dum

rvera vigi\lamus, dubitare pof-

fumus vigilemufne an fomniemus potius. Sic, cum cogitare pofjimus nos effe natur
20

fallaciis

obnoxi, etiam

in

rbus veriffimis vifs, nihilominus cogi-

tamus etiam nos mdia ex parte

effe a

natur veritatis capaces. Et ut ali-

quando fallimur,
in

ut

non deteo fophifmate, vel baculo


ita

aquam immerfo ;

aliquando intelliin

25

gimus verum, baculo ex aqu

ut in

Geomctricd demonjratione, aut

educlo, adeo ut de neutrius veritate dubi.

tare plane pojjimus Et ut dubitare de cteris liceat,faltem

de eo dubitare non

licet,

qud

res taies appareant; nec

potefi non effe veriffimum taleis apparere.


28 Aprs apparere, non
a.

la ligne

(/"

et 2' dit.).

Page 77,

1.

1-7.

JJ4

uvres
non

de Descartes.

391-39.

Qudd autem
impellit,
473

ratio multa dJJ'uadea,

ad qu nos natura

iollit
|

hocfaliem veritatem ejus quoi apparet,


ej necejfe

To cpatvofxvou.

Tametj nihil

heic difquirere,

ratio-ne fenfs impulfui repugne, eo duntaxat modo,

que
5

dextera manus prolabentem lvam


tat,

pr

lajfitudine fujien-

an vero quodam

alio.

Accedis confequenter ad injitutum, fed levi quaji

velitatione. Pergis

enim

Nunc autem, poflqum

inci-

pio meipfum, meaeque authorem originis melius noffe,

non quidem omnia,


puto
effe

quse habere videor a fenfibus,


|

10

temere admittenda, fed neque etiam omnia in dubium revocanda''. Bene hoc habet, quanquam & antea idem haud dubie puiaveras
Sequitur
:

Et primo,

quoniam

fcio

omnia

quse clare

&

diftinde intelligo, talia a

Deo

fieri poffe,

qualia

illa

i5

intelligo, fatis eft

qud poffim unam rem abfque

al-

tra clare

&

diftinde intelligere, ut certus fim

unam
feor-

ab altra fim poni


probare
vi'i

effe
;

diverfam, quia poteft faltem a


refert a

Deo
ejl,

& non

qu potenti
nihil aliud

id fit, ut di-

verfa exillimetur''.
te

Ad hoc

dicendum
ejjfe

qum

20

clarum ex obfcuro, ne caujjer


aliquam.

obfcuritatem
in

in illatione

Ac non hreo quidem

eo,\quod

probare prius oportuerit, exijere Deum, & ad qu potenti ejus Je extendat, ad ojendendum facere eum pojfe
quicquid tu potes intelligere. Qufierim Joliim, nonne
tu clare dijlinlcque intelligis in triangulo
2 5

proprietatem

illam,

qud majora

latera majoribus angulis fubtenel

23 oportuerit [errata i" dit.)] oporteat {i"


quis. Met.].
a.

2' edit., et Dis-

b.

Page 77, Page 78,

1. I.

28, p. 78,
2-8.

1.

I.

392-393.

Objectiones Quinte.
ali,
?

j j ^

dsintur,feparatim ah
tur pares
ita

qu trs flmul anguli haben-

duobus redis

Et admiitifne propterea

Deum
ija

pojfe illam proprietatem ab hac feparare

& feorjim

ponere, ut triangulus ifiam,


5

&

non illam, habeat, vel

quoquc prterea fit feorfim a triangulo?

quod hc feparatio paruai ad rem facat,fubjic : Ac proinde ex hoc ipfo, qud fciam
Sed, ne te heic remorer,

me
10

exiflere,
j

qudque intrim

nihil

plane aliud ad

naturam fiveeflentiam meam pertinereanimadvertam, prseter hoc folum, qud fim res cogitans, rede concludo meam eflentiam in hoc uno confiftere, qud fim res cogitans''. Heic remoi'arer fed vel repeterejuf; Jicit qu circa Meditationem fecundam dicla funt, vel
cxfpeiandum quid inferre
velis.
,

,5

Pojlremd enim

Et

quamvis, inquis

fortaffe

(vel

vih

poflmodum dicam, pro certo) habeam corpus, quod mihi valde arde conjundum eft, quia tamen ex un parte claram & diftindam habeo ideam me ipfius, quatenus fum tantm res cogitans, non
potius, ut
20

extenfa,

&
me

ex ali parte diftindam ideam corporis,

quatenus

eft

tantm res extenfa, non cogitans

cer&.

tum

eft

a corpore

meo
''.

rever effe diftindam,

abfque

illo

pofle exiftere

Videlicet hue properabas ? Ergo, quia cardo difficul25

tatis heic

potif/mum vertitur, confijendum nonnihil

efl,

ut pateat qui illujn fabilias.

Agiiur heic primiim de di-

ftindione inter
5

te

&

corpus.

Quod porro
{i"

corpus intelli-

Aprs triangulo, non


dit.).

la ligne

et 2' dit.).

\o

et 12 fim]

fum {i"
a. b.

Page 78,
Ibid.,
1.

1.

8-12.

i3-20.

jj6

uvres

de Descartes.

393-595.

gis? Nempe hoc craJJ'um ex membris conjlans, de quo funt haud dubie hc verba : habeo mihi conjundum,
&, certum eft

me

a corpore

meo

effe

diftindam &c.

Atqui, Mens, de hoc corpore non ejl difficultas. Effet

quidem, Ji objicerem cum plerifque Philofophis te effe hxz\iyz\a.v^\perfeionem, aum, formam, fpeciem, & ut
vulgari modo loquar,
476
I

modum

corporis.

Quippe

illi

non

magis

te

ab

ijo

corpore dijinlam feparabilemque agnof-

cunt, quant figurant


tota,

modumve

aliunt

idque,feu fis anima


7i;a.9r,Ti/.o,

feu

fis

prterea etiam vou

uvajxei^ vo

jo

intelledus poffibilis,feu paffibilis, ut loquuntur. Sed agere

placet tecum liberalius,


7coir,Ti/,dv,

te

nimirum confiderando

ut vov

intelleJum agentem, into


illi,

&

/ wpiaxov, ypara-

bilem, tametfi ali, qu

ratione.
{nifi
i5

Cm
bili,

illi

enim ifium fiatuerent omnibus hominibus

potius rbus)

communem, prfiantemque
edem

intellelui poffi-

ut intelligat,

pj-orjus ratione ac neceffitate,

qu lux oculo, ut videat {unde folari lumini comparare foliti erant, fpelareque proinde ipfum, ut advenienem
extrinfecus), ipfe te potius confidero

[nam

&

tu

quoque id

20

bene

vis) ut

intellelum

quendam fpecialem, qui domineris


fi/ne feparabilis,

in corpore.

Repeto aulent difficultatem non


annon, ab hoc corpore {unde
fuiffe neceffarium recurrere

effe,

& paul

ante innuebam non


illa 25

ad Dei potentiam, qu

fint feparabilia,
471
I

qu feparatim

intelligis),fedde corpore,

quod ipfantet fis : quafi poffis


craffum iflud diffujum, aut
I

ipfa effe tenue corpus, intra

in ejus

parte fedem obtinens.

Ccsteriim

nondum

fecifii fidem, effe te aliquid

pure in-

8 diftindum {i" dit., faute

corrige lerrata).

ajout {Disquis. Met.), omis (i"


et 2' dit.).

i5 iftum

395-396.

Objectiones QyiNTyf:.
in

jjj
te

corporeum. Et cm
elle

fecund Meditatione enunciajfes

non ventum, non ignem, non vaporem, non


admonita profeco
es,

hali-

tum'',

id fine probaionc fuijfe

enunciatum.
5

Dicebas te de

iftis

rbus

illeic loci

non difputare

^
;

a deinceps non difputaji, neque ull ratione probaji non


ejfe te

corpus hujufcemodi. Spes erat, ut heic id prcejares

&,Ji quid tamen difputas, fi quid probas, difputas & probas te non ejje crajjfum corpus hoc, de quo, ut jam dixi,
10

non
4.

efi difficultas.

At, inquis, habeo ex

dam ideam
tans,

me

ipfius,

un parte claram & diftinquatenus fum tantm res coginon cogicorporis,

non

extenfa,

&

ex ali parte diftindam ideam

corporis, quatenus eft tantm res extenfa,


i5

tans. Enimver, quod fpeclat primiim

ad ideam

non videtur multum de e laborandum. Nam,fi id quidcm

pronunciares de ided corpo\ris univerfc, repetendum

ejfet,

478

quod objecimus, probandum


20

ejJe

tibi,

repugnare natur

corpore ut fit cogitationis capax. Sicque principium peteretur, ciim qufiio de te infiituta fit,

an tenue nempe

corpi^s

non

fis,

quafi cogitare corpori repugnet.

Veriim, quia id pronuncias


ifio

corpore, a quo

te

eJfe

& agis cer\te foliim de crajfo difiinclam & feparabilem conquin habeas ipfius ideam,

tendis, ideo
25

non tam

inficior,

qum

te

habere pojfe

inficior, fi inextenfa

quidem

res fis.

Qufo

te

enim, quomodo exifiimes

in te,fubjeo inextenfo,

recipi poffe fpeciem idcamve corporis,

quod extenfum efi ? Seu enim talis fpecies procedit ex corpore, illa haud dubie
efi,

corporea
a.

habetque partes extra partes, atque adeo ex21.

Page 27,
1.

1.

b. Ibid.,

27.
II.

uvres.

43

j^S

OEuvRES DE Descartes.
eji,

396-397.

tenfa ej. Seu aliunde imprejfa

quia necejfarium fejn-

per

eft,

ut reprcefentet corpus extenfum, oportet

adhuc

ut

habeat partes,
tibus careat,

& perinde extenfajit.

Alioquin certe,fipar-

479

quomodo partes reprfentabit ? Si extenjione, quomodo retn extenfam? Si figura, quomodo rem figuratam ? Si pofitione, quomodo rem habentem fuperiores,
I

inferiores, dextras, finifiras, obliquas partes ? Si varietate,

quojnodo colores varias &c. ?


;

Non

ergo videtur idea

extenfione prorfus carere


tu,

nifi

vero careat,

quonam modo
10

fi inextenfa fueris, illifubjicieris ? Quomodo illam tibi aptabis ? Quomodo ufurpabis ? Quomodo fenfim oblite-

rari evanefcereque tandem experieris ?

Deinde, quod fpelat ad ideam

tui,

nihil efi

addendum
ut\

ad ea qu jam
tu

dica funt, ac in

Meditationem prfertim
ideam
i5

fecundam. Exinde enim evincitur, tantiim abejfe

claram difiinclamque habeas, quin penitus nulLvn

habere videaris. Quippe quia, tametfi agnofcas cogitare


te,

nefcias

tamen qualis res fis, qu cogitas; adeo


te

ut,

ciim

fola hc operatio nota fit, lateat

tamen quod

efi

prci20

puum, fubfiantia nempe, qu operatur. Unde fuccurrit


comparatio, qu dici potes fimilis cco, qui, calorem fentiens,

admonitufque eum

efie

a Joie, putet Je habere cla-

480

difiinclam ideam Jolis, quatenus, fi ex eo quratur quidjit Jol, reJpon\dere pojfit : efi res calejaciens.

ram

&

qudfim res cogita.ns,Jed etiam, quod tes non extenfa. Verumtamen, ut


taceam fine probatione id
dici, ciim in

Sed, inquies, heic addo, non tantiim

25

qufiione tamen fit,

qujo primiim habes? Dicis


ver quid fis.

idcircone ideam tu claram

&

difiinam
fis,

te

non extenjam

dicis

quid non

non
3o

An ad liabendum

claram difiinamque, Jeu,


{i" et s'
dit.).

24 Aprs calefaciens, non

la ligne

:-!97-398.

Objectiones Quint^.
ej,

339
rei

qiiod idem

veram germanamqiie alicujus


ipfammet rem
pofitive,

ideam,

non

ejl necejfe

&,

ut ita dicam,

affirmate nojJ'e,fufficitque nojfe,

qud

illa

non fit alia qu-

piam
5

Ji

Ergone clara dijinlaque erit Bucephali idea, quis faltem norit de Bucephalo, quod mufca non fit?
res ?

Sed, ne hoc urgeam, requiro potius extenfa


es,

tu igitur res
|

non

per corpus ? Nefcio quid refponfurafs; nam, licetegoab initio te agnoverim in cerebrofoliim, id tamen conjiciendo potius quam plane affeannon
es diffufa
10

quendo opinionem tuam. Conjecluram duxi ex

iis

verbis,

qu

poftea fequuntur,
affici,

dum
fed

ais te

non ab omnibus corvel


48i

poris partibus
I

tantiimmodo a cerebro,

etiam ab un tantm exigu ejus parte \ Veriim certus


plane non
1

fui,

an

ejfes propterea tantiim in

cerebro parteve

illius,

ciim poffis effe in corpore toto,


:

&

in

unfoliim parte
toto corpore,

affici

ut vulgo

fatemur animam diffufam


illa

&

in oculo

tamen duntaxat videre.


fimiliter moverunt verba

Dubium
2o
''.

fequentia,

&

quamvis toti corpori tota mens unita eie videatur, Quippe illcic loci non afferis quidem te effe uni&c.
tam
toti

corpori
fit,

fed

te

effe

tamen unitam non negas.

primiim, fi placet, diffufa toto corpore. Sive idem cum anima fis, five quid diverfum qufo
ejlo
,

Utcumque

25

qu coquaris corpori? qu
te,

inextenfa

es,

es a capite ad calcem protenja ?


tt illius

qu
qud
te,

partibus correfpondcn-

teis

parteis habes?

An

dices te ideo effe inextenfam,

tota in toto fis,


5

&

tota in

qulibet parte ?
et

Qufo

fi

Apres

fit,

et 2' dit.).

non la ligne {i" 10 duxi (/" dit.

Disquis. Met.)] dixi [2' dit.)

26 dicesj dicis

',2'

dit.).

a.

Page 86,1. i6-i8.


Ibid.,
1.

b.

4-5.

J40
dicas,

OEuvREs DE Descartes.

398-400.

quomodo idcapis? Itane potej iinum quid ejfefimul


in

totum

pluribus locis? Fides nos id doceat de facro


te,

my-

Jerio; de
482

ut de re naturali, difputatur hetc,

&

ex lu-

mine quidem natu\rali. Licetne intelligere\plura

ejfe loca,
5

&

non

eJfe

plura locata? Et nunquid centum funt plura


tota ej in

uno ? Et nunquid, Ji res aliqua


eJfe in aliis, nifi ipja fit

uno
ejl

loco, poterit

extra Je, uti locus

extra loca?

Dicito quod voles

faltem

Jfne in qulibet parte


tibus

& obfcurum & incertum erit, tota, & non potius in fingulis parEt ciim
fit

per fingulas
non

tu parteis.

longe evidentius

10

nihil pofe totum fimul effe in pluribus locis, etiam evidentius evadet
ejfe te

totam

in fingulis

partibus,fed totam

duntaxat

in toto,

atque adeo per tu parteis diffufam per

totum, ficquc habere extenfonem.

EJo deinde

in

cerebro foliim, aut in exigu foliim ejus

i5

parte. Cernis idem plane incommodi effe; quoniam, quan-

tulacumque fit

il la

pars, extenfa tamcn

ejl,

(S*

tu illi coex-

tenderis, atque idcirco extenderis, particulafque particulis


illius

refpondenteis habes.

An

dices te cerebri partem


ejlo

pro
ao

punlo accipere? Incredibile fane ; fed


illud
taie
483

punum. Si

quidem Phyficum fit, eadem remanet di^cultas,quia

Si\

punlum extenfum ef, neque partibus prorfus caret. Mathematicum, noji primiim id nif imaginatione non
Sed detur, vel fngatur potius dari
tu
in

dari.

cerebro
in

MaaS
\

thematicum punlum, cui


jlas
:

adjungaris,

&

quo exiut

vide

quam futura fit

inutilis fiio.

Nam,

fn-

gatur, fie jngi dbet, ut fis in concurju nervorum per

quos omnes partes informatce anima ranfmittunt

in cere-

rerum fenfibus perceptarum. At primiim, nervi omnes in punlum non count, feu quia, cerebro continuato infpinalem medullam, multi nervi toto

brum

ideas feu fpecies

3o

400-401.

Objectiones Quint^.
:

J4^
in

dorfo in eam abeunt


caput, non in

feu quia qui tendunt

mdium

eundem cerebri locum dcjnerc deprehen;

dunlur. Sed demus concui-rere omneis


curfus illorum in
5

nihilominus conejje

mathematico punlo

ncquit, quia

videlicet corpora,

non mathematic linc funt, ut cnire


ut

pojjint in

mathematicum punlum. Et
illos traduli cxire e nervis
ciivi

demus

coire,

fpiritus

per

autfubire nervos
corpus eJJe
ej
in

nonpoterunt, utpote
loco,
lo

corpora Jint,

&

non

feu Iranfrc pcr non locum, cujufmodi ma\thenialicum, non pofjit. Et quamvis demus
fre poffe, attamen
tu, in

punlum

effc,

& tran-

484

punclo

exifens, in

quo non funt

plag

dextra, finijlra, fuperior, inferior, aut alia, diju-

dicare non potes unde adveniant, aut quid renuncient.

Idem autem dico de


i5

iis,

quos tu debeas ad fentiendum

renunciandumve,

&

ad movendum tranfmittere. Ut prtu

teream capi non po/fe, quomodo


fi ipfa in punlo fis,
ni/i

motum

illis

imprimas,
nifi

ipfa corpus fis,

feu

corpus

habeas,
|

quo

illos

contingas, fimulque propellas.

Nam,fi

dicas illos
2o

per fe moveri, ac te folummodo diriger e ipforum motum, mmento te alicubi negalTe moveri corpus
per
fe
",

ut proinde inferri pofjit


nobis,

te effe

motus

illius

caufine

fam. Ac deinde explica

quomodo

talis direlio

aliqu tu contentione alque adeo motione effe valeat ?

Quo-

modo
25

content io in

rem aliquam,

&

motio

illius,

fine con-

talu

mutuo moventis
(iit

&

mobilis?

Quomodo
efl

contaclus

fne

corpore, qucindo

lumine naturali
fine
la

adeo per fpicuuni)


res"" ?

Tangerc nec tangi


i3

corpore nuUa poteft


Tant;crc ligne (/"
cl

Apres renuncient,

;;o;z

ligue {i" et 2' dit.).


a.

27 Arant

aprs

rcs,
).

non

la

cl z' edii

b.

Page 26, 1. 18-19. Lucrce, De natura rerum, I, ?o5 Tangerc enim et tangi, nisi corpus, nulla potest
:

res.

j/\2
485
j

OEuvRES DE Descartes.
Quanquavi
qiiid in his

401-40J

immoror, cm

tibi ipj

incum-

bat probare, ejfe te

rem inextenfam atque idcirco incorpoream ? Neque verd, quantum opinor, argumentum ex eo duces, qud homo conjlare vulgo dicitur ex corpore & animo ; quaji, cm una pars corpus dicatur, alia non
corpus dici debeat. Si enimfaceres,
ita

dijlinguendi occa-

Jonem dares : conjlare hominem ex duplici corpore, crajfo


fcilicel,

& fubtili;
aliis

ade

ut,

ciim illud retineat

commune
10

nomen

corporis,

iji

nomen anim
concejferis

detur.
iri,

idem de
tibi ipJ

animalibus dium
:

Ut prteream quibus tu mentem


illis

parem non
te

beatis

fane, fi vel

animam,
cludis,

authore, habeant. Heine igitur, quando coneffe te a corjpore tuo rever efle di-

certum

ftinlam'', vides concejfuin id

quidem

iri,

fed non concef-

fum

iri

propterea,

ejje

te

incorpoream,

&

non potins

i5

fpeciem

tenuij[fimi corporis a crajfiore ijo dijiini.

Addis
riim,
486

&

te

proinde pofTe abfque


te

illo exiftere''.

Ve-

ubi concejfumfuerit

perinde pojfe abfque craffo


vapor odoratus,
\

ifo

corpore exifere, ac

exifiit

dum

e
20

pomo

exiliens in auras difpergitur,

quidnam exinde

lu-

crata eris ? Certe aliquid amplius,

qum quod Philofophi


penitus
in

memorati'^ volunt, qui perire

te

ipf

morte

opinantur
mutatione
fit.

inflar figuras fcilicet,

qu

ex fuperficiei im-

ita evanefcit, ut

deinceps nulla, feu nihil plane

Siquidem, cm fueris prceterea corporea

qudam feu
dijfi-

tenuis fubfiantia, non diceris ipfa in


cere, abireve
16
a.

morte penitus evanef-

plane

in

nihilu7n,fed per tu parteis

Aprs

diftindi, non la ligne (/" et 2' cdit.).


1.

Page 78,
1.

19-20.

b. Jbid.,
c.

20.
1.

Page ?28,

7.

402-403.

ObJECTIONES QuiNTyE.

J4}

patas fiibfijiere, quantumciimque ob dijiralionem cogitatura amplius non


Js,

&

neque res cogitans, neque mens,

neque anima Js dicenda. Qu amen omnia femper objicio, non ut de conclujione a te intenta dubitans, fed ut de
5

vi demonjrationis a te expojt diffdens


(.

Interfpergis confequcnter nonnulla eodem pertinenejl

tia,

quibus omnibus non

injijendum. Id noto,

quod

ais

docere naturam per fenfum doloris, famis,


te
I

fitis

&c.,

non

adeffe corpori, ut nauta adefl navigio, fed

10

effe te
I

illi

ardiffime conjundam,

&

quafi permiftam,
^87

unum quid cum illo componas. Alioquin enim, inquis, cm corpus laeditur, ego, qui nihil aliud fum qum res cogitans, non fentirem idcirco doloadeo ut
rem, fed puro intelledu Lnefioncm iftam perciperem,
i5

ut nauta vifu percipit,

fi

quid in nave frangatur. Et

cm corpus
rem.

cibo vel potu indiget, hoc ipfum cxprefle

intelligerem,

non confufos famis


ifti

&

fitis

fenfus habe-

Nam

certe

fenfus

fitis

&

famis^, doloris

&c.,

nihil aliud funt,


20

qum

confufi

quidam modi ab unione


exorti ^

&

quafi permiftione mentis

cum corpore

Ac bene quidcmfe
eft,

ija

habcnl ; fed explicandum fuper-

quonam modo

ijja

conjunlio

&

quafi permillio aut

confufio competcrc
divifbilis, poffil.
25

tibi,

fi fis incorporea, incxtenfa


es,

&

in-

Si punco enim grandioi' non


toti

quo-

modo conjungens

corpori, quod ef magnitudinis


illius parti,

tant? Qiiomodo faltem cerebro, aut exigu

qu

{ul dicluui

efi'<

quanlulacumque

fit,

magnitudinem

Iamen feu exlenfonem habet? Si partdnis oinnino cares,


20 Aprs exorti, non la ligne (r^
el 2' dit.).

a.

Pjge Si,

1.

1-14.

544

uvres
neque enim

de Descartes.

403-405.

quomodo
488

mifceris, aut qiiaji niifceris, partis hujus partiefi mijlio

culis?
I

fine partihm cominifcibilies,

bus utrinque. Et, fi difcreta plane


deris,

unumque componis cum


effe proportio inter

ipf

quomodo confunmateri? Et, cm


5

compofitio, con\junclio feu unio inter partcis aliquas fit,.

nonne dbet

parteis hujufmodi?

Quv. c.

nam
in

ver corpure

cum incorpore
lapis

intelligi potefi?

Capimufne quomodo

&

aer

ita

compingantur,

pumice, ut germana inde fit compofitio ? Et major tamen efi proportio inter lapidem & arem,qui ipfe quoque
corpus
efi,

10

quam

inter corpus

&

animam, mentemve plane

incorpoream. Et nonne dbet unio per contaum intimum


fieri?

Quomodo id ver, ut ante dicebam, fine corpore? Quomodo quod corporeum efi, apprehendet quod incorpoi5

reum, ut fibi junlum teneat, aut quomodo incorporeum apprehendet corporeum, ut fibi devinum reciproce habeat,fi nihil prorfus in illo
fit,

neque quo apprehendatur,


quo20

neque quo apprhendt ?


Heine, quia
489
I

te

fateris fentire dolorem, qufo

te,

modo
effe

te putes,
"/

capacem

inextenfa fis, fenfs doloris fi incorpore Quippe doloris affelio non nifi ex qudam
intelligitur, ciim

&

partium difiralione
citur,

quidpiam interji.

quod continuitatis folutionem faciat Videlicet fiatus doloris efi quidam fiatus prter naturam ; quomodo ver
potefi prter naturam
effe, afficive,

quod, per naturam,

25

uniufmodi, fimplex, indivifibile, intranfmutabileque efi? Et, ciim dolor aut alteratio, aut non \fine alteratione fit,

quomodo potefi
bilius,
efi,

id alterari, quod,

cm

fit

punlo imparti-

non potefi fieri alterum, defincreve effe cujufmodi quin in nihilum redigatur? Addo &, cm dolor ex

3o

18 Aprs apprhendt, non la ligue {1" et 2' dit.).

4o5-4o6.

Objection ES Quint^e.

J45

pede, ex brachio, partibufve aliis fimul advenu, nonne


oportet in te'ejfe parteis vai'ias, in quibus illum varie excipias,

ne confuje

&

quaji iinius duntaxat partis dolorem

fentias ? Sed uno verbo, generalis femper difficultas nianet,


5

quomodo corporeum cum incorporeo conimunicare


quant proporlioneni Jiatuere alterius
|6.
ris, ut

valeat,

cum

altero liceat.
490

Ctera prtereo, qu fufe


ojendas cjje aliquid

&
te

eleganter profequeac Deuni. Deducis

prter

enim
10

ejfe

tuum corpus facultatefque corporeas ; itemque

alia corpora,

qu

in

tuosfenfus ac teipfam immittant fui

fpecies, efficiantque voluptaiis

&

doloris pajjiones, unde

funt

in te

profequutio

& fuga.

i5

Ex quibus hune tandem frulum colligis, ut, cm omnes fenfus circa ea, quae ad corporis commodum fpedant, multo frequentius verum indicent qum fal-

fum%

idcirco infras te

amplius vereri non debere, ne

eafalfafint, quae tibi quotidie a fenlibus exhibentur^.


Idetn confequenter dicis de infomniis,

qu, quia non


vitae

perinde
ao
j

cum

reliquis

omnibus alionibus

me-

mori conjunguntur, ut ea quae vigilanti occurrunt'', ideo Jatuis tibi res veras, non in fomnis, fed vigilanti,
occurrcre
fequilur
^'.

Et, ex co, inquis,


in talibus

omnino

qud Deus non fit te non falli''. Quod,


:

fallax,
ut

ad-

2 5

modum pie dicis, ita, citm pojlremd concludis efle humanam vitam erro ribus obnoxiam, nolliieque naiur infirmiiatcm
a.

491

elVe agnofcendam,/c^7-o/t?c*7o
i-i .

qum

optitue".

Piif^c 8(),

1.

b. Ihi.i.,
c.

L 17-1
1.

S.

Jbi.,

23-i5.
1.

d.
i'.

Page Qo,
Ibid.,
1.

6.

10-12.

{.

Jbid.,

1.

14-16.
II.

uvRns.

44

}4^

OEuvREs DE Descartes.

406-407.

Hcfunt, Vir cximie, qu mihi circa Mcdilationes


adnotanda occurreriint. Repeto non
cjje

tuas

cw

ipfc ea cures,

qud meum judicium


te

tanti non fit, ut haberi debeat

apud

tantilli

momenti. Ut enim, cm aliquis cibus palato


ej,

meo fuavis

quem
ejfe

difplicere aliis video, non defendo

gujatum meun
placet opinio,
tuear

alieno perfediorem

ita,

cm menti

qu non

arridet cteris, longe abfum ut

me

in veriorern incidijfe.

Idpotius puto vere dium,

fuo quemque fenfu abundare; ac tam prope iniquum habeo,


velle ut

omnes edemfententi, qum ut omnes eodem Jint

10

gujiu.

Quod dico, ut exijimes tibi, per me, liberum ejje, hc, qu cenfui, omnia flocci-facere, nulloque plane loco habere. Abunde erit, / pronum meum erga te affecum

agnofcas,
utis.
492

&

non ducas pro nihilo venerationem tu viri5

Poteji forte aliquid eJfe inconfderatius prolatum, ut


niliil ejl.

inter\diffen\tiendum proclivius

Id fi occurrat,

plane devoveo ;
antiquius,

tu

duc lituram,

qum

ut

& fie habe, nihil mihi fuijfe demererer & fartam telamque tuerer
20

amicitiam tuam. Vale. Scribebam Parifis, Pojlridie Eidus

Majas, an.fal. 1641.

IRESPONSIO AUTHORIS
AD QUINTAS OBJECTIONES".

493

Vir prseftantifime,

Tarn eleganti
5

&

accurat differtatione Meditationes

10

meas impugnafti, quaeque ad earum veritatem illuftrandam adeo profutura elTe mihi videtur, ut multum me tibi debere exiftimem, qud ipfam perfcripferis, multumque etiam R. P. Mercenno, qud te ad fcribendum incitant. Quippe optime novit vir ille rerum omnium ftudiofiffimus indagator, & eorum prsecipue Iquae fpedant ad gloriam Dei promotor indefeflus,
null via melius
|

494

cognofci poie an mese rationes pro

veris demonflrationibus habendae fint,

qum

fi

ali-

quot ex
i5

iis,

qui dodrin

&

ingenio reiiquos antece-

dunt, ipfas examinarent ac totis viribus impugnarent,


ut deinde fieret periculum an ego fatis

commode ad

20

omnia quse ab iis propofita effent refponderem '\ Idcirco quamplurimos ad hoc provocavit, a nonnullis impetravit, & gaudeo qud etiam a te, Quamvis enim non tam Philofophicis rationibus ufus fueris ad opiniones meas refutandas, qum oratoriis quibufdam artibus ad illas eludendas, hoc tamen ipfum ideo mihi gratum eft, qud inde conjiciam non facile in

me rationes
a.

afferri potuiie diverfas


1.

ab

iis

quse in prx-

Voir Voir

t. t.

III, p. 384,
III, p.

p. 386,

1.

i8, et p, 388,

1.

25.

b.

416,

1.

20.

J48

OEuvRES DE Descartes.
legifti

408-409.

cedentibus aliorum objedionibus quas


nentur.

conti-

Neque enim, fi quae ell'ent, ingenium & diligentiam tuam effugiflent, & judico te hc non aliud habuifTe inftitutum, qum ut eorum me admoneres, quibus meae rationes, ab iis quorum ingnia fenfibus
495

ita

immerfa funt ut a Metaphyficis cogitajtionibus


iis

prorfus abhorreant, eludi poflent, atque ita mihi dares

occafionem

occurrendi.

Quamobrem ego

hc,

non
alio

tanquam tibi Philolopho acutiflimo, fed tanquam cui ex hominibus iftis carneis refpondebo.

De

iis

qu

IN

Meditationem primam
objecta funt.

Ais te comprobarc injliutuin quo menem prjudiciis


exuere conatus fum, utpote
efle

quod nemo

fingere poteft

i5

improbandum
hoc
eft,

fed velles ut fimpliciter ac paucis


id

verbis",

perfunclorie tantm
facile
fit

effeciflem.

496

omnibus fe erroribus liberare, quibus ab infanti imbuti fumus ? & quafi nimis accurate id fieri poffit, quod nemo negat efle faciendum ? Sed nempe indicare voluifli plerofque homines fateri quidem verbo tenus prjudicia efle vitanda, fed tamen nunquam illa vitare, quia nuUum ftudium aut laborem in hoc impendunt, nuUaque ex iis quse femel ut vera admifcrunt pro prsejudiciis habenda efle arbitrantur. Tu certe hc illorum perfonam egregie agis, &. nihil eorum quae ab ipfis dici poflent omitQuafi
fcilicet

tam

jo

^5

a.

Page 35;,

1.

ii-2j.

409-410.

QuiNTiE ReSPONSIONES.

349

tis

fed intrim nihil afFers

lere videatur.

quod Philofophum redoUbi ehim ais opus non effe Deum


nos fomniare^
^

Jngere deceptorem, neque

nec

talia,

addendam eie rationem cur vel, fi nullam hailla non poffint in dubium revocari buiffet, ut rever nuUa eft, id non dixiffet. Neque addidiflet /^cere hoc in loco human mentis caligiPhilofophus putaflet
fibi
; j

nem, aut natur nojlr imbecillitatem caufari^

Nihil

10

enim prodeft ad errores noftros emendandos, qud dicatur nos errare, quia noftra mens caligat vel natura eft imbecilla idem enim eft ac fi tantm diceretur nos errare, quia fumus erroribus obnoxii & manifefte utilius eft attendere, ut feci, ad omnia in
;
;

quibus contingere poteft ut erremus, ne


i5

ipfis

temere

aflentiamur.

Non etiam
-pro

dixiffet

Philofophus, me, ha-

bendo dubia omnia


tus fuiffet ex

falfis,

non tam vtus exuere qum

induere novum prcejudicium'^; vel prius probare conatali

fuppofitione oriri

jus deceptionis. Sed tu


ao

periculum alicucontra paulo poft affirmas me


)

497

non

poffe a

me

extorquere, ut
fuppofui'^^

illa

pro

incertis faljifquc

25

hoc eft, ut novum illud induam prsejudicium quod ne induerem verebaris. Nec magis miraretur Philofophus iftiufmodi fuppofitionem, qum qud aliquando, ut baculum qui curvus eft redum reddamus, illum in contrariam partem recurvemus. Novit enim fsepe falfa pro veris
utiliter fie affumi

habeam qu falfa

ad veritatem illuftrandam

ut

cm

a.

Page 258,
Ibid.,
1.

1.

3 et 6.

b.
c.

4-5.
1.
1.

d.

Page 257, Page 258,

28, p. 258,
8-10.

1.

2.

ji^o

uvres

de Descartes.

4'o-4ii.

Aftronomi vquatorem, Zodiacum, aliofque circulos in clo imaginantur, cm Geometrse novas lineas
datis figuris adjungunt,
locis.

&

faepe Philofophi mul|tis in

Qui autem hoc

vocat, recurrere ad machinam,


5

captare prjligias, felari ambages, aitque Philofophico

candore ac veritatis amore

ejje

indignum^, non certe ipfe

Philofophico candore nec uU ratione, fed Rhetorico

tantm fuco,

uti fe velle teftatur.

498

De

lis

quce
lO

IN

SECUNDAM MeDITATIONEM
objelafunt^.

Pergis hc Rhetoricam fimulationem loco ratio;

nis ufurpare

fingis

&

feri accipis,

enim me ludificari, ubi feri ago; tanquam vere didum & affirmatum,

quod tantm interrogando


enim
dixi,

&

ex vuigari aliorum fen-

i5

tenti propofui, ut de eo ulterius inquirerem.

Quod

omnia fenfuum tejimonia pro inccrtis, imo etiam pro falfis, ejJe hahenda^^ omnino ferium ell, & ad

meas Meditationes intelligendas adeo neceffarium, ut quifquis illud admittere non vult, aut non potefl, nihil in ipfas refponfionc dignum objiciendi fit capax. Sed
advertenda
cata, inter
Aprs
eft

20

diflindio, variis in locis a


vite

me

incul.

adiones

&

inquifitionem veritatis*^
dit.).

funt]

numro primo
14-18.

ajout [i"

a.

Page 258,
1.

1.

b. Ibid.,
c.

20.
1.

d.

Page Voir

24,
t.

14.

III, p. 398,1. 9.

4' 1-412.

Quinte Responsiones.
vit quaeftio eft,

351

cm enim de regend
efTet fenfibus
illi

ineptum fane
|

Sceptici

non credere, planeque ridendi fuerunt qui res humanas e ufque negligebant, ut,
conjicerent, ab amicis deberent

ne
5

fe in praecipitia
;

affervari

atjque idcirco alicubi

fai

mentis de talibus
certiffime ab

admonui, ncmincm feri dubitare''. Cm autem,


ingenio cognofci pofeft,

499

quidnam
fit,

humano

inquiritur, plane a

ratione alienum

eadem

10

noUe ut dubia, imo etiam ut falfa, feri rejicere, ad animadvertendum alia qusedam, quae fie rejici non poffunt,

hoc ipfo

effe certiora,

nobifque rever notiora.


fatis intelligere quis

Quod autem
fit ille

dixi,

me nondum
;

qui cogitt,

non bon

fide ut feri

didum

acci-

i5

cm id ipfum explicuerim nec etiam quod dixerim, me non dubitafle de eo in quo natura corporis
pis,

nullamque vim feipfum movendi illi tribuifle, meque imaginatum eie animam inftar venti, vel ignis, & talia, quse ibi tantm ex vulgi opinione
confiftebat,
retuli, ut fuis locis falfa effe
20

oftenderem.

Qu autem
me
referri

fide ais nutriri, incedere, fentire &c., a


:

ad animam, ut ftatim fubjungas caveamus dijinionem tuam inter animam

ejo,

modo

&

corpus^?

25

Ego enim paulo poft expreffis verbis nutritionem retuli ad folum corpus, incefTum ver & fenfum maxim ex parte refero etiam ad corpus, nihilque quod ad illos pertineat animse tribuo, praeter id folum quod
|

500

eft cogitatio.
II

La i"
2.

et la

2' dition

n'ont point d'alina jusqu'au

para-

graphe
a. b.

Page i6, 1. 2-3. Page 25o, 1. 17-20.

j^2

uvres
I

de Descartes.

411-414.

Quam
fuijjfe

deinde habes rationem ut dicas non opus

tanto apparatu

ad probandum me

exijlere''}

Certe

ego ex his ipfifmet tuis verbis optimam mihi videor habere rationem judicandi, nondum me ibi fatis magno apparatu ufum fuiffe, quandoquidem efficere nondum potui ut rem rede intelligas. Cm enim ais

me idem potuijfe ex quvis ali me aione colligere^, multum a vero aberras, quia nullius meae adionis omnino certus fum (nempe certitudine ill Metaphylic, de qu fol hc quaellio eft), praeterqum folius ego cogitationis. Nec licet inferre, exempli cauf
:

10

ambulo, ergo fum,


tia cogitatio eft,

nifi

quatenus ambulandi confcienillatio eft certa,


eft in
;

de qu fol hsec

non
i5

de motu corporis, qui aliquando nuUus

fomnis,

cm tamen

etiam mihi videor ambulare

adeo ut ex

501

hoc qud putem me ambulare, optime inferam exiftentiam mentis quse hoc putat, non autem corporis quod ambulet. Atque idem eft de caeteris. \i. Incipis deinde non injucund profopopei me,

non amplius ut hominem integrum, fed ut animam feparatam interrogare " quo me videris admonere hafce objediones, non a mente fubtilis Philofophi,
, ;

20

fed a fol carne, fadas fuifle. Quaefo te igitur, caro,

quocunque velis nomine cenferi, habefne tam parum cum mente confortii, ut advertere non potueris quandonam emendavi illam vulgi imaginationem, per quam fingitur id quod cogitt, efle inftar venti fimilifve corporis ? Fmendavi enim illam profedo,
feu
|

25

a.

l'ge 2^9,
1.

1.

i-i.

b. Ibid.,
c.

3-4.
1.

Page 260,

18.

4i4-4'5.

QuiNTiE ReSPONSIONES.
oftendi fupponi poffe,

J^}

cm

nuUum ventum
illa

nec aliud

corpus in
quibus

mundo
ut

effe,

ac nihilominus

omnia, ex

me

rem cogitantem agnofco, remanere. Ac


pojffim

proinde quaecunque poftea interrogas, cur non


5

igitur effe adhuc ventus, cur non replere fpatium, cur non

moveri pluribus motibus^,


refponfione
j
.

&

talia,

tam inania
:

funt, ut

non egeant.
J Jim tenue reliqua. cur non pojffim nutriri^,

Nec magis urgent

quse fubjungis

10

quoddam corpus, & Nego enim me effe corpus. Atque, ut femel abfolvam, quia fere femper eodem ftilo uteris, nec meas rationes impugnas, fed ipfas, tanquam fi nuUae effent, diffimulando, vel imperfedas tantm & truncatas re|

soi

ferendo, colligis varias difficultates, quae vulgo ab


iS

imperitis in

meas concluones, jam a me

aliafve

iis affines,

aut

etiam diffimiles, moveri folent, quaeque vel ad rem

non

pertinent, vel

fuis locis fublatae funt


eft

aut folutae, non operae pretium


interrogas refpondeam
20
;

ut ad fingula quae

centies enim

eadem

quae

jam ante fcrip


de
iis

effent repetenda.

Sed breviter tantm

non plane ineptos morari poffe videbuntur. Et quantum ad illos qui non tam ad vim rationum, qum ad verborum multitudinem attendunt, eorum approbationem tanti non facio ut,
quae ledores
a5

agam

ejus promerendae grati, verbofior

fieri

velim.
credi,

Primm

itaque hc notabo,
debilitari

tibi

non

cm

ais

mentem dolefcere ac

cum

corpore'^,

nullque

25 Aprs velim, non la ligne (i"et 2'


a.

dit.).

b.

Page 260, Page 261,


1.

1.
1.

21, et p. 261,

1.

et i-i 2.

19-20.

c. Ibid.,

23-a5.
II.

uvres.

43

J^4

OEuvRES DE Descartes.

4t5-4'6.

ratione id probas; nam, ex eo


603

qud non tam perfede


adulti, ac faejpe a vino

agat in corpore infantis

qum

adiones poffint impediri, fequitur tantm illam, quandiu corpori eft adjunda, ipfo uti ut inftrumento ad eas operationes, quibus ut plurimum occupatur, non autem perfediorem vel imperfediorem reddi a corpore * nec melius hoc inde
:

aliifque rbus corporels ejus

infers,

qum

fi,

ex eo qud artifex non rede operetur


lo

quoties malo utitur inftrumento, inferres ipfum artis


fuae

peritiam ab inftrumenti bonitate nancifci.


te

Notandum etiam
caro, quidnam
fit

plane non viderl intelligere,


effe

ratione uti, quandoquidem, ut

probes fenfuum fidem mlhl non debere

fufpedam,
i5

Jm ea fentire qujne oculo non feniuntur, me tamen non ejfe femper


\

dicls, etji aliquando non utens oculo vifus

expertum eandem falfitatem^

tanquam

fi

non

fufficit

ad dubitandum, qud errorem aliquando deprehenderimus;

& tanquam

fi

fieri

poifet ut femper, quoties


falli,

fallimur, adverteremus nos


ipfo error confiftat,

cm

e contra in hoc

qud a nobis fub

fpecie erroris

20

non advertatur,
604

De|nique quia faepe a

me
tibi

petis rationes,

cm

ipfa,

caro, nullas habes,

&

probandi onus incumbit,


aS

advertendum eft ad rede philofophandum non opus effe ut ea omnia quae non admittimus, quia ignoramus an nt vera, probemus falfa effe; fed tantummodo effe fummopere cavendum ne quid ut verum admittamus, quod non poffimus probare verum effe. Ita,
2
a.
1

Aprs advertatur, non


Voir t. III, p. 400, Page 263, 1. 12-14.
1.

la ligne

(/"

et 2' dit.).

i.

b.

416.417-

Quinte Responsiones.

cm deprehendo me effe fubftantiam cogitantem, formoque clarum & diftindum iftius fubftantiae cogitantis

conceptum,
fufficit

in

quo

nihil

eorum

quae ad con-

ceptura fubftantiae corporeae pertinent, continetur,


5

hoc plane
folum
tantem

ut affirmem me, quatenus

me ipfum

novi, nihil aliud efle

qum rem cogitantem, quod


qu jam
agile,

in 2. Meditatione, de

agitur, affir-

mavi. Nec debui admittere iftam fubftantiam cogiefle

quoddam corpus

purum, tenue

10

i5

quandoquidem nullam habui rationem quae id mihi perfuaderet; tu, quam habes, tuum eft ipfam docere, non autem exigere a me ut probem id falfum efl!e quod non aliam ob cau|fam admittere recufavi, qum quia mihi erat ignotum. Idem enim facis ac dicenti me jam in Hollandi verfari, negares efle credendum, nifi probarem me non efle etiam in China, nec in uU ali mundi parte, quia forte fieri poteft ut idem corpus per divinam potentiam duohus in locis
&c.,
|

505

diverfis exiftat.
20

Cm

ver addis, mihi etiam probanejje

dum animas brutorum

incorporeas,

&

crafjum cor-

pus nihil c onferre ad cogitationes^,

teftaris te

non modo

ignorare cujus fmt partes probandi, fed etiam quid a

25

quoque fit probandum nam ego neque animas brutorum puto effe incorporeas, nec craflum corpus nihil conferre ad cogitationem, fed tantm iftarum rerum confiderationem nullo modo efle hujus loci.
;

4.

Quaeris hc
fed

obfcuritatem ex cequivocatione voaccurate fuftuli fuis

cis anima,

quam ego tam

locis, ut hc piget repetere. Itaque


a.

dicam tantm

b.

Page 261, Page 263,

1.

21 et 25.
7.

1.

j^6

uvres

de Descartes.

4'7-48.

606

nomina rbus ut plurimum impofita fuifle ab imperitis, ideoque non femper fatis apte rbus refpondere no|ftnim autem non efle illa mutare, poftquam ufu
;

recepta funt, fed tantm


tiones emendare,

licere

ipforum
illas

fignificaaliis
5

non rede intelligi. Sic, quia forte primi homines non diftinxe|runt in nobis illud principium quo nutrimur, crefcimus, & reliqua omnia nobifcum brutis communia fine uU cogitatione peragimus, ab eo quo cogitamus, utrumque unico animce nomine appellarunt;
ab
ac deinde animadvertentes cogitationem a nutritione
efle

cm advertimus

to

diftindam, id quod cogitt vocarunt mentem,

hancque animae praecipuam partem efle crediderunt. Ego vero, animadvertens principium quo nutrimur toto gnre diftingui ab eo quo cogitamus, dixi animce nomen, cm pro utroque fumitur. efle aequivocum atque ut fpecialiter fumatur pro au primo five prcipu hominis forma, intelligendum tantm efle de principio quo cogitamus, hocque nomine mentis ut plurimum appellavi ad vitandam sequivocationem mentem enim non ut animse partem, fed ut totam
;

i5

lo

607

illam

animam
|

quse cogitt confidero.


inquis, an ergo exijiimem

Hres ver,
fl;antia

animam fem-

per cogitare^. Sed quidni femper cogitaret,


cogitans
?

cm

fit

fubi5

&

quid miri qud non recordemur

cogitationum quas habuit in matris utero, vel in lethar-

cm nequidem recordemur plurimarum, quas tamen fcimus nos habuiffe, dum eflemus adulti,
gico &c.,
I

rebus omis

(2'dit.).

22 Aprs confidero, non


,

la ligne (/" et

2'dit.).
a.

Page 264,

1.

5-7.

418-430.

QjJINT^E ReSPONSIONES.

J57
cogitatio-

fani,

&

vigilantes.

Ad recordationem enim
|

num

quas mens habuit, quandiu corpori eftconjunfta, requiritur ut qusedam ipfarum veftigia in cerebro impreffafint, ad quse fe convertendo, five fe applicando,

recordatur

quid autem miri, cerebrum infantis vel


iftis

lethargici veftigiis

ineptum^ ? Denique, ubi .\x\, forfan Jieri paj^e, ut id quod nondum novi (nempe raeum corpus) non fit diverfum ab eo me quem novi (nempe a me mente), nefcio, de hac re
recipiendis
fit

non difputo, &c.


te nihil ejfe

objicis

Ji nefcis, fi non difputas, cur

ifiorum affumis^}

Ubi falfum

eft

me

quic-

quam
tra,

quod nefcirem; nam plane e conquia nefciebam efletne corpus idem quod mens
aflumpfiffe
|

608

necne, nihil e de re affumpfi, fed folam


i5

mentem condemon-

fideravi,
liter

donec poftea,

in 6. Meditatione, illam rea-

a corpore diftingui,

non

affumpfi, fed

ftravi.

Tu ver, caro, in hoc plurimum peccas, qud, cm nuUam vel minimam habeas rationem ad probandum mentem a corpore non diftingui, nihilominus tamen id afifumis. 5, Quae de imaginatione
attendenti; fed nihil miri,
fi

2o

fcripfi*=,

fatis clara

funt

forte

iis

qui

non mediad

tantur fint perobfcura.

Moneo autem

ipfos, ea quae

25

hanc quam de me habeo notitiam non pertinere affirmavi, non pugnare cum iis quae dixeram antea me nefcire an ad me pertinerent quia plane aliud eft, pertinere ad me ipfum qum pertinere ad eam quam de me habeo notitiam ^.
; |

a.

Voir

t.

III, p. 400,
I.

1.

8.

b.

Page 265,
1.

9-10.

c. Ihid.,

14.

d. Voir

t.

Ili, p.

400,

1.

34.

j^8
6.

OEuvRES DE Descartes.

450-421.

Quaecunque hc habes^, caro optima, non

509

tam mihi videntur effe objediones, qum obmurmurationes qusedam null refponfione indigentes. fed quse, non 7. Hc etiam'' multa obmurmuras, magis qum prsecedentia, egent refponfione. Nam, quae de brutis inquiris, non funt hujus loci, quia mens meditabunda apud fe ipfam poteft experiri fe cogitare, non autem an bruta etiam cogitent necne led hoc poflea ex eorum operationibus a pofteriori tantm invelligat. Nec haereo in iis quae me inepte loquentem introducis abnegandis, quia mihi fatis eft femel monuiie, te non omnia mea fideliter referre. Ssepe ver attuli critrium, quo dignofcitur mentem nempe qud tota mentis naaliam effe a corpore tura confiflat in eo qud cogitet, tota autem natura corporis in eo qud fit res extenfa, nihilque pror|

ro

i5

fus

commune

fit

inter cogitationem

&

extenfionem.

Oftendi etiam faepe difl;inde,


denter a cerebro operari
ufus elfe
potefl;
;

mentem

pofiTe

indepen20

nam

fane nullus cerebri

ad pure intelligendum, fed tantm ad

imaginandum
perturbatur),
510

vel fentiendum. Et
j

quamvis,
fit

forti

acce-

dente imaginatione vel fenfu

(ut

cm cerebrum

non

facile

mens

aliis

rbus intelligendis

experimur tamen, cm imaginatio ell minus fortis, nos faepe aliquid ab ipf plane diverfum intelut, cm inter dormiendum advertimus nos ligere fomniare, opus quidem eft imaginationis qud fomva|cet,
:

25

21-22 accedente {errata 2'


2' dit.).
a.

dit. et

Disquis. Met.)] accidente (/"

et

b.

Page 266, 1. Page 268,1.

5.

17.

4 '-42 2.

QyiNTyE Responsiones.

J59
eft

niemus, fed qud nos fomniare advertamus, opus


folius intellels.
8.

non fatis intelligere illa qu3e conaris reprehendere. Neque enim abftraxi conceptum ceree ab ejus accidentium conceptu fed potis indicare volui quo pado ejus

Hc%

ut fsepe alibi, tantm oftendis te

''

fubflantia per accidentia manifefletur,

& quomodo

ejus perceptio reflexa


caro, videris
10

&

diftinda,

qualem nullam,

unquam habuiffe, diffrt a vulgari & confuf. Nec video quonam fretus argumento pro certo affirmes canem fimili modo atque nos dijudicare, nifi quia, cm videas illum etiam carne conflare,

eadem omnia
;

quse in te funt, putas efle etiam

in illo
i5

fed ego, qui nullam in eo


iis

mentem animadin ipfo

verto, nihil fimile

quae in

mente cognofco,

reor inveniri.

omnia illa quae in cer confidero, demonjrare quidem me dijine cognofcere


I9.

Miror

te hc

'^

fateri,

511

qud exijlam, non autem qus aut qualis Jim^


20

cm unum

fine alio

non demonftretur. Nec video quid amplius


nifi

|e de re expedes,
ris

ut dicatur cujus coloris, odovel ex

25

quo fale, fulphure & mercurio fit conflata; vis enim ut ipfam, inftar vini, labore quodam Chytnico" examinemus. Quod te profedo dignum eft, caro, & iis omnibus
faporis
fit

&

mens humana,

24 Aprs examinemus,
Page 271,
Voir
t.

la ligne {i" dit. seulement).

a.

1.

16.

b.
c.

V,

p. i5i.
1.

d. e.

Page 273, Page 274, Page 277,

20, p. 274,
9-1 3.
3.

1.

8.

1.
1.

560
qui,

uvres de

Descartes.

4aa-43.

cm

nihil nifi

admodum
fit

confufe concipiant, quid

de quque re queerendum

ignorant

fed

quantum

ad me, nihil unquam aliud requiri putavi ad manifeftandam fubflantiam, praeter varia ejus attributa, adeo

512

quo plura alicujus fubllantise attributa cognofcamus, eo perfedius ejus naturam intelligamus. Atque, ut multa diverfa attributa in cer diftinguere poffumus, unum qud fit alba, aliud qud fit dura, aliud qud ex dura fit liquida &c. ita etiam in mente totidem funt, unum qud habeat vim cognofcendi albedinem cerse, aliud qud habeat vim cognofcendi ejus duritiem, aliud qud mutationem duritiei five liquefadionem &c. poteft enim quis noffe duritiem, qui non ide novit albedinem, nempe qui csecus natus
ut,
;
|

10

eft

&

ita

de

caeteris.

rei tt attributa

Unde clare colligitur nullius cognofci, qum noftrae mentis, quia,


tt
illa

i5

quotcunque cognofcuntur in qulibet ali re, etiam numerari pofTunt in mente, ex eo qud
cognofcat
tiffima.
;

atque ideo ejus natura

omnium

eft

no20

nihil in

Denique hc obiter reprehendis^ qud, cm me ejfe admiferim prter mentem, nihilominus


manibus fieri non
potefi.
ibi

loquar de cer quant videam, quant tangam, quod fine


oculis

&

Sed notare debuifti

me

accurate monuiffe, non

agi de vifu

&

tadu,
25

organorum, fed de fol cogitatione videndi & tangendi, ad quam organa ifta non requiri quotidie in fomnis experimur. Nec fane hoc non notafti, fed tantm monere voluifti qum abfurdae
quae fiunt ope
9 Aprs &c., la ligne (/"
a.

dit. seulement).

Page 274,

1.

16-22.

423-4J4.

QuiNTiE ReSPONSIONES.

j6i
qui

faepe atque injujftse cavillationes

ab

iis

non tam

5i3

aliquid intelligere
gitentur.

qum impugnare

fatagunt, exco-

De
5

iis

qu

IN

TERTIAM MeDITATIONEM
objea funt^.

Euge hc tandem aliquam contra me afFers rationem, quod nullibi prius te fecifle animadverti. Ut enim probes non ejje rgulant certam, qudea qu valde
I
. :

lo

clare

&

dijinle

percipimus Jint vera^, dicis ingnia

permagna, quae videntur debuiffe plurima clare & diftinde percipere, cenfuifle nihilominus rerum veritatem vel in Deo vel in puteo effe abfconfam In quo fateor te rede ab authoritate argumentari fed me.

i5

miniffe debuifles, caro, te hc affari

mentem

a rbus

corporeis

fie

abdudam,
ante

ut

nequidem

quam homines
cis,

fe cxtitiffe,

unnec proinde ipforum


fciat ullos

authoritate moveatur.

Quod

deinde affers de Scepti-

20

communis non malus, fed nihil probans, ut neque qud quidam pro falfis opinionibus mortem oppetant", quia probari nunquam poteft illos clare
locus
eft
|

ma

& diftinde percipere id quod Quod denique addis, non tam


25

pertinaciter affirmant.

de veritate regulae

effe

laborandum, qum de Methodo ad dignofcendura an fallamur necne, cm exiftimamus nos aliquid clare percipere, non inficior; fed hoc ipfum accurate a me
a.

Pnge 277,
Ibta.,
1.

1.

9.

b.
c.

14-16.
1.

Voir

t.

III, p. 401,
II.

19.

(EUVRES.

46

j62

uvres
omnia

de Descartes.

424-415.

prsellitum fuiffe contendo fuis in locis, ubi


abftuli

prjiidicia,

&

poflea

primm enumeravi omnes

prsecipuas ideas, ac diftinxi claras ab obfcuris aut


confufis.
2,

Miror ver ratiocinium quo probare

vis

omnes

noftras ideas effe adventitias, nullafque a nobis fadas,


quia, inquis,

mens facultatem habet non tantm perciillas varie

piendi ipfas ideas adventitias, fed prceterea


id genus Jmilia^

com-

ponendi, dividendi, contrahendi, ampliandi, comparandi,


:

&
10

quas mens
efTej

facit

unde concludis ideas Chimaerarum, componendo, dividende &c., non

ab ipf fadas, fed adventitias.

Quo pado
fuiile

etiam

pofles probare nec figna ulla


515

fada

a Praxitle,
illa ex|cul-

quoniam a

fe

non habuit marmor ex quo


aliis

peret, nec te has objediones feciife, quia ex verbis

non

a te inventis, fed ab

mutuatis, ipfas compofuifti.

At carte nec forma chimaerse in partibus capr aut leonis, nec forma tuarura objedionum in fmgulis verbis quibus ufus es, fed in fol compofitione, confiftit.

Mirabile etiam

efl

qud ideam Rei non


univerfalium^

poffe efle in

20

mente
lapidis,

fuftineas, nifi fimul fini idece animalis, plantce,

omniumque
effe

Tanquam

fi,

ut

agnofcam me

rem cogitant em, debeam agnofcere animalia & plantas, quoniam dcbco Rem, fivc quid fit Rcs, agnofcere ^ Nec verius hic de veritate agis. Ac
denique,

2$

cm

ea tantm de quibus nihil affirmavi


nifi in

impugnes, non
19
a
b.
c.

ventos

pra:liaris,
et
:."

Aprs

conlillit,

non la ligne (/"

cdit.)-

Page 280,
Voir
t.

1.

2-7.
I.

Ci-avant, p. 281,

3-7.
1.

III, p. 403,

I.

415-426.

QuiNTiE ReSPONSIONES.

}6j

Hc^ ut convellas rationes ob quas de rerum materialium exiftenti cenfui effe dubitandum, quaeris cur ergofupra terrant ambulem &c. ^. In quo mani).

fefte
5

principium petitur

affumis enim id quod effet


terrain

probandum, nempe tam certum effe me fupra ambulare, ut de eo non poffit dubitari.
Et

cm
aut

rationibus, quas mihi objeci

&

refu|tavi,

5i6

unam
lo

vis addere,
in

quamobrem

in

cco nato nullajt idea

coloris,

fur\do vocis"^ plane oftendis te nullam


fois

habere uUius momenti. Qui enim

nullam effe ideam colorum in caeco nato ? cm interdum in nobis, etfi claudamus oculos, nihilominus fenfus lucis & colorum excitentur. Et, quamvis quod ais concedatur,

i5

20

nunquid eodem jure dici poteft ab eo qui negat exiftentiam rerum materialium, caecum natum non habere ideas colorum, quia ejus mens facultate illas formandi efl deftituta, quo a te dicitur ipfum eafdem non habere, quia oculis efl privatus ? Quse fubjungis de duabus ideis folis*^, nihil probant; fed, cm ambas pro un accipis, quoniam ad unum folem referuntur, idem efl ac fi diceres verum & falfum non diferre, cm de eodem fubjedo affirmantur. Et

cm

illam,

quam

ex rationibus aflrono-

micis coUigimus, negas effe ideam,


4 petitur
(2' dit. et Disquis.

nomen
18

ideae

ad

Met.)] petis [i"dit.).

6 Aprs
12.

2' dit.).

Aprs privatus.

mme remarque.

dubitari, non la ligne [i" et

a.

Ci-avant, p. 281,

1.

b.

Page 282,1, 17, etc. Page 283, 1. 6-7.


1.

d. Ibid.,

II, etc.

j64

uvres de

Descartes.

46-4a7-

folas imagines in phantafi depidas, contra id

quod

expreffe aflumpfi, reftringis.


4.
517

Idem hc^

facis,

cm negas
fubftantia

fubftantiae effe ve-

ram ideam, quia nempej

non imaginatione,
5

fed folo intelledu percipitur. Atqui


teftatus fum, caro, nihil mihi

dudum ego pronegotii efle cum illis


uti

qui fol fu imaginatione,


volunt.

non autem intelledu,

Ubi ver
\vel

ais fub/anti ideam nihil habere realitatis,


ideis

quod non habeat ex

eorum accidentium, fub quibus


,

10

quorum injar concipitur^ probas te rvera nuUam habere diftindam, quia nunquam fubftantia inftar accidentium concipi poteft, nec fuam realitatem ab fed contra vulgo a Phiiofophis accideniis mutuari
;

tia

fubftantiarum inftar concipiuntur,

nempe

quoties

i5

realia efle dicuntur.

NuUa enim

accidentibus realitribui

tas (hoc eft


poteft, quae

nuUa entitas plufquam modalis) non ab ide fubftantiae defumatur.


qudam
airibua de

Porro ubi ais ideam Dei haberi tantm ex eo quod


audiverimus

Deo

enuntiari'^,

vellem

20

adderes undenam ergo primi homines, a quibus ifta audivimus, eandem Dei ideam habuerint. Si enim a
fe ipfis,

cur non etiam eandem a nobis habere

poflTu-

mus ?
618
I

Si ver a

Deo

rvlante, ergo

Deus

exiftit.
dicit,
a

autem addis, eum qui infinitum quid attribuere rei, quam non capit, nofnen quod non
8 Aprs volunt, non la ligne (/"
et a' dit.).

Cm

intel-

18 Aprs

defta-

matur,
a.

mme remarque.
1.
1.

b.
c.

Page 384, Page 286,


Ibid.,
1.

25.
7-9.

16-17.

47-48.

QuiNTiE ReSPONSIONES.

365

non diftinguis intelledionem module ingenii noftri conformem, qualem de infinito nos habere unufquifque apud fe fatis experitur, a conceptu rerum adaequato, qualem nemo habet, non modo de infinito,
ligit^,
5

fed nec forte etiam de ull ali re quantumvis parv.

Nec verum
tationis

eft intelligi
'',

infinitum per finis five limie contra

negationem
infiniti

cm

omnis

limitatio

negationem
)

contineat.

10

'5

Nec verum etiam eft ideam, omnes illas perfeliones quas Deo tribuimus reprfentantem, non habere plus realitatis objeiv qum habeant res finit Fateris enim ipfemet iftas perfediones ab intelledu noftro ampliari ut Deo tribuantur. An ergo exiftimas illa quae fie ampliata funt, non ideo majora effe non ampliatis ? Et unde effe poteft facultas omnes perfedio'^.

nes creatas ampliandi, hoc

eft

aliquid ipfis majus five

amplius concpiendi,

nifi
?

ex eo qud idearei majoris,


^^

ao

Nec denique verum eft, perpujillum fore Deum,Ji non fit major qum a nobis intelligaur; intelligitur enim effe infinitus, atque infinito nihil majus effe poteft. Atqui confundis intelledioDei,
fit

nempe

in nobis

nem cum
inftar

imaginatione, fingifque nos

Deum

imaginari

hominis alicujus permagni, tanquam fi quis nunquam vifum elephantem imaginaretur effe inftar
5

animalculi acari
ineptiffimum.

quammaximi quod tecum


;

fiateor effe

8 Aprs contineat, non

la ligne

(/"

et 2' dit.).

a.

b.
c.

Page 286, p. 25-26. Voir t. III, p. 403, 1.


Ci-avant, p. 287,
1.

17.

5-7.

^66
^.

uvres

de Descartes.

4a8.49-

Multa hc" dicis ut mihi videaris contradicere

nec tamen ullo modo contradicis, cm plane idem quod ego concludas. Sed tamen multa hinc inde permifces, a quibus valde diientio, ut qud axioma, nihil
ej in

ejfecu

quod non prextiterit

in cauf^,
fit

de cauf
;

materiali potius

qum de

efficiente

intelligendum

nunquam enim perfedio

formae

in cauf materiali,

fed in fol efficiente, praeexiftere poteft intelligi. Et,

quddformalisrealias ide fit fubjiantia'^ &talia. 6. Si quid haberes ad exiftentiam rerum materia,

lo

lium probandam, procul dubio


520

hc'^ attulifles.

Sed
effe

cm
ejje

tan|tm interroges, an ergo mea mens incerta fit

aliquid prter fe in mundo^,

&

fingas

non opus

ut argumenta ad id quaeras, atque ita provoces tan-

tm ad
nullam

pr8ejudicatas opiniones, multo clarius oftendis


te ejus

is

quod

affirmas dare pofTe rationem,

qum

omnino tacuiiTes. Qusecumque ver hc difputas de


fi

ideis

',

non egent

refponfione, quia tu

nomen

ideae

ad folas imagines in

phantafi depidas reftringis, ego ver ad id

omne

ao

quod

cogitatur, extendo.
libet,
s.

Sed obiter quserere


nihil agere in fe ipfum
non extendo, mme remarque.
17
tacuiiTes,
a.

quo argumento probes, Nempe non foies uti argu{/"


et 2' dit.).

Aprs

la ligne

21

Aprs

Page 388,
1.

1.

8.

b. Ibid.,
c.

i5-i6.
1.

d.

Page 290, Page 291,


1. 1.

17-19.
3.

1.

e. Ibid.,
f.

13-14.
17.
1.

Ibid.,

g.

Page 292,

10.

49-4O.

QyiNTiE Responsiones.

j6y
digiti,

mentis.

Hoc autem

probafti

exemple

qui fe

ipfum non verberat,& oculi qui


fed in fpeculo.

fe in feipfo

Quibus facile eft oculum qui fpeculum videt magis qum feipfum, fed
5

non videt, refpondere, non elfe


oculum,

mentem

quae fola,

&

fpeculum,
ut

&

&

feipfam

quoque, agnofcit. Atque etiam dari poflunt


pla in rbus corporels
tit,
;

alia

exemipfum

cm

turbo fe in gyrum vereft

nunquid

ifta

converfio adio

quam

in fe

exercet"?

Denique notandum eft, me non affirmafle ideas rerum materialium ex mente deduci^, ut non fatis bon fide hc fingis. ExprefT enim poftea oftendi, ipfas a corporibus faepe advenire, ac per hoc corporum exiftentiam probari. Hc vero tantm expofui, nullam in iis tantam realitatem inveniri, ut, ex eo qud nihil lit in effedu quod non formaliter vel eminenter praeextiterit in cauf, concludi debeat illas a fol mente non potuiffe proficifci, quod nullo modo impugnas, 7. Hic*^ nulla habes quae non jam ante dixeris, & a
\
\

52i

ao

me

fuerint explofa.

Unum monebo

de ide

infiniti,

quam
niti,

ais non pojfe ejfe veram, niji

comprehendam

infiniinfi-

tum, diciquepojje

adfummum me

cognofcere partem

&

quidem partem minimam, qu non melius


effigies

infini-

tum refert,qum exigui capilli


aS

hominem integrum

reprfentat^.

Moneo, inquam,
et Disquis.

e contra plane repula ligne

6 agnofcit (2'dit. Met)] cognofcit (/"


Voir
III, p.

dit.).

9 Aprs exercet, non


{i"
et 2' dit.).

a.

t.

404,
1.

1.

14.

b. Ci-avant, p. 293,

ii, etc.

Voir aussi
r,

t.

III, p. 404,

1.

19.

Page 294, d. Page 296,


c.

1. 1.

2.

24, et p. 297,

1.

10, 16.

368
g^are,
fi

uvres de

Descartes.
,

430.431.

quid comprehendam

ut id

quod comprefit

hendo
nullo

fit

infinitum; idea enim infiniti, ut

vera,

modo

dbet comprehendi,quoniam ipfa incom-

prehenbilitas in ratione formali infiniti continetur.

6M

ideam quam habemus infiniti, non repraefentare tantm aliquam ejus partem, fed rvera totum infinitum, eo modo quo dbet
Et nihilomins eft manifeftum,
|

repraefentari per
alia

humanam

ideam,

etfi

procul dubio

multo perfedior, hoc eft accuratior & dijftindior, haberi poflit a Deo, alive natur intelligente, quae fit human perfedior. Edem ratione qu non dubitamus quin Geometriae imperitus totius trianguli ideam habeat, cm figuram efife tribus lineis comprehenfam intelligit, etfi a Geometris alia multa de eo-

10

dem

triangulo cognofci poffint atque in ejus ide aniillo

i5

madverti, quae ab

ignorantur. Ut enim

fufficit

intelligere figuram tribus lineis

contentam, ad haben-

quoque fufficit intelligere rem nullis limitibus comprehenfam, ut vera & intgra idea totius infiniti habeatur^ 8. Eundemhc'' repetis errorem, cm veram ideam Dei haberi negas. Etfi enim omnia quae in Deo funt non cognofcamus, omnia ea nihilomins funt vera,
totius trianguli
;

dam ideam

fie

10

quae in eo effe cognofcimus. Quae vero intermifces, ut


6SS

pa\nem non

ejfe eo,

qui panem de/derat, perfeliorem


eJfe alu in ide.

25

ex eo quod percipiam aliquid


ejjfealu in re cujus
a.
eft.

non idea

idea

^
;

me judicare

id

quod ignoro^^

Voir

b.
c.

t. III, p. 403, 1. 22. Ci-avant, p. 297, 1. 25.

d.
t.

Page 29g, Page 299, Page 3oo,

1. 1. 1.

8. 7.
i.

43i-4?2.

Quinte Responsiones.
teflantur

369

& talia,

tantm te, caro, multa temere velle impugnare, quorum fenfum non affequeris. Neque enim ex eo quoi quis panem dejideret, infertur panem ejje ipfo perfeliorem, fed tantm illum qui pane eget, effe imperfediorem fe ipfo, cm non eget. Et exeo qud aliquid fit in ide, non infero idem jfe in rerum natur,

cm nulla alia iftius ideae caujfa reddi poteft, prsequod non ter rem quam reprsefentat adu exiftentem
nifi
;

de pluribus mundis, nec de ull ali


10

re,

prseterquam

de folo Deo, verum effe demonftravi. Nec judico id quod ignoro; rationes enim attuli cur id judicarem,

&

quidem tam firmas ut nullam ex impugnare potueris.


9.

ipfis vel

minimum

i5

negas" nos continua cauf prim influxu indigre, ut conferveinur, negas rem quam Metaphylici

Cm

omnes
terati

ut manifeftam affirmant, fed de qu fsepe

illi524

non cogitant, quia tan|tm ad c^.\x(^s fecundiim fieri, non Siutem fecundiim eJJe, attendunt. Sic Architedus eft caufa doms & pater fiVn fecunditm /eri tan20

tm, ideoque,

cm opus abfolutum

efl,

poteft abfque

iftiufmodi cauf remanere; fed fol eft caufa lucis ab


ipfo procedentis,

& Deus

eft

caufa rerum creatarum,

25

non modo fecundiitu Jieri, fed et'iam fecundiim eJJe, ideoque dbet femper eodem modo influere in effedum, ut eundem confervet''. Hocque apert demonftratur ex eo quod explicui de partium temporis independenti, quodque fruftra conaris eludere, proponendo necejfitatem confecutionis
25 Aprs confervet, non la ligne (/" et 2'
a.

dit,).

Page 3oo,
Voir
t.

1.

1.

b.

III, p. 4o5,l. 3.

uvRKS. IL

47

}yo
(juce ej inter

OEuvREs DE Descartes.

432-433.

partes lemporis in abftrado confiderati''


eft quseftio,

de quo hc non

fed de tempore, feu dura-

tione rei durantis, cujus

poHe a vicinis feparari, momentis definere efl'e.

non negas fin|gula raomenta hoc eft rem durantem fingulis


'

Cmque

ais,

vim

ejje in nobis,

qii ut perfeveremus

prjiare

fufficiat.

niji

corrumpens caufa fuperveniat^,


alio in elle percreaiturse,
10

non
525

advertis te creatur?e tribuere perfedionem crea-

toris,

qud nempe independenter ab feveret, ac creatori imperfedionem

qud nempe per pofitivam adionem tendere debeat in non ens, quando velit efficere ut effe definamus.
Qiiod deinde addis de progrejju
non abfurdum
tur. Faferis
effe

in infinitum,

nempe
fe
\

illum dari", a te ipfo poftea infirmaejffe

enim abfurdum

in caufis ita inter

i5

connexis ut

inferior Jine fuperiore agere non pojjif^


eft,

de talibus enim tantm hc queftio


fis

nempe de

cau".

in

eJffe,

non de

caufis in fieri, ut funt parentes

Nec proinde
tur; ut

Ariftotelis authoritas hic mihi adverfaid

neque etiam

quod

ais

de Pandor

fateris

20

hominibus animadverto, variis gradibus pofTe a me adaugeri, adeo ut poftea videam taies efle, ut in humanam naturam
in

enim omnes perfediones quas

quod omnino mihi exiftentiam demonftrandam. Eft enim


cadere non poffint
:

fufficit
illa

ad Dei
vis
25

ipfa

Apres

effe,

non

la ligne [i" et a' dit.).

Aprs definamus,

mme remarque.
a.

b.
c.

Page 3or, Page 3o2,


Ibid., Ibid.,
1. 1.

1.
I.

6, etc.

4-6.

24.

d.
c.

27, p. 3o3,

1.

i.

Voir

t.

III, p.

406,

1.

20.

433-434.

Quinte: Responsiones.

^71

perfediones omnes humanas eoufque ampliandi, ut

plufquam humanae cffe cognofcantur, quam urgeo c*^ contendo non futuram Tuiffe in nobis, ni(i a Deo fadi eflemus^ Atqui, qud tibi non appareat me iflud
|

evidentiflime demonflralle,

nequaquam miror, quia


ullam ex meis rationibus
526

non iiadenus animadverti


rede percepifTe.
I

te

10.

Cm
id

reprehendis id quid dixi, nihil ide Dei


'',

addi, nihilqiie ab e detrahi pojfe


10
difl'e

non

videris atten-

ad
el'e

rum

quod vulg aiunt Philofophi, eflentias reindivifibiles. Idea enim repraefentat rei effenfit

tiam, cui quid addatur, aut detrahatur, protinus


alterius rei idea
:

fie

Pandora,

fie falfi

omnes

Dii ab

iis,

i5

verum Dcum non rele concipiunt, effinguntur. At poftqum femel concepta eft ideaveri Dei, quamqui
vis novae detegi pofiint in ipfo

perfediones qu non-

dum
quia
20

fuerant animadverfre, non ideo tamen augctur

ejus idea, fed tantm diftindior redditur

& exprefiior,

edem ill, quae prius habebatur, debuerunt eontineri, quandoquidem fupponitur fuifiTc
in

omnes

vera.

Ut neque augetur idea trianguli, cm

vari?e in

eo proprictates, qua) prius fuerunt ignoratde, advertuntur.

Neque enim,

ut fcias, idea

Dei forma Iw a

nohis

fiiccc[fivc
25

ex fcrfcclionibus creaturarum amplialix^. fed

tota fimul ex hoc


tionis
>G

qud ens infinitum omnifque ampliaincapax mente attingamus.


(/"' dit.).

incapaccm

Aprs attingamus,

uoii la

//.-hc'

[i'' et

2' dit.).

a.

Voir

1.

III, p.
I.

403,

I,

27.

b.
c.

Pn-o 3o5.
IbiJ..
1.

5.

12.

^72
527

uvres
autem
tanquam

de Descartes.

434-435.

Cm
in nohis

petis iindenam

probem ideam Dei

cjfe

notant artificis operi imprejfam,


ijlius

&

guis

fit
eil

mo\dus imprejfwnis, quve forma


ac
fi

not'',

aliqu in tabell tantm

artificii

idem deprehen5

dens ut ipfam a folo Apelle pingi potuiffe judicarem,

diceremque inimitabile iftud artificium elle veluti quandam notam, quam Apelles tabellis omnibus luis impreflit ut ab aliis dignofcantur, tu ver quereres quae forma iflius notae, quifve modus impref:

fionis? Certe rifu potius


videreris.

qum
ejl

refponfione dignus

10

Quid,
ergo

cm

pergis -.f non

aliud ab opre, tu ipfa

es idea, tu ipfa niliil aliud es

qum

cogitationis

mo?
i5

dus, tu ipfa es

&

nota impreffa, &fubjelum imprefionis^

Nunquid aeque acutum eft ac fi dixiflem artificium illud, quo Apellis tabellse ab aliis dignofcuntur, non
eie

quid diverfum ab

ipfis tabellis,

urgeres

ergo ta-

bellas iftas nihil aliud elfe

qum

artificium, nec ex

ull matcri conftare; ergo ipfas elle

tantm

modum
20

pingendi &c.

528

cm ut neges nos ad imaginent Dei faos cffe, dicis, ergo Deum effe hominiformem'^, & ea colligis in quibus humana natura differt a divin ? efne in eo acutior qum fi, ut negares quafdam Apellis tabellas
Quid,
I

ad fimilitudinem Alexandri fadas

fuiffe,

diceres ergo

25

Alexandrum
ligno
II

fuiffe inftar tabellae, tabellas


eife,

autem ex
oflibus

&

pigmentis compofitas

non ex

&

Aprs

videreris, non la ligne {i" et 2* dit.).


1.

a.

Page 3o6,
Ibid.,
1. 1.

3-6.

b.
c.

7-10.

Ibid.,

lo-i?.

435-436.

QuiNTiE ReSPONSIONES.
?
|

JJJ

carne, ut Alexander
ginis,

Nempe non efl: de ratione imaut in omnibus eadem fit cum re cujus eft imago,

fed tantm ut illam in aliquibus imitetur;

&

perfpiin

cuum
5

eft

perfediffimam illam vim cogitandi,

quam

Deo

efle intelligimus,

per illam minus perfedam, quae

in nobis eft, repraefentari.

Cm

ver mavis conferre Dei creationem

cum

fabri

operatione,

qum cum
Etfi
fint,

generatione parentis^ fine ull


illi

ratione id facis.
10

enim

trs agendi
eft

gnre diverfi

propius tamen

modi toto a produdione


argumentari.
inter

naturali ad divinam

qum ab

artificiali

Sed nec tantam fimilitudinem

efte dixi

nos

&
529

Deum, quanta
i5

eft inter filios

&

parentes; nec etiam


|

femper nulla eft fimilitudo inter opus fabrum, ut patet cm ftatuarius fibi
exculpfit.

fabri

&

ipfum

fimile

fignum
fingis

Qum
me
20

mal autem

fide refers

mea

verba,

cm

dixifte a

me

percipi fimilitudinem in eo qud fim res

incompleta

&

dependens^,

cm

e contra ifta in diffimili-

argumentum attulerim, ne putaretur me velle homines Deo aequare. Dixi enim, me non modo percipere me in iftis Deo effe inferiorem, & intrim ad majora afpirantem, fed etiam majora ifta in Deo efte,
tudinis

quibus majoribus aliquid fimile in


25

me

fit,

cm ad

ipfa

aufim afpirare
I

*=.

Aprs Alexander, la ligne 6 Aprs rt[i" dit. seulement). prfentari, non la ligne [i" et 2' Aprs argumentari, dit.).

la ligne {1" dit. seulement),

16 Aprs exculpfit, non la

ligne [i" et 2' dit.).


afpirare,

Aprs

mme remarque.

a.

Page 3o6,
1.

1.

20.

b. Ibid.,
c.

27.
1.

Page

5i,

24, etc.

)74

uvres

de Descartes.
efle ais ciir non cccteri

4^6-437.

Denique,
ac in me,

cm mirum
de

homi-

num idem quod ego


|

Deo

intelligont,
fii^,

cm

in illis,

quc

idem eft ac (i mirareris qud, cm omnes norint ideam triangiili, non tamen omnes aeque multa in ipf animadvertant, & forte nonnulli falfa qusedam de ipf ratiocinentur.
imprefferit ideam

530

\De
IN

lis

qu

Meditationem quartam
objela funt.

I.

Quamnam

nihili

ideam habeamus,

cl-

quomodo

,0

de 7zone/eparticipemus'',fatis expliciii,vocando illam


negativam,

nos
Et

& dicendo nihil hoc aliud fignificare qum non efle fummum ens, & nobis deeffe quamplucm
ais

rima. Sed tu nodos ubiquc in fcirpo qiuuris.

me

vidcre aliqua

Dci opra non omnino

i5

quod nullibi fcripfi nec ccnfui, fed tantm, fi quadam fpedarcntur, non prout habent in mundo rationem partis, fed ut totum quid,
abfoluta", plane affingis id

tune videri polie imperfeda.

Qucunque deinde
in

affers
ita

pro cauf

fnali^',

ad

effi-

20

cientem funt referenda;


fpcclione

ex ufu partium in plantis,

animalibus &c., effedorem

Deum

mirari,

&

ex in-

operum cognofcere
remarque.
1.

ac glorificarc opificem,
et 2' dit.).

14 Aprs quris, non la ligne (/"


perfe(5\a, innie
a.

19

Aprs im-

b.

Page 307, Page 3o8,


1. 1.

8-1
3.

1.

Voir aussi

t.

III, p.

407,

1.

^3.

1.

c. Ibid.,
ci.

IQ.

ibid.,

35.

437-438.

Quinte Responsiones.

57^

par

eft,

non autem quo


in Ethicis,
fit

Ac quamvis
aliquando
poffimus
5

quidque fecerit divinare. ubi fsepe conjeduris uti licet,


fine
|

pium confiderare quem finem


fibi

con'jicere

531

Deum

in

regendo univerfo propofuiffe,

10

omnia firmiffimis rationibus riiti debent, eft ineptum. Nec fingi poteft aliquos Dei fines, magis qum alios, in propatulo elle; omnes enim in imperfcrutabili ejus fapienti?e abyflb funt eodem modo reconditi. Nec etiam fingere debes neminem mortalium caufas alias poffe intelligere nuUa enim non eft cognitu mult faciliorqum Dei finis^; & eas ipfas quas in exemplum difficultatis proponis, non
certe in Phyficis, ubi
;

nemo
i5

exiflimat fe novifTe.

Denique, quia hc tam ingnue interrogas, quas putem mentcm

meam

habituramfiii[fe Dci

& fii
*",

ideas, J,

ex

quo infufa
oculis,

cjl in

corpus, manfijfct hue ufquc in co claujis

&

abfquc ullo aliorum fenfuuin ufu

ingnue

&
in

candide refpondeo
20

me non

dubitarc

(modo ipfam

cogitando non impeditam a corpore, ut neque etiam


adjutam, fupponamus), quineafdcm, quas nunc habet,
Dei

&

fui

ideas fuilTet habitura,

nifi

multo puriores l<; clariores habuilTet. ipfam in multis impcdiunt, ac in nullis ad


piendias juvant;
25

tantm qud Senfus enim


illas| perci532

&

nihil obftat

quominus omnes ho-

mines eafdem fe habere a:que animadvcrtant, qum quia in rerum corporearum imaginibus percipicndis

nimium occupantur.
9 reconditiv (/"
2' dit.).
a.

dit.).

i3.

i?

Aprs

noviifc, noii la ligne (/"' et

Voir

t.

III, p. 408,
1.

1.

b.

Ci-avant, p. 3io.

21-28.

^7^
2. Hc''
I

uvres

de Descartes.

439-44-

ubique maie affumis pro pofitiv imperfedione, quod fimus erroribus obnoxii, cm tamen fit

tantm (prsefertim refpe:u Dei) majoris perfedionis in creaturis negatio. Nec rede quadrat comparatio civium Reipublicse cum partibus univerfi civium enim malitia, cm refertur ad Rempublicam, eft aliquid pofitivum; non autem qud homo fit errori obnoxius, five qud non habeat omnes perfediones, cm refertur ad bonum univerfi. Sed melius inflitui poteft comparatio inter eum qui vellet totum humanum corpus
:

10

oculis tegi, ut elegantior appareret, quia nulla ejus

pars oculo pulchrior videtur, creaturas in

& eum

qui putat nuUas


eft

mundo

errori obnoxias,

hoc

non plane
nos deji^,

perfedas,

eife debuiie.
eft

Planeque falfum
633

quod fupponis, Deum


eft,

i5

nare operibus pravis, nobifque tribuere imperfeiones


i'k

talia.

Ut etiam plane falfum

Deum ad illapauca,
implicitam,
tribuijje'^.

quce dijudicari ab homine voluit, imparcm,

incertamque facultatem judicatricem ci

Vis ut

\\\c

paucis dicam ad quid fe voluntas pojjit


cffugiaf-K

20

extendcre,

quod intelleum

omne in quo contingit nos errare. mcntcm efte tenue quoddam corpus, dcm potes, ipfam effe mcniem, hoc
tantcm, itcmque tenue corpus
cffe

Nempe ad id Ita cm judicas


intelligere quieft,

rem

cogi;

rem exicnfam
t.^

25

unam aulem & candcm


\j^

elfe

rem qu cogitet
et 2' c'dil.).

qua)

Apres

debuilTe,

non
!<
1

la ligne

[i"

a.

b.
c.

d.

Page 3 10, Page 3 12, Page 3i4, Page 3i5,

1.
1.

29, cl p.
II.

1.

etc.

1.

11-12.
i5.

i.

440-44'.

QuiNTiE ReSPONSIONES.

)']']

fit

extenfa,

vis

profedo non intelligis, fed tantummodo credere, quia jam ante credidifti, nec libenter de

fententi decedis. Ita

cm pomum, quod

forte vene-

10

natum eft, judicas tibi in alimentum convenire, intelligis quidem ejus odorem, colorem, & talia giata eife, non autem ideo ipfum pomum tibi effe utile in alimentum; fed quia ita vis, ita judicas. Atque fie fateor quidem nihil nos velle de quo non aliquid aliquo modo intelligamus fed nego nos aeque intelligere ac velle polfumus enim de edcm re velle permul|ta, & perpauca tantm cognofcere. Cm autem prave judicamus, non ideo prave volumus, fed forte pravum quid nec quidquam prave intelligimus, fed tantm dicimur prave intelligere, quando judicamus
; ;

534

'5

nos aliquid amplius intelligere qum rvera gamus.

intelli-

Quce pollea de indifferenti voluntatis negas% etfi per fe manifefta fint, nolo tamen coram te probanda
fufcipere. Talia
20

enim funt ut

ipfa quilibet

apud

fe

debeat experiri, potius


ris

qum
mens

rationibus perfuaderi;
intra fe agit,
fi

tuque, caro, ad ea quae


attendere.

non
;

vide-

Ne

fis

certe

me

libertate

non lubet ego gaudebo, cm & illam apud me


igitur libra,
(

experiar,
25

tantm negationibus, impugnetur. Majoremque forte apud alios mercborfidem, quia id affirmo quod expertus fum, & quilibet apud fe poterit experiri, qum tu, quse idem negas ob id tantm, qud forte non experta fis.
a te null
ratione, fed nudis
1

&

5- 1 6

fis,

Apres intelligamus, non mme remarque.


Page 3i6,
uvres.
1.

la ligne (/" et 2' dit.)

28 Aprs
48

a.

i5.

II.

jy8

uvres
effe

de Descartes.
poffit

44>-44-

Quanquam
ipfum
535

etiam evinci

ex tuis verbis, te id

expertam. Negando enim nos cavere pojfe ne erremus, quia non vis voluntatem in| quicquam ferri ad quod non determinetur ab intelledu, fimul concedis cavere nos pojfe ne in errore perfeveremus^
\

quod

omnino
fe

fieri

naquit abfque

ill

voluntatis libertate,

ipfam

fine

determination intelleds in
,

alteram partem movendi

unam aut quam negabas. Nam, fi


te
:

femel intelleds determinavit voluntatem ad falfum


aliquod judicium proferendum, quaero a

cm

pri-

lo

mm

ipfa incipit cavere


id

ne in errore perfeveret, a
?

quonam ad
ad aliquid
Si

determinatur

Si a fe ipf,

ergo poteft

ferri,

ad quod ab intelledu non impellitur,

quod tamen negabas,

&

de quo folo controverfia


;

eft.
i5

ver ab intelledu, ergo ipfa non cavet


ficut prius ferebatur in falfum
ita

fed tan-

tummodo,

quod

ipfi

jam cafu contingit ut feratur in verura, quia intelleds ei verum proponit''. Sed prseterea vellem foire quam naturam falfi concipias, & quo pado putes illud effe poffe objedum| intelleds. Ego enim, qui per falfum nihil aliud intelab intelledu proponebatur,
ligo
536

20

qum

veri privationem, plane

repugnare mihi
determinarel
25

perfuadeo, ut in|telledus falfum fub rationc veri ap-

prhendt; quod tamen

effet neceffe,

fi

unquam voluntatem ad falfum ampledendum. 4. Quantum ad frudum harum Meditationum % fatis prsemonui, in pra:fatiuncul quam te legiffe exi(limo,

non magnum illum futurum pro

iis qui, ratio-

a.

b.
c.

Page 317, p. 19-20. Voir t. III, p. 408, 1. 22.


Ci-avant, p. 317,
1.

24.

442-443.

Quinte Responsiones.

379

nuni
tes,

nexum comprehcndere non curaninjngulas tantm earum paries difpuiare Jludehunt^.

mearum fcriem

&

quantum ad Methodum qu poffimus ea dignofcere, qu rvera clare percipiuntur, ab iis quae clarc percipi tantm putantur, etfi credam ipfam a me fatis accurate traditam efle'', ut jam didum eft, nequaquam tamen confdo illos, qui de prrejudiciis exuendis tam parum laborant, ut querantur qud non fimpliEt
citer ac paucis verbis'^

de

ipfis

fim loquutus,

eam

facile

'0

effe

percepturos.

Il

De

iis

qu

537

QUINTAM MeDITATIONEM
objeca funt.

I. i5

Quia

hc, relatis pauculis

meis verbis, addis me

ea tanliim

haberc de quflione propofit'-^ cogor


fatis

mo-

nere te non
attendiife.

ad cohecrentiam eorum quec

fcripfi

Talem enim

illam puto, ut ad cujufque rei

probationem confrant omnia quae ipfam prrecedunt, & maxima pars eorum quai fequuntur adeo ut bon
:

20

non habeam,
fide

poffis referre
nifi

quantum de aliqu quccftione etiam totum id, quod de reliquis fcripfi,

recenfeas.
9 de
12
ipfis,

omis {i"
dit.).

dit.).

recenfeas, uon la ligne [i" et


2' dit.).

quintam] fextam,

/Ii/Ze

non

corrige [i"
a.

22 Aprs

b.
c.

d.

Page 9, 1. 28, etc. Voir t. m, p. 402, Page 257, 1. 26-27. Page 319, 1. 7.

1.

4.

^8o

OEuVRES DE DeSCARTES.
Ycr ais
tibi

443-444-

Quod
mulabilc
tur,
fi

duriim vider i, jLituere aliqiiid im'',

&

lei-num prlcr Dciim


exifleiite

merito
vcl

fie

vidercfi

de re

quflio

elTet,

tantm,

quid
a

ita

immutahilc ftatuerem, ut cjus immutabilitas


pcndcret. Sed,

Dco non

quemadmodum Pot
fervandis obftrinxiffe
;

fin-

giint a love

quidem

fata fuilTe condita, fcd


fe iis

poftqum
ita
illas

condita fuere, ipfum

ego non puto elentias rerum, mathematicafque


538
j

veritates quc de ipfis cognofei pofiunt, ete indcpen-

dcntcs a Deo''; fed puto nihilomintis, quia Dcus


voluit, quia
rcternas.
fie

fie
j

lo

difpofuit, ipfas

efl'c

immutabiles

&

Quod
fit

feu

durum, feu molle

effe velis, fuffieit

mihi qud
Oiia:?

verum.
tangunt, utpote qui ipfa, non ut
illi,
iS:

deinde contra Dialeclicorum univerfalia bai5

bas,

me non

intelligam. Sed
dillincle

quantum ad

efiicntias
efl

quai

elare

eognofcuntur, qualis

ea trianguli altc-

riufve cujufvis figur Geometricae, faeil

eogam

te

ut fatearis illarum ideas, qua; in nobis funt, a fin-

gularibus non clTc dcfumptas


dicis,

hc

enim

illas falfas

20

quia

fcilicet

cum

pra^eoncept tu de natur
ut piin-

rerum opinione non conveniunt.


Et

paulo poft ais objeclum pur Mathefcos,


iis

lum, lineam, fupcrjcicm, conjantiacjue ex


bilia,

indivifi23

indivifibiliterque fe
;

habentia, exijjere reipf non

polfe"

unde fequitur nullum triangulum, nihilque


iis

omnino ex

qu ad

ipfius

aliarumve figurarum
cdil.

22 Aprs conveniunt, tion la ligue {i"


a.

seulement).

b.
c.

Page 319, 1. 9-11. Voir t. III, p. 406, 1. i5. Voir Object. ta 6* Mdit.,

p. 329,

1.

2-5.

444-445.

QyiNTiE ReSPONSIONES.
effentias pertinere intelliguntur,
iftas effentias

^Si

Geometricarum

un|

quam
ullis
falfa.
5

extitifle,

ac proinde

non

effe

ab

539

rbus exiflentibus defumptas, At, inquis, funt

Opinione tu

fcilicet, ese

quia naturam

rerum

non fint ipfi conformes. Sed, nifi omnem Geometriam falfam quoque effe contendas, negare non potes quin de ipfis multse veritalem effe fupponis, ut

10

cm esedem femper fint, merito dicuntur immutabiles & seternse. Qud autem forte non fint conformes ei rerum natur quam tu fupponis, ut nec etiam illi quam Democritus &
tates demonftrentur, quae,
j

Epicurus ex atomis effinxerunt,

efl

tancm

minatio extrinfeca quae nihil mutt;

&

denonihilominus
ipfis

haud dubie funt conformes


i5

verae

illi

rerum naturje
fint in

qure a vero

Deo condita

efl.

Non qud
;

mundo
Geo-

fubftanti longitudinem habentes fine latitudine, aut

latitudinem fine profunditate


metricae

fed quia figurse

non confiderantur ut

fubftantiae, fed ut ter-

mini fub quibus fubflantia continetur.


20

Intrim autem non concedo ideas ijlarum figurarum

unquam per fen/us fuijfe illapfas^, ut vulgo omnes fibi Iperfuadent. Etfi enim haud dubie dari poffmt in mundo, quales a Geometris confiderantur, nego tamen ullas dari circa nos, nifi forte tam minutas, ut
nobis
25

540

nullo

modo

fenfus noftros attingant.


lineis redis
;

Nam compoat

nuntur ut plurimum ex

nequidem
fenfus

unquam

ulla pars linese, quae rvera

reda

effet,

noftros movit, quippe

cm

illas,

quae

maxime redae
et

9 Aprs aetern, la ligne {i" dit. seulement). 19 Aprs

coniinctur, tion la ligne {i"


2' dit.).

20 iftorum (/"

dit.).

a.

Page 332,

1.

2-6.

j82

OEuvREs DR Descartes.
vifse

44'>-i46.

nobis

funt, pulicario

perfpicillo

examinamus,

undulatim ubique incurvas elle deprehendimus. Ac proinde'', cm primm olim in infanti figuram triangularem in chart depidam afpeximus, non potuit illa figura nos doceie quo
plane irregulares

&

pado
effet
I

verus triangulus, ut a Geometris confideratur,

concipiendus, quia non aliter in e contine-

batur

qum

valut in rudi ligno Mercurius. Sed quia


*",

jam ante a mente

in nobis erat idea veri trianguli

&

facilius
lo

noftr.

qum magis compolita

figura pidi

trianguli, concipi poterat,

idcirco, vif ifl figura

compofit, non illam ipfam, fed potius verum trian541

gulum apprehendimus. |Eodem plane modo quo, dum refpicimus in chartam, in qu lineolse atramcnto ita dudae funt ut faciem hominis repraefentent, non tam
excitatur in nobis idea iftarum lineolarum,

i5

qum honifi

minis

quod omnino non contingeret,


de
ill

facis

humana nobis
magis
affueti

aliunde nota fuiffet, atque effemus

quippe quas faepe remot funt, ab invicem diftinguere nequimus.

qum de lineolis iftis cogilare, etiam, cm aliquantulum a nobis


Ita

20

fane triangulum Geometricum, ex eo qui in chart

pidus
2.

eft,

agnofcere non poffemus,

nifi

aliunde

mens
25

noflra ejus ideam habuiffet.

non video cujus generis rerum velis effe exiftentiam, nec quare non que proprietas atque omnipotentia dici poffit, fumendo fcilicet nomen
Hic''
j3
a.

Aprs apprehendimus,
Voir t. V, p. i6i. Voir t. III, p. 409, 1.7. Page 32 2, I. 12.

la ligne

{i"

cdil.

seulemenl).

b.
c.

446-447-

QUINT.-E ReSPONSIONES.

^8^

proprietatis pro

quolibet attributo, five pro omni


rvera in
illi ^.

eo quod de re potefl prsedicari, ut hc omnino fumi


dbet.

Quim

etiam exiftentia neceflaria

efl

Deo
5

proprietas ftrijdiffimo

modo

fumpta, quia

foli

competit,
I

&

in

eo lolo eiTentise partem facit

Nec proinde

exiftentia trianguli

cum

exiflenti Dei

542

dbet conferri, quia manifelle aliam habet relatio-

nem ad
lo

effentiam in

Deo qum

in triangulo.

Nec magis efl petitio principii ^, qudd exijjentia inter ea, qu ad ejfentiam Dei pertinent, nutneretiir, qum qu6d aequalitas trium angulorum cum duobus redis
inter trianguli proprietates recenfeatur.

Nec verum

eft ejfentiam

& exiflentiam

in

Deo,

quem-

admodum
i5

in triangulo,
ell

/a/i'^,

quia Deus

unam ahftjue ali pojfe cogiium ciTe'', non autem trianquin exiftentia
polfibilis
fit

gulus.

Nec tamen

inficior

perfedio

in ide trianguli, ut exiftentia neceft'aria eft


;

perfedio in ide Dei

efficit

enim illam prseftantiorem

qum
20

fini

idese illarum
efl'e

ftentia nulla

pofle

Chimrarum, quarum exifupponitur. Nec proinde vel


infregifti,
illo fophifmate,

minimum
facile a

ull in re

argumenti mei vires

haerefque femper delufus

quod

ais

tam

me folvi potuiffe'^. Ad ea autem quae fubjungis, jam


falleris,
ito)t

alibi

fatis ref-

25

pondi..Et plane
8

cm

ais non demonjlrari exi-

Aprs triangulo,
{i'''el 2'dil.}.

ligne
a.

1.

la

icccnfeatur,

mme remarque.
[Ui.).

12

Aprs

23 Aprs potuiffe

Voir

t.

III, p.

416,

25.

b. c.

d.
e.

Page 32?, 1. 3i. Page ?24, 1. I. Voir t. 111, p. 410, 1. Page 324, 1. i2-i3.

14.

j84
543

uvres

de Descartes.
|

447-448-

Jeniam de Deo, ut demonjratur


trs
eft

de iriangulo qud ejus


:

anguli Jint quales duobus rlis^

utriufque enim
in

par ratio,

nifi
fit

qud demonftratio probans


|

Deo
nihil
5

exiftentiam

altra

multo fimplicior
quia,

&

clarior.

Caetera denique praetereo,

dum

ais

me
nifi

explicare^, nihil ipfe explicas

&

nihil

probas,

tan-

tm
j
.

te

probare nihil poiTe.

Contra ea quse hc habes de Diagor, Theodoro, oppono Scepticos, qui de ipfis Pythagor aliifque Geometricis demonftrationibus dubitabant &. affirmo ipfos id faduros non fuiffe, fi Deum, ut par eft, cognoviftent''. Nec rede probatur unam rem ali efle notiorem, ex eo quod pluribus vera videatur, fed tantum ex eo qud illis, qui utramque, ut par eft,
=,
;

10

cognofcunt, appareat

efle

cognitu prior, evidentior

i5

&
544

certior.

\De
In 6.

lis

qu

Meditationem

objelafunt.

I.

De eo quod

neges rcs materiales, ut funt objcclum

20

pur Mathefeos, exijlere^^ jam ante egi. Falfum autem eft intelledionem Chiliogoni efle confufam diftindiffim enim & clariflimc multa de
;

21

Aprks

egi,

non
23-27.
7.
7, etc.

la ligne

(/"

et 2' dit.).

a.

b.
c.

Page 325, Page 32, Page 328,


Voir
t.

1.
1.

1.

d.
e.

III, p. 410,
1.

1.

18.

Page 328,

25.

448-44-)

Quinte Pesponsiones.

38^

eo poffunt demonflrari, quod certe non ficret, fi non nifi confufe, vel, ut ais, nomine enus^ perciperetur. Sed rvera illud totum fimul clare intelligimus, etfi

10

non poflimus totum fimul imaginari ex quo patet vires intelligendi & imaginandi non differre tantm fecundm magis & minus, fed ut duos modos operandi plane diverfos. Qiiippe in intelledione mens fe fol utitur, in imaginatione ver formam corpoream contemplatur. Ac quamvis figura Geometric fmt omnino corporea.\ ri'^n tamen idcirco ide?e illai, per quas intelliguntur, quando fub imaginationem non cadunt, corporece funt putanda?. kc denique te fol dignum cil, caro, exiftimare
;

b45

ideas Dei, Angeli,


i5

&

mentis humancv

ejjc

corporcas, vel

quaji coiyorcas, ex forma fcilicet human,

&

ex rbus

aliis tenuijfimis.fim-plicijfimis, infciifibilijjimis,

cujufmodi

funt ar celherve, dcfumptas^\


aut

Quifquis enim

Deum

mentem

ita libi

repncfentat,

lem conatur imaginari,


20
effingit, cui

&

nihil

rem non imaginabinifi corpoream ideam

nomen

Dei vel mentis falfo tribuit.

Nam

in ver

mentis ide fola cogitatio

cum

ejus attributis,

quorum
2.

nulla corporea funt, continctur.


te prsejudiciis

Hc^ manifefte oftendis

tantm
in iis,
fal-

niti,
25

nunquamque

illa

exuere,

cm

velis

nos

in

quibus falfitatem nunquam detcximus, nullam

fitatem fufpicari; atque ideo,

cm turrim
;"' cl 2' Jdit.).

& propefpe-

amus &
a.

contingimus, certos nos ejje qud fit quadrat.r\


non
la ligne
(

12 Apii's putandiv,

b.

Page ?3o, Page 332,


IbiJ.,
1.

1.

14. 3-8.

1.

c.

12.
1.

d.

Page 333,
UVRKS.

3-4.

II.

49

86

OEuvRES DE Descartes.
;

449-4^>-

Il

quadrata apparcat

&.

cm

rvera vigilamus, duhi-

icire

nos non polfc vigilemufne an fomnic\rnu.s^,

&

talia.

Niillam enim habes rationcm exiftimandi omnia, in


qiiibus error elTc poteft,

546

animadverfa; c^ facile probari polTet, te in iis intcrdum falli quae certa eO'e fie admittis. Cm autem c redis, ut

jam olim a

te fuilTe

faltem dubit

.re

non

liceat quin rcs taies

appareant
in

qiiales

apparent^, ad viam redis,

hocque ipfum

fecund

Meditatione aflcrui. Sed hc de veritate rerum extra

nos pofitarum quccftio erat, de qu


3.

nihil veri attulifli.

lo

Non
"^
:

hc ha^reo in

iis

quce taediofe epe repe-

tiifli

ftravi

me qudam non probajfe, qu tamen demonme egiffe de crajjo tantm corpore, cm tamen

egi de quolibet, etiam

qum maxime

fubtili; c^ talia.
i5

Qiiid enim iftiufmodi affirmationibus null ratione


fulcitis

opponi dbet aliud


fcire

qum

negatio

Sed obitor
quia

tamen vellem
dixi

quo argumento probes, me potius


fubtili egilfe^'.

de craflb corporc
:

qum de

Nempe
me
ci

habco inihi conjunclutn,

& cerlum

ejl

cor-pore
20

mco
te

elfe dijlinclam.

fubtili

Qlku verba non video cur non rcque ac cralfo corpori conveniant, nec puto pneler
2

quemquam videre. Canerm in feci% mentem intelligi polfe ut


tem,
etfi nihil

Meditatione lidem
ventus, vel
23

lubllantiam exillenfit

intelligamus exiftere quod

547

|ignis, vel

vapor, vel halitus, vel quodvisj aliud corpus


fubiilc
iX:

quantumvis
<S

tenue.

An

ver

in rei veritate

hocque' hoc enim


Pai,'c

(/"' edil.).

a.

333,
,

I.

17-iS.

b.
c.

Jbid

1.

26-2S.

d.
e.

Page 334, 1.21. Page 336, 1. 1-3.


Ibid.,
1.

29.

451-432.

Quinte Responsiones.
effet diverfa, dixi

387
ibi

ab omni corpore
tare
;

me

non difpu-

hc

autem de eo

ipfo difputavi

&

demonflravi.

Tu
5

ver, quseftionem de eo

quod
efl:

potefl intelligi

cum
nihil

qusellione de eo

quod rvera

confundendo,
in

horum
4.

te intellexiffe tcilaris.

Hic quaeris quomodo exijh?nem

me,fubjelo inex-

tenfo, recipi pojje

fpeciem idcainve corporis, quod exten-

fum
10

Refpondeo nuUam Tpeciem corpoream in mente recipi, fed puram intelledionem tam rei corejl"".

porese

pore.

qum incorporese fieri abfque ull fpecie corAd imaginationem ver, quae non nifi de
effe potefl,

rbus corporeis
que
fit

opus quidem

effe fpecie

i5

verum corpus, & ad quam mens fe applicet, fed non quae in mente recipiatur. Quod ais de ide Jolis, quam ex folo ejus calore ccus elicil^\ facile refutatur. Potefl enim cx-cus ille claram & diftindam habere ideam folis ut rei calefacientis, etfi non habeat ejufdem ut rei illuminantis. Nec rede me illi cseco comparas primo, quia cognitio rei
:
I

548

20

cogitantis multo latius patet

qum

rei calefacientis,

im etiam

latius

qum quicquid de

ull ali re co-

gnofcimus, ut fuo loco oflenfum efl; ac deinde, quia nulli poffunt arguere ideam illam folis, quam format
caecus,
25

non omnia

qu?e

de foie percipi poffunt con-

tinere, nifi

qui, vifu praediti, ejus

lumen

&

figuram

infuper agnofcunt.
fed
il

nequidem
omis
1.

id

non modo nihil amplius, ipfum quod ego, de mente cognofcis;

Tu

ver,

mens, ajout

{2'

dit.,

errata),
a.

auparavant.
20-27.
20.

14 Aprs recipiatur, non la


ligne [i" ut 2' dit.).

l\\-c 337, l*agc

h.

3;'>S, 1.

^88

OEuvREs DE Descartes.
in parte tu

45.

adeo ut hac
lufciofus

potius ccus, ego ad

fummum
'',

cum

tot

human gente

dici poffim.
cjfc

Neque ver addidi mentem non


illos errare

extenfam

ut

quid ipfa effet explicarem, fed tantm ut


qui putant effe extenfam''.

monercm Eodem modo


Muficam, id
iis

quo,

fi

qui affirmarent Bucephalum

ejje

non
quia

fruftra

de ipfo ab

aliis

negaretur. Et fane in

quae hc fubjungis ut probes


fcilicet

mentem
eft

effe

extenfam,

corpore utitur quod

extenfum, non
fi

melius ratiocinari mihi videris


6^9

quam

ex eo quod

10

Bucephalus hinniat vel mugiat, & ita edat fonos qui referri polunt ad [Muficam, concluderes de Bucephalo, qud fit Mufica''. Etfi enim mens fit unita
2

Aprs poflhn, non


Page 338,
Voir
t. 1.

la ligne (/"' et 2'

ditX

a. b. c.

28.
1.

III, p. 411,

16.

Revins, dans un pamphlet contre Descartes et contre Heereboord,


Eruditilfimus Gall"endus,del"cripiioexaniinans, in eo videlicet

disciple de Descartes, Statera Pbilofopbi Cartefian, en i65o, tait les

rHexions suivantes sur ce passage:


>
>>

nom quandani animie apud Cartelium


cani diceret
tui

qud

rem non extenfam

qua'fo, inquit, primitm, idcircone

fis,

>

claram dijlbulam habes ? Dicis te non ver quid fis. Kt pofi nonnulla Krgone elara difiinaque erit Rueephali idea, fi qiiis faltem norit de Bitcephalo, quod Mva(:.\ non fit ? Haec cm ita l'cripta elleni Gallendo, S: Cartelii utroque typographe ita exprclTa (Parilicnli pag. 480, Amllelodamenli pag." 397), tamen Lyn:

ideam non extenfam. Dicis quid non

ccus noiler Cartclius pro Mvsca

iegit

Mvsic.wt. Et ridiculam expoli-

tionem addidit.

Ita cnini rel'pondet (piioris edit. p. 548,


effe

poUerioris 452).

>'

extenfam, ut quid ipfa ejfet cxplicarem, fed tanliim ut moncrein, ///os critve qui putant effe extenfam.

Neque vero addidi, mentem non

Eodem modo quo, fi qui affirmarent liueepl-ilum eJJe Mv^irwi, id non frufira de ipfo ab aliis negaretrr. lit fane in iis qii hie fubjungis, ut probes mentem effe extenfam, quia fcilieet eorpore utitur, quod efi
"

extenfum, non melius ratiocinari mihi videris, quant fi ex eo quod Bucephalus hinniat vel mugiat, S- ita edat fonos qui referri poffunt ad MvsicAM, concluderes de Bucephalo, quod fit Mvsica. Habemus crratum quod dixinius juculare, in eo qui le extra onine errandi periculum

452-4?3-

Quint.: Respqnsiones.

^89

non inde fequitur ipfam efle extenfam per corpus, quia non eu de ratione iplius, ut fit extenfa, fed tantm ut cogitet. Nec intclligit extenfionem per fpeciem extenfam in fe exiftentem, quamvis eandem imaginetur convertendo fe ad fpeciem corpoream quae eft extenfa, ut jam dicluni eft. Nec
toti

corpori,

denique necelTe

eft

ut ipfa

fit

corpus, et habeat vim

movendi corpus.
5.

Quae hc habes de unione mentis cumlcorpore",

10

fimilia funt praecedentibus. Nihil uUibi in


ponit.

meas

ra-

Nune audiamus
admonitus
cll'et,

fario, Difquifitionis in fiiain

pervicaciam inauditam. Quum ciiini ab aJvciMeiaphylicani pag. 3o5, de hoc laplii 1110vcrhis
:

dclle

hil'ce

video te {feu fpoute, feu

cnore
1

comparaie Bucephalum cum Mvsic.\. quem ego d- ex feiifu commuiii, & ex leione Typographi, comparavi cum Mvsc quid fccit: An quod peccatum crat coircxii ? An quicquam nuiiavii.Imo in Gallic verlione & Mvscam in veibis- Gallendi, \ Mvsicam in luis, ut erant, reliquit, quamvis vaHius intcr hxc duo vocabula in ill lingu lit divoniuni qum in Ronian. Legantur vcrba GaUcndi. p. 5j3 Et celuy la auroit il vue Ide claire dijiincle de Buccphal, qui cmiiwijlroit du moins qu'il n'ejl pas vue Moyche? Subjiciaiur rcfponluiii Cartclii, p. 389 Or ie n'ay pas adjoutc, c. Tout de mefmc que, s'il fc trouuoit quelques vus qui voulujfent dire que liucephal ej vue M\sii^i 1:,
leclionis tie/ciu)
,

il me femble que vous ne raifoune\ pas mieux, que Ji de ce -c. Kt mox que liucephal liannit (nuigitum omilii intorprcs, quum vidcici cum cquo non convenire lod reliqua, ut invcnii, poluit addil enim' 'ainfi poujfc des fons qui peuucnt e/lre rapyorte^ la MvskjVF, vous tirie^ cette cnnfequence que Bucephal cjl donc vue Mv^iqih. Quis non hic cxclamct o cor Zcnonis 6 jccur Cratctis Cartclium tc.v Tcav-;9T/u,ova non vidillc, ut in S. litcris culcx camcio, in prophanis mufca elephanti opponiiur,
:

iia
fc

Galiondum mufcam lucephalo oppoiuilUc

et ita

communi

l'ciiiu

dcrclictum hic ollendiile. ut pro mulc legerct mulicam! imo ne fine ratione infanire vidcrctiir, oiiam rationcm commcntum elle qua hoc

dclirium iliullraret
i

graphicum l'anc nugaturem Fabula fuppofilam narrt pro virgine cervam. At nunc pro A/r.sc.i ,\/i'i:/c.i fuppo/ita ejf. Scd de his hack'nus.
I

Rkvh
a.

s,

Statcra Phil. Cartefiance,

p.

231-234.)

Page 343,

1.

21.

jc)o

uvres

de Descartes.

453-454.

tiones.objicis, fed

tantm dubia proponis, qu


etfi

tibi

ex meis conclufionibus fequi videntur,

rvera ex

eo tantm oriantur, qud ea, quse ex natur fu fub

550

imaginationem non cadunt, ad ejus tamen examen velis revocare. Ita hc ubi mentis & corporis permirtionem cum permiftione duorum corporum vis comparare, fufficit ut refpondeam nuUam inter talia inflitui debere comparationcm, quia funt toto gnre diverfa, partefque in mente non effe imaginandas, ex co qud ipfa partes in corpore intelligat. L'nde enim habes id omne quod mens intelligit, in ipf elle debere ? Profedo 11 hoc effet, cm magnitudinem orbis
terrarum
ita

10

intelligit. illam

ctiam in

fe

haberet, atque

non modo

elTet extenfa, fed

etiam extenfione major


i5

orbe terrarum.
6.

Hic^ null in re mihi contradicis,

&

fatis

multa

nihilominus dicis, ut nempe ledor inde cognofcat ex


proli,\itate

verborum, rationum tuarum multitudinem

non

effe

airtimandam.
20

Haclenus ver mens cum carne differuit, atque, ut par erat, in multis ab ipf diffenfit; fed jam in conclufione verum Gaffendum agnofco, illumque ut prse(lantiffimum Philofophum fufpicio, ut virum candore animi atque integritate vita: celcbrem ampledor, ejus femper amicitiam quibufcunque potero obfequiis demereri conabor. Itaque rogo ne illi grave fit,
j

lv:

25

qud

libertate Philofophic ufus fuerim in ejus ob-

jedionibus refutandis, ut mihi profedo pergratum fuit quicquid in ipfis continetur; ^^ inter cretera gavia.

l'aj-c

345,

I.

-.

454-

Quinte: Kesponsiones.

ti
ssi

fus fum,

qud

a viro tanti nominis, in Differtationc

tam long

tam accurate confcript, nuUa ratio allata fit quse meas rationcs oppugnaret, nullaqiic etiam in meas conclufiones, ad quam mihi non perfacile fuerit refpondere".

&

ADDITION
AUX
^"'"

OBJECTIONS ET RPONSES,

ds

Les Objections de Gassend et les Rponses de Descartes t'uicm publies la premire ddiiion des Mditations, Paris, chez Soly (achev d'imprimer le 28 aot 1641). Gassend rpliqua dans de longues [nstanccx, qui
furent acheves
le

i5

mars 1642.

Il

ne se dcida pas cependant les

imprimer

d'amis. Descartes

dans un petit cercle Hollande la plainte devint publique, dans un passage de son Epitre au P. Dinet, imprime Amsterdam, en 1642, avec la seconde dition des Mditatinns. D'aune part, un ami de Gassend, Sorbirc, obtint enfin de celui-ci le manuscrit des Instances, et les fit imprimer Amsterdam. Il rimprima en mme temps les premires Objections de Gassend et les Rponses de Descarics. Seulement, au lieu de donner tout d'une suite les Objections comme une
aussitt, se contentant de les faire circuler
le sut, et

s'en plaignit en

seule et

mme

lettre, et ensuite,

de

la

mme

manire,

les

Rponses,

il

donna sparment
et

les diffrentes parties,

en suivant les

numros indiqus,

put ainsi intercaler

leur place les Instances, et

taient telle

ou

telle

Objection
et

dtache des autres


vrage

selon qu'elles se rapporRponse. Ainsi chaque Objection se trouve suivie immdiatemein de la Rponse: aprs celle-ci

vient aussitt l'Instance,


:

ou

les

Instances.

De

l le titre

nouveau de

l'ou-

DISQVISITIO METAPHYSICA. Seti DVBITATIONES ET INSTANTLI^ -.adversus Renati C\v.tf.si\ Metaphysicani, et Responsa. (Amsterodami, apud lohanncm Blacv, CID ID G XLIV.i Les
Ptri Gassendi
Dubitationes dsignent
les

Objectiones de 1641.
le

En outre

cet

ouvrut^c

contient un Index trs complet, qui donne

sommaire, non seulement de chaque Instance, mais aussi de chaque Rponse et de chaque Objection. Nous reproduisons ici, titre de documents, d'abord deux pices, qui sont en tte de cet ouvrage, savoir une lettre d'envoi de Gassend Sorbire, et un avis de l'Imprimeur au Lecteur, puis tout au long VIndcx. qui
vient aussitt aprs, enfin quelques passages de la premire /nstaiiee, a

cause de l'intrt qu'ils prsentent pour l'historique de celte puMiciUi.in.


a.

Voir

t.

III, p.

416,

1.

10.

j()2

OEuvRES DE Descartes.
I

"

Samveli Sorberio
p. Gassendvs

>

Facio tandem

faiis,

Sorberi

niitto fcilicet

qucm jamdudum
ille

cfflagi-

talli

codicem mearum adverfus


te

Cartelii
fcripfit

Metaphylicam Inrtaiitiaium.
praeclarus

>>

Nil pris feci, caulfam ad

juvcnis tuiquc


" "
)

amans Thomas Martellus, qui cil confcius illum abiilVe, exulalleque procul a me, & vix nunc per varias ambages rediilVe in meas manus. Nempe amici vari habuerunt invicemque, ac etiam long extra urbem communicrunt; neque te id iatuit, qui fignificafti dixilVe tibi Carteliuni le, cm ell publie conquellus de Icriptis adverlum le libris, qui non in
lucem emitterentur,
lertim voluill'e.
l'ed

privatim lectitarentur",

meum

fubnotarc pra;-

"
i>

"

ipfum non legendi modo, fed & cvulgandi licentiam depol'cis, ut tibi lan, qui lie me amas, qui lie depolcis, videbitur, tametll res mihi non videtur tanti. Quippe opus quidem conl'cripli, ut amicis gratiricarer, cm non ferrent virum eo folm fine

Qud

tu ver


1)

habere voluille ex mealiirque privatas cenluras, ut jadare publie pollet non carere le advcrfariis, qui rever habuerat nuUos (me faltem non habuerat). Scd cm iplis lamen amicis faiisfecilTe vifus fim, mihi ipfe

non

l'atisl'eci.

Cm

illi

enim cenluerint,

ut,

quemadmodum

pris

fue-

"
Il

"
'.

"

"
'

ramcontexts fericm infequrnus, & Cartelius l'uas Refponliones lingulis Epiltolic meae articulis accommodrat, lie ordine eodem inrtarem in Refponliones lingulas; mihi tamen ipli opus videbatur elle futurum longe concinnius, li, propolito cauil'x llaiu, quce dicenda haberem omnia Ipeciali qudam cohxrentequc dilporuione contexerentur. Et exceperc illi quidem, id demm praellandum, li forte Cartelius quidpiam deinceps reponeret, quod novam nianum foUicitaret fed intrim tamen ell quumobrem verear, ne, qu res ell compagine, fi edendam cenfueris, non lit fatis leclu futura jucunda. Tu tamen, ubi res legendo fuerit
;

perfpcclior, id videris; nili

"
"

quot

quod fum author, ut, fi velle pergas, quotme Kpillol dillincli, drllinguantur jam, atque infcribantur Dubitationcs totidcm, ac Tituli fiant, qui & txdium lvent, argumentis appolitis, quid in unaquaque contineatur, doceant. Nam tameiii Hpillola (alio fine fcripta, qum ut fundamcntum difputationis
l'uerant articuli in
i*^

'

llerneretur)

non

lie

digella fuerit, ut quilibet aniculus fpecialis


fierct

quidam

" n
.

"

liquidem unamquamque fu conclulionc fuifque probationibus lanquam numcris ablolviifem), nihilominus, quia lie res tulit, & Cartelius me privatim monentem traduxit in publicum jurgium, enitendum ell, quantum licet. ne res indecor
objeclio feu

Dubitaiio

(alis

a.

Lettre au

/'.

Dinet, imprime ci-aprcs,

la

suite des j""- Objections,

en

it)42.

Voir

p.

206 de l'dition frinceps.

Qi'iNT^ Responsiones.
procdt.

}<)}

Cert & quamvis urgcam nunc niulta circa Meditationem primam, non ide tamen dillinguendas plureis Dubitationes cenfeo, quando initio circa ipfam non-nili caput unicum fuit; idque cm vis dicere plura circa cxtcras cogitarem, qui fenfim tamen abreptus fum ad commemorandum lam multa. Satis erit articules Inflantix facere dilcretos, fummulis feu ad marginem feu ad frontem appolitis; cm & pofilt idem circa cxtcras ac etiam circa Proefationem five Occafionem
fcribendi praeftari.

affulfura, ac arx-mllfo

ex hac difcretione appofitioneque lux clt potKlimiim Elencho, five indice, quem li leclores percurrcrint, pudint ut fummam opcris noiTe, lie deligere, l quid forte fit, quod cognofcere potiflimni velint. Vale, & amicos optimos faluta. Parilis, V. Eid. lun. M.IDC.XLIII.

Nimirum

II

TYPOGRAPHVS
CaNDIDO

&

ERUDITO LECTORI.
candide,

Venit in

manus

noftras,

leiflor

Difqui/itio Metaphyfica, cujus editionem,

tum ob Aucloris ncc non


fuilfe

Cartelii in

fummi viri Ptri GalTendi tum ob fubje<5tam materiam, quem fcripta eft famam, fumm
viri

expetitam

fcio. Obftitit

tamen toium ferm biennium

optimi

modeftia, qui, aliunde clarus poftgenitis futurus, infuper habuit altercationis


folis
cili

funem trahere, apud amicos tantiim interioris notx, quibus codicem fuum manufcriptum communicrat, oftendens qum fa-

negotio diluere polTet adverfarii ratiocinia

&

acerbiora

diila ridere.

Sed tandem viclus amici, ad quem milit codicem fuum, importuna ertlagitatione, quippe qui nullum precibus rinem faciebat, libertatem ipfe fecit evulgandi. Spero, nec vana fides, magno eruditorum omnium plaufu opus iftud exceptum iri, utpote quo nullum in ifto fcriptioiiis gnre potullfet accuratis fcribi. Qum diligenter enim doilifTimus ille vir omnia rimatur adverfarii dida! Quanta folerti cuniculos detegit Quanto acumine intricata folviti Qum valid fpicula in adverfarium
!

retorquet

Qum

firma velligia

in

lubrico

Quanto

judicio

rem

difticilem iradatl

& priEcipiti loco ponit Qum dode dill'erit Qum mo! !

dcll de fe ipfo loquitur!

Qum

lenis in adverfarium,

pr

caeteris
!

habentem virum, quem pr

caeteris fufpicere
!

&

revereri debebat

maie Quan-

Intererat fan bonae mentis ftutus nitor, quanta fermonis elegantia dioforum, ne tt numeris abfolutus liber diutis premeretur, & natus in

publica
fif f!

commoda
TJoc

privatis

tantm paucorum ulbus

inferviret. 'AYaOr,

pioTom. Quaeftio gravis eft, digna procul

ingenua
funt

&

excelfa ingnia vires fuas exerceant.

omni exceptione majores.


uvars. H.

Unum

dubio in quam Qui contendunt viri doleo, GafTendum non fuifTe fatis
5o

J94

->

OEiivRKS DE Descartes.

notiim Cntclio:unde vir bonus, ing;niol'us,& cujus praeclaris conatibiis nemo non debei favere, cni ex indole ctcroruni philofophantium

>

atque ab

)
.
in

indolem xllimaret, lecus accepit vcrbuluni uniim altcrum fuerat bnigne prolatum; prehendens autem isov-v/ Ix^j-r,'/, fad.um eft ut paulatim vchenientiflini anime commovcreuir, & fui oblitus, rationis quoque oblivifcereiur, ad quam lamen erai in primis atieodenduni. Sed tu vidcb s, ledoi' candide, & judicabis. Non ell qud
Gall'endi
iSc

illo

le diuiiiis

murer. Haec cnini

in

veltibulo pra;mittere volui. ut te rega-

II

rem gratam habere operam noilram qualemcunque, & milii extorquere ab auclore nollro, qu valebis apud iilum grati, Exercitationum Philofophicarum opus, quod ajunt inimenf (ruge referium; cujus l'pes ante aliquot annos literatis eft fac^a. Yale. E Typographeio nollro. )

III

DVBITATIONVM & INSTANTIARVM

INDEX
SCRIBENDI OCCASIO (p. 256,
1.

lo)

'

Pag.

Responsio

(p.

347)
Instantia.

1 .

Inftandi neceffitas

2.
3.

Non
Si

agi heic de

rerum

Veritate, fed de ratiociniorum vi


niliil fuilTe

4
6

Demonftrationes tuerunt,
vituperandos, qui

necelVe implorare Sor-

bonae decretum
4.

Non

jadatas Demonllrationes

non

lufpi-

ciunt. aliifque viis ad Dci


5.

animque naturam
fui

alVurgunt

Demonllrationum vim non ex


effe

jadatione neque ex aliorum


10

ignoratione aeftimandam

In Meditationem

I,

quiV

ell,

De

iis,

qiuv in dubiinn l'crocari pojfimt.

Dlbitatio Vnica.

De Methodo, qu omnis
Responsio
a.

cognitio, feu vera, feu falfa, etiam ad1.

hibiiis machinis, jubetur cxtrudi (p. 25;,


(p.

23)

11

348.

1.

14)

'2
l.cs

autres

La pagination entre parenthses est celle de la prsente dition, numros renvoient aux pages de la Disqttisilio indit. 1644).

Quint/p:

Responsiones.
Instantia.

j^

1.

r^hilofophum

clic

non

jactatorcni, Icd Ihidioluin rapicniia;

i3

2.

Falf fuppoiii oninia prjudicia polie cxui, ac deinccps ceriil14


falfa,

lima cvidentilimaque principia h abc ri


3.

Iiemque omnia prjiidicia

iia

haberi aiiquandiu diibia ac

ut dcinceps prava conructiido


rcfl reruni percepiionc
4.

non deiorqueat amplis mcnteni

a
i()

In piirgand

purgandis
ej^eraniur
5.

ab opinionibus mente habendum delcduni, m in liunioribiis nenipc ut non omncs etiani laudabilcs
;

18

Elle

quidem omncm
;

fenfuni failaceni

at

non

omnem
quod

l'enfio-

ncm
6.

faH'am

nequccum

qui vigilat, non ceriioreni elle


quali dcccptoreni,ut

vigilei,

quiini

quod dormiat Immcrii haberi


forte in
iis,

20

Deum

dubium

l'acianius,

an-non
7.

qure evideniiflma ac certiflima nobis videniur,


21
in l'allitaicm conjici, c
l'pe

dccipiannir

Mentem pcrperam

ut

t'aciiis

ad
2j

veriiaieni allur^ai
8.

Injuria recurri ad nialum

Genium,

ut perfuadeanuir nos de-

cipi,

duni

elle caeluni,

nos habere manus, cxtcraque exillimanuis,


23

aut plulqunni pro infomniis habcnuis


9.

Non

concludi lgitim propolitam

Mcthodum

legitiniam elle.

26

In

iMrnn

aii(;Ni

II,

quii:

cit,
:

Du Ncilitra Mentis liuiuaiuv Quod ipfa fil iiolior, qiim (laypus.


Dl'BlTATIO
I.

De
fe

Inutilitate fuperioris apparatils, ut quis inl'erat,

Je

cffc,

quia

cogilal.

&

ex illo quali prin'cipio

omnia

cert deducat. ac Ipccialiier

non

elle

corpus
(p.

(p.
1.

258,
12)

1.

23)

26
27

Rksponsio

35o,

Instantia.
1.

Fuilfe

omnia hon

fide

objeda etiam circa Luditicationcm

....

28

Scepticos abs re luggillari, qui mclis & a>ftiones vit iS: ri oaivo[Ava reliquerunt, ac foliim de rbus revci oblcuris incertilque
2.

coniroverfiam fecerunt 3. L't quis inquirat, Qtiid ipfe/it ? non elle necellarium ut ticlione & opcrol molitione effe fe feu exiillere probet
4.

?o
32

Qux" fuinma ac

feries illius

refiduarumque Meditationum

34

J96
5.

OEuvREs DE Descartes.
Frullr del'udari in llabiliendo,

piiini, illud

Ego

Juin, ac

illi

prxlertini qui fpoliaius

tanquam inconculfum princifit omni prx36


ttg'/7o, i^/'/wr

iudiv.io

6.

Vanitas apparais ad illam coiifcquuiionem: "^o

exftjlo
-.

38
coniiiiuto principio cxtera,

Ex hoc

qux'

nolcumur

oninia,

connexionc nccelfari deduci, falfum


DlBITATlO
II.

3o

De non demonltrat anima


dcccptus,
repcrirc,

incorpore,

ex co

quod quifpiam

& tamen advertens, affirmt fe nihil corporeum in fe & ne quidpiam quideni, quod lit quali fpiritus, ventus,
(p.

aui aiiud corpus tenue

260,

1.

12)

41

Responsio

(p.

352,

1.

19)

43
Instantia.

1.

Eum,

qui

le

nihil
li

corporeum, fed puram


quis

elle

Mentem

dicii,

llomachari immerit,

cum

ipfo agcns ailoquatur ut

folam
42

mentem

Non probari Animam non qum l'upponatur nullum plan


2.

elle elVe

corpus tenue, li nihil aliud, corpus in mundo. Et varia

quidcm, fed vana effugia 3. Demonftraiionem non


aliquid,

44
elle,
li

quis, ut probei

non habere

le

qnni

le

quod ad corporis naturam pertincat, nihil aliud afferat, a malo Genio delufum, attendere tamen, & nihil taie polTe
46
DUBITATIO III.

ailirmare

fe,

De non demonftrat Anima incorpore, ex eo qud idem pari modo delufum, non deprehendere qud nutriatur,
deprehendat intrim Responsio (p. 353, 1.8)
fefe cogitare (p. 261,
1.

affirmet

incedat,

fentiat, ac

18)

47 48

Instantia.
1.

Nihil-nc 'rnpugnatum, ac propofitum, quod fuerit refponlone

dignuni
dcmonllrare, fed qua-'litum petere, qui, probaturus Animam non adolefcere, debilitari, aut turbari cum corpore, nihil aliud dicat, qum uti Animam corpare tanquam inllrumcnto 3. Pollulari jure Denionllrationes ab eo qui fe demonllrare glo2.

5o

lUum non

5i

riatur

iS:

fupponitur in

maie remitti probandum in Meditaiionem VI, quod ill probatum, ubi tamen probatum non cft

illeic

52

Quinte

"Responsiones.

^97

4. lllum, qui dicit non habere fe rationcin, quare Animam dicat corpus tenue, non idcirc demonftrare, qud anima corpus tenue

non
5.

fit

54
ex eo

Non

quod

cogitationis

&

corporeitatis diftincli conceptus


;

funt, probari res elfe reipf diftinilas

ac non debuilTe diffimulari,

quod obje^lum

fuerat

de Brutorum ratiocinio deque cerebri ad

ratiocinandum nccefTitate
DlBITATIO IV.

56

De non probat confequutione


tans. id ejl

ill

Sum

igitur prcif res cogi(p.

Mens, Animux. intelleus, ratio


(p.

263, 1.5)

Sy
59

Responsio

355,

1.

27)

Insiantia.
1.

De

ufurpatione

vocum Animae

ac Mentis;

deque cogitatione

in

utero,
2.

&

per Lethargum

60
61

Refponfionem de ineptitudine cerebri in infante aut lethargico ad reruni ve(tigia recipienda, nullam elTc 3. Iterm non praeftari heic,quod in Meditatione fext fupponitur praeftitum, ac vitiofam elTe confequutionem Cognofco me prcecij tatitm rem cogitantem, ergfum tantm res cogitans
:

62

DUBITATIO V.

De non probat
Responsio
'p.

Intelleif>s
fit

&
(p.

Imaginationis diftindione, quafi


265,
1.

Intelledio fine imaginatione

14)

64
66

SSj,

I.

21)

Instantia.

non proptere fe cognofcere fe, quod in imaginationem cadat, non eum proptere fuam naturam diftinftiiim percipere. 2. Declinatam fuilTe difficultatem de corpore imagine, fine qu mens intelligere non polUt 3. Declinatam quoque illam de criterio, quo difcernatur, quandonam imaginatione, qux intelledio non fit, aut intelleilionc, qua; non fit imaginatio, quidpiam concipiamus
1.

Eurn, qui cognofcit aliquid


dicit fe

fui,

totum. Et qui

nihii agnofcere in

66 67

69

DlBITATIO VI.

nans,

De Mente Brutis vif &c (p. 268, I. 17)


Responsio
(p. 358,
1.

afferend,

fi

Mens

fit

res fentions,

imagi71

4)

"3

398

OEuvRES DE Descartes.
Instantia.

1.

Difficuhatcm de Bruiorum ratiocinaiionc dcclinatam immerii


73
Elle

l'uillc

non critrium, (cd peiitionem principii circa diilinclioncni Mentis &' corporis, qud illa dicatur Res cogitans, iftud extenfa ; t'ai lu m que elle, qud tota illius natura in cogitatione, hujus m
2.

cxteiifione conlillat

74
77 79

Iterm longe abele, ut qui pcrfpedum habet nientem cogitare, totam propterc feu intimam mentis naturam perfpeclam iiabeat. ... 4. Non t'uilVe probatum intelligere mentem independenter a cerebro, etiam cm inter fomniandum le Ibmniare advenit
3.

DUBITATIO VII.

De exemple
tibus,
Icc^u

Cera; qud, dctraclis mente omnibus illius accidennon proptere intima illius natura clare diftinctequc & intelquidem abfque imaginatione nofcatur (p. 271 1. 16)
: ,

81

Respossio

(p.

359, 1.3)
Instantia.

82

1.

Nihil non fuilTe jure objeclum ex ipf

verborum commemo83

raiione
2.

Dillimulatas intrim difliculiates prcecipuas de fubllanti ccra'


l'ubllanti

mancnte occulta, ac

Mentis

limiliter,

quantumcumque
84

cognitis detraclifque nonnullis accidentibus fpeclentur

DUBlTATIO VIII.

De Natura mentis non declarat tantm cam effe notiorem qum corpus (p. 273, 1. 20)
;

abell ut

probatum

lit.

86 89

Rf.sponsio (p. 359,

1.

17)

Instantia.
DifTicuitates prxcipuas dilTimulatas fuiffe Quicquid de rbus cognofcimus, non elfe intimam illarum naturam quam voluit Deus latere nos, ut cjus notifia non perinde
1.

89

2.

nobis ac accidcntium necellaria

90
;

lepidum, tt proprietates mentis agnol'ci, quot res lingulares polTunt ab e cognofci ut indc arguatur pleniorem illius quant ullius alterius rei liaberi notitiam
3.

Etfugium

effe

92

4.

Tota Sccunda .Meditatio in Syllogifmum cogitur, ut ratiocinaimbccillitas


diciuir
cj/'e

tionis

Meus

noiior

magis pateat ac varia noiantur circa qum corpus


;

id

qud
. .

94

QuiNT^E Resfonsiones.

J99

In Meditationem III, quae

eft

De

Deo, quod exijlat.


DUBITATIO
I.

De habenda Rgula, non qu


dijiineque percipimus
;

flatuatur id ejfe verum,

quod clare

fed

qu

cognofcamus nos
(p.

ita clare

&
93

dijiine percipere, ut non

falhmur

277,

I.

1)

Responsio

(p.

36 1,

1.

7)

97
Instantia.

1.

De connexione Meditationum, &

quae pugnantia confequantur

ex Rgula heic fuppofit,

& non

habita, qute fupponitur fuiura, de

Deo
2.

notiti

98
fuiffe

Declinatam

quB fuit
3.

diffmulatamque difficultatem prscipuam, adverfus Regulam applicationemve illius obje>fta

100

Defiderari adhuc

Regulam,

five

aliquid clare dillinileque percipcre,


l'pecla, ut nihil poiit

Methodum, qu putantes nos ccrti fimus omnia elle circumdeprehendamur


loj

luboriri,

unde

erralfe

DUBITATIO

II.

De

adventiii

omnium Idearum
362, 1.5]

origine,
1.

etiam

Chima:rarum,
io3
io5

etiani Rei, Veritatis, cogitationis (p. 279,

18)

Rksi'onsio

(p.

Instantia.
1.

Declinatas fullFe difficultates prascipuas, quibus efficitur non


idcas, nifi advcntitias
;

clic

& quo

artificio alla:

ides

in

excmpkim
io5

alTumptx,
2.

alii' pra-icrmillae

Declinatum fpecialiter quod obje^^um fuerat circa Ideam Rei non formatam, nili ex perfpeflis fmgularibus, pra;habitifque illorum ideis & eum, qui poltqum atfedavit exuere omnia prjudicia, deprehendit in le aliquas idcas, dicere non pole eas elTe innatas
:

107

DuBlTATIO

III.
ils

De

adventiti
;

Idearum
de
1.

origine, ex

quae casco
fenfu

&

furdo dfunt

comprobat
ampliaiur

&
282,

Ide
7)
1.
I

unic Solis, qui>

habita ratione

fp.

io9
)
,

Ricsi'ONSic) fp.

;^fi3,

,0

Instantia.
I. Objectionem faflam de casco & furdo elTe infolutam. Neque ex quibufdam iblm propofitis id quod intendifur lgitime concludi...

400
2.

OEuvRES DE Descartes.
Diflkultatcm pnccipuani de Ide Solis diliimulaiani.
Ideani

propri;

imaginem

elle. Alic|iui

pcr veram ideam pcrcipi, aliqua vi


1

confequutionis

13

DUBITATIO IV.

runi.

De Ide rubltaniiiv non propri, & per accidentia, ac inltar iploDcque idc Dei dcfumpt ex rcbus eaiumvc perfedionibus
I.

ip. 284,

23i
(p.

ii5

Rkscossio

364,

I.

3^

118
Instantia.

I.

Vidiri iniellcclioncm non pole ab imaginationc fcjungi


clic livc

&
;

candem
".
;

obverfari in utrque

imaginem

119

FaU'um videri fubUantiam, non imaginaiione, fed intelledu folo iS: v]uam habcmus illiiis idcani, non pendere ab lis quas percipi

habemus accidciuiiim
3.

121

Qu

rationc

vidcantur

primi
:

iiomines
<S:

Dei

Ideam

iiabere

potiiille,
4c

Il non habuciunt ingeniiam ingvuitam putat

ut ratiocineiur, qui habere


1

23

4.

Dei,

cm

intinitus

lit,

non

liabcri

veiam ideam. Infinitum

ncgatione foi cognofci.


tore

Unde
li

pcrpulillum

Dcum.

lit ide ampiiatio. Injuria negari major non lit, quam a nobis intcUi-

gatur

126

Dmbitatio V.

De
faltem

illo elato,

nihil cjl in effeu, qttod

non

fit in caujf, iniellielle pollit,

gcndo de

caull'

materiali.

Va quatenus verum
in

tanlum
28 3o

cjfe

dcberc realitalis formalis


ej\
i

cauffd

ide,

quantum
1
1

objccliv in ide

p.
I.

288, 1.8)
i)

RKsroNsio

(p.

360,

Instantia.
1.

Haud

juic

rclinqui rcgiam viam.

qu Dei

cxlillcntia

probatur
3o

ex etIecJibus in univcrfu manilcllis, ut per vocatam

objedivam idex
1

realitaiem probetur. Rcalitatis


2.

vocem impropri

ulurpari

Videri Ideam

ccrx'

cum lu;i realitate objectiva lefe habere ut Hguram imprellam cum lu ligilli repra.'1'eniaiione; adeo ut, qucmadfigura rcprwfentaiiva
elt

modum
habeat

ligillum

rcpra-fentabile,

lie

idea
ipfa

rcaliiaicm

objcclivam,

(eu

repraerentaiionem

caulVa-,

cauHa realiiaiem formalem, feu rcpra-lentabilitatem & quatenus verum aut non 3. Dinimulatas difficultates luille
:

i32

vcruin
litate

lit

prxexliflere cffci:lum

in cauin'i, ut

de objccliva ide rea134

concludaur

QuiNT.K Responsiones.

401

DfBITATIO VI.

De non habente ex fe fu ipfius ideam mente (quae non videatur pode feipfam magis intelligere, qum oculus feipfum videre), & neque Dei, neque Angelorum, neque corporearum potifmm rerum (p. 291, 1. 3)
Responsio
(p.

137
1

366,

1.

lo)

39

Instantia.
1.

Non
e(Te

inepiiendum.
:

Difficultates

dcclinatas

fuille.

Omncm
140

imaginem quare in intcllcdu, non minus qum in imaginatrice, imaginem elle 2. Probatum non fuilTe, idem non agere in feipfum, fuggillari immerit, & retorqueri in dodorem culpani. In circumdudionc turbinis non agere idem in feipfum
ideam
3.

141

Nihil confiftum
fe

fuilfe,

cm objei^um

eft,

didam
;

elle

mentem
142

poffe deducere ex
fuiffe

ideas

rerum corporearum

neque refponfum

ad difficultatem,

qu

propofita fuerat e de re

DUBITATIO VII.

apparatu

Dei exftjienti ex prxcedente ad cujus imitationem conficiatur exliHcre rcipf intinitos Mundos, quorum liabita ell idea ab antiquis Phiiorophis (p. 294, 1. 2) Responsio (p. 367, 1. 19)
Capiiali Demonftraiione pro
;

De

144 147

Instantia.
1.

Capitalis

iila

Demonftratio

ejufque imbeciilitas univerfe


2.

primm

proponitur forma Syllogiftic ac varie monftratur

147
149
i5i

Monllratur deinde fpeciatim ac varie in Majore Profyllogifmi


Similiterque in Minore five Affumptione

propofitione
3.

4.

Ac

rurfs in Sub-alTumptione

ubi

&

de Confequutione pro
1

exiftenti infinitorum
5.

Mundorum

53

Falfum, quam habemus ideam Entis infiniii, repraefentare rever, non partem, fed totum infinitum. El qui diffrt idea,. quam Deus habet fu, ab e, quam homo habet de Deo
DuBITATIO VIII.

56

De
1.25)

fubfidiari Demonrtratione, ex eo

qud, qui

fibi

deefle fentit

aiiquid, inferre debeat dari Ens,

quod

fit

infinit perfciflius (p. 297,


1

58

Responsio

(p.

368,
II.

1.

21)
5

160

uvres.

402

OEuVRES DE DeSCARTES.
Instantia.

1.

DifTimulaiam difficultatem
alio

luilTe circa illam

confequutionem
aiSluali

Si

unum
2.

perfeius ej, igitiir illud ejl infinitum Comniitti femper Paralogifmos, quibus ex e(Te
;

ideaE

colligitur elTe acluale rei

ex finitudine cognitionis, quoe portlt adhuc


;

crefcere, infinitudo cogniti


ftentia illius ut cauffae

ex eo

qud

aliquid in ide

eft,

exfi-

162

DUBITATIO IX.

De

ali fubfidiri

Demonftratione, ex eo qud aliquid

fieri

aut

exfiftere

non

poffet,

fi

Ens infinitum non


indpendantes
(p.

exfifteret
1.
1

qudque

partes

temporis

fint inter le
(p.

3oo,

1)

i65

Responsio

369,

1.

14)

168
Instantia.

1.

Non
;

fuilTe

torem
caulTa
2.

ut

demonftratum in antecedentibus elle Deum creaneque elle Deum caullam rerum, eo modo quo Sol lucis
169

eft

Remanere Paralogifmum ex alumpt Temporis conditione

feu natur ali


3.

qum

lit

70

Varie

peccare

demonftrationem, ex independenti

partium
1/3

temporis inter
4.

fe dedudam Non agi hcic de veritate Rci iplius, fed de vi Ratiocinii, adverl'us quam quae objecta prxfenim fuerant, aut infoluta funt aut intada..
.

176
177 178

5.

Prave detortum quod objedum fuerat de progreiru

inrinito in

caulTis elfentialiter
6.

&

accidentaliter fubordinatis
perfeiftio

Non

ex eo

qud

aliqua mente ampliatur, illam am-

pliatam reipf dari

DuBITATIO X.

De modo
Responsio

imprelTionis ideae Dei in mente, ut notas impreirae ab

Artifice, cujus fimilitudinem


(p.

mens

gerit (p. 304,

I.

28)

179
181

371,

1.

8)

Instantia.
Syllogiftic forma 1. Quae conclufa ad calcem Meditationis III exhibentur, ut quid virium habeant uno profpeflu pateat 2. Falfum, ideis, quas de rbus habemus, nihil polfe addi aut

182
|85

adimi 3. Falfum,

niliil

addi pod'e ide,


clfcntiic
lint

quam de Deo

femel

habemus.
:

Quo

l'enfu

rerum

indivifibilcs,

ctiam divina

&

de
187

divinis attributis

QuiNT.'R Responsiones,
4.
5.

40 j
189
fit

Declaratur varie, ut habita femcl de Deo idca amplictur Diflicultatem lepidc clufam, quafl agatur de ide, qu

non
102
193

fimilitudo ariiticis, Ced nota peritiae illius

non omnimodam quidem, fcd faltem tamcn iliquani elle (imilitudinem cum eo cujus eft imago 7. Frictcxtu comparationis Trianguli non appolita:, declinaiani difficultatcm de iis, qui ideam Dei vel nuliani habent, vel candem non hnbcnt
6.

Debcre

in imagine,

ig5

In

Meditationm IV, qua;

eft,

De

fcro

d-'-

fil I/o.

DlBlTATIO

I.

De

creat a

Deo

tacultate judicandi erroris

non immuni

dcque
1.

rejccl a

Phyfic caullarum tinalium conlideratione


1.

(p. '?o-,

20'.

iqiS

KicspoNSio (p. 3-4,

10)

200
Instantia.

1.

Difficultatem pro

crrori

obnoxi. Id
lit
;

bandum
fuit
2.

ac

more diffimulatam circa creationem faculiatis tanquam principium, quud infcrius prol'upponi demonllratum, quod demonQratiim non
llatui

201

Nccellariam'

Dcus tum Reclor,


3.

maxime finium conliderationem tum Author l'niverfi agnofcatur

in

Phyfic, ui

2o3
;

incompertos hominibus omneis fineis Dei idque vel ex variarum partium corporis humani tinibus conftare 4. Inexplicabileis elle dilficuliates propofuas de caufT efficiente valvularum cordis.cm tamen finis live ufus videatur perfpcfliirmius. 5. Falfum, li quis ab utero abfquc omni lenfuum ufu mancrei, habiturum eafdem (ac etiam puriores) rcrum ideas, qum habeat
elVc

Non

2o5 20O

ul'us fenfibus

20S
DUBITATIO
II.

De
tamen

judicandi facultate errori obnoxi homini tribut a Deo, qui

immunem
(p.

iribuere
1.

ilii

potuerit (p. 3io,

1.

29)

209
2J
i

Rksponsio

376,

i)

Instantia.
I.

Diflicultatem declinatam
pra;flet

Repubiic, in qu

tam; non iicm illam

Comparationem Mundi cum civem malum, faille appoiicum liominc, cujus nuUa pars oculus non ht.
fuiffe.

neminem

elTe

212

3 5

404
2.

uvres
quo

de Descartes.

Diffieultatem iterm diflimulatam adverfus imbecillitaiem Rafacultas judicandi, quae eft in

tiocinii,

homine, concluditur

elfe

pcrfefta

DUBITATIO III.

De

caufT erroris vel falfitatis

fit-ne ex eo,

qud voluntas aut


1.

judicandi facultas latis pateat,

qum

intelicLlus (p. 3i4,

i3)

21

Responsio

(p.

376,

i.

20)

217
iNSTAKTrA.

1.

Vitandx confufionis

grati debere intellelum

&

voluntatem

lia

diftingui, ut quicquid cognitionis

&

judicii eft, ad Intelic\;lum perti-

neat
2.

quicquid appetitionis eleitionifque, ad Voluntatem


ProgrelVus IntelleiSls a prima operatione in fccundam,

218

ab hac in tertiam, eamque multiplicem, abfque uU ai^ionum voluntatis


3.

&

intermiftione

219

actionem voluntatis fupponere intellefls de re expeetiam cm ipfi intelledui impetend aut non expetend judicium
;

Omnem

rat,

ut dijiidicet aliquid

220

4.
lat),
5.

Non

patere latis voluntatem


nafci errores ex eo,

qum

intelleftum (im nec tam

&

objectus-ne merito propri fententiae

Non

amor fuerit qud voluntas, aut etiam judicium,

222

latis pateat,
6.

qum
eft

intelletus aut fimplex apprehenfio

224
;

Inditferentiam intelleiils videri radicem indifferenti volun-

tatis, in

qu

libertas,

&

hanc ab
e(Te,

illo

determinari

ac

non tam
226

libertatem

qum

libentiam

cm

voluntas haeret,

fummo bono

clare perfpc(5\o
7. Ut voluntas corrigatur, corrigendum pris intellefls judicium & voluntatem non imperare inex correcl apprehenfione rerum
;

telleclui, nifi
8.

ipfomet prxlucente Quatenus falfitas in rbus

228
fit,

cm non

fit

proprie,

nifi

in

intellcclu

2 3o

DUBITATIO IV.

De

dcfiderat

diftiniSlequc aliquid percipere, ut


ip. 317,
1.

adhuc Methodo, qu agnofcamus nos ita clare periculum ne erremus non fubfit
23
1

24)
(p.

Responsio

378,

1.

26)

232
Instantia.

an promiffa Methodus foret tradita, prtEcipuas Meditationum particulas figillatim expendendas


I.

Ut agnofci

polTet,

fuiffe

232

QuiNTiE ReSPONSIONES.
2. Circulum commill'um, probando elle Deum, ipfumque veracem, quia clara dilHncilaque eft ejus notitia & notitiam Dei elfe clarani dillinrtamque, quia Dcus cil, ipfeque verax. Delideratam denique Methodum adhuc defiderari
;

405

233

In Meditationem V,

qu
;

eft,

De

e[[enti

rerum Malcrialium
quud
exjjlat.

iterm de Deo,

DUBITATIO

I.

De

cognit ex fol quantitate, figura, &c.


;

rerum Materialium
236 238

eirenii

dcquc aitribut
1.
I.

ideis

ac Univerfalibus xtcrn immutabi-

lique natur (p. 3i8,

16)

Responsio

(p.

379,

14)

Instantia.
fuilTe tractationcm de effenti rerum jejunam 2. Naturas rerum xternas ac reaicis nullas effe, & quas ut ideas habemus in mente, ab ipl mente ex infpeilis rcbus iingula; ibus fieri. 3. Fall'um, ideas figurarum Gcometricarum non elle hauftas a l'enlibus, ac dari in mundo taleis polie, quales a Geometris conlidc1.

Vilam haud inimerit

materialium

admodm

240
242

rantur, h.
4.

e. indivifibileis

344
le

Fall'um, expcriri

puerum habcre

trianguli ideam, priul'quam

triangulum aliamve figuram, ex cujus analogi raiiocinetur, viderit. 5. Animalis,aut alterius rei,qu fenfu percepta non fuerit, nullam elle in mente ideam, expericnti ipf convinci
DUBITATI
II.

24?

246

De

flentiam

probai Dei exliftenti ex eo qud Ens fumme perfeilum lie exigat, ut triangulus asqualitatem trium angulorum
re(lis (p.

exfi-

cum
247 25o

duobus

322,
1.

1.

12.)

Responsio

(p.

382,

25)

Instantia.
1.

Exfiftentiam

non

elle

proprieiatem, nequc

elle

ullius determi-

naii gcneris
2.

rerum Paralogilmum

25
faille,

ac pcrfevcrare, ob niutatam fuppofuio-

nem
3.

ex itatu ideali in ilatum realem

252

Non

ali

ratione

fuille.

probatum

Deum

exlillere,

qum

quia

Deus

exlillit

254

4o6

OEuvRES DE Descartes.
DUBITATIO III.

De

certitudine ac veritate

pendere a clar evidenteque


(p. 326,
1.

notiti,

omnis cognitionis, quatenus qud Deus fit, & qud

afferitur
fit

verax

i6)
(p.

Responsio

384,

I.

8)

256 258
Instantu.

1.

Scepiicos non difputaffe adverfus apparentia(in quibus habuere

propofitiones Geometricas), fed adverfus hypothefeis

&

arrogantiam
258

dogmaticorum 2. Res divinas

magis necelTarias, ai non magis notas, qum Geometricas; neque proinde harum evidentiam ab illarum evidenti pendere
ele

259

In Meditationem VI, qufe

eft,

De rerum Materialium

exjjenti,

&

reali

Mentis

a corpore dijlinione
DuBlTATlO

I.

De

Diftinftione Intelleflionis
(p.

&

Imaginationis

(p.

328,

1.

25)

261

Responsio

384,

1.

20)

263

Instantu.
1.

Difficultates difTimulatas.
fine

Falfum

effe,

Chiliagonum

clarc di-

imaginatione intelligi, & Trigonum non clarius dirtinftiufque intelligi cum imaginatione 2. Nullam intellcctionem fine imagine corpore elfe. Difficultatcm diirimulatam. Intelligi etiam Deum, Angelum, Mentem fub
rtinfteque

264

aliqu fpccie corpore

266
Dubitatio
II.

De

fenfu

non femper
(p. 385,
1.

fallente (p. 332,

1.

12)

268 269

Responsio

33)

Instantia.
1.

Quis a
Etfi

praejudiciis cavere pra;fertim dicendus

270
ex-

2.

fallamur aliquando,
polTe

dum

turrim cmins fpelatam judinos,

camus teretem,
ploramus

tamen non

falli

dum eam comins

271

QyiNTiE Responsiones.
DUBITATIO
III.

407

De
1-7)

capitali demonftratione

pore, ex eo

qud
(p.

ipfa

fit

res cogitans

pro mentis exfijienti Jeparatim a cor& corpus res extenfa (p. 334,
273 275
Instantia.

Responsio

386,

1.

11)

Sponte revelari difTimulatum t'aralogifmum de feparatione reex feparatione conceptuum. Falfo alfumi ut demonilratum, pofle Deum quicquid a quoquam clare diftincteque intelligitur 2. Vere objei^um fuilTe demonftrationis verba intelligi de corpore craffo & ex membris conftante, non de corpore tenui aut quolibet. 3. Etfi ex II Meditatione colligatur Mentem concipi ut fubftantiam, feu rem exAftentem per fe, non colligi tamen ej^e proptcrea
1.

rum

2-5

277

fubftantiam, five
4.

rem per

fe

exfiftentem
in

279
fyllogiHicam
281
dicit fe in feipfo

Demonftratio perturbate propofita reducitur forniam


5.

Vitlofus demonftrandi

modus, ex eo quod quis

Paralogifmum haie repeti, qui fuit inculcatus in Medita282 rerum ex feparabilitate conceptuum 6. Ex Refponfis ad alios, colligi quid ad objedum de duabus trianguli proprietatibus, qua; concipi quidcm, fed exfiltere tamen feparatim non pofTini, refponderi potuerit 284 7. Quftionem maie inllitutam. Non qua-ri, an duce complta: fubjlanti ftnt feparabiles ; fed an duo qucedam Jeparatim intellea
experiri.

tione II, de feparabilitate

fint
8.

du

complte Jubjianti

286

Fruftra recurri ad diftindionem

adquatx

&

nadquatx- co-

gnitionis,
9.

cm

nulla adxquaia
elTe

Quftionem batum adhuc non


poffit,

fit, aut cognofci ada-quaia poflit de fpeciali cogitatione & extenfione ac proeffe, repugnarc rei extenfa.' corporexve, ut cogitct.
;

287

289

10. Licet elle extenfio fine cogitatione,

&

cogitatio fine extenfione

nondum tamen
exemplis
pracifione

effe

probatum non
qualc
elfe

polfe fimul

utrumque

elfe

in eodeni tenui corpore,


retortis
11.

poffit

anima, idque etiam ex


291
inferri

Ex

conceptuum propofii tam

mentem

elle

corpoream, imo confici potius infeparabilem.qum feparabilemelfe.


DuBlTATIO IV.

293

De

fpecie rei

corpore,

qu non
fi

videatur recipi potfe in mente

incorpore;

&

de mente, qua;

coexfiltat corpori feu rei extenfa,

non
^94 298

videatur effe polfe inextenfa

(p.

337,

1*

'

')

Responsio

(p. 387, 1.6)

5 1 3

4o8

uvres

de Descartes.
Instantia.

1.

Artificiofa evafio.
;

Ad

feu

imaginem

& imaginem

intelledionem quoque requiri fpeciem rci extenf fine cxtenfione non elTe.
.
. .

299

qui dicii, Je clare nojje natiiram mentis, quia dicere potell, Efl res co^itans, cum ca;co qui dicit, Je clar noffe naturam Solis, quia dicere poteft, Eft res cate2.

Non

infirmari

comparationem

ejus,

faciens
3.

3o
quis dicere non pofTit, quid aiiud
fit

Ex eo qud
Remanere
fit

mens qum
3o3

res cogitans, colligi


4.

non

polTe iliam igitur nihil effe prterea

difficultatem,

fam,

phalo,

dicere, non quid fit, qud non fit mufca. Peti principium. Authoritatem propriam
;

qud dicere Mentem rem non exienfed quid non fit ut fi dicatur de Buce3o5

affumi pro demonftratione. Difficultates praecipuas diffimulari

DUBITATIO V.

De commiftione Mentis cum


fcilicet tieri pole
(p.

corpore, deque doloris fenfu; quod


fi

non videatur,
1.

mens

inexienfa

&

incorporea

fit

343, 1.6)
(p.

Responsio

389,

9)

307 3o8
Instantia.

1.

Difficultates,

quas videntur in conclufiones objici, impeterc

ipfas rationes feu principia, quae dbita; firmitatis


2.

non
fi

funt

309

Petitum

fuifTe

principium,

adverfus commiftionem
fit

& declinatas difficultates circa objecla Mentis & fenfum doloris, mens quidem
3 10
fit,

inextenfa
3.

Etfi fpecies extenfa

non

fequi propterea

eam

elfe

tantam,
3
1

quantum objelum, quod


ratione

repraefentat

imago rei vifibilis magna in parv oculi capacitatc 4. Qu imprimitur, edem videri imprimi in longe minore cerebri aut
mentis
PRvF.TEWTIO.
3
1

De quibufdam
(p.

capitibus

fuperftitibus ex poftrem

Meditatione

345,1.7) Responsio

3i5
(p.

390,

1.

16)

3i3
Instantia.

Fuiffe occafionem infultandi abs re tamen) captatam

&

prxpoftcre (fed de induflri


3
1

QuiNT/E Responsiones.
CONCLI
CoNci-usio (p. 346,
1
.

409

I )

317
'

Responsio

(p.

390,

1.

20)

17

Instantu.
FuifTe objeclioncs ablque duplicitate.
tatc, l'ed

Aclum non de rerum Vcriteftatio grate cxcipitur


3

de Ratiociniorum

vi.

Bcnevolcntix

ac refertur

18

1-INIS.

IV
Aprs cet Index, la Disquisitio commence par l'en-tte, que Gassend a mis ses Objections, et qu'on peut trs bien appeler Scribendi occasio : Bcavit me Mersennus noster. (Ci-avant, p. 256, !. 12.) Vient ensuite
.

(Page 347,

Tarn eleganti et accurata... > Gassend rplique par une Instance, divise en plusieurs parties; la premire porte en marge ce titre Instandi ncessitas. Elle donne des dtails intressants sur les circonstances de cette polmique. Nous la reproduisons donc ci-dessous

la

Rponse de Descarics
1.

ce prliminaire

3.)

cela

" "
" >

Prodicrc

cxenipluni

e pr;tlo fuperiorc autumno" tuce illx Meditationcs, quarum MS. Merfennus mecum communicrat. Adjuncla iis luit

Objeiilionum Refponiioiiumque congeries, quas me, cm ad te fcriberem, legilVe haud vere fupponis quippe oblatas a Merfenno viderc pror:

"
"

nolueram, ne prxoccupatus accederem ad Meditationum examen. CaL'tera inter tibi Objecta, meam quoque Epillolam l'atis prolixam cditam vidi. Rcfponfioncm poUqum pcrlegi, mirari latis non potui, quo erga me gcnio fueris animaus. Nani quod conl'cripta quidem a me iliiccifacienda cenfueris, eiiam niihi pro votis fuit, qui nihil meum ta. ni x'ilimo, ut habendum prctii alicujus putcm. At non potui majorem quendam non deliderare candorem, quo, (i nihil tibi videbatur alicujus elle momenii, dcbebas potius filentio tenebrifque involvere, qum propalando lie infultare. Ego cert ad te, non ultr, fed rogatus perfcripfus

a.

La

i'"
:

cette date

dition des Meditationes. Paris, chez Michel Soly, porte La Disquisitio Acheu d'imprimer, l 28 Aoust 1641.
'

Metaphysica de Gassend, publie d'ailleurs en 1644 seulement,


ainsi
:

se

termine

"

Parisiis, Eidib. Mart.


II.

MDCXLIL

>

uvres.

32

410

uvres
&
diffeniiendo
a
te,

de Descartes.
difficultates,

fcram;

non publie,

fed privatim

mihi mens fuerat, ut tibi ingnue amiceqae proponerem, quos obfervram Inter legendum mihi fubnafci fcrupulos quo. Cl res videretur tanti, poffes leflionem facere aliquant explanafignificram.
fcilicet
;

Ea

tiorem; nid videretur,

bam enim

velle te id

tum effet in te, ut rem plan fupprimcres. Puiaexemplum mihi aliifque legi, ut, judicia varia
tu

expertus, providere poffes, autographum-ne, priufquam edi procurares,

aliqu rationc foret

emendandum. At ver
inftituifti,

plnum benevolentias

coniilium
refcribens,

ita excepifti,

quafi hoftiliter provocaffem;

&

nihil

privatim
fuiffe

pugnam

publie

deelarans reipf

exemplum

>'

commonftratum a te, non quafi ratum non haberes quicquid a te fcriptum femel fuerat, fed qud excitari velles aliquos, adverfus quos poffes vireis expcriri. Annon proinde mihi fecifti propugnationem necellariam, qui vifus es velle facere nihil aliud, qum ex amieo adverfarium, & nihil taie cogitantem, in arenam compellere? Qud enim bona quxdam verba praemiferis fubjunxerifque, illa, qu eonfentaneum eft, excipio gratitudine (quantumvis me ut puerum habueris, cui poeulum circm
eontingitur melle, ut tetrum abfinthii laticem perpotet).
ver,
fie geffifti te,


II

Quod

fupereft

periculum feciffe vidcaris, num me probares degenerem, eumque, qui tibi porrigerem herbam. Conditiones ergo accipio; qui in receffu non invidebo, fi, prout cpifti tibi plaufum dare, ita ovationem & triumphum captes. Hoc unum cavebo ne, quia te agnofco offenfum, qud te Meditationibus totis fub nomine Mentis loquentem nomine Mentis interpellarim, ut fi feciffem ironice, quod factum fuit
ut
:

prorfjs ingnue,
te

quemadmodum

poftea

mmorandum

eft; ne,

inquam,

amplius Mentem vocitem; fed te, tametfi non loquentem, nifi ut partem hominis, alloquar ut hominem totum. Tu me, ut voles; nam, per me quidem, integrum tibi eft affari non modo ut Carnem, quae vox folertias tus occurrit, ut effet menti ivrieTo; fed etiam, ut faxum, ut plumbum, &, fi quid putes effe obtuiius. Quippe qud te heic refpondere dicis : Non tanquam mihi Philojopho acutijjimo, fed tanquam uni ex hominibus carneis, gratias primm habeo, qualeis debeo, tibique tanquam melius merenti acutijfimi nOeTov reddo; ac deinde me, qui fcripfi ad te, illum non inficior, cui ipfe refpondes. Nimirm ago long fimplicis, qum ut diftindionem hanc nrim; & qui diffimulare nefcio, duplicem perfonam mihi non affumo. lllam proinde ingnue refpuo, quam tu facis fepofitam, aliamque fuftineo, quam reliquam facis. Ac fi ageretur quidem de rei veritate, ut puta de Dei exfiftenti animorumquc immortali natur, eo fan cafu abnegarem qud videri polfet ex Literarum Sacrarum fenfu adverfari caro fpiritui; fed quia non amplius agitur qum de vi tui Ratiocinii,ficque privata tua cauffa eft, ac tibi foli eft repugnandum, non apparet cur mihi potius detredanda perfona fit, qum ipft Ariftoteli, cm eft advcrfatus Anaxagor, qui Mens vulg
;

appellabatur. Tamctfi

>

mem;

ut neque, tametfi te

enim carneum me dicas, non ide facis cxanimcnialem gras, te dcirc facis excarnem.

Quinte Responsiones.

411

Quare

&

permittendum

tibi,

ut pro genio loquaris tuo; fufficitque ut,

Deo propitio, neque ego fim plan caro fine mente, neque tu plan mens fine carne; & neque tu fupra, neque ego infra conditionem homiquamvis tu quod non putem... (Page 3-4.)
nis fimus;
elt

humanum

recufes, ego id a

me alienum

Le passage suivant de
rique
:

la

mme

Instance offre un certain intrt histo-

Quin-etiam, cm me

nullt'us tuaruni

jalaarum de-

monjratonum

vint experiri

agnofcerem, qufivi ab ali-

qnot viris magni nominis


ditationes tuas legerant,
5

&

mpenf

dois,

qui

Me-

ecquidnam

ipjls

videretur; de-

prehendi auem
vim non
te,

illos,,

perinde ac me,

demonjraionts

Jenfijje.

Quam-putas verd condoluimus, cm a


tant in re,

tantum exfpelantes, fpe excidimus? Communis fane hc vox fuit : Fieri-ne pdtanto viro,
teft,

&

ut ille vir

Mathematicis Judiis innutritus,


fit

& qu
qu

10

res

dcmonfratio

tantoperc fciens,

eas rationes ha-

beat evulgctque pro

demon/lrationibus germanis,

a nobis tamen ade attentis, ade bene anima tis, elicere

affenfum non valeant?

An

forte elatus applaufu, quo

aliqua nova in Geometricis excogitavit demonjravitque,


i5

adduus

fuit, ut confderet poffe fe circa ccetera, ac

metaphyfica prfertim, paria effefelicitatis?


cteros, fie

An

nihili, ut

Ptolcmum quoque

fecit,

qui Mathematicen

profequutus, dixit fe intadam Theologiam Phyficamque


relinquere, ifiam ob materi conditionem infiabilem, illam

ob rerum divinarum incomprehenfibilem naturam? An,

pofiquam

fu Synopfi tantim promifit fegetem, putavit Leores fore fpe contentos, neque fludiofe requifituros
in

utrum plen

effent

an inanes fpic? [Page 6.)


la

Enfin, toujours dans

mme

sage claircit

un

point

curieux.

premire Instance, un dernier pasLa Rponse aux 4""\Objections

412
la

uvres
fin,

de Descartes.
laissa pas
la

455.

(d'Arnauld) avait une


avant, p. 252,

que Descartes ne

imprimer dans

i" dition (1G41), mais qu'il rtablit dans

2""-"(i642), (voir ci-

1. 22, p. 256, 1. 8). Mersenne cependant l'avait montre en manuscrit diverses personnes; Gasscnd, entre autres, en avait eu connaissance, comme le prouve le passage suivant de sa premire Instantia, imprime en 1644, mais crite avant le i5 mars 1642, c'st--dire lorsque la 2' dition, qui donne la rponse complte, n'avait pas encore paru
:

Nempe

ne Jint impii, qui.... Jirmiores faltem ra-

tiones ex ipjifmet
crevijfe putarunt,

Dodoribus repetere negligant, quos


inveniri

de-

nullam viam humano ingenio patere,

perquam meliores
verba
aufus
licet,
illa
illa

unquam

poirinf".

Quo

loco
5

qu ad ipforum unum es fcribere : Quapropter, fi verum hc fine invidi fcribere aufim fperare venturum tempus aliquando, quo
prtereo,

opinio, quae ponit accidentia realia, ut a ratione

& incomprehenfibilis, & parum tuta in fide, a Theologis explodetur, & mea in ejus locum ut certa
alina,
&.

10

indubitata recipietur.
^.

Quod

hc diffimulandum efle

non putavi, ut &c.

(Page

8.)

552
li

OBJECTION ES SEXT^E^
&
iis

Perleclis attentijjime tuis Meditationibus,

qu
i5

halenus objelis refpondijli, nonnulli etiamnum fcrupuli


Juperfunt, quos a
iG
a.

le

jujlum

cj auferri.

Apres

auferri,

non
1.

la ligne [s'dit.).

Voir ci-avant,
IbiJ., p. 253,

p. 4,
1.

9-10.
18

h.
c.

21-27.
1.
;

Voir

III, p. 282,

p.

382,

1.

3;;

p. 385,

1.

et

i5

455-456.

ObJECTIONES SEXTiE.
ej,

4I
ejje,

Primus

non videri adeo certum nos

ex eo qud

cogiemus^.

Ut enim certus

Jis te cogitare, debes fcire

quid fit cogitare feu cogitatio, quidve exijentia

tua;
cogi-

cmque necdum fcias quid fut


5

illa,

qui noffe potes

te

tarevel exijere? Ciim igitur, dicens cogto, nefcias quid


dicas, ciimque,
cas,
I

addens

fum
te

igitur, nefcias etiam quid di-

im nequidem fcias

dicere Vel cogitare quidpiam,

553

quoniam ad hoc

neceffe videtur ut fcias te fcire quid dicas,


te

iterumque ut noveris qud fcias


lo

fcire quid dicas,


fis, vel

& Jic

in infinitum, confit te

fcire non poffe an

etiam an

cogites.

Sed, ut ft

fecundus fcrupulus, ciim


quifpiam

ais te

cogitare

&

exiftere'', contendet

te decipi,

ncque cogitare,

i5

fed tantm moveri, teque nihil aliud effe quam motum corporeum, cm nullus dum tuam demonfrationem aninw compleli potuerit, qu putas te demonjraffe nullum motum corporeum\effc poffc, quam vocas, cogitationcm. An igitur e qu uteris Analyfi motus omnes tu materi
fubtilis ita fecuifli, ut certus fis, nohifque attentiffimis &,

ut putamus, fatis perfpicacibus ofendere pojfis, repugnare

cogitationes nojras in illos motus corporeos refundi?

Tertius fcrupulus perfimilis


corporeos, unde
25

eJ

cm enim nonnulli
effe illos
554

Patres Ecclefi cum Platonicis exijimarint Angeles

&

Concilium Lateranenfe concluft


eis aliqui profecam

pingi pojje, idemque penitus de anima rationali putarint,


quippe

quam opinarentur ex

ex tra-

duce, dixerunt tamen tam Angelos

qum animam

cogitare,
vel etiam

quod proinde fieri poffc per motus corporeos,


ipfos effe
a.

motus corporeos, cenfuiffe videantur, a quibus


1. 1.

b.

Page 25, Page 78,

12, etc.
12.

414

OEUVRES DE DeSOARTES.
.

456-45?-

cogitationem minime dijinxerint

Quod & Jimiarum,

ca-

num & aliorum animalium


teji
:

cogitationibus confrniari po-

canes enim dormiendo latran, acj lepores vel fures

infequerentur,fciuntqiiefevigilando currere, im

& fom5

niando latrare, quamvis nihil tecum in


dijinliim agnofcimiis
.

iis

a corporibus

canem /cire fe currere aut cogitare, prterquam quod id dicis nec proJi negaris
bas, ipfe canis de nabis

Quod

forjan fimile judicium efformat, neque enim

nempe nos

nefcire an
:

curramus aut cogitemus, dum cur|

rimus vel cogitamus

modum
ile

illius inter-

\o

num operandi vides, quemadmodum


nec dfunt viri

nec

tmim

infpicit,

magni qui belluis rationem concdant, olimque tribuerint. Tantumque abeji ut credamus omnes
555

illarum

ope\raiones,

abfque fenfu, vit

&

anima, ope
i5

Mechanic pojje fatis explicari, quin illud & uvaxov & rifu dignum quolibet pignore certare velimus. Ac denique non dfunt plures, qui hominem ipfum etiam

abfque fenfu

&

intellelu dilurijnt,

beneficio elateriorum
f

mechanicorum,

& omniapo[fe facere & abfque ull mente,


modo fuis omnibus
20

tandem fimia, canis

&

elephas hoccc

operationibus fungi queant, ciim, fi ratio mediocris bel-

luarum diffrt a ratione hominis, fecundm plus folummodo diffrant, qu non mutant cffentiam^.

& minus

Quartus fcrupulus
tendit effe certiffimam,

ef

de fcienti Athei^,

quam conevi25

& etiam, juxta


: fi

tuam regulam,

dentiffimam,

ab aequalibus sequalia demantur, quse fuperfunt sequalia fore; trs angulos


affcrit

dum

trianguli redilinei requales effe


fxmilia; quandoquidem de
a.

duobus redis, &

mille

iis

cogitare nequit, quin ea cer1.

Voir

t.

III, p.

4i5,
1.

1.

i-i5, et p. 385,

5-6.

b.

Ci-avant, p. 141,

3.

457-459-

ObJECTIONES SeXT-E.

4I
ejje, ut,

tijjima credat.

Quod

contenait

ha verum

etiamji

neque Deus

exijlat,

neque fit

poj[fibilis, ut ille

putat, non
exijleret.
566

minus Jit certus de illis\veritatibus,qumjirevera


Negat\que ullam dubitandi rationem
5

ei pojje affcrri,

qu

tantifper

afferes?
bit

fe

in

eum deturbet, aut dnbium efficiat. Quant enim An Deum, fi fit, illum poffe decipere? Sednegahis etiam a Deo fuam omnipotentiam exerente
figit

poffe decipi.

Hincque nafcitur quintus fcrupulus, qui radies


10

in ill deceptione.

quam

ipfi

Deo penitus denegas^. Cm

enim plurimi Theologi cenfeant continua damnatos, tum


angelos, tum homines, per ideam ignis torquentis fibi a

Deo inditam
i5

decipi,

adeo ut frmij/ime credant,

clarij/i-

meque videre atque percipere putent, fe rvera torqueri ab ign, licet nullus ft ignis, nunquid fmilibus ideis nos

Deus potejl
vel ideis in

decipere, nobifque continua illudere fpeciebus

animas nojiras immijjis? Adeo

ut exijiimemus

nos clare videre,

& fengulis fenfibus percipere, qu

t,)men

20

neque clum ft aut terra, neque brachia, pedes,oculos &c. habeamus. Quod quidemfacere non Jnt extra
nos, ut

potef abfque injuria & iniquitate, cim\fit fuprenius omnium Dominus, deque fuis abfolute pojjit difponere ; prfertim cm id efficere queat ad deprimendam hominum

557

2 5

fuperbiam & illorum punicnda peccata, vel propter peccatum originale, aut alias ob caufas nobis occultas. Qu
fane confirmari videntur
bant nos fcire nihil poffe,
cap. 8, verf 2
2 ille {i"^dit.)]
:

illis

Scriptur\

locis,

qu proad Cor.,

qiialis eft locus Pauli, I

Si quis, inquit, fe exiftimat aliquid fcire,


faute
{2' dit.).

\\\\,

27 Cor.] Corin.

(/*'

dit.).

a.

G-avant,

p. 52,

1.

7, et p. 53,

1.

23.

S 5

4i6

uvres

de Descartes.

459-460.

nondum cognovit quemadmodum

oporteat

&

locus.EcclefiaJ,

c.

8,v. ij
poteft
foie;

Intellexi

eum fcire; qud omnium

operum Dei nullam eorum qu fiunt fub


fapiens fe noie,

homo
l^

invenire ratioaem

quanto plus lahoraverit


5

ad queerendum, tanto minus invenict; etiamfi dixcrit

non

potcrit repcrire.

Qud julcmfi-

picns^ id dixerit ob prmeditalas rationes,


tranfcnnatn, vcl incogitanter
illius libro,

&

non pcr

& ex
.

abrupto, conjat ex lolo

prfertim ubi qujio proponitur de mente,


intcritum

quam

conlendis immortalem
cire

eundem
5;jS

Nam verfu. uj, c. 3, ait hominis & jumentorum. Quod


homiipfo

10

ne rcfpondeas de folo corpore intelligi, fubjungit

nem

nihil

fpiriiu

amplius habere jumcnto. Et loquens de hominis, negat uUum .i!e qui noverit an ille

furfpi1

l'um afccndat, hoc eji an fit immortalis,

an ver
ejl

cum

ritibus

jumentorum defcendat,
qiwd dicas
in

hoc

corrumpatur.

Nec

cjl

perfon impiorum loqui : alioqui ed

de rc ferio monere,
vel etiam negcs le
loi(ox

& qu
:

attulerat refellere debuijfet;

ad ea refpondere debere, qudad Thcociim

Scriplura pertineat
ejfc

enim

fis Chrijlianus, te

20

paratum
libus

decet

ad omnibus aliquid adverfus fidem,


\

piwfertim vcr adverfus ea qu fatuere cupis, objicienrefpondcndum,

& pro

viribus fatisfaciendum.
judicii, feu
li2

Sextus fcrupulus orilur ex indijferentid


ber tatis^\

quam negas ad

arbitrii perfelionem attinere,

fed ad folan impcrfeclionem, adeo ut indijfcrentia tollatur,

quo/ies

cienda, vcl

mens clare perfpicit qu crcdenda, vel faomittenda funt Quibus pofitis, numquid vides
.

2 V.] vers. [1" dit.).


a.

6 reperirej
1.

recipere [ibid.].

Voir

t.

III, p. 413,
1.

9-1

1.

b.

Page

5;,

2;, etc.

46o-46r.

ObJECTIONES SeXT^E.
libertatein dejlruere, a

417
indifferentiam,

te

Dei

qu

tollis

dum

crt

mundum hune
fit

potius
j

qum alium

aut nulluin
in559

eondit ?

cm

tamen de fide

Deum

ah lerno fuijfe
tant

differentem, ut conderet unum, vel innumeros, vel etiam


5

nullum. Qiiis ver dubitat

Deum

omnia,

agenda quam

07mttenda,feinper clarijjimo inluilu perfpexijfe?

Non

igi-

tur clarijjima reruin vifio atque perceptio tollit arbitra

indifferentiam; qu, fi non pojjit


venire, neque divin congruet,
10

human

libertati con-

quandoquidcm ejfentire-

ri:m funt, injlar

numerorum,

indivifibiles

&

immutabiles.
in divini

Quapropler non minus includitur indiffer&ntia

qum

in

humani

arbitrii libertate.

St^i\vi\w?> fcrupulus erit de fuperficie, in

qu vel cujus

ope ais fieri omnes fenfationes'^.


i5

quifieri pojfil ut
,

Non enim intelligimus neque Jit pars corporum qu fcntiuntur,

neque pars
c[Je

ipfius aris,

& vaporum, quorum

illam ncgas

partent ullam, vel etiam extremum.


ejjfe

Necdum

etiam

capimus nulla
dcntia realia,
20

cujujlibet corporis aut fubjlanti accivirtute divin poj/int abfque ullo

qu
ejl

fub560

jelo exijiere, reque ver exijlant in Altaris Saeramento,


utiajferis.

Non

tamen qud Dolores nojlri moveantur,


^

donec vider int numjs


cujus nobis fpem facis,

il la

demonjra turus

in tua Phyjic,

quamque

vix credunt ea nobis adeo

clare propofituram, ut ipfa pojfint vel debeant amplecli.


25

rejelis antiquioribus.

0&.a.\usfcrupulus oritur ex tua refponjione ad quintas


Objecliones.

Qui

fieri pojfit ut veritates


te

Geometri aut
in

Metapliyfic,quales funt a

memorat,fint immutabiles

& tern,
a.

nec tamen independentes a


1.

Deo^? Nam
1.

quo
5-6.

b.

Page 2 5o, Page 38o,


uvres.

27, etc.
i-i3.

1.

Voir III, p. 415, Voir III, 415,


t.

ii-i5, et p. 385,

1.

t.

p.

1.

i5-i8.
53

II.

41

OEuvRES DE Descartes.

46.-462.

gnre cauf dpendent ab eo ? Numquid ergo potuit efficere, ut natura trianguli non fuerit? Et qu ra-

amabo, potuijfet ab terno facere, ut non fuiffcl verum bis 4 ejje olo? aut trianguluw non haberc trs
tione,

angulos? Vel igitur


folo,

ij veritates

pendent ab

intelleclu

dum hc

cogitt, vel a rbus exijlentibus; vel j'unt

independentes, ciim
ut

Deus non videatur

efficere potuiffe

ulla ex ijis effentiis

feu veritatibus non fuerit ab

terno.

Nonus
561

denique fcrupulus maxime nos urget, ciim


effc
|

ais

10

fenfuum operationibus
titu\dinem

diffidendutn,

&

intellecls cereffe'\

fenfuum certitudine longe majorem

Quid
nifi

enim, fi nullS poffit intellecls certitudine gaudere,

prius eam afenfibus bene difpofitis liabeat ? Siquidem non


polcfl
ille

alicujus fenfs errorem corrigere, nifi prius

i5

aller fenfus prdiclum

emendet errorem. Apparet baculus


:

fraclus in aqu ob refraclionem, qui tamen reclus fit

quis

corriget illum errorem?


tadiis.

An

intellecls?

Nufquam, fcd
20

Idemque de

reliquis eflo judicium. Itaquef fenfus

omnes
tient,

rite difpofitos

adhibeas, qui fempcr idem renunccrtitudinem, cujus

maximam omnium

homo ft

na-

iuraliter capax, affequeris ;

mentis operationifidas,

qu fpenumero te fugiet, fi qu fpe aberrat in iis, de quibus


injiciunt.

nequidem dubitan poffe credebat. Hc funt prcipue qu nobis remoram

Qui-

iS

bus etiamfubjungas certam rationem, certofque characlcres,


ita

qui nos certiffimos reddant, quandonam rem aliquam


complte abfque ali intclligimus, ut certum
ita dijlingui, ut feorfim poffint, faltem
:

fit

unam
3o

abali

Dei

virtute,

fubfijlere
a.

hoc
p.

ef,
i8,
1.

quomodo poj/imus
to, et p. 82,
1.

ccrto , clarc dif-

Voir ci-avant,

25.

462-464.

Objectiones Sext^

419

tinleque cognofcere illam intellelionis dijinionem non

ab ipfofieri infellelujfedab
ver

ipjis

rbus procedere'^. Eninij

cm immenjitatem Dei contemplamur, non cogitantes de illius jujiti; vel cm de illius exijenti, non cogtantes de Filio vel Spiritu fanclo; numquid complte
percipimus illam exijlentiam, vel Dcum exijlentem, abfque

mis perfonis, quas perque pojffit aliquis in/idelis negare, atque negas mentem vel cogitationem de corpore ? Quem-

admodum
'o

igitur tnale quis concludct, Filium


a

&

Spiri-

tum fanlum

Deo Ptre
ita

ejfentialiter ejje dijlinclos, aut


tibi concefferit quifpiam,

ab 60 feparari pojfe,

neque

cogitationem vel mentem


licet

humanam

a corpore dijlingui,

unutn abfque alio concipias,

& unum

de alio perne-

ges, neque putes idfieri


'5

per ullam tu mentis abjiraclio-

ncm. Quibus fane J fatisfacias, nil pcnitus nobisfuperejfe videtur, quod Theologis nofris difpliceat.

Appendix.
hc fubjungentur,

563

Pauca qudam ah
ut conj'undim ad ipfa
20

aliis quselita

proxime praecedentia refpondeatur, quia funt ejufdem argumenti. Quidam


itaquc ex dodiffimis

& ad

&

perfpicaciflimis hsec tria dili^\

gentius explicari voluerunt


1
.

Quomodo cerlofciam me habere claram ideam


X^uomodo certo fciam ideam illam
rc.
effe

ani-

m m.
2 5

2.

prorfus

di^

vcrfam a qudcumque alid


a.

Page 78,
1.

1.

2.

b. Ibid.,

2-20.

420
j
.

OEuvRES DE Descartes.

464-465.

Quomodo
'".

certo

fciam

illarn

nihil prorfus hahere

corporeitatis
Alii vero

propofuerunt ea quse fequuntur.

Philosophi

& GeOMETR;E
AD
5

Dominum

Cartefium.

Quantumvi-s apud nos cogitanus,


nojlr feu hiiman Idola
^,

num

rvera mentis

hoc ejl cognitio atque perceptio,

quidpiam corporeum
564

in

Je contineat, ajferere non aude10

?nus, nulli corpori,

qiiocunque velis molu affelo, id\ quod

vocamus cogitationern ull ratione convenire. Ciim enim

cernamus qucedam corpora qu non cogitant,


utpote

&

alia,

humana

& forte

brutorum,

qu cogitant, numquid qu cogitant? Vix


argui5

ipfe nosfophifmatisreosperages,

& audaci nimi,fi prop-

tcrea concludamus nu lia effc corpora

ut dubiternus nos a te continua deridendos, fi primi

vientuni illud ex idcis, tam

pro mente qumpro Deo, pro-

pofitum cudifjcmus,

&

illud deinde tud cenfuiffes Analyfi.

Qu teipfum jam tu ipfe

proccupaffe

& prvcnijfe

vider is, adeo ut


20

menti callum obduxijfe videaris, qu non fit


te

deinceps libra ut videatfngulas, quas in

reperis,anim

proprietates vel oprt iones a motibus corporels dependere.

Vcl nodum folvas, quo vinculis adamantinis exijlimas


nos ipfos detineri, quominus mentes nojlr corpus
2

omne

Apres corporeitatis, non


el 2' dit.).

ligne [1"

i-Scudifaudilfe-

la

\i

"'

dit.

)]

confuilies

[2' dit.).

femus

[errata,

i'" dit.\]

22 Aprs dependere, non la


ligne {i" et 2' dit.).

19 videris] videaris (/"' Jdil.).

mus
a.

(/" et 2' dit.).


Voir
t.

cenl'uilfes

III, p.
:

b.

Mol suspect

420, 1. 3-i i. lu version de Clersclior suppdsc IJea.

465-466.

ObJECTIONES SeXT/E.

42
j

prtervolent.

Nodus

ejl,

nos optime percipere

&

fa-

cere

^,

&, sequalia ab sequalibus auferas,

adhuc
565

aequalia futura; his

&

mille aliis convincimur, idemque

pnes
5

te reperies.

tuis velnojris,

Cur fimililer non convinci\mur ex ideis animam hominis ejfe dijlinlam a corpore,
non pojfe nobis hanc veritatem

& Deum

exijlere ? Dices, te

in os, niji

meditemur tecum, ingerere. En fepties legimus


ment-em,

qu fcripjiji, &
attollimus;
10

Angelorum

injar,

pro viribus

necdum tamen perfuademur. Neque tamen exijimamus tepotius diurum mentes omnes nojras brutb

fafcino infedas,

&

Metaphyjicis rbus, quibus a 3o annis

ajfuei fumus, prorfus ineptas,


tiones,

hadenus ex

ideis

qum ut fatearis tuas mentis & Dei haujas, non

raeJfe

tanti ponderis, tantarumque virium, ut mentes hominuju


i5

dodorum,
bitramur

totis viribus e

majj cor\pore fe proripien-

tium, Jbi poj/int atque debeant fubjicere.


te prorfus

Quin potius

ar-

idem fajjurum, fi Meditationes tuas eo relegas animo, quo illas ad examen analyticum revocares,
fi
20

ab inimico

tibi propo/it fuijfent.

Denique, quamdiu nefcimus quid a corporibus

&

illo-

rum motibus
fcire poffe,

fieri pojfit,

cm
in

& fatearis

nullum omnia

qu Deus

aliquo fubjedo pofuit atque


566

ponere
tuiji

valet,

abfque ipfius Dei revelatione, qui fcire po-

hanc a Deo non fuiffe pojitam in quibufdam corporibus vim & proprietatem ut dubitent, cogitent &c. ?

Hc funt five

argumenta, Jvc mavis prjudicia

noflra,

quibus fi medearis, quantas, Deus immortalis, tibi gratias

omnes fimul habituri fumus, VirClariffime,qui nos ab


\

iflis

ligue [i" et 2' dit.).


fubjicere,

Aprs prtervolent, la 16 Aprs

\g Aprs {u\ient,non la ligne

mme remarque.

{i"

et 2' dil.).

25 Aprs

etc.,

mme remarque.

42 2

uvres

de Descartes.

466-468.

/finis tuamj'ementemfuffocantibuseripueris!

QuoJ
te

faxit

Deus Opt. Max.,


tua

cujiis

uni

gloi-ice

cernimus

fliciler

omnia

objrinxijfe.

RESPONSIO
AD SEXTA OBJEGTIONES.
I
.

Verum quidem

cft

cogilare, nec fe exijlere,


cxiflcntia^.

certum Je nifi fciat quidjit cogilatio, & quid


ejfe

neminem pojfe

Nonqud

ad hocrequiraturfcientia reflexa,
acquifita,

vel per

demonftrationem
atque

&

multo minus
lo

fcientia fcientice reflexae, per

quam fciat fe fcire, iterumita in infinitum, qualis

que
567

fe fcire fe fcire,

de
ut

null

unquam

re haberi poteft.
ill

Sed|omnino

fufficit

id fciat

cognitione

interna, quae reflexam femper

antecedit,

& qu3e omnibus.hominibus de cogitatione &.


eft, ut,
i5

quamvis forte prcejudiciis obruti, & ad verba magis qum ad verborum fignificationes attenti, fingere poflimus nos illam non habere, non poflimus tamen rever non habere. Cm itaque
cxirtentiita innata

quis advertit fe cogitare, atque inde fequi fe exiftere,

quamvis

forte

nunquam antea

quaefiverit

quid

fit

20

cogitatio, nec quid exiftentia,

non

potefl

tamen non
fatisfaciat.

uiramque fatis noffe, ut fibi in hac parte |2. Nec etiam fieri potefl:, cm quis
cogitare, intelligitque quid
cipi,
fit

advertit fe

moveri, ut putet /e de-

feque non cogitare, fed tantitm moveri^\


five

Cm

enim

25

plane aliam liabe^t ideam


a.

notionem cogitationis,

\'o\v ci-avant, p.

413,

1.

2-3.

b.

Ibid.,\. 13-14.

468-469.

Sext- Responsiones.

42?

qum motus

corporel, necefle
;

ert

ut

unum tanquam
intcr quas

ab alio diverfum intelligat

etfi,

propter confuetudi-

nem
5

plures diverfas proprietates.


&.

&

nuUa
elle
ses

connexio cognofcitur, uni


fieri poffit

eidem fubjedo tribuendi,


j

ut dubitet, vel etiam ut affirmet,

fe

unum & eundem,

qui cogitt

&

qui loco movetur.

10

Notandumque eft duobus modis ea, quorum diverfas habemus ideas, pro un & edem re fumi pofle nempe vel unitate & identitate naturae, vel tantm unitate compofitionis. Ita, exempli cauf, non eandem quidem habemus ideam figurae & mots; ut neque eandem habemus intelledionis & volitionis
: ;

neque etiam offium

&
i5
illi

rei

extenfse.

neque cogitationis Atqui nihilominus clare percipimus


carnis,

&

20

25

eidem fubflantise, cui competit ut fit figurata, competere etinm ut poflit moveri, adeo ut figuratum & mobile fit unum & idem unitate naturae itemque rem intelligentem & volentem efle etiam unam & eandem unitate naturae. Non autem idem percipimus de re, quam confideramus fub forma offis, & de re, quam conjfideramus fub forma carnis; nec idcirco pofl'umus illas pro un & edem re fumere unitate naturae, fed tantm unitate compofitionis, quatenus fcilicet unum & idem eft animal quod habet offa & carnes. Jam ver quaeftio eft, an rem cogi.tantem & rem extenfam percipiamus eiTe unam & eandem unitate
;

569

naturae, ita fcilicet ut inter cogitationem

&

exten-

fionem aliquam talem affinitatem


Bo

five

connexionem
vel

inveniamus, qualem inter figuram


intelledionem
5

& motum,

&

volitionem advertimus; an potius

Premier

ui] Si, faute, (2' dit.).

424

OEuvRES DE Descartes.
effe

460-470-

dicantur tantm
fitionis,

unum & idem

unitate

compo-

eodem homine reperiuntur, ut ofla & carnes in eodem animali. Quod ultimum affirme, quia diflinlionem live diverfitatem omnimoquatenus
in

dam

inter

naturam

rei extenfae

&

rei cogitantis,

non

minus qum inter ofla & carnes, animadverto. Quia ver etiam authoritate hc certatur, ne forte ipfa veritati prsejudicet, ad id quod additur, neminem
adhuc meam demonjrationem animo compleli
potuijfe'^,
'o

cogor refpondere, quamvis nondum a multis fuerit examinata, nonnullos tamen efle qui fe illam intelligere affirment. Et

quemadmodum unus

teftis,

qui,

poftquam
570

Americam navigavit, ait fe vidifle Antipodas, majorem meretur fidem, qum mille alii qui [negarunt illos efle, propter hoc folum qud ignorarent; ita etiam apud eos qui rationum momenta, ut
in

par

eft,

examinant, pluris facienda

eft

authoritas
a nemine
20

unius, dicentis fe aliquam demonftrationem rede intelligere,

qum

mille aliorum, qui

eandem

adjund ratione affirmant. Etfi enim ipfi non intelligant, hoc non impedit quominus ab aliis poffit intelligi &. quia, hoc ex illo concludentes, ollendunt fe non fatis accurate ratiocinari, non valde magnam fidem merentur. Ad id denique quod quccritur an e qu utor Anapofle intelligi null
;
:

lyji mollis

omnes

me matcri fubtilis

ita

fecuerim,

ut

cerius Jim,

virifque attcntijfjimis atque, ut putant, fatis

perfpicacibus ojiendere pojjim, repugnare cogitationes in

motus corporeos refundi^^ hoc


a.

eft,

ut interpretor, cogi-

Page 4i3,
Ibid.,
1.

1.

3-i6.

b.

17-21.

470-47'-

Sext.'E

Responsiones.
effe

42

tationes

& motus

corporeos

unum &

idem, ref-

pondeo mihi quidem efle certiflimum, fed non ideo fpondere aliis, quantumvis attentis & fuo judicio perfpicacibus, idem polie perftiaderi, faltem quandiu non ad res pure intelligibiles, fed tantm ad imaginabiles, attentiojnem fuam convertent, ut apparct illos feciffe, qui diftinclionem cogitationis a

571

motu per

diffedionem alicujus matcria:


efl'e

fubtilis intelligcndam

finxerunt.
rei

Nam

ex co tantiam intelligitur, qud

10

notiones
fint

cogitantis

&

rei extenfae

five

mobilis

plane diverfae, atque a


ilhe res,

fe

repugnetque ut

qu

mutuo independentes, nobis tanquam diverfcC

independentes clare intelliguntur, fepaiatim, faltem a Deo, poni non poflint. Adeo ut quotiefcunquc
i5

&

illas in

uno

& eodem

tionem

& motum

fubjedo reperimus, ut cogitacorporeum in eodem hominc, non

debeamus idcirco exiftimare ipfas ibi efTe unum & idem unitate naturse, fed tantm unitate compofitionis.
20
j.

Quod

hic''

de Platonicis eorumque fedatoribus

25

jam ab univerf Ecclefi Catholic & vulgo ab omnibus Philofophis cxplofum eft. Concilium autcm Lateranenle conclufit quidem Angelos pingi poffc, non autem ideo conceffit elfe corporeos. Et quamvis rvera corporei crederentur, non certe magis in ipfis, qum in hominibus, mentes a corporibus infeparabilcs polVent intelligi. Nec quoque fi fingeaftcriur,

572

retur

animam humanam

efle

ex traduce, ideo conita

cludi polct elle corpoream, fed tantm, ut corpus


5o

nafcitur a corpore
a

parentum

ipfam ab eorum
Sa

Page 413,

1.

22.

vREs. II

426

uvres

de Descartes.

47'-47:'-

anima proficifci. Quantum ad canes & fimias", ctfi concederem in iis elTe cogitationem, non inde ullo modo fequeretur mentem humanam a corporc non diftingui, fed contra potius in aliis quoque animaquod illi libus mentes a corpori|bus elle diflindas
:

ipfi

Platonici,

quorum
eft.

authoritas
,

mox laudabatur,

pofl

Pythagoricos cenfuerunt
chofi
effe

ut ex

eorum mctemplVin brutis

manifeftum

At ver nuUam plane

cogitationem non

modo

dixi, ut hc afliimitur,

fed etiam firmiflmis rationibus,

&

quse a

nemine ha.

10

denus fuerunt refutatae^probavi. Atqui rvera illi qui cire fe vigilando currere, imd & J'ojiizffiv mant canes f niando latrare, tanquam fi in ipforum cordibus verfarentur, id dicunt, & non probant. Etfi enim addant
Je non credere operationes belluarum abfquc fcnfu, vitd, & anima (hoc eft, ut interpretor, abfque cogitatione
573
i3

neque enim
tur) ope

id
|

quod vulgo vocatur

vita,

nec anima

corporea, nec fenfus organicus, brutis a

Mechanic pojfe explicari,quin & rifu dignum quolibet pignore certare velin, id pro ratione haberi non dbet. Idemque de qulibet ali
re

me denegaillud & rirj'ytrj-o^,


20

quantumvis ver

dici poiTet

quin

&

pignoribus

certari
;

non

folet, nifi ubi rationes

dfunt ad probanviri

dum & cm

olim eodem fere

modo

magni Anti25

podas irriferint, non ftatim pro falfo habendum puto quidquid ab aliquibus irridctur. Quod denique fubjungitur'\ non dcejfe plures, qui

hominem ipfum etiam abfque fenju


fmt,
a.

&

mtelleclu diclun

&

omnia pojje facere


1.

beneficio elalcriorum
J

Mecha-

Page 414,
I.

1-16.

b. Ibid.,

16-21.

47-'-474.

SEXT.E ReSPONSIONES
Ji

42/

nicorum, abfque ulla mente,

tandem Jmia, canis

&

ele-

phas hocce modo fuis omnibus operationibus fungi queant,

non fane etiam ratio eft qu quicquam probetur, nifi forte quofdam homines tam confufe omnia concipere,
5

&

anticipatis opinionibus,

10

adeo tenaciter adhaerere, ut, de fe ipfis id negent quod non poflunt non femper apud fe experiri. Nam fane fieri non poteft quin femper apud nofmetipfos experiamur nos cogitare nec proinde ex eo qud oftendatur bruta animantia omniI

verbo tenus intelledis, potius qum illas mutent,

574

bus

abfque ull cogitatione fungi poiTe, quifquam concludet feipfum ergo etiam non
fuis operationibus

cogitare,

nifi qui,

aliter operari
i5

cm prius fibi perfuaferit fe non qum bruta, propter hoc fcilicet qud

illis

cogitationem tribuerit, adeo pertinaciter adhrebit iftis verbis, homines & bruta eodem modo operantur, ut, ciim
illi

oftendetur bruta non cogitare,

cujus non poteft non elle fibi confcius, cogitatione exuere, qum mutare opiniomalit fe etiam
ill fu,

io

nem qud

ipfe

tamen generis

eodem modo ac bruta operetur. Cujus hominum multos efle non mihi facile

perfuadeo; fed fane multo plures


tione invenientur, qui,
fi

&
|

majori

cum

ra-

concedatur cogitationem a

motu corporeo non


25

atque in nobis

efle

eandem illam in brutis contendent, quoniam omnes motus


dijingui,

corporeos
vertent
;

in illis,

quemadmodum

in nobis,

animad575

3o

addentefque differenliam, qu ej tantiim fecun\dm plus & minus, non mutare effentiam, quamvis forte minus rationis eflfe putent in belluis qum in nobis, mentes tamen efle in ipfls ejufdem plane fpeciei

cum

noftris

optimo jure concludent.

428
4.

OEuvREs DE Descartes.

474-475.

Qiiantum ad fcientiam Athei% facile efl demonftrare illam non efl'e immutabilem & certam. Ut enim jam ante dixi, quo minus potentem originis fuse authorem aflignabit, tanto majorem habebit occafionem
dubitandi, an forte tam imperfedse
lalur etiam in
iis
fit

natura^, ut fal-

bunt

illoque

qum evidentiiima apparedubio libcrari nunquam poterit, nifi


quae
fibi

a vero

&

fallere nefcio

Deo

fe

creatum

efle

prius

agnofcat.
).

Qud autem
ens, in

repugnet homines a Deo decipi^\

'o

clare demonftratur, ex eo

qud forma deceptionis

fit

non

quod non

potefl ferri

fummum

ens. Et in
fidei

hoc omnes Theologi confentiunt, omnifque


flianse certitudo

Chri-

ex hoc pendet. Cur enim revelatis a


fi

Deo crederemus,
s^e

nos interdum ab ipfo decipi arbi|

i5

quamvis vulgo Theologi affirment damntes ign inferni torqueri, non ideo tamen cen|fent ipfos decipi per falfam ideam ignis torquentis fibi a Deo
traremur
?

Et

inditam, fed potius ab ign vere torqueri, quia, ut viventis hominis incorporeus fpiritus tenetur naturaliter in
2

corpore, fie- facile per divinam potentiam teneri potejl


poj
dift.

mortem corporeo
44.

ign, &c.

Vide Mag.

lib.

fent.

Quantum autem ad

loca Scripturse, non exiftimo


nifi
fi

meum

eie

ad ipfa rcfpondere,

quando videanfit

tur adverfari alicui opinioni quai mihi

peculiaris.

Cm

enim tantm alferuntur

in illas qua;
ea;

apud omnes
quae hic im-

Chrillianos funt vulgares, quales funt


23 Aprs 44, non Li ligne {i"
a.

et 2' dil.).

b.

Page 414, Page 415,

1.

24.
9.

1.

475-47G.

Sext^ Responsiones.
fciri poflit,

429

pugnantur, nempe qud aliquid


animae humanse non

& qud

fint lmiles iis

jumentorum, ve-

rerercrimen arroganti3e,finon mallemrefponfionibus


ab
5

aliis

jam inventis contentus


nifi

effe,

qum novas

ex-

cogitare, quia

mifcui,

in

nunquam me Theologicis ftudiis imquantum ad privatam meam inftituin

tionem conferebant, nec tantm


experior, ut ad illa facra
fiteur
>o

me

divin gralia

fed

me nihil nondum id
I

in

vocatum putem. Itaque propofterum de talibus refponfurum


;

br

fervabo hac vice, ne forte aliquibus

occafionem pra^beam exiftimandi


loca propofita

non

fatis

me ideo commode poflim


I

tacere,

qud

cxplicare.

>5

locum D. Pauli, ad Corinth., cap. 8, verf. 2% debere tantm intelligi de fcienti qucB non ell cum charitate conjunda, hoc eft, de fcienti Atheorum, quia quifquis Deum, ut par eft, novit, non poteft ipfum non diligere, nec charitatem non habere. Hocque probaturex verbis proxime prIn primis igitur aio
I

cedentibus
20

Scicntia

l'njlat,
:

charilas vcro dijicat,

&i

ex

proxime fequentibus Si quis autem diligit Dciim, hic (nempe Deus) cognitus ejl ab co. Ita enim non vult Apoflolus nullam plane fcientiam haberi pofTe, quia fatetur diligentes Deum ipfum cognofcere, hoc eft, de fed ait tantm eos qui non ipfo habere fcientiam
;

25

habent charitatem, nec proinde fatis Deum norunt, etfi forte in cseteris rbus aliquid fe fcire exiftiment,

nondum tamen cognofcere quemadmodum oporteat fcire, quia nempe incipiendum eft a Dei cognitionc,
1

Aprs explicare, non


Page 41
5,
1.

la ligne

/"

et 2' edit.).

a.

28.

4)0
678

OEuvRES DE Descartes.

476-477

ac de(inde aliarum
explicui.

omnium rerum

cognitiones huic

uni funt fubordinand, quod in meis Meditationibus

Atque ideo hic ipfe locus, qui contra me afferebatur, meam hac de re opinionem tam aperte confirmt, ut non putem ipfum ab iis, qui a me diffentiunt, polTe rede explicari. Qud quis contendat pronomen hic non referri ad Deum, fed ad ho-

Deo cognofcatur & approbetur, alius Apoflolus, nempe D. loannes, Epift. I, cap. 2, meee explicationi prorfus favet. Nam, verf. 2, haec habet

minem

qui a

10

in

hoc fcimus quoniam cognovi\mus cum, fi mandata cjus


:

obfervamus; cap. 4, verf. 7


ej,

qui

diligit,

ex

Deo

natus

&

cognofcit

Deum.
i5

Nec difpar ratio eft de locis Ecclefiaftfe ^ Notandum enim Salomonem, in illo libro, non quidem agere perfonam impiorum, fed fuam tantm, quatenus fcilicet, cm peccator & a Deo averfus ante fuilTet, ibi
pnitentiam agens,
utente fapicnti,
ait a fe

quidem, human tantm

&

illam ad

Deum non

referente,
20

nihil inveniri potuiiTe


579

quod plane
|

fatisfaceret, five in

quo non effet vanitas. Ideoque hinc inde variis in locis monet oportere converti ad Deum, ut exprefTe
in cap.
1
,

verf. 9
in

Et fcito qud pro omnibus

his addu-

cet te
libri

Deus

judicium,

&

in fequentibus,

ufque ad
25

finem. Specialiter autem, in cap. 8, verf. decimo


:

feptimo, hcCC verba

Et

intellexi

qud omnium opcrum

homo inrenire mtionem eorum qu fiunt fuh foie &c., non intelligenda funt de quovis homine, fed de co quem defcripfit in verfu praecedenti Ejl homo qui dicbus & noclibus fomnum non cjpit
Dei nullam
pojffit
:

3o

.a.

Page 416,

1.

3.

477-478.

Sext^e Responsiones.

4^1
illos

oculis.

Tanquam

fi

vellet ibi

Propheta monere,

10

non aptos efle ad affequendam veritatem; hocque profedo non facile ii, quibus fum notus, de me didum effe exiftimabunt, Sed prsecipue attendendum eft ad haec verba qii Jiuntfub \fole. Spius enim repetuntur in illo libro, & femper defignant res naturales, ad exclufionem earum fubordinationis ad Deum, quia nempe, cm Deus fit fupra omnia, non continetur inter ea quse funt fub foie. Adeo ut loci citati verus fenfus fit, hominem non pofiTe res naturales recle fcire, quandiu Deum non cognofcit, ut ego etiam affirmavi. Denique in cap. verf. 19, manifeftum cft non dici eumdem ejje intcritiim hoviinis & jumentoruin, neque etiam hominem niliil am~
qui nimis affidui funt in ftudiis,
:
'

580

^-,

i5

plius habere jumento, nifi

nam

ibi fit
t^

tantm ratione corporis tantm mentio eorum qu3e pertinent ad


:

corpus;

ftatim poftca fubjungitur feorfim de

anima
eft,

Quis novit fi fpirilus filiorum


fi fpirilus
20

Adam

afcendat furfum,

&
an

jumentoruin defcendat deorfum ?

Hoc

humanse animae bcatitudine clefti fruiturae fint, quis hoc nouitper humanas rationes, lI^ quandiu ad Deum fe non convertit ? Certe humanam animam non elfe corpoream naturali ratione probare conatus fum fed an furfum fit afcenfura, fol fide cognofci pofife
;

25

concedo.
6.

Quantum

ad arbitrii libertatem", longe alia ejus

ratio eft in Deo,

qum
fuilTe
dit.).

in nobis.

Rpugnt enim Dei

voluntatem non
3

ab aeterno indiiferentem ad

profedo] ideo (/"

6 repetuntur]

repemur

(ibid.).

7 uefignant] Jelignat (ibid.).


a.

Page 416,

1.

24.

432

uvres

de Descartes.

478.^8o,

omniii quae fada funt aut

unquam

fient,

quia nullum

581

bonum, vel verum, nullumve creden|dum, vel faciendum, vel omittendum fingi poteft, cujus idea in in|

tellectu divino prius fuerit",

qum
id

ejus voluntas fe
taie effet.

dterminant ad efficiendum ut

hic loquor de prioritate temporis, fed

Neque ne quidem prius


vo-

luit ordine, vel natur, vel ratione ratiocinat, ut

cant, ita fcilicet ut ifla boni idea impulerit

Deum

ad
lo

unum
cauf,

potius

qum

aliud eligendum.

Nempe, exempli

non ideo

voluit
fie

mundum
qum

creare in tempore,
creaffet ab aeterno
;

quia vidit melius

fore,

nec voluit trs angulos triaoguli aequales effe duobus redis, quia cognovit aliter fieri non poffe S:c. Sed
contra, quia voluit
fie

mundum
fi

creare in tempore, ideo


;

melius

eft,

qum

creatus fuiffet ab seterno

^^

i5

quia voluit trs angulos triangul neceffari squales

duobus redis, idcirco jam hoc verum eft, & fieri atque ita de reliquis. Nec obftat aliter non poteft qud dici poffit, mrita fandorum eft'e cauiam cur vitam aeternam confequantur neque enim ita ejus
effe
;
;

jo

funt caufa, ut

Deum

dterminent ad aliquid volen-

dum,
582

fed

tantm funt caufa effeds, cujus Deus


|

voluit ab aeterno ut caufa effent. Et ita

fumma

indif-

Deo fummum eft ejus omnipotenti arumentum. Sed quantum ad hominem, cm naturam omnis boni & veri jam a Deo determinatam inveniat,
ferentia in

25

nec
I

in aliud ejus voluntas ferri poffit, evidens eft ip-

fum eo libentius, ac proinde eiiam liberius, bonum & verum ampledi, quo illud clarius videt, nunquamque effe indifferentem, nifi quando quidnam fit melius aut
a.

3o

Voir

t.

V, p. 159.

480-48'-

Sext-e Responsiones.

4J

verius ignort, vel certe


videt,

quin de eo

poffit

quando tam perfpicue non dubitare. Atque ita longe alia

humanse libertati convenit qum divinae. Neque hc refert qud effentiae rerum dicantur efle
indifferentia
5

indivifibiles

nam

primo, nulla effentia poteft univoce


;

Deo & creaturae convenire ac denique indifferentia non pertinet ad effentiam humanae libertatis, cm non
quando ignorantia redi nos reddit indiffrentes, fed maxime etiam quando claraperceptio ad aliquid profequendum impellit. 7. Non aliter concipio fuperficiem% a qu fenfus noftros affici puto, qum ab omnibus Mathematicis
fimus
liberi,
|

modo

10

583

vel Philofophis concipi folet (vel faltem dbet) illa,

quam
i5

a corpore diflinguunt,

& omni
:

profundiiate ca-

rere fupponunt. Sed

duobus modis

fuperficiei

nomen

apud Mathematicos ufurpatur


tenditur,

nempe
c^

vel pro cor-

pore, ad cujus folam longitudinem

latitudinem at-

quodque nuU cum profunditate fpedatur ^, etfinonnegetur ipfum aliquamhabere veltantmpro corporis modo, quando fcilicet omnis ei profunditas
; |

denegatur. Et idcirco
dixi

ad vitandam

ambiguitatem,

me

loqui de e fuperficie, quse,


potefl effe pars corporis
;

cm

fit

tantim
eft

modus, non
fubftantia,
25

corpus enim

& modus non


effe

poteft effe pars fubftantise.


;

Sed non negavi


tra,

corporis extremum

quin e con-

tam corporis contenti qum continentis, eo fenfu quo dicunvocari poteft extremitas
tur ea corpora effe contigua,
18
a.

maxime proprie

quorum
dit.).

extremitates

quodque
Page 417,
Voir
t.

null (2* dit.)]


1.

nuUque (/"

i3.

b.

V,

p. 164.
II.

uvres.

55*

4}
funt fimul".

uvres

de Descartes.

481-482.

tangunt,

Nam fane, cm duo corpora fe mutuo una & eadem efl utriufque extremitas, quae
eft,

neutrius pars
584

fed utriufque

idem modus, qui etiam


5

potefl ma|nere,

tantm

alia,

&

figurae, in

quamvis ifta corpora tollantur, modo quae fint ejufdem accurate magnitudinis ipforum loca fuccedant. Quin & locus

ille,

qui ab Arfftotelicis dicitur effe fuperficies cor-

poris ambientis,
ficies,

non

potefl intelligi effe alia fuper-

qum

haec, quae

non

eft fubftantia,

fed

modus.
o

Neque enim mutatur locus

turris, etfi

ar ipfam

ambiens mutetur, vel aliud corpus in locum ipfius turris fubftituatur, nec proinde fuperficies, quae hc
pro loco fumitur, pars ulla
turris.
eft

aris ambientis, vel

Ad accidentium autem

realitatem explodendam,

i5

non mihi videtur opus effe expedare alias rationes ab iis qu jam a me tradatse funt. Nam primo, cm om|

nis fenfus tadiu

fit, nihil
;

praeter fuperficiem

corponihil
jo

rum

poteft fentiri
efife

atqui,

fi

qucc fint accidentia realia,


ift fuperficie,

debent

quid diverfum ab
;

qu

qum modus ergo, fi quae fint, non pofifunt fentiri. Quis autem unquam exiftimavit illa elfe, nifi quia putavit fentiri ? Ac deinde, omnino rpugnt
aliud eft
dari accidentia realia, quia quicquid eft reale, poteft
585

fepajratim ab

omni

alio

fubjedo exiftere

quicquid

2$

autem ita feparatim poteft exiftere, eft fubftantia, non accidens. Nec refert qud dicatur accidentia realia, non naturaliter, fed tantm per divinam poten14 Aprs turris, tton la ligne {i"
a.

et 2' dit.).

Voir

t.

V,

p. 164.

482-4S3.

Sext^ Responsiones.

4^

tiam, a fubjedis fuis fejungi poiTe; nihil enim aliud


eft fieri

naturaliter,

ordinariam,

qum fieri per potentiam Dei qu nullo modo differt ab ejus potenti
:

quicquam ponit in rbus adeo ut fi omne id, quod naturaliter fine lubjedo elTe poteft, fit fubftantia, quicquid etiam per quanextraordinaria, nec aliud

tumvis extraordinariam
fine

Dei potentiam poteft


eft

efle

fubjedo, fubftantia

dicendum. Fateor quidem


;

unam
10

fubftantiam" alteri

fubftantiae pofl'e accidere

cm hoc contingit, non ipfa fubftantia eft quse habet formam accidentis, fed folus modus quo accidit, ut, cm veftis accidit homini, non ipfa veftis,
atqui,

i5

Quia ver prccipua ratio qua: movit Philofophos ad ponenda accidentia realia, fuit, qud putarint fine illis fenfuum perceptiones explicari non polTe, promifi me id
fed

tantummodo

ve/itum e(fe eft accidens.


j

586

minutatim de
;

fingulis fenfibus in Phyficis expofitu-

rum non qud velim


quia ex
20
iis

ut mihi ull in re credatur, fed


vifu in

quse

jam de

Dioptric explicui,
efife

putavi rede judicantes facile faduros

conjedu-

ram de eo quod
8.
eft nihil

in cyeteris praeftare pofilm.

Attendenti ad Dei immenfitatem% manifeftum

deat
25

omnino efi^e pofife, quod ab ipfo non pennon modo nihil fubfiftens, fed etiam nullum

ordinem, nullam legem, nullamve rationem veri & boni; alioqui enim, ut paulo ante dicebatur, non
fuift'et

plane indifterens ad ea creanda quae creavit.

Nam
3o

fi

ou

ratio boni ejus pri^ordinationem ante-

ceffilel, illa

ipfum determinaflet ad
;

id

quod optimum

eft
a

faciendum

fed contra, quia fe determinavit ad ea


1

Ci-avant p 417

26

4^6
qu?e

CEuvRES DE Descartes.

483-484-

jam funt facienda, idcirco, ut habetur in Genefi, funt valde bona, hoc efl, ratio eorum bonitatis ex eo pendet, qiid voluerit ipfa fie faeere. Nec opus efl
587

quonam gnre caufse ifla bonitas, aliseve, tam Marhematic qum Metaphyficae, veritates a Deo dependeant cm enim caufarum gnera fuerint ab
qiicxrere in
;

enumerata, qui forte ad hanc caufandi rationem |non attcndcbant, minime mirum ell'et, fi nullum ei
iis

tamen impofuerunt potefl enim vocari efficiens, edem ratione qu Rex efl legis effcdor, etfi lex ipfa non fit res phyfice exiftens, fed tantiun, ut vocant, ens morale. Nec opus etiam eft quserere qu ratione Deus potuiifet ab seterno faeere, ut non fuilfet verum, bis 4 elfe 8, &c. fateor enim id a nobis intelligi non poffe. Atqui, cm ex ali parte rede intelligam nihil in uUo gnre entis efle polie, quod a Deo non pendeat, & facile illi fuiife qudam ita inftituere, ut a nobis hominibus non intelligatur
impofuilTcnt. Sed
:

nomen

10

i5

ipfa polTe aliter fe

habere

qum

fe

habcnt, effet a ra20

quod nec intelligimus nec advertimus a nobis debere intelligi, de eo quod rede intelligimus dubitare. Nec proindc putandum efl tcrnas veritates pendere ab humano intellcclu, vel
tione alienum, propter hoc

ab

aliis

rbus exijlentibus, fed a folo Deo, qui ipfas ab

Eterno, ut
588
i

fummus

legillator, inllituit.
fit

25

9.

Ut rede advertamus qua^nam


gradus

lenfs certi-

tude'", trs quafi

in ipfo funt dillinguendi.

Ad

primum pcrtinct tantm illud quo immdiate afficitur organum corporeum ab objcdis externis, quodque nihil aliud eife potefl qum motus particularum iflius
a.

3o

I'af;c

418,

I.

10.

484-486.

Sext^ Responsiones.

4^7

organi,

&

figurse

ac fits mutatio ex

dens. Secunjdus continet id


relultat in

motu proceomne quod immdiate


illo
fie

mente ex eo qud organo corporeo


fit,

afti-

fedo unita
5

talefque funt perceptiones doloris,

tillationis, fitis, famis,

colorum, foni, faporis, odoris,

caloris, frigoris,

&
efl.

fimilium, quas oriri ex unione ac

quafi permiflione mentis

cum corpore
occafione

in fext

Mediorgani

tatione

didum
illa

Tertius

denique comprehendit

omnia
10

judicia, quae,

motuum

corporei, de rbus extra nos ab ineunte selate facere

confuevimus.
Ut, exempli cauf,

cm baculum

dum
i5

eft aliquas^/^ec/c^ inentionales

non putanab ipfo ad oculum


video,
iflo

advolare, fed tantm radios luminis, ex


reflexos,
dian|te,

baculo
illo

quofdam motus
in

in

nervo optico, &,

me589

etiam

cerebro excitare, ut

fatis prolixe in

Dioptric explicui;

atque in hoc cerebri motu, qui


eft,

20

primus fentiendi gradus confiftit. Ex ipfo ver fequitur fecundus, qui ad folam coloris luminifvc ex baculo reflexi perceptionobis
brutis

cum

communis

nem

fe extendit,

oriturque ex eo qud
fit,

mens cerebro
ipfo
effet rf-

tam intime conjunda


rendum,
25
fi

ut a motibus qui in

fiunt afficiatur; atque nihil aliud ad

fenfum

accurate illum ab intelledu diftinguere


ex
ifto

vellemus.
cior,

Nam, qud

coloris fenfu,

quo

affi-

judicem baculum, extra


fits

me

pofitum,effe coloraextenfione, ter-

tum, itemque|qud ex
minatione, ac
3o

iftius coloris

relatione ad

partes cerebri, de

ejufdem baculi magnitudine, figura & diftanti ratiociner, etfi vulgo fenfui tribuatur, ideoquc hic ad tcrI
I

Aprs conluevimus, non

la Ht^nc

[i"-' el

i"'

cdit.j.

4^8

OEuvRES DE Descartes.

486-487-

tium fentiendi gradum retulerim, manifeftum tamen eft a folo intelledu pendere. Atque magnitudinem, diftantiam & figuram per folam ratiocinationem unas
ex
590

aliis

percipi poffe in Diop. demonftravi. Sed in hoc


5

tantm differentia eft, qud ea quse nunc pri;mm ob novam aliquani animadverfionem judicamus, intelledui tribuamus; quee ver a prima aetate, eodem
plane

modo

atque nunc, de

iis

quse fenfus noftros

afficiebant judicavimus, aut etiam ratiocinando con-

clufimus, referamus ad fenfum, quia

nempe de

iis

10

confuetudinem ratiocinamur & judicamus, aut potius judiciorum jam olim a nobis de rbus fimilibus fadorum recordamur, ufhas opc-

tam

celeriter propter

rationes a fimplici

fenfs perceptione

non

diftin'5

guamus.
Ex quibus patet,

cm dclmus intellelscertiludinem
ejje

fenfuum certitudine longe


tiim ea judicia, quae

majorem, fignificari tansetale

jam proved

ob novas

ali-

quas animadverfiones facimus, certiora ei^e iis, quae a prima infanti & abfque ull confideratione formavimus; quod abfque dubio eft verum. Nam de primo

20

& fecundo
I

fentiendi gradu manifeftum eft hic


in ipfis falfitas efte poteft.
in

non

agi, quia

nuUa
eft

Cm
modo

itaque

dicitur baculum apparere fraclum

aqu ob rcfraclionobis
eife,
^5

ncm % idem
591

ac

fi

diceretur, co illum

apparere, ex quo inlfans judicaret ipfum

fradum

& ex
liffiie

quo etiam nos, fecundm


ob] ad (/" dil.).
et 2' dil.).

praejudicia quibus ab

5 et t8

i4-i5 Aprs dillinguamus, non la

{1"

a.

Page 418,

1.

16-17.

487-488.

Sext^ Responsiones

4j9

ineunte setate affuevimus, idem judicamus. Q_uod au-

tem hc additur, nempe illiim errorem non intelleclu, fed tau corrigi'\ non potefl a me concedi quia, etfi ex tadu baculum rectum efl'e judicamus, idque eo judicandi modo, cui ab infanti fumus affueti, quique idcirco/t'H/z/^ vocatur, non tamen hoc fufficit ad errorem vifs emendandum, led infuper operae eft, ut aliquam rationem habeamus, quse nos doceat credendum
:

effe
10

hac de re judicio ex tadu, potius


:

qum

judicio

ex vifu, elicito

qu^e ratio,

cm

in nobis

ab infanti

non fenfui, fed tantm intelledui, eft tribuenda. Atque ideo in hoc ipfo exemplo folus efl non
fuerit,

intelledus, qui fenfs errorem emendat; nec

uUum

unquam
i5

quo error ex eo continut, qud mentis operationi magis qum fenfui fidamus. 10. Quandoquidem ea quae fuperfunt^, tanquam dubia, potius qum tanquam objediones, proponuntur, non mihi tantum aflumo ut aufmi fpondere me
afferri poteft, in
|

592

illa,

de quibus vijdeo plerofque dodiffimos

&.

inge-

20

niofiflimos viros

adhuc dubitare,

fufficienter effe ex-

pofiturum. Sed tamen, ut quicquid in

me

eft

preeftem

&

non defim, dicam ingnue qu ratione contigerit, ut meipfum iifdem dubiis plane liberarim.. Sic enim, fi forte aliis eadem ufui fint, gaudebo;
caufae
25

fin

minus, faltem nullius temeritatis confcius mihi


".

ero

9 judicio aprs

qum

omis {i"

dit.).

2C Apres ero, non

la

ligne (;" et 2' dit.).

a.

Page 418,
1.

1.

18-19.

b. Ibid.,
c.

25, etc.
III, p.

Voir

t.

420,

1.

3, p.

421,

1.

20.

440

uvres

de Descartes.

88-489.

Cm primm
expofitis

ex rationihus in his Meditationibus

gui,

mentem humanam realiter a corpore dillin& notiorem efTe qum corpus, & reliqua coUenon coharens, atque ex evidentibus
principiis
5

giflem, cogebar quiderti ad airenlionem, quia nihil in


ipfis

juxta Logie rgulas conclufum, advertebam. Sed fateor

me non

idcirco fuiffe plane perfuafum,

593

quod Aftronomis, qui, efle aliquoties Terra majorem rationibus evicerunt, non poffunt tamen a fe impetrare, dum in illum oculos convertunt, ut judicent non elfe minorem. PoAquam autem ulterius perrexi, & iifdem innixus fundamentis ad rerum Phyficarum confilderationem tranfivi, primo attendendo ad ideas, five notiones, quasde unquque re apud me inveniebam, & unas ab aliis diligenter diftinguendo, ut judicia omnia mea cum iplis confenfere contigiffe
tirent, adverti nihil

idemque poftquam Solem

ro

i5

plane ad rationem corporis perti-

tantm qud fit res longa, lata & profunda, variarum figurarum, variorumque motuum capax ejufque figuras ac motus elle tantm modos, qui per nullam potentiam fine ipfo polliint exiftere; colores ver6,odores,fapores, & talia, effe tantm fenfus quofdam in cogitatione me exiftentes, nec minus a corponere,
nifi
j
;

20

ribus diffrentes,
teli

qum

dolor differt a figura

& motu
25

dolorem incutientis; ac denique gravitatem, duri-

tiem, vires calefacicndi, attrahendi, purgandi,aliafquc

omnes qualitates, quas in corporibus experimur, in folo motu motfve privatione, partiumque configuratione ac fitu confiffere.

Quae opiniones cm plurimum differrent ab


39 Aprs confillcre, non
la lis^iie

iis,

3o

{i"

cl 2' dil.

\.

489-490-

Sext.:

Responsiones.

441

quas prius de iifdem rbus habueram, cpi deinde confiderare quas ob caufas aliter antea credidiiTem
;

prsecipuamque eflelanimadverti, qud primm ab infanti varia de rbus Phyficis, utpote


5

594

qu ad

vitse,

quam

ingrediebar, confervationem conferebant, judi-

eafdemque poflea opiniones, quas tune de ipfis praeconceperam, retinuiilem. Cmque mens, ill tate, minus rcde organis corporeis uteretur,
cia tulirtem,

iifque
10

firmius affixa nihil abfque ipfis cogitaret, res

quamvis propri fua:; naturai fibi confcia eflet, nec minus apud fe ideam cogitationis qum extenfionis haberet, quia tamen nihil
|

tantm confufas advcrtebat;

&

intelligebat, quin fimul eriam

aliquid imaginaretur,

i5

20

utrumque pro uno & eodcm fumebat, notionefque omnes, quas de rbus intelledualibus habebat, ad corpus referebat. Et cm deinde in reliqu vit nunquam me illis prajudiciis liberalfem, nihil omnino fatis diftinde cognofcebam, nihilque quod non fupponerem elfe corporeum; etiamfi earum rerum, quas corporeas elle fupponebam, taies epe ideas five conceptus effingerem, ut mentes potius qum corpora
referrent.

Namcm,
2 5

exempli cauf, concipiebam gravitatem


595

cujufdam realis, quse craffis corporibus ineffet, etfi vocarem illam qualitatem, quatenus fcilicet ad corpora, quibus inerat, ipfam referebam, quia tamen addebam el'e realem, rvera putabam elle
inftar quajlitatis

fubflantiam
fubftantia

eodem modo quo vellis, in fe fpedata, eft, etfi, cm ad hominem veftitum refer:

10 confuCa {r' cdil.).


2'
lit t.).

22

Aprs

referrent,

non

la ligue

[i"

et

uvres.

II.

56

442
tur,
fit

OEuvREs DE Descartes.
qualitas; atque etiam mens,
fit,

490-491

etfi

rvera fub-

ftantia
eft,

nihilominus tamen corporis, cui adjunda

qualitas dici poteft. Et quamvis gravitatem per

totum corpus, quod grave eft, fparfam effe imaginarer, non tamen ipfi eandem illam extenfionem, quse vera enim corporis naturam conflituit, tribuebam
;

corporis extenfio

talis eft,

ut

omnem

partium penc-

trabilitatem excludat;

quantum

eft in

ligno

tantumdem autem gravitatis, decem pedum, putabam elfe in


;

maff auri alteriufve metalli unius pedis

quin

&

illam

'o

eandem omnem
pofTe judicabam.

in

pundum Mathematicum contrahi Quin etiam, dum corpori gravi maqucunque


|

nebat coxtenfa, totam fuam vim in qulibet ejus


596

parte exercere poft!e videbam, quia ex

parte corpus illud funi appenderetur, tot fu gravitate

i5

funem trahebat, eodem plane modo ac fi gravitas ifta in fol parte funem tangente, non etiam per reliquas, fparfa fuiftet. Nec fane jam mentem ali ratione
corpori coxtenfam, totaraque in toto,
qulibet ejus parte
eft'e

&

totam in
20
ill,

intelligo.

Sed ex eo prscipue
ex parte ab

apparet illam gravitatis ideam

fuift'e

quam habebam
quam
fi

mentis, defumptam, qud putarem

gravitatem dferre corpora verfus centrum terr, tan-

aliquam ejus cognitionem in fe contincret. Neque enim hoc profedo fine cognitione fieri, nequc

25

ulla cognitio nifi in

Attamen alia etiam nonnuUa gravitati tribuebam, quai non eodem modo de mente polfunt intelligi ut qud effet divifimente
elfe poteft.
:

bilis,

menfurabilis &c.
hsec fatis animadverti, l^ mentis
3o

Poftquam autem
29 Aprs &c.,
voit

la ligne (/"et 2' ddil.).

49'-49?-

Sext-e Responsiones.
a corporis

443
ideis accurate

ideam

motfque corporei
alias

diflinxi,

omnefque

qualitatum realium forma597

rumve
ipfis a
5

fubftantia|lium ideas; quas ante habueram, ex

facile

me conflatas me omnibus

effidafve fuifle deprehendi, per!

dubiis,

quae hc propofita funt,

exolvi.

Nam

primo, non dubitavi quin claram haberctn


idea illa ab aliaruni

ideam
plane
10

me

mentis^, utpote cujus mihi intime confcius

eram; nec quin


diverfa^^

rerum

ideis ejjct

nihilque

corporeitatis

haberef^, quia,

cm
nihil

cseterarum etiam rerum veras ideas qucefiviffem,

ipfafque

omnes

in

gnre cognofcere mihi viderer,

quod ab ide mentis non omnino difFerret, inveniebam. Et longe majorem diftindionem efTe videbam inter ea, quae, quamvis de utroquc atplane in
iis,
>5

tente cogitarem

nihilominus diftinda apparebant,


inter ea,

qualia funt

mens & corpus, qum

quorum

quidem unum poffumus intelligere non cogitantes de alio, fed quorum tamen unum non videmus abfque
alio elfe pofTc,
20

cm

de utroque cogitamus. Ut fane


intelligi"*,

25

quamvis ad ejus juflitiam non attendatur; fed plane rpugnt ut, ad utramque attendentes, ipfum immenfum & tamen non jullum elfe putemus. Potellque etiam Dei exiftentia red:e cognof(ci% quamvis perfonae facrofande Trinitatis ignorentur, utpote quse non nili a mente
immenfitas Dei potefl

598

per fidem

illuilrat percipi pofl'unt; atqui,

cm

per-

ceptse funt,
a.

nego
1.

injter ipfas dillinclionem

realem ra-

Page 419,
Ibid.,
1.

23-24.
1-2.
3-4.

b.
c.

25-26.
1.
1.

d.
e.

Page 420, Page 419,


Ibid.,
1.

5-6.

444

OEuvREs DE Descartes.

49?-404-

tione eflcnticG divinae pofTe intelligi, quamvis ratione

rclationum admittatur.

Ac denique non timui ne me me


praeoccupaffem
"

forfan Analyfi

ac decepifTem,

cm

ex eo qud vide5

rem qucdam
efTe pofl'e,

e'c

corpora qii non cogitant, vel potius

clare intelligerem

quedam corpora

fine cogitatione

malui arguere cogitationem ad naturam

corporis non pertinere,

qum

ex eo qud viderem
conlo

qudam
rvera

alia corpora, utpote liumana, qii cogilant^\


elle

cludere cogitationem

corporis

nunquam

vidi aut percepi


elle

modum. Nam humana coo-pora co-

gitare, fed

tantm eofdem

&

cogitationem

&

homines, qui habent corpus. Hocque fieri per compofiiS

539

lionem rei cogitantis cum corpore ex eo perfpexi, qud, rem cogitantem feparatim examinando, nihil in ill deprehenderim, quod ad corpus pertineret, ut neque ullam cogitatio'nem in natur corpore feorfim confiderat; contra autem, examinando modos omnes tam corporis qum mentis, nullum plane animadverti, ciijus conceptus a rei, cujus erat modus, conceptu non penderet. Atquc ex eo qud duo quaedam limul junda fpepe videamus, non licet concludcrc ipfa clVe unum & idem; fed ex eo qud aliquando unum ex ipfis abfque alio advertamus, optime infertur elfe diverfa. N(;|quc ab hac illationc potentia Dci nos dbet deterrere, quia non minus conceptui rpugnt ut ea, qua: tanquam duo diNcrfa clarc pcrcipimus, fiant in2

20

25

Aprs admittatur, non


Paf;u 420.
1.
I

Li ligne

/" cl

i:"

cJil).

a.

1.

19.

b. Jbi.l.,

2-1 3.

404-495.

Sext^ Responsiones.

44 ^

trinfece

&

abfque compofitione

unum &idem,qumut
:

ea, quae nullo

modo

diftinda funt, feparentur

atque

ideo,
diderit
5

Deus quibufdam corporibus vim cogitandi in(ut rvera illam humanis indidit), hanc ipfam
iis

vim poteft ab
ipfis realiter

feparare, ficque nihilominus eft ab

diftinda.

10

Nec miror qud olim, antequam me feniuum praejudiciis liberaffem, rede quidem perceperim 2 & 3 facere 5, &, cm ab qualibus qualia aiiferuntur, qu rmanent ejfe] qualia, &. multa ejufmodi, cm tamen animatu hominis ab ejus corpore dijlinclam e/fe non putarem-'. Nam facile adverto non contigilTe, dum adhuc
plane infans effem, ut de propofitionibus
iftis,

600

quas

omnes que admittunt, quicquam


i5

falfi

judicarem,

nondum mihi ufui erant, nec pueri difcunt prius numerare 2 & 3 qum capaces fmt judicandi an fiiit L^c. Contra autem a prima infanti mentem & corpus (ex quibus fcilicet me compofitum elfe confufe advertebam) tanquam unum quid conccpi atque id in
quia tune
5
;

20

omni

imperfed cognitionc contingit, ut multa fmul inftar unius apprchendaniur, qua; poflea per
fere

accuratius

examen

funt diftinjguenda.

Sed valde miror dodos homines,


rbus a triginta annis ajfuetos,
2 5

&

Metaphyficis

poquam Meditationcs

mQ's fep lies legerunt^\ arbitrari, nic,fi cafdem co rele-

gcrem animo,
()

qiio

ipfas

ad examen analyticum revocarem,


ligne {1"
et
_'

non guenda, jnme remarque.


diltincta,

Aprs

la

dil.).

22

Aprs dHWn-

a.

Pa^c 42
Ibid.,
1.

1, 1.

3-7.
1

b.

- Li

1-1 2.

446
Ji

uvres
non crediturum
lis

de Descartes.

495-496.

mihi ab inimico propojitce

ejfent^, rationes in ils con-

tentas

tanti ejje ponderis, tantarumve

virium, ut
oi

debeant omnes ajfentiri^,

cm

intrim

nulium plane vitium in iftis meis rationibus oftendant. Ac profedo multo plus inihi tribuunt qum debent, vel etiam qum ulli homini fit tribuendum, putent me aliqu uti Analyfi, cujus ope vel verse deipfi
I

monftrationes
contra

evertantur, vel

falfse

ita

tegantur
:

&
e
'o

adornentur, ut a nemine alio everti poffint

cm

eam tantm me
ita

quaefiviffe profitear,

qu veradodi non-

rum rationum
tur.

certitude ac falfarum vitia cognofcan-

Atque ideo non

moveor, qud

viri

dum

meis conclufionibusaffentiantur, qum qud,poft attentam e^ fepius repetitam mearum rationum ledio-

nem,

nihil in ipfis vel

maie alTumptum

vel

non

rele

i5

illatum efle oftendant.

Nam qud

conclufiones segre

admittant, id facile tribui poteft inveterata} confuetudini aliter de ipfis judicandi; ut


eft

Aftronomos non facile jorem Terra, quamvis certiflimis rajtionibus id demonftrent. Non autem video caufam ullam effe polTe cur nec ipfi, nec ulli alii, quod fciam, quicquam hade602

jam ante notatum imaginari Solem effe ma-

20

meis reprehen derint, nifi quia funt omnino verse ac certse, cm prfertim ipfa? ex nullis

nus

in rationibus

obfcuris ignotifve principiis, fed

primm

fumm

re-

25

rum omnium
eflc

dubitationc, ac deinde ex

iis

quse menti

prsejudiciis libra;

omnium
iis

evidentiffima

<k certiflima

apparent, gradatim dcduda} fmt; hinc enim fe-

quitur,
a.

plane nullos in
1.

errores eTe poie, quin

Page 421,
IbiJ.,
1.
I

17-19.

b.

2-16.

496.

SeXT^E ReSPONSIONES.

447

facile a

quovis mediocri ingenio praedito advertantur.

Atque hc idcirco mihi videor merit poffe concludere, non tam ea quae fcripfi infirmari authoritate dodiffimorum virorum, qui ips fsepe perledis nondum poffunt affentiri, qum e contra eorundem authoritate confrmantur, ex eo qud nuUos errores
five

paralogifmos, poft tt accurata examina, in de-

monftrationibus meis annotarint.

FINIS

a. Ici se termine le texte de la premire dition, comme celui de la premire pagination de la seconde dition. Vient ensuite, dans la premire dition, un feuillet qui contient VExtrai du Priuilege du Roy (voir ci-aprs) et V Errata, prcd de la note suivante " Quoniam hxc absente Authore, atque ab exemplari, non ab eius ma iiuscripto, typis mandata sunt,- nulla diligcntia potuit impedire, quin
:

aliqui errores irrepserint,

quorum
la

praecipui sic corrigentur.


est suivie

Dans

la

seconde dition,

page 496

du faux -titre de

la

seconde pagination.

EXTRAICT DV PRIVILEGE DV ROY

Par grce & Prhiilege du Roy tres-ChreJlien, il ejl permis l'Autheur du Liure intitul, Meditationes Metaphyllcae, de prima Philofophia, de faire imprimer fes uures par tel Imprimeur & Libraire, & en telle part
que bon luy femblera, dedans & dehors te Royaume de France, 6' ce pendant le terme de dix annes confecutiues, compter du tour qu'il fera acheu d'imprimer, fans qu'aucun autre que le Libraire qu'il aura choifi le puiffe imprimer, ou faire imprimer, en tout ny en partie, fous quelque prtexte & dguifement que ce fait, ny en vendre ou dbiter d'autre imp> efjion que de celle qui aura eji faite par fa permifjion, peine de mille Hures d'amende, conjifcation de tous les exemplaii es, & ainft qu'il ejl plus amplement dclar par les Lettres donnes ''jris le 4. iour de May 1 63y Par le Roy, en [on Confeil, Ceueret. Et fcites du grand Sceau de cire iaune,fur fimple queue.

Le Sieur Ren des-Cartes a permis Michel Soly, marchand Libraire d'imprimer le prefeni Liurc, intitul, Meditationes Metaphyftc de prima Philofophia, & de iouir du Priuilege, pour le temps, & aux conditions entreux accordes. A Paris, le 2. Aouft 1641.
Paris,

Acheu d'imprimer-le zS. Aoufl 164t.

Objediones feptim^
(

MEDITATIONRS
De
prima Philofophia cum
notis Autfioris.

^mfitoiUmi

Apud LuJoWcum

Elzcvirium

li^ii

uvres.

II.

57

OBJECTIONES SEPTIM.
CUM NOTIS AUTHORIS
SIVE

DISSERTATIO DE PRI.MA J'HILOSOPHIA

Milita ex

me

quris, V[ir) C^LiriJfime). circa noram

A
B

ve/Jigandi veri mcthodujn, iifquc ut refpondeam, non


pojIuLis,

/cd injlantcr urges.


niji illud

modo Silebo tamcn. nec morem


:

geram, mihi

ante concejferis

abducamu.s ani-

mum
lo

pcnitus tot in dijfertationc ab

iis,

qui e de re aut

fci-ipferc aut dixere aliquid;

addoquc, qufita tua fie eom-

ponas, ut ne videari.s poJluLve quidfenferint,


qiio exitu, relene
ferit, fcripferit,

& que anime,


nemo
fen-

an fecus
iis

fed perinde quaj

dixerit

de rbus quicquam, qua'ras


tibi,

dumtaxat ea, qu meditanti


i5

&

novam aliquam

pJiib)-

l'ophandi

methodum

vejiganti, aliquid difficultatis liaberc

videbunlur, ut hoc paclo,

&

verum quramus,

&

ita

quf,

ramus, ut amiciti obfervantique leges crga falv

viro.s doclo.s

&

ineol urnes retineantur.

Quia annuis

ponde s. &f

ego qiioquc tuos ad nutus refpondeo. Itaquc

NoT.i:.

Multa ex me quris.
ejus ut ea quae ab ipfo, in

Cm

hanc dllVertationcm ab

authore acceperim, poftquam enixe rogalem,

meas Meditationes de prima


vel in

Philofophi, confcripta fuifle audiebam,

lucem

4)2

OEuvRES DE Descartes.

cderet, vel faltem ad

me

mitteret, ut reliquis ob-

eafdem Meditationes ab aliis fadis adjungerentur" non potui recufare quin illam hc adjunc^erem, nec ctiam dubitarc quin ego is fim quem ille hoc in loco alloquitur, etfi profedo non meminerim me unquam ab eo quaifiviffe quid de me vejli

jedionibus

in

gandi veri met/wdo fentiret. Quin

c contra,

cm

ante

fefquiannum Velitationem quamdam ab ipfo in me confcriptam vidifTem, in qu veritatem non qusri, fcd ea qua.' nunquam fcripfi nec cogitavi, mihi affingi judicabam, non diflimulavi me in pofterum quicquid ab illo folo veniret refponfione indignum crediturum. Sed quoniam addidus eft Societati, ob dodrinam ac
pietatem celeberrimx,
inter fe
ipfis

cujufque omnia

membra
:

ita
i5

conjunda funt, ut rar quicquam ab uno ex fateor me fit, quod non ab omnibus approbetur
pollulaffe, fed

non modo
iis

&

inftanter urfife, ut

aliqui

ex e Societate

mea

fcripta examinare, ac quicquid in

a veritate alienum effet, mihi indicare dignarentur.


20

Rationes etiam multas addiui, ob quas id mihi non

recufatum iri fperabam ac monui, me ob hanc fpem quicquid in pofterum, vel ab hoc authore, vel a quovis alio ejufdem Societatis, de meis opinionibus fcriberetur. maximi effe fadurum; atque non dubi;

))

taturum quin illud, cujufcunquc tandem nomen ferret, non ab illo uno, fed a pluribus ex dodiffimis <k prudentiffimis ejufdem Societatis effet compofi-

25

corredum, atque ideo nullas nuUa fophifmata, nuUa contineret cavillationcs


tum, examinatum
i^'
,

a.

Lettre Mcrsennc,
1.

du 22 dcc. 1641.

Voir

i.

III, p. 460,

1.

26,

p.,467,

2.

ObJECTIONES SPTIM.t.
M

4^

convitia,

nullamque inancm loquacitatem, fed

laniis

tm

firmiffimas

&

folidiffimas rationes; atque ex

argumentis,
in eo effet

qu

jure in
:

me

afferri poiunt,

nullum

omiffum adeo ut pcr illud unum fcrip tum erroribus me omnibus meis libeiatum iri confi derem; & Il quid ex iis qua^vulgavi non foret in eo refutatum, a nemine poffc refutari, Icd omnino ve rum & cerium effe, arbitrarcr' . Quamobrem nunc haec omnia de hac Differtatione judicarcm, erede-

10

remque ipfam lotius Societatis julTu fcriptam effc, li nuUas in e cavillationes, nulla fophifmata, nulla convitia, nullamque inanem loquacitatem contineri certus
tam quoniam hac fanclis viris profeclam clTe fufpicari in re judicio meo non fido, dicam hic ingnue ac candide quid mihi videatur, non utullo modo meis verbis ledor credat, fed lantm ut ipfi proebeam occafionem
effem. Sed fane,
fi

qua; fmt, nefas puto illam a


:

.*v.

i5

ad examinandam veritatem. Silcbo tamen &c. Hic promittit author nofler


20

fe nul-

lius

fcriptum impugnturum, fed tantm ad ea qua;


qua^fivi

ab ipfo

refponfurum. Et tamen nihil


;

ab ipfo
qua:rere,
2 5

qutcfivi

unquam nec quidem unquam hominem fum

alloquutus, aut vidi. Atque ea quse

me mulat

fe

componit ut plurimum ex verbis, qu?e in Meditationibus meis habentur adeo ut fit plane manifeflum nihil praeter illas ab ipfo impugnari. Cauf
:

autem cur contrarium fingat, fortaffe funt honeftie ac fed ego non alias poffum fufpicari, qum qud pice
;

credat
a.

fibi

hoc pado magis.liberum

effe quidlibet
t.

mihi
21,

Lettre Mersennc, du 3o aot 1640.


5.

Voir

III, p. 172,

1.

p.

,73,1.

4)4
alingerc, quia

OEuvRES DE Desgartes.

non

poterii,

ncmpc ex mcis fcriptis mendacii argui cm fe illa non impugnare profiteatur;


:

ac pnvterea,

qud caverevelit ne leclorihus fuis occafioncm dei ea examinandi daret enim fortale, (i de iis loqueietur; qudque malit me tam ineptum atque imperitum deicribere, ut ipfos ab omnibus ils, qme

unquam
larv

me

proficifcentur, legendis abfterreat. Ita

qudam, ex fragmentis mearum Meditationum malc compacta, vultum meum non tegere, fed deformare conatur. Ego ver illam detraho & rejicio, tum quia HiflrionicT faciendae non fum afliietus, tum etiam
quia hic, ubi mihi
feri quaeilio eft,

lo

cum viro religiofo de parum decet.


!

re

admodum

QU/ESTIO PRIMA.
AN ET
(jUO

PACTO DUBIA PRO FALSIS HABENDA.

li

Quris primo
falfo

Jilnc lgitima Icx illa vcjligandi vcri

quidquid habet vel

minimum

dubitationis, illud pro

habendum

efl. te Jionnulla
:

Ul refpondeam, qucerenda mihi funt a


1.

2.
j.

Minimum dubitationis Quid illud Habendum pro fallb Quaterius hahenum pro falfo?
Qz/Zt/y?/
///z/ii
'

20

18
liiia

Apris

clt,

// II'}-

a pas d'(/.

i,

puis

la

liffiie

Quid

cil

jusqu'aprs attinct
l'ieiit

2,

iftud, etc.

p. ^55).

ciisuile le litre

du

Objectiones Septuple.

4^5

1.

QUID

MINIMUM DUBITATIONIS ?
ej} ijiud

Ac

dubitationem quodattinet, quid


ais,

Minimum?
fe habeat,

pluribus,

te

non morabor. Illud habet diibitationis


ita

aliquid, de
5

quo pojfum dubitare, an fit velan

non temere quidem,fed validas ob rationes. Prterea illud


habet dubitationis aliquid, circa quod,
videatur, pojfum decipi a
velit illudere,
ctji milii

clarum
milii

malo aliquo Genio, qui

&

artibus fuis ac prfligiis efficere, ut id


.

clarum
10

&

certum appareat, quod rvera ft falfum

Pri^

parum; fecundum nonnihil quidem, fed illud minimum, fatis tamen ut illud dubium vocetur & fit. Vis exemplum ? Ejfe terram, clum, colodubitationis habet non
I

mum

res; te habere caput, te oculos, te corpus

&
2

mentem, dubia

i5

funt primi generis. Secundi verb hc lolum efi fu parte majus ; & fimilia.

&

3 faciunt 5;

Prclare fane. At

quod
metu,
nihil,
20

quid, qufo, crit, fi fe res habet, dubitationis habeat nonnihil? Quid immune ab eo
ita

quem vafcr
quoad
ut
fi

intentt
effe,

Genius? Nihil,

ais,

omnino

Deum
ea fit

nec poffe decipere, cert

&
fit

firmiffimis

ex Metaphyfic principiis
lex

exploratum
ill re,

ha-

beamus,

unica

ignorat

an

Deus, &,
ut hic
2 5

fit,

an

pofit effe

deceptor, non videor de

ull ali re plane certus effe

unquam

poffe.

Et vcr.

effe,

mentem meam penilus agnofcas, nifi fcivero Deum & veracem Deum, qui genium illum malum corceat,
femper potero ac debebo,
ut ne

vereri

mihi illudatur,
obtrudatur.

&

falfum verifpecieveluti clarum


ver penitus intellexero

& certum
nec

Ubi

Deum

effe,

eum poffe

& decipi

&

decipere, adeoque necejfario impedire,

mihi ne Genius

4^^
imponat
in
iis
.

OEi'VRF.s DE Descartes.

qu
erunl
Iicvc

cLirc

&

di/linclc intcllcxcro

liiin

cnimverd, fi
ccpcro,
9

qitcv

lalia, Ji

quid chrc

& dijlinclc pcvverum, qiiod c/i, quod ultra

hc

vcra.

ccrla cffc dicam, ut tune temporis


:

cajit 7'c\gula veri ccrtiquc

Illud

omne

eft

valde clarc

li

diftinde percipio. AY/z/7

quram

vcnio adfccundam, jc

% 2.

QUID, PRO FALSO

HABENDUM

Dicis gmli. cuni duhiumjt haberc


te

te oculos, te caput,

corpus, adeoquc illud habere dcbcjs

pro

falfo,

ex

te
'o

foire velim quid fit illud habere pro falfo.

An

credere

& dicere
credere,

falfum

cjl

me habere

oculos, caput, corpus?

An

&

volunthte plane in contrarium vcrf dicere:


ut

non habeo oculos, caput, corpus; fivc,

vcrbo dicam,

credere, dicere, poncre

Hoc

ipfum, ais. Belle.

oppoftum ejus, quod dubium ejl? At refpondeas adhuc velim. Non ejl
ergo credam

i3

certum 2

& 3 facere 5. An non faciunt 5? Crede, ais,


ifla

& ponam

&3

S'pone. Pergo.

me,

dum

loquor, rigilarc
:

&

non

Non eft certum fomniare. An ergo


20

credam
Crede,

&

dicam

ita

ais,

&

die.
efl

dum loquor, non vigilo, fed fomnio ? Apponam & hoc ullimum, ut ne fim

molejlus.

Non

certum id quod dubitanti vigilelne an

dormiat, apparet clarum

& &

certum, certum efe


:

& clarum.
clarum

An

ergo credam

&

dicam

quod dubitanti vigiletne an


certum, id non
efl

dormiat, apparet clarum

&
25

certum, fed obfcurum


10

& falfum ? Quid hres ?


|

indulgcrc non potes ditidcntia:.


tigit,

An

tibi

quo mimquam conPlus

quod bene

multis, ut fomnianti certa

&

clara ea vi-

drent ur, qucc dubia poftea,


pi'udenlice ell

qu

falfa

compcreris? Sane
le

niiniquam

illis

plane eonldcrc, qui

Objectiones Septim/E,
vel femel decepere. At, ais,
ej. Sutit

4^7
ratio

aliafumme certorum

ea ijliufmodi, ut vel fomniantibus aut deliris apte,

parere non pojfint dubia. Serine loqueris, a?nabo

qui

illafumme certa fie confingas,


5

ut ne fomniantibus

quidem
porro ?

aut deliris apparere point dubia ?


dormientibusy fi maie fanis, abfurda, certa interdum videnlur,

Qu funt

illa

Ac fi

qu

ridicula funt,

qu

etiam certa,

& fumme certa, falfa

& fumme certa, quidni videantur & dubia ? Novi

horam quartam audiverit, & fie numeravit : Una, Una, Una, Una; ac tum pr rci abfurditate, quam animo concipiebal, exclamavit :

ego, qui dormitabundus aliquando pulfari

dlirt horologium! qualer pulfavit

horam primam.

i5

Et verd quid adeo efi abfurdum & a ratione alienum, quod dormienti, quod deliro veni'e non poffit in mentem ? quod non probet famnians, non credat, & de eo tanquam a fe
prclare invento excogitatoque non gratuletur ? Sane,
ne pluribus tecum contendam,
ej//wm
;

ut

nunquam

effeceris,

ut

hoc

Quod
efl

dubitanti fomnietne an vigilet, vidctur

certum,
3o

certum,

&

ita

certum, ut

llatui poffit velut

fundamentum|fcientice alicujus&MetaphyficE
certse
illud
:
;

fumme

li

& accuratoe hoc, inquam, habeam tam certum atque 2 & j faciunt ^, nedum tam certum, ut de eo nullo
poffit,

modo quifquam dubitare


25

nec decipi circa illud a

Genio aliquo malo; nec vcreor tamen, cfiin mente perfiitero, ut me quifquam putet pervicacem. Quare aut ex lege
illa

tua fie dicam

non

efi

certum id efi'e certum, quod appaan dormiat; ergo quod

ret

certum

ei qui dubitat vigiletne

dubitanti vigiletne an dormiat apparet certum, id reputari potefi ac dbet


3o

tanquam falfum,
fi

&

omnino pro

falfo

habendum
tibi

efi.

Aut fane,

quam habes aliam peculiarcm


tertiam,
58

regulam,
uvres.

mecum communicabis. Venio ad


II.

&

4)8

uvres

de Descartes.

3.

QUATENUS HABENDUM PRO FALSO?


2

Qiiro,

cm certum non videatw

&

3 facere

5,

cmque ex p'rcedenti rgula debeam crcdere & dicere : 2 & 3 non faciunt 5, an continua illud ita debeam credere,

ut mihi

perfuadeam
ejfe.

aliter

habere fe non

pojjfe,

atque illud certum

Miraris qufitum illud mcum.


mirer.
expccas.

Nec mihi mirum, cm ipfe necejje ej, a me J refponfuju


certum
12
:

Refpondcas tamen
Vis

habcam

illud

&3

non faciunt

5^ Im

vis illud effe

&

videri
10

omnibus certum,
Genii tutumjit?
Rides, ais
:

&

ita

certum, ut etiam ab artibus malt

Idfano homini qui veniat

in

mentem ?

Quid igitur? Dubium erit & incertum, perinde atque illud : 2 & 3 faciunt 5 ? Hoc fi ita cft, fi dubium cjl illud 2 & 3 non faciunt 5, credam, & tua ex lege dicam, illud eJfe falfum, adeoque ponam contrarium, & ita fatuam : 2 & 3 faciunt 5. Atque eodem modo in cteris me geram;
:

i5

&
cft

quia certum non vidctur


eft

effc

corpus aliquod, dicam

Nullum
Aliquod

corpus;

& quia certum

non
in

cjl illud,

NuUum
:

corpus, dicam, volunlatc penitus


eft

contrarium verf
erit,

20

corpus; fimulque

&

corpus

&

non

erit.

Ita

eft,

ais; alque illud efl dubitare, in

orbem

ferri,

ire, redire,

hoc

&

illud

afrmare

&

negare, clavum fgcre

&

refgere.

Prclare omnino. Al,

ut iis utar

qu dubia
)

crunt, quid
iflo
:

2$

faciam ? Quid de illo : 2 &. ) faciunt ? Et de quod eft corpus ? Ponamne ? An ncgabo ?

ali-

Nec poncs,

ais,

nec negabis. Nculro utcris; ulrumque


iis,

habebis velut falfum, nec ab

qu fie

nutant,

quidquam

Objection ES Septim^.
expeabis, niji illud

4^9

quoque nutans, dubium

&

incertum.
vicijjim,
13

quod rogem, refpondeo ubi tamen dolrin tu brevem \fecero fyllabum.

Quia
1.

nihil fuperej

De

rbus cmnibus, ac prfertim de mater ialibus,

pojfumus dubitare, quandiu fcilicet non


fcientiarum fundamenta,
2.

habemus

alia

qum

ea

qu antchac habuimus.
fuavi ab

Aliquid habere pro falfo

ej ajjenfioncin

eo
in
10

tanquam ab aperte falfo cohibere, &, voluntate plane contrarium verf, opinionein fuam de eo tanquam falfingere.

fam & imaginariam


j.

Eatenus id quod dubium


oppojitum
illius fit

<ef>

haberi dbet pro

falfo, ut

quoque dubium

&

pro falfo

habeatur^.

NOTJE..

i5

multa verba impendere, in omnibus annotandis, quse, meis Tere verbis hc expreia, pro meis tamen non agnofco. Sed
Puderet
elle

me

nimis dili^entem,

&

rogo tantm ledores ut memori rptant ea quae in Meditatione, atque initio 2 ac 3, ipfarumque fynopfi
I

20

me

fcripta funt; agnofcent


effe

enim

fere

omnia
ut,

quse hc

habentur, inde quidem


diftorta
ibi nihil

defumpta, fed

ita turbata,

& perperam interpretata proponi,

quamvis

hc
25

non valde confentaneum rationi contineant, tamen magna ex parte abfurdiflma videantur.
i

Validas ob rationes^. Dixi fub finem

Meditationis,
fatis

nos pofTe de
3
a.

iis

omnibus, quse nunquam adhuc


//

Aprs fyllabum,
Voir
la suite, p.

n'y a pas de mise la ligne jusqu'aux Nota;.


1.

462,
1.

l, ci-aprs.

b.

Ci-avant, p. 455,

5.

460
i4

uvres

de Descartes.

clare perfpeximus, dubitare

ob validas & meditatas rationes , quia nempe ibi tantm agebatur de fumm ill dubitatione, quam faepe metaphyficam,
5

hyperbolicam, atque ad ufum vit?e nullo modo tranfferendam eie inculcavi, & ad quam id omne, quod
vel

minimum

fufpicionis afferre potcft, pro fatis va-

fumi dbet. Hc ver vir amicus & candidus proponit in exemplum eorum, de quibus dixi dubitari ob validas rationes , an fit terra, an habeam
lida ratione

corpus,

&

fimilia, ut

nempe

fui

ledores, qui de hac

10

Metaphyfic dubitatione nihil fcient, ipfam ad ufum


vitse

referentes,

me non

fanae mentis elTe arbitrentur.

Nihil, ais, oinnino

nihil''.

Quo

fenfu iftud Nihil debeat


:

intelligi, fatis explicui variis in locis

ita

nempe,

ut,
1

quandiu attendimus ad aliquam veritatem, quam valde


clare percipimus,
tare; fed

non poffimus quidem de

ipf dubi-

quando, ut f?epe accidit, ad nullam fie attendimus, etfi recordemur nos antea multas ita perfpexiffe, nulla tamen fit de qu non merit dubitcmus, fi nefciamus id omne quod clare percipimus verum effe. Hc ver vir accuratus hoc Nihil ita intelligit, ut ex
eo quod femel dixerim
dubitare,
.nihil

20

elfe

de quo non liceat

prima Mcditatione. in qu fupponebam me non attendere ad quicquam quod clare


in

nempe

perciperem, concludat
certi polfe

me
:

etiam in fequeniibus nihil

'^5

15

tanquam li rationes, quas interdum habemus ad dubitandum de re aliqu, non fint legitimse ac validae, nifi probent de edem re femper
cognofcere
j

effe

dubitandum.
dicci-e,
1.

Credcrc,
a.

poncre oppofuuvi cjus quod dubiuvi

3o

Page 455,

i8.

Objectiones Septinle.
ej'^.

461

Ubi

dxi

dubia

effe

aliquandiu pro fals habenda,

five

tanquam

falfa rejicienda,

tam manifefte

explicui

ad veritates metaphyfice certas inveftigandas, non majorem habendam efle rationem dubiorum, quam plane falforum, ut nemo fanae menintelligere,
tis

me tantm

videatur pofTe

aliter

mea verba

interpretari

&

nemo mihi
ejus

affingere,
eft,

me

voluifTe credere

oppofitum

quod dubium

praefertim, ut paul poft habe-

tur, ita credere ut


10

pojfe,

mihi perfuadeam aliter habere fe non atque illud certum ejfe^^ nifi qui pro cavillatore

haberi non erubefcat. Et quamvis hoc ultimum ab

i5

Authore noftro non affirmetur, fed ut dubium tantm proponatur, miror tamen virum tam fandum voluilTe hac in parte imitari peflimos illos detradores, qui fepe fie tantm narrant ea quae de aliis credi volunt, addentes fe ipfos non credere, ut impunius maledicant.
Alia fumme certorum ratio
ej.

Sunt ea ijiufmodi
'".

ut rcl

fomniantibus aut deliris apparere non pojfint dubia


cio per
20

Ncf-

quam

Analyfin vir fubtiliflimus hoc ex meis


;

fcriptis

deducere potuerit non enim memini

me

quic-

quam

taie

unquam

vel per

fomnium

cogitalTe.

cludere quidem potuilTet ex mcis, id


aliquo clare
vis ille
5

&

diftinde percipitur effe

Conomne quod ab verum, quam-

dt

aliquis poffit intrim dubitare fomnietne an

vigilet,

im etiam,
:

fi

lubet,

quamvis fomniet, quam-

vis

fit

delirus

quia nihil poteft clare ac diftinde per-

cipi, a

taie

quocunque demum percipiatur, quod non fit quale percipitur, hoc cft, quod non fit verum. Sed
1.
1.

a.

b.
c.

Page 456, Page 458, Page 457,

14.

4-6.
I-?.

1.

462
quia
foli

OEuvRES DE Descartes.
prudentes rede diftinguunt inter
id

quod

quod tanim videtur vel apparet, nolo mirari quod vir bonus unum pro altero hc
ita percipitur,

&

id

Tumat.
Cl

Alque

illud ej dubitare, in

orhem ferri'' &c. Dixi dueffe

biorum non majorem habendam


fi

rationem

qum

omnino falfa effent, ut ab illis cogitatio plane avocetur, non autem ut modo unum, modo ejus contrarium affirmetur. Sed nuUam author nofter occafionem
cavillandi
eft,

non

quccfivit.

Intrim ver notatu

dignum
pr?e-

10

ipfum hc

in fine, ubi ait fe

brevem facere dodrinae

mee fyllabum, nihil eorum mihi tribuere, quae in

ccdentibus aut fequentibus reprehendit vel irridet,


ut

nempe fciamus
non

illum

ifta

tantm mihi per jocum


i5

atfinxilVe,

feri credidilTe.

Responsio.
Rcfp.

Si Icx

illj,

in velligando vero, id

quod
cj,

vel
fie

niinimiun duhiLilionis hahct pro fjlfo habcndiim


inlcUigatiir
17
;////.v
:

ciim vejigainus quidjit certuni, non dcbcnili iis,

ullo

modo

qu non

funt \certa,
cJl,

habcnt

diibilationi.s aliquid,

lgitima

ujii

qu reeepta, &^
.lut

20

communijjiina apud omnes Philo foplios.


Rcfp.
2.

Si

i/c'?v7

Icx itj intclligatur

ciim vcjligamus
quj.'

quid

/il

eerlum, lU debemus rcjiccre omnia


.iitt

ccrlj
21

non

finit,

ciliqito

modo

diibi.i.

iil

illis

nullo paclo iitjclfcnt,

///;//,

adeoque ea fpeclemiis pcrindc quj/i non

aut

patins ea non fpeelemus omnino, fed


eaniu.s
u.

cib iis penilu.s

abdu-

animum. lgitima quoque


I.

ejh tuta. tritaque eliam

l'auc 4S8,

j2.

Objectiones

Septim.^-;.

46^

a iyronibus, atqiie affinitatem habet tantam


denti, ut

cum prcece-

ab c vix

dijfci-al.
:

Refp. 3. Si dicla lex ilafumatur

ciim ve/ligavius quid


ut

certum
5

fit, ita

debemus rejicere dubia omnia,


ejje,

ponamus

ea de faclo non

aut

ejfe illorurn

oppo/itum rvera,

&

utamur e fuppojitione lanquain certo aliquo fundamento,


Jive

utamur us non

exijentibus, aut

nitamur eorum non

cxijicnti, illegitima ejl,fallax,


lo fophi, ut

& cum

bon pugnans Phi-

10

qu Jupponat dubii aliquid & incerti ad vejligandum verum & certum, aut qu fupponal tanquam certum id quod alio atquc alio modo Je poteji habere, puta ea qu dubia funi de faclo non exijcrc, cm Jicri pojfil ut
exijant.

Refp. 4. Si
i5

qui.s,

c Icge inlellecld ut paul anle, vellet


ix

uti

ad vejigandum vcrum ccrlumquc,

oleum

&
ut

operam
qui non
18

perdcret, \ac rcr/arel

molam

cilra

mercedem,
illius
cjfc
ejl

magis con/iccrci id quod qurit,.qum


Vis

oppofilum.
corpus, aut

exemplum?

cjhgal aliquis an pojjit


:

ccrporeus, coque inter ctera utitur


vo

non

certum, cor:

pus aliquod cxi/Iere: crgo. ex Icgc


nullum corpus
exi/Iil.

lal,
.

ponam & dicam


exijlil

Tum
ut

rc/umet

nullum corpus

fum vcr ego


ejl;

&

exi/Io.
c[je

mihi aliunde probe compcrtum

crgo non po[fum

corpus. Prclare quidem; at eccc


cjl

ul
2 S

eodem ex capifc ducal oppojilum. Non


cxi/lii.

certum,

ait,
:

aliquod corpus exi/lere; crgo ex lege

ponam dicamque
:

nullum corpus
exi/lir.^

Al quale illud

nullum

corpus

Dubium
er:.^t>

fane

&

incerlum. Quis illud prjlel?


illud eji
:

unde? Confecla
ex i/lit;
3o

rcs e/l.

Dubium
:

nullum corpus
exi/lit.

ex lege dicaui

aliquod corpus
effe, fi

Sum
f'eci

vero

&

exi/lo;
effe

crgo

po/jiiin

corpus

aliud vctal ni lui.

En polfum

corpus.

&

non poffum

elle corpu.^.

An

464

uvres

de Descartes.

fatis? Vereor ut ne plane fecerim, quantum ex qufitis

fequentibus colligo. Itaque

'^

NOTiE.

Hc in duabus primis refponfionibus


probat,
19

omne

id ap5

quod de

re propofit cenfui,

quodve ex meis
tri-

fcriptis elici poteft.

Sed addit
j

ejfe

communijjmum,

duabus autem ultimis id reprehendit quod me cenfuifle vult credi, quamvis fit tam abfurdum ut in mentem nullius hominis fani venirc poflit. Allute fane, ut quicunque Meditationes me;. s non legerunt, vel non tam attente legerunt, ut
tuvtque etiam a tyronibus^
.

In

10

recle fciant quid in

iis

contineatur, iplius authoritate

commoti, me ridiculas opiniones habere arbitrentur; atque ut aliis, qui id non credent, faltem perfuadeat, nihil a me allatum, quod non fit conimunij/imum, tritunique cliam a lyronihus. Ego ver de hoc ultimo non difputo. Neque ullam unquam ex novitate mearum opinionum laudem quaefivi nam contra ipfas omnium antiquilimas puto, quia vcriirimas; 0^ nulli ici magis loleo ftuderc, qum fimpliciffmis quibufdam veritatibus animadvcrtendis, quK cm mentibus noftris fint innata,', ftatim atque alius admonetur, non putat fe
:

i5

20

illas

unquam

ignoralfe.

Ac

certe facile potell intclligi

hune authorem non aliam ob caufam mea impugnarc, quam quia Se bona Oi: nova effe arbitratur nam fane, fi tam abfurda crederct ac fingii, conicmpiu 0(; fileniio
:

.'3

a.

Voir la Suite, Quslio Sccun.hi, ci-apr.

b.

Pa^e

4.62.

I.

22

et p.

463.

1.

1.

Objectiones
potius

Septim.'e.

465

quam tam long &

affeclat refutatione digna

judicaffet.

Ergo, ex leg lat,ponam


fcire
5

&

dicam oppojtum

"^
.

Vellem

quibus

in tahulis iflam

unquam legem
fatis effe,

fcriptam

invenerit.

lam quidem fupra


|

illam inculcavit;

fed ibi etiam fatis

negavi

meam

nempe

in notis

20

ad verba

Crcderc, dicerc, ponere oppojuum ejus quod

dubium

eji.

Nec

ille,

opinor,

meam
:

effe fuflinebit,

Il

10

de re interrogetur. Induxit enim me, fupra in ^ %^ de lis qu dubia funt fie loquentem Ncc pones, nec negabis,

neutro uteris, iitrumquc habcbis relut fa Ifuni

^
.

Ac

paulo poft, in fuo dodrin

mex

fyllabo, oportere affalfo, cohiberc;

fenftoneinfuam a dubio, tanguant ahaperte

ac voluntale plane in contrariuvi verf opinionem fuani de


i5

tanquam falfam & imaginariamjingere'^, quod plane aliud eft qum ponere & dicere oppojitum, ita fcilicet ut
co

oppofitum provero habeatur,quemadmodum hic fupponit. Atque ubi ego, in Meditatione, dixi me vclle
iftud
i

20

aliquandiu conari mihi perfuadere oppofitum eorum qua; antea temere credideram,ftatim addidi me id velle.
ut valut equatis utrimque prsjudiciorum ponderibus

25

non magis in unum qum in aliud propenderem, non autem ut alterutrum pro vero fumerem, idve tanquam fcientia^ fumme cert?e fundamcntum ftatuerem, ut alibi etiam cavillatur. Itaque vellem fcire quo inftituto legem illam fuam attulerit. Si ut ipfam mihi affingat, defidero ejus candorem; patet enim ex didis ipfum rede fcire meam non effe, quia fieri non poteft ut quis
a.

b.
c.

Page 463, Page 458, Page 459,

1.

20. 28.
7.
II.

1.
1.

uvres.

5g

466

OEt'VREs DE Dkscartes.

pulct utrumque

habendumcne

vclul falfum, licut dixit


t't

me
21

putare. ac llnuil uniusopporilum ponat


in

dicat effe

verum, ut
ret,

hac \c^e habctur.


attulit, ui aliquid
ejiis

Si

ver tantm animi

cauf ipfam
aut

haberet qiiod impugna-

miror acumen

ingenii,

qud

nihil

magis veri-

fimile

lubtile poluerit excogitarc.

Miror otium,

quod tam multa verba impendcrit in refutand opinione tam abfurd, ut nequidem ulli puero leptuenni probabilis vidcri poiru notandum cnim eft illum hue ufque nihil prorfus praeter ineptiflimam iftam legcm impugnafl'e. Miror denique vim ejus imaginationis, qu6d cm tantm in iftam vanilimam & ex cerebro fuo educlam chimseram prseliaretur, eodem tamen plane modo compofuerit gradum, iifdemquc femper
;

'o

ufus

fit

verbis, ac

fi

me

adverfarium habuilTet, libique

'5

repugnantemcorm

vidiflet.

QU/ESTIO SECUNDA.
AN
SIT nos A

METHODUS PHILOSOPHANDI PER

ABDICATIONEM DUBIORUM OMNIUM.

Quris

An

bonafit mcthodus philofophandi pcr ab-

20

dicationem eorum omnium,

qu

quovis

Hanc

nifi

melhodum

fufius aperias,

modo duhu Junt. non ejl qud a me ref-

ponfujn exfecles;fic ver facix.

Ut philo fophcr,

jis,

ut

vejigem fitne aliquid ccrti,

&
iS

fumme
I

certi,

&

credidi,

qu^

quid illud fit, fie facio. Omnia quce olivi .vitchac fciri, cm dubia fint & incertj.

Objectionks

Septim-^;.

467
22

pro

\faljis

habeo, eaque penitus abdico, ac milii pcrjuadco

nec cjje terram, nec clum, nec quidqiiam conim


credidi in

qu olun
ill

mundo

ejfe,fed

7iec

mundum

ipfum, nec corpus

ullum, nec mentem, verbo dico, nihil.


5

Tum facl
ejfe,

ge-

neral abdicatione, aque obtejatus nihil

penitus phi-

lofophiam ingredior ineam, eque duce verum


vejigo caute, prudenter, perinde

&

certum

tanquam
qui

effet

Genius

aliquis potentijjimus

&

callidiffimus,

me

vellet in erro-

rem inducere. Quare,


10

ut ne decipiar, circumfpicio attente,

atque illud habeo plane conjitutum, nihil admittere, quod

non fit ifiiufmodi, ut

in eo,

quantumvis nitatur Genius


pojjit

illc

vaferrimus, mihi nullo

modo

imponere, fed ne ipfe

quidem pofiim a me extorquere id ut cJJe dijfimulem, nedum negem. Cogito igitur, volve & revolvo, quoad occuri5

rat aliquid taie, atque illud ubi offendi, co

lanquam Ar-

chimedeo punlo utor ad cruenda ctera, coque paclo alia


ex aliis certa penitus

&

explorata indipifcor.

Prclare omnino,

ac, fpecietn

quod

attinet, facile ref-

ponderem Methodum illam videri mihi


20

illufirem

&

ejni-

nentem; veriim, quia refponfum expeclas accuratum, nec


illud a

me reddi polefi,

nifi

antca

iifu

&

cxercitatione ali-

qud tentem illam tuam methodum, tritam tutamque inea-

mus viam, ex\ploremus


25

ipfi,

quid

in e fit

tandem ;

&

quia

23

Jlexus illius nofii, cal les


cxcrcuifii,
liabes aut
itcr, ctfi

&

diverticula, teque in
fiire
:

e diu

ducem mihi

te

prbe. Age,

expedilum

focium aut difcipulum. Quid jubs?

Ad

illud

novum

& mihi tenebris


me
te

non affueto formidandum,


allicit.

accedo luben, adeo


le
:

verifpecies potenter

Audio

jubs id faciam quod

facientem vider o;

ibi

pedem

3o

figam, ubi fixer is. Prclara fane imperandi duccndique


ratio.

Ut mihi places! Audio.

468

uvres

de Descartes.

?!

1.

ADITUS APERITUR

IN

METHODUM.
cogor tandem

Principio, ais, ut vlera revolvi animo,


fateri nihil elfe ex iis que

olim vera putabam, de qiio

non

liceat dubitare,
,

idque non per inconliderantiam


5
;

vel levitatem fed propter validas ti meditatas rationes

ideoque etiam ab iifdem, non minus


falfis,

qum ab

apertc

aflenfionem efle cohibendam,


'.

fi

quid certi velim

Quare non maie agam, fi, voluntate plane in contrarium verfa, meipfum fallam, ac veteres illas opiinvenire

niones aliquandiu omnino falfas imaginariafque elle

10

fingam, donec tandem, velut

a.^quatis

prsejudiciorum

ponderibus, nulla amplius prava confucludo judicium

24

red rerum perceptione detorqueat'\ Supponam igitur Genium aliquem malignum, cundcmque fumme potentem & callidum, omnem fuam induflriam in eo pofuifle, ut me falleret. Putabo clum,
a

meum

'5

arem, terram, colores, figuras, fonos, cunclaquc


externa nihil aliud
effe

qum
effe

ludificationes fomnio-

rum, quibus

infidias credulitati

mc?c tetendit'. Pernullum clum.


-

fuadebo mihi nihil plane

in miindo,

nullam terrain, nullas mentes, nulla corpora, aie nullas


mentes, nulla corpora, &c.
;

hc meta

fit,

& princeps meta.

Confiderabo meipfum tanquam manus non habentem,

non oculos, non carnem, non fanguinem, non aliquem fenfum, fed ha^c omnia me habere falfo opinanlcm.

^5

Manebo
a.

obflinate in hac meditatione defixus^'.


p. 21,
I.

Voir ci-avant,

37, p. 22.

I.

2.

b.
c.

Page 22,
Ibid.,
1.

1.

12-18.

23-29.
I.

d.

Page

22.

ag

a p. 23,

I.

4.

ObJECTIONES

SEPTIM.1i.

469
novofs refitIiibes

Hic,Jplacet,fubfiJamusaliquanlulum, ut

jnamus fpirilus. Rei novitas me nonnihil commovit.


abdicem vlera omnia ?
lubeo, ais, omnia.
5

Omnianc ? omnia qui Omnia addis.


^

dicit. niliil cxcipit.

L
ut

jfgrcfane, facio tamen, At oppido durum


inirenuc fatear, non fine Jcrupulo id facio
;

ejl, clique

ac niji

eum

mihi eximis, rereor


10

ut ne

pro volo aditus


ejjc,

ille

nojcr fuc-

cdai. Fateris vlera

omnia dubia

&, ut

ais,

coaelus

fatcris.

Quidni eam mihi vim pateris


falearV Quid
le,

inferri,

ut eliam

ipfe coaclus

qufo, cogit? Audivi qui-

M
25

dem ex te mo\do validas fui[Je & medilatas rationes. At qufunt ill tandem? Si valida.-, cur abdicas? quin rei5

tines ?

Si dubi

(<

fufpicionum plen, qu

te

ill vi

coegere ?

En, ais,funt
prmiltere, ut

in

propalulo. Has,
inchoenl
.

uli fiindihularios, foleo

pugnam

Nempe

fenfus nos ali-

20

quando decipiun. Aliquando fomniamus. Dlirant interdum nonnulli, alque ea fe videre credunt, qux minime
vident,

qu nujquam funt.
cm meditatas,
cxpc-

Dixijli? Validas cjn promifijli,


avi certas,

&

omnis dubitationis expertes, quales nempe

tua depofcit libella, qu nunc utimur, ufque adeo accu23

rata, ut vel
taies ill

umbram dubitationis recufet. An verd funl tu ? Non dubitationes nter, & fufpiciones dum

taxat? Senfus nos aliquando dccipiunt.

.Aliquando

fomniamus.
certd,
3o

Dlirant nonnulli. Id ver unde habes

&

citra dubitationem ullam,


:

&

ex rgula

ill tua,

quam femper habes in manibus Summopere cavendum eft ne quid ut verum admittamus, quod non poffimus

470
probare verum
ccres cert
:

OEllVKES DE DliSr.ARTES.
efe
?

An

fuit tempiis aliquod, in

quo

di-

Indubitanter niinc

me fenfiis decipiunt,

hoc

probe

fcio.

S une

fomnio.

Paulo ant fomniabam.


ride ut probes

Hic phrenejiui

palitur.
?
ille

&

ridere fe putat
dicis.

qu minime
: 5

videl,

nec mcntitur

Si fuijfe

imo vide ne Genius


26

malus, cujus

lu inentinijli,
ejl,

forfan
dicis

\illuferit tibi

atque omnino.verendum
v.ilidi
,

ne

dum

modo, tanquam

aliquid

6''

mditatif Senjus nos

aliquando decipiunt

rafer

illc

digito

te

commonjret,
ajjeris
:

6'"

illudat illufo. Si vero negas. cur

tam fidenter

"o

Svinniamus intcrdum
:

tecum Jlatuis

i\'on ejl

Quin ex lege tua prima Jc omnino certum fcnfus nos ali?

quando
lirajfe

decepijje, Joniniaffe nos aliquando. aliquando dc-

hommes; ergn

(ic

dicam

& Jlatuam, nunquam

nos
i5

Jenfus decipiunt, Joiiiniamus nunquam, dlira t nemo


At. ais, jufpicQr
llic

?
vali-

ncmpe fcrupulus meus. Ubi pedem admovi,

das illas radonei fenji molles,


nidas, adeoque
Ita.
ai.\,

&

injlar fufpicionum eva-

premere formidari. Sufpicor.


Sat
fi

fiifpicor. Sai fi fufpicere.

dicas

Vigi-

20

lemne an donniam, ncfcio. Ncjcio an me fcnfus [allant, an non fallant.

Tua pace
cur
ita

dixero,
:

haud mihi

ej fatis.

Nec plane
Quid
fi

video

colligas

vigilemne an fomniem, ncfcio; ergo

aliquando fomnio.

Quid fi nunquam
le

femper ?
e.xci-

Quid Ji nefomniare quidcm poffis,


quando,
quii
21

vero cachinnis

piat Genius eo, quia libi tandem fuafit fomniare


te decipi.

te ali:

eu m id

minime fiai? Crede mihi

ex

Gemum
ad

illum induxijli, ex quo validas


illud
i^

&
\

meditalas
3o

raliones

forfan

rerocafli,

malum
illc

induxijli, a
libi velut

quo boni habcas

nihil.

Quid,fi catus

omnia

Orjectiones
dubia

Septim.i^.

471

&

nutantia proponat,
ut,

alque e quidem mente,


te in

cm Jirma Jint, cm certa, cm abdicaris omnia, nudum

foveam agat prcipitem ? Num confultius egeris Ji, priufquam te abdices, certam tibi legem proponas, ex qu,
5

quce abdicabiintur, bene fint abdicata ?


res
ej,

Magna

profeo

&

momentifummi, generalis

illa

veterum omnium

abdicatio; ac fi

me

audis, cogitationes tuan vocabis infe-

natum, ut ferio dlibres.


Imo,
10
ais,

plus

quo

diffidentiae

indulgere non pofvel

fum, ac fcio
turum^.
ut

nihil inde

periculi

erroris fequu-

Quid ais :fcio ? An h faltem reliqui


aut, quia

certd,

& citra

dubitationem omnem,

tanti naufragii Veritatis tholo ap-

i5

novam Philofophiam aperis, deque famili cogitas, hoc in propylo literis aureis infcribatur : Plus aequo diffidentiae indulgere non pofTum, ut,
pendantur?
inquam, adyta
illa

tua

intraturi jubeantur vtus illud


,

ponere 2
20

&

3 faciunt 5

hoc verd retinere

Plus cequo

diffidenti indulgere non pojfum

? At Ji

iyroni con:

lingat ut obmurmuret, ut illud frangat dentibus

Ponere

jubeor illud vtus, a nemine unquam vocatum


tionem, 2

in dubita-

&

Genius illudat
non pofjfum

3 faciunt 5 quia fieri poteji ut mihi aliquis ; jubeor vero retinere hoc anceps,
,
\

28

hoc rimarum plnum


25

Plus cequo diffidentice indulgere

quaji in eo mihi Genius non poj/t imponere;


tu

quid dices? Et vero an

mihi illud prcejlabis,

ut

non

verear modo, non formidein, metus mihi non fit a malo

Genio ? Sane me
3o

licet

confirmes

manu
:

&

verbo, non fine

limore ingenti niui diffidenti hcvetera


ingenita abdico,
a.

&

mihi prope
in

&

ejuro velut falfa


1.

Argumentum

Mdit.

I, ci-avant, p. 22,

18-20.

4/2

OEuvREs DE Descartes.
rele concluait. Item
:

Barbara
corpore

Sum
te

aliquid conjlans ex

&

anima

Ac,/ mihi

licet

ex vultu

& voce conjican5

cere, ne qu idem ipfe tu, qui

ducem

cteris prceBes, qui

viam munis, immunis

es

aformidine.

Age ingnue &


:

T
V

dide, ut foies; an Jnc fcrupulo hoc vtus abdicas

ideam claram

&

dijinclam

Dei

An

illud

Habeo Id omne

verum

ejl,

quod valde clare


?

& dijine percipio n} An ijlud,


id

Cogitare, nutriri, fentire, minime pertinent ad corpus,

fed ad mentem

Quid fexcenta

genus perfequar?
te.

De

iifdem ferio anquiro, refponde,

amabo

Potes, hoc

'o

in exitu veteris tere, exuere,

Philofophi

&

in aditu

nov, hc excu-

ejurare v lut
:

falfa,

aio ex

animo? An

dices cla-

& pones
ram

oppojitum

nunc,
;

modo non habeo ideam

29

Dei maie haenus credidi nutriri, cogitare, fentire, ad corpus minime pertinere,fed ad mentcm ? Sed 6 me pro\pofiti immemorem ! Quid feci? Tolum me tibi principio commiferam, me focium, me difdijlinam

&

'

cipulum,

&

ecce hreo in aditu,


;

natus. Ignofce

pcccavi largiter,

& meticulofus, & obfi& tenuitatem ingenii mei


pofto, in abdi2

probavi dumtaxat. Debueram, omni metu


cationis caliginem intrpide

me

inferre,

&

hfi,

& refiiti.

Compcnfaho, f parcis, & fadum maie, ampl ac libra li manumiffionc veterum omnium, plane delebo. Abdico, abjura vetera omnia. Nec gre feres, fi clum, aut terram,

qu

nulla effe vis, non obtefer. Nihil ef omnino, nihil.

Age, pra.'i,fequor. Te fane facilem I Sic prirc non renuis.

NoT.t:.

Qu
a.^

antchac fcivi, cim dubia fnt^. Hic poluit fcivi


1.

Pam; 466.

26.

ObJECTIONES SEPTIMiE.

47 J

pro /cire putavi. Eftenim contrarietas inter werh'fcin & dubia funt, quam tamen haud dubie non animad-

Nec illi eft malitiae tribuendum alioqui enim non tam leviter attigiflet, fed fingens a me efTe profedam, multis ipfam verbis exagitaflet.
vertit.
:

Aio nullas mentes, nulla corpora^. Hoc


diu

ait,

ut infra

multumque

cavilletur,

qud

initio,

cm fuppone30
;

rem mentis naturam nondum mihi elTe fatis perfpedam, illam inter res dubias enumerarim poftea ver, advertens rem quae cogitt non poffe non exiftere, illamque rem cogitantem nomine mentis appellans, dixerim mentem exiftere; tanquam fi fuiffem oblitus me prius idem negalTe cm mentem pro re mihi ignot fumebam, & tanquam fi ea, quae tune, quia mihi dubia erant, negabam in perpetuum neganda effe
j

cenfuiffem, nec

fieri

poffet ut evidentia

&

certa mihi

poftea redderentur.
fiderare

Notandumque ipfum ubique condubitationem & certitudinem, non ut relaquse perpetuo ipfis inhaereant, adeo

tiones cognitionis noftrse ad objeda, fed ut proprie


ao

tates

objedorum

ut ea, quae femel dubia effe cognovimus, non poffint

unquam

reddi certa.

Quod tantm

ejus bonitati,

non
L

25

tribuendum. Omniane^ ? Hc cavillatur in verbo omnia, ut fupra in verbo nihil, inaniter. Coalus fateris". Hc ludit in verbo coalus aeque inamalitise, eft
niter. Eae

enim funt

fatis validae rationes

nos ut dubitemus, quae ipfae,dubiae


a.

ad cogendum funt, nec proinde

b.
c.

Page 468, Page 469,


Ibid.,
1.

1.

21.
5.

1.

12.
II.

uvres.

60

474
retinendae, ut

uvres
funt,

de Descartes.

dem

jam fupra notatum eft. Aiquc valida: quiquandiu nullas alias habemus, quse diibiiai

tionem tollendo certitudinem inducant. Et quia taies nullas inveniebam in Meditatione, quantumvis circumfpicerem & meditarer, idcirco eas, quas habui ad

31

dubitandum, dixi effe vfilidas & meditatas. Sed hoc non eft ad captum noftri authoris addit enim Validas cm \promi//li, expecavi certas, quales tua depofcit li;
:

bella"^

tanquam
:

fi

haec

quam

fingit libella

ad ea qu?e

in

prima Meditatione dida funt

referri poflit. Et
in

paulo

lo

poft ait

An fuit

tempus aliquod

quo diceres certd: In-

dubitanter nunc

me fenfus

decipiunt, hoc probe fcio

&c^

non videns
tetur.

hc rurfus ineffe contrarietatem,

qud

ali-

quid indubitanter teneatur,

& fimul

de

illo

ipfo dubii"

Nempe

eft vir

bonus.

Cur tam
afferui, in

fidenter ajferis

rurfus fine maliti errt.

fomniamus interdutn?'- Hic Nihil enim prorfus Hdentcr


:

prima Meditatione, qUcX^ tota dubitatroiiis plena eft, &ex qu folhiec vcrbadcfumpfit. Edemquc fomniamus nunratione potuit in e invcnire quam , atque fomniamus intcrdum . Et cm paulo poft addit Ncc plane video cur ita colligas Vigilcmnc anfomniem nefcio, ergo aliquando fomnio'^ affingil mihi ratiocinationcm fc folo dignam, quia nempe eft vir
: :

20

bonus.

25

Quid, Ji catus ille (Genius) ovinia tibi velut dubia & nutantia proponat, citmjirma fini, ciim certa ?" Hc clare
a.

b.
c.

Page 46'). Page 4-0,


Ibid.,
1. 1.

1.

22.

1.1.

10.
2 3.

J. Ibid., e.

Ibid. A. 3i.

Objectiones Septiule.
patet,

47^

quod fupra moniii, dubitationem & certitudinem confiderari ab illo tanquam in objedis, non tanquam in noftr cogitatione. Alioqui enim quomodo pofTet fingere aliquid mihi proponi tanquam dubium, quod non effet dubium, fed certum ? cm ex hoc folo, qud proponatur ut dubium, dubium reddatur. Sed forte Genius impcdivit ne vide|ret effe repugnantiam in fuis verbis. Dolendum eft qud ejus cogitationi Genius ille tam faipe obverfetur.

32

Magna profeclo res

eji,

& momentifummi
Hoc ego
'\

gcneralis

illa

veterum omniu!?i abdicalio'\

fatis

monui
in

in fine

refponfionis ad 4 objediones

atque

prfaiionc
nifi folidio-

harum Meditationum, quas


ribus ingeniis legendas
i5

idcirco

non

obtuli''.

Pramonui etiam

illud

idem valde expreffe in Differtationc de Mcthodo gallice dita anno 16^7, pag. 16 & i7,ubi quia duo gnera ingeniorum defcripfi, quibusabdicatio ifla fummopcrc eflvitanda, fi forte horum altcrutrum in Authorc noftro
reperiatur,

non mihi dbet imputare fuoserrores.


:

20

Quid

ais

fcio'-^

&c.

Cm

dixi

me

fcire nihil
:

mihi

periculi effe ex iU abdicatione, addidi


rebits agendis,

quia tune non


:

fed tantm cognofcendis incumbcbani" ex quo tam clare patet, me ibi tantm loquutum effe de morali fciendi modo, qui fufficit ad vitam regcndam,
25

& quem

a Metaphyfico illo, de
difl:'erre

quo

hc quiellio

cil,

plurimum

fa;pe inculcavi,

ut folus Auihor

nofter id videatur poffe ignorare.


a.

K.
c.

d.
e

Page 471,1. 5. Page 247, 1. 8-23. Page 9, 1. 25. Page 471, 1. 12. Page 22, 1. 20-22.

47^

uvres
anceps, hoc

de Descartes.
:

Hoc

rimarum plnum Plus quo


.

diffideneft in

ti indulgere non pojjuni^

Hc rurfus repugnantia
nefcit

ejus verbis.

Nemo enim

eum

qui

diffidit,

quan-

diu

diffidit,

nec proinde quicquam affirmt, nec negat,


5

ne ab ullo quidem Genio in errorem induci poffe; a


33

Iquo tamen eum, qui i & j fimul addit, poffe decipi probat exemplum, quod fupra ipfemet attulit, de eo
qui quater numerabat

horam primam.
hc vetera
lo

Non
non

fine timor ingenti nimi diffidenti

abdico^, &c. Etfi multis hc verbis conetur perfuadere

nimium diffidendum, notatu tamen dignum efl illum ne minimam quidem fpeciem rationis affisrre ad id probandum, nifi tantm qud timeat, five diffidar ne non fit diffidendum. In quo rurfus repugnantia eft; nam ex eo qud timeat tantm, non autem cert fciat fibi non effe diffidendum, fequitur ipfi effe diffidendum. A nfinefcrupulo velus hocabdicas, Habeo ideam claram
effe

i5

&

difiinclam

Dei

ni:

An

illud,

Id omne verum
"^

efi,

quod
jo

& difiince percipio ? Vetera haec vocat, quia timet ne pro novis & a me primum animadverfis habeantur. Sed per me licet. Scrupulum etiam vult injicere
valde clare

ne qui nrunt qum ftudiofe omnia quae ad pietatem ac generaliter ad mores fpelant, ab hac abdicatione exceperim, ipfum
de Deo, fed obiter tantm
:

forte

2S

calumniari arbitrentur. Denique non videt abdicatio-

nem non

pertinere

nifi

ad

eum

qui

nondum quicquam

clare ac diftinde percipit. Ut,exempli cauf, Sceptici,


a.

Page 471,
Ibid.,
1.

1.

23.

b.
c.

28.
1.

Page 472,

5.

Objectiones Septim^.

477

quibus eftfamiliaris, nihil unquam, quatenus Sceptici,


clare perceperunt. Ex

hoc enim ipfo qud aliquid clare


|

percepiffent
fent. Et
5

de eo dubilare ac
alii ulli

Sceptici efle defiif-

34

quia vix etiam


clare

ante iilam abdicatio-

nem quicquam
claritate quae
tur, idcirco

unquam

percipiunt, e fcilicet

ad certitudinem metaphyficam requiri-

haec abdicatio perutilis eft iis qui

tam
ha-

darse cognitionis funt capaces, illamque


bent;
10

nondum

non autem authori


ipfi

noftro, ut res judicat, fed

i5

20

cavendum. An ijud Cogitare, nutriri. fenlire, minime pertinent ad corpus, fed ad mentem" ? Haec verba refert tanquam mea, & fimul tanquam lam certa, ut a nemine in dubium poffint revocari. Sed tamen nihil magis notabile eft in meis Meditationibus, qum qud nutritionem referam ad folum corpus, non autem ad mentem, iivc ad eam hominis partem quae cogitt. Adeo ut ex hoc uno clare probetur, primo illum eas minime intelligere, quamvis refutandas fufceperit, falfumque ele ex eo qud in i ex vulgi opinione loquens nutritionem ad animam retulerim; ac deinde ipfum multa pro indubitatis habere quae non fine examine funt admittenda. Sed tandem hc in fine veriflime concludit, fe in his omnibus tenuitalem ingeniifui prohajje dumlaxat '\
exiftimo

ab

ill

fludiofe effe

25

2.

PARATUR INGRESSUS

IN

METHODUM.
X

Vetera, ais, ubi ahdicavi omnia, philofophari fie inci-

/vo/Sum, cogito
.1

fum,

dum

cogito.

Hoc pronuntia-

PUiiC 4;.'.

I.

,-.

b.

/HJ.,

1.

1.,

478
35

OEUVRES DE Descartes.

tum,

Ego
I

exifto , quoties a

me
^.

profertur vel mente

verum Prclare, Vir eximie. Archimcdcum punujn occupas mundum haud dubie, fi lubct, movebis; en jam nutant omnia. Ac te qufo [vis enim, opinor, ad vivum refcart
concipitur, neceflario eft
:

omnia, ut nihil fit tua


rens,

in

Methodo non aptum, non cohais

non necejfan'um)^, cur mentis meminiji, ciim


exularejuj/i/li corpus
eft,

mente concipitur? An non


tem ? Sed forte excidit
oblivifci penitus
milii
:

&

meno

adeo

arduum, etiam

expertis,

eorum quibus a pueris affucvimus, ut rudi, fi fors vacillem, haud maie fit fperandum. Sed
ais,

perge, obfcro.

meditabor quidnam fim, quidnam me olim crediderim, priufquam in bas cogitationes inciex quo deindc fubducam quidquid allatis radiflem

Denuo,

i5

tionibus vel

minimum

potuit infirmari, ut ita praicife

remaneat
cufTum'.

illud

tantiim

quod certum

eft

il

incon-

Audebonc, priufquam intro pcdem feras, ex


tari.

le fcifci-

quo conflio

tu,

qui vlera omnia tanquam dubia

&

20

falfi abdicaris folenni ri lu, ea

iterum velis infpicere,


cei'ti

perinde quaf ex panniculis illisfperes

aliquid? Quid

f maie olim de
36

le

credidijh? Imo, quia omnia, qic paulo

ante ejurajli, dubia cranl

&

incerta (fecus cur abdi25

eadem modo dubia non fut & incerta".^ N if forte abdicatio illa fil relut i quoddam Circum medicamentum, ul ne dicam lixivium. Quanquain
caffes?), qui

et,

ut

malo fufpiccre confilium luum


a.

&

rcncrari. Sa'pe fit

ul.

Pai^c 2

5,

1.

i-il.
1.

b.
c.

Non
Page

entre parcinliLso.
2'?, 1.

5-7.

19-^4.

Oeiectiones Septim/e.
qui amicos inducunt
pojficis familiaribus,
in palatia

479

&

bajilicas videndi cauf,

non prtori aut decuman porta,

ingredianlur. Sequor etiam per fpecus fubterraneos,

dum
Ho-

ad veritatem afpirem aliquando. Quidnim igitur, ais, antehac

me

efle putavi

minem
vejiges,

fcilicet^.
qui, ut certa

Hic etiam patiere artem tuam admirer,


utare dubiis
;

ut nos educas in lucem,

jubeas

in

lencbras mergi. Vis confulam


10

quem
?

ine

olim

ejfe

credi-

dcrim ? Vis refumam centonem illum veterem

& detritum,

& jam diu abdicatum, Sum homo


dicat
tos,
tibi, fuiffe

Quid,J Pythagoras,

aul ex difcipulis illius unus aliquis, hic adjit? Quid, fi

fe olim gallum gallinaceum ? Ut ne cerideliros,

i5

& phanaticos, & peritus es, & dudor


Sperabo bene.

& phrneticos

inducam. Sed

expertus ; flexus nojli

&

diverticula.

Quid
Si

eft

homo ?

ais^.
:

2o

qucm quris homincm ? aut quid quris, cm quris quid fit homo ? An homo ille, quem mihi Jingebam olim. quem me \eie
vis ut

refpondeam, rogem antc permittc

37

credebam,

&

quem, ex quo abdicavi luj gratid, pono me

non eJfe? Hune fi quris, fi quem mihi formabam maie, eji conjlalum quoddam ex anima & corporc. A n feci falis ?
Opinor, quiajicpergis'^
:

2 5

NOT.'E.

Philo fophari
a.

fie

incipio

Sum,

cogilo.

Sum, dum

cnorito'^.

Page
V.'ii

23,
I.

1.

2 3-2ri.

l\ Ib'iti.,
c.

20.
:

ci-Mpii-S
1

sj

i.

Qi 'd cnrpu:).

p. /)Sl).

d.

Page 477,

20.

480

OEuvRES DE Descartes.
ell

Notandum
five

illum hc fateri, initium philofophandi,

initium firmse alicujus propofitionis ftatuendae, a


efTe a
aliis

me fadum
fciatur

cognitione propriai exiftentiae


inlocis, ubi finxit

ut

ipfum

tiv five affirmativ


feciffe,

me dubiorum omnium
fubtiliter hc
:

illud a pofi-

abdicatione
affir-

contrarium ejus quod rvera fentiebat

malTe.

Non addo, qum


omnibus,
vel

me

philofo;

phari incipientem inducat

Sum, cogito &c.

fatis

enim

in

me

tacente. candor ejus agnofci


10

poteft.

Cur mentis

niemini/Ii,

cm

as

mente concipitur n?

An

non exulare juffijli corpus

&

mentem?''

lamdudum

prae-

monui illum parare


tur;

lias

argutias ex verbo mentis. Sed

mente concipitur nihil hic aliud fignificat,

qum

cogita-

&

ideo maie fupponit


eft

fieri

mentionem
etfi

mentis

i5

quatenus

pars hominis.

Prterea,

corpus

&

38

mentem cum reliquis omnibus antea rejecerim, tanquam dubia five nondum a me clare percepta, hoc non impedit quo minus eadcm poftea rcfumam, contingat ut ipfa clare percipiam. Sed nempe Author
fi

20

nofter hoc

non

capit, quia putat

dubitationem
fcilicet

effe

aliquid objeclisinfeparabiliterinhiErens. Qurit enim

paulo poft

Qiiifict ut

eadem modo (qua)

antea
2^

dubia crant) non amplius dubia Jint & incerta^' ? vultque me ipfa foienni ritu ejuraffe; ac miratur artem meam,
qui, ut certa veftigcm, utar dubiis,

tanquam pro fundamento Philofophice fumplitrem, dubia omnia femper habenda effe pro falfis. Vis confulatn qucm me olim effe crcd'dcrim? vis refu0Lc.,
fi

u.
t>.

Page 478,
//;./.,
I.

1.

:.

2 5.

Objectfones Septim^e

481

mam

centonem illum c''? Utar hc exemplo valde faliicli

miliari, ad

mei rationem

ipfi

explicandam, ne
fe

non intelligere aufit fimulare. Si forte haberet corbem pomis plenam, & vereretur ne aliqua ex pomis iftis eflent putrida, velletque ipfa auferre, ne reliqua corrumperent, quo pado id faceret? An non in primis omnia omnino ex
corbe rejiceret? ac deinde fingula ordine perluftrans, ea fola, quee agnofceret non effe corrupta, refumeret,

deinceps illam non intelligat, aut

10

atque in corbem reponeret,


ratione,
ii

aliis

relidis

Edem ergo

qui

nunquam rede

philofophati funt, varias

i5

habent in mente fu opiniones, quas cm a pueriti coacervare cperint, merit timent ne pleraeque ex iis non fint verae, ipfafque ab aliis feparare conantur, ne ob earum mifturam reddantur omnes incertae. Hocque
null meliore via facere poflTunt,
v<:

qum

fi|

omnes

fimul

39

femel, tanquarnincertasfalfafve, rejiciant; ac deinde

fingulas ordine perluflrantes, cas folas refumant, quas

veras
20

&.

indubitatas efTe cognofcent. Atque ita non

maie

initio

omnia

rejeci

deinde advertens nihil cer-

tius evidentiufque a

qum qud ego cogitans exifterem, non maie etiam hoc primum afferui ac denique non maie qusefivi poftea, quem me olim elfe crcdidiiTem, non ut eadem omnia de me adhuc
cognofci,
;

me

25

crederem, fed

ut,

fi

qu?e perciperem vera effe, refu-

merem, fi quce falfa, rejicerem, &. fi quae incerta, in aliud tempus examinanda refervarem. Unde patet Authorem noftrum inepte hoc vocare artem cliciendi
certa ex incertis, vel, ut infra, tnethodiim fomnianJi^"
a.
;

b.

Paije 479, 1. 9. Voir ci-avant, p. 479,

1.

7, et ci-aprs, p.

484,

1.

id, et p.

495,
tJi

1.

8.

uvres.

II.

482

OEUVRES DE Descartes.

&

ea quse hc de Pythagorse gallo gallinaceo, atque in

duobus iequentibus paragraphis de aliorum opinionibus circa naturam corporis & anime nugatur, nihil plane ad rem pertinere cm ego nec debuerim nec
:

voluerim recenfere quicquid


olim vifum
fuerit,

alii

unquam de

iis

credi-

derunt, fed tantm quid fponte ac natur duce mihi

aut vulgo

aliis videatur, five id

ve-

rum

lit,

live

falfum, quia non recenfui ur ipfa crede-

rem, fed tantm ut examinarem.


QUID CORPUS?
intelligebam olim ?
10

S 3.

Quid,
40
I

ais,

corpus ?

Quidper corpus

Non gre

fer es, fi omnia circumfpiciam, fi ubique ve-

rear, ut ne in plagas incidam.

Quare quonam, qufo, de


quod mihi olim
in

corpore interrogas ?

An

de

eo,

animo
'5

proponebam,
ut

certis ex proprietatibus conjlans,

&

quidem,

fuppono ex legibus abdicationis, maie? An de quovis alio, fi forte ejfe potej? Quid enim fcio? Dubito, pojfit
necne. Si primum quris, facile refpondebo
:

per corpus
replere, ut

intelligebam illud

omne quod aptum

eft

figura aliqu
20

terminari, loco circumfcribi, fpatium

fie

ex eo aliud

omne corpus
alio

excludat, fenfu percipi, nec-

non moveri ab

quopiam

mum

quod

ita intellexi, ut

quo tangatur". En priquidquid haberet ea qu pera aliud aut


ejje

cenfui, illud a

me

vocarelur corpus, nec continua tamen


aut rocari pojje
25

putarem, prter
corpus,

illud, nihil

maxime
,

ciim aliud

fit

intelligebam, per corpus,

hoc aut illud

aliud intelligebam nihil, prceter hoc aut

illud ejfc corpus . Si fecundum, refpondebo ex recentioa.

Page 26,

1.

14-19.

Objectiones Septim^.

48 j

rum Philofophorum opinione [neque enim tam fenfum meum exigis, qum quid fentire quis pojfit)'' per corpus intelligo illud omne quod aptum ej vel loco circumfcribi,
:

ut lapis; vel definiri loco, adeo ut fit in eo toto totum,


5

&
Li*i

totum in quvis parte, ut indivifibilia quantilatis, aut


pidis,
ijj/lar

& Jimilium, qu

nonnulli rcent iores inducunt ad


indivifibiliuin,
ejl

Angelorum aut animarum


:

&

do-

cent,

non Jne plaufu, falteni fuo, ut videre


vel extendi au, ut
;

apud Ovielapis,

donem
I

lapis,
^

vel virtute, ut dicla

indivifibilia

vel effe partibilia

in

partes aliquot, ut
;

vel impartibile, ut indivifibilia


alio, ut lapis
tire,

prfata

vel

movcri ah
;

furfum, velafe, ut lapis deorfuvi

vel Jcnut

Aa

ut canis, vel cogitare, ut fimia, vel imaginari,

niulus.
1

Ac

fi quid olim offendi,

quod aut moveretur ab

alio vel a fe, quodfentiret,


taret, id,

quod imaginaretur, quod cogivocavi corpus,

aliud

nifi objitit,

&

etiam nunc

voco.

20

At maie, ais, & perperam. Namque habere vim feipfum movendi, item fentiendi, vel cogitandi, nuUo pado ad naturam corporis pertinere judicabam'^ ludicabas ? Quia dicis, credo ; liber funt cogitationes. At dum ita cogitabas, fuum cuique fenfum finehas effe liberum; neque eum te credam, ut effe volueris arbiter cogitationum

omnium,
tibi fuit

lias ut rejiceres, illas

probares;

25

nifi forte aliquis

canon certus

&

expedilus, de

quo quia

filuijli,

ciim nos abdicare juffijli omnia, utar

conceff nobis a natur libertate.

cabam olim. Ego quidem


a. h. c.

fie, tu

Olim judicabas ; judivero aliter, forte ambo

Ligne

1-2,

non entre parenthses (/"


19-22.

dit.).

Lire parlibile ?

Page

26,

484
48

OEUVRES DE Descartes.
;

niale
tibi

&

certe non fine dubitatione aliqu, fi quidcm mihi primo in aditu exuenda fuit ea vtus opinio.
|

&

Quare, ut ne diu

lis ifia

protrahatur,

fit

tua peculiari ex
efi,

fenfu corpus velis definire, uti primo loco faclum


hil veto
;

ni5

dumfis memor tua ill definilione non omne univerfim corpus, fed certum quoddam genus a te comprehenfum dejcribi, omitti ver ctera, qu ex
ultro admitto,

virorum dolorum mente, an fint an


in difceptationem,

ejfe pofiint,

vocantur

aut fiine de quibus nihil certd, e fal10

tem,

quam

requiris, cerliludinc, polfumus definire,fierinc


;

pofiint

an non

adeo

ut,

reclene an fecus definitum fit


fit

omne

corpus haclenus, dubium


place t, dumfequor,
bentia
:

&

incertum.

& fane

tam lubens,

Quare perge, fil quam ipfa efi lui5

adeo

me

trahit nova illa

&

inaudita expelatio

Irahendi cerli ex incerto.

NOT.E.

Aa

Vel fentire, ut canis; vel cogitare, ulfimia; vel imaginari, ut

mu lus \ Hic logomachiam

part, atque ut poffit

efficere,

me maie

pofuilTe difFerentiam inter


illa

mentem
20

&
lit

corpus, in eo qud

cogitet, hoc ver non, fed


fentit,

extenfum,

ait id

omne quod
il

quod imaginaSed fane vocet


fi

is

tur,

quod

cogitt, aj fc corpus vocari.

ctiam

mulum

aut fimiam,

lubet; atque
tint

unquam
jus
25

polit efficere, ut
ipfis uti

nova

ifta

nomina

ufu recepta,

non recufabo. Intrim ver nuUum habet reprehendendi. qud utar rcceptis.
a-

I'ai;c483,

1.

i2-i3.

ObjECTIONES SEPTIMiE.

48^

4.

QUID ANIMA.

Quid,

as,

anima
hiec

Nempe quid
5

Quid per animam intelligebam ? effet, vel non advertebam, vel exigui
?
''

nefcio quid imaginabar inftar venti, ignis, vel aitheris,

quod

mei partibus effet infufum ad illam ver referebam nutriri, incedere, fentire, cogitare^
craffioribus
:

Abunde fane. At patieris, opinor, hic a nihil. De animo ciim quris,fenfa nojlra
10

le rogiteni

non-

vlera,

& qu
Bb

olim de eo credidimus, expofcis?


lia
ej, ais.

An

ver putas nos fenfijfe bene, ut hac tua methodo

nihil fit

opus? an deerraffc neminem

tantis in lenebris?

Sane tam varice funt,


i5

&

lam difcrepantes, Philofophorutn


ex fce medicamentum cerlum

fententi circa animam, ut mirari fatis non pojfim artem


illam tuam,

qu lam

vili

& falubre

confeluram confidat
P'is

veneno fit theriaca.

igitur

quamquam viperino ex addam ad illam tuam de


;

anima opinionem,
20

quid fentiant aut fentire poffint non-

^*

nulli? Bene an maie, x

me non quris;fat
dicent nonnulli

fi ita opi~

nentur, ut a fud mente abduci fe pojfe nullis rationum

momenlis exifliment.

Animam

efjfe

cerlum

2 5

quoddam genus corporis ita vocitatum. Quid fupes? Is eorum fenfus ; nec fine aliqu, ut putant, veri fpecie. Nempe ciim corpus appelletur, & ver fit illud omnc, quod efi extenfum, quod trinam habet dimenfionem, quod cjl divifibile certas in partes, cumque in equo, dicis grati,
a.

Page

26,
1.

1-

8-1

1.

b. Ibid.,

6-8.

486

OEUVRES DE Descartes.

aliquid animadvertan extenfum, ac partibile, pula car-

ncm,

ojfa,

ac

compagem
ejje

illam externam,

qu

incurrit in

fenfus, concludant verd, vi


illam

&

momento rationum, prter

compagem

adhuc internum aliquid,


adeo

&

illud qiii-

dem

tenue,
trine,

fufum,

&

extenfum per compagem,


ut, abfcijfo

&

dimen-

fum

& partibile,

pede, abfcindatur

quoque

illius interni pars

qudam:

intelligunt conflatum

equum ex duobus
libus,

extenjis,

&

trine dimenjs,
quce,

&

partibi-

adeoquc ex corporibus duobus,

ut differunt
10

inter fe, ita

&

nominibus dijiinguuntur, atquc altcrum,


retinet, alterum,
atti!

puta externum, Corporis appellationem

quod
45

interius

ej,

vocatur Anima. Porrofenfum quod

net,

quod imaginationem, quod cogitationem, putant

////

tum fentiendi, tum cogitandi

&

imaginandi vim

inejje
i5

anim, five interno corpori, cum habitudine tamen aliqud ad externum, fine quo nullus fit fenfus Alii aliud dicent
.

&

comminifcentur ;

ut

quid enim fingula perfequar? Nec

deerunt, qui putent omnes omnino animas effe taies, qualcs

paulo ante funt defcript.

A page,
Ita

ais,

hoc impium.

20

fane impium. At cur quris ? Quid Atheis facias? quid carneis hominibus, quorum cogitationes omnes in
fcibus
Cc
ita

funt defix, ut prter corpus

&

carnem fen-

tiant nihil?

Imo verd quia

tua ill methodo Jabilire vis


effe

&

dcmonflrare hominis animum

incorporeum

&

fpi-

^5

ritualem, id
tibi

minime debes fupponere, fed potius fuaderc

adfuturos ex adverfo, qui hoc negent, qui faltem, dif-

putandi grati, dicant id quod ex


hic illorum effe

me

audifli.

Quare finge
3o

unum aliquem, qui roganti tibi quid fit animus, refpondeat, ut tute ipfe antea Animus efi aliquid corporeum, tenue, & fubtile, & fufum per corpus
:

Objectiones Septim^.
cxternum,

487

& fenfs

omnis,

&

imaginationis^

&

cogitalio-

nis principiiwi,

adeo ut 3 Jint gradus, Corpus, Corpo-

7-eum five animus,

& Mens Jive

fpiritus, cujus exijentia

quceritur. Qiiare deinceps trs illos


5

gradus tribus
Sit,

his voci-

bus exprimamus,

Corpus, Animus, Mens.

inquam,

46

qui tibi rogantific refpondeat.

A nfecerit falis ? Sed artem

tuam nolo prvertere ;fcquor. Sic ergo progrederis^.

NOT^.
Ita
10
ejl, ais ^\

Hc,

& fere omnibus

aliis in locis,

indu-

Bb

ab opinione me plane diverfa funt, refpondentem. Sed nimis taediofum eilet omnia ejus figmenta recenfere.
cit
fibi

me

ea, quse

Imo verd quia Jabilire


minis
1

vis

&

demonjrare animum ho-

Ce

ejje

incorporeum, id minime debes fupponere". Falf

hc fingit

me fupponere
tam

id

quod debui probare. Atque

ad

talia, quae

libre finguntur,
nihil

&

null vel mi-

nim ratione
dbet,

fulciri poiTunt,

aliud refponderi

qum

falfa efle.

Nec

ullo

modo

de eo, quod

20

vocandum eft corpus, vel animus, vel mens, difputavi; fed duo explicui, nempe id quod cogitt, & id quod eft extenfum, ad quae alia omniareferri probavi,
haecque qG^q duas fubftantias realiter diftindas ratio-

nibus

evici.

Unam autem

ex his fubftantiis vocavi


difplicent,

25

mentem, aliam corpus; quae nomina fi ipfi alia poteft iis tribuere, non repugnabo.
a.

Suite ci-aprs

5, p.

488.

b.
c.

Page 485, Page 486,

1. 1.

1.

24.

488

uvres

de Descartes.

47

| 5.

tentatur ingressus
ais;

in

methodum.
.

Bene
funi,

ej,

dum

cogito.

jaa funt fundamenta fliciter Ego Hoc certum, hoc inconcujfum Extruen.

du'm

deinceps,

ac providendum cauie,

ne mihi Genius

Dd

malus imponat. Sum. Sed quid


quid eorum

fum? Haud

dubie ah-

qu

olim cenfebam. EJfe vero hominern cre-

debam

hominern habere corpus


ejl

&

animant.

An ergofum

corpus? An mens? Corpus

extenfum, loco comprehen-

Jum, impermeabile, afpedabile. An quidquam illorum eJ in me ? Extenjio? Qui in me ejfet, ciim nulla fit? hanc
principio abdicavi.

10

An

tangipoffe, poffe videri? Etfifane

putem modo me
Ee

videri,

videor, non tangor.

me a memet tangi, attamen non Hoc certum mihi, ex quo abdicavi.


cogito, volvo, revolvo, nihil occuri5

Quid ergo? Attendo,


rit.

Ff

qu ad corpus pertinent, in me reperio. Non fum corpus. Sum tamen, & effe me cognofco; & dum cognofco me effe, nihil quod fit corporis cognofco. Sumne igitur mens ? Quid olim mentis effe credebam ? An aliquid illorum in me efl? PuFatigor eadem repetere. Nihil eorum,

tabam mentis
48

effe cogitare.

At

at cogito. E'jpr.xa, eupT.y.a.


\

20

fum res cogitans, fum mens, intellelus, ratio. En Methodum illam meam, qu fliciter fum prtergreffus. Tu fequere, fodes.
cogito,

Sum, cogito. Sum, dum

te

felicem, tantis qui in tenebris uno prope faltu

evaferis in

lucem! At,
tuis

te

qufo,

manum

ne recufes, ut

2 5

nutantem firmes,
repeto, fed,

dum

infiflo vefligiis.

Ea
me

ut

eadem
cogito.

meo

pro' modulo, paulo lentius.

Sum,

Sed quid

fum? An

aliquid eorum,

qu

olim

effe

cre-

debam

Sed an credebam bene ? Id incertum. Dubia ab-

Objectiones Septuvle.
dicavi omnia,

489
bene credidi.

&

habeo tanquam falfa.


ibi pedemfige.

Non

Gg

Imover, clamas,

Figam
5

Quidfi aliud fim ? Meticulofus es, addis. Aut corpus es, aut mens. Sim igitur. Quanquam hauddubie vacilla. Manuin

? Mutant omnia.

licet

prehenfes, vix audeo inftjere. Quid, te qufo, quid, Ji Jim

animus ? Quidfi aliud quid ? Nefcio.


Perinde
ejl,

ais

aut corpus, aut men.s.


corpus, aut mens.
fi quid in

Hh

EJo igitur.

Sum

Annon corpus? Ero

haud dubie corpus,


poris

me reperero, quod ejjfe corolim credideram. Quanquam vereor ut bene credinihil.


|

derim.

Euge, addis, verendum

Audebo
i5

igitur,
ejje

quia Jic facis animos.


aliquid corporis.

Credideram

49

olim cogitare
eupr,y.a.

At

at cogito. EupT,/-aj

Sum,

cogito.

Sum

res cogitans,

fum corporeum
mihi prius
Ji-

quid,

fum

extenjio, divifibile aliquid, voces

gnificationis ignot.

Quid fuccenfes,
teneo,

&

prterveclum

manv
20

repellis ?

Ripam
addis.

&

quo

tu fias in littore, fio

ego, tua

&

abdicationis illius tu grati.

At perpcram,

Quippe quid peccavi?


Maie, apponis, olim credideras cogitare
corporis.
25

ejfe

aliquid

li

Credere debueras

cjje

aliquid mentis.

Quin ergo monueras principio ? Quin, ubi me accindum vidifii & paratum ad vetera prorfus abdicanda, jufveluti fifii ut faltem hoc retinerem, imo a te fumerem Naulum : Cogitare efi aliquid mentis ? Atque omnino

fum
3o

tibi author,

hoc ut effatum Tyronibus deinceps incteris, ne

culces, ac ne

cum
tl,

cum

illo

vetere

faciunt

abjurent,

accurate prcipias.

Duo & 3 Quanquam


62

uvres,

490
Jntne
ej
illi

QEuvRES DE Descartes.
obfecuturi,

haud facile prjabo.


tibi,

Siius

cuique
fi-

fenfus, ac paucos reperias, qui id

quod olim
ill in

lenles

Pythagor,

in eo olto

<p(x

conquiefcant. Qiiid Ji

Jnt qui rcnuant ? qui recufent ? qui


50

fu

vcteri
5

opinione perjent?
lem,

Quid facis? Ac cteros ne appel-

unum te volo. Ciim polliceris te confelurum vi & momento rationum animant humanam non cjje corpoream, fed plane fpiritualeni, hoc Ji propofucris veluti demonjrationum tuarum fundamentum, Cogitare ejl

aliquid proprium
incorpores
,

mentis, Jive rci plane fpiritualis

lo

&

annon videbere id novis verbis pojluin

lare ,

quod
fit

veteri
ita

qujione fit

pofitum ?

Quaf
effe

quifquam
aliquid

fiupidus,

ut fi credat

Cogitare

proprium

rei fpiritualis

&

incorpores , fciat
'5

ver
efi,

&

fibi fit confie ius fe cogitare (^quotufquifque porr

qui venam illam divitem cogitationis in fe non repererit, ut monitore fit opus ?), dubitare poj/t in fe aliquid effe fpirituale & minime corporatum ! Ac, ne putes
hcBc a

me

jacari gratis, quammulti funt,

iique graves
2

Philofophi, qui bruta velint cogitare, adeoque qui pulcnt

cogitationcm, non quidem effe

communem

cujufiibct cor-

poris,fed anim extcnf, qualis


effe

efi in brutis,

adeoque non

propriam quarto modo mentis

&

rei fpiritualis!

Quid

a, qufo,

cum jubebuntur

liane

fuam opinionem abdicare,

uttuam gratis induant? Ac


gratiam
petis,

tu ipfe, ifia

dum
"

pofiulas,

num

25

num principium
vis ut

? Sed quid contcndo? Si

maie fum prtcrveclus,


a.

repedem

Suite ci-apis

6, p.

493.

ObJECTIONES SEPTIM>t.

49 1

|N0T^.

51

Sed quidfum? Haud dubie aliquid eorum qu olim cenfebam". Hoc, ut & alia innumera, fuo more fineull
veri fpecie
5

Dd

mihi

affingit.

Hoc certum
mihi
affingit.

mihi, ex quo abdicavi^.

FaKumhc

rurfus

Ee

Nunquam enim
:

conclufi quidquam, ex

eo qud abdicafTem; fed contrarium expreffe monui,


per hac verba
quse

Fortaffis

ver contingit ut hsec ipfa

10

fuppono iiihil effe, quia mihi funt ignota, in rei tamen veritate non diffrant ab eo me quem novi &c''. Sumne igitur mens'^? Falfum etiam ell me qusefivifTe an mens effem nondum enim quid nomine mentis in:

Ff

telligerem explicueram
effet

fed qusefivi an aliquid in

me

'5

qus animse prius a me defcriptae tribuebm, cmque non omnia qu ad ipfam retuleram in
ex
iis,

me me

invenirem, fed folam cogitationem, ideo non dixi


effe

animam,

fed tantm

rem cogitantem, atque


five

huic

rei cogitanti

nomen

mentis, five intelleds,

non ut aliquid amplius fignificarem nomine mentis qum nomine rei cogitantis, atque ideo
rationis, impofui,
uprix.a,, eup7i)ca,

exclamarem, ut hc ineptiffmie
:

cavil-

latur.

Nam

contra exprefe addidi

voces

illas

mihi
52

prius fuiffe fignificarionis ignotse''; adeo ut dU|bitari

non
25

poffit

quin prcife idem tantim per

illas

ac per

nomen
a.

rei cogitantis intellcxerim.


1.

Page 488,
Ibid.,
1.

5.

b.
c.

13.

Mdit.

Il,

ci-avant, p. 27,
18.
i5.

I.

24-26.

d.
e.

Page 488,1. Page 27, 1.

492

uvres

de Descartes.

Gg

Non

bene credidi. Imo ver, clamas''.

Hoc

rurfus

falfi-

flmum. Nullibi enim

unquam

fuppofui ea, quae ante

credideram,
effent.

efTe vera, fed

tantm examinavi an vera


Falfum rurfus

Hh
li

Autfum
hoc

corpus, au mens^\

me unquam
ejfe

pofuifTe.

Maie, apponis, olim credidei-as cogitare

aliquid

corporis; credere debueras ejje aliquid mentis ^

Falfum
10

quoqueme hoc apponere;

rem quse cogitt melius vocari corpus qum mentem, per me licet: non ipfi mecum e de re, fedcumGrammaticis,
dicat enim, fivelit,

efldifputandum. Sed

fi

fingat

me

aliquid amplius no-

mine mentis qum nomine

rei cogitantis fignificatlb,


:

meum

efl

negare

ut paulo poft, ubi addit

Hoc

Ji poi3

fueris, cogitare ejl aliquid proprium mentis, five rei plane

fpiritualis

&
?

incorporer &c., num gratiam petis,

num
efle

principium'^

nego me ullo modo pofuifTe mentem

incorpoream, fed in 6
ralTe.

demum
ipfum

Meditatione demon-

Tdet autem me
ufquc,

toties

falfitatis

arguere

dif-

20

fimulabo deinceps,

&

reliquos ejus ludos, ad finem

cum

filcntio

fpedabo.

Quanquam

fane difpu-

dcat vidcre P. R., prie nimi cavillandi cupiditac,

!.3

comicuin foccum induKTc; alque hic, feipfum ut meticulofum, lenium, parvi ingenii, defcribendo, non Epidicos aut Parmenones' velcris Comdiae, fed hoa.
l..

25

l'a^c 48g,
Ibid., I.'S.

1.

1-2.

c.

IbU.,

1.

2 3.
I.

J.
c.

Piigc .(OU,

ii-i

et ii-i.

Kpidiciis et Parnienon,

noms

ci

esclaves,

mdie de Plaute ainsi intitule, y Hcyre et V Eunuque.

le secor>d

le premier dans une codan> deux comdies de Trence,

Objectiones Septim^.

49?

diernae viliflimam illam perfonam, quse infulfitate fu

rifum mvere affedat, imitari volniffe.

6.

ITERUM TENTATUR INGRESSUS.

Placet, as,
5

dum mea proxime premas


te vel

vejiigia.

Obfequor, nec

tranfverfum unguem defero. Re-

fume.
Cogito,
ais.

Ego quoque.
Sum,
lo

addis,

dum

cogito
cogito.

Sum pariter ego, dum


Quid verdfum

? apponis.
:

O fapienter!
quid verdfum ?
Pergis
1

hoc enim qucero, tecumque dico lubcns

Quem me

olim

effe

credidifDe me quis mihi


illa

olim fuit fenfus ?

Verba
non video.
Die,
20

ne, qucefo,

ingemines ; fat

audio

At

at,

precor, adjuva.

Ubi ponam vcfigium


vefiiga.

tantis in tenebns,

ais,

mecum ; mecum

Quidnam me olim

efje

credidi ?

Olim ? Fuitne olim ? Olimne credidi ?


Erras, addis.

Kk

Imo

tu

ipfc, fi palcris,

dum

olim ingeris.

Vetera
ejl.

abdicavi omnia; ctiam illud


2 5

olim nihil fuit, nihil

At

te

benig\num duclorem

Ut manum prhenfas,

ut

54

trahis!

Cogito, ais,fum.
Ita
ejl.

Cogito, fum.

Hoc
efl,

habeo,

& unum

habeo

ac

prtcr

illud

unum, nihil

nihil fuit.

494

OEuvREs DE Descartes.
te

Eugc, addis; quid de


Vis, opinor,

olim credidiji?
di'es
1

me

probare, an

grum

in tyrocinio illo

menfem inteahdicationis pofuerim ; horam quivel


5

dem pofui
penfet
:

hic dumtaxat tecum, at oppido tant contentione

animi, ut extenfionem temporis operationis intenfio com-

pofui menfem, &, fi vis, annum. Niliil prterea ef. Abdicavi omnia.

En

cogito,fum.

Sed recordare,

ais,

memineris.

Quid cfi hoc recordare ? Cogito quidem modo, olim me cogita /[e ; at an continua olim cogitavi, quod modo cogilem, me olim cogitaffe ?
Timiduses,
ais.

lo

Umbramvereris. Refume. Cogito.


.

me
Kk
verto.

infeliccm! Inlenduniur tenebr, ncc illud

Coi5

gito , quod milii antea clarum apparebat,

mod animad-

Somnio me cogitare, non


ais,

cogito.

mo,

qui fomniat cogitat.


cfi,

Allucet. Somniare cogitare


S5

&

cogitare fomniare.

Kk

\Nufquam,

ais,

latis patet cogitare

qum fomniare.
20

Qui fomniat

cogitat; qui ver cogitat, non continua fom-

n ia i, fed vigila ns cogita t.

liane ver? fed an illud fomnias? an ver cogitas?

Quid, fi fomnies cogitare patere latiiis, an ideo latiiis patebit? Sane, fi lubet, fomniabo latis patere fomniare

qum
tafii

cogitare.
efi,

nullum
te

patere cogitare, fi fed fomniare dumtaxat? Quid, fi quotics pulatis

Sed unde habes

25

cogitare vigilantem, non cogitafii vigilans, fed


te

fomniafii

cogitare vigilantem, ut hoc unumfit dumtaxat


te

fomniare, cujus oper fomnies interdum

fomniare, in-

terdum

le

vigilantem cogitare?

Quid

hic facias? files.

Vin' nie audire?

vadum aliud

vefiigemus, hoc

dubium

cfi

3o

&

infidum, ut mirari fatis non pofiim, cur intentalum

Objectiones Septinle.
antea mihi

49^
igiiir

modo aperire
ejje

volueris.

Ex me

ne quras

quem me olim

crediderim, fed
.

quem me mod fom-

niem olim me fomniajfe Si facis, refpondeo. Ac ne verba illa fomniantium fermonem nojrum interturbent, verbis
5

utor vigilantium, dumfis


aliudfignificare
in cogitutis,

memor cogitare

deinccps nihil

qum .fomniare , (& nihilo plusponas tuis qum foJiniajis fuis in fomniis ; imo Metho-

dum

illam tuam infcribas

Methodum fomniandi, ^/^e


j

^c

artis illius

tufumma: Ut quis bene

ratiocinetur, fom-

Kk

niet. Place t, opinor, confilium, quia fie pergis.

Quidnam igitur antehac me effe putavi? En lapidem, ad quem paulo ante offenderam. Cavendum tibi mihique; quare patere ex te quram, cur illud
non prcemittas, velu effatum
>5

effe

olim credideram , aut

Sum aliquid eorum, quce Sum illud, quod olim credidi

Ll

me effe Non
ris,

ejl opus, ais.

Imo, tua pace, opus maxime, aut inani labore fatiga-

dum
ut

vejligas quid te olim fuiffe putaveris.


poffe, ut

Et ver
credi-

20

fac fieri
difli,

non fis illud quod olim


contigit,
te

te effe

Pythagor

fed aliquid aliud ; an non

frufra qures quid

olim fuiffe credideris?


efl,

At, ais, effatum illud vtus

& abdicatum.
At quid
vel

Efi omnino, fi quidem abdicata funt omnia.


25

facias? Aut ffendum


Imo,
ais,

hic,

aut utendum eo.

tentandum iterum,

&

ali via.

En : fum

corpus, vel mens.

An

corpus ?

Ne
3o

ultra, qufo.

mens, cm
ne que fis
aliud ?
\

&

Unde habes ifud Sum corpus vel corpus & menlem abdicaris? Imo quid, fi
fed animus, aut aliquid
fi
57

corpus, neque mens,

Quid cnim fcio? Hoc refiigamus ; ac fi fcirem,

4o6
nojfem,

uvres

de Desgartes.

haud itafatigarer. Neque enim velim putes, deam-

buandi aut fpatiandi tantm grati, has


tionis oras,plenas caliginis

me

in

abdica-

&

timons,veniJfe : una

me

ccri

Jpes aut trahit, aut impellit.

Rcfumamus
Aliud
ccrtum
?
iter,

igitur, ais.

Sum

vel corpus, vel aliquid non

corpus, five non corporeum.

&

novum, ingrederis modo. At an illud

CertiJJimum,

ais,

&

necejfarium.

Cur crgo
cjfct

abdicajli?

An

non verebar mrita ut ne quid

lo

retinendum, ac fieri pojje, ut plus quo difjidentix


ejlo. Sit

indulgeres? Sed

hoc certum.

Quid tandem
reperio

?
in

An fum corpus?
En allerum
Ll

pergis.

An quidquam

me
i$

eorum, qu olim ad corpus pertinere cenfui?


offendiculum. Impingemus hauddubie, nifi

hanc prxmifcris cynofuram :


pertinent ad corpus
;

Rcle olim cenfui de

iis

qu

vel Nihil

ad corpus pertinet,
.

prter ea qu olim pertinere

intcllexi

Quippc
58

cur, ais?

Ncmpe fi omifijli
es,

aliquid olim, fi cen\fuijU maie (Jiomo

20

& humani a
ille

te nihil

alienum putasy\ fupervacaneus

erit

omnis

Libor luus, alque omnino vereri debes,

tibi ut

Mm

ne contingat quod rujlico nuper. Ls ubi priminn vidit lu-

pum

a longe, hfit,

&

egit ita
:

ingenuo quem comitabalur


dubie
:

cum hero fuo adolefcentc Quid video? Animal haud

25

Quodnam ver animal ? Neinpc unum aliqiiod eorum qu novi. Qu porro illa funt? Bos, Equus, Capra, Afmus. An ejl bos ? Son cornua non habct. An cquus? fV.v caudatum ejl nonejl. An
movelur, ingreditur.
:
:

capra ? Barbata HIj. hoc imberbe


;'..

capra non
sccnc
i,

ejl.

Afinus

3o

Cl. TiiKKNCi",

Heautonlimoninienos. cic

I,

v. 25.

Objectiones Septim^e.

497

ergo

ej,

cm

nec bos, nec equus, nec caprafit.

Quid

rides? exitum fabul expela. Attenim, ait adolefcens


herus, quidni ejfe
5

equum perinde
:

conficis atque

afinum ?

Non cornua non habet. An afinus ? Minime: auriculas non video. An capra ? Nihil barb
Age.
ejl

An

bos ?

habet;

non

eji.

EJI ergo equus. y> Turbatus nonnihil ruji-

cus Analyfi ill nova:

lo

At

at,

exclamavit, non eJ animal.

Nempe animalia, quce novi./unt bos, equus, capra, afinus. Non ej bos, non equus, non capra, non afinus. Ergo-,

ajfiliens

&

triumphans

non

efl

animal. Ergo aliquid

Strenuum fane Philofophum, non ex Lyco, fed ex armenio ! Vis peccatum illius ? Sat, ais, video. Malepofuit apudfe in animo, etfi reticuit : Novi animalia omnia , aut: Nullum eft animal

non animal.

59

prter ea quce novi n.At quid illud nofrum ad injlitutum ? Nempe lali lale non videtur fimilius. Ne dijfimules.
Taces nonnihil, quod habes

in

animo.

An

non ijlud: Novi

2o

omnia qu fpeclant & fpeclare poffunt ad corpus , aut illud Nihil ad corpus pertinet, prter illud quod olim pertinere intellexi ? Et ver fi omnia non nojii,
:

Mm

fi omniififii vel unum,fi aliquid, quod rvera fit corporis, aut rei corpore ut anim, menti tribuifii, fi cogitatio-

nem, fi fenfum, fi imagint ionem maie removifii a corpore aut anima corpore, addo, fi vel fufpicaris aliquid
i5

illorum a

te

commiffum an vereri non debes eundem exi:

tum, ut quidquid concludas fit conclufum maie? Sane, licet trahas, eum nifi obicem removes, obfiinatus hc perfic, nec

pedem

ultra moveo.
ais,

Repedemus,
3o

omnes, vias,flexus,

& tertio tentemus ingreffum. & meandros obeamus.


ui,

Aditus

Placet admodum, at e lege


uvres.
II.

qu

occurrent dubia,
63

4oH
71011

OEuvRES DE Descartes.
londeamus mod^fed eradamus. Agc,pri, nihil non

ad vivum rcfcco. Pergis.

60

|5^

7.

TERTIO TENTATUR INGRESSUS.

Nn

Cogilo,

ais.
te

Nego. Somnias
Hoc,
ais,

cogitare.
.

voco cogitare

Maie
Perge.

voca.s.

Ficum egoficum
cogio.
vis,

voco. Somnias.

Hochabes.

SuJH, ais,
EJo.

dum

Quia fie loqui


certuin, addis,

non rixabor.

'O

Hoc
Nn

&

evidens.
ejjfe

Nego. Somnias dumtaxat


Per/las
:

tibi
efi

certum

&

evidens.

Ergo faltem certum

&

evidens fomnianti.

Nego. Vidclur dumtaxat, apparet. Non efi. Urgcs: De eo non duhito; hoc mihi fum confcius, nec
eo

in

'5

me genius

decipit, etfi moliatur.


te tibi effe

Nego. Somnias
hoc tibi

confcium,
illa

te

non du bi tare,
diverfii
:

elfe evidens.

Sunt duo

admodum

fomnianti adde
evidens,

&

vigilanli) aliquid

videtur certum

&
20

certum
rcndus

& fomnianti [perinde ac vigilanti) aliquid efi & evidens. Atque hc meta efi; non ultra. Quefi

alius aditus, ut ne fomniantes aliquid,

tatem hic terametatur fcmentis

mus.

Quanquam dandum
es,

&

ut

facienda. Certus
61

perge. Facis.
a5

Quem, ais, me olim ejfc crcdidi ? Apage olim . Invia illa via efi. ejje vetera omnia ? Es dum cogitas,

Qiioties dixi occlufa

&

certus es te

eJjfe

dum
bium

cogitas.
efi

Aio

dum

cogitas , prteritum
tibi

omne du-

&

incertum, ac J'olum

fuperefi prfens

Objectiones Septim/E.
Perjlas tamen.
Nihil, ais,

499
Oo

Amo te, quem

nec adverja fortuna frangat.


cogio, qui

ejl in

me qui fum, qui

fum

res

cogitans, nihil, inquam, eo'um quce

ad corpus aul rem

corpoream pertinent.
5

Nego. Probas.

Ex

quo, ais, abdicavi omnia, nullum eji corpus,

mdlus

animus, nulla mens, verbo, nihil. Ergo Ji fum, uti fum cerlus me ejje, non fum corpus aut quidquam corpo-

reum.
lo

Ut mihi

places,

dum

lia

incalefcis,

dum

mtiocinaris,
citiiis

teque ad formant paulatim rcfcrs! Perge, hac vid

labyrinthorum ijiorum repcriemus exilum,


lis

&

qui.i libera-

i5

Nego ego, & antecedens. c- confequens, & confequentiam Nec flupeas, qufo non abs re nego. En caufas. Nego confequentiam, eo quia tu pari modo poffes arguere oppofitum hoc paclo Ex quo abdies,

ero liberalior.

cavi omnia, non efl mens, non animus, non corpus, verbo,
nihil.

Ergo, J fum,
ipfe dlibra,

uti fum,

non
\

fum mens

En nucem
.

62

cariofam, cujus tu vitia agnofces ex fequentibus


20

Intrim
ita

tecum

num

melius tuo ex antecedenti

deinceps Jis conclu furus.

Ergojifum,

utifum, nihil fum .

Aut fane maie pofitum


antecedens illud:
25

fuit antecedens; vel, pofitum. de.

Jlruitur pojlea a lia ta conditionali : Si fum

Quare nego
efl
(&

Ex quo

abdicavi omnia, non

ullum

corpus, non animus, non mens, non aliud quid ,

quidem

merito. Etenim,

dum

abdicas omnia,

vel

maie abdicas

omnia, vel omnia non omnino abdicas; nec enim potes, ciim neceffario fis ipfe, qui abdicas. Atque ut accurate

refpondeam
3o

Cm

dicis Nihil efl,


,

non corpus, non


te

anitua

mus, non mens &c


Nihil
eft,

aut excludis
:

a propoftione
eft, i:c.

illd

&c.,

&

intelligis

Nihil

praeter

me;

^oo

OEuvREs DE Descartes.

ijuod nccejfarid debes facere, ut propojiiio illa tua fiai,

&
:

perfeveret ; perindc atque in Logic de

lis

vulgo dicitur

Omnis

propojitio fcripta in hoc libro eji falfay>\ h

Ego
ab5

rncntior,

& fexcentis
:

ijiupnodi,

qu

fcipfas cxcludunt.
veli.s\

A ut

temet ipfe quoque includis, ut nequeejfe

dum

dicas,

dum dicis
:

Nihil

eft,

&c Siprimum,Jare nequil pro.

pojitio

Exquoabdicavi omnia,
\adeoque

nihil ej, &c.

Es cnim,

&

aliquid es;
63

& necejjarid es vel corpus,


aliud,,

vel animus, vel mens,

vel

quidpiam

cxijlit necejjarid vel corpus,


\o

vel animus, vel mens, vel quid aliud. Si fccundum, peccas,

&

quidem peccalum geminum

tum qud Jatagas id quod


ciim Jis;

fieri nequit, ac velis nihil

ejje,

tum qud propoaddis:

fitum illud tuum dejruas in conjequente,

dum

Ergo
te
i5

Jjum,
hil

uti

Jum, <&c. Etenim qui fieri


eJJe,

potejl, ut fis, fi ni-

fit? Et quandiu ponis nihil


eJJe,
?

qui potes ponere

ejfe? Et fi ponis te

annon defiruis paulo ante pofitum


efi

Nihil

efi

&c.

Falfum igitur

antecedens, falj'um

&

confequens. At

pugnam

infiauras.

Dum, ais, dico Nihil efi , non fum corpus, me animum, me mentem, aut aliud

certus
quid.

me

ejJe

fum

certus eJJe aliquod aliud corpus,

Im non aut animum, aut

20

mentem. Ergo ex lege abdicationis, qu dubia ponuntur


velut falfa, dicam

& ponam Non


:

efi

corpus, non animus,

non mens, non aliquid aliud. Ergo fi fum, uti fum, non

fum
Oo

corpus.
te

2 5

Prclare omnino. At,


gillatim excutiam,

qufo, patere ut fingula finut

ut librem,

trutinem.

Dum
Non

dico

Nihil

ejl,

&c.

non Jum certus

me efe

corpus,
:

animum,
es certe

mentem, aliud quid n,difiinguo antecedens


efe corpus determinatc,
te te

tus te
C4

animum

determinate,

3o

men\tem determinate,

aliquid aliud determinate. EJlo

Objectiones Septim.e.
antecedens, hoc enim qiiris.
terinijiate vel corpus, vel

501

Non

es certiis te ejfc inde-

animum,

vel mentem, vel aliud


es aliquid,

quid.

Nego

antecedens.

Es enim,

&

& es
te
:

necef-

farid vel corpus, vel animus, vel mens, vel aliud quid5

piam ; neque

id potes ferid in

dubium vocare,

quan-

tumvis follicitet Genius.


lege abdicationis dicam
:

Venio ad confequens

Ergo ex
Dicam:

Non

ejl

corpus, non animus, non

mens, non aliud quidpiam. Dijlinguo confequens.

determinate non
10

ej

corpus, non animus, non mens, non


.

aliud quid ; ejlo confequentia


ejl vel

Dicam

indetcrminate non

corpus, vel animus, vel mens, vel aliquid aliud;

nego confequentiam. Atque eodcm modo dijlinguam illud

'5

fum corpus. Determinate, concedo. Indetcrminate, nego. En me liberalem : propojitiones tuas altero lanto auxi. At animum non de/pondes ; aciem rcjlituis. Ut te amo ! Novi, ais, me exijlerc. Qiiro quis Jim ego ille quem
uti fum, non

tuum ultimum confequens : Ergo fi fum,

Pp

novi. Certijfjimum eJ liujus fie prcecife

fumpti notiliam

non pcndcre ab
20

qu exijlere nondum novi ! Quid prterea ? Omniane dixijli? Confequentiam ego


ils,

aliquam, ut paulo an te,, expeclabam. Forte veritus es ne

65

meliorem exitum non fortiretur. Prudenter fane, tuo pro

25

more;fed refumo fingula. Nojli te exiftere. Efto. Quceris quis fis ille quem nofii: Ita efi, & tecum quro, & diu ejl ex quo qurimus. Notitia illius, quem quceris, non pendet ex iis qu nondum nofii exifiere. Quid dicam, nondum
liquet fatis; nec fatis video,

quo pertineat effatum illud


ille

tuum. Et vero, fi quceris quis fis ego quoque. Cur quceris, fi nofii?
3o

quem

nofii,

quro
Pp

A t novi,

me ejfe; non novi quis fim. Prclare, At unde agnofces quis fis
ais,

ille

qui

es,

nifi

f02

OEUVRES DE DeSCARTES.

ab

qu aut nojli olim aut olim fcies? Non, opinor, ab lis qu olim nojli dubiis fcatent, & abdicata fiint. Ergo ab iis qu nondum fcis, fcies ver pojea nec video, cur
lis
:
;

hc comniovearis adeo.

Nondum,

ai.s,

novi

ijla exijlere.

Spera bene, cognofccs aliquando.


At, addis, quid faciam interea?

Quanquam Dijhnguam ni ante. Non conccdo. Non nojli claie


Expeclabis.
:

te

diu non patiar ancipitem.

nojli quis fis determinate

&
lo

quis Jis indcterminate


aliquid.

&

con-

J'ufe
60

ncgo. Nojli cnim

te eJJe

&

necejjari vel

corpus, rcl

animum,
le te ille

vcl

mcnlem, vel aliquid aliud. At

quid tum ? Nofces Pp


facias'/

pojlca clare

&

determinate.

Quid

lue

Unus

echinus

Determinate, Indctermiiter, Ji

nate, ylt'c//////;/ inlegrum remorahitur. Aliud


ejl

quod

i5

refiduum, implora.

Aude lamen

nec enim hajlas abdifficultatibus

Jeci.

Res magna' S nov novis


ai\. rejlatvia,

&

magnis

obvallanlur.

Una,

culum, aclum
abdicationis

ejl

qu Jhabet obicem,fi vel ojjendipedcm referam, nec nie unquam li


Vis hanc ctiam explo-

20

or videbunt erronem.

rare

:
;

Placet

ai e lege ut. quia

cxtrema

efl,

extrema omnia

expeclcs a me. Prt.

s.

QUARTO TCNTATUR INCRESSUS,

&

DESPERATUR.

25

Q.|

'Sum^ ais.

Nego.
PerQi's
:

cogilo.

Nego.

ObJECTIONES SEPTIMiE.
Addis
:

)0}

quid

tu

negas ?
cogitare.

Nego
dixi
:

te ejje, te
ejl.

Ac probe

novi quid
:

feci,

cm

nihil

Omnino facinus
es,
:

injgne

uno

iclu

anipu-

taviomnia. Nihil ej: non


5

non cogitas.
confcius,

At,

te

qufo, ais
ej,

certus
ejje,

fum, mihi\fum

hc

67

mea

confcientia

me
efi,

me

cogilare.

Vel fi
fiere,

manum pedori
En

nego. Nihil

admoveas, vel fi jures & obtenon es, non cogitas, non es tibi
vites,

confcius.
lo

rmora, quam, ut probe nofcas, ut

en

pono ob
Sed vera
il la

oculos. Si vera efi


efi

hc propofitio

Nihil

efi ,

vera quoque
efi

hc

& necejjaria
Nihil
.

hc

efi , ut

Non es, non cogitas . vis. Ergo vera quoque

Non

es,

non cogitas

Nimius
i5

efi, ais, ifie

rigor. Emolliendus nonnihil.

Quia rogas,
do.

facio,

&

ullro.

Es

permitto. Cogitas

Es

res cogitans, adde, fubfiantia cogitans, adeo verbis

delelaris magnificis: gaudeo, gratulor ; at ne plura.

Vis

tamen,

& fie
ais,

ultimos colligis fpiritus:

Sum,
20

fubfiantia cogitans,

&

novi

me

exifiere

fub-

Qq

fiantiam cogitanlem,

& novi fubfiantiam exifiere cogitanlem, & habeo clarum & difiinclum fubfianti ifiius cogitant is conceptum, & tamen non novi exifiere corpus, non
novi quidquam eorum,

qu ad conceptum fubfianti
exifiit,

cor-

vore pertinent ; im corpus non


25

non res ulla cor-

porea, abdicavi omnia.

Ergo

notitia

exifienti aut exi68

fientis rei cogilantis, non pendet ex notitia exifienti\ aul


cxifientis corporis.
tia cogitans,

Ergo

ciim exifiam,
exifiat,

&

cxifiam fubfiancorpus.

&

corpus non
hc,

non

fum

Ergo

mens.
3o

Hc funl,

qu me cogunt

ut affentiar, ciim

nihil in ipfis fit non cohrens, atque ex evidentibus principiis

juxta Logic rgulas conclufum.

^04

OEUVRES DE Descartes.

Cygneam vocem ! At
amijj'^

quin anteajc loquebare, clare


illd tud

& perjpecle
feclo de te

procul abdicationc

? EJ pro-

qud querar, qui nos lue diu errare fis paffus, imo duxens per avia & invia, cm iino pajju /us ad mlas

nos polueris fijlere;ejl qud


nifi

& fuccenfeam,

atque omnino,
:

admodum

cjfes

amicus,

in te

Jlomachum crumpereni

nec enim agis ut folebas olim, candide


tibi

&

rotunde, imo ejl

quod ajjerves velut peculiari in penu, nec mecum comte

Rr

munices. Stupes. Diu

non tenebo.

En querel

caput.

Qurebas paulo ante, vix ante pajfus centuvi, quis ille ejjes, quem noras : nunc non modfcis quis illejit,fed & clarum

& dijiinclum

habes Hlius conceptum.

A ut tegebas

nonnihil,

teque ignorarejniulabas, quodcalleres maxime; aut venam


veri certique habes fubtcrraneam, quani occultas.

quam malo qurere

Ji digilum intendis in

Quanfontes, qum
i5

queri. Unde, qucefo, habes clarum illum


69

&

dijiinclum fub-

Jlanti cogitantis conceptum ? Si averbis, ab ipf re,adco ejl clara & evidens, pofulabo etiam atque etiam, cum ut

mihi conceptum tam clarum, tam dijiinclum,


das, ejus ut afpeclu reficiar,

relfemelofenillo

maxime cum ab

penc uno

vcritatem, quant vcjligamus tantis laboribus, expeclemus

Nempe,
Kr

ais,

cert fcio

me

ejfe,

me

cogitare.

me

exi-

Jlc rc J'u bjla n t ia m cogitanlcm.

formando conceptui lam arduo comparent. Scio ego quoque & probe non me cxi/lerc, me cogitare, me cxijlere fubjlantiam cogilantem. Pcrge nunc
Expecla, fi placet,
ut

me

23

demum,
Im,
tiani

Ji placet.
ais,

aclum

cfl.

Cum

cogilari

me

cxi/lcrc fub/lan-

cogitantem, formavi conceptum clarum


cogita n t is

&

di/linclum
^

J'u b/Li n t ia.'

Objectiones Septim^.

JOC

Pap! Quant fubtilis es & acutus! Ut momento pntras & pervadis omnia, qu funt & qu non funt, & qu ejje queunt & qu nequeunt ! Formas conceptum clarum & dijlincum fubjlanti cogitantis, dum concipis clare & dijlinde exijere fubjantiam cogitantem. An ergo,Ji clare
cognofcas, ut cognofcis profecio, adeo es felicis ingenii,

Rp

nullum montent exijere fine


\ceptum clarum

valle,

continua habebis con70

&

dijlincum mont is fine valle ? Sed artem

quia non novi, faclum demiror novum. Aperi, qujh,


10

&

qui clarus Jit

&

dijlinus ille conceptus, ojlende.

In prompt u

ejl, ais.

Concipio clare

&

dijlincle exiJlere
niliil

J'ubJantiam cogitantem,
J'pirituale,

&

niliil

concipio corporeum,

nihil aliud prceterea,

cogitantem.
1

Ergo conceptus

ille

Jed Jolam fubjantiam meus Jubjanti cogitanClarus


conquia

tis

clarus ej

&

dijinclus.
ac, ni fallor, capio.
eJ
ejl,

Audio
ceptus

te

tandem,

ille tuus,

quia certb cognofcis; dijinclus

nihil aliud cognofcis.

An rem
ut

digito attigi? Opinor.

Nam
me

addis
20

Illud, ais,

plane

fufficit,

affirmem me, quatcnus

ipfum novi, nihil

effe

aliud quant rem cogitantem.


clare

Abunde omnino; acji


tus clarus
in

mentem tuam

cepi,

concep-

& dijinclus fubjlanti cogitantis,

quem formas,

2 5

qud reprfenlet tibi fubfantiam exifere cogitantem, nihil attcndendo ad corpus, ad animum, ad mentem, ad quidquam aliud, fed tantitm qud exijat. Atque ita
eo
eJ,

dicis, te,

quatenus

te noji,

nihil aliud effe

qum fubjantiam
te

cogitantem, non ver corpus, non animum, non mentem,

non quid aliud


o
noJi,

adeo

ut, Ji

accurate exijeres quatenus


\

7^

effes

tanlum fubjlantia cogitans,

& prterea
me
'54

nihil.

Tibi, opinor,
uvres.

&
II.

arrides,

&

applaudis, ac putas

longo

506
ijo,

OEuvREs DE Descartes.
quo utor prtcr morem, vcrborum duclu nuvas nc-

ere,

pugnam

dcfugere, ut infradam tucim illam acicni


cjl.

declinem. At profeo alia inihi mens


illum

Vis apparalum

omnem &

triarios,

quos

in

exlrcmam dimicalioncui
ordinales, vcrbo
5

caule fer-vafti,

etfi

cuneatirn

& ferratim

iinico difflcm ? Faciavi tribus, ut

ne vel nuncius rejlef.

Rr

En primum. A

nojje

ad

ejje

non valet confcqucnlia. Hoc

meditare faltejH dies i5,

&

meditationis exlabil fruclus,

quidem non pnitendus, Ji oculos fubinde referas ad fequentem abacum. Subjantia cogitans ea cjh qu vel
ille

&

10

intelUgit, vel vult, vel dubitat, vel foninial,

vel

imagi-

natur, vel fentit

adeoque alus cogitativi,

ut inlelligcrc,

velle, itnaginari, fentire,

omnes fub ratione communi


infunt,

co-

gitationis,Jive perceptionis, Jvc confcientia\ conveniunl,

atque fubjlantiam,
tantem.
'2

cui

dicimus

ejfe

rem eogi-

,s

Subllantia cogitans

Corporea,

(ive

habens corpus,
utens
Inextenia

&

Incorporea,

five

non
iilo

haliens corpus,

illo

nec

uiens

Eitenfa

&

partibilis

&

impartibilis

Dcus

Angclus

,ft

Anima
equi

Anima
canis

Mens
Socratis

Mens
Piatonis

Rr

En Jeeundum.

Determinatc,indelerminalc. Dijlinclc. con-

fuf. Explicit, implicite. Atque illud quoque animo voiras & revolvas ad dies 5. Erit opra,' pretium, Ji luis ipfe

?5

propofitionibus fingula,
difiinguas.

ut decet, applices,

fi dividas, fi

Nec

ver facere defugerem modo, nifi vererer

Rr

tdium. En tertium.
dit.

Quod

nimis concludil, nihil conclu.

Nec mcditando lempus afiignatur. Injlat, urget Age, refer animum ad tua illa, & vide num eodem modo proa.

3o

Aprs

reflet,

non

la ligne

(i"

l'-dii.

Objection ES

Septim.*;.
ejfe fubjlantiam

^07
cogi-

grediar. Siun rcs cogiians, novi vie


tantein,

fubjantiam cogitantem exijlere,


niilla

&

tamen nondum
:

novi mentem cxijiere, imo


abdicata funt omnia
5
.

mens

cxijit

nihil

ejl,

Ergo

notifia exijlenti aut exijlcntis

fubjanti cogitanis non pendet a notitid exijlenti aut


exijientis mentis.
tans,

Ergo

crn exijfam,

&

exijam res cogi73

&

inens non

cxijlat,

non

10

Quid files? quid pedcm refers? omnem. Scquerc me nunc demum. Euge, viale animo, vetercm formam admoveo, & methodum regend rationis
anliquis omnibus, quid ajo? omnibus omnirio hominibus

fum mens; ergo corpus. Necdum ego fpcm abjeci

familiarem. Palcre, qufo, ncc gre feras: tuli ego

te.

Viam

illa

forfan aperiet, ut folet intricatis

&

defpcraiis

fi minus id prfliterit, faltem, dum nos recipimus, mcthodi illius tu, quodfit vitium, digito
in rbus.

Aut fane,

commonfirabit. Eccc igitur rem

fi tiiam in

forma.

% 9.

TUTO

FIT RECEPTUS IN VETERl FORMA.


talis efi ut

Nulla
20

res,

qu

de e dubitare pofjim an cxi-

Ss

fit, de faclo cxifiit

Omne corpus efi taie

ut

de eo dubitare pofjim an

exifiat.

Ergo nullum corpus exifiit de fado. Annon major propofitio tua efi, ut ne
Efi

vetera

revocem?

&

miner propofitio,
:

ut tua

quoque

fit conclufio.

Re-

fumo
25

igitur

Nullum corpus exifiit de fado. Ergo nullum de fado exifiens efi corpus^. Pergo : Nullum de fado exifiens efi corpus.
\Ego (ego fubfiantia cogitans) fum
a.

Ss

exifiens de

fado.

74

Non

la ligne [Edit. princeps).

508

uvres

de Descartes.

Ss

Ergo ego {ego fubjlantia cogitans) non fum corpus. Quid vullus rcnidet, in coque fe ver aperit novum ? Arridet, credo, forma. & quod forma conficitur. Al eccc rifum fardonium. Loco corpori.s pone mcnicm, & tune, bond ex forma col liges : Ergo ego [ego fubjlantia cogitans)
non fum mens.

Nul la
cxijlat,

res,

Nempc: qu ta lis
cxijlit.

efl ut

de ed du bit are pofjim an

de fado

Omnis mens ejl lalis ut de ed dubitare poffim an Ergo nul la mens exijlit de fado.

cxiflat.
10

Nu lia

mens

exijit

de fado.

Ergo nullum de fado exijlens ej mens. Nullum exijlens de fado ejl mens.

Ego

[ego fubjlantia cogitans) fum exiflens de fado.


cogitans) non
ejl,

Ergo ego[egoJ'ubJlantia Quid ergo? Forma bona


nufquam falfum
Tt
ib

fum

mens.

i5

lgitima; nufquam peccat,

conficit,

nifi

Jors ex falfo. Ergo quod


cjl,

vitium difplicel in confcqucnti, non a formaft, neceffe

fed ab aliquo maie pofito in prmiffis. Et ver an benc

pofitum putas hoc

tu peregrinationis firmamentum
talis
Jt,

20

Nulla
cxijlat

res,

qu

efl

ut de ed dubitare poffim an

aut an vera

de

fado

cxijlit,

aut vera

e/l ?

An

certum illud?

An

ita

cxploralum, ut Jirmo

&

libero
:

animo huic

poffis infijlcre? Fare,


.'

quafo, cur illud negas

liabco corpus

Haud

dubie quia dubium vidctur


ejl:

tibi.

25

.{n vcro illud


w

quoque dubium non quifquam


illius
ejl,

non liabeo cor-

pus

.-\n

qui fcienti fu omnis

&

dij'ciplin,

atque

maxime, quant

ca.'teris uti juagi-

Jlram relit imponere, fundamenlum Jlabiliat illud, quod prudenter falfum exijlimet ? Sed abunde. Max meta ultima, & errorum finis: niliil ejl quod Jperem deinceps.

3o

Objection ES Septim-e.

^-09

Quare qufito

luo

An Ju

bona Methodus philofophandi

=",

per abdicationem diibiorum omnium


expelas, ingnue, libre,

refpondeo, ut

&

citra

verborum involucra.

NOT.H.

Hucufque

R. P.

jocatus

e(l

i.^

quia in fequentibus
velle

feri agere, ac plane aliam

perfonam inducre

videtur, hic breviter ea intrim


jocis animadverti'\

ponam
?

qua; in his

Haec ejus verba


10

Olim

? Fuiinc olim"

\, Somnio

Kk

me

cogitarc,

non

cogilo'^^,

&

lalia,

facetiiv funt. perv.^

fon

quam

fumpfit digniflim. Ut

gravis quieilio
?

76

An

cogitarc latius pateat quiim fomniare"

atque argucjui.\

tuni diclum,

De

Metliodo fomniandi, &, Ut


.

bene

ratiocinclur, fomniet''
i3

Sed non puto

me

illis

iillam vol
fignificavi

minimam

dedifl'e

occafioncm, quia cxpreirc

me, durn loquebar de abdieatis, non affirmarc qud elTeni, l'ed tantummodo qud viderentur adeo ui. quierendo quid me olim ele putatlem, quiererem tantm quid mihi lune videretur me olim pulafTe. Ae
;

20

dum

dixi

me

cogitare, non inquillvi an eogitarem


illo

viirilans

an fomnians. Et miror eam ab

voeari
fuile

Mclhoduiii fumniJindi a
excitatus.
a.

qu non parum videtur

V(jir

ci-avam.

p. 4C1J,
1

I.

18, et ci-aprs \i\[Responsio

Je l'auteur des

Ob]cciioii, p. no
b.
c.

lie

id\\\on priuccps.

Non

la lit^n*.

Pape 4o3. 1.31.


Pdtze 49^.1
i5.

d.
e.
I

IbU., 1. is Page 495

810

lo

OEuvRES DE Descartes.

Ll

Ratiocinatur etiam convenienter fuae prfonie, cm,


ut quaeriim quid

me
:

antehac
:

efle

putarim, vult a

me

pnTmitti velut efFatum


olim crediderani, aut
ejfc'\

Sum aiiquid eorinn qu nie cjfc. Sum illud quod olim credidi me
5
:

Ac paulo

pofl,

ad qu?erendum an lim corpus.


Recle olim cenfui de

vult pr?emitti

hanc Cynofuram
:

Us qu pertinent ad corpus, vel


net,

Nihil ad corpus pertiinlcllexi^\

prter ea qux olim pertinere

Nam
me

dicla,

quae rationi manifefte rpugnant, apta funt ad rifum

movendum

&
etfi

manifeftum

efl

utiliter a

quceri
el-

lo

potuille, quid olim

me

e{e

credideram, atque an

fem corpus,
77

nefcirem an quidquam efTem eorum

que credi|deram, nec an bene credidifTem, ut

nempe
i5

auxilio
iftud

eorum, quce tune de novo elTem percepturus, ipfum examinarem atque, fi nihil aliud, faltem
;

addifcerem nihil a
.Mm

me

ill

via poffe inveniri.

Egregie rurfus perfonam fuam agit, narrando fa-

bellam de

ruftico'^;
ille,

nihilque in e magis ridiculum,

putando ipfam meis verbis applicarc. applicet tantm fuis. Mox enim me reprehendebat, qud non fuppofuifTem hoc elVatum Rccle olim cenfui Nihil ad corpus de Us qu pertinent ad corpus, vel
: :

qum quod

20

pertinet,

prter ea qu olim pertinere

intellexi'^.

Nunc
j3

autem hoc ipfum, quod querebatur a me diclum non fuilfe, quodque totum ex fu imaginatione eduxit, tanquam (i meum effet reprehendit, c^ cum abfurd ruflici fui ratiocinatione compart. Ego vero nunquam ncgavi rem cogitantem effe corpus, propterea
a.

b.
c.

Page 495, Page 496.


Ih.,
I.'

1.

14-16.

1.

16-18.
;7';i/.,

23.
1.

d.

Rapprocher

16-1S.

ci p.

497.

1.

19-20.

Objectiones Septim^.

ni

qud fiippofuerim me olim de natur corporis rede cenfuiffe, fed propterea qud hoc nomine corpus non iitendo, nifi ad rem mihi fatis notam, nempe fubftanliam extenfam lignificandam, agnoverim rem cogi5

lantem ab e
Cogita,
dcn.s. ais.

differrc.

Elcganti jam fepius didcc, quse hic repetuntur,

Nn

Nego, fomnias^;

S:,

Ce'tum. addis,

&
in

eviejl,
|

Nego,J'omnias; Vidctiir dumlctxat, apparet, non

&c.^^ hoc
10

nomine fahem rifum movent, qud

eo

'8

qui feri ageret efl'ent inepta.

Ne ver tyrones

forte

hic errent, putantes dubitanii vigiletne an fomniet,


nihil aliud pol'e elle

certum

&

evidens, fed tantm

videri, aut apparere, velim ut

recordentur ejus quod


id

anie notatum
i5

cil

(ad F)',

nempe

quod

clare perci-

pitiir,

quocunquc demum percipiatur, verum eilc, non autcm videri, aut apparere verum dumtaxat. Etfi
a

prol'cclo

pauci

lint,

qui

rcde diftinguant inter


il

id,

quod rvera
quia pauci
o
afliicti.

percipitur,
chiris ac

id

quod

percipi

putatur,

diftinclis

perceptionibus (unt

Hue uiquc Ador


lii

nofter nullius

iiiiagincm nobis exhibuit, fed


libi

memorandi pncexiguos tantm obife

C)o

ces

propofuit, in quos ubi aliquandiu gefticuhitus


cecinit receptui,
'^

efl, (laiini
25

c^ in

aliam partem
in

verni. Hic

piinnim incipit ingens certamcn,

conhoflem

(u (eeiia dignilimum,
lis

nempe
latis

quidem
Page
IbU..

aliis vilbilcm, Icd


>1,

umbram meam, nulquam ex proprio fuo cein

rebro cduxit,
a
b

ne non

vana viderctur, ex ipfo

4'^8.
1.

1.

4-?.

11-14.
I.

Page 461, Page 409.

17.
.;.

1.

c 1

uvres

de Descartes.

Nihilo conflavit.

Seri ver in ipfam certat, arguin

mentatur, fudat, facit inducias, Logicam


vocat, inftaurat

auxilium

tinat^ Et

pugnam, fingula excutit, librat, truquia tam valentis adverfarii idus clypeo non
5

'9

audet excipere, corpore ipfos dclint, diflinguit, & denique per diverticula, Determinat & in\determinat^,
fugiens evadit. Cujus fane rei fpedaculum
;

eft

perju-

cundum prsefertim tanti diffidii caufa intelligatur. Nempe cm in meis fcriptis forte legiflet, quas vefi

ras opiniones,

antequam

feri

philofophemur, habea-

'o

mus, eas tam multis aliis, vel falfis, vel faltem dubiis effe permiflas, ut, ad illas ab his fecernendas, opti-

mum

fit

omnes

initio rejicere, five nihil

plane ex

iis

non abdicare, ut poftea commodius


fint.

quae verse fuerant,


i5

agnofci, vel novae inveniri, ac folae verae admitti pof-

Quod

plane idem

eft,

ac

fi

dixiffem, ad

cavendum,

ne in caniftro vel corbe pomis pleno aliqua corrupta haberentur, principio omnia elfe effundenda, nihil-

que prorfus in eo relinquendum, & deinde ea fola, vel refumenda, vel aliunde alfumenda, in quibustiullum vitium elfe cognofceretur. At ille rem tam altae fpeculationis non capiens, vel certe, ut fit, fimulans fe non capere, miratus eft pnecipue quod diceretur Nihil non efle abdicandum , ac diu multumque de
ifto

20

Nihilo cogitando,

fie

illud

cerebro fuo

infixit,

ut

25

Pp

quamvis nunc in ipfum ficpe prlietur, non facile tamen eo fe poflii liberare. Poft lam fccundum prix^lium, opinione vidoriae elatus, novum hoftem laceflii, quem quidem rurfus putat
a

Pape 5oo,
fbiJ
.

I.

^627.
1.

1.

^-0-3

Objectiones Septim^.
effe

C I I

ea enim perptue ejus phantafiae obverfatur, fed nunc ipfam ex nova materi compo|

umbram meam,
nempe ex

80

Novi me exijere ; quro quis Jim, &c.^. Et, quia haec minus ip nota eft qum praecedens, cautius aggreditur, & eminus dumtaxat. Primum telum, quod jacit, hoc eft Cur quris,J noji^ ? Quod quia putat ab hofte excipi hoc umbone Novi me ejje, non novi quis Jim, ftatim hanc longiorem haftam intorquet Unde agnojces quis fis, nifi ab iis, qu
nit,

verbis

10

qu olim noji dubiis fcatent, & abdicata funt Ergo ab iis qu nondum fois, Joies ver pojlea. Quo idu miferabilem umbram
aut noji olim, aut olimjcies?
iis,
.

Non ab

valde

commotam
:

ac prope proftratam audire fe putat

i5

Nondum novi ijia exijhre. Tuncque, exclamantem iram fuam in mifericordiam mutans, eam folatur his
verbis
:

Spera bene, cognojces aliquando.

Ad

quse ipfam
:

voce querul

&

fupplici

fie

refpondentem inducit
eft

Quidjaciam
decet
ao
:

interea ? Ille ver imperiofe, ut

vidorem
mife-

Expelabis, inquit.

Verumtamen, quia

ricors,

non diu patitur ancipitem,


:

fed rurfus fugiens

ad diverticula Detcrminate, indeterminate ; clare, confuje", quia neminem ibi fe infequentem videt, folus triumphat. Quse profedo omnia eximia funt, in eo gnre facetiarum, quod petitur ab inexpedat
25

ftultitise

fimulatione in viro cujus


fapientise

vultus

&

veftitus

multum
hoc

si

gravitatifque promittebant.

Sed, ut

clarius pateat, confiderandus eft

Ador

nofter tan-

quam
a.

vir gravis

& dodus,

qui, ad

impugnandam eam

Page 5oi,
Ibidem,
1.

1.

17.
et suiv.

b.
c.

29
1.

Page 5o2,
uvres.

14.
II.
6.S

14

OEuvREs DE Descartes.
quaerend?e veritatis, quae jubet ut, rejeclis

Methodum
omnibus
exiflenticX',

incertis,

incipiamus a cognitione proprise

atque inde progrcdiamur ad examen na-

turae noftr?c, five ejus rei

quam jam

exiftere cognof-

cimus, probare conatur pcr hanc viam


ratione

nuUum

adi-

tum patere ad ulteriorem cognitionem, hacque


:

utitur

Cm

noveris tantiun
ils

te ejje,

non auiem quis Js,

non potes hoc difcere ah


abdicavcris; ergo ab
lis

qu olim noji, cm omnia qu nonduni fcis. Ad quae vel


lo

puer triennis poiet refpondere, nihil obflare quominus difceret ab iis quae olim noverat, quia, etfi fuiffent abdicata,

fumi poftea,
etfi

cm dubia erant, poterant tamen recm vera eie conflaret; ac praeterea,


difci nihil pofTe

concederctur

ab olim cognitis,
noverat, fed
i5

faltem altcram viam, per ea quae


lUidio
tere.

nondum

& animadvcrfione effet


Scd hc nofler
conccdit

cogniturus, omnino pa-

fingit fibi

adverfarium, qui non

modo priorem viam


ijla cxijere.

eff'e

occlufam, fed etiam


:

qui nlteram ipfemet claudit hoc verbulo

Non

novi
20

Tanquam

fi

nova

exiftentiae cognitio nulla


fi

poffel acquiri, ac
effentiae
82
j

tanquam

ejus ignoratio

omnem
qum
verba;

cognitionem impediret.
infulfum. Sed
ficri

Quod

fane

efl

maxime

nempe

alludit ad

mea

fcripfi

enim,

non

poffe ut ea,

quam jam habeo,


25

quam novi exiftere, pendeat a notiti ejus, quod exiflere nondum novi". Atque hoc, quod tantm
notitia rei,
dixi

de praefenti, ridicule transfert ad futurum, eac


fi,

dem ratione qui nondum


cludcrct nos
a.

quia jam non polfumus videre


videre ipfos poffe.
i.

illos,

nati funt, fed

hoc anno nafcentur, con-

nunquam
I.

Nam

fane

Page 27,

1.

29, p. 28,

Objectioxks
pcrfpicuiim
eft, rei, qiirc

Septfm.'f:.

cognofcitur ut exiftens, no-

titiam illam, quee

jam habetiir, non pendere a noliti quia ejus, quod nondiim cognofcitur ut exiftcns hoc ipfo qud aliquid percipiatur ut pcrtinens ad rem exiflcntem, neccfl'ario etiam pcrcipitur exiftcrc. Sed longe aliud cfl de futuro, quia niliil obflat quominus
;

quam novi epciflerc, augeatur aliis rbus, quas exiftere nondum novi, led tum demum fum cogniturus, cm cas ad ipfam pertinere percinotitia ejus lei,
10

piam. Pergit ver inquicns


quando"; ac deinde
:

Spcra benc, cognofces

ali-

Te diu non paliar jncipitcm. Quibus verbis jubet nos a fe expedare, vel ut demonllret per viam propofitam ad nullam ulteriorcm cognitio-

nem
i5

polTe devenir]; vel certc,


q{{q.

fi

fupponat illam ab adeffet

verfario

occlufam (quod tamen

incptum),
:

ut aliquam aliam aperiat. Sed

tantummodo fubjungit
confiifc,

NoJJi quisfis indclcr\ininalc

&

non autcni dctcreft,

83

minatc

&

clarc.

Ex quibus verbis nihil proclivius

qum
20

ut concludamus, nobis crgo viam patere ad ul-

teriorem cognitionem, quia meditando

&

advertendo

poilumus efficere, ut id quod indeterminate ac confufe dumtaxat cognofcimus, clare ac determinate pofl:-

modum
-i5

percipiamus. Sed nihilominus


e[]'e

ille

concludit,

verba Determinate, indeterminate,

echinum quod nos


iter
ei'e

fculum pojjit remorart, atque ideo aliud

que-

rendum. Qiiibus omnibus


ineptitudinem

nihil

aptius, ad

fummam

&

imbecillitatem ingenii proprii fimu-

landam, excogitari ab eo potuille mihi videtur. Sum, ais. Nego. Pergia cogilo. Nego 6c^\

6,

Qq

a.

Page 5o2,
Ibid.,
1.

1.

puis

].

8, 9-11, 14-15.

b.

26-20, puis

p.

5o?,

1.

3.

516

OEuvREs DE Descartes.

Hc rurfus prseliatur in priorem umbram, putanfque fe flatim in primo congreflu ipfam obtruncaffe, gloriabundus exclamt Omnino facinus infigne, uno ilu
:

amputavi omnia. Sed quia haec umbra ab ejus cerebro vitam habet, nec nifi fimul cum illo mori poteft, etiam

obtruncata
rt fe
effe,

revivifcit. Et
fe

manum pedori admovens jucogitare. Quo novo precandi gnre


illi

mollitus, veniam

vivendi concedit, ac multa,

fpiri-

tibus ultimis colledis% ineptiffime garriendi, quae ipfc

non
84

rfutt, fed potis amicitiam


tranfit.
:

cum

ill

contrahit,

10

atque ad alias delicias


Rr

Primo
clariim

fie

ipfam objurgat

Qiirebas paulo \antc,vix

ante pajfus centum,

qu

ejfes

nunc non

t?iodfcis, fcd
.

&
i5

& dijinlum

habes

ill,ius

conccptum^ Deinde rofingit illum fibi oftendi

gat conceptum tam clarum, tam dijlinutn, fibi o/cndi,


ejus ut afpelu reficiatui-"
.

Tum
ejje,

in his verbis

Certfcio

me

me

cogilare,

fubjantiam cogitantem ;

aum

ejl'^.

me cxificre Quse non fufficere

probat hoc exemplo

Cognofcis etiam nullum montem

exijiere fine valle, ergo habes


uii

conceptum clarum
fie

&

dijlin:

20

montis fine valle".

Idemque

interpretatur
;

Cla-

rus efi conceptus


efiy

ille tuus,

quia cert cognofcis


.

difiinclus
cla-

quia nihil aliud cognofcis ..

Atque adco conceptus


in eo
efi,

rus
tibi

&

difiinlus,

qucm formas,

qudrepr<vfente
a5

fubfiantiam exifiere cogitantem, nihil attendendo ad

corpus,

ad animum, ad mcntcm, ad quicquam


1.

aliud,

fed

a.

b.

Page 5o3, Page 504,


I.

i8

et suiv.

1.

10-12.

c. Ibid.,

19-20.

d. Ibid.,
e.

1.

22

et
1.

28.

Page 5o5,

6-8,

Orjectiones

Septim.t:.

517
rc-

tanlmqud cxij}al\ Pollrem, llratioticos animos

fumcndo, pulat

fe ibi viderc

magnum

appciralum, iria-

riofquc cuneattm ac ferrati'm

ordini.jtos^,

quos omncs

novus Pyrgopoliniccs
5

difflat ipiritu,

Qiiafi ventus folia, aui panicula tedoria*^,

&

ila ul
:

ne vcl nunlius rc/lcl

Primo

flalu cmillit haec

vcrba

no[Je ad

elfe

non valel confequenla'^^ fimulque

ollcniat, indar

vcxilli,

abacum quenidam

in

llanliam cogilanicm pro arbitrio defciipfit.


'o

quo lubSecundo
nimis

ss

HaiLi cmillit ha:c


confiije.

Determinale, indelerminale. Di/lincle,


:

Explicite, implieilc". Teriio ha:c


nihil eoncludil'
.

Quod

concludil,

Hocquc ullimum

ita expli-

cal

Novi me exiJJere Jubjhntiam cogitanlem, & tamen nondum novi mcnlem cxi/Icre. Ergo nolilia exijcnti
:

'5

mex

non pendet a noliti cxiJJentis menlis.

exi/am,

&

mens non

exi/Ialy
filci,

Ergo ciim non fum mens. Ergo corpus^.


refcrt,

Quibus

audiiis, illa

pcdcm

animum

dc-

fpondcl, ac fc capiivam duci ab co paiitur in trium-

20

phum. Ubi mulia immoiiali rifu digna pon'cm oflendcre; fcd malo parccie Acl;oris toga;, ac ciiam mcum efle non pulo de rcbus lam Icvibus diu ridcre. Quapropter hic ca tanlm noiabo, quiT a veriiaie alina

cm fini, forl tamen ab quam a me concelTa, fi de


24 Apres taccrein, non
a.

aliquibus credcreniur tanipfis

plane taccrcm.
priiueys,,

la ligne {dit.

b.

Page 5o5, Page 5o6, Page 5o6,


IbiJ.,
/&/</.,
1.

1.

i6 et
3-5.
I,

1.

23.

1.

c.

Plavte, Mil.,
1.

I,

17. Il faut lire

aul paniculam iccloriam.

d.
f.
f.

7.

23-24.

1.28.
1-7.

p.

Page 507,1.

)i8
In primis

OEuvRES DE Descartes.

nego eum jufte qucri. qiuifi dixilTem me hahere clarum & diftindum mci conceptum, priu(quam fufficienter explicuifTem qu ratione habeatur,
atque, ut
ait,

cm

vix anie paffus centum qufivijjcin

quis ejfem''.

Nam,

inter ifla duo, recenfui

omnes pro-

prietates rei cogitantis,

nempe qud
;

intelligat, velit,

imaginetur, recordetur, fentiat &c.


alias proprietates
86
I

itcmque omnes

vulgo notas, quai ad ejus conceptum

non pertinent, ut unas ab aliis diflinguerem, quod folum poil fublata prjudicia potuit optari. Sed faleor illos, qui pr^ejudicia non exuunt, non facile ullius unquam rei clarum & diftinclum conceptum habere manilellum enim cft eos conceptus, quos in pofTe pueriti habuimus, claros & diftindos non fuille; ac
:

lo

proinde ab

ipfis,

nili

fuerint depofiti, alios,

quof-

i5

cunque poflea acquirimus, obfcuros reddi

Cm
etiam

itaque vult

libi

oflendi clarum ijlum

& &

confufos.
di/linclitm

conceptum ejus ut afpcclu refciatur^, nugas agit; ut

cm me
:

inducit illum

fibi

oftcndentem

in his
20

verbis

Certdfcio

nugas refutarc montem cxijierc

me ejfe (Sv^. Cm ver vult eas ipfas hoc exemplo Cert etiam J'ci's nullum
:

fine vallc; ergo habes conceptum clarum

&

dijlinclum

mentis fine vallc^ fophifmate fe ipfum


:

fallit.

clare
valle,

Nam ex antecedentibus tantm fequitur Ergo & dijinlc percipis nullum montem exijhrc fine
non autem cm nuUus
Habcs conceptum montis fine valle, lit, non dbet habcri, ut percipiatur
:

2 5

quia,

nullum montem
a.

eic

fine valle.

Sed nempe

eft

adeo

Page 504,
1.
1.

1.

10.

b. Ibid.,
c. Ibid.,

19-20.
22.

d.

Page 5o5, 1.6-8

Objectiones SePTIM/E.
felicis ingenii, ut

)I9

ipfafmet

illas ineptias,

quas

finxit,

non

poiit fine

novis ineptiis refutare.

Cm
tanlem,
5

ver

ait poflea, rnc concipcrc fiihjlantiam cogi-

& nihil concipcre coj'porcum,

nihil fpirituale &c.

",

de corporeo conccdo, quia prius cxplicueram quid per

nomen
id

corporis vel rei|Corpore3e intelligerem


efl

nempe

87

tantm quod

extenfum,
aliis

five in

cujus conceptu

extenfio continetur.
crafle affingit, ut
10

Quod autem
res cogitans,

addit de fpirituali,

&

pluribus in locis, ubi

me

in-

ducit dicentem

Sum
nifi

nec aninius, nec mens^, &c.

gitante negare,

ea

cogitationem contineri
vel de
i5

Non in quorum conceptu nullam fcio, quod me fcire de animo


nec cogitavi.
ineatii

fed non fuvi corpus, poiTum enim de re co-

mente nunquam

fcripfi

Cmque
ac

poflea d\cit fc recle capere

mentem,

me putare

clariun ejje conceptum vieuin, quia cert co-

gnafco,

&

dijUnClum, quia nihil aliud agnofco'^, fe ipfum


ell

valde tardi ingenii effe fingit. Aliud enim


cipere, ac cert fcire,
ao

clare per-

cm

multa, non tantim ex fide

divin, fed etiam quia prius ea clare perfpeximus,

jam
;

cert fciamus, quce

tamen non clar jam percipimus & aliarum rerum cognitio minime impedit quominus ea,quam habemus alicujus rei,fit diflinda; nec ullum, vel minimum, verbum unquam fcripfi, ex quo taies
aft'ania;

25

deduci polTcnt.
eflatum ejus
:

F'ra.'terea

noJJ'e

ad

ejfe

non valet con-

point d'iilinca

[cdit. priiiceps).

i-|,

25, iiiciue rciiiarijiie.

a.

Page 5o5,
1.

1.

i-i3.

b.

Ibhi., I.27-2S.

c. Jbiii.,

16-18.

^20

uvres

de Descartes.
Etfi

fequentia^, eft plane falfum.

enim, ex eo qud

nofcamus alicujus
exifte'e
88
;

rei effentiam,

non fequatur
ut

illam

nec ex eo qud putemus nos aliquid cognoffi

cere, fequatur illud efle,

fieri poffit

fallamur

omnino tamen plane fieri non


nifi

a no/fe ad ejfe valet confequentia, quia


poteft, ut
fit

rvera ipfa
fi

aliquam rem cognofcamus, prout illam cognofcimus nempe


:

vel exiftens,

eam
fi

exiftere percipimus, vel hujus aut


fit

illius naturae,

tantm ejus natura nobis


eft,

nota.
o

Falfum etiam
tantem

aut faltem ab
ut habet in

illo

abfque ull vel


cogi-

minim ratione affirmatum, aliquam fubjantiam


eJfe

partibilem

^,

illo

abaco, in quo

diverfas fubftantise

tanquam ab oraculo aliquo edodus, proponit. NuUam enim pofTucogitantis fpecies,


cogitationis extenfionem aut partibilitatem ini5

mus

omnino eft abfurdum id verbo affirmare ut verum, quod nec a Deo eft revelatum, nec afifequimur intelledu. Atque hc tacere non pofiTum opiniotelligere, ac

nem

iftam, de partibilitate fubftantiae cogitantis, peri-

culofiflimam ac religioni Chriftianae


:

qum maxime

20

quia, quamdiu quis illam adverfantem mihi videri admittet, realem humanae animse a corpore diftindio-

nem nunquam

vi rationis

agnofcet.
Dijlincle, confufc.

Verba Determinate, indeterminate.


Explicite, implicite"^

cm

fola, ut hc,
;

ponuntur, nul-

25

lum plane habent fenfum nec aliud funt qum ofiutia;, quibus videtur Author nofter velle difcipulis fuis
9 point d'alina
a.

[dit.

priuceps).

23 tnme remarque.

Page 5o6,
Ibid.,
1.
1.

1.

7.

b.
c.

20.

Ibid.,

23-24.

Objegtiones Septim.e.
perfuadere,

^2
fe

cm

nihil boni

habet quod dicat,

tamen

aliquid boni cogitare.

Aliud etiam ejus effatum


\nihil concluait
5

Quod

nimis concluait,

% non

fine diftinclione

dbet admitti.

89

Nam
plius

fi

per verbum nimis intelligat tantm aliquid amid

10

quod quaerebatur, ut cm infra'' reprehendit argumenta quibus exiftentiam Dei demonftravi, ob id qu6d putet per illa plus concludi qum leges prudentise exigant, aut quifquam mortalium dcpofcat, plane falfum eft & ineptum, quia, quo plus concluditur, modo rede concludatur, tanto melius eft, nec
ullae

qum

unquam

prudentise leges huic rei pofTunt adver-

fari. Si

ver intelligat per verbum nimis non fimpli-

citer aliquid
i5

amplius qum quaerebatur, fed aliquid


fit

quod

fine controverfi

falfum, tune

quidem

eft

vc-

rum
2o
)i

fed plane errt R. P.,

cm

taie
:

quid mihi

affin-

gere conatur.

enim ita fcripfi Notitia eorum qua} novi exiftere, non pendet a notiti eorum quai

Cm

nondum novi; atqui novi rem cogitantem exiftere, ac nondum novi corpus exiftere; ergo noexiftere
titia rei

nihil

mit
tent
25

non pendet a notiticorporis'' , nimis & nihil non rede conclufi. Cm ver aflTuNovi rem cogitantem exijiere, ac nondum novi mencogitantis

exijiere,

imo nulla mens

exijlit,

nihil

ejl,

abdicata

funt omnia'\

rem plane nugatoriam ac falfam allumit. Non enim pol'um quidquam affirmare aut negare de
2

point d'alina

{cdil.

princeps).

a.

Page 5o6,
Respons.

1.

28-29.

b.
c.

(p.

100 de

l'dit.

princeps).
1.

Cf. Mdit. II, ci-avant, p. 27,

28

et suiv.

d.

Page 5o7,

1.

1-4.

uvres. H.

66

^22

OEuVRES DE DeSCARTES.
nifi

mente,
90

fciam quid per hoc


|

nomen Mens

inielli-

gam; nihilque poium intelligere, ex iis qu3e pcr illud folent intelligi, in quo noncontincaturcogitatio. Adeo ut repugnet, ut quis cognofcat rem cogitantem exiflere, ac non cognofcat mentem, five aliquid ejus quod fignificatur nomine mentis, exiflere. Quodquc fubjungit Imo nulla mens exijlit, nihil ejl, abdicata funt omnia, tam abfurdum eft, ut refponfionem non mereatur. Cm enim poft abdicationem agnita fit exiflentia rei
:

cogitantis, agnita fimul eft exiftentia mentis (faltem

lo

quatenus hoc nomine res cogitans proinde amplius eft abdicata.

fignificatur),

nec

Cm
tollit

denique, ufurus fyllogifmo in forma, id exrationis'\

tanquam Methodum aliquam regend

quam meae opponat,

videtur velle perfuadere,

me

fyl-

i5

logifmorum formas non probare, ac proinde Methodum aliquam a ratione valde alienam habere. Hoc autem falfum efl'e fatis patet ex meis fcriptis, in quibus

nunquam non
poftulavit.
Ss

ufus

fum

fyllogifmis,

cm

locus id
2o

Hc^

aff'ert

fyllogifmum ex

falfis prccmiflis,
<!i:

quas

pernego. meas efte affirmt, ego ver nego quantum ad hanc majorem Nulla res, qu talis
:

Nam
eft ut

de e dubitare poffim an

exijlat,

defaclo

cxiJlit ^,ta.m

ab-

furda
a

eft,

ut

non verear ne

ullis

perfuadere

poffit

eam

2 5

fK

profedam, nifi quibus un perfuadcat me rationis compotcm non efte. Nec pofl'um fatis mirari quo confilio, qu fide, qu fpe, qu confidcnti id

me

efte

12 tton la ligiie {dit. priuceps).


a.

Page 307,

1.

10.

b. Ibid.,\. 18.

Objection ES Septim.c.
fufceperit.

52

prima Meditatione, in qu nondum de ull veritate ftatiiend, fed tantiimmodo de prsejudiciis tollendis agebam, poftquam oflendi eas opiniones quibus credendis quammaxime fueram
in
,

Nempe

alTuetus, in diibium poflc revocari, ac proindc ab

iis,

to

non minus qum ab aperte falfis, affenlionem effe cohibendam, ne quo mihi in veritate qiierend impedimento cfTc poffent, addidi ha;}c vcrba Sed nondiim fatis cil hoc advcrtilTc; curandum cil: ut recorder. Ainduc enim recurrunt confuetse opiniones, occupantque credulitatcm meam, tanquam longo ufu &
:

))

))

familiaritatis jure fibi devincl:am, fere etiam


vito;

me

in-


i5

nec

unquam

iis

alTentiri c^ confidere defuef-

cam, quamdiu
rvera,

taies

nempe

aliquo

fupponam quales funt quidem modo dulv'as, ut jam


cfle

jam oftenfum eft, fed niiiilominus valde probabiles, & quas multo magis rationi confentaneum fit credcrc qum negare. Quapropter, ut opinor, non
maie agam, li, voliintale plane in contrarium verf, me ipfum fallam, illafque nViC[ui\nd'm omni no fa Ifas imaginariafquc ejfe fingam, donec tandem, velut quatis utrimque prsejudiciorum ponderibus, nulla amplius prava confuetudo judicium meum a red rerum
perceptione detorqueat\)) Ex quibus Author nofter
opiniones aliquo
|

20

25

elegit haec verba, ca^teris rejedis,


92

modo dubias
omnino

, roliintale

plane

in

contrarium verf

fingam . Ac prseterea in locum verbi fingam fubllituit ponam, credam, & ita credam ut contrarium ejus quod dubium ejl pro
falfas imaginariafque cffe
3o

vcro affirmem. Voluitque


a.

hoc

effe

tanquam effatum

five

Ci-avant, p. 22,

1.

3-i8.

524

OEuvRES DE Descartes.

regulam certam qu femper uterer, non ad praejudicia tollcnda, fed ad fundamenta Metaphyficse fumme certae & accuratse flatuenda. Primo tamen cunclanter tantm & per ambages hoc propofuit, nempe in . 2
&.
}

primse fuae Qu3eilionis\

Quin &in
fe

illo g.,

poft2

quam
}

fuppofuit ex
facere
^,

ift

rgula

debere credere,
ita

&

non

quserit an

continuo illud

dcbeat

crcderc, ut fibi perfuadeat aliter habere fc non poJfe^\

Ad
10

quod abfurdiffimum qusefitum inducit me, pofl aliquot ambages & verba fuperflua, fie denique refpondentem Nec pones, nec negabis; neutro uteris, utrumque lia:

bebis velut falfum"


tributis,

Ex quibus verbis, mihi ab


eft

illo ipfo

plane manifeftum

eum rede fcivilTe, me ut


i5

93

verum non credere contrarium ejus quod dubium eft, ac neminem ex me fententi eo uti pofte pro majore propofitione alicujus fyllogifmi ex quo certa conclufio expedetur, contradidoria enim funt, nec ponere nec negare, neutro uti,atque unum ex iis ut verum affirmare, atque eo uti. Sed fenfim poftea eorum, quse tanquam mea retulerat, oblitus, non modo contrarium affirmavit, fed & tam fsepe inculcavit, ut fere
hoc

20

unum
illa

in tot fu differtatione reprehendat,

&

duodecim peccata, qusc deinceps ad finem ufque mihi affingit"*, ex hoc uno componat. Unde profedo, tum hc, ubi hanc majorem Nulla res qu talis eft ut de e dubilare pojjiin an exijat, defao
:

omnia

25

24 non
a.

la ligne [cdit. princeps).

b.

Page 456, 1. 7, et Page 458,1.4-5.


1.

p.

458,

1.

i.

c. Ibid.,

28-29.

d.

Voir

la

Responsio ci-aprs

(p. 527,

i5)

Objectiones
exijit,

Septim.:.
aliis

^25
in locis

meam

effe affirmt,

tum
nifi

omnibus

ubi quid taie mihi tribuit,

prorfus ignorem quid

verbum mentiri
tiri, five
5

fignificet,

illum inexcufabiliter

men-

contra

mentem & confcientiam

loqui, eviden-

tiffimedemonftratur. Etquamvis

admodum

invitustam

inhonefto verbo utar, exigit tamen hoc a


veritatis,

me

defenfio

quam

non
10

erubefcit,

quod ille tam aperte facere ego faltem nomine proprio vocare non
fufcepi, ut

recufem.
agat,

Cmque in toto hoc fcripto nihil aliud fere qum ut hoc idem ineptiffimum mendacium,

modis exprelTum, ledori perfuadeat & inculcet, non video ipfum aliter poiTe excufari, qum quia forte tam fpe idem affirmavit, ut paulatim fibi ipfi perfuaferit efle verum, nec amplis pro menfexcentis variis
r5

dacio fuo cognofcat.

Quantum deinde ad minorem

Omne
vel
:

corpus

ej taie, ut

de eo dubitare pojfim an exijat^, de e dubitare pojfim an


intelligajtur, ut
falfa,
94

Omnis mens
Il

eJ talis, ut

exijal,

de quovis tempore indefinite

ad ejus conclufionem dbet intelligi,eftquoque


20

&

nego

meam

efle.

Nam

ftatim poft initia fecundse

Meditationis, ubi cert perfpexi


ftere, quae res

rem cogitantem

exi-

cogitans ex vulgari ufu mens appella-

25

non amplis dubitare potui quin mens exifteret; ut etiam poft fextam Meditationem, in qu corporis exiftentiam cognovi, non amplis de ipf potui dubitur,

tare.

Qum

ftupendi ver ingenii

eft

author nofter,
falfa fequere-

qui duas falfas prmiflas tam artificiofe potuit excogitare, ut ex


iis,

in

bon forma, conclufio

tur!
a.

Sed non intelligo cur hc mihi rifum fardonium^


Page 507, Page 5o8,
1. 1.

20, et p. 5o8,
4.

I.

9.

b.

26

OEuvREs DE Descartes.

adfcribat,

cm

laetiti

caufam dumtaxat, non quidem


folidae, in ejus Differta-

permagnac, fed certe verae ac


tione repererim
:

dendo, quse

nempe qud ille, multa ibi reprehennon mea funt, fed a fe mihi affida, clare
5

oftendat fe niillum non moviffe lapidem, ut aliquid

reprehenfione dignum inveniret in mais fcriptis,

&

Tt

omnino inveniffe. At certe, illum non ex animo hadenus rifile, fatis dclarant, tum feria objurgatio qu hanc partem concludit'', tum maxime fequentes ejus refponfioncs, in quibus non modo triflis & feverus, fed etiam profedo
tamen
nihil
efl crudelis^.

lo

Nam cm
j

nullas odii habeat caufas, ni-

hilque invenerit reprehendendum, pr<Tter illud


95

unum
\

abfurdum, quod mihi prudens

&

fciens affinxit, quod5

que paulo ante non potui honeftis qum mendacium ejus nominare quia tamen putat fe jam illud ledori
:

fuo plane perfuafilTe (non quidem


confidenti, quac, in viro pietatem

vi

rationum, utpote
Chri-

quas nullas habet; fed primo admirabili affirmandi

& charitatem
0^

flianam peculiariter profeffo, tanta,


dore, de re falf efle poffe

tam

fine
;

puac

20

nunquam putatur

deinde pertinaci
fsepe
fit

&

frequenti ejufdem repctitione,qui\

ut, ex

confuetudine audiendi etiam res quas

confuetudinem cas pro veris habendi acquiramus atque hae du machinas apud plebcm, illofque omnes qui res accurate non examinant, omni pondre rationum potentiores efle folent), nunc vido fuperbe infultat, & me tanquam puerum gravis Pa^dagogus objurgat, pluriumquc pcccatorum reum facit
falfas fcimus,
:

23

a.

Page 5o8,

1.

19 et suiv.

b. Ci-aprcs, p.

527

et suiv.

Objection ES Septim^e.
in fequentibus 12 refponfionibus,

^27
in

qum
(ed,

Decalogo
quia

praecepta habeantur. Excufandus

tamen
;

eft R. P.,

non amplis apud poti duas tantm


5

fe effe videtur

cm plufculum
videre, tante

res pro

un foleant

ille

charitatis zelo turbatus efl, ut in unico contra

mentem &confcientiam propriam

diclo fuo
nifi

duodecim

peccata mihi tribuenda inveniat. Qiut,

me

aperte

ac citra verborum involucra hc loqui puderet, non

deberem
10

aliter

qum

convitia

S:

calumnias vocare

96
;

jam puto meas efle vices jocandi, hallucinationes tantm dicam, & vclim ut Leclor animadvertat, ne minimum quidem verbum ab ipfo contra me in fequentibus haberi, in quo non fit hallucinatus.
fed, quia

Responsio".

i5

Refp.

I.

Peccat Met ho Jus circa principia.

Nempe
innata
;

nul la habct,
tates, ut

&

infinia habet.

Ac cter quidem facul-

ex certis educant certa, clara, evidentia


:

&

fibi ponunt principia

Totum

eft

fu parte majus

ex

nihilo nihil
20

fit,

hunl fcfe

in

& fexcenia id genus, quitus fubnixa evealtum & ad veritatem tutd contenduni. Hc
unum principia
refera;

verfecus, ut faciat aliquid, non ex aliquo,fed ex nihilo,

amputt, abdicat, ejurat omnia ad

ac voluntate plane in contrariutn verfa, ne vidcatur alis

25

omnibus carere, fingit & aptat fibi e cer, ac principia ponit nova veterum plane contraria. Atque eo paclo vetera
exuit prjudicia, uL induat nova; certa deponit, ut ajfu-

mat dubia
a.

alas fibi aptat,

fed cereas; fubvchit fefe


p.

in

Rcponsc

la 2

Question, ci-avant,

466,

1.

17.

^28

uvres

de Descartes.

altum, at ut cadat ; denique ex nihilo molitur aliquid. ut


faciat nihil.
V)
j

Refp.

2.

Pcccat Mcthodus circa tncdia.


toi lit vetera,

Scmyc

nulla

habet,

dum

nec adhibet nova. Rcliqiuv dlf-

ciplin formas habent logicas,

& fyllogifjnos, &

niodos

argumcntorum
facile

certos,

quorum

dulu, relut Ariadnofilo,

ex labyrinthis expdiant fefe,

&

res involutas exir.'cent

&

tui.

Hc ver

contra formam veterem dclurpal,

dum novo

pallct metu, quetn Jibi a Genio fingit,

dum
lo
il la

veretur ut ne fomniet,

dum

dubitat an deliret. Propane


fil

fyllogifmum. Pallebit ad majorem, quxcunque


tandem. Forte,
ait,

Quid ver ad minoreni ? Trepidabit, dubiam dicel. Quid fi fomniem ? Quoties fomnianti vifa funt certa & clara, qu pojl fiunnium falfa comperta funt? Quid denique faciet ad conclufionem ? Omnes omnino velut laqueos & pedicas fugitabit. Annon deliri, & pueri, & ameutes prcvclarc fe credunt ratiocinari, ciim omni mente & judicio dcficiantur? Quid fi mihi idem contingat modo? Quid, /? fucum faciat & offucias Genius? Malus e/l ; necdum Dcum novi exifiere, & ab eo deceptorem coerceri. Quid hic facias?
decipit.

Genius me

i5

Quidciim dicet,.& obfiinato animo, confcquentiam dubiam


effe, nif
98

antea cert fcias,


\

te

nec fomniare, nec defipere,


eo

fed
bit

effe

Deum,

& veracem

Deum, & ab
Idem
efi

Gcnium malum
liujus

liaberi in vinculis?

Quid, ciim fyllogifmi

rpudia-

^5

materiam

& formam ?

dicere aliquid in rei

alicujus natur five conceptu contineri, ac dicere ipfum

de e re

effe

verum. Atqui exificntia &c.


:

Quid

alia id

genus?
fciam,

Qu fi urgeas Expecla, dicet, quoad efe Deum & Genium videani ligatum. At faltem, ais. id habet
:

3o

commodi

dum

nullos adhibet fyllogifmos, tut viLil pa-

Objectiones Septim^.
ralogifmos. Prclare enimverd,
ut,

^29

ne mucofus fit puer,

denafetur.

Num

melis cter matres fuos emungunt?


:

Quare unum hoc habeo, quod dicam


forma, nihil remanet,
5

Suhlat omni

nifi

informe.

Refp.

3.

Peccat Methodus contra

fmem, dum
vidijli

nihil

certi affequitur.

Sed nec potej

ajfequi, ciim ipfa fibi vias

omnes ad veritatem occludat. Ipfemet


es fuis in erroribus Ulyffeis,

&

cxpertus

gajli.
10

Contendebas

te effe

meque focium fatimentem, aut hahere mentem :


quibus
te

id verd

minime

potuiji conficcre,

fed

hfiji in falcbris

& Quanquam &


vepribus,

&

quidem

toties,

ut meminiffc

vix pojfun.

recordari proderit mode, ut refponfioni

huicce nojr fuum fit robur.

En

igitur

fumma
i.

capita,
99

quibus ipfa fibi


i5

Methodus nervos

fuccidit,

omnemque
Nefcis an
tuis in cogi-

plane fpem ad veritatis lucem prcecludil.

fomnies an
tatis

vigiles,

adeoque nihilo plus dcbcs

&

ratiocinationibus [fi qiias tamcn habcs, non verd


te

fomnias dumtaxat
fuis.

habere) poncre,

qum fomnians

in

10

Hinc dubia omnia & nutantia, & ipf conclufioncs inccrl. Exempla non afferam ; obi ipfe, & pcrcurre apothecas memori tu, & fi quid reprer is, quod e labc non fit infclum, profer : gratulabor. 2. Antcquam fciam Dcum exifiere, qui Genium malum liget, dubitare debeo de omni re, & omnem omnino propofilionem habere fiifpeclam ; aut fane, qu vulgaris efi philofophia & vtus ratiocinandi methodus, ante omnia defmiendum efi an fint,

25

& qu,

ill

tandem propofitioncs immuncs, deque

iis

rcti-

nendis monendi funt yrones. Hinc, perinde


prcecedenti, dubia omnia,
3o

atquc ex

&

ad vefiigandurn verum prorvel

fus inutilia. 3. Si quid fit


bitationis, id, voluntate

quod habeat
in

minimum du<>7

plane

contrarium verf, falfum

UVUES.

II.

5 5

530
ejfe crede,

OEuvREs DE Descartes.

&

crede oppojlum, eoque utcre tanquam prinaditiis


illo
:

cipio.

Hinc

omnes ad veritalem prclujl. Qiiid Caput non habeo ;


nulliiin ejl corpus,

enim fperes ab
100

nulla mens,

&

fexcentis ijiufmodi ? Ne\quc ver dicas

ahdicationem

illain

non

ejjfe

perptuant, fcd, jujlitn injar,


1

ad tempus, admenfem, ad
eji
tis

dies

5, ut qui/que

majori con-

tentione in illani incumbet. EJo enini,fit

ad tempus ; at

eo tempore quo veritatem vejiigas, quo uteris abdica-

&

abuteris, perinde quafi ab us veritas omnis pendeat,

&
ejl

in iis, veluti necejjfario in

Jereomate, conjjiat. At,

ais,

lo

e utor, ut Jlylobatam
Architclis.
iis

& columnam Jabiliam,


illi

ut folenne

Annon

machinas extemporaneas exlvent

iruunt,

uluntur, ut

columnam
illos

& fuo

in

loco

Jlabiliant, tum, velutprceclarefuo defunlam^ munere, dif-

folvunt
licet,
illi

& amovent ? at vide ne &


illud ejl

Quidni

imiter ? Imitare, per

me

Jlylobata
ut,

&

columna extemporane
illa

machinfic innitantur,

hac remot,

concidant.

Atque
motis

quod

in

Methodo reprehenfione dignum


ita nititur, ut, re-

putem. Falfa ponit fundamenta, iifque


illis, illa

quoque fit amovenda.

20

Refp. 4. Methodus peccat excejju.


tur

Hoc

ejl,

plus molie

qum ab

e prudenti leges cxigant, plus

quam ab

quifquam inortalium depofcat. Petunt quidem nonnulh\fibi


ut demonjlretur
101

talitas

at

Dei exijlentia, & human mentis immorproj'eclo nemo repertus ejl halenus, qui fibi
\

fatis eJfe non duxerit, fi

Deum

exijlere,
ejje

& mundum
&

ab eo

admini/lrari,

&

animas hominum

fpirituales

&

im5,

mortales, tam cert fciat atque illud, 2

3 faciunt

aut

ijlud,

habeo caput, habeo corpus,

ut fuperjluafit

omnis
3o

cura majoris alicujus ccrtitudinis rejligand. Prterea,


a.

Liic dvJ'iiiiJas ?

Objectiones Septim^e.

531

ut in pralicis aut agiindis rbus certi funt fines certitudinis, quifufficiantabunde, ut

qui/que prudenter

&

tut fe

gerat

ita in

meditandis

& fpeculandis
efi, (& ita

rbus definiti funt


certus, ut mrita,

limites,
5

quos qui attigit cerlus

aut defperatis aut damnatis

aliis,

qu

quis ulterius ten:

tare vellet, in eo prudenter ac fecure conquiefcat


ultra,

Ne plus

Ne quid nimis.

At, ais,

hc laus non vulgaris: Metas


i-etro

promovere,

&

vaduni ab omnibus

feculis intentatum

pervadere. Ita fane laus eximia, at


10

dum vadum
efi,

vadari pof-

fit citra

naufragium Quare
.

Refp.

5.

Peccat deffelu
colligit.

Hoc

dum plus

firingil

qumfit par, nihil

Unum
illo

te volo tefiem, le j'udi-

cem. Qiiid prfiilifii apparatu

magnifico? Quidabdi-

catione ill tam folenni, adeo generali


,5

&

generofd, ul ne

tibiipfipeperceris, nifihoc tritum Cogito, fum,

fum

res
ut
102

cogjtans

hoc, inquam,

ita vel
\

plebecul familiarc,

nemo repertus fit ab orbe condito, qui de eo vel dubitarit, nedum qui feri popofcerit probarifibi,
fe exifiere,fe cogitare,fe
20
effe

Icvilcr

fe elfe,

rem cogitantem,
nifii

ut

mrita

gratias tibi

nemo fit

habiturus,

forte,

quod ego me

pro amiciti

& fingulari

erga

te

voluntatc facio, ul pro-

lixam tuam erga genus


laudet conatum.

humanum

voluntatem probct,

&

Refp. 6. Peccat
j5

commune peccalum, quod


:

in cteris

arguit.

Nempe miratur mortales omnes omnino hc


tam confidcntcr

dicere

& ponere

Habeo

caput, haheo oculos, &c.

Et feipfam non miratur,


habeo caput, &c,

dum pari

confidenti dicit

Non

3o

Refp. 7. Peccat peculiare fibi peccatum. Nempe, quod ctcri hominum aliquatenus certum habent, & fujjicientcr
:

Habeo

caput, efi corpus, efi

mens

, illa,

fingulari

5J2

OEuvREs DE Descartes.
:

Jbi conjlio, oppojitum

Non habeo

caput, non eji corita

pus, non mens , non

mode certum, fed

certum, ut in

eo fundari pojjit accurata Meaphyjica, ponit, eoque nititur ufque cd, ut hoc Ji fulcrum removeris, in vultum pro-

cumhat.
Refp. 8. Pcccat imprudens.

bium
103
I

ejje

gladium ancipitem

Nempe non advertens, dudum alteram fugit aciem,


an aliquod corpus
ponit oppofitum
:

ah altra lditur. Dubium


exijlat

illi ejl

quia dubium, removet,

&

nullum

ej

corpus

atque in hoc dubio, tanquamji


nititur, vulneralur.

cjjet

lo

certum,

dum imprudens

Refp. 9. Peccat prudens,


nita occcat fefe,

dum fciens

ac volens

& moqu
1

&

voluntari abdicatione eorum

funt necejfaria ad vejigandum verum, fu deludi fe finit A nalyfi, non modo id conficiens quod < non > intendit, fed
illud etiam,

quod maxime reformidat.

Refp. 10. Peccat commij/ione, dum, quod vetat folcnni


edilo, redit
tit

ad

vetera,

&

contra leges abdicationis, repe-

abdicata. Sat recordaris.

Refp.

II.

Peccat omiffione, dum, quod prfcribit uti

jo

firmamentum : Summopere cavendum eft ne quid ut verum admittamus, quod non poffimus probare verum eflc, non femel prtergreditur, impune afumens uti fummc certum & verum, nec probans : Senfus nos aliquando deludunt fomniamus omnes; nonnulli deli;

25

rant,

&

alia id genus.
12.

Methodus aut nihil habct non, plurimum verd fupcrflui.


Refp.

boni,

aut nihil

Etenim

f dicat fua
552,
1.

ill

abdicatione dubiorum fe intel3o

ligere abjlraclioncm, ut vocant, Metaphyficam, qud dubia


\b

non

aj. [ci. p.

^3).

28 Apres lupcrflui, non

la lif^ue.

Objectiones Septim.e.
non conjideranlur
nij ut dubia,

<)J}
iis
|

adeoquc ab

animas
iis

104

avocatur, ubi quritur certi aliquid, neque tune in

plus ponitur

qum

in falfis

boni aliquid

dicet,

fed

nihil

novi, nec nova erit


5

illa abjlralio,

fed

vtus,

& omnium

philofophorum ad unum.
Si abdicatione
ut fupponantur
illa

dubiorum

ita velit

amandari dubia,
tanquam
falfis,

&

dicantur

ejfe falfa,

&

iis

aut eorum oppoftis tanquam vcris, utatur: no\i dicet aliquid,


lo

fed

nihil boni, eritque abdicatio illa

quidem nova,

fed fpuria.
Sidicat fe vi
vidente?'

:

&

momento rationum
res cogitans,

id conficere certo

&

Ego fum

&

qu cogilans, nec

fum

mens, nec animus, nec corpus, fed res ab is fie

abdula, ut poffim intelligi,

nondum

intelleclis

illis,

i5

perinde atque inlelligilur animal, Jive res fentiens, non-

dum

intelle re hinnicnte, rugiente, &c.

boni ali-

quit dicet,

fed

nihil novi,

cm

id ubique pulpita refonent,

ac diferlis verbis id doceant quotquot animantes aliquas


cenfent cogitare, ac, fi cogitalio etiam
20
liir,

fenfum complccli-

quod fentiat, videat, audiat, quotquot exijlimanl bruta fcntire, hoc efl ad unum omnes.
ut illud
cogitet,

quoque

Si dicat probatum a fe rationibus validis


j

&

meditatis,
105

25

fe rvera exiflere rem & fubflantiam cogitantem, &, dum exiflit, non exijlere reapfe mentcm, non corpus, non animum : novi dicet aliquid, fed nihil boni, & nihilo plus

qum

fi diceret exiflere animal, nec effe

tamen leonem,
imagi-

aut vulpem, c.

Si dicat fe cogitare, hoc effe intclligere,


nari, fentire ;
3o

velle,

& fie

cogitare, ut

fuam

illam cogitationcm

aclu rcjlexo intueatur


'Jciat

&

confideret ; adeoque cogitet, five

&

confideret fe cogitare [quod vere efl effe confcium,

^j4

OEuvRES DE Descartes.
habere confcicnliam)] id vcrd
ejje

&

a},s alicujiis

pro-

prium facultati.s aiit rei, qu fit pojita fupra maleriam, ququc fil plane fpiritualis ; coque paclo fc ejfe menlem,
fe fpiritum : dicet quod nondum dixit, & quod dcbuil dicere, & quod expeclabam ut diceret, & quod fpius fpe,
ubi ridi parturientem, fed inani conatu, volui fuggerere
dicet,
:

inquam,

hom aliquid, fed

novi

ni/iil,

cm

illiid

nos

a nojris olim prceptoribus acceperimus,


aique, opinor, alii ab aliisjam inde ab

&

illi

a fuis,

Adamo.
?

Id porro fi

dicat,

qu & quanta fupererunt

Qu

re-

lo

diindabunt ? Quanta battologia ?

Qu

machin aut ad
finis

pompam
lO

aut ad prfigias?

Quorfum fallaci fcnfuuvi,

fomniantium illufones, ludibria delirantium ? Quis


abdicationis
cjjc
illius

adco\ auficr, ut ne nobis plus rcfidui

patiatw, qum
ita

hilum? Cur percgrinationcs

tain

i5

long,

diuturn, exteras in oras, p'ocul a fenfibus,

uinbras inter &fpcclra ?

Quid faciunt

illa

tandem adfiailla

biliendum Dei exifientiam, perindc quafi fiarc


pojfit, nifi

non

omniafus deque vertanlur ? Sed cur


toi

interpola20

liones

opinionum

ac tant, ut veteres ponantur, in-

duantur nov, iifque abjclis rurfum veteres affumantur?

An for le,
riim

ul facris olim

rorum, fui fingulis

Bon De, & Confcj'i'', & cleerant ritus, ita h novoruin arcano"
illa,

nov funt crimoni ? At quin

procul amijjis
25

ambagibus, nitide, clare, breviter, fie verbo veritatem


cxhibuit
:

Cogito, liabeo cogitalionis confcicnliam, crg'o

fum mens

Denique, fi dicat intclligcrc, vellc, imaginari, fcnlire, hoc efi cogilare, fie cffe propria mentis, ul nulla prorfus animalia, prter homincm, cogitent, nulla imaginenlur,
a.

3o

1-irc

Confi ?

Objection^es Septim^.

^ij^

fentiant, videant, audiant, &c., novi dicet alhjuid,fed nihil

boni,

&

illiid

quidem gratis,

&

ingratiis, nififors aliquid

ajfervat

&

abfcondit (quod unicumfuperej perfugium) fuo

iempore velut
5

quandiu
I

ej,

machina Jlupentibus exhibendum At illud, ex quo expelatur, ut plane fit defpcrandum ?


e
.

Refp. ult. Hic vereris, opinor, Methodo

illi

tu, qiiam

107

amaSy quant amplecleris, ignofco, quam


laris tuani.

uti filiolani oj'cu-

Times

ut ne, quia tt

peccatorum feci ream,


vereare, amicus fum.
;

quia, ut ipfe vides, rimas agit


10

&

undique difluit, veteres

ad

tefias

abjiciendam putem.

Ne

Vincam expeclationem tuam, au t fane fallam


expelabo.

filebo

&

Novi te, & aciem ingenii tui acreni ac perfpicacem. Ubi tempus aliquod ad meditandum acceperis, ac maxime ubi Analyfim illam tuam fidam fecreto in recejfu
i5

confulueris,

pulverem
audi,

excuties, fordes ablues,


fifies

terfiim

&,

politam Methodum nofiris


habe,

fpcclibus. Interea hoc

meque

tuis

dum

qufitis

pergo rcfpondere,
per-

a/que complelor bene multa,


firinxi leviter, ut ea,
20

qu

brevitatis fiudio

qu mentem attinent, qu conceptum clarum ac difiinclum, qu verum, qu falfum, & fimilia; fed ea ipfe relegis, qu prudent ibus excidere, &

QU/ESTIO TERTIA.
AN POSSIT INSTAURA RI METHODUS.
Quris
2 5

3, an*.

Plura non milTa funt R. P.


fibi

Cmquc
fuit,
los

reliqua ab eo rogarentur, refpondit

nunc otium

non
vel

elle

plura compo|nendi. Nobis ver religio


ejus fcriptl fyllabam omiltere.

minimam
3.

i2 tcnia"

5j6

OEuvRES DE Descartes.

NOTiE.

109

putarem egregium hoc de me qualicunque inveftigandi veri Methodo judicium retuliffe, ad ejus falfitatem & abfurditatem declarandam, profedum elTct ab ignoto. Sed quia ejus Author in tali loco efl conftitUtus, ut non facile ab ullo credatur, ipfum effe vel non compotem fui, vel eximie mendacem, & maledicum, & impudentem, ne nimia ejus authoritas contra manifeftam veritatem aliquid poffit, rogo ledores ut meminerint illum fupra, ante has refponfiones, nullam vel minimam rem contra me probaffe, fed ineptis tantm cavillationibus ufum fuifie, ad opiniones mihi tam ridiculas affingendas, ut ne refutatione quidem indigerent; nunc ver in his refponfionibus ipfum ne conari quidem aliquid probare, fed falf fupponere omnia, quae mihi affingit, jam ante a fe fuiile probata; utque quitas ejus judicii magis appareat, illum prius in accufando jocatum tantm fuilTe, hic autem poftea in judicando maxime ferium eflc ac feverum; atque in undecim primis refponfionibus indubitanter & decretorie me condemnarc, ac demum in duodccimu deliberare, & diflinguerc Si .Y/cj/ hoc. nihil habct non; J hoc, nihil boni Se, cm tamcn in iis omnibus agat tantm de un e^ eidem rc diverfis modis fpeclat nempe de uno fuo figmento,
Satis
efl'c
:
!

'o

i5

20

25

cujus abfurditatem atque infulfitatem fimilitudine hic


declarabo.
Tcftatus fum ubique in meis fcriptis,

me

Archiic-

clos in co imitari, qud, ut folida xdificia conftruant,

Objectiones

Septim.:,

^}7

in locis ubi faxiim, vel argilla, vel aliud

firmum folum

arenofii fuperficie

quodcunque confedum^ eft, foflas


iis

primm
5

excavent,

omnemque

ex

arenam,

&

alia

qucxnis arense nixa aut permifta, rejiciant, ut deinde


in folo

firmo ponant fundamenta. Sic enim ego dubia


inliar arense,

omnia,

primm

rejeci; ac

deinde ani-

madvertens dubitari non polie quin laltem fubftantia dubitans five cogitans exiftat, hoc ufus fum tanquam
faxo
10

quo Piiilofophiae meae fundamenta locavi. Author autem nofler fimilis eft Csementario cuidam,
in

qui

cm

in fu

urbe magnus artifex haberi

vellet,

atque ideo fummopere invideret Architedo facellum


ibi

conftruenti,

ftudiofiflime qusefivit occafiones


;

ad

i5

reprehendendam fed quia erat tam rudis, ut nihil eorum quce ab illo fiebant capere poflet, nihil aliud aufus eft attingere, qum prima & maxime obejus artem
via initia.

Nempe

notavit

eum

principio fodere, ac

non modo arenam


o

&

terram mobilem, fed

&

ligna,

&
iio

lapides, ^^ quaevis alia

arena admifta

rejicere, ut ad

folum firmum perveniret, ibique facelli jaceret fundamenta. Et praeterea audivit ipfum aliquando, quaerentibus cur
ita foderet, refpondifl^e,

terrse

fuperfi-

ciem, cui infiftimus, non femper efle fatis firmam ad

25

3o

arenam praecipue efle inftabilem, quia non modo magnis ponderibus prefla fubfidet, fed etiam aquae prceterfluentes eam non rar fecum abducunt, unde fequitur inexpedata ruina eorum quse ab ipf fuftinentur; & denique, cm taies ruinse in fodinis interdum accidunt, earum caufam ad Lmures, aut malos Genios loca fubterranea inhabi-

magna

sedificia fuftinenda; &.

a.

Lire conteiim.

uvres.

II.

68

^j8

OEUVRES DE Descartes.

tantes, folere a folToribus refcrri. Ex quihus fumpfit

occafionem fingendi foflionem utebatur, haberi ab ipfo pro

illarrr,

qu Architedus
conftrudione;

lacelli

atque vel fofam, vel faxum in ejus fundo retedum, vel certe id quod fupra folTam ita conftiueretur, ut
ipfa intrim

vacua remaneret, pro facello conftruendo ipfumque Architedum effe lam fatuum, ut timeret ne terra, oui infiftebat, fub pedibus fuis fatilceret, neve
;

Lemuribus everteretur. Qu?e cm forte perfuafiffet quibufdam pueris, aliifve Architedurse tam ignaris, ut iis novum effet ac mirum, fodas tieri ad locanda
a

lo

cedificiorum fundamenta;

&

qui facile credebant

illi

quem

norant, fatifquc peritum artis fuse ac

virum eflc putabant, de Architedo fibi foffas tantm excavale aunihil adhuc ftruxiffe, fed diebant tantoperc deledatus cil hoc fuo tigmento, ut fperaverit fe idem univerfo mundo efle perfuafurum.
|

probum ignoto, 0^ quem

i5

quamvis jam Architedus omnes fadas lapidibus impleviflet, atque


Et

fotfas a fe
ibi

primum facellum fuum


20

ex folidilim materi firmilime conftruxilfet, omni-

bufque videndum exhiberet, manebat ille nihilominus in edem fpe & inltituto, nugas fuascundis hominibus

Atque in hune finem llans quotidie in plateis, ludos de Architedo plebi tranfeunti exhibebat. Quorum taie erat argumentum. Primo inducebat illum jubentem ut folfre firent, & non modo ex iis arenaomnis, fed etiam ea omnia quse aren elfent admirta aut fuperftruda, etiam cseperfuadendi.

25

menta, etiam hipides quadrati, verbo omiiia rejicerennihil phme rclinqucrctur. Atque haic verba, tur,
v.<:

3o

ni/iil,

oiiinij, ctiain c.vincnta, eli.vii hipides,

valdc incul-

Objectiones Septim^.

^39

cabat; fimulque fingebat fe velle arlem illam ab eo


addifcere, ac eu m ipfo defcendere in iflas foflas.

Du-

cem

te

prcebe, ajebat. Age, fare

expcdiium habcs aut-

fociiun aut difcipulum.


5

Qiiid jubs?

Ad

illud iter, etfi

novum,
lubcns.
ibi

&

mihi tenebris non ajfueto formidandum, accedo


te
:

Audio

jubs idfaciam quod

te facientem vidcro,

10

pedem figam ubi fixeris. Prclara fane imperandi ducendique ratio! Ut mihi places! Audio^. Deinde, fimulans fibi metum efle a Lemuribus in iftis foffis, ita rifum fpedatorum elicere conabatur
I

112

Et

ver,

an tu niihi illud prjabis, ut non verear mode,


Jt a

non formidcm, metus mihi non

malo G.enio? Sane,

me
)5

licet

confirmes

manu

& verbo,
pofl
:

non fine timor ingenti^

ijliic

defcendo.

Ac paulo

Sed me propofiti imme-

morcm! Quidfeci? Toliim me tibi principio commiferam, mefocium, me difcipulum, & ecce hreo in aditu, & meticulofus,

&

obflinatus. Ignofce

peccavi largiter,

&

tenui-

tatem ingenii mei probavi dumtaxat.

Dcbueram, omni

metu
20

depofito, in ijlius foff caliginem intrpide

me

in-

ferre,

&

hfi,

& refiti".
Architedum
five
fibi

Tertio, reprsefentabat
in foflse

oftendentem
excipiebat

fundo lapidem,
inniti vellet.

faxum, cui totum sdifiita rifu


:

cium fuum
25

Hocque

Prclare, Vir eximie. Archimedeum punlum occupas;


inundiim haud dubie, fi lubet,
omiiia. At, te

movebis.

En jam

nutattt

qufo

{vis in

enim, opinor, ad vivum refecari


arte non aptum, non cohrens,

omnia, ut nihil fit tua

non neceffarium), cur lapidem hic rtines?


a.

An

non exu-

b.
c.

Page 467 ci-avant, 1. l5-3i. Page 471, 1. 26-29. Page 472, 1. 16-21.

^40

OEuvRES DE Descartes.

Lire jujjijli lapides

cum arcn? Sed forl


ut

cxcidil; adeo ejl

arduuin, etiam expertis, ohlivifci penitus eorum quibiis a

H3

piteris ajfuevimus,

mihi rudi, fi fors vd\cillem, haud niale fit fperandu7n\ &c. Item Architedus rudera qua:-

dam
iis

limiil

cum aren

ex

foflis

rejeda colligehat,
ita

m
le

ad a:diticandum uterctur; qu de re alter


:

jocaex

batur

Audebone, pnufquain mtro pedem

fieras,

ficifcilan

quo

confiilio tu,

qui rudera omnia ut non

fit is

fiinna rejcceris folenni ritu, ea iterum relis infipicere, pe-

rinde

quafii

ex panniculis

illis

fiperes fiirmi aliquid^?

<!kc.

'o

Imd, quia omnia,

qu paulo

anle rejecifii, nulantia erant

&

infirma [fiecus cur rejecifies?), qui fiel ut eadem


fiint

non nulantia

&

infiirma? &c. Et

modo paulo poft Hic


:

etiam patiere arlem tuam admirer, qui, ut fiirma fiahilias,


ulare infirmis; ut nos educas in luccm, jubeas in tenebris
'5

mergi", &c. Atque hic multa ineptiffime dillerebat de

nominibus
fuf,

&

ofRciis Architedi
nifi ut,

&

Cementarii, nihil
fignificatione conpoffet.
20

ad rem facientia,

nominum
minus

unum ab

alio diftingui

Quarto adu, flabant uterque in foffbe fundo, ibique Architedus facelli fui conftrudionem incipere conabatur; fed fruflra.

Nam

primo,

cm

ibi

lapidem qua-

dratum locare
fc
juliie

vellet, flatim a

Csementario monebatur
rejicerentur, atque hoc
artis
:

ut lapides

omnes

ideo pugnarc

cum

regulis

fua."

quo verbo, tan-

25

quam Archimede demonflratione


114

vidus, ab opcre
|

dclifterc cogebatur.

Cmquc
^.^

dcinde ca^menta,

cm
live

latcrcs,

cm calccm aqu
478,
1.

fabulo fermentatam,

a.
I1.

l'iii^o

1.

3-1

1.

IbiJ.,

19-22.
I.

c.

Page 478,

2?-26,

ei p.

479,

1.

7-.,.

Objectiones Septim^.

541

quidvis aliud aflumebat, femper ingerebat Ccementarius


:

verbis

Omnia rejecifti, Nihil retinuifti , folifque Nihil, Omnia &c., tanquam incantamentis

iftis

qui-

bufdam, omnia ejus opra deftruebat, Atque utebatur oratione tam fimili iis quae fiipr a ^ ad 9 ^. habentur', ut hc non opus fit eam re ferre. Quinto denique, cm videbat fatis magnam plebis

coronam
10

circa fe eie collelam,

Comdi

fuse hilari-

tatem, novo more, in tragicam feveritatem mutabat,


calcifque maculis ex facie fu abfterfis, ferio
afliimpto, cenfori voce,
fcilicet

vuku

omnes Architedi

errores (eos

i5

quos fupponebat in pra^cedentibus adibus effe demonftratos) enumerabat & condemnabat. Totunique hoc enarrabo ejus judicium, quale ipfum protulit ultim vice, qu hos ludos populo ddit, ut, qum
accurate illud Author nofter
fit

imitatus, agnofcatur.

Fingebat fe rogatum

fuilTe

ab Architedo, ut fuum de

ejus artc judicium expromcret, eique refpondebat hoc

20

pado. Prima pecc.T Ars


habel,

illa

circa fundamenta

Nempe

nulla

&

infinila

hahet.

Ac

ccetcrce quideni

domuuin con-

Jiruendarum arles fundamenta ponunt firmijjima, ut la~ pides quadratos, lateres, cmenta, & fexcenta id genus,
quibus fubnixa
25
\

dificia evehunt

in

altum.

Hc

ver

iiB

fecus, ut conjlruat aliquid, non ex aliquo,fed ex nihilo,


diruit, cffodit, rejicit

omnia ad iinum fundamenta

refera,

ac voluntate plane in contrarium veif, ne videatur alis

omnino carere, fingit


o

&

aptat fibi c cer, ac fundamenta

ponit nova, veterum plane contraria. Atque eo pao vtej-um vitat


a.

inflabilitatem, ut incurrat in
p.

novam

firma

Ci-avant,

488 509.

^42
cvcrtit,
iollit
iil

OEuvRES DE Descartes.
ajfiimal infirma
in
:

alas fibi aptat,


:

Jcd ccrcas

dificium

allum, at ni cadat

deniquc ex nihilo

moliliir aliquid, ul facial nihil'.

omnia vel folum facelium ab Architcdo j'am conftrudum irridenda; falfitatis arguebat. In co enim
Quii;

erat manifeflum,

^^

firmillma ipfum pofiiilTe fiinda-

menta;

&

nihil deftruxiil'e,

quod non

fuiiret

deftruen-

dum &

null in rc ab aliorum pi\Tceptis deflexifle,

nifi

ubi aliquid melius habuerat;


kiiUililTe, ut

&

dificium

ita in
i.'<:

altum
nique,

nullam ruinam minaretur;

de-

lo

non ex nihilo,. fed ex folidiflim materi, non nihil, fcd firmum & duraturum facelium, in honorem Dei conftruxiffe. Ut & confimilia etiam, inquibus hallucinatus eft Author nofter, ex folis Meditationibus a me editis fatis patent. Nec ver arguendus eft Hiftoricus, ex quo Ccumentarii verba exfcripfi, qud eum
induxcrit alas Architedura,^ tribuentem,
116

i5

& alia

mulia,

qu[c
I

parum

ipfi

videntur convenire

hoc enim de
talia
20

induftri forfan fecit, ut perturbationcm animi

dicentis exprimeret.

Atque profedo eadem omnia Methodo qurenda; veritatis non melius conveniunt, cui tamen ab Authore noftro tribuuntur. Refpondebat 2 Peccat Architedura illa circa mc:

dia.

Ncmpc

niilla habct,

dum

tollil

rctera, ncc adhibct

nova. Rcliqu cjufmodi arlcs normain liabcnl,

&

libcl-

zS

& perpcndiculiun, quorum dudu, relui Ariadncofilo, ex labyrinlhis expdiant fcfc, & cmcnla quanlumvis informia difponanl facile & rccle. Hc ver conlr formant
lam,

velerem delurpat,

muribus
a.

fin^il,

dum novo pallel ihcUl quemfibi a Ledum vcretur ne terra fubfidal, dum dubitat
I.

3o

Comparez

ci-avant, p. 52-,

i5, p. iz>>.

1.

2.

ObJECTIONES

SEPTIMi*:.

4J

an non arena diffugiet. Propane columnam. Pallebit ad


Jereobatani
ait,

&

bafini,

qucunque

fit illa

tandem. Forte,

Lmures illam

dejicient.

Quid vero ad fcapum? Trefit,

pidabit, injrmum dicet. Quid,fi ex gypfo tantm


5

non

ex

marmore? Qnoties

alla nobis vifafunt

dura

& firma,

qu, falo experimento, fragilia comperta funt? Quid


denique faciet ad epijlylium ?

Omnia omnino

velut laqueos
alia

&
10

pedicas fugitabit.

Annon mali Architedi

fpe

Jlruxerunt, qu,

quamvis firma putarent, /ponte tamen

funt collapfa? Quid, \fi huic idem contingat mode? Quid, fi Lmures folum concutiant? Mali funt. Necdum
novi bafun fubnixam faxo tam firmo, ut in illud Lmures
niliil poffint.

Quid

lue facias? Quid, ciim dicet,


effe,

&

obji-

naio aninio, cpijlylii firmitatem dubiam


i5

nifi

antea

cert fcias,

nec columnam ex fragili rtiateri conjare,

nec arena.' inniti, fed firmo faxo,

&

faxo quod nulli un^?

quam Lmures

valcant

commovere? Quid, cm columnam

hujus repudiabit materiam

& formam

(Hic joculari au-

daci proferebat effigiem unius ex


20

illis ipfis

columnis,

quas Architedus
id

in facello fuo pofuerat.)

Quid

alia

genus?

Qu fi

urgeas

Expea, dicet, quoad

faxum

fubeffe fciam, nullofque ibi Lmures verfari. Atfaltem,


ais, id

habet commodi,

dum

nullas adhibet columnas, tut


ut,

cavet ne quas maie conflruat. Prclare enimver,


25

ne

mucofus

&.C.,

ut fupra"; hoc enim

eft

nimis fordidum,

ut repetatur,

&

ponfiones

cum

rogo ledorem, ut fingulas hafce refearum comparibus Authoris noflri

velit conferre.

Atque
o

hciec

refponfio, ut prsecedens, vel a folo fa-

ccllo impudentiffimi
a.

mendacii arguebatur, quoniam


1.

Vas,t 528,

i.

3, p.

529,

4.

544
di in

OEuvREs DE Descartes,
eo mult folidiffimse columiife extabant,

&

inier

<18

tanquam ab Architedo repudiat?e, effigiem oftendebat. Edemque rationc, me non improbare fyllogifmos, nec earum-' veterem formam
Cc-eteras illa ipla, cujus,
I

deturpare, fatis judicant''

mea

fcripta, in qiiibus

femfor-

per

iis

ufus fum,
ex

cm

fuit

opus. Et inter Cceteros illum

ipfum, cujus hc fingit

me

repudiare materiam

&

habeo enim illum in tine refponfionis ad primas' Objediones, Propofitione i, ubi Deum exiftere demonflro^. Nec video quo inftituto id tingat, nifi forte ad innuendum ea omnia, quae ut vera & certa propofui, pugnare cum abdicatione dubiorum, quam folam nomine mese Methodi vult intelligi. Qiiod plane idem eft, & non minus purile ac ineptum, qum figmentum Caementarii fumentis
exfcripfit;

mam,

me

'o

"5

foflionem

quae

fit

ad jacienda sdificiorum funda-Oi:

menta, pro tot arte Architedi,


eo conftruitur,
reprehendentis.

omnc quod ab tanquam pugnans cum ift foflione,


id
j
:

Refpondebat
fibi
vias

Peccat ars

illa

contra Jnem,

dum
ipfa

20

nihil Jrmi conjruit.

Sed nec potej conjruere, cm


.

omnes ad opus faciendum occhidat


expertus
es, tuis in

Ipfcmet

vidiji

&

crroribus

(Jlyjjeis, quilnis te

meque focium

fatigajli.

Contendebas
:

te ejje

Architeclum,
5

aut habere artem Architecli

id verd

minime potuijli con-

Jicere,fed hfiji

in falebris

ut meminijje vix pojjim.


119

& vepribus, & cjuidem toties, Quanquam & recordari proderit


fuum fit
robur.

mod, ut refponfioni huicce no\jlr


a.

En

earum imprime pour eorum.


Lire indicant ? \^\tc fecundas. Page 106 ci-avant,

b.
c.
il.

I.

19 et p. $28,

I.

26-28.

Objectiones

Septiivl:.

54^

igitur fiimmacapita, quibus ipfa Jbi ars illa nervos fuccidit,


1
.

omnemque plane fpem ad opus proniovendum prcecludit


[fi

Ncfcis an infra fuperjciem terr fit arena vel faxum,


cui tamen

adeoquc nihilo plus debes fidere faxo


5

unquam

faxo

infiflas)

quam aren. Hinc dubia omnia

& nuania,

& ipf fruclurce infirm. Exempla non afferam; obi ipfe, & pcrrurre apothecas inemori tu, & fi quid repereris,
quodc labe non
o
fit

infelum, profer

gralulabor

2.

A nte-

quani mvenerim folutnfinnuni, infra quod nullam arenam


I

mobileni

c[fe fciain,

nullofquc Lmures ipfam cormnoventes,

debeo omnia rejicere,


fuj'pcclam
;

& omnem
efi

omnino materiam habere


efi

autfane, quvulgaris

Architeclura

& vtus,

anie umnia dcfiniendum

an fini, & qu, illce tandem mater l non rcjiciend, dcquc illis in fofia retinendis moinfirma omnia,
6''

i5

nendi funt fojfores. Hinc, perindc atque ex prcedenti,

ad confiruclioncm dificiorum prorfus


fil

inulilia. 3.

Si quid

volunlate plane in
crede,
20

minimum concuti poffit, id, conlrarium verj, jam collapfum effe


quod
vel

& crede effe

efiodiendum,

&

uterc foff vacu tan-

quam fundamento. Hinc adilus omnes ad dificationem Nulla hic jam efi prclufi. Quid enim fperes ab illo
:
\

120

lerra, nulla arena, nulli lapides ,

& fexe enta


effe

""

ifiiufmodi?

Neqiie ver dicas foffionem illam non


jufiitii infiar,
2 5

perpetuam, fed,
ut

ad tempus

&

ad altitudinem quamdam,
te

quoquc
pus; at

in loco
efi eo

magis,alta efi arena. Eflo enim, fit ad tem-

tempore quo putas

difcare, quo uteris

fof
tio

vacuitate,

&

abuteris, perindc quafi ab e cedifica-

omnis pendeat,

&

in e, veluti neceffario in

fiereomate,

confifiat. At, ais, e utor ut fiylobatam


3o

& columnam fiailli

biliam, ut folenne efi aliis Architcclis.


a.

Annon

machi-

lTc fcxccnlis ? Voir p. 53o ci-avant,

1.

4.

uvRi:s.

II.

69

^46

OEUVRES DE Descartes.
iis

nas extemporaneas extruunt,

utuntur, ut

columnam

l-

vent? &c., ut fup^a^


In quibus etiam nihil eft

magis ridicule a Csemenexcogitatum.

tario

qum ab Authore

noflro

Qud
5

enim rejedione dubiorum non magis mihi


cluferim ad cognitionem veritatis,
foffione

vias prae-

qum Architedus
fatis

ad

facelli

conftrudionem,
;

dclarant ea
iis,

qu3e poftea demonftravi

vel certc aliquid in


:

aut

falfum, aut incertum, notare debuiiet


faciat,

quod cm nec
10

ipfum inexcufabiliter hallucinari eft confitendum. Nec magis unquam laboravi, ut probanec
poffit,

rem me,
ler,

rem cogitantem, efle mentem, qum alut probaret fe efle Architedum fed fane Author
five
;

nofter
121

magno conatu &

labore nihillic probavit,


|

nifi
i5

fe

mentem, faltem bonam, non habere. Nec, ex co qud metaphyftca dubitatio e ufque procdt, ut quis
fupponat
quitur
fe nefcire

an fomniet, an

vigilet,

magis
an

fe-

eum

nihil certi polie invenire,

qum, ex eo qud
fciat

Architedus,

dum

fodere incipit,

nondum

fa20

xum, an argiliam, an quid aliud infra arenam fit inventurus, fequitur illum ibi non pofte faxum invenire, vel invento fidere non debere. Nec, ex eo qud, ante-

quam

quis fciat

Deum

exiftere,

habeat occafionem

dubitandi de omni re (nempe de omni re cujus claram

perceptionem animo fuo prccfentem non habet, ut aliquoties expofui), magis fequitur omnia effe ad veftigandumyerum inutilia, qum, ex eo qud Architedus omnia ex foflis fuis rejici curaftet, antequam firmum

25

folum

effet

in ipfis
a.

inventum, fequebatur nuUa rudera aut alia fuiffe, qu fibi poftea in jaciendis fundamentis
1.

3o

Page 629,

5,

p. 53o,

1.

20.

Objectiones Septim^.
ufui fore judicaret.
tarius, dicendo,

547

Nec magis inepte errabat Caemen&.

juxtavulgarem

veterem Architeclu-

ram,

non effe ex foffis rejicienda, & de iis retinendis monendos effe foffores, qum errt Author nofler, tum dicendo ante omnia dejiniendum ejfe an Jint, & qu,
illa

ill

tandem propojitiones a dubitatione immunes (qui


definiri poffent

enim

ab eo

quem

nullas adhuc nofle


effe

fupponimus?), tum affirmando hoc


reperitur).

prseceptum

vulgaris ac veteris Philofophiae (in e enim nihil taie


10

vacu pro fundamento, omnemque ejus aedificationem ab e pendere, qum aperte hallucinatur Author nofler, dicendo me uti oppoJito ejus quod dubium ej, ut principio, & abuti abdicatis,
fofla
I

Nec magis Architedum velle uti

infulfe fingebat Caementarius

122

i5

perinde quajiab

iis

veritas omnis pendeat,

&

in iis, veluti

necejfario in Jereomate, conjjat",

immemor verborum
nec negabis,
.

quae pro meis fupr retulerat

Nec pones,

neuro uteris, utrumque habebis velut falfum^

Nec deni-

20

que imperitiam fuam magis declarabat Caementarius, foflam ad jacienda fundamenta excavatam comparando extemporaneae machina;, cujus ufus effet ad columnam erigendam, qum Author nofler, eidem machinae comparando abdicationem dubiorum. Refpondebat z^: Ars illa peccat excejfu. Hoc ej,plus
violitur

2 5

qum ab

e prudenti leges exigant, plus

qum

ab e quifquam morlalium depofcat. Petunt quidem nonnulli fibi

utfirma dificia cnnjlruantur; at profeclo nemo


eJ

repertus

hacenus, quijbifatis eJfe non duxerit,fides,


dit.).

4 monendos] movendos {i"


thse omis.
a.

6-8

e^

9-10 Signes de paren-

b.

Page 53o, Page 524,

1.

1-2 et

1.

8-10.
1.

1.

11-12, et p. 458,

28.

548
in

OEuvRES DE Descartes.
eJJ'ent

quibus habitarct, qiic firm

ac ipfa terra

qu
certi

nos fujinet, ut fuperflua Jit omnis cura majoris alicujus


firmitatis qurend. Prterea, ut ad

inambulandum

funt fines Jabilitati.s foli, qui fufficiant abunde, ut qui/que fupra illud tut incedat, ita in domibus dificandis certi
funt
123

limites,

quos qui attigit certus

cfi

&c.

ut fupr".

Ubi quamvis injufte Architedus a Caemenjtario culparetur, multo tamen injuftius in re fimili ab Authore
noflro reprehendor.

Verum enim

eil,

in

domibus confirmitatem
10

ftruendis certos effe fines, infra


foli,

fummam

quos progredi operse pretium effe non folet, iique varii funt pro magnitudine molis conftruendce nam & humiliores cafae ipli arense tuto imponuntur, neque ha^c minus firma eft ad illas fuflinendas, qum faxum :id alias turres. Sed falfiffimum eft, in fundaultra
:

i5

mentis Philofophi ftatuendis, taies


tandi limites infra

elfe

aliquos dubi-

fummam

certitudinem, in quibus

prudcnter ac fccure conquiefcere poffimus.

Cmenim
20

Veritas in indivifibili confiftat, poteft contingere, ut

quod non agnofcimus


vis probabilc appareat,

effe
fit

fumme

certum, quantumille

plane falfum; nec fane


qui ea
fcientise

prudenter
fuc-E

philofopharetur,

omnis
for-

poneret fundamenta, quse cognofceret


falfa.

effe

tafie

Et vero, quid refpondebit Scepticis, qui


?

omnes

dubitationis limites tranfcendunt


?

Qu
eum

ratione

25

ipfos refutabit

Nempe

defperatis aut damnatis annuilli

merabit. Egregie certe; fed quibus

intrim

annumcrabunt

Neque putandum

eft

eorum fedam
3o

dudum
a.

effe

me, ac fere
Page 53o,

extindam. Viget enim hodie qum maxiomnes, qui fe aliquid ingenii prai ca:te1.

21,

ii

p.

5m,

1.

10.

Objectiones Septim/E.
ris

549
Philo-

habere putant, nihil invenientes


ipfis fatisfaciat,

in vulgari

fophi quod
videntes,

aliamque veriorem non


ii

ad Scepticam transfugiunt. Atquc


|

funt
124

prsecipue, qui Dei


5

&humanse mentis immortalitem fibi demonftrari expofcunt. Adeo ut valde mali exempli ca fint, qu ab Authore noftro hc dicuntur, pr0cfertim cm eruditus clueat oftendunt enim ipfum non putare Atheorum Scepticorum errores poffe refutari; atque ita illos, quantum in fe eft, fulcit & confirmt. Quippe omnes hodierni Sceptici
exiflentiam
:

non dubitant quidem


quin
uti
2 &.
j

in praxi,
talia; fed

quin habeant caput,


dicunt
fe

faciant

<j,

&

tanquam

veris, quia fie

tantm iis apparent, non autem cert

credere, quia nullis certis rationibus ad id impelluni5

tur. Et

quia non eodem


in praxi

exiftere,

modo ipfis apparet Deum mentemque humanam efle immortalem, ideo


tanquam
veris

his
nifi

nequidcm
prius
fibi

utendum putant,

probata fuerint, rationibus magis certis


ex
iis

qum
20

lint ullse

ob quas apparentia omnia ama

pleduntur. Quc-e
gnior

cm

me

fie

probata
pofTe

fint,

&

a neindi-

mine ante me, faltem quod fciam, nuUa majora


maledicentia excogitari ea
eft

mihi

videtur,

qum
25

Authoris noftri,

dum

in tot

hac fu Dif-

fertatione

unum

illum errorem. in quo Scepticorum


Eftque profedo
etfi

feda
mihi

confiftit,

nempe nimiam dubitationem, continue

affingit

&
effc

fexcenties inculcat.

liberalis in

meis pec^atis recenfendis;


rctro fculis

enim hc

dicat laudeni

non vulgarctn mlas protnovcrc,

&

va-

dum ah omnibus
3o

intenlalum pcrvaderc'',

nullamquc habeat ra|tionem fufpicandi, hoc a


a.

me

^25

Page 33 1,

1.

7-9.

^o

OEUVRES DE Descartes.

faclum non efle in edem iil re de qu agit, ut mox oftendam,hoc tamen ipfum pro peccato mihi apponit, quia, inquit, eft fane laus eximia, at dum vadum vadari
pojfit citra

naufragium''

nempe vult

a ledoribus credi,
5

me
ull

ibi

naufragium
:

mifilTe

errorem aliquem comquod tamen ipfemet nec crdit, nec quidem


feciffe, five

ratione fufpicatur.

excogitare potuiffet

quid errafle in toto Dei

minimam rationem, ad fufpicandum me aliillo itinere, in quo mentem a cofane,


fi

Nam

vel

gnitione propri exiftentise ad cognitionem exiftentise

lo

&

diilindionem

fu ipfius

a corpore perduxi, pro-

cul dubio ipfam in Differtatione

tam long, tam

ver-

bof,

rationum tam vacu, non omififfet; longeque maluiffet illam proferre, qum mutare queeftionem,

&

ut femper fecit, quoties

argumentum poflulabat

ut e

i5

me inducere difputantcm an res cogitans effet Mens. Non liabuit itaque rationem ullam ad fufpicandum me aliquid erraffe in iis
de re loqueretur, ac inepte

quibus Scepticorum dubitationem omnium primus everti. Fatetur hoc eximi laude dignum effe; ac nihilominus fatis habet frontis, ut hoc noquc afferui,

&

20

mine me reprehendat, ipfamque illam dubitationem affingat, quce cseteris omnibus mortalibus-, qui eam

nunquam
126

refutarunt, meliori jure

qum
Hoc

uni mihi

tri25

bui poffet. Ccementarius

autcm
eji,
\

Refpondebat
tejudicem.

Peccat defeclu.

dum

plus

molitur quamfit par, nihil abfolvit.

Unum
illo

te

volo tcjlcm,

Quid prjlitijli apparalu

magnifico? Quid
ut

fojjionc ill tamfolcnni, adco gcncrali

& gcnerofd,
niji

ne
:

quidem firmijjimis lapidibus peperceris,


a.

hoc tritum

3o

Pas*."

53

1,

1.

9-10.

Objectiones Septim.^.

Saxum, quod invenitur infra omnem arenam, ejfolidum &firmum ? Hoc, inquarn, ita vel plebecul familiare &c.
ut Tupra"".

Hcque expedabam, tum a Csementario, tum etiam ab Authore noflro, ut aliquid proharetur. Sed, ut ille petebat tantm quid Architelus prceftitiffet foffione, nifi quod faxum retexiilet, diffimulando ipfum ei faxo
facellum fuum fuperftruxiiTe
taxat quid prceftiterim
:

ita

nofter quaerit

dumhoc

dubiorum rejedione,

nifi

10

tritum: Cogito,fum, quia

nempe pro

nihilo ducit,

quod

ex his

c^

Dei cxiftcntiam

&
de

reliqua multa demonftra-

rim. Atque

unum me

vult teftem,
aliis

tam

infignis fcilicet
ait
:

audacise fu; ut

& alibi,

etiam non veris,

Credere ad unum omncs. Ubiquc pulpita refonare. Se


i5

prceptoribus fuis acccpijfc, illofque ab

aliis,

jam

inde ab

Adamo^\
bus
20

&

talia.

Qiiibus non major debctur fides,


qui eo pluri-

qum juramcntis quorumdam hominum,


uti folcnt,

quo

id,

quod volunt perfuadere, magis


in
127

incredibile ac falfum putant. Alter ver

Refpondcbat 6
cteris arguil.

Peccat commune pecca\tum, quod


miratui-

Nempe

mor laies omnes omnino


:

hc dicere
arena

&

poncre tam conjidenter

Satis

firma

ej

qu

nos fujlmet.
;

Hoc folum

in

quo flamus non

jnoveiur &c.
2 5

& fe

ipfam non miratur,

dum pari

conji-

dcnlid dicil

Arena ejl rejicienda &c.'^. Quod non magis erat ineptum, qum quod Author
:

nofter in re fimili affirmt.

Refpondebat
A.

Pcccalpeculiarc fibi pcccalum.

Nempe

b.
c.

Page 53 Page 533, Page 53 1,


i ,

1.
1.
1.

1-2?.
1,

17 et 2

ei p.

534,

1.

7-9.

24.

52

uvres
terram

de Descartes.

quod cieri hominum aliquatenus firmum habent,


cienter,
in

&

fiiffi-

qu Jamus, arenam, lapides; iUa,fingu-

lari fibi confilio, oppofituni, fojjam fcilicet, ex

qu

areria,

lapides

&

reliqua fublata funt, non

modo pro
eo, ui

re Jirmd,
5

fed pro

tant

firm, ut

in e

fundari

pojfit folidijjiminn

facellum,fumit, eoque nititur ufque


removeris, in viiltum procumbat'.

hoc fi fulcrum

Ubi non magis hallucinatur, qum Author nofter, dum immemor eft verborum Nec pones, nec nega:

bis,

&c.
:

10

Nempe non advertens injlabilitatem Joli ejfe gladium ancipitem dum altrant fugit aciem, ab altra lditur. A rena non ejl illifolum
Refpondebat 8
Peccat imprudens.
:

fatisjlabile; quia
fcilicet
128

illam removet, &ponit oppoJtum,fqffam


in

aren vacuam, atque

hac fojf, tanquam ji

ejfct

i5

resjr\ma,

dum imprudens

nititur, vulneratur'^.
:

Ubi rurfus meminiffe tantm oportet verborum Nec pones nec negabis. Hocque de gladio dignius ed
fapienti Csementarii,

qum Authoris

noftri.
20

Refpondebat 9

Peccat prudens, dumfciens ac volcns

monita occcat fefe,


neceffaria

&

voluntari rejeclione eorum,

ad dificandas domos, fu deludi fc finit rgula, non modo id conficiens quod non intendit,fcd illud etiam, quod maxime reformidaf^.

qu funt

Quod qum verum effet de Architedo, conftrudio facelli, & qum fimile verum fit de me, quiu demonftravi dclarant.

aS

a.

b.
c.

Page 53i, 1. 29, p. 5?2, 1. 5. Mal calqu sur la phrase de la


Paj;c 5?2,
,

p. 5?2,

1.

9.

Quia pour quapropter.

1.

6-1

1.

d. Ibid

1.

12-16.

Ob.iectiones Septim.i;.

ce:
diuii, (jiiod vetat

Refpondebat lo

Pcccat commijjione,

folcnni cdiclo, redit ad vetcra,


refumil rejcca. Sat recoi'daris^.

&

contra leges foj/onis,

Quod
5

imitando, Author nofter non recordatur ver-

boriim

Ncc poncs, nec

fronte fingeret, id

enim qu folenni edido vetitum, quod nequinegabis, &c. Alioqui


?

dem nej^Mndum
Refpondebat

efle prius dixit


ii
:

Pcccat omijfione,
:

dum quod prfcricjl,

bit uti firinamentuni


10

Suminopcrc cavendum

ne quid

verum admiltamus. quod non pojjimus probare verum ejje , non femel prtcrgreditur, impune ajjuinens uli
ut

129

fumme

certuni

&

verum, nec probans :


e/

Arenofum folum
,

non fatis firmum

ad dificia Jujinenda

&

alia id

genus^\
i5

Ubi plane, ut Author nofter, hallucinabatur, appli-

dubiorum rejedioni, quod pertinet tantm ad ftrudionem, tam ccdificiorum, qum Philofophiie. Veriffimum enim eft, nihil admittendum elfe ut verum, quod non polimus probare eft'e verum,
cans
foflioni, ut nofter
20

cm de eo ftatuendo vel affirmando quaeftio eft; fed, cm tantm de effodiendo vel abdicando, fufficit qud
fufpicemur.

Refpondebat
Jud
ill

12

Ars

illa

aut nihil habet boni, aut


i
.

nihil novi, plurivium ver fuperjlui. Etenim,


2 5

fi dicat

rejeclione

arenfe

iyitelligere fojjionem illam,

qu

cteri utuntur Architecli,

dum arenam non

rejiciunt, niji

qualenus non

ej fatis firma

ad dificiorum inolem fujlinihil novi; nec nova cril

nendam: boni aliquid dicet,fed


illa foj[fw.
a.

fed

vtus,

& omnium Architeclorum


1.

ad unum

-.

Page 332,
1.

b. Ibid.,
c.

1. 17-19. 20-26.

Page 5?2,

1.

27, p. 533.
\\.

5.

uvres.

70

5)4
2.

OEuvRES DE Descartes.
Si fojjione
ill

aren

ita

velit

amandari omnem

arenam, ut tollatur

&

nihil cjus i-etineatur,

& e

tanquam
illa

null, aiit ejus oppojilo,

nempc

racuitate loci

quem
:

prius implebat, tanquam re Jolid


dicet aliquid,

& firm

utarnur

no\\
5

fcd

nihil boni, eritquc fojjio illa

quidem

nova, fed, fpuria".


130
[

^.

Si dicatfe vi
:

& inomcnlo rationum


qu
talis,

id conficere ccrl

&

evidenter

Ego fum

peritus Architeclur, illamque


nec

exercco

&

tamen

fum

Architcclus, ncc
iisjc abducla, ut
lo

Cmentarius, nec Bajulus, fed res ab


poffim intelligi,

nondum

intelleclis illis,

perindc atquc
intelled
dicet,

intelligitur animal, five res fentiens,

nondum

re hinniente, rugiente, &c.


ciini

boni aliquid

fed
i5

nihil novi,

id ubique compila rcfonent, ac diferiis

verbis

<id>

doceant quotquot homines aliquos cenfent


effe

Architeclur

peritos; ac,fi Architeclura etiam parieut illi

tum conflruclionem compleclitur,

quoque Archi-

teduram

fciant, qui calcem

cum aren temprant, qui


exijli-

lapides cdunt, qui

materiam apportant, quotquot

mant operarios id agere, hoc ef ad unum omncs^\ 4. Si dicat probatum a fe rationibus validis & meditatis

20

dum

fe rvera exifere, & effe Architeclur peritum, &, exiflit, non exifere reapfc Architeclum, non Cmen:

tarium, non Bajulum

novi dicet aliquid, fed nihil boni,


animal, nec
effe
25

&

nihilc plus

qum

fi dicerel exifere
&.c.^.
efl

tamen leonem, aut vulpem,


5

Si dicat fe dificare, hoc

Architeclura uti

in

di-

fciis conjlruendis,
131

&fic dificare, utfiiam illam aclwnem & conalu rcflexo intucatur & confderet, adeoquc fciat
\

a.

Page
Ibid.,

53:'.
1.

1.

6-10.

b.
c.

ri-21.

Ibid.,

1.

22-27.

ObJECTIONES SePTIM/E.
Jderct fe dificare (quod vcrc
cjl cjfe

')

confcium,

&

acls

alicujus habcrc confcientiam)^ id verd cJfe

proprium Arbajiilo-

chitc}ur,five artis

qu Jit pojta fupra peritiain


ejje

rum, eoque paclo fe


5

Architecwn

dicet

quod nondiim
ut diceret,

dixit,

& quod debuit dicerc, & quod cxpeclabam


fcepe,
:

&

quod fpius

ubi vidi parturientem, fcd inani


dicet,

conatu, volui fuggerere

inquam, boni aliquid,

fcd nov\ nihil, cin illud nos a nojlris olim prccptoribus acccpenmus, & illi a fuis, atque, opino?', alii ab aliis,jam
10

indc ab

Adamo^.

Id porrof dical,

qu & quanta fupcrcrunt? Qu

rc-

dundabunt? Quanta battologia?

pompam

aut ad prfligias ?

machin aut ad Quorfum aren injlabilitas,


profund,
?
ut ne

Qu

&
i5

terr commotiones,

&

Leniures, fivc inania terricula-

menla? Quis

finis foffionis illius adco

nobis plus l'cfidui cffc patiatur

quam hilum

Cur pcrepro'
illa

grinationes lam long,

ila

diuturn, cxlcras

in oras,

cul a fenfibus, umbras inter

&

fpeclra? Quid faciunt

20

tandem ad flabiliendujn facellum, perinde quafiflare illud non pofjit, nifi omnia fufque dequc vertantur? Sed cur
interpolationcs inateriarum tt ac tant, ut veteres
tur, eligantur nov',

ponan-

iifque abjeclis

mantur? An forte,

ut,

dum
h

rurfmn veteres affu^ fumus in templo, vel coram

mag|natibus, aliter nos gerere debemus,


2 5

qum

in gur-

132

guftio vel popin, ita

novoruvi arcanorum novfunt


nitide,

crimoni ? At quin illa,procul amiffis ambagibus,


clare, breviter, fie verbo veritatem exhibuit

/Edifico,

habeo

iflius 'difcationis
?

confeientiam,

ergofum Archi-

teus^
a.

b.

Page 533, Page 534,

1. 1.

28, p. 534,

1.

9.

10-27.

^56
6.

OEuvREs DE Descartes.

Denique, fi dicat domos conftruere, carum cubicula, cellas, porticus, januas, fcnejlras, columnas, & rcliqua,

mente prordinarc, difponere, ac deinde ad ea conjlrucnda


maleriariis, laomis,

cmentariis, fcandulariis, bajulis,


5

operariifque cteris prejfe, ipforumque opra dirigere,


ita eJJ'c

proprium Architecli,
:

ut nulli

prorfus

alii artifices

id pojjint

novi dicet aliquid, fed nihil boni,

&

illud qui-

dem gratis & ingratiis, niji fors aliquid ajfervat & abfcondit (quod unum fuperej perfugium) fuo tempore relut c machina Jupentibus exhibendum. At illud quamdiu ej, ex
quo expeclatur, ut plane fit defperandum^ ?
Refp. ult.
:

'o

Hc

vereris, opinor, arti illi tu,

quam

amas,
laris

quam

amplecleris, ignojco,
tt

quam

uti fliolam ofcu-

tuam. Times ut ne, quia

peccatorum feci ream,


undique
diffluit, veteres
i5

quia, ut ipfe vides, rimas agit

&

ad
133

tcflas

abjiciendam putepi.

Ne

vereare, amicus

fum.

Vincam expeationem tuam, aut fane fallam. Silebo & ex\pelabo. Novi te, & aciem ingenii tui acrem ac perfpicacem. Ubi temporis aliquid ad meditandum acceperis,
ac

maxime ubi regulam


pulverem

illam tuam fidam fecreto in receffu


excuties, fordes ablues, terfam
fifes afpeclibus.

20

confulueris,

&

politam Architecluram nojris


hoc habe, meque
aiidi, tuis

Interea

dum

qufitis pergo refpondere,

iifque complelor bene multa,

qu

brevitatis Jludio per25

flrinxi leviter, ut ea,

qu fornices attinent, qu feneflrarum aperturas, qu columnas, qu porticus, &fimilia^. Sed en Programma novse Comdise.
a.

Page 5?4. ! 28,


l'ge 535,
1.

p.

535,

1.

5.

h.

6-20.

Objectionks Septim/e.

(f-^j

AN POSSIT INSTAURARl ARCHITECTURA.


Qiuvris 3. an...

Ad

quse verba eu m pervcniffet, ali-

nimiam invidcntiam & odium, quihus percellebatur, jam phme in morbum tranfiifle, non paffi funt ipfiim diutius ita in platcis declamare, fed protiniis ad Medicum deduxerunt. Ego certe non aufini quidquam taie de Auihoro noftro fufpicari; fed pcigam tantiim hie notare, quani accurate illum in omnibus fit imitatus. Eodem plane
quot ejus
amici,

videntes

10

modo

agit judicem,

integerrimum

fcilieet, ae valde

cireumfpede ac
pronunciet.
vit,

religiofe

caventem, ne

qiiid

temere
fla-

Cm

poftquam undecies me eondemnadubia rejeeerim ad ceria

ob

id

unum qud

bilienda,
i5

&

quafi folas fecerim ad jacienda icdifieii

fundamenta, duodccim
aitque
1.
:

dcmum

viee

rem examint,
fcit

Si

eam

intellexerim, ut rvera

me

intelle<kQ.

xifTe,

patetque ex verbis, Ncc pones ncc negabis,


:

ab ipfo mihi tributis


2o

lunc quidem

me

aliquid boni

habcre, fed nihil novi.

modo, ex quo prrecedentia undecim pcccata defumpfit, & quem tamen ab omni fenfu meo tam remotum effe novit, ut lupra
2.

Si

vero intellexerim alio

illo

in
25

^.

prime fuc qu?eftionis induxerit


:

me

de iplo

cum

admiratione ac rifu dicentem


in

Idfano homini qui renit


habere, fed

mcnlcm^? tune me
h")

fcilieet aliquid wojv'

uon

la lig-iiu.

20 vicnn' remarque.

a.

Pa^c 45s,

1.

12.

5^8
nihil boni.

OEuvREs DE Descartes.

Quis unquam in conviciando, non dicam tam impudens, tam mendax, tam veri omnis verilimilifque contemptor, fed tam imprudens & immemor
fuit,

ut in meditat atque elaborat Diflertatione,

fexcenties
braret, a

unam & eandem opinionem


qu
faffus effet, in principio

alicui

expro-

ejufdem Dif-

fertationis, illum ipfum, cui

abhorrere, ut ipfam nulli


venire poffe putaret
?

eam exprobrabat, adeo homini fano in mentem


3,

Quantum ad

quseftiones quse fequuntur (n.

4, 5),

10

tam apud Authorem noftrum qum apud Caementarium, nihil plane ad rem pertinent, nec a me vel
Architedo unquam funt motae. Sed verilimile efl ipfas primum a Csementario fuiffe excogitatas, ut, cm nihil eorumjquse ab Architedo fada fuerant, auderet
attingere, ne imperitiam

135

i5

fuam nimis

declararet, ali-

quid tamen amplius

qum folam

ejus foffioncm repre-

hendere videretur; Authoremque noftrum illum etiam


hac in parte
effe

imitatum.
ait,

y Cm enim

rem cogitantem

poffe intelligi,

20

non intelled mente, nec animo, nec corpore, non melis philofophatur quam Cmentarius, cm ait Architedurae peritum non effe magis Architedum,

qum Ca;mentarium,
poffe intelligi.
4.

aut Bajulum, &iine ullo ex

iis
25

Ut etiam fane aeque ineptum eft, dicere rem cogitantem exiftere, non exiftente mente, qum Architedurae peritum, non exiftente Architedo (faltem cm
fumitur
a

nomcn

mentis, ut illud, ufu confentiente,


Et

me

fumi

fignificavi).

non magis rpugnt rem

3o

19 non la ligne.

a5

mme remarque.

Objectfones

Septim.:.

559

cogitantem exiftere

fine corpore,

qum

Architedurse

peritum
5
.

fine

Caementario, vel Bajulo.


ait
fit

Item

cm

non

fufficere

qud fubftantia aliqua

fit
5

cogitans, ut

pofita fupra materiam,

&

plane fpi-

ritualis,

requiri

quam folam vult vocari mentem, ut adu reflexo cogitet fe cogitare,

fed infuper
five

habeat

cogitationis fuct confcientiam,

que hallucinatur ac
illam peritiam,
Etfi

Csementarius,

cm

ait

Architedurae peritum debere

adu
10

reflexo

confiderare fe habere
poflit

priufquam

efl'c

Architedus.

enim rvera

nemo
tiam,

fit

Architedus, qui non faepe confiderarit, aut


iftam confiderationem
fimilis

faltem confiderare potuerit, fe habere dificandi peri-

manifcftum tamen
fit

eft

136

non
i5

requiri ut

Architedus. Nec magis etiam

confideratio five reflexio requiritur, ut fubftantia co-

20

prima quvis co-gitatio, per quam aliquid advertimus, non magis differt a fecund per quam advertimus nos iftud prius advertilTe, qum hsec a terti per quam advertimus nos advertift'c nos advertiffe nec ulla vel minima ratio afferri poteft, fi prima concedatur rei corporece, cur non etiam fecunda. Quapropter notandum eft Authorcm noftrum multo periculofius errare hac in parte qum C?cmentarium toUendo enim veram &
gitans
fit

pofita fupra materiam. Etenim

25

maxime
ilK-E

intelligibilem differentiam, oue eft inter res

corporeas
quae nullo
hae
3o

&

incorporeas, qud

nempe

hae cogitent,

non item,

&

aliam in ejus locum fubftituendo,

modo

elfentialis videri poteft,

qud nempe

confiderent fe

cogitare,

facit
X

omne quod
la ligne.

in fe eft

non confiderent, ad impcdiendum ne realis


ill

non

6o

OEuvRES DE Descartes.
mentis a

human
6.

corpore

diftindio

intelligatur.

Minus etiam eft excufandus qud brutorum animalium caufa; faveat, eifque non minus qum hominibus cogitationem tribui
velit,

qum Caementarius
5

137

qud fibi, & fui fimilibus, Architelur peritiam, non minus qum Architedis arrogare fit conatus. Ac denique in omnibus fatis apparet, utrumque eodem modo, non quid verum aut verifimile eifet, cogitalTe, fed tantummodo quid fingi poffet ad detrahendum de inimico, illumque apud eos, qui ipfum non
|

lo

noffent, nec de rei veritate curiofius inquirere curarent, ut plane

imperitum

&

ftultum defcribendum. Et

quidem appofite Hiftoricus Cccmcntarii, ad infanam ejus invidiam exprimendam, refert illum Architedi foffionem, ut apparatum magnificum, extuliffe, faxum ver foffione ift retedum, facellumque ipfi fuperflrudum, ut rem nullius momenti, contempfiffe; nec minus tamen pro amiciti &. fingulari erga ipfum voluntate gratias egifle, &c. Itemque in conclufione inducit ipfum egregia haec epiphonemata proferentem Idporro fi dicat, qu & quanta fupererunt ? qu redunda:

i5

20

bunt? Quanta battologia?


aut ad prjiigias''
arti
?

Qu

machina,' aut ad
:

pompam

&c. Et paulo poil

Hc vereris, opinor,
25

un

tu,
:

quam amas, quam

amplecleris, ignofco^ &c.

Itemque Ne vereare, amicus/um*^ &c. Hsec enim omnia Cmcntarii morbum tam graphice repraefcntant, ut nihil ad id aptius ab ullo poet fingi potuilfe videatur.
1

tioii

la ligue.

a.

b.
c.

Pape 555, Page 556,


Ibid.,
1.

1.

ii-i3. i2-i3.

1.

i6.

Objectiones

Septiivle.

^6i

'o

Authorem noftrum eadem omnia tanto cum afFedu imitari, ut quid ipfe agat non advcrtai, illoque cogitationis adu rellexo, quo mo\ ajebal homines a brutis diftingui, non utatur. Non cnim profed diceret nimium effe apparalum verborum in meis fcriptis, fi confidcraret quanto majorcm habcat, ad unicam dubitationem de qu cgi, non dico impugnandam, quia nullis rationibus impugnat, fed (liceat uti verbo duriufculo, quia nullum aliud que aptum ad rei veritatem cxprimendam occurrit) allatrandam, qum ego ad eandem proponendam. Ncc etiam baitoeft
I

At mirum

i38

logi meminiflet,
fuperflu,

fi

advcrteret

qum

prolix,
lit

quam

qum

inani loquacitate ufus

in tot fu
fc brcvitati

DifTertatione, in cujus
'5

tamcn
ipfo

fine

afBrmat

lluduiffe.

Quia ver ibidem


amiciflime

ait fc

mihi effe amicum,

ut

qum

cum

agam, qucmadmodum
fuit,

CcTmentarius ab amicis fuis ad Mcdicum duclus


ita

ego hune noftrum Superiori fuo commendabo''.

a. Ces mots semblent annoncer la lettre Admodum Rcvcreiuio J'atri DiNKT, qui, en effet, dans l'dition princeps de 1642, fait suite immdidtument aux Objectiones et Responsiones septim.

uvres. H.

71

ADMODUM REVERENDO
PATRI DINET
SOCIETATIS JESU

PATRI

PRiEPOSITO PROVINCIALI PER FRANCIAM

RENATUS DES CARTES

S.

D.

"

Cm

nuper R.

P.

Mercenno per
eie, vel

literas

fignificaf-

fem''me valde cupere, ut


a R. P.* in

Difleriatio,

quam audiebam
eam cum

me

fcriptam

ab ipfo R P.* in lu-

cem
10

ederetur, vel faltem ad

me

mitteretur, ut

Objedionihus ab aliis ad me miffis edi curarem, rogaffemque ut hoc, vel ab illo, vel certe, quia aequiffimum effe judicabam, a Reverenti tua impereliquis

trare conaretur

refpondit fe literas

illas

meas

R.

tu
140

legendas tradidiile, ipfafque non


i5

modo

tibi fuiffe

gra-

tas, fed

& multa

fingularis prudentiae, humanitatis, ac

benevolenti erga
flrata.

me

tuse figna fibi a te effe

demonftatim

Hocque etiam
ifta Difl'ertatio

re

fum expertus, quia


fuit miid'^.

poftea

ad

me

Quai

me non

modo
20

ad agendas

tibi

maximas
de

gratias impellunt, fed

etiam ad opinionem
a.

meam
et la

ill

Differtatione libre
t.

Voir pour
et aussi, p.

la

composition
1.

date de cette Epttre,

i55,

523.

6, et p.

558, claircissement.

L'astrisque aprs
469-470.
523,
lettres

III, p.

564

et

les lettres
h.

R. P. remplace le Voir Correspondance,

nom
t.

de Bourdin.
p.

III.

464-465,
1.

et

du

22 dc. 1641.
c.

Janvier 1642. Voir ibid.,

t.

III, et p, 481,

16, et p.

1.

6.

564

OEUVRES DE Descartes.

aperiendam, fimulque ad confilium de ftudiorum meo-

rum

inftituto

petendum

invitant.

141

Equidem cm primm illam in manibus meis tenui, tanquam de magno thefauro gaudebam nihil enim mihi optatius efl qum, vel opinionum mearum certitudinem experiri, fi forte, a magnisviris examinatse, null in parte falfe reperiantur; vel faltem errorum admoneri, ut ipfos emendem. Et quemadmodum in corporibus bene conftitutis talis efl partium omnium inter fe communicatio & confenfus, ut fingulse non fuis privatis viribus tantm utantur, fed praecipue etiam commune quoddam fit totius robur, quod ad
: :

10

unamquamque, dum operatur, accedit ita, cm fcirem qum arda foleat effe inter omnes veftros animorum conjundio, non unius R. P.* DifTertationem, fed
totius Societatis

i5

sequum

& accuratum
arbitrabar.

de opinionibus

meis judicium habere

me

Ubi ver illam legi, plane obllupui, & longe aliud mihi de ipfcredendum elle cognovi. Nam fane, fi pro-

fra

effet

ab Authore qui eodem fpiritu quo tota

20

major aut faltem non minor in e benignitas, & manfuetudo, & modeftia, quam in privatorum edem de re fcriptis, appareret
veflra Societas regeretur,
:

at contra,

142

cum aliorum in meas Meditationes objedionibus conferatur, nemo non credet illas potius a tant cum acerbitate Religiofis fadas, hanc autem
fi

25

fcriptam effe, ut ne privatum quidem,


libus votis

& nullis fpccia-

magis qum reliquos homines ad virtutem impulfum, decere pofiit. Appareret etiam amor Dei, at ejufque promovcndie glori defiderium ardcns
:

3o

ituii

la ligue [Jdil. priiiccps).

17 viue rL-marque.

Epistola ad p. Dinet

56^

contra principia, ex quibus exiflentiam Dei animae a corpore dillindionem deduxi,


ftudio, contra

& humanae
in e

magno

rationem ac veritatem,
at, nifi

falf authoritate

ac figmentis impugnantur. Appareret quoque dolri5

na,

& ratio, & ingenium

forfan latinae linguae

notitiam, qualem olim plebecula Romae habebat, pro

10

dodrin numeremus, nullam plane in e inveni, nullumque ratiocinium non illegitimum aut falfum, nec etiam uUum acumen ingenii, quod non ceementario dignius fit qum Ptre Societatis. Omitto prudentiam,
caeterafque virtutes, quce
mise
fint, nullae
|

cm

in Societate veftr exi-

i43

tamen

in ift DiiTertatione apparent,


fui

nec ullum vel


probitas,

minimum
:

odorem

in

ipfam transfu&.

derunt. Sed appareret faltem veritatis reverentia,


i5

Notis% quas ei adjunxi, nullum convicium fingi pofTe ab omni veri fpecie magis remotum, qum id totum quod mihi in
candor
at contra patet ex

&

ipf exprobratur.

Ac proinde,

ut

magna unius

partis a

20

communi totius corporis lege dilTenfio indicat ipfam morbo aliquo fibi peculiari laborare, ita omnino ex
Differtatione R. P.* manifeflum efl ipfum e fanitate

non

frui, quae in

reliquo veftro corpore

ver minoris facimus vel caput vel

Neque totum hominem,


exillit.

25

ob id quod forte pravi humores, contra ejus voluntatem ac citra culpam, in pedem aut digitum influxerint; fed contra ftimamus conftantiam ac virtutem, cm dolorem curationis ferre non recufat &. nemo unquam contempfit C. Marium quod varices in cruribus haberet, fed non minus faepe laudatur qud unam forti animo fecari fit paffus, qum ob feptem fuos
:
I

144

a.

Ci-avant, pages 45r, 459, 464, 472, 479, etc.

566
confulatus
tas.

OEuvREs DE Descartes.

&

plurimas vilorias ab hoftibus reporta-

Eodemque modo, cm non ignorem qum pio & paterno affedu omnes tuos profequaris, quo deterior
DilTertatio illa mihi videtur, eo pluris facio integri-

tatem ac prudentiam tuam, qud illam ad


volueris, eoqiie

me

mitti

magis totam Societatem fufpicio & colo. Sed quiaipfemet R. P.* fuam DilTertationem ad me mittendam ddit, ne temere videar judicare id illum fponte non feciffc, quid me ad hoc credendum
impellat,

&

fimul

omnia

qiire

mihi hacleniis

cum

ipfo

10

intercefferunt, enarrabo.

145

Scripfit

jam

ante,

anno 1640,

alios [qiiofdam in

me
"5

Traclatus de Opticis,quos audio ipfum difcipulis fuis


legil'e,

ac etiam exfcribendos dediife,

non

forte

omni-

bus, id cnim ignoro, fed faltem uonnullis (nempe, ut


credibile
eft,

maxime

charis

&

fidelibus

cm enim
iis

ab uno, in cujus manibus


edidii,

vifi

fueranl, exemplar pcti

curaiTem, non poiuit impetrari). Deinde Thefes de

quas per triduum in Collegio veftro


aliis

Parifienfi
:

20

magno cum apparatu &

infolii celebritate veniilavit

ubi quidem de nonnulls etiam

rbus, fcd prce-

cipue de meis opinionibus difputavit, multafque de

me (nempe haud
tavit'\

difficiles

de abfente} victorias rcporfive

Quin
in

0^

vidi

Velitationem

Pra}fationcm
a R. P.
* eiu-

zS

iftarum Difputationiuninitio recitatam

&

cubratam,
146

qu de nuU plane ali re quam de me impugnando agcbatur, c^ nullum tameniverbum ut


I
1

ito)i

la ligue [Jdil. princeps).


III, p.

a.

Voir Correspondance,

t.

^4-95,

et. p.

96.

Epistola ad p.

Dinet.

^67
fcripferim aut

meum

reprehendebatur, quod
fit

unquam

cogitarim, qiiodqiie non

tam aperte abfurdum, ut


mihi
affingit,

non magis qtim


5

ea, quae in DiiTertatione


poffit in

uUi homini fano venire

mentem, ut Notis

in

ipfam fadis,

&

ad Authorem,

quem nondum fciebam


opi-

effe ex Socictatc,

privatim miflis, tune explieui^

In Thcfibus

autem, non

modo quafdam meas

10

quod fane euilibet licet, prsefertim fi rationcs habeat ad id probandum; fed etiam, ut candore folito uteretur, vcrborum quorundam finiones falfas
elle ajebat,

gnifieationes mutabat, ut, exempli

cauf, angulo,

qui
bat

hadenus ab

opticis rcfralus fuit appellatus, da-

nomen

anguli rcfraionis, pari acumine quo in


fe intelligi id

fu Differtatione pcr corpus dicit a


i5

quod
i*'

cogilJt,

&

per animam,

id

quod

ejl

cxlenfum; atque
inventa, verbis a

hujus
I

artifieii

ope, nonnulla

mea

meis valde diverfis expreffa, tanquam fua proferebat, meque, tanquam fi de illis aliud quid plane ineptum
fenfiffem, arguebat.
20

Qiiorum ubi
R. P.

fui

admonitus, dcdi ftatim

literas

ad
ut,

Redorem

ejus CoUegii^', quibus

rogabam

quandoquidem opiniones meec


qua: ibi publie refutarentur,

dignre vifcC fuerant,


indi-

me quoque non

25

gnum
ret,

judiearet, ad

quem

refutationes iftas mitte-

quique intcr veftros difcipulos cenferi poffem' . Aliaque multa addebam, quibus omnino
id

mihi videbar
6 non la ligue
a.

debere impetrare, ut inter ccetera,

{cdil. priiiceps)

19 luiie remarque.
juillet 11)40.

Voir Correspondance,
Lettre

t.

III, p.

io5-iiq. Lettre du 29
t.

b.
c.

GXCVI, du
III, p. 99,
I.

22 juillet 1640,

IIL

p- 97-

Tome

25-3o.

68

uvres

de Descartes.
veftris

qud longe malim a


doceri, quia vos ut

qum ab

ullis aliis

Praeceptores adhc meos,

&

totius

148

mese primae

aetatis inftitutores

unicos, fum-

mopere colo
ut

&

obfervo^; qudque tam exprefle


5

in DiiTertatione

me

de Methodo pag. 7 ^ rogarim omnes, errorum, quos in fcriptis meis invenirent,

monere dignarentur, tamque paratum ad illos emendandos me efle oflenderim, ut non putarim

quemquam
feffum, qui

fore, praefertim religiofam

vitam prolu

me

maliet abfentem apud alios erroris

condemnarc,qum mihimetipfi meos errores oftendere, de cujus faltem charitate ergaproximum non
mihi liceret dubitare""
.

Ad

quse,

non

ipfe R. P.

Redor, fed R. P.* princii5

pio refpondit, fe Tradatus fuos, five rationes quibus

149

meas opiniones impugnabat, intra odiduum efle miffurum. Ac paulo pll alii quidam Patres Societatis idem intra fex menfes ejus nomine promiferunt forte quia, cm Tradatus iilos non probarent (exprelTe enim eorum, quse ab illo in me fufcepta fuerant, confcios fe non fuifle fatebantur), id temporis * ad illos emendandos requirebant. Ac denique R. P. literas ad me dedit% non folm fu manu fcriptas,
:
|

20

fed

ctiam communi

Societatis figillo munitas, ut tune


fcribere ap25

tandem illum ex Superiorum voluntate


pareret; iifque
1

fignificavit

\.

fibi a R. P.

Redore

uou
Lettre

la ligue [ddit. princeps).

a.

CCV, du
1.

3o aot 1640 (cnvoycc

le i5 sept.),

t.

III, p. 169,

1.9-13.
b.
c.

Ibid., p. 169,

23O0.
t.

Lettre perdue. Cf.

III, p. 2o5,

I.

i,

p. 207,

1.

7, et p.

222.

Epistola ad p. Dinet.

^69
illiim fcripfe-

prceptum
rarUy

ejfe,

ut

cm

liter,

quas ad

fe prfertim fpcclarent, ipfc ad cas rcfponderct, fuique injituti rationem apcrirct. 2. Nulliim a fc fufcipi,

fed nec
5

iri

fufceptum peciiUarc prlium advcrfus meas


j.

opiniones^.

Qud

Jiihil dedijfet petit ioni

quant pro-

pofui Methodi p. j5, idfu tribucndum ignorant i, quia Methodum non perlegerat^\ 4. De Notis ineis in fuain
prolujionem, fe nihil addere, ab eo quod pridem fignificarat, fuijfetque fcripturus, niji aliter fuafijjent amici";
10

omnino, quia nihil antea fignificarat, nili fe rationes, quas contra me habcbat, cffe miflurum adeo ut tantm per h?ec verba declararet fe
hoc eft; tantm
nihil
:

nunquam
i5

cas eie miflurum, quia difluajferant amici.


etfi

iso

Ex quibus omnibus

crat

manifcflum

illuni

fummo

de

me

maledicendi

fl;udio flagrafl^c,

idque

pri-

vato confilio,

& non
nihil
:

confcnticniibus reliquis Patribus

Societatis, fufcepifl!e, ac proindc alio


agi,

& denique
me

minus
etfi

vellc,

qum vos fpiritu qum ut ea videam,


nulla mihi

qu3e in
20

fcribit

etiam mihi valde indignum

videretur,

hominem

religiofum,

cum quo

25

quidem notitia interccflferat, tam publie, tam aperte, tam infolenter de me maledixifl'e, nihilque aliud habere excufationis, qum qud diceret fe Difl^ertationcm meam dcMcthodo non legifl!e quod qum verum eflet, clare patebat ex eo, qud Analyfim meam, tum in Thefibus, tum in prolufionc, aliinimicitia nec
:

unquam

quoties reprehendiflTet, quamvisnuUibidcipfegiflem,


i3
a.

non
Cf.
t.

la ligne [dit.

pr inceps),

III, p. 222,

1.

12-14.

b. Ibid., p. c. Ibid., p.

223,
225,
II.

1.
1.

10-14.
i?-i4.

uvres.

7^

^/o
151

uvres

de Descartes.

nec quidem nomen Ana lyfeos fcriplfrem, proclcrquam


in

ea Differiaiione de Meihodo,
:

quam

le

non

legile

fingebat
eiTe

verumlamcn,qiiia
R.

\c in

poftcrum quieturum
nihil fcverius

promittehat, lihenter prterita dllFimulabam.

Et

minime mirabar
fui

P.

Reclorcm
atque

pro prima vice in mihi fadi


fateretur, le nihil

illiim dccreviffe,
;

qum
ita

ut ipfemet

rationem apciiret

non occulte
in Thelibus,
faftu pro-

eorum, quae contra me

Difputatione acTraclatibus fuis


tulerat,

magno cum

coram me

tueri poile; nihilque habere,

quod
lacef-

lo

ad Notas, quas in cjus Vclitationem fcripferam, refponderet. At certe miror hune R. P.


Tendi deliderio arlilTe, ut,
tio
*

tanto

me

quamvis
in

ei

prior

illa

Velita-

tam parum
cjfe

flicitcr

fuccelTilTet,

atque ex

quo
i5

nullinn fc pcculiarc
152

prlium

meas opiniones fufccplu-

rum
ullo

promife'rat, nihil mihi novi


veftris
interccirifTet,

cum

illo vel alio

ex

DilTcrtationem tamen
in

fuam portca
ccrte

fcripfcrit. Nifi

cnim

e peculiarc pr-

lium adverfus

mcas opiniones contineatur, nefcio


fit
i

quidnam

in
fc

opiniones alicujus
exculet,

prccliari

nifi

20

forfan eo

nom

ne

qud non revcr meas


fc

opiniones, fed alias plane infanas, mihi a

per ca-

lumniam

afficlas,

impugnct;
ad

vel

etiam qud non fpcclic

rarit illam

unquam

manus meas

pcrventuram.
25

Nam

fane patct ex (Ivlo non eo inftituto fuitlb cou-

fcriptam,ul Objcdionibusin meas Meditationes faclis

annumcraretur; paictquc etiam c\


bus, quos a

aliis illis

raclaliiis

me

noluit videri
?
;

quid cnim

in

pejus

quam

in ipfa poluit efle

patet dcnique ex mira ejus

4 non a
yarc7illii:sc.

la ligne [dit. princcps).

28-29

A'*""'

<^^'

sigfn-'^

de

Epistola ad p. Dinet.
licenti opiniones a

571

affingendi

meis quammaxime diverfas mihi neque enim tant ufus fuilTet, fi hoc fibi
|

i53

unquam
5

me

publie exprobratum

iri

putafTet. Ideoilli,

que, qud ipfam acceperim, non fane


tati,

fed Socie-

ac

tibi,

maximas

gratias

habeo atque ago.

Vellemque ut ea qualilcunque occafio, qux mihi nunc datur, gratiam rcfercndi, cum ejus in me injuriarum diflimulatione, potius
tione,conjungi pofTet, ne id
10

qum cum aliqu ulme cauf facere videar


:

quod rever non committerem,

nifi

etiam ad laudem

Societatis,& tuam, veritatumque fcitu perutilium pa-

teiadionem, conducere exiftimarem. Sed, cm R. P.*

Mathclim doceat
i5

in veftro Collegio

Parifienfi,

quod

fpedari poteft ut primarium totius orbis terrarum,


Mathefis autem
fit

faculias,

qu ego prcecipue

uti di-

cor

ut nullus

efl:

in tot veftr Societatc qui authori-

tate fu plus pofiit


ita

ad meas opiniones impugnandas,


cujus errores e in re admifii lacifi

154

nullus etiam

ell

lius vobis
20

omnibus tribucrentur,
fibi
fuifiTe

de

ipfis

tacercm.

Multi cnim
vefi:ro

perfuadercnt illum

unum

ex univcrfo

delcdum ad judicium de meis ferendum, ideoque non minus ei foli, qum vobis omcorpore nibus fimul fumptis, hac de re credi oportere, nec etiam aliter de vobis, qum de ipfo, elTe judicandum.

a5

Ac

prseterea confilium Icquutus


veritatis aliquandiu

eft,

ut ad cogni-

tionem

impediendam & retardandam valde efficax, fie ad ipfam plane fupprimendam non fufficiens, quodque, ciam tandem detegcretur, nuUo vobis honori efiTet. Quippe non conatus efl;
'

5
a.

non

la ligne {cdit.
,

j:rincefs\

24 mtne remarque.
peut-tre
:

Nullo

sic

pro

>i

nuUi .

Ou

niillo

< modo'>?

^72

OEUVRES DE Descartes.
refutare,

meas opiniones rationibus


ineptas

fed alias plane

&

abfurdas, verbis fere meis exprelTas, pro

meis
155

propofuit,

ac

derifit.

Quo

artificio

tanquam refutatione indignas fa|cil omnes eos, qui me non


iis

norunt nec fcripta mea viderunt, ab


tilTct,

legendis aver-

ac etiam eos, qui viderunt quidem, fed


intelligunt,

nondum

fatis

hoc

eil

fere

omnes

qui viderunt,
:

ab

ipfis

ulterius examinandis revocaflet

nunquam
'o

cnim

fufpicati fuiffent

hominem

religiofum, prsefer-

tim ex veflr Societate, adeo confidenter opiniones

pro meis proponere,


client.

&

irridere, quae rever

meae non

Atque ad hoc multum juviffet, qud fuam Diflertationem non palam omnibus, fed privatim tantm amicis fuis leditaffet ita enim facile caviffet, ne ulli eam
:

i5

vidrent, qui polTent ejus figmenta dignofcere; ac cse-

156

majorem ei fidem ideo habuiffent, qud putaffent eum noUe ipfam in lucem edere, ne famse meae noceret, ac mihi eie amicum. Nec intrim fuifTet periculum ne a non fatis multis legeretur nam, fi tantm Sociis fuis, in veftro Parifienfi Collegio, id quod fperabat perfuafiflet, hinc facile ad omnes alios veftrae Societatis, toto orbe fparfos, eadem opinio tranfiiflet; atque ab his etiam ad alios homines fere omnes, qui Societatis veflre authoritati credidifTent. Nec fane mirarer, fi hoc contigifTet nam, cm veftri fmt femper fuis quifque fludiis quammaxime occupati, tieri non poteft ut fmguli examinent omnes novos libros, qui quotidic magno numro prodeunt in lucem, fed creteri
:
|

20

25

didcrim expedari judicium ejus, qui primus ex So12

3o

non

la ligne {ddit. princeps).

Epistola ad p. Dinet.
cietate
ille

^'7j

quemque librum legendum

fiifcipit,

ac prout

de eo judicat, cseteros poflea vel etiam lgre, vel

Jamque mihi videor ejus rei feciffe experimentum circa Tradatum quem edidi de Meteoris cm enim partem Philofophise contineat, qux, nili admoabftinere.
:
,

i57

dum fallor, accuratis & .veris in iplb explicatur, qum in ullis fcriptis aliorum-', nullam puto cfle caufam cur Philofophi, qui Meteora fingulis annis in unoquoquc ex veftris Collegiis doccnt, illum pra^lerto

qum quia forte, falfis credentes, nunquam legerunt.


mittant,

de

me

R. P. * judiciis

i5

At quandiu tantm illa ex meis, qu ad Phylcam aut Mathefim pertinebant, impugnavit, parum curavi. Cm autem in fu Differtatione principia illa Mctaphyfiea, quorum ope Dei exiil:entiam realemquc humanae animac a corpoie diftindionem demonftravi,

20

non rationibus, fed malediclis, evertenda fufceperil, harum veritatum cognitio tanti cft momenti, ut nemini probo poiit difplicere, qud ea, qua; de illis fcripfi, pro viribus defendam. Nec fane difficultcr id pra;ftabo cm cnim mihi nihil aliud qum nimiam dubitationem objeceiit,non opus eft,ad oftendendum qum injuflc ipfam mihi affingat, ut referam loca om:
|

158

25

mearum Meditationum, in quibus eam diligenter, ac, ni fallor, accuratis qum ullus alius cujus fcripta habeamus, refutavi l^ fuiluli; fed fatis eft moneam
nia
fi

quod expreffe tertias Objedioncs


ejus
1
1

fcripfi, initio
:

mea: refponfionis ad

nempe

nullas dubitandi rationes

iioii

/j ligne

{i.\iil.

priiiccps).

a.

Cf. Discouru de la

Mclhnde

cL A.vsaiV,

p.433.

1.

i8-26,dc cenc dition.

^74
fuiflc a

OEuvRES DE Descartes.

me

propofitas, eo fine ut ipfas pcrfuaderem,


:

fed contra ut rcfutarem

codem plane modo, quo MedecincC fcriptores morbos defcribunt, quorum curandorum Mcthodum volunl docere-' . Quis tam audax & tam impudens in calumniando unquam
fuit,

ut accufaret Hippocratcm aut

Galenum, qud

caufas ex quibus morbi nufci folent exponani, atque


159

inde concluderct, ipfos nihil aliud docere

qum Melo

thodum
non

a^grotandi

Certe, qui tantam in R. P.* audaciam fuifle fciimt,


facile fibi perfuaderent

ipfum hac in re privato

tantm

confilio

ufum

elle, nifi

ego

ipfe teflarer,
in

no-

tumque facerem quo pado, fcripferat, non probata fmt


DilTertaiio tuo julVu ad

&

ea quae prius

me
i5

a veftris,

&

ultima ejus

me fuerit miiTa. Quod cm nullibi commodiiis polfim qum in hac epiftol, non abs re elfe puto eam fimul cum Notis meis in DiiVerlationem^' edi curare.

Atque, ut ego etiam ex ipf fruclum percipiam, di-

cam rum

hc aliquid de Philofophi
nifi

quam,

quid obftiterit, poil

lucem edere decrevi'. nulla ejus Specimina vulgarem,


in

quam confcribo, annum unum aut alteCm, anno 16^7, nonnihil

Ov;

20

non facere cona-

lus fum. ut pra)cavercm


non
a.

invidiam,

quam

mihi, licet

la ligne {cdil. pi'inceps).

Ci-avani, pa^c 172,

I.

o-io.

Les Notcv de Doscartos. intercalccsdans la Disxertatio du P. Bourdin, paruicm, en cflei, sous le liue de Objcctiones scpliiiur. etc. (,voir ci-avant,
h. p. :j5i;.
c.

dans

le

mme volume
l'Itilosoplit,

ijuc cette lettre

Priiicipia
.

publis

en

1644

au P. Dinet. (achev d'impriiner

le

10 juilieiK

Epistola ad p. Dinet.

575
leo

indigno, imminere adver|tebam; hsec caufa fuit cur

Speciminibus prfigi noluerim, non, ut quibufdam forte vifum ell, qud rationibus
iftis

nomen meum

in iis contentis
5

non fiderem,

vel

eorum me puderet;

h?ecque etiam fuit caufa, cur declararim cxpreffis verbis, in Diflertatione

animo
retur.

effe ut,

dum

de Methodo, pag. 66, mihi non in vivercm, Philofophia mea vulga-

10

adhuc manerem, fi, ut fperabam & ratio poflulabat, hoc me, faltem aliqu ex parte, invidi liberafTet. At plane fecus accidit. Ea enim eft fortuna Speciminum meorum, ut, quamvis non a multis intelligi potuerint, quia tamen a nonin inftituto
nullis, iifque

Quo

maxime

ingeniofis

&

dodis, qui ea di-

gnati funt examinare curiofis, multas veritates, noni5

antca vulgatas, continere compcrta funt, hsec fama tranfierit ad multos, qui ftatim ideo fibi perjfuaferunt

dum

lei

me

aliquid in Philofophia ccrti

e^ nullis

concfl,

troverfiis obnoxii poffe cxplicare.

Unde fcquutum
ii

ut
20

maxima quidcm
fcholas
iis

pars,

ncmpe non tantm

qui

extra

libre

philofophantur, fed

ploerique

etiam ex

qui

docent, priefertim juniores,

&

qui

25

magis ingenio qum immerit doclrinae fam nituntur, ac verbo omnes qui amant veritatem, integram a me Philofophiam in lucem edi optarint. Sed aliapars, ii fcilicet qui dodi videri malunt qum eie, jamque
aliquod

nomen

inter eruditos ex eo fe habere putant,

qud de
rint,

fchol?e controverfiis acriter difputare didiceiilae

timentes ne, deted veritate, controverfiae

abrogentur, ac fimul eorum dodrina omnis abeat in


3o

contemptum, mea;que Philofophi?e editione veritatem detedum iri cxiftimantes, non aufi quidem funt aperte
j

I62

576

uvres

de Descartes.

oftendere fe non cupere ut ederetur, fed


invidi exarferunt. Et

fumm in me

ab

aliis dillinguere.

quidem perfacile mihi fuit hos Qui enim Philofophiam meam

optarunt, optime recordati funt

me

de

ilUi,

dum

vive5

rem, non vulgand confilium fumpfiffe, ac nonnulli etiam funt conquefti qud eam mallem nepotibus

qum

cosevis

meis concedere, quanquam omnes in-

genui, caufam cur id facerera advertentes,


deeie voluntatem publiais

& mihi non


10

commodis ferviendi, non ideo minus me amarint. Qui autem ipfam timuerunt,
nullo

modo
:

id recordati funt, aut faltem

credere no-

luerunt, fed contra fuppofuerunt ejus


promifiife

me

editionem
promijfor

hinc vocabar apud

illos celebris

hinc comparabar nonnuUis, qui librorum, quos a fe


163

fcribi fimulabant,

editionem per multos annos fruflra


I

i5

minati funt; hincque etiam R. P.*


cxpelari,
ut deinceps fit

ait

hoc iandiu a me
:

dcfperandum
aliis in

ridicule pro-

fed,
tuilTe

fi

putat aliquid ab homine

nondum

fene po-

diu expedari, quod ab


eft

multis faeculis

nondum
intra

prseflitum

ac imprudenter, qud, ubi


id a

conatur vituperare, talem q^q concdt, ut

me me

20

paucos annos diu potuerit expeclari, quod ego


fexcentos,
fi

ab

illo intra

tandiu vita utriufque proro-

garetur,

non expedarem. Hujufmodi autem homines,


fibi

cm

plane

perfuaderent

me

decreviffe Philofo-

25

phiam

illam,

effet parata,

quam metuebant, emittere flatim atque non modo eas opiniones, quse in fcriptis
etiam praecipue iftam
multis male3o
fibi

jam a me
164

editis explicantur, fed

Philofophiam,
didis,

nondum cognitam,
|

qu occultis,qu etiam apertis li' publiais, funt profequuti, ut fcilicet vel me ab e edend abflerre-

Epistola ad p. Dinet.
rent,

577
in cunis

veeditam ftatim everterent,


Rifi

& tanquam

fufFocarent,

qiiidem initio illorum conatus,


in

&

quanto vehementiores
madverti, tanto pluris
5

mcis inipugnandis
ab

ciTc ani-

me

ipfis fieri exiltimavi.

Sed
fit,

ubi

eorum numeriim

in dies augeri vidi, atque, ut


effe

multo diligentiores eos


cendi qu?erendas,

ad occafioncs mihi no-

qum uUos benevolcntcs ad me

10

protegcndum, veritus ne forte clandeftinis moliminibus aliquid poflint, ac ne otium meum magis interturbent, fi pcrmaneam in inftituto Philofophiam mcam
aperte ipfis me opponam, at^, non edendi, qum pr?Efl:ando id totum quod timent, ne amplis timcndum habeant efliciam pauea illa omnia, qu?e de Phifi
:

lofophi cogitavi, publici juris facere inftitui, ac con|

i65

i5

20

quamplurimis recipiantur. Quapropter illa non eodcm ordine ac ftylo proponam, quo magnam eorum partcm ante confcripfi, eo in Tradatu cujus argumentum in DilVertatione de Metiiodo explicui'', fed alio ad fcholarum ulum magis accommodato, brevibus fcilicet articulis fingulas qucTfliones includendo, taiique ordine ipfas excqucndo, ut fequentium probatio ex folis prrecedcntibus dcpcndeat, omnefque in unum corpus rcdiganiur. Qu ratendere ut,
fi'

vera

fint,

tione fpero
25

me

veritatem

in Philofophi folet

eorum omnium, de quibus difputari, tam clare eic cxpofituibi

rum, ut quicunque illam qucrent, perfacil ipiam


fint

inventuri.

Qua^runt autem profisd veritatem juvenes omncs,


27 non
a.
Ici

ligne

[cdil.

princeps).

IJre et ? ou bien

rtc

?
1.

b.

Tome

VI de

cette dition, p. 41,

21.

uvres. U.

/3

'jjQ

OEuvREs DE Descartes.
ad .difcendam Philofophiam
|

cm primm
166

fe

accincujuf-

gunt.

Quaerunt
setatis,

etiam illam
foli

caeteri

omnes

apud fe de rbus Philofophicis mcditantur, eafque in proprium ufum examinant. Sed & Principes omnes, & Magiflratus, aliive qui Academias aut Gymnafia inftituunt, -fumptufque fuppeditant ut Philofophia in iis doceatur, non nifiveram, quantum fieri poteft, volunt doceri nec patiuntur
;

cunque

cm

dubias

&

controyerfas opiniones

ibi ventilari,

ut ex

difputandi confuetudine fubditi magis contentioli,


refradarii,

&

lo

&

pertinaces, atque ideo fuperioribus fuis

167

minus obfequentes, & feditionibus commovendis aptiores vadant, fed tantm ob fpem veritatis, quam ex iftis difputationibus aliquando emerfuram plrique fibi perfuadent vel fi jam long experienti fint edodi qum rare illa hoc pado reperiatur, adeo tamen ipfam curant, ut etiam per|exiguam ejus fpem non putent effe negligendam. Nulla autem unquam gens fuit tam fera aut tam barbara, tamque a redo ufu rationis, quo folo homines fumus, abhorrens, ut apud fe doceri voluerit opiniones, qu?e pugnarent contra cognitam veritatem. Atque ideo non dubium eft, quin veritas opinionibus omnibus ab e diverfis, quantumlibct
;

20

inveteratis

&

pervulgatis,

fit

prferenda;

&

quin

om25

nes

ii,

qui

alios doccnt, ipfam

pro viribus qurere


in

atque inventam docere teneantur.

Sed nempe non creditur eam fore


lofophia
plus

nova

ill

Phi-

quam promitto. Non vcrifimilc efl me unum vidilTc, qum fcxccnta millia ingcniofiflmorum
in fcholis

virorum, qui opiniones


26
iiou

vulgo reccptas fe-

3o

la

lii(ne {dil.

priuceps).

Epistola ad p. Dinet.

^79

quuti funt;

viae tritae

ac cognitae novis ac ignotis funt


168

femper tutiores; prfertim propter Theologiam, cum qu veterem & vulgarem Philofophiam optime confentire multorum annorum experientia jam docuit, de nova autem incertum cil. Ideoque ne forte, impeI

ritam multitudinem novitatis avidam ad

fe allicicndo,

paulatim crefcat

&

vires

fumt, Scholarumque

five

Academiarum pacem
10

quietem perturbet, vel etiam in Ecclefi novas hrefes adducat, mature prohibcndarii atque extinguendam effe quidam contendunt.

&

i5

Ego ver contra refpondeo, me quidem mihi nihil arrogare, nec profitcri me plus videre qum caeteros fed hoc forte mihi profullfe, qud, cm prprio infaciles vias genio non muhum fidam, planas tantm fim fequutus. Nam, i\ quis per ipfas magis promoveat qum alii, multo majori ingenio prccditi, per falebrofas & impenetrabilcs illas quas fcquuntur, non cil
;

i_<.

mi|randum.

169

Addo me
20

nollc ut mihi credatur de veritate


iis

eorum

qucc promitto,fed ut ex
judicetur.

Speciminibus qui jam dcdi


aui alteram, fed plus
fie

Non cnim

ibi

unam

fexcentis qucftionibus explicui, qua:

a nullo ante

me
25

fuerant explicata?; ac quamvis muiti

hadenus mea

fcripta tranfverfis oculis infpexerint,

bus refutare conati

fint,

modifque omninemo tamen, quod fciam,


reperire. Fiat enuin tt fa^culis, qui-

quicquam nonverum potuit in iis meratio quftionum omnium, qure

bus ali Philofophiit viguerunt, ipfarum ope folutai funt, & forte nec tam multE, nec tam illullrcs inve3o

nientur.
10
11011

Quinimo

profiteor ne unius

quidem
rciiuvqiic.

quit^ftio-

la ligue [cdit. princeps).

18

mme

^8o
nis folutioncm,

OEuvRES DE Descartes.

170

ope principiorum Peripateticce Philofophiiv pcculiarium, datam iinquam fuilTe, quam non poffim demonftrare effe illegitimam &. fal.fam. Fiat periculum, proponantur, non quidem omnes, neque enim operse pretium puto multiim temporis e in re
impendere, fed paucec aliquae felediores ftabo promiffis. Et moneo tantm, ne captioni locum relin:

quam, loquendo de
phie

principiis Peripateticse Philofo-

pcculiaribus,

me

excipere

illas

qusefliones,
lo

quarum folutiones defumptae funt vel a fol experienti omnibus hominibus communi, vel a conderatione figurarum & motuum quae Mathematicorum propria eft, vel denique in Metaphyficis a communibus
illis

notionibus quas a

me

admitti, ut

& prcccedentia,
i5

ex Meditationibus mois apparet.

Addo
nihil in
tetica, &.
171
I

etiam, quod forte videbitur efle paradoxum,

e Philofophi

ef[e,

quatenus cenfetur Peripafit

novum; nihilquc in me, quod non fit vtus. Nam, quantum ad principia, ea tantm admitto, qua; omnibus omnino Philofophis hadenus communia fuere, funtque idcirco
ab
aliis divcrfa,

quod non

20

omnium
jam ante

antiquiffima;

Si

quce deinde ex

iis

deduco,

tam clare oftendo, ut etiam antiquiffima, utpote humanis mentibus a natur indita, efle appareat. Contra autem principia Philofophiae vulgaris, eo faltem tempore quo ab Ariftotclc aliifve inventa funt, crant nova, nec jam meliora putari debent qum tune fuere; nihilque ex iis deducitur quod non fit controverfum, & ex more
in ipfis contenta

&

implicita fuifTe

25

fcholarum a fingulis Philofophis mutari


1

poffit,

ac

3o

non

la ligne {dit. princeps).

Epistola ad p.

Dinet.

^8i

proinde quod non

fit

maxime novum, cm

quotidie

adhuc renovetur. Quantum ad Theologiam, cm una veritas


adverfari
5

alteri
172

nunquam

poffit, ef|fet

impietas timere, ne
iis

veritates in Philofophi inventse

quae funt de fide

adverfentur. Atque

nem

pertinere,

omnino profiteor nihil ad religioquod non que ac etiam magis facile

explicetur per

recepta funt.
10

mea principia, qum pcr ea quae vulgo Jamque hujus xei mihi videor fpecimen

dediffe fatis luculcntum, in fine

mex

refponfionis

ad quartas Objediones'', circ quaeftionem in qu

omnium

difficillime Philofophi

cum Theologi
fi

folet

i5

opus fit, prseflarc paratus fum, ac etiam oftendere multa e contra cffe in vulgari Philofophi, quse rever pugnant cum iis quce in Theologi funt certa, etfi id vulgo a Philofophis diffimuletur, vel ob longam iis credendi confuetudinem non advertatur.
conciliari. Et
in aliis quibuflibet,

idem

Non
20

etiam

metuendum

efi,

ne me?e opiniones, im|

173

peritam

&

novitatis

avidam multitudinem alliciendo,

nimis crefcant; cim e contra doceat experientia ipfas


pr?ecipue a peritioribus probari, quos
fed
fol veritate, allicientes,

non

novitate,

nimium

crefcere

non

poiunt.
25

Nec magis metuendum


perturbent;
fed contra,

eft,

ne Scholarum pacem

cm omnes Philofophi tt controverfiis fe mutuo vexent, ut nunquam majore in bcllo effe poffint qum jam funt, nulla melior ratio eft
2

non

la

ligne {dit. princeps).

18

mme remarque.

24 idem.
a.

Ci-avant, p. 252,

1.

22

et suiv.

^82

OEUVRES DE Descartes.

ad paccm intcr ipfos conciliandam, hrefefque ctiam,

qu

qiiotidie ex

iflis

controvcrliis repulluiant, mi-

RLicndas,

qum

fi

vera; opiniones, quales


:

meas

efle

jam prohavi, recipiantur

earum enim clara perccptio omncm dubitandi ac difputandi materiam tollet. Atque exhis patet, nullam rvera efferationem, ob quam nonnulli lanto fludio reliquos homines ab iis
cojj;nofcen|dis velint avertere
:

174

nifi

qud, nimis viex aliarum minus


lo

dentes
obtint

Ol'

certas cas elle exiftimantes, vereantur ne


doclrina:,

fam

quam

ipfi

probabilium cognitione
fophice

qua-^fiverunt.
fit

Adeo

ut hcec ipfa

illorum invidia non cxiguum

veritatis mcru Philo-

argumentum. Scd ne

forte hc vidcar de invi-

dia falf gloriari, ac folam Differtationem R. P.* in

teflimonium vocare polTe, dicam quid nuper in recentilfim

i5

harum Provinciarum Academi

contigerit.

Doclor quidam Mdicinal % vir acerrimi ac perfpicaciflimi ingcnii, atque ex eorum numro qui, quamvis Scholarum Philofophiam rede didicerint, quia tamen

non ideo multum fuperbiunt, nec fe admodum dodos efle fingunt, ut aliis quibufdam in more eft, qui ipf funt inebriati legit
ei

non credunt

&

funt ingenui,

20

175

Dio|ptricam

meam

("t

Metcora,

cm primm
iis

dita funL

in lucem, ac ftatim aliqua in

verioris Piiilofophi
25

principia contineri judicavit. Quai coUigendo diligen-

deducendo, e fuit fagacitate, ut intrapaucos menfes integram inde PhyfioIogiam''contius,

&

alia ex iis

b
a. b.

non

Li lii^iie (cdil.

pr inceps).

Voir

Henricus Rcgiub, ou Henry Je Roy, Utrcclu. t. II, p. 548-549, cl t. IV, p. ^40, claircissement.

Epistola ad p. Dinet.
cinnarit, quse,
fie

^83
effet, eis

cm
illo,

privatim a nonnullis vifa


qui antea ipfam

placuit, ut Profeffionem Medicins, ibi tune forte

vaeantem, pro
offieii fui effe

non amhiebat,

Magiftratu petierint
5

& impetrarint'\ Ita profeffor fadus


fuiffe

putaviteapotiffimum docere, propterquae


videbatur
:

ad illud munus voeatus

prfertim

em ipfa vera effe. ae quaecunque cum iis pugnant falfa, judicaret. Sed cm id agendo magnam. pro ratione
loci,
10

haberet auditorum frequentiam, quidam rtatim ex


fibi praiferri

ejus collegis, ipfum

ad verientes, manifelle

inviderunt, ac percpe apud Magiflratum conqucfti


funt, petentes ut ei
tur.

nova

ifta

docendi ratio prohibere-

Nec tamen

aliud tribus annis potuerunt impe-

trare,
1

qum

ut hortaretur ad vulgaris,

tum Philofofuis

phi, tum Medicince principia fimul


rarct. Sentiebat

cum

docenda,

ut ita auditores ad aliorum etiam fcripia Icgcnda pa-

20

enim prudens Magirtratus, fi nova ifta autem falfa, non vcracff(ir;, prohiberi non debere; opus'd c'-jun"^ fpontc intra paucos menfcs cffent collapfui'^jsjK,- autem c contra crefcerent in dies. excofi

lercntuiquc potifiimum ab honeftiimis Ov- ingcniofiffimis quibufque, magis qum ab humilioribus aut
junioribus,
confilio ab
25

qui
iis

facilis

invidorum auihoriiale aut


:

audicndis revocabantur

novaoi etiam
i"

provinciam Magiftralus Mcdico dcdii. ui ncmpe Pro-

blemata Phvfica, tum

Ariftotelis,

lum aliorum,

ceriis

diebus, ledionc cxtraordinari explicarct'\ atquc ita majorem haberet occafioncm. quani in (ola tu Me.1.

Kci^ius lut

nomme
334
et

(638.
p.

puis professeur ordinaire,


527.

protcsscur cxtraordiiuuix' d'abord, le 6 septembre le iS mars ib'S'j. Voir t. II. p. 52;i: cF.

3o?-3o(i, 307.
I-.

Voir

1,

111, ip, (>o.

84
dicin, de
viflent
veritati

uvres
omnibus

de Descartes.

Phyficse partibus agendi. Et quie

fortaffe

deinceps reliqui
dediiTent, nifi

cjus

Collgue,

ac

unus inter cteros, qui tune erat illius Academiae Reclor% omnes fuas in eum machinas intendere decreviflet. Ut autem cujus generis adverfarios habeam appareat, hune paucis hc

locum

defcribam.

Cluet Theologus, Concionator, Difputator magnamque fibi apud plebejos homines gratiam poten;

178

tiamque conciliavit, ex eo qud, modo in Romanam Religionem, modo in alias quafeunque a fu diverfas, modo in potentiores invehendo, ferventem & indomitum pietatis zelum prae fe ferat, interdumque etiam dideriis fcurrilibus plebeculse aures demulceat; qud(

lo

que, multos quotidie libellos,fed a nemine legendos,

i5

emittendo, varios Authores, fed

faepius

contra

fe

qum
fi

pro

fc facientes,

ac forte ex indicibus tantm


fcientii^
'

notos, citando,

&

de quibuflibet
effet,

tanquam
.i:

earum gnarus
loquendo,

audaciime, fe

imperi20

admodum dodus indoJ videatur. Pcritiores autem, qui Iciunt quam imporlunus in aliis provocandis femper fuerit, ac qum faepe, ubi
tiflime,
,

fuit
rit,

difputandum,

convitia pro

rationibus
fi

attulc-

turpiterquc viclus difccfferit,

fint

diverf ab
^5

ipfo religionis,

pahim irrident

&.

contemnunt, eum-

que jam publie nonnulli fie exceperunt, ut nihil novi deinceps in ipfum fcribi poffe videatur; fi ver
7

non

la ligne {cdil. princcps).

a.

Gisbertus Vctius, recteur de rUnivcrsitc d'Utrecht, i6 mars 1641-

iG

mars 1642.

Epistola ad p.
ciim
illo

Dinf.t.
ctfi

8
|

in

rcligione

confcntiunt,
in

quanium

179

poffunt cxcufcnt

&

tolcrcnt^

animo tamen non

probant.

Poftquam
3

hic honio aliquanJiu Rcclor fuit, contigii

Mcdico Pricfidc ab ejiis auditoribus dcfendcbaniur. non daretur ipfis libertasad argumenta quoc proponcbantur rcTpondcndi, fed fcholafticis
ut,

cm

thcfes

l\.

importunis fupplolonibus turbarcniur. Quas fupplofioncs


10

tas,

non dico a Thcologo pcr amicos luiffc excitancquc cnim fcio, Icd antca non licbant; atquc

audivi a fidc dignis. qui adliicrant, nullo cas nec rcf-

i5

pondentium ncc Prcclidis merito potuilTc contingerc, cm fempcr prius incipcrcnl quam ipfi mcntem luam explicuilTcnt. Et intrim rumor fpargebatur, novam ibi Philofophiam maie dcfcndi, ut Tcilicct inde inferrent homincs, non dignam cire qurc publie doceatur.
Contigit etiam,
praifidio

cm

frquentes difpu tationes ib

I80

Medici habercntur, ac Thcfes minus euriofe,

ad arbitrium refpondentium, ex variis


20

&
cns

inconnexis

qua^ftionibus conflarcntur, ut in
rint
:

qudam
unum

Thefi pofue-

ex

iiicnlc

&

corpore non Ji cri

pcr

fc,

fcd

per

vocando fcilicct ens pcr accidcns id omnc quod ex duabus fubrtantiis plane diverfis conftarct, nec ideo negando unionem fubftantialem qu mens
accidcns'^;

25

corpori conjungitur, nec utriufquc partis aptitudincm

naturalem ad iftam unionem, ut patebat ex eo qud


ftatim poftea fubjunxilTent
pletas, rationc compojiti
3
:

illas fubjanlias dici

mcoin-

quod ex eariim unione orilur;


i

non
Voir
t.

la ligne [cdil

princeps). -^

r>

mcnie remarque.

a.

III, p. 4tJo et suiv.


II.

uvres.

74

^86

uvres
nihil in

de Descartes.

adeo ut

ipfis pofTet

reprchendi,

nifi

forfan

181

modus loquendi minus in fcholis ufitatus. At ver h[cc fatis magna occafio vifa eft Reclori Theologo ad Mcdicum circumveniendum, haerefeofque condemnandum, l^ ita, vel invito Magiftratu, fi
res ut fpcrabat fucceffiffet. de Profeffione deturban-

dum. Nec
illo

qud, ubi Medicus advertit eam ab thefim non probari, ftatim ipfum & reliquos ibi
obftitit

Theologise ProfelTores adierit, iifque

mentcm fuam
lo

explicando, affirmant fe nihil adverfus Theologiam

ipforum,

&

fuam,

fenfiffe

aut fcribere voluifTe^

Nam

paucis poft diebus Thefes edidit, quibus,ut mihi cert

nuntiatum

eft,

hune titulum

voluit prsefigere

Corol-

laria admonitoria, ex aulhoritate S. S. Facultatis

Theoi5

logic ad Jluiiofos propojita ;


rclli,

&i 2.\io

Scntcntiam Tau-

182

quem Hcidelbcrgenfes Theologi appellarunt Athcum Medicum, & vertiginofi juvenis G.orli, qu Jatuitur homo ejje cns per accidens, multis impingere modis in Phyjcarn, Metaphyficam, Pneumaticani & Theologiam &c.^\ ut nempc, iis fubfignatis a reliquis omnibus illius loci ProfeflbribusTheologise acConcionatoribus (fi tamen fubfignafTcnt, id enim ignoro), mitteret ex coUegis, qui dicerent Magiftratui Medicum, ecclefia(tico concilio, cum Taurello & Gorl?eo, quos Authorcs
forte

20

nunquam legit, mihi certe funt ignoti, hcTrefeos ut ita non poffet Magiftratus, cum effe damnaium plcbis grati, eum diutius in Profcirorem retinerc.
:

aS

Scd cim jam Thefes


2
a.

iftit

effent fub praelo, forte ad

non
Cf.
t.

la ligne (cdil. princeps).


III. p.
p.

463.

b.

IbU..

487.

Epistola ad p.

Dinet.

587

manus quorundam e Magiftratu pervenerunt, qui Theologum ad fe vocatum officii admonuerunt, atque
ut titulum faltem mutaret, Facultatifque Theologicse

public authoritate ad calumnias fuas non abuteretur,


5

effecerunt''.

At nihilominus perrexit
iis,

in Thefibus edendis; ac de

ad imitationem R. P.

*,

per triduum^' difputavit.


j

i83

Et quia

parum
ill

matericC in ipfis fuiffet,


:

fi

egiffet tan-

tm de
10

logomachi
fit

aji

coinpoJUum ex duabus
nccne,
alias

fubjlants dicendum

ans per accidens.

quafdam quoefliones huic adjunxit, quarum praicipua


erat de formis fubjlantialibus rerum materialium, quas

i5

20

omnes, excepta anima rationali,Medicus negarat; ille autem, quibufcunque potuit rationibus, ipfas fulcire ac,tanquam Peripateticsc Scholse Palladium, defendere conatus ell. Atque, ut hc non videar line cauf me alienis controverfiis immifcere, prteterquam qud in Thefibus fuis nomen meum expreiferat, ut & Medicus fpe in fuis, etiam inter difputandum me nominabat, qua^rebatque ab opponente mihi nunquam vifo, num indigniffim comparaipfi argumenta fuggeffilTem
;

ili:

tione utens, ajebat eos, quijbus vulgaris Philofophandi


ratio difplicet, aliam a

184

me

expeclare, ut Judsei exin

pedant fuum Eliam, qui eos deducat


25

omnem

veri-

tatem.

Cm
5 7/0

autem per triduum


fe,
fi

fie

triumphaffet, Medicus,

qui prsevidebat

taceret^ a multis

habitum

iri

pro

la ligne [dit. princcps).


III. p.

25

mme remarque.

a.

Tome
Le

488-489.

b.

18,

23

et

24 dcembre 1641.
I.

Le R. P.*

est le P.

Bourdin.

Voir ci-avant

p. 566,

20.

88
fi

uvres

de Descartes.

vido,

185

autem publiais difputationibus fe defenderet, flrepitus, ut antea, fore paratos ad impediendum ne audiretur fumpfit confilium de relponfione ad Theologi Thefes edcnd, in qu quidem ea omnia, qu3e in iftislliefibus contra fe autfuadogmatacontinebantur, folidis rationibus refutaret; fed intrim earum Authorem tam blande ac tam honorifice compellaret, ut ipfum fibi conciliare conaretur, aut faltem exulceratum ejus animum non irritaret". Ac rever refponfionem illam fuam ita concinnavit, ut multi, qui legerunt, exillimarint nihil in e elfe, de qu Tlieologus queri poffet, nifi quod ibi vir pius & ab omni maledi:
I

lo

cendi lludio alienus diceretur.

Sed etfi verbis non Isederetur, fibi tamen magnam injuriama Medico fadam eie putabat, quia rationibus viduserat,

i5

& quidem rationibus ex quibus videbat


&.

aperte fequi fe effe calumniatorem,

rerum quas

jadaverat imperitum. Cui malo nullum aliud reme-

dium potuit

reperire,
fibi

qum

ut potenti uteretur, ac
in

refponfionem illam

odiofam

urbe fu prohiberi

20

curaret. Audiverat forfan

quod de Ariftotele quidam dicunt, ipfum, cm Philofophorum fe antiquiorum opiniones folide refutare non polTet, alias quafdam
valde abfurdas
ipfis affinxiffe,

nempe

illas

quae in ejus
25

fcriptis leguntur, ac
186

ne fraus a pofleris detegeretur,

omnes eorum
curafle.
1

libros diligenter perquifitos

com buri

Quod
la ligne
t.

nofter, ut fidelis Peripateticus, imitari


[ddil. priiiceps).

iinii

a.

Voir

III, p

491-520,

et

p. 5?o.

Cette rponse de Regius (rcdii^cc


le

en partie par De^eartcs liii-nicme) fut publie


p. iSo).

16 fvrier 1642 (IbiJ.,

Epistola ad p. Dinet.

^89

conatus, congregavit Senatum

fuum Acadcmicum%
eft,

de libelle in

fe

a Colleg edito conqueftus

eum

prohibendum ac totam iftam turbatricem Academide Philofophiam eliminandam effe dixit. Affenferunt plaerique. Trs ex eorum numro'', delegati ad Magiftratum, idem ibi conqueili funt. Magiflratus, ut eis fatisfaceret, pauca qudam exemplaria a Bibliopol auferr juffit quo fadum eft, ut reliqua cupidius eme:

rentur, ac curiofius legerentur.


10

Cmque

nihil in iis

appareret, de quo Theologus jufte queri poiet, prter folam vim rationum, quas declinare non poterat,

omnes eum
tidie
i5

irriferunt.

Ipfe ver intrim

non cellabat; congrcgabat quoSenatum fuum Academicum, ut ei aliquid de ift

infami impertiret.

Magna pro

ipfo res erat

qu?e-

i87

rendcc erant rationcs, cur rcfponrionem Medici ac totam ejus Philofophiam damnari vellct, nec ullas po-

20

lucem judicium, noraine Senals Academici, fed quod foli Redori tribuere quius cft. Cm enim in omnibus
terat invenire. Atnihilominusprodiit

tandem

in

conventiculis,

qu congrcgabat,

fedcret ut judex ef-

fetque idem acerbiffimus accufator, Medicus autem nec audiretur, nec unquam adelfet, quis dubitat quin
facile
25

maximam fuorum CoUegarum partem


numro

eo qu

voluit pertraxerit, ac fuffragiorum


dilTentientes fuperarit?

alios a fe

cm prfertim

aliqui

eandem
Redori

quam ille, vel etiam majorem,haberent occafionem Medicum odio profequendi; ac


12
a.

alii, viri pacifici,

Nou

la ligne {dit.
et

pr inceps).
Lirxus.
{Ibid., p.

Les 18

19 fvrier 1642. (Ibid., p. 53o.)


et

b.

Maetsius, Mathaeus

53o-5?3

et p.

534-535.)

^o
fuo,
188

OEuvRES DE Descartes.

mordacem, non libenter contradicerent. Hocqiie ctiam infigne, qud nullus


efle

quem noverant

ex

ipfis

ut iftlus judicii approbator nominari voluerit,

unus% nec Medico ulhi familiaritate conjundus, nec mihi imquam notus, ne particcps fieret infamice
fed

quam
tierit,

inde fequuturam elle praividebat, expreffe peut

nomen fuum, tanquam non


autem
judicii

approbantis, in

eo poneretur.

exemplar hc apponam, tum quia forte Reverentiae tuae non erii ingratum fcirc
Iftius

lo

quid

in

his

regionibus inter litcratos agatur,

tum

etiam ut, quantum in

me

eu,

impcdiam ne

poft ali-

quot annos,
eft,

cm

levs chartul?o, in quibus impreflum


difperditae, utantur ejus autho-

erunt forte

omnes

rilate maledici, ac fingant juftas aliquas in

eo

fuilfe

i5

rationes

ad

Philofophiam

meam eondemnandam.

189

Academia} tacebo'', ne quod heri aut nudiurtertius turbulentus ejus Rejctor imprudenter
fecit,

Nomen tantm
ac

fortafl'e

cras vcl perendie alius mutabit,

ci

apud exteros dedecori vertatur'.


lUDICILM SUB NOMINE SeNAtCs ACADEMICl ** EDITLM.

20

Profejfores

Acadcm* cm non fine gravi


,

dolorc vi-

dijfcnl lihcllum in luccni cdilum^nicnfc Febr.ciD.iD.c.xui.


8 non la ligne {cdit. princcps).
a.

b.

Cyprianus Regneri, professeur de droii. {Ibid., p. 557-558.) Descaries a remplac par des asirisi.]ues, les noms propres UllrajecUltiajectin (ci-aprs
texte
1.

tini et
c.

i\ et 22). et Ultrajccti (p. 5<)3,

1.

16).

du jui^ement, ijue nous avons dj reproduit, t. III, p. 55 1553,avaitt envoy Descartes par Regius, le 3 mars iC^-2.ibiJ., p.5571

Ce

558.

Epistola ad p. Dinet.
hoc prcefcripto itulo
:

coi

Refponfio feu Note ad corollaria Theologico-Philofophica, &c. cumque ad fingulare


;

cjufdcm Acadcmi delrimcnlurn


dafque
in

&

ignominiam, excitan-

aliorum animis fini/Iras fufpiciones, fpedare animadvertcrent ; vifum il lis fuit, omnes & fingulos certiorcs

facere

Primo, difplicere fibi cum agendi modum, quo collega


aliiis in aliurn

libros aut libellos publie edat,

prfertim

exprejfo nomine ; idque ob hcfes, aut corollaria, de rbus


10
/; in

Acade\mia controverjis, nullius nomine

edito, difputata.

190

Deinde, fe improbarc eam propugnandi pro nova

&

pra'fumpl philofophi rationem, quce


frequentaur; utpote
in
i5

in

prdiclo libello

cum verboruminfolenticonjunlam,
hic

eorum opprobrium, qui

&

alibi contrariam

&

vul-

garem, omnibufquc
ut

Academiis receptam, philofophiam


li-

vcriorem projtentur. Veluti, ciim auclor prdicli


:

bclli dicit

20

Jamdiu enim pernovi magnos mcorum auditorum progrelTus, quos breviffimo temporis fpatio apud me faciunt, quofdam malc habere. Pag. y : Termini, quibus alii ad nodos folvendos
Pag.
f) :

uti folcnt,

nunquam

ingeniis paulo pcrfpicacioribus


folis tenebris

plene fatisfaciunt, fed

& nebulis animos


promptis ex probat ipfa expe-

eorum
25

repleut.

Ibidem: Verus fcnfus multo melis


|

&

me percipitur,qum vulg exaliis: rientia quam multi meorum difcipulorum in publiais difputationibus cum honore jam fepius exhibuerunt, poflquam tantm paucos aliquot menfes me inftitu17
lion

i9i

la

ligne

{dit. princeps).
le

De mme pour
1.

tous les

alinas suivants qui prcdent

Tertio, p. 592,

25.

<p2
tione fuifTent

OEuvRES DE Descartes.
ufi.

Nullus autcm dubito quin quilibet

mortalium, cui tanlm cft fanLim linciput, lic nihil quicquam culpandum. fcd omnia laudanda. cenfeat. Pasr. o;Mifera illa entia ffcilicct formas fubllantiales,

&

qualiiates reaies) nullius


nifi

plane ufs

elTe

perfpeximus,
ingnia,

forte
in

ad

exccanda ftudioforum
do6la.>

&

ipfis

locum

illius

ignorantia;,

quam

tantopere

commendas, fafluofam quandam


lo

aliam ignorantiam obtrudcndam. Pag. i5: Contra ver, ex opinione formas fubftantiales flatuente, facillimus
cfl.

prolapfus in fcntentiam
i!i:

192

mortalcm. eorum, qui animam dicunt corpoream Pag. 20: Qu[cri poffct, an non illa philofophandi
ratio potius

Chora:bo

'

aliquo digna

lit

ccnlenda, quai
"5

ad

unum

principiumaclivum, nempc formam fubanillos

tialem,

omnia revocare folet. Pag. 25: Atquc hinc palet, non

qui formas

fubftantiales negant, fed potius cos qui illas aftruunt,

e tandem per folidas confequcntias adigi polfe, ut fiant aut atheiaut beflise.
Pag. 3g: Propterea qud cauni:. ab

20

etiam in minimis propofita.\ fini maxime jejun & a vero alien,


r.upido fatisfaciant.

hadenus ut plurimum qum nec animo veritatis


aliis
:

Tertio, fe rcjiccre novam iflam Philofophiam


auia velcri Philo fophia,\quam

pn'jn,

25

Acadcmi

tolo orbe Icrra-

rum haclenus oplimo


fundamenta fubverlil
193

conjilio docuerc, adrerfatur, cjiifcjiic


:

dcindc, ijuia juvcntutem a velcre

&

f^in Philofoplii avertit, impcdilcjne


a.

quoininus

ad culmcn

Chora;hiis -tr.

Kos'v.o;,

\i.i<\y',i

[ut^-i'^-^

ti x-jj/.xtx (Suidas).

(21.

Cal-

limaquc.

?07.

EpISTOLA ad p.
eruditionis provehatur
:

UlNKI.
5

pi

eo qud,

ijius

prfumpt Philoin

fophi adminiculo
profejforumque

technologemata,

auclorum

libris

lelionibus

&

difpiitalionibus

ujtata,

percipere nequit; pojrem, qud ex eddcji vari, falfce


5

abfurd opiniones partim confequanlur, partim ab improvid jiiventute deduci pojjint, pugnantes cum cxteris
difciplinis

&

& facullatibus,

atquc inprimis cum orthodox

Theologi.

Cen/cre igitur ac Jlatuere, onincs philofophiam


10

in

hac

Academi docentes

in

pojerum a

tali injitulo

alquc in~

cepto abjlincrc deberc, contentas modicd liberlalc dijfenticndi in Jingularibus nonnullis opinionibus,

ad aliaruin

celebrium Academiarum exemplum^ hic ujtata: itaut veteris


,5

&

receptx philofophi fundainenla non labefaclent,


etiam alquc etiam laborcnt, ut

&

in eo

Acadcmi
Die

tran-

quillitas in

omnibus farta

tccla confcrvetur. *

XV I^

194

Martij, 1642.

Eflautcm notatu dignum,hoc judiciumcdiiumriiifTe, cm jam aliquandiu rififlent homines, qud Redor
20

qum ad ipfum refpondcre; nec proindccffedubitandum,quin omnes


librum
Medici fupprimi maluiirct,
rationcs, faltem
q-x.

quai ab illo potuerunl cxcogitari


fini.

ad iftud faclum excufandum, hc expreirie


ergo,
j5
fi

Eas

placet, percurramus.

Primo
tum

dicitur libellum Medici

//7Ct'?L77-t;

ad detrimen-

& ignominiam

Acadcmi, ac etiam adjinijlras opinio-

nes in aliorum animis excitandas^\

Qiiod non aliter pofium


occafione homines
fini

interpretari,
24

qum qud hac


Voir

non
K

la ligne [cdit. priiiceps).


olVicicl.
t.

a.

b.

Die XVII , texte Page 591, 1. 2-4.

III, p. 533.

uvres.

II.

7^

594

OEuvRES DE Descartes.

196

Academiae Redorem fuiffe imprudentem, qud manifefl:?e veritati fe opponeret,acmalignum,qud rationibus vidus authoritate tamen vincere conax'etur. Sed jam illa ignominia
fufpicaturi, vel potius cognituri,
|

Redor^; nec Academi tantm dedecoris eft, qud hune habeat adhue in Profeflbrem, qum honoris, qud habeat etiam Medicum,
celTavit,

quia non amplius

eft

modo

indignam non prftet. Diciturfecund ei difplicere unum collegam in alium libros edere, prfertim exprejfo nomine^. Sed ob hanc rationem ipfe potius Redor, qui in hoc judicio erat
fe illo

10

accufator
erat

& Prfes,

folus reus eie debuiffet, folufque

196

condemnandus. Ipfe enim antea, non laceffitus, libellos duos, Thefium nomine, in collegam fuum ediderat, eofque etiam S. S. Facultatis Thologien authoritate munire conatus erat, ut innocentem circumveniret ac per calumniam everteret. Ac ridiculum efl, fe excufet qud nomen ejus no;j pofuerit, cm ipfamet ejus verba ante dita citarit, eumque ita defi|

gnarit, ut

nemo

poflet dubitare quin


ci

illc elTet

quem

20

impugnabat. Medicus autem

tam modeilc refpondit, ac nomcn ejus tt elogiis ornavit, ut non contra ipfum, fcd amice potius ad ipfum fcripll'e, ac eum honoris tantm cauf nominalle, fuerit credcndum": ut & rever creditum fuid'et, Ci Theologus rationes, utcunque faltem probabiles,ad eas Medici rcfcllcndas
8

ij

non
Le
Il

la ligne [dil. princeps).

a.
fin.

16

mars 1642,
1.

les

avait t remplac par


--y.
1.

pouvoirs de Voetius comme recteur avaient pris Maithxus. Voir t. III, p. 533, _///.
i3, p.

b.
c.

Page 591,
Voir
t.

111, p. 4<)-j,

497,

1.

21.

Epistola ad p. Dinet.
habuiflet.

595

Quid autem iniquius eie poteft, qum qud Redor Collegam fuum injuriarum reum faciat,- ob id unum, qud tam manifeftas & veras rationes attulerit,
ad rejicienda criminahserefeos
5

&

atheilmi qu?e

fibi

ab

illo

fiierant impofita, ut fe
fit ?

ab ipfo per calumniam

circumveniri non paffus


nova

At nempe improbat Theologus eam propugnandi pro

& prfumptPhilofophi ralionem, quam


cum verborum
in

in

Medici

i'

libello ait frequentari, utpote


10

infolenti

conjunlam,

opprohrium eoruin qui vidgarem ut verio-

rem

vrofilcntur^. Ipfe Icilicct vir modcftiflimus

verbo-

rum

infolentiam in alio reprehendit,

quam tamen

rever nullamfuiflequifque poteftagnofcere,fi tantm


confideret ipfa locahccitata,
5

qu hinc inde ex Medici


funt
praefertim
fi

librOjUt

omnium maxime

infolenti atque ad invidiam


;

concitandam

aptiflima, excepta

etiam notetur,nihil

effe ufitatius in

fcholisphilofopho-

rum,qum
id
2u

ut quifquc fine ullis verborum delinimentis

quod

fentit loquatur,
effe,

atque ideo folas fuas opiniofalfas, affirmet


:

ns veras
cit

aliafque

omnes

affuefe-

enim illos difputandi ufusifti libertati,qu3e forte in iis qui urbaniorem vitam fequuntur durior effet. Item qu?e hc citantur tanquam fi plaeraque ex verbis, contra omnes omnium locorum Philofophos invidiofe
|

198

25

didaeffent,nonnifi de folo Thcologoeffeintelligenda,


ut ex libro Medici clarum eft; nec in plurali numro,

& tanquam
6 non
a.

de terti perfon,fuiffe prolata, nifi tantm ut illum minus offenderent. Ac denique ea quse hc
la

ligne {Jdit. frinccps).


11-12

Page 5g I,

1.

et

1.

i3-i6.

OEUVRES DE Descartes,
beftiis &c.,

notantur de Chorbo, item de Atheis aut

non fponte a Medico fuiffe fcripta, fed prius injuriofe ac falf a Theologo in ipfum jada, quse ut poffet refellere, coadus fuit veris & evidentibus rationibus oftendere illa nomina non fibi, fed potius adverfario fuo, convenire. Quis ferat hominem tam importunum, ut fibi velit licere alios per calumniam Atheos & beflias
vocare, feque ab
futari
iis
?

cura veris rationibus modefte re-

non patiatur

Sed

feftino

ad

illa

quse

me magis
10

fpedant.
199

Trs habet rationes ob quas novam Philofophiam condemnat. Prima eft quod veteri adverfetur^. Hc non
I

repeto

quod fupra

dixi,

meam

Philofophiam

effe

omnium

antiquiffimam, nihilque ab e diverfum effe

invulgari,

quod non fitnovum. Sed tantm interroge

i5

an rede intelligat iftam Philofophiam quam condemnat, homo ufque adeo ftolidus (aut, fi mavult, malignus), ut eam in Magiee fufpicionem voluerit adducere, quia figuras confiderat. Interrogo etiam cur dif-

putari foleat in fcholis.

Haud dubie ad manifeflam


qu

ao

veritatem quserendam. Si enim jam haberetur, ceffarent


iflae

difputationes, ut patet in Geometri, de


eft difputare.

non moris
retur,
200

Sed

fi

vel

ab Angelo mani-

fefta illa veritas,

tandiu qusefita

&

expetita,

propone25

nunquid per eandem rationem effet rejicicnda, fcholarum difputationibus afquia nempe iis, qui ucti funt, nova effe videretur? At forte inquiet non difputari de principiis, quse tamen a praefumpt noftr
|

10

Non

la ligne {dit princeps).

a.

Page 592,

1.

26-27.

Epistola ad p. Dinet.

^97

Philofophi evertuntur. Sed cur ea tam facile everti


finit?

Cur rationibus non

fulcit?

Et

nunquid

fatis

oftenditur ea effe incerta, ex eo

qud
ijius

ipfis nihil certi

haclenus fuperftrui potuerit


5

prfumpt Phiophi adminiculo, technologemata in Authorum libris lof


Altra ratio
eft,

quodjuventus,

ujtata percipere

10

Quafi ver neceffe fit ut Philofophi, quse ad veritatis cognitionem eft inftituta, doceat ullavocabula, quibus ipfa non egeat! Cur non Grammaticam & Rhetoricam potius eo nomine connequeat\

demnat, cm earum magis officium fit agere deverbis, ac tamcn ab iftis docendis adeo fint aliense, ut tanquam
barbara rejiciant
i5
?

Dicat ergo eas idcirco juven\tutem


ac ivipedire quominus ad

a fana Philofophi avertere,

culmen cruditionis provehatur^; necmagiseftirridendus,

qum cm

de noftr Philofophi idem dicit neque enim ab ipf, fed a libris eorum qui vocabulis iftis utuntur, ipforum explicatio eft requirenda.
:

Tertia denique ratio duas habet partes


20

quarum

al-

tera eft manifefte ridicula

&

altra injuriofa
eft,

&

falfa.

Nam

quid tam verum


"

tSc

apertum

ex quo non facile

ab improvid juvenute
deduci poffint
?

varice, falf

Qud

abfurd opinioncs ver uUse ex me Philofophi

&

25

qu pugnent cum orthodox Theologi'\ plane falfum eft & injuriofum. Neque utar exceptione qud ejus Theologiam orthodoxam efle non
rever confcquantur
4 non
a.

la ligne {dit. priuceps).

18

mme

remarque.

b.
c.

Page Sg3, Page 592, Page 593,


Ibiii.,
I.

1.
1.

1-4.

28, p. ig3,
4-6.

1.

i.

1.

d.

6-8.

OEuvRES DE Descartes.
:

putem
202

neminem unquam
fentiret,
eie

ideo contempfi, qud alia

qum ego
enim
|

praefertim circa res fidei;

novi

fidem

donum

Dei

quin

&

multos, qui ean-

dem quam
teftatus
verfiis

ille

religionem profitentur, etiam Theolo-

gos, etiam Concionatores, colo

& diligo.

Sed jam

fsepe

fum

nolle

me unquam ullis Theologiae

contro-

immifcere; cmque in Philofophi etiam non


nifi

agam,

de

iis

quee naturali ratione clariflme co-

gnofcuntur, non pofTunt pugnare cum ullius Theologi, nifi fi quae lumini rationis manifefle adverfetur,

lo

quod

fcio

neminem de

fu efle didurum.

Cseterum, ne temere videar affirmare nullas ex rationibusaMedicoallatis aTheologo folvi pofTe, duplex

jam vel triplex ejus rei experimentum habetur. Jam enim duo vel trs libelli e de re editi funt, non quidem a Theologo, fed pr ipfo, & a talibus, ut, fi
quid boni continerent,
203

ei foli
|

tribueretur, nec,

eorum

nomine
fifl'et,
fi

fe

tegendo, eos

ineptiffima proferre permi-

meliora habuifiet.
libellus editus
efl:

Primus
filio

titulo

Thefium ab ejus
in eo

ao

in

edem Academi Profeflbre^ Cmque

futilia

tantm patris argumenta ad formas fubfiantiaetiam inaniora


^5

les aftruendas fint repetita, vel alia

adjunda, nec ulla plane fada fit mentio rationum Medici, quibus jam ifta omnia fuerant refutata, nihil
aliud ex ipfo colligi potefi,

qum

ejus
eife.

Authorem eas

non apere,
II

vel certe

docilem non
priitceps).

non

la ligne {dil.

19 mC-me remarque.

27 idem.
Paul Voet. Voir

a.

III, p.

558

et 56i.

EpISTOLA ad

p.

DlNET.

^99

Alius libellus,

& quidem
qui in

mine

illius fludiofi,

geminus, prodiit fub nofeditiof trium dierum dif-

putatione,

Redore

praefide, refponderat^; titulufque

ejus e: Prodromus Jve Exa?jien tutelare orthodox Phi5

lofophi principiorum &c.

Atque

in

eo quidem omnia
204

colleda funt, quae ab ejus Authore, vel Authoribus, potuerunt hadenus excogitari ad rationes Medici

oppugnandas nam etiam fecunda pars, five novus Prodomus primo adjundus eft, ne quid omitterctur ex iis
;

10

quae Authori venerunt in

mentem dum

prior typis

mandabatur. Scd tamen in iis omnibus, nulla, vel minima, ex rationibus Medici, non dicam folide, fed nequidem verifimilitereft refutata. Ideoque ille Author
nihil aliud curafle videtur,
i5

qum

ut,

crafTum vclumen

ex meris ineptiis compingendo, ac etiam Prodromum


infcribendo ut adhuc plura expedentur, caveret ne
quis refpondere dignaretur: atque hoc pado, laltem

corm imperit plbe, quae libros eo meliores effe putat quo craffiores, ac femper eos qui audaciffime ac
20

diutiffime loquuntur judicat efle vidores,triumpharet.

Ego ver, qui plebeculae gratiam non capto, nec


aliud euro

qum

ut,

veritatem
peritis
:

quantum

in

me

eft

205

protegendo, probis
aliafque
efle

&

gratificer ac propriae

confcientiae fatisfaciam
25

fpero

me

futiles iftasaftutias,

omnes quibus

adverfarii uti folent, ita


iis

palam
nifi

fadurum, ut nemo

in

pofterum

fit

ufurus,

qui pro calumniatore atque ofore veritatis aperte cognolci non erubefcet. Et quidem
profuit
a.

hadenus non parum ad verecundiores cohibendos, qud ab initio


t.

Lambert Waterlact. Voir

III; p. 56i.

6oo

OEuvRES DE Descartes.
fi

rogarim omnes, ut
mcis

quid haberent quo ea, que in

fcriptis ut vera propofui,

impugnarent,

id

ad

me

perfcribere dignarentur, ac promilerim


:

me

iis

refpon-

furum^ viderunt enimfe nihil polie coram aliis de me loqui quod mihimct ipfi non fignificarent, quin hoc
ipfo

mrita in calumniae fufpicionem adducerentur.

206

Sed multi hoc neglexerunt, ac quamvis rever nihil invenirent in meis fcriptis quod poffent falfitatis arguera, nec quidem forte legifTent, occulte tamen de ipfis maledixerunt idque aliqui tanto cum fludio, ut
| :

integros e de re libros confcripferint,

non quidem

in

lucem emittendos, fed, quod multo pejus exiftimo, eofque partim privatim coram credulis leditandos'' falfis rationibus, fed multis verborum ambagibus tedis, partimque etiam veris, fed quibus tantm impugnabant opiniones falf mihi affidas, impleverunt. Nunc autem ego hos omnes rogo & hortor, ut fcripta ifta fua in lucem edant. Docuit enim me experientia melius hoc fore, qum fi ea, ut prius rogaram, ad me mittant ne, fi forte refponfione digna non judicarem, ipfi intrim vel me fibi refpondere non poife falf jadarent, vel fe a me contemni quererentur neve etiam
; ; ;

i5

20

207

nonnulli,

quorum

fcripta

vulgarem, injuriam

fibi

qud meas refponfiones iis adjungerem, quia, ut nuperrime de fe ipfo quidam ajebat, privarentur hoc pado frudu quo poterunt gaudere fi ea ipfimet edi curent, utncmpc per aliquot mcnfcs legantur, ac multorum animos imbuant & praioccupcnt,
fieri

me

putarent,

25

priufquam ad
a
b.

illa

poffim refpondere.

Hune

itaqueipfis

Discours de la Mthode, p. j5 de cette dition, I. 23. Descartes vise ici Gassend. Voir ci-avant, p. 392.

Epistola ad p.

Dinet.

6oi

frudum non invidebo


effe

quin etiam refponfurum

me

non promitto,

nifi

ubi taies rationes invenero, ut

eas paffim a ledoribus folvi poie

non putem. Quan-

tum enim ad
5

cavillationes aut convitia, vocefque alias

quafcunque a propofito alinas, ipfas pro me potius qum contra me facere arbitrabor, hoc argument,

qud non exiftimem quemquam

iis

in tali cauf effe

10

ufurum, nifi qui pluracupiet perfuadere, qum rationibus probare poffit; quique hoc ipfo veritatem fe non quaerere, fed eam velle impugnare, ac proinde
|

208

i5

ingenuum & probum non efle oftendet. Verm non dubito quin etiam permulti viri candidi ac pii meas opiniones poffint habere fufpedas, tum quia vident eas ab aliis reprehendi, tum etiam ob hoc folum quod novae efle dicantur, & non a multis hadenus fuerint intelledae. Ac forte non facile ullus judicantium ctus poflet inveniri, in quo, de iis deliberaretur, non multo plures futuri eflTent, qui cenferent efl'e rejiciendas, qum qui auderent ipfas approbare. Suadet enim ratio, & prudentia, ut de re nobis non

20

omnino perfped, non


contingerc, judicemus

nifi
:

juxta id quod in fimili folet

ac tam multi hadenus novas

in Philofophi opiniones protulerunt,

quas vulgatis

&
209

receptis,
a5

non meliores, fed faepe periculofiores efle cogniltum efl;, ut non immerit illi omnes, qui nondum meas clare percipiunt, fi fententiam fuam rogentur, eas diduri fint efle rejiciendas. Atque ideo, quantumvis verse exiflant,

mihi nihilominus

metuendum

eflTe

3o

putarem, ne forte a tot tu Societate, ac univerfim ab omnibus ctibus eorum qui docent, ut nuper
II

non

la ligne {dit. princeps).

uvres. H,

7^

602

OEuVRES DE DeSCARTES.
illo

Senatu
rentur;

Academico de quo jam fcripfijCondemnaeas a


te,

nifi

pro fingulari tua benignitate ac


iri

cm eam Societatis partem regas% a qu facilius qum a reliquis mea. Specimina legi poiTunt, quia nempe prsecipua eorum pars eft Gallice confcripta, te unum hac
prudenti protedum
confiderem. Sed,
in re

plurimum

poffe mihi perfuadeo.

Nec ver aliam


illa

gratiam a
vel,
210
fi

te hc peto,

qum

ut vel ipfe

examines,

aliis

majora negotia impediant, non uni R. P;*'', fed magis ingejnuis eam curam demandes; ac quein forenfibus judiciis,

lo

madmodum
folis fidei

cm duo

vel trs

telles fide digni aliquid (c vidiffe affirmant, plus iis

habetur,

qum

multitudini, quce forte


:

hominum conjeduris adduda contrauniverfae aliorum


i5

rium putat ita illis dumtaxat credas qui rem, de qu judicabunt, perfede fe intelligere profitebuntur; ac demum ut, quas habueris rationes quae me ab inflituto meo debeant revocarc, ipfas me docere non
graveris.

Etenim, in paucis
principia
in
iis

illis

Meditationibus quas edidi,

20

omnia

Philolbpliiai
&.

quam paro

continentur;

Dioptricautem
,

Meteoris, particularia multa ex


;

deduxi quae dclarant quo ratiocinandi gnre utar


quae

ideoque, quamvis iflam Philofophiam

nondum totam
jam
dedi, facile
fine
25

oftendam, exiftimo tamen, ex


tu
poffe intelligi qualis
19 non
a.

iis

fit

fu^tura.

Nec, ut opinor,

la

ligne {dil. princeps).

Le

P. Dinet

administrait,

comme

provincial,

la
la

province

de

Paris

(suivant les circonscriptions et dc-nominations de

Compagnie de

Jsus).
b.

Le P. Bourdin.

Epistola ad p. Dinet.
juft ratione

oj

malui quaedam ejus fpecimina prcemittere,


exhibera priufquam fuerit expetita.

qum integram

Quamvis enim, ut libre loquar, de ejus veritate non dubitem, quia tamen novi qum facile etiam veritas,
5

a paucis invidis fub fpecie novitatis impugnata, poffit

amultisprudentibuscondemnari, noncertusfum illam


ab omnibus optari, nec vole invitis obtrudere. Quamobrem longe ante cundos prmoneo me illam parare privati multi cupiunt & expedant unus quidem doccntium ctus judicavit efle rejiciendam at quia tantm
:
:

10

a feditiofo
fcio,
alii

& inepto

fuo Redore ad id

permotum
fi

fuiffe

nihil

apud me habct

authoritatis. Sed,

forte

plures

eam noUent,

ac rationes nolendi juftiores

haberent, privatis ipfos anteponendos


i5

putarcm.

Et
212

omnino
|

profiteor

me

nihil fcienter

contra prudentioelle

rum
rum.

confilia vel

potentiorum voluntatem

ladu-

Cmque non dubitem


beneficio afficies,
velis
:

quin ea pars, in
tuyc

quam

Societas tua fe fledet, alteri debeat praepondcrare,

fummo me
20

i\

tuorumque lenin rcliqu


fie

tenti^e

monere
re,

ut,

quemadmodum

vit vos

femper prcipue colui

&

obfervavi,

etiam

hac in

quam

alicujus

momenti elTeputo,

nihil nifi

vobis faventibus fufcipiam. Vale.

FINIS.

CORRECTIONS ET ADDITIONS

Page

4,
II.
8,

ign i3
.

quamtumvis,
:

lire

pnultime
16 (var.)
:

556, h os autcm],
vel],

26,

(var.)

28,
3i,
32,

24

(var.)

Sed... pertincrent
:

?]

(sic

quantumvis. pro 566).


dit.).

rtabli (second tirage],

omis (i"
id.,

3-4 (var.)
3 (var.)
:

Quid... mutabiie?]

ipfammct
fgurj

fi]

32, 33,

4 (var.) T7 (var-)

quod
:

47. 48,

illarum]

lire

rtabli {second tirage).


(id.).

corrig

{id.).

ex figura (i" dit.).

qu6d.
illorum (/"
dit.).

9 (var.)
:

66 (var.)
68,
1.

quarum] pro 6

1
:

quorum
7-

{id.).

12.

21 (var.)

Ajouter

Ici les

deux premires ditions com

1.

24

(var.)

mencent pro 24
26 fingerem
I.

diviser le texte en alinas.


lire

Note:
lire
:

25.

27.

77y l->6

voir ci-aprs, p. 21
I.

5,

13-14. Voir aussi tome III, p. 335,

7.

85,1. 12

1. 1.

me
comparante quo minus

14

26

95,1.7:
96, 1. 22 97, note c note d
99, note a 125, 1. i3
:

comparante, (id.). quominus. aprs quod et aut supprimer virgules. aprs efle virgule(aulieude deuxpoints).
:

me, (virgule).

p. 65,
1-

1.

28-30,
29, p. 67,
(sic,

lire

n-14.
1.

1.

p. 65,

1.

29, p. 66,

1.

p. 66,

3,

1.

I2-I5.
p. 67,
1.

2-5.
:

entia,

bona,

1"

et 2' dit.) lire (peut-tre ?]

entia i3i,
1.

<

et

>

bona.
virgule.

II

aprs unica
II.

uvres.

77

6o6
Page i33,
1.

Corrections et Additions.
19
:

affertis
:

lire
1.

affertis.

i33, note d 140, note c i55,


161,
1.
:

p.
1.
:

48,

24.

19-21.


qum.

Page
1.

5i,

1.

3o.

20-22.

19 (var.) 19
:
:

plurlum

rtabli (second tirage).

1.

qum
(2' dit.)

166, var. 168, var. 176,


1.

ajouter
lire
:

(1"

dit.).

{i"

dit.].
ital.).

q^uidam
:

lire
:

quidam (non en
1.

i83,l. 16

aprs vifione
:

virgule.

194, note a

1.

24

197,1. i5:

.98,1.2:
209,
21
3,
1. 1.

ab aprs cxordium

27.

ad.

9-10
:

ex eo qud Jim aprs refpondeo


1.

deux pointsiau lieu de virgule] ex eo quod fim (non en ital.).


ponctuation (deux points),
lire
;

7.14,

note a
:

i5

1.

16.

236,1. 8 25o,
254,
268,
1.

u
:

et 2' dit.]

fui.

12
:

aprs acr

virgule supprimer,

253, var.
1. 1. 1.

{1"
:

supprimer.
lire

2 (var.)

manifeftas

manifeftes.

273,
275,

7:
14
25
:

aprs infpeiflioncm virgule.


tangatur aut videatur lire
tur (Desc).
:

1.

tangantur aut videan-

276, 282,
289,

1.
1.

aprs declarareque, virgule supprimer,


aprs polie,
:

26

1.

21 (var.)

&.pro &c.
Disquis. Met.

faute corrige Verrata [i"


dit.).

294,

1.

5 (var.)

ajouter
lire
:

et

Desc.

710 te
1.
I.

1.8-17
infinit

296,

lire
:

9-18.
in finit.
et ci-dc.<!Sous.

21 (var.)
I
:

Voir ci-dessous
Dici

Voir Desc.
ab
1.

397, 3oo,

I.
i.

la ligne [i" et 2' dit.).


elTe.

abc de
:

3oi, note a
3o2, note a
3o6,
1.

1.

9-10

lire
:

9-1

1.

Page 45.
rcipf

Page 49.
re ipf {2' dit.),

ou plul.

tt tcipl (Mens.), cf. p.

3og,

7.

3ii,1.8:
3i5, note a

"
:

cxfiftentibus
1.

lire

exiltentibus (2 dit.).

1-6
21.

1.2-7.
1.

c
:

1.

la
lire
.

20.

321,1. 21

aprs inducrc
:

lif^ne.
1. 1. 1.

322, note b
324, note a b

1.
I.

7-14 l5-20
6-9

8-i5.
16-2

--

1.

8-11

Corrections et Additions.
Page 325, note

607
1.

1.
I

10-26
27-31

lire

1.

12-28.
29, p. 68,
12, etc.
2.

b
a

1. 1.
1.

1.
1.

326,

b
c

10-17 11-18

1.
1.

l3-20.
14-15.

327, 329,

a a
1. 1.

12-14 1.25
1. 1.

1.
1.

27.
i3.

.4

348,
35o,

9
3

Philofopho acutilTimo. Voir p. ir, l. 20. aprs veritatis point et virgule.


:

355, note a

Page 26t
1-7
p.

Page
12

262.

b
a

lire :\. 5.
1.

363,

281

282,1.

371,1.8:
383,1. 3:
388, note a

:

quid

quod.
quin.
1.
:

quim
1.
1.
:

28
7

29.

Et poji nonnulla

lire: Et port nonnulla.

389,
393,

II,

fin

Revius...
ipfc

(Revius...
lire
:

10

ipfi.
I.

402, Dub. X 410, dernire


426, 428,
1. 1.

1.

28

1.

dcirco
lacre

lib.

29.

idcirco.
facere.

29
22

Vide Mag.

4, etc.

Note. Mag(istri Sentenxliiii,

tiarum) liber IIII, Distinctio


i>

Si

anima' sine corporibus sentiunt ignem cor-

11

poraiem... De hoc Iuliaiius Toletanx ecclesiae

)'

episcopus, Gregorij dicta secutus,


:

iia

hominis incorporeus cur non post spiritus tenetur in corpore mortem etiam corpore igneo teneatur?... (Pag. 548, Ptri Lombardi Episcopi parisiensis Sentcntiarum Lib. IIII, Parisiis.ex officina loannis Roigny, sub Basilisco et quatuor

scripsit

Si viuentis

>)

elcmentis, per

loannem Aleaume

Parisien.

Theologix Professorem,
463,

in-4, i55o.)

6o8
Page 5o9,
541
1.

Corrections et Additions.
22
:

519, note c
1

ajouter
ajouter
2

fumniandi : o
:

le

dernier
bzg,

1. 1.

aprs deftrucbat
:

fomniandi est cognofco. un point [et non une virgule)


lire
:

mot

547,

(var.)

c(. p.

554, 1. 6 : 563, note a


573,

1.
I
:

aprs fcd
:

1. 28, et p. 545, 1. 14-15. virgule d supprimer.

/.

p.

558
1.
.

lire

584,
592,

455, quie
p.

18-26.

590, no/c a
1.

Ibid.

p. 568. p, 233,
1.

3.

quict.

III.

faftuolam

fartofam.

TABLE DES NOMS PROPRES

Adam:
Alipius

43i, 534, 53i, 5J^,


:

551, 555.

Alexander
:

372, 373.
:

Ceberet 44S. Chorbus 592, 5g6.


:

Kjy.

Circe

478.
:

An.\xagoras 410. Apei.les 372.


:

Clersei.ier

11, x, xii.

Apollonius Archimedes

4.
:

Concilium Laieranense :3, 41 3, 425. Tridentinum : 251.

4, 24, 241, 245, 3z8, 488, 489, 491, 53(j, 478, 467, 540.
;

Ariminensis

25.

Aristote: 04, lOG, 242, 249,251, 3o3, 336, 370, 410, 434, 580, 588.

Arnauld

X, xin,

412.
:

Consus 534. Crates 389. Damascenus 96. Davus 93. Democritus 381. DiAGORAS 328, 336, 384. DiNET VII, VIII, X, XI 391, 392, 563,
:
:
:

AuGusTiNUS (Divus vel Sanctus) 205, 216, 217, 219.


Bannius BiEL vid. Gabriel. Blaev (Johannes) vu, vin,
:

ig-,

91, 10 1, 12

1.

x, xi, 391,

602. DiONVSius Areop. 92. Ecdesiastes 4' 6, 430. Elias : 587. Elzevier (Daniel) viii,
:

xi, xiv.
viii, ix, xi,

393.

(Louis)

VI,

vu,

Bloemaert
BoETuis
:

91, loi, 121.

XII, XIV.

97.
:

Epicurus
Epidicus

Bona Dca Bourdin VII, X, xi, 563, 564, 565, 568, 568, 570, 571, 573, 574,
:

534.

Biicephalus

576, 587, 602. : 33g, 388, 389, 408. Calvinist : igo, 191. Canadcnses 124, 154. Caterus X, 91, loi, 121, 200, 20S,
:
:

381. 492. Euci.iDEs 328. Evodius : ig7, ig8. Gabriel 1 25. Galenus 574. Gassendus vi, vu, li,
:

x, xi, xii, xiii,

XIV, XV,

1,

256,

2.7'},

388, 389,

390,

391-394, 409, 412, 600.


Geiiesis
:

20g, 2 iS.

436.

texte de Doscartes {Mditations et a. Les chiffres gras renvoient au Rponses aux Objections), les italiques au texte des Objections, et les Les noms en italiques sont ceux autres aux notes ou claircissements. dans des textes, sacrs ou figurent qui ou mythologiques, personnages de profanes, cits au cours de ce volume, ou encore des dsignations de sectes,

peuplades,

etc.

6io
Gorlteus : 586. Grgoire de Rimini
sis.

Table des Noms propres.


:

vid.

Arimincn-

Hayneuve 567, 568, 570. Heereboord 388.


:
:

HippooRATES
:

574.

HoBBES X. Hurones i 24. JoHANNES (Divus


:

vel Sanctus)

430.

Jupiter

380.
58r).

LiRus

Lombard

(Pierre)

vid.

Mag(ister

Sententiarum). Lucretius 341. Maetsius: SSq.


:

492, 517. : 517. Porphyrius : 124, 140. Praxitei.es 362. Prophel : 125, 143, 431. Ptolem;US 41 1. Pvthagoras 328, 384, 4jg, 482, 4g5. Pylhagorici : 426, 4()0. Recil's XIII. 582, 583, 588. Reoneri 5go. Revius 388, 389. Salomon 416, 430. Sceplici 130, 351, 361. 476, 477, 549, 550.
:

Plautls

Pj'rgopoliitices

Md'vius g I Mag(ister Sententiarum)


:
.

ScoTLS
:

100, 120.

428.

Scriptiira' Sacrce

Marius

565.
:

: 2, / 1'5, 142, 143, 154, 25G,4i5,4i6, 429, 430, 431,

Martellus
:

392.

436.
SocR.\TEs
: :

Matha:us 58g, 5g4. Mercurius : 382.


x, xi, xiii, 10, igC, 204, 256, 347, 409, 412, 563. Momus : gi. dipus : g3. OviEDo" 483. Pandora : 3o3, 304, 370, 371. Pappus 4. Parmenon : 492. Paulus (Divus ve/ Sanctus) 2, 4i5, 429. Pharaon : i25. Pi.ato IV, I y 1 3ig, 3 20, 32 1 324, 32S. Platonici : 2o3, 425, 426.
: :
: : :

ig4,3iQ,32i.
:

Mersennus

SoLY V, 391, 409, 448. SoRBiERE (Samuel) vu, Suares g5, 235. Taurellus 586. Terentius 492, 4g6. Theodorus 32S, 384.
: : :
:

viii, xiri.

Thdma (Divus vel .'^anctus) g4, g6, g-,g8, gg, 1O6, 114, 115.
:

Turc(E

:
:

126, 148, 154.

Ulysses

52g, 544.
vri,

Voet

(Gisbert),

vin, ix, x, xi, xii,

584, 594.

VoET(Paul), 5S.

Waterlaet
Zenon
:

399.

38().

a. OviKDO (Franois de), n Madrid, en 1G02, entra dans la Compagnie de Jsus en 161 8. Il enseigna d'abord les humanits, puis cinq ans la philosophie, deux ans la thologie morale, et cinq ans la scolastique Alcala et Madrid, o il mourut le 9 fvrier iG5i. 11 a laiss trois ouvrages corpus redactus (t. I et II, t Iiiteger cursus philosophiciis ad unum Lyon, 1640; seconde dition, ibid., 1641), Approb. Prov., 8 aot i638. 2 Traclalus Theologici, Scholastici et Morales [ibid., 1646*. 3 De virtutibus Fide, Spe et Charitate {ibid., i65i).
:

TABLE DES MATIRES

Avertissement
Frontispices des trois premires ditions

^
x"f
'

EPISTOLA PRiEFATIO AD LECTOREM


SYNOPSIS
fequcntium fex Meditaiionum
I.

7 '2 17

MEDITATIO

De

iis

quae in

dubium

revocari pollant
:

II.

De natura mentis human

qud

ipfa lu notior

qum corpus
III.

^3
exiftat

De Deo, qud De vero &

^4
52

IV.

falfo

V. De effentia rerum niatcrialium,

&

itcrum de Dco, 63

qud
VI.

exiftat

De rerum materialium
a corpore diftinftione

exifteniia,

&

reali

mciuis
7'
91 101
'

OBJECTIONES PRIM.^ in prcdentes Mediiationes RESPONSIO AUTHORIS ad primas Objectiones OBJECTIONES SECUND.-E RESPONSIO ad secondas Objectiones Rationes Dei exiftentiam & animae a corpore diilindionem
bantes,

'

'28

pro-

more geomeirico

difpofitce

160

OBJECTIONES TERTL^ cum RESPONSIONIBUS AUTHORIS OBJECTIONES QUART.E RESPONSIO ad quartas Objectiones

'7'

'96

218

6i2

Table des Matires.


256
347
391

OBJECTIONES QUINTA RESPONSIO ad quintas Objeciiones


Addition aux S""" Objections
et

Rponses

DISQUISITIO METAPHISICA
Gassendus Sorberio

392
3g2

Typographus Lectori
Index Dubitatiouum
et

39?
Iiistanliarum

?94

Addenda

409
412

OBJECTIONES SEXT.E RESPONSIO ad sextas Objeciiones


Privilge

422 448

Frontispice des

7'""

Objections

449

OBJECTIONES SEPTIM.'E cum NOTIS AUTHORIS RENATI DES CARTES EPISTOLA ad patrem Dnet
Corrections
et

464
563

additions

6o5

Table des noms propres

609

Paris.l

M P

P 1939

^x^.rj

University of

Connecticut

Libraries

You might also like