Professional Documents
Culture Documents
DE
DESCARTES
MEDITATIONES
DE
PRIMA PHILOSOPHIA
VII
M. Boutroux,
professeur
de
l'Acadmie
des
Sciences
Morales
et
Politiques,
d'histoire
l'Institut
l'impression
de cette publication
en
OEUVRES
DE
DESCARTES
PUBLIES
PAR
Charles
ADAM &
Paul
TANNERY
MEDITATIONES
DE
PRIMA PHILOSOPHIA
vil
PARIS
LOPOLD cerf, IMPRIMEUR-DITEUR
12,
RUE SAINTE-ANNE,
12
1904
AVERTISSEMENT
Retmti
PHiA,
I
in
monstratur
complet de
la
premire dition de
Michel Soly, en 1641 (achev d'imprimer, le 28 aot 1641), cinn Privilgia et Approbatione Doctonan. Le privilge se trouve, en effet, la fin du volume, ou plutt
blie Paris, chez
un Extraict du Privilge du Roy, que nous avons reproduit au prsent volume, p. 448. Mais l'approbation annonce manque; nous savons, par la Correspondance de Descartes, et nous
verrons, dans
la
de cette publication, toutes les tentatives faites pour l'obtenir, mais en vain. Il reste, ce sujet, l'Eptre au Doyen ainsi
qu'aux Docteurs de
Sorbonne Sapienlissimis Clarissimisque Viris Sacr Facultatis Theologi Parisiensis Decano et Doctoribus, Renaius Des-Cartes S. D., imprime en tte de l'diune Prface, tion. Viennent ensuite trois pices prliminaires
la
:
et
ment,
les six
le
ponses du philosophe
p.
117-131, et Rponses,
de Thologiens et de Philosophes,
suivies d'un
161-172, et Rponses,
p.
Abrg
II.
la
172-282;
a
uvres.
VI
Avertissement.
Objections,
p.
d'un Thologien
Theologi,
272-304, et Rponses,
le seul
qui soit
nomm,
p.
siximes
num-
Des-Cartes Meditationes de Prima PhilosoIn quibus Dei existentia, et anim human a corpore PHiA, demonstrantur His adjunct sunt varice objecdistinctio, demonstrationes docto\riim lirorum in istas de Deo et anima cum Responsionibus Authoris. Secunda editio septitiones; non visis aucta tel est le titre mis objectionibus antehac complet de la seconde dition, publie Amsterdam, chez la Louis Elzevier, en 1642. Format, petit in-12. Marque Minerve; c'est mme un des premiers ouvrages o figure cette marque, avec la devise Ne extra oleas. Le titre, on le voit, est un peu chang in quibus, au lieu de in qua ; et surtout, au
Renati
I \ (
|
|
lieu
ani-
m human a
mme
d'ailleurs, et plus
le
le
mme
en note,
p.
Voici ce contenu
1-6
;
Epistola, Prfatio,
p.
Synopsis, celle-ci
les six
Mditations,
7-95
prei32-
mires Objections
191-,
et
Rponses,
p.
96-131
secondes, p.
p.
troisimes,
p.
p.
192-224; quatrimes,
quimes,
ainsi
que l'annonce
dans
ultim,
comme
en
l'dition
de 1642,
des septimes
Objections avec les Notes de l'A utcur. Et cette importante addition forme
comme
un nouveau volume,
:
la suite
du premier,
j
\
Objectioncs scptim In
Medi-
Avertissement.
tatones
\ \ \
vu
dprima Philosophia cum uotis Authoris. [AmsteApud Ludovicum Elievirium, 1642. Cum Authoris lodami, consensu), et avec une pagination part, p. i-i38, le fron\ \
tispice et le revers
comptant
d'ailleurs
Les caractres restent d'abord les Objections et Rponses et les Mditations qui prcdent. Mais
la
seconde dition
fait
Notes de Descartes sont intercales, d'une pice fort importante encore, la Lettre de Descartes au P, Dinet, intitule Admodum Reverendo Patri Patbi Dinet Societatis Jesu Prposito provinciali per Fraticiam, Renatus Des Cartes
:
\
|
S.
D. Cette Lettre
la
est
forts, et
va de
qu'en
page
pagination
elle les
complte
les
pour suprieur
rcit
le
un
comme
aussi, par la
mme
vritablement corps
fait
avec
lui,
puisque
:
le
faux-titre
de
celui-ci en
expressment mention
.
Secuiida editio...
septimis objectionibus.
aucta.
du vivant de Descartes,
Synopsis cependant, et
mais sans
les
sans l'Eptre ni
Prface,
avec
la
Amsterdam, apud lohannem Blaer un ami de Gassend, Samuel Sorbire, tabli pour lors en Hollande, y publia
1644,
:
les
Rponses de Descartes, et de longues Rpliques ou Instances de Gassend encore, le tout sous ce titre Ptri Gassendi DisQuisiTio Metaphysica. Seu Dubitationes et Instanti :
:
| I
viii
Avertissement.
\
\adpersus
Renati Cartesii
Aletaphysicam
et
Rcsponsa. L'ou-
vrage in-4'' ne compte pas moins de 3 19 pages (plus 14 pages non numrotes). A la fin du volume, pour la commodit du
lecteur, Sorbire a ajout le texte des six Mditations, avec
une pagination nouvelle, de 48 pages (le faux-titre comptant Renati Des-Cartes Meditationes De Prima pour et 2)
I
:
|
Philosophia,
In quitus Dei
I
existentia, et
Anim human
\
a cor\pore
distinctio,
\
demonstrantur. {Anistelodami,
Apud
lohannem Blaev,
CID ID C XLIV.)
aucun
intrt.
Les autres ditions des Mditations en latin ne parurent qu'aprs la mort de Descartes. Les Elzevier d'Amsterdam en donnrent jusqu' cinq, sans compter celle de 1642; celle-ci
tait
un
petit in- 12, les cinq autres furent dans le format in-4.
La premire
mme,
si
i663,
1670 et 1678. Le
titre est le
editio ultima,
au
lieu
de tertia en i65o.
le
En
nom
de Louis Elzevier,
et Daniel, et les
Renati Des Cartes Meditationes de prima PHILOSOPHIA. In quitus Deiexistentia, et anim human a corpore distinctio, demonstrantur. \His adjunct suntvari objectiones doctorum virorum in istas\de Deo et anima demonstra toutes
:
]
mun
tiones.
Cum Responsionibus
et
Authoris.
emendatior. (Marque
la
Minerve.)
Mme
savoir
:
l'a
i" partie,
164 pages pour V Appendix (dat 1649 dans l'dition de i65o), 88 pages pour l'Epistola ad Voetium. Ces 88 pages constituent
une addition,
dition de 1642
fort
fait
et surtout elle
paru
Avertissement.
ix
88 ou 355 pages seulement, tandis qu'il en compte 355 ou 443. D'ailleurs Louis Elzevier avait lui-mme imprim En outre, la dj cette lettre Voet sparment, en 1643.
premire
partie
donne,
aprs
les
siximes
Objections
et
in
programma
quoddam,
p.
1
sut finem
ne
quatrimes et
les
siximes. A cet endroit, Elzevier donne la traduction latine de deux pices insres en 1647 dans le volume des Mditations
un Avertissement de Descartes, au sujet des Objections de Gassend, et une Lettre Cierselier en rponse quelques-unes des Instances publies dans la Disquien franais
:
savoir,
sitio
Meiaphysica en 1644. La premire de ces deux pices offre, dans l'dition de i65o, une particularit fort intressante tandis que, pour tout le reste, elle ne fait que traduire exacte:
un passage cependant se trouve tout chang. A propos des Objections de Gassend, Descartes avait dit en Lors que i'ay fccu que Monfieur C. L.R. prenoit la franais
ment
l'original,
veine de traduire
les
autres objeions, ie
en franais, dans
prsente
:
dition, p. 109,
1.
8-1
.)
Cm
indusirium typogra-
iterum subjiccre decrevisse, rogavi ipsum ut Quintas objec(Edition d'Amsterdam, Louis Elzevier, i65o,
fait
141.)
(commence
date de
sortit
des presses
imprime Rponses
en
Hollande.
fait
exclure tout
:
du volume,
cinquimes Objections
et
il
uvres.
Avertissement.
compos
p. 2,
Typo-
graphus
p. 3, Objectiones quint : Eximio viro Eenalo Cartesio P. Gassendus Gassendits S. ; p. 55, Responsio Authoris ad quintas Objectiones ; p, 78, Objectiones septim
Lectori ;
cum
Dissertatio de
prima philosophia
etc.
p. 143,
Admodum
Au
:
reste, voici,
Appendix, sous
luerit ut Objectiones
illarum Admonitione
liquere
rem
curiosis
tamen a magni nominis Philosopha sunt profect, ingeniis non ingratam me facturiim existimavi, si
cum Responsionibus
repo-
nerem.
Qu
ratio
cm pro
& ad
jectinum
Theologum. Et ne qua in re illorum votis desim, eadem opra Me significabo, Primarum objectionum auctorem esse doctum quendam Fderati Belgii Theologum, Secundas Luteti a Marino Mersenno ex diversorinn Philosophorum et Theologorum ore exceptas fuisse, Tertias esse Thom Hobbii
celebris Philosophi Angli,
Theologi Sorbonici, Quintas nomen auctoris sut Ptri Gassendi prferre, Sextas rursus ab
esse lesuit
Mme
les
quatrimes
et
les
on trouve,
:
la place, la
mmes
des
pices
franaise de
1647,
Lettre
Clerselier.
etc.,
Mme
addition
Not
in
programma quoddam,
Avertissement.
Objections.
xi
de
la
mme
manire
Rponses de Descartes,
Notes intercales de Dinet. Enfin, pour ter-
septimes (du P.
Bourdin) et les
Descartes, Lettre
de celui-ci au P.
miner,
la
Lettre Voet.
De
soit
pour
rtablissement du texte
Pour
plte
le
contenu,
faire
loi.
la
demment
:
seconde dition, celle de 1642, doit viLa premire dition, en eflfet, est incom-
y manque les septimes Objections, qui n'avaient pas t envoyes temps pour y figurer, et qui d'ailleurs ont t faites, non pas, comme les autres, sur une copie manuscrite
il
ou philosophes dont
il
le
volume imprim ds
de
le critiquer.
le
Bourdin,
fin
Descartes ayant
joint,
comme
la
de
la
meurs de Hollande, semble n'avoir eu d'autre cause que le besoin de grossir un volume qui, sous le nouveau format in-4, aurait t un peu mince. Or notre prsent volume des Mdita' lions en latin se trouve assez gros sans cela. D'ailleurs, si une
bonne moiti de la Lettre au P. Dinet relate, en effet, les dmls de Descartes Utrecht avec Voet, ce qui explique que la Lettre Voet vienne naturellement la suite, il faudrait donc
aussi,
la Lettre
le
mme
comme
ditions hollandaises
etc.,
programma
dernire pice
XII
Avertissement.
et
du dossier des relations de Descartes avec son ancien disciple ami d'Utcecht, le professeur Henry de Roy. Ne vaut-il pas
mieux, puisqu'aussi bien
la
Lettre
et
Ma-
gistrat d'Utrecht,
Nota'
programma
?
etc.,
qui compl-
teront fort bien notre autre volume, un peu mince sans cela,
un simple Appendix avec les septimes, etc. Ils ont bien pu s'autoriser pour cela de V Avertissement de Descartes, dans l'dition franaise des MditaRponses, pour en
faire
tions
en 1647, et
mme
le
philo-
sophe parat avoir donnes Louis Elzevier en 1649. Toutefois Descartes ne parle, en 1647, 1"^ ^^ '^ traduction de
engage Clerselier ne pas mais lorsqu'elles eurent t traduites quand l'entreprendre mme, il ne s'opposa pas ce qu'elles fussent imprimes la fin du volume. Plus tard, galement, en 1649, malgr ses instructions Louis Elzevier, il laissa rimprimer le texte, au moins en Appendix. D'ailleurs lui-mme avait dj permis, et sans doute pris soin, qu'on imprimt ce texte des cinquimes Objections, avec ses propres Rponses en latin, entre les quaces cinquimes Objections, et
;
il
la
seconde dition
faite
auprs de
donc plus
les
maintenant,
comme
leur
place
dans
l'ensemble de
mot qui
d'hu-
moment
meur,
permit, en
fin
de compte, qu'on
traduction franil
des autres, et
la
1647 et
le
texte latin en
1649-1650, mais
voulut
Avertissement.
lire
xiii
en outre
il
le
physica, et
A
(p.
y rpondit au moins sur quelques points. nous avons cru devoir reproduire in extenso ce propos, 394-409 du prsent volume) la table des matires de
donner
et,
la fois le
sommaire
de Gassend
de 1642,
les
ce
les ditions
de
1641
et
som-
Rponses de Descartes, bien que, fort probablement, ces derniers sommaires soient l'uvre de l'diteur de la Disquisitio,
Samuel Sorbire.
Enfin
il
les endroits
o la chose
est
plus notable
un assez long passage qui termine les Rponses de Descartes aux quatrimes Objections d'Antoine Arnauld ce passage trs important sur l'Eucharistie, envoy d'abord en 1640 Mersenne, n'avait point paru dans la premire dition, en
:
Sorbonne;
il
fut rtabli
1.
22, p. 256,
8).
Pour
le texte,
on
de
souvent pour
la
correspondance de Descartes,
renseignements qu'elle
donne ce
dans
le
prsent volume,
par des notes au bas des pages. D'ailleurs, nous avons une dclaration qui, elle seule, suffirait pour tablir l'infriorit du
texte de la premire dition
l'dition
compare
la seconde.
:
la fin
de
Quoniam
XIV
Avertissement
abfente Authore, alqite ab exemplari, non ab eius manuftypis
hc
qiiin
cripto,
mandata
siait,
aliqui errores
irrepferint,
quorum prcipui
Jic
corri-
gentur.
Ce
n'est pas
que
les
l'on soit
revu lui-mme
preuves de
la
chose
est vraisemblable,
l'impression se faisant
Amsterdam, qui
n'est pas tellement loign (huit lieues environ) d'Endegees, o habitait Descartes toute cette anne 1642. Nous pouvons donc suivre ce texte avec pleine confiance, sans manquer d'ail-
mme
des
le
texte des
cinquimes Objections
;
(celles d Gassend, Mctaphysica de 1644 nous avons signal chacune au passage. L'oithographe non plus n'est pas la mme dans les deux ditions de 1641 et de 1642. Nous adopterons aussi celle de Hollande en 1642. Elle prsente cependant plusieurs innova-
par la Disquisitio
du j (sauf cependant pour les majuscules en tte des mots, o l'on trouve presque toujours I, et
tions
:
distinction de Vi et
le
distinction de
le
;/
et
de
v, aussi
bien
comme
:
lettres initiales
1,
que dans
le
etc.
L'dition de 164
au contraire,
faite
chaque
tte des
elle
ne distingue point
;
coniicere, etc.)
elle
mots
[vt,
vnus, etc.), et
pour v ou
11
dans
le
corps des
mots
[diuersus,
piuunt, etc.).
comme
le te.xte
imprime
Paris
l'a t,
non sur
le
copie
[ab
cxemplari,
et
comme,
1G42
l'a
consquent
la suivre
ne
pas
sans scrupule,
comme
Avertissement.
dernes.
xv
intressante
Notons une
particularit
des
;
cin-
car on
le
en 1642, mais dans la Disquisitio Metaphysica de 1644, et en gnral dans toutes les uvres de ce philosophe (Gassendi Opra, dition de i658). Presque tou-
imprim en 1641
pour e dans
/
les
etc., et
mme
aussi pour
dans
heic, heinc,
Nous reproduirons
cette particularit.
nous a quelque temps arrts. Le texte latin des Mditations est imprim, soit en 1641, soit en 1642, tout d'une venue, presque sans mettre la ligne, ce qui en rend la
Une
difficult
raisonnement qui se
et
comme un
bloc.
Tou-
tefois le
plesse et
comme
il
ressemble un organisme
avec ses compagnies et ses escouades qui se succdent des intervalles rguliers. C'est pourquoi les anciens diteurs, au
pour
la traduction
Nous avons
de mme, avec d'autant moins de scrupule qu'une tude attentive du texte de Descartes fournit, ce semble, quelques
indications ce sujet, et qu'en dcoupant par tranches, autant
que possible en habile cuisinier, comme du philosophe, nous n'avons point cru
disait Platon, la
pense
En
effet, la
sixime Mditation et dj
mme
la
cinquime
ne ressemblent point en cela aux quatre qui prcdent, comme si les diteurs s'taient lasss eux-mmes de ces longues phrases
mises bout bout interminablement, sans un repos au moins pour les yeux, ni un arrt pour l'attention du lecteur. Exacte-
ment,
les
le
XVI
texte des alinas, p.
Avertissement.
68 du prsent volume,
1.
20.
Le
texte
de
la
mme
vingt-neuf
qui
excessif; et le texte de
cinquime, quatre
l
un exemple
I,
II,
mme
?
le texte
des Mditations
il
ni
en 1642
voulu
ni
en 1641,
ne
soit
pas
la ligne
Mais Descartes
tions?
l'a-t-il ainsi
Ou
Dans
les
lui,
ne met
pas souvent
la ligne,
est vrai;
un autre ordre
Ce
petit intervalle
une mise
comme nous volumes de la Corresavons fait pondance. Au contraire, n'en pas tenir compte, et passer parque de l'interprter
ainsi
typographiquement,
les cinq
le
y a un foss, et rattacher indment ce qui prcde un dveloppement nouveau que le philosophe a voulu manifesteo
il
le
ait
pr-
mme
cartes, mais
non ab dus manuscriplo ; moins que la copie, chose improbable, n'ait reproduit, comme au dcalque, les moindres particularits
de
l'original. Toutefois,
1642,
des phrases, de
On
n'oserait dire
si
que
c'est
par de
conformit avec
celui-ci
le
manuscrit, surtout
telles
l'on n'est
pas sr que
donnt de
indications.
Peut-tre ce sont
Avertissement.
simples ngligences du typographe,
jours, des
xvii
d'autant
plus
que ces
peut
changements
le
d'ides. Alors le
mme
nous aurions
mme
moins dans
les
Mdita-
et VI), et
quon
On
aurait
lui,
de 1642, imprime
il
si
d'abord
est possible,
il
est
ait t faite,
non pas sur un nouveau manuscrit, qu'on n'aura pas pris la peine de recopier pour cela, mais sur l'dition de i64r, dont on aura sacrifi un exemplaire: on en aura donc
souvent
les divisions.
suivi le plus
Ensuite,
il
que Descartes ait revu toutes les preuves, surtout ce point de vue on n'attachait pas, au xvii' sicle, la mme importance que nous une disposition purement typocertain
:
ment
graphique, et
il
se
le
philosophe, tout
Aucune
et
tirer
de
l,
nous
le
chaque
fois
que
le
ment nous y
Or
le
raisonnement de
Descartes est tellement net, que bien peu de chances d'erreur en cela sont laisses une interprtation attentive: c'est pres-
que coup sr qu'on peut mettre le doigt au point prcis o une argumentation finit, o commence une autre argumentation. Nous avons dcoup le texte de chaque Mditation en
autant d'alinas que nous
uvres.
II.
XVIII
Avertissement.
commodit de la lecture et pour l'intelligence plus aise du dveloppement mtaphysique. Aussi bien le lecteur pourra toujours reconstituer le texte tel qu'il a t imprim d'abord,
dans sa continuit trop absolue
endroits o notre dition
:
des notes
indiquent les
met sieule la ligne, tandis que celle met pas. Mais nous sommes persuads
la lettre,
fidles
si
mme
son te.xte,
qu'il a
pu y mettre d'indications.
C. A.
Nancy, 3i
juillet
1904.
EN ATI
DePrtniA
DES-CARTES,
MEDITATIONES
PHILOSOPHIA,
In quihui Dei exiflentia , (^ aninut humante corpore dtjlin^io, demonjtrantuT.
Hisadjurvax funt varii objccf^iones doflonim virorum in irta j de Dco Si aaioia
dcmonflrationes
;
Cum
Rtj^onfieaihiu ^uthor'i,
R E N A T
DES-CARTES.
MEDITATIONES
DE
IN
P
MA
PHILOSOPHIA
DEI EXISTENTIA ET ANIM^ IMMORTALITAS
QVA
DEM0N5TRATVR.
PARIS
ApudMiCHAELEM
M.
IIS,
SoLY.vi Iacot)e,fub
figno Pliocnicis.
DC
XLI
MEDITATI ON ES
Le Primx
PHILOSOPHIA.
anim humanx In quibiis Dei cxiftentia , corpore diftindio , dcmonftrantur.
&
"^
'
"irr
-^ittria
f^
y-l
S J E L
O D
Jy
Apud Ludovicum
C
I
Elzevirium.
L,
D C
N D
X,
OBIECTIONES SEPTIMAS
QJC'
Continent
IN
TAS
I
&
In
MEDITATIONES
De Prima
Cum ejufdem ad iUm
N A T
DE
S-C A R T E
Philofophia,
Rejpovfwntbus
& duabui
Ipijlois
Vna ad Patrem
D.
GISBERTVM VOETIVM.
ASISTZLODAMI,
Apud Ludovicum
Elzcvirium,
me
tam juftam etiam vos habituros effe coiiido ad ejus detVcnfionem fufcipicndam, poilquam inllituti mci rationem intclligctis, ut null re melius illud lc poflim commendare, qum fi quid in eo feofferendum,
&
Ci
lo
Scmper exiftimavi duas qiuTiones, de Dec &. de Anima, preecipuas elTe ex iis qu Philofophioe potius qum Thcologi ope funt dmon |ftranda; nam quamvis nobis fidelibus animam humanam cum corpore non
:
a.
sont ceux de
la
verticaux de sparation
le teste, sans numros en regard dans la marge, indiquent les commencements des pages de cette deuxime dition. Les traits avec numros en regard reproduisent la pagination de la premire dition [Paris, 1641). Les numros de cette Epitre, ainsi que de la Prface qui
suit,
la
pre-
mire dition ni
b.
Cf.
t.
m,
p.
CCXV.
Voir aussi
ib..
p.
239,
1.
la;
p. 387. 1.3.
c.
Cette Epitre
et la ligne .
la
Sorbonne
la
premire dition
dans
est imprime tout d'une venue dans deuxime, sans division en paragraphes,
la
ni
mise
uviiEs.
II.
uvres
de Descartes
(2-4;-
interire,
Deumque
nuUa
infdelibus
religio,
ifladuo
cmque
fi
faepe in
hac vit
5
majora
pauci
vitiis
qum
virtutibus
prmia proponantur,
nec
redum
utili pra^ferrcnt,
Deum
eflc,
timerent,
rum
(3)
fit,
quoniam
in
&
cras fcripturas,
cm
fides
fit
quoniam haben tur a Deo quia nempe, donum Dei, ille idem qui dat gratiam ad
infidclibus proponi poteft,
10
credamus
i5
&
omnino
tam facilem, ut qui illam non habent Tint Nec lus c\ his verbis culpandi. Patet enim Sap.
effe
1
20
debcl ignofci.
ut poj-
fent
dominimi non
i,
facilius invcncrunt? Et ad
(4)
Rom.
cap.
dicitur illos
:
c9ic inexcufahiles.
Quod notum
ejl
Atque ibidem etiam per hsc verba Dei, vianifc/luni cfl in illis. videmur
25
admoneri ca omnia qure de Deo fciri polunt, rationibus non aliunde petitis qum ab ipfmet noftr mente poffe oftendi. Quod idcirco quomodo fit, & qu via Deus facilius Si certius qum rcs fa^culi cognolcatur, non putavi a me effe alienum inquirerc. Atque quantum ad animam,ctfi multi ejus naturam
(4-5).
Meditationes.
facile
Epistola.
non
invefligari
Tint
pofie judicarint,
&
nonnulli
cum corpore
rium
5
teneri, quia
&
ex-
mandat
Chriftianis Philofophis ut
eorum argu(5)
menta
diflblvant,
&
manam
nullo
a corpore diftingui,
qum
potuifle
demonflrari
etfi
modo iis affentiar, fed contra rationes fere omnes, qu pro his quedionibus a magnisviris allatse funt, cm fatis intelliguntur, vim demonftrationis haquse
hil
non prius ab aliquibus iiliis fuerint inventae tamen utilius in Pliilofophi prftare pofTe
ni-
exif-
timo,
2o
qum
fi
femel
omnium
tur,tamque accurate
&
omnes conilet in pofterum eas efle demonftrationes. Ac denique, quoniam nonnulli quibus notum eft me quandam excoluilTe Methodum ad quaflibet difficultates in fcicntiis refolvendas, non quidem novam,
25
(6)
quia nihil
aliis
eft veritate
antiquius, fed qu
non
pere flagiiarunt
nihil
ideoque
''.
officii
me fccpe in me fummo-
hac in re conari
a.
Voir
t.
III, p. 387,
1.
II.
OEuvRES DE Descartes.
(s-s).
in
hoc Tracra-
Non quod
in eo diverfas
omnes
cadem prohanda
tium
e{e, nifi
pro certiffimis & evidentitimis dcmonftrationibus illas aufim proponcre. Addamque ctiam talcs effe, ut non putem uHam viam humano ingcnio patere, per quam
(7)
enim me caujTae neceffitas, .^ gloria Dei, ad quam lotum hoc rcfertur, ut hc aliquanto liberius de meis loquarqum mea fert conluetudo. Atqui quamtumvis certas & videntes illas putem, non tamen ideo mihi perfuadeo ad omnium captum elle accommodatas fed,quemadmodum in Geometri multce funt ab Archimede, Apolmeliorcs inveniri
unquam
poflint
cogit
lo
i5
etfi
pro evidentibus
ni-
plane continent quod feorfim fpedatum non lit cognitu facillimum, nihilque in quo fequentia cum
20
&
non nifi ab admodum paucis intelliguntur ita, quamvis cas quibus hc utor, certitudine 0^ evidenti
Geometricas quare, vel etiam fuperare, exiftimem, vereor tamen ne a multis fatis percipi non pollint, tum quia etiam longiufcul funt, & alia^ ab aliis pendent,
25
(8)
a pra^judiciis
phme
liberam.
& qu
Nec
fe
facile fubducal.
ficis ftudiis
certe plures in
qum Geometricis
mundo Metaphyrejperiuntur. Ac
3o
(8-10).
Meditationes.
Epistola.
in
praeterea in eo differentia
eft,
quod
Geometri,
ci^im
omnibus
periti,
5
fit
perfuafum
falfa
quod
approbent,
dum
telligere,
qum quod vera rfutent contra ver in Philofophi, cm credatur nihi' elfe de quo non pofin
fit
utramque partem difputai pauci veritatem invefligant, & multo plures, ex eo quod aufint optima
quaeque im'pugnare,
famam
ingenii aucupantur.
(9)
10
Atque ideo, qualefcunque mese rationcs elfe poflint, quia tamen ad Philofophiam fpedant, non fpero me illarum ope magnum operie prctium efle faclurum,nifi me patrocinio veftro adjuvetis. Sed cm tanta inhcereat
omnium mentibus de
fit
veftr
Facultate opinio,
i5
tantseque
authoritatis
fidei nulli
Sorbon.k
nomen,
ut
non
|modo
unquam Societati pofl facra Concilia tantum creditum fit qum veftr, fcd etiam in human Philofophi nuUibi major perfpicacia
in
rbus
0*1:
20
ncc ad ferenda judicia major integriias Ov: fapientia cflc cxiftimetur; non dubito quin, fi tantam hujus fcripti curam fufcipere dignemini, primo quifoliditas,
memor
;
enim, non
|
modo
(loi
maxime etiam
infcitiae
me, non
expli-
dfunt, vel
non
fatis
majorem
cationem defiderant, addantur, perficiantur, illuftrcntur, aut a vobis ipfis, aut faltem a me, poflquam a vobis ero
3o
admonitus ac deniquc, ut poftquam rationcs in eo contentre, quibus Deum eflc, mentemquc a corpore aliam efife probatur, ad eam pcrfpicuitatcm erunt
;
perduda, ad
quam
OEuvRES DE Descartes.
ut pro
fuit,
(lot.j.
ncmpe
bendae
lilis
:
hoc ipfum declararc & publice tertari venon diibito, inquam, quin, hoc fit, omnes
qui
errores,
de his quaeftionibus
unquam
ilv
iuerunt,
5
brevi ex
hominum mentibus
0^'
dodi veftio
judicio fubfcribant;
magis qum ingeniofi aut docli effe folent, contradiccndi animum deponant, atque etiam ut forte ratio-
omnibus ingenio prditis pro dmonflration.bus haberi fcient, ipfi propugnent, ne non intelligere videantur. Ac denique caeteri omnes tt
nes, quas ab
lo
nemoque amplius
erit
in
mundo, qui vel Dei exiftentiam, vel realcm humancC anim a corpore diflindionem aufit in dubium revocare.
i5
Cujus
rei
quanta
pro ve-
nec deceret
&
Religionis
20
PRTEFATIO AD LECTOREM
Quaeftiones de
cis attigi
Deo
in Dijferiatione de
in fcientiis
regend
rationis
& veritatis
anno 16^7, non quidem ut ipfas ibi accurate tradarem, fed tantm ut delibarem, & ex ledorum judiciis addifcerem qu ratione poftea eflent tradandae. Tanti enim momenti mihi vifse funt, ut plus un vice de ipfis agendum effe judicarem; viamque fequor ad
eas explicandas
tamparum
com-
10
muni tam remotam, ut non utile putarim ipfam in gallico & paffim ab omnibus legendo fcripto fufis
docere, ne debiliora etiam ingnia credere poffent
(2)
eam
i5
fibi efle
Cm
meis
ejus
in
fcriptis
me monere
nuUa
in ca qux^
de his
20
accuratiorem explicationem aggrediar, refpondebo. Primum eft, ex eo quod mens humana in fe cona. Celle Prface, comme VEpitre qui la prcde, est imprime tout d'une venue dans la premire dition et dans la deuxime, sans division en paragraphes ni mise la ligne . b. Voir Discours de la Mthode, p. j5, 1. 22, de cette dition.
8
verfa
uvres
de Descartes.
(2-4)-
non percipiat aliud fe eie qum rem cogitantem, non fequi ejus naturam five ejfentiam in eo tantm confiftere, quod fit res cogitans, ita ut vox tantm caetera omnia excludat quse forte etiam dici poflent ad animse naturam pertinere. Cui objedioni refpondeo
me
fam
etiam
rei
ibi
fed dumtaxat in
ut fenfus effet
ordine ad
meam
perceptionem, adeo
10
me
nihil plane
cognofcere quod ad
fe
effentiam
meam
facultatem
meam
pertinere
cognofcam, fequatur
pertinere.
nihil
Alterum eft, ex eo quod ideam rei me perfedioris in me habeam, non fequi ipfam ideam effe me perfediorem, & multo minus illud quod per iftam ideam reprsefentatur exiftere. Sed refpondeo hc fubeffe quivocationem in voce idese fumi enim potefl vel materialiter, pro operatione intelleds, quo fenfu me
:
20
operationem repr^efentat, quse res, etfi non fupponatur extra intellcdum exiftere, poteft tamcn me effe
perfedior rationc
fuse effentise.
25
quidem
prseterea
duo qua:dam
fcripta fatis
3o
qum
conclufiones
(4-6).
Meditationes.
Pr^fatio
Et
quoniam iftiufmodi argumenta nuUam vim hajbere poffunt apud eos, qui rationes meas intelligent, adeoque prpoftera & imbecillia funt multorum judicia, ut magis a
5
i*)
primum
falfis
&
qum
a ver
&
firm,
refpondere, ne mihi
fint
tmque
10
i5
dantur ab Atheis ad exiftentiam Dei impugnandam, femper ex eo pendere, quod vel humani affedus Deo affingantur, vel mentibus noflris tanta vis & fapientiaarrogetur, ut quidnam Deus facere poffit acdebeat, determinare & comprehendere conemur; adeo ut, modo tantm memores fimus mentes noftras confiderandas effe ut finitas, Deum autem ut incomprehenfibilem & infinitum, nullam ifta difficultatem lint nobis
|
paritura.
20
poftquam hominum judicia femel utcunque fum expertus, iterum hc aggredior eafdem de Deo & mente human quseftiones, fimulque totius primce Philoibphise initia tradare fed ita ut nullum
Jam
ver,
vulgi plaufum,
ex-
(6)
pedem
25
nifi
tantm
mecum
meditari,
mentemque
abdu-
a fenfibus, fimulque ab
omnibus
praejudiciis,
non
nifi
admodum
3o
paucos reperiri fatis fcio. Quantum autem ad illos, qui, rationum mearum feriem c^ nexum comprehendcre non curantes, in fingulas tantm claufulas, ut
(
a.
Cf.
t.
III, p. 296,
II.
1.
23,
ei
3oo, claircissement.
a
uvres.
lo
OEuvREs DE Descartes.
efl,
(6-7).
multis in more
argutari ftudebunt,
non magnum
;
frudum
funt percepturi
&
quamvis forte in muliis cavillandi occafonem inveniant, non facile tanien aliquid quod urgeat aut refponfionc dignum
fit
objicient.
Quia ver nequidem etiam aliis fpondeo me in omnibus prima fronte fatisfadurum, nec tantum mihi arrogo ut confidam me omnia pofle prvidere quae alicui diflficilia videbuntur, primo quidem in Meditationibus illas ipfas cogitationes exponam, quarum
ope ad certam
10
&
evidentem cognitionem
veritatis
diones virorum aliquot ingenio & dodrin excellentium, ad quos hae Meditationes, antequam typis mandarentur, examinandae miffae funt. Satis enim multa & varia ab illis fuerunt objeda, ut aufimfperare non facile quicquam aliis, faltem alicujus momenti, venturum in mentem, quod ii nondum attigerint. Ideoque rogo etiam atque etiam Ledores, ut non prius de Mediiationibus judicium ferant, quam objediones iftas
20
dignati fint".
Prfalia ad Lectorem et la Synopsis, l'dition de Paris un Index, qui ne se retrouve plus dans l'dition d'.\nisterdani (2' dit.). Descartes ne l'ayant pas reproduit, c'est que sans doute il n'en tait pas l'auteur; Mersenne l'avait probablement compos lui-mme, en l'accommodant la pagination de la 1" dition. Voici cet
Entre
la
(i'
dit.i
intercale
Index
Poji fynopftm perlegendam, prima pagina vfqite ad 7, Sequuntur fex Meditationes quarum prima de ijs qu in dubium uocari poffint, pag. - ad 16.
re-
Meditationes.
Pr^fatio.
II
&
i6 ad 32.
>,
Tertia, de Deo, quod exijat, pag. 32 ad 5g. Quarta, de vero & falfo, pag. 5y ad j4. Quinta, de ejfentia rerum mateiialhim, & iterum de Deo, qubd exiJlat,
7.5
pag.
ad 8j.
Sexta denique, de rerum materialium exijlentia, & reali mentis d corpore dijliitione, pag. S" ad i lO.
Objecliones
prim Theologi,
Refpon-
y,
fumes, pag. i32 ad lo. ad Objciones fccund Theologorum & Philofophorum, pag. itii prcedenies Meditationes ad Refponfiones ad quarum cakem jyj_ pag. ad 232. i~2 viorcm Geometricum reducuntur, Objeiones lerli Philo fophi, cum Refponftombus, pag. 233 ad 271. Objeiones quart fubtiliffimi Theologi, pag. 272 ad 304.
Refponfiones, pag. 3o5 ad
I
3.^4.
Objeiones qtiint Ptri Gaffendi Diuienfis Ecclefi Prpofti & Refponfiones, pag. 4rj3 acutij/imi Philofophi, pag. 3.^5 ad ^^2.
ad 53 r.
Objeiones fext, feu vltim, pag. 552 ad pag. 566. pag. 556 ad pag. 602.
Refponfio,
Finis.
SYNOPSIS
SEX SEQUENTIUM MEDITATIONUM
quas de rbus
dubitare;
omnibus, prfertim
materialibus ,
poJJ'umus
quam
ea
qu antehac habuimus,
utilitas
Etfi
autem
ijlius
5
prima fronte non appareat, ejl tamen in eo maxima qud ab omnibus prjudiciis nos liberet, viamque facillimam Jernat ad mentem a fcnfxbus
tant dubitationis
abducendam ; ac denique
vera
I
efficiat,
ut de
iis,
qu
pojle
ejfe
mens qu, propri libertate utens, fupponit ea omnia non exijlere de quorum exijenti vel miIn fccund,
nimum
Quod
ctiam
fumm
ejl
utililalis,
|
qunam ad fe, hoc ej,ad naluram inlcllelualem, & qunam ad corpus pertineanl. Sed quia forte nonnulli ralioncs de anim imdijlinguit
i5
mortalitale
illo in
hic
monendos
a.
Voir
t.
III,
p.
268,
i.
y;
p.
271,
1.
p.
297,
1.
6.
Cf.
ib.,
p.
304-365.
j-3.
Meditationes.
ejfe
Synopsis.
ij
puto me conatum
nihil fcribere
qum
5
illum qui
ej
apiid
Geometras
ut
nempc
quod prrcquiritur ad cognofcendam anim immortalitatem, eJfe ut qum maxime perfpicuum de e concepium, & ab omni conceptu corporis plane dijiinlum, formemus; quod ibi falum eji. Prmuni autem
lo
& prcipuum
omnia qu clare
il la
\
&
3
intelligimus,
eo ipfo
modo quo
intell io'i-
mus,
eJfe
vera
non potuit;
&
quod ante quartam Mcditationcm probari habendum ejfe dijlinlum natur corpore
in
;
ipf fecund,
partim
e,tiam in
-
& fexta formatur atque ex his deberc concludi ea omnia qu clare & dijlincle concipiuntur ut fubjlanlice divcrf, Jicuti concipiuntur mens & corpus, effe rvera
quint
fubjlantias realiter a Je
concludi.
mutu
in
dijlinlas;
hocque
in J'cxtd
Idcmque etiam
ipf conjrmari ex eo
qudd-
20
nullum corpus
nullam mentem
ullius mentis
contra autem
j
neque enim
poffumus
mediam partent
eorum na-
agnofcantur.
Non autem
ultcriiis
e de re in hoc fcripto
me
egiffe;
potefl, ex
to\*ius
23 quantumuis (/"
14
ut fciaur
OEuvREs DE Descartes.
omncs omnino fubjlantias, Jve
rca
ejje
3-4.
qu
Deo
mcorrupti-
nec pojfe
unquam
iis
definere
ejfe, nifi
ab eodein Deo
concurfum fuum
gnre fmnptum
perire.
ideoque
nunquam etiam
Sed
non
nifi
ex cert
membrorum
eJJe conflatuni ;
vientem ver
10
fubjantiam
ut
etji
qud
alias res
alias velit,
partium mutetur
perfacile
in terire,
effe
immortalem.
In terti Meditatione,
exifentiam fatis fuf, ut mihi videad probandum Dei tur, explicui. Verumtamen, quia, ut Lelorum animos
quhm maxime
compara-
mult fortaffe
ut,
obfcuritates remanferunt,
fed qu,
ut fpero, pojea in
inter
25
quomodo
qu
in nobis
a cauf
ibi illujlratur
compahujus
3o
ratione
alicujus arli/icis; ut
artificium objelivum
vel
accepit,
ita
4-''-
Meditationes.
Synopsis.
idea Dei,
qu
in
nobis
ej,
Dcum
qu
clare
&
dijlince
fi/lat explicalur
qu
ad prvcl
intrim
ej
&
mali, fed
in dijudicationc vcri
&
falfi.
Ncc
ea fpeclari
qu
ad fidem pertinent,
vcl
ad vilam
& folius
luminis natu-
prtcrquam qud natura corporea in gnre fumpta explicatur, nova etiam ratione Dei exijlentia deIn quint,
i5
monjratur : fed
difficiiUates,
in
qu pojlca
folventur
Dei pendere.
intelleclio
In fext denique,
ab
imaginalionc fecer-
mentcm
rcaliter
ejfe
conjunclam, ut
eandem nihilominus tam unum quid cum ipf cornvitari pofjint exponuntur
j
lent recenfentur;
modi quibus
&
denique
rationes
probandum
parent/lse
id
ipfum quod
{s' cdil.).
Veritates.
La premire
'O.
manque
a.
Voir
t,
III, p.
334,
'
i6
uvres
de Descartes.
aliquem mutidum,
5-6.
ejfe
&
liomines
habere corpora,
& Jimilia,
;
fed quia, illas confiderando tam Jirmas nec tam perfpicuas quam
mentis nojr
Jint
in
& Dei
cogniionem
devenimus; adeo ut
omnium
cer\tijfnn
pojfjint.
&
evi-
qu ab humano
in
ingcnio fciri
Cujus
his Meditationihus
mihi pro
hic
ipjis
recenfeo
varias illas
lo
ex occajtone traclatur.
MEDITATION UM
DE PRIMA
PHILOSOPHIA
IN
De Us qu
in
dubium
rcvocari^' pojfimt.
Animadverti jam ante aliquot annos qum multa, ineuntc cctate, falfa pro veris admiferim, & qum
dubia
I
fint
quccunque
iftis
poftea fapercxtruxi, ac
proinde funditus omnia femel in vit effe evertenda, atque a primis fundameniis denuo inchoandum, fi
quid aliquando firmum & manfurum cupiam in fcienfed ingens opus effe videbatur, eamque tiis ftabilire cetatem expedabam, qu?e foret tam matura, ut ca;
10
Quare
tamdiu cundatus fum ut deinceps elTem in culp, deliberando fi quod temporis fupereft ad agendum,
confumerem. Opportune
a.
igitur hodie
de page,
Synopsis,
la
mentem
curis
Au
lieu
de ce long
titre,
en
tte
et
1.
25.
'
uvres.
II.
i8
OEuvREs DE Descartes.
7-9-
omnibus exfolvi,fecu|rum mihi otiuniprocuravi,folus fecedo, feri tandem & libre generali huic mearum opinionum everfioni vacabo. Ad hoc autem non erit neceffe, ut omnes efle falfas oftendam, quod nunquam fortaflis aifequi poflem; fed quia jam ratio perfuadet, non minus accurate ab iis quse non plane certa funt atque indubitata, qum ab aperte falfis aflenfionem effe cohibendam, fatis erit ad omnes rejiciendas, aliquam rationem dubitandi inunquque reperero. Nec ideo etiam fingulse erunt percurrendse, quod operis effet infiniti fed quia, fuf|
foffis
fundamentis, quidquid
iis
fuperaedificatum
eft
bus
illud
credidi nitebatur.
ut
maxime verum
;
admifi,
'5
nunquam
Sed forte, quamv.is interdum fenfus circa minuta qusedam & remotiora nos fallant, pleraque tamen alia funt de quibus dubitari plane non poteft, quamvis ab
iifdem hauriantur
:
ut
jam me
hyemali tog
contredare,
negari?
3
effe
&
me
fimilia.
ipfas,
|
to25
meum
qu ratione
poffet
forte
comparem
ainsi
la
Mditation.
cours de
16 hos
autem
omis {i"
a.
Voir
t.
III, p.
1.
268,!.
27, et
3.
t.
b. Ib., p. 267,
V,
p. 146.
9-10.
Meditationes.
cerebella tam
Prima.
19
atr bile
quorum
contumax vapor ex
fe elTe
reges,
cm
5
cm
funt
nudi, vel caput habere fidile, vel fe totos elTe cucurbitas, vel ex vitro conflatos
;
ifti,
10
quod ab
lis
exem-
plum ad me transferrem. Pra^clare fane, tanquam non fim homo qui foleam nolu dormire, & eadcm omnia in fomnis pati, vel
10
qum
qua
ifti
vigi-
Qum
ifta,
me
hc elfe,
tog
veftiri,
cm tamen
i5
Atqui
nunc certe vigilantibus oculis intueor hanc chartam, non fopitum eft hoc caput quod commoveo, manum iftam prudens & fciens extendo &. fentio non tam diftinda contingcrent dormienti. Quafi fcilicet non
;
me
alis in
fomnis
20
fuifl'e
delufum
quee
dum
cogito attentius,
25
3o
tam plane video nunquam certis indiciis vigiliam a fomno polTe diftingui, ut obftupefcam,& fere hic ipfe ftupor mihi opinionem fomni confirmct. Age ergo fomnicmus, nec particularia ifta vera lint, nos oculos aperire, caput movcre, manus extendere, nec forte etiam nos habere taies manus, nec taie totu-m corpus; tamen pro|fedo fatcndum cft vifa per quietem effe veluti quafdam pidas imagines, quic non nifi ad fimilitudinem rerum verarum fmgi potuerunt; ideoque faltem generalia hc, oculos, caput, manus, totumque corpus, res quafdam non imaginarias, fed veras exiftere. Nam fane pidores ipfi, ne tum qui|
11
20
OEuVRES DE DeSCARTES.
io-ii.
dem, cm Sirenas & Satyrifcos maxime inufitatis formis fingere ftudent, naturas omni ex parte novas iis polTunt aflignare, fed tantummodo diverforum animalium
membra permifcent
novum, ut
ita
vel
fi
tent adeo
nihil
omnino
fit
fum, atque ad
plane fiditium
&
falfum, certe
tamen
minimum
quibus illud
componant. Nec
difpari ratione,
manus, & fimilia, imaginaria efle poffent, neceffario tamen faltem alia quaedam adhue magis fimplicia & univerfalia vera effe fatendum eft, ex quibus tanquam coloribus veris omnes ift,
ralia haec, oculi, caput,
falfse,
Cujus generis
effe
i5
communi, ejufquc
farum
I
extenfio
five
item quantitas,
;
numerus item locus in quo exiftant, tempufque per quod durent, & fimilia. Quapropter ex his forfan non maie concludemus
Phyficam, Aftronomiam, Medicinam, difciplinafque
20
omnes, quse a rerum compofitarum confideratione dpendent, dubias quidem elfe; atqui Arithmeticam, Geometriam, aliafque ejufmodi, quae nonnifi
alias
de fimpliciffimis
atque utrum ex
rbus tradant,
2 5
Nam
dormiam, duo & tria fimul junda funt quinque, quadratumque non piura habet latera qum quatuor; nec fieri polfe vidctur ut tam perfpicuae veritatcs in fufpicionem falfitatis incurrant.
3o
II-12.
Meditationes.
infixa
Prima.
21
quaedam eft meae menti vtus opinio, Dcum eie qui potefl omnia, & a quo talis, qualis exifto, fum creatus. Unde autem fcio illum non feciffe ut nulla plane fit terra, nullum clum, nulla res extenfa, nulla figura, nulla magnitudo, nuljlus locus, ^^ tamcn hccc omnia non aliter qum nunc mihi
Verumtamcn
13
videantur cxiftcrc
10
interdum alios crrare circa ea quie fe perfediflime foire arbitrantur, ita ego ut fallar quoties duo & tria fimul addo, vel numro quadrati latera, vel fi quid
aliud facilius fingi potefl? At forte |noluit Deus ita me decipi, dicitur enim fummc bonus fed fi hoc
;
me
creafiTe
ut femper
ab edem etiam videretur efife alienum permittere ut interdum fallar; quod ultimum tamen non
Effent ver fortafife nonnulli qui
poteft dici.
tam potentem
res alias
ali-
quem Deum
20
mallent negare,
iis
qum
omnes
to-
non repugnemus,
fiditium
;
efije
at feu fato,
rerum
ferie, feu
quovis alio
modo me ad
id
quod fum
pervenifiTe
fupponant; quo-
25
niam falli & errare imperfedio qudam elfe videtur, quo minus potentem originis mea) authorem afiTignabunt, eo probabilius erit me tam imperfedum cfi^'e ut femper fallar. Quibus fane argumentis non habeo quod rcfpondeam, fed tandem cogor fateri nihil elfe ex iis quce olim vera putabam, de quo non liceat dubitare, idque non per inconfiderantiam vel levitatem,
I
i*
3o
&
meditatas rationes;
ideoque
falfis,
qum ab
aperte
22
OEuVRES DE DeSCARTES.
h-i3.
fi
Sed nondum
ut recorder
;
curandum
eft
enim recurrunt confuetse opiniones, occupantque credulitatem meam tanquam longo ufu & fami|liaritatis jure fibi devindam, fere etiam
affidue
me
invito
nec
unquam
iis
affentiri
&
confidere de-
jam oflenfum
lo
&
quas multo magis rationi confentaneum fit credere qum negare. Quapropter, ut opinor, non maie
15
agam, fi, voluntate plane in contrarium verf, me ipfum fallam, illafque aliquandiu omnino falfas imaginariafque effe fingam, donec tandem, velut quatis utrimque praejudiciorum ponderibus, nulla amplius prava confuetudo judicium meum a red rerum perceptione detorqueat. Etenim fcio nihil inde periculi vel erroris intrim fequuturum, & me plus aequo diffidentiae indulgere non poffe, quandoquidem nunc non rbus agendis, fed cognofcendis tantm incumbo. Supponam igitur* non optimum Deum, fontem vritatis, fed genium aliquem malignum, eundemque fumme potentem*" & callidum, omnem fuam induftriam in eo pofuiffe, ut me falleret putabo clum,
1
i5
20
aS
arem, terram, colores, figuras, fonos, cundaque externa nihil aliud effe
qum
ludificationes
:
fomniorum,
confiderabo
Voir
t.
III, p. 147.
b. Jb., p. 147.
i3-i5.
MeDITATIONES.
SeCUNDA.
2j
meipfum tanquam manus non. habentem, non oculos, non carnem, non fanguinem, non aliquem fenfum, fed haec omnia me habere falf opinantem manebo obflinate in hac meditatione defixus, atque ita, fiquidem non in poteftate me fit aliquid veri cognofcere, at cette hoc quod in me eft, ne falfis aflentiar, nec mihi quidquam ifte deceptor, quantumvis
|
:
poffit
imponere, obfir16
10
mat mente cavebo. Sed laboriofum efb hoc inftitutum, & defidia qusedam ad confuetudinem vitae me reducit. Nec aliter qum captivus, qui forte imaginari libertate fruebatur in fomnis,
quum
poftea fu-
fie
teres
ne placidse
difficultatum
non
in aliqu luce,
motarum
tenebras, in poflerum
fit
degenda.
Meditatio
ao
II.
De
natura mentis
notior
ipfa Jit
tus fum, ut
oblivifci,
;
nec
vi-
deam ta|men qu
14
a. fie]
fed,
tanquam
hc (/ dit.).
t.
1.
dit.).
Voir
III, p. 297,
22.
24
in
uvres
de Descartes.
is-ie.
17
profundum gurgitem ex improvifo delapfus, ita turbatus fum, ut nec poffim in imo pedem figere, nec enatarejad fummum. Enitar tamen & tentabo rurfus eandem viam quam heri fueram ingreflus, removendo fcilicet illud omne quod vel minimum dubitationis admittit, nihilo fecius qum fi omnino falfum eie comperifTem pergamque porro donec aliquid certi,
;
efTe
cognofcam. Nihil nifi pundum petebat Archimedes, quod effet firmum & immobile, ut integram terram loco dimoveret magna quoque fperanda funt, vel minimum quid invenero quod certum fit & inconcuffum".
;
lo
Suppono
nihil
omnia quae video falfa effe credo unquam extitiffe eorum quse mendax memoria
igitur
;
;
i5
reprsefentat
corpus,
fi-
Quid
18
verum ? Fortaffis hoc unum, nihil effe certi. Sed unde fcio nihil effe diverfum ab iis omnibus quse jam jam recenfui, de quo ne minima quidem occafio fit dubitandi ? Nunquid efl; aliquis Deus, vel quocunque nomine illum vocem, qui mihi has ipfas cogitationes immittit ? Quare |ver hoc putem, cm forfan ipfemet illarum author effe poffim ? Nunquid ergo faltem ego aliquid fum ? Sed jam negavi me habere ullos
|
20
fenfus,
a.
&
la
premire, ni
l'dition de
la ligne
ni celle
la 2
1642 ne distinguent
et
les alinas
en menant
mais
majuscule suivante,
commen-
16-.7.
Meditationes.
Secunda.
2^
inde?
illis
Sumne
ita
non poflim ? Sed mihi perfuafi nihil plane eile in mundo, nullum clum, nullam terram, nullas mentes, nulla corpora; nonne igitur etiam me non efe ? Imo certe ego eram, fi quid mihi perfuafi. Sed
effe
efl
10
fumme potens, fumme callidus, qui de indufl:ri me femper fallit. Haud duhic me fallit; & fallat quantum igitur ego etiam fum, poteft, nunquam tamen cfficiet, ut nihil fim quamdiu me aliquid elTc cogitabo. Adeo ut, omnibus fatis ludeceptor ncfcio quis,
fi
perque
vel
penfitatis,
denique flatuendum
exi/o,
fit
hoc pronunprofertur,
quoties a
me
i5
mente concipitur, ncceffario effe verum. Nondum ver fatis intelligo, quifnam fim ego ille, qui jam ncccflario fum; deincepfque cavendum eft ne forte quid aliud imprudcnter alTumam in locum
mc, ficquc
j
aberrem etiam
in
e cognitionc,
quam
effe
;
19
omnium
o
crediderim, priufquam in has cogitationes incidiflem ex quo deinde fubducam quidquid allatis rationibus
vel
minimum
tandem
eft:
l^
praecife
remaneat
cufTum.
5
illud
incon-
Quidnam
fclicet.
igitur antehac
nale
animal
3o
quid rationalc, atque ita ex un qua.^ftione in plures difficiliorefque delaberer; nec jam
mihi tantum
otii eft, ut illo
&
tilitates abuti.
uvres. U.
20
OElvres de Descartes.
i7->8.
&
Nempe
occurrebat
20
me habere vultum, manus, brachia, totamque hanc membrorum machinam, qualis etiam in cadavere cernitur, & quam corporis nomine defignabam. Occurrebat praeterea me nutriri, incedcre, fentire, &
primo,
cogitare
:
bam. Sed quid effet hccc anima, vel non advertebam, vel exiguum nefcio quid imaginabar, inflar venti, vel ignis,vel 3etheris^,quod craffioribus me partibus effet infufum. De corpore ver ne dubitabam quidem, fed dillinde me noffe arbitrabar ejus naturam, quam fi forte, qualem mente concipiebam, defcribere tentaffem, fie explicuiffem per corpus intelligo illud omne
:
lo
quod aptum
fcribi,
eft
i5
fpatium
;
replere,utex eo aliud
omne corpus
odoratu per-
excludat
cipi,
tadu,
necnon moveri pluribus modis, non quidem a namque feipfo, fed ab alio quopiam a quo tangatur habere vim feipfum movendi, item fentiendi, vel cogitandi, nuUo pado ad naturam corporis pertinere judicabam; quinimo mirabar potius taies facultates in quibufdam corporibus reperiri. Quid autem nunc,ubi fuppono deceptorem aliquem
:
20
21
potentiffimum, &,
fi
malijgnum^, data
25
opra in omnibus, quantum potuit, me delufiffe ? Poffumne affirmare me habere vel minimum quid ex iis
dixi
dit.).
Voir
Voir
t.
III, p.
362,1. 8.
b.
t.
V, p. i5o.
I8-I9.
Meditationes.
Secunda.
27
nere? Attende, cogito, revolvo, nihil occurrit; fatigor eadem fruftr rptera. Quid vero ex iis quae animse
tribuebam
5
Nutriri
vel
incedere
haec
Quandoquidem
quoque nihil funt nifi figmenta. Sentire ? Nempe etiam hoc non fit fine corpore, &. permulta fentire vifus fum in fomnis quae deinde animadverti me non fenfifle. Cogitare ? Hc
invenio
:
cogitatio eft
;
haec fola a
me
divelli nequit.
10
i5
Ego fum, ego exifto certum eft. Quandiu autem ? Nempe quandiu cogito nam forte etiam fieri poiTet, fi cefTarem ab omni cogitatione, ut illico totus efle definerem. Nihil nunc admitto nifi quod neceffario fit verum fum igitur praecife tantm res cogitans, id eft, mens, five animus, five intelledus, five ratio, voces mihi pris fignificationis ignotae. Sum autem
;
|
res vera,
gitans.
&.
vere exiftens
Dixi, co-
20
Quid praeterea ? Imafginabor non fum compages illa membrorum, quae corpus humanum appellatur; non fum etiam tenuis aliquis ar iftis membris infufus, non ventus, non ignis, non vapor, non halitus, non quidquid mihi fingo fuppofui enimifta nihil efiTe. Manet pofitio nihilominus tamen ego aliquid fum.
:
:
22
ut haec ipfa,
quae
fuppono
rei veri-
nihil
efiTe,
non diffrant ab eo me quem novi ? Nefcio, de hac re jam non difputo de iis tantm quae mihi nota
tate
:
funt,
me
exiftere; quaero
fie
quem
praecife
quae exi-
28
ftere
OEiJVREs DE Descartes.
19-20.
nondum
novi
natione effingo.
non igitur ab iis ullis, quae imaAtque hoc verbum, effingo, admonet
;
me
erroris
mei
nam fingerem
rvera,
fi
quid
efl
imaginari
83
autem cert fcio me elle, fimulque fieri poffe ut omnes iftse imagines, & generaliter qusecunque ad corporis naturam referuntur, nihil fint prter infomnia. Quibus animadverfis, non minus ineptire videor, dicendo imaginabor, ut diftinlius agnofcam quifnam fim, qum fi dicerem jam quidem fum experj
10
videoque nonnihil veri, fed quia nondum video fatis evidenter, data oper obdormiam, ut hoc ipfum mihi fomnia verius evidentiufque repraefenreclus,
tent. Itaque
cognofco
nihil
eorum
i5
quam de me
habeo notitiam pertinere, mentemquc ab illis diligentiffime efle avocandam, ut fuam ipfa naturam
qum
diftincliiime percipiat.
?
efl:
hoc
20
Nempe
lens, nolens,
imaginans quoque,
fane hsec funt,
fi
&
fentiens.
Non pauca
neant.
hoc
unum verum
clTc affirmo,
nego
cae-
animadverto? Quid
18
efl;
horum, quam
vis
femper dor-
avocandam
cflc
(/" dJit.).
24 Sed.
pcninerent? manque
(indit.).
Meditationes.
Secunda.
29
10
i5
miam, quamvis etiam is qui me creavit% quantum in fe eft, me deludat, quod non aeque verum fit ac me effe ? Quid eft quod a me cogitatione diftinguatur ? Quid eft quod a me ipfo feparatum dici poffit ? Nam quod ego fim qui dubitem, qui intelligam, qui velim, tam manifeftum eft, ut nihil occurrat per quod evidentius explicetur. Sed ver etiam ego idem fum qui imaginor nam quamvis forte, ut fuppofui, nulla prorfus res imaginata vera fit, vis tamen ipfa imaginandi rvera exiftit, &. cogitationis meae partem facit. Idem denique ego fum qui fentio, five qui res corporeas tanquam per fenfus animadverto videlicet jam lucem video, ftrepitum audio, calorem fentio. Falfa haec funt, dormio enim. At certe videre videor, audire, calefcere. Hoc falfum effe non poteft hoc eft proprie quod in me fentire appellatur
;
:
fie
fumptum
nihil
aliud
eft
qum
adhuc tamen videtur, nec pofl*um abftinere quin putem, res corporeas, quarum imaquifnam fim
;
fed
25
Oi;
quas
ipfi
fenfus explo-
multo diftindius agnofci qum iftud nefcio quid mei, quod fub imaginationem non venit quanquam
:
profedo
eft,
fit
mirum,
res
quas animadverto
effe
dubias,
ignotas, a
|
me
3o
comprehendi. Sed video quid fit gaudet aberrare mens mea, necdum fe patitur intra veriiatis limites cohiberi. Efto igitur, & adhuc femel laxilfimas habea.
Voir
t.
V, p. i5i.
}o
OEUVRES DE Descartes.
ei
sj-^
nas
permittamus,
ut, illis
dudis, facilius
fe rgi patiatur.
Confideremus res illas quje vulgo putantur omnium diflindiffime comprehendi corpora fcilicet, quse tangimus, quce videmus non quidem corpora in communi, gnrales enim iftae perceptiones aliquant magis confufe efle folent, fed unum in particulari. Sumamus, exempli cauf, hanc ceram nuperrime ex
:
favis fuit
;
26
faporem fui mellis nonnihil retinet odoris florum ex quibus colleda eft; ejus cojlor, figura, magnitudo, manifefta funt dura eft, frigida eft, facile tangitur, ac, articule ferias, emittet fonum omnia denique illi adfunt quce requiri videntur, ut corpus aliquod poffit qum diftindilfime cognofci. Sed ecce, dum loquor, igni admovetur faporis reliqui?e purgantur, odor expirt,
amifit
; ;
:
eduda; nondum
omnem
lo
i5
fit
fi
pulfes,
emittet fonum.
nere fatendum
nemo
20
nam qua^cunque
vel
tadum,
vel
remanetcera.
Fortafiis illud erat
25
ncmpe ceram
dulcedincm mellis, nec florum fragrantiam, nec iftam albedincm, nec figuram, nec fonum, -fed corpus quod mihi apparebat paulo ante modis iftis confpicuum,nunc diverfis.Quid
fuilfc iftam
eft
3o
i'J
autcm hoc
prsecife
quod
fie
imaginor
Attenda-
23-24.
Meditationes.
Secunda.
ji
io
mus, &, remotis iis quse ad ceram non pertinent, videamus quid fuperfit nempe nihil aliud qum extenfum quid, flexibile, mutabile. Quid ver eft hoc flexibile, mutabile ? An quod imaginer, hanc ceram ex figura rotund in quadratam, vel ex hac in triangularem verti poffe ? Nullo modo nam innumerabilium ejufmodi mutationum capacem eam eue comprehendo, nec pofTum tamen innumerabiles imaginando percurrere; nec igitur comprehenfio hec ab imaginandi facultate perficitur. Quid extenfum ? Nunquid
:
eft
ignota
Nam
in cer liqucf-
fit
calor augeatur
fit
cera,
i5
putarem hanc etiam plures fecundm extenfionem varietates ad|mittere,qum fuerim unquam imaginando complexus. Supereft igitur ut concedam, me nequidem imaginari quid fit hsec cera, fed fol mente percipere; dico hanc in particulari, de cer enim in
nifi
communi
20
clarius
eft.
Qusenam ver
quse
28
non
ab
eft,
nifi
ea|dem.
quam
video,
quam
tango,
efiTe
quam
non
quam
initio
arbitrabar. Atqui.
vifio,
ejus perceptio
nec
25
folius
quamvis prius ita videretur, fed mentis infpelio, quse vel imperfeda efiTe poteft
fuit,
unquam
&
&
diftinda, ut
nunc
illa
ex quibus
conftat attendo.
errores
3-4
qum prona fit mea mens in nam quamvis hsec apud me tacitus & fine
.
Quid.
mutabile
manque (/"
edit.)
uvres
de Descartes.
24-j5.
voce confiderem, hreo tamen in verbis ipfis, & fere decipior ab ipfo ufu loquendi. Dicimus enim nos videre ceram ipfammet, fi adfit, non ex colore vel
Unde concluderem ftatim ceram ergo vifione oculi, non folius mentis infpedione, cognofci nifi jam forte refpexifTem ex
figura
:
eam
adefle judicare.
29
homines in plate tranfeuntes, quos etiam ipfos non minus ufitate qum ceram dico me videre. Quid autem video praeter pileos & veftes, fub quibus latere poflent automata? Sed judijco homines effe. Atque ita id quod (putabam me videre oculis, fol judicandi facultate, quae in mente me eft, comprehendo. Sed pudeat fupra vulgus fapere cupientem,ex forfeneftr
lo
i5
cm primm
afpexi, credidique
me
?
communi, ut vocant,
an ver potis
lo
fuit in
prima percep-
Quid quod non a quovis animali haberi poffe videretur? At vero cm, ceram ab externis formis diftinguo, &. tanquam veftibus detradis
25
nudam
confidero,
fie
illam rvera,
ror in judicio
meo
effe poffit,
human mente
3
percipere.
etfi
ipfammet,
Voir
t.
fi]
ipfam,
(/"
cdit.).
a.
V, p. i5i.
25-26.
Meditationes.
Secunda.
3?
Quid autem dicam de hac ipf mente, five de me ipfo ? Nihildum enim aliud admitto in me efle prseter mentem. Quid, inquam, ego qui hanc ceram videor tam diftinle percipere ? Nunquid me ipfum non tantm multo verius, multo certius, fed etiam multo diftindius evidentiufque, cognofco ? Nam, fi judico ceram exiftere, ex eo quod hanc videam, certe multo
evidentius efficitur
ipfo
30
me ipfum
etiam exiftere, ex eo
lo
quod hanc videam. Fieri enim poteft ut hoc quod video non vere fit cera; fieri poteft ut ne quidem oculos habeam, quibus quidquam videatur fed fieri plane non poteft, cm videam, five (quod jam non diftin;
guo)
cm cogitem me
non
i5
judico ceram
efie,
me
effe.
Si
hoc ipfum quod de cer animadverto, ad reliqua omnia, quae funt extra me
Porro autem,
fi
&
m agi s
diftinda
25
poftquam mihi, non ex folo vifu vel tadu, fed pluribus ex caufis innotuit, quanto diftindis me ipfum a me nunc cognofci fatendum eft, quandoquidem null rationes vel ad cerae, vel ad cujufpiam alterius corporis perceptionem pofiint juvare, quin e?edem omnes mentis me naturam melius probent! Sed & alia infuper tam multa funt in
vifa
fit
cerae perceptio,
3i
mente, ex quibus ejus notitia diftindior reddi poteft, ut ea, qu?e ex corpore ad illam manant, vix
ipf
3o
uvres.
II.
34
;
OEuvRES DE Descartes.
|
j-^s.
volebam nam cm mihi nunc notum fit ipfamet corpora,non proprie a fenfibuSjVel ab imaginandi faciiltate, fed a folo intellcclu percipi,
nec ex eo percipi
fed
tantm ex eo qud
5.
Sed quia tam cito deponi veteris opinionis confuetudo non poteft, placet hic confiftere, ut altius ha^c nova cognitio mcpoffe a
percipi.
me mente
me
32
I
Meditatio
III.
lO
De Deo, qud
cxijlal'.
Claudam nunc oculos, aures obturabo, avocabo omnes fenfus, imagines etiam rerum corporalium omnes vcl ex cogitationc me delebo, vel certc, quia
hoc ficri vix potefl, illas ut inancs dam, meque folum alloquendo
ciendo,
&
^<:
falfas nihili
pen-
i5
penitius
infpi-
meipfum paulatim mihi magis notum & familiarem reddere conabor. Ego fum res cogitans, id
dubitans, affirmans,
eft
20
illa
qux
me
&
imaginaiiones
ipfamctl ipfam,
&
(/"
cdit.).
a.
Voir
t.
III, p. 397,
I.
25.
28-29.
Mditation ES.
'.
Tertia.
3 <
me
Atque
5
his paucis
faltem quie
me
fcire
Nunc
33
circumfpiciam diligcntis an forte adhuc apud alia Tint ad qu nondum refpexi. Sum certus me
me
elle
rem cogitantem. Nunquid crgo etiam fcio quid requiratur ut de aliqu re fim cenus Nempe in hac prima
'f
cognitione
10
nihil aliud
eft,
quam
ciara
;
quiudam
&
quod
affirmo
quae fane
pofTct
rei veritate
ut aliquid,
diftinde perciperem, falfum effet; ac proinde jam videor pro rgula generali poffe flatuere. illud omne
i5 *
&
verum, quod valde ciare & diftincle percipio. Verumtamen multa prius utomnino ceita L^manifefla admifi, quce tamen poftea dubia effe dcprehendi. Qiialia ergo ifta fuere ? Nempe terra, clum,
effe
fydera
20
t^-
caetera
omnia
quai
fenfibus
?
ufurpabam.
Quid autem de
verfari.
illis
ciare percipiebam
five cogitationes,
Nempe
ipfas
menti mex obSed ne nunc quidem illas ideas in me effe inficior. Aliud autem quiddam erat quod affirmabam, quodquej etiam ob confuetudinem credendi ciare me
|
34
25
bam nempe
:
quafdam extra me effe, a quibus idca) illai proccdebant, & quibus omnino fimiles erant. Atque hoc erat, in quo vel fallebar, vel certe, verum judicabam, id non ex vi meae perceptionis contingebat.
res
3o
Qiiid ver
a.
Mme remarque
note a.
j6
OEuvRES DE Descartes.
20-30.
&
facile
confiderabam, ut
qud duo tria fimul juncla fmtquinque, vcl limilia, nunquid faltem ilia fatis pcrfpicue intucbar, ut vcra elTc artirmarcm ? Equidem non aliam ob caufam de iis dubitandum elle poftea judicavi, qum quia veniebat in mente m forte aliquem Deum talem mihi naturam
indcrc potuifle, ut etiam circa
illa
deciperer, quse
ha.>c
praecon-
ccpta de
fumm Dei
fateri,
fiquidem
iis
velit, facile
illi
effe
10
ut errem, etiam in
quce
me
puto mentis
oculis
35
qum
,
,
ipfas res
me
i5
converto
tam plane ab
:
illis
perfuadeor, ut fponte
erumpam in bas voces fallat me quifquis poteft, nunquam tamen efficiet ut nihil fim, quandiu me aliquid effe cogitabo; vel ut aliquando verum fit me nunquam fuiffe, cm jam verum fit me effe; vel forte
etiam ut duo
fint
&
tria fimul
junda plura
vel pauciora
fcilicet rc20
qum quinque,
vel fimilia, in
quibus
Et certe
cm nuUam
Deum
effe
fit
fciam utrm
Deus, valde tenuis &, ut ita loquar, Metaphyfica dubitandi ratio eft,quae tantm ex e opinione dcpendet. Ut autem etiam illa tollatur, quamprimum
occurret occafio, examinare dcbeo an
fit,
fit
25
Deus, &,
polfe.
fi
an
poffit effe
unquam
omnes
3o
iisMiis (/"
Ciiil.).
3o-3i.
Meditationes.
Tertia.
JJ
meas cogitationes in certa gnera diftribuam, & in quibufnam ex illis veritas aut fal|fitas proprie confiftat, inquiram. Qusedam ex his tanquam rerum imagines funt, quibus folis proprie convenir ideae
5
3G
nomen
vel
ut
cm hominem,
,
vel
Chimaeram,
ut,
vel
Clum,
gelum
vel
Deum
cm
Anquafdam
timeo,
cm
volo,
cm
cm
ut
lo
affirmo,
fubjedum meae
qum
iftius rei
fi
militudinem co-
compledor; & ex his aliae voluntates, five affedus, aliae autem judicia appellantur. Jam quod ad ideas attinet, fi folae in fe fpedentur, nec ad aliud quid illas referam, falfae proprie efle non
i5
pofTunt;
nam
five
capram,
efl
five
chimaeram imaginer,
imaginari
me unam
qum
al-
NuUa
eft
20'
etiam ea quae nufquam funt, poffim optare, non tamen ideo non verum eft illame optare. Ac proinde fola
fuperfunt judicia, in quibus mihi cavendum
fallar.
eft
ne
37
&.
frequentiffimus qui
25
judicem rbus quibufdam extra me pofitis fimiles effe five conformes; nam profedo, fi tantm ideas ipfas ut cogitationis meae quofdam modos conin
me
funt,
fiderarem, nec ad
quidquam
ideis
^
Ex his autem
a.
aliae
Voir
t.
t.
V, p. i52.
1.
b. Cf.
III, p. 383,
2.
j8
aliae
uvres
a
de Descartes.
:
3i-3.
me
nam qud
fit
intel-
ligam quid
hsec
res,
quid
fit
veritas, quid
cogitatio,
non aliunde habere videor qum ab ipfmet me natur; qud autem nunc ftrepitum audiam, fi^lem videam, ignem fentiam, a rbus quibufdam extra me
|
pofitis
renes, Hippogryphes,
&
fimilia, a
efiTe
me
omnes
omnes
innatas, vel
omnes fadas
nondum
lo
as
enim veram illarum originem clare perfpexi. Sed hc prcipue de iis efl; quaerendum, quas tanquam a rbus extra me exiftentibus defumptas confidero, qusenam me mojveat ratio ut illas ifi;is rbus
fimiles effe exiftimem.
Nempe
ita
i5
nec proinde a
obverfantur
lorem,
re c
:
me
ipfo
&
me
nempe ab
20
me
immittere.
fatis firmre fint,
Quae rationes, an
hc dico
jam videbo.
Cm
25
me
ita
dodum
tm fpontaneo quodam impetu me ferri ad hoc credendum, non lumine aliquo naturali mihi oftendi effe verum. Qu duo multum difcrepant nam qusecumque lumine naturali mihi oflenduntur, ut qud ex eo qud dubitem, fequatur me efle, & fimilia, nullo
;
modo dubia
poteft,
efie poiTunt,
efiTe
3o
cui
I
aeque fidam ac
quaeque
illa
33-34.
Meditationes.
effe poffit
fed
Tertia.
39
non vera
docere
\
quantum ad impetus
39
lo
jam fsepe olim judicavi me ab illis in deteriorem partem fuifle impulfum, cm de bono eligendo ageretur, nec video cur iifdem in uU ali re magis fidam. Deinde, quamvis ideae illse a voluntate me non pendeant, non ideo confit ipfas a rbus extra me pofitis neceffario procedere. Ut enim impetus illi, de quibus mox loquebar, quamvis in me fint, a voluntate tamen me diverfi effe videntur, ita forte etiam'' aliqua alia eft in me facultas, nondum mihi fatis cognita, iftarum idearum effedrix, ut hadenus femper vifum eft illas, dum fomnio, abfque uU rerum externaturales,
i5
narum ope, in me formari. Ac denique, quamvis a rbus a me diverfis procdrent, non inde fequitur illas rbus iftis fimiles effe debere. Quinimo in multis- fsepe magnum dilcrimen videor deprehendiffe ut, exempli cauf, duas diverfas folis ideas apud me invenio, unam tanquam a lenfibus hauftam, & qu?e maxime inter illas quas
:
20
quam mihi
40
valde parvus apparet, aliam ver ex rationibus Aftronomi^e delumptam, hoc eft ex notionibus quibuf-
25
dam mihi innatis elicitam, vel quocumque alio modo a me fadam, per quam aliquoties major quam terra
|
foli
extra
me
ei
exiftenti effe
non
poteft,
&
maxime
qum proximc ab
iplo
vidctur cmanaffe.
3o
Quae omnia
a.
fatis
demonftrant
me non hadenus
ex
Voir
t.
V, p. i5a.
40
OEuvRES DE Descartes.
34-33.
quafdam a me diverfas
imagines fuas per organa fenfuum, vel quolibet alio pado, mihi immittant. Sed alia quaedam adhuc via milii occurrit ad inquirendum an res aliquse, ex iis quarum idese in me funt,
Nempe, quatenus ideae iftae cogitandi quidam modi tantm funt, non agnofco ullam inter ipfas insequalitatem, & omnes a me eodem modo procedere videntur; fed, quatenus una unam rem, alia
extra
exiftant.
me
10
aliam
repraefentat,
patet eafdem
efTe
ab
invicem
valde diverfas.
Nam
proculdubio
illcc
quae fubftantias
ita loquar,
qum
illae
;
modos,
&
i5
rurfus
illa
per
seter-
num, infinitum, omnifcium,omnipotentem, rerumque omnium, quse prseter ipfum funt, creatorem intelligo,
plus profedo realitatis objedivae in fe habet,
illae
qum
20
per quas
finitae
Jam ver lumine naturali manifeflum eft tantumdem ad minimum effe debere in cauf efficiente & totali^, quantum in ejufdem caufae efFedu. Nam, quaefo, undenam poffet affumere realitatcm fuam effedus, nifi a cauf? Et quomodo illam ei caufa dare
poffet, nifi
i5
etiam haberet
eft,
fieri,
perfedum
I
hoc
eft
quod plus
con-
Aprs
Voir
t.
a.
35
.16.
Meditationes.
Tertia.
41
tinet,
modo
perf-
picue verum
de
iis
effedibus,
quorum
realitas eft
adualis
five
Hoc
eft,
non
42
modo non
prius
nunc incipere efle, nifi producatur ab aliqu re in qu totum illud fit vel formaliter vel eminenter, quod ponitur in lapide; nec poteft calor in fubjedum quod pris non calebat induci, nifi a re
quse
fit
non
&
fie
me
ab
efl^e
aliqu cauf, in qu
tatis
'5
tantumdem ad
fit
reali-
quantum
ifta
Nam
five
quamvis
formali in
meam ideam
20
25
minus realem efl'c dcbei^e, fed talem elfe naturam ipfius ideae,ut nullam aliam ex fe realitatem formalem exigat, prter illam quam mutuatur a cogitatione me, cujus eft modus. Qud autem haec idea realitatem objedivam hanc vel illam contineat potius qum aliam, hoc profecl habere dbet ab aliqu cauf in qu tantumdem fit ad minimum realitatis formalis quantum ipfa continct objecl;iv?e. Si enim ponamus aliquid in ide reperiri. quod non fuent in ejus cauf, hoc igitur habet a nihilo; atqui quantumvis imperfedus fit ifte cffendi modus, que res eft objedive in intellectu per ideam, non tamen profecl
eft
dum
illam
43
plane nihil
3o
eft,
efiTe
poteft.
cm
realitas
quam con6
meis
II.
ideis
uvres.
42
effc ut
OEuvREs DE Descartes.
36-37.
cadcm
realitas
fit
fi
idearum, fed
fufficcre,
in
iis
etiam objedive.
efTendi objedivus
Nam quemadmodum
ifte
modus
ita
modus
effendi
&
earum natur. Et quamvis forte una idea ex ali nafci poffit, non tamen hc datur progreffus in infinitum, fed tandem ad aliquam primam
dbet deveniri, cujus caufa
I
fit
inftar archetypi,
in
10
44
quo omnis realitas formaliter contineatur,quae eft in ide tantm objedive. Adeo ut lumine naturali mihi fit perfpicuum ideas in me efle veluti quafdam imagines, quse poffunt quidem facile deficere a perfedione relrum a quibus funt defumptse, non autem quicquam majus aut perfeclius continere. Atque l^c omnia, qu diutius & curiofius examine, tant clarius & diflinclius vera efi!e cognofco. Sed quid tandem ex his concludam } Nempe fi realitas
objediva alicujus ex meis ideis
fim
fit
i5
tanta ut certus
in
me
elfe,
20
nec proinde
me ipfum
pofl!e,
me folum
qu
talis in
eflTe
in
mundo,
caufa,
iftius ideiE
eft
etiam exiftcre.
tur,
Si
vcr nulla
me
idea reperia25
nullum plane habcbo^ argumentum quod me de alicujus rci a me diverfc exiftenti certum reddat omnia enim diligentifilmc circumfpcxi, &. nullum
;
ideis,
prter illam
qu me
ipio
fum mihi
a.
exhibet, de
qu hc nulla
difficultas elfe
Voir
t.
V, p. i52.
37-39-
Meditationes.
Tertia.
quse res corporeas
4J
Deum,
aliae
&
inanimes,
alice
denique
Tentant.
5
alise
quse alios
homines me
quse
alios
fimiles reprse-
Et
quantum ad ideas
homines,
vel
illas
45
ex
&
10
quas habeo me iplius li rcrum corporalium Dei poffe componi, quamvis nulli pra^ter me hoiis
mundo
elent.
ni-
Quantum autcm
hil in illis
occurrit,quod
me
^.^
lingulas
cxaminem eo
idcam
i5
cerse,
nempe magnitu&.
dinem,
five
longum, latum,
pro-
lundum; iiguram,
lionis exfurgit
;
quem
obtincnt;
20
Ov
motum,
fivc
muiationem
bus addi pollunt lubltantia, duratio, & numerus csetera autem, ut lumen ^^ colores, foni, odores,
fapores, calor
&
nonnill valdc
confufe
&
oblcure a
me
cogitantur,
25
adeo ut etiam ignorem an tint verse, vel falfse, hoc eft, an idea?, quas de illis habeo, fint rerum quarundam idese, an non rerum. Quamvis enim fallitatcm proprie didam, live ibrmalem, nonnili in judiciis
\
46
pol'et rcperiri
ell
3o
fedo quicdam alia falhtas materialis in rem lanquam rem repncfentani ita, cxempli cauf, frigoris, tam parum clarae idei\} quas habeo caloris
:
l'<;
44
OEi'vpFS DE Descartes.
39-40.
&
diftind lunt. ut ab
fit
iis
difccre
non
poffim, an
fri-
tantm privatio caloris, vel calor privatio frigoris, vcl utrumquc lit rcalis qualitas, vel neutrum.
gus
Et quia nuUa: idcaj nili
tanquam rerum
illud
ef'e
poniinf,
privareale
5
fiquidem vcrum
lit
qum
tioncm
quid
c^
tanquam
cetur,
&
lie
de cxteris.
10
Quibus profcdo non cft necefle ut aliquem authorem a me divcrfum aflignem nam, quidem lint
;
falfcE,
hoc
ell
notum mihi
47
a nihilo procedcre,
hoc
eft,
non
lint
i5
aliam ob caufam in
me
effe
qum
autem
ut ne
non re pofTim diftinguere, non video cur a me ipfo eft'e non poflTmt. Ex iis ver qua^ in ideis rerum corporalium clara vS: diftinda funt, quscdam ab idc me ipfius videor muillud a
quidem
tuari potuiftc,
nempe
20
merum, &
lapidem
apta
vis
Ci
nam cm
rem
^.'l:
cogito
efte
qua: per fe
eft exiftere,
itemque
efl'e
me
ef fe fubftantiam,
quam25
non extenrem cogitantem effe rem extenfam & non cogitantem, ac proinde maxima inter utrumquc conceptum fit diverfitas, in ratione tamen fubftantiam videntur convenire itemque, cm percipio me nunc effe, &. priiis
;
ctiam aliquamdiu
fuifle
recordor,
cmque
varias ha3o
intelligo, acquiro
Voir
t.
V,
p. i53.
40-4 1.
Meditationes.
Tertia.
4^
ideas durationis
&
cunque alias res polTum transferre. Caetera autem omnia ex quibus rerum corporearum ide conflantur,
5
nempe
&
motus, in
me
48
quidem,
cm
tantum modi
in
quidam
fubftantiae,
me
lo
an aliquid
fit
quod a me
ipfo
non potuerit
profiinfii-
cifci.
nitam, independentem,
fumme
intelligentem,
fumme
potentem,
i5
tum ego ipfe, tum aliud omne, fi quid aliud extat, quodcumque extat,e(l creatum. Quae fane omnia talia funt ut, quo diligentius attendo, tanto minus a me folo profecla elfe poffe videantur.
a qu
&
Ideoquc ex antedidis,
Deum
nccefl'ario exiftere,
clT:
20
concludcndum. Nam quamvis fubftantiit quidem idea in me fit ex hoc ipfo qud fim fubftantia, non tamen idcirco elfet
idea fubftantiam
infinitae,
cm
25
Nec putare debeo me non percipere infinitum per veram ideam, fed tantm per negationem finiti, ut pcrcipio quietem & tenebras per negationem mots
49
&
lucis;
elfe
nam
in
3o
qum in finit, ac proinde priorem quodammodo in me eft'e perceptionem inliniti qum finiti, hoc eft Dei qum mei iplius. Qu enira rationc iniclligerem me dubitare', rac
tatis
a
Voir
i.
V. p.
53.
46
cupere, hoc
OEUVRES DE Descartes.
ci\,
4-4.
& me non
elle
omnino perfedum,
me
clTct,
cerem ? Ncc
banc forte ideam Dei materialiter falfam ce, ideoque a nihilo elTe pofle, ut paulo anle de ideis caloris 6>i fri^oris, & fimilium, animaddici potefl
vcrti
c<:
;
nam
ell
plus
clara
&
diflinda
lit,
nulla
magis vera, nec in qu minor falfitalis fLifpicio rcperiatur. Eil, inquam, hc idea entis fumme perfecli & infiniti maxime vera; nam quam|vis
per
fe
non
exiflere,
non tamen
fingi
ide
maxime
clara
&
dillinda
nam quidquid
t<
clare
&
difl^inde percipio,
quod
perfedionem aliquam importt, totum in e continetur. Nec obftat quod non comprchendam infinitum, vel quod alia innumera in Deo fint, qu?c nec comprehendere, nec forte efl etiam attiiigere cogitatione, uUo modo poilum enim de ratione inliniii, ut a me, qui fum tinitus, non comprchcndatur c^fuflicii me hoc ipfum intclligere, ac jiidicare, illa omnia quiu clare percipio, 0^ perfedioefl
reale
\erum,
& quod
20
fcio,
23
cminenter
in
Deo
in
quam de illo habeo fit omnium quic me funt maxime vera, \ maxime clara ti diflinda. Sed forte majus aliquid fum qum ipfe intclligam,
efljc,
ut idea
omnefque
lia
ilhe
3o
quodammodo
me
funt, etiamfi
nondum
{e{c exe-
42-43.
Meditationes.
Tertia.
47
rant,
neque ad adum reducantur. Experior enim jam cognitionem meam paulatim augeri nec video quid obllet quo minus ita magis & magis augeatur in infi;
|
si
fie
|
omnes Dei
perfediones adiiftas
jam in me eft, non fufficiat ad illarum ideam producendam. Imo nihil horum efle poteft. Nam primo, ut verum
fit
10
cognitionem
efle
meam
gradatim augeri,
&
multa in
me
nondum
funt, nihil
tamen
nihil
pertinet, in
;
qu nempe
nihilominus intelligo
infinitam,
idcirco fore
adu
ita
nietur, ut majoris
capax;
Deum autem
20
judico elfe
loquendo
formali
tantummodo ab aduali
52
pof'e
produci.
Neque profedo quicquam eft in his omnibus, quod diligenter attendenti non fit luminc naturali manifeftum; fed quia, cm minus attende, & rerum fenfibilium imagines mentis aciem excsecant, non ita facile
recordor cur idea entis
me
perfedioris neceffari ab
fit
Voir
Voir
t. t.
V,
p. 154.
1;
b.
III, p. 329,
12.
48
rius
CEuvRF.s DE Descartes.
43-45.
ego ipfe habens illam ideam eirc polTcm, fi taie ens nullum exifteret. Nempe a quo effem ? A me fcilicet, vel a paren-
qurcre
libet
an
Deo minus
perfeclis
Atqui,
me
nec omnino quicquam mihi deeffet; omnes enim perfcdiones quarum idea aliqua in me eft, mihi dediffem, atque ita ipiemet Deus effem. Nec putare debeo
illa
10
forfan
qum
fcftum
iUa
eft
acquiri poffe,
contra, mani-
53
me, hoc eft rem five fubftantiam cogitantem, ex nihilo emergere, qum multarum rerum quas ignoro cognitiones, qu tan-
i5
tm
iftius
fi
Ac
ccrtc,
majus
me habcrem, non
iis,
mihi
illa fal-
icm, quiu
percipio
facilius
haberi poffunt,
denegaffem, fed
Dei contineri
20
neque etiam
;
ulla alia ex
qu
in ide
quia
fi
nempe nuUa
autem
difficiliora
dentur";
qu?e
difficiliora
etiam mihi
difficiliora vidcrentur,
quai habeo, a
me haberem, quoniam
potentiam
25
meam
terminari experirer.
effugio,
fi
fupponam me forte femper fuiffe ut nunc fum, tanquam fi inde nullum e.xiftentiae me authorem effe fequerctur qurendum. Quoniam enim omne tempus vitcc in
iD cognitiones] cogitationcs
a.
(/'' dit.).
Voir
t.
V,
p. 154.
Ib., p. i55.
45-46.
MeDITATIONES.
TeRTIA.
49
quarum fingulse a reliquis nuUo modo dpendent, ex eo qud paulo ante fuerim, non fequitur me nunc debere efle, nifi aliqua caufa me quafi rurfus creet ad hoc momentum, hoc
partes innumeras dividi potefl,
5
eft
me
confervet. Perfpicuum
enim
eft
attendent! ad
temporis naturam, edem plane vi & adione opus efle ad rem quamllibet fingulis m.omentis quibus du-
54
10
confervandam, quopus efl'et ad eandem de novo creandam, fi nondum exifteret; adeo ut confervationem fol ratione a creatione differre, fit etiam unum
rat
ex
lis
me
ipfum, an haille,
per
quam
nam, cm
qum
cm de
agam
efl^e
me
efl^et,
ejus proculdu-
&
nullam
experior,
&
ex
me
diverfo pendere.
non
eft
Deus, fumque
aliis
vel a
caufis
25
Deo minus perfedis. Imo, ut jam ante dixi, perfpicuum eft tantumdem ad minimum efl'e debere in cauf quantum eft in efi"edu; & idcirco, cm fim res cogitans, ideamque quandam Dei in me habens, qualifcunque tandem me caufa aflignetur, illam etiam eflTe rem cogitantem, & omnium perfedionum, quas Deo tribuo, ideam habere fatendum eft. Poteftque de
|
55
3o
ill
fe,
rurfus quseri, an
uvres.
fit
fe, vel
ab
ali.
Nam
7
fi
Deum
elle,
quia nempe.
OEuvRES DE Descartes.
habeat per
fe exiftendi,
46-47-
cm vim
ideam
habet proculdubio
hoc
fit
concipio. Si autem
hac altra quseretur, an fit a fe, vel ab ali, donec tandem ad caufam ultimam deveniatur, quse erit Deus.
nullum hc dari pofTe progrefTum in infinitum, praefertim cm non tantm de cauf, qucB me olim produxit, hc agam, fed maxime etiam de ill quse me tempore prsefenti confervat.
Satis
eft
enim apertum
10
Nec
caufas partiales ad
me
ideam unius ex perfedionibus quas Deo tribuo, ab ali ideam alterius me accepiffe, adeo ut omnes quidem illae perfedioncs alicubi in univerfo reperiantur, fed non omnes limul
efficiendum concurriffe,
66
I
&
ab un
i5
jund
quse in
in
I
uno
aliquo, qui
fit
Deus.
Nam
contra, uni-
infeparabilitas
eft
eorum omnium
Deo
eo
funt,
una
ex praecipuis perfedionibus
certe iftius
quas
in
efle intelligo.
Nec
omnium
ejus
20
perfedionum unitatis idea in me potuit poni ab ull cauf, a qu etiam aliarum perfedionum ideas non habuerim neque enim efficere potuit ut illas fimul jundas & infeparabiles intelligerem, nifi fimul effecerit ut qusenam ill eflent agnofcerem. Quantum denique ad parentes attinet, ut omnia vera fint quee de illis unquam putavi, non tamen profedo illi me confervant, nec etiam ullo modo me, quatenus fum res cogitans, effecerunt; fed tantm difpofitiones quafdam in e materi pofuerunt, cui me, hoc eft mentem, quam folam nunc pro me acci:
25
3o
e'dil.).
47-48.
MeDITATIONES.
TeRTIA.
hc nulla de
( I
Ac proinde
omnino
iis diffi-
concludendum, ex hoc folo qud exiftam, qusedamque idea entis perfediffimi, hoc eft Dei, in me fit, evidentiffime demoneft
5
ftrari
Deum
etiam exiftere.
57
10
utlexaminem qu ratione ideam iftam a Deo accepi; neque enim illam fenfibus haufi, hec unquam non expedanti mihi advenit, ut folent rerum fenfibilium idcae, cm ift?e res externis fenfuum organis occurrunt, vel occurre|re videntur; nec
etiam a
nihil
illi
Supereft tantm
me
effida
eft,
nam
nihil
ab
ill
detrahere,
fuperaddere plane poflum; ac proinde fupereft ut mihi fit innata, quemadmodum etiam mihi eft innata idea mc ipfius.
Et fane
i5
non mirum
eft
ut nota
illa fit
Deus me
20
eft''
modo
ad imaginem
&
fimilitudinem ejus
fadum
eft'e,
illamque fimilitudinem, in qu Dei idea continetur, a me percipi per eandcm facultatem, per quam ego
25
meipfum mentis aciem converto, non modo intelligo me efte rem incompletam & ab alio dependentem, remque ad maipfe a
me
percipior
hoc
eft,
dum
in
jora
&
majora
five
fed
ifta
es
omnia non
3o
indefinite
&
infinit in fe habere,
atque
Deum
efte.
fieri
vis
a.
argumenti
Voir
t.
in
eo
eft,
qud agnofcam
V,
p.
i56.
C2
OEuvRES DE Descartes.
48-4?.
me
habens,
nifi
me
|
omnes
fum,
illas
perfediones, quas
dere, fed
&
nullis plane
fatis patet
omnem enim
fraudem & deceptionem a defedu aliquo pendere, lumine naturali manifeftum eft. Sed priufquam hoc diligentius examinem, fimulque
in alias veritates
10
qux inde
coliigi poffunt
inquiram,
me
expendere,
&
im-
menfi hujus luminis pulchritudinem, quantum caligantis ingenii mei acies ferre poterit, intueri, admi69 i5
|rari,
contemplatione
fummam
alterius
vitse
flicitatem
licet
jam ex edem,
multo minus perfed, maximam, cujus in hac vit capaccs fimus, voluptatem percipi pofle experimur.
20
Meditatio IV.
De
Ita
vero
&
falfo.
me
in
mente a fcnfibus
21
IV] quarta
(r
cdil.).
49-5'.
Mditation ES.
Quarta.
c i
rbus corporeis vere percipiantur, multoque plura de mente human, multo adhuc plura de.
efle qu3e
de
Deo cognofci,
5
ut
jam abfque uU
difficultate cogita-
tionem a rbus imaginabilibus ad intelligibiles tantm, atque ab omni materi fecretas, convertam. Et fane mult magis diftindam habeo ideam mentis humanse, quatenus
eft
res cogitans,
non extenfa
in loneo
gum, latum,
habens,
10
&
quam
profun'dum, nec aliud quid a corpore ideam uUius rei corporeae. Cmque
attendo
me
rem incompletam
&
dependentem, adeo clara & diftinda idea entis independentis & completi, hoc efl: Dei, mihi occurrit; & ex hoc uno qud talis idea in me fit, five qud ego ideam illam habens exiftam, adeo manifefle concludo
i5
Deum
illo fingulis
momentis
evi-
totam exiftcntiam
polfe confidam.
meam
dependere,
ut nihil
humano
ingenio cognofci
Jamquc
2o
quam ab ift contemplatione veri Dei, in quo nempe funt omnes thefauri fcientiarum & fapicntie
per
abfconditi, ad cterarum rerum cognitionem deveniatur.
25
enim agnofco fieri non pofl^s ut ille me unquam fallat; in omni enim fallaci vel deceptione aliquid imperfedio|nis reperitur; & quamvis polfe fallere, nonnullum efle videatur acuminis aut potentiae argumentum, proculdubio velle fallere, vel malitiam
In primis
)
vel
Deum
6i
cadit.
3o
in
me
efle
judicandi faquse in
quam
certe, ut
&
reliqua
omnia
me
^
funt, a
OEUVRES DE Descartes.
si-sj.
Deo accepi; cmque ille nolit me fallere, talem profedo non ddit, ut, dum e rede utor, poffim un-
quam
errare.
re
dubium
errare
a
nunquam
polTe
nam
fi
Deo habeo, nec ullam ille mihi dederit errandi facultatem, non videor pofle unquam errare. Atque ita prorfus, quamdiu de Deo tantm cogito, totufque in eum me converto, nullam
caufam deprehendo; fed,poilmodum ad me reverfus, experior me tamen innumeris erroribus effe obnoxium, quorum caufam inquirens animadverto non tantm Dei, five entis fumm pererroris aut falfitatis
lo
fedi,realem
hili,
&
quod ab omni perfedione fumm abeil, negativam quandam ideam mihi obverfari, & me tanfive ejus
62
inter
Deum &
nihil, five
in|ter
fummum
tenus a
fit,
ens
& non
ens
ita efle
fummo
me
20
tenus etiam
quodammodo de nihilo,
five
de non ente,
non fum ipfe fummum ens, defuntque mihi quamplurima, non adeo mirum effe qud fallar. Atque ita certe intelligo errorem, quatenus error eft, non effe quid reale quod a Deo dependeat, fed tantummodo elfe defedum; nec proinde ad errandum mihi opus effe aliqu facultate in hune finem a Deo tribut, fed contingere ut errem, ex eo qud facultas verum judicandi, quam ab illo habeo, non fit in me inlinita. Verumtamen hoc nondum omnino fatisfacit; non
25
3o
32-i3.
MeDITATIONES.
QuARTA.
^ ^
me quodammodo
elle
aliquam in
me
pofuerit facultatem,
five quic
fi,
quse
fibi
non
fit
in
aliqu
pri|
dbita perfedione
privata.
Nam
quo
63
eo perfediora opra ab
illo proficif-
10
rerum omnium conditore fadum efle, quod non fit omnibus numeris abfolutum? Nec dubium eft quin potuerit Deus me
cantur, quid poteft a
fummo
illo
talem creare, ut
nunquam
femper
eft
fallerer;
id
bium
anne
i5
|
eft
quin
velit
quod
optimum
falli ?
ergo mclius
hec
me
falli
qum non
Dum
mihi
tiones
efte
perpcndo attentis, occurrit primo non mirandum, fi quadam a Deo fiant quorum raexiftenti ideo efte
alia efle experiar,
hendo.
2o
Cm
&
infirmam
fada fint non compreenim jam fciam naturam meam elTe valde limitatam, Dei autem naturam efle imillo
quomodo ab
menfam, incomprehenfibilem,
etiam fcio innumerabilia illum
infinitam, ex
pofi!e
hoc
fatis
quorum caufas
illud
caufarum genus,quod a
25
rbus Phy-
nuUum ufum habere exiftimo; non enim abfque me puto pofl!e inveftigare fines Dei. temeritate Occurrit etiam non unam aliquam creaturam feparatim, fed omnem rerum univerfitatem elle fpedanficis
|
64
3o
dam, quoties an opra Dei perfeda fint inquirimus; quod enim forte non immrit, fi folum eflet, valde
a.
Voir
t.
V,
p; 158.
^6
OEuvREs DE Descartes.
videretur, ut habens in
;
53-5^.
impcrfedum
mundo rationem
quamvis,ex quo de omnibus volui dubitare, nihil adhuc prseter me &. Deum exiftere cert cognovi, non polTum tamen, ex quo immenfam Dei potentiam animadverti negare quin
partis eft perfecliffimum
,
&
multa
alia
ab
illo
fada
fint, vel
faltem
fieri pof|fint,
in
rerum
univerfitate ob-
Deinde,ad me propius accedens, & qualefnam fint errores mei (qui foli imperfedionem aliquam in me arguunt) invefligans, adverto illos a duabus caufis fi-
10
nempe
a facultate
me
eft,
&
a facultate eligendi,
ab
arbitrii libertate,
avoluntate.
C5
Nam
hoc eft ab intelledu & fimul per folum intelledum percipio tanferre poifum,
fie
i5
nec ullus
fpedato reperi-
rum
non tamen proprie illis privatus, fed ngative tanim dcftiiutus, fum dicendus, quia nempe rationem nullam polTum afferre, qua probem Deum mihi majorem qum dedcrit cognofcendi
nuUae in
funt,
me
20
non tamen ideo puto illum in fingulis ex fuis opcribus omnes perfedioncs poncrc dcbuift'e, quas in aliquibus ponerc potcft. Nec ver etiam queri pofl'um, qud non fatis amplam & perfcdam voluntatem, fivc arbitrii libertatem, a Deo acartificem elfe intelligam,
25
ceperim;
nam
experior. Et
54-56.
Mdit ATioNES.
Quarta.
57
tam perfeda aut tanta, quin intelligam perfecliora five majora adhuc effe pofle. Nam fi,
alla in
me
funt
fta-
&
valde finitam in
me
6
effe,
maximae atque infinitae, ideam formo, illamque ex hoc ipfo qud ejus ideam formare poffim", ad Dei naturam
pertinere percipio.
Edem
ratione,
fi
facultatem recor-
nullam plane invenio, quam non in me tenuem & circumfcriptam, in Deo immenfam,effe intelligam. Sola eftvoluntas, five arbitrii libertas, quam tantam in me
experior,ut nuUius majoris ideam apprehendam; adeo
i5
quandam & fimilitudinem Dei me referre intelligo. Nam quamvis major abfque comparatione in Deo qum in me fit, tum ratione cognitionis & potenti quse illi adut
illa
praecipue
fit,
jundae funt, redduntque ipfam magis firmam & efficacem, tum ratione objedi, quoniam ad plura fe ex20
tendit,
non tamen,
in fe formaliter''
in eo confiftit,
efl
25
quod nobis ab intelledu proponitur affirmandum vel negandum, five profequendum vel fu-
qud ad
id
||
67
vi
extern nos ad id
eft
me
in
utramque partem ferri poffe, ut m liber, fed contra, quo magis in unam propendeo, five quia rationem
a.
Voir
t.
V,
p.
i58.
b. Ib., p. 1-58.
uvres.
II.
uvres
de Descartes.
(ve
56-57.
veri
&
quia Deus
unquam imminuunt
gent
&
quam
experior,
cm
nulla
me
ratio in
qum
tatis,
tantummodo in cognitione defedum, five negationem quandam, teftatur; nam fi femper quid verum &bonum fit clare viderem, nunquam de eo quod effet judicandum vel
i\
& nuUam
e perfedionem, fed
10
ita,
quamvis plane
li-
nunquam tamen
Ex his autem percipio nec vim volenjdi, quam a Deo habeo, per fe fpedatam, caufam effe errorum meo-
i5
enim ampliffuna, atque in fuo gnre perneque etiam vim intelligendi, nam quidquid intelligo, cm a Deo habeam ut intelligam, procul dubio rede intelligo, nec in eo fieri poteft ut fallar. Unde ergo nafcuntur mei errores ? Nempe ex hoc uno
rum, feda
eff
; j
20
qud,
illam
cm
qum
intelledus,
non intra eofdem limites contineo, fed etiam ad illaqusB non intelligo extendo; ad quic cm fit indifferens, facile a vero & bono defledit, atque ita fallor
v.<:
&
pecco.
25
Exempli cauf,
aliquid in
ipfo
cm examinarem
exifterel,
hifce diebus an
mundo
qud illud examinarem, cvidcntcr fcqui me exiflere, non potui quidcm non judicac illud quod tam clare intelligebam \erum cffc non qud ab ali;
3o
()
in oujinitioiic liaiispvs
apis
quandam
(/"
iv/;/..
57-58.
MeDITATIONES.
vi
QuARTA,
^9
qu
magn
lce in intellelu
magna confequuta
eft
propenfio in
libre illud
69
&
|
quanio minus fui ad iflud ipfum indifferens, Nunc autem, non tantm fcio me, quatenus fum res qusedam cogitans, exiftere, fed praeterea etiam idea quaedam naturae corporeae mihi obverfatur, contingitque ut dubitem an natura cogitans
vel potius
qu
ift
in
me
eft,
qu ego
ipfe
fum,
alia
fit
ab
natura cor-
10
pore, vel an
amb idem
fint;
& fuppono
nullam ad-
i5
huc intelledui mec rationem occurrere, quae mihi unum magis qum aliud perfuadeat.Certe ex hoc ipfo fum indifferens ad utrumlibet affirmandum vel negandum, vel etiam ad nihil de e re judicandum. Quinimo etiam haec indiffcrentia non ad ea tantm
j
fe extendit
2o
non fatis perfpicue cognofcuntur eo ipfo tempore, quo de iis a voluntate deliberatur quantumvis enim probabiles conjedur me trahant in unam partem, fola cognitio qud fint tantm conjedur, non autem cert atque
fed generaliter ad
que ab illo
:
omnia
indubitabiles rationes,
in
fufficit
ad aflenfionem
fatis
|
meam
70
contrarium impellendam.
illa
Quod
his diebus
fum expertus, cm
25
omnia
quae pris
ut vera
quammaxime credideram, propter hoc unum qud de iis aliquo modo polfe dubitari deprehendilfem, plane
falfa elfe fuppofui.
3o
autem quid verum fit non fatis ciare&diftincle percipio, fi quidem a judicio ferendo abftineam, clarum eft me rede agere, & non falli. Sed fi vel affirmem vel negem,tunc libcrtate arbitrii non rede utor; atque
Cm
6o
OEuvREs DE Descartes.
58-6o.
in eam partem quse falfa eft me convertam, plane fallar; vero alteram ampledar, cafu quidem incidam in veritatem, fed non ideo culpcarebo,quia lumine
naturali manifeftum eft perceptionem intelleds prae-
Atque
in
hoc
liberi arbitrfi
privatio illa
ineft quse
formam
erroris conftituit
privatio,
inquam,
quatenus a
a
me
procedit, fed
non
in facultate
quam
Deo
operatione quatenus ab
illo
dependet.
Deus mihi non majoirem vim intelligendi, five non majus lumen naturale dederit qum ddit, quia eft de ratione intelleds finiti ut multa non intelligat, & de ratione intelleds creati ut fit finitus eftque qud agam gratias illi, qui mihi nunquam quicquam debuit, pro eo quod largitus eft, non autem qud putem me
;
i5
ab
privatum,
five
qu non
ddit.
Non habeo
20
tatem dederit latius patentem qum intelledum cm enim voluntas in un tantm re, &. tanquam in indivifibiii confiftat,
quam ab
ill
non videtur ferre ejus natura ut quicdemi poffit; & fane quo amplior eft, tanto
25
majores debeo gratias ejus datori. Nec denique etiam queri debeo, qud Deus
concurrat ad eliciendos
judicia, in quibus fallor
illos
:
mecum
illa
adus
voluntatis, five
enim adus funt omnino veri & boni, quatenus a Deo dpendent, & major in me quodammodo perfedio eft, quod illos poflim elicere, qum fi non poffem. Privatio autem, in qu fol ratio
illi
I
3o
60-61.
Mditation ES.
falfi|tatis
Qlarta.
6i
72
formalis
&
culp
confiftit,
efl res,
10
tantummodo negatio dici dbet. Nam fane nulla imperfelio in Deo eft,qu6d mihi libertatem dederit aflentiendi vel non affentiendi quibufdam, quorum claram & diilindam perceptionem in intelledu meo non pofuit; fed proculdubio in me imperfedio eft, quod ift libertate non bene utar, & de iis, quae non rede intelligo, judicium feram. Video tamen fieri a Deo facile potuifre,ut,etiamfi manerem liber, & cognitionis finitc, nunquam tamen errarem nempe vel intelledui meo claram & diftindam perceptionem omnium de quibus unquam eflem delibera:
clare
&
diftinde
non
intelligerem, ut
nunquam
eius
pofTem
fuilfe
2o
fi
talis
Deo fadus
efifem.
Sed
73
non ideo
perfedio
fit
quodammodo
qud quaedam
fint, aliae
rerum
univerfitate,
immunes non
ver
qum
fi
omnes
25
habeo jus conquerendi qud eam me Deus in mundo perfonam fuftinere voluerit,qu non efl omnium prsecipua
& maxime
prseterea,
perfeda.
Ac
modo
'
deliberandum,
poflum tamen
3.
illo
altero
Yo'ir
t.
Y,
p.
iSg.
02
uvres
de Descartes.
rei veritate
6.-62.
non liquet, a judicio fercndo effe ahftinendum; nam, quamvis eam in me infirmitatem e'e experiar, ut non poflim femper uni & eidem cognitioni dcHxus inh?erere. polTum taqud recorder, quoties de
men
attenta
&.
ha-
Qu
74
in rc ciim
feclio confiftai,
lucratum
elfe
exiftimo,
& falfitatis
eau-
10
fam inveiligarim.
quam
illi
explicui;
nam
&
diftincle
ab intelledu exhibentur,
fieri
&
dif-
i5
eft aliquid,
ac proinde
non
Deum
autho-
inquam, illum fumme perfcclum, quem fallacem effc rpugnt; ideoque proculdubio efl vera. Nec hodie tantm didici quid mihi fit cavendum
20
ut
nunquam
etiam quid
agendum
ut
li
alfequar veritatem
afl'equar
tantm ad omnia qure perfecle intclligo fatis attendam, atque illa a reliquis, qu?E confulius l^- obfcurius apprehendo, lecernam. Cui rei diligcnter impofterum
^5
opcram dabo.
62-63.
MeDITATIONES.
QuiNTA
6j
Meditatio V.
75
De
ejjenti
rerum viaterialium ;
&
iterum de Deo,
qud
exi/laf^.
Multa mihi fuperfunt de Dei attributis, multa de me ipfius five mentis mece natur inveftiganda; fed
illa forte alis
refumam, jamque
nihil
magis urgere
cavendum atque
incidi,
agendum
dubiis,
10
fit
ad aflequendam veritatem),qum ut ex
fuperioribus diebus
certi
in
quse
coner
de rbus mate-
quidem, priufquam inquiram an aliquae taies res extra me exiftant, confiderare de|beo iilarum ideas, quatenus funt in me cogitatione, & videre qua^nam
i5
ex
iis fint
Nempe
aut potius
quam vulgo
76
quaflibet
iS:
motus
locales,
motibufque iftis quaflibet durationes affigno. Nec tantm illa, fie in gnre fpedata, mihi plane nota & perfpeda funt, fed prseterea etiam particularia
v.^
fimili-
quorum
V] /"
Voir
t.
dit.
quinta.
297,
1.
a.
III, p.
26.
64
eft
uvres
de Descartes.
6.-G4.
&
dum
illa
primiim
qum
eorum quse jam ante fciebam reminifci, fivc ad ca primm advertere, qu dudum quidem in me crant, licet non prius in illa obtutum mentis convertiirem. Quodque hc maxime confiderandum puto, invenio apud me innumeras ideas quarumdam rerum, quac, etiam extra me fortafle nullibi exiftant, non tamen
quamvis a me quodammodo ad arbitrium cogitentur, non tamen a me finguntur. fed fuas habent veras & immutabiles naturas. Ut cum, exempli cauf, triangulum imaginor, etfi Ibrtan'e talis figura nullibi gentium extra cogitationem meam cxirtat, nec unquam extiterit, eft tamen proledo delorminata qua^dam cjus natura, five cflentia, five forma, immutabilis & 3eterna,qua a me non etiida eft, ncc a mente me dependct; ut patet ex eo-' qud dedici pofl'unt nihil efle
;
|
&
10
i5
ifto
iriangulo,
nempe qud ejus trs anguli fint squales duobus redis, qud maximo ejus angulo maximum latus lubicndatur,
20
&
fimiles,
iis
agnofco, etiamii de
luerint effidae.
modo
anteacogiiaverim,
nec proinde a
me
25
dicam mihi forte a rbus exicrnis per organa fenfuum iftam trianguli ideam
advcnifte, quia
innumeras
nuUa
illaplae fint,
tamen
3o
Voir
t.
V,
p.
160.
64-65.
MeDITATIONES,
iis,
QlINTA.
)'
varias de
non minus qum de triangulo, proprieQuae fane omnes funt vcrae, quanclare cognofcuntur, ideoque aliqiiid
:
tates demonftrare.
78
lo
doquidem a me palet enim illud omne quod funt, non merum nihil verum eft eile aliquid & jam fufe dcmonllravi illa omnia quae lare cognofco efle vcra. Atque quamvis' id non de|monftraflem^ea ccrtccll: naiura mentis mce ut nihilominus non polTcm iis non aircniiri, faliein quamdiu ca clare percipio mcminique me fcmper, etiam ante hoc tempus, cm fenium objedis quammaxime inha^rerem, ejufmodi veriiates, quiu ncmpc
; ;
de
figuris, aut
numeris,
aliifvc
ad Arithmcticam vel
Geometriam
i5
vel in
omnium ceriillmis habuilfe. Jam ver ex eo folo, qud alicujus rci idcam poffim ex cogitatione me depromerc,fequitur ca omnia. qux ad illam-rem pertincre clare & dillinclc percipio,
fi
poteft
exiftentia
probetur
nempe entis fumme perfeci, non minus apud me invenio, qum ideam cujufvis figura?
;
79
&
dillinde intelligo ad
qum
id
quod
ac proinde,
eodcni ad
minimum
e.xiltenc\i(tai actu
apud me Dci
uon
la ligne
[i"
cl
i;'
dit.).
24 Icmpcr exiilat
{i"
dil.).
i:viu-.s.
H.
66
tia, in qiio
OEuVRES DE DeSGARTES.
65-67.
omnino
refert.
Cm
in
omnibus
aliis
rbus exi5
atque
ita
Deum
ut
non exiftentem
lit
cogitari.
Sed tamen
dili-
gentius attendenti
qum ab
eflenti
10
80
magnitudinem irium ejus angulorum sequalium duobus redis, five ab ide montis ideam vallis adeo ut non magis repugnet cogitare Deum (hoc eft ens fumme perfedum) cui dfit exiftentia (hoc eft
:
I
qum
cogitare
montcm
i5
nifi
montem fine valle, at ccrte, ut neque ex eo qud cogitem montem cum valle, ideo fequitur aliquem montem in mundo elle, ita neque
ex eo qud cogitem
videtur
Deum
:
20
nullam enim neceflitatem cogitatio mea rbus imponit; & quemadmodum imaexiftere
Deum
ginari licet
alas, ita
equum alaium, etfi nullus eqiius habeat forte Dco exiftentiam polTum affingcre, quamDeus
exillat.
;
vis nullus
25
Imo fophifma hic lalet neque enim, ex eo qud non pof|fim cogitare montem nifi cum valle, fequitur alicubi montem & vallem exiftere, fed tantm mon2.
16
cl
et
2b
non
ci
la
ligne
(/"
a' dil.i.
ai'ititl
11
cugiiarc
Deum
Deum
co-
/" cdil.:
actu ajoute
c.xiflcntcm.
giiare (/"
(.\iil.).
("7-68.
Meditationks.
QiriNTA.
67
tem &vallem, five exiflant, five non exiftant, a (c mutuo fejungi non poOe. Atqui ex co quod non pollm
cogitare
a
5
Deum
nifi
Deo
elle
rever
five
si
exillere;
ctficiat,
aliquam neceffiiatem
ipfius rci,
rci
nempc
me
dter-
ro
mint ad hoc cogitandum neque cnim mihi libcrum efl Deum abfque cxillenti (hoc cfl cns fummc pcrfe;um abfque fumm pcrfcdione) cogitare, ut libc-
rum efl equum vel cum alis vel fine alis imaginari. Neque etiam hic dici dbet, nccellc quidem elTe ut ponam Deum cxiftentcm, poftquam pofui illum habere omnes perlediones, quandoquidcm cxicntia
i5
una non
eft
ex
;
illis,
fuiffe
ut neque necelTe
me
putare figuras
omnes
20
hoc putem, ncceft'c erit me fateri rhombum circulo infcribi. quod aperte tamen eft falfum. Nam, quamvis non neceft'e fit ut incidam unquam in ulhim de Deo cogitationem, quoties tamen de ente primo & fummo tanquam ex mentis libet cogitare, atque cjus idcam me thefauro depromere, nccenc eft ut illi omnes
|
perfeliones attribuam,
25
eifi
nec omnes
:
tune enumeplane
82
qua.' ncccffitas
poftea,
cm animadvcrto
exiftentiam eftb
i,S:
fumperfedionem, recle concludam ens primum mum exiftere quemadmodum non eft necefte me
:
imagir
\
tri,
fed
quoties
eft
ut
illi
ei
68
uvres
de Descartes.
68-69.
bus recle infertur ejus trs angulos non majores e{[e duobus redis, etiamfi hoc ipfum tune non advertam.
Cm
tur, nulle
modo
neceffe eft ut
effe
;
teras ex eo
numro
dem
quod
fingere clare
&
Ac proinde magna
&
ideas
eft
10
praecipua
Nam
me dependens,
:
fed
83
immutabilis naturse
ut,
primo,
res poteft a
me
|
excogitari, ad cujus
Deum;
i5
Deos
intelligere'',& quia,porito
efle
plane vidcam
extiterit,
neceftarium ut
fit
&
ante ab seterno
&
in
aeternum
manfurus; ac denique,
nihil a
20
qud multa
alia in
me
femper e res
quc clare
redit, ut
ea
me
&
qu
alia
25
fint,
ver nonnifi ab
&
diligen-
poftquam lamen deteda funt, hacc non minus certa qum illa cxiftimaniur. Ut quamvis non tam facile apparcat in iriangulo redanter inveftigant dcteguntur,
2j
iis~
2(3
hsC (/'
a.
\'oir t. V, p. i6i.
f9-7o.
MeDITATIONES.
QlJINTA.
elle
69
quadratis laterum,
qum
iftam bafim
maximo
i
non perfpedum.
84
nifi pr?ejudiciis
obruerer,
&rerum
e.\
meam omni
facilius
prius aut
apertius,
agnofccrem
ens
qum fjjmmum
10
eft
cujus folius
modo
unquam perfede
fciri polTit.
enim ejus fim naturae ut, quamdiu aliquid valde clare l^ diftinde percipio, non poflim non credere verum efte, quia tamen ejus etiam fum naturse ut non poflim obiutum mentis in eandem rem femper defi2o
mcmoria
aliiu
cm non amplius
attendo
Deum
ita
85
cilc
25
de nuU
unquam
re
veram
&
cm naturam trianguli confidero, evidentiffime quidem mihi, utpote Geomctrise principiis imbuto, apparet ejus trs angulos sequales elfe duobus redis,
3o
id
verum
effe,
quamdiu ad
(/"
dit.).
non
la ligne
[i"-'
et
2''
ciiit.).
3o verum
effe id
jo
OEuvREs DE Descartes.
;
70-72-
men-
aciem ab
ill deflexi,
eie,
ut interdum in
iis
evidentiffimepercipere,
faepe
&
poftmo10
86
dum, aliis rationibus addudus, falfaeffe judicavi. Poflquam ver percepi Deum efle, quia fimul etiam intellexi csetera omnia ab eo pendere, illumque non effe fallacem; atque inde collegi illa omnia, qUcT clare & diftinde percipio, necelfari effe vera; etiamfi non
attendam amplius ad rationes propter quas iftud verum effe judicavi, modo tantm recorder me clare c^
diftincle perfpexiffe, nulla ratio contraria afferri potefl,
i5
quse
me
&
certam de hoc habeo fcientiam. Neque de hoc tantm, fed & de reliquis omnibus qu memini me aliquando demonftraffe, ut de Geometricis & fimilibus. Quid enim nunc mihi opponetur? Men talem fadum
effe ut fccpe fallar?
20
cue intelligo,
veris
falli
&
?
certis habuiffe,
qu
iis
hendi
Atqui nulla ex
clare
&
dillinde percepe-
25
ram, fed hujus regul?c veritatis ignarus ob alias caufas forte crcdideram, quas poftea minus firmas effe de|texi.
(ut
ciebam)
cogito,
me
non magis vera effe qum ea quse dormienti occurrunt ? Im etiam hoc nihil mutt nam cerio,
;
72-73.
Meditationes.
fi
Sexta.
71
quamvis fomnia;rem,
dens,
illiid
quid intelleclui
meo
fit
evi-
87
omnino
un
eft
verum.
Atque
ut,
ita
& veritatem ab
fele fcire
adeo
de uU ali re per-
Deo aliifque omni ill natur corpore, objedum, mihi plane nota &
certa
efl'e
poiunt.
10
Meditatio VI,
De rcnun
malerialium
cxijlcnl'ui.
&
reali mentis
a corpore diJlinclione\
i5
Reliquum e(l ut examinem an res materiales exiftant. Et quidem jam ad minimum fcio illas, quatenus funt pume Mathefeos objedum, polie exillere, quandoquidem ipfas clare c^ diftinde pcrcipio. Non enim dubium efl quin Deus fit capax ea omnia cfiiciendi qu ego fie percipiendi fum capax nihilque unquam ab illo fieri non polie judicavi, nifi propter hoc quod
[
20
illud a
me
imaginandi facultate, qu
me
uti experior,
dum
circa
nam
attentius confideranti
(/"-" tidit.].
quidnam
fit
imaginatio,
9 poll'untj pollint
a.
kMa.
Voir
t.
b.
Tome
1.
37.
"2
nihil aliud efle
OEUVRES DE Descartes.
apparet
r!--A-
qum
cultalis cognofcitivae
ad corpus
intime prsefens,
ac proinde exiftens.
Quod
ut
planum
Nempe, exempli
cauf,
cm triangulum
imaginer,
non tantm inielligo illud efle figuram tribus lineis comprehenfam, fed fimul etiam iftas trs lineas tanquam patientes acie mentis intueor, atque hoc eft quod imagirtari appello. Si ver de chiliogono velim cogitare. equidem acque bene intclligo illud efle figu80
lo
ram conftantem mille latcribus, ac intclligo triangulum efle figuram conflantem tribus; fed non eodem modo illa mille laicra imaginor, five lanquam prccfen|
tia iniucor. Et
i5
chiliogonum, quia
mihi etiam rcprae20
eft
diverfa ab ea
quam
morum
laterum cogitarem
polygoquaeftio
pentagono
quidem ejus figuram intelligere, ficut figuram chiliogoni, abfque ope imaginationis fed pofl'um etiam eandem imaginari, applicando fcilicet aciem mentis ad ejus quinque latera, fimulque ad aream iis
pofl'um
;
25
contentam;
5
&
iin;iginationemJ
(/"
dit.].
pas dans
ginari
la seconde.
26 ima-
eandem {1"
edit.).
la ligne
mais non
74-75-
MeDITATIONES.
SeXTA.
"]")
liari
qudam animi contentione opu.s effe ad imaginandum. qu non utor ad intelligendum qu nova
:
&
9o
10
vim imaginandi quse in me efl,prout differt a vi intelligendi,ad mei ipfiuSjhoc eft ad mentis me cHcntiam non requiri nam quamvis iilaa me abelTct^ procul dubio manerem nihilominus ille idem qui nunc im; undc Tcqui videtur illam ab aliqu re a me diverfii pendcre. Atque facile intelligo, li corpus aliquod cxiflat cui mens lit ita conjunda ut
Ad
fe applicet,
i5
adeo ut hic modus cogiiandi in eo tantm a pur intelledione dilerat, qud mens, dum intelligit, fe
ad feipfam
quodammodo
illi ipfi
quam
ex idcis quic
dum autem
imagi-
&
aliquid in eo ideje
conforme intueatur. Facile, inquam, intelligo imaginationem ita perfici polFe, fiquidem corpus exiftat; c^ quia nuUus
intelledae vel l'cnfu perceptae
alius
modus
25
candam, probabiliter inde conjicio corpus exiftere fed probabiliter tantm, & quamvis accurte omnia invcfligcm, nondum tamen video ex e naturae corporeas ide
didind,
quam
in
ullum fumi polVe argumentum, quod neceflari concludat aliquod corpus exiftere.
1.
Apres
ollcndit, ni la
i"
dit., ni la
i'"
ne mettent la ligne.
a.
Tome
Ib
,
V,
p.
ihz
b.
p. ii2.
Il
(Klvres.
74
uvres
de Descartes.
r>i(>-
ram corpoream,
nulla
a
&
fimilia,
led
tam
diftincle;
quo videntur ope memoriae ad iraaginationem pervenilTe, ut commodis de ipfis agam, edeni opcr etiam de fenfu eft agendum, videndumque an ex iis qu ifto cogitandi modo, quem fenfum appello, percipiuntur, certum aliquod argumentum pro rerum corporearum exiftenti habere poflim. Et primo quidem apud me hc repetam qunam illa
|
lo
fint quse
92
quas ob caufas id putavi deinde etiam caufas expendam propter quas eadem poflea in dubium revoquid mihi nunc de cavi ac denique confiderabo
;
!
&
i5
iifdem
fit
credendum.
fcnfi
manus, pedes, & membra caetera ex quibus conftat illud corpus, quod tanquam me partem, vel forte etiam tanquam me totum fpedabam fenfique hoc corpus intcr alia multa corpora verfari, a quibus variis commodis vel incommodis affici poteit, & commoda illa fenfu quodam voliabere caput,
;
Primo itaque
me
ao
luptatis,&
incommoda
c^
prter dolorem
me famem,
fitim, aliofquc
que corporeas quafdam propenfiones ad hilaritatem, ad iriilitiam, ad iram, fimilefque alios afl'edus; foris
ver,
9pro]
mais
priuter
corporum extenfionem,
&
figuras,
0^
dc(/"c''tf//.).
ii
\o Aprs
[i"
en
dit.),
(2' dit.).
poflim, HO;
petit
la ligne
dum, non
dit.).
(/" et 2'
intervalle
blanc
76-7-
MeDITATIONES.
illis
SeXTA.
7^
duritiem,
&
calorem,
c_^
co-
&
odores,
&.
fapores,
cem diftinguebam. Nec fane abfquc ratione, ob ideas iftarum omnium qualitatum qu cogitationi mece fe
offerebant,
&
'
&
immdiate
a
fentie-
93
bam, putabam me
10
iftae
quafdam
mc
cogita-
ncmpc corpora
a quibus idese
illas
abfquc ullo
meo confenfu mihi advenire, adeo ut neque poflem objedum ullum fentire, quamvis vellem, nifi illud
fenfs organo effet prfcns, nec polTcm non fentire
cm
i5
erat prscfens.
Cmque
ide?c fcnfu
percept effent
multo magis
vividai
&
expreibc,
&
fuo etiam
modo
20
magis diftind, quam ullre ex iis quas ipfe prudens & fciens meditando effingebam, vcl memoriae mre impreffas advertebam, ficri non pofl'e videbatur ut a meipfo procdrent ideoque fupererat ut ab aliis quibufdam rbus advenirent. Qiiarum rerum cm nullam aliunde notitiam haberem qum ex iftis ipfis
;
ideis,
non poterat
mentem qum
25
Atque etiam quia recordabar me prius ufum fuiife fenfibus qum ratione, videbamquc ideas quas ipfe effingebam non tam exprefl'as elfe,
illas iis fimiles elle.
qum
I
illGE
&
plerum-
9*
3o
que ex earum partibus componi, facile mihi perfuadebam nullam plane me habere in intelledu, quam non prius habuilTcm in fenfu. Non etiam fine ratione corpus illud, quod fpeciali quodum jure meum apj
23
Aprs
jb
OEuvRES DE Descartes.
7^-79-
pellabam, magis ad
trabar
:
me
pertinere
illo
ncquc cnim ab
ut a rcliqiiis;
omnes appetitus
atTeclus in illo
&
'>
pro
illo
&
tiiillatio-
ncm
cio
non autem
in aliis
quo doloris fenfu qua^dam animi triflitia, c^ ex Icnfu tiiillationis Iretitia quiedam confcqualur, curve
illa
nefcio
qLuv:
vcllicatio
ventriculi,
quani
famem
lo
voco,
me
ariditas de potu,
&
ita
de
caiteris,
ita
non
bcbam rationem,
neque cnim
9
nifi
quia
quam ego
imcndi
i5
cibi
Yoluntaiem,
i?v:
Iive inter
fenfum
ab
rei
dolorem
inl'erentis,
cogitationem
trillitix
illo
&
rcliqua
dcbar a natur
pris enim
illa ita Te
habere
20
mihi perfuareram,
qum
ipfum probaretur expendilTem. Poilea vero multa paulatim exprimenta fidem om-
nem quam
fenfibus
habucram labefadarunt
vifie
l*(:
nam
v.*i:
magn,
in
eorum
faftigiis fiantes,
Oi:
non magnse
falli
terra
2 5
fpedanti videbantur;
deprehende-
Apres advcrtcb.iin,
Cillud'illum
i/'-'t'/
2'
ci
tii!.].
ioApii;st\\''C\u\\\\'i:m,u)t]:oinlel
la ligne
2'.
un point
cl
79-'*f-
Mditation ES.
;
S ex ta.
efle
11
potcft
?
rum
nam
Atqui
lo
audiveram aliquando ab iis,quibus crus aui brachium fuerat abfcillum, fc fibi vidcri adhiic interdum dolorem fentire in e parte corporis qu carebant; ideoque etiam in me non plane certum effe videbatur membrum aliquod mihi dolere, quamvis fentirem in eo dolorem. Quibus etiam duas maxime gnrales dubitandi caufas nuper adjeci prima erat, qud nulla unquam, dum vigile, melentire crediderim, qua^ non etiam inter dormiendum pollim aliquando putare me
'
cg
fentire;
nis,
cmque
illa,
qux
fom-
non credam a rbus extra me politis mihi advenire, non advertebam quare id potius credcrem de iis qucc fentire mihi videor vigilando. Altra erat, quod
i5
cm authorem mea: originis adhuc ignorarem, vel faltem ignorare me fingerem,nihil videbam obflare quominus
in
iis
quantum ad
refponde-
rationcs quibus
20
bam.Cm
25
non multm lidcndum elle putabam iis qu a natur doccniur. Et quamvis fenfuum pcrceptiones a voluntate me non pondrent, non ideo concludendum eife pujtabam illas a rbus a me diverratio dilfuadebat,
fis
97
in
meipfo
nondum
qu habere videor
7
Apres dolorem,
la lii^iw yi"'
non dans
^8
OEuvREs DE Descartes.
sq-s..
tenda; fed neque etiam omnia in duhium revocanda. Et primo, quoniam " fcio omnia qucC clare & diftinde
intelligo, talia a
fatis ert qiid
Deo
fieri
poffim
diflinde intelligere,
unam rem ahfque altra clare & ut certus fim unam ab altra effe
Deo
feorfim poni
;
&
qu potenti id fit, ut diverfa exiftimetur; ac proinde, ex hoc ipfo qud fciam me exiflere, quodque intrim nihil plane aliud ad naturam five effentiam meam pertinere animadvertam, prseter hoc folum qud fim res cogitans, rede concludo meam elTentiam in hoc uno conrifl:ere,qud fim res cogitans.
non
refert a
lo
poftmodum dicam,
jundum
eft,
&
diflin-
i5
non extenfa,
&
ex ali parte
ideam corporis, quatenus eil: tantm res cogitans, certum eft me a corpore meo rvera
diftindum,
&
abfque
illo
Prseterea invenio in
me
buldam modis cogitandi, puta facultates imaginandi & fentiendi, fine quibus totum me pofllim clare & diflinde intelligere, fed non vice verf illas fine me,
hoc
eft fine
Intel-
^5
ledionem enim nonnullam in fuo formai! conceptu includunt, unde percipio illas a me, ut modos a re, diftingui. Agnofco etiam quafdam alias facultates, ut locum mutandi, varias figuras induendi, &. fimiles, quse quidem non magis qum praecedentes, abfque
a.
3o
Tome
V,
p. i63.
8i-<2.
Meditationes.
Sexta.
-J)
ill exiftere
99
nonautem intelligenti, quianempe aliqua extenfio, non autem ulla plane intelledio, in eaium claro & diftindo conceptu continetur. Jam
eft
I
ver
quidem
in
me
paffiva
qua:dam
facilitas fen-
lo
rerum fenfibilium recipiendi c^ cognofcendi, fed ejus nullum ufum haberc poffem, nifi qua^dam adiva etiam exifteret, five in me, five in alio, facultas iftas ideas producendi vel efficiendi. Atque
tiendi, (ve ideas
haec fane in
me
ipfo effe
non
poteft, quia
i^
nullam plane
cooprante,
:
intclledionem pnefupponit,
fed faipe etiam invito, idcic
i5
me non
me
iftae
producuntur
ergo
fupereft ut
fit
in aliqu fubftanii a
diverf, in
qu
quoniam omnis
produdis
20
eminenter
facultate
objedive
in ideis
ab
ift
(ut
vel
omnia formaliter continentur qua: in ideis objedive; vel certe Deus eft, vel aliqua crcaiura corpore nobilior, in qu continentur eminenter. Atqui. cm Deus non fit fallax, omnino manifeftum tft illum nec per fe
immdiate
iftas
me-
25
carum
rcalitas obje-
non formaliter, fed eminenter lantm contineatur. Cm cnim nullam plane facultatcm mihi dcderii ad hoc agnofcendum, fed contra magnam
diva,
2
Apres
II
cxilleie,
la
ligne
i."
remarque.
neatur,
mme
27
Ap-'es conti-
remarque.
Ayrs
efficiendi,
nicmc
8o
OEuvREs DE Descartes.
illas a
2-84.
propenfionem ad credendum
emitti,
rbus corporeis
poffet intelligi
ipfum
non
I
effe fallacem,
aliunde
qum
a rbus corporeis
Ac proindc res corporese exiftunt. Non tamen forte omnes taies omnino exiftunt, quales illas fenfu comprehendo, quoniam ifta fenfuum compreemitterentur.
henfio in multis valde obfcura
eft
&
confufa; fed
fal-
tem
illa
omnia
in
iis
& diftinde
intel-
in purae
10
Quantum autem
101
tantm
qud fol fit talis magnitudinis aut fijgurae &c., vel minus clare intelleda, ut lumen, fonus, dolor, & fimilia, quamvis valde dubia & incerta fint, hoc tamen ipfum, qud Deus non fit fallax, qudque idcirco fieri non polfit ut uUa falfitas in meis
particularia funt, ut
i5
opinionibus reperiatur,
facultas a
nifi
aliqua etiam
fit
in
me
Deo
tributa ad illam
emendandam, certam
iis
aficquendae.
20
non dubium
eft
generaliterfpe:atam,niliil nuncaliud
meam
in
25
autem efi quod me ifta natura magis exprefi^e doceat, qum qud habeam corpus, cui maie eft cm dolorem fentio, quod cibo vel potu indiget, ctti faNihil
I
mem aut
fitim patior,
&
(imilia;
fit
3o
veritatis.
84-85.
Meditationes.
Sexta.
8i
loa
Docet etiam natura, per iftos fenfus doloris, famis, fitis &c., me non tantm adeffe meo corpori ut nauta
adeft navigio, fed
illi
ardiffime effe
conjundum &
permixtum% adeo ut unum quid cum illo componam. Alioqui enim, cm corpus la^ditur, ego, qui nihil aliud fum qum res cogitans, non fentirem idquafi
fi
potu indiget, hoc ipfum expreie intelligerem,non confufos famis & fitis fenfus
vel
haberem.Nam
ab unione
exorti.
i5
fenfus
fitis,
qum
confufi
&
cum
corpore
meum
corpus
alia
profequenda funt,
eo qud
fa-
&
fimilia,
rede concludo,
iftse
feni03
fuum perceptiones
dents, etiamfi forte
adveniunt, varietates
iis
iis
refpon-
non
fimiles; atque ex eo
qud
qugedam ex
25
illis
certum eft meum corpus, five potius me totum, quatenus ex corpore & mente fum compofitus,
ingratse, plane
variis
a circumjacentibus
corporibus
1
(/"
dit.),
{2' dit.),
la 1".
a.
Tome
uvres.
11
\1^^G0^
82
OEuvREs DE Descartes.
Milita ver alia funt qure,etfi videar a natur
8d-6.
dodus
effe,
ipf,
fed a confuetudine
atque ideo
5
qu6d omne fpatium, in quo nihil plane occurrit quod meos fenfus moveat, fit vacuuni; qud in corpore, exempli grati, calido
ut
aliquid
fit
me
fie
eft, in
viriditas
quam
de
cselo
amaro aut dulci idem qud & ailra & turres, &
lint
fapor,
&
queevis alia
remota
corpora ejus
104
tantm magnitudinis
& figur3e,quam
Sed ne quid
dico
&
alia ejufmodi.
hac re non
fatis diftinde
percipiam, accura|tis
debeo
fumo,
cm
me
i5
Nempe
hic
naturam ftridis
qum pro complexione eorum omnium quce mihi a Deo tributa funt; in hac enim complexione multa conlinentur qu^e ad mentem folam pertinent, ut qud percipiam id quod fadum eft infeclum effe
omnia quae lumine naturali funt nota, de quibus hc non eft fermo; multa etiam quai ad folum corpus fpedant, ut qud deorfum tendat, & fimilia, de quibus etiam non ago, fed de iis tantm quai mihi, ut compofito ex mente & corpore, a Deo tributa funt. Idcoquc hcec natur docet quidem ea
non
poffe,
&
reliqua
20
zS
&
ea profequi
non apparet illam prscterea nos docere ut quicquam ex iftis fenfuum percepiionibus fine pnuvio intclleds examine de rbus extra nos pofitis concludamus, quia de iis verum fcire
3 idco]
3o
6-87-
Mditation ES.
Sexta.
83
non magis oculum meum qum ignis exiguae facis afficiat, nulla tamen in eo realis five pofitiva propenfio eft ad credendum illam non effe majorem, fed hoc fine ratione ab ineunte aetate judicavi & quamvis ad ignem accdons fentio calorem, ut etiam ad eundem nimis prope accedens
pertinere. Ita
quamvis
flella
105
profedo
ifti
tantummodo in eo aliquid efle, quodcunque demum fit, quod iftos in nobis fenfus caloris
dolori, fed
vel doloris efficiat;
& quamvis
:
nihil
fit
eo
nuUum
i5
corpus
fed video
me
afluetum, quia
commoda
fint vel
incom-
20
moda, & eatenus funt fatis clara & diftindae, utor tanquam regulis certis ad immdiate dignofcendum qusenam fit corporum extra nos pofitorum efl'entia, nihil nifi valde obfcure & confufe de qu tamen
|
106
fignificant.
fatis perfpexi
mea
contingat.
Sed nova hic occurrit difficultas circa illa ipfa qu tanquam perfequcnda vel fugienda mihi a natur exhibentur, atque etiam circa internes fenfus in quibus
errores videor deprehendiflTe
3o
:
ut
cm
venenum
(/"' dit.),
Aprs pertinere,
la
lii^-iu'
84
OEuvRES DE Descartes.
87-80
Sed nempe tune tantm a natur impellitur ad illud appetendum in quo gratus Tapor confiflit, non autem
quod plane ignort; nihilque hinc aliiid conclndi poteft, qum naturam iftam non effe omnilciam quod non mirum, quia, cm homo fit res limitata, non alia illi competit qum limitatcX
:
ad venenum,
perfedionis.
107
At ver non raro etiam in iis erramus ad quE a natur impellimur ut cm ii qui ?egrotant, potum vel cibum appetunt fibi paulo poft nociturum. Dici forfan hc poterit, illos ob id errare, qud natura eorum fit corrupta; fed hoc difficultatem non tollit, quia non minus vere homo segrotus creatura Dei eft qum fa:
10
Deo fallaccm naturam habere. Atque ut horologium ex rtis & ponderibus confedum non minus accurate leges omnes naturse obfervat, cm maie fabricatum eft & horas non rede indicat, qum cm omni ex
parte artificis voto fatisfacit
nis corpus,
:
i^
ita,
fi
confiderem homieft
ex
20
oflibus, nervis,
ita
&
pellibus
nuUa in eo mens exifteret, eofdem tamen haberet omnes motus qui nunc in eo non ab imperio violuntatis nec proinde a mente proccdunt, facile agnofco illi a;que naturalc fore, fi, excmpli cauf, hydrope laborct, cam faucium ariditatem pati, qux fitis fenfum menti inferre folet,
compofitum.
atque
108
aptum
&
25
etiam ab
ill
ejus nervos
&
difponi ut
qum, cm nuUum
eo vitium
eft,
a
j'.
fimili
3o
9-90.
Meditationes.
ficcitate
Sexta.
fibi utile
faucium
logii
moveri ad potum
illud,
affumen-
cm
eodem modo,
machinamentum humani corporis tanquam comparatum ad motus qui in eo fieri folent, putem illud ctiam a natur fu aberrare, ejus fauces
confiderans
fint aridae,
cm
prodell; fatis
10
hsec tur acceptionem ab altra multm differre enim nihil aliud cft qum denominatio a cogitatione
me hominem cXgrotum & horologium maie fabricatum cum ide hominis fanL & horologii rede fadi
i5
comparante dpendons, rebufque de quibus dicitur extrinfeca; per illam ver aliquid intelligo quod rvera in rbus reperitur, ac proinde nonnihil habet
veritatis.
Ac
?o
corpus hydropc
diio9
laborans,
citur ejus
hubeat fauces, nec tamen egeat potu; refpiciendo tamen ad compolitum, five ad mentem tali corpori
25
pura denominatio, fed Verus error naturse, qud fitiat cm potus cft ipfi nociturus; ideoque hic remanet inquirendum, quo pado bonitas Dei non impediat quo minus natur fie fumpta fit
unitam, non
ei\
fallax
Nempe
tiam inter
So
iniprimis hc advcrto
magnam
clic dilicrcn-
mentem
lit
c^
natur fu
2
femper
Apres alVumendum,
86
indivifibilis;
uvres
de Descartes.
90-91.
nam
fane
cm hanc
me
me
elTe intelligo;
&
corpori
5
mens unita
efle videatur,
tamen pede,
de mente
fubdudum
quia una
quee vult,
10
qu
cile
fentit,
five
porea
extenfa potefl a
quam non
fa-
in partes
qiiod
imum
fufficceffe
i5
me docendum, mentem a corpore omnino nondum illiid aliundc faiis fcirem. diverfam,
ad
fi
Deinde adverto mentem non ab omnibus corporis partibus immdiate affici, fed tantummodo a cerebro, una tantm exigu ejus parte, vel forte etiam ab
|
nempe ab e
quit,
in
qu dicitur
effe fcnfus
communis;
menti
20
quotiefcunque eodem
modo
ell difpofita,
idem cxhibct, etiamfi reliquat corporis partes diverfis intrim modis poffint fe habere, ut probant innumera exprimenta, qu hic recenfere non eft ops. Adverto praeterea eam effe corporis naturam, ut nulla ejus pars poiit ab ali parte aliquantum remot moveri, quin polit etiam movcri eodem modo a qulibet ex iis qu?e interjacent, quamvis illa remotior
nihil agai.
2^
fi
cogitari' cxco^itari
D
i"e'd.).
A, B, C, D,
nondum non
!
(7"
t-'W//.).
fatis
omis [1"
dit.).
iX
Dans
9'02-
Mditation ES.
Sexta.
alio paclo
87
non
moVehi-
qum moveri etiam poffet, traheretur una ex intermediis B vel C, & ultima D maneret immota.Nec diffimili ratione, cm fentio dolorem pedis, docuit me Phyfica fenfum illum tieri ope nervorum per pedem fparforum, qui, inde ad cerebrum ufque
funium
inftar extenfi,
dum
quemdamque motum in iis excitant, qui inllitutus eft a natur ut mentem afficiat fenfu doloris tanquam in
pede
Sed quia illi nervi per tibiam, crus, lumbos, dorfum, & collum tranfire debcnt, ut a pede
cxiftentis.
ut, etiamfi
i5
20
non attingatur, fed aliqua lantm ex intermediis, idem plane ille motus fiat in cerebro qui fit pede maie affedo, ex quo neccffe erit ut mens fentiat eundem dolorem. Et idem de quolibet alio fenfu eft putandum. Adverto denique, quandoqiiidem unufquifque ex motibus,qui fiunt in e| parte cerebri qua.> immdiate mentem afficit, non nili unum aliquem fenfum illi in|
eorum
pars,
qux
eft
in pede,
112
fert,
nihil
qum
fi
eum
25
infrt qui, ex
omnibus quos
inferre poteft, ad
hominis fani confervationem quammaximc & qum frequentilime conducit. Experientiam autem teftari,
taies
elfe
omnes
proinde
lentiain
4 Aprs
nihil
plane
bonitaiemque
iniiiK'ia, a
Li
tcftetur.
lia,
exempli cauf,
,9<9,
ligne
-ju),
28 Apres
telleiiir,
la
la -y.
lig}ie{i
cd.),
88
OEuvRES DE Descartes.
nervi qui funt in pede
9-93.
vehementer & pra^ter coniuetudinem moventur, ille eorum motus, per fpinse dorfi medullam ad intima cerebri pertingens,ibi menti fignum dat ad aliquid fentiendum, nempe dolorem tanquam in pede exiftentem, a quo illa excitatur ad ejus caufam, ut pedi infeftam, quantum in fe efl, amovendam. Potuifet ver natura hominis a Deo fie conflitui,
cm
ut
ille
idem motus
:
in cerebro
quidvis aliud
eft in
'o
menti exhiberet
cerebro, vel
113
nempe
vel
vel feipfum,
efl in
quatenus
quatenus
locis intermediis,
nihil
Eodem modo, cm potu indigemus,qu3edam inde oritur ficcitas in gutture, nervos ejus moyens & illorum ope cerebri interiora; hicque motus mentem
duxiiet.
i5
afficitfenfu
fitis,
valetudinis egeamus,
de
cjcteris.
quibus omnino manifeflum eft, non obflante immenf Dei bonitatc, naturam hominis ut ex mente
Ex
20
corpore compofiti non poffe non aliquando effe fallacem. Nam fi qua; caufa, non in pede, fed in ali quavis ex partibus per quas nervi a pede ad cerebrum
tV
eundcm plane
25
motum
excitet qui
folcl excitari
fentietur dolor
falleiur, quia,
tanquam
cm ille idem motus in cerebro non polfit nifi eundcm femper fenfum menti inferre, multoque frcqucntius oriri Ibleat a cauf qu hcdit pedem, quam ah alla alibi cxillente, rationi confcnta18 Aprs ctLicDs, a la lifine [2* dit,;, mais non dans la 1".
3o
'jH^-
Meoitatines.
efl iii
Sexta.
89
ncum
non
5
pcdis poiius
quam
alterius partis
dolorem
ii^
conducat, fcd
qum
11
contra Icmper
^S^
falleret,
cm corpus
juvat,
bene conflitiiium;
fie
de reliquis.
Atquc
10
ha^e eonfideratio
plurimum
non modo
efl
ut errores
ani-
madvertam.fed etiam ut illos aiu emendare aut vitare facile pofim.Nam fane,cum Iciam omnes lenfus circa ea, qu3D ad corporis commodum fpedant. multo frequentius verum indicare
fere
qum
i5
femper pluribus ex iis ad eandem rem examinandam, & infuper memori, qiuo priefentia cum pra^cedentibus conneclit,
(.<:
intelleclu: qui
fcd hyperbolicx'
o
lii
dignje.mt explodend.
lumma
illa
115
quem a vigili non diltinguebam; nunc enim adverto permagnum inter utrumque elle difcrimen, in eo qud nunquam infomnia cum reliquis
de fomno,
omnibus aclionibus
25
vitie
memori conjungantur,
ut
nam
fane,
fi
quis,
dum
dif-
pareret, ut
nilTet,
Aprs
dit.)y
la 1
''.
a.
Tome
p. i63.
Il
uvres.
12
90
OEuvRES DE Descartes.
gs.
H6
trum potius, aut phantafma in cerebro meo effidum, qum verum hominem effe judicarem. Cm ver ese res occurrunt, quas diflinde, unde, ubi, & quando mihi adveniant, adverto, earumque perceptionem abfque ull interruptione cum tot leliqu vit connedo, plane certus fum, non in fomnis, fed vigilanti occurrere. Nec de ipfarum veritate debeo vel minimum dubitare, fi, poflquam omnes fenfus, memoriam & intelledum ad illas examinandas convocavi, nihil mihi,quod cum cseteris pugnet, ab ullo ex his nuntietur. Ex eo enim qud Deus non fit fallax, fequitur omnino in talibus me non falli. Sed quia rerum agendarum neceflitas non femper tam accurati examinis moram concedit, fatendum efl humanam vitam circa res particulares
|
f?epe erroribus
eflTe
obnoxiam,
&
mitas
ell
agnofcenda.
OBJECTIONES
DOCTORUM ALIQUOT VIRORUM
IN
PRytCEDENTKS MEDITATIONF.S
CUM RESPONSIONIBUS
AUTHORIS
PRIMy
OBJECTIONES\
Viri Clarijjiiniy
cffc, ut
faipLi Domini
htm
ut
hoc
ivfo
ut conjlct
quantum
avietis
&
vii'ihus nicis
&
ingcnio
dfit, ut in
pojleruvi
&
us
plus\culum, Ji indigeo,
& minus-
oncnfitis,fi non
fufficio.
i5
Momus
f adft.
fum ; imo
ipfa cogi-
Pas
9
;
Momus] Mfeuius
[i"
dit.).
les
Ces premires Objections sont de Caterus, prtre d'Alkmaar, qui envoya deux amis de Descartes, Bannius et Bloemaert. Voir t. III,
1.
p. 242,
p.
265,
1.
20
p. 267,
1.
p. 272,
1.
27.
p2
in
uvres
me
de Descartes.
96-98-
&
in-
finiii.
autem caufa ego non fum, qui ejus rcalitatem objelivam non quo; ergo aliquid caufa ejus ejl meperfedius, ac proinde aliquid prter me ej, aliquid
Etiam.
Illius
me perfelius
Jmpliciter
eJ; aliquis
&
plexus,
&
habet Dionys., de
10
119
Quant enim, qufo, caufam idea requirit ? Aut fare quid idea fit. Efl ipfa res cogitata, quatenus objelive efl in intelledu. Sed quid cfl effe ob\jelive
in
intellelu?
Olim
didici
cfl
ipfum alum
intclleliis
i5
per modum objcli terminare. Quod fane exlrinfeca denominatio efl, & nihil rei. Sicut enim videri nihil aliud
efl
qum
acliim vifwnis in
me
& terminare;
efl,
&
20
&
nihil cfl?
ingenium,
qud
haec
qum
ali-
25
qu cauf'. Imo
denominatio
Pas
efl,
realitas
cfl.
alu non
C)
d'alina {i"dit.).
i3
21
incjuiro]
requiro
d" dit.).
p. 41,
1.
a.
Voir ci-avant,
20-23.
gS-qy.
PRIM.f:
On.IECTIONES.
;
93
fluxum donat
non
tu}\
&
acualcm
illani
ijiid
quod
aclii
non
eji
recipit, ac
ncduin rcquiril.
Ergo
lit
earum non
120
nie viajorcm,
&
inJniLini.
fallcni afftgna.
admodum; non
folco
Illiid
alui.s
cnim curn
unircr/m
de trian-
dico de
10
guh>
cxira cogitationem
rit, c(l
meam
tura,
tamcn profedo dcterminaia qua;dam cjus nafive cirentia, fivc Ibrma immutabilis 01- a;terna\
illa verilas,
e[fe,
Scap/hvn, fcapham
c/jc,
&
niliil
nliud: Djvuui,
Davum
e.\igii\ c/l
:
iniper/eclio c/l
no/lri^qui
iujinilu\
non
cm cnim univcrfum quod ejl fimul & jemel uno complexv non comprehendat, bomim omne diridit & parlilur atque
;
20
itj,
ut
fcdus
25
ifteefl'cndi
modus,.qiio res
cil
objcdivc
in
nihil
cjl.
121
omnino
id e/l
nihil
non
ejl alu,
atque
a nihilo
ii"
dit.
.
non a
la ligne
25
Apiws
potcll,
cdit.
;i.
l'aj^o G-|,
l'.u'A' .11.
1.
-II'..
I\
-/.f-^-t-'j
p4
uvres
de Descartes.
qiiid dicit.
99-100.
mhW fiiim
quod vulg
eji nihil.
quod dijinc
conciyiliir.
&
aclu non
cjl,
concipi quidem,
libet,
an ego
polTem,
Il
taie ens
nuUum
me perfeclioris
inquit,
procdt,
?
immdiate
fcilicet,
Nempe,
a quo elTem
A me
fi
ab
aliis,
&c. Atqui,
me
eflcm,
10
nec dubitarem, nec optarem, nec omnino quicquam mihi deeffet; omnes enim perfediones, quarum idea
aliqua in
me efl,
ita
ipfemet Deus
quod a fe eji; & ita de illo, idem quod de me, ej argumcnum^. nia demum ipfa il la via cjl. quam & S. Thomas
ingredilur,
122
i5
quam
cienitis'',
quod
ifii
imo
ipfa
mens
&
cogitatio
fum.
ab
cjl
Illa
autem mens
&
cogi-
20
alio.
:
quo ? Si a fe
ejl,
ergo Deus
quod enim a fe
om-
4 quidem] equidem
a.
(/'' dit.).
1.
14
idem omis
{/"dit.).
Ci-avani. p. 47,
Pagi: 48,
1.
1.
1.
29, p. 48,
2.
b.
c.
3 10.
Page
5o,
4-6.
d.
Summa
totius
Theologia;
I,
S.
quxstio
:
.^
7,
col. 2
Secunda
via est
poicst.]
looioi.
PRiM^i Objectiones.
9^
Rogo virum
&
forte
minus inlelligentein,
non
celet.
Accipitur enirn a fe
ut a caufa;
nempc a fcipfo
fibique ipj daret effe fuum, J prcvvio delecu fibi daret quod vellet, haud dubie fibi omeffet,
quod a fe
Deus
effet.
Secundo, accipitur a fe
non ab
alio; atque
Nunc
10
ver, fi aliquid a fe
ifiud
efi,
modo probem
omnia complecli
& effe
infinitum ?
Jam
123
enim non audio,fi dicas :fi a fe efi, fibi facile omnia dediffet. Nec enim a fe efi ut a cauf, nec fibi prvium fuit,
ut ante deligeret
ita
i5
Suarcm
audiviffe
omnis limitatio
efi,
efi
a cauf; ide
majus per-
niliil poluit,
efi,
&
aul quia non voluil; fi ergo non a cauf, profeclo illimitatum efi
&
20
tio
ver non omnino acquiefco. Quid, fi enim limitafit ab intrinfecis principiis confiituentibus, hoc efi ab
Ego
ipfi
forma
&
effenti,
infinitam e/fe
effe,
ex intrinfecis principiis
licet
&
non frigidum,
efi.
ima-
Non
dubito
verum
p. 35,
1.
eft".
Voir ci-avant,
14-13.
96
ej}.
uvres
Jam enim
aqu
de Descartes.
101-102.
&
cuivis
enti rationis
tenlia a
&
ign interdiximus.
Nulh
namqiie po-
proprio objeclo dcviare potcjl : volunLia Ji movetur, in bonum tendit. Quin nec fenfus ipfi errant : vifiis
quod
audit,
& Ji
aurum
ejje
&
ij
infcr
quod
cjl
10
nemo clarenc di/mcleque cognofcis ens injlnitum ? Quid ergo fibi vult iritum ijlud & vulgo notum : infinitum, qiui infiniium, ell ignotum.
aliquid. Interrogabit non
:
&
iS
quomodo infmitum
ut
non confufe tantm cogitet, Ji injinilas ejus perjecliones, quibus confiai, clare & velut ad
infinitum dijlinclc
&
ao
quod Janclus Thomas voluit. Cm enim ncgajfct hanc propojitioncm pcr fe nolam ejjfe : Deus
Et Jorte
ijlud ejl
ex Damaj'ceno
omnibus cognitio
:
exi-
ftendi
eft
Deum
fe
per
effe, in
25
confu-
fione, in
id
quantum
fcilicci
Deus
eft
ert.
hominis bcatitudo.
.
Sed hoc,
inquii,
a.
Summa,
I.
etc.,
quastio
ii,
art.
Vtrum Deum
il..
esae ait
per
se
notum ?
p. 6. col.
(Ouvrage
ioi-.o3.
Priale Objectiones.
97
ejje; ficut
non
eft fimpliciter
cognofcere
eft
Deum
cognofratione
cere venientem,
non
Petrus
lit
Deum fub
entis
primi
& per-
feijjimi, aut
& in gnre
fui
effe; ita
enim
infinitus
efl,
& nobis
ignotus. Scia
effe.
D. C.
i26
Credo tamen
quod ex
lo
illis,
qu
exercitii
:
i5
quod qusedam funt communes animi conceptiones, & per fe notae apud fapientes tantm*^. Adeo ut mirandum non fit, fi multum interrogent qui plus fapere defiderant ; fique his rbus diuiius immorentur, quas utprimum totius negotii fundamentum inculcatas effe noverunt. & tamen fine magna invefiigatione
Bo'tii
recordabitur
non intelligunt.
taque permittamus. aliquis claram difiinamque idcam
20
fummi & perfecliffimi ; quid inde promoves ulterius ? Nempe ifiud infinitum ens exifiere, idquc ita certo ut in eodem ad minimum certitudinis gradu
habeat entis
me
effe debeat, in
:
hadenus mathematicse
repugnet cogitare
25
veritates*^
Deum
(hoc
eft
qum
cardo
coefi;
montem
cedit,
cui dfit
qui nunc
mihi, quia
cum
ciim vincendus
per se notiim ?
Summa,
etc., quaestio
11,
art.
Vtriim
Deum
esse sit
p. 6, col. 2.
b.
c.
d.
Page 66,
1.
11-14.
II.
uvres.
i3
^8
127
OEuvRES DE Descartes.
I
io3-io5
Jm,
Ac
primis,
ctfi
modo
maximo ingenio videar reluclari, ipfinu pois S. Thomain audilc. Objicit Jibi : intelledo quid fignifieet hoc nomcii Dciis, ftatim habetur qud Deus eft; fignificatur enim hoc nomine id quo majus fignificari non potert. Majus autem eft quod eft in re &. in intelledu, qiim quod eft in intelledu tantm undc ciim intelledo hoc nomine Deus ftatim fit in intelleclu, equitur etiam quod lit in rc^ Quod argumentimi in forma ita reddo : Deus ejl quo matione tanlm, tamcn ne ex libidine
;
lo
Jus Jign[/tcari non pote/I; fed illud,quo majus Jignificari non polej't, includil exijentiam ; ergo Deus ipfo nomine vel conceptufuo includil exijentiam, ac proindefine exijlenti
nec concipi, nec
ip/uiii
ejj'e
polefl.
ejl
Nunc, amabo
vos,
nunquid
i5
D. Carte fi? S. Thomas Deum ita dfinit: quo majus fignificari non poteft. D. C. vocat cum Ens Jumme pcrfcL^um; illo fane majus fignificari non poef. S. Thomas fiihfumit : id quo majus fihoc argumentum
128
gnificavi
non
20
majus aliquid
ncmpe
t
id
quod etiam
A nunquid D. C. idem fubfumcre videtur?\Deus ef cns fumme perfelum, atexijentiam fignificatur includere.
fumme pcrfelum
iniclleclo
non
effet.
Infcrt S.
Thomas
e/l.
evi^o ciim
fit,
25
in
re; hoc
quod
in
infcrt
atqui. inquit.
i
;
ex
co
3o
ii,
art. :, p. 6, col.
ibiti.,
col. 2.
'o5-io6.
Prim/E Objectiones.
nifi
99
exiftentem, fe-
10
Thomas & fibi & D. Cartejio refpondeat : Dato, inqiiit, quod quilibet intelligat hoc nomine Deus fignificari hoc quod dicitur, fcilicet illud quo majus cogitari non potett, non tamen propter hoc fequitur qud intelligat, id quod fignificatur per nomen, effe in rerum natur, fed in apprehenfione intelleds tantm. Nec poteft argui qud fit in re, nifi daretur qud fit in re aliquid, quo majus cogitari non poteft, quod non eft datum a ponentibus Deum non effe''. Ex quo ego quoque brcviter refponrvera exiftere
^.
Nunc ver
S.
129
dco
fuo
exijlentiam in
effe,
fed tantiim
cntis fummi
biliter eJfe\conjun}um.
Ex quo
alu quid
ejfe,
nifi
exijlerc; tune
enim
&
omnes pcrfecliones,
&
liane
quoque
Ignofcitc,
Complexum hoc, Lo exiftens, utrumque includit, & quidem ejfentialiier, nempe Iconem & modum exijlenti: fi
enim alterutrum demas, idem hoc complexum non
25
crii.
hoc compofitum
130
involvit?
Hoc
cjl,
nunquid
1.
a.
Voir ci-avam,
p.
66,
1.
3.
i,
b.
Summa,
.
etc.,
pars
I,
11; art.
p. 6, col. 2
Ad
sd-undum
dicendum
[\oz. cit.).
lOO
compofiti
ejl,
OEuvRES DE Descartes.
Lo exiftens
?
106-107.
Et tamen
dijiina cognitio
Dei,diftinla,inquav,cognitio
ponas ipfum compofitum ejfe: tune enim ejfentiales fuas perfecliones omnes, ac proinde etiam alualem exijentiam
involvet. Ita quoque, etiamfi dijinle
mum, &
tiali
licet ens
fumme perfelum
concepiufuo
e/fen-
modo
ejje;
10
Jentiam alu
in cludet.
Atque
ita
feclum
exijere aiunde
probandum
ijud
nifiii
De
e[fenti
magnum
pne
ingenium jam
ita
me
i5
ut uteriiis
poj/im. Dijinclionem
131
corpore, J Jit, videtur probare ex eo qud dijincle & Jeorjiin concipi pojfint. Ubi virum doclijjimum
anim
dicit ipje
&
20
diam ponit
inquii,
inter realem
&
rationis.
ita dijinguit
ju/iliam divinam
ante
ibrmales diverfas,
fit
alia;
&
23
&
Hc
me
Si a
16 Aprs
non
la ligue
{!"
cl j' dit.).
I07-I08.
Prim.;
Responsiones.
ioi
Jatis, facile
in pojleruvt
contrali-
dixerim. Si ah
illo ejlis,
manus
do, viclus
fum, idque
Valee.
RESPONSIO^ AUTHORIS
AD PRIMAS OBJECTIONES.
132
Viri Clariffimi*',
Fortem fane adverfarium mihi concitaftis, cujufque ingenium & dolrina multum mihi negotii facefTere
10
& perhumanus
Theologus
Dei
qurn illam ferio impugnare. Sed quamvis ifta in eo prcevaricatio perhonefta fit, non tamen a^que in
luiffet,
i5
me collufio effet laudanda; ideoque hc malo ejus in me juvando artificium exponere, qum velut adverfario refpondere.
Imprimis prcipuam
meam
rationem ad exiften-
tiam Dei probandam paucis complexus eft, ut tanto melius ledorum mmorise inhsereret, iifque breviter
20
atque
ita
unum
in133
quifivit a
a.
quo
difficultas prsecipua
dependet, nempe
b.
et
I02
uvres
de Descartes.
tos-.og.
quidnam hc per nomen ide intelligendum fit, & quam caufam ifta idea requirat. Scrip autem ideam e/Je ipfam rem cogitatam, qiia:
intelligi,
ut occafio-
modum objei
ejl,
&
ni-
Ubi advcrtendum, illum refpicere ad rem ipfam tanquam extra intelledum pofitara, ratione cujus efl fane extrinfeca denominatio qud t objeclive in intelleclu me autem loqui de ide, qure nun;
lo
quam
jeclive
eft
extra intelleclum,
&
ratione cujus
effe
ob-
non aliud fignifcat qum effe in intelledu eo modo quo objecla in illo effe folent. Ita, exempli grati, fi quis quaerat quid Soli accidat ex eo qud fit
objeAive in
i5
meo
nifi
ei
accidere
nempe operationem
134
intellecs per
modum
objecli ter|
fit,
&
efl
20
rcfpondeatur illam
effe
objeclive in intelledu,
nemo
in eo extrinfeca ifta
neque ibi, objelive ejje in operationem per modum objecli terminare, fed in intelledu eo modo effe quo folent ejus objeda, adeo ut idea folis fit fol ipfe in intelledu exiftens, non quidem formaliter, ut in clo, fed objedive, hoc eft eo modo
2
25
la
8 extrin1.
dit.).
Voir ci-avant,
p. 92,
14-17.
lOg-Mi.
PrIM^ ReSPONSIONES.
IOJ
quo objela
modus longe
ut
5
imperfeclior
eft
qum
ille
quo
res extra
ell,
jam ante
fcripli.
Cmque
ionem in
tavi,
illis
10
monere voluiffe, ne forte illam ignorarem. Ait enim primo, rem ita exiflentem in intcUedu per ideam non effe ens alu, hoc eft non effe quid extra intelledum pofitum; quod verum eft. Deinde ait etiam eandem 7ion cjfe ficum quid, five ens rationis, fed reale
quod dijlinde concipilur ; qui|bus verbis omne
135
aliquid,
id
quod affumpfi
lim concipilur,
i5
&
Sed addit tamen, quia fonon acu efl, (hoc eft, quia tantm
admittit.
pofita) concipi
pojfe'',
idea
eft,
&
non
hoc
;
eft
quod
& de
machine
faciet,
fummo
merit profedo
quseri poteft
fi
quecnam ejus
idese
fit
caufa.
Neque
fatiseffe,
fit
cipiatur.
Neque etiam
j
intelledum
;
ipTum effe ejus caufam, nempe ut fu opcrationis de hac enim re non dubitatur, fed tantm de cauf artificii
objeclivi
quod in.e
eft.
idea
4 Aprs
a.
fcripli, )ion
p. g'i,
1.
22, p. 94,
1.
4.
I04
OEuvRES DE Descartes.
m-m.
hoc profedo habere dbet ab aliqu cauf; eftque idem refpelu hujus artificium obje clivum, quod refpedu idese Dei realitas objectiva. Et quidem hujus artificii caufa varia poteft affignari vel enim eft realis aliqua talis machina prius vifa, ad cualiud
,
:
qum
eft,
vel
illo
magna
ope etiam
Notandumque omne
tantm objedive, neceffario effe debere in ejus cauf, qualifcunque tandem illa fit, vel formaliter, vel eminenter. Et idem etiam de realitate objectiva, quae eft in ide Dei,efte putandum.
tificium,quod in ide
ill eft
In
quonam ver
in
Deo
realiter
i5
omnia
vir perfpicax,
qum
etj
refpondit primo
quod fcripji
20
gentium
exijat,
effe
137
naturam, Jve ejjentiam, Jive formam iinmutabilcm & ternam. Atque illam ait caufam non pojularc Quod ta.
men non
guli
fit
immutabilis
&
aeterna,
fit
25
in nobis.
Ideoque fub-
junxit Ji tamen mordiciis rationem exigercm, cjff'e imperfeionem intellels nojri, c. Qu refponfione non
aliud videtur fignificare voluifte,
hac de re refponderi ab
a.
iis
qui
et
5-2
"2-"3.
Prim^ Responsiones.
10^
tire.Neque enim profedo magis probabile eft caufam, cur idea Dei fit in nobis, efle imperfedionem intel-
leds
5
noftri,
qum imperitiam
artis
mechanicae elle
10
i5
20
caufam cur machinam aliquam valde artificiofam potius qum aliam imperfediorem imaginemur; nam plane ex adverfo, fi quis habeat ideam machinse in qu omne excogitabile artificium contineatr, inde optime infertur ideam iftam ab aliqu cauf profluxiffe, in qu omne excogitabile artificium reipf exiftebat, etiamfi in e fit tantm objedive; edemque ratione, cm habcamus in nobis ideam Dei, in qu omnis perjfedio cogitabilis continetur, evidentiffime inde concludi poteft, iftam ideam ab aliqu cauf pendere, in qu omnis illa perfeclio etiam fit, nempe in Deo rvera exiftente. Neque fane in uno major difficultas qum in altero appareret, fi,quemadmodum omnes non funt periti mechanici, nec idcirco idcas machinarum valde artificiofarum habere poffunt, ita etiam non haberent omnes eandem facullatem ideam Dei concipiendi fed quia illa omnium mentibus eodem modo eft indita, nec advertimus un;
138
quam nobis
Et
25
aliunde
qum
a nobifmetipfis advenire,
omittimus quod
pntcipuc
quo tota vis & lux hujus argumenti dependet, nempe qud hc facultas ideam Dei in fe habendi non poflet efle in noftro intelledu, fi hic' intellecls tantm eflet ens finitum,
confiderandum,
a
v'<
dit.,.
a.
1.
4,
de cette dition.
14
uvRts.
II.
io6
OEuvRES DE Descartes.
ii:i-ii4.
i39
Deus. Idcoque ulterius inquifivi, an ego pojfem exijere, Ji Deus non exijeref-, non tam ut diverfam a prcedenti rationem afferrem,
folutis explicarem.
qum
ut
eandem ipfam
ab5
Hc vero
vir
me
alio
adducit;
confert enim
defumptum, ut ita veluti rationem exigat, cur, cm eandem quam illi viam effem ingreffus, non tamen in (omnibus eandem
ex S.
fim fecutus; fed pcrmittat, qufo, de aliis
quodam
Thoma &
lo
me
tacere,
fcripfi,
reddere ra-
Primo itaque^ non defumpfi meum argumentum ex eo quod viderem in ieniibilibus effe ordinem five fueceffionem quandam caufarum efficientium; tum quia Deum exiflere multo evidentius effe putavi, qum ullas res fenfibiles; tum etiam quia per iftam caufarum fucceffionem non videbar ali poffe devenire, qum ad impcrfeclionem mei intellccls agnofcendam, qud ncmpc non poffim comprchendere quomodo infinit taies caufcC fibi mutuo ab seterno ita
fuccefferint,
140
i5
20
ut
nulla
fuerit prima.
Nam
certe, ex
primam
effe
25
ut ulterius dividi
Aprs rationem, non
Ci-avanl, p. 48,
1.
non
poiit
i3
la ligne
[1"
et 2'
a.
1-2.
ii4-"!>-
PrIM/E ReSPONSIONES.
I07
10
non capere infinitum. Itaque malui uti pro fundamento mese rationis exiftenti meiipims, quse a niill caufarum ferie dependet, mihique tam nota eft ut nihil notius efle poffit & de me non tam qufivi a qu caula olim eflem produlus, qum a qu tempore prfenti conferver, ut ita me ab omni caufa|rum fucceflione liberarem. Deinde non qusefivi quse fit caufa me, quatens confto mente & corpore, fed prcccife tantm quatens fum res cogitans. Quod puto non parum ad rem
intelleclum
qui eft finitus,
;
meum,
pertinere
nam
fie
me
natur lumen attendere, interrogare meipfum, ac pro certo affirmare nihil in me, cujus
liberare, ad
nullo
i5
eft
patrem etiam ab avo effe confiderarem d quia, inparentum parentes inquirendo,nonpoftemprogredi in infinitum, ideo ad finem qucerendi faciendum ftatuerem aliquam elfe caufam primam.
efte,
;
i4i
20
Pr?eterea n )n
fit
caufa me,
quatens fum res cogitans, fed maxime etiam i!^ prsecipue quatens inter cteras cogitationes ideam entis
fumme
25
animadverto. Ex hoc enim uno tota vis demonftrationis meee dependet primo,
elfe
:
perfedi in
ide
me
quia in
ill
continetur quid
;
fit
Deus, faltem
quantum
Logicse'',
me
poteft intelligi
de null
unquam
19
{i"et 2'dit.).
t.
t.
Aprs
i ,
dit.).
a.
b.
Voir Voir
III, p. 273,
1. I.
de ceie dition.
III, p. 272,
25.
io8
OEuvREs DE Descartes.
hs-h.
illa ipfa eft
ab
alio,
ac poflremo,
eie
illa
eft quae
modo aliquam
me caufam,
omnes
per-
Deum
effe.
Denique non
efficiens
142
fui
ipfius;
enim aperte
id
verum
ad
fit,
quando
ab
ipfis
reftringitur
efficientis
fignificatio
illas
lo
non tamen videtur in hac tum quia nugatoria quseftione ita effe reftringenda quseftio effet quis enim nefcit idem nec feipfo prius, nec a feipfo diverfum effe poffe ? tum etiam quia lumen naturale non didat ad rationem efficientis requiri ut tempore prior fit fuo effedu nam contra, non profunt
diverfse,
;
:
quandiu producit effedum, nec proinde lUo eft prior. Didat autem profedo lumen naturse nullam rem exiftere, de qu non liceat petere cur exiftat, five in ejus caufam efficien-
20
tem inquirere,
aut,
fi
non habet, cur ill non indigeat, fi putarem nullam rem idem quoerga feipfam,quod
eft
dammodo
143
effe poffe
caufa
effi-
rem aliquam
effe
e coi)tr|ejus
25
et -y dil.).
24 Aprs cientem {i" dil.). cffedum] [Notandumcll per haec. verba nil aliud inteliigi qum
a.
qud alicuius rei elfentia talis efle pofft vt nuU cauf efficiente
indigeat ad cxiflcndum] ajout
[i"
dit.).
Voir
t.
III, p. 335.
1.
n.
II6-II7.
PRLVIyC
ReSPONSIONES.
qu vocaretur prima, caufam rurfus inquirerem, & ita nunquam ad ullam omnium primam deveipfms,
fit
& tam
inexhaufta
potentia, ut nullius
unquam
ope eguerit ut exifteret, neque etiam nunc egeat ut confervetur, atque adeo fit quodammodo fui caufa;
Deumque talem
extitiflet,
lo
cffe intelligo.
Nam quemadmodum,
me
prius
a fe
mutuo
fequi
non
me mox
futurum,
nifi
aliqua caufa
me
:
non dubitarem
etiamfi
me conservt, efficientem appellare Deus nunquam non fuerit, quia tamen ille
non nimis imUbi tamen eft notandum,
fit
non
intelligi
confervationem quse
per pofitivum
uUum
20
tantm qud Dei effentia fit talis, ut non poflit non fempcr exiftere'\ Ex quibus facile refpondebo ad diflindionem verbi a fe, quam dodiflimus Thcologus monuit effe expliqui, non nifi ad propriam & Etfi enim ii candam
caufre efticientis infiuxum,fed
''.
'^
144
flridam
ipfius,
nuUumque
foleant aliud
[Notandum etiam
lluxum...
1.
hic
cxi-
26 animad-
non
a.
intelligi...
uertant (/"
3.
ec/;7.).
Voir
t.
III, p. 335,
p. gS,
1.
19,
a p. 336,
1.
b.
c.
Ci-avant,
1-8.
1.
Tome
III, p. 336,
4-21.
no
OEuvREs DE Descartes.
j
117-119.
qum qud
ipfi
ad
rem
potins
qum ad vcrba
ds humani imperfedionc procederc, nullumquc in rbus habere rundamcntum quandam vero aliam effe polltivam, qu a rerm veritate petita eft, & de qu fol meum argumentum proceffit. Nam fi, exempli
:
corpus aliquod a
fe effe, forte
:
caufam habere
non neque
10
i45
hoc ob pofitivam ullam rationem affirmt, fed ngative tantm, quia nullam ejus caufam agnofcit. Atqui hoc imperfedio quccdam in eo eft, ut facile expcrietur poftea, fi confideret partes temporis unas ab aliis non pendere, ncc proindc, ex co qud illud corpus fupponatur ad hoc ufquc tempus a fe fuiie, id eft fine cauf, hoc futficere ut etiam in pofterum fit futurum,
|
i5
nifi
aliqua potcntia in eo
;
fit
ipfum continuo
produccns tune enim,vidcns talem potentiam corporis nullam reperiri, ftatim inde colliget
fe
iftud a
20
non
cfiTe,
a fe pofitive. Simili
efiTe,
ita
nullam
fit,
effe
prius de
25
cauf cur
five
cur
perfeveret,
t*^
inquifivimus,
attendcntefque ad
immcnfam
incomprehenfibilem
potentiam qua: in ejus ide continetur, tam exuperantem illam agnovimus,ut plane fit caufa cur ille elTe perfeveret nec alia prxter ipfam eftc pofilt, dicimus
Dcum
fe
efife,
maxime
pofitive.
non amplius ngative, fed quamQiiamvis cnim diccre non opus fit
3o
II9-I20.
PRIMiE ReSPONSIONES.
III
146
fe
fit,
five
qud nullam a
5
fe
licet cogitare
modo idem
efficiens
quodamquod caufa
refpedu
;
pofitive
gare, an
10
eodem
fenfu
fit
a fe
cmque nullam
in fe
mo-
concludit fe
i5
quidem ab alio qui fit a fe, quia cm de tempore prsefenti, non de prseterito vel futuro', quftio fit, non poteft hic procedi in infinitum quinimo etiam hic addam, quod tamen ante non fcripfi, nequidcm ad fecundam uUam caufam deveniri, fed omnino illam,in qu tantum potenti eft ut rem extra
ab alio
; ;
&
fe
^,
atquc adeo a
ie effe
^\
intelligi,
fed verbis
;
25
non folvi proprie loquendo, limitatio eft tantm negatio ulterioris perfeclionis, qu negatio non eft a cauf, fed ipfa res limitata. Etfi autem verum fit, rem omnem effe limitatam a cauf, per fe tamen non patet, fed aliunde eft probandum ut enim optime refpondet fubtilis Theologus, putari poteft rem unamquamque hoc vel
propriis exprimi, ditficultatemque
;
minus nam,
Voir t. III, p. 27?, 1. 16. Voir la suite de ceci, dan? qui ne se trouve en latin ni dans c. Voir ci-avant, p. 95, 1. 14.
a.
b.
la
la
112
illo
uvres
de Descartes.
uo-isi.
modo
effe
eft
turam, ut
bus lineis conftet qum tribus. Per mihi videtur, omne id quod eft, vel
a fe tanquam a cauf; nam,
autem notum
cxiften5
cm non modo
a
fe,
poftumus fingere
ita efle
ut nulla danda
exiftat,
fit
hoc eft ut illud afe non debeamus interpretari tanquam a cauf, propter exuperantiam poteftatis, quam in- uno Deo
ratio cur potius exiftat
efle poffe facillime
qum non
lo
demonftratur.
148
Quod deinde mihi concedit%etiamfi fane dubitationem non admittat, tam parum tamen vulgo confidcratur, & tanti eft momenti ad omnem philofophiam e tenebris eruendam, ut, dum illud authoritate fu confirmt, me in inftituto meo multum juvet. Prudenter ver hic qu3erit,a;z clare & dijinclc cognofcam infinilum
conatus fim,
^"
i5
enim objcdionem iftam prvenire tam fponte tamen unicuique obvia eft,
;
etfi
ut operse pretium
fit
20
imprimis hc dicam infinitum, qu infinitum eft, niillo quidem modo comprehendi % fed nihilominus tamen
intelligi,
fcilicet clare
eft"e,ut nulli
& diftinde
intclligerc
12 dtfinde omis
tabli ierrala.
/'
r-
17
Hic vcn
par
Ver-
-ib
la litrne
Page 95,
i'aijc
i)f'),
1. 1.
28.
I
1
-2.
Voir
I.
III, p.
2j}.
1.
I2I-I2.
PRIMiE ReSPONSIONES.
II
10
quidem hc diflinguo inter indefinitum & infinitum, illudque tantm proprie infinitum appelle, m quo null ex parte limites inveniuntur quo fenfu folus Deus eft infinitus; illa autcm, in quibus fub aliqu tantm ratione finem non agnofco, ut exteno fpatii imaginarii, multitudo numerorum, divifibilitas partium quantitatis, & fimilia, indefi\nita quidem appello, non autem /n^n/Va, quia non omni ex parte finecarent^ Prseterea diftinguo inter rationem formalem infiniti, five infinitatem, & rem qu eft infinita; nam quantum ad infinitatem, etiamfi illam intclligamus elfe qum maxime pofitivam, non tamen nifi ngative quodam modo intelligimus, ex hoc fcilicet qud
Et
:
i49
i5
nullam limitationem adveriamus; ipfam ver rem,quct eft infinita, pofitivc quidem intelligimus, fed
in re
non
ada.'quate,
ligibile
non totum
fi
vifu attin-
cimur tamen
illud videre
& quidem
eminus
refpi-
non videmus
nifi
com-
pledimur; fed fi cominus in aliquam maris partem obtutum defigamus, talis vifio efl!e poteft valde clara
&
ad
fi
tantm
:
unum aut alterum ejus latus fe extendat fimili ratione, Deum ab human mente capi non pofte, cum
8 Aprs carent, non la ligne {i"
Voir
III, p. 273,
II.
150
et 2' dit.),
a.
t.
1.
27.
i5
uvres.
114
OEuvRES DE Descartes.
;
1J2-123.
& nequidem
etiam di-
animo compledi, & tanquam e longinquo refpiciunt quo i'enfu dixit S. Thomas, loco citato, Dei cognitionem fub qudam tantm confufione'' nobis inell'e. Qui autem ad fmgulas ejus perfeliones attendere, illafque non tam capere qum ab ipfis capi, & intelle:s fui vires omnes in iis contemplandis occupare conantur, illi profelo multo ampliorem facilioremque materiam clarse & diftindae cognitionis in eo inve:
10
niunt,
qum
Neque hoc
efl
Deum
cxiftere
demon-
dixi
Deum
i5
non nifi de hac finit & ad modulum ingenii nollri accommodat cognitione intellexi. Neque etiam ad veritatem eorum quie
chire
dillincle poffe cognofci,
151
&
opus fuit, ut fa|ciic apparebit fi advertatur duobus tantm in locis me hoc dixife nempe ubi queellio erat " utrum in ide, quam formaaiTerui, aliter intelligere
:
20
mus de Deo,
aliquid reale
'',
con-
qum
&
1
ubi aflerui
"
fummc
ad ra25
qum
tria latera
Aprs
creatis,
non
1.
a.
Voir ci-avant,
p. 96,
26-27.
11,
h.
Summa,
eic.j
pars
I,
quxsiio
an.
Vtrum Deum
i).
exse sit
dmons-
trabile? (loc.
c.
cit., p.
6, col. 2, et p. -\ col.
1.
Ci-avant, p. 46,
14.
d.
e.
Voir
III.i'p.
123-114-
Prim/E Responsiones.
I I
unum" ex meis argumentis cum alio ex S. Thom, ut me veluti cogat oftendere quse major vis in uno qum in altero reperiatur. Atque hoc videor fine magn invidi facere pofie, quia nec S. Thomas argumento illo ufus efl tanquam fuo, nec idem concludit quod meum, nec denique uU hc in
Confcrt hc rurfus
|
re
10
notum fecundum nos, hoc eft an unicuique fit obvium quod negat, & merito. Argumentum autem, quod fibi objicit, ita poteft
ipfo,
an
Deum
efle
fit
per
fe
proponi
i5
Intellco
Deus,
cjl
in-
152
telligitiir id
efjc
ma jus
in
rc,
& <in>
Dcum
intellelu,
qiim
e/fc
in
intcllcu
nomen Deus,
^.
rc
&
in
intellelu
Ubi
cft
manifcftum vitium
buil'et
:
in
nomen Deus,
in intellelu;
20
intelligitur Jignificari
Deum
e[je
in rc
&
quod verbo fignifcatur, non idco apparet cffe verum. Meum autem argumentum fuit talc. Quod
atqui
& diftinde intelligimus pertincre ad alicujus rei veram & immutabilem naturam, five elcntiam, five
clare
25
formam,
3 hc
id poteft
de e re
/"'
cum
veritate atfirmari;
omis (/"
dit.).
i5
la 2'
dit.
in rpt
deux
reprises
le
on
l.
le
avant intelledu,
texte de saint
comme dans
ij
20. Rtabli
la 2' place
{2' dit.).
a.
Ci-avant,
Ib.,
1.
2.
b.
5-10.
ii6
uvres
de Descartes.
124-125.
fit
Deus, clare
&.
veram
&
153
immutabilem naturam pertinere ut exiftat; ergo tune cum veritate polTumus de Deo affirmare,qud exiftat. Ubi faltem conclufio rede procedit. Sed neque etiam major poteft negari, quia jam ante conceflum eft * illud omne quod clare & dijlincle ifitelligijius ejfe verum Sola minor reftat, in qu fateor efle difficultatem non parvam primo, quia fumus tam affueti ^ in reliquis omnibus exiftentiam ab eflenti diftinguere, ut non fatis advertamus quo pado ad cfTentiam Dei potis qum aliarum rerum pertineat; ac deinde, quia non diftinguentes ea qu?e ad veram & immutabilem alicujus rei effentiam pertinent, ab iis quae non nifi per fig|
!
10
mentum
intelleds
illi
i5
tamus exirtentiam ad Dei elTeniiam pertinere, non tamen inde concludimus Deum exiftere, quia nefcimus an ejus clTentia fit immutabilis & vcra, an tantm
a nobis
efficla.
eft
20
&
necefquse
notandumque
diftinde
in
&
intelliguntur, conceptu
ide
154
Qui enim ad hanc diverfitatem qu eft inter ideam Dei & reliquas omnes diligcnter attendent, non dubito quin fint percejpturi,
riam,
nifi in
19
a.
Aprs
Page
Voir
cffida,
non
la Uij^iw
/"' el
2' dit.).
<)5,
t.
I.
28.
164.
1.
b.
c.
V,
p.
Tome
III, p. 274,
9.
125-127-
Prim.c Responsiones.
117
etiamfi caeteras
quidem res nunquam intelligamus nifi tanquam exiilentes, non tamen inde fequi illas exiftere, fed tantummodo pofle exiftere, quia non intel|
ligimus neceffe
5
efle ut aclualis
exiftentia
fit;
cum
aliis
ex hoc autem
qud intelligamus exiftentiam adualem neceflario &. femper cum reliquis Dei attributis efle conjundam, fequi omnino Deum exiftere.
Deinde, ut altra pars
10
difficultatis tollatur,
adver-
non continent veras & immutabiles naturas, fed tantm fiditias & ab intelledu comportas, abeodem intelledu non pcr abftradionem
tendum
quae
&.
adeo ut illa, quae intelledus fie dividere non poteft, procul dubio ab ipfo non fuerint compopoffe,
fita.
cm
vel
cogito
equum alatum,
vel
me
triangulum
veras
&
talia,
nec
|
proinde
illa
155
immutabiles naturas habere. Si ver cogito triangulum, vel quadratum, (de leone aut equo hc non loquor, quia eorum naturae nobis non funt plane
perfpicuae), tune certe
25
&
qusecunque
in ide trianguli
contineri deprehendam, ut
sequales
qud ejus
veritate
affirmabo,
& de quadrato
etfi
qusecunque in ide|quadra'ti
reperiam
3o
enim poflim intelligere triangulum, abftrahendo ab eo qud ejus trs anguli fint sequales duobus redis, non poffum tamen de eo id negare per
;
8 Aprs exiftere,
iioti
la ligne {i"
et
2,'
e'dit.).
ii8
OEuvREs DE Descartes.
1J7-123.
claram
diftindam operationem, hoc eft rcde intelligendo hoc quod dico. Preterea, fi confiderem trian-
&
ut ea qii pertinent
examincm quse ex utriufque conjundione exurgunt, non minus vera & immutabilis erit ejus natura, qum
folius quadrati vel trianguli
;
liilli
cebit
156
quadratum non
efle
minus duplo
infcripti,
I
&
fimilia, quse
'o
naturam pertinent.
Si
fumme
perfedi
&
in intelledu,
kimme
'5
perfedum exiftere, fed tantummodo pot'e exiftere; fatis enim animadverto ideam iftam ab ipfomet meo intelledu omnes corporeas perfediones limul jungente
rels
fuifte
conflatam
exiftentiamque ex
aliis
corposeque
20
illis
157
quinimo ex eo quod, ideam corporis examinando, nullam in eo vim el'e percipio, pcr quam feipfum producat five confervet, rede concludo exiftcntiam neceftariam, de qu fol hc eft quseftio, non magis ad naturam corporis, quantumvis fumme perfedi, pertinere, qum ad naturam montis pertinet ut vallem non habeat, vel ad naturam trianguli ut angulos habeat majores duobus redis. Nunc autem fi quseramus, non de corpore, fed de re, qua|liicunque tandem illa fit, qu?e habeat omnes eas
1
25
3o
la ligne
{i"
et 2' dit.).
I28-IJ9-
Prim/E Responsiones.
effe pofTunt,
19
an exiftentia in-
numeranda, prima quidem fronte dubitabimus quia cm mens noflra quae finira eft non foleat illas nifi feparatas conflderare, non flatim fortafle advertet qum neceflario inter fe conjundse fint. Atqui, fi attente examinemus an enti fumme potenti competat exiftentia, & qualis, poterimus clare & diftinde percipere primo illi faltem competere poflibilem exiftentiam, quemadmodum reliquis omnibus aliis rbus,
fit
10
figmentum intelleds componuntur. Deinde, quia cogitare non poflumus ejus exiftentiam efife poffibilem, quin fimul etiam, ad
immenfam
ejus potentiam
vi
poffe
exiflere'',
atque ab terno
notiffimum,id,quod propri fu
fariam in ide entis
20
poteft cxiftere,fem-
fumme
158
&
immutabilem naturam talis entis, ut exiftat nec non etiam facile percipiemus illud ens fumme potens non polTe non habere in fe omnes alias perfediones quae in ide Dei contincntur, adeo ut ill, abfque uUo
:
i5
figmento intelleds
fimul jundae
fint,
Qu
1
5-
hinc.
ipfum] ac proinde
18
(/"
dit.).
{i"
dit.),
proinde
a.
{id.).
19 entis] mentis
1.
Atque
ita]
ac
rata.
Voir
t.
III, p. 329,
20, et p. 336,
22.
120
uvres
tantm
de Descartes.
iis
ng-iSo.
quae
in
modo
explicationis,
quem de
induftri
hoc argumentum taie effe, ut qui non omnium quae ad ejus probationem faciunt recordabuntur, facile illud pro fophifmate lint habituri, & ideo me initio nonnihil dubitaffe an illo uti deberem, ne forte iis, qui ipfum non caperent, occafionem darem de
diffitebor
tantm funt
'o
per quas
poffit
probari
Deum
effe,
efFedus,
459
&
I
ram, prioremque in
explanavi,
Me
non
mittendam.
Quantum
illam
attinet ad diftindionem
affert
formalem, quam
^,
'5
dodiffimus Theologus
ex Scoto
breviter dico
nifi
non
differre a modali,
nec
fe
extendere
ad
;
&
fufficere
quidem ut unum ab
alio diilinde
&
feorfim
20
ita
diftinde
fe
& feorfim,
alio
&
ab omni
ftindionem realem ^. Ita, exempli cauf, inter motum & figuram ejufdem corporis diftindio eft formalis, poffumque optime motum intelligere abfque figura,
^5
&
utrumque abftrahcndo a corpore fed non poffum tamen complte intelligere motum abfque rc in qu fit motus, nec figuram ciiam
figuram abfque motu,
:
Oi:
a.
b.
Voir ci-avant,
Cf.
t.
p. loo,
1.
1.
i8.
III, p. 474.
9.
"30-.32.
SECUNDiE ObJECTIONES.
fit
121
abfque re in qu
figura
motum
efle in re, in
figuram in re
qu figura efle non poffit, vel mots incapa|ci. Nec eodem modo juftinec fingere
licet
corde, intelligo
eft juftus,
non
comne;
10
gando ea omnia quse ad mentis naturam pertinent & vice verf intelligo mentem efle rem completam, qu3e dubitat, quae intelligit, qui3e vult &c., quamvis negem in e quicquam eflfe ex iis quse in corporis ide continentur. Quod omnin fieri non poflet, nifi inter
ingeniofiflimafque animadverfiones
fi
habui
2o
rogo ut eorum quse vel defiderantur vel errata funt admoneat; quod fi ab ipfo per vos impetrem, in magni beneficii partem ponam.
ipfi fatisfeci,
refpondenda, quibus
nondum
Il
OBJECTIONES SECUNDO'.
C,
adverfus novos
i6i
Cm
gigantes ajjerendum,
1
demonjrandam exijientiam
.
.
2 effe
omis {i"
t.
dit.).
6 et
i5-2o Haec.
1.
ponam manque
(7"
dit.).
a.
Voir
III, p. 283,
II.
1.
18-19.
16
uvres.
122
uvres
de Descartes.
ut dcinceps
i3-i33.
tationum attentani
numcn
5
tum voluimus,
ut quibujdani
Cm
animum
ita
lo
ej
riam
& omnium
inchoaji,
i5
memineris
te,
&
rvera, fed
tantiim
viribus rejeciffe, ut te
effe
conclu20
rem cogitantem ;
qui cogitas,
te eJfe,
certum
agnofcis
nefcis.
i63
Sed
tanlifper
hic
fubfijlamus.
Halenus
25
te effe
Quid cnim
occurfibus
omne
repulife, in ea de-
Quomodo enim
19 folam, sjc (/"
Lire folum?
I33-I35.
Secundo Objectiones.
iij
Scd
qu partes
mandos
5
illius,
illos
corporeus,
aut corpus
motum ?
cnlis,
minime pro-
fummi
entis, a
quo folo
cui
licet
qu
foliim
& ncquidem
de eo exificnte
me cogitantem gradum aiquem habere pcrfelion^.s ? Igitur & aliquos prter me habere fimilcm gradum, unde fundamentum habco cujufiibet numeri cogitandi, atque adeo gradum perfeclionis
cogitaremus. Nunquid enim video
|
164
alteri
gradui fuperextruendum ufque in infinitum. Quemadmodum etiam, fi unicus gradus lucis aut caalteri
loris exifieret, novos
&
20
femper gradus
:
in infinitum
ufque fin-
gere
entis,
&
addere poffum
in
gradui
quem
me
alium gradum,
perfeli
25
&
formare?
gradum
cauf.
&
&
3o
terra,
in
quibus non
efi vita,
qu
ut effedus
fit
aliquam reali|
qu tamen non
in cauf)
illa
Ci-avant, p. 45,
1.
17-18.
124
idea
uvres
ml eji aliud qum
fed jolus
in
de Descartes.
i35-i36.
effes,
quam ex prconceptis
\
animi meditatwnibus,
libris,
fummo
eJ,
ente exijente,
Itaque clarius
probandum
damus<.
adejfe
fummum
prjiteris,
nit
manus omnes
Quod autem
idea re'o
Canadenfes, Hurones,
&
lam pr fe ferant hujufcemodi ideam; quam etiam efformare pojjis ex prvi rerum corporalium infpeclione,
adeo ut nil idea tuaprter
frt, qui perfeionem
r'5
omnimodam
nifi
cogitabilcm com-
plelatur ;
ut
corporeum pcrfclijjimum,
&
entis perfedijffimi)
te
formare
20
ideam; fed
166
illa
ab angelo, quo
tamen
es\
modum
poffis
aut
infinita.' linece:
habcrc,
tamen numerus
ille
&
qu omnes alias
univerfales,
unilates
qu non
Tertio, ciim nondum certus fis de ill Dci cxifientid, neque tamen te de ull re certum effc, vel clarc & difiinclc
28 trafccndentali.
sic [i" et s' cdit.).
3o
'36-.37-
SeCUND^E ObJECTIONES.
te
12^
aliquid
cognofcere,poJJe dicas,
cxijere,
niji
te
prius certo
&
clare
Deum noverh
di/Iinle fcire
fequitur
nondum
te illa
clare
&
cognitio
quam nondum
trianguli
probajii locis
illis,
ubi concludis
Adde
trs
Atheujji clare
&
dijlincle cognofcere
angulos quales
ut
ejje
duobus
rlis;
quamvis tantm
abfit
10
ex\eo qud, fi exijleret, inquit, ejfet fummum ens, fummumque bonum, hoc ejl injnitum ; at infinitum in omni
&
bonum. imo
&
&
malum,
&
mala, Jint ;
cui objelioni
'5
te
impiis fuperfit
quod obtendant.
decipere,
tamen non dejint Scholajliv qui illud affirment, ut briel'', Ariminenfis^\ & alii, qui putant Deum abfolut
potejate mentiri, hoc ejl contra fuam mentem,
20
cm Ga-
&
:
contra id
ut
quod
decrevit,
ciim
quadraginta dies
multa
illa
2 5
&
Ninive fubvertetur;
& cm
alia
qu tamen minime contigerunt, qud verba menti fu aut dcrta fuo refpondere noluerit. Qud
dixit,
Ji
Pharaonem induravit
5
&
obccavit, in Prophetas
(2' dit.), faute.
men-
Aprs
fis,
[i" et 2'
dit.).
non
18
la
lit^ue
fis
25 avant
ArminenBiel,
in]
&
ajout
{i'' dit.).
a.
philosophe du xv
sicle,
le
dernier sco-
lastique
b.
Grgoire d'Arimini ou de Riniini, thologien du mv* sicle. Voir Bayle, Dictionnaire historique et critique, an. Rimini (Grgoire de).
120
OEuvREs DF Descartes.
i?7i?8.
pojfc? Nunquid Deus\fc poteji erga homines gererc, ut medicus circj iVgros\ & pter circa Jliolos, quos uterque
tam fpe decipiunl, idque fapienter & cum utilitate? Si enim Deus puram nabis ojlenderct vcriiaUm, quis eam
ocuhis,
qu mentis acies fujlinere valeal? Quanquam non ej neccjfariuin Dcum fingerc deceptorem, ut in iis qu te clare & dijlinde nojfc putas decifi
lo
Sed unde habes quod in iis, qu clare & di/incie putas te cognofcere, ccrtum ft te neque decipi, ncque pojfe decipi?
Quoties enim qucmpiam experti fumus deceptum fuiffc
iis,
in
i5
qu foie clarius fe fcire crcdebat ? Hoc igilur principium clar & dijincl cognitionis ita clare & dijlinde dbet cxplicari, ul nullus prob mentis poJJit unquam decipi in iis, qu fe clare & dijlinlc fcire crediderit; alioqui nullum adhuc certitudinis gradum pnes homines, feu
169
apud
te,
\po(Jibilem ccrnimus.
20
& &
dijlinlam mentis
fu cognitionem,
fc-
mtcllecls feclctur
minime clarum
dijlinclum, vide
nempe Turcam, aut alium qucmlibet, non folm non peccare qud non ampleclatur religionem Chrijlianam, fcd
etiam peccarefi ampleclatur, quippe eujus vcritatem ncque
clare neque dijlinclc cognofcat.
25
Imo
fi
hc tua rgula
nil
vera
fit,
fere
3o
co(^nofcamus e clarilate
& diflindione
quant requiris ad
ul,
Vide igitur
ciim
I38-I40.
Secund.: Objectiones.
127
nimium probes,,
& evertas,
non
in
conclujione,
5
quam
ita
proponis
quod
clare
cum
fatis
accurate in|ve(liga-
no
10
vimus quid fit Deus) clare &. diftinde intelligimus ad ejus naturam pertinere ut exiftat". Oporteret concludere : ergo (poftquam fatis accurate inveftigavimus quid fit Deus) cum veritate polTumus affirmare ad naturam Dei pertinere ut exiftat. Undc non fequitur Deum rvera
exijere,
fed tantm
exijlere debere, Jt
efi,
illius
natura fit
pojfJibilis,feu
i5
Quod ad
illud
:
argumentum
fi
non implicet Deum effe, certum eft illum exiftere; at non implicat illum exiftere. Sed de minori laboratur, qu efi fed non implicat, de
hifce verbis affcrunt
:
20
qu veritate adverfarii vcl fe dubitare ajunt, vel illam negant. Prceterea, claufula
illa
tu rationis (ubi
fit
fatis clare
&
quam
a5
vera,
Deus) fupponitur tanquod nondutn omnes credunt, cm & ipfe fainadquate ens infmilum
|
tearis te foliim
ait ingre.
Idem:
illius
attributo
ciim
nifi
I7i
enim quidquid
efi\in
Dco,
ita
fit
inadquatiffime, ut
quidpiam mente potefi allingere ? Quomodo igitur clare & diftinde inveftigafti quid fit Deus ?
3o
Voir ci-avant,
p.
1 1
5,
1.
22, p.
16,
1.
3.
128
immortaliate,
uvres
de Descartes.
140-141.
homines immortaliate
eam pernegant
&
necdum
ab omni
corpore, uti
jam prima
jam
addimus, non ex
ill dijinclione
&
Deus
10
tantumdem
&
definat ?
Clarifjime)
qu
abs
te
defideramus
il-
tuarum fubtilifjimarum, &, ut exijimarfius, verarum Meditationum leclio fingulis\ utiliffima fit. Quamut
obrem fuerit operce pretium, fi ad tuarum folutionum calcem, quibufdam dcfnitionibus, pojulatis & axiomatibus prmiffis, rem totam more geometrico, in quo tantopere
leloris
i5
verfatus
es,
concludas,
ut
unico
velut
intuitu
vine perfundas.
RESPONSIO
AD SECUNDAS OBJECTIONES".
exiguum
meum
a.
& veDeum
III, p. 386,
1.
18
p.
293,
1.
p. 338,
1.
21.
'4'-'42-
Secund/E Responsiones.
129
iis
modo
quia
meas rationes
etiam quia
5
veflro
examine dignas
poiTe refpondere.
j
judicaftis, fed
videar fatis
Imprimis,
commode
admonetis ut memincrim jne, non aclu, & rvera, fed tantvi animificlione, corporum phantafmata rejccijfe, ut me rem cogitantem effe concluderem, ne forte putem inde fequi me rvera nihil effe prter mentem".
ro
173
Cujus rei fatis memorem me fuiffe, jam teftatus fum in fecund Meditatione his verbis Fortafjis ver contingit ut hc ipfa, quce fie fuppono nihil effe, quia mihi funl ignota, in rei tamen veritatc non dijferant ah eo me qucm novi; nefcio, de hac re jam non difputo^\ &c.; quihus
:
i5
20
25
ledorcm monere volui, me nondum ibi qusercre an mens a corporc efl'ct dillincla, fed examinare tantm eas ejus propiietates, quarum certam ci; evidentem cognitionem habere pofTum. Et quia multas ibi animadverti, non queo fine diftindione admittcre id quod poftea fubjUngitis, me tamen nefcire qui d fit res cogitans". Etfi enim fatear me nondum fciviiTe an illa res cogitans effet idem quod corpus, an quid diverfum, non ideo fateor me illam non noviffe quis enim ullam unquam rem ita novit, ut fciret nihil plane aliud in e effe qum id ipfum quod cognofcebat? Sed qu
cxprefle
j
:
e melis dicimur
174
magis novimus
illos
a.
Voir ci-avant,
p. 122,
1.
17-21.
b.
c.
uvres.
Il-
1/
jo
OEuvRES DE Descartes.
142-14?.
vidimus, aut
nomen audivimus,
etfi
etiam hi non
Quo
fenfu exiftimo
me
de-
iis
qum corpus
fine
mente
5
fpedatum, quod folum ibi intendebam. Sed video quid innuatis, nempe cm fex tantm Medilationes de prima Philofophi fcripferim, miraturos cffe ledores qud nihil nifi iftud, quod jam jam dixi, in duabus primis concludatur, illafque idcirco
nimis jejunas
liqua
&
10
ne qui reoccafionem
qu
fcripfi
cum
judicio
legerint,
habeant fufpicandi materiam mihi defuifle; vald autcm rationi confentaneum vifum effe, ut ea, qu fin-
&
feparatim ab
aliis
i5
Cm
omnibus prsefertim corporeis dubitare afluefcamus, etfi libros e de re complures ab Academicis &. Scepticis fcriptos
20
dudum
vidilTem, illamque
crambcmnon
recoquerem, non potui tamen non integram Meditationem ipfi dare vellemque ut ledores non modo brve illud tempus,quod ad ipfam cvolvenfine faftidio
:
menfes aliquot, vel faltem hebdomadas, in iis de quibus tradat confiderandis impenderent, antequam ad reliqua progredercntur ita enim haud dubie ex ipfis longe majorcm iVudum carequiritur, fed
:
dam
25
pcrc polTcnt.
3o
mentem
pertinent habuimus,
nifi
plane confufas
&
143-145.
Secund.;
Responsiones.
:)
cum rerum
& &
5
hscque prima prsecipua ratio fuit cur nuUa ex iis, quse de anima Deo dicebantur, fatis clare potuerint intelligi, mafenfibilium ideis permixtas,
operae pretium
gnum me
fadurum
elle
putavi,
fi
docerem quo pado proprietates feu qualitates mentis a qualitatibus corporis fint dignofcend. Quamvis enim jam ante didum fit a multis, ad res Metaphvficas
176
intelligendas
mentem
:
a fenfibus
efl'e
abducen-
lo
dam, nemo tamen adhuc, quod fciam, qu ratione id fieri poffit, oftenderat vera autem via, & meo judicio
unica ad
id
prseftandum in fecund
diu terenda
me Meditarione
eft
&
confuetudo res intelleduales cum corporeis confundendi contraria paucorum faltem dierum confuetudine eafdem diftinguendi deleatur. Qua; caufa
juftif-
fima
ift
fuilTe
Meditationc tradarim.
cogitJ-e-'
Sed ignofcite
fi
refpondeam
nondum me locum dedifle huic quaeflioni, cm de ipf primm egerim in fext Meditatione his verbis S^itis
:
ej
clare.
&
dijinclc
intelligcrc,
25
Jim unam ab altra ejje diverfam, quamvis habeam corpus quod mihi
eJl,
ram
&
tradauerim
p. ij2,
et
1.
(/"'
26
eit] fit
[i"
Jdit.).
Voir ci-avant,
3o.
b.
Page
78,
1.
suivantes.
"
iji
uvres
de Descartes.
145-146.
mente m) a corpore meo rvera ejje dijinclum, & abfque illo pojje exijere^. Quibus facile adjungitur omne id quod potej cogitare ej mens, Jve vocatur mens;fed ciim mens & corpus reahter dijiinguantur, nul-
me (hoc
:
eft
lum corpus
ejl
Nec fane hc video quid negare poffitis; anne fufficere qud unam rem abfque altra clare intelligamus, ut agnofcamus illas realiter diftingui Date ergo cer'
fignum diftindionis realis; nam confido nullum dari pofTe. Quid enim dicetis ? An realiter illa diftingui, quorum utrumlibet abfque alio poteft exirtere ? Sed rurfus quseram unde cognofcatis unam rem abfque ali effe poffe ? Ut enim fit fignum dillinclionis, dbet cognofci. Forte dicetis hoc haberi a fenfibus,
tius aliquod
178
lo
'5
quia
unam rem
&.c.
Sed fenfuum fides incertior eil qum intelleds; & multis modis fieri poted ut una & eadem res fub variis
formis, aut pluribus in locis aut modis appareat,atque
ita
fi
recordemini
20
corum
nequidem ipfacorpora proprie fenfu percipi,fed folo intelledu, adeo ut non aliud fit unam rem abfque ali fentire, qum habere ideam unius rei, & intelligerc iftam ideam non eandem elfe cum idc alterius. Non autem hoc aliunde poteft intelligi
funt'', advertetis
b-C)
25
led
cogitare dtach de
et
/
(
dit.).
).
ce parixixraphe
rattach au
\b
Aprs cognofci,
la ligne
7 hc
1.
omis
{i"dit.).
b.
1. 1.
i3-2o.
8, et p. 3i,
25
146-147-
Secund^e Responsiones.
I }
qum
nec
fit
clara
&
ad
5
diftinda
atque
ita iftud
fignum
realis diftindionis
meum
Si qui
dbet reduci, ut
fe
fit
certum.
autem negent
tis
&
qum
illos ro-
10
opinionem quam habent, fi forte habent, qud partes cerebri concurrant ad formandas cogitationes, non ortam effe ab uil pofitiv ratione, fed tantm ex eo qud nunquam experti fint fe corpore caruilfe, ac nonraro ab ipfo in
tinentur, fatis attendant
;
&
fciant
i79
eodem modo
ac
i5
compedibus vindus femper fuilTet, exiftimaret illas compedes elle partem fui corporis, ipfifque fibi opus effe ad ambulandum.
quis, ex eo
qud ab
infanti
Secundo,
cm
fundamentum ad idcam Dci formandam", nihil a me opinione diverfum aflertis. Ipfe enim exprclTe dixi,ad
20
finem
tertiae
ejjc
inna-
tam^\ five
Concedo ctiam
fummum
'^
cxi/leret
in eo
ejfe,
qudjieri non
pojfil ut faeultas
ideam
ijaiii
formandi
in
me
nifi a
cra tus
dicitis
''.
e
5
a.
b.
c.
1.
10-12.
d.
e.
34
OEuvRES DE Descartes.
147-148-
ut probetis aliquem
efFeclu- qui
180
gradum
non
effe
prceffit in cauf.
Certum enim
eft,
vel
nullam
carentibus,
qu non etiam
fit,
in
corporibus non
5
nec lolem,
&
pluviam,
&
terram
effe
iplorum caufas
fi
quis,
generationem mufcse concurrat habeatque tt gradus perfeclionis quot habet mufca, cum intrim non fit certus nullam effe praeter illas quas agnofcit, occafionem inde furaeret dubitandi de re, quae, ut paulo poil fufius dicam, ipfo naturali lumine maniad
fefta eft.
10
Qibus addo
in
iftud de mufcis,
fit
cm
a rerum materia-
lium confideratione
mentem
iis
181
qud ideam Dei, qusc in nobis Neque enim hoc eo fenfu eft, ens rationis appelletis verum eft,quo per ens rationis intelligitur id quod non eft, fcd eo tantm quo omnis operatio intelleds ens rationis, hoc eft ens a ratione profedum atque etiam
urget,
'.
;
Non magis
20
totus hic
mundus ens
25
Jamquc
me
agere tantm
de pcilcclionc
non
ide
3o
i48-'49-
Secund.:
Responsiones.
qu rvera contineatur illud omne quod in ipf continetur tantm objective. Nec fane video quid addi poffit,ut clarius appareat ideam iftam mihi adeffe non poie, nifi exiftat fummuni
exigit, in
5
qu3e
jam
fcripfi diligentis
attendendo.liberet
fe prae-
judiciis,
&
lo
qum opinionibus
obfcuris
Qud enim
tio eft,
prima no-
182
i5
qu nulla clarior habetur; hcque vulgaris, a nihilo nihil fit, ab eo non differt; quia fi concedatur aliquid effe in effedu,quod non fuerit in cauf, conccdendum etiam eft hoc aliquid a nihilo factum elfe nec patet cur nihil non pofft elle rei caufa, nifi ex eo qud in tali cauf non effet idem quod in effedu. Prima etiam notio eft, omncm rcalitatem five per;
20
fedionem^qucc tantm cf ohjclive in ideis, vel formaliler vel eminenter effe debere in carum caufs; &. huic foli
innixa
25
omnis opinio, quam de rerum extra mentem noftram pofitarum exiftenti unquam habuimus unde enim fufpicati fuimus illas exiftere, nifi ex eo folo qud ipfarum ideac per fenfus ad mentem noftram
eft
:
pervenirent
Qud autem
potentis
aliqua idea
fit
in nobis entis
fumme
&
3o
objediva nec formaliter nec eminenter in nobis reperiatur, clarum fiet iis qui fatis attendent, & diu
id,
quod ab
alte-
183
ij6
uvres
de Descartes.
i49-5o.
rius cogitatione
ipfi ofcitanti
obtrudere.
Ex his autem manifeftiffime concluditur Deum exiftere. Sed pro iis quorum lumen naturaletam exiguum
non videant primam ef[e notionem, qudd omnis perfelio, qu eft objeflive in ide, debeat effe realitcr in alqu ejus cattf, palpabilius adhuc idem demon|ftravi, ex eo qud mens, quae habet iftam ideam, a fe nec proinde video quid amplius ipf effe non poffit
eft,
ut
defideretur ut
manus
detis"".
lo
etiam urget,qu6d forte ideam, quae mihi Deum reprsefentat, ex prconceptis animi notionibus, libris, mu-
Non
184
me mente^, acceperim. Eodem enim modo procedet argumentum, fi qu?eram de iis aliis, a quibus dicor illam accepiffe, an ipfam habeant a fe, an ab alio, ac fi de me ipfo qusererem femperque illum,a quo primm profluxit, Deum effe concludam. Quod ver hc admifcetis, eampoffe efformari exprnon verifimilius vi rerum corporalium infpcclione mihi vi'detur,qum fi diceretis nullam nos audiendi habere facultatem, fed ex fol colorum vifione in fonorum notitiam devenire plus enim analogie five
tuis
amicorum
i5
"^
20
&
fonos,
qum
in2b
petitis
ut quid
en blanc [2'
detis,
dit.).
10
Aprs
non
la ligne
{1"
dit.).
Voir ci-avant,
/i..,
p. 124,
1.
9.
b.
c.
1.4-5.
1.
Ib.,
ia-i3.
d. Ib.,\. 17-18.
i5o-i5i.
Secundo Responsiones.
ijj
pofTum melius qum vos ad fecundam meam Meditationem remittere, ut faltem aliquem ejus ufum effe advertatis. Quid enim hc un aut altra periodo
nihil
praeftare poffem,
5
fi
longiore
ibi
oratione,ad id
unum
parat,
&
in
quam
Nec
aliud
quam non minus indujftri qum in quicquod unquam fcriplerim mihi videor con?
lo
quod in e de mente human tantm egerim fatcor enim ultro & libenter ideam quam habemus, exempli grati, intelleds divini, non differre ab ill quam habemus nodri intelleds, nifi tantm ut idea numeri infiniti difFert ab ide quaternarii aut binarii atque idem effe de fingulis Dei attriobftat
; ;
butis,
i5
I
quorum aliquod in nobis vefligium agnofcimus. Sed praeterea in Deo intelligimus abfolutam imqua^ nullum plane
iss
buta compledentem
habet, fed
eft,
exemplum
opcri
artificis
agnofcimus
nihil
eorum
25
ramus,univoce illi & nobis convenire; atque etiam dignofcimus ex multis particularibus indefinitis, quorum ideas habemus, ut cognitionis indefinita, five infinitae, item potentiae, numeri, longitudinis &c., etiam nfinitorum, quaedam in ide Dei formaliter contineri, ut cognitionem & potentiam, alia tantm eminenter, ut numerum & longitudinem quod fane non fieret,
;
a.
Voir ci-avant,
p. 5i,
1.
16-7.
uvres. H.
18
ij8
fi
OEuvRES DE Descartes.
ifta nihil
i5i-.f.3.
idca
qum figmentum.
modo
conciperctur.
Eft
poffunt)
ideam quam-
fophos reperiatur.
lo
ulli
recle
entis
fumme
&
i5
chimericam Dei ideam effingentes non immeritopoftea negant illum Deum, qui pcr talem ideam reprfentatur, exiftere. Ita hc,ciim loquimini de ente corporeo
perfeij/mo",
fi
nomen
ut fenfus
fit
rem corpoream
niam
qud corpus fit divifibile in partes, qud unaquaeque ejus pars non fit alia, & fimiles eft enim per fe notum, majorem perfedionem elle non dividi
volvit, ut
;
187
intelligatisduntaxatquod pcr-
25
fimum
eft in
non
eft
Deus.
Quod
2f)
Aprs &c.,
(ib.).
{i"
L\iil.\.
la
ligne
a.
Ci-avant, p. laj.
1.
16-17.
b.
Voir
t.
V,
p.
157.
i53-i54.
Secundo Responsiones.
non
opiis efje ut ipfa
1^9
in
res,
nempe
jam
ab Angelo
nobis ef-
tione
modo
adverfatur.
fe
nomen
negant,
& rem
effe
ejufdem naturse cum imaginibus rerum materialium in phantafi depidis, fed elfe id tantm quod
to
five
Sl
fedionem aliquam quae fupra me eft, puta ex eo folo qud advertam inter numerandum me non pofle ad
i5
agnofcam eife aliquid in ratione numerandi quod vires meas excedit, necefl'arioconcludi, nonquidem numerum infinitum exiftcre, ut neque ctiam illian impUcare, ut dicitis'',fed me iftam vim concipiendi majorem nu20
I88
merum
efle
cogitabilcm
qum
me unquam
poflit
cogitari,
non a meipfo,
attinet,
fi
me
perfediore accepiife.
25
numeri indefiniti vocetur idea, vel non vocetur. Ut autem intelligatur quodnam fit illud ens me perfedius, an fcilicet fit ipfe numerus infinitus realiter exiftens, an ver aliquid aliud, confideranda funt alia omnia qu, praiter vim dandi mihi rftam ideam, in eodem a quo
conceptus
ifle
a.
Nec ad rem
b.
c.
140
OEuvREs DE Descartes.
154-155.
&
ita
Dcnique,
dente,
eft,
cm Deus
ligitur de cogitatione
non autem de
quse fufficit ad
189
cognofcendum ipfum exiftere parumque intereft qud idea unitais omnium Dei pcrfeclionum eodem modo que univerfalia Porphyrii efformari dicatur"" quamvis profelo in hoc plurimum differt, qud peculiajrem quandam >& pofitivam perfectionem in Deo defignet, unitas autem generica
:
&
10
nihil
Tertio'', ubi
Deum exijhre cognofcamus, expreffis verbis teftatus fum me non loqui nifi de fcienti earum conclufionum,
quarum memoria potej recurrere,
dimus ad rationes ex quitus
ciim non amplis atteni5
ipfas
deduximus'^. Princi-
piorum enim
appellari.
notitia
Cm
non folet a dialeclicis fcienti autem advcrtimus nos effe res cogito
prima qudam notio efl, quse ex nullo fyllogifmo^ concluditur; neque etiam cm quis dicit, ego
tantes,
cogito, ergo
fum, five c.v//,?o, exiflentiam ex cogitatione per fyllogifmum deducit, fed tanquam rem per fe notam fimplici mentis intuitu agnofcit, ut patet ex eo
qu6d,fi
prius
iS
debuifTet iflam
fivc cxijit
;
omne, quod
cogitt, cj
qud apud
190
non
polTc ut cogitet,
nifi
a.
exiftat.
Page 124,
Ib.,
1.
I.
Ea enim
24-28.
eft
b.
c.
29.
I.
Page 69,
Voir
t.
19-21
d.
V, p. 147.
I.S5-I56.
Secundo Responsfones.
141
Quod autem
trs
5
Atheus
e[fe
pojjit clare
cognofcere trianguli
;
angulos quales
fed
veram
fcien-
cmque
ille
fup-
ponatur
10
effe atheus,
non
non de-
illi
quamvis forte dubium iftud ipli non occurrat, poteft tamen occurrere, fi examinet, vel ab
oftenfum
alio
eft
;
&
proponatur; nec
unquam ab
eo
prius
I
Deum
agnofcat.
i5
Nec refert qud forte exiftimet fe habere dcmonftrationes ad probandum nullum Deum effe. Cm enim nullo modo fint vera:, fempcr illi earum vitia oftendi
pofiunt;
& cm
hoc
(iet,
ab opinione dejicietur.
fi
QjLiod fane
bus
20
fuis id
^|Nam
primo,
fi
191
naturam
25
infiniti, nihil
aliquid intel-
quod exiftentiam rerum finitarum excludat, nec quicquam fcire poteft de natur ejus quod putat nihil efl'e, nuUamque idcirco habere naturam, nifi quod in
17
Aprs
21
Aprs &c.,
la
ligne [i"
a.
e'dit.).
Voir
p. i25,
1.
1.
6.
b. Ib.,
lo-ii.
142
uvres
de Descartes.
ise-iSy.
Deindc,
infiniti,
nihil
unquam
creare pofTet
Ac denique, ex
5
mus, facile-concipimus
in aliquo alio
majorem qum in nobis fed quamvis hanc augeri putemus in infinitum, non timebimus idcirco ne noftra minor fit. Idemque eft de rcliquis omnibus, quae Deo tribuuntur, etiam de
tandi eie pofle, iftamque
potenti,
modo nullam
;
in
nobis
nifi
Dei voluntati
plane
infi-
fubdiiam fupponamus
nitus abfque ull
intclligi.
192
ac proinde
ille
cm nego Deum mentiri, vel e/fe deceptorcm, puto me cum omnibus Metaphyficis &'Theologis, qui unquam erunt aut fuerunt, confentire. Nec magis obftant qua; in contrarium attulillis, qum fi negaffem Deum irafci, aliifve animi commotionibus efl'e obnoxium,& objiceretis locaScriptufcT in quibus ei humani affelus tribuuntur. Omnibus enim eft nota diftindio inter modos loquendi de Deo ad vulgi fenfum accommodtes, & veritatem quidem aliquam, fed ut ad homines relatam, continentes, quibus Sacrse litterse uti folcnt, atque alios, magis nudam veritatem, nec ad homines relatam, exprimentes, quibus omnes inter philofophandum uti debent, & ego prcipue in Meditationibus meis uti debui, cm nequidcm ibi adhuc ullos homines mihi notos cffe fupponerem, neque
(Qliarto'',
I
i5
ao
^5
Aprs continetur,
20 Aprs tribuuntur,
mme remarque.
a.
Page 125,
1.
16.
57-1 58.
SeCUND^E ReSPONSIONES.
I4)
&
corpore, fed
mentem folam, confiderarem. Unde perfpicuum eft me ibi de mendacio,quod verbis exprimitur,non fuiffe locutum, fed de interna tantm & formali maI
i93
liti,
Quamvis itaque
quadraginta aies
bale fuerit
quod
fed
&
10
tantm comminatio, cujus eventus ex conditione pendebat & cm dicitur Dcum indurajje cor Pharaonis, vel quid fimile, non intelligendum fit ipfum id effeciffe pofitive, fed tantm nga;
mendacium,
tive,
gratiam
fcilicet efficacem
Pharaoni ad
fe
conver-
qui concedunt
Deum
ali-
Quinimo etiam, quod majus eft, ab ipfo naturali inftindu, qui nobis a Deo tributus eft, interdum nos
20
realiter falli
videmus, ut
pofitive
cm hydropicus
eft
fitit
tune
ipfi
enim impellitur
cm
ta194
men
25
turus
citate
fed
qu ratione
id
cum
In
in
2
non pugnet, in fext Meditatione explicui. iis autem quse fie non poftunt explicari, nempe
claris
maxime
&
fi
Aprs confiderarem, la b Aprs continetur, non la ligne [i" dit.]. l'i Aprs largiendo,
ligne {i"dit. seule).
dit,).
ij
Aprs
polie,
non
la ligne
{i" et 2'
dit.).
144
uvres
de Descartes.
iss-iCo.
non polie. Cm enim Deus fit fummum ans, non potefl non elle etiam fummum bonum & verum, atque idcirco rpugnt, ut quid ab eo fit, quod pofitive
nos
falli
|
cm
quod non ab ipfo fit datum (ut fimul cum ejus exirtenti demonftratum eft), realem autem habeamus facultiitem ad verum agnofcendum, illudque a falfo diftinguendum (ut patet vel ex hoc folo qud nobis infint ideae falfi & veri), nifi hc facultas in verum
tenderet, faltem cim ipf recte utimur (hoc eft
lo
cm
Deus
i5
enim
195
Atque
eft,
fi
ita videtis,
pcflquam
diftinclc
Deum
exiftere cogniefl'e
lum
rcm,
illa
Hngamus
dcccptopoteft,
20
percipimus, in dubium
fingi
revocare velimus
&
quia deceptor
non
omnino pro
veris
&
certis
eft'e
admittenda.
Sed quia hc adverto vos adhuc h;trere in dubiis que, a me in prima Meditationc propofita, fatis accurate in fequentibus
hic
niti
putabam fuilfe lublata, exponam iterum fundamentum, cui omnis humana certitudo
polTc mihi vidctur.
25
putamus, fponte nobis perfua|demus illud elfe verum. Hccc autcm perfuafio f\ lam firma fit ut nuUam unquam polFimus haberc caufam dubitandi de eo quod nobis ita perfuadcmus, nihil eft quod ulteris inquiramus habomus omnc quod cum rationc licct
;
3o
i6o-i6i.
SECUNDiE ReSPONSIONES.
14^
Quid enim ad nos, forte quis fingat illud ipfum, de cujus veritate tam firmiter fumus perfuafi, Deo vel Angelo falfum apparere, atque ideo, abfolute loquendo, falfum effe ? Quid curamus iftam falfitatem
optare.
5
196
abfolutam,
cm
illam nullo
vel
minimum fufpicemur? Supponimus enim perfuafionem lam firmam ut nullo modo tolli polTit quse
proinde perfuafio idem plane eu quod perfediflima
certitude.
10
talis certi-
&
immutabilis perfuafio.
eft
quidem perfpicuum
illam
non haberi de
iis
:
quse vel
haec
'5
minimum
de
ipfis
qu,
ao
quantumvis clare, folo fenfu percipiiintur, quia fa^pe notavimus in fenfu errorem poffe reperiri, ut cm hydropicus fitit, vel cm idericus nivem videtut flavam non enim minus clare & diftinde illam fie videt,qum nos ut albam. Supereft itaque ut, fi quse habeatur, fit tantm de iis quae clare ab intelledu percipiuntur. Ex his autem qusedam funt tam perfpicua, fimulque
:
tam
25
fimplicia, ut
effe
nunquam
:
pofilmus de
iis
cogitare,
qud ego, dum cogito, exiftam qud ea, quai femel fada funt, infeda effe non poffint, & talia, de quibus manifeftum eft hanc certitudinem haberi. Non poffumus enim de iis dubifed non poflumus de tare, nifi de ipfis cogitemus
quin vera
;
credamus
ut
197
dil. seule).
11
(
non a
la ligne
{i"
II.
et 2 dit.).
/"' dit.).
la ligne
(/''-'
dit.). 19
uvres,
146
OEuvRES DE Descartes.
i6i-i6a.
affumptum
eft
iis
dubitare,
hoc
eft,
non poffumus
5
unquam
in
dubitare.
Nec obftat, qudfcepejimus expcrli alios deceptos fuijfe iis qu foie clarius Je fcire credcbant'^. Neque enim
advertimus, vel ab ullo adverti poteft,
id
unquam
con-
tantm qui vel a fenfibus, vel a falfo aliquo prfejudicio, ipfam defumpferunt. Nec obftat etiam, fi quis fingat illa Deo vel Angelo
iis
apparere
effe falfa,
non permittet ut
Alia funt,
qua:;
talia
iingentem audiamus.
i5
quidem etiam clarilime ab intelledu noftro percipiuntur, jcm ad rationes ex quibus pen198
iis
dubitare
rum rationum poffumus oblivifci, & intrim recordari conclufionum ex ipfis dedudarum, quaeritur an de his
conclulionibus habeatur etiam firma
perfuafio,
&.
immutabilis
20
quandiu recordamur
ipfas
ab evidentibus
qui
Deum
;
norunt ut
intelli25
gant
non poffe quin facultas intclligendi ab eo non autem haberi ab aliis. ipfis data tendat in verum Hocque in fine quint Meditationis tam clare explicatum eft'\ ut nihil hic addendum videatur.
ficri
4 uni.]iiam omis
A.
{2' Ait.)
Ci-avant, p. 126,
Paije 70,
1.
1.
14-1
b.
i5.
'62-'63.
Secundo Responsiones.
147
QuiNTO, miror vos negare voluntatem fe exponere' periculo, Ji conceptum intellecls fecletur minime clarum & dijiinum''. Quid enim ipfam certam reddit, fi clare
non perceptum
5
fit
id
quod fedatur?
Et quis
unquam,
199
Theologus, vel tantm homo ratione utens, non confefTusj eft, e minori in errandi periculo nos verfari, qu6 clarius aliquid intelligimus,
antequam
10
ipfi
Nullus autem conceptus dicitur obfcurus vel confufus, nifi quia in ipfo aliquid continetur quod efl ignotum.
i5
|Nec proinde id quod objicitis de fide ampleclcnd^ majorem vim in me habet, qum in alios omnes qui unquam rationem humanam excoluerunt, nullamque profedo habet in ullos. Etfi enim fides dicatur eflc de
obfcuris,
non tamen
illud,
dimur,
obfcurum, fed omni naturali luce iiluftrius. Q.uippc diftinguendum eft inter materiam five rem
eft
&
rationem formalem
quc-e
mo-
Nam
in
hac fol
ratione
perfpicuitatem requirimus. Et quantum ad materiam, nemo unquam negavit illam eft'e pofte
tollen-
dam, ut abfq[ue uUo errandi periculo ipfis aftentiri poffimus, de hac ipf obfcuritate clarum judicium formo. Deinde notandum eft claritatem, five perfpiI
200
ci
la ligue
27 Aprs formo,
Page 126,
1.
21-24.
b. Ib.,l. 25-28.
148
uvres
de Descartes.
163-164.
tiendum, duplicem
rali,
effe
&
Jam
vero,
etfi fides
vulgo
tamen
intelligitur tan5
tm de re, five de materi circa quam verfatur, non autem qud ratio formalis, propter quam rbus fidei
alTentimur,
fit
obfcura
malis confiftit in
&
fieri
plane non
10
&
lumen
gratiae, evi-
dentius.
Nec fane Turc ?e aliive infidles ex eo peccant, cm non ampledunturreligionemChriftianam. qud rbus
obfcuris, ut obfcurre funt, nolint allentiri, fed vel ex
eo qud divin
801
gratia} interius
aliis
illos
fe
peccando,
&
plane ignorans ea
effe revelata, ipfa
20
Deo
falfis
tamen, quamvis
niis
fibi
obfcura,
aliquibus ratioci-
addudus amplederetur, non ideo fore fidelem, fed potius in eo peccaturum, qud ratione fu non re6le uteretur. Ncc puto ullum orthodoxum Thcologura aliter unquam de his fenfilfe. Ncc etiam ii,qui mea let^enl, putarc poterunt me iftud lumen fupernaturale
non ngnoviffe, cm valdc exprcfiis verbis in ipfa quart Mcdiiatione, in qu caufam falfitatis invelligavi. dixc3
25
Aprs divin,
la ligne
(i"
e'dit.
seule).
2D Aprs uteretur,
mme remarque.
ir)4-i66.
Secund.'E Responsiones.
illud intima cogitationis nojrce difponere
149
rim
ad volen-
ufum vitse & contemplationem veritatis. Nam, quod ad ufum vitse attinet, tantum abeft ut putem nullis nifi
clare perfpedis efe aflentiendum, quin contra ne202
10
femper expedanda, fed interdum multis plane ignotis unum eligendum, nec minus firmiter tenendum, poftquam eledum eft, quan-
quidem
qum
>5
eledum, ut in Differtatione de Methodo pag. 26 explicui^ Ubi autem agitur tantm de contemplatione veritatis, quis negavit unquam ab obfcuris & non fatis diftinde perfpedis afl'enfioncm effe cohibendam ?Qu6d autem de hac fola in Mcditationibus meis egerim, tum res ipfa
ob rationes valde perfpicuas
fuiffet
indicat,
tum etiam
:
expreffis verbis ad
fincm prima
indiil-
declaravi, dicendo
20
me
ibi
gre non pojfe, quandoquidem non rbus agendis, fed cognofcendis ianliim mcumbebam'^.
Sexto'', ubi rcprehenditis
conclufionem fyllogifmi
me
Ad
conclu-
fionem enim
25
quam
:
vultis,
tiari
debuilTet
quod clare
ita ni
203
mea
fuit
b.
c.
Voir Voir
p. 58,
1. 1.
2-4,
18 et suiv., de cette dition.
1.
p. 24,
Ci-avant, p. 22,
19-22.
d.
Page 127,
1.
3-12.
i^o
talis
:
OEuvRES DE Descartes.
166-167.
Quod
elTe
ad alicujus rei
Hoc
animal pertinet ad naturam hominis, poteft affirmari hominem eie animal fi habere trs angulos eequales duobus redis pertinet ad naturam trianguli,
;
duobus redis
fi
exiftere pertinet ad
exiftere,
poteft affirmari
fuit
:
Deum
Aiqiii perlinct
elle
Ex
'o
quibus patet
pote/l de
concludendum, ut conclufi
Dco cum veritate affirmari, qud exijat autem ut vultis Ergo cum veritate poffumus affirmare,
:
Ergo ; non
ut exijat.
utendum exceptione quam fubjungitis% neganda vobis fuifet major, & dicendum idquod ciare
:
'5
intelligimux pertinere
ad aiicujus
Jive non
qum parum
*o
hc exceptio. Vel enim, ut vulgo omnes, per poffihile intelligitis illud omne quod non rpugnt humano conceptui quo fenfu manifeftum eft Dei navaleat
;
eiTe
|
poffibilem, quia
quod
clare
&
diftindc per-
ciperemus debere ad illam pertinere, adeo ut conceptui rcpugnare non poffit. Vel certe fingitis aliquam
aliam poffibilitatem ex parte ipfius objedi, quse,
nill
^5
cum
praicedente conveniat,
poteft,
ledu cognofci
I
Apres
talis,
la lii-iie ij"'u\iil.).
a.
Pai^c 127,
1.
ii-16.
167-168.
SECUNDiE ReSPONSIONES.
five
I C I
exiftentiam,
qum
quamvis nulla
impoflibilitas ex parte
concepts reperiatur, fed contra omnia, quae in ifto naturae divinae conceptu compledimur, ita inter fe
connexa
iis
fint,
ad
Deum non
10
duobus redis, vel ut ille, qui adu cogitt, exiftat & longe meliori jure negabitur ulla ex iis quae fenfibus ufurpamus vera effe, atque ita omnis humana cognitio, fed abfque
bile effe ut trs anguli trianjguli fint aequales
;
i5
Quantum ad argumentum quod cum meo hoc fcilicet J non implicet Dcum exijlere,
:
confertis,
certum
ej
illum exijlere
20
quidem eft jori enim verbum implicat refpicit conccptum caufae a qu Deus effe poteft in minori autem folum conceptum ipfius divinae exiftentiae & naturae. Ut patet ex eo qud, fi negetur major, ita erit probanda .fi Deus nondum exijit, implicat ut exijlat, quia nulla dari potejl caufa
;
fed non iniplicat ergo'^ &.c. materialiter verum, fed formaliter efl fophifma. In ma;
;
fufficiens
exifiere,
25
ad illum producendum ; fed non implicat illum ut affumptum efl; ergo &c. Si ver negetur
erit
minor,
fie
dicendum
efl
fed in formali conceptu divince exiflenti vel natur ni\hil efl quod involvat contradilionem ; ergo &c. Quae duo funt
21
Aprs probanda,
la ligne
{i"
dit. seule).
24 Aprs &c.,
mme remarque.
a.
Page 127,
1.
17-18.
I ^
uvres
de Descartes.
168-169.
valde diverfa.
intelligatur,
ftere,
Nam
fieri
quominus producatur. Etfi autem Deum inadsequate tantm, vel, fi placet, inadquatij[fime'' concipiamus, hoc non impedit quominus certum fit ejus naturam effe poffibilem, live non implicare nec etiam quominus vere affirmare poflimus, nos fatis clare ipfam inveftigafTe (quantum fcilicet fufficit ad hoc cognofcendum, atque etiam ad coirnofcendum exiftentiam neceffariam ad eandem Dei naturam pertinere). Omnis enim implicantia five impoffibilitas in folo noftro conceptu, ideas fihi mutuo adverfantes maie conjungente, confiftit, nec in ull
quod
;
10
re''
i5
qud
207
eft
non
ob-
fint
& confufi,
nec uUa
unquam
fatis eft
Si
in claris i^ diftinclis
effe poteft
^ Ac proinde
adiL'quate
qud ea pauca, qu
etfi
20
diftinde intelligamus,
modo
& qud
in
mus
nos
neceffariam exiftentiam
non implicare.
I
Aprs diverfa,
dit. seule).
la limite (/"
mcme remarque.
fibile {id.).
17 Aprs pof-
.8 ^l/-;-s
implicare,
a.
Page 127,
Voir
t.
1.
27.
b.
c.
V, p. 161.
Ibidem.
lg-iyo.
SeCUND^E ReSPONSIONES.
I^Jnihil fcripfe"^^
anim
rim
^,
jam
dixi in Synopfi
mearum Meditationum
'
Qu6d
5
ejus ab
fatis
pro-
Quod
vero additis, ex
dijlhi-
anim
ejfe,
Deo
lalix
natur
faclam
10
cum duratione vit corporece finiatur'^, fateor a me refelli non poffe. Neque enim tantum mihi afTumo, ut quicquam de iis, quse a libra Dei voluntate dpendent, humanse rationis vi determinare aggrediar. Docet natu ralis cognitio mentem a corpore effe diverfam, ipfamque effe fubftancorpus autem humanum, quatenus a reliquis tiam
ut ejus duralio Jijuul
;
208
corporibus
is
differt,
ex fol
membrorum
configura;
ac de-
mutatione pendcrc.
NuUumque habemus
efl
argu-
mens, fequi
mutatio,
debere ex tam
qu
dus mentis, fed corporis a mente realiter diftindi. Nec quidem etiam habemus ullum argumentum, vel
exemplum,
25
quod
perfuadcat
fufficit ut
aliquam
fubftantiam
poffe interire.
Quod
concludamus mentem,
la ligne
{i"
dit.).
8 Aprs pcifc,
mme
b.
c.
Page 127, 1. 3o, p. 128, Page i3, 1. 25, p. 14, 1. Page 128, 1. 4-5.
1.
1.
1.
17.
d. Ib.,
6-10.
II.
uvres.
20
i^
quantum ex
Sed
II
uvres
de Descartes.
'70-171.
inimortalem.
de abfoluta Dei poteftate qu?eratur, an forte
adjunxit deftruundecreverit ut humauit animai iifdem temporibus elle
delinant, quibus corpora que
209
illis
1
tur,
folius
eft
Dei refpondcre.
Cmque jam
iple
minima,
ciofe
il
eft
occafio dubitandi.
offi10
tam candide, non modo eorum qua.> ipfi fenUftis, fed etiam eorum qu ab obtreclatoribus aut Atheis dici pollent, monere me dignati fuis. E'tli enim nulla videam, ex iis qu propofuiftis, qu?e non jam
I
'5
& Jimilibus
attu-
non polfunt venire in mentem iis qui, viam a me monftratam fequuti, omnia quai a fenfibus accepere aliquandiu feponent, ut quid pura l^ incorrupta ratio didet advertant, ideoquc ipfa putabam jam fatis a me fuifle exclufa), etfi, inquam, ita fit, judico tamen
has veftras objecliones valde ad meum inftitutum profuturas. Vix enim ullos ledores expedo, qui tam
accurate ad omnia quse fcripfi velint attendere, ut
20
cm ad
2A0
I
finem pervenient,
omnium prcedentium
hoc non agent,
facile
re-
25
cordentur;
& quicumque
in
aliquas dubitationes
vel
Non
la ligne 'i"dit.).
rig l'enata.
6
[
Apres
rcl-
pondre,
a.
la ligne
i"
1.
dit.).
1.
14 Mcditationibusj meditatione
{i"
11
;
dit.
>.
23 ullos]
1.
illos {ib.).
Ci-avant, p.
23,
26
p. 124,
p. 12 5,
21
p. 126,
1.
25.
I7I-I72-
Secund^e Responsiones.
1^5
videbunt in hac
me
examinandi.
Quantum denique ad
5
rationibus
pretium
eft
ut
hc
exponam quatenus jam illud fequutus fim,cfe quatenus deinceps fequendum putem. Duas res in modo
fcribendi geometrico diflinguo, ordinem fcilicet,
&
10
rationem demonflrandi.
j5
tantm confiftit, qud ea, qu prima proponuntur,abfque ull fequentium ope debeant cognofci, & reliqua deinde omnia ita difponi, ut ex praecedentibus folis demonflrentur. Atque protedo hune ordinem qum accuratiffime in Meditationibus meis
I
Ordo
in eo
fequi conatus
fum
non
in fecunda,
fed
demum
in fext Meditatione
multa volens
20
&
fciens omiferim,
2U
explicationem requirebant.
25
Demonflrandi autcm ratio duplex eft, alia fcilicet peranalyfim, alia per fynthefim. Analyfis veram viam oftendit per quam res methodice & tanquam a priori inventa eft, adeo ut, fi ledor illam fequi velit atque ad omnia fatis attendere, rem non minus perfede intelliget fuamque reddet, qum
ft
autem habet, quo ledorem minus attentum aut repugnantem ad creipfemet illam
invenifl'et.
Nihil
plurimarum {/"
dit.).
27 Aprs invenlffet,
la
Page 128,
1."
16-18.
1^6
uvres
impellat
;
de Descartes.
fi
i72-74-
dendum
ceffitas
nam
vel
minimum
quid ex
iis
quae proponit
fatis attendenti
funt advertenda.
& tanquam
fit
in
hac magis a priori qum in ill) clare quidem id quod conclufum eft demonftrat, utiturque long definitionum, petitionum, axiomatum, theorematum, & pro
212
lo
blematum
ferie,
ut
fi
quid
ipfi
ex confequentibus
non ut altra fatisfacit, nec difcere cupientium animos explet, quia modum quo res fuit inventa non docet. Hac fol Geometr veteres in fcriptis fuis uti folebant, non qud aliam plane ignorarent, fed, quantum
aircnfioncm extorqueat
fed
judico, quia ipfam tanti faciebant, ut
fibi folis
tan20
quam arcanum
quid refervarent.
213
Ego ver folam Analyfim, qua; vera & optima via efl ad doccndum, in Meditationibus meis fum fequutus fed quantum ad Synthefim, quse procul dubio ea eft quam hc a me requiritis, etfi in rbus Geometricis aptiflme poft Analyfim ponatur, non tamen ad has Metaphyficas tam commode poteft applicari. H?ec enim differentia eft, qud primai notiones, quse ad res Geometricas demonftrandas prfupponuntur, cum fenfuum ufu convenientes, facile a quibullibet admit tantur. Ideoque nulla eft ibi difticultas, nifi in
;
25
3o
la ligne
{i"
dit.).
174-175
Secund.'e
Responsiones.
;
1^7
quibuflibet
prse-
confequentiis rite
deducendis
quod a
fieri poteft,
;
modo tantm
cedentium recordentur & propofitionum minuta diflindio ad hoc efl parata, ut facile citari atque ita vel
5
nolentibus in
memoriam
reduci poffint.
Contra ver in his Metaphyficis de null re magis laboratur,qum de primis notionibus clare & diftinde percipiendis. Etfi enim ipfse ex natur fu non minus
notae vel etiam notiores fint,
ro
qum
iis
illa;
qu?e a
Geome-
tris
multa rpugnant
fenfuum prjudicia quibus ab ineunte setate alTuevimus, non nifi a valde attentis & meditantibus,
mentemque
avocantibus
i5
a rbus corporeis,
,
quantum
;
fieri
poteft,
fi
perfede cognofcuntur
a contradicendi
atque
cupidis
folse
ponerentur, facile
pofTent.
negari
Quae ratio
fuit
Geometr, Theoreut
mata
20
&
Problemata, fcripferim
nempe hoc
nifi
ipfo
teftarer
nuUum
mihi
effe
negotium,
cum
iis
qui
re-
214
mecum rem
non
pugnandam veritatem
25
fe
accingit,
quoniam avocat
perfuadent confide-
qu
Forte" ver hic aliquis objiciet, nullas quidem ra18 Dilputationes ovtis
a.
(/"' i/lHL).
et
Toute cette fin, jusque p. 159,1.22, qui se trouve et dans la i" dition dans la 2, manque dans la iraduetion franaise celle-ci ne donne, la place, qu'un court alina de six sept lignes.
;
1^8
OEuvREs DE Descartes.
ef'e
175-176.
tiones ad contradicendum
quserendas,
cm
fcitur
quandiu de hoc dubitatur, mrit rationes omnes in utramque partem expendi, ut qu firmiores fint cognofcatur atque me non
veritatem
fibi
proponi
fed
aeq^uum poflulare,
fi
meas pro
tequam
confiderari prohibeam.
quidem diceretur, quse ex iis, in quibus attentum & non repugnantem ledlorem defidero,
jure
talia
aliis
Quod
effent,
10
minima
effet fpes
plus veritatis
215
qum
in
cm
inter
illa
I
quse propono,
tineatur, nihilque
quod tam clare & diflinde fuerit perfpedum, ut non poflimus ei non affentiri & contra non alia fint, a quibus leclorum animos cupio avocare,
mittatur,
nifi
;
qum
ea quse
nunquam
fatis
quemquam
qum
aliquo
eft
fi
credere
|
culo futurum,
fi
ea quse
propono
fola confideret,
alia, quse ipfis
&
ad
modo
Ideoque non
in ledoribus
modo
dum pr
ciliari
CcCteris clegi,
poffe putavi,
dit.).
(oIaodus
22 ea]
ibla
{/''''
dit.).
ii"cdit.).
176-177.
Secund.1^
Responsiones.
1^9
qum ipfimet fint animadverfuri, cm e contra ex modo fcribendi fynthetico plura fibi videri foleant didiciffe, qum rvera
I
21
& tanquam
difficile fit
nullius
momenti
iis
contemnam.
Sed quia novi qum
10
futurum, etiam
qui attendent
&
pus Meditationum mearum intueri, & fimul ipfarum fmgula membra dignofcere, qu?e duo fimul exiftimo elfe facienda, ut integer frudus ex iis capiatur; pauca
qudam
i5
fynthetico
ililo
modo tamen, placet, advenant me, nec tam multa hic qum in Meditationibus compledi velle, quia mult prolixior qum in ipfis efl'e deberem, nec etiam ea qu compledar
fpero, nonnihil juvabuntur
li
|
flu-
deam,
&
fas Meditationes, ex
cipi poffe
utilitatis per-
4 Aprs didicerunt,
i"'
dil.).
RATIONES
DEI EXISTENTIAM
d^
217
DeFINITIONTS.
I.
Cogilationis
nomine compleclor
illud
omne quod
fie in
nobis
eft,
intelleds, imaginationis
&
fen/;//-
lo
excludenda ea qu ex iis confequuntur, ut motus voluntarius cogitationem quidem pro principio habet, fed ipfe
II.
tamen non
intelligo
eft eogitatio.
Idece
nomine
oujullibet
cogitationis
i5
formam
ipfius
immediatam perceptionem
quod dico, quin ex hoc ipfo certum fit, in me efiTe ideam ejus quod verbis illis fignificatur. Atque ita non folas imagines in phantafi depidas ideas voco; imo ipfas
nihil poffim
20
hic nullo
modo voco
.
ideas,
quatenus funt
dit.).
in phantafi
i-D Rationes.
dirpofita;
manque [i"
i-9-io.
Secund>e Responsiones.
ert
l6l
[corpore, hoc
fed
tantm quatenus menitem ipfara in illam ccrcbri partem converfam informant. III. Pcr realita tein nbjeclivam idecc intelli^o entitatem rei reprsfentatae pcr ideam, quatenus eft in
ide;
eodemque modo
dici poteft
perfedio objectiva,
vel artificium
objedivum, &c. Nam quaecumquc percipimus tanquam in idearum objeclis, ea (unt in ipfis
ideis objective.
lo
Eadem dicuntur efl'e formaliter in idearum objedis, quando talia tunt in ipfi.s qualia illa percipimus; & emincnter, quando non quidem talia funi, fed
IV.
V.
i5
five
Omnis res cui inefl'* immdiate, ut in fubjed.0, per quam c.xiflit aliquid quod percipmius. hoc eil
idea in nobis
eft,
enim
20
habemus
ideam,
nenter
eft
qum qud
exiftit illud
res, in
ideis,
|
quia naturali
219
lumine notum
tributum.
VI.
25
nuUum
effe polTe
catur Mens
quam
nomen
eft
itquivocum,
&
ex-
fubjedum immcdiatum
quije
tenfionis
3o
&
accidentium
fits,
cxtenfionem
localis, cSfc.
praefupponunt, ut
a.
figurae,
mots
Voir
t.
V,
p.
StJ.
UVRLS.
II.
21
162
OEuvREs DE Descartes.
iKo-iSi.
vocatur Corpus.
quae vocatur
erit
An
ver una
c^
& eadem
fubllantia
fit,
Mens
inquirendum.
Subftantia,
VIII.
ligimus,
&
in
qu
concipimus quod
quem defedum
vat,
five
ac
fi
diceremus
id
de e
10
verum
elle, five
cm
unaqua:quc ex
ipfis
820
||P0STULATA.
Peto, PRIMO, ut leclores advenant,
rationes, ob quas fenfibus fuis
qum
dbiles fint
i5
hadenus crediderunt,
omnia judicia quaD illis fuperidque tam diu & tam fsepe apud fe ftruxerunt revolvant, ut tandem confuetudinem acquirant non amplis ipfis nimim fidendi. Hoc enim necefle judico ad certitudinem rerum Metaphyficarum percipiendam.
& qum
incerta fuit
;
20
Secundo, ut confiderent
taque ejus attributa, de quibus deprehendent fe dubitare non poffe, quamvis omnia, quce a fenfibus fuis
unquam
piendi
&
i8i-i82.
Secund.^^,
Responsiones.
i6j
221
fimul
&
I
non
ejfe;
ullius rei,
&
fimiles, diligenter
expendant, atque
turbare folent
ita
perfpicuitatem intelleds
quam fenfuum
5
vifa
quammaxime
ipfis
&
liberatam exerceant.
veritas
Hac
Quarto, ut examinent ideas naturarum, in quibus multorum fimul attributorum complexio continetur,
10
itemquc natura Mentis, natura Corporis, & fupra omnes natura Dei, five entis fummc perfedi. Advertantque illa omnia, quai in iis contincri pcrcirius figurse;
pimus,vere de
i5
ipfis
duobus redis,
&. in
natur Corporis,
20
tam exiguam concipimus, quin illam faltem cogitatione dividere poflimus), verum c(1: dicerc omnis Trianguli trs angulos icqualcs elle duobus redis, & omne Corpus effc divifibile.
QuiNTO, ut diu multumque in najtur entis fumme perfedi contempland immorentur; c^ inter cctera confiderent, in aliarum qiiidem omnium naturarum
222
25
omnin necelfariam
iillo
&
abfquc
iplis
difcurfu, cognofcent
fe
Deum
mari,
exiftere
eritque
notum,
corn-
i3-i4 Advertantque...
atfir-
page 222
..
manque
(/"^^ c'dit.],
au second tirage.
22 Dans
ajout
un
164
OEUVRES DE Descartes.
efle
j
.82-184.
&
fimilia.
non
nifi
omnia
&.
clarae
&
itemque obfcurse
confufae,
cognofcuntur ab obfcuris dillinguere affuefcant hoc enim facilius exemplis qum regulis addifcitur, &
;
puto
vel
me
vel explicuifle,
10
nuUam
fe
un-
quam
223
in
iis
quae clare
tantm comprehenfis
eie
nifi
i5
&
20
diftinde percipiuntur, in
facile
dubium revocare. Ita enim fequentia Axiomata pro veris & indubitatis
admittent.
Quanquam
iX;
fane pleraque ex
iis
potuilTent
melius cxplicari,
luiffem.
inflar
Axiomatum proponi
debuilfent,
vo-
Axiomata
SIVE
aS
Communes Notiones.
1.
Nulla rcs
exiftit
de qu non
pollii quiuri
quacnam
quieri
fit
Hoc enim de
ipfo
Dco
i84-i85.
Secundo Responsiones.
165
poteft,
caufa
five ratio,
224
quam nuU cauf indiget ad exiftendum. Tempus praefens a proxime praecedenti non
rem
rei
perfedio
adu
exiftens,
IV.
Quidquid
ali-
qu
V.
re, eft
ad-
Unde etiam
fequitur,
realitatem
i5
20
25
idearum noftrarum requirere caufam, in ipfa realitas, non tantm objedive, fed formaliter vel emi|nenter, contineatur. Notandumque hoc axioma tam necelari elfe admittendum, ut ab ipfo uno omnium rerum, tam fenfibilium qum infenfibilium, cognitio dependeat. Unde enim fcimus,exempli cauf, clum exiftere ? An quia illud videmus ? At iftavifio mentem non attingit, nifi quatenus idea eft idea, inquam, menti ipfi inhccrens, non autem imago in phantafi depida. Nec ob hanc ideam poflumus judicare clum exiftere, nifi quia omnis idea caufam fuse realitatis objedivae habere dbet realiter exiftentem quam caufam judicamus ef'e ipfum clum, & fie de
:
|
objedivam qu eadem
225
caetcris.
VI.
Sunt
diverfi
gradus
realitatis,
five
entitatis;
nam
3o
qum
finita.
accidens
vel
modus;
&
fubftantia infiniia,
qum
Ideoque
etiam plus
eft realitatis
i66
uvres
accidentis;
de Descartes.
i85-i86.
qum
VII.
&
qum
in ide finitse.
dem &
;
enim
eft
de elTenti voluntatis),fed
nihilominus
infallibilitcr, in
fi
bonum
fint in
fibi
clare cogni-
tum ideoque,
VIII.
fu poteftate.
|
Quod
Majus
poteft efficerc id
difficilius, poteft
etiam efficerc
five
IX.
eft
fubftantiam,
;
lo
qum
tem majus
idem creare,
five
didum
ftentia,
eft.
exii5
fub ratione
e.xiftentis;
nempe continctur
contingens in conceptu
&
perfeda
in
Propositio
dei existentia ex sola ejus
1.
nature consideration e
20
cognoscitur.
Dcmonjlratio.
Idem
eft
dicere aliquid in
rei
vcrum
(per
def.
9).
ly Prima.
a.
Voir
t.
V,
p.
154.
iss-i.s;.
SfCLND.'L:
Responsiones.
10).
167
Ergo verum
|
effe,
227
five
ipfum
exiflere.
|
Atque hic eft fyllogifmus, de quo jam fupra ad objedionem fextam"; ejufque concluo per fe nota
effe poteft iis qui a prsejudiciis funt liberi, ut
eft
dilum
ad tan-
poftulato quinto
fed quia
non
facile eft
remus.
10
Propositio
DEI EXISTENTIA EX EO
II.
IN
rit
realitas,
non tantm
(per def.
2
&
20
8),
nec
228
prterqum
Ergo
h.nec
in ipfo
Deo
poteft conti|neri
eft,
Deum
exiftit (per
eo]
Deo il"
cdil.).
Aprs
exifterc,
non
la ligne
'
i"
et
2' Ciiil.].
a.
Piu'ic
149,
1.
22.
i68
OEuvRES DE Descartes.
las-isg.
Propositio
DE[ EXISTENTIA
IPSI
III.
vim haberem me ipfum confervandi, tantu magis haberem etiam vim mihi dandi perfetiones quae mihi dfunt (per ax. 8 & 9) illae enim funt tantm attributa fubftantiae, ego autem fum fubftantia. Sed non habeo vim mihi dandi iftas perfediones alioqui enim jam ipfas haberem (per ax. 7}. Ergo non habeo vim
Si
;
;
10
exiftere,
me
ipfo,
five
ab alio
]
&
2).
Atqui
i5
non habeo vim meipfum confervandi, ut jam jam probatum eft. Ergo ab alio confervor. PrcCterea, ille a quo confervor, habet in fe formaliter vel emincntcr id omne quod in me eft (per ax. 4). In me autem eft perceptio multarun^ perfedioexifto,
& tamen
num
2
&.
(per def.
ao
8j.
Ergo
eft
etiam in
illo,
rumdem perfedionum
Denique,
ille
perceptio.
idem non poteft habere perceptionem ullarum perfe6lionum quse ipfi defmt, five quas in fe non habeat formaliter vel eminenter (per ax. 7). Cm enim habeat vim me confervandi, ut jam dilum eft, tanto magis haberet vim libi ipfas dandi, fi deeftTent,
16
jS
Non
la
lif^iic
{2' dit.).
89-1 90.
Sf.CUND.'E
ReSPONSIONES.
169
(per ax. 8
&
9).
omnium quas mihi deeffe, atque in folo Deo efle polie concipio, ut mox probatum eft. Ergo illas formaliter
vel
eminentcr
in fc liabet,
atque
ita eft
Deus.
COROLLARIUM.
230
CREAVIT DEUS CLUM ET TERRAM, ET OMNIA QU/t IN Eis sunt; INSUPERQUE POTEST EFFICERE ID OMNE QUOD CLARE PERCIPIMUS, PROUT IDIPSUM PERCIPIMUS.
Demonjlratio.
lo
enim
Deum
exiftere ex
eo probatum
idea aliqua
eft,
qud debeat
I
aliquis exiftere, in
nenter
fint
in nobis. Eft
i5
clum & terra, de. creata Tint, & alia etiam omnia, qu a me ut poffibilia intelliguntur, ab eodem fieri poffint. Ergo fimul cum Dei exiftcnti hc etiam omnia de ipfo probata funt.
tire,
ut ab illofolojin
quo
ipfa eft,
Propositio IV.
I
231
20
fieri poteft,
prout
23 prcedensj prced.
{Ibid.).
33
i^o
OEuvRES DE Descartes.
lyo-iot.
percipimus mentem, hoc eft, fubflantiam cogitantem, abfque corpore, hoc eft, abfque fubftanti aliqu & vice verf corpus abfque extenf (per poft. 2)
;
omnes concedunt). Ergo, faltem per divinam potentiam, mens elle poteft fine corpore, &
mente
(ut facile
corpus
fine
mente.
fubftantiae, quse
efife pofil'unt
|
232
una abfque ali, realiter diftinguuntur (per def. 10). Atqui mens & corpus funt fubftantiae (per def. 5, 6 & 7),qu3e una abfque ali efle pofl'unt (ut mox probatum eft). Ergo mens & corpus realiter diftinguuntur. Notandumque me hc ufum efi^e divin potenti pro medio, non qud extraordinari aliqu vi opus
Jam ver
10
fit
cm
'5
de folo Deo in prcedentibus egerim, non aliud habui quo uti polTem. Nec refert a qu potenti duce res
feparentur, ut ipfas realiter diftindas efle cognof-
camus.
OBJECTIONES TERTI^^
CUM RESPONSIONIBUS AUTHORIS.
ODJECTIO PRIMA.
Satis con/Ial ex
5
233
ii.s
qu
^d Meditationem dc Us quw
III
nullum
ejje /.p'.Tv^piov,
& fenqu
&
propterea phantafmalci,
diibiiim revncari
poffunl.
234
&
alii
antiquorum P/iilofoplioruni,
&
novarum fpe-
vetera publicare.
Responsio.
tanquam verifimiles fuere propofit; iifque ufus fum, non ut pro novis venditarem, fed partim ut ledorum animos prparanifi
me
4
a.
(/'''
cdil.
III, p. 36o,
1.
ig.
172
uvres
de Descartes.
193-194.
rem ad
omnino
necelTariae
&
fint veritates
iflis
Metaphyficis dubitationibus
laudem
qusefivi;
fed
qum
methodum
OBJECTIO
II.
Ao Meditationem
Secundam.
Sum
res cogitans
^
;
rele.
Nam ex eo
quod
cogito, five
De naturd mentis
huinana;.
phantafma habeo, Jive vigilans, Jive fomnians, colligitur quod fum cogitans; idem enim Jgnificant cogito & lum
cogitans.
quia id
efl,
quod fum cogitans, fequitur. Ego fum, quod cogitt non ejl nihil. Scd ubi fubjungit, hoc
eo
*",
Ex
'5
oritur dubitatio.
:
Non
ego fum
20
236
fum cogitatio nequc ego fum intelligens, ergo fum intelledus. Nam codem modo poffcm dicere fum ambulans, ergo fum ambulatio. Smit ergo
cogitans, er^o
:
I
D. Cartejius idem
nem,
ejje
rem intelligcntem,
qui
cj
&
intelleclioeJJe
qu
idem
rem
2 5
intelligentem,
& intellcclum,
aclibus,
potentia intelligentis.
a fuis
diflinguunt fubjeclum
cfl,
&
i3.
hoc
a fuis proprietatibus
&
Page 27,
Ib.,
1.
1.
b.
13-14.
i9-i9'^-
Objectiones
;
Terti.:.
ejl
ijj
ejus eflentia
j ;
ejfentiis
aliiid
enim
ejl
ralio-
cfi tavicn
hc
illatio fiin-
me
exiftere,
efl
novi
certiffimum
hujus
iis
fumpti notinovi".
qucC cxiilere
nondum
pendere ab
unde nobis
alio
liac,
ego cogito,
Sed
ego cogito
Certe non ab
qum ab
hoc,
rem cogitanlcm
efifc
corpoinlel-
reum quid;
ligi
fiubjela
mliouc
mal cria.',
20
figura,
res,
&
hoc
efi
eadem materia
tt
mula-
Non autem
;
colligilur
me
efi
cogitarc per
aliam cogitaionem
fe cogitafife
uilJe),
a 5
qum memiinfiinita
:
tamen omnino
cogitare fe cogitare,
enim intcrrogatio
nnde
fcire?
Quoniam
ego
exifto,
&
nolitia hujus, ex eo
matcnd cogi-
b.
p. 28,
1.
2.
174
238
uvres
de Descartes.
196-197.
Tem cogitantem
ejfc
maj
terialem
qum immaterialem.
Responsio.
Ubi
non
nomina
omnibus,
&
quenter; hocque tam exprefle, totque in locis explicui, ut nullus videatur fuifTe dubitandi locus.
Neque
tionem
ipf;
:
paritas inter
10
l'acultate,
interdum pro
re in
qu
eft facultas.
239
Nec dico idem efle rem intelligentem & intelledionem, nec quidem rem intelligentem & intelledum, fi fumatur intelledus pro facultate, fed tantm quando fumitur pro re ipf qu intelligit. Fateor autem ultro me ad rem, five fubftantiani quam volcbam exuere omnibus iis qu?e ad ipfam non pertijucnt, fignificandam, ufum fuiife verbis quammaxime potui abfiradis, ut
| ,
i5
20
quammaxime
ad iftam
ncmpc
fubj'c cl i,
matcri,
& corporis,
Nec vercor ne
cui videatur
ille
ejus
modus plura
diftin-
25
fingula
quammaxime polfum
re.
"97-'9s
Ob,ii:(:tione.s
Tertf^,.
17^
corporeum
ali-
quid
qu probatur.
aclum ullum
Deinde re6le
efl nihil.
Sed abfque uU
&
contra
omnem
loquendi ufum
omnemque
e[fe
240
corporeum quid
lubet,
:
\
fuhjecla enim
|
omnium acluum
intcl-
i5
fub ratione materi, nempe Metaphyficae), non autem idcirco fub ratione corporum. Sed & logici & vulgo omnes dicerc folent fubflantias,
Ncc
aliud probavi
20
exemplo cerae, nifi tantm colorem, duritiem, figuram, non pertinere ad rationem formalem ipfius cerae. Nec etiam de ratione formali mentis, nec quidem de ratione formali corporis
ibi egi.
25
Neque ad rem pertinet,quod hic Philofophus dicat unam cogitationem non polfc q^q fubjedum alterius cogitationis. Quis enim unquam, pra:ter iplum, hoc finxit? Sed, ut rem ipfam paucis explicem, certum eO; cogitationem non polTe eife fine re cogitante, ncc omnino ullum adum, five ullum accidens, fine fub22
SX.
\\\c
apri's
Philolbphus [i"
1.
dil.].
Page 173,
Ib., Ib.,
1.
2-4.
h.
c.
I2-l3.
i5-iS.
1.
176
OEUVRES DE Descartes.
igs-'gg-
wi
autem ipfam fubftantiam non immdiate per ipfam cognofcamus, fed perhoc tantm qud fit fubjedum quorundam aluum, valde rationi confentaneum eft, & ufus jubet, ut illas fubftantias, quas agnofcimus efle fubjecla plane diverforum actuum five accidentium, diverfis nominibus appellemus, atque ut poftca, utrum illa diverfa nomina ras diverfas vel unam & eandcm fignificent, examinemus. Sunt autem adus quidam, quos vocamus corporeos, motus, alia omnia qua: ut magnitudino, figura, abfque locali extenfione cogitari non poiunt atque fubftantiam, cui illi infunt, vocamus corpus ; nec fingi
ftanti cui infit.
j
Cm
c*i;
lo
fit
fubjeclum
figure,
fubjedum mots localis &c., quia omnes illi alus conveniunt fubun communi ratione extenfionis. Sunt deindealii actus,quos vocamus cogitativos, ut intclligere,velle,imaginari, fentire &c., qui omnes
fub ratione
five
iS
communi
efl'e
confcientise, conveniunt;
infunt, dicimus
242
rem cogitantcm, five mentem, five alio quovis nomine, modo ne ipfam cum fubftantia corpore confundamus, quoniam adus cogitativi nullam cum adibus corporels habent affinitatem, & |cogitatio, qu^e eft ipfarum ratio communis, toto
gnre
iftarum
differt
ab extenfione, quie
eft ratio
communis
facile eft,
25
aliorum. Poftquam
&
eadem
I
an diverf.
la
liffiie
Aprs
infit,
(/"
lume remarque.
26
Apres
dit.).
8 Apres
examinemus,
aliorum,
mme remarque.
joo-joi.
Objectiones Terti^e.
^77
\OBJECTIO
III.
Quid ergo eft,quod a mecogitatione diftinguatur ? Quid, quod a me ipfo feparatum dici potefl" ? Forte refpondebit aliquis huic qujiioni a me cogi:
&
ralam quidem, fed diverfam ejjfe meam cogitationem, eo modo, quo {ut ante diclum cj) dijinguitur faltatio afaltante.
ligit,
Qud
fi
D. C. ojlendcrit idem
ejfe
eum qui
intcl-
&
intcllelum, recidemus in
lo
analogiam optimam, ambulatio, vel faltem facultas ambulandi, ambulabit. Qu om\nia obfcura, impropria,
& per
243
Cartes indignijfwia.
cogito, diftingui a
;
me
cogitacjl
quod
me
cogitatione dijlinguatur,
hoc
gitandi
modis
ibi recenfitis,
non de me
fubftanti;
&
fico
tantm
illos
inefle;
fingi poffit.
OBJECTIO
IV.
men
imaginari qui-
dem quid
a.
fit
mente concipere"".
b.
1. 1.
uvres.
23
178
Diffcrenlia
OEuvRFS DE Descartes.
301-202.
magna
cfl inlcr
imaginari, hoc
ejl,
ej,
ideain
aliquain Jiabere,
colligcre
244
&
ratiocinando
exijlcrc.
rem aliquam
vel
rem aliquam
qiio
Scd
C.
in
differunt.
Veteres
non
percipi
qiim copulatio
&
concathenatio
efl ?
nominum Jive
appellatio-
omnino de natur
nimirum
iitriim
ab organoriun corporeorum
&fc
i5
mens
prtcrqum motus
in
partibus qui-
Responsio.
&
purae mentis
20
245
conceptum hc explicui, ut in exemple enumerans quaenam lint in cer qu imaginamur, & qurenam qu fola mente concipimus; fed & alibi explicui quo eandem rem, puta pentagonum, aliter paclo unam intelligamus, &. aliter imaginemur. Eli autem in ratiocinatione copulatio, non nominum^, fed rerum nomii^L-
jS
nibus-lgnilicatarum
nire polie in
7
cciit.
mieux).
27 Apre.-;
mcntcm,
la
liijne
202-204.
Objectiones Terti;E.
179
& Germanus
tiocinari,
eadem plane iifdem de rbus poffint racm tamen verba concipiant plane diverfa?
nunquid Philofophus feipfum condemnat, cm loquitur de padis quce arbitrio noftro fecimus circa verborum fignificationes ? Si enim admittit aliquid verbis fignificari, quare non vult ratiocinationes noftras efle de hoc aliquid quod fignificatur, potis qum de folis verbis ? Ac certe eodem jure quo conEt
cludit
10
I
mentem
efle
terram
motum, poflet etiam concludere clum, vel quidquid aliud ipfi placuerit.
elle
OBJECTIO
V.
246
Qupedam ex
venit idese
i5
Ad MnonAnoNEM
Tkrtiam.
..
con-
dc oeo.
nomen, ut cm homincm, vel Chimitram, vel Clum, vel Angelum, vel Deum cogito". Cm hominem cogito, agnofco idcam, fivc imaginem
conjlitutan ex figura
& colore,
de qu po/fum dubitare an
fit
hominis
fiimilitiido, vel
non. Similiter
cm
cogito
c-
lum.
20
Cm Chimram
fed quod
Cterum
25
ali-
quando imago flamm, aliquando puelli formofi alati, de qu certus mihi videor effe, quod non habet fimilitudinem
Angeli; neqiie ergo
|
effe
247
8
a.
Ac manque
Pa?e
?^,
1.
{i"
3-6.
dit.).
credentes
i8o
ejfe
OEuvRES DE Descartes.
creaturas aliquas
204-205.
Deo
minijrantes, invifibiles,
&
im-
Angelum, cm tamen
fit compofiia ex ideis
idea,
rerum
Dei, nullam
Dei
habemus imaginem, Jve ideam; ideoque prohibemur Dcutn fub imagine adorare, ne illum, qui inconceptibilis ej, videamur nobis concipere.
Videtur ergo nullam
efjc in
nobis
&
fentiens fc calere,
10
a quo
calefalus ef,
audienfque
nec tamen
ignem
exijlere,
om-
Homo cognofcens debere efe caufim aliquam fuarum imaginum vel idcarum, & caufv illius aliam caufam
itaquc
248
i5
priorem,
& fc
cpit
caufam fe habere priorem non pote/l ; neceffario aliquid ternum exifere concludit. Nec tamen ideam
effe,
20
ullam habet,
quam
ideam terni
illius,
vel
Deum.
Jam quoniam
Dei
in
anima nofr, procedit D. C. ad probationem hujus Thcorematis, qud Deus [id ef fumme potens, fapicns,
crealor) exifat, oportuit illam ideam
mundi
Dei
tnclius
explicare,
&
2o5-2o6.
Objectiones Tertl-e.
i8i
Responsio.
Hc nomine
ideae
vult
tantm
intelligi
imagines
rerum materialium in phantafi corpore depidas; quo poto facile illi eft probare, nuUam Angeli nec Dei propriam ideam effe poffe. Atqui ego paffim ubique, ac prsecipue hoc ipfo in loco, oftendo me nomen ideae fumere pro omni eo quod immdiate a mente percipitur, adeo ut, cm volo & timeo, quia
|
249
fimul percipio
10
inter ideas a
me velle & timere, ipfa volitio &. timor me numerentur. Ufufque fum hoc no-
perceptionum mentis divinae fignificandas, quamvis nuUam in Deo phantafiam agnofcamus; & nulium aptius habebam. Satis autem puto me explicuilTe ideam Dei pro iis qui ad meum fenfum volunt attendere fed pro iis qui mea verba malunt aliter qum ego intelligere, nunquam poffem fatis. Quod denique hcadditur
j ;
eft
a quaeftione alienum.
OBJECTIO
o
VI.
quafdam
timeo,
praeterea for-
mas habent,
ut
cm
volo,
cm
cm
affirmo,
cm
plis
25
qum
cogitatione
comalise
250
pledor,
&
ex his
aliae
voluntates
five
affedus,
et 2' dit.).
Pijge 37,
1.
6-12.
i82
OEUVRES DE Descartes.
vult, vel timet,
206-107.
Ciu quis
rci
quam
Etji
timet,
&
alionis
quam
cogitatio,
te Jl e(Je alia,
quam
cogitatio rei
enim
ejl
leonis,
&
corde) quo
timens inducitur ad
non
ejjc in
Idem
Prterea affrmatio
&
&
ejje
in
homine
'5
Nam, cm affirmamus hominem\currere, ion habemus aliam cogitationem ab ed quam habet canis videns currentem dominum fuum nihil igitur addit afirmabe/id.
;
20
in
qum
militudinem
bis.
Responsio.
notum eft aliud efle videre leonem & fimul illum timere, qum tantm illum videre item aliud cfle videre hominem currentem, qum fihi ipfi affirPer
fe
;
2G-27 uliud
il"
dit.].
ellci
qud
aliud
eft
(/"
dit.).
27
fibi ipil
manque
207-209.
Objectiones Terti.e.
fe
18^
mare
illum videre,
quod
fit
fine voce.
Nihilque hc
OBJECTIO VIL
Deo
quam expedanti mihi advenit, ut folent rerum fenfibilium idese, cm ipfae res externis fenifuum organis occurrunt, vel occurrere vidcntur; nec etiam a me effida eft, nam nihil ab e detrahere, nihil illi fuper10
252
fit
quemadmodum
etiam mihi
eft
innata idea me
videtur, tota
ipjius
hc
collabitur difqui[Ji
fitio.
Prterea idea me
mihi oritur
corpus
meum
ej
anim
fed ratione colligimus cjfe aliquid internum corpori humano, quod ei motum impertit animalcm^ quo fentit &
movetur; atque hoc qu idq u id ejl, fin eidevocamus an im a m
20
Responsio.
Si
eft
me
tur
25
idem
eft
ac
fi
dicerefed
non dari ejus imaginem in phantafi depidam. dari tamen illud quod ego ideam vocavi.
i
quod.
voce,
manque (/"
cJil.).
4 iltamj
ipfam (i"
dil.).
7 ipf]
a.
iftai
Desc.
1.
Page
5i,
6-14.
184
OEUVRES DE Descartes.
sog-sio
63
I
ODJECTIO
VIII.
Aliam vcr folis ideam, ex rationibus aftronomicis defumptam, hoc eft, ex notionibus quibuldam mihi
innatis elicitam^.
Solis idea unica uno tempore videtur effe, Jlvefpecletur
5
major
qum
hc altra non ejl idea folis,fed colleio per argumenta ideam folis multoies fore majorem,
videtur.
Nam
effe folis
"o
optico
ideam fenfibi-
lem fallacem
Responsio.
'5
Hc quoque quod dicitur non effe idea folis, & tamen defcribitur, eft idipfum quod ego ideam voco.
|
254
I
OBJECTIO
illrc ide^e,
IX.
Nam
procul dubio
in fe continent,
qum
illae
qucc
tantm modos
illa
five
per
eternum, in-
5 Solis
la ligne
(1"
et 2' ciiit.).
a.
Page
22-24.
2I0-J1I.
Objectiones Terti-e.
185
finitum, omiifcium,
qum
per quas
finitce fubflantise
exhibentur^
neque anim, dari ul-
Notavifpius
(ut
qu
cj
&
jnutaiw-
Hoc
fi
verum
fit,
quomodo
qu fubjantias mihi
exhibent,
majus aliquid
&
qum
nias
qu mihi
fideret de\nuo
realitas
i5
D. C. quid velit dicere plus realitatis. An fufcipit magis & minus? Vel J putat unam rem
ejje
ali
magis
nojro
in
cum tant pcrfpicuitate explicari, quanta omni demonjlrationc, & quanta ipfe alis ufus
Responsio.
Notavi f?epius
20
me nominare
ratione evincitur, ut
&
alia
plus
& minus
ita
nempe
fi
magis
res
qum modi,
complets; ac denique, fi detur fubftantia infin'ta & independens, eft magis res qum finita &dependens. Hsecque omnia per fe funt
fcd
notiffima.
a.
minus qum
24
i86
OEuvRES DE Descartes.
256
OBJECTIO
X.
an aliquid fit quod a me ipfo non potuerit proficilci. Dei nomine intelligo fubftantiam quandam infinitam, independentem, fumme intelligentem, fumme
eft,
omne, fi quid aliud exftat, eft creatum. Quse fane omnia talia funt, ut que diligentius at|tendo, tant minus a me folo profeda effe videantur; ideoque ex antedidis, Deum neceffario exiftere, eft concludendum^ Conjiderans attributa Dei, ut Dei ideam inde habeapotentem,
a qu
ipfe,
&
tum ego
tum
aliud
mus,
if fis
&
ut
videamus an
in
ill
ejfe
ne'5
qum ab
objelis ex-
Nam Dei
Deum
nomine
per ideam, fed per ratiocinationem). Infinitam [hoc ejl, quod non pojfium concipere,
intelligo
cxijere [non
257
neque imaginari terminas ejus, five partes extremas, quin adhuc pojjim imaginari ulteriores) ex quo fequitur ad
\
nomen
infiniti
injnitatis
divin,
fed
Independentem, hoc eft, non concipio caufam ex qu Deus onatur; ex quo patet me aliam ideam ad nomen independentis non haipfius finium, fivc limitum.
meorum
bcre,
Quapropter dicere
23 Apil's oiiatLir,
a.
ci
Deum
(i"
e[je
cl 2'
independentem,
JH.).
nihil
la ligne
Page 45,
1.
9-18.
12-214-
Objectiones Tertle.
ejl
187
aliud
quant dicere
Deum
ejje
quarum non imaginor originem. Sicut dicere Deum ejJc infinitum, idem ej ac fi dicamus eum ejfe in numro earum rerum, quarum non concipimus fines. Et fie omnis idea Dei excluditur; qualis enim efi idea fine origine &
|
ter
m in is? Summe
intelligentem.
D. C.
intelligit
Summe
10
efi
non exifien258
tium ?
efi,
pojjunt ab objelis
20
Creatorem omnium quae exiant, Creationis imaginem quandam mihi ipfi fingere pojfum ex iis qu vidi, velut hominem nafcenteni, five crefcentem velutex puno in figuram & magnitudinem quam nunc habet. Aliam ideam ad nomen creatoris nemo habet. Sed nonfuficitad probandam creationem, qud imaginari pojjumus mundum
creatum. Ideoque,
etfi
demonfiratum
ejfet
aliquid infiniexifiere,
tum, independens,
a5
fumme
potens, &c.
non
tamen fequitur exifiere creatorem. Nifi quis putet rele inferri ex eo qud exifiit aliquid quod nos credimus
\creafie ctera omnia,
ideo
mundum ab
eo fui fie
ali-
quando creatum.
Prterea, ubi dicit ideam Dei
8 Aprs Dei, tton la ligne (/" et 2' dit.). lo-u Aprs
&
259
exiflentium, la ligne
(ib.).
liiS
OEuvREs DE Descartes.
ejfc,
214-315.
innatam
velim fcire fi
Quare
nam quod
efi in-
Responsio.
eorum quae Deo tribuimus, ab objedis externis tanquam ab exemplari poteft efle profedum, quia nihil eft in Deo fimile iis quae funt in rbus externis, hoc efi corporeis quidquid autem iis diffimile cogitamus, manifeflum eft non ab ipfis, fed a cauf iflius
Nihil
:
10
Et qusero hc
quo pado
ifte
Philofophus intelleclio-
nem Dei a rbus externis deducat. Quam autem habeam ejus ideam, facile explico, dicendo me per ideam intelligere id omne quod forma eft alicujus
perceptionis. Quis enim eft qui
i5
quid intelligere?
260
ali-
for-
mam,
de
I
five
indefinite ex-
&
fie
20
fumus ide Dei quae in nobis eft ad ejus exiftentiam demonftrandam, atque in hac ide tam immenfa potentia continetur, ut intelligamus repugnare, fi Deus exiftat, aliquid aliud prter ipfum exiftere, nifi quod ab ipfo fit creatum, plane fequitur, ex eo qud demonftrata fit ejus exiftentia, demonftratum etiam efle totum mundum, five res omnes a Deo diverfas, qucunque exiftunt, ab ipfo effe creatas.
ufi
a.
Quoniam ver
25
Voir
t.
III, p. 36i,l. 3.
i5-2i6.
Objectiones Terti^.
189
Denique,
fari
nobis
effe
fie
tantm
nos habere
nobis
ipfis
OBJECTIO
XI.
Totaque
fieri
vis
argumenti
in
eo
eft,
qud cognofcam
aei
non poffe ut exiftam talis natur qualis fum, nempe ideam Dei in me habens, nifi rvera Deus
;
ille
cujus idea in
n-.e
cj
Dei
&
Dciim
inconceptibilem, hoc
ut
Responsio.
Cm
dicitur
Deus
inconceptibilis, intelligitur de
conceptu
20
repetitum
ac nihil
omnino
hic affeitur,
quod d-
convellat.
2o--i\ ac...
convellat.
manque
Pai;c 5i,
1.
2g, p. 52,
I,
190
uvres
de Descartes.
216-217.
262
OBJECTIO
XII.
\s)
Meditationem QUARTAM.
Atque
eft,
De vero
falfo.
non
tantummodo defeclum.
elle aliqu
Nec proinde ad errandum mihi opus teftate ad hune finem a Deo tribut''.
Certum
que opus
cfl
po-
ignorantiam tantummodo
ejje
defeclum, ne-
cjfe facultate
de er*-ore non
ej ita res
&
proinde pronum
ejl colligere,
qu faculerrn-
amh pofitiv,
tribut omnibus
& folis
tibus,
Prterea D. C.
263
dicit fie
|
adverto
illos (fcilicet
meos
i5
errores) a
dere,
nempe a
me
eft,
&
Quod
20
videtur prcedentibus
Ubi notandum
Responsio.
Etfi
ad errandum opus
five
eft
fit
potius judicandi,
affirmandi
&
negandi),
quia
25
nempe
a.
ejus defeclus,
b.
2i7-2'8.
Objectiones Terti^.
efle
ipi
fedum
quamvis lapides non dicantur cci, propter hoc folum qud non fint vifs capaces. Miiorque me nuUam
5
hadenus redam illationem in his objedionibus invenifle. Nihil autem de libertate hc affumpfi, nifi quod omnes experimur in nobis; eftque lumine naturali notiffimum, nec intelligo quam ob caufam prj
cedentibus contradidorium
Etfi 10
effe dicatur.
fint qui,
cm ad
praeordina-
264
tionem Dei refpiciunt, capere non polunt quomodo cum ipf conliftat noflra libertas, nemo tamen, cm feipfum tantm refpicit, non experitur unum & idem
efle
voluntarium
&
fit
liberum.
Neque
minandi quaenam
e de re opinio aliorum.
i5
OBJECTIO
Exempli cauf,
quid in
XIII.
cm examinarem
his diebus,
an
ali-
atque adverterem ex hoc ipfo qud iliud examinarem, evidenter fequi me exiftere,
exifteret,
20
mundo
non potui quidem non judicare quod tam clare intelligebam verum elle, non qud ab aliqu vi extern fuecoadus, fed quia ex magn luce in intelledu magna confequuta efl propenfio in voluntate, atque ita tanto magis fponte & libre illud credidi, quanto minus fui ad iftud ipfum indifferens". Vax hc, magna lux in intelledu, meaphorica ejl,
rim ad
id
25
(Jyiufquifque
Page
58,
1.
26, p. 59,
I.
4.
192
265
OEuvRES DE Descartes.
is-jo
&
|
habet propenjonem
voluntatis
ad affirmandum
id de
.
ejfe,fed
&
cre-
nam
naraffir-
qu
ut credibilia
ej,
qud
mare
&
negare, propugnare
&
refellere propojtiones,
10
funt aus voluntatis ; fed non ideo fequitur affenfum internum dependere a voluntate.
Non
ineft
itaque fatis
dmon flratur
conclufio
qu fequitur :
privatio
illa
i5
atqu in hoc
liberi arbitrii
qu formam
erroris conflituit^
Responsio.
Nihil ad
266
rem
attinet qu?erere
an vox, magna
lux,
fit
argumentativa,nec-ne,
eft.
modo
fit
Nemo enim
nefcit per
lucem
perfpicuitatem
cognitionis,
quam
20
ab obfl;inat
opinione
abfque evidenti perceptione concept. |Cm autem hc dicitur nos rbus clare perfpedis
volentes nolentes aflentiri, idem
efl
ac
fi
diceretur nos
:
aS
bonum
cognitum volentes nolentes appetere verbum enim, nolentes, in talibus non habet locum, quia implicat nos idem velle & noUe.
clare
a.
l'aide
60,
1.
6-7.
Objectiones
Terti^.
19?
OBJECTIO XIV.
Ut cm, exempli cauf, triangulum imaginor, etfi fortafle talis figura nullibi gentium extra cogitationem
Ad Meditatione
Qlintam.
De
effeniid rervtr,
meam
5
exiftat,
nec unquam
exftiterit, eft
tamen pro8C7
materialium.
fedo determinata quaedam ejus natura, five eflentia, five forma immutabilis & aeterna, quse a me non effida eft, nec a me mente dependet, ut patet ex eo
qud
10
de
ifto
triangulo".
Si triangulum
nullibi
gentium
cxijlat ,
non intelligo
nullibi
ejl,
ejfe,
Triangulum
fis fio.
ex vi-
quam
&
bus relis, etji nullus angulus exijleret in mundq, tamen nomen maneret, & fempiterna erit veritas propojitionis ijius : triangulum eft habens trs angulos duobus
redis quales. Sed non
fi forte
25
propofitio,
homo
eft
liu-
268
dil.).
20 Apres redis,
Page 64,
1.
1-18.
11.
(EuVRES.
194
uvres
de Descartes.
221-22J
Unde
verbum,
comnienin
imago hominis
animo
hc
homo, ad
ad ejufdem
Jam,
Socrates
efl;
connexionevi
homo, quando Socrates non exijit, fignijcat nominum tantim, & e,\/ve effejiabetfub
10
Responsio.
omnibus effentise ab exiflenti diftindio & quse lic de nominibus seternis, loco conceptuum five idearum ceternae veritatis, dicuntur, jam ante fueNota
efl
;
r5
269
OBJECTIO XV.
\b
meditationem
)f
nrum
wlteria-
ii.an exijientid.
enim nullam plane facultatem mihi dederit Dcus ad Hoc [iitrum ide cmittaniir a corporibus necne) cognofccndum fed contra magnam propenfionem ad credendum illas a rbus corporeis emitti, non video qu ratione pofft intelligi ipfum non effe fallacem,
,
Cm
20
fi
aliunde
qum
ac
supprimer?
?
//'rfcHcntiam
18
1.
7 ef-
i\ila
Pal'er-
dans
19
cognofcendum]
reii/hcses inlrodiii/es
a.
dans
agnolcenduiii. Desc.
P;ige 79,
1.
24, p. 80,
4.
222-224.
Objectiones Tertle.
efl opinio,
195
Communis
fuos fallunt\ boni ipforum grati; neque crimen deceptionis conjjiere in falfitate
5
diorum,fed
in injuria decipien-
tium.
faliter fumpta,
narn
270
Responsio.
10
requiritur, ut nullo
fsepe falli),
(admifi
non fallamur, cm ifte nofter error decipiendi voluntatem in Deo teftaretur, qualem in eo effe rpugnt. Rurfufque hc efl mala illatio.
l5
OBJECTIO ULTIMA.
effe inter
utrumque
&
infomnium) difcrimen, in eo
ao
qud nunquam infomnia cum reliquis omnibus adionibus vitse a memori conjungantur^ Quro utrumfit hoc certum, qud quis,fomniansfe dubitare an fomniet necne, non poffit fomniare cohrere
ideis
Si potefi, ea
qu fomnianti
vit
25
fu
pro
veris,
non minus
271
qum
a.
fi vigilaret.
89,
1.
Page
21-24.
196
OEuvRES DE Descartes.
certitiido
224-225.
omnis fcienti
gnitionependet,
&
A theus
vel.
ex memori anteacl vit, vel potejl aliquis fcirefe vigilare /ne veri
Dei cognitione.
Responsio.
ea quae fomniat
cum
ideis re-
pofle
fuum
facile dignofcet.
memori
fuffi-
anteadse
vite
fed
fe
cere ut certus
fit
fcire
hoc fignum
a
nifi fciat fe
Deo non
"8
OBJECTIONES Q.UART^".
Ad Virum
Clariffimum Epiftola.
:
,5
me beare fummi beneficii compenjationem exigis, & quidem gravem, dum e tantm lege ingeniojffimi operis participem me fieri vo~ luijli, ut fenfus de illo meos aperirem. Dura profeclo conditw, quam res pulcherrimas nofcendi cupiditas extorfit,
Noluijli, Vir ClariJJiJie, gratis
9 Atqui] atque
a.
(z*^' ^t/i7.).
20
Voir
t.
III, p. 328,
1.
24
p. 3^4,
1.
2.
225-226.
Objectiones Quarts.
197
&
Pr-
quid
vi
aut metu,
ita
novam pof-
Jm obtinere, fi quid fuadente voluptate fadum eft. Quid enim vis tibi? Meum de Authore judicium non
5
expelas, cujus
fummam
273
Non
ignoras
qum
me
Jim ; & amen quod examinandum prbes, ciim ingenium non vulgare, tum plurimum feren
mentis dejiderat, ut a rerum
libra fibi ipfi vacet,
omnium exteriorum
Jlrepitu
quod nonnifi
attenta meditatione
&
Parendum
peccabitur,
me
pnes
te
culpa
erit,
Quanquam
pojjit,
ver toium
&
de
Deo
opre uni-
De NATURA
MENTIS HUMANT.
274
25
Hc primum mirarifubit, Virum Clarijfimum idempro totius fu Philofophi principio Jatuijfe, quod Jatuit
D. Augujlinus, acerrimi
modo, fed etiam
Lib.
a.
vir ingenii,
nec in
Theologicis
in
Alipius
cum Euo-
III, p. 358.
1.
i5.
198
uvres
te qu^ero ut
de Descartes.
226-227.
Deum
ejfe
Prius, inquit,
abs
utrm
tu ipfe
fis,
rogatione
fallaris,
|
cm
utique,
fi
non
effes, falli
om5
nino non
verba
:
fed
fumme
potens,
fallit
;
fumme
callidus,
me femper
haud dubie ego etiam fum, fi me fallit'. Sed pergamus, &, quod potius ad rem fucit, videamus quo paclo ex hoc
principio confici pojfit Mentent nojram a corpore
ejje
10
feparatam.
275
in
Dubitare pojfum an corpus habeam, imd an ullum fit rerum natur corpus ; nec tamen mihi licet dubitare
|
five cogita.
;
Ego
&
alio-
i5
me
ipfo dubitarem.
effe
pofitio
ego aliquid
fum, non fum igitur corpus. Acute fane, fed opponet aliquis quod etiam fibi ipfi author objicit : quod de corpore dubitem, vel corpus eJfe negem, non efficitur nullum effe corpus. Fortaiis ergo contingit, ut hsEC ipfa quse
20
fuppono
nihil elfe,
quia mihi
^5
;
funt ignota,
tamen
in rei veritate
non
diffrant ab eo
me quem novi. Nefcio, inquit, de hac novi me exiftere quaero quis fim ego
;
re
non difputo
ille
quem
novi
certiffimum
efl
iis
hujus
fie priicife
pendere ab
quae exiflere
(
nondum
"
ut 2' dit.).
2 2 Fortallis,
b.
1. 1.
5-8.
24, p. 28,
I.
i.
228-329.
ObJECTIONES QuARTiE.
I99
reum ej excluderet a natur mentis \Ju, non in ordine ad ipfam rei veritatem, fed dumtaxat in ordine ad fuam perceptionem (adeo ut fenfus effet fe nihii plane
cognofcere, quod ad effentiam fuam fciret pertinere,
276
ref-
10
proinde integram rejare qujionem quam fe foluturum fpondet : quo palo, ex eo quod nihii aliud ad effen-
tiam fuam pertinere cognofcat, fequatur nihii etiam aliud rever ad illam pertinere''. Quod tamen ab illo
prjiitum
eJfe tot
Meditatione
2,
ut fatear tarditatem
potui. Sed,
quantum conjicere
qud illam dependere judicarit a clar Dei notiti, quam Meditatione 2 fibi nondum compararat. Sic ergo
6, eo
Quoniam,
20
inquit, fcio
omnia
fieri
quse clare
&
diftinde
intel-
intelligo,
talia
Deo
poffe qualia
illa
altra
clare
&
277
fim poni;
25
qu potenti id fit, ut diverfa exiftimetur. Quia ergo ex un parte claram & diflindam habeo ideam me ipfius quatenus fum tantm res cogitans, non extenfa, & ex ali parte diftindam ideam corporis, quatenus eft tantm res extenfa, non cogitans,- certlim eft me a corpore meo
refert a
| ,
& non
a.
b.
8,
1.
6-i
i.
20O
uvres
de Descartes.
&.
j-jSo.
abfque
illo
poiTe exiftere".
paiicis vcrbis
in his
enim
Ac primm quidem,
Jitio,
&
dijlinl,
fed tanfufficere
tummodo de adquat
tur enim V.
dijlinionem
alio
C,
in refponjione
ad Theologum,
formalem, nec requiri resdem, utunum ab diftinde & feorfim concipiatur per abftradionem
intelleds
unde
in
eo-
dem
loco
fubfumit
fit
corpus, putando
tantm illud effe extenfum, figuratum, mobile &c., deque illo negando ea omnia quse ad mentis naturam
878
pertinent
&
mentem
effe
rem
i5
completam,qUcE dubitat, quae intelligit,qu3e vult &c., quamvis negem in e quidquam effe ex iis qusc in corporis ide continentur. Ergo inter corpus & mentem
eft
diftindio realis".
in
dubiiim
revocet, con-
20
effe tu conceptioneni,
dum
concipis
terqiie
tanquam rem cogitantem,non extenfam,Jimiliciim te concipis tanquam rem extenfam, non cogi2
quomodo id infupcrioribusprobatumfit. Non enim arbitror rem ijlam ita claram ejfc, ut tanquam
tantem, videndum
Et quidem, quod ad
fcilicct
illius
primant partent
fit
attinet,
qud
corpus, putando
a.
b.
c.
Page 78, I. 2-8, et I. i5-20. Paye 120, 1. 19-21. Page 121 I. 6-14.
,
23o-23i.
OrJECTIONFS Ql'ART^.
20I
tantm illud efle extenfum, figuratum, mobile t^c, deque illo negando ea omnia qua; ad mentis naturam pertinent, pariim ad rem facil. Qui cnim contenderct menlcm nojlram cjje corporcam, non idco cxifiimarcl corpus omne menlem c[fe. Corpus crgo fe haberel ad mentem,ficut genus adfpeciem. At genus potej intelligi fine fpecie, & de illo negando quidcjuid fpeciei proprium &
pcculiare ej;undc vulgo Logici ajunt, negatd fpecie, non
279
negari genus
10
Jc
qudd intclligam
adquate
qu circula pro-
&
corpore.
Non
i5
poffum negare ullum effe corpus, ullam rem cxtenfam, & tamen certum mihi eft me effe, quandiu hoc nego, feu cogito; fum ergo res cogitans, non corpus, & ad me notitiam non pertinet corpus. At ex eo conjci tanliim video, aliquam me notitiam
ej
:
20
parari poffe abfque notiti corporis ; fed notitiam illam effe completam & adquatam, lia ut certus fm me non
falli,
dum ab
effenti
ejl.
mc corpus
excludo, milii
nondum
28O
plane perfpicuum
Rem
exemplo dcclarabo.
in
femicirculo recluw
efe,
culi
& proinde
triangulum ex
effe
;
illo
angulo
& diametro
cir-
reclangulum
dubitet verd,
effe
quadratis laterum
cddem
quam
fu perfuafione conjirmaturus
diftinle percipio
uvres.
II.
Ut enim,
effe
inquit, clare
&
triangulum illum
redangulum.
26
202
OEuVRES DE DeSCARTES.
illius bafis
3.-j33
quadratum sequale
fit
qud
illius
laterum.
Deindc, ctiamfi negavero qud
Jil
quadratum
fit rcclan\gulus,
notitia,
& clara
dijlinlaque remanet in
me mente
qud unus ex
illius
Deus quidcm
cfficere pojfit ut
Non ergo
remanet
281
I
id de quo dubito,
ea mihi
'o
idea,
ad
illius
ejfentiam pertinet.
quoniam fcio omnia quae clare & diftinde intelligo, talia a Deo fieri pofTe qualia illa intelligo, fatis efl qud poffim rem unam abfque altra clare &
Prterca,
diftinde intelligere, ut certus fim
unam
ab altra qKq
i5
Deo
&
hune triangulum
reclangulum, abf-
illius bafis
quale
effe
trianfit
20
Non
clare
&
At undc
liabeo
me
quam
ef
illc
ille
triangulum
fcmicirculo Jiabcre
unum angulum
reclum,
qu cf
Quemadmodum
282
ergo
j
ille in
eo fallitur
|
qud ad
illius
illius
trianguli naturam,
que m clare
&
difincle novit
cffc
?)0
bafs
233-2J4-
ObJECTIONES QuART.t:.
Jlt &c.
;
20}
cjuadralum
ita
cur
in
admc natiwam,
cogitana?
5
quant ccrlc
& dijlindc
novi
ejjfe
rem
cngtres res
extenfa.
El profeclo, inquiet
eo
aliquis, viirum
non
ejl.
fi
duni ex
quod
cogitcni, colligo
me
exijerc,
idea quoin de
me
qum meipfum lanquam rem cogitantem, quippe qu ex fol mc cogitt ionc defumpta fit; ut proinde ex ill ide nulluvi argumentum dcfumi pojje videatur, nihil ampliu.s ad me ejffentiam pertinere, qum quod in cd
conlinelur.
& nos in
author
refellit), nihil
tinere, ita ut
homo
ft
tem corpore.
20
Quod J
ti excludi,
fum
res
cogitans,
veniat,
me iuendum videtur ne quis hanc in fufpicioncm num forte notitia me, quatenus fum res cogitans,
i,
&
cum qudam
abflracione intel-
&
fuperfcie7n
tanquam
fimul
&
latitudinem
ahfque profunditale,
nu lia
ft
:
profunditate
num
res
204
uvres
de Descartes
14-235.
omnis cogitans Jit etiam res extenfa, fed cui tamen prter
Undeja ut cum hac fol virtute tanquam res cogitans, per abjiradionem intelles apprehendi poj/it, licet
,
284
ficut
quantitas
omni
cum longitudine
cogitandi
vis
latitudo
& profunditas.
Difficultatem auget,
qud
illa
corporels
in
10
amen-
potijfimum urgent.
ex e fcparatione
minime fequitur,
brutorum ani-
qu tamen cum
20
intereant.
Hue
qu
285
&
in
animo erat
ojlendcre
nojlri principia,
immortalitas
ej
ad me perlata
nova Viri
Clarijjimi lucubratiuncula'^,
qu ciim
toti
tam
ajfert,
tum
in
qu eram
allaturus.
Quod
a.
le
?i
La Synopsis (ci-avr.nt p. i2-i(Jj. envoye par Descartes Mersenne, dcembre 1640, cinquante jours aprs les Meditationes.
235-230.
Objectiones QuART.t:.
nu liant
lis
205
aliis in locis
inejfe,
fed
modo
quodam
certo conjguratuni,
&
illo
& per
quas videmus.
5
in
anim
ill
minijerio, ut
reflexum
'o
in
nervorum opticorum
Jila moveai,
&
ex
ad
& illoruni
majori certitudine
qu
ratione comprehendimus,
bus obverfantur,
Jamdudum
enivi
ab Augujino,
qu
intelligenti cernimus,
qum qu
in
his
corporels oculis
femper cum
/.
Unde etiam
ait, Solil.,
/, c.
4,fenfus Je
geometrico
inquit, ipfi
di-
ejJe.
Nam cm,
me
25
mifi,
&
jam
in folo pofitus
cpi cogitatione
:
ifta
vol-
qum geometriam
adjuvare videantur.
9 ovis' ejus
a.
2<S
videatur
{ib.).
Voir
t.
III, p. 35t),
1.
i.
206
OEUVRES DE DeSCARTES.
237-238.
|De Deo.
Dei demonjhationis, quam in Meditatione 3 author explicat, du funt partes : prior\eJ, qud Deus fu, fiquidem cjus idea in tne Jit ; pojlerior ejl,
Prioris de exijenti
287
ejfe nifi
a Deo.
VirC.
ajferuiffet
non
nifi in judiciis
falfitatem pro-
non
for-
niihi vidctur.
lo
ut in re obfcurijffim
:
Si,
tantm privatio
erit*".
repicclentar,
i5
materialiter falfa
qu
illud mihi
& judicium
hic ab authorc
cum
idcd confunditur
Quidcnim
objelive
objelive in intellcclu.
efi'e
\
in intcllecu
.
\
288
vum fit ens pofitivum Ergo, fi frigus fit tantm privatio, nunquam illius poterit effe idea pofitiva, & proindc nulla qu materialiter falfa fit.
Confirmatur eodem argumento
entis infiniti non poffe
Pnge 4?, Page 44,
26-29.
5-8."
qiio
2 5
non
effe
veram
a.
1.
1.
b.
238-539.
Objectiones
Qjart.:.
207
Nam, quam-
fingi poffit
fentari, non
.ejffe
& pofitivum
&
ergo
illa
qud non
efi frigoris'
efi'e
illam judicas
fri289
goris ideam
Dei ne
pofjit transferre,
idololatr.
Denique,
I
illa
quam
efi
dicis materialiter
falfam
vera
20
effe,
efi.
prterea,
vis,
qu caufa
undefieri
effe potefi,
damenta
25
convellit.
Sed pergamus ad pofieriorem demonfirationis partem, qu quritur, utrum ipfe habens ideam entis infiniti ab
alio effe poffirn
qum ab
ente infinito,
8
&
prsefertim
[i"dit.).
[ib.].
modus] modi
continent
[ib.).
{ib.).
[ib.].
7 dicatur] dicantur
[ib.,
tinetl
q con exhibet]
habet] fint
1"
rage),
ti-
exhibent
2o8
uvres
ipfo''.
de Descartes.
139-140.
290
me a me ipfo ejfe non pojfe, eo qudd. fi mihi ipfe efle darem, darem etiam omnes perfetiones quarum ideam in me effe animadverto^. Sed reponk acutc Theologus EfTe a fe non pofitive fumi dbet, fed ngative, ut fit idem quod non efiTe ab alio". Nunc ver, inquit, fi aliquid a fe efl, id eft non ab alio, quomodo probem ifi:ud omnia complefti & effe infinitum ? Jam enim non audio, fi dicas fi a fe eft, fibi facile omnia dediffet nec enim a fe efl,
Contenant Vir C.
:
:
utrum a me
ut a cauf, nec
geret,
fibi
ante praevius
fuit,
ut ante deli-
10
quod effet poftmodum''. Ut hoc argumentum dijfolvat, contendit VirC. effe a fe, non ngative, fed pofitive*^, debere fumi, etiam quantum ad Deum fpelat ; ita ut Deus quodam modo idem prseftet refpedu fu ipfius quod caufa efficiens refpedu fui effed:s^ Quod fane durum mihi videtur, & falfum^. Itaque partim cum Viro C. confentio, partim ab illo diffentio. Fateor enim non poJfe me a me ipfo effe nif pofitive, nego verd idem de .Deo dici debere. Im arbitror manifeflam effe contradiclionem, qudd aliquid fit
20
a feipfo pojitive
&
tanquam a
fed
ali
cauf.
Unde idem
hune
efficio
quod author
nofler,
plane
via, in
fcilicet
modum
Ut a me
2 ipfe] ipfi
ipfo
(/"
1.
effe pofitive,
&
dit.).
omnes]
&
omnes
(//.).
a.
Page 48,
Ib.,
1.
1-6.
b.
c.
7-10.
1.
Page 95,
1
6-7.
d.
e.
r.
Ib., !.9-i3.
i.
Ill, p. 337,
1.
17.
g.
III, p. 33o,
1.
i3.
240-I4'-
ObJECTIONES QuARTiE.
2O9
tanquam a cauf ; ergo Jeri non potej ut a me ipfojim. Hujus fyllogifmi propojitionem probant Viri rationcs
ex eo defumpt, quod, ctn temporis partes a fc mutuo fejungi pojjint, ex eo qud Jim, non fequatur me futu5
E91
rum, nifi aliqua caufa me quafi rurfus efficiat fingulis momentis". Quod ver ad fumptionem atttnet, illam arbitror adco
claram
ejje
niji
nu-
illius vcri-
non
ejl.
Hc enim,
:
in rcfponjione
ad Thcologum
I
Non
fit
caufa
fit,
efficiens
i5
ipfius
etfi
enim aperte
id
verum
quando
tempore priores, vel quse ab ipfis funt diverfae, non tamen videtur in hac quaellione ita eile reilringenda'', quia lumen naturale non didat ad rationem efficientis requin ut tempore prior fit fuo
fas quae funt effelibus
20 effelu*^.
rationem
niJi
25
efficientis requiri,
a fuo effeclu,
292
Et fane
Aprs
(/"
a.
et 2' dit.).
fequitur [i"
11
enim]
4 fequatur]
n. [abrfiation,
i"
et 2' dit.).
Page 49,
Voir
t.
1.
3-5.
1.
b.
c.
III, p. 337,
22.
2^
o 5
2IO
OEuVRES DE DeSCARTES.
ejje
;4i-42.
ejl
effecls caufa,
&
effeclus
cauf
effecus,
&
proinde
caufam
&
ef-
felum habitudo ;
accipere
duorum eji. Dcinde, concipi fine abfurditate non potej rem aliquarn
a habitudo nonniji
ejfe,
&
ejfe
habere, priufquam
conceperimus illud jam accepijfe. At ijud contingeret, fi notiones cauf & effccls eidcm rei refpeclu fui ipfius tri-
buercmus.
Qu
ejfe.
Qu
i
notio effecls ?
notio,
A ccipere efje.
Prior
ejl
qum
notio effes.
Jam
cffc;
893
tione cauf ut
dantem
effe, nifi
ciperemus halbere
piffe ;
&
tamen
in eo
accipere quant
habere. Aliter ea
ratio
formari potefl
fbi darc
effe, nifi
habeat ; Ji autem
ajfcrit
jam
Denique,
creatio-
nem
ergo
Deo
fpe-
2 5
Deum
a feipfo pofitive
eft
cjfc
ngative, id
()
non ab
alio.
cl 2' cdit.).
a.
1.
g-i
I,
242-244.
Objctiones Quarts.
ici
211
Ac primm quidcm,
pofitive.
paiet ex rationc
fit,
quam
alise
affert
ejfc
V. C. ad probandutn, J corpus a fe
dcbcrc a fcipfo
Temporis enim,
inquit,
parles
ab
aliis
non pendent; nec proinde, ex eo qud illud corpus fuppo|natur ad hoc iifque tempus a fe fuifle, id cft fine
cauf, hoc fufjficit ut etiam in pofterum
nifi
fit
futurum,
294
aliqua potentia in eo
fit,
reproducens''.
At tanlum
10
fumme perfcclo,
infi-
ac proinde indivijiniji
permanens, totajmul,
& in
qu non
per errorem
&
&
pojlcrius.
Unde
per
20
funul concipialur
& fcm-
&
in
Author
cur
qu.vrcre
in e[fe perfcverct.
& fublimius
non
nifi
de
Dca
locutus
Deo nullum cf
ejfcfedfcmper
295
25
cum ahfurdilatc
a.
b.
212
quafi Jcipfum
cjjet
;
OEuVRES DE DeSCARTES.
primo produxent
[ut
:
244-245.
fuijjet
enim antequam
fed tantm
rcvera confervat.
At in ens injinitum confervatio non magis cadil qum prima produlio. Quid enim, qufo, confervatio nifi cou-
qudam rei reproducio ? Undc confervatio omnis fupponit primam produclionem ; & propterea nomen ipfum
tinua
eontinuationis,ficut
dam
involvit.
purijjimus
lo
Concludamus
Dcum
Quod
magis-
fed caufam
triangulus
quram cur
;
&
id
qu-
20
per caufam
cfficientem, fed
cxijlentia non
& fincm.
cxijal,
At non minus
im etiam, fi
de
25
qud
vclis,
qud
trs
in effe perfeveret,
qum
c[fe
ternam
&
3o
naturam
ita
pcr-
345-246.
Objectiones Quartje.
215
efficiens,
Deo
vel extra
Deum, caufa
puto),
I
qurenda
cjl
quia ea
5
297
10
Unde ad id quod ait V. C..: diclare lumen naturse nullam rem exiflere de qu non liceat petere cur exiftat, five in ejus caufam efficientem inquirere aut fi non habeat, cur ill non indigeat, poflulare", refpondeo petenti cur Deus exijat, non per caufam efficientem refpondendum ejfe^fed nihil aliud qum quia Deus ej,feu Ens injinitum. Et in ejus caufam efficientem inquirenti,
;
refpondendum, caufa
percontanti cur
infinitum
i5 ef,
efficient i
ill
cujus exiflentia
fua
effentia;
folummodo caufa
efficienti indigere, in
lice t.
quibus exiflentiam
Quamobrem corruunt qu
20
Adeo, inquit, ut fi putarem nullam rem idem quodammodo'' elTe poffe erga feipfam quod efl caufa efficiens erga effelum, tantum abeft ut inde concluderem quin e contra ejus aliquam efle caufam primam, ipfius, qu vocaretur prima, caufam rurfus inquirerem; & ita nunquam ad ullam omnium primam deve|
293
nirem''.
25
putarem cujufcunque rei caufam efficientem, vel quafi efficientem, effe qurendam, cujufcunque rei affignat caufam ab ea diverfam inquirerem, ciim evi-
Imd
ver, f
a.
Page io8,
Voir
t.
1.
t8-22.
b.
c.
Page 108,
22, p. 109,
1.
3.
14
OEUVRES DE Descartes.
Jit,
246-247.
dentijfimum mihi
pojfe,
nihil ullo
ejfe
quod
cji
Monendus
vei-
&
non committatur,
dum
ait,
non
aliter
nobis conftare,
&
efl''.
potej
Deum
;
\
cjje^ niji
quia id a
conjlet
Deuvi
nobis conjlare
dbet,
verum
videri,
ell
eJjTe
quod-
Addo quod
exciderat, falfum
quod pro
res cogife enim,
i5
certo affirmt V.
C,
nihil in fe,
quatenus
non
fit"".
Per
quatenus
aliud intelligit
dijlinla ejl.
multa
in
mente
eJfe poJfe,
quorum mens
Jit?
Mens
De
lis
Quyt:
hic
indicare,
qum de
ac-
2 5
curatius dijputare.
liberior
hc Phi-
b.
I.
i5, etc.
1.
14-18.
17-H9-
ObJECTIONES QuART^.
I ^
fane Author ipfe fatetur in Methodo^, mediocribus ingcniis hanc viam eJfe\periculofam ; fateor tamen hanc invi\
300
diam
5
]
in
Synopji^ mitigari.
erumtamen haud fcio an aliqu prfatiuncul hc Meditatio prmuniri debeat, qu fignijcetur de iis rbus
ferio non dubitari, fed
vel
ut, iis
aliquantifper fepojtis
ut
qu
minimam
firmum
ut loco
&,
hyperbolicam,
Author
ipfe vocat
alio in loco",
10
ita
& fabile
cacifjimo
ft,
quidem
illorum verborum
qud cm Authorem
:
igno-
me
fingerem''.
In Meditatione 4, de
Vero
&
quas longum
effet recenfere,
vehenienter optarcm, ut
duo fignifcaret.
Primum
10
efl,fe,
dum caufam
illo
&
non autem de
qui contingit
in
perfecutione boni
&
&
25
mali.
Ciim enim prius illud fufciat ad Au\thoris infitutum fcopum, & qu hc dicuntur de cauf erroris, in graincidant, fi etiam
301
viffimas objeliones
ad poflerius caput
fc cxtendant, prudentia, nif fallor , exigit, & flagitat docendi ordo, cujus Author nofler amantiffimus ef, ut
\
&
altercationibus
anfam
Page
i5,
1,
b.
c.
Ci-avant, p. 12 et 16.
d.
1.
\.
ly.
i5-i6.
2i6
uvres
de Descartes.
ne,
249-150.
dum
Iclor de fuperfluis
delur.
cjl
5
dum
nifi
quant
clare
&
dijlince noven'mus,
de
lis
qu ad
dam;
difciplinas
iis
/pdant
& fub
non verd de
qu adjdem pertinent,
&
ad vitam agen10
itaque Je
credendi,
c.
intelligere,
\Intelligit,
i5
quod
efl
qud
fi
20
non
jam
fe fcire perfuafit,
modo
&
par
fe ipfa
temeritas non
efl;.
Quod
dida
ritate
intelligimus igitur,
debemus
rationi
|
quod
Hx^c
25
errori.
nondum comprehendimus,
a teme-
opinantium vindicari.
qui dicunt nihil efle credendum,
Nam
a.
fcimus, id
Voir
t.
3o
III, p. 359,
3.
a5o-23i.
ObJECTIONES QXJARJiE.
eft
llj
fi
fatendum
quis dili-
genter confideret plurimum intereffe, utrum fe fcire quis putet, an quod nefcire fe intelligit, credt ali-
&
inhu-
Et paulo pojl, c. 12, fubjungit : Multa polTunt arferri, quibus oflendatur, nihil omnin human focietatis incolumc rcmancre, fi nihil credere flatuerimus, quod non potucrimus tenere perceptum. Hue ufque
lo
303
Auguj{inus).
Quanti momenti
multi, hoc tempore
fit
Virum C.
Iic
diflingucre,
ne
ad impietatan
ipfe facile
pro fu pru-
Veriini,
video, cj quod,
fecundum Viri
dogmata, falva
&
int-
E ce lefia.
remanere
:
fubftanti, fola
illic
acci\dentia
ca autem funt
ejje piitat
Vir
C, fed
tan-
tummodo
25
varias
liones,
quibus varias
percipimus, quas
At
negal Author
304
26 coloris]
iS
uvres.
II.
2i8
intelLigi,
OEUVRES DE Descartes.
nec proindc eliam ahfque
ill
^.s.osj.
exijlerc
quod
Nec
&
fubjlantiam, di-
Non
eji
Vir Clarijfimus, id
agere meditatur,fidei,
bencficio
illius
immortalem illam
aliqu
re
a5
IIRESPONSIO
AD Q.UARTAS OBJECTIONES.
iS
Non
magis officiofum
llfli
ut
ipfum
&
20
mihi
0(:
nihiiominus
oppugnat circumfpcxit, tamque intime pervidit, ut ipcrem etiam in reliquis nihil ejus aciem cffugifle; ac pra^terea tam acute illa urgct qusc judicavit efle minus probanda, ut non verear ne quis
tam accurate
qua;
a.
l*ai;e 120,
//>.",
I.
1.
24. etc.
b.
/5.
=52-3i3.
Quarts
Responsiones.
219
;
exiftimet illum
quicquam i^raticC cauf diffimulalTe ideoque non tam moveor lis qu?s objecit, qum gaudco qucd in pluribus non adverletur.
Rcfponfio ad
primam partem,
306
Non hc morabor in gratiis Viro Claiiffimo agendis, qud me divi Auguftini authoritatc adjuvarit, rationefque meas
ita
non
10
I
apparerent.
Sed primm dicam ubinam probare cperim quo pad:o, ex eo quod nihil aliud ad mcam cjfentiain (hoc cft
ad effcntiam folius mentis) pertiucrc cognofcam, prterquam qiiddfim res cogitans,fequatur nihil eliam aliud
rvera ad illam pertinerc'
:
nempc
ubi probavi
Dcum
i5
exiftere,
ego
omnia qu
cognofco.
que
Etfi
forte in
me
loco
advertere
20
vel
illi
effe fubflantialiter
307
cum hoc
fum me a Deo
pertinere.
25
Nihil
enim eorum
fit
fine
& quamproprie
unita.
mens
efl;
humano
corpori
fit
Page 199,
1.
10-12
220
uvres
etiim eft
de Descartes.
253-254.
Dicendum
dijindio-
nem realm non inferri, ex eo quod una res abfque ali concipiatur per ahftralionem intellecs rein inadquate concipientiSjfed tantm ex eo quod nnaquque res abfque
ali complte fve ut res complta ijitelligatur'^.
5
|Neque enim
eft,
exiftirno
adaequatam
fit
rei
cognitionem
adquata, debeant in
e contineri
re cognit
;
omnes omnino
lv
le
habere
"o
cognitiones rerum
308
omnium
adaequatas.
autem creatus, etfi forte rvera habeat rerum multarum, nunquam tamen poteft fcire fe habere, nifi peciiliariter ipfi Deus revelet. Ad hoc enim
|Intelleclus
'^
tantm ut
;
vis
eft ada;-
quod
Ut autem
ut
;
fciat
Deum
nihil
amplius
pofuift'e in
ilh'i
qum
id
fu
vi
quod
20
plane rpugnt.
ver, ad
cognofcendam diftinclionem realem inter duas res, non requiritur ut noftra de iis Cognitio fit adrequata, nifi poflimus fcire ipfam efife adquatam fed nunquam pofTumus hoc fcire, ut mox didum eft; ergo non requiritur ut fit ada^quata.
Jam
^5
Ilaquc ubi dixi, non fujficere qud una res abfque ali
b
Aprs
intclligatur,
non
la
multarum,
adivquatas
siipplcc- cognitiones
(l.
lignei'j'
a.
Ci.iil.).
i3.1/nv5 rerum
1.
i / ci-dessus k
Page 200,
Voir
t.
6-19.
i.^i.
b.
V,
p.
254-256.
QUART.4i:
ReSPONSIONES.
221
rem inadqiiate
lionem realem requiri cognitionem adquatain, fed tantm cognitionem, quam nos ipfi per abftraclionem
5
non reddercmus /7zaii<z'^Ma/a;;/. Longe enim aliud ell, cognitionem aliquam efl'e plane adaequatam, quod nunquarn certo fcire poflumus an fit verum, nifi a Deo reveletur & aliud,
jintellls
;
309
eoufque
lo
efle
Eodemque modo, cm dixi rem intelligendam elTe complte, fenfus non erat intelledionem debere efTc adtquatam, fed tantm rem fatis debere intelligi, ut
fcirem efle completam
i5
Quod tam
putabam
ut
efl'e
ex antecedentibus
qum
ex fcquentibus
maniicftum
iis
unumqiiodque ex
ens per fe
quam
20
&
Poftea ver,
eodem
quo
25
me etiam intelligere mentem ejje rem completam^ fumendo fcilicct intelligere complte & intclligere efl^e rem completam, in un & edem fignificatione. Scd hc mrit qua;ri potcft quidnam in|tclligam per rem completam, ^ quomodo probem fuj/icere ad dijUnclionem realem, quod du res tanquam complet una
ligere quid fit corpus, ftatim fubjunxi
,
I
310
b.
c.
1. 1.
1.
6, etc.
18 et
1.
1.
22-23.
lo.
6-7
et
222
Itaque ad
nihil aliud
CEUVRES DE DeSCARTES.
S-sS;.
primum refpondeo, me per ran completavi intelligere, qum fubftantim indutam iis
ut ex
iis
formis
agnofcam
5
ipfam
alibi
effe
fubftantim.
fubftantias immdiate cognofcimus, ut
Neque enim
notatum eft, fed tantm ex eo qud percipiamus quafdam formas five attributa, quse cm alicui rei debeant ineffe ut cxiftant, rem illam cui infunt vocamus
Subjlantiam.
Si
lo
lemus
cognofcimus, om;
ncm noftram de
atquc
fed
ita
non
5
quorum fignificationem clare & diftinde perciperemus. Non ignoro quafdam fubftantias vulgo vocari incomplcUis.
elfe
311
Sed
fi
fe fola)
non
poflint, fateor
fe fubfiftentes, c^
autem
|
dici
incom-
20
quatenus funt fubftanti, nihil quidem habeant incomplet!, fed tantm quatenus refcruntur ad aliquam aliam fubftantim, cum qu unum
pletx, ita fcilicet ut,
per
fe
componuni.
Ita
manus
eft
fubftantia incompleta,
;
cm
refertur
25
ad totum corpus cujus eft pars fed eft fubftantia complta, cm fola fpedatur. Et codcm plane modo mens
e<:
corpus funt
fubftanti;v;
incompleta:,
fed,
cm
fola:
referuntur
fpedatcc,
3o
ad
funt completiv.
i3 ruHcniLis
l'cirotn
polTimus.
237-258.
QjJART/E ReSPONSIONES.
effe
22
Quemadmodum enim
extenfum,
divifibile, fi-
five attributa, ex
quibus
agnofco fubflantiam illam quse vocatur corpus ; ita effe intelligentem, volentem, dubitantem &c., funtformse, ex quibus agnofco fubftantiam quae vocatur mens; nec
minus
rem comsia
pletam,
I
qum fubftantiam extenfam. Nec ullo modo dici poteft id quod Vir
enim genus
poffit intelligi fine
C. fubjunxit,
^
;
hac vel
ullo
ill diffe-
renti fpecific,
fine
non
poteft
tamen
modo
fpccies
gnre cogitari.
cauf, facile intelligimus figuram,
ifta
Nam, exempli
nihil
i5 fit
intelledio
non
diftincla, nifi
|
prehcndat)
& complte,
five
quantum
fuf-
ull ex
formis
five attributis,
ex quibus agnofcimus
corpus
effe
fubftantiam, ut puto
;
me
in
fecund Mcdita-
quae pertinent
admentcm
conjci,
etfialiqua
me notitiaparari
no313
tiliarn
&
adquatam,
ita
ut certus
Jim me non
dum ab
la ligne
cjjenti
(/"
me corpus cxcludo^\
28 Aprs excludo,
a.
dit. seule).
Page 201,
Ibid.,
1.
1.
5-6.
b.
19-22.
24
uvres
de Descartes.
ass-aSg.
Remque
fcripti,
effe
quem poflumus
clare
&
diftincle intelligere
redangulum, quamvis ignoremus, vel etiam negemus, illius bafis quadratum sequale effe quadratis nec tamen inde licet inferre, dari pofe laterum triangulum, cujus bafis quadratum aequale non fit qua;
dratis laterum.
Nam
poffit in
lo
quadratum
;
non eft fubftantia nec proinde unumquodque ex his duobus pote(l intelligi ut res complota, quemadmodum intelliguntur Mens & Corpus ; ncc quidem potell rt'.v ocari, eo fenfu quo i\\\ fatis cjfc qud pojjim unam rm (nempe rem completam)
abfque allerd intelligere,
verbis quse fequebantur
tates,
:
i5
314
(S"c.
% ut
fit
ma|nifefium ex
in
Prterea invenio
me facul20
&c.
''.
Neque enim
i.^
redangulum, abfque eo qud advertamus cjus bafis quadratum a.^quale effe quadratis laterum, non tamen ita poffumus clare intelligere triangulum in quo bafis quadrain femicirculo
7
2S
2' cditA.
20 Aprs
&.C., 2
1
la
ligne
Aprs
d'ilXinxi,
mme remarjue.
Page
Ibid.,
;8,
1.
1.
40.
21.
259-260.
Quarts
Responsiones.
22^
tum
fit
mus
effe
redangulum. Atqui
fine
& mentem
diftin(Ete
fine corpore,
&
5
corpus
Tertio,
mente, clare
poflit,
&
percipimus.
in-
fcripti talis
dratum bafis & quadrata laterum non contineatur, non potefi: tamen haberi talis ut null^ proportio inter bafis quadratum & quadrata laterum ad hune triangulum pertinere intelligatur ac proinde, quamdiu
;
10
ignoratur qualis
j
fit
ifta
negari, nifi
|
quam
non
3i5
pertinere
quod de proportione
nunquam
i5
quod pertineat ad mentem nihilque in conceptu mentis, quod pertineat ad corpus. Itaque, quamvis dixerim,/tm effe qud poiffim unam rem abfque altcr clare & dijlhicle inlelligere &c., non
includitur,
;
at clare
&
dijincle intelligo
hune
inter quadra-
tum
bafis
&
res complta.
quia
intelligi,
fi
ne-
eft inter
& bafis.
Sed jam dicendum
3
eft
ligne
Vigi,
la ligne {2"
et 2' ddit.).
comme
l'ordinaire,
un petit
Aprs
1.
&.C.,
...com-
intervalleen blanc.
Page 202,
16.
(Elvues. h.
29
20
uvres
de Descartes.
260-261.
unam fubjlantiam abfque altra clare & gam, cer'lus fim unam ab ali excludi^
816
dijline intelli-
Nempe
hoc
eft
fe,
poffit
5
nec ullus imquam qui duas fubflantias per duos diverfos conceptus percepit, non judicavit illas
exiftere;
elle realiter diflindas.
Ideoque,
fiviflem,
nifi
Mentem ut rem fubfiftentem intelligi, quamvis nihil plane illi tribuatur quod pertineat ad corpus, &L vice verf etiam Corpus intelligi ut rem fubliftentem, etfi nihil illi tribuatur quod pertineat ad mcntem. Nihilque amplius addidiflem ad demonrtrandum mentem realiter a corpore diftingui quia vulgo res omnes codem modo fe habere judicamus in ordine ad ipfam vcritatem, quo fe habent in ordine ad noftram perAX.-<\XionQy
:
i5
illas
dubita-
quas
in
nique proceffit
veritatem
elle
317
prima Meditaiionc propofui, una cout de hoc iplo (nempe qud res juxta
quai es ipfas pcrcipimusj certus
20
fint taies
authorem meit^ originis igriorare me fupponcbam, idcirco omnia qua; de Dco & de
non
pofl'em, quandiii
& quint
in fext
ligue
Meditatione
fcripfi,
di-
25
quam demum
Meditatione perfeci.
/'''
1
dit. seule).
kj pri-
ma
varit
-j'
dil..
la
ligne
ti" dit.
seule].--
\iict.\ndi\ (/"' el
Pape ;8,
I.
4-0
25!-2r.2.
QUART.T-,
ait
ReSPONSIONES.
227
Atqui,
infcriptum
VirC,
intelligo
triangiilum femicircido
hajia
abfqiie eo
quadratum
ille
quale
e[fe qitadratis
triangulus intelligi,
5
de proportionc qu?e
eft inter
quadrata
ejiis bafis
&
negandam. Contra
modo
hsec
enim
eft
natura fub-
mutu
excliidant.
i5
Neque mibi advcrfatur,qud VirC. adjunxit, mirum non effe, fi, dum ex eo qudd cogitem colligo me cxifiere, idea quam hoc paclo efbrmo, me tantm reprfentet ut rem cogitantem ^\ Nam eodem modo, cm naturam corporis examine, nihil prorfus in e reperio quod rcdoleat cogitationcm. NuUumque majus argumentum diftindionis inter duas res haberi poteft, qum
|
3i8
20
qud in utramvis nos convertamus, nihil plane in ipf deprehendamus quod ab altra non fit diverfum. Non ctiam video qu ratione hoc argumentum nimis probel". Nihil enim minus dici poteft, ad oftcndcndum unam rem realiter ab altra diftingui, qum qud per
divinam potentiam
pofllt
di-
hominem
3
ejfe
Nam
in
Aprs laterum,
cdit. seule).
(i"
[i'' dit.).
14.
quidem
17.
dam,
(i'''
6 Aprs
1.
1.
omis negan-
25 Aprs
1
corpore, la ligue
dit. seule).
a.
b.
c.
6-9.
d. Ib.,\.
18-19
28
OEuVRES DE DeSCARTES.
fext Meditatione, in
a6-263.
edem
illi
qu egi de
diftinlione
unitam
Atque,
memini me
le^ilie.
ullas ad
idem probandum
ille
fortiores alibi
5
quemadmodum
elle
minis dijceret
31!)
ad
dicit
idem
lo
brachium ad hominis integri naturam pertinere, ideo dat occafionem rufpicandi non polTe illud per fe fublifterc
;
ita
dendo nientem abfque corpore elFe polie, nec etiam ni mis parum, dicendo illam effe corpori fubftantialiter unilam, quia unio illa fubftantialis non impedit quominus clarus & diftinclus lolius mentis tanquam
rei
i5
dilTert a
prter longitudiiis
nem &
tribuatur.
20
320
Nec denique, ex eo qud vis cogitandi Jit m infjiitibu.s fopita, in amentibiis non quidem extincla^\ fed perturbata, putandum cft illam organis corporcis ita effe affixam, ut ablquc iis exiftcre non poffit. Ex eo cnim qud expcriamur fa^pc ab iplis cam impcdiri, nullo modo fcquiiur ab iifdem produci; nequc hoc ull, vel minim, ralionc probari poteA. Vcrumtamen non inficior ardam illam mentis cum
corpore conjunclionem, quam fenfibus affidue cxpeb
a. b.
25
Aprx
Icgiffe,
I.
la li^iie
'/'
edil. seule).
Pa;c 2o3,
l'ai^c
27.
i04,
I.
10-12.
263-265.
QUART^E ReSPONSIONES.
229
nem non fine attenta meditatione advertamus. Sed, meo judicio, qui frquenter ea quae in fecund Mej
dida funt apud fe revolvent, facile fibi perfuadebunt, mentem non diftingui a corpore per folam fdionem, vel abftradionem intelleds, fed ut rem
ditatione
eft.
10
i5
20
non adverfantur. Sed quantum ad animas brutorum^', etfi earum confideratio non fit hujus loci, nec fine totius Phyficae tradatione plura de ipfis dicere pofiim qum quae jam in differtationis de Methodo parte quint explicui*^, ne tamen omnin nihil dicam, maxime notandum mihi videtur nullos motus fieri pofle, tam in brutorum corporibus qum in noftris, nifi adfint omnia plane organa, five infl;rumenta, quorum ope iidem etiam in machina peragi poffent adeo ut nequidem in nobis ipfis mens immdiate moveat membra externa, fed dirigat tantm fpiritus a corde per cerebrum in mufculos fluentes, eofque ad certos motus determinet,
tate Vir C. hc adjecif, quia mihi
|
321
cm
ex
fe
ifti
fpiritus ad
pado
mente dpendent
taies
in vigilantibus ambulatio,
explicui,
advertamus,
la
H-
mme remarque.
gne [i"
a.
dit. seule).
i3
Aprs
Page 204,
1.
1.
i5.
b. Ib.,
c.
29.
2J0
cantio
uvres
de Descartes.
fiunt
265-266.
&
fimilia,
illi
cm
Cmque
manus
vifio
in
terram
tantm quia
impendentis
5
322
cerebrum ufquc pertingens, fpiritus animaies in nervos mittit, eo modo quo necefle eft ad hune motum, vel mente invita, & tanquam in machina, producendum. Cmque hoc in nobis ipfis pro certo experiamur, quid eft quod tantopere miremur, fi lumen
cafs, ad
I
c liipi
eandem habeat
10
vim ad motum
excitandum ? Jam ver, fi velimus uti ratione ad dignofcendum an aliqui brutorum motus fimiles fint iis qui peraguntur in nobis ope mentis, vel
iis
tantm qui a
folo fpii5
rituum influxu
tur
& organorum
difpolitione dpendent,
nempe ill?e quas in parte quint DiiTertationis de Methodo explicui, non enim alias puto inveniri tuncque facile apparebit, omnes brutorum acliones iis
:
tantm
ope mentis a nobis fiunt. Unde concludere cogemur nullum plane in ipfis principium mots a nobis cognofci, pr?eter folam difpofitionem organorum, & continuum afflu|xum fpirituum, qui a calore cordis fanguinem attenuantis producuntur. Simulque advertemus nihil nobis antehac occafionem dediife aliud ipfis affingendi, nifi tantm
fmiiles efte quae fine ull
20
25
33
quod
prius,
1
illa
duo prin|cipia mots non diftinguentes, cm quod a folis fpiritibus & organis dcpendet, in
i''
Aprs
luint,
iiieiii.
a.
Pai;c 20?,
1.
8-y.
266-267.
QUARTiE ReSPONSIONES.
2JI
brutis,
tanquam
mente,
quod
in
non tamen
&
frquenter ad rationes
noftr deletur.
iftas
attendarnus, ab opinione
Hadenus argumenta Viri Cl. diffolvere, ejufque impetum fuftinere conatus fum deinceps, ut ii qui cum fortioribus pugnant, non direde ipfi me oppo;
nam, fed ab idu potius declinabo. De tribus tantm agit hac in parte, qu
i5
facile pof-
illa intel|ligit;
qui
verus etiam
mihi
Primum
I
eft,
Jint
324
falf''',
20
hoc efl, ut ego interpretor, qud taies fmt, ut judicio materiam prsebeant erroris. Ille ver, ideas formaliter fumptas confiderando, nullam in iis falfitatem effe contendit. Alterum eft, qud Deus fit a fe pojitive, & tanquam a caufd^; ubi tantm intellexi rationem, propter quam
25
Deus non indiget ull cauf efficiente ut exiftat, fundatam effe in re pofitiv, nempe in ipfmet Dei immen.3
a.
Apres crederemus,
Page 206, Page 208,
1.
la ligne
(/"
dit. seule).
8-g.
i2-i3.
b;
1.
2)2
fitate,
uvres
qu
nihil
de Descartes.
effe poteft. Ille
2G7-268.
magis pofitivum
vcro
non produci, nec confcrvari, per pofitivum aliquem caufse efRcientis influxum; quod
probat
a fe
Deum
Tertium denique
pojffit
eft,
qud
;
quod de operationibus
ait,
intellexi,
&
ille
de potentiis negat.
J
qu
10
manifeftum
ipfum agere tantm de ide formaliter fumpt. Nam, cm ipf idea fint form quae|dam, nec ex mate-
componantur, quoties conlderantur quatenus aliquid repraefentant, non materialiler, (ed formaliter fumuntur fi ver fpedarentur, non prout hoc vel illud
ri ull
|
;
i5
repr3efentant, fed
intelleds, dici
fed tune nullo
modo
rum
refpicerent.
fenfu
ex20
nempe
five frigus
habeo ideam, fed mancl in illa quam femper habui quamquc ipfam dico mihi prbere materiam erroris, fi verum fit frigus effe privationem & non habere tantum realitatis qum calor; quia, utramque ideam caloris iS: frigoris confiderando prout ambas a fenfibus accepi, non pofTum
idcirco de ipfo
;
25
II
Apfs fumpt,
la
(I"
a.
dit. seule).
17.
lif^ne
{i"
dil.^.
ig
Aprs rclpicc-
iG funt omis
b.
I.
1.
16-18.
68-269.
QuARTi: ReSPONSIONES.
2J)
unam qum
;
per alte-
ide confudi^
nam
in
hac
non
326
Cm autem'ait Vir C.
prouL
cj
10
hoc enim frepe contingit in ideis obfcuris & confufis. inter quas hit caloris 0^ frigoris funt numeraiid, ut ad aliud quid rcferantur qum ad id cujus rvera idccc funt. lia, fi iVigus fit tantm privatio, frigoris idca non cil frigus ipfum, prout cft objective in intcUcdu, fed aliud quid quod pcrperam pro
opus
cffe
ift
i5
privatione fumitur
nempe
cft
fenfus
quidam nul-
extra intcUedum.
ratio de ide Dci, faltem de ill quae
clara
e^'
non
conformis.
Quantum autem ad
Deorum
non video cur non etiam materialiter falfaa dici poffint, quatenus falils ipforum judiciis materiam praebent. Quanquam fane liku qu3C vel nullam vel perexiguam judicio dant occafionem erroris, non tam merit materialiter falfcE dici videntur,
qum
quse
magnam
327
25
unas autem majorem qum altras erroris occafionem priebere, facile eft exemplis declarare. Neque enim
b
laligiie
18
{i"
edit.).
11 Ap/-s l'unt,
.
marque.
la
seule).
a.
Page 206,
Ib.,
1.
1.
18.
b.
19-20.
uvres. U.
3o
34
eft in
OEuvRES DE Descartes.
369-270.
tanta
qu
quidem, ut dixi, verum fit illas nihil reale exhibere. Omnium autem maxima eft in ideis quse ab appetitu fenfitivo oriuntur ut idea litis in hydropico, nunquid rvera ipii materiam prbet erroris, cm dat occafionem judicandi potum (ibi efl'e profuturum, qui tamen fit nociturus ?
frigoris
:
&
At
I
illa frigoris
10
idea,
quam
Si enim, in-
non
efi
ergo frigoris
idea"".
tm
cm
fit
i5
obfcura
328
&
meum
fit
pofitivum,
\
necne ideoque occafionem habeo judicandi efl'e quid pofitivum, quamvis forte lit tantm privatio. Nec proinde quaeri dbet, qu fit caufa illius cnlis
pofitivi objcCivi, unde fieri ajo ut materialiter falfa
illa
fiit
20
idea^
fieri
materialiter falfam
me
qu
eft,
quatcnus
25
obfcuritas ver,
Aprks exhibere,
la
l'i
Aprs idea,
mme remarque.
a.
Page 207,
1.
1.
19-20.
b. Ib.,
21-22.
^70-271.
Quarts
Responsiones.
2<
prsefentare
objedum aliquod
extra
me
fit
pofitum, quod
tantm
5
oritur,
omni ex parte
perfda.
Neque hoc uU ratione fundamenta mea convellit. Vererer autem ne forte, quia in legendis Philofophorum libris nunquam valde multum temporis impendi, non fatis ipforum loquendi modum fcquutus fim, cm
|
10
i5
materiam pr?ebcnt erroris, niaterialiler falfas efle, nifi apud primum authorem qui mihi jam incidit in manus, vocem materialiter in edem fignificatione fumptam invenirem nempe apud Fr. Suarem, Metaphyficse difput. 9, fedione 2, numro 4. Sed pergamus ad ea qua; V. C. omnium maxime reprehendit, mihi autem minime omnium reprehenfione
dixi ideas, quse judicio
|
329
Hoc enim
ipfo
&
falfum,
fit
caufa efficiens
me non
&
me
hsec
tantm propter
imperfedionem intelleds humani fie explicare. Sed & in reliquo fcripto idem ubique confirmavi nam ftatim ab initio, ubi dixi, nullam rem exijerc in cujus
;
liceat inquirere,
addidi,
e'dit.
vel, fi
Aprs effeds,
1.
seule).
a.
Page 208,
14-16.
2^6
non habcL cur
330
uvres
ill
de Descartes.
pojulaj'c''
\
171-27?.
non indigca,
quec vcrba
fatis
quod cauf
ejjc lanlani
efficiente
non
?
indigeai. Qiiid
autem
in
pi\Tter
Deum
Dixique paul'poft,
ni
Dco
&
nulliu.s
unqiiam ope
quodammodo
fui caufa
ubi verbum,
intelligi, fed
five
illa
10
u caufa. nullo
modo
de efficiente poteft
tantm qiid inexhaufta Dei potentia fit caufa ratio propter qiiam cauf non indiget. Cmque
inexhaufta potentia,
five eflenti
immenfitas
quamcaufam ob
fit
Quod
i5
non poftet de ull re finit, quamvis in fuo gnre fumme perfed; fed fi diceretur elfe a fe, hoc tantm intelligi poflet ngative, quoniam nulla ratio a pofitiv ejus natur defumpta afterri polfet, propter quam intelligeremus ipfam cauf efficiente non indigere.
331
Atque eodem modo, in omnibus aliis locis, ita contuli caufam formalem, five rationem ab effenti Dei petitam,. propter quam ipfe cauf non indiget ut exiftat, neque ut conferuetur, cum cauf efficiente, fine qu res finitie effe non pbflunt, ut ubique illam a cauf
|
20
efficie.ite effe
diverfam ex
ipfis
fe
25
tur.
Nec
ullibi dixi
Deum
ta ligne
Apres indigeat,
dit. seule).
fecl,
.indigere,
{j"
7,
marque.
mme
re-
catur, idem.
1.
Page io8,
1.
19-22
3-6.
27^-274-
QUART/R ReSPONSIONES.
Tive eflentiae, effe
2^7
prop-
fed
ter
quam
rem pojtiva m.
ItaquepofTum ultroadmittere qusecunque a ViroCl. afFeruntur ad prohandum Deum non eife caufam effi5
cientem
fui ipfius,
neque
five
fe
fluxum pofitivum,
per
fui
reprodudionem conti-
lo
quod folum ex ejus rationibus efficitur. Sed, ut fpero, etiam ille non negabit immenfitatem illam potentiai, proptcr quam Deus non indiget cauf ut exiftat, efTe in ipfo rem pofitivam, nihilque ejufmodi quod {\l pofitivum intelligi polfe in ullis aliis rbus, proptcr quod cauf efficiente non egeant ad exiftendum quod folum fignificare volui, cm dixi nuUas res
;
|
nuam
332
poffe intelligi
i5
efle a fe,
nifi
ngative, prater
unum
Deum. Nec quicquam amplius alTumere mihi opus fuit, ad difficultatem qu propolita erat diiblvendam, Sed, quia tam ferio hc monet Vir Clar., vix ullum
Theologum reperiri poffe, qui non e propoftione offendatur, qud Deus a fe ipfo fil pofitive, & tanquam a cauf'' paulo accuratius exponam quare ifte loquendi modus in hac quaeftione perutilis, atque etiam necef^
20
farius, &.
mihi videatur.
Scio LatinosTheologos non ufurparejnomen cauf in divinis, cm agitur de proceffione perfonarum fa-
25
crofand
aTiov
&
dixerunt,
folo principii
nomine ut
maxime
2
generali uti malle, ne cui fcilicet inde occa07; la ligne {2' dil.).
Aprs politivam,
']
Apres
efficitur,
Page 214,
1.
4-6.
238
333
uvres
de Descartes.
^74-275
fionem dent judicandi Filium efle minorem Ptre. Sed ubi nullum taie erroris periculum effe poteft, nec agi|
tur de
Deo
nomen
in
cauf
cm
5
perutile ac pro-
pemodum
teft,
po-
qum
fi
qum
fi
abfque eo perfpilo
efficientis
efle
pri-
mum &
334
habeamus ad exiftentiam Dei probandam, puto omnibus efl^e manifeftum. lUud autem accurate perfequi non pofl'umus, nifi licentiam demus animo noftro in rerum omnium, etiam ipfius Dei, caufas efficientes inquirendi quo enim jure Deum inde exciperemus, priulquam illum exiftere fit probatum ? Qua^rendum & igitur ert de unquque re, an fit a fc, vel ab alio quidem per hoc mdium exiftentia Dei concludi poteft, etfi non exprefife explicetur quo modo intclligendum fit aliquid efife a fe. Quicunque enim folius
:
i5
20
luminis naturalis
dudum
fequuntur, fponte
fibi for-
mant hoc
conceptum quendam cauf efficienti & formali communem, ita fcilicet ut quod cft ab alio, quod autem fit ab ipfo tanquam a cauf efficiente eft a fe, fit tanquam a cauf formali, hoc ell, quia talem habet eflentiam, ut cauf efficiente non egeat;
in loco
;
I
23
Aprs Patre,
la ligne
(r"
dit. seule).
14 Aprs manilimite
(;"' dit.).
feftum,
la
idem.
275-276.
QuARTyE ReSPONSIONES.
iftud in Mdit,
fe
illi
39
ideoque
quam
per
notum
prsetermifi.
At cm
5
fit
a feipfo, facile
cogitantes,
fit
ut,
10
non putent illud, a fe, debere intelligi tanquam a cauf, fed tantummodo ngative tanquam fine cauf, ita fcilicet ut aliquid fit de quo non debcamus inquirere cur exiftat. Quse interpretatio verbi
a fe
i
336
ideoque nullo
modo
eft
admittenda.
didam &
ceptus
20
nullain
quam
eodem modo poteft extendi quo folemus in Geometricis conceptum linese circularis quammaximae
conceptum polvgoni redilinei, cujus indefinitus fit numerus laterum, ad conceptum circuli extendere. Hocque non mihi videor uU ratione melius explicare potuiffe, qum cm dixi,
lineai red?e,
ad conceptum
vel
25
cauf
efficientis fignifcationem
illas
non
effe in
hac qufione
rcflringendam ad
caufas
qu funt
effecibus
tempore
Les mises
vent. Jusqu'
la ligne (/"
dit.
seule).
Notandumque
l.
la
240
priores, vel
OEuvRES DE Descartes.
276-277-
galoria,
qu ab ipjs funt diverf ; tum quia ejfet nucm nemo nefciat idem necfeipfo prius nec afeipfo
ejfe poJJ'e ;
diverfum
ns
his
duabus conditio-
&
ni\hilominus intgra
5
requiratur ut tempore
fit
prior,
nifi
caufae,
quamdiu producit efFelum, ut didum eft. Ex eo ver qud non poflit aliaconditio etiam tolli, dbet tantm inferri non elTe caufam efficientem proprie didam, quod concedo non autem nullo modo
:
10
caufam pofitivam, qu^e per analogiam ad efficientem referri poffit, hocque tantm in re propot requiritur. Eodem enim lumine naturali quo percipio me mihi daturum fuif|fe omnes perfediones quarum idea
effe
i5
aliqua in
me
eft,
ipfi
modo
illo,
ad
quem
nus dat
five
diverfum a
fe ipfo,
20
cipit effe,
non
idcMu
diverfum.
Ideoque,
837
cm
qua^ritur an aliquid
fibi
ipfi
Lxiften-
tiam dare
fi
poffit,
non
aliud
eft
intelligendum,
qum
fit
25
talis,
dalurum
ipfo
cjl,
in
non polfc
1. 1.
7, etc. Cl.
page 209,
1.
21-24.
2-4.
277-278-
Quarts
Responsiones.
241
quin habeat alu omnes perfe:iones quas cognofcii, quia lumine naturali percipimus illud cujus elTentia
tam immenfa
5
non indigeat ad exiftendum, hac etiam non indigerc ad habcndas omns perfediones quas cognofcit, propriamque effentiam dare ipfi eminenter illud omne quod pol'umus
eft
ut cauf efficiente
cogitare aliquibus
pofle.
aliis
Atque
10
haec verba,yz
nondum
dem lumine
habere vim
naturali
j
&
voluntatem
lbi
daturum
a
338
effe,
fi
nondum
efficientis
haberet.
ifti
Atqui nihilominus
cauf
analogi
ita
ad
lumen naturale
:
dirigendum, ut
perfpicue ad-
20
vertamus eodem plane modo quo nonnulla de fphr & aliis tiguris curvilineis ex comparatione cum figuris
redilineis apud
Archimedem demonftrantur,
qu?e vix
qucmudmodum
etfi
;
illiufmodi
illis
fphaera in
confideranda
ita
in loco pofle
Nec ullum hac in parte erroris periculum timeri poteft, quoniam id unicum quod caufa; efficientis pro22 Apri's potuiirent, la Uii-ue[i" Jdit. suulcineul).
27
ellentiarn]
exilleniiam
/"
cdil.j.
II.
uvres.
3i
242
OEuvREs DE Descartes.
eft,
278-279.
prium
nempe qud
aliquid
fit
a feipfo diverfum,
five
idem fimul
& non
idem.
dignitatem
fie
Notandumque
fuifle
eft caufae
a nobis
Deo
inde fequeretur.
dunt Filium
ef[c
principiatum;
ita,
Deum
men
dici
illum
poie
fui'
fcilicet efFeclus
&
ill effe
quamvis
faepe
lit
nobilior aliis
caufis.
Cm
mali
autem integram
2
rei effentiam
i5
\\\c
nam
lib.
milfa,
primam nominat
ut
omnium rerum
effentias extendit,
20
nempe
ibi
non
de caufis ex
Qud
cauf
ver
fieri
vix potuerit in re
|
propofit ut a
25
nomme Deo
conatus
cm
ego
efficere
fit,
non tamen
modo prefficien{i"^'
ftiterit,
faltem
quantum mihi
videtur.
elfe
Nam, poftquam
caufam
multisverbis oftendit
22 ego omis (;"
setilemeiil).
(.Util.).
Deum non
dit.
279-281-
Quart,; Responsiones.
245
tem
fui ipfius,
fit
ut diverfa
a fuo effecu
item non
|
effe a fe pofitive,
intelligendo per
verbum
pofitive
mendo
quae
omnia lubens admitto rurfus probare contendit Deum non dici debere caufam efficientem fui ipfius,
minus
rcis
eft
exijlat,
quam
de_
effenti
:
eji
refpondendum,
Deus
exijlat,
qum
Qui
|
341
pado
non quseratur efficiens ratione eifentise, queri tamen potefl ratione exiftentise; at in Deo non ditlinguitur effentia ab exiflenti ergo de Deo quari po;
tefl efficiens.
20
Sed ut hc duo
quserenti cur
Deus exiftat, non quidem effe refpondendum per caufam efficientem proprie diclam, fed tantm per ipfam rei effentiam, five caufam formalcm, quae propter hoc ipfum qud in Deo cxiftentia non
2 5
diftinguatur ab elTenti,
efficiente,
Denique, addit
refpondcndum
effe
Dei caufam
&
rurfuni per-
14 Aprs reftis, la
a.
Page 212,1.
i5, etc.
244
conlanti
ciir ilLi
OEuvRES DE Descartes.
381-282.
in-
lummodo
Ex quibus
ait cor5
\idem
quodammodo
cjfc pojfe
cff-
nunquam me in eaufas rcrum inquirendo ad iillam omniuju primam deventurum^ Quod tamen ncccorruere, nec ullo modo concmi vel infirmari, mihi vidctur; & praecipua vis, non modo mese, fed & omnium omnino demonftrationum quae afferri poiTunt ad exiftentiam Dei ab cfFeclibus probandam, ab eo dependet. Nullam autem Theologi fere omnes, nifl ab
.
lo
contendunt.
Deo
erga
'5
cm analogiam
cauf?e
efficientis
illi
illintclli:
gend Icdores
Jipularet
in
ejff-
20
Quomodo enim
ii
qui
Deum
nondum
rent,
343
putarent cujufque
?
,
pofle inquiri
4 Apres
dil.
licci,
<.
Et
la
25
li
lii^iie
(/"'
seulement
14
..
21,
2:1
.l/.';vx
cpn-
.inquiri,
tcndunt,
a.
seuleineiih.
l'aye 213,1.11-10.
Ibid.,
I.
I.
b.
18-24.
c. Ibid.,
25-27.
28-283.
Quarts
Kesponsiones.
245
prima finem quserendi facerent, putarent cujufque rei caufam ab e re diverfam effe quserendam ? Certe idem feciffe mihi videtur Vir Cl. hac in parte, ac fi, poflquam Archimedes, loquens de iis quae de fphter per analogiam ad figuras reftilineas fphserae infcriptas demonftravit, dixiflet fi putarem fphseram
:
pro figura rediline vel quafi rediline infinitorum laterum fumi non pofle, nullam vim ifti demonftrationi tribuerem, quia,
10
non de fphaer ut
figura curvi-
tantm de ipf ut figura recliline infinitofi, inquam, Vir Cl., rum laterum, rede procedit; nolens fph?eram ita nominari, & tamen Archimedis demonflrationem cupiens retinere, diceret fi putarem
line, fed
id
i5
quod
ibi
rum laterum
non admitterem, quia mihi certum & compertum eft, fphjeram nuUo modo effe figuram redilineam. Quibus fane verbis non idem quod Archimedes efficeret, fed
contra pror|fus ab ejus demonflratione refte
20
intelli-
344
fum qum
curae
re-
fummae mihi
ne vel
minimum
25
quod merito Theologi reprehendant^. Denique, quod circulum non commiferim^, cm dixi non aliter nobis conjare, qu clare & dijlinle perdpiuntur vera ejje, qum quia Deus eji; & nobis non conperiatur,
II
Aprs procedit,
la
17
Aprs
reftilineam,
a.
mme remarque,
1.
Page 214,
1.
b. Ibid.,
7.
Voir aussi
4.
t.
V, p. 148.
246
Jarc
OEivREs DE Descartes.
2.S3-2S4.
Deum
e/Je, nifi
jam
fatis in
poftea ver,
fufficit
veram
effe
effe
fimus certi
rem quod
10
non
345
fufficeret, ni
Deum
&
"",
non
per
fallere Iciremus.
Qud autem
ejje pojfit,
notum mihi
vi-
fpedat
effe intelligimus,
quod non fit cogitatio, vei a cogitatione dependens'^; aiioqui enim ad mentem, quatenus ell res cogitans, non pertineret nec ulla poteft in nobis effe cogitatio, cujus eodem illo momento, quo in nobis ell, confcii non fimus. Quamobrem non dubito' quin mens, lla;
fimulque
ejus rei
fibi
fuae cogitationis
confcia
fit, etfi
poftea
20
non recordetur, quia fpecies iflarum cogitationum memoriai non inhrent. Sed notandum ell, aduum quidem, five operatio-
num,
nollrae
effe;
facultatum,
five
potcn25
cm ad utendum
fi
aliqu facultate
lit
facultas illa
in
mente,
17
Aprs
Aprs
fimus,
a.
mme remarque.
140,1. 12,
1.
l'aL^e
b.
c.
Page 214,
i5.
Voir
et p. 142,
t.
1.
14.
V, p. 149.
Tome
V, p. 149.
d.
Ibidem.
284-285.
Quarts
;
Responsiones.
247
mente,
fi
ejus confcii
nequeamus.
\Ad
Oppofui
5
ea
qu Theologos
inorari poljunl'.
34(i
me
jam
declinavi
qu fequuntur plane
qu fpero me non
terquam
altimse, de
qud ea
omnium ingeniorum
i5
captum non Tint accommodata^, plane concedo; idquc, ubicunque fefe obtulit occafio, teftatus fum, atque in pofterum teftabor. Et hsec unica fuit caufa cur eadem in DilTertatione de Methodo, quse gallice fcripta erat, non tradajrim, fed ad lias Meditationes, quas a folis ingeniofis & dodis legendas eie preemonui, refervarim. Neque dici dbet redius me fadurum fuilTc,
fi
abflinuiffem ab
iis
multidebeant|abftinere; tamneceffariaenimexillimo,
ut fine
20
ipfis nihil
flabilc in philofo-
&
feiTum ab imprudcntibus aut pueris fine pcriculo non tradentur. quia tamen utilia funt ad vitam, nemo
eft
Qud ver
\2
dit. seulement).
in
Apres Xt^&hor,
[i"
i5-i6 Aprs
refervarim,
a.
mme remarque.
ipfis]
ipli
[i"
dit.).
b.
p. 21 5,
1.
14.
248
OEuvREs DE Descartes.
285-286.
qudque ea qu adfidem pertinent atque ad vitam agendam femper exceperim, cm afferui nulli nos rei ajfentiri dehere, nifi quam clare cognofcamus^" totius fcripti
:
mei contextus oflendit & expreffe etiam in refponfione ad fecundas Objediones, numro ^, explicui''; nec-non & in Synopfi prsemonui ut ita, quantum Viri
;
''
;
& qum
accepta mihi
fint
ejus
10
declarem.
aliqu fubjanti, cui injint, non pojfunt intelligi, nec proinde etiam abfque ill exijlere^
Quam objedionem
cendo me nunquam hadenus accidentia realia negaffe nam, quamvis ipfis in Dioptric & Meteoris non ufus fim ad ea de quibus agebam explicanda, dixi tamen expreffisverbis in Meteoris, p. 164^,
In his
20
me
17
Aprs
non
22 Aprs negare,
a.
Page
Page Page Page Page Page
21 5,
1.
18-21.
5-6 et
1.
b.
c.
Va^,c 216,
1. 1.
8-9.
149,
i5,
1.
3-21.
d.
c.
f.
7-12.
217,
1.
19-20.
23, p. 218,
5,
1.
217,
239,
1.
1.
I.
g.
de cette dition.
86-287.
QuARTiE ReSPONSIONES.
a
249
;
dum
me
cognofci, fed
non
modus
enim fcribendi analyticus, quem fequutus fum, id patitur ut qudam interdum fupponantur quae nondum fint fatis explorata, ut patuit in prima Meditatione, in qu multa aflumpferam, quae deinde in fequentibus refutavi. Nec fane hic quicquam de natur
accidentium volui
llabilire, fed
ea tantm, quae de
ipfis
lo
tanquam prima fronte apparuerunt, propofui. Ac denique, ex eo qud dixerim modos abfque aliqu fubflanti cui infint non pofle intelligi, non dbet inferri
I
349
me
&
Deum
Sed, ut hc
agam
liberalius,
i5
in fol
enim
fuperficie
20
contadus; & nullum fenper contadum, non ego folus, fed fere
fit
quatenus ejus fuperficies, vel immdiate a fenfs organo, vel mediante are aliifve corporibus, ut ego
judico, vel, ut ajunt plerique Philofophi, mediantibus
25
Notandum autem
corporum
eft,
iflam fuperficiem,
non ex
fol
omnes
illos
350
la ligne
Voir ci-aprcs,
p. 25i.
1.
23.
uvres.
II.
3a
2^o
uvres
de Descartes.
287-288.
aqu,
aceti,
& fcum
quorum
miftur
vinum
confit,
minutias reperiuntur.
diverfas habeant
Nam fane particule iftse, cm figuras & motus, nunquam tam apte
vacua non funt, fed vel are vel ali materi repleta ut ad oculum videmus in pane fpatia ejufmodi fatis magna, quse non modo are, fed etiam
|
10
i5
Notandum etiam
351
eft,
totam moveri,
cm
totus pajnis ex
uno loco
in
alium
aliqua^
20
cm
ut,
fint
moveantur (quod de plerifque partibus panis & de omnibus vini verum exiftimo), intelligenda etiam fit ipforum fuperficies in continuo quodam motu elle.
alfidue
25
Notandum denique, per fuperficiem panis, aut vini, alteriufve corporis, non hc intelligi partem uUam
quidem quantitatis ejufdem corporis, nec etiam partem corporum circumjacentium, fed tanfubftanti nec
5
3o
Aprs reperiuntur,
la ligne
288-29.
QUARTiE ReSPONSIONES.
^ I
tummodo
& corpora
nifi
modalem
^.
hoc folo termino contadus fit, & nihil nifi per contadum fentiatur, manifeftum eft, ex hoc uno qud dicantur panis & vini fubftanti in
ver,
in
Jam
cm
352
tur, fub
10
five in
eodem
prsecife
& vinum
eorum termini
fi
affidue moventur), in
quo
jam
exiflerent
adefTent,
fequi
necelTario
illam fubfiantiam
noflros afficere
i5
eodem plane modo fi^nfus debere, quo panis & vinum illos
novam omncs
affi-
cerent,
fi
Docet autem
i^, can. 2
in
&
panis
intelligi
qu mdia
&
corpora
ipfas ambientia.
Ut enim jam didum eft, in hac fol fuperficie fit contadus &, fatente ipfo Ariftotele, non modo fenfus
;
ille,
&
:
alii
fenfus
tadu
de anima, cap.
\)
xai.
T|aAAa,
e'dit.).
27 Aprs
24.
yl-j^i-jt-yi
mme remarque.
a.
Vuir
t.
III, p. 387,
1.
et
t.
IV, p. i63,
1.
2p
353
uvres
de Descartes.
sg.
nemoefl qui putet hcperfpeciem|aliud intelligi, qum prEcife id quod requiritur ad fenfus afficiendos.
Et
Et
nemo etiam
eft,
hoc Chrifti corpus fub edem accurate fuperficie contineri, fub qu contineChrifli corpus, quin fimul putet
retur panis,
fi
adeflet; etiamfi
tamen
ibi
non
fit
tan-
quam
proprie in \oco,fedfacramentalier,
& e exijlendi
ratione,
quam
ejfe
etjl
lem tamen
poffumus,
& conftantijjime credere debcmus^. Quee omnia tara commode ac tam rede per mea principia explicantur, ut non modo nihil hic haheam quod verear,
ne orthodoxis Theologis offendiculo
contra potius
elTe
fit
futurum, fed
i5
magnam me
ab
ipfis
gratiam initurum
qum
yulgares
cum Theologi
confentiant.
Nam
354
rmanentes in Sacramento Euchariftise effe accidentia qu3edam realia^', Iquse, fublat fubftanti cui inhaerebant, miraculofe fola fubfiftant.
Scd',
& vini
20
cm
hanc
quii:flio-
Omitto
lin
donec fufis in i'umm Philofophi;v,quam piii; manibus habco, ea omnia cicmonllrem, exquibus
folutiones deducantur,
n.
qu
fin-
8, ne se trouve que
dans
la 2*.
Voir
t.
IV, p. i65,
III, p. 545,
I.
1.
7, et p. 346,
i5.
p.
1.
i5.
b.
c,
Tome
1.
Ibid., p. 340,
17
349,
1,
4;
p.
416,
1.
5; p. 449,
1.
12.
290-292-
QUART.C ReSPONSIONES.
2ijj
movent
fine ullo
5
examine ac
fuppofuerant
;
totique
ipfa fine
"
quomodo
fubjedo
effe poflint.
Qu
in re tt difficultates inve-
cm
10
forte ad falebras
fe
nerunt)
In primis
qui
omnem
enim non vidcntur fibi conftare, faltem ii fenfuum perceptionem per contadum fieri
concedunt,
cm
in
qum
ipfo-
movendos fenfus requiri fupponunt quia per fe notum eft ad contadum folam fuperficiem fufficerc. Si qui ver id non concdant, nihil e de re afferre poffunt quod ullam habeat
fuperficies varie difpofitas, ad
:
rum
fpeciem
veritatis.
io
Deinde non poteft humana mens cogitare accidentia panis effe realia & tamen abfque ejus fubftanti exiftere, quin fimul illa per modum fubflantiae concipiat.
Adeo
ftanti
mutetur,
quemadmodum
crdit
Ecclefia,
&
maneat; quia nihil reale poteft intelligi remanere, nifi quod fubfiftat, &, quamvis verbo vocetur accidens, concipiatur tamen ut fubftanti. Ideoque in re idem eft ac fi diceretur totam quidem panis fubftantiam mutari, fed tamen illam ejus fubftanti partem, quae
|
10 Apri's debuillent,
veritatis,
iioit
la
li,^iic
[i"
et 2' dit.).
18
Apres
mme remurque.
2^4
OEUVRES DE Descartes.
:
sg^-^gs.
quod,
fi
non
in
conceptu contradilionem
involvit.
Atque hc praecipua ratio efTe videtur ob quam nonnulli hac in parte ab Ecclefi Roman diflenferunt. Quis autem neget, ubi liberum efl, & nulla ratio, nec
Thcologica, nec quidem Philofophica, cogit nos ad
aliquas opiniones ampledendas, quin ill potiffimum
fint
eligend,
qu nullam
aliis
textum dare poflint a veritate fidei defledcndi ? Qud autem opinio, qu realia ponit accidentia, cum Tho-
lo
non conveniat, puto h'c fatis perfpicue oftendi quodque Philofophicis plane adverfetur, fpero me in fumm Philofophire, quam jam habeo in manibus, clare el'e demonftraturum ibique quo pado color, fapor, gravitas, & reliqua omnia qute fenfus movent, a fol extim corporum fuperficie delogicis rationibus
;
;
i5
pendeant, oftendam.
Denique non poilunt accidentia realia fupponi, quin miraculo tranfubftantiationis, quod folum ex verbis confccrationis concludi potcfl, aliud novum, & quidem incomprehenfibile, gratis addatur, per quod acciden|
20
ita exiftant, ut
ipfa intrim
non
fiant fubftantiiL^;
pugnat contra humanam rationem, fed etiam contra axioma Theologorum, qui dicuntverba ifla confccrationis nihil efficere nifi
fuum
fignificatum,
l<;
quiu pcr
Qux omnes
involvii.
difiicultatcs pcr
:
mcam
hujus
rei
nam lantum
abcll ut
[i"
et 2' cdil.'\.
17 Aprs ollen-
293-294-
QlART.^^ ReSPONSIONES,
fit
2^^
novo miraculo (per quod fcilicet dimenfiones mutentur) toUi non poffint. Hocque aliquando contigiffe memoriai proditum eft, cm, loco panis confecrati, caro vel puer in manibus facerdotis apparuit non enim id
;
unquam per miraculi ceffationem, fed omnino novum miraculum, accidilTe creditum eft.
10
per
poffit
unam
fubftantiam
i5
edem plane fuperficie remaneat, fub qu priorcontinebatur. Nec etiam quicquam rationi magis confenbancum dici poteft, nec vulgo apud Philofophos magis receptum, qum non modo omnem fenfum, fed gencralitcr omnem corporis in corpus jadioncm, fieri per contaclum, huncque contaclum in fol fuperficie unde fequitur evidenter, eandem fuperfiefle pofte
:
cieni,
20
quantumvis fubftantia quse fub e eft mutetur, eodem femper modo agere ac pati debere. Quapropter, fi verum hc fine invidi fcribere licet, aufim fperare venturum tempus aliquando, quo illa
opinio qure ponit accidentia realia, ut a ratione alina,
c^
incomprehenfibilis,
& parum
tuta in fide, a
Theo-
25
& mea in ejus locum ut certa & indubitata recipietur. Quod hic diffimulandum effe non putavi, ut, quantum in me eft, occurram illorum calogis explodetur,
lumniis, qui,
quoniam
aliis
fi
qum
quid novi in
fingere
fcientiis,
quod
fibi
cil,
prius cognitum
lion la ligne.
fuift'e
non
poflint,
8 Api-i's
2)'
OEuvRES DE Descartes.
294-195
quo
verius
&
majoris momenti
eie
putant
quodquc
ratio-
nibus refutare non valent, Sacris Scripturis ac veritatibus fidei adverfari abfque ull ratione affirmant.
qud authoritatc
Ecclcfist uti
evertendam veritatem. Sed provoco ab iftis ad pios & orthodoxes Theologos, quorum me judiciis
cenfurse libentiflimc fubmitio.
&
355
IIOBJECTIONES QLINT.t.
Exi.Mio
VFRO
p.
10
Vir Eximie,
Beavit
me Merfennus
nojer,
cm
luarujn illarum
fii-
i5
&
res
omnibus rctrd
\
abjrufijjimas emicleare.
qud
perjcribcrem.
20
Siquiteflalu-
dem prfcnji
quam hcbetudincm
in
Voir
111, p. T''i-'ifib,
cclairchsemeni.
384,
i5.
2:i5-297.
ObJECTIONES QlUNT/E.
liifccrc aiiderem.
2^7
gnando,
Annui tamen viro amico, ratus aliundc te non tam meum, qum illius, conjlium qui bonique confulturum ;\cm eo nempc candore Jis, ut facile putes nihil aliud me. qum nudas tibi proponere
vieas dubitandi rationes voluijje. Tejlor fane
abunde fore,
:
fi
te
nias vel ad
calccjii
nam, qud
permovere debeant,
minimum
dijffidas, vel
curis dejlinaluni,
lo
qui cerlo
fum
meditandum occurrerit,
i5
dam. Profero ergo, fcd e mente, ut prolatas duntaxat velim ; prolatas, inquam, non de rbus ipjis, quas demonJrandas fufcipis, fed de methodo ac vi demonfirandi. Prcfelo enim
&
& animorum
ijla,
ratiocinii,
quo
tu
tam
qum
alia
In
I
Meditationem
I.
De
Ac
circa
lis,
quai in
dubium revocari
pofTunt.
25
pr imam quidem Meditationem, non efl qud multiim immorer : comprobo enim inflitutum, quo mentem tuam exuere omni prjudicio voluijli. Id unum non fatis_
percipio
:
quamobrem
qu prnoveras,
.
ut ea deinde
qux
II.
vera deprehenderentur
qum, habendo
33
uvHKS
2^8
358
OEuvRES DE Descartes.
falfis,
297-298.
omnia pro
non
novum prjudicium. Et
ipji
ut
neceffe fuerit,
quo
tibi
Deum
human
lilatem,
caujfari
Fingis prterea
te
fomniare, ut
& &
extorques, ut
qu
10
coram
erit,
te
qui perfuadcatur
perfuafum, nihil
;
ejfe
verum
ex
lis
An
dore
&
veritatis
amorc dignum,
res,
i5
piam
pojfet,
felari
no-
^^^
In
Meditationem
II.
20
ipfa
fit
notior,
qum
Circa fecundam, video
Jlare,
le
corpus.
adhuc
in
ludificatione per-
&
cxifto, quoties a te
(i!
25
quicquid quidquid
1
ijjil.,.
298-99-
Objectiones QuiNT^t:.
2^9
concipitur, effe
verum^
;
&
vcliij
rum
erat, te ejfe
alione eolligere,
5
cm luminc nalurali
quidagit,
ejfe.
Subdis, te
non propterea
accipitur,
fatis intelligere
quid
;
fis^\
Hoc autemferio
ill
lo
&
ulird conceditnr
id ipj uni-
Nempe
id ahfquc
ambagibus totque
'
qualcm te efTe credideris, ut, fubtradis dubiis, id folum remaneat, quod certum fit & inconcufTum'. Hoc veri) nemine non probante facis. Rem aggreffus, & cm te pularis e[fe hominem.
Meditari
confequentcr,
\
3co
quceris,
i3
quid
fit
homo
&
ut habere te
prima frontc tibi occurrcbant, vultum, manus, & CcCtera membra, qiicC
;
20
modo caveamus difinlionem liiam inler corpus. Dicis te tune non advcrtille quid elTet anima, fed imaginatum folmaliquid inftarvcnti, ignis, vel cTetheris, quod craffioribus tui corporis parIfudmemorabile cf. De corpore, tibus effet infufum non dubitaffe naturam ejus in co effe, ut fit quid
eflo,
"'.
25
aptum
5
&
c.\
Aprs
la ligne blanc
(i''
dil.).
9 Aprs rcquiicn-
um,
nicnie rcniai\]ue.
Page
Ibid.,
Ibiii.,
25,
1.
1.
i-i ?.
h.
c.
14.
1.
21-24.
1. 1.
d.
c.
2G
8-1
et
1,
1.
?i, p.
2(3,
1.
S.
200
eo
OEi'VREs DE Descartes.
209- ?ot.
omne
'.
dumcjl,
&
:
nam
331
ventus, ignis,
& phi\ra
:
ncgafje te corpori
dcbeat fudple
&
10
Exploras deinde,
num,
iis,quae per-
tinere cenfuifti ad
naturam corporis.
attcntiflimo
Hoc
c/J'e
i5
animam. Qufo le ergo, Anima, feu quocumque relis nomine cenferi emendajline haclenus eam cogitationem,
:
quprius imaginabaris
lifve rei his
te c[Je
20
poj/is
riius,
membris infufa;? lYon fcci/li fane. Cur non igilur ejfe adhuc ventus, vel potius lenuijfimus fpiqui calorc cordis ex purijjimo fanguine, aliundeve,
&
fuj'us
per mcmbra
i
vitam
illis
tribuas,
videas,
cum aure
vulgo
audiax,
ri-
2 5
cum cercbro
cogites,
ctcraque,
qucc
ila fil,
tibi
I\ige 26,
Ibid.,
1.
1.
11-18.
20.
I.
c.
Page 26,
24. p. 27,
1.
2.
3oi-3oi.
Objectiones Quint^e.
vas continens ?
261
circuni-
dem quam
fcribi ab
Cur non
cenfearis
eodem
atnbiente,
adeo
ut,
illius
non fuit
eo-
& aqumiflis,
Cur non
craf
quo
tibus?
Cm
tu
enim plureis
membris
tribuas,
modo
i5
ad
ipfius corporis
motum. Si
fpedant
).
Pergis,
neque
ex
iis,
".
At primiim,
aliquid
corpus, nec tamen nutriri. Deinde, f taie fis corpus, qualcm fpiritum diximus, cur, ciim craffiora illa
effe
membra
corpore,
& dum
illud dcbilitatur,
quod attinet,
Ad
in
ince[fum
lum concdant,
agcnte
& ferenlc
te,
quomodo
Quandoquidcm,
inquis,
jam corpus
Verm,fcu
non habeo,
a.
Page
27,
1.
h,
Ibd.,l. 3-5.
202
OEuVRES DE DeSCARTES.
3o5-?"3
morandum. Sin
te
neque
habere ullum
le effe
es,
fit
qu
Hoc,
inquis,
non
fine corpore.
tibi cor-
ac votes deindc
fenfs opereris. Permulta, inquis, vifa fiim fentire in fomnis, quse me non fenliffe poftea animadverti. Enimvero tametfifallaris, qud non utcns oculo videaris fentire
fentitur,
non
es
es oculo,
jam
oculo
uti
i5
Deprehendis tandem
non
effe
te
fed probandum fuperef tibi, vim cogitandi ita fupra naturam corpoream, ut neque fpiritus, neque
ejl;
20
qud cogitationis
effe
efficiatur capax.
incorporeas,
interne,
cant.
365
prter funiones fenfuum externorum, aliquid non vigilando modo, fed fomniando etiam, cognof25
Probandum rurfus craffum hoc corpus ad cogitationcm luam nihil prorfus conferre {ciim abfque illo tamen nunquam fueris, neque ab illo fe/uncla aliquid huc-ufquc
j
dit.).
Apres
pollis,
mme remarque.
a.
L>,
I>ai;c
27,
1.
1.
5-/.
Ibli..
7.
3o3-3o4.
ObJECTIONES
Ql'INT.i:.
l}
:
dum
5
afficiunt.
4.
eft
Concludis
five
Sum
igitur prsecife
Res cogitans,
ratio".
id
Mens,
animus, intelledus,
Heic ego
agnofco
me
me
alloqui
10
animam humanam, feu internum illud principium, quo homo vivil, fentit, loco movetur, inlelligit; & alloqucbar tamen folam mentem, quippe qu non modo corpus exuit, fed exuit quoque animam ipfam. Anne idfacis, vir eximie, antiquorum illorum injlar, qui, ciim putarent animam
diffufam tolo corpore, principem tamen parlem to
(xovizov
rr^t-
in
determinal parte
i5
animam quoque in e parte non reperiri, fed qud crcdcrent anim illeic exifenti mentem veluti fuperaddi, coadunarique, & un cum illpartem infonnare. El debebam
20
fane id commemini/fe ex difputatis in ill tua Differiationc de Methodo : vifus enim es in e velle munia luvc omnia,
qu anim tam
illa
vgtative
qum
Sed
id
fueram,
nifi
pium, quo tam nos qum bruta vegelamur alque fentimus, non
velles dici
:
nofram mentem
temus,
a.
quod
27,
1.
tu
quidem fieri
Utcumquc
id fue~
Page
13-14.
264
rit,
OEuvRES DE Descartes.
diare jam
3o4.?o5.
Mens, atque ejo Res cogitans prcife. Subdis folam cogitaiionem non poffe divelli a te^
vero non
eji
Hoc
qum
867
cur
tibi negetur, fi
prferlim
fis fola
Mens,
&
nolis
confideratione difiinam.
dicis
quandiu
es,
quidem
inter10
vcriim
ii
non perfuadcbuntur,
modo
te in
pojfis aut
cum, aut
terea,
Quo
oco
hreo prx-
an exifiimes
ejfe
Infinuo duntaxat,
qum pne
corpus
nulla
efi'e
tua cogitatio.
Pergis, te
non
compagem membrorum,
:.ur
^'
quse
cfi,
20
humanum appc
j
Id verd admitlendum
ui res cogitans,
&
ab hac exteric.
crajfwreque difiiuch.
iftis
Non fum
2^
membris infufus, non ventus, non ignis. non vapor, non halitus, non quicquid mihi fingo. Suppofui enim illa nihil cffc
etiam, inquis, tenuis aliquis|ar
; i
[i"el2'dit.).
suspect.
iDcogitarc
lire
:
m
lipnc
Li
iiiol
?
ddit.^.
Faut' il
1.
agitarc
a.
Page 27,
1.
H.
b. Ibid.,
18-19.
3o5-3o7.
ObJECTIONES QuINT^.
26^
&pofitiones,
feu potius filiones ill, tandem facejjant Non fum, inat Ji anima tota taie quidquis, ar, aut aliquid taie
:
piam
5
ejl,
quorfum
tu,
qu
anim
nobi-
lijfima,
fuppono
neque
te
diverfum ab eo
me quem
^.
ejfe
me
exiftere
hujus
autem rei notitia praecife non poteft pendere ab eo, quod non novi''. Hoc efo ; fed memineris te nondumfidem
feciffe,
^.
i5
a'r,
alia.
qum
tione, \cognofcere
369
fi cor
poreajis, ut
fub figura imagineve corpore ? El qufo te, dum contemplaris, quidnam experiris tibi obverfari, prter fubfantiam quandam puram, perfpicuam, tenucm,
plari
te pofjis
23
aur univerfum corpus vel cerebrum certc illiufve partcm pervadentis, animantis, funciones tuas illeic obcuntis? Cognoico, inquis, nijhil eorum, quiu poirum imaginationis ope comprehendere, ad hanc, quam de
infar
a.
Page
IbU.,
27,
1. 1.
I.
20-23.
Var.
1.
manei
politio
(Disqtiisitio etc.}.
h. Ibid.,
c.
24-27.
28, p, 28,
1.
I.
d.
Page 28.
4-5
34
uvKEs. H.
206
uvres
de Descartes.
307-308.
me
gnbfcas, nondicis;
& cm
te
adhuc
ijlane
ad
te
jam
^
concludis ?
6. Pergis:
Mentem
ipfa
effe
ab
iflis
dam, ut fuam
piat*^.
naturam qum
qum
dijlincc
naturam tuam
|
perceperis.
folm te effe Rem cogitantem, operationem mcmoras, quam omnes prius tenebamus ; fed operantem fubjantiam, qualis nempefit, quomodo cohdicere
reat,
Nam
'o
varie fefe
idem
cj]e Jlatuis
'5
&
non uni-
Cm
me
cagito, manifcfla
interna cognitio.
At quomodo
tandem difcernere valeam, me fenfu communi, feu facul^ ta te imaginatrice, non ver mente, feu intelle du percipere Salem, adeo ut pofjim pro
libitu,
nunc
intclleclionc,
fit
^5
qu non
fit
mtellcclio,
fi cerebro tur-
et cp.
l.
cV,
avocasti.
[i"
dit.),
Page
Ibid,,
28,
1.
1.
iS-j;.
17-19.
\.
Page 34,
\-?i.
Ci
p. 32,
1.
18-19.
:-io8-3o9.
ObJECTIONES QuiNTiE.
267
bato,
&
tum pajifet
in
telledio tam
371
cjje contingit,
ej
Dicere
cm
rei
ut tu facis,
cm non
10
Dicis
reas,
fieri
adhuc non
eorpoiflud
:
qum
tu,
quod
in
ut
mirum
fit
res dubias
e^
atque comprehendi''. Sed prinim, peroptime facis, ciim dicis, illud nefeio quid tu reve?-a enim nefcis quid fit,
:
fit
Deinde omnis nofra notitia videtur plane ducere originem a fenfibus ; & quamvis tu neges, quiequid efl in intelledu, praejelTe debere in fenfu, videtur id effe
|
372
commemorare nihil
ef neceffe.
Ni lui
proinde mirum, fi
3
ea,
qu per fe
la
incurrunt
{2'
& percellunt
blanc
dit.).
10
Aprs
ligne
a
en
1.
4-5.
1,
20-28.
268
uvres
de Descartes.
309-310.
fenfum, imprejfwnem vehenientiorem in animo faciant, qum qux animus, accepta folm occajione, ex rbus in
fenfum incidentibusfibi ipfafingit atque comprehendit. Et vocas lu quidcm dubias res corporeas ; fedfi vcnirti fateri
vii,
quod verfaris,
cogitatio di-
&
ifa
qu
te circumfant,
qum
exifere teipfim.
Et ciim
qu
citur, manifefas,
quid hoc
efi,
refpeclu manifcjhtionis
&
aliis
10
di\flinclius,
qum
te,
nihil
nam modo fier i potefl, ut rem alienam mclius qum icipfam intelligas ? Qiio nempe modo oculus videt ctera, non
videt feipfum
j
i5
7.
fum
igitur
ell
&
:
fentiens".
in
Multa heic
ciim
hoc uno
20
hreo, quod
rem fentientem
te
Id nempe mirum,
dicere forte vo-
jam
effe
an te afferueris oppofitum.
An
luifli,
prtcr
rerum
fenfi25
lium excipienSjfcnfwnem
ipfique fis,
ita inchoet, ut tu
dcinde pci-ficias,
qu
&
clera fentias?
Hac nempe
qum
ipfa]
lire ipfc.
manifclbs
a.
Page 28,
1.
20-2Z.
3io-3it.
Objectiones Quinte.
in brutis eji,
269
cjio
cm
374
mens Jt non
dij/imilis u.
apud me peragitur
pore. E/lo : fedfunt
fenfio, quse dicitur fieri toto corin brutis nervi, funt fpiritus, ej cere-
quod renun-
qum
cem. Ai
fiam, imaginatricemve
critrium, quo
i5
humanam
;
te
probares aliam
at
opinor, illud
allatura.
qum qUiV eliciuntur a brutis.-at quemadmodum, licet Homo fiant ifjimum animalium, non eximitur tamen ex anifit pr
malium numro,
20
ita,
quamvis
tu
men ex numro earum. Nam & qudd te mentem fpecialiter voces, nomen effe potefl dignioris, fed non diverf propterea, na\tur. Sane, ut te effe diverf [hoc
ef,
ut contendis,
376
nem
25
qum
ira
eodem
&f qu rcrum
fpecies ex eo excidant,
Apres
tui,
non
la
ligne
il"
et 2' dit.).
18-19
iniiigi-
fis
270
:
OEuvREs DE Descartes.
in
:<m-3i3.
raguntur motus. Sed, utcunquc id verum fit circa funliones cteras, ut niilritionis, pulfationis arteriaruvi,
& Jimi5
anim diciint,
in in
nobis? Emittil
cerebrmn ufque trajecla, quibujdam quafi hamulis hret aniin ; ipfaquc anima proinde, & cohrens ipfi totum cor376
pus,
10
un abigat,feu fugere
cogat.
in
tajfis alius-
quemque fi
1
me
poteftate, ut
hominem
nempc
x^que a fug
&
facit
idem
m
,
&
20
offam
confpedam profiliat qum facit homofpcfimilia ! Latrat, inquis, canis mero impetu, & non ex delcdu, ut loquitur homo. Sed & caujj homini funt, ut loqui cenfcatur ex
impetu
ejl,
;
nam
&
quod
& fuus
quoque bruto
omneis foni
:
ubi major
ej itnpe25
tus.
fuum attemperantem
muilLv,
ad
lituiim, ut
tationes imitarctur
quantumcumquc
pro lubitu
&
ex
inquis,
I
carent bruta.
iG inquics
!' dit.).
3i3-3i4.
ObJECTIONES QuINT^.
;
27 1
non fu
nij
ad nojiram fpeciem, cm
videatur effe generalis,
Ratio tam
pcffeque
5
illis
attribui,
internus. Dicis
&
ratiocinantur tamen,
&
nifi
fecundm magis
10
&
minus. Dicis ea
non
[fcilicct
iifque,
ut nos nojris,
cm nihilominus
id
i5
brutorum fapientiflimum. Sed vide, an fis fatis quus, qui voces humanas exigis in bruto, nec attendis ad proprias. Veriim hc longioris funt difquifitionis.
poffit
8.
non
Adfers deinde
exemplum
rima habes,
vocant acci-
ac
I
opus
effe folius
mentis
'"
five
intelleds,
non ver
ejl,
378
20
At prima,
illud ipfum
quod omnes vulgo profitentur, abjhahi pojfe conccptum cer fubflantive ejus a conceptibus accidentium An
.
quale illud
fit,
&
folm.
te,
peracl
)
ill
3.|, 1.
detraclionc
i-3
formaruw
Page
3o,
1.
3, a p. -M,
28. (A. p.
272
uvres
de Descartes.
314-15.
cera
fit.
Nam
debcre
fit,
cjjfe
at
quid illud
non percipis,
latur, ut revelari
vefeis pi-
detrahimus, ut
quis,
quomodocujuq ne percipere, quomodo, qufo, percipis ? Annon ut aliqutJ fufum extenfumque? Ncque enitn tanquani
punclum
niinc
infinita
10
concipis
illud
quadam
rationc (igural::m ? Et
ciini
videaris tibi
quaf
videre,
nonne
illi
Habcs
id certe, ut cor-
i5
imagint io
inane.
Quarc
&
tua
qualenam ergo?
Illud,
vilis,
feu
mente
20
perceptis,
nifi pileos,
aut vefteis,
380
con(picimus% non arguit mentem potius effcqum imaginalricem, qu dijudiccl, Certe & canis, in quo parem tibi mentem non admittis, fimili modo dijudicat, ciim non herum fuum. fed pileuvi foliim aut vefeis vide t. Quid, qudd tametf lierus flet, fedeal, cubet, reclinetur, contra^!
2 5
omnibus
II)
il lis
for mis
e/fe
Apres ergo,
l'aL'c
n<>n a la ligue
et
-j'
dit.
1.
1.
32,
1.
6-to,
3i5-3i6.
ObJECTIONES QuINT^-.
27 J
potius
qum fub
ac pojiea
ali, fit
&
mor?
difcerptumque
in fruja,
ejfe
videt, putas,
5
perceptionem coloris, duritiei, & fimilium, efTe non vifionem, non tadionem, fed folius mentis infpedionem-'; ejo : dummodo mens non diff-
Quod proinde
rt ab imagina\trice
reipf.
eam
in-
10
fpedionem efle poffe imperfedam & confufam, vel perfedam & diftindam, prout minus vel magis ad
illa,
*" ;
id fane ar-
guit, non
rei
qu
ejje
claram dijiin-
i5
clamque cognitionem cer, fed infpelionem per fcnfus faam omnium, quantum feri potej, accidentium mutationumque, quarum cera
efi
capax.
Ex
&
al
381
nudam
20
ipf concipere, neque explicare aliis valemus. 9- Subdis confequenter : Quid autem dicam de hac
25
Nihildum enim aliud admitto in me effe prseter mentem. Quid, inquam, ego, qui hanc ceram videor tam diftinde percipere ? Nunquid meipfum non tantm multo verius, multo certius, fed etiam multo diftindius evidentiufque cognofco ? Nam, fi judico ceram exiftere, ex eo ipfo qud hanc videam, quant magis me? Fieri enim poteft, ut hoc quod video vere non fit cera. Fieri poteft, ut nequidem oculos habeam, quibus quicipf
mente,
five
de meipfo
a.
Page
1.
3i,
1.
23-25.
b. /.",
25-28.
II.
uvres.
35
274
OEuvRES DE Descartes.
fieri
315.317.
non aliquid fim. Simili ratione, ceram efle, ex eo qud hanc tangam, idem fi judico rurfus efficietur, me effe. Si ex eo qud imaginer, vel quvis ali ex cauiT, idem plane. Sed & hoc ipfum, quod de cer animadverto, ad reliqua omnia,
quou funt extra
382
me
ideo
^.
Tt tua
funt verba,
qu
'epono,
ut aniinadvertas
demon10
Jlrare
co
illa
quidcm
te dijinle
qud
ceram illaque
qu
aul
quod
i5
nam, qud
exi/as,
non du-
te
qu
videas,
qu
tangas,
&c.
qu pro20
te
videre
&
tangere)
potes.
Pcrgis
Si
magis diftinda
vifa
fit
cerse perceptio,
poftqum mihi, non ex folo vifu vel tadu, fed pluribus ex caufis innotuit, quanto diftindius meipfum a me nunc cognofci fatendum eft quandoquidem nul lai
:
25
Troisime quiu
{leco\i
de
la
lig-tie
(i"
et 2'
e'dit.).
23
la
2''
DilqLiilitio,)]
e'dit.),
&
qua- i/" et
a.
l^ngc 33,
i-io.
3i7-3i9.
ObJECTIONES QuINT^E.
27^
ceptionem poffunt juvare, quin esedem omnes mentis mese naturam probent^ ? Verm, ut qu de cer dej
)
383
diixiji,
alia.
Qudj
velis
cerce
modum
&
concipimus,
Atque ecce tandem fponte fum reverfus e que volebam. Nam, cm mihi nunc notum fit ipfam Mentem & corpora, non proprie a fenfibus vel
Concludis
:
ab imaginandi facultate, fed a folo intelleclu percipi, ncc ex eo percipi, quod tangatur aut videatur, aperte
i5
coc^nofco
nihil
".
me mente
undenam
potTe percipi
Ita tu
quidem
exijat.
Unde
6^'
Neque enim tuum injitutum fuit, probare e[[e mentem humanam, ejufve exiflentiam e/Je exiftenti corporis notio\
384
fed
2 5
voluiji
haud-dubie facere
illius
naturam notiorem
natur corpore,
certc
I
&
De
natur
qum mulla
9 Aprs
a. h. c.
la ligne [i"
el 2' edit'.).
Gassend a ajout Mentem (1. 12), lisant 34, 1. 6. sorpora, tandis que Descartes n'avait parl que des corps ipj'amel corpora.
ipfam
i:
276
uvres
vero ecquidnam
de Descartes.
319-320.
De
non
te
tandem ?
Non
es
compages cor-
Hc
ut concedantur
tu
5
quoque
refellifii),
&
fis, te
fis.
Rem
cogitantem, id
enim
vox
dubitantem, affirmantem,
effe
&c.
Rem,
efi nihil
notum
10
dicere.
Hc
non
efi generalis,
indifcreta, vaga,
in
&
te
toto
efi
inundo,
prorfus nihil.
efi
Tu
es
Res?
385
id
quod
idem,
efi,
aliquid
es.
Sed
non
efi,
feu aliquid
te
&
mufca
i5
fimiliter,
dicis,
&
cogitantcm
Quod
efi,
cujus proprium
Quocirca,
ut 20
qud fis
res cogi-
ex
te
res,ques cogitans. An-non, fi quxralur Vini notitia fupra vulgarem, non fatis erit tibi
dicere:
Vinum
efi
rubra, dulcis,
inebrians, &c.
inter fe commifiis?
vulgarem, hoc
7 quid]
(s' dit.).
efi
quis
\^i" dit.),
320-321,
Objectiones Quint^.
277
dubie non fa lis efjc, Ji nobia renuncies te effe rem cogitantem, dubilantem, intelligcnlem, &c. ; fed incumbere
tibi, ut
laborc
quodam
qiiafi
chymico
tcipfain ita
exami-
386
ns, ut
5
&
detegere
&
demon-
Hoc
tt
mus
quod anatotnia,
ali artes,
tt fenfus, tt expri-
fit,
multum manifefant.
In
Mditation em
III.
10
De Deo, qud
I
.
exiftat.
camque notitiam
tans,
j
i5
quam de ill habes, inillud fers te pofje flatuere generalem hanc Regulam omne verum efl, quod valde clare & diflinde percicaufim
effe certitudinis,
:
pio
^.
Cteriim,
licet
tant
ciim videamus
tamen ingnia am magna, qu videntur debuiffe tam clare tamque diflincle plurima pcrcipere, cenfuiffe rerum
20
Deo vel in puteo effe abfconfam : an-non fufpicari par efl Regulam forte effe fallacem ? Et certe, cm tibi ignota Scepticorum argumenta non fnt, quid efl,
veritatem vel in
I
387
inferre,
id,
tanquam clare
&
diflincle
nifi
apparere
faporem peponis gratum clare diflinclequc pcrcipio : ilaquc verum efl peponis faporem apparere mihi hujufcea.
Page 35,
1.
14-15.
2-8
CEuvRES DE Descartes.
Jil
32i-:<;3.
lalcm
in ipfo
pepone
cpii,
&
multis
lio5
&
An
pugnt? An
potius, non ex co
fed verum
\o
folummodo
Idem pne
clant.
388
ejl,
taie
per\cipiatur?
cjl
qu ad mentem fpe-
major cm
item duas Imcas, ad fcfc continuo magis acccdcntcis, J producerentur infinit, non tandem concurrerc. Ncmpc
videbar mihi
ijla
i5
axiomatibus vcrijjimis
habcrem
&
qu
oppojitum fua/eriut,
Quare &
dici
ejje
me
talcis
li-
20
prout quantitalcni.
& Jimilia,
qudd
ill proptcrea
Et quicquid
de rbus Malhcmaticis,
25
qufo te, qudd ad cteras, de quibusjam qiiritur,Jpeclal, cur-nam tt tamque varice fun t inler homines opinioncs?
Putal unujquifquc fc clarc difinclcquc cam percipcrc,
quam
389
dfendit.
fngcrc, funt
oppctcnlcis
ecce,
quas
habent, opinionibus
3o
demum
a pcclorc imo
323-324.
ObJECTIONES QuINT^.
non
ejici.
279
Et attingis quidem ipfc difficultatem, qud prius multa ut jomnino certa ac manifefla adve'as voces
Verm hoc
folm captas dijjerendi de Ideis, quibus deludi potueris, ut reprfcnlantibus quidpiam extra le, quod extra te tamen
fortajjis nonfucrit,
quo fa potueris circa il las propoji lianes : duo & tria funt quinque, quadratum non habet plura latera qum
10
quatuor *"; quo nempc nnuas expecandam confirmatione^i Rcgul, doncc Deum ejfe ojlenderis, qui non pojjit
ejjc
dcceptor.
Quanquam,
ut hoc
ej.
tibi
clivc
i5
propo-
docentem quando fallamur aul non fallamur, quoties exijlimamus nos clare
nas
dijiinlcque aliquid pcrcipere.
1.
Mclhodum, dirigcntem
390
ejje
cogi-
titias,
faditias. Et
fit
Jatuis,
qud
;
intclligas quid
25
fecundi, quod flrepitum audias, folem videas, ignem fentias; lertii, qud Sirenas & Hippogryjphes fingas. Ac fubdis polTe forte omneis efle adventitias, vel omneis innatas, vel omneis fadas, quatenus nondum originem illarum clare perfpexifti''. Porr, ne aliqua interea, donecperfpexeris,fallaciafubrepat, adnotare placet
b.
c.
16-18.
2.
29, p. 38,
1.
10.
28o
extra ipfam
uvres
df;
Descartes.
?s4-323.
mcntem exijentihus, & cadcntibus in aliquem fenfuin. Videlicet mens faculatem habel (vel ipfa potius facultas ej) non pcrfpiciendi modo ipf<.is Idcas adventitias,
feu quas ex rbus per fenfus trajecas accipit, perfpiciendi, inquam, nudas & dijlinclas, &omnino qualei.s in Je rccipit :
5
fed prterea
391
illas
&
id
genus fimilia\
ej
qum Idea
lo
caud
ferpentis, ex quibus
mens unam componit,cm illfeorfim,JiveJingul,adventiti Jint. Sic Idea Gigantis, hominifve injar mentis aut
mundi
pro
totius concepti,
non alia
eJ,
qum
adventitia: Idea
'5
nunquam
alia
ej\,
qum
Quod fpeclat
null videntur,
c profecl
ao
videntur ori-
ginem quoque habere adventitiam. Habeo, inquis, a me natur, qud intelligam quid fit Res'\ Nonputo ver te velle loqui de ipf vi intelligendi, de qu nec dubium, nec
392
fed potius de Idea Rei. Non loqueris etiam de Idea alicujus Rei particularis : nam Sol, hic lapis,
qujlio
ejl ;
25
effe
&
a.
La I"
le
cours
de ce paragraphe
b.
2.
Page ?8,
1.
1-4.
325-336.
ObJECTIONES QuINT^.
ejl,
28 1
Qufo
te verd,
hc Idea qiiomodo
mente, nij
mens abjrahat formetque conceplum, qui nullius fingU' larium proprius Jt, & omnibus tamen conveniat ? Profclo
fi Idea
Rei innata
ejl,
plant, lapidis,
erit opus,
ut nos faligemus
folum retineamus, quod videbitur omnibus commune, feu, quod idem ej, generis
Dicis
I
Idea m
quoque
te
quid
fit
Ideam
veritatis.
cum
re,
Ideque ad fe rela:
393
quod idem
efl,
ejl,
quippe
qu & fe
efl,
&
20
rem, qualis
reprfentat
rei,
Quare
& non
ejl
:
tatis Idea,
qum Idea
feu
adeo proinde,
f Idea
jam
diclum
ejl
quid
nis).
fit
Ideam cogitatio-
nis.
Nmpe
uvRKs.
analogia agnofcitur
II.
qudam
inter facultates
36
282
uvres
de Descartes.
ue-itu.
cognofccnteis, unaque
ad aherius notitiam facile deducit, Quanquam de Ide cogitationis laborandum non ejl, fed de
j
394
Ided poliiis
adeo
Ideam
cogitationis innatam.
Quare
&
exfpeclandum
ejl,
diibiiim
non tantni
utrum
quamvis fint in te Ideae rerum, quae dicuntur externse, non tamen Ideas arguere, qud res fint, quoniam non ab ipfis necelTario procdant, fed poiint vel a te, vel modo alio nefcio quo efle. Hac puto de cauf ante diccbas : te non pcrcepilTe prius terram, clum, fidera, fed terrai, cli, fiderum Ideas, a quibus poffet effe delufio. Itaqiie,/i nondum credis terrain,
i5
clum, fidera,
&
ctera
ejj'e,
rant ambulas,
promovcfve corpus,
ut refpecles
Solem ? Cur
aui
20
Cur ad mcnfam,
aut
famcm cxfalics? Cur movcs linguam, ul laquamanum. ut hc ad nos fer i bas? Certe ijla quidem
ijl
extra
againusfcri ac bond
j
fide,
&
loquamur. Sin,
fuppofil exijlenti
rerum externarum,
illis
mutuari
libi objicis,
jed
3.
ks deux
prciiiii.rcs
cdiiions
iic
lioiiiKni
au-
338-329-
Objectiones Quint.:,
28 j
ex rbus, quia
ita
&
quia ex-
perimur illas a nobis noftrve voluntate non pendere". Verm, ut nihil neque de ralionibus, neque de foliiionibus dicamus, opponendum quoque & folvendum erat inter ccetera, quamobrem in cco nato nullajit idea coloris,
aut in furdo
vocis.- niji
fpeciem
10
qud fores a
Urges poflea exmplum Solis, cujus cm dua^ fint idese, una haufta ex fenfibus, ut puta qu parvus apparet
effe
i5
;
concipitur
illa
396
fenfibus
vel
duda eft, fed ex notionibus innatis qucumque ali ratione cffeda'\ Eniinver
gcminj;
&
20
una emiffa ex decimo paffu, alia ex centefmo, aut millefimo, fimiles, & verce, feu conformes funl : fed illa magis, ijla minus, co qud illa, qu propior rcnit,
hominis
idea',
deteritur minus,
liceret, paucis,
qu
neque
folis,
fed
bat
ea,
qu per fenfum
ratio
illi
&
minores feipfis
Disqtiisitio Metiiphj-sica).
1.
i3-i6.
1.
i8-25.
284
quantum
uvres
de Descartes.
229-330.
metrofu tt illis terrenis feniidiametris Et capere vis hujufce ide nihil a natur
397
cjfe infitum
ejfe in
5
rotundam,
tantam, nifi
v,el
praccepam ampliaverit
Quanquam,
loties Soient
ut ifiud interjiciam,
qufo
te:
nos
ipfii,
qui
10
de ver ratiocinatifumus,
ma:
jorem
&
pluribus vicibus
at
i5
habemus? Ampliamus liane fime fenfibus acceptant, quantum pojjumus ; contendimus mcntem, quantum poffumus. Al nihil tamen aliud, qum icnebras nieras nobis facimus; & quoties liabere difiinclam de Sole cogitationem volutnus, oportet mens
redeat adfpcciem, quant inlercedenle oculo accepit. Suff-
20
398
non abnual, quin Sol rever [major fit, quin,fi oculus propius admoveatur, ampliorem ideam adepturafit ;
cil illi,fi
&
inlcrea tamen
4.
quantam
obtinel,
ad tantam attcndat.
& direrfitatem
ita
idea-
25
runi
Procul dubio,
fubftantiam mihi
loquar,
illa^,
qum
Et
io
rurfus
il
la,
pcr
aeter-
num.
intinilum,
330-331.
ObJECTIONES QuiNTiE.
285
praeter
intelligo, plus
qum
Ac
illee
pajju
circa id,
qiid,
intel\lcclu,
mari
10
rei,
cujus cf idea
contineat,
quod
ut
inierprctor,
ut entitas aliqua.
menfurandam pnes totam realilatem formaient rei, feu quam res ipfa habet in fe ; fed pnes eam duntaxat partem, cujus intellcclus notitiatn accepil, feu, quod ejl
non
effe
quam
Sic
nempe
attente
illius,
effe in te
quem
omnem faciem
circumfpcxeris; at
quem
in tranfcurfu,
2S
imperfecla. Quod fi non ipj'um Itominem, fed larvam faciei obduclam, & vcflcis corpus undequaque contegenteis adjpexcris : aut dicendum ejl non
erit profeclb
effe in te illius
ideam, aut fi
efl
fecliffim a
m fu m me que
|
con fufa m
Ex quo
germanamniji con400
latentis
non
h.
le
paragraphe
(page 282.
nu-ic a
286
OEuvRES DE Descartes.
.
331.333.
ut,
cm
dicis
plus effe
in ide
qum
in
Ihiheal ex ideiy
in lia}-
quorum
10
quod fubdis de Ide Dei, qufo te, ciim tibi iwndum conjet an Jit Deux, quomodo noji Deum reprCirca
id,
ftnlari
perfu ideam, fummum, cCternum, infinitum, omnipotentem, omnium creatorem ? Annon ex pr^vconccpl de Deo notiti, quatenus audiijh illa attributa de Deo eniinciari? Qiiippe fi nihil taie haclenus audiijfes,
itanc defcriberes? Dices hoc
i5
401
qum
Quarc & qui infinitum quid dicil, allribuit rei. quam non capil, nomen quod non intclligil ; quoniam, ut res
25
cxlcnditur ultra
exlen/ioni
illi
omncm
illius
captum,
ita finis
negalio
Deinde, cm
a.
3o
Pnt;c 40,
I.
10-20.
335-334.
Ob.IECTIONES QuINT/E.
287
rcbus, quas viilgo
,
attrihiii,
vidcntur
c omnes defumpt ex
miramur
pliantes,
5
in nobis,
potcntia,
pronunciamus
Dcum ternum,
Qu
tatis objccliv,
qum habeant
quarum
10
ides
ac deinde
modo jam
402
dilo adaula.
dicit
ternum, compleclilur
qu
at-
nunquam
que
ita
cpit,
&
nunquam
dejitura ej
Deo geralia,
Deus,
haberetque
qum
hc quanlillacumque! Annon cenfenda ejl ejje minor perfeclionum proporlio inter Deum & hominem, quhm inter elephantem & mtercutaneum ammalculum acari?
nojra
\
20
An
ergo, Ji
quis,
/c
ex ob/en\itis
acari perfcclionibus,
ejformarel
ideam,
quam
-clcphantis diccret,
germa-
namque
J
&/ibi plaudel,
quis ex
e/fe,
& germanam
quas
in
ejfe
contendal? Qufo
etiam, pauculas
ijlas,
quomodo
in
Deo agnofcimus
cum mens
no/ira
la
ad
illius
et
contemplationem comi:
2u Acaii (errata, de
acari.
i'
dil.
Disquis. Met,
ciiipararaiil
in
288
OEuvRES DE Descartes.
334-333.
Quare nequc ej, cur dicanius germanam iillam cjje l'deam, qu Deum reprcefentet; abundeque ej,ji, ex analogi harum rerum nojratium, qiialemcumque & ad itfum nojlrum ehciamus formemiifque ideam, qu captum humanum non fupcrct, neque realitatem contineat, quam in rbus cteris, clenulla
ejl.
&
rarumve rerutn
5
.
cauf
ut
\o
Idque
tantumdem
&
in
Jcndum Jit.
Primo, vulgare illud diclum, nihil efle in effedu, quod
1
non
404
fit
qum
eft,
&
quam
effciens
habeat neceffario
in Je,
20
Nam.
tota?n
fuam realitatem ab
artifice,
Idem
Im etiam parens,
quo
ut a
licet
Quod
objicis, efTe
14
a.
Aprs
(it
b.
335-336.
Objection ES Quinte.
289
qum
ef-
form fu
Sed non
&
imperfeiorem quidem,
illam
adeo
5
ut
emineat.
fuo
in
ejje,
qu
fuam
*05
formam cum
tamen,
10
nam & quamvis id fieri vi\deatur generatione viventium, qu efi ex femine, non dices
effeclu
opinor, patrem
il
refecare
dareque
efficiens
rationalis
non ali
anim partcm. Uno ver ho, caufa ratione continet effeclum, qum quatenus
adumbrarc poteft ac perfcerc. quod infers de realitate objediv,
Deinde circa
illud,
i5
exemplum ufurpo imaginis me, qu fpeclari potefl, vel in fpeculo cui me objicio, vel in tabula quam piclor
adornat. Ut enim ego ipfefum caufa imaginis
in fpeculo,
quatenus ex
me
& piclor
cum
'idca
caufa imaginis,
vel
20
qu
cxhibetur
in
tabula
ita,
imago me
quri
potej,
an ego ipfe
in
quatenus emitto me
fpeciem
oculum,
;
&
intellcclum
an ver
fit
caufa
qupiam
alia,
qu
illam
quodam
25
me
effc
rcquirenda;
nam &
406
quamvis pojlea
intelleclus
poffil,
ipfe
illa
fum tamen
habet
Quare
in fe.
quam
l.
24
&
[sic,
r'
el 2'c\iit..
p. 2C)(j,
-jS...
^c fu-
ou trouve de
6c
nili
mme
ci
-aprs
Certc
u'dit.}.
3/
(Kl VKi-i
11.
290
uvres
de Descartes.
336-3^8.
ejl
de
Jam
realitas
il la
te ;
&
5
illa
me
effluxit,
ejl.
&
in intelleclu recepta,
quodcumque
lubuerit, realitatem
feu Jimilitudinem mc, quam gerit idea, aut certe prter fymmetriam, qu partes ide ita difponuntur, ut me rfrant.
10
Quocumque modo
quidem reale
videtur ; quoniam
ej fola
partium inter Je
&
ad
formata
ejl.
Sed
nihil rcfert
i5
litas objectiva.
Hoc pofito,
407
vidcreris tu
me
fubflanti,
&
cum fym;
&
forma extern
20
tamen
tibi
Porr quicquid fit de explicatione fuperioris axiomatis, patet non modo effe in me tantumdem realitatis formalis,
quantum
efl
25
rcj'pcclu
me forconcc-
me fubjlanti.
Quocirca
&
tibi
dendum
effe
formalis in
2
tantumdem faltem elle debere realitatis cauf idex, quantum objediva} in ide
,1
Li
ligne
les
j/Zhc'it.s"
xidiuiiils,
Jusqu'au para-
it"
2 dit.
).
I)e
mme pmn-
graphe
6.
338-339-
ObJECTIONES QuINT^.
29I
niliil
eft^,
in
ided
cjl.
pne
eft
comparatione
6.
fit
5
Subfumis :
in te
fit
tinueris, atque
ade
illius
caufa
efi"e
non
potueris,
tum demum
te in
mundo
\
cm
efife
feciis
careas
certus reddaris
caufa non es
10
aliquid^'.
realitaiis
fpeculum
licet
tu ex ipjis
quid prter
i5
te in
mundo
Bona
fit,
verba, qufo
nam opus
id
non
ef,
ut,
quicquid de ideis
aigumenta ad
qu-
ramus.
Percurris deinceps ideas, qua'
in
te
funt, ac,
prter
20
25
ideam tu, numeras ideas Dei, rerum corporearum inanimatarumque, angelorum, animalium hominum idque, ut, cm de ide tu difficultatem non effe dicas, inferas ideas hominum, animalium, angelorum, componi poffe ex iis, quas habes tui, Dei, rerum corporalium, & ideas rerum corporalium potuiffe quoque a te proficifci ^ Hoc ver loco mirari fubit, qui dicaris habere ideam tu [& fcundam adeo, ut ex ill poffis tt alias depromere)^ ac rem carere difficul,
:
la
li^ne.
Aucun
alina araiil
le
b.
c.
1. 1. 1.
23-24.
18-26.
29, p. 43,
1.
9.
292
taie
;
uvres
admodum confufam
in
de Descartes.
339-340.
illam
409
jam
obfervavimus
qum
te
evidentius
qum
teipfam percipere?
feipfum
in
videat,
intelligat, illud
10
mentem fubiit, qud nihil agat in feipfum : quippe nec manus {aut in ipf digitus fummus) fe verberat, nec pes
Jbi calcem impingit. Ciim aliundc ver,
ad notitiam
ali-
in
fpeciem
feipfam tranfmittere, neque fui notitiam confequcnter elicere,five, quod idem cfl, percipere feipfam.
in
|
El quarc, puUis, oculus, ciim fe in feipfo non videat, videt tamen in fpcculo ? Nempe quia inter oculum fpeculumquc
410
20
eft inlerfiitium,
&
in
illud
priam
fpeculum,
quod
ipfa
eo
2 5
refleente in
demum
cfl,
te,
non
direl quidem,
ipfam
infflere
&
niji
Ho-hi.
Objectiones QuiNTiE,
.
29)
Juin
te
ut
&
nullam habes
innumcrarum rerum, quarum ad te neque adfpeclus, neque fa?na pervenit. Sed his diniijfis, illud admitto, ideas diverJarum rerum in mente exijentei.s ita pojfe componi, ut
plures aliarum formes cooriantur, tametj quas enumeras,
non videantur fufficere ad ijam tantam diverjtatem, im neque ad dijlinclam delerminatamque cert cujufpiam
'o
rei
I
ideam.
*i^
Hreo autemfolm
I
Nam,
Ji
folam fubjantiam
incorpoream
nojli,
quomodo
prqud
&
ft apta
niji
al
ija
convenientia non
intelligitur,
20
Jormare ideam
ejl
&
lucis
&
colorum
pojjit.
Dicis
mo-
mirum
22
a.
Id mirum
Formare
Page 44,
Pajie 45,
1.
formam
[faute, i"dit.),
18-20.
4.
b.
1.
294
412
OEuvRES DE Descartes,
pari dcducas ? Verm immorandum
Concludis
:
341-342.
litate
j.
in ijis
non
eji.
confiderandum
eft,
an aliquid
fit,
quod
a meipfo
non
5
nomine
intelligo fubftantiam
quandam
ligentem,
indefinitam, independentem,
fumme
intelipfe,
qu lum ego
exilt,
tum
quo
feda
aliud
omne,
fi
quid aliud
quodcumque
folo pro'o
exftat, eft
creatum.
Qu
minus a me
pofTe vidcantur
ideoque
ut
ex antedidis,
'.
Deum
hue
necelfan exiftere,
eft
concludendum
Scilicet
cj,
conclujionevi
ifia,
amqu3e
de Deo
effe,
ut proficifci a te
i5
intendens, ut debuerint
nihil verius
efi,
ab ipfo Deo
proficifci.
te
Sed
vel
pritnitjn,
qum quod
runi
ris
413
;
intelligentiam a
per
te
hominum,
in
qu
jo
es verfatus.
jne,
cum
Hc
dicere potes
nifi effcnt
fed
dieerefne, nifi
Loquamur ferid. & die bonfide : Voees illas, quas de Deo cjjers, nonne habcs a foeietate hominum,
b indefinitam (/"^'c/
-j'
dit.)]
intinitam
{Disqiiis.
Met.).
extat).
corrige t'errala
a.
errata
intendis).
Page 45,
1.
8-17.
342-344-
ObJECTIONES QuINTvE.
illis
2915
quibus convixifli? Et cm ab
&
Deinde, quid\nam
Anne propterea
captum ? Sane
humanum
10
Deum, cujufmodi ejl, effet cur a Deo te docum putares ; hc ver omnia, qu Deo attribuisj nihil aliudfunt, qum obfervat aliqu in hominibus aliifque rbus perfeiones, quas mens humana valeat
fi intelligeres
intelligere, colligere
&
jam
ejl.
:
\Dicis
cm
ex te
poffit efle
4i4
fubftantia es,
i5
non
pole
nitse,
quia infinitus
in te infinit
fubftanti idea,
&
qua-
comea
nccejjfe
proinde
:
non
20
fit,
nempe fieri componendo ampliandoque potefl, quemadmodujnjam dilum ejl. Nifi, ciim prifci Philofophi ex compatio, hoc unico mundo, his paucis prehenfo hoc vifibili f
principiis, ipforum
ut illas
amnon
p liantes
25
mentem ex
mundis, infmitis
principiis.
Quod
reprfentaret
Page 45,
1.
1.
19-21.
b. Ib.,
23-24.
296
uvres
ej,
de Descartes.
34a-h^-
infinitum cujufmodi
415
ejl in
ipfo prcipuujn,
&
em.
tuafemper ierminaturadfinituni aliqu{d,folmque infinitum dicis, quia non percipis quod eJ ultra tuam perceptionem, ut proinde non maie cenfearis
cogitatio
Verm
qum
infinit".
Oporteret enim
te
10
quod dilatatum
ejl,
qum
eodem,
illos
mundos conciperent,
Ex quo
416
quod hujufmodi fpeciem a fuo Jitu dijirahit, dijlinlionem partium illiadimit,ac ila totam attenuat, ut ta}i\dem evanidaJat.\Ne memorem mentemperinde
confundi ob caufam oppofitam, cm nimis contrahit Idcam.
20
non obftare qud non comprehendas infinilum aut omnia quee in illo funt, fed fufficere ut pauca qujedam intelligas, quo veram & maxime claram diftindamque ideam habere dicaris''. Imo ver non habes
Dicis,
veram ideam
4
non comprehendas
25
20 oh {j"
et 2' dit.)]
ad
{Distjitis.
:
ob.
ci -dessous,
2S
comprehendas).
a.
b.
1.
26-27.
18-28.
1.
345-346.
Objectiones QyiNT^E.
297
fed finitum dumtaxat. Die i ples ad fummum eognofeere partem infiniti, at non propterea ipfum infinfnitum,
nitum
ut ille qui,
propterea ipfum
mundum
furus fit, fi tam anguj partis ideam eenfeat ejfe ideam veram germanamque lotius ?nundi. At, inquis, de ratione
infiniti efl,
ut a
te,
tur".
10
Credo equidem;
injnit,
ut illius tantiim
toto
Sed nempe,
extremum eapillum
ejjet
me egregia
effigies , Ji
ejufve
apicifve ejus
nihil
Uno
illi
verbo,
hc de Deo
illis
etiam de infinitis
qum Deus vel ens infinitum ex modi fit, nondum tibi confit.
45
qu
cujuf-
8.
Argumentaris aliunde
fie
Qu enim
telligerem
me
dubitare,
me
cupere, hoc
mihi deeffe,
& me non
elle
meos agnofcerem ^ ?
4.
b.
1.
21-2 3.
3o, p. 46,
II.
1.
1.
nVRRs.
38
298
OEuvRES DE Descartes.
346-347.
*18
qu dubitas, Ji aliquani cupis, fi agnofcis quidpiam tibi dceffe, quid mirum, cm non nris om\nia, cm non fis
omnia, cm non habeas omnia ? Agnofcis
te
non
efle
non Jit
femper
te,
qucumque
Quippe, cm
panem
qu
10
Quomodo ergo
Nempe
qu & te, & panem, & ctera compleclitur : adeo ut, cm fngul partes univerfi aliquid perfeclionis habcant, &
ali
advenireque valeant, facile fit intelligere plus perfeclionis effe in toto, qum in parte; ac
aliis inferviant,
i5
proinde
te
cm fis folm pars, debere agnofccre quidpiam perfeclius. Hoc igitur modo eJfe potefi in te idea enti^
te,
Ut
20
419
prteream pojfe quoque parteis alias perfecliores efje, te cupere quod ill habent, & ex iifdem tecum comparatis
\
Quippe cognofcere
potuifii
doclior,
difficile
intelligerc
z^
non
effc in te
fe<fionum,
qum
ipfa
intelligam,
perfecliones,
funt, etiamfi
fi
in
me
nondum ad adum
fieri
potefl:,
mea
3o
dit. et
Desc).
?47-349-
ObJECTIONES QuINT^E.
299
cognitio magis magifque augeatur in infinitum^ Refpondes autem : Ut verum fit meam cognitio|nem gra-
datim augeri,
&
multa
efl;
effe in
me
:
potenti, quae
adu
nondum
5
funt, iiihil
tinet, in
qu
nihil
imperfedionis arguper-
ej illa,
au
in ipf
qu
420
teelis,
feneflris &c.,
&
tamen domus
tantiim.
partes
mundos
vel
Quare, fve
quid
in te fit, fine
efl,
qud idea
au
effe.
Quod
fore infinitam
ultro accipitur
fed nempe agnofcere debes neque fore in te unquam veram germanamque Dei ideam, de quo femper amplius {ini
infinit)
cognofccndum
reflet,
qum de
&
illo
datum
421
Dicis te judicare
a.
Deum adu
1.
infinitum,
ut nihil per-
b.
c.
1.
29, p. 47.
4.
1.
9-14.
16-17.
joo
OEuvRES DE Descartes.
valcat-'.
349-350.
&
Quodfub5
objedivum
iderc
quod jain diximus de ide Architecli & antiquorum Philofop/wrum ; acprfertim, ubi memineris hujufcemodi
ideas conflatas effe ex aliis, quas intelleclus prhabueril
ab exijlentibus aclu
9.
caiifis.
10
Quris
deinceps,
perfedioris, effe
ret
?
Et refpondes
Nempe
vel
quo eiTem
te
me
fcilicet
vel a parentibus
perfeclis*^
?
ab
aliis
quibuflibet
Deo minus
\
Probas confcquentcr,
non
ei^Q a te''
fed
i5
non femper
&
confervatricem.
20
bus fmgulis, ob mujtuam iilarum a fe independentiam. Sed vide qui id intelligi poffit. Nam funt nonnulli quidem effeclus, qui ut perfeverent, neque momento quolibet deficiant, indigent
25
qum
At
Pasjc 47,
Ib.,
1.
10-2(1.
h.
c.
il.
2(1-2'^.
1.
Patc 48,
1-^.
Ib\
//>.,
1.
1.
7-24.
2 5 Cl Si].
e.
350-351.
ObJECTIONES QuINT.E.
alios,
JOI
qui perfeverent, non modo e cauf, quam agnofcunt, non amplius agente, fed, fi velis, etiam corrupt redulque in nihilum
:
videmus
tt res
genit faque, ut recenfere piget, fufficitque te ejfe unam ex illis, qucunque tandem tu caufa fit. At partes
tui
alise
ab
aliis.
Heic
infiari
pojjet,
qunam
fe inviceH infeparabilcs magis ? inter cujus parteis fit inviolabilior ferics & connexio? cujus qu funt partes
lo
423
tium temporis,
ac pertranfitio partium
20
quam fuvius prterfluit. At, ex eo qud paul ante fueris, non feqiiitur te nunc eie debere. Credo fane : veriim non ex eo qud caufa requiratur, qu te de novo creet, fed qud non teneatur abcffc caufa, qu te pofifit
deftruere, vel tu non debeas in te habere imbccillitatcm,
qu tandem
deficias.
difterre-'.
Sed
quomodo
poft
fis
efi
manifefium,
fimilibus? Subdis
futura,
non efle in te vim, per quam paulo qud confcia illius non fis, cm fis
^\
tamen
res cogitans
te
Veriim
efi in te
aliqua
vis,
qu pofiis
cxifiimare
a.
Page 49,
Jb.,
1.
1.
b.
12-18.
^02
424
\
OEUVRES DE Descartes.
illa tua vis
351-352.
qucumque
es,
& futur a
te
de nova produnifi
prfiare fufficiat,
colligis,
corrum-
dependere
non tamen
caii|fas quaflibet.
ri-
10
cum corpore producla ? ne aliquid dicam de Sole cterifque caufis concurrentibus. At ego, inquis, fum res cogitans, ideamque Dei in me habens.
Veriim nonne parentes tui mentefve illorum fuere quoque
res cogitantes habentefque
i5
illud,
dem
425
ad
minimum
fit
efle
efTedu^\ Si
potcft,
fi
an
fit
ab
?
j
ab
qu
a fe,
& fit
20
liceat'.
Verm,
(i
non a
fe,
Neque abfurdiim probaveris progreffum i/lum infinitum, nifi fimul probes cpiffe aliquando mundum, ac ide fuifj'e parentem primum, cuj'us parens non fucrit.
infinitum.
Infinitus certe progreffus videtur duntaxat abfurdus in
zS
ut
inferior
Page 45,
Pai^c 49,
1.
1.
ii)-20.
24-25.
29, p. ?o,
I.
c.
Page 40,
).
10.
352-354.
Objectiones Quint^.
ut,
joj
dum
lapis qiiid-
piam impellit, impulfus a baculo, quetn impellit m anus ; vel cm infimus annulus caten pondus trahit, traclus ipfe
a fuperiore,
5
&
ijie
ah alio ;
fc enim per\veniendum
At
ej
ad
priore defrucl, ea
qu ab
ill
pendel, fuperfit
progreffum heic infinitum non dari", vide an fuerit ade apertum Arijoteli, qui
citni dicis
:
fatis
apertum
10
fuiffe
parentem primum.
te efficien-
^26
dum conveniie, ex quibus ideas variarum perfedionum Deo attributarum acceperis cm ill reperiri
;
non
i5
poffint, nifi in
uno ac
ej propterea neceffe,
cur,
20
rem duxeris,
in
qu exijerent omnesfmul. Nojli ut Pandoram Poet def cribant. Quidni tu, mirata in hoininibus variis eminentem
quandam
25
&
alia,
potuiji,
&
Cur
iHt.).
2? non {i"
et 2" ddit.),
omis
(Disqtiis.
Mel.K
Page
5o,
1.
7-8.
jO/\
427
OEuvRES DE Descartes.
ille
354-355.
gre, donec
&
&
c-
tera
omnia ? Et cm videres
taies perfeliones in
huma5
exi/limare
beatatn fore illam naturam, fi oui ifia competerent? Cur non dignimi putare invefiigatione^ talifne effet aliqua,
fenianeum magis videretur effe, qum non ejfe ? Cur non confequenter ipfi adimere corporeitatem, limitationem, &
ctera omnia,
10
ciim, exi/entibus
tem, aliqui
i5
&
infeparabileis
\
tamctfi idea,
quam habes
te
fueril in te pofita,
fed a
efi.
haufia
20
Sic certe
Rempublicam, perfeluni Oralorem, Se. Denique, ex eo qud exiftas, entifquc perfedilimi idcam in te habeas, concludis, demonllrari evidentiflime exiftere Deum.
nibuf\que ornatam deam, fed perfeclam etiam
At, ciim conclufio vera fil,
25
Deum
effe
nempe exiftere,
iion
apparet tamen ex
diclis,
eam
a le evidentiffime dc-
monfiratam.
examincm, qu ratione idcam iftam a Deo accepi neque enim illam a fenfibus haufi ncc etiam a me effida e(l (nam nihil ab ill detrahere,
10. Supcreft, inquis, ut
:
3o
335-356.
Ob.IECTIONES QuINT/K.
illi
^O^
nihil
ac proinde fu-
pereft, ut mihi
efl
innata,
quemadmodum
iit
eiiam mihi
illam pai-tim
jam
dicliim cjh
Quod autcm
illi
ad-
que perfcclam
ali
natur
te dotliores,
Deo
te
429
ralea.y.
lo
fie
qu nonduni
noviji.
Dcum
jam
no/li.
Quicquid denium
Dei,
fit.
cogita, ut ex perfeelionibus
l'cruin
ad eognitionem
uno niomenlto
pe?-fclinnuni
iS
ul
nofcunlur. pojfuntque
ita
&
in
plurex
&
poffe idcam
Pergis
Et
lane
non miriim
efl
Deum
mihi indidille,
20
clfet
tanqiiam nota
cil.
operi
ut
nota
aliqua
2 5
me quodammodo ad ima^inem & fimilitudinem ejus fadum elle; illamquc limilitudinem, in qu idea Dei continetur. a me percipi per eandem facultatem, qu ego ipfe a me percipior h. e.. dum meipfum intelligo, non modo intclligo me elle rem incompletam abaliodependcniem.
:
me
li-
/,:io
remque ad majora
3o
ifta
a.
iive
iS.'
6-\:\.
II.
(FUVRES.
3q
jo6
OEuvRES DE Descartes.
atque
ita
336-357.
Deum
tion c[Jc
el^e^
Ac
vera non
objicio
fcd qiuvjcriin
anledicla cnim
prteream
forma
Si
te,
ut
5
nota
artificis
impref-
Jionis? Qiinm
ijius
nolcc? Qiionam
modo
non eft aliud ab opre five a reipf, lu ipfa ergo es idea? Tu ipfa niliil aliud es, qum cogilalionis\modus? Tu ipfa es & nota imprejfa & fubjeclum
illam difcei-nis? Si
imprefjionis? Credibile
eft, inquis, te
fadam ad imagi;
10
nem &
Deum
facias
hominiformem? El
ludo?
in
quonam confijhre
potej
hc fimilite fimilem
i5
An
&
cinis,prfumere
potes a:lern
431
glorio/j/inuv,
o"
quod capul
ej,
iurifibilijjima.\
incom-
prchcnfibili[Jimque
ut te
nalur? An
cum
conformem
poffis ?
eji, nifi
20
tu
Deo non
:
es
neque enim
es ejus proies,
es,
hoc
te
cf
ab eo
illi
dicere
fit
lui,
25
dum
intel-
te
i^c
ad majora
24 fada]
.1.
corrig (/"
3-2g.
cciit.,
I'at;c 5i
I.
357?59-
Ob.IECTI0NES QjJINTyE.
.
)OJ
fit
melioraque afpirantem
dij/militudins
argiimentum
cm Deus ex
oppojito fit
complclijfimm, independentifimus,
qiiippc
5
fihi Jufficientijfimus
,
cm
te
dcpendcntem
le
id,
a quo dpendes,
qum parentes;
te
ipfii
vel fi
432
fiimilem
Ut prteream
qiioqiic
miriim
ejfe,
quod
tu
mtelligant; ac prcv-
fertim,
cm non
tibi,
fil
ratio,
Deum
illis,
perinde ac
imprefiiffe
unum
quidcm, fi
imprcffa
i5
&
& fimul
una cademquc,
effet,
Deum
.
fi-
mili
forma ac
eadem
illi
tribuerent,
eadem plane
Sed
mu lia jam
nimis.
In
Meditationem IV,
433
De Vero,
20
I.
0^
Falfo.
qu putas
progrcdiendum
iufi/lam
ulterius. Ipfe, ne
te
remoram
injiciam, non
:
continua dcbuiffc
crit,
illa
firmius demonfirarc
abunde
25
\Y
-2'
un
ddit.).
\i"
ddil.i.
la ligne
[i" et
a.
Ci-avani, p. 52.
jo8
uvres
de Descartes.
359-360
Ratiocinaris confequenter
non
pofle
Deum
fallere te
',
errorive obnoxiam,
quam ab
ipfo
434
ideam quandam obverfari dicis, ex quo te ais participare, inter quod & Deum te mdium ajfuj}iis^\ Ac pulchra quidem ratiocinatio ; fed ut prteream explicari non pojfe, quomodo habeatur aut qualis fit nihili idea, quomodo participemus ex nihilo, & alla, obfervo folum ex dijiinione hac non tolli, quin Deus potuerit dare homini facultatem judi\candi erroris immunem. Nam,
quamvis non dedifet
rat,
injnitani, ejiifmodi
10
qu
ut,
qu
nojjet qui-
qu non noffet, non pronunciarct effe hujufmodi, potius qum alla. Id tibi objiciens, non mirandum cenfes, fi aliqua a Deo fiant, quorum rationem non intelligas''. Et id
effe in te
i5
ideam veram,
&
videre
:
le
nind abfoluta
adco
20
qud aut
in eo
nefcierit, aut
Ac
fa Item
& potens
ufum
25
Qud autem
caufarum
14
Aprs
l'iipc
non
la ligne
i"
el 2' c'dit.).
H.
53,
I.
23-24.
12-17, et
I.
b.
c.
Page 54,
l'agc
5 5,
1.
1.
1.
21-22.
14-16.
d. Ibid.,
23-25.
36o-n6i.
Objectiones QyiNT.t:.
;
309
facere
at de
Deo cm
pr435
mundum
univerfum, ut clum
&
animalibus, in honiinibus,
in teipfa (aut
pore luo) qu Jimililudineni Dei geris\^ Vidcmus profeclo niagnos quofqiie viros ex fpeculatione anatomicd corporis
10
humani non ajfurgere mode ad Dci notitiam, fed hymnuni quoque ipji canere, qudd onines partes ita conformaverit,
collocaveritque ad ufus, ut fit omnin propler folertiam
Dices Phyjicas
i3
ejje
caufas hujufmodi
form
ac Js,
qu
invejligari debcant,
ineptofque
ejjfe,
qui ad finem,
ciini
potius
qum ad agens
|
nemo mortalium
vulas nias,
20
poj/t inlelligere
necdum
explicare,
quod
qu ad
il las
quomodo fefe ad agendum applicet ; quibus utatur organis, aut quomodo illa ufurpet;
riam, ex qu
labort ;
quid opus
illi,
flexilitate, tnagnitudine,
2 5
fgur, fitu illas perficiat : ciim, inquam, nemo Phyjcorum hc & alia perfpicere declararcque valeat, quid
liffimum
ejl
illum ufum
&
taleis valvulas
concinnavit?
qu Cur
7 teipl [Disquis.
errata 1"
dit.)] teipfo
{i"
et 2' dit.).
jio
fapientiffime
OEuvRES DE Descartes.
36.-36?.
ad fuos fines confonanlijjime difpofuei'it ? Dicis temeritatem elTe inveftigarc fines Dei". Sed,
&
cm id pojjt ejje verum, fi intelligantur fiines quos ipfe Deus occultas voluit aut invefiigari prohibuit, non profeld
tamen, fi illi quos quafi in propalulo pofuit, qiiiquc non mullo laborc innotejciint, ac funt aliundc hujiifinodi iil
laus
5
magna ad
ipfuni
rcfc-
ralur.
'37
unoquoque,
de
fuffilo
Deo
cjufque
providenti notitiam
nati-
i5
Ne memorem
qu
etiam
tu,
quominus ide
fi
20
verum dicere
relis,
fuiffe putas, fi ex quo es infufa in corpus, manfiffes hue ufque in eo claufis oculis, obturatis
te
dem progreffuram
auribus,
438
& nullo denique fenfu externo hanc rerum univerfitatem & quicquid extra efi percepiffes ; totaque interea, meditando apud te, volvendoque & rerolvendo cogitationes, vum trivi/fes ? Die, boni fide, & defcribe, quam
ideam tui Deique
2.
25
te
Solutionem deinde
perfeda, coniiderari
a.
3o
Page
55,
1.
25-26.
?6''-3r,4.
Objectiones Q[jinta;.
univerli pars,
311
tanquam
Et laudanda fane
perfecionc partis,
dijinclio
ni
pars
cjl
& cum
integritale tolius
munufque
fpeciale
exercet.
Qiiodcm ad iiniverfum
rctuleris, difficullasfem-
per
re/lahil,
fiituriim fuijjet
per-
qum nunc
Refpublica
ej
fulura perfecior,
alia, in
in
qu
cives otnnes
tnali.
10
boni fuerinl,
qum
ciim
majorem quodammodo effe univedtatis rerum perf'edionem quod partes aliquse illius fint errori obnoxise, qum li omQuare
pojmodum
,
&
i5
majorem quodammodo ejje Reipublic perfeclionem, qud aliqui cives mali fint, qum qud omnes boni. Ex quo fit ut, quemadmodumvidetur plane e[fe debere pro optimi principis veto, liabere omnes cives bonos, ita videatur ejJe debuijje pro infiiluto Aut/wris univer/i, partes ejus omnes creari
nes fimiles eirent
^\
perinde
ejl
ac fi dicas
439
20
eljeque erroris
immunes. Et quamvis
poj/is dicerc
perfe-
clionem earum
25
qu Junt immunes, apparerc majorem ex oppo/ilione earum qu [uni obnoxi, illud tamen e/l pcr quem admodum rirtus bonorum, quamvis accidens folm eluceat quodammodo ex oppofilione eorum qui vitiofi funt, eluccl foliim ex accident Adco ut, quemadmodum dcfiderandum non c/L ut aliqui cives mali fini, qu boni fiant
:
i.
illu/lriores,
ila
ncque videatur
fuiffe
committendum,
ut
non
l'aijc 55,
1.
M>, a p. 36,
1.
2.
b.
JI2
uvres
de Descartes,
364-36.S.
aliqu univerji partes forent errori obnoxice, quo clarerent magis qii forent immunes.
Dicis:
non habere
te jus
te
eam
effet
440
in
mundo fuftinere perfonam voluerit, quse non omnium prsecipua & maxime perfeda^ Sed hoc
dubium, cur fatis
illi
non
toi lit
I
dare perfonam,
qu
ex perfedis minima
&
non
Nam &
quamvis principi
mode
dejinaret operibus
non poffe rationem afferre, qu probes Deum tibi* majorem cognofcendi facultatem, qum atque quamtumvis peritum dederit, dare debuiffe artificem effe intelligas, non ide tamen putare te illum in fingulis operibus omnes perfediones ponere
Dicis
:
te
i5
^\
Veriim
\
dijji-
20
relit inipcrfccliones
441
non valeas ab erroribus abftincre o\ evidenti perceptione rerum, poffe tamen ex inftitulo. quo firmiter tibi proponas nulli rei affentiri, quam evidcnter non perceperis''. Sed, ulcumquc pofjis
Dicis
:
25
.
11.
c.
1. 1. I.
2?-26.
2
1-26.
1.
27, p. 62,
2.
365-366.
ObJECTIONES QuINT^.
e[je,
jlj
ejl
ed femper altentione
ea,
nonne J'emper
imperfeSlio,
qu
Dicis
errandi periculo
:
perptua obnoxium ?
errorem
&.
quatenus
'
qucedam eft, non in facultate quam a Deo accepifti, neque etiam ab operatione, quatenus ab illo dependet Sed, non fit error in facula te procedit
privatio
'.
tate a
Deo
accepta proximc,
eft
ejl,
10
Quare eft quidem, ut ais, qud conquerare de Deo, qui rvera tibi nihil debuit, tamen illa bona tribuit, ob quae debes illi gratias agere *"; fed ejl femper qud ade imperfetlione creata
cS.:
cum non
f fcivit quidem, fi
442
neque effe cur conquerare, qud tecum concurrat ad errandi adum cm adus omnes lint veri & boni, quatenus a Deo dpendent, majorque
\Addis
:
:
illos poffe,
falfitatis
&
20
quia neque
fil
fit
res,
Veriim,
cm
&
error
ejl,
ad quem j non concurrerct, privatio non effet. Et aliunde ipfe ejl Author potenti qu fallitur aut errt, atque
adc, ut ita dicam, impotentis potenti. Sicque defeclus,
10 ais (/" dit. et Disquis.
a.
.Met.)].,
mas, faute
(2' diL).
Page 60,
Ibid.,
1. 1.
I
1.
7-10.
b.
c.
i-ii).
1.
Ibid.,
2G, p. 61,
II.
2.
l'VRES.
40
H
cj in aclu,
uvres
non
tain
de Descartes.
il la m,
?66 06-.
qui
ad
qu impotens
eji,
quam
ad Authorem, qui impotentem fecit, nec potentem potcntioremve, ciim pojfet, voluit facere, videtur ejfe referendus. Certe, ut fabro non vertitur vitio,
qud aperiendo
Jllam fabricatus,
difficilem tribiiat
^*3
:
formam aperiendo
ita
non
ej
quidem culpa
rel
Deo, qud,
tam
illi dedei'it,
quantam rbus
illa,
cur ad pauca
qu
dijudicari ab
homme
voluit,
fit
in te falfitatis vel
hc non difputo, cur
i5
erroris caufa".
Ac primiim quidem
&
tionc apprehendendi,
affirmarc
:
quarc
20
batur pcr
te,
dentur
leclus
h du
que
late patere,
in
&
non intel-
nullam ran
444
quam intelleclus non prviderit. Dixi non faltem minus; quippc videtur intelleclus ctiam latius quam voluntas patere. Siquidem non modo
voluntas feratur,
voluntas, five arbitrium, judicium,
clio,
25
&
ejl,
conjequenter ele-
&
propofita ab inlel-
non fuerit
5.S.
1.
l'a^c
20.
367-368.
ObJECTIONES QuINT^E.
cj.
} I )
Et
fpe
ej anceps, ut,
paribus ratio-
num momen
5
lis,
qu rcma-
nent injudicata.
femper majora majoraque intelligere, ac nominalim facultatem ipfam intelleds, cujus ideam etiam infinitam formare valeas'',
dicis
:
Quod porr
te polfe
ro
hoc ipfum arguit intelleclum non ejfe magis limitatum qum volunlalcm, quando fefc cxtendere ad ufquc ob-
potej.
Qudd
voluntati divinee,
non
extenlive qui-
quoque
dici,
effugiat?
ajferis,
Non
ut
&
20
fefe
non bene,
&
bene.
Quarc neque
25
eji
non percipit,
intel-
autres
alitias, Jusqu'.
t.
Demquc
6).
Page
b.
c.
55
p6
a
te
uvres
de Descartes.
368-370.
Quod exemplum de
j
faclum de rerum exijeni, procedit quidem reclc, quantum ad judicium de tu exijenti fpeclat ; fed quantum fpelat ad alia, videtur non rede ajjumptum : cm
quicquid dicas, vel potius ludas, rvera non dubites, fed
5
omnino judices
gens.
446
ejfe
aliquid prter
te,
te,
&
a te dijinum
&
te
dijinclum printelli-
quce
unum
qum
fequuturum judicium, fed voluntatem femper fore indifferentem, neque Je ad judicandum determinaturam, quoufque intellelui major
at Jimul debes fupponere, nullum
qum ex
alia occur-
Quod proinde dicis : hanc indifFerentiam ita extendi ad ea, quse non fatis perfpicue cognofcuntur, ut quantumvis probabiles conjedurae
hant, fola cognitio,
te in
unam partem
tra-
qud
fint
conjedurae, te impel-
modo
20
illa,
quam
trahunt,
cum
aliqua formidine
&
numquam
nifi
faciet, ut
Quod
falfa
I
fubdis
te id fuiffe
expertam
his diebus,
cm
Met.).
eue
fuppo|fuifti, quai
1"
maxime vera
[i"
efle credide-
te ipl [errata,
dit.)] re ipf
a.
b.
c.
Page Page
IbiJ..
58, 59,
1.
1.
1.
26.
10-12.
i5-2?.
37o-?7'-
Objectiones Quint^.
JIJ
ras'',
mmento
Neque enim
te
447
am-
in dijjonant judicii
a re judicat,
&
ex eo quidem ort,
qud
ta
hcndat.
Quare
&
culpa arbitrii,
qud non
pcndentia,
Ji intelleclus
videaturve percipere,
i5
tum arbitrium fcrat judicium dubium ac formidolofum, & pro tempore tamen
lubilum verius qum oppofitum, feu in re ipf verilas, feu falfitas fubfit. Ex quo fit ut non tam cavere poffimus
20
ne erremus,
qum
mufquc propria judicia, non tam vim facienles arbitrio, qum applicantes intelleclum ad cla\riorem notitiam, quam
judicium fempcr fecuturum fit.
4.
25
Meagendum,
te dicis,
ut aflequaris veritatem
Il
nempe ailequuturum
c<;
lendas, atque
obfcu-
Pa^c
Ibid.,
5q,
\.
1.
23-27.
2i-25i
b.
c.
28, etc.
1.
l'agc 02,
^i8
OEuvREs DE Descartes.
jl
:>7':^:=-
ut non fallaniur,
debeamus
5
methodo difccrnere
liceat, ita
elcinique intelligentiam
fallaniur.
me tfi
449
Quippe initio objecimus, nos non rardfalli, lanobis videamur aliquid ade clarc di/lincleque cogno-
&
difiinclius.
Tu quoque
id
lo
In
Meditationem V.
;
De
eflenti
&
iterm de Deo,
i5
I.
primum
le
di /Unifie imaginari
quantitatcm, hoc
&
protundum; itemque numerum, figuram, fitum, motum, durationem". Ex lus omnibus, quorum te ideas haberc dicis, feligis figuram,
&
ex figuris Iriangulum, de
20
quo hc habes
etfi
gcn-
meam
exiftat,
nec
unquam
tamcn profedo determinata qu^edam ejus natura, C[ux a me non effida eft, nec a mente me dcpendet, ut patet ex eo qud demonftrari pofi3
25
Aprs V] Quie
Page 63,
1.
eil
a.
16-21.
?72-^73.
Objectiones QuintvE.
proprietates de
lint
ifto
J19
lint varie
ejiis
triangulo,
nempe qud
rectis,
trs anguli
ccquales
duobus
clare
qud
maximo
fimiles,
5
ejus angulo
maximum
|
latus fubtendatur,
&
450
nunc agnofco,
etiamfi de
nullo
modo
ante cogitaverim,
cm
fue-
me
Et tantum habes de
elJenti
rerum materiapertinent.
lium
codem
Ac
jlaluerc
&
seternam,
prter
Deum
Dices
riinl,
effe-
ternas,Jierique de
ipjis
i3
perinde
&
effe
naturam humaejje
jlorem,
cm
ne rofa quidem
ejl.
Dicunl aliud
rerum,
20
eJfe
&
non
eJfe
fcd
ejl
cjfe
in
magni Deus
facit,
qum dum
25
fartor vcjlc
induit hoviinem.
Quanquam qui
inquient ?
in-
451
qu
eft in
nam
At
in
Et folet quidem
cterorum hominum
qui proinde cenferi
munem,
3o
in
&
poj/it univerj'alis
;.l.
P;l,m.' (14, 1,
2-24.
po
OEuvRES DE Descartes.
^74--^7-^-
ejjfent
&
homo
e(l
animal
fit
animal.
illas
Certc
propofi-
& homo
il la
eft
&
pojleriore ejfcntia.
lo
attamen neque ah
exijlentia;
ejjentia exclu\ditur,
neque ah
ijl
fed ciim
dicitur:
:
animal;
&
ciim dicitur
homo dum exiftit. Prterea autem, ciim hc propofitio homo eft animal, non fit major is necefijitatis quni
:
ijla
Plato
eft
homo,
veritatis,
& fingularem
&
alla
qu profequi
ejje talis
eJjfe
piget.
hominem
mal, non
20
modo
mile
effe,
ad hoc
effe
cteris
iis
tributa efi
fimilituintel-
2 5
anfam efformandi conceptum feu ideam formamve natur communis, a qu diffidere non dcbcat
quicquid homo futurum
453
I
efi.
illiufve
efi relut i
natur dico.
rgula, qu
3o
375-376.
ObJECTIONES QuiNTiE.
;
3 2
at
non
eji
ejfe
reale quid
vifis
Unde neque
tas
eji
de triangulis materialibus
convenire,
ipji
ideali triangulo
cm
potius
fe habeant,
&
eafdem
illi tribuit,
redditurus poproprietates
Platone
&
qud
i5
pojiqum
diturus
Platone, Socrate
deinceps, ciim
\
&
mis
Notum
aliis,
eji
enim intelleclum ex
Platone, Socrate
&
omnibus rationalibus,
:
collegijje
hanc univerjalem
;
propojitionem
20
omnis homo
efl rationalis
ac deinde,
illam
cm
vult probare
Platonem rationalem
ejje,
pro
Mens habere
:
te trianguli
fuiffe,
25
nuUam unquam in corporibus triangularem figuram vidiffes, quemadmodum habes aliarum figurarum complurium, quae tibi in fenfus nunquam
tametfi
incurrerunt ^
Verm,ji, utjupra dicebam, jlc juijjes haenus orbata
vidijfes,
a.
p. 65,
1.
2.
41
p2
neque
uvres
de Descartes.
376-377.
extrema corporum,
mare
in te
potuiffes?
Habes jam complures in te, quse per fenfus non fint". Sed nimirum facile iis, qu illapf funt, ipfas effingis, formafexpofitis.
|
Dicendum hc prterea foret de falfa il la trianguli natur, qu fuppomtur conflare ex lineis, qu latitudine careant, continere aream, qu profunditate, terminari ad triapunla, qu omnibus part ibus. Attamen nimium evagaremur.
2.
lO
tiam, vifque
afgumenti
efi in illis
verbis
Attendenti
fit
manifeftum, non magis pofle .exiftentiam ab effenti Dei feparari, qum ab efenti trianguli magnitudi-
'5
nem
live
vallis
repugnet
Deum
qum
cogitari
(hoc
eft
fumme
per20
fedum)
eft,
perfedio),
cogitare
ef,
montem,
Enimverh adtendendum
com-
Nam
ti,
456
rite
effenti
cum
exifien^5
aut proprietatem
proprie\tate.
habet
exiflentiam
cum
Hinc
vel
coripfa
et
5 habes]
(2' dit.),
rig l'errata.
(/"
a.
dit.).
8
1.
1.
ipfas]
2' dit.).
quse]
28-3o.
7-14.
qua {/'
b.
377-379-
ObJECTIONES QuiNTiE.
omnipotentiam,
v.
J2}
c, a Dei
e/fenli,
qum ab
Jlentiani
5
magnitudinis angulorum
ab ejus
ejfenti,
qum ab
ejfenti trianguli ej us
&
veriini
etiam pojlerior
Deuni necejfariexijere,
exijit,
triangulus necejfari
tametfi
illius
&
& Juo
Jed
457
Deo, neque
id, \Jine
Siquidem
quod non
exijit,
imperjeclionem habet;
2o
&
quod
plurejque perfe-
ut illud,
quo
tant
&
H inc ne-
in
re dicitur,
neque, Ji res careat exijentia, tam imperfe\a (Jive privata perfeclione) dicitur
Quamobrem,
recenjes
ut
exijentiam,
:
triangulum
3o
ila,
buiji in
illis
ponere exijentiam.
Deum
exijlere, niji
pnncipium petcre
vcUes.
j2/\
OEuvRES DE Descartes.
:
379-380.
Dicis
in aliis
ab efTenti,
458
omnibus rbus diftingui exiftentiam nonver in Deo. Sed quomodo, qufo, exi-
Jentia Platonis
&
inter
amin
5
plius exijere
ubinam
Nonne porr
ejfentia
&
Forte, ut cogitando
montem cum
qud
:
equum
Deum
ac tum latere
non fequi illum exiftere'' Jophijma arguis. Verm non Juit difficile
ut exiftentem,
Deum
valle
exijlentem non
i5
exijiere,
At J
alis, ita
montem cum
&
equum cum
aliis,
potenti attributijve
tum
Jet,
difficultas procejfijfet,
explicandumque
declivis, aut
tibi incubuij-
& potens
20
qud
exijat,
non valeat.
9
I
Dicis
liberum non
e.
effe cogitare
Deum
abfque exi-
ftenti, h.
ens
perfedione, ut
alis imaginari*".
fumme perfedum abfque fumm liberum eft equum cum alis vel fine
Sed nihil addcndum,
nij
qud, ut libe-
aS
rum
ita
ej
cogitare
alas,
non cogitat
eojuerit:
per
te, in
liberum
ejl
cogitare
Deum
tiam
a. b.
non cogitat
quam
Pa.m.'
i5-20.
6-9.
Page 67,
38o-38i.
ObJECTIONES QuINT/E.
J2
.
fi hahuerit,
tum conjummat
fit perfeionis
Quare, ut
num, per
5
te,
prcecipuam
ita
ejl.
Et
quamvis dicas
teras
dicis,
lo
tam exiflentiam qum perfediones caein ide entis fumme perfedi comprehendi% id quod probandum ej, & conclujionem pro principio
:
ajfumis.
Nam
etiani alioquin
dicerem
in ide
\
Pegaji per-
illam,
qudd haPega-
460
Ut enim Deus
ita
cogitatur perfelus in
fus cogitatur perfelus in fuo gnre ; nihilque hc poffe injlari videtur, quod, proport ionefervat, ufurpari utrim-
non
eft
necefle cogi-
tare
2o
qud treis angulos habeat pareis duobus redis, licet id minus verum non fit, ut attendenti poftea patet ita poffe quidem cogitari alias Dei perfediones, non cogitat exiftenti, fed illam non effe propterea minus veram, cm attenditur perfedionem effe^. Attamen vides quid dici poffit. Nempe, ut illa proprie tas
;
probatur
ita,
Deo, de-
monjlratione
probandam
perinde facere, ac
a.
fi
Cf. p. 67,
1.
1.
10-26.
b. Ibid.,
27-31.
326
OEuvRES DE Descartes.
:
381-382.
quoniam, ut heic falleris, quia deprehendis poftea rhombum non infcribi, non ita
ras circule infcribi
461
illic
i
falleris,
exi-
quemadmodum
ojenditur
repugnare rhombo
explicas, vel
circulo infcribi.
jam
allatis folvuntur, ut
nihil pofle
Deum
non
;
polTe duos,
aut plureis
exfti-
10
intelligi
talem
Deum
;
ab seterno
tifle,
percipere te multa
alia in
poffit detrahi,
nec mutari''.
Oportere
propis
infpici,
ac diligentiiis invejiigari,
i5
&
pendere, ut,
hac non habita, nulla certitudo aut fcientia vera haberi poffit^ Exempluni adfers : cm enim, inquis, natU'
ram
quidem mihi,
20
462
duobus redis; nec poffum non credere id verum effe, quandiu ad ejus demonftrationem attendo. Sed ftatim atque mentis aciem ab ill deflexi, quantumvis adhuc recorder me illam clariffime perfpexiffe, facile tamen poteft accidere, ut duangulos qualeis
effe
|
25
effe
pour oporteret.
a.
23
id
verum
verum
(/"
dit.).
b.
<-,
1.
I.
10-17.
n-i8.
12-14.
I,
382-84.
Objectiones
fit
QuiNTi-:.
J27
bitem an
vera, fiquidem
Deum
me
ignorem. Poffem
effe,
iis fallar,
:
quae
puto
qum
eviden-
percipere
cm
praefertim
&
certis habuiffe,
qum
tera
ver percepi
Deum
illa
efle,
&
diftincle
non attendam amplius ad rationes, propter quas iftud verum effe modo tamen recorder me clare & diftinde judicavi
percipio, neceffario effe vera
:
me
i5
veram & certam de hoc habeo fcientiam. Neque de hoc tantm fed & de reliquis omnibus, quae memini me aliquando demonad dubitandum impellat
;
fed
ftraffe,
ut de Geometricis,
& fimilibus^
te ferio loqui,
463
Ad ijla porro,
20
quod
videris
gre a quoquam
fidem impetraturus,
te,
Deo
es ratiocinatus,
tricarum demonjrationum,
feo enim
dinis
25
qum pojmodum
fueris.
Pro-
certitu-
& femel
ut
Genio
dum
{tametfi
Deo nondum
nem illationemve
3o
exifto.
Quinetiam
exiflere,
quantumvis
a.
fit
1.
verius,
Deum
Page 69,
25, p. 70,
20.
p8
ejfe
uvres
illum
de Descartes.
ejfe
384-385.
fallacem, quia
464
qum demonjrationes ill Geometric, vel eo argumento qud Dei exijentiam, rerum creationem, & alia de Deo multi controvertant, has demonjirationes nemo injcietur, ecquis eft, quem perfuadeas ijlas ab illis evidentiam\ certitudinemque
tamen hc
videntur minus evidentia,
mutuari? Et quis capiat Diagoram, Theodorum, aut Ji qui Jimiles funt athei, certos omnino reddi non pojfe hujufmodi demonflrationum? Et quotufquifque credentium eji, quem J rogaris, cur cerlus Jit in triangulo quadralo
ejfe
Deum
ejfe,
& Deum
:
quoniam
indubitat demonjratione?
Quanta magis
cteri
ejfe
videtur qui de
Deo coQuanquam,
20
Jed de
ej
non
465
In
Meditationem VI.
exiflenti,
De rerum materialium
&
reali
mentis a corpore
diftindione.
I.
initio dicis
Res
25
materiales, ut funt
objedum
385-386.
ObJECTIONES QuiNTiE.
JI
exiflere^;
cm tamen
res
;
&
pur
mathefeos, ut
punum,
bilia,
5
us
indiviji-
pojjint. In
nem
du
eofolm hreo, qud heic iterum imaginatioab intelledione dijinguis. Quippe, 6 Mens, h
ut
fupra injinuavimus ; &, Ji quidjit difcriminis, idnon videtur amplius ejjfe, qum fecundm magis & minus; & vide
lo
Dixiji fupra
imaginari nihil
efle aliud,
|
qum con<66
rei
corporeae. Heic
,5
num, Pentagonum, Chiliogonum, Myriogonum, & hujufmodi c\tera, qu figur funt rerum corporearum. Et difcrimen quidem jam Jatuis, qud imaginatio fit cum qudam applicatione facultatis cognofcitivae ad
corpus, intelledio ver talem applicationem feu con-
ut,
cm
fimpliciter
&
fine
tri-
bus angulis,
id intelligere te dicas. Et
cm non
fine
diftindeque
&
figillatim agnofcis,
Ac
proinde,
quidem abfque labore Chiliogonum efle figuram mille angulorum, neque tamen, applicando & contendendo teipfam, difcernere poflis,
percipias
cm
Met.).
uvuEs.
II.
42
}o
uvres
de Descartes.
386-387.
&
difcernere
omneis
quamcumque
aliam hujuf-
cemodi figurarum
ginationem''.
467
I
non Ima-
objat quin, ut
ad Trigonum,
ita
ad Chiliogonum, quemadmodum
intellelionem,
imaginationem extendas.
figurant illam
Nam &
illa
nonnihil contendis, ut
10
angulorum tanta
;
fit,
ut
&
aliunde per\cipis
imaginaris.
difiinclio
&
acquiratur
Tetragonum enim,
confufiiis
qum
20
fed Pentagonum tum ; hoc confufius Tetradifiinlius qum gono, Hexagono difiinlius, atque ita confequenter, donec
intelliges,
Quamobrem,
468
intelleclionem
fenfibili
&
&
quddam
contentione
cognofcis
inlclleclionem
ver foliim,
22 diferte,
a.
dum
{1"
7.1.
confufe foliim
el 2' dit,).
& cum
?
sic
Lire dillinde
Cf. p. 72 et
387-388.
Objectiones Quint.*:.
fpecularis, licebit profelo.
}jl
gu contentione
adjruas, cui
iagis
5
At non
erit
&
figurant
quampiam
num, Oagonum, cterafque porro figuras ad Chiliogonum aut Myriogonum ufque percurrere volucrimus, & ad
|
nam,feu
in
qu figura, imaginalio
definat, intellelio-fola
modi
cat
difiinlio
&
contentio,
crefcat confufio
&
remifiio.
enijti aliud,
qum
illi
ludibrium,
469
commendationem
quceris,
dum
illi
negligentiam
& con-
fufionem
adfcribis ?
2o
vim imaginandi, prout a vi intelligendi diflinguitur, ad tu effentiam non requiri^ Quomodo id vero, fi una eademque vis fit, cujus fundioAJferis pofiea
:
&
minus duntaxat?
fefe
mentem, imaginando,
ita vero,
convertere ad
quam habet
in
fe*",
Quid
fit
ideamve uUani convertere, quin fimul fefe convertat ad aliquid corporeum, ideve corpore reprfentatum ? Nam
Trigonum quidem, Pentagonum, Chiliogonum, Myriogonum, cterque figur earumve ide corpore omnino
a.
Page
73,
1.
5-7.
Ibid.,\. i5-i8.
JJ2
uvres
de Descartes.
illas,
|
388-390.
nifi ut
corporeas corpo-
rearumve
ideas
Quod fpeat ad
rerum immaterialium creditarum, ut Dei, Angeli, animes human feu mentis, confiai etiam quafcumque
410
habemus de
human
&
Quod
idcirco
10
autem
dicis
morandum non
2.
efi.
primum
innotue-
enumerationem
rant
eorum,
qu per fenfus
&
qu habitam fenjibus
i5
fidem
ita
Hoc poTO
in fenfu,
loco
efi
de veritate fenfuum
fit,
intendere litem.
non
20
qu fum
471
qui mre paffive fe habet, refertque foliim ea apparent, quque talia ex fuis caufis apparere necef-
efi.,
fed
in judicio, five in
mente,
qu
circumfpecle
hifce
qu proculfunt, ex
dum
25
pr ope funt, & ita de cteris : attamen, ubicumque fallacia negandum non efi quin aliquafit. Soliimque difficulfit, tas efi, ficne femper fit, ut nunquam de rei cujufpiam fenfibus percept veritate confiare poffit.
a.
b.
c.
1.
23.
I,
1. 1.
p. 76,
1.
20.
1.
21, p. 78,
I.
390-391.
ObJECTIONES QlJfNT^.
eji necejfe
35
omnin
videri,
cm turrim
ejje
contin-
qui, remotiores,
habueramus anfam judicandi rotundam, vel certe dubitandi, quadratane an rotunda an alterius figur ejfet.
Sic fenfus
il le
adhuc
ejJe in
pede
membra
quando potejl,
10
in iis fcilicet
quibus funt
idque ob
fum
in
qud ea videri
per fomniamus,
nec,
dum
fumus vigilemufne an fomniemus potius. Sic, cum cogitare pofjimus nos effe natur
20
fallaciis
obnoxi, etiam
in
effe a
quando fallimur,
in
ut
aquam immerfo ;
aliquando intelliin
25
ut in
de eo dubitare non
licet,
qud
la ligne
(/"
et 2' dit.).
Page 77,
1.
1-7.
JJ4
uvres
non
de Descartes.
391-39.
Qudd autem
impellit,
473
ad qu nos natura
iollit
|
To cpatvofxvou.
Tametj nihil
heic difquirere,
que
5
pr
lajfitudine fujien-
an vero quodam
alio.
velitatione. Pergis
enim
inci-
10
temere admittenda, fed neque etiam omnia in dubium revocanda''. Bene hoc habet, quanquam & antea idem haud dubie puiaveras
Sequitur
:
Et primo,
quoniam
fcio
omnia
quse clare
&
Deo
fieri poffe,
qualia
illa
i5
al-
tra clare
&
unam
feor-
effe
;
Deo
ejl,
& non
qu potenti
nihil aliud
id fit, ut di-
verfa exillimetur''.
te
Ad hoc
dicendum
ejjfe
qum
20
obfcuritatem
in
in illatione
eo,\quod
probare prius oportuerit, exijere Deum, & ad qu potenti ejus Je extendat, ad ojendendum facere eum pojfe
quicquid tu potes intelligere. Qufierim Joliim, nonne
tu clare dijlinlcque intelligis in triangulo
2 5
proprietatem
illam,
qud majora
b.
1. I.
28, p. 78,
2-8.
1.
I.
392-393.
Objectiones Quinte.
ali,
?
j j ^
dsintur,feparatim ah
tur pares
ita
duobus redis
Et admiitifne propterea
Deum
ija
& feorjim
&
quod hc feparatio paruai ad rem facat,fubjic : Ac proinde ex hoc ipfo, qud fciam
Sed, ne te heic remorer,
me
10
exiflere,
j
qudque intrim
nihil
plane aliud ad
naturam fiveeflentiam meam pertinereanimadvertam, prseter hoc folum, qud fim res cogitans, rede concludo meam eflentiam in hoc uno confiftere, qud fim res cogitans''. Heic remoi'arer fed vel repeterejuf; Jicit qu circa Meditationem fecundam dicla funt, vel
cxfpeiandum quid inferre
velis.
,
,5
Pojlremd enim
Et
quamvis, inquis
fortaffe
(vel
vih
poflmodum dicam, pro certo) habeam corpus, quod mihi valde arde conjundum eft, quia tamen ex un parte claram & diftindam habeo ideam me ipfius, quatenus fum tantm res cogitans, non
potius, ut
20
extenfa,
&
me
quatenus
eft
cer&.
tum
eft
a corpore
meo
''.
abfque
illo
pofle exiftere
tatis heic
efl,
ftindione inter
5
te
&
corpus.
Quod porro
{i"
corpus intelli-
la ligne
et 2' dit.).
\o
et 12 fim]
fum {i"
a. b.
Page 78,
Ibid.,
1.
1.
8-12.
i3-20.
jj6
uvres
de Descartes.
393-595.
gis? Nempe hoc craJJ'um ex membris conjlans, de quo funt haud dubie hc verba : habeo mihi conjundum,
&, certum eft
me
a corpore
meo
effe
diftindam &c.
quidem, Ji objicerem cum plerifque Philofophis te effe hxz\iyz\a.v^\perfeionem, aum, formam, fpeciem, & ut
vulgari modo loquar,
476
I
modum
corporis.
Quippe
illi
non
magis
te
ab
ijo
modumve
aliunt
feu
fis
uvajxei^ vo
jo
te
nimirum confiderando
ut vov
&
/ wpiaxov, ypara-
ratione.
{nifi
i5
Cm
bili,
illi
potius rbus)
communem, prfiantemque
edem
intellelui poffi-
ut intelligat,
qu lux oculo, ut videat {unde folari lumini comparare foliti erant, fpelareque proinde ipfum, ut advenienem
extrinfecus), ipfe te potius confidero
[nam
&
tu
quoque id
20
bene
vis) ut
intellelum
in corpore.
effe,
& paul
ad Dei potentiam, qu
fint feparabilia,
471
I
qu feparatim
intelligis),fedde corpore,
in ejus
Ccsteriim
nondum
pure in-
corrige lerrata).
i5 iftum
395-396.
Objectiones QyiNTyf:.
in
jjj
te
corporeum. Et cm
elle
hali-
tum'',
enunciatum.
5
Dicebas te de
iftis
rbus
illeic loci
non difputare
^
;
&,Ji quid tamen difputas, fi quid probas, difputas & probas te non ejje crajjfum corpus hoc, de quo, ut jam dixi,
10
non
4.
efi difficultas.
dam ideam
tans,
me
ipfius,
non
extenfa,
&
ad ideam
ejfet,
478
ejJe
tibi,
repugnare natur
corpore ut fit cogitationis capax. Sicque principium peteretur, ciim qufiio de te infiituta fit,
an tenue nempe
corpi^s
non
fis,
corpore, a quo
te
eJfe
& agis cer\te foliim de crajfo difiinclam & feparabilem conquin habeas ipfius ideam,
tendis, ideo
25
non tam
inficior,
qum
te
habere pojfe
inficior, fi inextenfa
quidem
res fis.
Qufo
te
in te,fubjeo inextenfo,
quod extenfum efi ? Seu enim talis fpecies procedit ex corpore, illa haud dubie
efi,
corporea
a.
Page 27,
1.
1.
b. Ibid.,
27.
II.
uvres.
43
j^S
OEuvRES DE Descartes.
eji,
396-397.
per
eft,
adhuc
ut
habeat partes,
tibus careat,
Alioquin certe,fipar-
479
quomodo partes reprfentabit ? Si extenjione, quomodo retn extenfam? Si figura, quomodo rem figuratam ? Si pofitione, quomodo rem habentem fuperiores,
I
Non
nifi
vero careat,
quonam modo
10
fi inextenfa fueris, illifubjicieris ? Quomodo illam tibi aptabis ? Quomodo ufurpabis ? Quomodo fenfim oblite-
tui,
nihil efi
addendum
ut\
ad ea qu jam
tu
dica funt, ac in
Meditationem prfertim
ideam
i5
nefcias
ut,
ciim
tamen quod
efi
prci20
admonitufque eum
efie
480
difiinclam ideam Jolis, quatenus, fi ex eo quratur quidjit Jol, reJpon\dere pojfit : efi res calejaciens.
ram
&
25
&
difiinam
fis,
te
non extenjam
dicis
quid non
non
3o
An ad liabendum
la ligne
:-!97-398.
Objectiones Quint^.
ej,
339
rei
qiiod idem
ideam,
non
ejl necejfe
&,
ut ita dicam,
qud
illa
piam
5
Ji
Ergone clara dijinlaque erit Bucephali idea, quis faltem norit de Bucephalo, quod mufca non fit?
res ?
tu igitur res
|
non
per corpus ? Nefcio quid refponfurafs; nam, licetegoab initio te agnoverim in cerebrofoliim, id tamen conjiciendo potius quam plane affeannon
es diffufa
10
iis
verbis,
qu
poftea fequuntur,
affici,
dum
fed
ais te
poris partibus
I
tantiimmodo a cerebro,
fui,
an
cerebro parteve
illius,
&
in
unfoliim parte
toto corpore,
affici
ut vulgo
&
in oculo
Dubium
2o
''.
fequentia,
&
quamvis toti corpori tota mens unita eie videatur, Quippe illcic loci non afferis quidem te effe uni&c.
tam
toti
corpori
fit,
fed
te
effe
primiim, fi placet, diffufa toto corpore. Sive idem cum anima fis, five quid diverfum qufo
ejlo
,
Utcumque
25
qu coquaris corpori? qu
te,
inextenfa
es,
qu
qud
te,
partibus correfpondcn-
teis
parteis habes?
An
&
tota in
qulibet parte ?
et
Qufo
fi
Apres
fit,
et 2' dit.).
26 dicesj dicis
',2'
dit.).
a.
b.
4-5.
J40
dicas,
OEuvREs DE Descartes.
398-400.
totum
my-
Jerio; de
482
&
ex lu-
ejfe loca,
5
&
non
eJfe
uno
ejl
loco, poterit
extra loca?
faltem
& obfcurum & incertum erit, tota, & non potius in fingulis parEt ciim
fit
per fingulas
non
tu parteis.
longe evidentius
10
nihil pofe totum fimul effe in pluribus locis, etiam evidentius evadet
ejfe te
totam
in fingulis
partibus,fed totam
duntaxat
in toto,
EJo deinde
in
i5
tulacumque fit
il la
ejl,
(S*
tu illi coex-
refpondenteis habes.
An
pro
ao
punum. Si
Si\
punlum extenfum ef, neque partibus prorfus caret. Mathematicum, noji primiim id nif imaginatione non
Sed detur, vel fngatur potius dari
tu
in
dari.
cerebro
in
MaaS
\
adjungaris,
&
quo exiut
vide
inutilis fiio.
Nam,
fn-
in cere-
rerum fenfibus perceptarum. At primiim, nervi omnes in punlum non count, feu quia, cerebro continuato infpinalem medullam, multi nervi toto
brum
3o
400-401.
Objectiones Quint^.
:
J4^
in
mdium
nihilominus conejje
mathematico punlo
ncquit, quia
videlicet corpora,
pojjint in
mathematicum punlum. Et
illos traduli cxire e nervis
ciivi
demus
coire,
fpiritus
per
autfubire nervos
corpus eJJe
ej
in
nonpoterunt, utpote
loco,
lo
corpora Jint,
&
non
feu Iranfrc pcr non locum, cujufmodi ma\thenialicum, non pofjit. Et quamvis demus
fre poffe, attamen
tu, in
punlum
effc,
& tran-
484
punclo
exifens, in
plag
iis,
renunciandumve,
&
motum
illis
imprimas,
nifi
feu
corpus
habeas,
|
quo
illos
Nam,fi
dicas illos
2o
per fe moveri, ac te folummodo diriger e ipforum motum, mmento te alicubi negalTe moveri corpus
per
fe
",
te effe
motus
illius
caufine
quomodo
talis direlio
Quo-
modo
25
content io in
rem aliquam,
&
motio
illius,
fine con-
talu
mutuo moventis
(iit
&
mobilis?
Quomodo
efl
contaclus
fne
corpore, qucindo
lumine naturali
fine
la
Apres renuncient,
;;o;z
27 Arant
aprs
rcs,
).
non
la
cl z' edii
b.
Page 26, 1. 18-19. Lucrce, De natura rerum, I, ?o5 Tangerc enim et tangi, nisi corpus, nulla potest
:
res.
j/\2
485
j
OEuvRES DE Descartes.
Quanquavi
qiiid in his
401-40J
immoror, cm
tibi ipj
incum-
rem inextenfam atque idcirco incorpoream ? Neque verd, quantum opinor, argumentum ex eo duces, qud homo conjlare vulgo dicitur ex corpore & animo ; quaji, cm una pars corpus dicatur, alia non
corpus dici debeat. Si enimfaceres,
ita
dijlinguendi occa-
& fubtili;
aliis
ade
ut,
commune
10
nomen
corporis,
iji
nomen anim
concejferis
detur.
iri,
idem de
tibi ipJ
animalibus dium
:
parem non
te
beatis
fane, fi vel
animam,
cludis,
authore, habeant. Heine igitur, quando coneffe te a corjpore tuo rever efle di-
certum
quidem
iri,
fum
iri
propterea,
ejje
te
incorpoream,
&
non potins
i5
fpeciem
Addis
riim,
486
&
te
illo exiftere''.
Ve-
ubi concejfumfuerit
ifo
corpore exifere, ac
exifiit
dum
e
20
pomo
quidnam exinde
lu-
te
ipf
morte
opinantur
mutatione
fit.
qu
ex fuperficiei im-
ita evanefcit, ut
qudam feu
dijfi-
plane
in
Aprs
Page 78,
1.
19-20.
b. Jbid.,
c.
20.
1.
Page ?28,
7.
402-403.
ObJECTIONES QuiNTyE.
J4}
&
neque anima Js dicenda. Qu amen omnia femper objicio, non ut de conclujione a te intenta dubitans, fed ut de
5
tia,
injijendum. Id noto,
quod
ais
fitis
&c.,
non
10
effe te
I
illi
ardiffime conjundam,
&
quafi permiftam,
^87
unum quid cum illo componas. Alioquin enim, inquis, cm corpus laeditur, ego, qui nihil aliud fum qum res cogitans, non fentirem idcirco doloadeo ut
rem, fed puro intelledu Lnefioncm iftam perciperem,
i5
fi
cm corpus
rem.
intelligerem,
&
fitis
fenfus habe-
Nam
certe
fenfus
fitis
&
famis^, doloris
&c.,
qum
confufi
&
cum corpore
Ac bene quidcmfe
eft,
ija
quonam modo
ijja
conjunlio
&
confufio competcrc
divifbilis, poffil.
25
tibi,
&
in-
quo-
modo conjungens
qu
{ul dicluui
efi'<
quanlulacumque
fit,
magnitudinem
a.
Pjge Si,
1.
1-14.
544
uvres
neque enim
de Descartes.
403-405.
quomodo
488
culis?
I
ipf
nonne dbet
parteis hujufmodi?
Quv. c.
nam
in
ver corpure
cum incorpore
lapis
intelligi potefi?
Capimufne quomodo
&
aer
ita
compingantur,
pumice, ut germana inde fit compofitio ? Et major tamen efi proportio inter lapidem & arem,qui ipfe quoque
corpus
efi,
10
quam
inter corpus
&
Quomodo id ver, ut ante dicebam, fine corpore? Quomodo quod corporeum efi, apprehendet quod incorpoi5
reum, ut fibi junlum teneat, aut quomodo incorporeum apprehendet corporeum, ut fibi devinum reciproce habeat,fi nihil prorfus in illo
fit,
te
te,
modo
effe
te putes,
"/
capacem
inextenfa fis, fenfs doloris fi incorpore Quippe doloris affelio non nifi ex qudam
intelligitur, ciim
&
partium difiralione
citur,
quidpiam interji.
quod continuitatis folutionem faciat Videlicet fiatus doloris efi quidam fiatus prter naturam ; quomodo ver
potefi prter naturam
effe, afficive,
25
uniufmodi, fimplex, indivifibile, intranfmutabileque efi? Et, ciim dolor aut alteratio, aut non \fine alteratione fit,
quomodo potefi
bilius,
efi,
id alterari, quod,
cm
fit
punlo imparti-
non potefi fieri alterum, defincreve effe cujufmodi quin in nihilum redigatur? Addo &, cm dolor ex
3o
4o5-4o6.
Objection ES Quint^e.
J45
ne confuje
&
valeat,
cum
altero liceat.
490
&
te
prter
enim
10
ejfe
alia corpora,
qu
in
&
funt
in te
profequutio
& fuga.
i5
Ex quibus hune tandem frulum colligis, ut, cm omnes fenfus circa ea, quae ad corporis commodum fpedant, multo frequentius verum indicent qum fal-
fum%
idcirco infras te
perinde
ao
j
cum
reliquis
omnibus alionibus
me-
mori conjunguntur, ut ea quae vigilanti occurrunt'', ideo Jatuis tibi res veras, non in fomnis, fed vigilanti,
occurrcre
fequilur
^'.
omnino
fallax,
ut
ad-
2 5
modum pie dicis, ita, citm pojlremd concludis efle humanam vitam erro ribus obnoxiam, nolliieque naiur infirmiiatcm
a.
491
elVe agnofcendam,/c^7-o/t?c*7o
i-i .
qum
optitue".
Piif^c 8(),
1.
b. Ihi.i.,
c.
L 17-1
1.
S.
Jbi.,
23-i5.
1.
d.
i'.
Page Qo,
Ibid.,
1.
6.
10-12.
{.
Jbid.,
1.
14-16.
II.
uvRns.
44
}4^
OEuvREs DE Descartes.
406-407.
tuas
cw
ipfc ea cures,
apud
tantilli
meo fuavis
quem
ejfe
gujatum meun
placet opinio,
tuear
alieno perfediorem
ita,
cm menti
qu non
me
in veriorern incidijfe.
10
gujiu.
Quod dico, ut exijimes tibi, per me, liberum ejje, hc, qu cenfui, omnia flocci-facere, nulloque plane loco habere. Abunde erit, / pronum meum erga te affecum
agnofcas,
utis.
492
&
inter\diffen\tiendum proclivius
Id fi occurrat,
plane devoveo ;
antiquius,
tu
duc lituram,
qum
ut
& fie habe, nihil mihi fuijfe demererer & fartam telamque tuerer
20
IRESPONSIO AUTHORIS
AD QUINTAS OBJECTIONES".
493
Vir prseftantifime,
Tarn eleganti
5
&
10
meas impugnafti, quaeque ad earum veritatem illuftrandam adeo profutura elTe mihi videtur, ut multum me tibi debere exiftimem, qud ipfam perfcripferis, multumque etiam R. P. Mercenno, qud te ad fcribendum incitant. Quippe optime novit vir ille rerum omnium ftudiofiffimus indagator, & eorum prsecipue Iquae fpedant ad gloriam Dei promotor indefeflus,
null via melius
|
494
qum
fi
ali-
quot ex
i5
iis,
qui dodrin
&
commode ad
20
omnia quse ab iis propofita effent refponderem '\ Idcirco quamplurimos ad hoc provocavit, a nonnullis impetravit, & gaudeo qud etiam a te, Quamvis enim non tam Philofophicis rationibus ufus fueris ad opiniones meas refutandas, qum oratoriis quibufdam artibus ad illas eludendas, hoc tamen ipfum ideo mihi gratum eft, qud inde conjiciam non facile in
me rationes
a.
ab
iis
quse in prx-
Voir Voir
t. t.
III, p. 384,
III, p.
p. 386,
1.
i8, et p, 388,
1.
25.
b.
416,
1.
20.
J48
OEuvRES DE Descartes.
legifti
408-409.
conti-
Neque enim, fi quae ell'ent, ingenium & diligentiam tuam effugiflent, & judico te hc non aliud habuifTe inftitutum, qum ut eorum me admoneres, quibus meae rationes, ab iis quorum ingnia fenfibus
495
ita
occafionem
occurrendi.
Quamobrem ego
hc,
non
alio
tanquam tibi Philolopho acutiflimo, fed tanquam cui ex hominibus iftis carneis refpondebo.
De
iis
qu
IN
Meditationem primam
objecta funt.
quod nemo
fingere poteft
i5
improbandum
hoc
eft,
verbis",
perfunclorie tantm
facile
fit
effeciflem.
496
omnibus fe erroribus liberare, quibus ab infanti imbuti fumus ? & quafi nimis accurate id fieri poffit, quod nemo negat efle faciendum ? Sed nempe indicare voluifli plerofque homines fateri quidem verbo tenus prjudicia efle vitanda, fed tamen nunquam illa vitare, quia nuUum ftudium aut laborem in hoc impendunt, nuUaque ex iis quse femel ut vera admifcrunt pro prsejudiciis habenda efle arbitrantur. Tu certe hc illorum perfonam egregie agis, &. nihil eorum quae ab ipfis dici poflent omitQuafi
fcilicet
tam
jo
^5
a.
Page 35;,
1.
ii-2j.
409-410.
QuiNTiE ReSPONSIONES.
349
tis
lere videatur.
nec
talia,
addendam eie rationem cur vel, fi nullam hailla non poffint in dubium revocari buiffet, ut rever nuUa eft, id non dixiffet. Neque addidiflet /^cere hoc in loco human mentis caligiPhilofophus putaflet
fibi
; j
Nihil
10
enim prodeft ad errores noftros emendandos, qud dicatur nos errare, quia noftra mens caligat vel natura eft imbecilla idem enim eft ac fi tantm diceretur nos errare, quia fumus erroribus obnoxii & manifefte utilius eft attendere, ut feci, ad omnia in
;
;
ipfis
temere
aflentiamur.
Non etiam
-pro
dixiffet
falfis,
fuppofitione oriri
497
non
poffe a
me
extorquere, ut
fuppofui'^^
illa
pro
incertis faljifquc
25
hoc eft, ut novum illud induam prsejudicium quod ne induerem verebaris. Nec magis miraretur Philofophus iftiufmodi fuppofitionem, qum qud aliquando, ut baculum qui curvus eft redum reddamus, illum in contrariam partem recurvemus. Novit enim fsepe falfa pro veris
utiliter fie affumi
habeam qu falfa
ad veritatem illuftrandam
ut
cm
a.
Page 258,
Ibid.,
1.
1.
3 et 6.
b.
c.
4-5.
1.
1.
d.
28, p. 258,
8-10.
1.
2.
ji^o
uvres
de Descartes.
4'o-4ii.
Aftronomi vquatorem, Zodiacum, aliofque circulos in clo imaginantur, cm Geometrse novas lineas
datis figuris adjungunt,
locis.
&
ejje
tantm fuco,
498
De
lis
quce
lO
IN
SECUNDAM MeDITATIONEM
objelafunt^.
nis ufurpare
fingis
&
feri accipis,
enim me ludificari, ubi feri ago; tanquam vere didum & affirmatum,
&
i5
Quod
omnia fenfuum tejimonia pro inccrtis, imo etiam pro falfis, ejJe hahenda^^ omnino ferium ell, & ad
meas Meditationes intelligendas adeo neceffarium, ut quifquis illud admittere non vult, aut non potefl, nihil in ipfas refponfionc dignum objiciendi fit capax. Sed
advertenda
cata, inter
Aprs
eft
20
me
incul.
adiones
&
inquifitionem veritatis*^
dit.).
funt]
numro primo
14-18.
ajout [i"
a.
Page 258,
1.
1.
b. Ibid.,
c.
20.
1.
d.
Page Voir
24,
t.
14.
III, p. 398,1. 9.
4' 1-412.
Quinte Responsiones.
vit quaeftio eft,
351
cm enim de regend
efTet fenfibus
illi
ineptum fane
|
Sceptici
non credere, planeque ridendi fuerunt qui res humanas e ufque negligebant, ut,
conjicerent, ab amicis deberent
ne
5
fe in praecipitia
;
affervari
fai
mentis de talibus
certiffime ab
499
quidnam
fit,
humano
inquiritur, plane a
ratione alienum
eadem
10
noUe ut dubia, imo etiam ut falfa, feri rejicere, ad animadvertendum alia qusedam, quae fie rejici non poffunt,
hoc ipfo
effe certiora,
Quod autem
fit ille
dixi,
me nondum
;
qui cogitt,
non bon
fide ut feri
didum
acci-
i5
cm id ipfum explicuerim nec etiam quod dixerim, me non dubitafle de eo in quo natura corporis
pis,
nullamque vim feipfum movendi illi tribuifle, meque imaginatum eie animam inftar venti, vel ignis, & talia, quse ibi tantm ex vulgi opinione
confiftebat,
retuli, ut fuis locis falfa effe
20
oftenderem.
Qu autem
me
referri
ejo,
modo
&
corpus^?
25
Ego enim paulo poft expreffis verbis nutritionem retuli ad folum corpus, incefTum ver & fenfum maxim ex parte refero etiam ad corpus, nihilque quod ad illos pertineat animse tribuo, praeter id folum quod
|
500
eft cogitatio.
II
La i"
2.
et la
2' dition
para-
graphe
a. b.
j^2
uvres
I
de Descartes.
411-414.
Quam
fuijjfe
tanto apparatu
ad probandum me
exijlere''}
Certe
ego ex his ipfifmet tuis verbis optimam mihi videor habere rationem judicandi, nondum me ibi fatis magno apparatu ufum fuiffe, quandoquidem efficere nondum potui ut rem rede intelligas. Cm enim ais
me idem potuijfe ex quvis ali me aione colligere^, multum a vero aberras, quia nullius meae adionis omnino certus fum (nempe certitudine ill Metaphylic, de qu fol hc quaellio eft), praeterqum folius ego cogitationis. Nec licet inferre, exempli cauf
:
10
nifi
de qu fol hsec
non
i5
fomnis,
cm tamen
adeo ut ex
501
hoc qud putem me ambulare, optime inferam exiftentiam mentis quse hoc putat, non autem corporis quod ambulet. Atque idem eft de caeteris. \i. Incipis deinde non injucund profopopei me,
non amplius ut hominem integrum, fed ut animam feparatam interrogare " quo me videris admonere hafce objediones, non a mente fubtilis Philofophi,
, ;
20
quocunque velis nomine cenferi, habefne tam parum cum mente confortii, ut advertere non potueris quandonam emendavi illam vulgi imaginationem, per quam fingitur id quod cogitt, efle inftar venti fimilifve corporis ? Fmendavi enim illam profedo,
feu
|
25
a.
l'ge 2^9,
1.
1.
i-i.
b. Ibid.,
c.
3-4.
1.
Page 260,
18.
4i4-4'5.
QuiNTiE ReSPONSIONES.
oftendi fupponi poffe,
J^}
cm
nuUum ventum
illa
nec aliud
corpus in
quibus
mundo
ut
effe,
ac nihilominus
omnia, ex
me
igitur effe adhuc ventus, cur non replere fpatium, cur non
&
talia,
tam inania
:
funt, ut
non egeant.
J Jim tenue reliqua. cur non pojffim nutriri^,
quse fubjungis
10
quoddam corpus, & Nego enim me effe corpus. Atque, ut femel abfolvam, quia fere femper eodem ftilo uteris, nec meas rationes impugnas, fed ipfas, tanquam fi nuUae effent, diffimulando, vel imperfedas tantm & truncatas re|
soi
imperitis in
aliafve
iis affines,
aut
non
pertinent, vel
ut ad fingula quae
centies enim
eadem
quae
effent repetenda.
non plane ineptos morari poffe videbuntur. Et quantum ad illos qui non tam ad vim rationum, qum ad verborum multitudinem attendunt, eorum approbationem tanti non facio ut,
quae ledores
a5
agam
fieri
velim.
credi,
Primm
itaque hc notabo,
debilitari
tibi
non
cm
ais
mentem dolefcere ac
cum
corpore'^,
nullque
dit.).
b.
1.
1.
21, et p. 261,
1.
et i-i 2.
19-20.
c. Ibid.,
23-a5.
II.
uvres.
43
J^4
OEuvRES DE Descartes.
4t5-4'6.
qum
adiones poffint impediri, fequitur tantm illam, quandiu corpori eft adjunda, ipfo uti ut inftrumento ad eas operationes, quibus ut plurimum occupatur, non autem perfediorem vel imperfediorem reddi a corpore * nec melius hoc inde
:
infers,
qum
fi,
Notandum etiam
caro, quidnam
fit
fufpedam,
i5
tanquam
fi
non
fufficit
& tanquam
fi
fieri
cm
e contra in hoc
fpecie erroris
20
non advertatur,
604
me
tibi
petis rationes,
cm
ipfa,
&
advertendum eft ad rede philofophandum non opus effe ut ea omnia quae non admittimus, quia ignoramus an nt vera, probemus falfa effe; fed tantummodo effe fummopere cavendum ne quid ut verum admittamus, quod non poffimus probare verum effe. Ita,
2
a.
1
la ligne
(/"
et 2' dit.).
i.
b.
416.417-
Quinte Responsiones.
cm deprehendo me effe fubftantiam cogitantem, formoque clarum & diftindum iftius fubftantiae cogitantis
conceptum,
fufficit
in
quo
nihil
eorum
quae ad con-
hoc plane
folum
tantem
me ipfum
in 2. Meditatione, de
agitur, affir-
quoddam corpus
purum, tenue
10
i5
quandoquidem nullam habui rationem quae id mihi perfuaderet; tu, quam habes, tuum eft ipfam docere, non autem exigere a me ut probem id falfum efl!e quod non aliam ob cau|fam admittere recufavi, qum quia mihi erat ignotum. Idem enim facis ac dicenti me jam in Hollandi verfari, negares efle credendum, nifi probarem me non efle etiam in China, nec in uU ali mundi parte, quia forte fieri poteft ut idem corpus per divinam potentiam duohus in locis
&c.,
|
505
diverfis exiftat.
20
Cm
incorporeas,
&
crafjum cor-
teftaris te
non modo
25
quoque fit probandum nam ego neque animas brutorum puto effe incorporeas, nec craflum corpus nihil conferre ad cogitationem, fed tantm iftarum rerum confiderationem nullo modo efle hujus loci.
;
4.
Quaeris hc
fed
cis anima,
dicam tantm
b.
1.
21 et 25.
7.
1.
j^6
uvres
de Descartes.
4'7-48.
606
nomina rbus ut plurimum impofita fuifle ab imperitis, ideoque non femper fatis apte rbus refpondere no|ftnim autem non efle illa mutare, poftquam ufu
;
licere
ipforum
illas
fignificaaliis
5
non rede intelligi. Sic, quia forte primi homines non diftinxe|runt in nobis illud principium quo nutrimur, crefcimus, & reliqua omnia nobifcum brutis communia fine uU cogitatione peragimus, ab eo quo cogitamus, utrumque unico animce nomine appellarunt;
ab
ac deinde animadvertentes cogitationem a nutritione
efle
cm advertimus
to
hancque animae praecipuam partem efle crediderunt. Ego vero, animadvertens principium quo nutrimur toto gnre diftingui ab eo quo cogitamus, dixi animce nomen, cm pro utroque fumitur. efle aequivocum atque ut fpecialiter fumatur pro au primo five prcipu hominis forma, intelligendum tantm efle de principio quo cogitamus, hocque nomine mentis ut plurimum appellavi ad vitandam sequivocationem mentem enim non ut animse partem, fed ut totam
;
i5
lo
607
illam
animam
|
Hres ver,
fl;antia
animam fem-
cm
fit
fubi5
&
cm nequidem recordemur plurimarum, quas tamen fcimus nos habuiffe, dum eflemus adulti,
gico &c.,
I
rebus omis
(2'dit.).
la ligne (/" et
2'dit.).
a.
Page 264,
1.
5-7.
418-430.
QjJINT^E ReSPONSIONES.
J57
cogitatio-
fani,
&
vigilantes.
Ad recordationem enim
|
num
quas mens habuit, quandiu corpori eftconjunfta, requiritur ut qusedam ipfarum veftigia in cerebro impreffafint, ad quse fe convertendo, five fe applicando,
recordatur
lethargici veftigiis
ineptum^ ? Denique, ubi .\x\, forfan Jieri paj^e, ut id quod nondum novi (nempe raeum corpus) non fit diverfum ab eo me quem novi (nempe a me mente), nefcio, de hac re
recipiendis
fit
objicis
ifiorum affumis^}
Ubi falfum
eft
me
quic-
quam
tra,
quod nefcirem; nam plane e conquia nefciebam efletne corpus idem quod mens
aflumpfiffe
|
608
mentem condemon-
fideravi,
liter
donec poftea,
a corpore diftingui,
non
affumpfi, fed
ftravi.
Tu ver, caro, in hoc plurimum peccas, qud, cm nuUam vel minimam habeas rationem ad probandum mentem a corpore non diftingui, nihilominus tamen id afifumis. 5, Quae de imaginatione
attendenti; fed nihil miri,
fi
2o
fcripfi*=,
fatis clara
funt
forte
iis
qui
non mediad
Moneo autem
ipfos, ea quae
25
hanc quam de me habeo notitiam non pertinere affirmavi, non pugnare cum iis quae dixeram antea me nefcire an ad me pertinerent quia plane aliud eft, pertinere ad me ipfum qum pertinere ad eam quam de me habeo notitiam ^.
; |
a.
Voir
t.
III, p. 400,
I.
1.
8.
b.
Page 265,
1.
9-10.
c. Ihid.,
14.
d. Voir
t.
Ili, p.
400,
1.
34.
j^8
6.
OEuvRES DE Descartes.
450-421.
509
tam mihi videntur effe objediones, qum obmurmurationes qusedam null refponfione indigentes. fed quse, non 7. Hc etiam'' multa obmurmuras, magis qum prsecedentia, egent refponfione. Nam, quae de brutis inquiris, non funt hujus loci, quia mens meditabunda apud fe ipfam poteft experiri fe cogitare, non autem an bruta etiam cogitent necne led hoc poflea ex eorum operationibus a pofteriori tantm invelligat. Nec haereo in iis quae me inepte loquentem introducis abnegandis, quia mihi fatis eft femel monuiie, te non omnia mea fideliter referre. Ssepe ver attuli critrium, quo dignofcitur mentem nempe qud tota mentis naaliam effe a corpore tura confiflat in eo qud cogitet, tota autem natura corporis in eo qud fit res extenfa, nihilque pror|
ro
i5
fus
commune
fit
inter cogitationem
&
extenfionem.
mentem
pofiTe
indepen20
nam
imaginandum
perturbatur),
510
vel fentiendum. Et
j
quamvis,
fit
forti
acce-
(ut
cm cerebrum
non
facile
mens
aliis
rbus intelligendis
experimur tamen, cm imaginatio ell minus fortis, nos faepe aliquid ab ipf plane diverfum intelut, cm inter dormiendum advertimus nos ligere fomniare, opus quidem eft imaginationis qud fomva|cet,
:
25
dit. et
et
b.
5.
17.
4 '-42 2.
QyiNTyE Responsiones.
J59
eft
non fatis intelligere illa qu3e conaris reprehendere. Neque enim abftraxi conceptum ceree ab ejus accidentium conceptu fed potis indicare volui quo pado ejus
Hc%
''
& quomodo
&
diftinda,
qualem nullam,
unquam habuiffe, diffrt a vulgari & confuf. Nec video quonam fretus argumento pro certo affirmes canem fimili modo atque nos dijudicare, nifi quia, cm videas illum etiam carne conflare,
eadem omnia
;
in illo
i5
quae in
mente cognofco,
reor inveniri.
Miror
te hc
'^
fateri,
511
cm unum
fine alio
|e de re expedes,
ris
25
quo fale, fulphure & mercurio fit conflata; vis enim ut ipfam, inftar vini, labore quodam Chytnico" examinemus. Quod te profedo dignum eft, caro, & iis omnibus
faporis
fit
&
mens humana,
24 Aprs examinemus,
Page 271,
Voir
t.
a.
1.
16.
b.
c.
V,
p. i5i.
1.
d. e.
20, p. 274,
9-1 3.
3.
1.
8.
1.
1.
560
qui,
uvres de
Descartes.
4aa-43.
cm
nihil nifi
admodum
fit
de quque re queerendum
ignorant
fed
quantum
ad me, nihil unquam aliud requiri putavi ad manifeftandam fubflantiam, praeter varia ejus attributa, adeo
512
quo plura alicujus fubllantise attributa cognofcamus, eo perfedius ejus naturam intelligamus. Atque, ut multa diverfa attributa in cer diftinguere poffumus, unum qud fit alba, aliud qud fit dura, aliud qud ex dura fit liquida &c. ita etiam in mente totidem funt, unum qud habeat vim cognofcendi albedinem cerse, aliud qud habeat vim cognofcendi ejus duritiem, aliud qud mutationem duritiei five liquefadionem &c. poteft enim quis noffe duritiem, qui non ide novit albedinem, nempe qui csecus natus
ut,
;
|
10
eft
&
ita
de
caeteris.
rei tt attributa
i5
quotcunque cognofcuntur in qulibet ali re, etiam numerari pofTunt in mente, ex eo qud
cognofcat
tiffima.
;
omnium
eft
no20
nihil in
&
me
agi de vifu
&
tadu,
25
organorum, fed de fol cogitatione videndi & tangendi, ad quam organa ifta non requiri quotidie in fomnis experimur. Nec fane hoc non notafti, fed tantm monere voluifti qum abfurdae
quae fiunt ope
9 Aprs &c., la ligne (/"
a.
dit. seulement).
Page 274,
1.
16-22.
423-4J4.
QuiNTiE ReSPONSIONES.
j6i
qui
ab
iis
non tam
5i3
aliquid intelligere
gitentur.
qum impugnare
fatagunt, exco-
De
5
iis
qu
IN
TERTIAM MeDITATIONEM
objea funt^.
Euge hc tandem aliquam contra me afFers rationem, quod nullibi prius te fecifle animadverti. Ut enim probes non ejje rgulant certam, qudea qu valde
I
. :
lo
clare
&
dijinle
permagna, quae videntur debuiffe plurima clare & diftinde percipere, cenfuifle nihilominus rerum veritatem vel in Deo vel in puteo effe abfconfam In quo fateor te rede ab authoritate argumentari fed me.
i5
mentem
a rbus
corporeis
fie
abdudam,
ante
ut
nequidem
quam homines
cis,
fe cxtitiffe,
authoritate moveatur.
Quod
20
communis non malus, fed nihil probans, ut neque qud quidam pro falfis opinionibus mortem oppetant", quia probari nunquam poteft illos clare
locus
eft
|
ma
pertinaciter affirmant.
de veritate regulae
effe
laborandum, qum de Methodo ad dignofcendura an fallamur necne, cm exiftimamus nos aliquid clare percipere, non inficior; fed hoc ipfum accurate a me
a.
Pnge 277,
Ibta.,
1.
1.
9.
b.
c.
14-16.
1.
Voir
t.
III, p. 401,
II.
19.
(EUVRES.
46
j62
uvres
omnia
de Descartes.
424-415.
prjiidicia,
&
poflea
vis
omnes
com-
&
10
quas mens
efTej
facit
Quo pado
fuiile
etiam
fada
a Praxitle,
illa ex|cul-
quoniam a
fe
non
a te inventis, fed ab
At carte nec forma chimaerse in partibus capr aut leonis, nec forma tuarura objedionum in fmgulis verbis quibus ufus es, fed in fol compofitione, confiftit.
Mirabile etiam
efl
poffe efle in
20
mente
lapidis,
omniumque
effe
Tanquam
fi,
ut
agnofcam me
rem cogitant em, debeam agnofcere animalia & plantas, quoniam dcbco Rem, fivc quid fit Rcs, agnofcere ^ Nec verius hic de veritate agis. Ac
denique,
2$
cm
impugnes, non
19
a
b.
c.
ventos
pra:liaris,
et
:."
Aprs
conlillit,
cdit.)-
Page 280,
Voir
t.
1.
2-7.
I.
Ci-avant, p. 281,
3-7.
1.
III, p. 403,
I.
415-426.
QuiNTiE ReSPONSIONES.
}6j
Hc^ ut convellas rationes ob quas de rerum materialium exiftenti cenfui effe dubitandum, quaeris cur ergofupra terrant ambulem &c. ^. In quo mani).
fefte
5
principium petitur
probandum, nempe tam certum effe me fupra ambulare, ut de eo non poffit dubitari.
Et
cm
aut
&
refu|tavi,
5i6
unam
lo
vis addere,
in
quamobrem
in
coloris,
nullam effe ideam colorum in caeco nato ? cm interdum in nobis, etfi claudamus oculos, nihilominus fenfus lucis & colorum excitentur. Et, quamvis quod ais concedatur,
i5
20
nunquid eodem jure dici poteft ab eo qui negat exiftentiam rerum materialium, caecum natum non habere ideas colorum, quia ejus mens facultate illas formandi efl deftituta, quo a te dicitur ipfum eafdem non habere, quia oculis efl privatus ? Quse fubjungis de duabus ideis folis*^, nihil probant; fed, cm ambas pro un accipis, quoniam ad unum folem referuntur, idem efl ac fi diceres verum & falfum non diferre, cm de eodem fubjedo affirmantur. Et
cm
illam,
quam
ex rationibus aflrono-
nomen
18
ideae
ad
6 Aprs
12.
2' dit.).
Aprs privatus.
mme remarque.
a.
Ci-avant, p. 281,
1.
b.
d. Ibid.,
II, etc.
j64
uvres de
Descartes.
46-4a7-
quod
Idem hc^
facis,
cm negas
fubftantia
non imaginatione,
5
Ubi ver
\vel
10
quorum injar concipitur^ probas te rvera nuUam habere diftindam, quia nunquam fubftantia inftar accidentium concipi poteft, nec fuam realitatem ab fed contra vulgo a Phiiofophis accideniis mutuari
;
tia
nempe
quoties
i5
NuUa enim
accidentibus realitribui
Deo
enuntiari'^,
vellem
20
adderes undenam ergo primi homines, a quibus ifta audivimus, eandem Dei ideam habuerint. Si enim a
fe ipfis,
poflTu-
mus ?
618
I
Si ver a
Deo
rvlante, ergo
Deus
exiftit.
dicit,
a
autem addis, eum qui infinitum quid attribuere rei, quam non capit, nofnen quod non
8 Aprs volunt, non la ligne (/"
et a' dit.).
Cm
intel-
18 Aprs
defta-
matur,
a.
mme remarque.
1.
1.
b.
c.
25.
7-9.
16-17.
47-48.
QuiNTiE ReSPONSIONES.
365
non diftinguis intelledionem module ingenii noftri conformem, qualem de infinito nos habere unufquifque apud fe fatis experitur, a conceptu rerum adaequato, qualem nemo habet, non modo de infinito,
ligit^,
5
Nec verum
tationis
eft intelligi
'',
negationem
infiniti
cm
omnis
limitatio
negationem
)
contineat.
10
'5
Nec verum etiam eft ideam, omnes illas perfeliones quas Deo tribuimus reprfentantem, non habere plus realitatis objeiv qum habeant res finit Fateris enim ipfemet iftas perfediones ab intelledu noftro ampliari ut Deo tribuantur. An ergo exiftimas illa quae fie ampliata funt, non ideo majora effe non ampliatis ? Et unde effe poteft facultas omnes perfedio'^.
eft
amplius concpiendi,
nifi
?
ao
Nec denique verum eft, perpujillum fore Deum,Ji non fit major qum a nobis intelligaur; intelligitur enim effe infinitus, atque infinito nihil majus effe poteft. Atqui confundis intelledioDei,
fit
nempe
in nobis
nem cum
inftar
Deum
imaginari
hominis alicujus permagni, tanquam fi quis nunquam vifum elephantem imaginaretur effe inftar
5
animalculi acari
ineptiffimum.
fiateor effe
la ligne
(/"
et 2' dit.).
a.
b.
c.
17.
5-7.
^66
^.
uvres
de Descartes.
4a8.49-
nec tamen ullo modo contradicis, cm plane idem quod ego concludas. Sed tamen multa hinc inde permifces, a quibus valde diientio, ut qud axioma, nihil
ej in
ejfecu
in cauf^,
fit
de cauf
;
materiali potius
qum de
efficiente
intelligendum
formae
in cauf materiali,
quddformalisrealias ide fit fubjiantia'^ &talia. 6. Si quid haberes ad exiftentiam rerum materia,
lo
hc'^ attulifles.
Sed
effe
cm
ejje
&
fingas
non opus
tm ad
nullam
is
quod
qum
ideis
',
non egent
refponfione, quia tu
nomen
ideae
ad folas imagines in
omne
ao
quod
cogitatur, extendo.
libet,
s.
Aprs
la ligne
21
Aprs
Page 388,
1.
1.
8.
b. Ibid.,
c.
i5-i6.
1.
d.
17-19.
3.
1.
e. Ibid.,
f.
13-14.
17.
1.
Ibid.,
g.
Page 292,
10.
49-4O.
QyiNTiE Responsiones.
j6y
digiti,
mentis.
Hoc autem
probafti
exemple
qui fe
fe in feipfo
Quibus facile eft oculum qui fpeculum videt magis qum feipfum, fed
5
mentem
quae fola,
&
fpeculum,
ut
&
&
feipfam
alia
exemipfum
cm
nunquid
ifta
converfio adio
quam
in fe
exercet"?
Denique notandum eft, me non affirmafle ideas rerum materialium ex mente deduci^, ut non fatis bon fide hc fingis. ExprefT enim poftea oftendi, ipfas a corporibus faepe advenire, ac per hoc corporum exiftentiam probari. Hc vero tantm expofui, nullam in iis tantam realitatem inveniri, ut, ex eo qud nihil lit in effedu quod non formaliter vel eminenter praeextiterit in cauf, concludi debeat illas a fol mente non potuiffe proficifci, quod nullo modo impugnas, 7. Hic*^ nulla habes quae non jam ante dixeris, & a
\
\
52i
ao
me
fuerint explofa.
Unum monebo
de ide
infiniti,
quam
niti,
comprehendam
infiniinfi-
tum, diciquepojje
adfummum me
cognofcere partem
&
infini-
hominem integrum
reprfentat^.
Moneo, inquam,
et Disquis.
dit.).
a.
t.
404,
1.
1.
14.
b. Ci-avant, p. 293,
ii, etc.
Voir aussi
r,
t.
III, p. 404,
1.
19.
1. 1.
2.
24, et p. 297,
1.
10, 16.
368
g^are,
fi
uvres de
Descartes.
,
430.431.
quid comprehendam
ut id
quod comprefit
hendo
nullo
fit
vera,
modo
6M
ideam quam habemus infiniti, non repraefentare tantm aliquam ejus partem, fed rvera totum infinitum, eo modo quo dbet
Et nihilomins eft manifeftum,
|
repraefentari per
alia
humanam
ideam,
etfi
procul dubio
multo perfedior, hoc eft accuratior & dijftindior, haberi poflit a Deo, alive natur intelligente, quae fit human perfedior. Edem ratione qu non dubitamus quin Geometriae imperitus totius trianguli ideam habeat, cm figuram efife tribus lineis comprehenfam intelligit, etfi a Geometris alia multa de eo-
10
dem
i5
madverti, quae ab
ignorantur. Ut enim
fufficit
contentam, ad haben-
quoque fufficit intelligere rem nullis limitibus comprehenfam, ut vera & intgra idea totius infiniti habeatur^ 8. Eundemhc'' repetis errorem, cm veram ideam Dei haberi negas. Etfi enim omnia quae in Deo funt non cognofcamus, omnia ea nihilomins funt vera,
totius trianguli
;
dam ideam
fie
10
pa\nem non
ejfe eo,
25
non idea
idea
^
;
me judicare
id
quod ignoro^^
Voir
b.
c.
d.
t.
1. 1. 1.
8. 7.
i.
43i-4?2.
Quinte Responsiones.
teflantur
369
& talia,
tantm te, caro, multa temere velle impugnare, quorum fenfum non affequeris. Neque enim ex eo quoi quis panem dejideret, infertur panem ejje ipfo perfeliorem, fed tantm illum qui pane eget, effe imperfediorem fe ipfo, cm non eget. Et exeo qud aliquid fit in ide, non infero idem jfe in rerum natur,
cm nulla alia iftius ideae caujfa reddi poteft, prsequod non ter rem quam reprsefentat adu exiftentem
nifi
;
re,
prseterquam
de folo Deo, verum effe demonftravi. Nec judico id quod ignoro; rationes enim attuli cur id judicarem,
&
ipfis vel
minimum
i5
negas" nos continua cauf prim influxu indigre, ut conferveinur, negas rem quam Metaphylici
Cm
omnes
terati
illi524
non cogitant, quia tan|tm ad c^.\x(^s fecundiim fieri, non Siutem fecundiim eJJe, attendunt. Sic Architedus eft caufa doms & pater fiVn fecunditm /eri tan20
tm, ideoque,
cm opus abfolutum
efl,
poteft abfque
& Deus
eft
25
non modo fecundiitu Jieri, fed et'iam fecundiim eJJe, ideoque dbet femper eodem modo influere in effedum, ut eundem confervet''. Hocque apert demonftratur ex eo quod explicui de partium temporis independenti, quodque fruftra conaris eludere, proponendo necejfitatem confecutionis
25 Aprs confervet, non la ligne (/" et 2'
a.
dit,).
Page 3oo,
Voir
t.
1.
1.
b.
III, p. 4o5,l. 3.
uvRKS. IL
47
}yo
(juce ej inter
OEuvREs DE Descartes.
432-433.
de quo hc non
Cmque
ais,
vim
ejje in nobis,
qii ut perfeveremus
prjiare
fufficiat.
niji
non
525
toris,
qud nempe per pofitivam adionem tendere debeat in non ens, quando velit efficere ut effe definamus.
Qiiod deinde addis de progrejju
non abfurdum
tur. Faferis
effe
in infinitum,
nempe
fe
\
enim abfurdum
i5
connexis ut
nempe de
cau".
in
eJffe,
non de
Nec proinde
tur; ut
neque etiam
quod
ais
de Pandor
fateris
20
hominibus animadverto, variis gradibus pofTe a me adaugeri, adeo ut poftea videam taies efle, ut in humanam naturam
in
fufficit
illa
ad Dei
vis
25
ipfa
Apres
effe,
non
Aprs definamus,
mme remarque.
a.
b.
c.
1.
I.
6, etc.
4-6.
24.
d.
c.
27, p. 3o3,
1.
i.
Voir
t.
III, p.
406,
1.
20.
433-434.
Quinte: Responsiones.
^71
plufquam humanae cffe cognofcantur, quam urgeo c*^ contendo non futuram Tuiffe in nobis, ni(i a Deo fadi eflemus^ Atqui, qud tibi non appareat me iflud
|
evidentiflime demonflralle,
te
10.
Cm
id
non
videris atten-
ad
el'e
rum
quod vulg aiunt Philofophi, eflentias reindivifibiles. Idea enim repraefentat rei effenfit
fie
Pandora,
fie falfi
omnes
Dii ab
iis,
i5
verum Dcum non rele concipiunt, effinguntur. At poftqum femel concepta eft ideaveri Dei, quamqui
vis novae detegi pofiint in ipfo
perfediones qu non-
dum
quia
20
& exprefiior,
edem ill, quae prius habebatur, debuerunt eontineri, quandoquidem fupponitur fuifiTc
in
omnes
vera.
vari?e in
Neque enim,
ut fcias, idea
Dei forma Iw a
nohis
fiiccc[fivc
25
incapaccm
Aprs attingamus,
uoii la
//.-hc'
[i'' et
2' dit.).
a.
Voir
1.
III, p.
I.
403,
I,
27.
b.
c.
Pn-o 3o5.
IbiJ..
1.
5.
12.
^72
527
uvres
autem
tanquam
de Descartes.
434-435.
Cm
in nohis
petis iindenam
cjfe
&
guis
fit
eil
not'',
artificii
idem deprehen5
diceremque inimitabile iftud artificium elle veluti quandam notam, quam Apelles tabellis omnibus luis impreflit ut ab aliis dignofcantur, tu ver quereres quae forma iflius notae, quifve modus impref:
qum
ejl
refponfione dignus
10
Quid,
ergo
cm
qum
cogitationis
mo?
i5
dus, tu ipfa es
&
Nunquid aeque acutum eft ac fi dixiflem artificium illud, quo Apellis tabellse ab aliis dignofcuntur, non
eie
quid diverfum ab
ipfis tabellis,
urgeres
ergo ta-
qum
artificium, nec ex
tantm
modum
20
pingendi &c.
528
cm ut neges nos ad imaginent Dei faos cffe, dicis, ergo Deum effe hominiformem'^, & ea colligis in quibus humana natura differt a divin ? efne in eo acutior qum fi, ut negares quafdam Apellis tabellas
Quid,
I
fuiffe,
diceres ergo
25
Alexandrum
ligno
II
autem ex
oflibus
&
pigmentis compofitas
non ex
&
Aprs
a.
Page 3o6,
Ibid.,
1. 1.
3-6.
b.
c.
7-10.
Ibid.,
lo-i?.
435-436.
QuiNTiE ReSPONSIONES.
?
|
JJJ
carne, ut Alexander
ginis,
Nempe non efl: de ratione imaut in omnibus eadem fit cum re cujus eft imago,
&
perfpiin
cuum
5
eft
quam
Deo
efle intelligimus,
Cm
cum
fabri
operatione,
qum cum
Etfi
fint,
ratione id facis.
10
enim
trs agendi
eft
gnre diverfi
propius tamen
naturali ad divinam
qum ab
artificiali
efte dixi
nos
&
529
Deum, quanta
i5
&
femper nulla eft fimilitudo inter opus fabrum, ut patet cm ftatuarius fibi
exculpfit.
fabri
&
ipfum
fimile
fignum
fingis
Qum
me
20
mal autem
fide refers
mea
verba,
cm
dixifte a
me
incompleta
&
dependens^,
cm
argumentum attulerim, ne putaretur me velle homines Deo aequare. Dixi enim, me non modo percipere me in iftis Deo effe inferiorem, & intrim ad majora afpirantem, fed etiam majora ifta in Deo efte,
tudinis
me
fit,
cm ad
ipfa
aufim afpirare
I
*=.
Aprs Alexander, la ligne 6 Aprs rt[i" dit. seulement). prfentari, non la ligne [i" et 2' Aprs argumentari, dit.).
Aprs
mme remarque.
a.
Page 3o6,
1.
1.
20.
b. Ibid.,
c.
27.
1.
Page
5i,
24, etc.
)74
uvres
de Descartes.
efle ais ciir non cccteri
4^6-437.
Denique,
ac in me,
cm mirum
de
homi-
Deo
intelligont,
fii^,
cm
in illis,
quc
idem eft ac (i mirareris qud, cm omnes norint ideam triangiili, non tamen omnes aeque multa in ipf animadvertant, & forte nonnulli falfa qusedam de ipf ratiocinentur.
imprefferit ideam
530
\De
IN
lis
qu
Meditationem quartam
objela funt.
I.
Quamnam
nihili
ideam habeamus,
cl-
quomodo
,0
nos
Et
& dicendo nihil hoc aliud fignificare qum non efle fummum ens, & nobis deeffe quamplucm
ais
me
vidcre aliqua
i5
quod nullibi fcripfi nec ccnfui, fed tantm, fi quadam fpedarcntur, non prout habent in mundo rationem partis, fed ut totum quid,
abfoluta", plane affingis id
Qucunque deinde
in
affers
ita
pro cauf
fnali^',
ad
effi-
20
Deum
mirari,
&
ex in-
operum cognofcere
remarque.
1.
ac glorificarc opificem,
et 2' dit.).
19
Aprs im-
b.
8-1
3.
1.
Voir aussi
t.
III, p.
407,
1.
^3.
1.
c. Ibid.,
ci.
IQ.
ibid.,
35.
437-438.
Quinte Responsiones.
57^
par
eft,
Ac quamvis
aliquando
poffimus
5
con'jicere
531
Deum
in
10
omnia firmiffimis rationibus riiti debent, eft ineptum. Nec fingi poteft aliquos Dei fines, magis qum alios, in propatulo elle; omnes enim in imperfcrutabili ejus fapienti?e abyflb funt eodem modo reconditi. Nec etiam fingere debes neminem mortalium caufas alias poffe intelligere nuUa enim non eft cognitu mult faciliorqum Dei finis^; & eas ipfas quas in exemplum difficultatis proponis, non
certe in Phyficis, ubi
;
nemo
i5
exiflimat fe novifTe.
meam
habituramfiii[fe Dci
& fii
*",
ideas, J,
ex
quo infufa
oculis,
cjl in
&
ingnue
&
in
candide refpondeo
20
me non
dubitarc
(modo ipfam
&
fui
nifi
&
nihil obftat
mines eafdem fe habere a:que animadvcrtant, qum quia in rerum corporearum imaginibus percipicndis
nimium occupantur.
9 reconditiv (/"
2' dit.).
a.
dit.).
i3.
i?
Aprs
Voir
t.
III, p. 408,
1.
1.
b.
Ci-avant, p. 3io.
21-28.
^7^
2. Hc''
I
uvres
de Descartes.
439-44-
ubique maie affumis pro pofitiv imperfedione, quod fimus erroribus obnoxii, cm tamen fit
tantm (prsefertim refpe:u Dei) majoris perfedionis in creaturis negatio. Nec rede quadrat comparatio civium Reipublicse cum partibus univerfi civium enim malitia, cm refertur ad Rempublicam, eft aliquid pofitivum; non autem qud homo fit errori obnoxius, five qud non habeat omnes perfediones, cm refertur ad bonum univerfi. Sed melius inflitui poteft comparatio inter eum qui vellet totum humanum corpus
:
10
& eum
mundo
errori obnoxias,
hoc
non plane
nos deji^,
perfedas,
eife debuiie.
eft
Planeque falfum
633
i5
talia.
Deum ad illapauca,
implicitam,
tribuijje'^.
Vis ut
\\\c
20
extendcre,
quod intelleum
omne in quo contingit nos errare. mcntcm efte tenue quoddam corpus, dcm potes, ipfam effe mcniem, hoc
tantcm, itcmque tenue corpus
cffe
rem
cogi;
rem exicnfam
t.^
25
elfe
rem qu cogitet
et 2' c'dil.).
qua)
Apres
debuilTe,
non
!<
1
la ligne
[i"
a.
b.
c.
d.
1.
1.
29, cl p.
II.
1.
etc.
1.
11-12.
i5.
i.
440-44'.
QuiNTiE ReSPONSIONES.
)']']
fit
extenfa,
vis
profedo non intelligis, fed tantummodo credere, quia jam ante credidifti, nec libenter de
cm pomum, quod
forte vene-
10
natum eft, judicas tibi in alimentum convenire, intelligis quidem ejus odorem, colorem, & talia giata eife, non autem ideo ipfum pomum tibi effe utile in alimentum; fed quia ita vis, ita judicas. Atque fie fateor quidem nihil nos velle de quo non aliquid aliquo modo intelligamus fed nego nos aeque intelligere ac velle polfumus enim de edcm re velle permul|ta, & perpauca tantm cognofcere. Cm autem prave judicamus, non ideo prave volumus, fed forte pravum quid nec quidquam prave intelligimus, fed tantm dicimur prave intelligere, quando judicamus
; ;
534
'5
intelli-
Quce pollea de indifferenti voluntatis negas% etfi per fe manifefta fint, nolo tamen coram te probanda
fufcipere. Talia
20
enim funt ut
ipfa quilibet
apud
fe
qum
mens
rationibus perfuaderi;
intra fe agit,
fi
non
;
vide-
Ne
fis
certe
me
libertate
experiar,
25
tantm negationibus, impugnetur. Majoremque forte apud alios mercborfidem, quia id affirmo quod expertus fum, & quilibet apud fe poterit experiri, qum tu, quse idem negas ob id tantm, qud forte non experta fis.
a te null
ratione, fed nudis
1
&
5- 1 6
fis,
28 Aprs
48
a.
i5.
II.
jy8
uvres
effe
de Descartes.
poffit
44>-44-
Quanquam
ipfum
535
etiam evinci
ex tuis verbis, te id
expertam. Negando enim nos cavere pojfe ne erremus, quia non vis voluntatem in| quicquam ferri ad quod non determinetur ab intelledu, fimul concedis cavere nos pojfe ne in errore perfeveremus^
\
quod
omnino
fe
fieri
naquit abfque
ill
voluntatis libertate,
ipfam
fine
determination intelleds in
,
cm
pri-
lo
mm
ne in errore perfeveret, a
?
quonam ad
ad aliquid
Si
determinatur
Si a fe ipf,
ergo poteft
ferri,
&
eft.
i5
fed tan-
tummodo,
quod
ipfi
jam cafu contingit ut feratur in verura, quia intelleds ei verum proponit''. Sed prseterea vellem foire quam naturam falfi concipias, & quo pado putes illud effe poffe objedum| intelleds. Ego enim, qui per falfum nihil aliud intelab intelledu proponebatur,
ligo
536
20
qum
repugnare mihi
determinarel
25
effet neceffe,
fi
unquam voluntatem ad falfum ampledendum. 4. Quantum ad frudum harum Meditationum % fatis prsemonui, in pra:fatiuncul quam te legiffe exi(limo,
a.
b.
c.
24.
442-443.
Quinte Responsiones.
379
nuni
tes,
mearum fcriem
&
quantum ad Methodum qu poffimus ea dignofcere, qu rvera clare percipiuntur, ab iis quae clarc percipi tantm putantur, etfi credam ipfam a me fatis accurate traditam efle'', ut jam didum eft, nequaquam tamen confdo illos, qui de prrejudiciis exuendis tam parum laborant, ut querantur qud non fimpliEt
citer ac paucis verbis'^
de
ipfis
fim loquutus,
eam
facile
'0
effe
percepturos.
Il
De
iis
qu
537
QUINTAM MeDITATIONEM
objeca funt.
I. i5
Quia
ea tanliim
mo-
nere te non
attendiife.
fcripfi
Talem enim
probationem confrant omnia quae ipfam prrecedunt, & maxima pars eorum quai fequuntur adeo ut bon
:
20
non habeam,
fide
poffis referre
nifi
recenfeas.
9 de
12
ipfis,
omis {i"
dit.).
dit.).
quintam] fextam,
/Ii/Ze
non
corrige [i"
a.
22 Aprs
b.
c.
d.
Page 9, 1. 28, etc. Voir t. m, p. 402, Page 257, 1. 26-27. Page 319, 1. 7.
1.
4.
^8o
OEuVRES DE DeSCARTES.
Ycr ais
tibi
443-444-
Quod
mulabilc
tur,
fi
&
merito
vcl
fie
vidercfi
de re
quflio
elTet,
tantm,
quid
a
ita
Dco non
quemadmodum Pot
fervandis obftrinxiffe
;
fin-
giint a love
quidem
poftqum
ita
illas
fie
j
lo
difpofuit, ipfas
efl'c
immutabiles
&
Quod
fit
feu
mihi qud
Oiia:?
verum.
tangunt, utpote qui ipfa, non ut
illi,
iS:
bas,
me non
intelligam. Sed
dillincle
quantum ad
efiicntias
efl
quai
elare
eognofcuntur, qualis
ea trianguli altc-
eogam
te
hc
enim
illas falfas
20
quia
fcilicet
cum
pra^eoncept tu de natur
ut piin-
indivifi23
indivifibiliterque fe
;
polfe"
omnino ex
qu ad
ipfius
aliarumve figurarum
cdil.
seulement).
b.
c.
Page 319, 1. 9-11. Voir t. III, p. 406, 1. i5. Voir Object. ta 6* Mdit.,
p. 329,
1.
2-5.
444-445.
QyiNTiE ReSPONSIONES.
effentias pertinere intelliguntur,
iftas effentias
^Si
Geometricarum
un|
quam
ullis
falfa.
5
extitifle,
ac proinde
non
effe
ab
539
Opinione tu
fcilicet, ese
quia naturam
rerum
non fint ipfi conformes. Sed, nifi omnem Geometriam falfam quoque effe contendas, negare non potes quin de ipfis multse veritalem effe fupponis, ut
10
cm esedem femper fint, merito dicuntur immutabiles & seternse. Qud autem forte non fint conformes ei rerum natur quam tu fupponis, ut nec etiam illi quam Democritus &
tates demonftrentur, quae,
j
efl
tancm
&
denonihilominus
ipfis
verae
illi
rerum naturje
fint in
qure a vero
Deo condita
efl.
Non qud
;
mundo
Geo-
non confiderantur ut
unquam per fen/us fuijfe illapfas^, ut vulgo omnes fibi Iperfuadent. Etfi enim haud dubie dari poffmt in mundo, quales a Geometris confiderantur, nego tamen ullas dari circa nos, nifi forte tam minutas, ut
nobis
25
540
nullo
modo
Nam compoat
nuntur ut plurimum ex
nequidem
fenfus
unquam
reda
effet,
cm
illas,
quae
maxime redae
et
20 iftorum (/"
dit.).
a.
Page 332,
1.
2-6.
j82
OEuvREs DR Descartes.
vifse
44'>-i46.
nobis
funt, pulicario
perfpicillo
examinamus,
undulatim ubique incurvas elle deprehendimus. Ac proinde'', cm primm olim in infanti figuram triangularem in chart depidam afpeximus, non potuit illa figura nos doceie quo
plane irregulares
&
pado
effet
I
batur
qum
&
facilius
lo
noftr.
figura pidi
gulum apprehendimus. |Eodem plane modo quo, dum refpicimus in chartam, in qu lineolse atramcnto ita dudae funt ut faciem hominis repraefentent, non tam
excitatur in nobis idea iftarum lineolarum,
i5
qum honifi
minis
facis
humana nobis
magis
affueti
20
pidus
2.
eft,
nifi
aliunde
mens
25
non video cujus generis rerum velis effe exiftentiam, nec quare non que proprietas atque omnipotentia dici poffit, fumendo fcilicet nomen
Hic''
j3
a.
Aprs apprehendimus,
Voir t. V, p. i6i. Voir t. III, p. 409, 1.7. Page 32 2, I. 12.
la ligne
{i"
cdil.
seulemenl).
b.
c.
446-447-
QUINT.-E ReSPONSIONES.
^8^
proprietatis pro
Quim
efl
Deo
5
proprietas ftrijdiffimo
modo
fumpta, quia
foli
competit,
I
&
in
Nec proinde
exiftentia trianguli
cum
exiflenti Dei
542
nem ad
lo
effentiam in
Deo qum
in triangulo.
Nec magis efl petitio principii ^, qudd exijjentia inter ea, qu ad ejfentiam Dei pertinent, nutneretiir, qum qu6d aequalitas trium angulorum cum duobus redis
inter trianguli proprietates recenfeatur.
Nec verum
eft ejfentiam
& exiflentiam
in
Deo,
quem-
admodum
i5
in triangulo,
ell
/a/i'^,
quia Deus
unam ahftjue ali pojfe cogiium ciTe'', non autem trianquin exiftentia
polfibilis
fit
gulus.
Nec tamen
inficior
perfedio
efficit
qum
20
fini
idese illarum
efl'e
ftentia nulla
pofle
minimum
facile a
ull in re
quod
ais
tam
alibi
fatis ref-
25
pondi..Et plane
8
cm
Aprs triangulo,
{i'''el 2'dil.}.
ligne
a.
1.
la
icccnfeatur,
mme remarque.
[Ui.).
12
Aprs
23 Aprs potuiffe
Voir
t.
III, p.
416,
25.
b. c.
d.
e.
Page 32?, 1. 3i. Page ?24, 1. I. Voir t. 111, p. 410, 1. Page 324, 1. i2-i3.
14.
j84
543
uvres
de Descartes.
|
447-448-
utriufque enim
in
par ratio,
nifi
fit
Deo
nihil
5
exiftentiam
altra
multo fimplicior
quia,
&
clarior.
dum
ais
me
nifi
&
nihil
probas,
tan-
tm
j
.
te
Contra ea quse hc habes de Diagor, Theodoro, oppono Scepticos, qui de ipfis Pythagor aliifque Geometricis demonftrationibus dubitabant &. affirmo ipfos id faduros non fuiffe, fi Deum, ut par eft, cognoviftent''. Nec rede probatur unam rem ali efle notiorem, ex eo quod pluribus vera videatur, fed tantum ex eo qud illis, qui utramque, ut par eft,
=,
;
10
cognofcunt, appareat
efle
i5
&
544
certior.
\De
In 6.
lis
qu
Meditationem
objelafunt.
I.
De eo quod
20
pur Mathefeos, exijlere^^ jam ante egi. Falfum autem eft intelledionem Chiliogoni efle confufam diftindiffim enim & clariflimc multa de
;
21
Aprks
egi,
non
23-27.
7.
7, etc.
la ligne
(/"
et 2' dit.).
a.
b.
c.
1.
1.
1.
d.
e.
III, p. 410,
1.
1.
18.
Page 328,
25.
448-44-)
Quinte Pesponsiones.
38^
eo poffunt demonflrari, quod certe non ficret, fi non nifi confufe, vel, ut ais, nomine enus^ perciperetur. Sed rvera illud totum fimul clare intelligimus, etfi
10
non poflimus totum fimul imaginari ex quo patet vires intelligendi & imaginandi non differre tantm fecundm magis & minus, fed ut duos modos operandi plane diverfos. Qiiippe in intelledione mens fe fol utitur, in imaginatione ver formam corpoream contemplatur. Ac quamvis figura Geometric fmt omnino corporea.\ ri'^n tamen idcirco ide?e illai, per quas intelliguntur, quando fub imaginationem non cadunt, corporece funt putanda?. kc denique te fol dignum cil, caro, exiftimare
;
b45
&
mentis humancv
ejjc
corporcas, vel
&
ex rbus
cujufmodi
Quifquis enim
Deum
mentem
ita libi
repncfentat,
&
nihil
nomen
Nam
in ver
cum
ejus attributis,
quorum
2.
tantm
in iis,
fal-
niti,
25
nunquamque
illa
exuere,
cm
velis
nos
in
cm turrim
;"' cl 2' Jdit.).
& propefpe-
amus &
a.
12 Apii's putandiv,
b.
1.
14. 3-8.
1.
c.
12.
1.
d.
Page 333,
UVRKS.
3-4.
II.
49
86
OEuvRES DE Descartes.
;
449-4^>-
Il
quadrata apparcat
&.
cm
icire
&
talia.
546
animadverfa; c^ facile probari polTet, te in iis intcrdum falli quae certa eO'e fie admittis. Cm autem c redis, ut
jam olim a
te fuilTe
faltem dubit
.re
non
appareant
in
qiiales
hocque ipfum
fecund
lo
Non
"^
:
hc ha^reo in
iis
tiifli
ftravi
me qudam non probajfe, qu tamen demonme egiffe de crajjo tantm corpore, cm tamen
qum maxime
fubtili; c^ talia.
i5
qum
negatio
Sed obitor
quia
tamen vellem
dixi
de craflb corporc
:
qum de
Nempe
me
ci
& cerlum
ejl
cor-pore
20
mco
te
elfe dijlinclam.
fubtili
Qlku verba non video cur non rcque ac cralfo corpori conveniant, nec puto pneler
2
Meditatione lidem
ventus, vel
23
lubllantiam exillenfit
547
|ignis, vel
quantumvis
<S
tenue.
An
ver
in rei veritate
(/"' edil.).
a.
333,
,
I.
17-iS.
b.
c.
Jbid
1.
26-2S.
d.
e.
29.
451-432.
Quinte Responsiones.
effet diverfa, dixi
387
ibi
ab omni corpore
tare
;
me
non difpu-
hc
autem de eo
ipfo difputavi
&
demonflravi.
Tu
5
ver, quseftionem de eo
quod
efl:
potefl intelligi
cum
nihil
qusellione de eo
quod rvera
confundendo,
in
horum
4.
te intellexiffe tcilaris.
me,fubjelo inex-
fum
10
Refpondeo nuUam Tpeciem corpoream in mente recipi, fed puram intelledionem tam rei corejl"".
porese
pore.
qum incorporese fieri abfque ull fpecie corAd imaginationem ver, quae non nifi de
effe potefl,
rbus corporeis
que
fit
opus quidem
effe fpecie
i5
verum corpus, & ad quam mens fe applicet, fed non quae in mente recipiatur. Quod ais de ide Jolis, quam ex folo ejus calore ccus elicil^\ facile refutatur. Potefl enim cx-cus ille claram & diftindam habere ideam folis ut rei calefacientis, etfi non habeat ejufdem ut rei illuminantis. Nec rede me illi cseco comparas primo, quia cognitio rei
:
I
548
20
qum
rei calefacientis,
im etiam
latius
qum quicquid de
gnofcimus, ut fuo loco oflenfum efl; ac deinde, quia nulli poffunt arguere ideam illam folis, quam format
caecus,
25
non omnia
qu?e
tinere, nifi
lumen
&
figuram
infuper agnofcunt.
fed
il
nequidem
omis
1.
id
Tu
ver,
mens, ajout
{2'
dit.,
errata),
a.
auparavant.
20-27.
20.
h.
3;'>S, 1.
^88
OEuvREs DE Descartes.
in parte tu
45.
adeo ut hac
lufciofus
fummum
'',
cum
tot
human gente
dici poffim.
cjfc
extenfam
ut
quo,
fi
ejje
non
quia
fruftra
de ipfo ab
aliis
negaretur. Et fane in
mentem
eft
effe
extenfam,
extenfum, non
fi
quam
ex eo quod
10
Bucephalus hinniat vel mugiat, & ita edat fonos qui referri polunt ad [Muficam, concluderes de Bucephalo, qud fit Mufica''. Etfi enim mens fit unita
2
ditX
a. b. c.
28.
1.
III, p. 411,
16.
qud
fis,
>
claram dijlbulam habes ? Dicis te non ver quid fis. Kt pofi nonnulla Krgone elara difiinaque erit Rueephali idea, fi qiiis faltem norit de Bitcephalo, quod Mva(:.\ non fit ? Haec cm ita l'cripta elleni Gallendo, S: Cartelii utroque typographe ita exprclTa (Parilicnli pag. 480, Amllelodamenli pag." 397), tamen Lyn:
iegit
tionem addidit.
poUerioris 452).
>'
extenfam, ut quid ipfa ejfet cxplicarem, fed tanliim ut moncrein, ///os critve qui putant effe extenfam.
Eodem modo quo, fi qui affirmarent liueepl-ilum eJJe Mv^irwi, id non frufira de ipfo ab aliis negaretrr. lit fane in iis qii hie fubjungis, ut probes mentem effe extenfam, quia fcilieet eorpore utitur, quod efi
"
extenfum, non melius ratiocinari mihi videris, quant fi ex eo quod Bucephalus hinniat vel mugiat, S- ita edat fonos qui referri poffunt ad MvsicAM, concluderes de Bucephalo, quod fit Mvsica. Habemus crratum quod dixinius juculare, in eo qui le extra onine errandi periculum
452-4?3-
Quint.: Respqnsiones.
^89
non inde fequitur ipfam efle extenfam per corpus, quia non eu de ratione iplius, ut fit extenfa, fed tantm ut cogitet. Nec intclligit extenfionem per fpeciem extenfam in fe exiftentem, quamvis eandem imaginetur convertendo fe ad fpeciem corpoream quae eft extenfa, ut jam dicluni eft. Nec
toti
corpori,
denique necelTe
eft
ut ipfa
fit
movendi corpus.
5.
10
meas
ra-
Nune audiamus
admonitus
cll'et,
pervicaciam inauditam. Quum ciiini ab aJvciMeiaphylicani pag. 3o5, de hoc laplii 1110vcrhis
:
dclle
hil'ce
cnore
1
comparaie Bucephalum cum Mvsic.\. quem ego d- ex feiifu commuiii, & ex leione Typographi, comparavi cum Mvsc quid fccit: An quod peccatum crat coircxii ? An quicquam nuiiavii.Imo in Gallic verlione & Mvscam in veibis- Gallendi, \ Mvsicam in luis, ut erant, reliquit, quamvis vaHius intcr hxc duo vocabula in ill lingu lit divoniuni qum in Ronian. Legantur vcrba GaUcndi. p. 5j3 Et celuy la auroit il vue Ide claire dijiincle de Buccphal, qui cmiiwijlroit du moins qu'il n'ejl pas vue Moyche? Subjiciaiur rcfponluiii Cartclii, p. 389 Or ie n'ay pas adjoutc, c. Tout de mefmc que, s'il fc trouuoit quelques vus qui voulujfent dire que liucephal ej vue M\sii^i 1:,
leclionis tie/ciu)
,
il me femble que vous ne raifoune\ pas mieux, que Ji de ce -c. Kt mox que liucephal liannit (nuigitum omilii intorprcs, quum vidcici cum cquo non convenire lod reliqua, ut invcnii, poluit addil enim' 'ainfi poujfc des fons qui peuucnt e/lre rapyorte^ la MvskjVF, vous tirie^ cette cnnfequence que Bucephal cjl donc vue Mv^iqih. Quis non hic cxclamct o cor Zcnonis 6 jccur Cratctis Cartclium tc.v Tcav-;9T/u,ova non vidillc, ut in S. litcris culcx camcio, in prophanis mufca elephanti opponiiur,
:
iia
fc
et ita
communi
l'ciiiu
dcrclictum hic ollendiile. ut pro mulc legerct mulicam! imo ne fine ratione infanire vidcrctiir, oiiam rationcm commcntum elle qua hoc
dclirium iliullraret
i
graphicum l'anc nugaturem Fabula fuppofilam narrt pro virgine cervam. At nunc pro A/r.sc.i ,\/i'i:/c.i fuppo/ita ejf. Scd de his hack'nus.
I
Rkvh
a.
s,
p.
231-234.)
Page 343,
1.
21.
jc)o
uvres
de Descartes.
453-454.
tiones.objicis, fed
tibi
rvera ex
550
imaginationem non cadunt, ad ejus tamen examen velis revocare. Ita hc ubi mentis & corporis permirtionem cum permiftione duorum corporum vis comparare, fufficit ut refpondeam nuUam inter talia inflitui debere comparationcm, quia funt toto gnre diverfa, partefque in mente non effe imaginandas, ex co qud ipfa partes in corpore intelligat. L'nde enim habes id omne quod mens intelligit, in ipf elle debere ? Profedo 11 hoc effet, cm magnitudinem orbis
terrarum
ita
10
intelligit. illam
ctiam in
fe
haberet, atque
non modo
orbe terrarum.
6.
&
fatis
multa
non
effe
airtimandam.
20
Haclenus ver mens cum carne differuit, atque, ut par erat, in multis ab ipf diffenfit; fed jam in conclufione verum Gaffendum agnofco, illumque ut prse(lantiffimum Philofophum fufpicio, ut virum candore animi atque integritate vita: celcbrem ampledor, ejus femper amicitiam quibufcunque potero obfequiis demereri conabor. Itaque rogo ne illi grave fit,
j
lv:
25
qud
jedionibus refutandis, ut mihi profedo pergratum fuit quicquid in ipfis continetur; ^^ inter cretera gavia.
l'aj-c
345,
I.
-.
454-
Quinte: Kesponsiones.
ti
ssi
fus fum,
qud
tam long
tam accurate confcript, nuUa ratio allata fit quse meas rationcs oppugnaret, nullaqiic etiam in meas conclufiones, ad quam mihi non perfacile fuerit refpondere".
&
ADDITION
AUX
^"'"
OBJECTIONS ET RPONSES,
ds
Les Objections de Gassend et les Rponses de Descartes t'uicm publies la premire ddiiion des Mditations, Paris, chez Soly (achev d'imprimer le 28 aot 1641). Gassend rpliqua dans de longues [nstanccx, qui
furent acheves
le
i5
mars 1642.
Il
imprimer
d'amis. Descartes
dans un petit cercle Hollande la plainte devint publique, dans un passage de son Epitre au P. Dinet, imprime Amsterdam, en 1642, avec la seconde dition des Mditatinns. D'aune part, un ami de Gassend, Sorbirc, obtint enfin de celui-ci le manuscrit des Instances, et les fit imprimer Amsterdam. Il rimprima en mme temps les premires Objections de Gassend et les Rponses de Descarics. Seulement, au lieu de donner tout d'une suite les Objections comme une
aussitt, se contentant de les faire circuler
le sut, et
s'en plaignit en
seule et
mme
lettre, et ensuite,
de
la
mme
manire,
les
Rponses,
il
donna sparment
et
en suivant les
numros indiqus,
taient telle
ou
telle
Objection
et
selon qu'elles se rapporRponse. Ainsi chaque Objection se trouve suivie immdiatemein de la Rponse: aprs celle-ci
ou
les
Instances.
De
l le titre
nouveau de
l'ou-
DISQVISITIO METAPHYSICA. Seti DVBITATIONES ET INSTANTLI^ -.adversus Renati C\v.tf.si\ Metaphysicani, et Responsa. (Amsterodami, apud lohanncm Blacv, CID ID G XLIV.i Les
Ptri Gassendi
Dubitationes dsignent
les
Objectiones de 1641.
le
En outre
cet
ouvrut^c
sommaire, non seulement de chaque Instance, mais aussi de chaque Rponse et de chaque Objection. Nous reproduisons ici, titre de documents, d'abord deux pices, qui sont en tte de cet ouvrage, savoir une lettre d'envoi de Gassend Sorbire, et un avis de l'Imprimeur au Lecteur, puis tout au long VIndcx. qui
vient aussitt aprs, enfin quelques passages de la premire /nstaiiee, a
Voir
t.
III, p.
416,
1.
10.
j()2
OEuvRES DE Descartes.
I
"
Samveli Sorberio
p. Gassendvs
>
Facio tandem
faiis,
Sorberi
niitto fcilicet
qucm jamdudum
ille
cfflagi-
talli
Cartelii
fcripfit
Metaphylicam Inrtaiitiaium.
praeclarus
>>
juvcnis tuiquc
" "
)
amans Thomas Martellus, qui cil confcius illum abiilVe, exulalleque procul a me, & vix nunc per varias ambages rediilVe in meas manus. Nempe amici vari habuerunt invicemque, ac etiam long extra urbem communicrunt; neque te id iatuit, qui fignificafti dixilVe tibi Carteliuni le, cm ell publie conquellus de Icriptis adverlum le libris, qui non in
lucem emitterentur,
lertim voluill'e.
l'ed
privatim lectitarentur",
meum
fubnotarc pra;-
"
i>
"
ipfum non legendi modo, fed & cvulgandi licentiam depol'cis, ut tibi lan, qui lie me amas, qui lie depolcis, videbitur, tametll res mihi non videtur tanti. Quippe opus quidem conl'cripli, ut amicis gratiricarer, cm non ferrent virum eo folm fine
Qud
tu ver
1)
habere voluille ex mealiirque privatas cenluras, ut jadare publie pollet non carere le advcrfariis, qui rever habuerat nuUos (me faltem non habuerat). Scd cm iplis lamen amicis faiisfecilTe vifus fim, mihi ipfe
non
l'atisl'eci.
Cm
illi
enim cenluerint,
ut,
quemadmodum
pris
fue-
"
Il
"
'.
"
"
'
ramcontexts fericm infequrnus, & Cartelius l'uas Refponliones lingulis Epiltolic meae articulis accommodrat, lie ordine eodem inrtarem in Refponliones lingulas; mihi tamen ipli opus videbatur elle futurum longe concinnius, li, propolito cauil'x llaiu, quce dicenda haberem omnia Ipeciali qudam cohxrentequc dilporuione contexerentur. Et exceperc illi quidem, id demm praellandum, li forte Cartelius quidpiam deinceps reponeret, quod novam nianum foUicitaret fed intrim tamen ell quumobrem verear, ne, qu res ell compagine, fi edendam cenfueris, non lit fatis leclu futura jucunda. Tu tamen, ubi res legendo fuerit
;
"
"
quot
quod fum author, ut, fi velle pergas, quotme Kpillol dillincli, drllinguantur jam, atque infcribantur Dubitationcs totidcm, ac Tituli fiant, qui & txdium lvent, argumentis appolitis, quid in unaquaque contineatur, doceant. Nam tameiii Hpillola (alio fine fcripta, qum ut fundamcntum difputationis
l'uerant articuli in
i*^
'
llerneretur)
non
lie
quidam
" n
.
"
liquidem unamquamque fu conclulionc fuifque probationibus lanquam numcris ablolviifem), nihilominus, quia lie res tulit, & Cartelius me privatim monentem traduxit in publicum jurgium, enitendum ell, quantum licet. ne res indecor
objeclio feu
Dubitaiio
(alis
a.
Lettre au
/'.
la
en
it)42.
Voir
p.
Qi'iNT^ Responsiones.
procdt.
}<)}
Cert & quamvis urgcam nunc niulta circa Meditationem primam, non ide tamen dillinguendas plureis Dubitationes cenfeo, quando initio circa ipfam non-nili caput unicum fuit; idque cm vis dicere plura circa cxtcras cogitarem, qui fenfim tamen abreptus fum ad commemorandum lam multa. Satis erit articules Inflantix facere dilcretos, fummulis feu ad marginem feu ad frontem appolitis; cm & pofilt idem circa cxtcras ac etiam circa Proefationem five Occafionem
fcribendi praeftari.
affulfura, ac arx-mllfo
ex hac difcretione appofitioneque lux clt potKlimiim Elencho, five indice, quem li leclores percurrcrint, pudint ut fummam opcris noiTe, lie deligere, l quid forte fit, quod cognofcere potiflimni velint. Vale, & amicos optimos faluta. Parilis, V. Eid. lun. M.IDC.XLIII.
Nimirum
II
TYPOGRAPHVS
CaNDIDO
&
ERUDITO LECTORI.
candide,
Venit in
manus
noftras,
leiflor
Cartelii in
fummi viri Ptri GalTendi tum ob fubje<5tam materiam, quem fcripta eft famam, fumm
viri
expetitam
fcio. Obftitit
optimi
funem trahere, apud amicos tantiim interioris notx, quibus codicem fuum manufcriptum communicrat, oftendens qum fa-
&
acerbiora
diila ridere.
Sed tandem viclus amici, ad quem milit codicem fuum, importuna ertlagitatione, quippe qui nullum precibus rinem faciebat, libertatem ipfe fecit evulgandi. Spero, nec vana fides, magno eruditorum omnium plaufu opus iftud exceptum iri, utpote quo nullum in ifto fcriptioiiis gnre potullfet accuratis fcribi. Qum diligenter enim doilifTimus ille vir omnia rimatur adverfarii dida! Quanta folerti cuniculos detegit Quanto acumine intricata folviti Qum valid fpicula in adverfarium
!
retorquet
Qum
firma velligia
in
lubrico
Quanto
judicio
rem
difticilem iradatl
Qum
lenis in adverfarium,
pr
caeteris
!
caeteris fufpicere
!
&
revereri debebat
maie Quan-
Intererat fan bonae mentis ftutus nitor, quanta fermonis elegantia dioforum, ne tt numeris abfolutus liber diutis premeretur, & natus in
publica
fif f!
commoda
TJoc
privatis
inferviret. 'AYaOr,
ingenua
funt
&
Unum
dubio in quam Qui contendunt viri doleo, GafTendum non fuifTe fatis
5o
J94
->
OEiivRKS DE Descartes.
notiim Cntclio:unde vir bonus, ing;niol'us,& cujus praeclaris conatibiis nemo non debei favere, cni ex indole ctcroruni philofophantium
>
atque ab
)
.
in
indolem xllimaret, lecus accepit vcrbuluni uniim altcrum fuerat bnigne prolatum; prehendens autem isov-v/ Ix^j-r,'/, fad.um eft ut paulatim vchenientiflini anime commovcreuir, & fui oblitus, rationis quoque oblivifcereiur, ad quam lamen erai in primis atieodenduni. Sed tu vidcb s, ledoi' candide, & judicabis. Non ell qud
Gall'endi
iSc
illo
le diuiiiis
in
II
rem gratam habere operam noilram qualemcunque, & milii extorquere ab auclore nollro, qu valebis apud iilum grati, Exercitationum Philofophicarum opus, quod ajunt inimenf (ruge referium; cujus l'pes ante aliquot annos literatis eft fac^a. Yale. E Typographeio nollro. )
III
INDEX
SCRIBENDI OCCASIO (p. 256,
1.
lo)
'
Pag.
Responsio
(p.
347)
Instantia.
1 .
Inftandi neceffitas
2.
3.
Non
Si
agi heic de
rerum
4
6
Demonftrationes tuerunt,
vituperandos, qui
bonae decretum
4.
Non
jadatas Demonllrationes
non
lufpi-
animque naturam
fui
alVurgunt
ignoratione aeftimandam
In Meditationem
I,
quiV
ell,
De
iis,
Dlbitatio Vnica.
De Methodo, qu omnis
Responsio
a.
23)
11
348.
1.
14)
'2
l.cs
autres
La pagination entre parenthses est celle de la prsente dition, numros renvoient aux pages de la Disqttisilio indit. 1644).
Quint/p:
Responsiones.
Instantia.
j^
1.
r^hilofophum
clic
non
i3
2.
iia
a
i()
In piirgand
purgandis
ej^eraniur
5.
ab opinionibus mente habendum delcduni, m in liunioribiis nenipc ut non omncs etiani laudabilcs
;
18
Elle
quidem omncm
;
fenfuni failaceni
at
non
omnem
quod
l'enfio-
ncm
6.
faH'am
nequccum
vigilei,
quiini
20
Deum
dubium
l'acianius,
an-non
7.
dccipiannir
Mentem pcrperam
ut
t'aciiis
ad
2j
veriiaieni allur^ai
8.
Genium,
cipi,
duni
elle caeluni,
Non
Mcthodum
legitiniam elle.
26
In
iMrnn
aii(;Ni
II,
quii:
cit,
:
De
fe
Je
cffc,
quia
cogilal.
&
omnia
non
elle
corpus
(p.
(p.
1.
258,
12)
1.
23)
26
27
Rksponsio
35o,
Instantia.
1.
Fuilfe
omnia hon
fide
....
28
Scepticos abs re luggillari, qui mclis & a>ftiones vit iS: ri oaivo[Ava reliquerunt, ac foliim de rbus revci oblcuris incertilque
2.
coniroverfiam fecerunt 3. L't quis inquirat, Qtiid ipfe/it ? non elle necellarium ut ticlione & opcrol molitione effe fe feu exiillere probet
4.
?o
32
Qux" fuinma ac
feries illius
refiduarumque Meditationum
34
J96
5.
OEuvREs DE Descartes.
Frullr del'udari in llabiliendo,
piiini, illud
Ego
Juin, ac
illi
iudiv.io
6.
exftjlo
-.
38
coniiiiuto principio cxtera,
Ex hoc
qux'
nolcumur
oninia,
3o
incorpore,
ex co
quod quifpiam
& tamen advertens, affirmt fe nihil corporeum in fe & ne quidpiam quideni, quod lit quali fpiritus, ventus,
(p.
260,
1.
12)
41
Responsio
(p.
352,
1.
19)
43
Instantia.
1.
Eum,
qui
le
nihil
li
elle
Mentem
dicii,
llomachari immerit,
cum
folam
42
mentem
elle elVe
44
elle,
li
quis, ut probei
non habere
le
qnni
le
quod ad corporis naturam pertincat, nihil aliud afferat, a malo Genio delufum, attendere tamen, & nihil taie polTe
46
DUBITATIO III.
ailirmare
fe,
De non demonftrat Anima incorpore, ex eo qud idem pari modo delufum, non deprehendere qud nutriatur,
deprehendat intrim Responsio (p. 353, 1.8)
fefe cogitare (p. 261,
1.
affirmet
incedat,
fentiat, ac
18)
47 48
Instantia.
1.
dignuni
dcmonllrare, fed qua-'litum petere, qui, probaturus Animam non adolefcere, debilitari, aut turbari cum corpore, nihil aliud dicat, qum uti Animam corpare tanquam inllrumcnto 3. Pollulari jure Denionllrationes ab eo qui fe demonllrare glo2.
5o
lUum non
5i
riatur
iS:
fupponitur in
maie remitti probandum in Meditaiionem VI, quod ill probatum, ubi tamen probatum non cft
illeic
52
Quinte
"Responsiones.
^97
4. lllum, qui dicit non habere fe rationcin, quare Animam dicat corpus tenue, non idcirc demonftrare, qud anima corpus tenue
non
5.
fit
54
ex eo
Non
quod
cogitationis
&
quod obje^lum
fuerat
ratiocinandum nccefTitate
DlBITATIO IV.
56
ill
Sum
263, 1.5)
Sy
59
Responsio
355,
1.
27)
Insiantia.
1.
De
ufurpatione
vocum Animae
ac Mentis;
deque cogitatione
in
utero,
2.
&
per Lethargum
60
61
Refponfionem de ineptitudine cerebri in infante aut lethargico ad reruni ve(tigia recipienda, nullam elTc 3. Iterm non praeftari heic,quod in Meditatione fext fupponitur praeftitum, ac vitiofam elTe confequutionem Cognofco me prcecij tatitm rem cogitantem, ergfum tantm res cogitans
:
62
DUBITATIO V.
De non probat
Responsio
'p.
Intelleif>s
fit
&
(p.
14)
64
66
SSj,
I.
21)
Instantia.
non proptere fe cognofcere fe, quod in imaginationem cadat, non eum proptere fuam naturam diftinftiiim percipere. 2. Declinatam fuilTe difficultatem de corpore imagine, fine qu mens intelligere non polUt 3. Declinatam quoque illam de criterio, quo difcernatur, quandonam imaginatione, qux intelledio non fit, aut intelleilionc, qua; non fit imaginatio, quidpiam concipiamus
1.
fui,
totum. Et qui
nihii agnofcere in
66 67
69
DlBITATIO VI.
nans,
afferend,
fi
Mens
fit
res fentions,
imagi71
4)
"3
398
OEuvRES DE Descartes.
Instantia.
1.
l'uillc
non critrium, (cd peiitionem principii circa diilinclioncni Mentis &' corporis, qud illa dicatur Res cogitans, iftud extenfa ; t'ai lu m que elle, qud tota illius natura in cogitatione, hujus m
2.
cxteiifione conlillat
74
77 79
Iterm longe abele, ut qui pcrfpedum habet nientem cogitare, totam propterc feu intimam mentis naturam perfpeclam iiabeat. ... 4. Non t'uilVe probatum intelligere mentem independenter a cerebro, etiam cm inter fomniandum le Ibmniare advenit
3.
DUBITATIO VII.
De exemple
tibus,
Icc^u
Cera; qud, dctraclis mente omnibus illius accidennon proptere intima illius natura clare diftinctequc & intelquidem abfque imaginatione nofcatur (p. 271 1. 16)
: ,
81
Respossio
(p.
359, 1.3)
Instantia.
82
1.
verborum commemo83
raiione
2.
mancnte occulta, ac
Mentis
limiliter,
quantumcumque
84
DUBlTATIO VIII.
De Natura mentis non declarat tantm cam effe notiorem qum corpus (p. 273, 1. 20)
;
abell ut
probatum
lit.
86 89
1.
17)
Instantia.
DifTicuitates prxcipuas dilTimulatas fuiffe Quicquid de rbus cognofcimus, non elfe intimam illarum naturam quam voluit Deus latere nos, ut cjus notifia non perinde
1.
89
2.
90
;
lepidum, tt proprietates mentis agnol'ci, quot res lingulares polTunt ab e cognofci ut indc arguatur pleniorem illius quant ullius alterius rei liaberi notitiam
3.
Etfugium
effe
92
4.
tionis
Meus
noiior
id
qud
. .
94
QuiNT^E Resfonsiones.
J99
eft
De
quod clare
fed
qu
cognofcamus nos
(p.
ita clare
&
93
falhmur
277,
I.
1)
Responsio
(p.
36 1,
1.
7)
97
Instantia.
1.
& non
Deo
2.
notiti
98
fuiffe
Declinatam
quB fuit
3.
100
Defiderari adhuc
Regulam,
five
luboriri,
unde
erralfe
DUBITATIO
II.
De
adventiii
omnium Idearum
362, 1.5]
origine,
1.
etiam
Chima:rarum,
io3
io5
18)
Rksi'onsio
(p.
Instantia.
1.
clic
& quo
artificio alla:
ides
in
excmpkim
io5
alTumptx,
2.
alii' pra-icrmillae
Declinatum fpecialiter quod obje^^um fuerat circa Ideam Rei non formatam, nili ex perfpeflis fmgularibus, pra;habitifque illorum ideis & eum, qui poltqum atfedavit exuere omnia prjudicia, deprehendit in le aliquas idcas, dicere non pole eas elTe innatas
:
107
DuBlTATIO
III.
ils
De
adventiti
;
Idearum
de
1.
origine, ex
quae casco
fenfu
&
furdo dfunt
comprobat
ampliaiur
&
282,
Ide
7)
1.
I
habita ratione
fp.
io9
)
,
Ricsi'ONSic) fp.
;^fi3,
,0
Instantia.
I. Objectionem faflam de casco & furdo elTe infolutam. Neque ex quibufdam iblm propofitis id quod intendifur lgitime concludi...
400
2.
OEuvRES DE Descartes.
Diflkultatcm pnccipuani de Ide Solis diliimulaiani.
Ideani
propri;
imaginem
elle. Alic|iui
confequutionis
13
DUBITATIO IV.
runi.
De Ide rubltaniiiv non propri, & per accidentia, ac inltar iploDcque idc Dei dcfumpt ex rcbus eaiumvc perfedionibus
I.
ip. 284,
23i
(p.
ii5
Rkscossio
364,
I.
3^
118
Instantia.
I.
&
;
candem
".
;
obverfari in utrque
imaginem
119
FaU'um videri fubUantiam, non imaginaiione, fed intelledu folo iS: v]uam habcmus illiiis idcani, non pendere ab lis quas percipi
habemus accidciuiiim
3.
121
Qu
rationc
vidcantur
primi
:
iiomines
<S:
Dei
Ideam
iiabere
potiiille,
4c
23
4.
Dei,
cm
intinitus
lit,
non
liabcri
Unde
li
pcrpulillum
Dcum.
lit ide ampiiatio. Injuria negari major non lit, quam a nobis intcUi-
gatur
126
Dmbitatio V.
De
faltem
illo elato,
non
gcndo de
caull'
materiali.
Va quatenus verum
in
tanlum
28 3o
cjfe
cauffd
ide,
quantum
1
1
objccliv in ide
p.
I.
288, 1.8)
i)
RKsroNsio
(p.
360,
Instantia.
1.
Haud
juic
qu Dei
cxlillcntia
probatur
3o
objedivam idex
1
vocem impropri
ulurpari
Videri Ideam
ccrx'
cum lu;i realitate objectiva lefe habere ut Hguram imprellam cum lu ligilli repra.'1'eniaiione; adeo ut, qucmadfigura rcprwfentaiiva
elt
modum
habeat
ligillum
rcpra-fentabile,
lie
idea
ipfa
rcaliiaicm
objcclivam,
(eu
repraerentaiionem
caulVa-,
cauHa realiiaiem formalem, feu rcpra-lentabilitatem & quatenus verum aut non 3. Dinimulatas difficultates luille
:
i32
vcruin
litate
lit
prxexliflere cffci:lum
in cauin'i, ut
concludaur
QuiNT.K Responsiones.
401
DfBITATIO VI.
De non habente ex fe fu ipfius ideam mente (quae non videatur pode feipfam magis intelligere, qum oculus feipfum videre), & neque Dei, neque Angelorum, neque corporearum potifmm rerum (p. 291, 1. 3)
Responsio
(p.
137
1
366,
1.
lo)
39
Instantia.
1.
Non
e(Te
inepiiendum.
:
Difficultates
dcclinatas
fuille.
Omncm
140
imaginem quare in intcllcdu, non minus qum in imaginatrice, imaginem elle 2. Probatum non fuilTe, idem non agere in feipfum, fuggillari immerit, & retorqueri in dodorem culpani. In circumdudionc turbinis non agere idem in feipfum
ideam
3.
141
Nihil confiftum
fe
fuilfe,
cm objei^um
eft,
didam
;
elle
mentem
142
poffe deducere ex
fuiffe
ideas
rerum corporearum
neque refponfum
ad difficultatem,
qu
propofita fuerat e de re
DUBITATIO VII.
apparatu
Dei exftjienti ex prxcedente ad cujus imitationem conficiatur exliHcre rcipf intinitos Mundos, quorum liabita ell idea ab antiquis Phiiorophis (p. 294, 1. 2) Responsio (p. 367, 1. 19)
Capiiali Demonftraiione pro
;
De
144 147
Instantia.
1.
Capitalis
iila
Demonftratio
primm
147
149
i5i
propofitione
3.
4.
Ac
rurfs in Sub-alTumptione
ubi
&
de Confequutione pro
1
exiftenti infinitorum
5.
Mundorum
53
Falfum, quam habemus ideam Entis infiniii, repraefentare rever, non partem, fed totum infinitum. El qui diffrt idea,. quam Deus habet fu, ab e, quam homo habet de Deo
DuBITATIO VIII.
56
De
1.25)
fubfidiari Demonrtratione, ex eo
qud, qui
fibi
deefle fentit
quod
fit
58
Responsio
(p.
368,
II.
1.
21)
5
160
uvres.
402
OEuVRES DE DeSCARTES.
Instantia.
1.
DifTimulaiam difficultatem
alio
confequutionem
aiSluali
Si
unum
2.
perfeius ej, igitiir illud ejl infinitum Comniitti femper Paralogifmos, quibus ex e(Te
;
ideaE
ex eo
qud
aliquid in ide
eft,
exfi-
162
DUBITATIO IX.
De
ali fubfidiri
fieri
aut
exfiftere
non
poffet,
fi
exfifteret
1.
1
qudque
partes
temporis
fint inter le
(p.
3oo,
1)
i65
Responsio
369,
1.
14)
168
Instantia.
1.
Non
;
fuilTe
torem
caulTa
2.
ut
demonftratum in antecedentibus elle Deum creaneque elle Deum caullam rerum, eo modo quo Sol lucis
169
eft
qum
lit
70
Varie
peccare
demonftrationem, ex independenti
partium
1/3
temporis inter
4.
fe dedudam Non agi hcic de veritate Rci iplius, fed de vi Ratiocinii, adverl'us quam quae objecta prxfenim fuerant, aut infoluta funt aut intada..
.
176
177 178
5.
inrinito in
caulTis elfentialiter
6.
&
accidentaliter fubordinatis
perfeiftio
Non
ex eo
qud
DuBITATIO X.
De modo
Responsio
mens
I.
28)
179
181
371,
1.
8)
Instantia.
Syllogiftic forma 1. Quae conclufa ad calcem Meditationis III exhibentur, ut quid virium habeant uno profpeflu pateat 2. Falfum, ideis, quas de rbus habemus, nihil polfe addi aut
182
|85
adimi 3. Falfum,
niliil
quam de Deo
femel
habemus.
:
Quo
l'enfu
rerum
indivifibilcs,
ctiam divina
&
de
187
divinis attributis
QuiNT.'R Responsiones,
4.
5.
40 j
189
fit
Declaratur varie, ut habita femcl de Deo idca amplictur Diflicultatem lepidc clufam, quafl agatur de ide, qu
non
102
193
non omnimodam quidem, fcd faltem tamcn iliquani elle (imilitudinem cum eo cujus eft imago 7. Frictcxtu comparationis Trianguli non appolita:, declinaiani difficultatcm de iis, qui ideam Dei vel nuliani habent, vel candem non hnbcnt
6.
Debcre
in imagine,
ig5
In
eft,
De
fcro
d-'-
fil I/o.
DlBlTATIO
I.
De
creat a
Deo
non immuni
dcque
1.
rejccl a
(p. '?o-,
20'.
iqiS
10)
200
Instantia.
1.
Difficultatem pro
crrori
obnoxi. Id
lit
;
bandum
fuit
2.
ac
more diffimulatam circa creationem faculiatis tanquam principium, quud infcrius prol'upponi demonllratum, quod demonQratiim non
llatui
201
Nccellariam'
in
Phyfic, ui
2o3
;
incompertos hominibus omneis fineis Dei idque vel ex variarum partium corporis humani tinibus conftare 4. Inexplicabileis elle dilficuliates propofuas de caufT efficiente valvularum cordis.cm tamen finis live ufus videatur perfpcfliirmius. 5. Falfum, li quis ab utero abfquc omni lenfuum ufu mancrei, habiturum eafdem (ac etiam puriores) rcrum ideas, qum habeat
elVc
Non
2o5 20O
ul'us fenfibus
20S
DUBITATIO
II.
De
tamen
immunem
(p.
iribuere
1.
ilii
1.
29)
209
2J
i
Rksponsio
376,
i)
Instantia.
I.
Diflicultatem declinatam
pra;flet
Repubiic, in qu
Comparationem Mundi cum civem malum, faille appoiicum liominc, cujus nuUa pars oculus non ht.
fuiffe.
neminem
elTe
212
3 5
404
2.
uvres
quo
de Descartes.
tiocinii,
homine, concluditur
elfe
pcrfefta
DUBITATIO III.
De
fit-ne ex eo,
qum
i3)
21
Responsio
(p.
376,
i.
20)
217
iNSTAKTrA.
1.
Vitandx confufionis
&
voluntatem
lia
&
neat
2.
218
&
intermiftione
219
actionem voluntatis fupponere intellefls de re expeetiam cm ipfi intelledui impetend aut non expetend judicium
;
Omnem
rat,
ut dijiidicet aliquid
220
4.
lat),
5.
Non
qum
&
Non
222
latis pateat,
6.
qum
eft
224
;
tatis, in
qu
libertas,
&
hanc ab
e(Te,
illo
determinari
ac
non tam
226
libertatem
qum
libentiam
cm
voluntas haeret,
fummo bono
clare perfpc(5\o
7. Ut voluntas corrigatur, corrigendum pris intellefls judicium & voluntatem non imperare inex correcl apprehenfione rerum
;
telleclui, nifi
8.
228
fit,
cm non
fit
proprie,
nifi
in
intellcclu
2 3o
DUBITATIO IV.
De
dcfiderat
adhuc Methodo, qu agnofcamus nos ita clare periculum ne erremus non fubfit
23
1
24)
(p.
Responsio
378,
1.
26)
232
Instantia.
Ut agnofci
polTet,
fuiffe
232
QuiNTiE ReSPONSIONES.
2. Circulum commill'um, probando elle Deum, ipfumque veracem, quia clara dilHncilaque eft ejus notitia & notitiam Dei elfe clarani dillinrtamque, quia Dcus cil, ipfeque verax. Delideratam denique Methodum adhuc defiderari
;
405
233
In Meditationem V,
qu
;
eft,
De
e[[enti
rerum Malcrialium
quud
exjjlat.
iterm de Deo,
DUBITATIO
I.
De
rerum Materialium
236 238
eirenii
dcquc aitribut
1.
I.
ideis
16)
Responsio
(p.
379,
14)
Instantia.
fuilTe tractationcm de effenti rerum jejunam 2. Naturas rerum xternas ac reaicis nullas effe, & quas ut ideas habemus in mente, ab ipl mente ex infpeilis rcbus iingula; ibus fieri. 3. Fall'um, ideas figurarum Gcometricarum non elle hauftas a l'enlibus, ac dari in mundo taleis polie, quales a Geometris conlidc1.
materialium
admodm
240
242
rantur, h.
4.
e. indivifibileis
344
le
Fall'um, expcriri
puerum habcre
triangulum aliamve figuram, ex cujus analogi raiiocinetur, viderit. 5. Animalis,aut alterius rei,qu fenfu percepta non fuerit, nullam elle in mente ideam, expericnti ipf convinci
DUBITATI
II.
24?
246
De
flentiam
probai Dei exliftenti ex eo qud Ens fumme perfeilum lie exigat, ut triangulus asqualitatem trium angulorum
re(lis (p.
exfi-
cum
247 25o
duobus
322,
1.
1.
12.)
Responsio
(p.
382,
25)
Instantia.
1.
Exfiftentiam
non
elle
proprieiatem, nequc
elle
ullius determi-
naii gcneris
2.
rerum Paralogilmum
25
faille,
nem
3.
252
Non
ali
ratione
fuille.
probatum
Deum
exlillere,
qum
quia
Deus
exlillit
254
4o6
OEuvRES DE Descartes.
DUBITATIO III.
De
certitudine ac veritate
notiti,
afferitur
fit
verax
i6)
(p.
Responsio
384,
I.
8)
256 258
Instantu.
1.
&
arrogantiam
258
magis necelTarias, ai non magis notas, qum Geometricas; neque proinde harum evidentiam ab illarum evidenti pendere
ele
259
eft,
De rerum Materialium
exjjenti,
&
reali
Mentis
a corpore dijlinione
DuBlTATlO
I.
De
Diftinftione Intelleflionis
(p.
&
Imaginationis
(p.
328,
1.
25)
261
Responsio
384,
1.
20)
263
Instantu.
1.
Difficultates difTimulatas.
fine
Falfum
effe,
Chiliagonum
clarc di-
imaginatione intelligi, & Trigonum non clarius dirtinftiufque intelligi cum imaginatione 2. Nullam intellcctionem fine imagine corpore elfe. Difficultatcm diirimulatam. Intelligi etiam Deum, Angelum, Mentem fub
rtinfteque
264
266
Dubitatio
II.
De
fenfu
non femper
(p. 385,
1.
1.
12)
268 269
Responsio
33)
Instantia.
1.
Quis a
Etfi
270
ex-
2.
fallamur aliquando,
polTe
dum
camus teretem,
ploramus
tamen non
falli
271
QyiNTiE Responsiones.
DUBITATIO
III.
407
De
1-7)
capitali demonftratione
pore, ex eo
qud
(p.
ipfa
fit
res cogitans
pro mentis exfijienti Jeparatim a cor& corpus res extenfa (p. 334,
273 275
Instantia.
Responsio
386,
1.
11)
Sponte revelari difTimulatum t'aralogifmum de feparatione reex feparatione conceptuum. Falfo alfumi ut demonilratum, pofle Deum quicquid a quoquam clare diftincteque intelligitur 2. Vere objei^um fuilTe demonftrationis verba intelligi de corpore craffo & ex membris conftante, non de corpore tenui aut quolibet. 3. Etfi ex II Meditatione colligatur Mentem concipi ut fubftantiam, feu rem exAftentem per fe, non colligi tamen ej^e proptcrea
1.
rum
2-5
277
fubftantiam, five
4.
rem per
fe
exfiftentem
in
279
fyllogiHicam
281
dicit fe in feipfo
Vitlofus demonftrandi
Paralogifmum haie repeti, qui fuit inculcatus in Medita282 rerum ex feparabilitate conceptuum 6. Ex Refponfis ad alios, colligi quid ad objedum de duabus trianguli proprietatibus, qua; concipi quidcm, fed exfiltere tamen feparatim non pofTini, refponderi potuerit 284 7. Quftionem maie inllitutam. Non qua-ri, an duce complta: fubjlanti ftnt feparabiles ; fed an duo qucedam Jeparatim intellea
experiri.
fint
8.
du
complte Jubjianti
286
adquatx
&
nadquatx- co-
gnitionis,
9.
cm
nulla adxquaia
elTe
fit, aut cognofci ada-quaia poflit de fpeciali cogitatione & extenfione ac proeffe, repugnarc rei extenfa.' corporexve, ut cogitct.
;
287
289
&
nondum tamen
exemplis
pracifione
effe
probatum non
qualc
elfe
polfe fimul
utrumque
elfe
poffit
Ex
mentem
elle
293
De
fpecie rei
corpore,
qu non
fi
incorpore;
&
de mente, qua;
non
^94 298
(p.
337,
1*
'
')
Responsio
5 1 3
4o8
uvres
de Descartes.
Instantia.
1.
Artificiofa evafio.
;
Ad
feu
imaginem
& imaginem
intelledionem quoque requiri fpeciem rci extenf fine cxtenfione non elTe.
.
. .
299
qui dicii, Je clare nojje natiiram mentis, quia dicere potell, Efl res co^itans, cum ca;co qui dicit, Je clar noffe naturam Solis, quia dicere poteft, Eft res cate2.
Non
infirmari
comparationem
ejus,
faciens
3.
3o
quis dicere non pofTit, quid aiiud
fit
Ex eo qud
Remanere
fit
mens qum
3o3
non
difficultatem,
fam,
phalo,
dicere, non quid fit, qud non fit mufca. Peti principium. Authoritatem propriam
;
qud dicere Mentem rem non exienfed quid non fit ut fi dicatur de Buce3o5
DUBITATIO V.
non videatur,
1.
mens
inexienfa
&
incorporea
fit
343, 1.6)
(p.
Responsio
389,
9)
307 3o8
Instantia.
1.
Difficultates,
non
fi
funt
309
Petitum
fuifTe
principium,
adverfus commiftionem
fit
& declinatas difficultates circa objecla Mentis & fenfum doloris, mens quidem
3 10
fit,
inextenfa
3.
non
fequi propterea
eam
elfe
tantam,
3
1
repraefentat
imago rei vifibilis magna in parv oculi capacitatc 4. Qu imprimitur, edem videri imprimi in longe minore cerebri aut
mentis
PRvF.TEWTIO.
3
1
De quibufdam
(p.
capitibus
fuperftitibus ex poftrem
Meditatione
345,1.7) Responsio
3i5
(p.
390,
1.
16)
3i3
Instantia.
&
QuiNT/E Responsiones.
CONCLI
CoNci-usio (p. 346,
1
.
409
I )
317
'
Responsio
(p.
390,
1.
20)
17
Instantu.
FuifTe objeclioncs ablque duplicitate.
tatc, l'ed
de Ratiociniorum
vi.
Bcnevolcntix
ac refertur
18
1-INIS.
IV
Aprs cet Index, la Disquisitio commence par l'en-tte, que Gassend a mis ses Objections, et qu'on peut trs bien appeler Scribendi occasio : Bcavit me Mersennus noster. (Ci-avant, p. 256, !. 12.) Vient ensuite
.
(Page 347,
Tarn eleganti et accurata... > Gassend rplique par une Instance, divise en plusieurs parties; la premire porte en marge ce titre Instandi ncessitas. Elle donne des dtails intressants sur les circonstances de cette polmique. Nous la reproduisons donc ci-dessous
la
Rponse de Descarics
1.
ce prliminaire
3.)
cela
" "
" >
Prodicrc
cxenipluni
e pr;tlo fuperiorc autumno" tuce illx Meditationcs, quarum MS. Merfennus mecum communicrat. Adjuncla iis luit
Objeiilionum Refponiioiiumque congeries, quas me, cm ad te fcriberem, legilVe haud vere fupponis quippe oblatas a Merfenno viderc pror:
"
"
nolueram, ne prxoccupatus accederem ad Meditationum examen. CaL'tera inter tibi Objecta, meam quoque Epillolam l'atis prolixam cditam vidi. Rcfponfioncm poUqum pcrlegi, mirari latis non potui, quo erga me gcnio fueris animaus. Nani quod conl'cripta quidem a me iliiccifacienda cenfueris, eiiam niihi pro votis fuit, qui nihil meum ta. ni x'ilimo, ut habendum prctii alicujus putcm. At non potui majorem quendam non deliderare candorem, quo, (i nihil tibi videbatur alicujus elle momenii, dcbebas potius filentio tenebrifque involvere, qum propalando lie infultare. Ego cert ad te, non ultr, fed rogatus perfcripfus
a.
La
i'"
:
cette date
dition des Meditationes. Paris, chez Michel Soly, porte La Disquisitio Acheu d'imprimer, l 28 Aoust 1641.
'
se
termine
"
MDCXLIL
>
uvres.
32
410
uvres
&
diffeniiendo
a
te,
de Descartes.
difficultates,
fcram;
non publie,
fed privatim
mihi mens fuerat, ut tibi ingnue amiceqae proponerem, quos obfervram Inter legendum mihi fubnafci fcrupulos quo. Cl res videretur tanti, poffes leflionem facere aliquant explanafignificram.
fcilicet
;
Ea
bam enim
velle te id
tum effet in te, ut rem plan fupprimcres. Puiaexemplum mihi aliifque legi, ut, judicia varia
tu
emendandum. At ver
inftituifti,
plnum benevolentias
coniilium
refcribens,
ita excepifti,
&
nihil
privatim
fuiffe
pugnam
publie
deelarans reipf
exemplum
>'
commonftratum a te, non quafi ratum non haberes quicquid a te fcriptum femel fuerat, fed qud excitari velles aliquos, adverfus quos poffes vireis expcriri. Annon proinde mihi fecifti propugnationem necellariam, qui vifus es velle facere nihil aliud, qum ex amieo adverfarium, & nihil taie cogitantem, in arenam compellere? Qud enim bona quxdam verba praemiferis fubjunxerifque, illa, qu eonfentaneum eft, excipio gratitudine (quantumvis me ut puerum habueris, cui poeulum circm
eontingitur melle, ut tetrum abfinthii laticem perpotet).
ver,
fie geffifti te,
II
Quod
fupereft
periculum feciffe vidcaris, num me probares degenerem, eumque, qui tibi porrigerem herbam. Conditiones ergo accipio; qui in receffu non invidebo, fi, prout cpifti tibi plaufum dare, ita ovationem & triumphum captes. Hoc unum cavebo ne, quia te agnofco offenfum, qud te Meditationibus totis fub nomine Mentis loquentem nomine Mentis interpellarim, ut fi feciffem ironice, quod factum fuit
ut
:
prorfjs ingnue,
te
quemadmodum
poftea
mmorandum
eft; ne,
inquam,
amplius Mentem vocitem; fed te, tametfi non loquentem, nifi ut partem hominis, alloquar ut hominem totum. Tu me, ut voles; nam, per me quidem, integrum tibi eft affari non modo ut Carnem, quae vox folertias tus occurrit, ut effet menti ivrieTo; fed etiam, ut faxum, ut plumbum, &, fi quid putes effe obtuiius. Quippe qud te heic refpondere dicis : Non tanquam mihi Philojopho acutijjimo, fed tanquam uni ex hominibus carneis, gratias primm habeo, qualeis debeo, tibique tanquam melius merenti acutijfimi nOeTov reddo; ac deinde me, qui fcripfi ad te, illum non inficior, cui ipfe refpondes. Nimirm ago long fimplicis, qum ut diftindionem hanc nrim; & qui diffimulare nefcio, duplicem perfonam mihi non affumo. lllam proinde ingnue refpuo, quam tu facis fepofitam, aliamque fuftineo, quam reliquam facis. Ac fi ageretur quidem de rei veritate, ut puta de Dei exfiftenti animorumquc immortali natur, eo fan cafu abnegarem qud videri polfet ex Literarum Sacrarum fenfu adverfari caro fpiritui; fed quia non amplius agitur qum de vi tui Ratiocinii,ficque privata tua cauffa eft, ac tibi foli eft repugnandum, non apparet cur mihi potius detredanda perfona fit, qum ipft Ariftoteli, cm eft advcrfatus Anaxagor, qui Mens vulg
;
appellabatur. Tamctfi
>
mem;
ut neque, tametfi te
enim carneum me dicas, non ide facis cxanimcnialem gras, te dcirc facis excarnem.
Quinte Responsiones.
411
Quare
&
permittendum
tibi,
Deo propitio, neque ego fim plan caro fine mente, neque tu plan mens fine carne; & neque tu fupra, neque ego infra conditionem homiquamvis tu quod non putem... (Page 3-4.)
nis fimus;
elt
humanum
recufes, ego id a
me alienum
Le passage suivant de
rique
:
la
mme
Quin-etiam, cm me
nullt'us tuaruni
jalaarum de-
monjratonum
vint experiri
&
mpenf
dois,
qui
Me-
ecquidnam
ipjls
videretur; de-
prehendi auem
vim non
te,
illos,,
perinde ac me,
demonjraionts
Jenfijje.
tantum exfpelantes, fpe excidimus? Communis fane hc vox fuit : Fieri-ne pdtanto viro,
teft,
&
ut ille vir
& qu
qu
10
res
dcmonfratio
tantoperc fciens,
demon/lrationibus germanis,
An
adduus
An
nihili, ut
Ptolcmum quoque
fecit,
qui Mathematicen
pofiquam
fu Synopfi tantim promifit fegetem, putavit Leores fore fpe contentos, neque fludiofe requifituros
in
utrum plen
effent
mme
sage claircit
un
point
curieux.
412
la
uvres
fin,
de Descartes.
laissa pas
la
455.
que Descartes ne
imprimer dans
1. 22, p. 256, 1. 8). Mersenne cependant l'avait montre en manuscrit diverses personnes; Gasscnd, entre autres, en avait eu connaissance, comme le prouve le passage suivant de sa premire Instantia, imprime en 1644, mais crite avant le i5 mars 1642, c'st--dire lorsque la 2' dition, qui donne la rponse complte, n'avait pas encore paru
:
Nempe
tiones ex ipjifmet
crevijfe putarunt,
de-
perquam meliores
verba
aufus
licet,
illa
illa
unquam
poirinf".
Quo
loco
5
qu ad ipforum unum es fcribere : Quapropter, fi verum hc fine invidi fcribere aufim fperare venturum tempus aliquando, quo
prtereo,
& incomprehenfibilis, & parum tuta in fide, a Theologis explodetur, & mea in ejus locum ut certa
alina,
&.
10
indubitata recipietur.
^.
Quod
hc diffimulandum efle
(Page
8.)
552
li
OBJECTION ES SEXT^E^
&
iis
qu
i5
le
jujlum
cj auferri.
Apres
auferri,
non
1.
la ligne [s'dit.).
Voir ci-avant,
IbiJ., p. 253,
p. 4,
1.
9-10.
18
h.
c.
21-27.
1.
;
Voir
III, p. 282,
p.
382,
1.
3;;
p. 385,
1.
et
i5
455-456.
ObJECTIONES SEXTiE.
ej,
4I
ejje,
Primus
ex eo qud
cogiemus^.
Ut enim certus
tua;
cogi-
illa,
te
addens
fum
te
im nequidem fcias
553
quoniam ad hoc
& Jic
in infinitum, confit te
etiam an
cogites.
Sed, ut ft
ais te
cogitare
&
exiftere'', contendet
te decipi,
ncque cogitare,
i5
fed tantm moveri, teque nihil aliud effe quam motum corporeum, cm nullus dum tuam demonfrationem aninw compleli potuerit, qu putas te demonjraffe nullum motum corporeum\effc poffc, quam vocas, cogitationcm. An igitur e qu uteris Analyfi motus omnes tu materi
fubtilis ita fecuifli, ut certus fis, nohifque attentiffimis &,
eJ
cm enim nonnulli
effe illos
554
&
quam opinarentur ex
ex tra-
qum animam
cogitare,
vel etiam
b.
12, etc.
12.
414
OEUVRES DE DeSOARTES.
.
456-45?-
ca-
infequerentur,fciuntqiiefevigilando currere, im
& fom5
iis
a corporibus
canem /cire fe currere aut cogitare, prterquam quod id dicis nec proJi negaris
bas, ipfe canis de nabis
Quod
nempe nos
nefcire an
:
modum
ile
illius inter-
\o
nec
tmim
infpicit,
magni qui belluis rationem concdant, olimque tribuerint. Tantumque abeji ut credamus omnes
555
illarum
ope\raiones,
&
anima, ope
i5
Mechanic pojje fatis explicari, quin illud & uvaxov & rifu dignum quolibet pignore certare velimus. Ac denique non dfunt plures, qui hominem ipfum etiam
abfque fenfu
&
intellelu dilurijnt,
beneficio elateriorum
f
mechanicorum,
&
elephas hoccc
luarum diffrt a ratione hominis, fecundm plus folummodo diffrant, qu non mutant cffentiam^.
& minus
Quartus fcrupulus
tendit effe certiffimam,
ef
de fcienti Athei^,
quam conevi25
tuam regulam,
dentiffimam,
dum
mille
iis
Voir
t.
III, p.
4i5,
1.
1.
i-i5, et p. 385,
5-6.
b.
Ci-avant, p. 141,
3.
457-459-
ObJECTIONES SeXT-E.
4I
ejje, ut,
tijjima credat.
Quod
contenait
ha verum
etiamji
neque Deus
exijlat,
neque fit
poj[fibilis, ut ille
putat, non
exijleret.
566
ei pojje affcrri,
qu
tantifper
afferes?
bit
fe
in
eum deturbet, aut dnbium efficiat. Quant enim An Deum, fi fit, illum poffe decipere? Sednegahis etiam a Deo fuam omnipotentiam exerente
figit
poffe decipi.
in ill deceptione.
quam
ipfi
Deo inditam
i5
decipi,
clarij/i-
meque videre atque percipere putent, fe rvera torqueri ab ign, licet nullus ft ignis, nunquid fmilibus ideis nos
Deus potejl
vel ideis in
ut exijiimemus
t,)men
20
neque clum ft aut terra, neque brachia, pedes,oculos &c. habeamus. Quod quidemfacere non Jnt extra
nos, ut
potef abfque injuria & iniquitate, cim\fit fuprenius omnium Dominus, deque fuis abfolute pojjit difponere ; prfertim cm id efficere queat ad deprimendam hominum
557
2 5
fuperbiam & illorum punicnda peccata, vel propter peccatum originale, aut alias ob caufas nobis occultas. Qu
fane confirmari videntur
bant nos fcire nihil poffe,
cap. 8, verf 2
2 ille {i"^dit.)]
:
illis
Scriptur\
locis,
qu proad Cor.,
\\\\,
27 Cor.] Corin.
(/*'
dit.).
a.
G-avant,
p. 52,
1.
7, et p. 53,
1.
23.
S 5
4i6
uvres
de Descartes.
459-460.
oporteat
&
locus.EcclefiaJ,
c.
8,v. ij
poteft
foie;
Intellexi
homo
l^
invenire ratioaem
non
potcrit repcrire.
Qud julcmfi-
&
non pcr
& ex
.
quam
conlendis immortalem
cire
eundem
5;jS
10
nem
nihil
fpiriiu
amplius habere jumcnto. Et loquens de hominis, negat uUum .i!e qui noverit an ille
furfpi1
an ver
ejl
cum
ritibus
jumentorum defcendat,
qiwd dicas
in
hoc
corrumpatur.
Nec
cjl
de rc ferio monere,
vel etiam negcs le
loi(ox
& qu
:
Scriplura pertineat
ejfc
enim
fis Chrijlianus, te
20
paratum
libus
decet
& pro
viribus fatisfaciendum.
judicii, feu
li2
quam negas ad
quo/ies
cienda, vcl
mens clare perfpicit qu crcdenda, vel faomittenda funt Quibus pofitis, numquid vides
.
6 reperirej
1.
recipere [ibid.].
Voir
t.
III, p. 413,
1.
9-1
1.
b.
Page
5;,
2;, etc.
46o-46r.
ObJECTIONES SeXT^E.
libertatein dejlruere, a
417
indifferentiam,
te
Dei
qu
tollis
dum
crt
mundum hune
fit
potius
j
qum alium
aut nulluin
in559
eondit ?
cm
tamen de fide
Deum
ah lerno fuijfe
tant
Deum
omnia,
agenda quam
Non
igi-
human
libertati con-
quandoquidcm ejfentire-
numerorum,
indivifibiles
&
immutabiles.
in divini
qum
in
humani
arbitrii libertate.
qu vel cujus
quifieri pojfil ut
,
neque pars
c[Je
ipfius aris,
illam ncgas
Necdum
etiam
capimus nulla
dcntia realia,
20
qu
ejl
fub560
Non
il la
demonjra turus
in tua Phyjic,
quamque
rejelis antiquioribus.
Qui
Geometri aut
in
Metapliyfic,quales funt a
memorat,fint immutabiles
& tern,
a.
Deo^? Nam
1.
quo
5-6.
b.
27, etc.
i-i3.
1.
ii-i5, et p. 385,
1.
t.
p.
1.
i5-i8.
53
II.
41
OEuvRES DE Descartes.
46.-462.
gnre cauf dpendent ab eo ? Numquid ergo potuit efficere, ut natura trianguli non fuerit? Et qu ra-
amabo, potuijfet ab terno facere, ut non fuiffcl verum bis 4 ejje olo? aut trianguluw non haberc trs
tione,
ij veritates
pendent ab
intelleclu
dum hc
independentes, ciim
ut
efficere potuiffe
terno.
Nonus
561
ais
10
fenfuum operationibus
titu\dinem
diffidendutn,
&
intellecls cereffe'\
Quid
nifi
i5
quis
An
intellecls?
Nufquam, fcd
20
Idemque de
omnes
tient,
rite difpofitos
maximam omnium
homo ft
na-
mentis operationifidas,
Qui-
iS
fit
unam
3o
abali
Dei
virtute,
fubfijlere
a.
hoc
p.
ef,
i8,
1.
quomodo poj/imus
to, et p. 82,
1.
Voir ci-avant,
25.
462-464.
Objectiones Sext^
419
ab ipfofieri infellelujfedab
ver
ipjis
cm immenjitatem Dei contemplamur, non cogitantes de illius jujiti; vel cm de illius exijenti, non cogtantes de Filio vel Spiritu fanclo; numquid complte
percipimus illam exijlentiam, vel Dcum exijlentem, abfque
mis perfonis, quas perque pojffit aliquis in/idelis negare, atque negas mentem vel cogitationem de corpore ? Quem-
admodum
'o
&
Spiri-
tum fanlum
Deo Ptre
ita
ab 60 feparari pojfe,
neque
humanam
a corpore dijlingui,
& unum
de alio perne-
ncm. Quibus fane J fatisfacias, nil pcnitus nobisfuperejfe videtur, quod Theologis nofris difpliceat.
Appendix.
hc fubjungentur,
563
Pauca qudam ah
ut conj'undim ad ipfa
20
aliis quselita
& ad
&
ani-
m m.
2 5
2.
prorfus
di^
Page 78,
1.
1.
2.
b. Ibid.,
2-20.
420
j
.
OEuvRES DE Descartes.
464-465.
Quomodo
'".
certo
fciam
illarn
corporeitatis
Alii vero
Philosophi
& GeOMETR;E
AD
5
Dominum
Cartefium.
num
rvera mentis
quidpiam corporeum
564
in
&
alia,
humana
& forte
brutorum,
ipfe nosfophifmatisreosperages,
pofitum cudifjcmus,
&
proccupaffe
& prvcnijfe
reperis,anim
omne
ligne [1"
i-Scudifaudilfe-
la
\i
"'
dit.
)]
confuilies
[2' dit.).
femus
[errata,
i'" dit.\]
mus
a.
cenl'uilfes
III, p.
:
b.
Mol suspect
465-466.
ObJECTIONES SeXT/E.
42
j
prtervolent.
Nodus
ejl,
&
fa-
cere
^,
adhuc
565
&
pnes
5
te reperies.
tuis velnojris,
Cur fimililer non convinci\mur ex ideis animam hominis ejfe dijlinlam a corpore,
non pojfe nobis hanc veritatem
& Deum
exijlere ? Dices, te
in os, niji
qu fcripjiji, &
attollimus;
10
Angelorum
injar,
pro viribus
necdum tamen perfuademur. Neque tamen exijimamus tepotius diurum mentes omnes nojras brutb
fafcino infedas,
&
hadenus ex
ideis
raeJfe
dodorum,
bitramur
totis viribus e
Quin potius
ar-
idem fajjurum, fi Meditationes tuas eo relegas animo, quo illas ad examen analyticum revocares,
fi
20
ab inimico
&
illo-
rum motibus
fcire poffe,
fieri pojfit,
cm
in
& fatearis
nullum omnia
qu Deus
ponere
tuiji
valet,
hanc a Deo non fuiffe pojitam in quibufdam corporibus vim & proprietatem ut dubitent, cogitent &c. ?
Hc funt five
noflra,
iflis
mme remarque.
{i"
et 2' dil.).
25 Aprs
etc.,
mme remarque.
42 2
uvres
de Descartes.
466-468.
/finis tuamj'ementemfuffocantibuseripueris!
QuoJ
te
faxit
cujiis
uni
gloi-ice
cernimus
fliciler
omnia
objrinxijfe.
RESPONSIO
AD SEXTA OBJEGTIONES.
I
.
Verum quidem
cft
neminem pojfe
Nonqud
ad hocrequiraturfcientia reflexa,
acquifita,
vel per
demonftrationem
atque
&
multo minus
lo
que
567
fe fcire fe fcire,
de
ut
null
unquam
re haberi poteft.
ill
Sed|omnino
fufficit
id fciat
cognitione
antecedit,
quamvis forte prcejudiciis obruti, & ad verba magis qum ad verborum fignificationes attenti, fingere poflimus nos illam non habere, non poflimus tamen rever non habere. Cm itaque
cxirtentiita innata
quamvis
forte
nunquam antea
quaefiverit
quid
fit
20
non
potefl
tamen non
fatisfaciat.
uiramque fatis noffe, ut fibi in hac parte |2. Nec etiam fieri potefl:, cm quis
cogitare, intelligitque quid
cipi,
fit
advertit fe
Cm
enim
25
notionem cogitationis,
\'o\v ci-avant, p.
413,
1.
2-3.
b.
Ibid.,\. 13-14.
468-469.
Sext- Responsiones.
42?
qum motus
corporel, necefle
;
ert
ut
unum tanquam
intcr quas
etfi,
propter confuetudi-
nem
5
&
nuUa
elle
ses
fe
qui cogitt
&
10
Notandumque eft duobus modis ea, quorum diverfas habemus ideas, pro un & edem re fumi pofle nempe vel unitate & identitate naturae, vel tantm unitate compofitionis. Ita, exempli cauf, non eandem quidem habemus ideam figurae & mots; ut neque eandem habemus intelledionis & volitionis
: ;
&
i5
illi
rei
extenfse.
&
20
25
eidem fubflantise, cui competit ut fit figurata, competere etinm ut poflit moveri, adeo ut figuratum & mobile fit unum & idem unitate naturae itemque rem intelligentem & volentem efle etiam unam & eandem unitate naturae. Non autem idem percipimus de re, quam confideramus fub forma offis, & de re, quam conjfideramus fub forma carnis; nec idcirco pofl'umus illas pro un & edem re fumere unitate naturae, fed tantm unitate compofitionis, quatenus fcilicet unum & idem eft animal quod habet offa & carnes. Jam ver quaeftio eft, an rem cogi.tantem & rem extenfam percipiamus eiTe unam & eandem unitate
;
569
&
exten-
five
connexionem
vel
& motum,
&
Premier
424
OEuvRES DE Descartes.
effe
460-470-
dicantur tantm
fitionis,
unitate
compo-
eodem homine reperiuntur, ut ofla & carnes in eodem animali. Quod ultimum affirme, quia diflinlionem live diverfitatem omnimoquatenus
in
dam
inter
naturam
rei extenfae
&
rei cogitantis,
non
minus qum inter ofla & carnes, animadverto. Quia ver etiam authoritate hc certatur, ne forte ipfa veritati prsejudicet, ad id quod additur, neminem
adhuc meam demonjrationem animo compleli
potuijfe'^,
'o
cogor refpondere, quamvis nondum a multis fuerit examinata, nonnullos tamen efle qui fe illam intelligere affirment. Et
quemadmodum unus
teftis,
qui,
poftquam
570
Americam navigavit, ait fe vidifle Antipodas, majorem meretur fidem, qum mille alii qui [negarunt illos efle, propter hoc folum qud ignorarent; ita etiam apud eos qui rationum momenta, ut
in
par
eft,
eft
authoritas
a nemine
20
qum
eandem
adjund ratione affirmant. Etfi enim ipfi non intelligant, hoc non impedit quominus ab aliis poffit intelligi &. quia, hoc ex illo concludentes, ollendunt fe non fatis accurate ratiocinari, non valde magnam fidem merentur. Ad id denique quod quccritur an e qu utor Anapofle intelligi null
;
:
lyji mollis
omnes
me matcri fubtilis
ita
fecuerim,
ut
cerius Jim,
eft,
ut interpretor, cogi-
Page 4i3,
Ibid.,
1.
1.
3-i6.
b.
17-21.
470-47'-
Sext.'E
Responsiones.
effe
42
tationes
& motus
corporeos
unum &
idem, ref-
pondeo mihi quidem efle certiflimum, fed non ideo fpondere aliis, quantumvis attentis & fuo judicio perfpicacibus, idem polie perftiaderi, faltem quandiu non ad res pure intelligibiles, fed tantm ad imaginabiles, attentiojnem fuam convertent, ut apparct illos feciffe, qui diftinclionem cogitationis a
571
motu per
fubtilis intelligcndam
finxerunt.
rei
Nam
10
notiones
fint
cogitantis
&
rei extenfae
five
mobilis
fe
repugnetque ut
qu
independentes clare intelliguntur, fepaiatim, faltem a Deo, poni non poflint. Adeo ut quotiefcunquc
i5
&
illas in
uno
& eodem
tionem
& motum
debeamus idcirco exiftimare ipfas ibi efTe unum & idem unitate naturse, fed tantm unitate compofitionis.
20
j.
Quod
hic''
25
jam ab univerf Ecclefi Catholic & vulgo ab omnibus Philofophis cxplofum eft. Concilium autcm Lateranenle conclufit quidem Angelos pingi poffc, non autem ideo conceffit elfe corporeos. Et quamvis rvera corporei crederentur, non certe magis in ipfis, qum in hominibus, mentes a corporibus infeparabilcs polVent intelligi. Nec quoque fi fingeaftcriur,
572
retur
animam humanam
efle
nafcitur a corpore
a
parentum
ipfam ab eorum
Sa
Page 413,
1.
22.
vREs. II
426
uvres
de Descartes.
47'-47:'-
anima proficifci. Quantum ad canes & fimias", ctfi concederem in iis elTe cogitationem, non inde ullo modo fequeretur mentem humanam a corporc non diftingui, fed contra potius in aliis quoque animaquod illi libus mentes a corpori|bus elle diflindas
:
ipfi
Platonici,
quorum
eft.
authoritas
,
mox laudabatur,
pofl
Pythagoricos cenfuerunt
chofi
effe
ut ex
manifeftum
cogitationem non
modo
dixi, ut hc afliimitur,
&
quse a
nemine ha.
10
denus fuerunt refutatae^probavi. Atqui rvera illi qui cire fe vigilando currere, imd & J'ojiizffiv mant canes f niando latrare, tanquam fi in ipforum cordibus verfarentur, id dicunt, & non probant. Etfi enim addant
Je non credere operationes belluarum abfquc fcnfu, vitd, & anima (hoc eft, ut interpretor, abfque cogitatione
573
i3
neque enim
tur) ope
id
|
vita,
nec anima
Mechanic pojfe explicari,quin & rifu dignum quolibet pignore certare velin, id pro ratione haberi non dbet. Idemque de qulibet ali
re
quantumvis ver
dici poiTet
quin
&
pignoribus
certari
;
non
dfunt ad probanviri
dum & cm
modo
magni Anti25
podas irriferint, non ftatim pro falfo habendum puto quidquid ab aliquibus irridctur. Quod denique fubjungitur'\ non dcejfe plures, qui
&
mtelleclu diclun
&
beneficio elalcriorum
J
Mecha-
Page 414,
I.
1-16.
b. Ibid.,
16-21.
47-'-474.
SEXT.E ReSPONSIONES
Ji
42/
&
ele-
non fane etiam ratio eft qu quicquam probetur, nifi forte quofdam homines tam confufe omnia concipere,
5
&
anticipatis opinionibus,
10
adeo tenaciter adhaerere, ut, de fe ipfis id negent quod non poflunt non femper apud fe experiri. Nam fane fieri non poteft quin femper apud nofmetipfos experiamur nos cogitare nec proinde ex eo qud oftendatur bruta animantia omniI
574
bus
abfque ull cogitatione fungi poiTe, quifquam concludet feipfum ergo etiam non
fuis operationibus
cogitare,
nifi qui,
aliter operari
i5
cm prius fibi perfuaferit fe non qum bruta, propter hoc fcilicet qud
illis
cogitationem tribuerit, adeo pertinaciter adhrebit iftis verbis, homines & bruta eodem modo operantur, ut, ciim
illi
cujus non poteft non elle fibi confcius, cogitatione exuere, qum mutare opiniomalit fe etiam
ill fu,
io
nem qud
ipfe
tamen generis
eodem modo ac bruta operetur. Cujus hominum multos efle non mihi facile
&
|
majori
cum
ra-
concedatur cogitationem a
atque in nobis
efle
corporeos
vertent
;
in illis,
quemadmodum
in nobis,
animad575
3o
addentefque differenliam, qu ej tantiim fecun\dm plus & minus, non mutare effentiam, quamvis forte minus rationis eflfe putent in belluis qum in nobis, mentes tamen efle in ipfls ejufdem plane fpeciei
cum
noftris
428
4.
OEuvREs DE Descartes.
474-475.
Qiiantum ad fcientiam Athei% facile efl demonftrare illam non efl'e immutabilem & certam. Ut enim jam ante dixi, quo minus potentem originis fuse authorem aflignabit, tanto majorem habebit occafionem
dubitandi, an forte tam imperfedse
lalur etiam in
iis
fit
natura^, ut fal-
bunt
illoque
a vero
&
fallere nefcio
Deo
fe
creatum
efle
prius
agnofcat.
).
Qud autem
ens, in
'o
clare demonftratur, ex eo
fit
non
quod non
potefl ferri
fummum
ens. Et in
fidei
Chri-
Deo crederemus,
s^e
i5
quamvis vulgo Theologi affirment damntes ign inferni torqueri, non ideo tamen cen|fent ipfos decipi per falfam ideam ignis torquentis fibi a Deo
traremur
?
Et
inditam, fed potius ab ign vere torqueri, quia, ut viventis hominis incorporeus fpiritus tenetur naturaliter in
2
mortem corporeo
44.
ign, &c.
Vide Mag.
lib.
fent.
Quantum autem ad
meum
eie
ad ipfa rcfpondere,
quando videanfit
peculiaris.
Cm
in illas qua;
ea;
apud omnes
quae hic im-
et 2' dil.).
b.
1.
24.
9.
1.
475-47G.
Sext^ Responsiones.
fciri poflit,
429
& qud
jumentorum, ve-
aliis
effe,
qum novas
ex-
cogitare, quia
mifcui,
in
me
divin gralia
fed
me nihil nondum id
I
in
br
non
fatis
tacere,
qud
cxplicare.
>5
locum D. Pauli, ad Corinth., cap. 8, verf. 2% debere tantm intelligi de fcienti qucB non ell cum charitate conjunda, hoc eft, de fcienti Atheorum, quia quifquis Deum, ut par eft, novit, non poteft ipfum non diligere, nec charitatem non habere. Hocque probaturex verbis proxime prIn primis igitur aio
I
cedentibus
20
Scicntia
l'njlat,
:
&i
ex
proxime fequentibus Si quis autem diligit Dciim, hic (nempe Deus) cognitus ejl ab co. Ita enim non vult Apoflolus nullam plane fcientiam haberi pofTe, quia fatetur diligentes Deum ipfum cognofcere, hoc eft, de fed ait tantm eos qui non ipfo habere fcientiam
;
25
habent charitatem, nec proinde fatis Deum norunt, etfi forte in cseteris rbus aliquid fe fcire exiftiment,
nondum tamen cognofcere quemadmodum oporteat fcire, quia nempe incipiendum eft a Dei cognitionc,
1
la ligne
/"
et 2' edit.).
a.
28.
4)0
678
OEuvRES DE Descartes.
476-477
ac de(inde aliarum
explicui.
omnium rerum
cognitiones huic
Atque ideo hic ipfe locus, qui contra me afferebatur, meam hac de re opinionem tam aperte confirmt, ut non putem ipfum ab iis, qui a me diffentiunt, polTe rede explicari. Qud quis contendat pronomen hic non referri ad Deum, fed ad ho-
Deo cognofcatur & approbetur, alius Apoflolus, nempe D. loannes, Epift. I, cap. 2, meee explicationi prorfus favet. Nam, verf. 2, haec habet
minem
qui a
10
in
qui
diligit,
ex
Deo
natus
&
cognofcit
Deum.
i5
Nec difpar ratio eft de locis Ecclefiaftfe ^ Notandum enim Salomonem, in illo libro, non quidem agere perfonam impiorum, fed fuam tantm, quatenus fcilicet, cm peccator & a Deo averfus ante fuilTet, ibi
pnitentiam agens,
utente fapicnti,
ait a fe
&
illam ad
Deum non
referente,
20
quod plane
|
fatisfaceret, five in
quo non effet vanitas. Ideoque hinc inde variis in locis monet oportere converti ad Deum, ut exprefTe
in cap.
1
,
verf. 9
in
his addu-
cet te
libri
Deus
judicium,
&
in fequentibus,
ufque ad
25
Et
intellexi
homo inrenire mtionem eorum qu fiunt fuh foie &c., non intelligenda funt de quovis homine, fed de co quem defcripfit in verfu praecedenti Ejl homo qui dicbus & noclibus fomnum non cjpit
Dei nullam
pojffit
:
3o
.a.
Page 416,
1.
3.
477-478.
Sext^e Responsiones.
4^1
illos
oculis.
Tanquam
fi
vellet ibi
Propheta monere,
10
non aptos efle ad affequendam veritatem; hocque profedo non facile ii, quibus fum notus, de me didum effe exiftimabunt, Sed prsecipue attendendum eft ad haec verba qii Jiuntfub \fole. Spius enim repetuntur in illo libro, & femper defignant res naturales, ad exclufionem earum fubordinationis ad Deum, quia nempe, cm Deus fit fupra omnia, non continetur inter ea quse funt fub foie. Adeo ut loci citati verus fenfus fit, hominem non pofiTe res naturales recle fcire, quandiu Deum non cognofcit, ut ego etiam affirmavi. Denique in cap. verf. 19, manifeftum cft non dici eumdem ejje intcritiim hoviinis & jumentoruin, neque etiam hominem niliil am~
qui nimis affidui funt in ftudiis,
:
'
580
^-,
i5
nam
ibi fit
t^
corpus;
anima
eft,
Adam
afcendat furfum,
&
an
Hoc
humanse animae bcatitudine clefti fruiturae fint, quis hoc nouitper humanas rationes, lI^ quandiu ad Deum fe non convertit ? Certe humanam animam non elfe corpoream naturali ratione probare conatus fum fed an furfum fit afcenfura, fol fide cognofci pofife
;
25
concedo.
6.
Quantum
qum
fuilTe
dit.).
in nobis.
voluntatem non
3
ab aeterno indiiferentem ad
6 repetuntur]
repemur
(ibid.).
Page 416,
1.
24.
432
uvres
de Descartes.
478.^8o,
unquam
fient,
quia nullum
581
bonum, vel verum, nullumve creden|dum, vel faciendum, vel omittendum fingi poteft, cujus idea in in|
qum
id
ejus voluntas fe
taie effet.
dterminant ad efficiendum ut
Deum
ad
lo
unum
cauf,
potius
qum
aliud eligendum.
Nempe, exempli
non ideo
voluit
fie
mundum
qum
creare in tempore,
creaffet ab aeterno
;
fore,
nec voluit trs angulos triaoguli aequales effe duobus redis, quia cognovit aliter fieri non poffe S:c. Sed
contra, quia voluit
fie
mundum
fi
melius
eft,
qum
^^
i5
duobus redis, idcirco jam hoc verum eft, & fieri atque ita de reliquis. Nec obftat aliter non poteft qud dici poffit, mrita fandorum eft'e cauiam cur vitam aeternam confequantur neque enim ita ejus
effe
;
;
jo
funt caufa, ut
Deum
dum,
582
fed
fumma
indif-
Deo fummum eft ejus omnipotenti arumentum. Sed quantum ad hominem, cm naturam omnis boni & veri jam a Deo determinatam inveniat,
ferentia in
25
nec
I
fum eo libentius, ac proinde eiiam liberius, bonum & verum ampledi, quo illud clarius videt, nunquamque effe indifferentem, nifi quando quidnam fit melius aut
a.
3o
Voir
t.
V, p. 159.
480-48'-
Sext-e Responsiones.
4J
quin de eo
poffit
humanse libertati convenit qum divinae. Neque hc refert qud effentiae rerum dicantur efle
indifferentia
5
indivifibiles
nam
Deo & creaturae convenire ac denique indifferentia non pertinet ad effentiam humanae libertatis, cm non
quando ignorantia redi nos reddit indiffrentes, fed maxime etiam quando claraperceptio ad aliquid profequendum impellit. 7. Non aliter concipio fuperficiem% a qu fenfus noftros affici puto, qum ab omnibus Mathematicis
fimus
liberi,
|
modo
10
583
quam
i5
a corpore diflinguunt,
& omni
:
profundiiate ca-
duobus modis
fuperficiei
nomen
nempe
c^
latitudinem at-
quodque nuU cum profunditate fpedatur ^, etfinonnegetur ipfum aliquamhabere veltantmpro corporis modo, quando fcilicet omnis ei profunditas
; |
denegatur. Et idcirco
dixi
ad vitandam
ambiguitatem,
me
cm
fit
tantim
eft
modus, non
fubftantia,
25
corpus enim
corporis extremum
quin e con-
tam corporis contenti qum continentis, eo fenfu quo dicunvocari poteft extremitas
tur ea corpora effe contigua,
18
a.
maxime proprie
quorum
dit.).
extremitates
quodque
Page 417,
Voir
t.
nuUque (/"
i3.
b.
V,
p. 164.
II.
uvres.
55*
4}
funt fimul".
uvres
de Descartes.
481-482.
tangunt,
Nam fane, cm duo corpora fe mutuo una & eadem efl utriufque extremitas, quae
eft,
neutrius pars
584
fed utriufque
potefl ma|nere,
tantm
alia,
&
figurae, in
quamvis ifta corpora tollantur, modo quae fint ejufdem accurate magnitudinis ipforum loca fuccedant. Quin & locus
ille,
poris ambientis,
ficies,
non
qum
haec, quae
non
eft fubftantia,
fed
modus.
o
turris, etfi
ar ipfam
ambiens mutetur, vel aliud corpus in locum ipfius turris fubftituatur, nec proinde fuperficies, quae hc
pro loco fumitur, pars ulla
turris.
eft
Ad accidentium autem
realitatem explodendam,
i5
non mihi videtur opus effe expedare alias rationes ab iis qu jam a me tradatse funt. Nam primo, cm om|
fit, nihil
;
praeter fuperficiem
corponihil
jo
rum
poteft fentiri
efife
atqui,
fi
debent
quid diverfum ab
;
qu
qum modus ergo, fi quae fint, non pofifunt fentiri. Quis autem unquam exiftimavit illa elfe, nifi quia putavit fentiri ? Ac deinde, omnino rpugnt
aliud eft
dari accidentia realia, quia quicquid eft reale, poteft
585
fepajratim ab
omni
alio
fubjedo exiftere
quicquid
2$
autem ita feparatim poteft exiftere, eft fubftantia, non accidens. Nec refert qud dicatur accidentia realia, non naturaliter, fed tantm per divinam poten14 Aprs turris, tton la ligne {i"
a.
et 2' dit.).
Voir
t.
V,
p. 164.
482-4S3.
Sext^ Responsiones.
4^
naturaliter,
ordinariam,
qum fieri per potentiam Dei qu nullo modo differt ab ejus potenti
:
quicquam ponit in rbus adeo ut fi omne id, quod naturaliter fine lubjedo elTe poteft, fit fubftantia, quicquid etiam per quanextraordinaria, nec aliud
tumvis extraordinariam
fine
efle
fubjedo, fubftantia
unam
10
fubftantiam" alteri
cm hoc contingit, non ipfa fubftantia eft quse habet formam accidentis, fed folus modus quo accidit, ut, cm veftis accidit homini, non ipfa veftis,
atqui,
i5
Quia ver prccipua ratio qua: movit Philofophos ad ponenda accidentia realia, fuit, qud putarint fine illis fenfuum perceptiones explicari non polTe, promifi me id
fed
tantummodo
586
minutatim de
;
quse
jam de
Dioptric explicui,
efife
conjedu-
ram de eo quod
8.
eft nihil
deat
25
omnino efi^e pofife, quod ab ipfo non pennon modo nihil fubfiftens, fed etiam nullum
ordinem, nullam legem, nullamve rationem veri & boni; alioqui enim, ut paulo ante dicebatur, non
fuift'et
Nam
3o
fi
ou
ceffilel, illa
ipfum determinaflet ad
;
id
quod optimum
eft
a
faciendum
Ci-avant p 417
26
4^6
qu?e
CEuvRES DE Descartes.
483-484-
jam funt facienda, idcirco, ut habetur in Genefi, funt valde bona, hoc efl, ratio eorum bonitatis ex eo pendet, qiid voluerit ipfa fie faeere. Nec opus efl
587
quonam gnre caufse ifla bonitas, aliseve, tam Marhematic qum Metaphyficae, veritates a Deo dependeant cm enim caufarum gnera fuerint ab
qiicxrere in
;
enumerata, qui forte ad hanc caufandi rationem |non attcndcbant, minime mirum ell'et, fi nullum ei
iis
tamen impofuerunt potefl enim vocari efficiens, edem ratione qu Rex efl legis effcdor, etfi lex ipfa non fit res phyfice exiftens, fed tantiun, ut vocant, ens morale. Nec opus etiam eft quserere qu ratione Deus potuiifet ab seterno faeere, ut non fuilfet verum, bis 4 elfe 8, &c. fateor enim id a nobis intelligi non poffe. Atqui, cm ex ali parte rede intelligam nihil in uUo gnre entis efle polie, quod a Deo non pendeat, & facile illi fuiife qudam ita inftituere, ut a nobis hominibus non intelligatur
impofuilTcnt. Sed
:
nomen
10
i5
habere
qum
fe
quod nec intelligimus nec advertimus a nobis debere intelligi, de eo quod rede intelligimus dubitare. Nec proindc putandum efl tcrnas veritates pendere ab humano intellcclu, vel
tione alienum, propter hoc
ab
aliis
Eterno, ut
588
i
fummus
legillator, inllituit.
fit
25
9.
lenfs certi-
Ad
primum pcrtinct tantm illud quo immdiate afficitur organum corporeum ab objcdis externis, quodque nihil aliud eife potefl qum motus particularum iflius
a.
3o
I'af;c
418,
I.
10.
484-486.
Sext^ Responsiones.
4^7
organi,
&
figurse
ac fits mutatio ex
afti-
fedo unita
5
caloris, frigoris,
&
efl.
cum corpore
occafione
in fext
Mediorgani
tatione
didum
illa
Tertius
denique comprehendit
omnia
10
judicia, quae,
motuum
confuevimus.
Ut, exempli cauf,
cm baculum
dum
i5
baculo
illo
quofdam motus
in
in
me589
etiam
cerebro excitare, ut
fatis prolixe in
Dioptric explicui;
20
primus fentiendi gradus confiftit. Ex ipfo ver fequitur fecundus, qui ad folam coloris luminifvc ex baculo reflexi perceptionobis
brutis
cum
communis
nem
fe extendit,
oriturque ex eo qud
fit,
mens cerebro
ipfo
effet rf-
ut a motibus qui in
fenfum
vellemus.
cior,
Nam, qud
coloris fenfu,
quo
affi-
me
tum, itemque|qud ex
minatione, ac
3o
iftius coloris
relatione ad
partes cerebri, de
ejufdem baculi magnitudine, figura & diftanti ratiociner, etfi vulgo fenfui tribuatur, ideoquc hic ad tcrI
I
la Ht^nc
[i"-' el
i"'
cdit.j.
4^8
OEuvRES DE Descartes.
486-487-
tium fentiendi gradum retulerim, manifeftum tamen eft a folo intelledu pendere. Atque magnitudinem, diftantiam & figuram per folam ratiocinationem unas
ex
590
aliis
tantm differentia eft, qud ea quse nunc pri;mm ob novam aliquani animadverfionem judicamus, intelledui tribuamus; quee ver a prima aetate, eodem
plane
modo
atque nunc, de
iis
nempe de
iis
10
confuetudinem ratiocinamur & judicamus, aut potius judiciorum jam olim a nobis de rbus fimilibus fadorum recordamur, ufhas opc-
tam
celeriter propter
rationes a fimplici
fenfs perceptione
non
diftin'5
guamus.
Ex quibus patet,
cm dclmus intellelscertiludinem
ejje
jam proved
ob novas
ali-
quas animadverfiones facimus, certiora ei^e iis, quae a prima infanti & abfque ull confideratione formavimus; quod abfque dubio eft verum. Nam de primo
20
& fecundo
I
non
agi, quia
nuUa
eft
Cm
modo
itaque
aqu ob rcfraclionobis
eife,
^5
ncm % idem
591
ac
fi
diceretur, co illum
fradum
& ex
liffiie
praejudicia quibus ab
5 et t8
{1"
a.
Page 418,
1.
16-17.
487-488.
Sext^ Responsiones
4j9
tem hc additur, nempe illiim errorem non intelleclu, fed tau corrigi'\ non potefl a me concedi quia, etfi ex tadu baculum rectum efl'e judicamus, idque eo judicandi modo, cui ab infanti fumus affueti, quique idcirco/t'H/z/^ vocatur, non tamen hoc fufficit ad errorem vifs emendandum, led infuper operae eft, ut aliquam rationem habeamus, quse nos doceat credendum
:
effe
10
qum
judicio
ex vifu, elicito
qu^e ratio,
cm
in nobis
ab infanti
non fenfui, fed tantm intelledui, eft tribuenda. Atque ideo in hoc ipfo exemplo folus efl non
fuerit,
uUum
unquam
i5
quo error ex eo continut, qud mentis operationi magis qum fenfui fidamus. 10. Quandoquidem ea quae fuperfunt^, tanquam dubia, potius qum tanquam objediones, proponuntur, non mihi tantum aflumo ut aufmi fpondere me
afferri poteft, in
|
592
illa,
&.
inge-
20
niofiflimos viros
adhuc dubitare,
me
eft
preeftem
&
non defim, dicam ingnue qu ratione contigerit, ut meipfum iifdem dubiis plane liberarim.. Sic enim, fi forte aliis eadem ufui fint, gaudebo;
caufae
25
fin
ero
9 judicio aprs
qum
omis {i"
dit.).
la
a.
Page 418,
1.
1.
18-19.
b. Ibid.,
c.
25, etc.
III, p.
Voir
t.
420,
1.
3, p.
421,
1.
20.
440
uvres
de Descartes.
88-489.
Cm primm
expofitis
gui,
mentem humanam realiter a corpore dillin& notiorem efTe qum corpus, & reliqua coUenon coharens, atque ex evidentibus
principiis
5
me non
593
quod Aftronomis, qui, efle aliquoties Terra majorem rationibus evicerunt, non poffunt tamen a fe impetrare, dum in illum oculos convertunt, ut judicent non elfe minorem. PoAquam autem ulterius perrexi, & iifdem innixus fundamentis ad rerum Phyficarum confilderationem tranfivi, primo attendendo ad ideas, five notiones, quasde unquque re apud me inveniebam, & unas ab aliis diligenter diftinguendo, ut judicia omnia mea cum iplis confenfere contigiffe
tirent, adverti nihil
ro
i5
tantm qud fit res longa, lata & profunda, variarum figurarum, variorumque motuum capax ejufque figuras ac motus elle tantm modos, qui per nullam potentiam fine ipfo polliint exiftere; colores ver6,odores,fapores, & talia, effe tantm fenfus quofdam in cogitatione me exiftentes, nec minus a corponere,
nifi
j
;
20
ribus diffrentes,
teli
qum
& motu
25
omnes qualitates, quas in corporibus experimur, in folo motu motfve privatione, partiumque configuratione ac fitu confiffere.
iis,
3o
{i"
cl 2' dil.
\.
489-490-
Sext.:
Responsiones.
441
quas prius de iifdem rbus habueram, cpi deinde confiderare quas ob caufas aliter antea credidiiTem
;
594
qu ad
vitse,
quam
eafdemque poflea opiniones, quas tune de ipfis praeconceperam, retinuiilem. Cmque mens, ill tate, minus rcde organis corporeis uteretur,
cia tulirtem,
iifque
10
quamvis propri fua:; naturai fibi confcia eflet, nec minus apud fe ideam cogitationis qum extenfionis haberet, quia tamen nihil
|
&
aliquid imaginaretur,
i5
20
utrumque pro uno & eodcm fumebat, notionefque omnes, quas de rbus intelledualibus habebat, ad corpus referebat. Et cm deinde in reliqu vit nunquam me illis prajudiciis liberalfem, nihil omnino fatis diftinde cognofcebam, nihilque quod non fupponerem elfe corporeum; etiamfi earum rerum, quas corporeas elle fupponebam, taies epe ideas five conceptus effingerem, ut mentes potius qum corpora
referrent.
Namcm,
2 5
cujufdam realis, quse craffis corporibus ineffet, etfi vocarem illam qualitatem, quatenus fcilicet ad corpora, quibus inerat, ipfam referebam, quia tamen addebam el'e realem, rvera putabam elle
inftar quajlitatis
fubflantiam
fubftantia
eodem modo quo vellis, in fe fpedata, eft, etfi, cm ad hominem veftitum refer:
22
Aprs
referrent,
non
la ligue
[i"
et
uvres.
II.
56
442
tur,
fit
OEuvREs DE Descartes.
qualitas; atque etiam mens,
fit,
490-491
etfi
rvera fub-
ftantia
eft,
totum corpus, quod grave eft, fparfam effe imaginarer, non tamen ipfi eandem illam extenfionem, quse vera enim corporis naturam conflituit, tribuebam
;
corporis extenfio
talis eft,
ut
omnem
partium penc-
trabilitatem excludat;
quantum
eft in
ligno
quin
&
illam
'o
eandem omnem
pofTe judicabam.
in
i5
funem trahebat, eodem plane modo ac fi gravitas ifta in fol parte funem tangente, non etiam per reliquas, fparfa fuiftet. Nec fane jam mentem ali ratione
corpori coxtenfam, totaraque in toto,
qulibet ejus parte
eft'e
&
totam in
20
ill,
intelligo.
Sed ex eo prscipue
ex parte ab
fuift'e
quam habebam
quam
fi
aliquam ejus cognitionem in fe contincret. Neque enim hoc profedo fine cognitione fieri, nequc
25
Attamen alia etiam nonnuUa gravitati tribuebam, quai non eodem modo de mente polfunt intelligi ut qud effet divifimente
elfe poteft.
:
bilis,
menfurabilis &c.
hsec fatis animadverti, l^ mentis
3o
Poftquam autem
29 Aprs &c.,
voit
49'-49?-
Sext-e Responsiones.
a corporis
443
ideis accurate
ideam
motfque corporei
alias
diflinxi,
omnefque
rumve
ipfis a
5
facile
me conflatas me omnibus
dubiis,
exolvi.
Nam
ideam
plane
10
me
rerum
ideis ejjct
nihilque
corporeitatis
haberef^, quia,
cm
nihil
ipfafque
omnes
in
quod ab ide mentis non omnino difFerret, inveniebam. Et longe majorem diftindionem efTe videbam inter ea, quae, quamvis de utroquc atplane in
iis,
>5
tente cogitarem
qualia funt
quorum
quidem unum poffumus intelligere non cogitantes de alio, fed quorum tamen unum non videmus abfque
alio elfe pofTc,
20
cm
25
quamvis ad ejus juflitiam non attendatur; fed plane rpugnt ut, ad utramque attendentes, ipfum immenfum & tamen non jullum elfe putemus. Potellque etiam Dei exiftentia red:e cognof(ci% quamvis perfonae facrofande Trinitatis ignorentur, utpote quse non nili a mente
immenfitas Dei potefl
598
per fidem
cm
per-
ceptse funt,
a.
nego
1.
realem ra-
Page 419,
Ibid.,
1.
23-24.
1-2.
3-4.
b.
c.
25-26.
1.
1.
d.
e.
5-6.
444
OEuvREs DE Descartes.
49?-404-
rclationum admittatur.
forfan Analyfi
ac decepifTem,
cm
ex eo qud vide5
rem qucdam
efTe pofl'e,
e'c
clare intelligerem
quedam corpora
fine cogitatione
qum
ex eo qud viderem
conlo
qudam
rvera
cludere cogitationem
corporis
nunquam
gitare, fed
tantm eofdem
&
cogitationem
&
539
lionem rei cogitantis cum corpore ex eo perfpexi, qud, rem cogitantem feparatim examinando, nihil in ill deprehenderim, quod ad corpus pertineret, ut neque ullam cogitatio'nem in natur corpore feorfim confiderat; contra autem, examinando modos omnes tam corporis qum mentis, nullum plane animadverti, ciijus conceptus a rei, cujus erat modus, conceptu non penderet. Atquc ex eo qud duo quaedam limul junda fpepe videamus, non licet concludcrc ipfa clVe unum & idem; fed ex eo qud aliquando unum ex ipfis abfque alio advertamus, optime infertur elfe diverfa. N(;|quc ab hac illationc potentia Dci nos dbet deterrere, quia non minus conceptui rpugnt ut ea, qua: tanquam duo diNcrfa clarc pcrcipimus, fiant in2
20
25
Li ligne
/" cl
i:"
cJil).
a.
1.
19.
b. Jbi.l.,
2-1 3.
404-495.
Sext^ Responsiones.
44 ^
trinfece
&
abfque compofitione
unum &idem,qumut
:
modo
atque
ideo,
diderit
5
Deus quibufdam corporibus vim cogitandi in(ut rvera illam humanis indidit), hanc ipfam
iis
vim poteft ab
ipfis realiter
diftinda.
10
Nec miror qud olim, antequam me feniuum praejudiciis liberaffem, rede quidem perceperim 2 & 3 facere 5, &, cm ab qualibus qualia aiiferuntur, qu rmanent ejfe] qualia, &. multa ejufmodi, cm tamen animatu hominis ab ejus corpore dijlinclam e/fe non putarem-'. Nam facile adverto non contigilTe, dum adhuc
plane infans effem, ut de propofitionibus
iftis,
600
quas
falfi
judicarem,
nondum mihi ufui erant, nec pueri difcunt prius numerare 2 & 3 qum capaces fmt judicandi an fiiit L^c. Contra autem a prima infanti mentem & corpus (ex quibus fcilicet me compofitum elfe confufe advertebam) tanquam unum quid conccpi atque id in
quia tune
5
;
20
omni
imperfed cognitionc contingit, ut multa fmul inftar unius apprchendaniur, qua; poflea per
fere
accuratius
examen
funt diftinjguenda.
&
Metaphyficis
poquam Meditationcs
gcrem animo,
()
qiio
ipfas
Aprs
la
dil.).
22
Aprs dHWn-
a.
Pa^c 42
Ibid.,
1.
1, 1.
3-7.
1
b.
- Li
1-1 2.
446
Ji
uvres
non crediturum
lis
de Descartes.
495-496.
tentas
virium, ut
oi
cm
intrim
nulium plane vitium in iftis meis rationibus oftendant. Ac profedo multo plus inihi tribuunt qum debent, vel etiam qum ulli homini fit tribuendum, putent me aliqu uti Analyfi, cujus ope vel verse deipfi
I
monftrationes
contra
evertantur, vel
falfse
ita
tegantur
:
&
e
'o
cm
eam tantm me
ita
quaefiviffe profitear,
qu veradodi non-
rum rationum
tur.
moveor, qud
viri
dum
meis conclufionibusaffentiantur, qum qud,poft attentam e^ fepius repetitam mearum rationum ledio-
nem,
maie alTumptum
vel
non
rele
i5
Nam qud
conclufiones segre
Aftronomos non facile jorem Terra, quamvis certiflimis rajtionibus id demonftrent. Non autem video caufam ullam effe polTe cur nec ipfi, nec ulli alii, quod fciam, quicquam hade602
20
meis reprehen derint, nifi quia funt omnino verse ac certse, cm prfertim ipfa? ex nullis
nus
in rationibus
primm
fumm
re-
25
rum omnium
eflc
dubitationc, ac deinde ex
iis
quse menti
prsejudiciis libra;
omnium
iis
evidentiffima
<k certiflima
quitur,
a.
plane nullos in
1.
Page 421,
IbiJ.,
1.
I
17-19.
b.
2-16.
496.
SeXT^E ReSPONSIONES.
447
facile a
Atque hc idcirco mihi videor merit poffe concludere, non tam ea quae fcripfi infirmari authoritate dodiffimorum virorum, qui ips fsepe perledis nondum poffunt affentiri, qum e contra eorundem authoritate confrmantur, ex eo qud nuUos errores
five
FINIS
a. Ici se termine le texte de la premire dition, comme celui de la premire pagination de la seconde dition. Vient ensuite, dans la premire dition, un feuillet qui contient VExtrai du Priuilege du Roy (voir ci-aprs) et V Errata, prcd de la note suivante " Quoniam hxc absente Authore, atque ab exemplari, non ab eius ma iiuscripto, typis mandata sunt,- nulla diligcntia potuit impedire, quin
:
quorum
la
Dans
la
seconde dition,
page 496
du faux -titre de
la
seconde pagination.
Par grce & Prhiilege du Roy tres-ChreJlien, il ejl permis l'Autheur du Liure intitul, Meditationes Metaphyllcae, de prima Philofophia, de faire imprimer fes uures par tel Imprimeur & Libraire, & en telle part
que bon luy femblera, dedans & dehors te Royaume de France, 6' ce pendant le terme de dix annes confecutiues, compter du tour qu'il fera acheu d'imprimer, fans qu'aucun autre que le Libraire qu'il aura choifi le puiffe imprimer, ou faire imprimer, en tout ny en partie, fous quelque prtexte & dguifement que ce fait, ny en vendre ou dbiter d'autre imp> efjion que de celle qui aura eji faite par fa permifjion, peine de mille Hures d'amende, conjifcation de tous les exemplaii es, & ainft qu'il ejl plus amplement dclar par les Lettres donnes ''jris le 4. iour de May 1 63y Par le Roy, en [on Confeil, Ceueret. Et fcites du grand Sceau de cire iaune,fur fimple queue.
Le Sieur Ren des-Cartes a permis Michel Soly, marchand Libraire d'imprimer le prefeni Liurc, intitul, Meditationes Metaphyftc de prima Philofophia, & de iouir du Priuilege, pour le temps, & aux conditions entreux accordes. A Paris, le 2. Aouft 1641.
Paris,
Objediones feptim^
(
MEDITATIONRS
De
prima Philofophia cum
notis Autfioris.
^mfitoiUmi
Apud LuJoWcum
Elzcvirium
li^ii
uvres.
II.
57
OBJECTIONES SEPTIM.
CUM NOTIS AUTHORIS
SIVE
Milita ex
me
A
B
geram, mihi
ante concejferis
abducamu.s ani-
mum
lo
iis,
qui e de re aut
an fecus
iis
dixerit
&
novam aliquam
pJiib)-
l'ophandi
methodum
&
verum quramus,
&
ita
quf,
viro.s doclo.s
&
Quia annuis
ponde s. &f
NoT.i:.
Multa ex me quris.
ejus ut ea quae ab ipfo, in
Cm
hanc dllVertationcm ab
lucem
4)2
OEuvRES DE Descartes.
me
eafdem Meditationes ab aliis fadis adjungerentur" non potui recufare quin illam hc adjunc^erem, nec ctiam dubitarc quin ego is fim quem ille hoc in loco alloquitur, etfi profedo non meminerim me unquam ab eo quaifiviffe quid de me vejli
jedionibus
in
c contra,
cm
ante
fefquiannum Velitationem quamdam ab ipfo in me confcriptam vidifTem, in qu veritatem non qusri, fcd ea qua.' nunquam fcripfi nec cogitavi, mihi affingi judicabam, non diflimulavi me in pofterum quicquid ab illo folo veniret refponfione indignum crediturum. Sed quoniam addidus eft Societati, ob dodrinam ac
pietatem celeberrimx,
inter fe
ipfis
cujufque omnia
membra
:
ita
i5
conjunda funt, ut rar quicquam ab uno ex fateor me fit, quod non ab omnibus approbetur
pollulaffe, fed
non modo
iis
&
inftanter urfife, ut
aliqui
ex e Societate
mea
recufatum iri fperabam ac monui, me ob hanc fpem quicquid in pofterum, vel ab hoc authore, vel a quovis alio ejufdem Societatis, de meis opinionibus fcriberetur. maximi effe fadurum; atque non dubi;
))
taturum quin illud, cujufcunquc tandem nomen ferret, non ab illo uno, fed a pluribus ex dodiffimis <k prudentiffimis ejufdem Societatis effet compofi-
25
a.
Lettre Mcrsennc,
1.
du 22 dcc. 1641.
Voir
i.
III, p. 460,
1.
26,
p.,467,
2.
ObJECTIONES SPTIM.t.
M
4^
convitia,
laniis
tm
firmiffimas
&
argumentis,
in eo effet
qu
jure in
:
me
afferri poiunt,
nullum
omiffum adeo ut pcr illud unum fcrip tum erroribus me omnibus meis libeiatum iri confi derem; & Il quid ex iis qua^vulgavi non foret in eo refutatum, a nemine poffc refutari, Icd omnino ve rum & cerium effe, arbitrarcr' . Quamobrem nunc haec omnia de hac Differtatione judicarcm, erede-
10
remque ipfam lotius Societatis julTu fcriptam effc, li nuUas in e cavillationes, nulla fophifmata, nulla convitia, nullamque inanem loquacitatem contineri certus
tam quoniam hac fanclis viris profeclam clTe fufpicari in re judicio meo non fido, dicam hic ingnue ac candide quid mihi videatur, non utullo modo meis verbis ledor credat, fed lantm ut ipfi proebeam occafionem
effem. Sed fane,
fi
.*v.
i5
fe nul-
lius
ab ipfo
ab ipfo
qua:rere,
2 5
qutcfivi
me mulat
fe
componit ut plurimum ex verbis, qu?e in Meditationibus meis habentur adeo ut fit plane manifeflum nihil praeter illas ab ipfo impugnari. Cauf
:
autem cur contrarium fingat, fortaffe funt honeftie ac fed ego non alias poffum fufpicari, qum qud pice
;
credat
a.
fibi
effe quidlibet
t.
mihi
21,
Voir
III, p. 172,
1.
p.
,73,1.
4)4
alingerc, quia
OEuvRES DE Desgartes.
non
poterii,
ac pnvterea,
qud caverevelit ne leclorihus fuis occafioncm dei ea examinandi daret enim fortale, (i de iis loqueietur; qudque malit me tam ineptum atque imperitum deicribere, ut ipfos ab omnibus ils, qme
unquam
larv
me
qudam, ex fragmentis mearum Meditationum malc compacta, vultum meum non tegere, fed deformare conatur. Ego ver illam detraho & rejicio, tum quia HiflrionicT faciendae non fum afliietus, tum etiam
quia hic, ubi mihi
feri quaeilio eft,
lo
re
admodum
QU/ESTIO PRIMA.
AN ET
(jUO
li
Quris primo
falfo
minimum
habendum
efl. te Jionnulla
:
2.
j.
Minimum dubitationis Quid illud Habendum pro fallb Quaterius hahenum pro falfo?
Qz/Zt/y?/
///z/ii
'
20
18
liiia
Apris
clt,
// II'}-
a pas d'(/.
i,
puis
la
liffiie
Quid
cil
jusqu'aprs attinct
l'ieiit
2,
iftud, etc.
p. ^55).
ciisuile le litre
du
Objectiones Septuple.
4^5
1.
QUID
MINIMUM DUBITATIONIS ?
ej} ijiud
Ac
Minimum?
fe habeat,
pluribus,
te
aliquid, de
5
clarum
milii
&
clarum
10
&
Pri^
parum; fecundum nonnihil quidem, fed illud minimum, fatis tamen ut illud dubium vocetur & fit. Vis exemplum ? Ejfe terram, clum, colodubitationis habet non
I
mum
&
2
mentem, dubia
i5
funt primi generis. Secundi verb hc lolum efi fu parte majus ; & fimilia.
&
3 faciunt 5;
Prclare fane. At
quod
metu,
nihil,
20
quid, qufo, crit, fi fe res habet, dubitationis habeat nonnihil? Quid immune ab eo
ita
quem vafcr
quoad
ut
fi
intentt
effe,
Genius? Nihil,
ais,
omnino
Deum
ea fit
&
fit
firmiffimis
ex Metaphyfic principiis
lex
exploratum
ill re,
ha-
beamus,
unica
ignorat
an
Deus, &,
ut hic
2 5
fit,
an
pofit effe
unquam
poffe.
Et vcr.
effe,
mentem meam penilus agnofcas, nifi fcivero Deum & veracem Deum, qui genium illum malum corceat,
femper potero ac debebo,
ut ne
vereri
mihi illudatur,
obtrudatur.
&
& certum
nec
Ubi
Deum
effe,
eum poffe
& decipi
&
mihi ne Genius
4^^
imponat
in
iis
.
OEi'VRF.s DE Descartes.
qu
erunl
Iicvc
cLirc
&
di/linclc intcllcxcro
liiin
cnimverd, fi
ccpcro,
9
qitcv
lalia, Ji
quid chrc
hc
vcra.
Illud
omne
eft
valde clarc
li
quram
vcnio adfccundam, jc
% 2.
HABENDUM
te oculos, te caput,
pro
falfo,
ex
te
'o
An
credere
& dicere
credere,
falfum
cjl
me habere
An
&
vcrbo dicam,
Hoc
oppoftum ejus, quod dubium ejl? At refpondeas adhuc velim. Non ejl
ergo credam
i3
certum 2
& ponam
&3
S'pone. Pergo.
me,
dum
loquor, rigilarc
:
&
non
credam
Crede,
&
dicam
ita
ais,
&
die.
efl
dum loquor, non vigilo, fed fomnio ? Apponam & hoc ullimum, ut ne fim
molejlus.
Non
& &
& clarum.
clarum
An
ergo credam
&
dicam
&
25
An
tibi
quod bene
&
clara ea vi-
qu
falfa
compcreris? Sane
le
niiniquam
illis
Objectiones Septim/E,
vel femel decepere. At, ais,
ej. Sutit
4^7
ratio
aliafumme certorum
qui
ut ne fomniantibus
quidem
porro ?
Qu funt
illa
Ac fi
qu
ridicula funt,
qu
etiam certa,
horam quartam audiverit, & fie numeravit : Una, Una, Una, Una; ac tum pr rci abfurditate, quam animo concipiebal, exclamavit :
horam primam.
i5
Et verd quid adeo efi abfurdum & a ratione alienum, quod dormienti, quod deliro veni'e non poffit in mentem ? quod non probet famnians, non credat, & de eo tanquam a fe
prclare invento excogitatoque non gratuletur ? Sane,
ne pluribus tecum contendam,
ej//wm
;
ut
nunquam
effeceris,
ut
hoc
Quod
efl
certum,
3o
certum,
&
ita
certum, ut
fundamentum|fcientice alicujus&MetaphyficE
certse
illud
:
;
fumme
li
& accuratoe hoc, inquam, habeam tam certum atque 2 & j faciunt ^, nedum tam certum, ut de eo nullo
poffit,
Genio aliquo malo; nec vcreor tamen, cfiin mente perfiitero, ut me quifquam putet pervicacem. Quare aut ex lege
illa
non
efi
ret
certum
tanquam falfum,
fi
&
omnino pro
falfo
habendum
tibi
efi.
Aut fane,
regulam,
uvres.
&
4)8
uvres
de Descartes.
3.
Qiiro,
&
3 facere
5,
cmque ex p'rcedenti rgula debeam crcdere & dicere : 2 & 3 non faciunt 5, an continua illud ita debeam credere,
ut mihi
perfuadeam
ejfe.
aliter
habere fe non
pojjfe,
Refpondcas tamen
Vis
habcam
illud
&3
non faciunt
5^ Im
&
videri
10
omnibus certum,
Genii tutumjit?
Rides, ais
:
&
ita
in
mentem ?
Quid igitur? Dubium erit & incertum, perinde atque illud : 2 & 3 faciunt 5 ? Hoc fi ita cft, fi dubium cjl illud 2 & 3 non faciunt 5, credam, & tua ex lege dicam, illud eJfe falfum, adeoque ponam contrarium, & ita fatuam : 2 & 3 faciunt 5. Atque eodem modo in cteris me geram;
:
i5
&
cft
effc
Nullum
Aliquod
corpus;
non
in
cjl illud,
NuUum
:
contrarium verf
erit,
20
corpus; fimulque
&
corpus
&
non
erit.
Ita
eft,
orbem
ferri,
ire, redire,
hoc
&
illud
afrmare
&
&
refgere.
ut iis utar
qu dubia
)
crunt, quid
iflo
:
2$
faciam ? Quid de illo : 2 &. ) faciunt ? Et de quod eft corpus ? Ponamne ? An ncgabo ?
ali-
Nec poncs,
ais,
qu fie
nutant,
quidquam
Objection ES Septim^.
expeabis, niji illud
4^9
&
incertum.
vicijjim,
13
Quia
1.
nihil fuperej
De
habemus
alia
qum
ea
qu antchac habuimus.
fuavi ab
ej ajjenfioncin
eo
in
10
tanquam ab aperte falfo cohibere, &, voluntate plane contrarium verf, opinionein fuam de eo tanquam falfingere.
<ef>
falfo, ut
quoque dubium
&
pro falfo
habeatur^.
NOTJE..
i5
multa verba impendere, in omnibus annotandis, quse, meis Tere verbis hc expreia, pro meis tamen non agnofco. Sed
Puderet
elle
me
nimis dili^entem,
&
rogo tantm ledores ut memori rptant ea quae in Meditatione, atque initio 2 ac 3, ipfarumque fynopfi
I
20
me
enim
fere
omnia
ut,
quse hc
defumpta, fed
ita turbata,
quamvis
hc
25
non valde confentaneum rationi contineant, tamen magna ex parte abfurdiflma videantur.
i
Meditationis,
fatis
nos pofTe de
3
a.
iis
Aprs fyllabum,
Voir
la suite, p.
462,
1.
l, ci-aprs.
b.
Ci-avant, p. 455,
5.
460
i4
uvres
de Descartes.
ob validas & meditatas rationes , quia nempe ibi tantm agebatur de fumm ill dubitatione, quam faepe metaphyficam,
5
hyperbolicam, atque ad ufum vit?e nullo modo tranfferendam eie inculcavi, & ad quam id omne, quod
vel
minimum
fumi dbet. Hc ver vir amicus & candidus proponit in exemplum eorum, de quibus dixi dubitari ob validas rationes , an fit terra, an habeam
lida ratione
corpus,
&
fimilia, ut
nempe
fui
10
referentes,
me non
nihil''.
Quo
ita
nempe,
ut,
1
ipf dubi-
quando, ut f?epe accidit, ad nullam fie attendimus, etfi recordemur nos antea multas ita perfpexiffe, nulla tamen fit de qu non merit dubitcmus, fi nefciamus id omne quod clare percipimus verum effe. Hc ver vir accuratus hoc Nihil ita intelligit, ut ex
eo quod femel dixerim
dubitare,
.nihil
20
elfe
nempe
perciperem, concludat
certi polfe
me
:
'^5
15
tanquam li rationes, quas interdum habemus ad dubitandum de re aliqu, non fint legitimse ac validae, nifi probent de edem re femper
cognofcere
j
effe
dubitandum.
dicci-e,
1.
Credcrc,
a.
3o
Page 455,
i8.
Objectiones Septinle.
ej'^.
461
Ubi
dxi
dubia
effe
five
tanquam
falfa rejicienda,
tam manifefte
explicui
ad veritates metaphyfice certas inveftigandas, non majorem habendam efle rationem dubiorum, quam plane falforum, ut nemo fanae menintelligere,
tis
me tantm
videatur pofTe
aliter
mea verba
interpretari
&
nemo mihi
ejus
affingere,
eft,
me
voluifTe credere
oppofitum
quod dubium
pojfe,
mihi perfuadeam aliter habere fe non atque illud certum ejfe^^ nifi qui pro cavillatore
i5
Authore noftro non affirmetur, fed ut dubium tantm proponatur, miror tamen virum tam fandum voluilTe hac in parte imitari peflimos illos detradores, qui fepe fie tantm narrant ea quae de aliis credi volunt, addentes fe ipfos non credere, ut impunius maledicant.
Alia fumme certorum ratio
ej.
Sunt ea ijiufmodi
'".
ut rcl
Ncf-
quam
fcriptis
me
quic-
quam
taie
unquam
vel per
fomnium
cogitalTe.
&
dt
vigilet,
im etiam,
:
fi
lubet,
vis
fit
delirus
cipi, a
taie
quocunque demum percipiatur, quod non fit quale percipitur, hoc cft, quod non fit verum. Sed
1.
1.
a.
b.
c.
14.
4-6.
I-?.
1.
462
quia
foli
OEuvRES DE Descartes.
prudentes rede diftinguunt inter
id
quod
quod tanim videtur vel apparet, nolo mirari quod vir bonus unum pro altero hc
ita percipitur,
&
id
Tumat.
Cl
Alque
illud ej dubitare, in
rationem
qum
omnino falfa effent, ut ab illis cogitatio plane avocetur, non autem ut modo unum, modo ejus contrarium affirmetur. Sed nuUam author nofter occafionem
cavillandi
eft,
non
quccfivit.
dignum
pr?e-
10
ipfum hc
nempe fciamus
non
illum
ifta
atfinxilVe,
feri credidilTe.
Responsio.
Rcfp.
Si Icx
illj,
in velligando vero, id
quod
cj,
vel
fie
ullo
modo
qu non
funt \certa,
cJl,
habcnt
diibilationi.s aliquid,
lgitima
ujii
qu reeepta, &^
.lut
20
Si
i/c'?v7
ciim vcjligamus
quj.'
quid
/il
ccrlj
21
non
finit,
ciliqito
modo
diibi.i.
iil
illis
///;//,
aut
abdu-
l'auc 4S8,
j2.
Objectiones
Septim.^-;.
46^
cum prcece-
ab c vix
dijfci-al.
:
certum
5
fit, ita
ponamus
ea de faclo non
aut
ejfe illorurn
oppo/itum rvera,
&
utamur us non
exijentibus, aut
& cum
10
qu Jupponat dubii aliquid & incerti ad vejligandum verum & certum, aut qu fupponal tanquam certum id quod alio atquc alio modo Je poteji habere, puta ea qu dubia funi de faclo non exijcrc, cm Jicri pojfil ut
exijant.
Refp. 4. Si
i5
qui.s,
uti
oleum
&
ut
operam
qui non
18
molam
cilra
mercedem,
illius
cjfc
ejl
oppofilum.
corpus, aut
exemplum?
non
certum, cor:
lal,
.
Tum
ut
rc/umet
nullum corpus
&
exi/Io.
c[je
ul
2 S
certum,
ait,
:
ponam dicamque
:
nullum corpus
exi/lir.^
Al quale illud
nullum
corpus
Dubium
er:.^t>
fane
&
unde? Confecla
ex i/lit;
3o
rcs e/l.
Dubium
:
nullum corpus
exi/lit.
ex lege dicaui
aliquod corpus
effe, fi
Sum
f'eci
vero
&
exi/lo;
effe
crgo
po/jiiin
corpus
En polfum
corpus.
&
non poffum
elle corpu.^.
An
464
uvres
de Descartes.
'^
NOTiE.
omne
id ap5
quod de
re propofit cenfui,
quodve ex meis
tri-
Sed addit
j
ejfe
communijjmum,
duabus autem ultimis id reprehendit quod me cenfuifle vult credi, quamvis fit tam abfurdum ut in mentem nullius hominis fani venirc poflit. Allute fane, ut quicunque Meditationes me;. s non legerunt, vel non tam attente legerunt, ut
tuvtque etiam a tyronibus^
.
In
10
iis
commoti, me ridiculas opiniones habere arbitrentur; atque ut aliis, qui id non credent, faltem perfuadeat, nihil a me allatum, quod non fit conimunij/imum, tritunique cliam a lyronihus. Ego ver de hoc ultimo non difputo. Neque ullam unquam ex novitate mearum opinionum laudem quaefivi nam contra ipfas omnium antiquilimas puto, quia vcriirimas; 0^ nulli ici magis loleo ftuderc, qum fimpliciffmis quibufdam veritatibus animadvcrtendis, quK cm mentibus noftris fint innata,', ftatim atque alius admonetur, non putat fe
:
i5
20
illas
unquam
ignoralfe.
Ac
hune authorem non aliam ob caufam mea impugnarc, quam quia Se bona Oi: nova effe arbitratur nam fane, fi tam abfurda crederct ac fingii, conicmpiu 0(; fileniio
:
.'3
a.
b.
Pa^e
4.62.
I.
22
et p.
463.
1.
1.
Objectiones
potius
Septim.'e.
465
judicaffet.
&
dicam oppojtum
"^
.
Vellem
quibus
in tahulis iflam
unquam legem
fatis effe,
fcriptam
invenerit.
illam inculcavit;
negavi
meam
nempe
in notis
20
ad verba
dubium
eji.
Nec
ille,
opinor,
meam
:
effe fuflinebit,
Il
10
de re interrogetur. Induxit enim me, fupra in ^ %^ de lis qu dubia funt fie loquentem Ncc pones, nec negabis,
^
.
Ac
mex
tanquam falfam & imaginariamjingere'^, quod plane aliud eft qum ponere & dicere oppojitum, ita fcilicet ut
co
oppofitum provero habeatur,quemadmodum hic fupponit. Atque ubi ego, in Meditatione, dixi me vclle
iftud
i
20
aliquandiu conari mihi perfuadere oppofitum eorum qua; antea temere credideram,ftatim addidi me id velle.
ut valut equatis utrimque prsjudiciorum ponderibus
25
non magis in unum qum in aliud propenderem, non autem ut alterutrum pro vero fumerem, idve tanquam fcientia^ fumme cert?e fundamcntum ftatuerem, ut alibi etiam cavillatur. Itaque vellem fcire quo inftituto legem illam fuam attulerit. Si ut ipfam mihi affingat, defidero ejus candorem; patet enim ex didis ipfum rede fcire meam non effe, quia fieri non poteft ut quis
a.
b.
c.
1.
20. 28.
7.
II.
1.
1.
uvres.
5g
466
OEt'VREs DE Dkscartes.
pulct utrumque
habendumcne
me
21
dicat effe
verum, ut
ret,
Si
cauf ipfam
aut
miror acumen
ingenii,
qud
nihil
magis veri-
fimile
Miror otium,
quod tam multa verba impendcrit in refutand opinione tam abfurd, ut nequidem ulli puero leptuenni probabilis vidcri poiru notandum cnim eft illum hue ufque nihil prorfus praeter ineptiflimam iftam legcm impugnafl'e. Miror denique vim ejus imaginationis, qu6d cm tantm in iftam vanilimam & ex cerebro fuo educlam chimseram prseliaretur, eodem tamen plane modo compofuerit gradum, iifdemquc femper
;
'o
ufus
fit
verbis, ac
fi
me
'5
repugnantemcorm
vidiflet.
QU/ESTIO SECUNDA.
AN
SIT nos A
Quris
An
20
qu
quovis
Hanc
nifi
melhodum
fufius aperias,
Ut philo fophcr,
jis,
ut
&
iS
fumme
I
certi,
&
credidi,
qu^
quid illud fit, fie facio. Omnia quce olivi .vitchac fciri, cm dubia fint & incertj.
Objectionks
Septim-^;.
467
22
pro
\faljis
qu olun
ill
mundo
ejfe,fed
7iec
mundum
Tum facl
ejfe,
ge-
penitus phi-
&
certum
tanquam
qui
effet
Genius
aliquis potentijjimus
&
callidiffimus,
me
vellet in erro-
in eo,
illc
modo
quidem pofiim a me extorquere id ut cJJe dijfimulem, nedum negem. Cogito igitur, volve & revolvo, quoad occuri5
lanquam Ar-
&
explorata indipifcor.
Prclare omnino,
ac, fpecietn
quod
illufirem
&
ejni-
me reddi polefi,
nifi
antca
iifu
&
cxercitatione ali-
ipfi,
quid
in e fit
tandem ;
&
quia
23
&
diverticula, teque in
fiire
:
e diu
ducem mihi
te
prbe. Age,
expedilum
Ad
illud
novum
verifpecies potenter
Audio
facientem vider o;
ibi
pedem
3o
468
uvres
de Descartes.
?!
1.
ADITUS APERITUR
IN
METHODUM.
cogor tandem
non
liceat dubitare,
,
qum ab
apertc
fi
Quare non maie agam, fi, voluntate plane in contrarium verfa, meipfum fallam, ac veteres illas opiinvenire
10
a.^quatis
prsejudiciorum
24
red rerum perceptione detorqueat'\ Supponam igitur Genium aliquem malignum, cundcmque fumme potentem & callidum, omnem fuam induflriam in eo pofuifle, ut me falleret. Putabo clum,
a
meum
'5
qum
effe
ludificationes fomnio-
rum, quibus
infidias credulitati
in miindo,
hc meta
fit,
non oculos, non carnem, non fanguinem, non aliquem fenfum, fed ha^c omnia me habere falfo opinanlcm.
^5
Manebo
a.
Voir ci-avant,
37, p. 22.
I.
2.
b.
c.
Page 22,
Ibid.,
1.
1.
12-18.
23-29.
I.
d.
Page
22.
ag
a p. 23,
I.
4.
ObJECTIONES
SEPTIM.1i.
469
novofs refitIiibes
Hic,Jplacet,fubfiJamusaliquanlulum, ut
L
ut
ejl, clique
ac niji
eum
ut ne
ille
nojcr fuc-
omnia dubia
&, ut
ais,
coaelus
fatcris.
inferri,
ut eliam
ipfe coaclus
M
25
dem ex te mo\do validas fui[Je & medilatas rationes. At qufunt ill tandem? Si valida.-, cur abdicas? quin rei5
tines ?
Si dubi
(<
fufpicionum plen, qu
te
ill vi
coegere ?
En, ais,funt
prmiltere, ut
in
propalulo. Has,
inchoenl
.
pugnam
Nempe
20
quando decipiun. Aliquando fomniamus. Dlirant interdum nonnulli, alque ea fe videre credunt, qux minime
vident,
qu nujquam funt.
cm meditatas,
cxpc-
&
rata, ut vel
taies ill
umbram dubitationis recufet. An verd funl tu ? Non dubitationes nter, & fufpiciones dum
.Aliquando
fomniamus.
certd,
3o
&
&
ex rgula
ill tua,
quam femper habes in manibus Summopere cavendum eft ne quid ut verum admittamus, quod non poffimus
470
probare verum
ccres cert
:
OEllVKES DE DliSr.ARTES.
efe
?
An
quo
di-
Indubitanter niinc
me fenfiis decipiunt,
hoc
probe
fcio.
S une
fomnio.
Hic phrenejiui
palitur.
?
ille
&
ridere fe putat
dicis.
qu minime
: 5
videl,
nec mcntitur
Si fuijfe
malus, cujus
lu inentinijli,
ejl,
forfan
dicis
\illuferit tibi
atque omnino.verendum
v.ilidi
,
ne
dum
modo, tanquam
aliquid
6''
aliquando decipiunt
rafer
illc
digito
te
commonjret,
ajjeris
:
6'"
tam fidenter
"o
Svinniamus intcrdum
:
tecum Jlatuis
i\'on ejl
quando
lirajfe
hommes; ergn
(ic
dicam
nos
i5
?
vali-
&
dicas
Vigi-
20
Tua pace
cur
ita
dixero,
:
haud mihi
ej fatis.
Nec plane
Quid
fi
video
colligas
aliquando fomnio.
Quid fi nunquam
le
femper ?
e.xci-
vero cachinnis
te ali:
eu m id
ex
Gemum
ad
&
\
meditalas
3o
raliones
forfan
rerocafli,
malum
illc
induxijli, a
libi velut
nihil.
Quid,fi catus
omnia
Orjectiones
dubia
Septim.i^.
471
&
nutantia proponat,
ut,
foveam agat prcipitem ? Num confultius egeris Ji, priufquam te abdices, certam tibi legem proponas, ex qu,
5
Magna
profeo
&
momentifummi, generalis
illa
veterum omnium
abdicatio; ac fi
me
plus
quo
diffidentiae
fum, ac fcio
turum^.
ut
nihil inde
periculi
erroris fequu-
certd,
& citra
dubitationem omnem,
i5
novam Philofophiam aperis, deque famili cogitas, hoc in propylo literis aureis infcribatur : Plus aequo diffidentiae indulgere non pofTum, ut,
pendantur?
inquam, adyta
illa
tua
ponere 2
20
&
3 faciunt 5
Plus cequo
? At Ji
iyroni con:
Ponere
in dubita-
&
Genius illudat
non pofjfum
3 faciunt 5 quia fieri poteji ut mihi aliquis ; jubeor vero retinere hoc anceps,
,
\
28
ut
non
Genio ? Sane me
3o
licet
confirmes
manu
:
&
&
mihi prope
in
&
Argumentum
Mdit.
I, ci-avant, p. 22,
18-20.
4/2
OEuvREs DE Descartes.
rele concluait. Item
:
Barbara
corpore
Sum
te
aliquid conjlans ex
&
anima
Ac,/ mihi
licet
ex vultu
ducem
es
aformidine.
T
V
ideam claram
&
dijinclam
Dei
An
illud
Habeo Id omne
verum
ejl,
fed ad mentem
Quid fexcenta
genus perfequar?
te.
De
amabo
Potes, hoc
'o
Philofophi
&
in aditu
nov, hc excu-
ejurare v lut
:
falfa,
aio ex
animo? An
dices cla-
& pones
ram
oppojitum
nunc,
;
29
Dei maie haenus credidi nutriri, cogitare, fentire, ad corpus minime pertinere,fed ad mentcm ? Sed 6 me pro\pofiti immemorem ! Quid feci? Tolum me tibi principio commiferam, me focium, me difdijlinam
&
'
cipulum,
&
natus. Ignofce
pcccavi largiter,
me
inferre,
&
hfi,
& refiiti.
Compcnfaho, f parcis, & fadum maie, ampl ac libra li manumiffionc veterum omnium, plane delebo. Abdico, abjura vetera omnia. Nec gre feres, fi clum, aut terram,
qu
NoT.t:.
Qu
a.^
Pam; 466.
26.
ObJECTIONES SEPTIMiE.
47 J
pro /cire putavi. Eftenim contrarietas inter werh'fcin & dubia funt, quam tamen haud dubie non animad-
Nec illi eft malitiae tribuendum alioqui enim non tam leviter attigiflet, fed fingens a me efTe profedam, multis ipfam verbis exagitaflet.
vertit.
:
ait,
ut infra
multumque
cavilletur,
qud
initio,
cm fuppone30
;
rem mentis naturam nondum mihi elTe fatis perfpedam, illam inter res dubias enumerarim poftea ver, advertens rem quae cogitt non poffe non exiftere, illamque rem cogitantem nomine mentis appellans, dixerim mentem exiftere; tanquam fi fuiffem oblitus me prius idem negalTe cm mentem pro re mihi ignot fumebam, & tanquam fi ea, quae tune, quia mihi dubia erant, negabam in perpetuum neganda effe
j
cenfuiffem, nec
fieri
poffet ut evidentia
&
certa mihi
poftea redderentur.
fiderare
Notandumque ipfum ubique condubitationem & certitudinem, non ut relaquse perpetuo ipfis inhaereant, adeo
tates
objedorum
unquam
reddi certa.
Quod tantm
ejus bonitati,
non
L
25
tribuendum. Omniane^ ? Hc cavillatur in verbo omnia, ut fupra in verbo nihil, inaniter. Coalus fateris". Hc ludit in verbo coalus aeque inamalitise, eft
niter. Eae
enim funt
b.
c.
1.
21.
5.
1.
12.
II.
uvres.
60
474
retinendae, ut
uvres
funt,
de Descartes.
dem
jam fupra notatum eft. Aiquc valida: quiquandiu nullas alias habemus, quse diibiiai
tionem tollendo certitudinem inducant. Et quia taies nullas inveniebam in Meditatione, quantumvis circumfpicerem & meditarer, idcirco eas, quas habui ad
31
dubitandum, dixi effe vfilidas & meditatas. Sed hoc non eft ad captum noftri authoris addit enim Validas cm \promi//li, expecavi certas, quales tua depofcit li;
:
bella"^
tanquam
:
fi
haec
quam
fingit libella
ad ea qu?e
in
referri poflit. Et
in
paulo
lo
poft ait
An fuit
tempus aliquod
dubitanter nunc
me fenfus
&c^
non videns
tetur.
qud
ali-
& fimul
de
illo
ipfo dubii"
Nempe
eft vir
bonus.
Cur tam
afferui, in
fidenter ajferis
prima Meditatione, qUcX^ tota dubitatroiiis plena eft, &ex qu folhiec vcrbadcfumpfit. Edemquc fomniamus nunratione potuit in e invcnire quam , atque fomniamus intcrdum . Et cm paulo poft addit Ncc plane video cur ita colligas Vigilcmnc anfomniem nefcio, ergo aliquando fomnio'^ affingil mihi ratiocinationcm fc folo dignam, quia nempe eft vir
: :
20
bonus.
25
Quid, Ji catus ille (Genius) ovinia tibi velut dubia & nutantia proponat, citmjirma fini, ciim certa ?" Hc clare
a.
b.
c.
1.
22.
1.1.
10.
2 3.
J. Ibid., e.
Ibid. A. 3i.
Objectiones Septiule.
patet,
47^
quod fupra moniii, dubitationem & certitudinem confiderari ab illo tanquam in objedis, non tanquam in noftr cogitatione. Alioqui enim quomodo pofTet fingere aliquid mihi proponi tanquam dubium, quod non effet dubium, fed certum ? cm ex hoc folo, qud proponatur ut dubium, dubium reddatur. Sed forte Genius impcdivit ne vide|ret effe repugnantiam in fuis verbis. Dolendum eft qud ejus cogitationi Genius ille tam faipe obverfetur.
32
eji,
& momentifummi
Hoc ego
'\
gcneralis
illa
fatis
monui
in
in fine
refponfionis ad 4 objediones
atque
prfaiionc
nifi folidio-
idcirco
non
obtuli''.
Pramonui etiam
illud
idem valde expreffe in Differtationc de Mcthodo gallice dita anno 16^7, pag. 16 & i7,ubi quia duo gnera ingeniorum defcripfi, quibusabdicatio ifla fummopcrc eflvitanda, fi forte horum altcrutrum in Authorc noftro
reperiatur,
20
Quid
ais
fcio'-^
&c.
Cm
dixi
me
fcire nihil
:
mihi
fed tantm cognofcendis incumbcbani" ex quo tam clare patet, me ibi tantm loquutum effe de morali fciendi modo, qui fufficit ad vitam regcndam,
25
& quem
a Metaphyfico illo, de
difl:'erre
quo
hc quiellio
cil,
plurimum
fa;pe inculcavi,
ut folus Auihor
K.
c.
d.
e
Page 471,1. 5. Page 247, 1. 8-23. Page 9, 1. 25. Page 471, 1. 12. Page 22, 1. 20-22.
47^
uvres
anceps, hoc
de Descartes.
:
Hoc
diffideneft in
Hc rurfus repugnantia
nefcit
ejus verbis.
Nemo enim
eum
qui
diffidit,
quan-
diu
diffidit,
Iquo tamen eum, qui i & j fimul addit, poffe decipi probat exemplum, quod fupra ipfemet attulit, de eo
qui quater numerabat
horam primam.
hc vetera
lo
Non
non
nimium diffidendum, notatu tamen dignum efl illum ne minimam quidem fpeciem rationis affisrre ad id probandum, nifi tantm qud timeat, five diffidar ne non fit diffidendum. In quo rurfus repugnantia eft; nam ex eo qud timeat tantm, non autem cert fciat fibi non effe diffidendum, fequitur ipfi effe diffidendum. A nfinefcrupulo velus hocabdicas, Habeo ideam claram
effe
i5
&
difiinclam
Dei
ni:
An
illud,
Id omne verum
"^
efi,
quod
jo
& difiince percipio ? Vetera haec vocat, quia timet ne pro novis & a me primum animadverfis habeantur. Sed per me licet. Scrupulum etiam vult injicere
valde clare
ne qui nrunt qum ftudiofe omnia quae ad pietatem ac generaliter ad mores fpelant, ab hac abdicatione exceperim, ipfum
de Deo, fed obiter tantm
:
forte
2S
nem non
pertinere
nifi
ad
eum
qui
nondum quicquam
Page 471,
Ibid.,
1.
1.
23.
b.
c.
28.
1.
Page 472,
5.
Objectiones Septim^.
477
percepiffent
fent. Et
5
de eo dubilare ac
alii ulli
34
nem quicquam
claritate quae
tur, idcirco
unquam
percipiunt, e fcilicet
tam
ha-
nondum
i5
20
cavendum. An ijud Cogitare, nutriri. fenlire, minime pertinent ad corpus, fed ad mentem" ? Haec verba refert tanquam mea, & fimul tanquam lam certa, ut a nemine in dubium poffint revocari. Sed tamen nihil magis notabile eft in meis Meditationibus, qum qud nutritionem referam ad folum corpus, non autem ad mentem, iivc ad eam hominis partem quae cogitt. Adeo ut ex hoc uno clare probetur, primo illum eas minime intelligere, quamvis refutandas fufceperit, falfumque ele ex eo qud in i ex vulgi opinione loquens nutritionem ad animam retulerim; ac deinde ipfum multa pro indubitatis habere quae non fine examine funt admittenda. Sed tandem hc in fine veriflime concludit, fe in his omnibus tenuitalem ingeniifui prohajje dumlaxat '\
exiftimo
ab
ill
fludiofe effe
25
2.
PARATUR INGRESSUS
IN
METHODUM.
X
/vo/Sum, cogito
.1
fum,
dum
cogito.
Hoc pronuntia-
PUiiC 4;.'.
I.
,-.
b.
/HJ.,
1.
1.,
478
35
OEUVRES DE Descartes.
tum,
Ego
I
exifto , quoties a
me
^.
verum Prclare, Vir eximie. Archimcdcum punujn occupas mundum haud dubie, fi lubct, movebis; en jam nutant omnia. Ac te qufo [vis enim, opinor, ad vivum refcart
concipitur, neceflario eft
:
in
&
meno
adeo
arduum, etiam
expertis,
eorum quibus a pueris affucvimus, ut rudi, fi fors vacillem, haud maie fit fperandum. Sed
ais,
perge, obfcro.
meditabor quidnam fim, quidnam me olim crediderim, priufquam in bas cogitationes inciex quo deindc fubducam quidquid allatis radiflem
Denuo,
i5
tionibus vel
minimum
remaneat
cufTum'.
illud
tantiim
quod certum
eft
il
incon-
le fcifci-
quo conflio
tu,
&
20
aliquid? Quid
f maie olim de
36
le
&
eadem modo dubia non fut & incerta".^ N if forte abdicatio illa fil relut i quoddam Circum medicamentum, ul ne dicam lixivium. Quanquain
caffes?), qui
et,
ut
&
ul.
Pai^c 2
5,
1.
i-il.
1.
b.
c.
Non
Page
entre parcinliLso.
2'?, 1.
5-7.
19-^4.
Oeiectiones Septim/e.
qui amicos inducunt
pojficis familiaribus,
in palatia
479
&
dum
Ho-
me
efle putavi
minem
vejiges,
fcilicet^.
qui, ut certa
jubeas
in
quem
?
ine
olim
ejfe
credi-
& detritum,
Quid,J Pythagoras,
i5
& phrneticos
inducam. Sed
&
diverticula.
Quid
Si
eft
homo ?
ais^.
:
2o
qucm quris homincm ? aut quid quris, cm quris quid fit homo ? An homo ille, quem mihi Jingebam olim. quem me \eie
vis ut
37
credebam,
&
non eJfe? Hune fi quris, fi quem mihi formabam maie, eji conjlalum quoddam ex anima & corporc. A n feci falis ?
Opinor, quiajicpergis'^
:
2 5
NOT.'E.
Philo fophari
a.
fie
incipio
Sum,
cogilo.
Sum, dum
cnorito'^.
Page
V.'ii
23,
I.
1.
2 3-2ri.
l\ Ib'iti.,
c.
20.
:
ci-Mpii-S
1
sj
i.
Qi 'd cnrpu:).
p. /)Sl).
d.
Page 477,
20.
480
OEuvRES DE Descartes.
ell
Notandum
five
me fadum
fciatur
ut
ipfum
me dubiorum omnium
fubtiliter hc
:
illud a pofi-
abdicatione
affir-
malTe.
me
philofo;
fatis
enim
in
me
poteft.
Cur mentis
niemini/Ii,
cm
as
mente concipitur n?
An
&
mentem?''
lamdudum
prae-
lias
qum
cogita-
&
fieri
mentionem
etfi
mentis
i5
quatenus
pars hominis.
Prterea,
corpus
&
38
mentem cum reliquis omnibus antea rejecerim, tanquam dubia five nondum a me clare percepta, hoc non impedit quo minus eadcm poftea rcfumam, contingat ut ipfa clare percipiam. Sed nempe Author
fi
20
nofter hoc
non
dubitationem
fcilicet
effe
paulo poft
Qiiifict ut
antea
2^
dubia crant) non amplius dubia Jint & incerta^' ? vultque me ipfa foienni ritu ejuraffe; ac miratur artem meam,
qui, ut certa veftigcm, utar dubiis,
tanquam pro fundamento Philofophice fumplitrem, dubia omnia femper habenda effe pro falfis. Vis confulatn qucm me olim effe crcd'dcrim? vis refu0Lc.,
fi
u.
t>.
Page 478,
//;./.,
I.
1.
:.
2 5.
Objectfones Septim^e
481
mam
miliari, ad
mei rationem
ipfi
explicandam, ne
fe
non intelligere aufit fimulare. Si forte haberet corbem pomis plenam, & vereretur ne aliqua ex pomis iftis eflent putrida, velletque ipfa auferre, ne reliqua corrumperent, quo pado id faceret? An non in primis omnia omnino ex
corbe rejiceret? ac deinde fingula ordine perluftrans, ea fola, quee agnofceret non effe corrupta, refumeret,
10
aliis
relidis
Edem ergo
qui
nunquam rede
i5
habent in mente fu opiniones, quas cm a pueriti coacervare cperint, merit timent ne pleraeque ex iis non fint verae, ipfafque ab aliis feparare conantur, ne ob earum mifturam reddantur omnes incertae. Hocque
null meliore via facere poflTunt,
v<:
qum
fi|
omnes
fimul
39
veras
20
&.
maie
initio
omnia
rejeci
tius evidentiufque a
qum qud ego cogitans exifterem, non maie etiam hoc primum afferui ac denique non maie qusefivi poftea, quem me olim elfe crcdidiiTem, non ut eadem omnia de me adhuc
cognofci,
;
me
25
crederem, fed
ut,
fi
merem, fi quce falfa, rejicerem, &. fi quae incerta, in aliud tempus examinanda refervarem. Unde patet Authorem noftrum inepte hoc vocare artem cliciendi
certa ex incertis, vel, ut infra, tnethodiim fomnianJi^"
a.
;
b.
1.
7, et ci-aprs, p.
484,
1.
id, et p.
495,
tJi
1.
8.
uvres.
II.
482
OEUVRES DE Descartes.
&
duobus iequentibus paragraphis de aliorum opinionibus circa naturam corporis & anime nugatur, nihil plane ad rem pertinere cm ego nec debuerim nec
:
alii
unquam de
iis
credi-
aut vulgo
ve-
rum
lit,
live
S 3.
Quid,
40
I
ais,
corpus ?
Quidper corpus
Non gre
corpore interrogas ?
An
de
eo,
animo
'5
proponebam,
ut
&
quidem,
fuppono ex legibus abdicationis, maie? An de quovis alio, fi forte ejfe potej? Quid enim fcio? Dubito, pojfit
necne. Si primum quris, facile refpondebo
:
per corpus
replere, ut
intelligebam illud
eft
figura aliqu
20
fie
ex eo aliud
omne corpus
alio
non moveri ab
quopiam
mum
quod
ita intellexi, ut
cenfui, illud a
me
putarem, prter
corpus,
illud, nihil
maxime
,
ciim aliud
fit
Page 26,
1.
14-19.
Objectiones Septim^.
48 j
rum Philofophorum opinione [neque enim tam fenfum meum exigis, qum quid fentire quis pojfit)'' per corpus intelligo illud omne quod aptum ej vel loco circumfcribi,
:
&
Li*i
& Jimilium, qu
&
do-
cent,
apud Ovielapis,
donem
I
lapis,
^
indivifibilia
in
partes aliquot, ut
;
prfata
vel
movcri ah
;
vel Jcnut
Aa
niulus.
1
Ac
aliud
nifi objitit,
&
etiam nunc
voco.
20
At maie, ais, & perperam. Namque habere vim feipfum movendi, item fentiendi, vel cogitandi, nuUo pado ad naturam corporis pertinere judicabam'^ ludicabas ? Quia dicis, credo ; liber funt cogitationes. At dum ita cogitabas, fuum cuique fenfum finehas effe liberum; neque eum te credam, ut effe volueris arbiter cogitationum
omnium,
tibi fuit
probares;
25
canon certus
&
expedilus, de
quo quia
filuijli,
fie, tu
Ligne
1-2,
dit.).
Lire parlibile ?
Page
26,
484
48
OEUVRES DE Descartes.
;
niale
tibi
&
certe non fine dubitatione aliqu, fi quidcm mihi primo in aditu exuenda fuit ea vtus opinio.
|
&
Quare, ut ne diu
lis ifia
protrahatur,
fit
tua peculiari ex
efi,
ni5
dumfis memor tua ill definilione non omne univerfim corpus, fed certum quoddam genus a te comprehenfum dejcribi, omitti ver ctera, qu ex
ultro admitto,
ejfe pofiint,
vocantur
tem,
quam
pofiint
an non
adeo
ut,
omne
&
incertum.
& fane
tam lubens,
adeo
me
&
inaudita expelatio
NOT.E.
Aa
efficere,
me maie
mentem
20
&
lit
corpus, in eo qud
extenfum,
ait id
omne quod
il
is
tur,
quod
ctiam
mulum
aut fimiam,
lubet; atque
tint
unquam
jus
25
polit efficere, ut
ipfis uti
nova
ifta
nomina
ufu recepta,
non recufabo. Intrim ver nuUum habet reprehendendi. qud utar rcceptis.
a-
I'ai;c483,
1.
i2-i3.
ObjECTIONES SEPTIMiE.
48^
4.
QUID ANIMA.
Quid,
as,
anima
hiec
Nempe quid
5
Quid per animam intelligebam ? effet, vel non advertebam, vel exigui
?
''
quod
mei partibus effet infufum ad illam ver referebam nutriri, incedere, fentire, cogitare^
craffioribus
:
Abunde fane. At patieris, opinor, hic a nihil. De animo ciim quris,fenfa nojlra
10
le rogiteni
non-
vlera,
& qu
Bb
An
nihil fit
tantis in lenebris?
&
qu lam
vili
& falubre
confeluram confidat
P'is
igitur
anima opinionem,
20
^*
me non quris;fat
dicent nonnulli
fi ita opi~
momenlis exifliment.
Animam
efjfe
cerlum
2 5
quoddam genus corporis ita vocitatum. Quid fupes? Is eorum fenfus ; nec fine aliqu, ut putant, veri fpecie. Nempe ciim corpus appelletur, & ver fit illud omnc, quod efi extenfum, quod trinam habet dimenfionem, quod cjl divifibile certas in partes, cumque in equo, dicis grati,
a.
Page
26,
1.
1-
8-1
1.
b. Ibid.,
6-8.
486
OEUVRES DE Descartes.
ncm,
ojfa,
ac
compagem
ejje
illam externam,
qu
incurrit in
&
compagem
&
illud qiii-
dem
tenue,
trine,
fufum,
&
&
dimen-
fum
& partibile,
pede, abfcindatur
quoque
qudam:
intelligunt conflatum
equum ex duobus
libus,
extenjis,
&
trine dimenjs,
quce,
&
partibi-
ut differunt
10
&
quod
45
interius
ej,
net,
////
&
imaginandi vim
inejje
i5
anim, five interno corpori, cum habitudine tamen aliqud ad externum, fine quo nullus fit fenfus Alii aliud dicent
.
&
comminifcentur ;
ut
A page,
Ita
ais,
hoc impium.
20
fane impium. At cur quris ? Quid Atheis facias? quid carneis hominibus, quorum cogitationes omnes in
fcibus
Cc
ita
&
carnem fen-
tiant nihil?
&
incorporeum
&
fpi-
^5
ritualem, id
tibi
me
audifli.
Quare finge
3o
unum aliquem, qui roganti tibi quid fit animus, refpondeat, ut tute ipfe antea Animus efi aliquid corporeum, tenue, & fubtile, & fufum per corpus
:
Objectiones Septim^.
cxternum,
487
& fenfs
omnis,
&
imaginationis^
&
cogitalio-
nis principiiwi,
gradus tribus
Sit,
his voci-
bus exprimamus,
inquam,
46
NOT^.
Ita
10
ejl, ais ^\
Hc,
aliis in locis,
indu-
Bb
ab opinione me plane diverfa funt, refpondentem. Sed nimis taediofum eilet omnia ejus figmenta recenfere.
cit
fibi
me
ea, quse
vis
&
Ce
ejje
hc fingit
me fupponere
tam
id
ad
talia, quae
libre finguntur,
nihil
&
nim ratione
dbet,
fulciri poiTunt,
aliud refponderi
qum
falfa efle.
Nec
ullo
modo
de eo, quod
20
vocandum eft corpus, vel animus, vel mens, difputavi; fed duo explicui, nempe id quod cogitt, & id quod eft extenfum, ad quae alia omniareferri probavi,
haecque qG^q duas fubftantias realiter diftindas ratio-
nibus
evici.
Unam autem
25
mentem, aliam corpus; quae nomina fi ipfi alia poteft iis tribuere, non repugnabo.
a.
Suite ci-aprs
5, p.
488.
b.
c.
1. 1.
1.
24.
488
uvres
de Descartes.
47
| 5.
tentatur ingressus
ais;
in
methodum.
.
Bene
funi,
ej,
dum
cogito.
jaa funt fundamenta fliciter Ego Hoc certum, hoc inconcujfum Extruen.
du'm
deinceps,
ac providendum cauie,
ne mihi Genius
Dd
fum? Haud
dubie ah-
qu
debam
&
animant.
An ergofum
Jum, impermeabile, afpedabile. An quidquam illorum eJ in me ? Extenjio? Qui in me ejfet, ciim nulla fit? hanc
principio abdicavi.
10
An
putem modo me
Ee
videri,
Ff
qu ad corpus pertinent, in me reperio. Non fum corpus. Sum tamen, & effe me cognofco; & dum cognofco me effe, nihil quod fit corporis cognofco. Sumne igitur mens ? Quid olim mentis effe credebam ? An aliquid illorum in me efl? PuFatigor eadem repetere. Nihil eorum,
tabam mentis
48
effe cogitare.
At
20
fum res cogitans, fum mens, intellelus, ratio. En Methodum illam meam, qu fliciter fum prtergreffus. Tu fequere, fodes.
cogito,
te
evaferis in
lucem! At,
tuis
te
qufo,
manum
ne recufes, ut
2 5
nutantem firmes,
repeto, fed,
dum
infiflo vefligiis.
Ea
me
ut
eadem
cogito.
meo
Sum,
Sed quid
fum? An
aliquid eorum,
qu
olim
effe
cre-
debam
Objectiones Septuvle.
dicavi omnia,
489
bene credidi.
&
Non
Gg
Imover, clamas,
Figam
5
Quidfi aliud fim ? Meticulofus es, addis. Aut corpus es, aut mens. Sim igitur. Quanquam hauddubie vacilla. Manuin
? Mutant omnia.
licet
ais
Hh
EJo igitur.
Sum
derim.
Audebo
i5
igitur,
ejje
Credideram
49
olim cogitare
eupr,y.a.
At
at cogito. EupT,/-aj
Sum,
cogito.
Sum
res cogitans,
fum corporeum
mihi prius
Ji-
quid,
fum
gnificationis ignot.
Quid fuccenfes,
teneo,
&
prterveclum
manv
20
repellis ?
Ripam
addis.
&
quo
ego, tua
&
At perpcram,
ejfe
aliquid
li
Credere debueras
cjje
aliquid mentis.
Quin ergo monueras principio ? Quin, ubi me accindum vidifii & paratum ad vetera prorfus abdicanda, jufveluti fifii ut faltem hoc retinerem, imo a te fumerem Naulum : Cogitare efi aliquid mentis ? Atque omnino
fum
3o
tibi author,
culces, ac ne
cum
tl,
cum
illo
vetere
faciunt
abjurent,
accurate prcipias.
uvres,
490
Jntne
ej
illi
QEuvRES DE Descartes.
obfecuturi,
Siius
cuique
fi-
quod olim
ill in
lenles
Pythagor,
in eo olto
<p(x
conquiefcant. Qiiid Ji
fu
vcteri
5
opinione perjent?
lem,
unum te volo. Ciim polliceris te confelurum vi & momento rationum animant humanam non cjje corpoream, fed plane fpiritualeni, hoc Ji propofucris veluti demonjrationum tuarum fundamentum, Cogitare ejl
aliquid proprium
incorpores
,
lo
&
lare ,
quod
fit
veteri
ita
qujione fit
pofitum ?
Quaf
effe
quifquam
aliquid
fiupidus,
ut fi credat
Cogitare
proprium
rei fpiritualis
&
incorpores , fciat
'5
ver
efi,
&
qui venam illam divitem cogitationis in fe non repererit, ut monitore fit opus ?), dubitare poj/t in fe aliquid effe fpirituale & minime corporatum ! Ac, ne putes
hcBc a
me
iique graves
2
communem
cujufiibct cor-
efi in brutis,
adeoque non
&
rei fpiritualis!
Quid
a, qufo,
cum jubebuntur
liane
tu ipfe, ifia
dum
"
pofiulas,
num
25
num principium
vis ut
repedem
Suite ci-apis
6, p.
493.
ObJECTIONES SEPTIM>t.
49 1
|N0T^.
51
Sed quidfum? Haud dubie aliquid eorum qu olim cenfebam". Hoc, ut & alia innumera, fuo more fineull
veri fpecie
5
Dd
mihi
affingit.
Hoc certum
mihi
affingit.
FaKumhc
rurfus
Ee
Nunquam enim
:
conclufi quidquam, ex
Fortaffis
10
fuppono iiihil effe, quia mihi funt ignota, in rei tamen veritate non diffrant ab eo me quem novi &c''. Sumne igitur mens'^? Falfum etiam ell me qusefivifTe an mens effem nondum enim quid nomine mentis in:
Ff
telligerem explicueram
effet
me
'5
qus animse prius a me defcriptae tribuebm, cmque non omnia qu ad ipfam retuleram in
ex
iis,
me me
animam,
fed tantm
huic
rei cogitanti
nomen
non ut aliquid amplius fignificarem nomine mentis qum nomine rei cogitantis, atque ideo
rationis, impofui,
uprix.a,, eup7i)ca,
exclamarem, ut hc ineptiffmie
:
cavil-
latur.
Nam
voces
illas
mihi
52
non
25
poffit
illas
ac per
nomen
a.
Page 488,
Ibid.,
1.
5.
b.
c.
13.
Mdit.
Il,
ci-avant, p. 27,
18.
i5.
I.
24-26.
d.
e.
492
uvres
de Descartes.
Gg
Non
Hoc
rurfus
falfi-
unquam
credideram,
effent.
Hh
li
Autfum
hoc
corpus, au mens^\
me unquam
ejfe
pofuifTe.
aliquid
Falfum
10
rem quse cogitt melius vocari corpus qum mentem, per me licet: non ipfi mecum e de re, fedcumGrammaticis,
dicat enim, fivelit,
efldifputandum. Sed
fi
fingat
me
meum
efl
negare
Hoc
Ji poi3
fpiritualis
&
?
num
efle
principium'^
incorpoream, fed in 6
ralTe.
demum
ipfum
Meditatione demon-
Tdet autem me
ufquc,
toties
falfitatis
arguere
dif-
20
fimulabo deinceps,
&
cum
filcntio
fpedabo.
Quanquam
fane difpu-
!.3
comicuin foccum induKTc; alque hic, feipfum ut meticulofum, lenium, parvi ingenii, defcribendo, non Epidicos aut Parmenones' velcris Comdiae, fed hoa.
l..
25
l'a^c 48g,
Ibid., I.'S.
1.
1-2.
c.
IbU.,
1.
2 3.
I.
J.
c.
Piigc .(OU,
ii-i
et ii-i.
Kpidiciis et Parnienon,
noms
ci
esclaves,
le secor>d
Objectiones Septim^.
49?
6.
Placet, as,
5
vejiigia.
Obfequor, nec
fume.
Cogito,
ais.
Ego quoque.
Sum,
lo
addis,
dum
cogito
cogito.
? apponis.
:
O fapienter!
quid verdfum ?
Pergis
1
Quem me
olim
effe
Verba
non video.
Die,
20
ne, qucefo,
ingemines ; fat
audio
At
at,
precor, adjuva.
tantis in tenebns,
ais,
mecum ; mecum
Quidnam me olim
efje
credidi ?
Kk
Imo
tu
ipfc, fi palcris,
dum
olim ingeris.
Vetera
ejl.
At
te
benig\num duclorem
Ut manum prhenfas,
ut
54
trahis!
Cogito, ais,fum.
Ita
ejl.
Cogito, fum.
Hoc
efl,
habeo,
& unum
habeo
ac
prtcr
illud
unum, nihil
nihil fuit.
494
OEuvREs DE Descartes.
te
olim credidiji?
di'es
1
me
probare, an
grum
in tyrocinio illo
dem pofui
penfet
:
pofui menfem, &, fi vis, annum. Niliil prterea ef. Abdicavi omnia.
En
cogito,fum.
Sed recordare,
ais,
memineris.
Quid cfi hoc recordare ? Cogito quidem modo, olim me cogita /[e ; at an continua olim cogitavi, quod modo cogilem, me olim cogitaffe ?
Timiduses,
ais.
lo
me
Kk
verto.
Coi5
mod animad-
cogito.
mo,
&
cogitare fomniare.
Kk
\Nufquam,
ais,
qum fomniare.
20
Qui fomniat
Quid, fi fomnies cogitare patere latiiis, an ideo latiiis patebit? Sane, fi lubet, fomniabo latis patere fomniare
qum
tafii
cogitare.
efi,
nullum
te
25
fomniafii
fomniare, in-
terdum
le
vigilantem cogitare?
Quid
vadum aliud
vefiigemus, hoc
dubium
cfi
3o
&
Objectiones Septinle.
antea mihi
49^
igiiir
modo aperire
ejje
volueris.
Ex me
ne quras
quem me olim
crediderim, fed
.
niem olim me fomniajfe Si facis, refpondeo. Ac ne verba illa fomniantium fermonem nojrum interturbent, verbis
5
memor cogitare
deinccps nihil
qum .fomniare , (& nihilo plusponas tuis qum foJiniajis fuis in fomniis ; imo Metho-
dum
^c
artis illius
ratiocinetur, fom-
Kk
Quidnam igitur antehac me effe putavi? En lapidem, ad quem paulo ante offenderam. Cavendum tibi mihique; quare patere ex te quram, cur illud
non prcemittas, velu effatum
>5
effe
Ll
me effe Non
ris,
dum
ut
Et ver
credi-
20
fac fieri
difli,
te effe
Pythagor
& abdicatum.
At quid
vel
hic,
tentandum iterum,
&
ali via.
En : fum
An
corpus ?
Ne
3o
ultra, qufo.
mens, cm
ne que fis
aliud ?
\
&
Unde habes ifud Sum corpus vel corpus & menlem abdicaris? Imo quid, fi
fed animus, aut aliquid
fi
57
4o6
nojfem,
uvres
de Desgartes.
me
in
abdica-
&
timons,veniJfe : una
me
ccri
Rcfumamus
Aliud
ccrtum
?
iter,
igitur, ais.
Sum
&
CertiJJimum,
ais,
&
necejfarium.
Cur crgo
cjfct
abdicajli?
An
lo
indulgeres? Sed
hoc certum.
Quid tandem
reperio
?
in
An fum corpus?
En allerum
Ll
pergis.
An quidquam
me
i$
iis
qu
vel Nihil
ad corpus pertinet,
.
intcllexi
Quippc
58
cur, ais?
Ncmpe fi omifijli
es,
20
& humani a
ille
te nihil
erit
omnis
tibi ut
Mm
pum
a longe, hfit,
&
egit ita
:
25
Quodnam ver animal ? Neinpc unum aliqiiod eorum qu novi. Qu porro illa funt? Bos, Equus, Capra, Afmus. An ejl bos ? Son cornua non habct. An cquus? fV.v caudatum ejl nonejl. An
movelur, ingreditur.
:
:
capra non
sccnc
i,
ejl.
Afinus
3o
Cl. TiiKKNCi",
Heautonlimoninienos. cic
I,
v. 25.
Objectiones Septim^e.
497
ergo
ej,
cm
Quid
equum perinde
:
conficis atque
afinum ?
Non cornua non habet. An afinus ? Minime: auriculas non video. An capra ? Nihil barb
Age.
ejl
An
bos ?
habet;
non
eji.
lo
At
at,
Nempe animalia, quce novi./unt bos, equus, capra, afinus. Non ej bos, non equus, non capra, non afinus. Ergo-,
ajfiliens
&
triumphans
non
efl
Strenuum fane Philofophum, non ex Lyco, fed ex armenio ! Vis peccatum illius ? Sat, ais, video. Malepofuit apudfe in animo, etfi reticuit : Novi animalia omnia , aut: Nullum eft animal
non animal.
59
prter ea quce novi n.At quid illud nofrum ad injlitutum ? Nempe lali lale non videtur fimilius. Ne dijfimules.
Taces nonnihil, quod habes
in
animo.
An
2o
omnia qu fpeclant & fpeclare poffunt ad corpus , aut illud Nihil ad corpus pertinet, prter illud quod olim pertinere intellexi ? Et ver fi omnia non nojii,
:
Mm
fi omniififii vel unum,fi aliquid, quod rvera fit corporis, aut rei corpore ut anim, menti tribuifii, fi cogitatio-
nem, fi fenfum, fi imagint ionem maie removifii a corpore aut anima corpore, addo, fi vel fufpicaris aliquid
i5
illorum a
te
tum, ut quidquid concludas fit conclufum maie? Sane, licet trahas, eum nifi obicem removes, obfiinatus hc perfic, nec
pedem
ultra moveo.
ais,
Repedemus,
3o
omnes, vias,flexus,
Aditus
qu
occurrent dubia,
63
4oH
71011
OEuvRES DE Descartes.
londeamus mod^fed eradamus. Agc,pri, nihil non
60
|5^
7.
Nn
Cogilo,
ais.
te
Nego. Somnias
Hoc,
ais,
cogitare.
.
voco cogitare
Maie
Perge.
voca.s.
Ficum egoficum
cogio.
vis,
voco. Somnias.
Hochabes.
SuJH, ais,
EJo.
dum
non rixabor.
'O
Hoc
Nn
&
evidens.
ejjfe
tibi
efi
certum
&
evidens.
&
evidens fomnianti.
Nego. Vidclur dumtaxat, apparet. Non efi. Urgcs: De eo non duhito; hoc mihi fum confcius, nec
eo
in
'5
me genius
Nego. Somnias
hoc tibi
confcium,
illa
te
non du bi tare,
diverfii
:
elfe evidens.
Sunt duo
admodum
fomnianti adde
evidens,
&
vigilanli) aliquid
videtur certum
&
20
certum
rcndus
& fomnianti [perinde ac vigilanti) aliquid efi & evidens. Atque hc meta efi; non ultra. Quefi
mus.
Quanquam dandum
es,
&
ut
facienda. Certus
61
perge. Facis.
a5
Quem, ais, me olim ejfc crcdidi ? Apage olim . Invia illa via efi. ejje vetera omnia ? Es dum cogitas,
&
certus es te
eJjfe
dum
bium
cogitas.
efi
Aio
dum
cogitas , prteritum
tibi
omne du-
&
incertum, ac J'olum
fuperefi prfens
Objectiones Septim/E.
Perjlas tamen.
Nihil, ais,
499
Oo
ejl in
fum
res
corpoream pertinent.
5
Nego. Probas.
Ex
mdlus
animus, nulla mens, verbo, nihil. Ergo Ji fum, uti fum cerlus me ejje, non fum corpus aut quidquam corpo-
reum.
lo
Ut mihi
places,
dum
lia
incalefcis,
dum
mtiocinaris,
citiiis
&
qui.i libera-
i5
Nego ego, & antecedens. c- confequens, & confequentiam Nec flupeas, qufo non abs re nego. En caufas. Nego confequentiam, eo quia tu pari modo poffes arguere oppofitum hoc paclo Ex quo abdies,
ero liberalior.
cavi omnia, non efl mens, non animus, non corpus, verbo,
nihil.
Ergo, J fum,
ipfe dlibra,
uti fum,
non
\
fum mens
En nucem
.
62
Intrim
ita
tecum
num
Ergojifum,
Quare nego
efl
(&
Ex quo
ullum
quidem
merito. Etenim,
dum
abdicas omnia,
vel
maie abdicas
omnia, vel omnia non omnino abdicas; nec enim potes, ciim neceffario fis ipfe, qui abdicas. Atque ut accurate
refpondeam
3o
Cm
anitua
aut excludis
:
a propoftione
eft, i:c.
illd
&c.,
&
intelligis
Nihil
praeter
me;
^oo
OEuvREs DE Descartes.
&
:
lis
vulgo dicitur
Omnis
Ego
ab5
rncntior,
& fexcentis
:
ijiupnodi,
qu
fcipfas cxcludunt.
veli.s\
A ut
dum
dicas,
dum dicis
:
Nihil
eft,
pojitio
Exquoabdicavi omnia,
\adeoque
Es cnim,
&
aliquid es;
63
vel
quidpiam
&
ejje,
dum
Ergo
te
i5
Jjum,
hil
uti
ejfe? Et fi ponis te
Nihil
efi
&c.
Falfum igitur
antecedens, falj'um
&
confequens. At
pugnam
infiauras.
Dum, ais, dico Nihil efi , non fum corpus, me animum, me mentem, aut aliud
certus
quid.
me
ejJe
fum
20
efi
non mens, non aliquid aliud. Ergo fi fum, uti fum, non
fum
Oo
corpus.
te
2 5
ut librem,
trutinem.
Dum
Non
dico
Nihil
ejl,
&c.
me efe
corpus,
:
animum,
es certe
tus te
C4
animum
determinate,
3o
men\tem determinate,
Objectiones Septim.e.
antecedens, hoc enim qiiris.
terinijiate vel corpus, vel
501
Non
animum,
quid.
Nego
antecedens.
Es enim,
&
& es
te
:
necef-
farid vel corpus, vel animus, vel mens, vel aliud quid5
piam ; neque
id potes ferid in
dubium vocare,
quan-
Venio ad confequens
Ergo ex
Dicam:
Non
ejl
determinate non
10
ej
Dicam
indetcrminate non
'5
fum corpus. Determinate, concedo. Indetcrminate, nego. En me liberalem : propojitiones tuas altero lanto auxi. At animum non de/pondes ; aciem rcjlituis. Ut te amo ! Novi, ais, me exijlerc. Qiiro quis Jim ego ille quem
uti fum, non
Pp
fumpti notiliam
non pcndcre ab
20
65
25
more;fed refumo fingula. Nojli te exiftere. Efto. Quceris quis fis ille quem nofii: Ita efi, & tecum quro, & diu ejl ex quo qurimus. Notitia illius, quem quceris, non pendet ex iis qu nondum nofii exifiere. Quid dicam, nondum
liquet fatis; nec fatis video,
tuum. Et vero, fi quceris quis fis ego quoque. Cur quceris, fi nofii?
3o
quem
nofii,
quro
Pp
A t novi,
me ejfe; non novi quis fim. Prclare, At unde agnofces quis fis
ais,
ille
qui
es,
nifi
f02
OEUVRES DE DeSCARTES.
ab
qu aut nojli olim aut olim fcies? Non, opinor, ab lis qu olim nojli dubiis fcatent, & abdicata fiint. Ergo ab iis qu nondum fcis, fcies ver pojea nec video, cur
lis
:
;
hc comniovearis adeo.
Nondum,
ai.s,
novi
ijla exijlere.
te
&
lo
&
con-
J'ufe
60
te eJJe
&
necejjari vel
corpus, rcl
animum,
le te ille
vcl
pojlca clare
&
determinate.
Quid
lue
Unus
echinus
Determinate, Indctermiiter, Ji
quod
i5
refiduum, implora.
Aude lamen
Jeci.
&
magnis
obvallanlur.
Una,
culum, aclum
abdicationis
ejl
20
or videbunt erronem.
rare
:
;
Placet
cxtrema
efl,
extrema omnia
s.
&
DESPERATUR.
25
Q.|
'Sum^ ais.
Nego.
PerQi's
:
cogilo.
Nego.
ObJECTIONES SEPTIMiE.
Addis
:
)0}
quid
tu
negas ?
cogitare.
Nego
dixi
:
te ejje, te
ejl.
Ac probe
novi quid
:
feci,
cm
nihil
Omnino facinus
es,
:
injgne
uno
iclu
anipu-
non cogitas.
confcius,
At,
te
qufo, ais
ej,
certus
ejje,
fum, mihi\fum
hc
67
mea
confcientia
me
efi,
me
cogilare.
Vel fi
fiere,
manum pedori
En
nego. Nihil
admoveas, vel fi jures & obtenon es, non cogitas, non es tibi
vites,
confcius.
lo
en
pono ob
Sed vera
il la
hc propofitio
Nihil
efi ,
vera quoque
efi
hc
& necejjaria
Nihil
.
hc
efi , ut
Non
es,
non cogitas
Nimius
i5
Quia rogas,
do.
facio,
&
ullro.
Es
permitto. Cogitas
Es
Vis
tamen,
& fie
ais,
Sum,
20
fubfiantia cogitans,
&
novi
me
exifiere
fub-
fiantiam cogitanlem,
& novi fubfiantiam exifiere cogitanlem, & habeo clarum & difiinclum fubfianti ifiius cogitant is conceptum, & tamen non novi exifiere corpus, non
novi quidquam eorum,
qu ad conceptum fubfianti
exifiit,
cor-
Ergo
notitia
Ergo
ciim exifiam,
exifiat,
&
cxifiam fubfiancorpus.
&
corpus non
hc,
non
fum
Ergo
mens.
3o
Hc funl,
qu me cogunt
ut affentiar, ciim
^04
OEUVRES DE Descartes.
Cygneam vocem ! At
amijj'^
& perjpecle
feclo de te
procul abdicationc
? EJ pro-
qud querar, qui nos lue diu errare fis paffus, imo duxens per avia & invia, cm iino pajju /us ad mlas
& fuccenfeam,
atque omnino,
:
admodum
cjfes
amicus,
in te
Jlomachum crumpereni
&
Rr
non tenebo.
En querel
caput.
Qurebas paulo ante, vix ante pajfus centuvi, quis ille ejjes, quem noras : nunc non modfcis quis illejit,fed & clarum
& dijiinclum
A ut tegebas
nonnihil,
Ji digilum intendis in
Quanfontes, qum
i5
&
dijiinclum fub-
Jlanti cogitantis conceptum ? Si averbis, ab ipf re,adco ejl clara & evidens, pofulabo etiam atque etiam, cum ut
relfemelofenillo
maxime cum ab
penc uno
Nempe,
Kr
ais,
cert fcio
me
ejfe,
me
cogitare.
me
exi-
formando conceptui lam arduo comparent. Scio ego quoque & probe non me cxi/lerc, me cogitare, me cxijlere fubjlantiam cogilantem. Pcrge nunc
Expecla, fi placet,
ut
me
23
demum,
Im,
tiani
Ji placet.
ais,
aclum
cfl.
Cum
cogilari
me
cxi/lcrc fub/lan-
&
di/linclum
^
Objectiones Septim^.
JOC
Pap! Quant fubtilis es & acutus! Ut momento pntras & pervadis omnia, qu funt & qu non funt, & qu ejje queunt & qu nequeunt ! Formas conceptum clarum & dijlincum fubjlanti cogitantis, dum concipis clare & dijlinde exijere fubjantiam cogitantem. An ergo,Ji clare
cognofcas, ut cognofcis profecio, adeo es felicis ingenii,
Rp
valle,
&
&
&
In prompt u
ejl, ais.
Concipio clare
&
dijlincle exiJlere
niliil
J'ubJantiam cogitantem,
J'pirituale,
&
niliil
concipio corporeum,
cogitantem.
1
Ergo conceptus
ille
tis
clarus ej
&
dijinclus.
ac, ni fallor, capio.
eJ
ejl,
Audio
ceptus
te
tandem,
ille tuus,
An rem
ut
Nam
me
addis
20
Illud, ais,
plane
fufficit,
effe
mentem tuam
cepi,
concep-
quem formas,
2 5
qud reprfenlet tibi fubfantiam exifere cogitantem, nihil attcndendo ad corpus, ad animum, ad mentem, ad quidquam aliud, fed tantitm qud exijat. Atque ita
eo
eJ,
dicis, te,
quatenus
te noji,
qum fubjantiam
te
adeo
ut, Ji
7^
effes
& prterea
me
'54
nihil.
Tibi, opinor,
uvres.
&
II.
arrides,
&
applaudis, ac putas
longo
506
ijo,
OEuvREs DE Descartes.
quo utor prtcr morem, vcrborum duclu nuvas nc-
ere,
pugnam
Vis apparalum
omnem &
triarios,
quos
in
exlrcmam dimicalioncui
ordinales, vcrbo
5
caule fer-vafti,
etfi
cuneatirn
& ferratim
Rr
En primum. A
nojje
ad
ejje
&
quidem non pnitendus, Ji oculos fubinde referas ad fequentem abacum. Subjantia cogitans ea cjh qu vel
ille
&
10
vel
imagi-
ut inlelligcrc,
co-
atque fubjlantiam,
tantem.
'2
cui
dicimus
ejfe
rem eogi-
,s
Subllantia cogitans
Corporea,
(ive
habens corpus,
utens
Inextenia
&
Incorporea,
five
non
iilo
haliens corpus,
illo
nec
uiens
Eitenfa
&
partibilis
&
impartibilis
Dcus
Angclus
,ft
Anima
equi
Anima
canis
Mens
Socratis
Mens
Piatonis
Rr
En Jeeundum.
fuf. Explicit, implicite. Atque illud quoque animo voiras & revolvas ad dies 5. Erit opra,' pretium, Ji luis ipfe
?5
propofitionibus fingula,
difiinguas.
ut decet, applices,
fi dividas, fi
Nec
Rr
tdium. En tertium.
dit.
Quod
Nec mcditando lempus afiignatur. Injlat, urget Age, refer animum ad tua illa, & vide num eodem modo proa.
3o
Aprs
reflet,
non
la ligne
(i"
l'-dii.
Objection ES
Septim.*;.
ejfe fubjlantiam
^07
cogi-
&
tamen nondum
:
mens
cxijit
nihil
ejl,
Ergo
Ergo
crn exijfam,
&
&
inens non
cxijlat,
non
10
Quid files? quid pedcm refers? omnem. Scquerc me nunc demum. Euge, viale animo, vetercm formam admoveo, & methodum regend rationis
anliquis omnibus, quid ajo? omnibus omnirio hominibus
te.
Viam
illa
&
defpcraiis
fi minus id prfliterit, faltem, dum nos recipimus, mcthodi illius tu, quodfit vitium, digito
in rbus.
Aut fane,
fi tiiam in
forma.
% 9.
TUTO
Nulla
20
res,
qu
Ss
ut
de eo dubitare pofjim an
exifiat.
Ergo nullum corpus exifiit de fado. Annon major propofitio tua efi, ut ne
Efi
vetera
revocem?
&
miner propofitio,
:
ut tua
quoque
fit conclufio.
Re-
fumo
25
igitur
Nullum corpus exifiit de fado. Ergo nullum de fado exifiens efi corpus^. Pergo : Nullum de fado exifiens efi corpus.
\Ego (ego fubfiantia cogitans) fum
a.
Ss
exifiens de
fado.
74
Non
508
uvres
de Descartes.
Ss
Ergo ego {ego fubjlantia cogitans) non fum corpus. Quid vullus rcnidet, in coque fe ver aperit novum ? Arridet, credo, forma. & quod forma conficitur. Al eccc rifum fardonium. Loco corpori.s pone mcnicm, & tune, bond ex forma col liges : Ergo ego [ego fubjlantia cogitans)
non fum mens.
Nul la
cxijlat,
res,
Nempc: qu ta lis
cxijlit.
efl ut
de fado
Omnis mens ejl lalis ut de ed dubitare poffim an Ergo nul la mens exijlit de fado.
cxiflat.
10
Nu lia
mens
exijit
de fado.
Ergo nullum de fado exijlens ej mens. Nullum exijlens de fado ejl mens.
Ego
fum
mens.
i5
conficit,
nifi
tu peregrinationis firmamentum
talis
Jt,
20
Nulla
cxijlat
res,
qu
efl
ut de ed dubitare poffim an
aut an vera
de
fado
cxijlit,
aut vera
e/l ?
An
certum illud?
An
ita
cxploralum, ut Jirmo
&
libero
:
animo huic
liabco corpus
Haud
tibi.
25
pus
.-\n
&
dij'ciplin,
atque
maxime, quant
Jlram relit imponere, fundamenlum Jlabiliat illud, quod prudenter falfum exijlimet ? Sed abunde. Max meta ultima, & errorum finis: niliil ejl quod Jperem deinceps.
3o
Objection ES Septim-e.
^-09
Quare qufito
luo
An Ju
=",
refpondeo, ut
&
citra
verborum involucra.
NOT.H.
Hucufque
R. P.
jocatus
e(l
i.^
quia in fequentibus
velle
perfonam inducre
ponam
?
qua; in his
Olim
? Fuiinc olim"
\, Somnio
Kk
me
cogitarc,
non
cogilo'^^,
&
lalia,
fon
quam
fumpfit digniflim. Ut
gravis quieilio
?
76
An
atque argucjui.\
tuni diclum,
De
bene
ratiocinclur, fomniet''
i3
me
illis
iillam vol
fignificavi
minimam
dedifl'e
me, durn loquebar de abdieatis, non affirmarc qud elTeni, l'ed tantummodo qud viderentur adeo ui. quierendo quid me olim ele putatlem, quiererem tantm quid mihi lune videretur me olim pulafTe. Ae
;
20
dum
dixi
me
viirilans
voeari
fuile
Mclhoduiii fumniJindi a
excitatus.
a.
V(jir
ci-avam.
p. 4C1J,
1
I.
Je l'auteur des
Ob]cciioii, p. no
b.
c.
lie
id\\\on priuccps.
Non
la lit^n*.
d.
e.
I
810
lo
OEuvRES DE Descartes.
Ll
me
:
antehac
:
efle
putarim, vult a
me
Sum aiiquid eorinn qu nie cjfc. Sum illud quod olim credidi me
5
:
Ac paulo
pofl,
vult pr?emitti
hanc Cynofuram
:
Nam
me
dicla,
movendum
&
etfi
manifeftum
efl
utiliter a
quceri
el-
lo
me
e{e
credideram, atque an
fem corpus,
77
nempe
i5
auxilio
iftud
eorum, quce tune de novo elTem percepturus, ipfum examinarem atque, fi nihil aliud, faltem
;
addifcerem nihil a
.Mm
me
ill
bellam de
ruftico'^;
ille,
putando ipfam meis verbis applicarc. applicet tantm fuis. Mox enim me reprehendebat, qud non fuppofuifTem hoc elVatum Rccle olim cenfui Nihil ad corpus de Us qu pertinent ad corpus, vel
: :
qum quod
20
pertinet,
intellexi'^.
Nunc
j3
autem hoc ipfum, quod querebatur a me diclum non fuilfe, quodque totum ex fu imaginatione eduxit, tanquam (i meum effet reprehendit, c^ cum abfurd ruflici fui ratiocinatione compart. Ego vero nunquam ncgavi rem cogitantem effe corpus, propterea
a.
b.
c.
1.
14-16.
1.
16-18.
;7';i/.,
23.
1.
d.
Rapprocher
16-1S.
ci p.
497.
1.
19-20.
Objectiones Septim^.
ni
qud fiippofuerim me olim de natur corporis rede cenfuiffe, fed propterea qud hoc nomine corpus non iitendo, nifi ad rem mihi fatis notam, nempe fubftanliam extenfam lignificandam, agnoverim rem cogi5
lantem ab e
Cogita,
dcn.s. ais.
differrc.
Nn
Nego, fomnias^;
S:,
Ce'tum. addis,
&
in
eviejl,
|
&c.^^ hoc
10
eo
'8
Ne ver tyrones
forte
certum
&
anie notatum
i5
cil
(ad F)',
nempe
quod
clare perci-
pitiir,
quocunquc demum percipiatur, verum eilc, non autcm videri, aut apparere verum dumtaxat. Etfi
a
prol'cclo
pauci
lint,
qui
id,
quod rvera
quia pauci
o
afliicti.
percipitur,
chiris ac
id
quod
percipi
putatur,
diftinclis
perceptionibus (unt
nofter nullius
C)o
ces
efl, (laiini
25
c^ in
aliam partem
in
verni. Hic
conhoflem
(u (eeiia dignilimum,
lis
nempe
latis
quidem
Page
IbU..
rebro cduxit,
a
b
ne non
4'^8.
1.
1.
4-?.
11-14.
I.
17.
.;.
1.
c 1
uvres
de Descartes.
Nihilo conflavit.
auxilium
tinat^ Et
pugnam, fingula excutit, librat, truquia tam valentis adverfarii idus clypeo non
5
'9
audet excipere, corpore ipfos dclint, diflinguit, & denique per diverticula, Determinat & in\determinat^,
fugiens evadit. Cujus fane rei fpedaculum
;
eft
perju-
cundum prsefertim tanti diffidii caufa intelligatur. Nempe cm in meis fcriptis forte legiflet, quas vefi
ras opiniones,
antequam
feri
philofophemur, habea-
'o
mus, eas tam multis aliis, vel falfis, vel faltem dubiis effe permiflas, ut, ad illas ab his fecernendas, opti-
mum
fit
omnes
plane ex
iis
Quod
plane idem
eft,
ac
fi
dixiffem, ad
cavendum,
ne in caniftro vel corbe pomis pleno aliqua corrupta haberentur, principio omnia elfe effundenda, nihil-
que prorfus in eo relinquendum, & deinde ea fola, vel refumenda, vel aliunde alfumenda, in quibustiullum vitium elfe cognofceretur. At ille rem tam altae fpeculationis non capiens, vel certe, ut fit, fimulans fe non capere, miratus eft pnecipue quod diceretur Nihil non efle abdicandum , ac diu multumque de
ifto
20
Nihilo cogitando,
fie
illud
cerebro fuo
infixit,
ut
25
Pp
quamvis nunc in ipfum ficpe prlietur, non facile tamen eo fe poflii liberare. Poft lam fccundum prix^lium, opinione vidoriae elatus, novum hoftem laceflii, quem quidem rurfus putat
a
Pape 5oo,
fbiJ
.
I.
^627.
1.
1.
^-0-3
Objectiones Septim^.
effe
C I I
ea enim perptue ejus phantafiae obverfatur, fed nunc ipfam ex nova materi compo|
umbram meam,
nempe ex
80
Novi me exijere ; quro quis Jim, &c.^. Et, quia haec minus ip nota eft qum praecedens, cautius aggreditur, & eminus dumtaxat. Primum telum, quod jacit, hoc eft Cur quris,J noji^ ? Quod quia putat ab hofte excipi hoc umbone Novi me ejje, non novi quis Jim, ftatim hanc longiorem haftam intorquet Unde agnojces quis fis, nifi ab iis, qu
nit,
verbis
10
qu olim noji dubiis fcatent, & abdicata funt Ergo ab iis qu nondum fois, Joies ver pojlea. Quo idu miferabilem umbram
aut noji olim, aut olimjcies?
iis,
.
Non ab
valde
commotam
:
i5
Nondum novi ijia exijhre. Tuncque, exclamantem iram fuam in mifericordiam mutans, eam folatur his
verbis
:
Ad
quse ipfam
:
voce querul
&
fupplici
fie
refpondentem inducit
eft
Quidjaciam
decet
ao
:
vidorem
mife-
Expelabis, inquit.
Verumtamen, quia
ricors,
ad diverticula Detcrminate, indeterminate ; clare, confuje", quia neminem ibi fe infequentem videt, folus triumphat. Quse profedo omnia eximia funt, in eo gnre facetiarum, quod petitur ab inexpedat
25
ftultitise
vultus
&
veftitus
multum
hoc
si
gravitatifque promittebant.
Sed, ut
Ador
nofter tan-
quam
a.
vir gravis
& dodus,
qui, ad
impugnandam eam
Page 5oi,
Ibidem,
1.
1.
17.
et suiv.
b.
c.
29
1.
Page 5o2,
uvres.
14.
II.
6.S
14
OEuvREs DE Descartes.
quaerend?e veritatis, quae jubet ut, rejeclis
Methodum
omnibus
exiflenticX',
incertis,
quam jam
exiftere cognof-
nuUum
adi-
utitur
Cm
noveris tantiun
ils
te ejje,
puer triennis poiet refpondere, nihil obflare quominus difceret ab iis quae olim noverat, quia, etfi fuiffent abdicata,
fumi poftea,
etfi
concederctur
ab olim cognitis,
noverat, fed
i5
nondum
fingit fibi
eff'e
Non
novi
20
Tanquam
fi
nova
poffel acquiri, ac
effentiae
82
j
tanquam
ejus ignoratio
omnem
qum
verba;
cognitionem impediret.
infulfum. Sed
ficri
Quod
fane
efl
maxime
nempe
alludit ad
mea
fcripfi
enim,
non
poffe ut ea,
quam novi exiftere, pendeat a notiti ejus, quod exiflere nondum novi". Atque hoc, quod tantm
notitia rei,
dixi
illos,
nunquam
I.
Nam
fane
Page 27,
1.
29, p. 28,
Objectioxks
pcrfpicuiim
eft, rei, qiirc
Septfm.'f:.
jam habetiir, non pendere a noliti quia ejus, quod nondiim cognofcitur ut exiftcns hoc ipfo qud aliquid percipiatur ut pcrtinens ad rem exiflcntem, neccfl'ario etiam pcrcipitur exiftcrc. Sed longe aliud cfl de futuro, quia niliil obflat quominus
;
quam novi epciflerc, augeatur aliis rbus, quas exiftere nondum novi, led tum demum fum cogniturus, cm cas ad ipfam pertinere percinotitia ejus lei,
10
ali-
Te diu non paliar jncipitcm. Quibus verbis jubet nos a fe expedare, vel ut demonllret per viam propofitam ad nullam ulteriorcm cognitio-
nem
i5
fi
verfario
incptum),
:
tantummodo fubjungit
confiifc,
&
83
minatc
&
clarc.
qum
20
&
advertendo
poilumus efficere, ut id quod indeterminate ac confufe dumtaxat cognofcimus, clare ac determinate pofl:-
modum
-i5
ille
concludit,
que-
nihil
aptius, ad
fummam
&
landam, excogitari ab eo potuille mihi videtur. Sum, ais. Nego. Pergia cogilo. Nego 6c^\
6,
a.
Page 5o2,
Ibid.,
1.
1.
puis
].
8, 9-11, 14-15.
b.
26-20, puis
p.
5o?,
1.
3.
516
OEuvREs DE Descartes.
Hc rurfus prseliatur in priorem umbram, putanfque fe flatim in primo congreflu ipfam obtruncaffe, gloriabundus exclamt Omnino facinus infigne, uno ilu
:
amputavi omnia. Sed quia haec umbra ab ejus cerebro vitam habet, nec nifi fimul cum illo mori poteft, etiam
obtruncata
rt fe
effe,
revivifcit. Et
fe
mollitus, veniam
fpiri-
non
84
cum
ill
contrahit,
10
Primo
clariim
fie
ipfam objurgat
qu
ejfes
nunc non
t?iodfcis, fcd
.
&
i5
& dijinlum
habes
ill,ius
Tum
ejje,
in his verbis
Certfcio
me
me
cogilare,
fubjantiam cogitantem ;
aum
ejl'^.
conceptum clarum
fie
&
dijlin:
20
Idemque
interpretatur
;
Cla-
ille tuus,
difiinclus
cla-
rus
tibi
&
difiinlus,
qucm formas,
qudrepr<vfente
a5
corpus,
aliud,
fed
a.
b.
i8
et suiv.
1.
10-12.
c. Ibid.,
19-20.
d. Ibid.,
e.
1.
22
et
1.
28.
Page 5o5,
6-8,
Orjectiones
Septim.t:.
517
rc-
fumcndo, pulat
fe ibi viderc
magnum
appciralum, iria-
ordini.jtos^,
quos omncs
novus Pyrgopoliniccs
5
difflat ipiritu,
&
ila ul
:
Primo
vcrba
no[Je ad
elfe
ollcniat, indar
vcxilli,
abacum quenidam
in
quo lubSecundo
nimis
ss
Quod
concludil,
Hocquc ullimum
ita expli-
cal
Novi me exiJJere Jubjhntiam cogitanlem, & tamen nondum novi mcnlem cxi/Icre. Ergo nolilia exijcnti
:
'5
mex
exi/am,
&
mens non
exi/Ialy
filci,
Quibus
audiiis, illa
pcdcm
animum
dc-
20
phum. Ubi mulia immoiiali rifu digna pon'cm oflendcre; fcd malo parccie Acl;oris toga;, ac ciiam mcum efle non pulo de rcbus lam Icvibus diu ridcre. Quapropter hic ca tanlm noiabo, quiT a veriiaie alina
plane taccrcm.
priiueys,,
la ligne {dit.
b.
1.
i6 et
3-5.
I,
1.
23.
1.
c.
Plavte, Mil.,
1.
I,
d.
f.
f.
7.
23-24.
1.28.
1-7.
p.
Page 507,1.
)i8
In primis
OEuvRES DE Descartes.
nego eum jufte qucri. qiuifi dixilTem me hahere clarum & diftindum mci conceptum, priu(quam fufficienter explicuifTem qu ratione habeatur,
atque, ut
ait,
cm
quis ejfem''.
Nam,
omnes pro-
nempe qud
;
intelligat, velit,
itcmque omnes
non pertinent, ut unas ab aliis diflinguerem, quod folum poil fublata prjudicia potuit optari. Sed faleor illos, qui pr^ejudicia non exuunt, non facile ullius unquam rei clarum & diftinclum conceptum habere manilellum enim cft eos conceptus, quos in pofTe pueriti habuimus, claros & diftindos non fuille; ac
:
lo
proinde ab
ipfis,
nili
quof-
i5
Cm
etiam
itaque vult
libi
& &
confufos.
di/linclitm
cm me
:
inducit illum
fibi
oftcndentem
in his
20
verbis
Certdfcio
me ejfe (Sv^. Cm ver vult eas ipfas hoc exemplo Cert etiam J'ci's nullum
:
&
dijlinclum
fallit.
clare
valle,
Nam ex antecedentibus tantm fequitur Ergo & dijinlc percipis nullum montem exijhrc fine
non autem cm nuUus
Habcs conceptum montis fine valle, lit, non dbet habcri, ut percipiatur
:
2 5
quia,
nullum montem
a.
eic
fine valle.
Sed nempe
eft
adeo
Page 504,
1.
1.
1.
10.
b. Ibid.,
c. Ibid.,
19-20.
22.
d.
Objectiones SePTIM/E.
felicis ingenii, ut
)I9
ipfafmet
illas ineptias,
quas
finxit,
non
poiit fine
Cm
tanlem,
5
ver
",
nomen
id
nempe
87
tantm quod
extenfum,
aliis
five in
cujus conceptu
extenfio continetur.
crafle affingit, ut
10
Quod autem
res cogitans,
addit de fpirituali,
&
me
in-
ducit dicentem
Sum
nifi
gitante negare,
ea
cogitationem contineri
vel de
i5
mente nunquam
fcripfi
Cmque
ac
mentem,
me putare
gnafco,
&
clare per-
cm
jam
;
tamen non clar jam percipimus & aliarum rerum cognitio minime impedit quominus ea,quam habemus alicujus rei,fit diflinda; nec ullum, vel minimum, verbum unquam fcripfi, ex quo taies
aft'ania;
25
deduci polTcnt.
eflatum ejus
:
F'ra.'terea
noJJ'e
ad
ejfe
point d'iilinca
[cdit. priiiceps).
i-|,
a.
Page 5o5,
1.
1.
i-i3.
b.
Ibhi., I.27-2S.
c. Jbiii.,
16-18.
^20
uvres
de Descartes.
Etfi
enim, ex eo qud
nofcamus alicujus
exifte'e
88
;
rei effentiam,
non fequatur
ut
illam
fieri poffit
fallamur
rvera ipfa
fi
vel exiftens,
eam
fi
illius naturae,
nota.
o
Falfum etiam
tantem
aut faltem ab
ut habet in
illo
partibilem
^,
illo
abaco, in quo
diverfas fubftantise
mus
omnino eft abfurdum id verbo affirmare ut verum, quod nec a Deo eft revelatum, nec afifequimur intelledu. Atque hc tacere non pofiTum opiniotelligere, ac
nem
qum maxime
20
quia, quamdiu quis illam adverfantem mihi videri admittet, realem humanae animse a corpore diftindio-
nem nunquam
vi rationis
agnofcet.
Dijlincle, confufc.
cm
fola, ut hc,
;
ponuntur, nul-
25
lum plane habent fenfum nec aliud funt qum ofiutia;, quibus videtur Author nofter velle difcipulis fuis
9 point d'alina
a.
[dit.
priuceps).
23 tnme remarque.
Page 5o6,
Ibid.,
1.
1.
1.
7.
b.
c.
20.
Ibid.,
23-24.
Objegtiones Septim.e.
perfuadere,
^2
fe
cm
nihil boni
tamen
Quod
nimis concluait,
% non
fine diftinclione
dbet admitti.
89
Nam
plius
fi
10
quod quaerebatur, ut cm infra'' reprehendit argumenta quibus exiftentiam Dei demonftravi, ob id qu6d putet per illa plus concludi qum leges prudentise exigant, aut quifquam mortalium dcpofcat, plane falfum eft & ineptum, quia, quo plus concluditur, modo rede concludatur, tanto melius eft, nec
ullae
qum
unquam
fari. Si
citer aliquid
i5
quod
fine controverfi
falfum, tune
quidem
eft
vc-
rum
2o
)i
cm
taie
:
quid mihi
affin-
gere conatur.
enim ita fcripfi Notitia eorum qua} novi exiftere, non pendet a notiti eorum quai
Cm
nondum novi; atqui novi rem cogitantem exiftere, ac nondum novi corpus exiftere; ergo noexiftere
titia rei
nihil
mit
tent
25
non pendet a notiticorporis'' , nimis & nihil non rede conclufi. Cm ver aflTuNovi rem cogitantem exijiere, ac nondum novi mencogitantis
exijiere,
exijlit,
nihil
ejl,
abdicata
funt omnia'\
rem plane nugatoriam ac falfam allumit. Non enim pol'um quidquam affirmare aut negare de
2
point d'alina
{cdil.
princeps).
a.
Page 5o6,
Respons.
1.
28-29.
b.
c.
(p.
100 de
l'dit.
princeps).
1.
28
et suiv.
d.
Page 5o7,
1.
1-4.
uvres. H.
66
^22
OEuVRES DE DeSCARTES.
nifi
mente,
90
nomen Mens
inielli-
gam; nihilque poium intelligere, ex iis qu3e pcr illud folent intelligi, in quo noncontincaturcogitatio. Adeo ut repugnet, ut quis cognofcat rem cogitantem exiflere, ac non cognofcat mentem, five aliquid ejus quod fignificatur nomine mentis, exiflere. Quodquc fubjungit Imo nulla mens exijlit, nihil ejl, abdicata funt omnia, tam abfurdum eft, ut refponfionem non mereatur. Cm enim poft abdicationem agnita fit exiflentia rei
:
lo
fignificatur),
nec
Cm
tollit
me
fyl-
i5
logifmorum formas non probare, ac proinde Methodum aliquam a ratione valde alienam habere. Hoc autem falfum efl'e fatis patet ex meis fcriptis, in quibus
nunquam non
poftulavit.
Ss
ufus
fum
fyllogifmis,
cm
locus id
2o
Hc^
aff'ert
fyllogifmum ex
falfis prccmiflis,
<!i:
quas
pernego. meas efte affirmt, ego ver nego quantum ad hanc majorem Nulla res, qu talis
:
Nam
eft ut
de e dubitare poffim an
exijlat,
defaclo
cxiJlit ^,ta.m
ab-
furda
a
eft,
ut
non verear ne
ullis
perfuadere
poffit
eam
2 5
fK
profedam, nifi quibus un perfuadcat me rationis compotcm non efte. Nec pofl'um fatis mirari quo confilio, qu fide, qu fpe, qu confidcnti id
me
efte
Page 307,
1.
10.
b. Ibid.,\. 18.
Objection ES Septim.c.
fufceperit.
52
prima Meditatione, in qu nondum de ull veritate ftatiiend, fed tantiimmodo de prsejudiciis tollendis agebam, poftquam oflendi eas opiniones quibus credendis quammaxime fueram
in
,
Nempe
iis,
to
non minus qum ab aperte falfis, affenlionem effe cohibendam, ne quo mihi in veritate qiierend impedimento cfTc poffent, addidi ha;}c vcrba Sed nondiim fatis cil hoc advcrtilTc; curandum cil: ut recorder. Ainduc enim recurrunt confuetse opiniones, occupantque credulitatcm meam, tanquam longo ufu &
:
))
))
me
in-
i5
nec
unquam
iis
cam, quamdiu
rvera,
taies
nempe
aliquo
jam oftenfum eft, fed niiiilominus valde probabiles, & quas multo magis rationi confentaneum fit credcrc qum negare. Quapropter, ut opinor, non
maie agam, li, voliintale plane in contrarium verf, me ipfum fallam, illafque nViC[ui\nd'm omni no fa Ifas imaginariafquc ejfe fingam, donec tandem, velut quatis utrimque prsejudiciorum ponderibus, nulla amplius prava confuetudo judicium meum a red rerum
perceptione detorqueat\)) Ex quibus Author nofter
opiniones aliquo
|
20
25
92
modo dubias
omnino
, roliintale
plane
in
contrarium verf
fingam . Ac prseterea in locum verbi fingam fubllituit ponam, credam, & ita credam ut contrarium ejus quod dubium ejl pro
falfas imaginariafque cffe
3o
hoc
effe
tanquam effatum
five
Ci-avant, p. 22,
1.
3-i8.
524
OEuvRES DE Descartes.
regulam certam qu femper uterer, non ad praejudicia tollcnda, fed ad fundamenta Metaphyficse fumme certae & accuratse flatuenda. Primo tamen cunclanter tantm & per ambages hoc propofuit, nempe in . 2
&.
}
Quin &in
fe
illo g.,
poft2
quam
}
fuppofuit ex
facere
^,
ift
rgula
debere credere,
ita
&
non
quserit an
continuo illud
dcbeat
Ad
10
quod abfurdiffimum qusefitum inducit me, pofl aliquot ambages & verba fuperflua, fie denique refpondentem Nec pones, nec negabis; neutro uteris, utrumque lia:
illo ipfo
plane manifeftum
93
verum non credere contrarium ejus quod dubium eft, ac neminem ex me fententi eo uti pofte pro majore propofitione alicujus fyllogifmi ex quo certa conclufio expedetur, contradidoria enim funt, nec ponere nec negare, neutro uti,atque unum ex iis ut verum affirmare, atque eo uti. Sed fenfim poftea eorum, quse tanquam mea retulerat, oblitus, non modo contrarium affirmavit, fed & tam fsepe inculcavit, ut fere
hoc
20
unum
illa
&
duodecim peccata, qusc deinceps ad finem ufque mihi affingit"*, ex hoc uno componat. Unde profedo, tum hc, ubi hanc majorem Nulla res qu talis eft ut de e dubilare pojjiin an exijat, defao
:
omnia
25
24 non
a.
b.
p.
458,
1.
i.
c. Ibid.,
28-29.
d.
Voir
la
Responsio ci-aprs
(p. 527,
i5)
Objectiones
exijit,
Septim.:.
aliis
^25
in locis
meam
effe affirmt,
tum
nifi
omnibus
verbum mentiri
tiri, five
5
fignificet,
illum inexcufabiliter
men-
contra
loqui, eviden-
tiffimedemonftratur. Etquamvis
admodum
invitustam
me
defenfio
quam
non
10
erubefcit,
quod ille tam aperte facere ego faltem nomine proprio vocare non
fufcepi, ut
recufem.
agat,
Cmque in toto hoc fcripto nihil aliud fere qum ut hoc idem ineptiffimum mendacium,
modis exprelTum, ledori perfuadeat & inculcet, non video ipfum aliter poiTe excufari, qum quia forte tam fpe idem affirmavit, ut paulatim fibi ipfi perfuaferit efle verum, nec amplis pro menfexcentis variis
r5
Omne
vel
:
corpus
ej taie, ut
Omnis mens
Il
eJ talis, ut
exijal,
&
nego
meam
efle.
Nam
rem cogitantem
exi-
25
non amplis dubitare potui quin mens exifteret; ut etiam poft fextam Meditationem, in qu corporis exiftentiam cognovi, non amplis de ipf potui dubitur,
tare.
Qum
eft
author nofter,
falfa fequere-
in
tur!
a.
20, et p. 5o8,
4.
I.
9.
b.
26
OEuvREs DE Descartes.
adfcribat,
cm
laetiti
dendo, quse
nempe qud ille, multa ibi reprehennon mea funt, fed a fe mihi affida, clare
5
&
Tt
omnino inveniffe. At certe, illum non ex animo hadenus rifile, fatis dclarant, tum feria objurgatio qu hanc partem concludit'', tum maxime fequentes ejus refponfioncs, in quibus non modo triflis & feverus, fed etiam profedo
tamen
nihil
efl crudelis^.
lo
Nam cm
j
unum
\
&
que paulo ante non potui honeftis qum mendacium ejus nominare quia tamen putat fe jam illud ledori
:
vi
rationum, utpote
Chri-
& charitatem
0^
tam
fine
;
puac
20
nunquam putatur
deinde pertinaci
fsepe
fit
&
ut, ex
confuetudinem cas pro veris habendi acquiramus atque hae du machinas apud plebcm, illofque omnes qui res accurate non examinant, omni pondre rationum potentiores efle folent), nunc vido fuperbe infultat, & me tanquam puerum gravis Pa^dagogus objurgat, pluriumquc pcccatorum reum facit
falfas fcimus,
:
23
a.
Page 5o8,
1.
19 et suiv.
b. Ci-aprcs, p.
527
et suiv.
Objection ES Septim^e.
in fequentibus 12 refponfionibus,
^27
in
qum
(ed,
Decalogo
quia
tamen
;
eft R. P.,
fe effe videtur
cm plufculum
videre, tante
res pro
un foleant
ille
diclo fuo
nifi
duodecim
me
aperte
deberem
10
aliter
qum
convitia
S:
calumnias vocare
96
;
jam puto meas efle vices jocandi, hallucinationes tantm dicam, & vclim ut Leclor animadvertat, ne minimum quidem verbum ab ipfo contra me in fequentibus haberi, in quo non fit hallucinatus.
fed, quia
Responsio".
i5
Refp.
I.
Nempe
innata
;
nul la habct,
tates, ut
&
infinia habet.
&
Totum
eft
fu parte majus
ex
nihilo nihil
20
fit,
hunl fcfe
in
& fexcenia id genus, quitus fubnixa evealtum & ad veritatem tutd contenduni. Hc
unum principia
refera;
25
omnibus carere, fingit & aptat fibi e cer, ac principia ponit nova veterum plane contraria. Atque eo paclo vetera
exuit prjudicia, uL induat nova; certa deponit, ut ajfu-
mat dubia
a.
in
Rcponsc
la 2
Question, ci-avant,
466,
1.
17.
^28
uvres
de Descartes.
Refp.
2.
Scmyc
nulla
habet,
dum
niodos
argumcntorum
facile
certos,
quorum
&
&
tui.
Hc ver
dum novo
dum
lo
il la
veretur ut ne fomniet,
dum
Quid ver ad minoreni ? Trepidabit, dubiam dicel. Quid fi fomniem ? Quoties fomnianti vifa funt certa & clara, qu pojl fiunnium falfa comperta funt? Quid denique faciet ad conclufionem ? Omnes omnino velut laqueos & pedicas fugitabit. Annon deliri, & pueri, & ameutes prcvclarc fe credunt ratiocinari, ciim omni mente & judicio dcficiantur? Quid fi mihi idem contingat modo? Quid, /? fucum faciat & offucias Genius? Malus e/l ; necdum Dcum novi exifiere, & ab eo deceptorem coerceri. Quid hic facias?
decipit.
Genius me
i5
te
fed
bit
effe
Deum,
& veracem
Deum, & ab
Idem
efi
Gcnium malum
liujus
liaberi in vinculis?
rpudia-
^5
materiam
& formam ?
de e re
effe
Quid
alia id
genus?
fciam,
Qu fi urgeas Expecla, dicet, quoad efe Deum & Genium videani ligatum. At faltem, ais. id habet
:
3o
commodi
dum
Objectiones Septim^.
ralogifmos. Prclare enimverd,
ut,
^29
denafetur.
Num
Suhlat omni
nifi
informe.
Refp.
3.
fmem, dum
vidijli
nihil
certi affequitur.
&
cxpertus
gajli.
10
Contendebas
te effe
id verd
minime
potuiji conficcre,
fed
hfiji in falcbris
&
quidem
toties,
ut meminiffc
vix pojfun.
En
igitur
fumma
i.
capita,
99
Methodus nervos
fuccidit,
omnemque
Nefcis an
tuis in cogi-
fomnies an
tatis
vigiles,
&
fomnias dumtaxat
fuis.
habere) poncre,
qum fomnians
in
10
Hinc dubia omnia & nutantia, & ipf conclufioncs inccrl. Exempla non afferam ; obi ipfe, & pcrcurre apothecas memori tu, & fi quid reprer is, quod e labc non fit infclum, profer : gratulabor. 2. Antcquam fciam Dcum exifiere, qui Genium malum liget, dubitare debeo de omni re, & omnem omnino propofilionem habere fiifpeclam ; aut fane, qu vulgaris efi philofophia & vtus ratiocinandi methodus, ante omnia defmiendum efi an fint,
25
& qu,
ill
iis
rcti-
atquc ex
&
quod habeat
in
minimum du<>7
plane
UVUES.
II.
5 5
530
ejfe crede,
OEuvREs DE Descartes.
&
cipio.
Hinc
enim fperes ab
100
nulla mens,
&
ahdicationem
illain
non
ejjfe
ad tempus, admenfem, ad
eji
tis
dies
5, ut qui/que
majori con-
ad tempus ; at
&
&
ejl
ais,
lo
e utor, ut Jlylobatam
Architclis.
iis
ut folenne
Annon
iruunt,
uluntur, ut
columnam
illos
& fuo
in
loco
folvunt
licet,
illi
Quidni
me
Jlylobata
ut,
&
columna extemporane
illa
machinfic innitantur,
hac remot,
concidant.
Atque
motis
quod
in
20
Hoc
ejl,
plus molie
qum ab
quam ab
talitas
at
Dei exijlentia, & human mentis immorproj'eclo nemo repertus ejl halenus, qui fibi
\
Deum
exijlere,
ejje
& mundum
&
ab eo
admini/lrari,
&
animas hominum
fpirituales
&
im5,
3 faciunt
aut
ijlud,
ut fuperjluafit
omnis
3o
Liic dvJ'iiiiJas ?
Objectiones Septim^e.
531
qui/que prudenter
&
tut fe
gerat
ita in
meditandis
& fpeculandis
efi, (& ita
limites,
5
aliis,
qu
Ne plus
Ne quid nimis.
At, ais,
promovere,
&
vaduni ab omnibus
feculis intentatum
dum vadum
efi,
vadari pof-
fit citra
naufragium Quare
.
Refp.
5.
Peccat deffelu
colligit.
Hoc
dum plus
firingil
Unum
illo
magnifico? Quidabdi-
&
generofd, ul ne
fum
res
ut
102
cogjtans
hoc, inquam,
ita vel
\
plebecul familiarc,
nemo repertus fit ab orbe condito, qui de eo vel dubitarit, nedum qui feri popofcerit probarifibi,
fe exifiere,fe cogitare,fe
20
effe
Icvilcr
fe elfe,
rem cogitantem,
nifii
ut
mrita
gratias tibi
nemo fit
habiturus,
forte,
quod ego me
pro amiciti
& fingulari
erga
te
humanum
voluntatem probct,
&
Refp. 6. Peccat
j5
in cteris
arguit.
dicere
& ponere
Habeo
dum pari
confidenti dicit
Non
3o
Refp. 7. Peccat peculiare fibi peccatum. Nempe, quod ctcri hominum aliquatenus certum habent, & fujjicientcr
:
Habeo
mens
, illa,
fingulari
5J2
OEuvREs DE Descartes.
:
Non habeo
certum, ut in
eo fundari pojjit accurata Meaphyjica, ponit, eoque nititur ufque cd, ut hoc Ji fulcrum removeris, in vultum pro-
cumhat.
Refp. 8. Pcccat imprudens.
bium
103
I
ejje
gladium ancipitem
illi ejl
&
nullum
ej
corpus
cjjet
lo
certum,
dum imprudens
dum fciens
ac volens
& moqu
1
&
funt necejfaria ad vejigandum verum, fu deludi fe finit A nalyfi, non modo id conficiens quod < non > intendit, fed
illud etiam,
ad
vetera,
&
Refp.
II.
jo
firmamentum : Summopere cavendum eft ne quid ut verum admittamus, quod non poffimus probare verum eflc, non femel prtergreditur, impune afumens uti fummc certum & verum, nec probans : Senfus nos aliquando deludunt fomniamus omnes; nonnulli deli;
25
rant,
&
alia id genus.
12.
boni,
aut nihil
Etenim
f dicat fua
552,
1.
ill
non
aj. [ci. p.
^3).
la lif^ue.
Objectiones Septim.e.
non conjideranlur
nij ut dubia,
<)J}
iis
|
adeoquc ab
animas
iis
104
plus ponitur
qum
in falfis
boni aliquid
dicet,
fed
nihil
illa abjlralio,
fed
vtus,
& omnium
philofophorum ad unum.
Si abdicatione
ut fupponantur
illa
dubiorum
ita velit
amandari dubia,
tanquam
falfis,
&
dicantur
ejfe falfa,
&
iis
fed
quidem nova,
fed fpuria.
Sidicat fe vi
vidente?'
:
&
momento rationum
res cogitans,
id conficere certo
&
Ego fum
&
qu cogilans, nec
fum
nondum
intelleclis
illis,
i5
dum
boni ali-
quit dicet,
fed
nihil novi,
cm
fenfum complccli-
quod fentiat, videat, audiat, quotquot exijlimanl bruta fcntire, hoc efl ad unum omnes.
ut illud
cogitet,
quoque
&
meditatis,
105
25
fe rvera exiflere rem & fubflantiam cogitantem, &, dum exiflit, non exijlere reapfe mentcm, non corpus, non animum : novi dicet aliquid, fed nihil boni, & nihilo plus
qum
tamen leonem,
imagi-
aut vulpem, c.
velle,
& fie
cogitare, ut
fuam
illam cogitationcm
&
&
^j4
OEuvRES DE Descartes.
habere confcicnliam)] id vcrd
ejje
&
a},s alicujiis
pro-
prium facultati.s aiit rei, qu fit pojita fupra maleriam, ququc fil plane fpiritualis ; coque paclo fc ejfe menlem,
fe fpiritum : dicet quod nondum dixit, & quod dcbuil dicere, & quod expeclabam ut diceret, & quod fpius fpe,
ubi ridi parturientem, fed inani conatu, volui fuggerere
dicet,
:
inquam,
novi
ni/iil,
cm
illiid
nos
&
illi
a fuis,
Adamo.
?
Id porro fi
dicat,
Qu
re-
lo
Qu
machin aut ad
finis
pompam
lO
aut ad prfigias?
patiatw, qum
ita
tain
i5
long,
Quid faciunt
illa
tandem adfiailla
non
interpola20
liones
opinionum
An for le,
riim
ul facris olim
Bon De, & Confcj'i'', & cleerant ritus, ita h novoruin arcano"
illa,
procul amijjis
25
fum mens
Denique, fi dicat intclligcrc, vellc, imaginari, fcnlire, hoc efi cogilare, fie cffe propria mentis, ul nulla prorfus animalia, prter homincm, cogitent, nulla imaginenlur,
a.
3o
1-irc
Confi ?
Objection^es Septim^.
^ij^
boni,
&
illiid
quidem gratis,
&
ajfervat
&
iempore velut
5
quandiu
I
ej,
illi
tu, qiiam
107
Times
ut ne, quia tt
&
ad
tefias
abjiciendam putem.
Ne
filebo
&
Novi te, & aciem ingenii tui acreni ac perfpicacem. Ubi tempus aliquod ad meditandum acceperis, ac maxime ubi Analyfim illam tuam fidam fecreto in recejfu
i5
confulueris,
pulverem
audi,
terfiim
&,
meque
tuis
dum
qufitis
pergo rcfpondere,
per-
qu
brevitatis fiudio
qu mentem attinent, qu conceptum clarum ac difiinclum, qu verum, qu falfum, & fimilia; fed ea ipfe relegis, qu prudent ibus excidere, &
QU/ESTIO TERTIA.
AN POSSIT INSTAURA RI METHODUS.
Quris
2 5
3, an*.
Cmquc
fuit,
los
nunc otium
non
vel
elle
minimam
3.
i2 tcnia"
5j6
OEuvRES DE Descartes.
NOTiE.
109
putarem egregium hoc de me qualicunque inveftigandi veri Methodo judicium retuliffe, ad ejus falfitatem & abfurditatem declarandam, profedum elTct ab ignoto. Sed quia ejus Author in tali loco efl conftitUtus, ut non facile ab ullo credatur, ipfum effe vel non compotem fui, vel eximie mendacem, & maledicum, & impudentem, ne nimia ejus authoritas contra manifeftam veritatem aliquid poffit, rogo ledores ut meminerint illum fupra, ante has refponfiones, nullam vel minimam rem contra me probaffe, fed ineptis tantm cavillationibus ufum fuifie, ad opiniones mihi tam ridiculas affingendas, ut ne refutatione quidem indigerent; nunc ver in his refponfionibus ipfum ne conari quidem aliquid probare, fed falf fupponere omnia, quae mihi affingit, jam ante a fe fuiile probata; utque quitas ejus judicii magis appareat, illum prius in accufando jocatum tantm fuilTe, hic autem poftea in judicando maxime ferium eflc ac feverum; atque in undecim primis refponfionibus indubitanter & decretorie me condemnarc, ac demum in duodccimu deliberare, & diflinguerc Si .Y/cj/ hoc. nihil habct non; J hoc, nihil boni Se, cm tamcn in iis omnibus agat tantm de un e^ eidem rc diverfis modis fpeclat nempe de uno fuo figmento,
Satis
efl'c
:
!
'o
i5
20
25
me
Archiic-
Objectiones
Septim.:,
^}7
firmum folum
arenofii fuperficie
primm
5
excavent,
omnemque
ex
arenam,
&
alia
omnia,
primm
rejeci; ac
deinde ani-
madvertens dubitari non polie quin laltem fubftantia dubitans five cogitans exiftat, hoc ufus fum tanquam
faxo
10
quo Piiilofophiae meae fundamenta locavi. Author autem nofler fimilis eft Csementario cuidam,
in
qui
cm
in fu
vellet,
conftruenti,
ad
i5
reprehendendam fed quia erat tam rudis, ut nihil eorum quce ab illo fiebant capere poflet, nihil aliud aufus eft attingere, qum prima & maxime obejus artem
via initia.
Nempe
notavit
eum
principio fodere, ac
&
&
ligna,
&
iio
arena admifta
rejicere, ut ad
folum firmum perveniret, ibique facelli jaceret fundamenta. Et praeterea audivit ipfum aliquando, quaerentibus cur
ita foderet, refpondifl^e,
terrse
fuperfi-
25
3o
arenam praecipue efle inftabilem, quia non modo magnis ponderibus prefla fubfidet, fed etiam aquae prceterfluentes eam non rar fecum abducunt, unde fequitur inexpedata ruina eorum quse ab ipf fuftinentur; & denique, cm taies ruinse in fodinis interdum accidunt, earum caufam ad Lmures, aut malos Genios loca fubterranea inhabi-
magna
a.
Lire conteiim.
uvres.
II.
68
^j8
OEUVRES DE Descartes.
illarrr,
qu Architedus
conftrudione;
lacelli
atque vel fofam, vel faxum in ejus fundo retedum, vel certe id quod fupra folTam ita conftiueretur, ut
ipfa intrim
vacua remaneret, pro facello conftruendo ipfumque Architedum effe lam fatuum, ut timeret ne terra, oui infiftebat, fub pedibus fuis fatilceret, neve
;
Lemuribus everteretur. Qu?e cm forte perfuafiffet quibufdam pueris, aliifve Architedurse tam ignaris, ut iis novum effet ac mirum, fodas tieri ad locanda
a
lo
cedificiorum fundamenta;
&
illi
quem
virum eflc putabant, de Architedo fibi foffas tantm excavale aunihil adhuc ftruxiffe, fed diebant tantoperc deledatus cil hoc fuo tigmento, ut fperaverit fe idem univerfo mundo efle perfuafurum.
|
i5
fotfas a fe
ibi
bufque videndum exhiberet, manebat ille nihilominus in edem fpe & inltituto, nugas fuascundis hominibus
Atque in hune finem llans quotidie in plateis, ludos de Architedo plebi tranfeunti exhibebat. Quorum taie erat argumentum. Primo inducebat illum jubentem ut folfre firent, & non modo ex iis arenaomnis, fed etiam ea omnia quse aren elfent admirta aut fuperftruda, etiam cseperfuadendi.
25
menta, etiam hipides quadrati, verbo omiiia rejicerennihil phme rclinqucrctur. Atque haic verba, tur,
v.<:
3o
ni/iil,
valdc incul-
Objectiones Septim^.
^39
Du-
cem
te
Qiiid jubs?
Ad
novum,
lubcns.
ibi
&
Audio
te facientem vidcro,
10
pedem figam ubi fixeris. Prclara fane imperandi ducendique ratio! Ut mihi places! Audio^. Deinde, fimulans fibi metum efle a Lemuribus in iftis foffis, ita rifum fpedatorum elicere conabatur
I
112
Et
ver,
me
)5
licet
confirmes
manu
& verbo,
pofl
:
ijliic
defcendo.
Ac paulo
morcm! Quidfeci? Toliim me tibi principio commiferam, mefocium, me difcipulum, & ecce hreo in aditu, & meticulofus,
&
obflinatus. Ignofce
peccavi largiter,
&
tenui-
Dcbueram, omni
metu
20
me
in-
ferre,
&
hfi,
& refiti".
Architedum
five
fibi
Tertio, reprsefentabat
in foflse
oftendentem
excipiebat
fundo lapidem,
inniti vellet.
cium fuum
25
Hocque
movebis.
En jam
nutattt
qufo
{vis in
An
non exu-
b.
c.
Page 467 ci-avant, 1. l5-3i. Page 471, 1. 26-29. Page 472, 1. 16-21.
^40
OEuvRES DE Descartes.
H3
piteris ajfuevimus,
mihi rudi, fi fors vd\cillem, haud niale fit fperandu7n\ &c. Item Architedus rudera qua:-
dam
iis
limiil
cum aren
ex
foflis
rejeda colligehat,
ita
m
le
jocaex
batur
fieras,
ficifcilan
quo
confiilio tu,
fit is
rinde
quafii
ex panniculis
illis
<!kc.
'o
qu paulo
&
non nulantia
&
infiirma? &c. Et
nominibus
fuf,
&
ofRciis Architedi
nifi ut,
&
Cementarii, nihil
fignificatione conpoffet.
20
ad rem facientia,
nominum
minus
unum ab
alio diftingui
Quarto adu, flabant uterque in foffbe fundo, ibique Architedus facelli fui conftrudionem incipere conabatur; fed fruflra.
Nam
primo,
cm
ibi
lapidem qua-
dratum locare
fc
juliie
vellet, flatim a
Csementario monebatur
rejicerentur, atque hoc
artis
:
ut lapides
omnes
ideo pugnarc
cum
regulis
fua."
25
vidus, ab opcre
|
dclifterc cogebatur.
Cmquc
^.^
dcinde ca^menta,
cm
live
latcrcs,
cm calccm aqu
478,
1.
fabulo fermentatam,
a.
I1.
l'iii^o
1.
3-1
1.
IbiJ.,
19-22.
I.
c.
Page 478,
2?-26,
ei p.
479,
1.
7-.,.
Objectiones Septim^.
541
verbis
Omnia rejecifti, Nihil retinuifti , folifque Nihil, Omnia &c., tanquam incantamentis
iftis
qui-
bufdam, omnia ejus opra deftruebat, Atque utebatur oratione tam fimili iis quae fiipr a ^ ad 9 ^. habentur', ut hc non opus fit eam re ferre. Quinto denique, cm videbat fatis magnam plebis
coronam
10
Comdi
fuse hilari-
vuku
omnes Architedi
errores (eos
i5
quos fupponebat in pra^cedentibus adibus effe demonftratos) enumerabat & condemnabat. Totunique hoc enarrabo ejus judicium, quale ipfum protulit ultim vice, qu hos ludos populo ddit, ut, qum
accurate illud Author nofter
fit
imitatus, agnofcatur.
Fingebat fe rogatum
fuilTe
ab Architedo, ut fuum de
20
illa
circa fundamenta
Nempe
nulla
&
infinila
hahet.
Ac
ccetcrce quideni
domuuin con-
Jiruendarum arles fundamenta ponunt firmijjima, ut la~ pides quadratos, lateres, cmenta, & fexcenta id genus,
quibus fubnixa
25
\
dificia evehunt
in
altum.
Hc
ver
iiB
refera,
&
inflabilitatem, ut incurrat in
p.
novam
firma
Ci-avant,
488 509.
^42
cvcrtit,
iollit
iil
OEuvRES DE Descartes.
ajfiimal infirma
in
:
Jcd ccrcas
dificium
allum, at ni cadat
deniquc ex nihilo
omnia vel folum facelium ab Architcdo j'am conftrudum irridenda; falfitatis arguebat. In co enim
Quii;
erat manifeflum,
^^
menta;
&
nihil deftruxiil'e,
quod non
fuiiret
deftruen-
dum &
nifi
&
dificium
ita in
i.'<:
altum
nique,
de-
lo
non ex nihilo,. fed ex folidiflim materi, non nihil, fcd firmum & duraturum facelium, in honorem Dei conftruxiffe. Ut & confimilia etiam, inquibus hallucinatus eft Author nofter, ex folis Meditationibus a me editis fatis patent. Nec ver arguendus eft Hiftoricus, ex quo Ccumentarii verba exfcripfi, qud eum
induxcrit alas Architedura,^ tribuentem,
116
i5
& alia
mulia,
qu[c
I
parum
ipfi
videntur convenire
hoc enim de
talia
20
dicentis exprimeret.
Atque profedo eadem omnia Methodo qurenda; veritatis non melius conveniunt, cui tamen ab Authore noftro tribuuntur. Refpondebat 2 Peccat Architedura illa circa mc:
dia.
Ncmpc
niilla habct,
dum
tollil
&
libcl-
zS
& perpcndiculiun, quorum dudu, relui Ariadncofilo, ex labyrinlhis expdiant fcfc, & cmcnla quanlumvis informia difponanl facile & rccle. Hc ver conlr formant
lam,
velerem delurpat,
muribus
a.
fin^il,
dum novo pallel ihcUl quemfibi a Ledum vcretur ne terra fubfidal, dum dubitat
I.
3o
Comparez
ci-avant, p. 52-,
i5, p. iz>>.
1.
2.
ObJECTIONES
SEPTIMi*:.
4J
&
bafini,
qucunque
fit illa
tandem. Forte,
Lmures illam
dejicient.
non
ex
marmore? Qnoties
dura
& firma,
Omnia omnino
velut laqueos
alia
&
10
pedicas fugitabit.
fpe
Jlruxerunt, qu,
funt collapfa? Quid, \fi huic idem contingat mode? Quid, fi Lmures folum concutiant? Mali funt. Necdum
novi bafun fubnixam faxo tam firmo, ut in illud Lmures
niliil poffint.
Quid
&
obji-
nifi
antea
cert fcias,
&
quam Lmures
valcant
& formam
illis ipfis
columnis,
quas Architedus
id
Quid
alia
genus?
Qu fi
urgeas
faxum
habet commodi,
dum
ne
mucofus
&.C.,
eft
nimis fordidum,
ut repetatur,
&
ponfiones
cum
velit conferre.
Atque
o
hciec
ccllo impudentiffimi
a.
Vas,t 528,
i.
3, p.
529,
4.
544
di in
OEuvREs DE Descartes,
eo mult folidiffimse columiife extabant,
&
inier
<18
tanquam ab Architedo repudiat?e, effigiem oftendebat. Edemque rationc, me non improbare fyllogifmos, nec earum-' veterem formam
Cc-eteras illa ipla, cujus,
I
mea
fcripta, in qiiibus
femfor-
per
iis
ufus fum,
ex
cm
fuit
me
repudiare materiam
&
habeo enim illum in tine refponfionis ad primas' Objediones, Propofitione i, ubi Deum exiftere demonflro^. Nec video quo inftituto id tingat, nifi forte ad innuendum ea omnia, quae ut vera & certa propofui, pugnare cum abdicatione dubiorum, quam folam nomine mese Methodi vult intelligi. Qiiod plane idem eft, & non minus purile ac ineptum, qum figmentum Caementarii fumentis
exfcripfit;
mam,
me
'o
"5
foflionem
quae
fit
Refpondebat
fibi
vias
Peccat ars
illa
contra Jnem,
dum
ipfa
20
Ipfcmet
vidiji
&
crroribus
(Jlyjjeis, quilnis te
meque focium
fatigajli.
Contendebas
:
te ejje
Architeclum,
5
id verd
Jicere,fed hfiji
in falebris
En
b.
c.
il.
I.
19 et p. $28,
I.
26-28.
Objectiones
Septiivl:.
54^
unquam
faxo
infiflas)
& nuania,
& ipf fruclurce infirm. Exempla non afferam; obi ipfe, & pcrrurre apothecas inemori tu, & fi quid repereris,
quodc labe non
o
fit
infelum, profer
gralulabor
2.
A nte-
mobileni
c[fe fciain,
& omnem
efi
autfane, quvulgaris
Architeclura
& vtus,
an fini, & qu, illce tandem mater l non rcjiciend, dcquc illis in fofia retinendis moinfirma omnia,
6''
i5
inulilia. 3.
Si quid
volunlate plane in
crede,
20
efiodiendum,
&
quam fundamento. Hinc adilus omnes ad dificationem Nulla hic jam efi prclufi. Quid enim fperes ab illo
:
\
120
""
ifiiufmodi?
perpetuam, fed,
ut
ad tempus
&
ad altitudinem quamdam,
te
quoquc
pus; at
in loco
efi eo
fof
tio
vacuitate,
&
omnis pendeat,
&
in e, veluti neceffario in
fiereomate,
Annon
machi-
1.
4.
uvRi:s.
II.
69
^46
OEUVRES DE Descartes.
iis
utuntur, ut
columnam
l-
tario
qum ab Authore
noflro
Qud
5
vias prae-
qum Architedus
fatis
ad
facelli
conftrudionem,
;
dclarant ea
iis,
aut
quod cm nec
10
ipfum inexcufabiliter hallucinari eft confitendum. Nec magis unquam laboravi, ut probanec
poffit,
rem me,
ler,
rem cogitantem, efle mentem, qum alut probaret fe efle Architedum fed fane Author
five
;
nofter
121
nifi
i5
fe
mentem, faltem bonam, non habere. Nec, ex co qud metaphyftca dubitatio e ufque procdt, ut quis
fupponat
quitur
fe nefcire
an fomniet, an
vigilet,
magis
an
fe-
eum
qum, ex eo qud
fciat
Architedus,
dum
fodere incipit,
nondum
fa20
xum, an argiliam, an quid aliud infra arenam fit inventurus, fequitur illum ibi non pofte faxum invenire, vel invento fidere non debere. Nec, ex eo qud, ante-
quam
quis fciat
Deum
exiftere,
habeat occafionem
perceptionem animo fuo prccfentem non habet, ut aliquoties expofui), magis fequitur omnia effe ad veftigandumyerum inutilia, qum, ex eo qud Architedus omnia ex foflis fuis rejici curaftet, antequam firmum
25
folum
effet
in ipfis
a.
inventum, fequebatur nuUa rudera aut alia fuiffe, qu fibi poftea in jaciendis fundamentis
1.
3o
Page 629,
5,
p. 53o,
1.
20.
Objectiones Septim^.
ufui fore judicaret.
tarius, dicendo,
547
juxtavulgarem
veterem Architeclu-
ram,
non effe ex foffis rejicienda, & de iis retinendis monendos effe foffores, qum errt Author nofler, tum dicendo ante omnia dejiniendum ejfe an Jint, & qu,
illa
ill
enim
ab eo
quem
prseceptum
vacu pro fundamento, omnemque ejus aedificationem ab e pendere, qum aperte hallucinatur Author nofler, dicendo me uti oppoJito ejus quod dubium ej, ut principio, & abuti abdicatis,
fofla
I
122
i5
perinde quajiab
iis
&
in iis, veluti
immemor verborum
nec negabis,
.
Nec pones,
Nec deni-
20
que imperitiam fuam magis declarabat Caementarius, foflam ad jacienda fundamenta excavatam comparando extemporaneae machina;, cujus ufus effet ad columnam erigendam, qum Author nofler, eidem machinae comparando abdicationem dubiorum. Refpondebat z^: Ars illa peccat excejfu. Hoc ej,plus
violitur
2 5
qum ab
qum
repertus
6-8
e^
b.
1.
1-2 et
1.
8-10.
1.
1.
11-12, et p. 458,
28.
548
in
OEuvRES DE Descartes.
eJJ'ent
ac ipfa terra
qu
certi
inambulandum
funt fines Jabilitati.s foli, qui fufficiant abunde, ut qui/que fupra illud tut incedat, ita in domibus dificandis certi
funt
123
limites,
cfi
&c.
ut fupr".
Ubi quamvis injufte Architedus a Caemenjtario culparetur, multo tamen injuftius in re fimili ab Authore
noflro reprehendor.
Verum enim
eil,
in
domibus confirmitatem
10
fummam
quos progredi operse pretium effe non folet, iique varii funt pro magnitudine molis conftruendce nam & humiliores cafae ipli arense tuto imponuntur, neque ha^c minus firma eft ad illas fuflinendas, qum faxum :id alias turres. Sed falfiffimum eft, in fundaultra
:
i5
elfe
aliquos dubi-
fummam
certitudinem, in quibus
Cmenim
20
effe
fit
fumme
certum, quantumille
prudenter
fuc-E
philofopharetur,
omnis
for-
effe
tafie
omnes
Qu
eum
ratione
25
ipfos refutabit
Nempe
intrim
annumcrabunt
Neque putandum
eft
eorum fedam
3o
dudum
a.
effe
me, ac fere
Page 53o,
extindam. Viget enim hodie qum maxiomnes, qui fe aliquid ingenii prai ca:te1.
21,
ii
p.
5m,
1.
10.
Objectiones Septim/E.
ris
549
Philo-
in vulgari
fophi quod
videntes,
funt
124
&humanse mentis immortalitem fibi demonftrari expofcunt. Adeo ut valde mali exempli ca fint, qu ab Authore noftro hc dicuntur, pr0cfertim cm eruditus clueat oftendunt enim ipfum non putare Atheorum Scepticorum errores poffe refutari; atque ita illos, quantum in fe eft, fulcit & confirmt. Quippe omnes hodierni Sceptici
exiflentiam
:
in praxi,
talia; fed
faciant
<j,
&
tanquam
tur. Et
exiftere,
his
nifi
nequidcm
prius
fibi
utendum putant,
qum
20
lint ullse
pleduntur. Quc-e
gnior
cm
me
fie
probata
pofTe
fint,
&
a neindi-
mihi
videtur,
qum
25
Authoris noftri,
dum
in tot
hac fu Dif-
fertatione
unum
feda
mihi
confiftit,
affingit
&
effc
fexcenties inculcat.
liberalis in
enim hc
dicat laudeni
&
va-
dum ah omnibus
3o
intenlalum pcrvaderc'',
me
^25
Page 33 1,
1.
7-9.
^o
OEUVRES DE Descartes.
faclum non efle in edem iil re de qu agit, ut mox oftendam,hoc tamen ipfum pro peccato mihi apponit, quia, inquit, eft fane laus eximia, at dum vadum vadari
pojfit citra
naufragium''
nempe vult
a ledoribus credi,
5
me
ull
ibi
naufragium
:
mifilTe
ratione fufpicatur.
excogitare potuiffet
Nam
vel
lo
&
diilindionem
fu ipfius
ver-
bof,
rationum tam vacu, non omififfet; longeque maluiffet illam proferre, qum mutare queeftionem,
&
argumentum poflulabat
ut e
i5
me inducere difputantcm an res cogitans effet Mens. Non liabuit itaque rationem ullam ad fufpicandum me aliquid erraffe in iis
de re loqueretur, ac inepte
quibus Scepticorum dubitationem omnium primus everti. Fatetur hoc eximi laude dignum effe; ac nihilominus fatis habet frontis, ut hoc noquc afferui,
&
20
mine me reprehendat, ipfamque illam dubitationem affingat, quce cseteris omnibus mortalibus-, qui eam
nunquam
126
qum
Hoc
uni mihi
tri25
autcm
eji,
\
Refpondebat
tejudicem.
Peccat defeclu.
dum
plus
Unum
illo
te
volo tcjlcm,
magnifico? Quid
ut
& gcnerofd,
niji
ne
:
hoc tritum
3o
Pas*."
53
1,
1.
9-10.
Objectiones Septim.^.
Saxum, quod invenitur infra omnem arenam, ejfolidum &firmum ? Hoc, inquarn, ita vel plebecul familiare &c.
ut Tupra"".
Hcque expedabam, tum a Csementario, tum etiam ab Authore noflro, ut aliquid proharetur. Sed, ut ille petebat tantm quid Architelus prceftitiffet foffione, nifi quod faxum retexiilet, diffimulando ipfum ei faxo
facellum fuum fuperftruxiiTe
taxat quid prceftiterim
:
ita
nofter quaerit
dumhoc
dubiorum rejedione,
nifi
10
nempe pro
nihilo ducit,
quod
ex his
c^
Dei cxiftcntiam
&
de
rim. Atque
unum me
vult teftem,
aliis
tam
infignis fcilicet
ait
:
audacise fu; ut
& alibi,
aliis,
jam
inde ab
Adamo^\
bus
20
&
talia.
quo
id,
Refpondcbat 6
cteris arguil.
Nempe
hc dicere
arena
&
Satis
firma
ej
qu
nos fujlmet.
;
Hoc folum
in
jnoveiur &c.
2 5
& fe
dum pari
conji-
dcnlid dicil
Arena ejl rejicienda &c.'^. Quod non magis erat ineptum, qum quod Author
:
Refpondebat
A.
Nempe
b.
c.
1.
1.
1.
1-2?.
1,
17 et 2
ei p.
534,
1.
7-9.
24.
52
uvres
terram
de Descartes.
&
fiiffi-
qu
areria,
lapides
&
modo pro
eo, ui
re Jirmd,
5
fed pro
tant
firm, ut
in e
fundari
pojfit folidijjiminn
hoc fi fulcrum
Ubi non magis hallucinatur, qum Author nofter, dum immemor eft verborum Nec pones, nec nega:
bis,
&c.
:
10
Nempe non advertens injlabilitatem Joli ejfe gladium ancipitem dum altrant fugit aciem, ab altra lditur. A rena non ejl illifolum
Refpondebat 8
Peccat imprudens.
:
fatisjlabile; quia
fcilicet
128
ejfct
i5
resjr\ma,
dum imprudens
nititur, vulneratur'^.
:
Ubi rurfus meminiffe tantm oportet verborum Nec pones nec negabis. Hocque de gladio dignius ed
fapienti Csementarii,
qum Authoris
noftri.
20
Refpondebat 9
&
ad dificandas domos, fu deludi fc finit rgula, non modo id conficiens quod non intendit,fcd illud etiam, quod maxime reformidaf^.
qu funt
Quod qum verum effet de Architedo, conftrudio facelli, & qum fimile verum fit de me, quiu demonftravi dclarant.
aS
a.
b.
c.
p. 5?2,
1.
9.
1.
6-1
1.
d. Ibid
1.
12-16.
Ob.iectiones Septim.i;.
ce:
diuii, (jiiod vetat
Refpondebat lo
Pcccat commijjione,
&
Quod
5
boriim
fronte fingeret, id
dem nej^Mndum
Refpondebat
Pcccat omijfione,
:
Suminopcrc cavendum
ne quid
verum admiltamus. quod non pojjimus probare verum ejje , non femel prtcrgreditur, impune ajjuinens uli
ut
129
fumme
certuni
&
Arenofum folum
,
ad dificia Jujinenda
&
alia id
genus^\
i5
dubiorum rejedioni, quod pertinet tantm ad ftrudionem, tam ccdificiorum, qum Philofophiie. Veriffimum enim eft, nihil admittendum elfe ut verum, quod non polimus probare eft'e verum,
cans
foflioni, ut nofter
20
cm de eo ftatuendo vel affirmando quaeftio eft; fed, cm tantm de effodiendo vel abdicando, fufficit qud
fufpicemur.
Refpondebat
Jud
ill
12
Ars
illa
fi dicat
rejeclione
arenfe
qu
rejiciunt, niji
qualenus non
ej fatis firma
fed
vtus,
ad unum
-.
Page 332,
1.
b. Ibid.,
c.
1. 17-19. 20-26.
Page 5?2,
1.
27, p. 533.
\\.
5.
uvres.
70
5)4
2.
OEuvRES DE Descartes.
Si fojjione
ill
aren
ita
velit
amandari omnem
arenam, ut tollatur
&
& e
tanquam
illa
nempc
racuitate loci
quem
:
& firm
utarnur
no\\
5
fcd
quidem
^.
Si dicatfe vi
:
id conficere ccrl
&
evidenter
Ego fum
exercco
&
tamen
fum
Architcclus, ncc
iisjc abducla, ut
lo
nondum
intelleclis illis,
perindc atquc
intelled
dicet,
nondum
boni aliquid
fed
i5
nihil novi,
verbis
<id>
Architeclur
quoque Archi-
teduram
mant operarios id agere, hoc ef ad unum omncs^\ 4. Si dicat probatum a fe rationibus validis & meditatis
20
dum
fe rvera exifere, & effe Architeclur peritum, &, exiflit, non exifere reapfc Architeclum, non Cmen:
&
nihilc plus
qum
fi dicerel exifere
&.c.^.
efl
Architeclura uti
in
di-
fciis conjlruendis,
131
&fic dificare, utfiiam illam aclwnem & conalu rcflexo intucatur & confderet, adeoquc fciat
\
a.
Page
Ibid.,
53:'.
1.
1.
6-10.
b.
c.
ri-21.
Ibid.,
1.
22-27.
ObJECTIONES SePTIM/E.
Jderct fe dificare (quod vcrc
cjl cjfe
')
confcium,
&
acls
proprium Arbajiilo-
chitc}ur,five artis
Architecwn
dicet
quod nondiim
ut diceret,
dixit,
&
quod fpius
fcd nov\ nihil, cin illud nos a nojlris olim prccptoribus acccpenmus, & illi a fuis, atque, opino?', alii ab aliis,jam
10
indc ab
Adamo^.
Id porrof dical,
rc-
pompam
aut ad prfligias ?
Qu
&
i5
terr commotiones,
&
menla? Quis
quam hilum
Cur pcrepro'
illa
ila
diuturn, cxlcras
in oras,
&
20
tandem ad flabiliendujn facellum, perinde quafiflare illud non pofjit, nifi omnia fufque dequc vertantur? Sed cur
interpolationcs inateriarum tt ac tant, ut veteres
tur, eligantur nov',
ponan-
iifque abjeclis
mantur? An forte,
ut,
dum
h
qum
in gur-
132
/Edifico,
habeo
iflius 'difcationis
?
confeientiam,
ergofum Archi-
teus^
a.
b.
1. 1.
28, p. 534,
1.
9.
10-27.
^56
6.
OEuvREs DE Descartes.
Denique, fi dicat domos conftruere, carum cubicula, cellas, porticus, januas, fcnejlras, columnas, & rcliqua,
proprium Architecli,
:
ut nulli
prorfus
alii artifices
id pojjint
&
illud qui-
dem gratis & ingratiis, niji fors aliquid ajfervat & abfcondit (quod unum fuperej perfugium) fuo tempore relut c machina Jupentibus exhibendum. At illud quamdiu ej, ex
quo expeclatur, ut plane fit defperandum^ ?
Refp. ult.
:
'o
Hc
quam
amas,
laris
quam
amplecleris, ignojco,
tt
quam
&
ad
133
tcflas
abjiciendam putepi.
Ne
vereare, amicus
fum.
Vincam expeationem tuam, aut fane fallam. Silebo & ex\pelabo. Novi te, & aciem ingenii tui acrem ac perfpicacem. Ubi temporis aliquid ad meditandum acceperis,
ac
20
confulueris,
&
Interea
dum
qu
qu fornices attinent, qu feneflrarum aperturas, qu columnas, qu porticus, &fimilia^. Sed en Programma novse Comdise.
a.
p.
535,
1.
5.
h.
6-20.
Objectionks Septim/e.
(f-^j
Ad
nimiam invidcntiam & odium, quihus percellebatur, jam phme in morbum tranfiifle, non paffi funt ipfiim diutius ita in platcis declamare, fed protiniis ad Medicum deduxerunt. Ego certe non aufini quidquam taie de Auihoro noftro fufpicari; fed pcigam tantiim hie notare, quani accurate illum in omnibus fit imitatus. Eodem plane
quot ejus
amici,
videntes
10
modo
agit judicem,
integerrimum
fcilieet, ae valde
cireumfpede ac
pronunciet.
vit,
religiofe
caventem, ne
qiiid
temere
fla-
Cm
ob
id
unum qud
bilienda,
i5
&
fundamenta, duodccim
aitque
1.
:
dcmum
viee
rem examint,
fcit
Si
eam
intellexerim, ut rvera
me
intelle<kQ.
xifTe,
lunc quidem
me
aliquid boni
modo, ex quo prrecedentia undecim pcccata defumpfit, & quem tamen ab omni fenfu meo tam remotum effe novit, ut lupra
2.
Si
illo
in
25
^.
me
de iplo
cum
mcnlcm^? tune me
h")
uon
la lig-iiu.
20 vicnn' remarque.
a.
Pa^c 45s,
1.
12.
5^8
nihil boni.
OEuvREs DE Descartes.
Quis unquam in conviciando, non dicam tam impudens, tam mendax, tam veri omnis verilimilifque contemptor, fed tam imprudens & immemor
fuit,
fexcenties
braret, a
alicui
expro-
ejufdem Dif-
Quantum ad
4, 5),
10
tam apud Authorem noftrum qum apud Caementarium, nihil plane ad rem pertinent, nec a me vel
Architedo unquam funt motae. Sed verilimile efl ipfas primum a Csementario fuiffe excogitatas, ut, cm nihil eorumjquse ab Architedo fada fuerant, auderet
attingere, ne imperitiam
135
i5
fuam nimis
declararet, ali-
qum folam
imitatum.
ait,
y Cm enim
rem cogitantem
poffe intelligi,
20
non intelled mente, nec animo, nec corpore, non melis philofophatur quam Cmentarius, cm ait Architedurae peritum non effe magis Architedum,
qum Ca;mentarium,
poffe intelligi.
4.
iis
25
Ut etiam fane aeque ineptum eft, dicere rem cogitantem exiftere, non exiftente mente, qum Architedurae peritum, non exiftente Architedo (faltem cm
fumitur
a
nomcn
me
fumi
fignificavi).
3o
19 non la ligne.
a5
mme remarque.
Objectfones
Septim.:.
559
cogitantem exiftere
fine corpore,
qum
Architedurse
peritum
5
.
fine
Item
cm
non
fufficere
fit
5
cogitans, ut
&
plane fpi-
ritualis,
requiri
fed infuper
five
habeat
que hallucinatur ac
illam peritiam,
Etfi
Csementarius,
cm
ait
adu
10
reflexo
confiderare fe habere
poflit
priufquam
efl'c
Architedus.
enim rvera
nemo
tiam,
fit
manifcftum tamen
fit
eft
136
non
i5
requiri ut
20
prima quvis co-gitatio, per quam aliquid advertimus, non magis differt a fecund per quam advertimus nos iftud prius advertilTe, qum hsec a terti per quam advertimus nos advertift'c nos advertiffe nec ulla vel minima ratio afferri poteft, fi prima concedatur rei corporece, cur non etiam fecunda. Quapropter notandum eft Authorcm noftrum multo periculofius errare hac in parte qum C?cmentarium toUendo enim veram &
gitans
fit
25
maxime
ilK-E
corporeas
quae nullo
hae
3o
&
incorporeas, qud
nempe
hae cogitent,
non item,
&
modo
qud nempe
confiderent fe
cogitare,
facit
X
omne quod
la ligne.
in fe eft
non
6o
OEuvRES DE Descartes.
mentis a
human
6.
corpore
diftindio
intelligatur.
Minus etiam eft excufandus qud brutorum animalium caufa; faveat, eifque non minus qum hominibus cogitationem tribui
velit,
qum Caementarius
5
137
qud fibi, & fui fimilibus, Architelur peritiam, non minus qum Architedis arrogare fit conatus. Ac denique in omnibus fatis apparet, utrumque eodem modo, non quid verum aut verifimile eifet, cogitalTe, fed tantummodo quid fingi poffet ad detrahendum de inimico, illumque apud eos, qui ipfum non
|
lo
imperitum
&
ftultum defcribendum. Et
quidem appofite Hiftoricus Cccmcntarii, ad infanam ejus invidiam exprimendam, refert illum Architedi foffionem, ut apparatum magnificum, extuliffe, faxum ver foffione ift retedum, facellumque ipfi fuperflrudum, ut rem nullius momenti, contempfiffe; nec minus tamen pro amiciti &. fingulari erga ipfum voluntate gratias egifle, &c. Itemque in conclufione inducit ipfum egregia haec epiphonemata proferentem Idporro fi dicat, qu & quanta fupererunt ? qu redunda:
i5
20
Qu
machina,' aut ad
:
pompam
Hc vereris, opinor,
25
un
tu,
:
Itemque Ne vereare, amicus/um*^ &c. Hsec enim omnia Cmcntarii morbum tam graphice repraefcntant, ut nihil ad id aptius ab ullo poet fingi potuilfe videatur.
1
tioii
la ligue.
a.
b.
c.
1.
ii-i3. i2-i3.
1.
i6.
Objectiones
Septiivle.
^6i
'o
Authorem noftrum eadem omnia tanto cum afFedu imitari, ut quid ipfe agat non advcrtai, illoque cogitationis adu rellexo, quo mo\ ajebal homines a brutis diftingui, non utatur. Non cnim profed diceret nimium effe apparalum verborum in meis fcriptis, fi confidcraret quanto majorcm habcat, ad unicam dubitationem de qu cgi, non dico impugnandam, quia nullis rationibus impugnat, fed (liceat uti verbo duriufculo, quia nullum aliud que aptum ad rei veritatem cxprimendam occurrit) allatrandam, qum ego ad eandem proponendam. Ncc etiam baitoeft
I
At mirum
i38
logi meminiflet,
fuperflu,
fi
advcrteret
qum
prolix,
lit
quam
qum
in tot fu
fc brcvitati
DifTertatione, in cujus
'5
tamcn
ipfo
fine
afBrmat
lluduiffe.
ait fc
ut
qum
cum
agam, qucmadmodum
fuit,
a. Ces mots semblent annoncer la lettre Admodum Rcvcreiuio J'atri DiNKT, qui, en effet, dans l'dition princeps de 1642, fait suite immdidtument aux Objectiones et Responsiones septim.
uvres. H.
71
ADMODUM REVERENDO
PATRI DINET
SOCIETATIS JESU
PATRI
S.
D.
"
Cm
nuper R.
P.
Mercenno per
eie, vel
literas
fignificaf-
Difleriatio,
quam audiebam
eam cum
me
fcriptam
cem
10
me
mitteretur, ut
Objedionihus ab aliis ad me miffis edi curarem, rogaffemque ut hoc, vel ab illo, vel certe, quia aequiffimum effe judicabam, a Reverenti tua impereliquis
trare conaretur
refpondit fe literas
illas
meas
R.
tu
140
modo
tibi fuiffe
gra-
tas, fed
& multa
benevolenti erga
flrata.
me
demonftatim
Hocque etiam
ifta Difl'ertatio
re
poftea
ad
me
Quai
me non
modo
20
ad agendas
tibi
maximas
de
etiam ad opinionem
a.
meam
et la
ill
Differtatione libre
t.
Voir pour
et aussi, p.
la
composition
1.
i55,
523.
6, et p.
558, claircissement.
L'astrisque aprs
469-470.
523,
lettres
III, p.
564
et
les lettres
h.
nom
t.
de Bourdin.
p.
III.
464-465,
1.
et
du
22 dc. 1641.
c.
t.
III, et p, 481,
16, et p.
1.
6.
564
OEUVRES DE Descartes.
rum
inftituto
petendum
invitant.
141
Equidem cm primm illam in manibus meis tenui, tanquam de magno thefauro gaudebam nihil enim mihi optatius efl qum, vel opinionum mearum certitudinem experiri, fi forte, a magnisviris examinatse, null in parte falfe reperiantur; vel faltem errorum admoneri, ut ipfos emendem. Et quemadmodum in corporibus bene conftitutis talis efl partium omnium inter fe communicatio & confenfus, ut fingulse non fuis privatis viribus tantm utantur, fed praecipue etiam commune quoddam fit totius robur, quod ad
: :
10
unamquamque, dum operatur, accedit ita, cm fcirem qum arda foleat effe inter omnes veftros animorum conjundio, non unius R. P.* DifTertationem, fed
totius Societatis
i5
sequum
& accuratum
arbitrabar.
de opinionibus
me
Ubi ver illam legi, plane obllupui, & longe aliud mihi de ipfcredendum elle cognovi. Nam fane, fi pro-
fra
effet
20
major aut faltem non minor in e benignitas, & manfuetudo, & modeftia, quam in privatorum edem de re fcriptis, appareret
veflra Societas regeretur,
:
at contra,
142
cum aliorum in meas Meditationes objedionibus conferatur, nemo non credet illas potius a tant cum acerbitate Religiofis fadas, hanc autem
fi
25
magis qum reliquos homines ad virtutem impulfum, decere pofiit. Appareret etiam amor Dei, at ejufque promovcndie glori defiderium ardcns
:
3o
ituii
17 viue rL-marque.
Epistola ad p. Dinet
56^
& humanae
in e
magno
rationem ac veritatem,
at, nifi
falf authoritate
na,
10
dodrin numeremus, nullam plane in e inveni, nullumque ratiocinium non illegitimum aut falfum, nec etiam uUum acumen ingenii, quod non ceementario dignius fit qum Ptre Societatis. Omitto prudentiam,
caeterafque virtutes, quce
mise
fint, nullae
|
cm
i43
tamen
minimum
:
odorem
in
ipfam transfu&.
Notis% quas ei adjunxi, nullum convicium fingi pofTe ab omni veri fpecie magis remotum, qum id totum quod mihi in
candor
at contra patet ex
&
ipf exprobratur.
Ac proinde,
ut
magna unius
partis a
20
communi totius corporis lege dilTenfio indicat ipfam morbo aliquo fibi peculiari laborare, ita omnino ex
Differtatione R. P.* manifeflum efl ipfum e fanitate
non
frui, quae in
25
ob id quod forte pravi humores, contra ejus voluntatem ac citra culpam, in pedem aut digitum influxerint; fed contra ftimamus conftantiam ac virtutem, cm dolorem curationis ferre non recufat &. nemo unquam contempfit C. Marium quod varices in cruribus haberet, fed non minus faepe laudatur qud unam forti animo fecari fit paffus, qum ob feptem fuos
:
I
144
a.
566
confulatus
tas.
OEuvREs DE Descartes.
&
Eodemque modo, cm non ignorem qum pio & paterno affedu omnes tuos profequaris, quo deterior
DilTertatio illa mihi videtur, eo pluris facio integri-
me
mitti
magis totam Societatem fufpicio & colo. Sed quiaipfemet R. P.* fuam DilTertationem ad me mittendam ddit, ne temere videar judicare id illum fponte non feciffc, quid me ad hoc credendum
impellat,
&
fimul
omnia
qiire
mihi hacleniis
cum
ipfo
10
intercefferunt, enarrabo.
145
Scripfit
jam
ante,
anno 1640,
alios [qiiofdam in
me
"5
non
forte
omni-
maxime
charis
&
fidelibus
cm enim
iis
vifi
Parifienfi
:
20
me (nempe haud
tavit'\
difficiles
Quin
in
0^
vidi
Velitationem
Pra}fationcm
a R. P.
* eiu-
zS
&
cubratam,
146
ito)i
a.
Voir Correspondance,
t.
^4-95,
et. p.
96.
Epistola ad p.
Dinet.
^67
fcripferim aut
meum
reprehendebatur, quod
fit
unquam
mentem, ut Notis
in
ipfam fadis,
&
ad Authorem,
effe ex Socictatc,
In Thcfibus
autem, non
10
quod fane euilibet licet, prsefertim fi rationcs habeat ad id probandum; fed etiam, ut candore folito uteretur, vcrborum quorundam finiones falfas
elle ajebat,
cauf, angulo,
qui
bat
hadenus ab
nomen
quod
i*'
cogilJt,
&
per animam,
id
quod
ejl
cxlenfum; atque
inventa, verbis a
hujus
I
artifieii
ope, nonnulla
mea
meis valde diverfis expreffa, tanquam fua proferebat, meque, tanquam fi de illis aliud quid plane ineptum
fenfiffem, arguebat.
20
Qiiorum ubi
R. P.
fui
literas
ad
ut,
Redorem
rogabam
me quoque non
25
gnum
ret,
judiearet, ad
quem
quique intcr veftros difcipulos cenferi poffem' . Aliaque multa addebam, quibus omnino
id
mihi videbar
6 non la ligue
a.
{cdil. priiiceps)
19 luiie remarque.
juillet 11)40.
Voir Correspondance,
Lettre
t.
III, p.
io5-iiq. Lettre du 29
t.
b.
c.
GXCVI, du
III, p. 99,
I.
22 juillet 1640,
IIL
p- 97-
Tome
25-3o.
68
uvres
de Descartes.
veftris
qum ab
ullis aliis
&
totius
148
mese primae
aetatis inftitutores
unicos, fum-
mopere colo
ut
&
in DiiTertatione
me
monere dignarentur, tamque paratum ad illos emendandos me efle oflenderim, ut non putarim
quemquam
feffum, qui
vitam prolu
me
condemnarc,qum mihimetipfi meos errores oftendere, de cujus faltem charitate ergaproximum non
mihi liceret dubitare""
.
Ad
quse,
non
ipfe R. P.
149
meas opiniones impugnabat, intra odiduum efle miffurum. Ac paulo pll alii quidam Patres Societatis idem intra fex menfes ejus nomine promiferunt forte quia, cm Tradatus iilos non probarent (exprelTe enim eorum, quse ab illo in me fufcepta fuerant, confcios fe non fuifle fatebantur), id temporis * ad illos emendandos requirebant. Ac denique R. P. literas ad me dedit% non folm fu manu fcriptas,
:
|
20
fed
ctiam communi
fignificavit
\.
fibi a R. P.
Redore
uou
Lettre
a.
CCV, du
1.
le i5 sept.),
t.
III, p. 169,
1.9-13.
b.
c.
Ibid., p. 169,
23O0.
t.
III, p. 2o5,
I.
i,
p. 207,
1.
7, et p.
222.
Epistola ad p. Dinet.
^69
illiim fcripfe-
prceptum
rarUy
ejfe,
ut
cm
liter,
quas ad
fe prfertim fpcclarent, ipfc ad cas rcfponderct, fuique injituti rationem apcrirct. 2. Nulliim a fc fufcipi,
fed nec
5
iri
opiniones^.
Qud
quant pro-
pofui Methodi p. j5, idfu tribucndum ignorant i, quia Methodum non perlegerat^\ 4. De Notis ineis in fuain
prolujionem, fe nihil addere, ab eo quod pridem fignificarat, fuijfetque fcripturus, niji aliter fuafijjent amici";
10
omnino, quia nihil antea fignificarat, nili fe rationes, quas contra me habcbat, cffe miflurum adeo ut tantm per h?ec verba declararet fe
hoc eft; tantm
nihil
:
nunquam
i5
iso
Ex quibus omnibus
crat
manifcflum
illuni
fummo
de
me
maledicendi
fl;udio flagrafl^c,
idque
pri-
vato confilio,
& non
nihil
:
& denique
me
minus
etfi
vellc,
qu3e in
20
fcribit
videretur,
hominem
religiofum,
cum quo
25
quidem notitia interccflferat, tam publie, tam aperte, tam infolenter de me maledixifl'e, nihilque aliud habere excufationis, qum qud diceret fe Difl^ertationcm meam dcMcthodo non legifl!e quod qum verum eflet, clare patebat ex eo, qud Analyfim meam, tum in Thefibus, tum in prolufionc, aliinimicitia nec
:
unquam
non
Cf.
t.
la ligne [dit.
pr inceps),
III, p. 222,
1.
12-14.
b. Ibid., p. c. Ibid., p.
223,
225,
II.
1.
1.
10-14.
i?-i4.
uvres.
7^
^/o
151
uvres
de Descartes.
ea Differiaiione de Meihodo,
:
quam
le
non
legile
fingebat
eiTe
verumlamcn,qiiia
R.
\c in
poftcrum quieturum
nihil fcverius
Et
minime mirabar
fui
P.
Reclorcm
atque
illiim dccreviffe,
;
qum
ita
ut ipfemet
rationem apciiret
non occulte
in Thelibus,
faftu pro-
magno cum
coram me
quod
lacef-
lo
tanto
me
quamvis
in
ei
prior
illa
Velita-
tam parum
cjfe
flicitcr
fuccelTilTet,
atque ex
quo
i5
nullinn fc pcculiarc
152
prlium
rum
ullo
cum
ex
DilTcrtationem tamen
in
fuam portca
ccrte
fcripfcrit. Nifi
cnim
e peculiarc pr-
lium adverfus
quidnam
in
fc
opiniones alicujus
exculet,
prccliari
nifi
20
forfan eo
nom
ne
per ca-
lumniam
afficlas,
impugnct;
ad
vel
rarit illam
unquam
manus meas
pcrventuram.
25
Nam
aliis illis
raclaliiis
me
noluit videri
?
;
quid cnim
in
pejus
quam
4 non a
yarc7illii:sc.
28-29
A'*""'
<^^'
sigfn-'^
de
Epistola ad p. Dinet.
licenti opiniones a
571
affingendi
meis quammaxime diverfas mihi neque enim tant ufus fuilTet, fi hoc fibi
|
i53
unquam
5
me
publie exprobratum
iri
putafTet. Ideoilli,
fed Socie-
ac
tibi,
maximas
gratias
Vellemque ut ea qualilcunque occafio, qux mihi nunc datur, gratiam rcfercndi, cum ejus in me injuriarum diflimulatione, potius
tione,conjungi pofTet, ne id
10
nifi
etiam ad laudem
Mathclim doceat
i5
in veftro Collegio
Parifienfi,
quod
faculias,
qu ego prcecipue
uti di-
cor
ut nullus
efl:
154
nullus etiam
ell
lius vobis
20
omnibus tribucrentur,
fibi
fuifiTe
de
ipfis
tacercm.
Multi cnim
vefi:ro
perfuadercnt illum
unum
ex univcrfo
delcdum ad judicium de meis ferendum, ideoque non minus ei foli, qum vobis omcorpore nibus fimul fumptis, hac de re credi oportere, nec etiam aliter de vobis, qum de ipfo, elTe judicandum.
a5
Ac
eft,
ut ad cogni-
tionem
impediendam & retardandam valde efficax, fie ad ipfam plane fupprimendam non fufficiens, quodque, ciam tandem detegcretur, nuUo vobis honori efiTet. Quippe non conatus efl;
'
5
a.
non
la ligne {cdit.
,
j:rincefs\
24 mtne remarque.
peut-tre
:
Nullo
sic
pro
>i
nuUi .
Ou
niillo
< modo'>?
^72
OEUVRES DE Descartes.
refutare,
&
meis
155
propofuit,
ac
derifit.
Quo
artificio
legendis aver-
nondum
fatis
hoc
eil
fere
omnes
qui viderunt,
:
ab
ipfis
nunquam
'o
cnim
fufpicati fuiffent
hominem
religiofum, prsefer-
&
meae non
Atque ad hoc multum juviffet, qud fuam Diflertationem non palam omnibus, fed privatim tantm amicis fuis leditaffet ita enim facile caviffet, ne ulli eam
:
i5
156
majorem ei fidem ideo habuiffent, qud putaffent eum noUe ipfam in lucem edere, ne famse meae noceret, ac mihi eie amicum. Nec intrim fuifTet periculum ne a non fatis multis legeretur nam, fi tantm Sociis fuis, in veftro Parifienfi Collegio, id quod fperabat perfuafiflet, hinc facile ad omnes alios veftrae Societatis, toto orbe fparfos, eadem opinio tranfiiflet; atque ab his etiam ad alios homines fere omnes, qui Societatis veflre authoritati credidifTent. Nec fane mirarer, fi hoc contigifTet nam, cm veftri fmt femper fuis quifque fludiis quammaxime occupati, tieri non poteft ut fmguli examinent omnes novos libros, qui quotidic magno numro prodeunt in lucem, fed creteri
:
|
20
25
3o
non
Epistola ad p. Dinet.
cietate
ille
^'7j
fiifcipit,
ac prout
Jamque mihi videor ejus rei feciffe experimentum circa Tradatum quem edidi de Meteoris cm enim partem Philofophise contineat, qux, nili admoabftinere.
:
,
i57
dum fallor, accuratis & .veris in iplb explicatur, qum in ullis fcriptis aliorum-', nullam puto cfle caufam cur Philofophi, qui Meteora fingulis annis in unoquoquc ex veftris Collegiis doccnt, illum pra^lerto
de
me
R. P. * judiciis
i5
At quandiu tantm illa ex meis, qu ad Phylcam aut Mathefim pertinebant, impugnavit, parum curavi. Cm autem in fu Differtatione principia illa Mctaphyfiea, quorum ope Dei exiil:entiam realemquc humanae animac a corpoie diftindionem demonftravi,
20
non rationibus, fed malediclis, evertenda fufceperil, harum veritatum cognitio tanti cft momenti, ut nemini probo poiit difplicere, qud ea, qua; de illis fcripfi, pro viribus defendam. Nec fane difficultcr id pra;ftabo cm cnim mihi nihil aliud qum nimiam dubitationem objeceiit,non opus eft,ad oftendendum qum injuflc ipfam mihi affingat, ut referam loca om:
|
158
25
mearum Meditationum, in quibus eam diligenter, ac, ni fallor, accuratis qum ullus alius cujus fcripta habeamus, refutavi l^ fuiluli; fed fatis eft moneam
nia
fi
fcripfi, initio
:
mea: refponfionis ad
nempe
iioii
/j ligne
{i.\iil.
priiiccps).
a.
Cf. Discouru de la
Mclhnde
cL A.vsaiV,
p.433.
1.
^74
fuiflc a
OEuvRES DE Descartes.
me
codem plane modo, quo MedecincC fcriptores morbos defcribunt, quorum curandorum Mcthodum volunl docere-' . Quis tam audax & tam impudens in calumniando unquam
fuit,
Galenum, qud
qum Melo
thodum
non
a^grotandi
tantm
confilio
ufum
elle, nifi
ego
ipfe teflarer,
in
no-
&
ea quae prius
me
i5
a veftris,
&
ultima ejus
me fuerit miiTa. Quod cm nullibi commodiiis polfim qum in hac epiftol, non abs re elfe puto eam fimul cum Notis meis in DiiVerlationem^' edi curare.
cam rum
hc aliquid de Philofophi
nifi
quam,
Ov;
20
invidiam,
quam
mihi, licet
I.
o-io.
Les Notcv de Doscartos. intercalccsdans la Disxertatio du P. Bourdin, paruicm, en cflei, sous le liue de Objcctiones scpliiiur. etc. (,voir ci-avant,
h. p. :j5i;.
c.
dans
le
mme volume
l'Itilosoplit,
Priiicipia
.
publis
en
1644
le
10 juilieiK
Epistola ad p. Dinet.
575
leo
Speciminibus prfigi noluerim, non, ut quibufdam forte vifum ell, qud rationibus
iftis
nomen meum
in iis contentis
5
non fiderem,
vel
eorum me puderet;
animo
retur.
effe ut,
dum
10
adhuc manerem, fi, ut fperabam & ratio poflulabat, hoc me, faltem aliqu ex parte, invidi liberafTet. At plane fecus accidit. Ea enim eft fortuna Speciminum meorum, ut, quamvis non a multis intelligi potuerint, quia tamen a nonin inftituto
nullis, iifque
Quo
maxime
ingeniofis
&
antca vulgatas, continere compcrta funt, hsec fama tranfierit ad multos, qui ftatim ideo fibi perjfuaferunt
dum
lei
me
e^ nullis
concfl,
Unde fcquutum
ii
ut
20
maxima quidcm
fcholas
iis
pars,
qui
extra
libre
philofophantur, fed
ploerique
etiam ex
qui
&
qui
25
magis ingenio qum immerit doclrinae fam nituntur, ac verbo omnes qui amant veritatem, integram a me Philofophiam in lucem edi optarint. Sed aliapars, ii fcilicet qui dodi videri malunt qum eie, jamque
aliquod
nomen
qud de
rint,
contemptum, mea;que Philofophi?e editione veritatem detedum iri cxiftimantes, non aufi quidem funt aperte
j
I62
576
uvres
de Descartes.
fumm in me
ab
aliis dillinguere.
me
de
ilUi,
dum
vive5
rem, non vulgand confilium fumpfiffe, ac nonnulli etiam funt conquefti qud eam mallem nepotibus
qum
cosevis
commodis ferviendi, non ideo minus me amarint. Qui autem ipfam timuerunt,
nullo
modo
:
credere no-
me
editionem
promijfor
illos celebris
fcribi fimulabant,
i5
ait
hoc iandiu a me
:
dcfperandum
aliis in
ridicule pro-
fed,
tuilTe
fi
nondum
fene po-
multis faeculis
nondum
intra
prseflitum
me me
20
ab
illo intra
garetur,
cm
plane
perfuaderent
me
decreviffe Philofo-
25
phiam
illam,
effet parata,
quam metuebant, emittere flatim atque non modo eas opiniones, quse in fcriptis
etiam praecipue iftam
multis male3o
fibi
jam a me
164
Philofophiam,
didis,
nondum cognitam,
|
qu occultis,qu etiam apertis li' publiais, funt profequuti, ut fcilicet vel me ab e edend abflerre-
Epistola ad p. Dinet.
rent,
577
in cunis
& tanquam
fufFocarent,
&
quanto vehementiores
madverti, tanto pluris
5
mcis inipugnandis
ab
ciTc ani-
me
Sed
fit,
ubi
eorum numeriim
10
protegcndum, veritus ne forte clandeftinis moliminibus aliquid poflint, ac ne otium meum magis interturbent, fi pcrmaneam in inftituto Philofophiam mcam
aperte ipfis me opponam, at^, non edendi, qum pr?Efl:ando id totum quod timent, ne amplis timcndum habeant efliciam pauea illa omnia, qu?e de Phifi
:
i65
i5
20
quamplurimis recipiantur. Quapropter illa non eodcm ordine ac ftylo proponam, quo magnam eorum partcm ante confcripfi, eo in Tradatu cujus argumentum in DilVertatione de Metiiodo explicui'', fed alio ad fcholarum ulum magis accommodato, brevibus fcilicet articulis fingulas qucTfliones includendo, taiique ordine ipfas excqucndo, ut fequentium probatio ex folis prrecedcntibus dcpcndeat, omnefque in unum corpus rcdiganiur. Qu ratendere ut,
fi'
vera
fint,
tione fpero
25
me
veritatem
in Philofophi folet
inventuri.
ligne
[cdil.
princeps).
IJre et ? ou bien
rtc
?
1.
b.
Tome
VI de
21.
uvres. U.
/3
'jjQ
OEuvREs DE Descartes.
ad .difcendam Philofophiam
|
cm primm
166
fe
accincujuf-
gunt.
Quaerunt
setatis,
etiam illam
foli
caeteri
omnes
apud fe de rbus Philofophicis mcditantur, eafque in proprium ufum examinant. Sed & Principes omnes, & Magiflratus, aliive qui Academias aut Gymnafia inftituunt, -fumptufque fuppeditant ut Philofophia in iis doceatur, non nifiveram, quantum fieri poteft, volunt doceri nec patiuntur
;
cunque
cm
dubias
&
controyerfas opiniones
ibi ventilari,
ut ex
&
lo
&
167
minus obfequentes, & feditionibus commovendis aptiores vadant, fed tantm ob fpem veritatis, quam ex iftis difputationibus aliquando emerfuram plrique fibi perfuadent vel fi jam long experienti fint edodi qum rare illa hoc pado reperiatur, adeo tamen ipfam curant, ut etiam per|exiguam ejus fpem non putent effe negligendam. Nulla autem unquam gens fuit tam fera aut tam barbara, tamque a redo ufu rationis, quo folo homines fumus, abhorrens, ut apud fe doceri voluerit opiniones, qu?e pugnarent contra cognitam veritatem. Atque ideo non dubium eft, quin veritas opinionibus omnibus ab e diverfis, quantumlibct
;
20
inveteratis
&
pervulgatis,
fit
prferenda;
&
quin
om25
nes
ii,
qui
nova
ill
Phi-
quam promitto. Non vcrifimilc efl me unum vidilTc, qum fcxccnta millia ingcniofiflmorum
in fcholis
3o
la
lii(ne {dil.
priuceps).
Epistola ad p. Dinet.
^79
quuti funt;
viae tritae
femper tutiores; prfertim propter Theologiam, cum qu veterem & vulgarem Philofophiam optime confentire multorum annorum experientia jam docuit, de nova autem incertum cil. Ideoque ne forte, impeI
fe allicicndo,
paulatim crefcat
&
vires
fumt, Scholarumque
five
Academiarum pacem
10
quietem perturbet, vel etiam in Ecclefi novas hrefes adducat, mature prohibcndarii atque extinguendam effe quidam contendunt.
&
i5
Ego ver contra refpondeo, me quidem mihi nihil arrogare, nec profitcri me plus videre qum caeteros fed hoc forte mihi profullfe, qud, cm prprio infaciles vias genio non muhum fidam, planas tantm fim fequutus. Nam, i\ quis per ipfas magis promoveat qum alii, multo majori ingenio prccditi, per falebrofas & impenetrabilcs illas quas fcquuntur, non cil
;
i_<.
mi|randum.
169
Addo me
20
eorum
qucc promitto,fed ut ex
judicetur.
Non cnim
ibi
unam
a nullo ante
me
25
hadenus mea
fint,
bus ali Philofophiit viguerunt, ipfarum ope folutai funt, & forte nec tam multE, nec tam illullrcs inve3o
nientur.
10
11011
Quinimo
profiteor ne unius
quidem
rciiuvqiic.
quit^ftio-
18
mme
^8o
nis folutioncm,
OEuvRES DE Descartes.
170
ope principiorum Peripateticce Philofophiiv pcculiarium, datam iinquam fuilTe, quam non poffim demonftrare effe illegitimam &. fal.fam. Fiat periculum, proponantur, non quidem omnes, neque enim operse pretium puto multiim temporis e in re
impendere, fed paucec aliquae felediores ftabo promiffis. Et moneo tantm, ne captioni locum relin:
quam, loquendo de
phie
pcculiaribus,
me
excipere
illas
qusefliones,
lo
quarum folutiones defumptae funt vel a fol experienti omnibus hominibus communi, vel a conderatione figurarum & motuum quae Mathematicorum propria eft, vel denique in Metaphyficis a communibus
illis
notionibus quas a
me
admitti, ut
& prcccedentia,
i5
Addo
nihil in
tetica, &.
171
I
e Philofophi
ef[e,
novum; nihilquc in me, quod non fit vtus. Nam, quantum ad principia, ea tantm admitto, qua; omnibus omnino Philofophis hadenus communia fuere, funtque idcirco
ab
aliis divcrfa,
quod non
20
omnium
jam ante
antiquiffima;
Si
quce deinde ex
iis
deduco,
tam clare oftendo, ut etiam antiquiffima, utpote humanis mentibus a natur indita, efle appareat. Contra autem principia Philofophiae vulgaris, eo faltem tempore quo ab Ariftotclc aliifve inventa funt, crant nova, nec jam meliora putari debent qum tune fuere; nihilque ex iis deducitur quod non fit controverfum, & ex more
in ipfis contenta
&
implicita fuifTe
25
poffit,
ac
3o
non
Epistola ad p.
Dinet.
^8i
fit
maxime novum, cm
quotidie
alteri
172
nunquam
poffit, ef|fet
impietas timere, ne
iis
adverfentur. Atque
nem
pertinere,
explicetur per
recepta funt.
10
mea principia, qum pcr ea quae vulgo Jamque hujus xei mihi videor fpecimen
mex
refponfionis
omnium
difficillime Philofophi
cum Theologi
fi
folet
i5
opus fit, prseflarc paratus fum, ac etiam oftendere multa e contra cffe in vulgari Philofophi, quse rever pugnant cum iis quce in Theologi funt certa, etfi id vulgo a Philofophis diffimuletur, vel ob longam iis credendi confuetudinem non advertatur.
conciliari. Et
in aliis quibuflibet,
idem
Non
20
etiam
metuendum
efi,
173
peritam
&
novitatis
non
novitate,
nimium
crefcere
non
poiunt.
25
eft,
ne Scholarum pacem
cm omnes Philofophi tt controverfiis fe mutuo vexent, ut nunquam majore in bcllo effe poffint qum jam funt, nulla melior ratio eft
2
non
la
18
mme remarque.
24 idem.
a.
Ci-avant, p. 252,
1.
22
et suiv.
^82
OEUVRES DE Descartes.
qu
qiiotidie ex
iflis
RLicndas,
qum
fi
meas
efle
earum enim clara perccptio omncm dubitandi ac difputandi materiam tollet. Atque exhis patet, nullam rvera efferationem, ob quam nonnulli lanto fludio reliquos homines ab iis
cojj;nofcen|dis velint avertere
:
174
nifi
dentes
obtint
Ol'
fam
quam
ipfi
probabilium cognitione
fophice
qua-^fiverunt.
fit
Adeo
ut hcec ipfa
argumentum. Scd ne
i5
contigerit.
Doclor quidam Mdicinal % vir acerrimi ac perfpicaciflimi ingcnii, atque ex eorum numro qui, quamvis Scholarum Philofophiam rede didicerint, quia tamen
non ideo multum fuperbiunt, nec fe admodum dodos efle fingunt, ut aliis quibufdam in more eft, qui ipf funt inebriati legit
ei
non credunt
&
funt ingenui,
20
175
Dio|ptricam
meam
("t
Metcora,
cm primm
iis
dita funL
verioris Piiilofophi
25
&
alia ex iis
b
a. b.
non
Li lii^iie (cdil.
pr inceps).
Voir
Henricus Rcgiub, ou Henry Je Roy, Utrcclu. t. II, p. 548-549, cl t. IV, p. ^40, claircissement.
Epistola ad p. Dinet.
cinnarit, quse,
fie
^83
effet, eis
cm
illo,
vaeantem, pro
offieii fui effe
non amhiebat,
Magiftratu petierint
5
prfertim
em ipfa vera effe. ae quaecunque cum iis pugnant falfa, judicaret. Sed cm id agendo magnam. pro ratione
loci,
10
ad verientes, manifelle
nova
ifta
Nec tamen
trare,
1
qum
ut hortaretur ad vulgaris,
tum Philofofuis
cum
docenda,
20
enim prudens Magirtratus, fi nova ifta autem falfa, non vcracff(ir;, prohiberi non debere; opus'd c'-jun"^ fpontc intra paucos menfcs cffent collapfui'^jsjK,- autem c contra crefcerent in dies. excofi
lercntuiquc potifiimum ab honeftiimis Ov- ingcniofiffimis quibufque, magis qum ab humilioribus aut
junioribus,
confilio ab
25
qui
iis
facilis
audicndis revocabantur
novaoi etiam
i"
Ariftotelis,
lum aliorum,
ceriis
diebus, ledionc cxtraordinari explicarct'\ atquc ita majorem haberet occafioncm. quani in (ola tu Me.1.
Kci^ius lut
nomme
334
et
(638.
p.
protcsscur cxtraordiiuuix' d'abord, le 6 septembre le iS mars ib'S'j. Voir t. II. p. 52;i: cF.
3o?-3o(i, 307.
I-.
Voir
1,
84
dicin, de
viflent
veritati
uvres
omnibus
de Descartes.
fortaffe
deinceps reliqui
dediiTent, nifi
cjus
Collgue,
ac
unus inter cteros, qui tune erat illius Academiae Reclor% omnes fuas in eum machinas intendere decreviflet. Ut autem cujus generis adverfarios habeam appareat, hune paucis hc
locum
defcribam.
Cluet Theologus, Concionator, Difputator magnamque fibi apud plebejos homines gratiam poten;
178
tiamque conciliavit, ex eo qud, modo in Romanam Religionem, modo in alias quafeunque a fu diverfas, modo in potentiores invehendo, ferventem & indomitum pietatis zelum prae fe ferat, interdumque etiam dideriis fcurrilibus plebeculse aures demulceat; qud(
lo
i5
faepius
contra
fe
qum
fi
pro
fc facientes,
notos, citando,
&
de quibuflibet
effet,
tanquam
.i:
earum gnarus
loquendo,
audaciime, fe
imperi20
admodum dodus indoJ videatur. Pcritiores autem, qui Iciunt quam imporlunus in aliis provocandis femper fuerit, ac qum faepe, ubi
tiflime,
,
fuit
rit,
difputandum,
convitia pro
rationibus
fi
attulc-
fint
diverf ab
^5
ipfo religionis,
pahim irrident
&.
contemnunt, eum-
que jam publie nonnulli fie exceperunt, ut nihil novi deinceps in ipfum fcribi poffe videatur; fi ver
7
non
a.
iG
mars 1642.
Epistola ad p.
ciim
illo
Dinf.t.
ctfi
8
|
in
rcligione
confcntiunt,
in
quanium
179
poffunt cxcufcnt
&
tolcrcnt^
probant.
Poftquam
3
Mcdico Pricfidc ab ejiis auditoribus dcfendcbaniur. non daretur ipfis libertasad argumenta quoc proponcbantur rcTpondcndi, fed fcholafticis
ut,
cm
thcfes
l\.
tas,
non dico a Thcologo pcr amicos luiffc excitancquc cnim fcio, Icd antca non licbant; atquc
i5
pondentium ncc Prcclidis merito potuilTc contingerc, cm fempcr prius incipcrcnl quam ipfi mcntem luam explicuilTcnt. Et intrim rumor fpargebatur, novam ibi Philofophiam maie dcfcndi, ut Tcilicct inde inferrent homincs, non dignam cire qurc publie doceatur.
Contigit etiam,
praifidio
cm
I80
&
cns
inconnexis
qua^ftionibus conflarcntur, ut in
rint
:
qudam
unum
Thefi pofue-
ex
iiicnlc
&
pcr
fc,
fcd
per
vocando fcilicct ens pcr accidcns id omnc quod ex duabus fubrtantiis plane diverfis conftarct, nec ideo negando unionem fubftantialem qu mens
accidcns'^;
25
mcoin-
non
Voir
t.
la ligne [cdil
princeps). -^
r>
mcnie remarque.
a.
uvres.
74
^86
uvres
nihil in
de Descartes.
adeo ut
ipfis pofTet
reprchendi,
nifi
forfan
181
modus loquendi minus in fcholis ufitatus. At ver h[cc fatis magna occafio vifa eft Reclori Theologo ad Mcdicum circumveniendum, haerefeofque condemnandum, l^ ita, vel invito Magiftratu, fi
res ut fpcrabat fucceffiffet. de Profeffione deturban-
dum. Nec
illo
qud, ubi Medicus advertit eam ab thefim non probari, ftatim ipfum & reliquos ibi
obftitit
mentcm fuam
lo
ipforum,
&
fuam,
fenfiffe
Nam
nuntiatum
eft,
hune titulum
voluit prsefigere
Corol-
Theoi5
&i 2.\io
Scntcntiam Tau-
182
quem Hcidelbcrgenfes Theologi appellarunt Athcum Medicum, & vertiginofi juvenis G.orli, qu Jatuitur homo ejje cns per accidens, multis impingere modis in Phyjcarn, Metaphyficam, Pneumaticani & Theologiam &c.^\ ut nempc, iis fubfignatis a reliquis omnibus illius loci ProfeflbribusTheologise acConcionatoribus (fi tamen fubfignafTcnt, id enim ignoro), mitteret ex coUegis, qui dicerent Magiftratui Medicum, ecclefia(tico concilio, cum Taurello & Gorl?eo, quos Authorcs
forte
20
nunquam legit, mihi certe funt ignoti, hcTrefeos ut ita non poffet Magiftratus, cum effe damnaium plcbis grati, eum diutius in Profcirorem retinerc.
:
aS
iftit
non
Cf.
t.
463.
b.
IbU..
487.
Epistola ad p.
Dinet.
587
manus quorundam e Magiftratu pervenerunt, qui Theologum ad fe vocatum officii admonuerunt, atque
ut titulum faltem mutaret, Facultatifque Theologicse
effecerunt''.
At nihilominus perrexit
iis,
in Thefibus edendis; ac de
ad imitationem R. P.
*,
i83
Et quia
parum
ill
fi
egiffet tan-
tm de
10
logomachi
fit
aji
coinpoJUum ex duabus
nccne,
alias
fubjlants dicendum
i5
20
omnes, excepta anima rationali,Medicus negarat; ille autem, quibufcunque potuit rationibus, ipfas fulcire ac,tanquam Peripateticsc Scholse Palladium, defendere conatus ell. Atque, ut hc non videar line cauf me alienis controverfiis immifcere, prteterquam qud in Thefibus fuis nomen meum expreiferat, ut & Medicus fpe in fuis, etiam inter difputandum me nominabat, qua^rebatque ab opponente mihi nunquam vifo, num indigniffim comparaipfi argumenta fuggeffilTem
;
ili:
184
me
omnem
veri-
tatem.
Cm
5 7/0
fie
triumphaffet, Medicus,
qui prsevidebat
taceret^ a multis
habitum
iri
pro
25
mme remarque.
a.
Tome
Le
488-489.
b.
18,
23
et
24 dcembre 1641.
I.
Le R. P.*
est le P.
Bourdin.
Voir ci-avant
p. 566,
20.
88
fi
uvres
de Descartes.
vido,
185
autem publiais difputationibus fe defenderet, flrepitus, ut antea, fore paratos ad impediendum ne audiretur fumpfit confilium de relponfione ad Theologi Thefes edcnd, in qu quidem ea omnia, qu3e in iftislliefibus contra fe autfuadogmatacontinebantur, folidis rationibus refutaret; fed intrim earum Authorem tam blande ac tam honorifice compellaret, ut ipfum fibi conciliare conaretur, aut faltem exulceratum ejus animum non irritaret". Ac rever refponfionem illam fuam ita concinnavit, ut multi, qui legerunt, exillimarint nihil in e elfe, de qu Tlieologus queri poffet, nifi quod ibi vir pius & ab omni maledi:
I
lo
Sed etfi verbis non Isederetur, fibi tamen magnam injuriama Medico fadam eie putabat, quia rationibus viduserat,
i5
rerum quas
dium potuit
reperire,
fibi
qum
ut potenti uteretur, ac
in
refponfionem illam
odiofam
urbe fu prohiberi
20
quod de Ariftotele quidam dicunt, ipfum, cm Philofophorum fe antiquiorum opiniones folide refutare non polTet, alias quafdam
valde abfurdas
ipfis affinxiffe,
nempe
illas
quae in ejus
25
fcriptis leguntur, ac
186
omnes eorum
curafle.
1
com buri
Quod
la ligne
t.
iinii
a.
Voir
III, p
491-520,
et
p. 5?o.
Epistola ad p. Dinet.
^89
fuum Acadcmicum%
eft,
de libelle in
fe
eum
prohibendum ac totam iftam turbatricem Academide Philofophiam eliminandam effe dixit. Affenferunt plaerique. Trs ex eorum numro'', delegati ad Magiftratum, idem ibi conqueili funt. Magiflratus, ut eis fatisfaceret, pauca qudam exemplaria a Bibliopol auferr juffit quo fadum eft, ut reliqua cupidius eme:
Cmque
nihil in iis
appareret, de quo Theologus jufte queri poiet, prter folam vim rationum, quas declinare non poterat,
omnes eum
tidie
i5
irriferunt.
infami impertiret.
Magna pro
qu?e-
i87
rendcc erant rationcs, cur rcfponrionem Medici ac totam ejus Philofophiam damnari vellct, nec ullas po-
20
lucem judicium, noraine Senals Academici, fed quod foli Redori tribuere quius cft. Cm enim in omnibus
terat invenire. Atnihilominusprodiit
tandem
in
conventiculis,
qu congrcgabat,
fetque idem acerbiffimus accufator, Medicus autem nec audiretur, nec unquam adelfet, quis dubitat quin
facile
25
eo qu
alios a fe
cm prfertim
aliqui
eandem
Redori
Nou
la ligne {dit.
et
pr inceps).
Lirxus.
{Ibid., p.
Les 18
b.
Maetsius, Mathaeus
53o-5?3
et p.
534-535.)
^o
fuo,
188
OEuvRES DE Descartes.
quem noverant
ex
ipfis
unus% nec Medico ulhi familiaritate conjundus, nec mihi imquam notus, ne particcps fieret infamice
fed
quam
tierit,
approbantis, in
eo poneretur.
exemplar hc apponam, tum quia forte Reverentiae tuae non erii ingratum fcirc
Iftius
lo
quid
in
his
tum
me
eu,
impcdiam ne
poft ali-
quot annos,
eft,
cm
erunt forte
omnes
eo
fuilfe
i5
rationes
ad
Philofophiam
meam eondemnandam.
189
Academia} tacebo'', ne quod heri aut nudiurtertius turbulentus ejus Rejctor imprudenter
fecit,
Nomen tantm
ac
fortafl'e
ci
20
Profejfores
dolorc vi-
b.
Cyprianus Regneri, professeur de droii. {Ibid., p. 557-558.) Descaries a remplac par des asirisi.]ues, les noms propres UllrajecUltiajectin (ci-aprs
texte
1.
tini et
c.
1.
16).
du jui^ement, ijue nous avons dj reproduit, t. III, p. 55 1553,avaitt envoy Descartes par Regius, le 3 mars iC^-2.ibiJ., p.5571
Ce
558.
Epistola ad p. Dinet.
hoc prcefcripto itulo
:
coi
&
ignominiam, excitan-
aliorum animis fini/Iras fufpiciones, fpedare animadvertcrent ; vifum il lis fuit, omnes & fingulos certiorcs
facere
prfertim
edito, difputata.
190
&
in
prdiclo libello
cum verboruminfolenticonjunlam,
hic
&
alibi contrariam
&
vul-
garem, omnibufquc
ut
bclli dicit
20
Jamdiu enim pernovi magnos mcorum auditorum progrelTus, quos breviffimo temporis fpatio apud me faciunt, quofdam malc habere. Pag. y : Termini, quibus alii ad nodos folvendos
Pag.
f) :
uti folcnt,
nunquam
eorum
25
repleut.
&
me percipitur,qum vulg exaliis: rientia quam multi meorum difcipulorum in publiais difputationibus cum honore jam fepius exhibuerunt, poflquam tantm paucos aliquot menfes me inftitu17
lion
i9i
la
ligne
{dit. princeps).
le
De mme pour
1.
tous les
Tertio, p. 592,
25.
<p2
tione fuifTent
OEuvRES DE Descartes.
ufi.
mortalium, cui tanlm cft fanLim linciput, lic nihil quicquam culpandum. fcd omnia laudanda. cenfeat. Pasr. o;Mifera illa entia ffcilicct formas fubllantiales,
&
plane ufs
elTe
perfpeximus,
ingnia,
forte
in
ad
exccanda ftudioforum
do6la.>
&
ipfis
locum
illius
ignorantia;,
quam
tantopere
aliam ignorantiam obtrudcndam. Pag. i5: Contra ver, ex opinione formas fubftantiales flatuente, facillimus
cfl.
prolapfus in fcntentiam
i!i:
192
mortalcm. eorum, qui animam dicunt corpoream Pag. 20: Qu[cri poffct, an non illa philofophandi
ratio potius
Chora:bo
'
aliquo digna
lit
ccnlenda, quai
"5
ad
unum
tialem,
qui formas
e tandem per folidas confequcntias adigi polfe, ut fiant aut atheiaut beflise.
Pag. 3g: Propterea qud cauni:. ab
20
pn'jn,
25
Acadcmi
&
quoininus
ad culmcn
Chora;hiis -tr.
Kos'v.o;,
\i.i<\y',i
[ut^-i'^-^
ti x-jj/.xtx (Suidas).
(21.
Cal-
limaquc.
?07.
EpISTOLA ad p.
eruditionis provehatur
:
UlNKI.
5
pi
eo qud,
ijius
prfumpt Philoin
fophi adminiculo
profejforumque
technologemata,
auclorum
libris
lelionibus
&
difpiitalionibus
ujtata,
abfurd opiniones partim confequanlur, partim ab improvid jiiventute deduci pojjint, pugnantes cum cxteris
difciplinis
&
& facullatibus,
Theologi.
in
hac
Academi docentes
in
pojerum a
tali injitulo
alquc in~
cepto abjlincrc deberc, contentas modicd liberlalc dijfenticndi in Jingularibus nonnullis opinionibus,
ad aliaruin
&
&
in eo
Acadcmi
Die
tran-
quillitas in
omnibus farta
tccla confcrvetur. *
XV I^
194
Martij, 1642.
Eflautcm notatu dignum,hoc judiciumcdiiumriiifTe, cm jam aliquandiu rififlent homines, qud Redor
20
Eas
placet, percurramus.
Primo
tum
//7Ct'?L77-t;
ad detrimen-
& ignominiam
interpretari,
24
non
K
a.
b.
III, p. 533.
uvres.
II.
7^
594
OEuvRES DE Descartes.
196
Academiae Redorem fuiffe imprudentem, qud manifefl:?e veritati fe opponeret,acmalignum,qud rationibus vidus authoritate tamen vincere conax'etur. Sed jam illa ignominia
fufpicaturi, vel potius cognituri,
|
Redor^; nec Academi tantm dedecoris eft, qud hune habeat adhue in Profeflbrem, qum honoris, qud habeat etiam Medicum,
celTavit,
eft
modo
indignam non prftet. Diciturfecund ei difplicere unum collegam in alium libros edere, prfertim exprejfo nomine^. Sed ob hanc rationem ipfe potius Redor, qui in hoc judicio erat
fe illo
10
accufator
erat
& Prfes,
196
condemnandus. Ipfe enim antea, non laceffitus, libellos duos, Thefium nomine, in collegam fuum ediderat, eofque etiam S. S. Facultatis Thologien authoritate munire conatus erat, ut innocentem circumveniret ac per calumniam everteret. Ac ridiculum efl, fe excufet qud nomen ejus no;j pofuerit, cm ipfamet ejus verba ante dita citarit, eumque ita defi|
gnarit, ut
nemo
illc elTet
quem
20
tam modeilc refpondit, ac nomcn ejus tt elogiis ornavit, ut non contra ipfum, fcd amice potius ad ipfum fcripll'e, ac eum honoris tantm cauf nominalle, fuerit credcndum": ut & rever creditum fuid'et, Ci Theologus rationes, utcunque faltem probabiles,ad eas Medici rcfcllcndas
8
ij
non
Le
Il
a.
fin.
16
mars 1642,
1.
les
pouvoirs de Voetius comme recteur avaient pris Maithxus. Voir t. III, p. 533, _///.
i3, p.
b.
c.
Page 591,
Voir
t.
111, p. 4<)-j,
497,
1.
21.
Epistola ad p. Dinet.
habuiflet.
595
Quid autem iniquius eie poteft, qum qud Redor Collegam fuum injuriarum reum faciat,- ob id unum, qud tam manifeftas & veras rationes attulerit,
ad rejicienda criminahserefeos
5
&
atheilmi qu?e
fibi
ab
illo
fiierant impofita, ut fe
fit ?
in
Medici
i'
infolenti
conjunlam,
rem
verbo-
rum
quam tamen
librOjUt
omnium maxime
concitandam
aptiflima, excepta
etiam notetur,nihil
effe ufitatius in
fcholisphilofopho-
rum,qum
id
2u
quod
fentit loquatur,
effe,
ns veras
cit
aliafque
omnes
affuefe-
enim illos difputandi ufusifti libertati,qu3e forte in iis qui urbaniorem vitam fequuntur durior effet. Item qu?e hc citantur tanquam fi plaeraque ex verbis, contra omnes omnium locorum Philofophos invidiofe
|
198
25
& tanquam
6 non
a.
de terti perfon,fuiffe prolata, nifi tantm ut illum minus offenderent. Ac denique ea quse hc
la
Page 5g I,
1.
et
1.
i3-i6.
OEUVRES DE Descartes,
beftiis &c.,
non fponte a Medico fuiffe fcripta, fed prius injuriofe ac falf a Theologo in ipfum jada, quse ut poffet refellere, coadus fuit veris & evidentibus rationibus oftendere illa nomina non fibi, fed potius adverfario fuo, convenire. Quis ferat hominem tam importunum, ut fibi velit licere alios per calumniam Atheos & beflias
vocare, feque ab
futari
iis
?
non patiatur
Sed
feftino
ad
illa
quse
me magis
10
fpedant.
199
Trs habet rationes ob quas novam Philofophiam condemnat. Prima eft quod veteri adverfetur^. Hc non
I
repeto
quod fupra
dixi,
meam
Philofophiam
effe
omnium
invulgari,
i5
an rede intelligat iftam Philofophiam quam condemnat, homo ufque adeo ftolidus (aut, fi mavult, malignus), ut eam in Magiee fufpicionem voluerit adducere, quia figuras confiderat. Interrogo etiam cur dif-
ao
non moris
retur,
200
Sed
fi
vel
ab Angelo mani-
tandiu qusefita
&
expetita,
propone25
nunquid per eandem rationem effet rejicicnda, fcholarum difputationibus afquia nempe iis, qui ucti funt, nova effe videretur? At forte inquiet non difputari de principiis, quse tamen a praefumpt noftr
|
10
Non
a.
Page 592,
1.
26-27.
Epistola ad p. Dinet.
^97
fulcit?
Et
nunquid
fatis
qud
ijius
quodjuventus,
ujtata percipere
10
Quafi ver neceffe fit ut Philofophi, quse ad veritatis cognitionem eft inftituta, doceat ullavocabula, quibus ipfa non egeat! Cur non Grammaticam & Rhetoricam potius eo nomine connequeat\
demnat, cm earum magis officium fit agere deverbis, ac tamcn ab iftis docendis adeo fint aliense, ut tanquam
barbara rejiciant
i5
?
qum cm
de noftr Philofophi idem dicit neque enim ab ipf, fed a libris eorum qui vocabulis iftis utuntur, ipforum explicatio eft requirenda.
:
quarum
al-
&
altra injuriofa
eft,
&
falfa.
Nam
tSc
apertum
ab improvid juvenute
deduci poffint
?
varice, falf
Qud
&
25
qu pugnent cum orthodox Theologi'\ plane falfum eft & injuriofum. Neque utar exceptione qud ejus Theologiam orthodoxam efle non
rever confcquantur
4 non
a.
18
mme
remarque.
b.
c.
1.
1.
1-4.
28, p. ig3,
4-6.
1.
i.
1.
d.
6-8.
OEuvRES DE Descartes.
:
putem
202
neminem unquam
fentiret,
eie
qum ego
enim
|
novi
fidem
donum
Dei
quin
&
dem quam
teftatus
verfiis
ille
& diligo.
Sed jam
fsepe
fum
nolle
contro-
agam,
de
iis
gnofcuntur, non pofTunt pugnare cum ullius Theologi, nifi fi quae lumini rationis manifefle adverfetur,
lo
quod
fcio
neminem de
fu efle didurum.
Cseterum, ne temere videar affirmare nullas ex rationibusaMedicoallatis aTheologo folvi pofTe, duplex
jam vel triplex ejus rei experimentum habetur. Jam enim duo vel trs libelli e de re editi funt, non quidem a Theologo, fed pr ipfo, & a talibus, ut, fi
quid boni continerent,
203
ei foli
|
tribueretur, nec,
eorum
nomine
fifl'et,
fi
fe
tegendo, eos
meliora habuifiet.
libellus editus
efl:
Primus
filio
titulo
Thefium ab ejus
in eo
ao
in
futilia
adjunda, nec ulla plane fada fit mentio rationum Medici, quibus jam ifta omnia fuerant refutata, nihil
aliud ex ipfo colligi potefi,
qum
ejus
eife.
Authorem eas
non apere,
II
vel certe
docilem non
priitceps).
non
la ligne {dil.
19 mC-me remarque.
27 idem.
Paul Voet. Voir
a.
III, p.
558
et 56i.
EpISTOLA ad
p.
DlNET.
^99
Alius libellus,
& quidem
qui in
mine
illius fludiofi,
putatione,
Redore
Atque
in
eo quidem omnia
204
colleda funt, quae ab ejus Authore, vel Authoribus, potuerunt hadenus excogitari ad rationes Medici
oppugnandas nam etiam fecunda pars, five novus Prodomus primo adjundus eft, ne quid omitterctur ex iis
;
10
mentem dum
prior typis
mandabatur. Scd tamen in iis omnibus, nulla, vel minima, ex rationibus Medici, non dicam folide, fed nequidem verifimilitereft refutata. Ideoque ille Author
nihil aliud curafle videtur,
i5
qum
ut,
crafTum vclumen
corm imperit plbe, quae libros eo meliores effe putat quo craffiores, ac femper eos qui audaciffime ac
20
qum
ut,
veritatem
peritis
:
quantum
in
me
eft
205
protegendo, probis
aliafque
efle
&
gratificer ac propriae
confcientiae fatisfaciam
25
fpero
me
futiles iftasaftutias,
omnes quibus
palam
nifi
fadurum, ut nemo
in
pofterum
fit
ufurus,
qui pro calumniatore atque ofore veritatis aperte cognolci non erubefcet. Et quidem
profuit
a.
III; p. 56i.
6oo
OEuvRES DE Descartes.
fi
rogarim omnes, ut
mcis
impugnarent,
id
ad
me
me
iis
refpon-
furum^ viderunt enimfe nihil polie coram aliis de me loqui quod mihimct ipfi non fignificarent, quin hoc
ipfo
206
Sed multi hoc neglexerunt, ac quamvis rever nihil invenirent in meis fcriptis quod poffent falfitatis arguera, nec quidem forte legifTent, occulte tamen de ipfis maledixerunt idque aliqui tanto cum fludio, ut
| :
non quidem
in
lucem emittendos, fed, quod multo pejus exiftimo, eofque partim privatim coram credulis leditandos'' falfis rationibus, fed multis verborum ambagibus tedis, partimque etiam veris, fed quibus tantm impugnabant opiniones falf mihi affidas, impleverunt. Nunc autem ego hos omnes rogo & hortor, ut fcripta ifta fua in lucem edant. Docuit enim me experientia melius hoc fore, qum fi ea, ut prius rogaram, ad me mittant ne, fi forte refponfione digna non judicarem, ipfi intrim vel me fibi refpondere non poife falf jadarent, vel fe a me contemni quererentur neve etiam
; ; ;
i5
20
207
nonnulli,
quorum
fcripta
vulgarem, injuriam
fibi
qud meas refponfiones iis adjungerem, quia, ut nuperrime de fe ipfo quidam ajebat, privarentur hoc pado frudu quo poterunt gaudere fi ea ipfimet edi curent, utncmpc per aliquot mcnfcs legantur, ac multorum animos imbuant & praioccupcnt,
fieri
me
putarent,
25
priufquam ad
a
b.
illa
poffim refpondere.
Hune
itaqueipfis
Discours de la Mthode, p. j5 de cette dition, I. 23. Descartes vise ici Gassend. Voir ci-avant, p. 392.
Epistola ad p.
Dinet.
6oi
me
non promitto,
nifi
tum enim ad
5
quafcunque a propofito alinas, ipfas pro me potius qum contra me facere arbitrabor, hoc argument,
iis
10
ufurum, nifi qui pluracupiet perfuadere, qum rationibus probare poffit; quique hoc ipfo veritatem fe non quaerere, fed eam velle impugnare, ac proinde
|
208
i5
ingenuum & probum non efle oftendet. Verm non dubito quin etiam permulti viri candidi ac pii meas opiniones poffint habere fufpedas, tum quia vident eas ab aliis reprehendi, tum etiam ob hoc folum quod novae efle dicantur, & non a multis hadenus fuerint intelledae. Ac forte non facile ullus judicantium ctus poflet inveniri, in quo, de iis deliberaretur, non multo plures futuri eflTent, qui cenferent efl'e rejiciendas, qum qui auderent ipfas approbare. Suadet enim ratio, & prudentia, ut de re nobis non
20
nifi
:
quas vulgatis
&
209
receptis,
a5
non meliores, fed faepe periculofiores efle cogniltum efl;, ut non immerit illi omnes, qui nondum meas clare percipiunt, fi fententiam fuam rogentur, eas diduri fint efle rejiciendas. Atque ideo, quantumvis verse exiflant,
mihi nihilominus
metuendum
eflTe
3o
putarem, ne forte a tot tu Societate, ac univerfim ab omnibus ctibus eorum qui docent, ut nuper
II
non
uvres. H,
7^
602
OEuVRES DE DeSCARTES.
illo
Senatu
rentur;
nifi
cm eam Societatis partem regas% a qu facilius qum a reliquis mea. Specimina legi poiTunt, quia nempe prsecipua eorum pars eft Gallice confcripta, te unum hac
prudenti protedum
confiderem. Sed,
in re
plurimum
gratiam a
vel,
210
fi
te hc peto,
qum
ut vel ipfe
examines,
aliis
majora negotia impediant, non uni R. P;*'', fed magis ingejnuis eam curam demandes; ac quein forenfibus judiciis,
lo
madmodum
folis fidei
cm duo
vel trs
habetur,
qum
rium putat ita illis dumtaxat credas qui rem, de qu judicabunt, perfede fe intelligere profitebuntur; ac demum ut, quas habueris rationes quae me ab inflituto meo debeant revocarc, ipfas me docere non
graveris.
Etenim, in paucis
principia
in
iis
illis
20
omnia
Philolbpliiai
&.
quam paro
continentur;
Dioptricautem
,
nondum totam
jam
dedi, facile
fine
25
iis
fit
fu^tura.
Nec, ut opinor,
la
Le
P. Dinet
administrait,
comme
provincial,
la
la
province
de
Paris
Compagnie de
Jsus).
b.
Le P. Bourdin.
Epistola ad p. Dinet.
juft ratione
oj
qum integram
Quamvis enim, ut libre loquar, de ejus veritate non dubitem, quia tamen novi qum facile etiam veritas,
5
10
a feditiofo
fcio,
alii
& inepto
fuo Redore ad id
permotum
fi
fuiffe
nihil
apud me habct
authoritatis. Sed,
forte
plures
eam noUent,
putarcm.
Et
212
omnino
|
profiteor
me
nihil fcienter
contra prudentioelle
rum
rum.
confilia vel
potentiorum voluntatem
ladu-
quin ea pars, in
tuyc
quam
fummo me
20
i\
tenti^e
monere
re,
ut,
quemadmodum
vit vos
&
obfervavi,
etiam
hac in
quam
alicujus
momenti elTeputo,
nihil nifi
FINIS.
CORRECTIONS ET ADDITIONS
Page
4,
II.
8,
ign i3
.
quamtumvis,
:
lire
pnultime
16 (var.)
:
556, h os autcm],
vel],
26,
(var.)
28,
3i,
32,
24
(var.)
Sed... pertincrent
:
?]
(sic
omis (i"
id.,
3-4 (var.)
3 (var.)
:
Quid... mutabiie?]
ipfammct
fgurj
fi]
32, 33,
4 (var.) T7 (var-)
quod
:
47. 48,
illarum]
lire
corrig
{id.).
qu6d.
illorum (/"
dit.).
9 (var.)
:
66 (var.)
68,
1.
quarum] pro 6
1
:
quorum
7-
{id.).
12.
21 (var.)
Ajouter
Ici les
1.
24
(var.)
mencent pro 24
26 fingerem
I.
Note:
lire
:
25.
27.
77y l->6
voir ci-aprs, p. 21
I.
5,
7.
85,1. 12
1. 1.
me
comparante quo minus
14
26
95,1.7:
96, 1. 22 97, note c note d
99, note a 125, 1. i3
:
comparante, (id.). quominus. aprs quod et aut supprimer virgules. aprs efle virgule(aulieude deuxpoints).
:
me, (virgule).
p. 65,
1-
1.
28-30,
29, p. 67,
(sic,
lire
n-14.
1.
1.
p. 65,
1.
29, p. 66,
1.
p. 66,
3,
1.
I2-I5.
p. 67,
1.
2-5.
:
entia,
bona,
1"
entia i3i,
1.
<
et
>
bona.
virgule.
II
aprs unica
II.
uvres.
77
6o6
Page i33,
1.
Corrections et Additions.
19
:
affertis
:
lire
1.
affertis.
p.
1.
:
48,
24.
19-21.
qum.
Page
1.
5i,
1.
3o.
20-22.
19 (var.) 19
:
:
plurlum
1.
qum
(2' dit.)
ajouter
lire
:
(1"
dit.).
{i"
dit.].
ital.).
q^uidam
:
lire
:
quidam (non en
1.
i83,l. 16
aprs vifione
:
virgule.
194, note a
1.
24
197,1. i5:
.98,1.2:
209,
21
3,
1. 1.
ab aprs cxordium
27.
ad.
9-10
:
7.14,
note a
:
i5
1.
16.
236,1. 8 25o,
254,
268,
1.
u
:
et 2' dit.]
fui.
12
:
aprs acr
virgule supprimer,
253, var.
1. 1. 1.
{1"
:
supprimer.
lire
2 (var.)
manifeftas
manifeftes.
273,
275,
7:
14
25
:
1.
276, 282,
289,
1.
1.
26
1.
21 (var.)
&.pro &c.
Disquis. Met.
294,
1.
5 (var.)
ajouter
lire
:
et
Desc.
710 te
1.
I.
1.8-17
infinit
296,
lire
:
9-18.
in finit.
et ci-dc.<!Sous.
21 (var.)
I
:
Voir ci-dessous
Dici
Voir Desc.
ab
1.
397, 3oo,
I.
i.
abc de
:
3oi, note a
3o2, note a
3o6,
1.
1.
9-10
lire
:
9-1
1.
Page 45.
rcipf
Page 49.
re ipf {2' dit.),
ou plul.
3og,
7.
3ii,1.8:
3i5, note a
"
:
cxfiftentibus
1.
lire
exiltentibus (2 dit.).
1-6
21.
1.2-7.
1.
c
:
1.
la
lire
.
20.
321,1. 21
aprs inducrc
:
lif^ne.
1. 1. 1.
322, note b
324, note a b
1.
I.
7-14 l5-20
6-9
8-i5.
16-2
--
1.
8-11
Corrections et Additions.
Page 325, note
607
1.
1.
I
10-26
27-31
lire
1.
12-28.
29, p. 68,
12, etc.
2.
b
a
1. 1.
1.
1.
1.
326,
b
c
10-17 11-18
1.
1.
l3-20.
14-15.
327, 329,
a a
1. 1.
12-14 1.25
1. 1.
1.
1.
27.
i3.
.4
348,
35o,
9
3
355, note a
Page 26t
1-7
p.
Page
12
262.
b
a
lire :\. 5.
1.
363,
281
282,1.
371,1.8:
383,1. 3:
388, note a
:
quid
quod.
quin.
1.
:
quim
1.
1.
:
28
7
29.
Et poji nonnulla
389,
393,
II,
fin
Revius...
ipfc
(Revius...
lire
:
10
ipfi.
I.
1.
28
1.
dcirco
lacre
lib.
29.
idcirco.
facere.
29
22
Vide Mag.
4, etc.
Si
11
)'
iia
hominis incorporeus cur non post spiritus tenetur in corpore mortem etiam corpore igneo teneatur?... (Pag. 548, Ptri Lombardi Episcopi parisiensis Sentcntiarum Lib. IIII, Parisiis.ex officina loannis Roigny, sub Basilisco et quatuor
scripsit
Si viuentis
>)
elcmentis, per
loannem Aleaume
Parisien.
Theologix Professorem,
463,
in-4, i55o.)
6o8
Page 5o9,
541
1.
Corrections et Additions.
22
:
519, note c
1
ajouter
ajouter
2
fumniandi : o
:
le
dernier
bzg,
1. 1.
aprs deftrucbat
:
mot
547,
(var.)
c(. p.
1.
I
:
aprs fcd
:
/.
p.
558
1.
.
lire
584,
592,
455, quie
p.
18-26.
590, no/c a
1.
Ibid.
p. 568. p, 233,
1.
3.
quict.
III.
faftuolam
fartofam.
Adam:
Alipius
551, 555.
Alexander
:
372, 373.
:
Kjy.
Circe
478.
:
Clersei.ier
11, x, xii.
Apollonius Archimedes
4.
:
4, 24, 241, 245, 3z8, 488, 489, 491, 53(j, 478, 467, 540.
;
Ariminensis
25.
Aristote: 04, lOG, 242, 249,251, 3o3, 336, 370, 410, 434, 580, 588.
Arnauld
X, xin,
412.
:
Consus 534. Crates 389. Damascenus 96. Davus 93. Democritus 381. DiAGORAS 328, 336, 384. DiNET VII, VIII, X, XI 391, 392, 563,
:
:
:
ig-,
91, 10 1, 12
1.
x, xi, 391,
602. DiONVSius Areop. 92. Ecdesiastes 4' 6, 430. Elias : 587. Elzevier (Daniel) viii,
:
xi, xiv.
viii, ix, xi,
393.
(Louis)
VI,
vu,
Bloemaert
BoETuis
:
XII, XIV.
97.
:
Epicurus
Epidicus
Bona Dca Bourdin VII, X, xi, 563, 564, 565, 568, 568, 570, 571, 573, 574,
:
534.
Biicephalus
576, 587, 602. : 33g, 388, 389, 408. Calvinist : igo, 191. Canadcnses 124, 154. Caterus X, 91, loi, 121, 200, 20S,
:
:
381. 492. Euci.iDEs 328. Evodius : ig7, ig8. Gabriel 1 25. Galenus 574. Gassendus vi, vu, li,
:
XIV, XV,
1,
256,
2.7'},
388, 389,
390,
20g, 2 iS.
436.
texte de Doscartes {Mditations et a. Les chiffres gras renvoient au Rponses aux Objections), les italiques au texte des Objections, et les Les noms en italiques sont ceux autres aux notes ou claircissements. dans des textes, sacrs ou figurent qui ou mythologiques, personnages de profanes, cits au cours de ce volume, ou encore des dsignations de sectes,
peuplades,
etc.
6io
Gorlteus : 586. Grgoire de Rimini
sis.
vid.
Arimincn-
HippooRATES
:
574.
vel Sanctus)
430.
Jupiter
380.
58r).
LiRus
Lombard
(Pierre)
vid.
Mag(ister
492, 517. : 517. Porphyrius : 124, 140. Praxitei.es 362. Prophel : 125, 143, 431. Ptolem;US 41 1. Pvthagoras 328, 384, 4jg, 482, 4g5. Pylhagorici : 426, 4()0. Recil's XIII. 582, 583, 588. Reoneri 5go. Revius 388, 389. Salomon 416, 430. Sceplici 130, 351, 361. 476, 477, 549, 550.
:
Plautls
Pj'rgopoliitices
ScoTLS
:
100, 120.
428.
Scriptiira' Sacrce
Marius
565.
:
Martellus
:
392.
436.
SocR.\TEs
: :
ig4,3iQ,32i.
:
Mersennus
SoLY V, 391, 409, 448. SoRBiERE (Samuel) vu, Suares g5, 235. Taurellus 586. Terentius 492, 4g6. Theodorus 32S, 384.
: : :
:
viii, xiri.
Thdma (Divus vel .'^anctus) g4, g6, g-,g8, gg, 1O6, 114, 115.
:
Turc(E
:
:
Ulysses
52g, 544.
vri,
Voet
(Gisbert),
584, 594.
VoET(Paul), 5S.
Waterlaet
Zenon
:
399.
38().
a. OviKDO (Franois de), n Madrid, en 1G02, entra dans la Compagnie de Jsus en 161 8. Il enseigna d'abord les humanits, puis cinq ans la philosophie, deux ans la thologie morale, et cinq ans la scolastique Alcala et Madrid, o il mourut le 9 fvrier iG5i. 11 a laiss trois ouvrages corpus redactus (t. I et II, t Iiiteger cursus philosophiciis ad unum Lyon, 1640; seconde dition, ibid., 1641), Approb. Prov., 8 aot i638. 2 Traclalus Theologici, Scholastici et Morales [ibid., 1646*. 3 De virtutibus Fide, Spe et Charitate {ibid., i65i).
:
Avertissement
Frontispices des trois premires ditions
^
x"f
'
7 '2 17
MEDITATIO
De
iis
quae in
dubium
revocari pollant
:
II.
qud
ipfa lu notior
qum corpus
III.
^3
exiftat
^4
52
IV.
falfo
&
itcrum de Dco, 63
qud
VI.
exiftat
De rerum materialium
a corpore diftinftione
exifteniia,
&
reali
mciuis
7'
91 101
'
OBJECTIONES PRIM.^ in prcdentes Mediiationes RESPONSIO AUTHORIS ad primas Objectiones OBJECTIONES SECUND.-E RESPONSIO ad secondas Objectiones Rationes Dei exiftentiam & animae a corpore diilindionem
bantes,
'
'28
pro-
more geomeirico
difpofitce
160
OBJECTIONES TERTL^ cum RESPONSIONIBUS AUTHORIS OBJECTIONES QUART.E RESPONSIO ad quartas Objectiones
'7'
'96
218
6i2
Rponses
DISQUISITIO METAPHISICA
Gassendus Sorberio
392
3g2
Typographus Lectori
Index Dubitatiouum
et
39?
Iiistanliarum
?94
Addenda
409
412
422 448
Frontispice des
7'""
Objections
449
OBJECTIONES SEPTIM.'E cum NOTIS AUTHORIS RENATI DES CARTES EPISTOLA ad patrem Dnet
Corrections
et
464
563
additions
6o5
609
Paris.l
M P
P 1939
^x^.rj
University of
Connecticut
Libraries