You are on page 1of 256

Aumer U LAMARA

Omaha Beach
Ass-A d Wussan

Tizrigin Zama
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Tazwart

Mi yekcem Muôad tijdit nni n Omaha Beach di


Normandie, ur inwa ad d-imlil akked lexyal n
teméi-s.
Ur yuki d yiman-is yekcem deg uêemmal nni n 6
yunyu 1944, aêemmal nni yeglan s iqerra n acêal d
ilmeéyen n yal tamurt.
Muôad itkaki-d imir awal nni yessen, tamussni
nni n taddart-is : « Yella wass-a, yella uzekka,
yella uéekka ».
Deg walla$ n Muôad iddukel ivelli d wass-a,
dduklen am ivudan ufus. Amdan $as iteddu $er
zdat, ur iooa ilem $er deffir-s ; anda yedda,
ddan wussan izran di lateô-is. Muôad yufa-d,
yella ivelli, yella wass-a, yella uzekka…
Deg wennar nni n 1944, di Omaha Beach, i d-ulint
tikuffta yeffren si ddaw wussan, si ddaw lmujat
nni i t id-isawven $er iseggasen n 1954 $er zdat.
Muôad inwa ittu-ten, netta ur ittu tigdert ! Icfa
fell-asent tardast tardast.
£as yella wayen yettu, tidi nni tasemmavt i d-
yulin seg weksum-is tesmekta-yas d ussan izran,

2
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

dduklen nitni d wass-a, am atmaten. Ih, yella


ivelli, yella wass-a…

D uzzal nni yeéôa Muôad di Omaha Beach,


iblandiyen nni, half-track nni, akked les Jeep
nni, i yas d-ismektan ussan n teméi-s di taddart
n Mekraz, di tallit taberkant n tôad n 1954.
Uzzal nni n Marikan i yese$lin tazmert n Hitler,
taggara yezger aman, Ilel Agrakal, akken ad
yernu imen$i mgal wid yellan mmuten. Ilmend deg
ad ikkes lêif $ef tmura, uzzal nni yerna tissi-s,
yedda d aâkkaz i tyita.
Di yal tallit imdanen akka ? Yiwen usurif $er
zdat, sin $er deffir ?

3
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Agbur

1. Abrid n Omaha Beach


2. Tazzla ger yigran
yigran n Baltimore
3. Tikli deg webrid-
webrid-is
4. Aseddaô nni n tewwurt
5. Tagut n wasif, tagut n Te$zut
6. Anekcum $er Omaha Beach
7. Tesmev n wuzzal n yifri
8. Awal di Max Grill
9. Tizegzewt n waman
10. Asirem n yiîij
11. Kecmen-
Kecmen-d « Wigi nne$ »
12. Di Blaukhaus wis sin
13. Si Dakota ar Baltimore
14. Ussan n 1944 di Omaha Beach
15. Takessawt $er Tmurt Ugemmav
16. Tawa$it n ¨Pearl Harbor
17. Uraren n taddart beddlen
18. Di tijdit n Omaha Beach
19. Amdan ur d-
d-ilul akken ad iknu
20. Lâeskeô
Lâeskeô amezwaru di taddart
21. Di tesraft n siman d wuzzal
22. Awal n Adahy, « Win ized$en tiéegwa »

4
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

23. Tezwe$
Tezwe$ n wedfel
24. Yusa-
Yusa-d lâeskeô
lâeskeô !
25. Deg webôaê n taddart
26. Tewv-
Tewv-d times $er tesga
tesga
27. Anekcum n lkaziôna di Baltimore
28. Abrid n Portsmouth di Legliz$
29. Tabôatt n John i imawlan-
imawlan-is
30. Portsmouth : abrid n waman $er Fôansa
31. Ass n ti
times di Omaha Beach
32. Urar aberkan deg ublaukhaus
ublaukhaus
33. Asif n idammen
34. Imezgaren n waman
35. Tanekra di Tagemmunt
36. Iddukel ivelli d wass-
wass-a
37. Timerna (Annexe).
(Annexe).

5
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

1. Abrid n Omaha Beach.

Tafat n taffza tessimlil tignewt, tamurt,


ti$altin, teffka tirkelt i wass di tegwnitt nni
deg ittna$ yiv d wass.
D tafsut. £as tiftilin n webrid u$ent, nnig nsent
tefrari-d simmal tmeççimt tamellalt n tafat n
wass amaynut.
Deg wexxam u$ent teftilin.
Acemma kan tuli-d ta$ect n wergaz, akin si tama
ufella, si texxamin n warraw-is, inna yasen :
- Ekker ! Ekker a mmi ! Yuli wass ! D lawan a na$
abrid !
Muôad yezzi-d i texxamin n warraw-is, akken ad
ten id-isker yiwen yiwen.
Abrid n La Normandie $ezzif. Tarezzaft maççi s
lembat. Ilaq-asen ad a$en abrid zik nsen akken
mar ad d-u$alen, ur ten id-iteîîef yiv deg
webrid. Tameddit, ikeôôusen gten, ççuôen
iberdan, derren cudden wa $er wayev zun d azrar n
teftilin, akin, send ad d-tkecmev tamdint.
Muôad tafejrit i yuki. £as ini ur igen iv-is s
te$zi, ur isawev tanafa. Ikker, ihegga iman-is,
iswa yiwet n lqahwa, isa$ ôadyu, ifka tameééu$t
ad ismusget i yisalan n tûebêit, tiden iveôôun

6
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

yal ass. Si zik-is akka, mi d ikker kan, afus ad


yawev taqeffilt n ôadyu. Ifka tameééu$t :
… « Di Marikan, timsizzelt ger Obama akked Mc
Cain trennu simmal têemmu. Tuttra nni taneggarut
n yemdanen tefka-d Obama d amezwaru, maca Mc Cain
idda-d di lateô is, ass-a ur izmir yiwen ad d-
yini anwa seg-sen ar ikecmen Axxam Amellal, « La
Maison Blanche ».
… « Di Namibia, Berzidan Robert Mugabe, ifra
netta d wexûim-is n ukabar amagday MDC, Morgan
Tsvangirai, akken ad yu$al d lewzir amezwaru ;
Ifra ten Berzidan Thabo Mbeki, n Afrika wanéul1 ;
taggara ôegmen ad zdin, ad dduklel, ad gden adabu
ad ten idduklen, … ma ur d-ikkir ccwal ar ihudden
ayen akka bnan… »
… « Taqcict nni n 4 iseggwasen di laâmeô-is i
yemmuten di Izôael, taggara ufan-tt deg yiwen
ugudu, temmut; d argaz n yemma-s i tt in$an deg
wexxam, urzen-t id imsulta n ti$remt nni,… »
- « … Mmuten 120 yemdanen deg imen$i ameqran d-
illan di … »

Muôad ikker, ibren-as taqeffalt i ôadyu nni,


isexsi-tt. Isneêneê, iheddeô i yiman-is kan :

1
Afrique du Sud

7
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

- Laâmeô sli$ i isalan ilhan di ôadyu. £as akken,


tu$al-a$ am cemma, yal tasebêit ilaq ad nsel i yir
isalan ! Am zun nêemmel a nsel s tilufa i d-
iveôôun di medden. Yal amdan mi yas isla, ad as
yini deg walla$-is : ‘’Ad iîîef Öebbi lqehô-
is’’, ne$ awal nni n win iêemmlen ad ijbed
taqejjirt $er deffir : «A wer i ya$ d
awvent nekkni ! ». Akka, win inesren ugar !

£ef setta, mi d tekkker tmeîîut-is, qqimen di


tenwalt2, Muôad irna lqahwa tis snat. Irra
tamu$li-s $er beôôa, iéra tafat n wass tebda
tesimlul tignewt. Inna yas :
- Ass-a ad ilhu !èer kan tizegzewt igenni d-
iffalen, am tin n Tmurt !

Yal tikkelt, Muôad n At Mellal iêemmel ad iqren


ayen iéra, ayen illan anda yella $er wayen yellan
di « Tmurt ». Am tegnewt n wass-a, am wayen
nniven. Yal tikkelt ar ad iffe$ ad d-iqvu, tiî
téer s tin n wass-a, téer s tin n wass-mi yella d
ameéyan, di tmurt. Di ssuq ameqran, ger
iceryunen iteddun akka d wakka, mi yemme$ ad d
idem taîumaîict, ad d-immekti tid nni iteçç ass-

2
Tanwalt : anda tnawalen uççi, takuzint, (français : cuisine)

8
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

mi txeddem yemma-s tibêirt n Te$zut. Ayen


iêemmel ugar, d tariêt nni d ittalin si tregwa
mar ad tebru yemma-s i terga n waman akken ad tsew
tebêirt. Muôad iêemmel imir ad imured ger tregwa
nni, ddaw tiriwa, ad izzi akka d wakka, ad isinef
aman, ad ikkes akal d izgan i waman, ad isismev
ifassen-is deg waman nni isemmaven n temda n
wasif. Tariêt nni n tara n îumaîic, tin n tecriêt
nni ! £as tella d lebda di tanzarin-is, yal
tikkelt ar iéer tezwe$ n taîumaîict, Muôad ad
isirem ad yaf tin nni n teméi-s, tin n Te$zut.
Tezwe$ n îumaîic nni terna, deg walla$-is, $er
tezwe$ n tôemmanin nni yellan nnig tebêirt.
Tizegzewt n yifer terna $er tewôe$ n teclemt-is
akken ad gen tafat i tezwe$ nni waâqqa n
tôemmant. Tezwe$ nni n tôemmant n leêlu, n tin n
lmuz…

Akken tignewt. Yal ass, yal agur, yal tallit,


tafsut ne$ anebdu, lexôif ne$ tagrest, tamu$li n
tegnewt n wanda yella, di tmurt deg yella, di
Legliz, di Russ ne$ di Marikan, Muôad ad iwet a
tt-iqren $er tegnawt nni n Mekraz, taddart nni
deg d-ilul, deg d-ikker d aqcic d ameéyan.

9
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Taddart nni tezga-d di tnemmast igenni, zzint-as


d t$altin zun d aqewwas ur neqfil ne$ am tismiôt
userdun. Akka d i$il, akin d i$il, ala tama wadda,
tama n yilel, i deg teffe$ tmu$li akin i t$altin,
anda ur feôzent wallen. Si tama nni n wadda i d-
tettali tagut d-ittawin anéar, ibeôbuôen n
waman. Mi d-tessa$ tagut si tama nni, at Mekraz
éran ayen d-iteddun $er zdat, ad heggin iman-
nsen. Win iksan ad d-inheô ti$eîîen-is $er
taddart, win ifesren tazart ad isemnenni, win
yellan deg webrid ad izreb tikli-s. Akka ! Tebrek
n tama wadda, agafa3, iban wayen tt id-iîîafaôen
deffir. « Tessa$-d si tama wadda » ; am umeqran,
am umeéyan anect n téerbuî, issen ad iéer tignewt
n Mekraz.
Tama ufella, akin i t$altin, ala tizegzewt n
tegnawt. Syen, si tama tazelmavt i d-iffal yiîij
taûebêit. Mi d-iffe$ seg yi$il nni ad izzi di
tegnewt, ad d yefk tafat-is, syen ad izger akin
si tama tayeffust. Tikwal mar ad yeffel, ad d-
tali tezwe$ di tegnewt, a d tesberber i t$altin,
ad d tesegri tafat. Azekka nni d-iteddun, deffir
‘’leêmurgga’’ nni, ifra ad ilhu. Ur illa din
ccek. Tezwe$ nni n tmeddit n yi$il d tasarut i yat

3
Agafa = Nord ; Anéul = Sud, ; Agmuv = Est ; Ataram = Ouest

10
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

taddart. Win d ibnan i kra, takerza, nqec,


aserwet, ne$ ayen nniven, iéra send ad yali wass
ad ikker. Tafat ad t id temagger, ad ifru cce$l-
is.

Akken Muôad. Yal taûebêit, di tmurt deg anda


yella, ad iger tamu$li i tegnawt. D tanekkra
uxedim n yal ass deg wexxam, ne$ ad ijbu s
tkeôôust, di tmacint ne$ tamafagt, mi yeéra
tagnewt ad d immekti « tismiôt nni userdun » n
taddart-is.
Di tama n wanéul, tama ufella, ansi i tezzi ugar
« tesmirt userdun » nni zun d amur umeqyas, syen
i d itekk wavu nni yeêman i d igellun yid-s
tijditt tawra$t n tniri, Sseêra nni. Avu nni
aêmayan yeskawayen imdanen, avu nni n Ccili,
ne$ Agebli. Mar ad d-ikker, ad ibdu asuvu nni,
di tefsut, anebdu ne$ lexôif, at taddart ad sen
texôeb. Ur illa wanda ar inser wemdan. Ekmen
deg wexxam, tegguniv bab igenwan.
Muôad imekta-d d$a ass-nni deg d-iffe$ Dadda-s
Qasi seg wexxam, s wurfan. Dadda-s Qasi sin
wussan i yekmen, taggara yekker yemme$ $er
tagwest, iddem-d abeônus-is, tefka-t tewwurt

11
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

$er beôôa am lebreq, isegwra-d awal i yat


wexxam, i yat wefrag :
- A wer nekref ! Awer nekmen ! Send ivelli akka,
ivelli akka, ass-a akka ! Agebli istufa-d,
nekkni irra-ya$ $er tekwant ! Anef-as i wgebli
ad isuv, ma d nekk ad kecme$ taferka Umalu. Ad
kemle$ i nqqec i bdi$. Ma yella avu yeêma, nekk
ad as êmu$ ugar ! Am akken nnan, êamu akked êamu
ad dduklen ur din êamu !»
At wexxam, am at taddart i t id-iéran mi yedwi
$er tferka, wehmen di Qasi.

Tama nni ufella, am akken d-tetefk iîij d ugebli


i yeskawayen tamurt, tikwal trennu tardast di
t$ennant-is, trennu-d amur si tlufa-s. Muôad
icfa i wass nni n taggara n $wect mi d-yu$al
igenni nni d aberkan.
Deg wzal n wur$u, igenni d azegzaw am Nnil. Ur
illa wefôux, ur tella tmeççimt usigna. Izeggen
wass mi d-tejba tebrek nni n tegnewt teteddu-d
$er zdat zun d a$em$um nni n tegrest.
Muôad icfa i wass nni mi yekker herwel di
taddart. Tafat tselles, imdanen ikcem iten
uferfud, yal wa anda i t-tu$, iééa allen-is di

12
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

tebrek nni d iteddun nnig yi$il zun d taduli n


teryel ne$ n Buberrak. Taggara, mi d isawev, d
aglaf n wejôad, yessa$ i tmurt, iwwi-d yid-s
nnger. Mi d yers $ef tmurt wejôad nni, ur d iqqim
yifer, ur teqqim tqerquct, ur d tegwri tjeooigt
ibedden, ur d tegwri tizzegzewt. Ajôad yeçça
tamurt, iooa kan iéra d wakal aêerfi.
Lawan deg imeqranen n taddart, am yergazen am
tilawin, êebbken akka d wakka akken ad srewlen
ajôad nni si tmizar d tferkiwin nsen, arrac n
taddart teddun zun d tame$ra nsen :
- Ajrad ! Ajrad i Dda Ëemmu !
Igelfan n warrac ff$en $ef tmizar akken ad d-
leqven ayen ar awin d tarzeft i Dda Ëemmu akken
ad ten yeçç.
Azekka nni mi yeffe$ wejôad, yufeg, ibeddel
tamurt, idda ad izger akin i t$altin, at taddart
zzin d i tferkiwin d yigran nsen. Ur din taferka,
ur din iger. Igwra-d wakal d yes$aren, te$li-d
tebrek $ef tmizar.
Tamezwarut i d yu$alen si tferka-s d Nna Tiîem.
Tuli-d s tikli taéayant, tesêerêur ineggif-is
seg Umalu Wadda. Sin ne$ tlata wawalen kan i d-
tesefreé mi d tewev $er tejmaât : « Ad iîîef Öebbi

13
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

lqehr-is ! A wer neêdeô i nnger ! Ur d tegwri


tiskert, ur d igwri yifer, tamurt temmeçç,
dayen ! ».

Mi d immekta tadyant nni n wejôav, Muôad yuki i


yi$il-is azelmav i$eééa-t. A$éaé nni issen-it.
Yal tikkelt ad d imekti teméi-s, uraren n
taddart, ussan n tkessawt, ad yakwi i we$éaz nni
deg yi$il-is. Amkan nni ibeddel udem seg wass-mi
yejreê yekkes weglim amenzu. Muôad iself i
wemkan nni, yuki i wkennur nni n weglim ger snat
cwami. Sin igezran n sin ne$ tlata ivudan di
te$zi. Iooa akken afus-is, ihuz aqeôôu-s, iwet
ad imekti acêal di laâmeô-is ass-n mi tevra
txeûûart nni. Muôad iéeô zdat wallen-is aqcic d
ameéyan ilsa tacacit tazeggwa$t, ivaôôen i
leêfa, izu$ur taqenduôt nni tujrivt ; ad yili 7
ne$ 8 iseggwasen kan, ne$ ugar ?

« Taggara n lexôif, taddart tu$-ed izgaren i


timecôevt. Taddart teb$a ad tesizzel idammen
akken ad d tsew i tkerza, ad d-$lin waman i
yigran. Si tefsut nni izran ur d tgir tiqit.
Teqqur tmurt, d a$uraô.

14
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Icfa izgaren nni llan ksan di Tmazirt Umalu n Dda


Mêend :
« Sin wussan i llan yezgaren kessen, ma d nekkni s
warrac n taddart nezzi i wefrag, akken a néer
izgaren nni. Nitni ksan, nekkni si ûbeê ar
lmeûbeê neqqim i laé i wnezzeh deg izgaren. Nga
yasen ismawen zun d at taddart am nekkni: wa d bu
wacciwen, win d aramul, … Akka teméi !
Ass-nni n tmezla nezzi am weglaf i wmekkan n
timecôevt, Agwni n Tasaft, taferka n inurar deg
yella wemdun n tebêirt, dinna zdat taddart.
Anekcum $er tnemmast n tferka ur a$ ooan
imeqranen. £as akken, yal tikklet yiwen ne$ sin
seg-ne$, ad crurden alamma wven irgazen nni
yellan deg wennar. Din kan ad d-izzi yiwen seg-
sen, ad imme$ $er ujelkav a ten id-iserwel, ad sen
d-isegwri awal :
- Qimet i wefrag akin ! Mar ad d isenser wezger ad
d-ismir iéeôman nwen s wacciwen-is ! Nni$ awen
qimet akin deffir wefrag !
Timezla tefra, izgaren uzan, irgazen qqimen i
wnegzun n weksum i texxamin. Win igezzmen
igezzem acedluê, win isrusun iftaten i texxamin
ittazzal seg yixef $er yixef n wennar aqeffu deg

15
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

yi$il-is : sers da, sers din, rnu aftat da,


sdukel sin yeftaten agi din… Akken llan yexxamen
di taddart i yellan n texxamin n weksum. Deg
wnejmaâ nni izran i d-suff$en leêsab i wayen
illan. Wid illan d iwêiden, yal sin ad bvun
taxxamt.
Anegzum d userrasu n weksum ikfa. Lamin izzi-d
akk i texxamin nni, iger tamawt i yal aftat s tiî-
is zun ib$a ad ten iwzen akken llan. Ib$a ad ikkes
yal ugur akken at taddart akken akk llan ad
feôêen s tmecôevt ad d iglun s lbaôaka d waman.
Izzi $er terbaât nni n yergazen, inna yasen :
- Yal yiwen segwen ad d-isers tas$art-is deg
yisni yagi. Nekkni negzem, nebva aksum s neyya,
ad nernu ad nessers tis$ar s neyya i texxamin.
Kenwi, win yufan tas$art-is ad iqqim di talast n
texxamt-is. Tumm$a ulac skud ur tufam akk tis$ar
nwen. D nekk a wen d ifken awal n tuddma !
Lamin irwi tisa$ar deg yisni, isers itent yiwet
yiwet seg wqelmun $ef texxamin n weksum armi d-
ibren iman-is, isni d ilem. Irgazen teddun,
tezzin s tsusmi i texxamin nni, win yufan
tas$art-is ad ibedd, ad yerr ifassen-is $er
deffir, ad iggani. Tasusmi tu$ inurar.

16
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Deg yixef ufella i d-ibda wawal. Sin yergazen


bedden, i$allen twehhin, s$alen akka d wakka,
ûûut irennu, nekkni akken nella d arrac, nezger
afrag, nekcem annar, nuzzel $er wemkan nni.
Tettraê ôzaget !
Lamin d yem$aren zzin-asen ad éôen ugur anda
yella. Sin yexsimen nni êman deg wawal, wa inna
yas d tagi i inu, wayev inna yas d tagi i inu.
Teqqim di nni$-as tenniv-i armi yekker herwel,
tu$al s tidett $er udebbuz. Zelzen i sin yid-sen,
glalzen beôôa n wennar syen huffen-d $er wanda
nella, wa yekkat win yekkat. Ur uki$ imir i wayen
ivran. Mi d uki$ ufi$ d iman-iw deg wussu deg
wexxam nne$, cudden iyi tajbirt i yi$il-iw akked
wenyir-iw.
Ass-en maççi d izgaren i d-izelzen fell-a$, d
irgazen i ya$ isrewten akken nella di tlata yid-
ne$ d arrac. Yal wa tiyita yeçça, wa deg wvar, wa
deg wfus, wa deg wqerru, wa isdukkel itent. Mi
ya$ se$lin, nekk iwet-iyi-d yemcev n wennar $er
wenyir, ikrez avref yu$al akin. Idim yeqqim d
aêemmal. »

17
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Si tedyant nni, teqqim-as d tergagayt i Muôad. Mi


d-tella tmecôevt, netta ad isenser iman-is akin.
Yal tikelt ad d-yaf tasebbiwt ad t isinfen akin i
inurar n tmezla d texxamin n weksum. Mi d-tezzi
tmeddit, anda yella ad izrureg $er taddart.
Tariêt ukanaf ur tt ikôih yiwen !

Si mi d ikker deg yives, Muôad itezzi irennu.


Yiwen wul ib$a ad yu$al ad isakwi arraw-is, yiwen
wul ib$a a ten yeoo ad rnun tanafa. £ur-s, ilaq ad
gnen akken ad im$uren. Izzi $er tmeîîut-is, d$a
inna yas
- Nni$ am ass-a ad ilhu, ur skadben at météo.
Ilaq-a$ ad na$ abrid, a nenser si temdint zik,
akken a neddu s leêder deg webrid ameqran. Arrac
zemren ad rnun taguni di tkeôôust !
- Arrac éran anda a nruê, d nitni i yeb$an, d
lawan, tura ad d-kkren. S laâqel kan !

Mi d-kecmen warrac $er tkerrust, aâwin ihegga,


aman, lkaôta n webrid, inteq $ersen :
- Yak ur tettum tewwim-d kamiôa nni ?
Issa$ amutur n tkeôôust, u$en abrid n La
Normandie, tikli n 3 tsaâtin ne$ ugar.

18
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

2. Tazzla ger yigran n Baltimore…

John Hopkins akken kan d-iffe$ seg u$erbaz,


tameddit n wass, yekcem axxam nsen.
Netta iêemmel tikeôyas si mi yella d ameéyan.
Icfa i wass nni mi t-iserkeb di tkeôôust-is gma-
s, Robert, ne$ Bob am akken i yas $aren deg
wexxam. Isrekb-it di tkeôôust nni i d-yu$, Ford
Deluxe 1930, d tazegga$t am ijiêbuv !
John icfa amek iêemmel tazzla nni ger yigran
beôôa n ti$remt n Baltimore. Si mi ff$en tamdint,
gma-s isbedd takeôôust, ikkes-as a$ummu n sqef,
yettel it $er deffir, syen u$en abrid ameqran.
Icfa-yas i wavu nni !
Di tazzla nni, deg ubeêri nni ikeççmen, i$eééen
tanzarin, Tikwal iéer d igran n yeffus, n zelmev,
d tigedrin i yettazzalen $er deffir, maççi d
takeôôust nni i yettazzalen $er zdat !
Ass-en, ur ib$a ad d-u$alen $er wexxam nsen.
Isarem ad iqqim kan din di tazzla nni, ger igenni
akk tmurt. Tazzla nni tban-as-d am targit, iéer
iman-is d afessas, d axeclaw yufgen nnig tmurt.
Ass-en ib$a ad t id-éren akk imeddukal-is n
Baltimore di tkeôôust n gma-s. ib$a a t id-iéer

19
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Steve, Christopher, Anna, …


Tikli nni ger igenni akk tmurt tesmekta yas d i
John tirga nni yettargu mar ad t-ta$ tawla.
Akken yal tikkelt, zun d yiwen usaru i yetezzin
deg walla$- is : di targit n tawla nni, alejlej
nni, yal tikkelt ad iéer iman-is itferfir nnig
tmurt, iteddu di tegnewt itezzi nnig t$altin,
nnig idurar, ittafeg netta d yefrax ; akka yal
tikkelt di targit nni.
Mi yas isla i ûûut n Bob, inna yas d : « John,
dayen, ddeqs i nelêa, ad nu$al $er wexxam », John
zun innu$na. Iéra iman-is am wefôux nni yellan
ger igenwan, akin i t$altin, mi yas ôzen
wafriwen, yers-d $ef ifergan nni nsen, yers-d
akken ad yu$al i lqev, ad intel i wemcic, ad iqqim
i wsemmiv, ad yu$al d afôux n yal ass.

Si teôêilt nni tamezwarut netta d Dadda-s, di


Ford Deluxe 1930, i yas d teqqim tayri n
tkeôyas. John ad yili imir mraw iseggwasen di
laâmeô-is.
Deg u$erbaz ur iris laâqel-is i t$uri. Ansa i yas
kkan imawlan-is, ur din tawwurt. Rnan as ta$uri
di beôôa s yedrimen $ur yiwen uselmad, medlen-as

20
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

tiwwura akken ad iqqim ad i$er deg wexxam ussan n


t$imit, di sebt d lêed. Taggara ulac taêilett ur
as gan, am win isawalen i wavu.
Deg u$erbaz yiwet tikli-s. Anda yufa ad ijrev
tikeôyas, $ef tektabin-is, $ef webrab-is, $ef
îabla n u$erbaz, $ef leêyud imellalen. John iôwa
tiôzaganin s$ur wem$ar n u$erbaz. Acêal n tikkal
i yetwaqqen din, nnig lawan, alamma yekcem baba-
s ne$ yemma-s akken a t id-suff$en.
Acêal iseggwasen akken i d tikli-s.

Yiwen wass yuki-d taûebêit n wass, iqqim itezzi


deg wexxam. Lawan deg ad iffe$ ad ya$ abrid $er
u$erbaz, netta ad d-yaf ayen i t-iîîfen $er
deffir.
Baba-s yella yeqqim di tanwalt, izzi udem-is $er
îîaq, aqbuc ameqran n lqahwa deg wfus-is. £as
isla-d i mmi-s itezzi, isgerwiê, isawal netta d
yemma-s, am zun ur isla. Tamu$li-s teffe$ akin
nnig yexxamen, tezger, tunag ti$altin.
Aqbuc nni n lqahwa yeêman ger ifassen-is yefka-
yas êamu zun d tin n win idlen taôakna deg was
usemmiv. Win ikeblen iman-is, akken di êamu,
netta iéra asemmiv igezzem di beôôa, ula d urfan

21
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

ad as kksen. Akken baba-s n John, êamu nni n


lqahwa tesefsi ul-is, yuki yas hraw, hraw anect n
wedrar n Dakota !
Isel i ta$ect n mmi-s mi yella isawal netta d
yemma-s, iqqim ismaâqil ma d tin i d ta$ect n mmi-
s. Yuki yas zun d tikkelt tamezwarut i yas isla.
Iwet ad ifôez awalen n mmi-s, yuki yekka yas d
uherher deg imeééu$en-is netta, zun d afrag ger
yimi n John akked imeééu$en-is. Ur ifôiz awal.

Izzi d iman-is, yerra d udem-is $er tama n


tewwurt anda yella ibedd John. Yella ilha-d
itseggim agwrab-is.
Ib$a ad d-inteq, ad d yini kra i mmi-s, yufa
teqqur ta$ect-is. Irra imetman $er deffir, innul
tamgeôt-is, syen yules isembawel a$esmar-is. Di
tazwara d ûut d aôeqqaq am win n weqcic i d-iff$en
si ta$ect-is, isneêneê, d$a yuki i ûûut nni i yu$
tanamit isel, ûûut n wergaz alemmas. Inteq $er
mmi-s.
- John ! John ! Qim zi$ a mmi, b$i$ ad k-steqsi$ !
Awalen nni, yenna ten id s teêlew nni ur issin
acêal iseggwasen aya. Yuki yasen i wawalen nni
ff$en-d iman-nsen, zegren-d si tgerjumt $er

22
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

yimi, ma d ansa d kkan, ansa d lulen wawalen nni,


zun ur iéra. Zun maççi d netta i d-inetqen.
John, mi yesla i ûûut nni, mi yesla i wawalen nni
kkan-d seg wemkan nni anda yeqqim baba-s, idhec.
Ur iéra isla awalen ne$ d targit kan i yurga.
Ibedd, isusem, igguni, yiwen ufus yurez agwrab,
yiwen iîîef tasarutt n wexxam. Ur iéra ayen
igguni. Taganit nni tban-as-d zun d aseggwas. Ad
ibren tasarut ad iffe$, ne$ ad yezzi $er deffir.
Mi yezzi $er tama n baba-s i yeéra udem n baba-s
yerra d tamu$li $ur-s, irna-yas-d wawalen i
yefôez John yiwen yiwen :
- Qim ! Qim ! A mmi ! B$i$ ad ak ini$ sin wawalen !

Lemmer d ussan nniven, ussan nni izran, ussan nni


n wurfan, n yir tanyirt, yili din John ad izlez,
ad iwet tawwurt s tezmert-is, ad iffe$ akin, ad
yazzel. Tu$alin wissen melmi. Nitni imir, baba-
s nni akked yemma-s nni ad tezzin akka d wakka
melmi ad d innulfu, ad d yu$al s axxam. Acêal n
tikkal i yasen ivra usaru nni. John ad innejli,
tu$alin ur éran melmi.
Ass-a, John ur yuki i tkurt nni n wurfan tuli-d
seg idmaren-is. Isers agwrab, iîîef tisura nni

23
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

deg wfus-is, iqeôôeb yu$ akersi, iqqim $er tama n


baba-s.
Di lawan nni deg d inteq tikkelt tis snat, baba-s
yufa-d awalen imezwura ad isni i mmi-s, yufa-d
deg walla$-is ayen i t id-isnetqen. Izzi, isers
i$il-is $ef tuyat n John, inna yas :
- Fehme$ a$erbaz agi deg te$$arev ur t-têemmlev.
Ayen akka i t$arev ur t têemmlev. Acêal aya i keçç
tetedduv s tidist am tfiôâqest, nekkni nedeggir-
ik yal ass. Keçç ur terbiêev tamussni, nekkni ur
a$ teççurev tiî. Nerna anezgum i wurfan. Akka ne$
ala a John ?
Baba-s isusem, yegguni mmi-s ma ad t id-yali
wawal. John isusem kan, zun awalen nni maççi i
netta. Baba-s ise$zef awal, yerna yas :
- Illa deg wawal, d teméi i ixeddmen $ef tem$er.
Keçç ass-a taxeddimt ik d almad, d ta$uri inek, d
tamussni ad tesnerniv yal ass akken ad as
tizmirev i tmeddurt. Nekkni nella deffir-k a
nexdem ayen wumi nezmer, ma d abrid d keçç a t
inejôen maççi d nekkni. Taggara, nekk fehme$
a$erbaz agi wu$ur tetedduv d timendeffirt yas
ass, ad as neg talast ass-a. Ilaq a$ ad d-naf
abrid amaynut akken ad te$rev ayen têemmlev,

24
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

ayen twalav keçç d abrid-ik.


Mi yesla John i wawalen nni ineggura n baba-s,
yuki i taâkwemt nni n wegrab n yal ass tekkes $ef
tuyat-is. £as ur iris wegrab nni $ef tuyat-is,
yuki s tidett tennefsusi tayett-is. Irra tamu$li
$er wegrab nni yellan $er tewwurt, isers allen-
is.
- A mmi, gre$ tamawt acêa aya, fehme$ têemmlev
tikeôyas, têemmlev ibuluten, tamikanint. Ma d
win i d abrid nekkni ur ak d ntegg afrag i webrid-
ik. Abrid ad k-isuff$en a$-it ! Fru ya$ tt id kan
keçç ! Ma teb$iv ad d naf a$erbaz deg a tissinev
imuturen ! Nni$-ak, qim ass-a deg wexxam, azekka
a neddukel ad d-nesteqsi anwa abrid ad a$-
isuff$en !
Min yeffe$ baba-s, issa$ takeôôust, yeîîef
abrid-is $er ixeddim, John iqqim deg wexxam,
idhec am win ittewten s wezduz. Awalen nni n
baba-s simmal tezzin, tezzin ééaden deg wqerru-
s. Ib$a ad d-inteq, ad isiwel netta d yiwen, ur
yufa. Bob zik i yeffe$, ma d yemma-s nni tezwar
teffe$ mi d-yebda awal baba-s. Iqqim John itezzi
deg wexxam, itezzi irennu. Yuki ibeddel fell-as
wass.

25
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Ayen i d-yu$alen $er imeééu$en-is ugar, d ûûut


nni n ta$ect n baba-s, d awalen nni ur issin zik-
is. Ib$a awalen nni ad qqimen deg wmeééu$-is, ad
asen isel yal ass.
John ikkes tajikiî-is, ikkes isebbaven-is,
iddem-d taqaraât n Kuka Kula, isers iman-is,
iééel ivarren-is $ef ukersi.
Axxam nsen iban-as d s wudem amaynut.

26
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

3. Tikli deg webrid


webrid-
brid-is,
is

Abrid ameqran d ilem. Deg wass n lêed imdanen


gnen deg yexxamen nsen akken ad sgunfun di tazzla
n imalas4, seg wass n letnin. Ekker zik, azzel
$er ixeddim, degger deg webrid ne$ ad k deggren,
eêbek deg wxeddim ar d i$li yiv, syen u$al i
tazzla da$ $er wexxam. Yugar i tesefcal tazzla
nni i yesefcal ixeddim nni. Ma d uzzal ad yefk
mayna.

Takeôôust tsekkef abrid, amutur isherhur s


leêder zun d ûûut uba$ur nni iêemmel Muôad. Netta
isers yiwen ufus $ef uqewwas n tenheôt, afus wis
sin tikwal yers akwessar, tikwal yetekka $ef
te$mert-is $ef tewwurt, afus ixemmez s leêder
aqerru-s.
Muôad iêemmel ad ikmez aqerru-s, tegwra yas d si
teméi-s. £as ur t i$eééa, yal tikkelt ar iqqim
anda ur izmir ad ikker, ad yazzel, ne$ d yeg ayen
ib$a, netta ad isekcem ivuvan-is deg wcebbub-is,
ad ten isedduy si zdat $er deffir, s laâqel s
laâqel. £ur-s, ittakwi yas zun d tullfa i itellef
iman-is. Mi yella meééi, itels tacacit nni

4
Imalas = smana (français = semaine)

27
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

tazeggwa$t am arrac akk n taddart. Acêal n tikkal


i yeooa din, anda i t tu$, tacacit nni mar a
yekker.
Acêal n tikkal, mi yekcem $er wexxam nsen, ad t id
temmager yemma-s $er tewwurt s wurfan nni i
yessen :
- I tcacit-ik ? Teooiv-tt da$en wissen anda ne$
tefkiv-tt i trezzaf !
D$a din, am win t id-iwten s ubeqqa, Muôad ad d
yu$al s tazzla $er wemkan nni anda yeqqim, ad
inadi $ef tcacit-is. Anda tt iooa a tt yaf din,
acku imir ur iteddem yiwen tacacit n wayev,
ttagwaden medden afervas, ajeooiv akked telkin.

Mi yella ikemmez iman-is, Muôad isader ivudan-is


s leêder $er wemkan nni nnig wenyir-is, innul
ccama nni am tin ufus-is. £as teffer, agwlim
yebren acemma kan. S yixef uvad ad as takwiv
teqqur am yi$es.
Si tnalit nni, Muôad yuki yas am win d-yukin si
targit. Illi allen-is am win ib$an ad d yakwi
ugar, syen yezzi tamu$li-s $er yeffus, iéra
tameîîut-is teqqen allen-is. Irna yezzi aqerru-
s acemma $er deffir iéra arraw-is gnen i sin.

28
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Iseggem iman-is, yu$al yerra lewhi-s $er webrid.


Tikeôyas llant maca ur tella tazzla nni n wussan
niven n imalas. Deg wass n lêed t$elli-d talwit
ger yemdanen. Tazzla tneqqes, adham ineqqes.
Amur ameqran n talwit fkan ten id ikumya : Deg
wass n lêed ur teddun deg iberdan. Afus $ef
uqewwas n tkeôôust, iteddu s leêder, yiwet tiîî
$ef ukuntur n tazzla. Tikwal mar a yeoo yiwet
tkeôôust $er deffir, ne$ a t id teoo d netta yiwet
$er deffir, iéer amur ameqran iteddun di lawan
nni d tiwaculin am nitni : argaz d tmeîîut $er
zdat, tarwa nsen $er deffir. ²
Muôad ib$a ad isiwel, ad ihdeô, $as ur as d isel
yiwen.
- Di lawan agi i êemmle$ ad nehôe$. Tafat simmal
trennu, abrid ilha. Lemmer deg yiv ne$ tameddit n
wass, ne$ send tafejrit, ur teériv wi yellan deg
webrid. Win iêaren ad yazzel din, win isekôen
yerna yeîîef aleggan n tenheôt din, win izeîlen
din. Rnu tawa$it ikumya anect itemma. Win iîîfen
tanemmast5 n webrid ad iééu tagwest din. Ggani-t
ar d as yehwu ad yeoo abrid i wiyav.

5
Tanemmast : (français : le milieu) ; s teqbaylit neqqar-as « talemmast » (ur iseggem)

29
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Muôad yuki i yiman-is isawal $ef webrid,


tikeôyas, am zun ur ib$a ad yer akti-s $er wayen
niven. £as ivudan-is slufun i weglim nni uqerru-
s, ib$a ad iqqim kan din, anda yella, di tkeôôust
iteddun deg webrid n La Normandie.
Ib$a ad iqqim ger warraw-is d tmeîîut-is.
Tikwal iger tameééu$t, akken ad isel i yiwen seg-
sen ittnefis. Deg walla$-is frant : « nitni gnen,
ad rnun ayen ilaqen, tanafa ne$ snat, nekk ad
îîfe$ abrid, ad nehôe$ s leêder, akken ur ten
sduqquse$, ur ten thuccu$ s tikli. Taggara win
ib$an ad d yakwi s leb$i-s ad d yakwi ».
Zhir umutur izuzun imdanen. £as Muôad ur inudem,
$as ur d ikkis afus is $ef uqerru-s, netta iîîef
tamu$li-s $er tnemmast n webrid. Inehheô s
leêder.

D lexyal, ne$ d awal i t id-isduqqsen ?


Muôad iéra zdat-s d abrid, irna iéra lexyal n sin
yergazen nni am yilfan, mhuccen, mdeôkalen,
srewten usu nni ifilku azegzaw, kerzen s ivaôôen
nsen iftaten n weksum izegga$en. D ilfan.
Tezwe$ nni n weksum teqqim-as d deg walla$-is seg
wass-en : ur izmir ad igzem aksum, ne$ ad izlu

30
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

awtul ne$ tayaziî am akken lemdent, zellunt


tezyiwin-is. Ula di ssuq, di lawan n tikli $er
yaâricen, anda zellun znuzun aksum igezzaren,
akken ad d a$en aksum, ad as yini i baba-s :
- Nekk ur teddu$ akessar. Ur êemmle$ ad ére$
idammen.
Yal tikkelt akken, baba-s ad as d yerr awal :
- Zwir ihi $er tewwurt n ssuq. Mi d nenfeq ad k in-
nafen dinna. £urek anda taârqev, ssuq d ameqran !
Icfa Muôad, ula d yiwen wass ur as d inna baba-s
awal nni iqeôêen : Ihi ma yella ur têemmlev ad
teérev idammen n weksum, ur ilaq ad teççev
aksum !

Akti n Muôad yezzi-d $er tedyant nni n timecôevt


tazegga$t : « … Sin nni bdan herwel nsen $ef
wennar ufella, syen zzin-d $er win n wadda, win
ikkat win ikkat, imdanen zzin-asen zun d agus.
Yal wa seg-sen anda d iîîef akken a ten ibvu. Sin
nni mcudden zun d takurt.
Nekkni neqqim-d si tidist. Ur nerwil a nenser, ur
nbeddel amkan.² Nedhec kan si twa$it nni d ilulen
zdat nne$. Di lawan nni deg yekker herwel, éri$
Dda Salem yedwi am teôsast, iddem-d ijenwiyen

31
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

nni yellan gezzmen yissen aksum. Isdukel iten


$er ddaw ugertil, yeqqim fell-asen, yerna ijebd-
d Azwaw n Ëend, inna yas :
- £urek a Yazwaw, rnu-d $uri. £urek w’id-itemm$en
$ef ijenwiyen agi, a wer neêder i txeûûart ! Ad
iûûer Öebbi tameddit ! Ad iûûeô Öebbi !
Agwlaf nni n yergazen itezzi, ittim$ur zun d
ta$wlalt, ifassen xebbven, ivaôôen kkaten.
Mi d wven $er wanda nella i yuki$ i tuqqsa nni am
tin n t$irdemt ; d tiyita wfus, d tin n taâkwazt,
ne$ d imcev n wennar ?
Syen serde$.
Deg wexxam rran iyi tajbirt i wfus tayev i
wqerru, éle$ di tesga. D Waâli i yigan ddwa.
Issen ad idawi, ixdem lgirra n Sbanya, tinna n
Fôanku. Ass-mi d yu$al $er tmurt igla d yid-s yal
asafar : ti$emdin, timqessin, tisegnatin
uxerraz n weksum, tafrut ucelleê, scalpel nni…
Tameddit nni kan deg wnejmaâ n taddart, sin nni
xeîîan-ten akken ilaq. Zi$, tis$ar n texxamin n
weksum d tasebbiwt kan i tella gar-asen. Acêal n
wussan si mi tekker tmes. Yal wa yegguni wayev.
Timecôevt tesemlal-iten-id $er wennar, nitni
srewten annar yir aserwet, ur gan leqder i

32
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

taddart nsen akked wennar nni deg serwaten


imdanen timéin d yirden ; amkan deg d-sawaven
naâma $er ikufan. Ur gan leqder i tmecrevt n
taddart nsen, i wass n lfeôê ameqran n warrac
nsen.
Sin nni ur ten êemmel$, ur ten iwwi wul-iw.
Si tedyant nni, yal tikkelt mar ad nurar di
Tmazirt Inurar, mi éri$ iran n wennar nni, imcav
nni n weéru azegzaw, din ad d-mektiv timecôevt
nni. £as llant-d timecrav deffir tin, tegwra-yi-
d deg wallen-iw tin nni i ya$ isxerben tame$ra
nekk akked imeddukal-iw.
Di targit, acêal n tikkal i d-dduqse$, tidi
teteddu dgi. D lexyal n sin nni i éerre$ anect
itemma, tezzin zdat wallen-iw, grarben d fell-i,
zven iyi d awren ger i$uraf n imaddazen nsen. Su$
ne$ qim tarewla ulac, ur illa wemêaddi. Ur éri$
iteffe$-d ûut di ta$ect-iw ne$ ala. Tagwnitt deg
ad mlilen i$uraf nni, din ad d-duqqse$ ad d-akwi$
s tawla tasemmavt akked tergagit.
Di taddart ur êemmle$ ad ten ére$ sin nni. Ma llan
di tejmaât ur t$imi$ din. Ma bedden deg webôaê
anda i netturar, nekk ad azle$ ad urare$ di
tejmaât. Ur éri$ fran ne$ ur fran gar-asen, nek ur

33
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

ten êemmle$ sin nni. Akka ! »

Yiwen useggwas ikker ad ibnu Dda Azwaw, ikker ad


yernu snat texxamin nnig wexxam-is ameqran.
Axxam nni yella tama n win nne$, yiwen wefrag,
yiwen uéaô nne$. Isarem ad d-yu$al Meéyan seg
yinig, ad as yeg axxam.
Ger ixeddamen nni i d-yusan ad bnun, taûebêit n
wass, illa yiwen di sin nni. Nek, ayen akk sarme$
mi sli$ ad yili ucanîi deg wefrag nne$, ass-en
yufeg. Sarme$ ad qqime$ akked ixeddamen, ad sen
qedce$, ad d awi$ aman isemmaven seg wemdun, ad
azle$ ad d revle$ agelzim ne$ talwaêt, ad sen d
leqde$ aéru agraraj, taggara n wass, nek ad awi$
a$yul ad d-isew di tala, mar a faken yis tagwayt n
tcekkaôin n siman d lyajuô. D lawan nni i êemmle$
ugar. £as fecle$, din ad ikkes aâggu nni. Mi yas
kkse$ tabarda, neggze$ $ef we$yul nni awra$, imir
d affug. A wi yufan amdun n tissit ad yili akin,
akin i wedrar !
Mi d-u$ale$ seg wemdun, kecme$-d afrag, ad sle$ i
ixeddamen deg wexxam qqimen $er imensi. Mi yi d-
isla Dda Azwaw, ad d-ikker akken ad iqqen a$yul,
syen ad yerr $uri :

34
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

- A Muôad a mmi, ekcem tura s axxam ad teççev


imensi. Ula d keçç txedmev !

Taûebêit nni, mi wala$ idda-d yiwen ger sin nni,


kkse$ asirem nni. Fri$ d yiman-iw. Ur illa weéru,
ur llan waman, ur llant tlajuôin, ur tella tazzla
s we$yul, ur qqime$ i yimensi dinna.
Mi bdan axeddim, snesre$ iman-iw $er wefrag,
uzzle$ bri$-d i ta$aî. Ff$e$ ad kse$.

Acêal n wussan, akken. Send ad yali wass i berru$


$er tkessawt akken ur yi d ttafen ixeddamen deg
wefrag nne$.
Yiwen wass mi d u$ale$ si tkessawt, ufi$-d yekker
uferfud deg wexxam. Usan-d ijadaômiyen si
ti$remt. Usan-d s ukeôôus nni nsen tameqrant,
rsen-d di tejmaât,syenz zin-d i taddart, kecmen
kra n yexxamen, steqsan $ef yemdanen ized$en din,
éôan nkawi n kra, uran ayen uran $ef ukaôni nni
azuran. Taggara, u$alen ansi d-usan.
Zran sin ne$ tlata wussan, kecme$-d si tkessawt,
gezme$-d afrag, d abrid $er wexxam nne$. Ufi$-d
iqqen we$yul nni n Dda Azwaw $er tagwest. Send ad
kecme$ di tewwurt nne$, sli$-as mi d-inteq

35
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

deffir-i:
- A Muôad ! Ruê kan ad d-teswev a$yul deg wemdun ?
Nekk ur stufa$, mazal yella wayen a xedme$.
Serse$ agwrab nni n tkessawt, rni$ taâkwazt nni,
u$ale$-d $er deffir ad bru$ i wcuddu n we$yul.
Mi lli$ kni$ akken ad d-snesre$ avar n we$yul seg
wcuddu nni i sli$ deffir-i rsen-d ixeddamen nni
seg wexxam ufella. Qqime$ akken kni$, afus-iw
$ef ucuddu zun ur b$i$ ad d-kkre$. Nekk kni$, nwi$
ad wten ad zrin $er beôôa, nitni qqimen bedden
rnan awal akked Dda Azwaw. Snesre$-d acuddu,
bedde$, zzi$ azagur-iw $er-sen akken ad ff$e$
nebla ma éri$ ten. Mi ddi$ asurif amezwaru i sli$
i yisem-iw :
- A Muôad ! Acêal aya ur d tusiv ad a$ taâwnev ? Zik
têemmlev ad tqamev ixeddamen ibennun !
Zzi$-d iman-iw, éri$ ixeddamen nni akken llan,
tekkes iyi tergagit. Winna ger « sin nni » ulac-
it din. D Yusef i d-yu$alen deg wemkan-is !
Tekkes tergagit nni, yuli-d wawal di ta$ect-iw,
nni$ as i Yusef :
- Ma yeb$a Dda Azwaw zemre$ ad kwen qame$ azekka !
D$a netta ifra-tt-id.
- Azekka ma yeb$a Öebbi ! Zwir tura deg we$yul,

36
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

ifud. Syen, mi yeswa yeqqen u$al-d ad teççev


imensi yid-ne$.

Ti$eîîeen nni ooi$-tent i yemma. Kkse$ takessawt


nni. Send ad yali wass i d-keccme$ acanîi. Nekk
akked Dda Azwaw a nheggi lyajur, ijdi d waman i
texmiôt n siman. Mi d-usan ixeddamen ad d-afen
yal asafar deg wemkan-is.
Di lawan nni n lebni, tikwal mar ad sawalen gar-
asen ixeddamen, yella wayen ur fehme$. Tikwal ad
d-îfe$ awal ne$ sin, tikwal ulac. Tikwal d$a zun d
asbecbec si tmeééu$t $er tmeééu$t i sawalen.
Yiwen wass urze$-d awal nni i yi iswehmen :
- « Ih ! Lemmer i t id-ufan deg wexxam nsen ne$
dagi, yili din a t cudden. £ures zheô Muêa, illa
dagi ixeddem mi wven afrag nsen,…. ».
Awalen nni ur ten fôize$. Susme$ kan zun ur sli$.
Mi nekfa ixeddim, uée$ $er Yusef, d netta i d
ameéyan seg-sen. D ilem$i, $as meééi di tiddi-s,
tirkelt am tin n weqcic. Nni$-as
- Amek akka ur t-îîifen ijadaômiyen ? Acu i
yexdem Muêa ?
Nekk sdukkle$ awalen nni i sli$, rni$ tadyant nni
ijadarmiyen i d-yusan $er taddart. Sni$ ten akken

37
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

ad seggmen i Yusef. Wissen ad yi d-isefhem ne$


ala.
Yusef ibren aqerru-s akka d wakka, ikna-d $uri,
inna yi d s leêder $er tmeééu$t, am win innan
tuffirt :
- Muêa ! Ur izmir ad iqqim di taddart ! Ma yella
ufan-t id ijadaômiyen a t awin $er lêebs nsen !
£ef aya i yesedreg iman-is, yeffe$ !
- Anda i yeffe$ ?
- Anda teff$en yergazen, $er umada$ ! Keçç
meééiyev, mazal ur tessinev !
- Amek teériv ssne$ ne$ ur ssine$ ?
- Ivelli kan i k id-turew yemma-k ….
- Anef as i yemma ! Steqsa$-k-id $ef Muêa, err-ed
awal $ef Muêa ! Yemma attan tella di tebêirt n
Te$zut !
- Nni$ ak yeffe$, ma d keçç fehm-it akken teb$iv !
Ikfa wawal !
Yusef isared ifassen-is, isers tamvellit nni $ef
ufus n telwaêt, nekcem axxam akken a neçç imensi.
Awal nni i d-nebda yenîel.

Sin ne$ tlata wussan i nerna deffir wawal nni


nekk d Yusef, nella nxeddem, nekk bedde$-as i

38
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

ubennay : tiî $ef tilajuôin ; rnu yas tixmiôt ;


af-as-d sin iceqfan n tlajuôt ; gezm-as d azal n
yi$il n tencirt ; awi yas-d ad isew ; azzel a$-as-
d abaki n dexxan. Aqeddac, ibeddi ulac.
Yal tikkelt yella wayen ad xedme$. Ur tella
tganit. Ma yeéra yi-d ifassen-iw di loib, d$a
din ad yi-d yaf ayen $ef ur bni$ :
- Eêôec ! Eêôec a Muôad! Ekkes-d imesmaôen nni
yellan di tigejda nni. Azekka ad tent seggme$ i
taârict, i safuîaj.
Mi lli$ nti$, tekkse$ imesmaôen nni yiwen yiwen i
sli$ i tikli deffir-i, tekka-d si tama n tewwurt
n wefrag. Tazwara ur rri$ lewhi-w. Tawwurt n
wefrag telli, wa ikeççem wa iteffe$. Tikli nni
tqerb-d $er wemkan nni deg nbennu. Mi d-zzi$
iman-iw, ifut lêal. Muêa, netta akked yergazen
ur ssine$, zzin-iyi. Yiwen seg wid nni d ikecmen
isers-d afus -is $ef uqerru-w, inna-yi-d :
- Zeô kan ! D aqcic d ameéyan d axeddam ! Ad k-
iêrez Öebbi a mmi ! Fell-awen azekka ad tettkel
tmurt nne$ ! D kenwi ad tt irefden !
Susme$ kan, serse$ allen-iw. Mi tent id suli$ s
leêder, wala$ timgeêlin nsen banet-d ddaw
tiqeccuba nni, frent. èri$ Muêa ibedd, ilsa

39
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

irkasen n Pataugas, tamegêelt $ef tayett, teffer


ddaw tqeccabit-is. Fehme$ anda yeffe$ Muêa.
Si tmu$li nni n Muêa ibedden zdat-i, jbi$ akin i
wacêal iseggwasen, zzi$ $er wussan nni n teméi
tamezwarut, ussan nni n tmecôevt n taddart deg
inurar.
Fehme$, ger « sin nni», widak nni i ya$ islu$en
urar, i yesxeôben timecôevt n taddart, i ya$ d-
iooan ccama deg weksum nne$ akked walla$ nne$,
maççi d Muêa i yeff$en abrid.
Seg wass-en, awal n « sin nni », $ur-i yu$al d
« win akken ». »

Muôad isenqes tazzla n tkeôôust, iîîef


tayeffust-is, iteddu ad yanef ad d-yernu lmazut
i tkeôôust.
Mi tbedd tkeôôust zdat tsebbalt n TOTAL, yuki-d
umeéyan seg warraw-is, inna yas :
- Newwed La Normandie ?
- Mazal a mmi ! Tura kan i d nebda abrid. Rnu
taguni. Mi newwev ad kwen id-sakwi$.

Muôad ira ad yernu yiwet lqahwa.


£as iswa-d snat deg wexxam, iêemmel ugar tin

40
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

akken n tmacint, maççi am tin n wexxam. Yal


tikkelt ad yeddu deg iberdan, s tkeôôust,
iêemmel ad as iqqim i yiwet ‘’tqehwit’’, am akken
i yas isemma. Ayen iêemmel ugar, d ûûut nni n
yiéid n iaâqqayen n lqahwa. Tamacint nni, ad téed
din, ad tesqiîîer lqahwa din. D ûûut nni n yiéid.
Am ûûut nni n tessirt ufus, deg wexxam nsen …

41
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

4. As
Aseddaô nni n tewwurt nsen…

Aseddaô nni n tewwurt n wexxam nsen, Muôad iéer


it zdat wallen is yal tikkelt ad d imekti teméi-
s. Ixammen akk n wefrag, wid n taddart i yessen ur
sen irgil webrid s useddaô anect udekwan ; ala
axxam nsen !
Mi yella d ameéyan, ibda ittmurud, ibda iteddu
$ef ivaôôen-is, aseddar nni n tewwurt iéerr-it
zun d adernu ne$ d asif iêemlen ur izegger yiwen.
Yal tikkelt ad d-iffe$ seg wexxam nsen akken ad
iruê $ur nanna-s Wiza, ilaq as ad izger : ad
igrireb, ad ikker, ad iknu, ad itti iman-is, ad
izwer yiwen uvar, ad d yebren $er deffir, ad
ikker, ad izwer i$allen-is, ad idhem ugar, ad
i$li, ad imceê ta$ebbaôt d imeîîawen deg wallen-
is… Ur d-iteffe$ seg wemder nni n tewwurt ar tt
icrew meôôi$et.

Mi yezger akin, ikker, iseggem iman-is, izwi


taqenduôt-is, syen ad iddu ddac ddac ar axxam n
Nanna-s Wiza. Axxam nni ines nettat, ur illa deg-
s useddaô, ur illa udernu. Mi t id teéra Wiza
tam$art iteddu-d, ad as d-t$er :

42
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

- Eyya zi$ a Muôad umuôeo ! Eyya ad ak fke$


taêbult iêman !

Mi zran iseggwasen, Muôad yu$al d ileméi, yal


tikkelt a yezger amder nni n wexxam nsen ad iéer
zdat-s ’’Muôad umuôeo’’ ittemrurud. Tawwurt nni
n wexxam-nsen zun terra-yas-d timiî nni i yas
gezmen ass-mi d ilul. Timiî nni i tenîel xalt-is
di tmazirt nsen.
Si mi yu$al d argaz, iffe$ tamurt, anda yella, di
yal tamurt, di yal tagwnitt, mi d-imekta taddart
ad iéer amder nni n tewwurt nsen. Imir, d asemmiv
ne$ d agris, Muôad ad yakwi i êammu nni yuli-d deg
weksum is ; ad yakwi i êamu nni ukanun n yirrij
azeggwa$ i tessa$ay yemma-s di tegrest.
Yal tikkelt, tezwe$ nni n yirrij teteffk-as d
tafat, tetekkes fell-as a$em$um nni yellan zdat
wallen is.
Muôad iêemmel ad d-itkaki axxam nni nsen. Si mi
yekker, tikwal ad iqqen allen-is, ad iéer axxam
nni nsen, ad iéer ayen illan am zun yella deg-s,
ne$ yella zdat-s. Tikwal mar ad d-zelgent, ad
iéer zdat-s am tagut nni n tegrest terra taduli i
wexxam nni, ad iwet ad ismeômec allen-is. £as

43
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

akken, tagut nni teffer ayen ib$a ad t iéer. Ayen


ib$a ad iéer ne$ ayen ib$a ad d-imekti ?
Imir, ad izzi akka d wakka, ad izwi iman-is, ad
iddem ajeônan. Maççi d ass-is !

Axxam nni nsen izga-d di tnemmast n taddart. Ur


illa n wedrum ufella, ur illa n wedrum n wadda.
Deg wuraren n warrac, Muôad ur idda akkin ur idda
akka. Tama i yas ihwan ad yili deg-s. Deg uraren n
tkurin, n timsizzelt, n tiqqar.
Tawwurt nni n wefrag tqubel azrib n taddart,
tbedd zun d aâssas nwexxam. Tenjeô deg wes$ar n
teslent, teôcem zun d ticôav nni n wudem n nanna-
s Wiza.
Si teméi-s, Muôad iêemmel ad iqqim zdat tewwurt
nni n wefrag, ad iseddu uvudan-is ireqqaqen deg
tregwa nni inejôen deg wes$ar. Iêemmel ad iseddu
ifassen-is d asawen alamma ur izmir ad yernu.
Syen ad d yader i$il-is. Deg walla$-is ad isaram :
« ass-mi ad im$ure$, ad siwve$ ivudan iw alamma d
asawen inna ! ». Iêemmel ad izzi s uvad-is i
tregwa nni, ad d-izzi i yiîij nni yellan di
tnemmast n tewwurt zun d netta i yefkan tafat i
tezribt n taddart. Iîij nni, ur iéra d iîij n wass

44
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

ne$ d agur n tziri seg wass-mi yesla s tmucuha nni


n tmeîîut i d-ise$lin agur $er tbaqit. Iîij nni d
i$lin, ‘’wissen yeqqim di tewwurt n wefrag
nne$ ? ‘’.
Tawwurt n wefrag nni nsen deg-s i d-tezwar
tafat,yal ass. Di yal tallit, mi d illi Muôad
tawwurt nni, ad t id-tqabel tafat $er wallen. Deg
wussan nni n tefsut ne$ unebdu, mi d-tewwet tafat
nni ger temlel d tewre$, taîîiwin n Muôad ad d
meômint d imeîîawen. Iêemmel imeîîawen nni n
yiîij, imeîîawen n tafat.

Iîij mi yekcem $er wefrag n At Mellal, ad t id-


iqabel wexxam n tesga. Axxam nni n Muôad. Tawwurt
n wexxam nni tefka d, am tyita tmegêelt, $er
tewwurt n wefrag. Tama tayeffust yella deg-s
wexxam n Baba Azwaw, anda tezde$ tura Yemma Wiza,
tam$art-is. £er zdat, tella texxamt n Salem,
tentel ger wexxam n Muôad d win n Baba Azwaw.
Taxxamt teîîeft ti$mert zun teffer akin i tmu$li.
Di tama tazelmavt i d-ifergen s ugadir, ur illa
wexxam. Tella kan tara nni tameqrant i yedlen
azgen n wefrag s waâric is. Tara nni n wavil n
wafrara.

45
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Win i d-ikecmen si tewwurt n wefrag ad d-izger


asqif di tazwara. Asqif nni ifka anza $er wexxam
bu snat tewwura. Mi tekkiv si tewwurt, ad tafev
si yal tama ti$imit. Nnig nsent, tella texxamt
i$ummen asqif nni. £er tama tayeffust, llant
tseddaôin isalayen $er tkanna nni, Taxxamt n
Wesqif .
Asqif nni iêemmel Muôad ad t id-itkaki di lawan n
tefsut, ass-mi yas tekker Yemma-s Wiza i wôuccu s
wumlil. Asqif nni tewwet tebrek, taggara yu$al-
d d amellal am tafat nni n yiîij i d-ikecmen si
tewwurt.

Wiza tam$art tekker-as i wjegger s wumlil ur


tezmir. D urfan i yas ifkan afud ad tekker, ad
teêlelli. Acêal n tikkal i yasent tessuter i sut
wefrag akken ad sizedgent asqif. Awal is « ikka
sya, iffe$ sya ». Tenna, tesuter, tules-as i
wawal, taggara am tin ihedôen i lêiv. Yiwen wass
d ayen, tuli-yas-d tkurt nni n wurfan. Di magu,
tekker s tqabact d uqeffu d abrid $er Tala
Wumlil.
Mi d yu$al Muôad si lexla, yerra-d azal, inehô-d
ti$eîîen-is i d-yufa azgen n wesqif yu$al d

46
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

amellal, ifka-d tafat zun yurez-d temlel nni n


yiîij. Mi yekcem Muôad $er wesqif nni yufa teryel
d tamellalt $ef t$iùmit nni tazelmavt, tes$al akka
d wakka s i$allen-is, afus yurez asafu amellal.
Ikukra, iwet ad d-yerwel $er deffir. Ibedd,
qquren ifadden-is, allen-is ééant di lexyal nni.
Acêal i yeqqim akken, ur iéra …
- Laâslama-k a Muôad a mmi !
Mi yesla i ta$ect n yemma-s Wiza, yuki i yiman-is
iff$-d seg yimi n teryel nni. Udem nni i d-izzin
$ur-s ur t issin, ur illa d udem n wemdan. D
amellal seg yixef $er yixef. D udem n at laxeôt.
Iéeô udem nni, ismuqel ugar anda ad d-yaf udem n
yemma-s Wiza. Udem d amellal, aqerru icudd s
uceîîiv d amellal, aqenduô d amellal, ivaôôen d
imellalen. Mi tezzi, tu$al $er ujegger, i$allen
is kkaten tumlilt akin d wakka s umezzir n
wexleno.
Muôad ikkes-as unezgum, ifhem d yemma-s Wiza i
yas ikkren i wjegger, ad tesimlel asqif.
Tariêt nni n wumlil ilexsen s waman, teqqim as i
Muôad, teééa di tanzarin-is. Acêal n tikkal i
yewwet ad tt isemlil $er tariêt ujeooig ne$ n
wayen nniven, taggara ur as d yufa anza. D tariêt

47
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

n wumlil kan, d udem amellal n yemma-s Wiza $ef


tseddaôin n wesqif.

Axxam nni nsen, axxam n tesga, $as issen-it


tardast tardast, armi d ass-mi i yas d terra
temlel yemma-s Wiza s wumlil nni n Tala, i yas d
banent t$emmaô is. D tafat i yas islemden axxam
nsen. Anda ur tella tafat, ur tella tmussni.
Mi tekkiv si tewwurt, tulid amder nni ameqran ad
k id temmager t$er$ert, aguns nni imzin s
tewdect, d alegga$ am wfus n llufan. D yemma-s n
Muôad i t isel$en di tefsut. Acêal n wussan n
tmaddazt akk d wewdec n wasif akken ad d iseggem.
Tecrew Tasaâdit tidi fell-as.

£er tama tazelmavt illa udaynin, yuder acemma kan


$ef aguns nni, azal n yi$il. Ger waguns d udaynin
tella t$imit. Ddaw t$imit nni yella umedwed i
tuqqna akked wucci n waxfiwen, n tyuga ne$ n
we$yul. Nnig t$iùmit akked udaynin tella tkanna. D
ti$imit nni i d taseddaôt n webrid-is. Akken ad
taliv $er tkanna, d aneggez i yezwaren $er t$imit
nni. Win ur nezmir ur ikeççem takanna.
Di tkanna tella tevwiqt nni tameéyant tefka $er

48
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

tmazirt n Ëemmu. Tavwiqt ni d azal n snat turdas


kan. Aqerru izmer ad izri, ma d tuyat ad qqiment
din. Tavwiqt nni tderraâ s tsulal n wes$ar
uzemmur si yal tama. Iîij ad d ikcem, amaker ur d
ikeççem.
£er tama tayeffust, illa udekwan d a$ezfan, idda
seg yixef $er yixef n wexxam. Di tlemmast-is illa
ukanun, i$ez deg waguns. Adekwan nni ibna d
tiseddaôin, deg-s tikwanin akka akin.
Deffir tewwurt, $er tama tayeffust, tella
tsebbalt n waman. Deffir tsebbalt nni tamellalt
tella tegrurt n yi$iden. Tagrurt nni d
tadekwant, tuli afella ugar n t$imit. Ddaw-as d
tuqqna n yi$iden, nnig-s d adekwan n igerwajen i
yat wexxam.
Taârict nni u$anim illan nnig ukanun ur tt yufa
Muôad. Tella tekkes seg wussan nni izwaren, send
ajegger.

Acêal n wussan i zed$en di texxamt n Salem. Icfa


tenna yas yemma-s :
- ad d-nesizdeg axxam di tefsut agi ma yeb$a
Öebbi. Si tura ad d-n$ez tumlilt si Tala Wumlil.
Itkaki-d Muôad d awalen i yas inna i yemma-s ass-

49
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

en,
- Ih a yemma ! Ad d njegger ma ad d-tekcem tafat
axxam am tin n wesqif !
- Ad d-tekcem tafat a mmi ! Ad yeg Öebbi ad tili
ad tennerni tafat-ik a mmi !

Ass-mi i kkren i usuffe$ n wexxam, bdan zik n


wass. Muôad yeqqim akin $er tama n tara nni,
tefka yas yemma ayefki n ta$at yeêman akked
teôbaâtt n we$rum aquran.
Iqqim, iéer ayen illan $ef tiî-is. Baba-s si
tama, yemma-s si tama, Salem nsen si tama nniven,
keççmen teff$en-d seg wexxam i$allen ççuôen.
Tikwal $er texxamt n Salem, tikwal $er wexxam n
yemma-s Wiza, tikwal $er te$mert n wefrag, tikwal
$er tseddaôin n wesqif. Yal ta$awsa d-ff$en tufa
amkan-is.
Mi llan imawlan-is suffu$en-d isufar seg wexxam,
Muôad ikcem-it unezgum. Ur iéra ansa i yas d-
ikka, ger tikli nni n imawlan-is s leêder, d
wawalen nni gar-asen s leêder, tikwal d aqesser
mar ad d suff$en ayen i yasen d ismektan kra. Mi d-
suff$en dduê nni deg d ikker Muôad, deg tezuznen
acêal, susmen i sin imawlan-is. Dduê nni yeqqim

50
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

acêal iseggwasen d ilem, di tkanna. Ooan-t din, s


usirem ad t id-ddmen yiwen wass, ad iqqen tikkelt
tis snat $er wejgu anemmas. Ad zuznen amalas, win
ad d-yernun $ef Muôad…

Muôad ur d yufa tasebbiwt i yas igan anezgum nni.


Isusem, izéer s wallen « ekcem teff$ed nni »
taggara ittu iman-is zun izzer di targit: ma
yezmer ad d-yawev wass deg a neffe$ d tamara, seg
wexxam n jedd-i !
Muôad irgagi. Ur ifra di targit i yella, ur ifra
yuki. D tamu$li s waîîawen-is akked imeééu$en-
is, mi yesla i ta$ect n yemma-s, tenna yas
- A Muôad a mmi ! As-d ad teéred axxam nne$ akka d
ilem ! D ameqran !

Muôad yuzzel. Mi yekcem axxam, yuki i wul-is


indeq. Yuki tuli-t-id tkurt deg idmaren-is, di
ta$ect-is. Isusem, ur d yufa awal ad d-yini. Mi
yekka tawwurt, ayen iéra di tazwara d abux nni,
tebrek nni n wabbu yu$en tasga akked tama
tayeffust n wexxam akked idekwanen nni. Ticôav n
tebrek nni ff$ent-d am tlafsa i d-illin imawen-
is si yal tama. Muôad ibedd tama n baba-s, $as

51
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

yugad, ur irwil. Iééel i$il-is, iîîef-d afus n


baba-s, izmev-it deg wfus-is.
Muôad iééa aîîawen-is di yal ti$mert n wexxam, si
tesga ar udaynin, si tkanna ar udekwan. Yal
tikkelt ad illi allen nni tizegzawin, ad tent
iseêrec akken ad isenqed ugar. Imir, d awal nni n
yemma-s i wumi isel yal tikkelt i yas d-yusan deg
walla$-is : « Ay aâssas n wexxam ! ». Yal tikkelt
ad teggal, ne$ ad tedaâu, awal-is izga i waâssas
n wexxam. Ifca, acêal n tikkal i yezzi i t$emmar n
wexxam akken ad yaf « aâssas n wexxam », taggara
ur t-yufa. Ass-a, axxam d ilem, ayen illan deg-s
suff$en-t-id imawlan is, ma d aâssas n wexxam ur
d-idda deg ifassen n yemma-s, n baba-s n ne$ d
Dadda-s Salem. Anda yeffer waâssas n wexxam ?

Muôad ikukra ad iddu $er zdat. Acemma kan tekkes


as tigwdi nni, ineggez $er zdat, ikcem aguns zun
d annar n Ti$ilt anda itturar netta d warrac n
taddart. Ti$emmar nni yakk i yas ittwakksen zik i
wurar, da d aéeîîa, din d akanun, akin d afexxaô n
wexxam ne$ d tasebbalt. Ass-a kra din yekkes.
Axxam yu$al i netta. Muôad yuzzel deg waguns,
yuzzel deg wdaynin, yuli $er tkanna yuder-d d

52
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

aneggez, yuli adekkan, izzi d akk i tekwatin, da


iger afus-is, din iwwet kan izra. Di tkanna,
isuffe$ aqerru-s si tevwiqt nni tameéyant, iéra
xalti-s Ïawes di tmazirt, ddaw wexxam, tella
tneqqec di tebêirt-is.
Takanna nni, d tikkelt tamezwarut i yas d tban
akken tella. Si zik n zik, takanna nsen tella
teççur, ur illa wanda a tedduv. Igwra-d kan wazal
n wusu. Din asenduq nni n yemma-s seg wass-mi d
tedda d tislit, din taxabit n zzit, ikufan n
teméin, tirint icettiven, isufar n wuççi icban
tazart, tassemt d iseqqiyen akked uquran n
laâid. Ur illa anda a yers uvar. Muôad ifôeê aîas
mi yas fkan takanna ad itturar deg-s. Icfa d
baba-s i yas t-ifkan. Isla yasen mi llan sawalen,
baba-s akked yemma-s. Tenna yas yemma-s
- Ad d-nôuc kan axxam, a nekkes tebrek ma d
takanna ur a$ tecqa.
Isla i baba-s mi yas yerra awal i yemma-s, inna
yas.
- Amek ! A nfelleq afwad-nne$ akken a nesizdeg
axxam, taggara ad neoo ugzir. Axxam ad yizdig,
tebrek n tkanna d udaynin a neûebbiê fell-as yal
ass ! Iwqem ! Ma nekker-as i wôuccu, ad as nekker

53
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

kan abrid !
D awal nni n baba-s i yeff$en.

Muôad ur icfa acêal i yeqqim i wurar deg wexxam


nni nsen yu$alen d ilem. Ayen $ef yecfa ugar, d
tazzla nni ger waguns d udaynin. Ur tella times
ad t-iser$en, ur illa ufexxaô a yeôéen. Muôad
yufa d iberdan ur issin zik : ekcem si ddaw
t$imit, ddu adaynin, zzi-d tawwurt udaynin, ali
akin $er udekwan n yi$id, ekcem sya, effe$ syen,
azzel deg waguns nnig ukanun ar tasga, syen zzi-d
seg wmedwed aqerni $er udaynin, ezzi, ezzi !…

Ussan nni ujegger, icfa netta yu$ amkan-is $ur


yemma-s Wiza. Ussan nni, Din i$imi, din uççi, din
taguni. Llant tmucuha i yesdukel nitenti d
wumlil nni akked tariêt nni. Mi d-imekta yiwet
tmacahutt, ad d-imekti anda i yas isla tikkelt
tamezwarut, ad d-itkaki ussan nni n wumlil deg
wexxam nsen, tafat nni n lmesbeê n yemma-s Wiza.
Tafat nni akked tili nni itturaren nitni d wa$zen
akked teryel ger tgejda n wexxam.

54
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

5. Tagut
Tagut n wasif, tagut n Te$zut…

Deg webrid n Omaha Beach, Muôad yu$ abrid-is


nebla ma yers-d si tkeôôust nni. Ur iswa lqahwa
nni n tmacint, ur ira ad d isakwi arraw-is akked
tmeîîut-is ignen.
Iîîef tayeffust n webrid, tamu$li teffe$ akin,
iteddu deg webrid-is.
Abrid yufa-t ilha, iseggem, irna d ilem deg wass
n lêed tafejrit.
Akin $er zdat, yuder webrid, tban-as-d tqentert
ger umeççim n tagut i d-issa$en i tmurt. Tagut
nni tamellalt tuli d seg wasif, tessa$ i webrid,
tefka temlel i wayen d-izzin.

Tagut nni tamellalt tu$-d tamurt n wadda. Simmal


temlel nni teteddu, simmal teddal i Te$zut,
tesedrag i$zer, tettali am iragwen ne$ tameççimt
tamellat $er tmurt ufella. Tagut nni, akken
teddal i tmurt, trennu tesismiv i$san i tetessu
tasusmi di Tmurt n Wadda. Ur intiq wefôux, ur d
tgir ti$ri n wemdan. Ur illa ûûut nnig win n wasif
iskefkufen.

55
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Dda Muê ifrawes, yuki i tesmev tekcem aksum-is.


Irs-d sufella utemmu, imme$ $er ubalîu nni
azegzaw, irra-t $ef tuyat-is, syen yu$al $er
useggem utemmu. Ib$a ad ifaôes ass-is. Acêal n
wussan aya seg-mi d in$el igenni, d ageffur, d
anéar, d abruri, d iceôcuôen, d nnger !
Avu nni akked iêemmalen nni n waman ur zgilen
tama.
Atemmu nni n Te$zut iîîef ayen iîîef acêal
iseggwasen aya, taggara ikna si tama ufella.
Adles nni amezwaru irka, terna yas taéeyt n waman
n wussan agi ineggura. Ma yeqqim akken ad irtem.

Dda Muê ira ad iseggem atemmu nni n Te$zut skud ur


irtim am akken retmen itemma nniven. Acêal
itemma i yellan zik di tferkawin n Tmurt n Wadda
kan ? I yeb$u yili, atemmu n Te$zut ad ibedd skud
yella Muêend d ameddur.
Acêal n wussan i yuzzel deg wussan nni unebdu
akken ad d-imger adles deg Yi$il Ugelmim. Yal
tikkelt, ar d-i$li yiv i d-ikeççem taddart. Dda
Muê ib$a ad ifaôes ussan nni, ayen d-isekcem
ugar. Taggara adles nni igzem, ifser, ikkaw,
iqqen, igguni ass-is di te$mert utemmu.

56
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Si mi yuli wass i yuder Muêend $er Te$zut.


Izwar si tgejda nni yerkan, ikkes itent yiwet
yiwet, irra tid uûefûaf i d-injer seg wasif. Idda
yas i wseggem s leêder zun ur ira ad ihucc ne$ ad
isdeôkel atemmu nni. Idda yas s leêder am win d
itneêêilen ta$rast n tamemt. Amur n tamemt nni
ilaq ad d-ikkes, tizizwa nni ur teff$ent ta$rast.
S webrid nni i yas idda Dda Muêend i wtemmu nni.
Ur ira ad d-isakwi aâssas utemmu. Ur ira ad
isengugel tisulal nni akked tigejda nni yellan
ass-mi yella netta d ameéyan, d aqcic ittmurud.
Idda-yas am win d itekksen timellalin ddaw
tsekkurt.

Si mi yuli wass, ifassen n Dda Muêend qeddcen :


$ez akal, ekkes akal, sentu tagejdit, err-as
aéru d wakal, cudd-itt s wawri, seggem adles,
eqqen tameqqunt, cudd di tama nniven. Ixeddem di
tsusmi. Ur tella tyita n tefvist tameqrant, ur
illa wawal, tikwal deg wtemmu, tikwal nnig
utemmu, Dda Muêend idha.

Mi yella itseggim timeqqunin nni n wedles, iéer

57
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

zdat wallen-is wid akk ikecmen iff$en seg wtemmu


nni. Tikwal itettu iman-is zun illa di tmeqbeôt
anda neîlen imezwura nsen. Llan wussan deg
iêemmel ad d-igwri tameddit deg webrid n
tmeqbeôt. Iêemmel ad ikkes tise$lit, ad yanef $er
din, ad ibedd ger iéekwan nni, ad sen ikkes
ahicuô, isennanen d im$in. S leêder kan, tikwal s
yiwen ufus, ad iddu seg wéekka $er wayev. Mar ad
d-iffe$ si tmeqbeôt nni, ittakwi ittifsis wul-
is, itekkes-as unezgum zun isawel tiremt netta d
wid ized$en din.
Akken i yas tevra i Muêend ass-a. Zun d imezwura
nni nsen i yas innan ad iseggem atemmu, netta
yu$-asen awal. Icfa Dda Muê, mi yella d ameéyan,
si zik-is itta$ awal.

Tagut nni tamellalt i d yulin seg wasif tessa$ i


tmurt, tezzi yas i wtemmu nni zun d tigzirt di
tnemmast n waman.
Mi d-irfed s wallen-is, Dda Muê yufa d iman-is di
tnemmast n tagut am zun yella di tegnawt. Ikcem-
it uferfud, am win idehcen. Ira ad iger ti$ri ad
idekkeô, ad yawi acewwiq am akken yu$ tanamit.
Ass-a igugem. Ur as ifka wul-is ad idekkeô.

58
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Adekkeô di lawan-is, mar ad yili di tmegra, deg


wêuccu usa$ur ne$ fella n teslent deg wnebdu.
Ass-a ur illa d ass udekkeô. Issusem.
Ifassen xeddmen, aqerru yu$ timura, alla$ izger
akin, yu$al-d akka, taggara yunag $er wussan n
teméi. Muê iêemmel ad d-itkaki ussan nni,
iseggwasen nni deg yella d aqcic d ameéyan. Amur
ameqran dinna, di tferkiwin nsen i d-yekkat wul-
is ad d-ismekti ussan izran.
Si tûebêit nni mi d-yewwev $er utemmu akken ad t
iseggem i yas yuki i kra izdeg alla$-is. Ur t id-
isefra.
Di tsusmi nni, taggara tusa yas d tsarut i
wnezgum-is. Taggara yefhem amek tt-icudd acêal n
wusan akken ad iseggem atemmu nni aneggaru di
tferkiwin nsen. Itkaki-d awal nni n zik :
« atemmu n wavil » !
Icfa, deg wtemmu nni i yella baba-s isrusu
isaâlaqen n iguza n wavil i tegrest. Iguza nni
iwra$en, anda « amur i yat wexxam, amur i tzizwa
nni i ya$ d itefken tamemt», am akken i yas isel i
baba-s.
Amek i d-immekta awal nni « atemmu n wavil » ?
Muê iwet ad d-yaf amek. Ikcem $er utemmu, ibedd,

59
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

iger tamu$li $er wayen iseggem segmi yebda


taûebêit nni. Tiî-is ters $ef tgejdit nni
tanemmast. Taggara, yufa-tt id. Mi d-ikkes
tagejdit nni tanemmast, akken ad yerr deg
wemkan-is tin d-injer seg ye$zer, icfa tewwet-it
id tariêt $er tinzar-is. Tariêt nni issen-itt,
tesmekta-yas d kra, maca ur izmir ad d-yaf.
Tariêt nni teqqim di tinzert is, zun tentev,
tegguma ad tekkes.
Icfa, mi d iffe$ seg wtemmu, ibedd zdat tewwurt-
is, terna d tsusmi nni n tagut i d-itkaki awal nni
ines netta ass-mi yella d aqcic d ameéyan :
« atemmu n wavil » !
Zdat wallen-is, iéer aqcic s tqendurt nni n
taduî, tacacit tazegga$t, iqqim iteçç tiéurin
nni tiwra$in. Iêemmel ad tent isefruri yiwet
yiwet seg wgazu nni i yas d ikkes baba-s si sqef
utemmu. Deg umeééu$-is mazal isel i ta$ect nni n
baba-s mi yas inna acêal n tikkelt:
-« Eîîef tagazut agi n wavil i keçç, i mi têeôcev
a Muêend ! ».
Dda Muê iéra, skud yella netta d ameddur, atemmu
nni wavil ad iqqim ibedd. Ikkes-as aâggu,
innecôaê wudem-is, yu$al i wcudu n tmeqqunin n

60
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

wedles i tfawtin di sqef utemmu.


Ib$a ad idekkeô, yu$al indem, isusem. Ib$a ad
yeoo deg walla$-is udem n weqcic nni s tqenduôt n
tavut tamellalt. Arrac imeéyanen ur tdekkiôen.

Mi yekna Muêend ad d-iddem tameqqunt n wedles i


yesla tuli-d ti$ri si Te$zut zun teff$-d si ddaw
tmurt:
- A yemma ! A yemma !
Dda Muê idduqes. Ur iéra isla i ti$ri, ne$ isla i
ti$ri-s netta s ta$ect nni n wass-mi yella d
ameéyan. Isers tameqqunt nni n wedles i yellan
ger ifassen is, ibedd, igguni. Ikmez aqerru-s,
ilsa tacacit-is, izzi $er utemmu. Zdat tewwurt
ibedd.
- A yemma ! A yemma !
Tikkelt agi maççi d targit. Isla i weqcic i$ar i
yemma-s. Üûut nni ikka-d si tama wadda, seg
wasif. Ur iéra amek i d-ibren si tewwurt utemmu,
amek yu$ abrid n wasif s tazzla, amek iwev $er
nnig wasif anda yella zik webrid i wezgar. Dda
Muêend ibedd, inehhet nnig wasif iêemlen, aman-
is skefkufen, teddun tezzin s tkuffta
timellalin. Mi yella iéer aman nni, yuki izzi

61
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

laâqel-is. Mi yekkes tamu$li-s seg waman nni,


yesuli-tt akin agemmav i yeéra aqcic d ameéyan
ibedd s tbeônust-is tamellat nnig wasif.
Aqcic nni isusem. Iéra-d Muêend mi d-yewwev
agemmav i wasif, iff$-d si tmeççimt n tagut.
- A xali Muêend ! Anda tella yemma ?
- A mmi, d acu i k id-ifkan akka deg wass am wagi ?
Anda yella baba-k ?
- Iman-iw kan i d-usi$. B$i$ ad ére$ yemma ! Jjme$
yemma !
- Asif iêmel acêal n wussan aya. Ur izmir yiwen ad
izger. £ur-k ad d tzegrev ! Ad k ççen waman !

Dda Muêend tejreê tasa-s. Iffhem tadyant n


weqcic anect n tummeét. Yu$al-it-id wul $ef
yemma-s, irewl-d si taddart nsen akken ad iéer
yemma-s. Akka tilufa n tmeddurt.
Muêend irfed isers amek a yexdem i weqcic amcum.
Asif iêùmel ur izmir yiwen ad izger, aqcic
ittwaîîef akin agemmav-in, netta agemmav-a. D
tawa$it !
- A mmi ! Qim din, $ur-k ad d-tkecmev aman. Ad ali$
$er taddart ad d-$re$ i yemma-k !
Send ad yali $er taddart, Dda Muêend yu$al-d $er

62
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

utemmu nni, iddem tawemmust nni n tazart, syen


yuder akin $er wasif. Mi yeffel i wefrag nni
yellan tama ufella, iban as d weqcic nni iskwer
iman-is di tbeônust-is, igguni. Ur imbawel seg
wemkan nni deg t iooa imir kan. Iddem tawemmust
nni, i$er-as, inna yas :
- Eîîef aâwin agi. Eçç-it a mmi ma telluéev !
Ivegger as tazart nni d we$rum nni nnig wasif,
syen ibern-d iman-is, idda abrid usawen $er
taddart.

Dda Muêend ikref iman-is $ef sin, iîîef abrid


usaden, alla$-is yunag akin $er iseggwasen
izran. Tamu$li n weqcic nni tesne$wni-t, tejreê
tasa-s. Iteddu isawal i yiman-is : ivelli kan i
tedda yemma-s d tislit. Cfi$ ddi$ di tqeffaft
nni, nezger asif, nekcem taddart n Mekraz. Ass-
en imawlan-is feôêen, fkan tawellit nsen i
wexxam ilhan … tilufa n tmeddurt !
Iteddu nnig tezmert-is, ira ad yawev taddart ad d
i$er i Tasaâdit. Iteddu $er zdat, ivaôôen-is
ttu$alen-d $er deffir. Ifcel. Acemma kan armi
yesla i derz uvar n tazzla nnig-s. Mazal i d-
irfed aqeôôu-s mi te$li fell-as Tasaâdit si tama

63
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

ufella.
- Anna$ a Dda Muêend ! Mmi nni ad t-yeçç wasif !
Nnig tezmert-is i yas d irra awal, inna yas :
- ur ttagwad a Tasaâdit ! Mmi-m ooi$-t-in iqqim
akin agemmav i wasif, éri$-t tura kan. £urem i d-
teddu$ ad am d-$re$. Anwa i yam d innan yusa-d
mmi-m ?
- D Malêa n Ëmed i yas islan. Imir kan tuzzel-n $er
taddart. Nekk lli$ deg wexxam. Ass am ass-a, ur d
neffi$ $er lexla.
- Amek akka i d-yusa iman-is kan si taddart n
Mekraz ?
- Maççi d ayen ar ak êku$ a Dda Muêend. Acêal n
tikkal i yas d irwel i baba-s. Mi t id yu$al wul,
ad ten is$ifel ad d-iîîef abrid n Te$zut. Acêal n
tikkal i d uzzle$ ad t id-magre$ deg wasif. Tasa
nne$ tejreê i sin.
Tasaâdit, imi issawal, ivaôôen-is teddun am
tzerzart. Tuzzel ad tawev mmi-s. Dda Muêend
kkawen ifadden-is si tikli nni n tmara, n tazzla.
Idda deffir n Tasaâdit akken i yas tefka tezmert-
is.
Tasaâdit teteddu, yiwen wul ib$a ad iger ti$ri i
mmi-s akken ad as tini tusa-d, yiwen wul yugad

64
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

mmi-s nni ad as d isel, ad isqev, ad d ineggez $er


wasif iêemlen. Tesusem, tedda, tcuff abrid nni
aceêraruf n Te$zut zun d aza$ar.
Si tama wadda ittali-d ûûut nni.
- A yemma ! A yemma !
Mi yeffel Dda Muêend si deffir, s tazzla d
unehhet, ur inwa ad ivil $ef tmu$li nni. D amendil
n Tasaâdit i yeéra d amezwaru, iteddu fella n
waman. Ur as tefka tegwnitt ad ibedd. Ineggez $er
waman yurz-ed afus n Tasaâdit ger tikuffta n
waman. Ur iéra ikcem aman ne$ ur ikcim. Ur yuki
yellexs ne$ ur illexs. Mi d yesuffe$ Tasaâdit si
twa$it nni i d itkaki aqcic nni.
Aqcic nni yella ibedd akin agemmav, allen-is
teddunt d imeîîawen. Iggugem. Di tegwnitt nni
tawezlant, dduklent-as $ef tikkelt : yemma-s
tusa-d, ifôeê, yuzzel $er zdat, yemma-s tger deg
waman, yemma-s tezzer, netta yugad, yemma-s
isuff$-itt-id Dda Muêend, netta yefôeê … rwint
deg walla$-is weqcic nni. Iqqim yesusem, akin
agemmav, nnig waman.
- Anna$ a Dda Muêend ! Ad isi$zef Öebbi laâmeô-
ik ! Tekksev-iyi-d si lmut. Yili ad igujel mmi
tikkelt tis snat ! Kksen as yemma-s ivelli ad

65
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

yernu wasif ad as yeçç yemma-s ass-a!


Aqcic nni ibedd akin, allen-is ééant-d di yemma-
s mi tella teqqim, amzur is aberkan idel itt zun
d lfuva. Ur d-inna awal.
Dda Muêend ikkes abalîu nni azegzaw, irra-t $ef
tuyat n Tasaâdit akken ad as ikkes usemmiv. Ur
yufa awalen ad d-isuffe$. Tella tegwnitt deg
awalen tezwar-iten tsusmi. Ibedd, allen-is
teddunt seg weqcic nni $er Tasaâdit nni, Yiwen si
tama n waman, yiwet si tama n waman. Yiwet d
tayemmatt inêafen, yiwen d mmi-s imu$bnen. Iwhem
amek i d ixef-is.
Tagut nni yedlen Ta$zut terna-yas di tider$elt i
Muêend. Ur iéra d tillas n tagut ne$ d allen is i
yefkan mayna. Yuki i tewser tu$ tafekka-s.
Ibedd, itezzi, ur d inna, ur isusem. Isla i
wawalen-is nitni ur d ffi$en seg idmaren-is.
Ibedd, yuki i yiman-is am uceqquf nni n tebêirt
di taggara n wussan-is.
Acemma kan, isneêneê ta$ect-is, inna yas i
Tasaâdit :
- Qim dagi, tura ad d-u$ale$.
Tasaâdit teqqim, iéôi iteddu d iêemmalen. Ur
tufa awalen ad d tini i mmi-s ne$ i Dda Muêend.

66
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Tesnexfit zun d taqcict tameéyant.

Dda Muêend isnesr-d iman-is, yuli $er tama n


utemmu. Ikkes-as aâggu nni mi yuzzel, ikkes-as
ukukru nni mi iteddu. Yuki i yiman-is yu$al d
ileméi. Mi d-yuli $er utemmu, tazwara ib$a ad
yeoo Tasaâdit akked mmi-s, di sin, akken ad as
tini awalen n tasa.
Mi yekcem atemmu, izzi akka d wakka, iééa allen-
is di tgejdit nni tanemmast. Tigejdit nni n
wavil, d$a itkaki d aqcic nni, ass-mi yella zik
iteddu $ef tuyat n baba-s. Itkaki-d udem n weqcic
nni.
Iff$-d seg wtemmu nni, yurez deg wfus-is
tamrart, yu$ abrid n wasif. Idda s leêder akken
ad isi$zef awal n Tasaâdit akked mmi-s. Mi
yewwev $er wasif, yufa Tasaâdit akked mmi-s
tmeéran, yal yiwen tamu$li-s deg wayev, susmen,
bedden zun d is$an.
- A Tasâdit, ass iteddu, aqcic ur izmir ad d-
izger $er dagi, ur izmir ad yu$al iman-is $er
taddart nsen. Nekk, ad zegre$ asif, ad ddu$ yid-s
$er Mekraz.
Mazal d-ifuk awal-is Dda Muêend, terra yas d

67
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Tasaâdit.
- Anna$ a Dadda Muêend, ur zegger asif, ad k eççen
waman !
- Ur ttagwad ! Ssne$-asen i waman !
Dda Muê ikkes abeônus-is, isker-it d takurt,
ivegger-it akin agemmav i wasif. Iddem tamrart
nni, icudd-itt $er yiwen useklu i d-im$in deg
wasif, syen izzi-d $er Tasaâdit, inna yas.
- Mi zegre$, kem u$al s axxam. Ur illa wayen ad
txedmev deg wasif. Mmi-m ad t-siwve$ $er wexxam n
baba-s, $er taddart nsen. Abrid-iw n tu$alin si
tama ufella, $as izzi yeshel.

Tasaâdit, ur tuki tella tgen ne$ tuki.


Mi d-telli allen-is, teéôa Dadda-s Muêend yerra
aqcic nni $ef tuyat-is, u$en abrid n yi$il $er
taddart n Mekraz.
Akka-d i wasif, Tasaâdit tger ti$ri.
- A Muôad a mmi !

68
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

6. Anekcum
Anekcum $er Omaha Beach…

Mi teffe$ tkeôôust seg webrid ameqran i yuki d


yiman-is iwev anda i yella iteddu.
Muôad isenqes tazzla, yu$ iberdan udyiqen,
iberdan izzin $er ti$remt n Saint Laurent-sur-
Mer. Iteddu, am win illan issen iberdan nni,
iteddu am zun d win yu$en tanamit n tirzaf $er
ti$remt weroin issin. Mi yewwev ger iberdan
amezwaru i d-yuki s tidett. Icfa mi d yeffe$ si
Paris, syen $er zdat d targit, d tillas. Isbedd
takeôôust, ikukra, ifka tamu$li akka d wakka,
syen yu$ abrid yudren akwessar. D win i d abrid n
Omaha Beach.
£as ukin-d warraw-is akked tmeîîut-is, zun ur sen
isla. Isla kan i ûûut nsen mi sawalen gar-asen.
Awalen nni ur ten id ilqec. Muôad illa idhec di
tignewt n tirga.
Iteddu s leêder, ur iéra ayen ad d-magrent
wallen. Deg walla$ is mcuddent. Ayen i érant
wallen-is iffeé-it ugar d tizegzewt. Tizegzewt n
yal asafar, n yemdanen seg yixef ar yixef, n
wuzzal, n ikeôôusen. Tizegzewt nni tusa yas d am

69
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

tillas ticki ad d-i$li yiv ; yal ta$awsa ad tt-


tettali trennu tebrek. Si zik n zik, nnan d lawan
nni n « ger yiv d wass » i dir ugar deg wass, deg
yiv. Di tegwnitt nni i kkaten leonun, di beôôa,
deg wefrag, tama n tzuli$t, deg waâfir…
D tafat nni tamellalt i d-ikkan si tama wadda i
yesduqsen Muôad. Iwet-it-id lmecôeq n tafat $er
wallen, isban-as d luva n yilel n waman n Omaha
Beach. Luva nni teffel akin i yi$il, teddukel
akin nettat d temlel n tegnewt. Ilel La Manche
ifka-yas-d udem-is i tmu$li.
Muôad isbedd takeôôust $er yeffus, isexsi
amutur, iqqim akken i sin ifassen $ef uleggan6 n
tkeôôust. Allen-is ééant di luva nni yellan akin
zdat-s.
Ur d ikkis allen-is si tmu$li deg yi$il mi d-yufa
awalen i yasen d isni i tmeîîut-is d warraw-is :
- Twalaùm zdat nwen, akin deg yi$il, ger waman d
igenni. Deg yi$il inna i d flalin di tfejrit n
wass 6 yunyu7 1944 acêal n ibabuôen d wacêal n
yergazen n Marikan, Legliz d Canada. Zegren-d

6
Aleggan : avulun / aqewwas (français = volant de voiture)
7
Yunyu = Juin

70
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

akken ad ôéen taâkkwazt n Lalman8 ! Zegren-d


tafejrit n wass si tmurt n Legliz, fkan iqerra
nsen akken ad as kksen aqerru i wdabu n Hitler.
Wagi tessnem-t, maca ilha win d-ismektayen !
Illa deg wawal « win ittun ayen izran fell-as
ivelli, d tamara ad as yales azekka ! ».
Muôad ib$a ad yernu ad isi$zef awal, maca isusem,
iffe$ si tkeôôust, idda kra isurifen $er zdat.
Amekkan nni deg ibedd teffe$ tiîî akin armi d
anda ur éeôôent wallen. Iff$-d si tkeôôust akken
ad isriê azwu9 n wemkan nni, ad isriê tariêt n
yilel, La Manche nni i d-izgan d asif ameqran, d
talast ger Legliz d Fôansa.
Ayen i yas d itkati walla$-is, d tamussni umezruy
nni i yelmed deg u$erbaz ass-mi yella d ameéyan :
imen$i n 100 iseggwasen10 ger Legliz d Fôansa !
Icfa amek i t-tesewhem tedyant nni : lgirra n 100
iseggwasen ! Izmer ad d-ilal yiwen di tôad nni,
ad immet deg-s, ad d ilal mmi-s, ad immet deg-s,
ad yernu ad d ilal mmi-s n mmi-s, taggara ad immet
deg-s ! Imen$i ur ifri !
8
Lalman (l’Allemagne) : s Tmazi$t, tamurt nni isem-is Lavman.
Lavman
(« lmen$i n Lavman d Uôumi ») ; nekkni nura-t « Lalman », am
akken i yas $ren medden ass-a.
9
Azwu : abeêri (français : l’air)
10
« La Guerre de Cent Ans » ger Legliz de Fôansa teîîef 116
iseggwasen, , si 1337 armi d 1453 mi yeffe$ Legliz tamurt n
Fôansa.

71
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Muôad ihuz aqerru-s, iqren amek tbeddel tallit,


si leqrun nni imezwura akked useggwas n 1944.
Imekta d awal nni : « yal tafsut s tefsut-is », am
akken i yas n$ar di tmurt.
D arraw-is i t id-yerran $er useggwas n 2008 mi d-
ff$en ula d nitni si tkeôôust ad éren ayen iéer
babat-nsen.
Bedden s tsusmi, fkan tamu$li nsen $er yi$il n
waman.

72
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

7. Tesmev
Tesmev n wuzzal n yifri…
yifri…

Tesmev i d-yusan seg igenni ne$ seg wavu itsuvun


yella deg-s webrid. Amdan izmer ad iskwer iman-
is, ad i$um akken yufa akken ad isenqes teqseê d
tsiqqas n tesmev. Ma yella wamek, izmer ad
ineggez, ad yazzel akken ad iseêmu aksum-is,
idammen-is d ye$san-is. Di tmurt ugafa ameqran,
tamurt n wedfel akked wegris ameqran, llan
yemdanen ized$en tuddar, anda ixxamen nsen bnan
s wegris. Yal axxam yenjeô deg wegris zun d aéru n
tnicca. £as d agris, ufan-as tawwurt akken ad
ddarin, ad gen êamu i tudert nsen.
Asemmiv n yefri nni i d-izgan akin, nnig
weftis11, netta ixulef. Tesmev nni tga am tlafsa
n tmucuha. Deg-s teddukel tesmev n waman nni i d-
ineggin si siman, tesmev uzayav i d-ikkan seg
yilel, rnu-yas teqseê n tesmev n wuzzal.
Helmut Herrenschneider iqqim, ikbel iman-is deg
ukebbuv nni azegzaw n Wermacht, idduri ti$mert i
wzayav. Niqal iqqim akin $er deffir, tallit
ikker yu$al-d $er wemkan deg teffe$ tiî. £as d
asemmiv wicqa. Ma yusa-d ufesyan ad isefqed, ad t

11
Aftis (iftisen) : adernu ameqran nnig waman ne$ akal (français : une
falaise).

73
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

id-yaf deg wemkan-is. Ma yesla-yas iteddu-d, din


kan ad isakwi ameddakel-is i yellan igen s
tuffirt. Tameddurt n tuffirt ddaw wakal, irna
yas taguni n tuffirt. Yir tameddurt !

Yuli wass ma d tasmuvi ur tenqis.


Acêal n tsaâtin aya si mi îîfen taâssast deffir
wemrud12, lmatrayuz tameqrant. Feclen si nadam d
usemmiv n yal ass. £as ur tella tariêt n lqahwa,
asirem nni i tt-isarem tefka yas d tariêt $er
tinzert-is. Helmut ikker iddez ivaôôen-is, inna
yas,
- Lemmer ad a$ d awin cwiî n lqahwa ad d-llint
wallen nne$. Skud nessaram, am zun ur nemmut !
Ur ira ad inteq ad d isakwi ameddakwel-is ignen
tama tayeffust. Meqqar d netta ifka-yas wul-is
isers aqerru-s.
Helmut iger afus $er loib nni a$ezfan, innul
tabôatt nni yellan din. Acêal wussan izran si mi
yura tabôatt nni i tmeîîut-s ? Ur iéra, $as iéra.
Afus yurez tajellabt nni, iqqim akken yella. Yal
tikkelt ad d-i$li fell-as unezgum, ad isefqed
ufus-is $er tebôatt nni. Yal tikkelt ad as yakwi
i tjellabt nni tettihriw, tettnerni. Helmut icfa

12
Amrud (imrad) : lmedfaâ (français : canon)

74
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

kan $ef wawalen nni imezwura ass-mi yebda tira.


Ma d wid yerna yal tameddit, yal taswaât deg yufa
tardast n talwit, ur as d gan ccan. D asif i d
iêemlen, netta iga yas targa.
« Anna,
Acêal n waguren aya si mi d-ff$e$ axxam. Ur éri$
ad d-ini$ aguren ne$ iseggwasen seg wakken
xeôbent tlisa n wussan, n waguren, n iseggwasen,
seg wass-mi tekkes talast ger wass d yiv si
tillas n tesrafin akked tafat n times n lbumbat n
yiv.
£as d alemmas, ivelli kan i d kkre$, nnan zik
teddun wussan s webrid nsen. Ad yali wass, ad d
ivil yiîij, imdanen yal wa deg tfellaêt-is,
tameddit yal wa ad ikcem axxam-is ; tseggem
tmeddurt am teryacin uéeîîa. Ass-a tenhewwal
tmurt, inhewwal wakal $ef nteddu. £as di twa$it,
tikwal yella wayen ilhan. Armi d ass-a i fehme$
ayen akk i d têekkuv $ef tmeddurt n jedd-im,
netta yefkan aqerru-s deg imen$i n 1914-1918.
Ass-mi i ya$ d têekkuv, nenwa d ayen izran, d ayen
ur nella, ne$ d timucuha. Nekkr-d di liser, di
talwit, n$il d tin i d tameddurt. Amek awalen ur d
sekfalen ugar si tmeddurt izran ?

75
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Anna,
Yiwen wass kan i yas uki$ i tasa-w tendef, ass nni
mi nedddukel $er tmeqbeôt. Mi neéôa idurra nni n
iéekwan imellalen n wid immuten deg imen$i, ass-
en sergagin ul-iw.
Ass-a, yal ass selle$ i wawalen nni inem, yal ass
éerre$ zdat wallen-iw teddukel tmu$li nni n jedd-
im n ivelli akked tmu$li-w, nekk ass-a. Iddukel
ivelli d wass-a.
Acêal iseggwasen aya seg-mi d ff$e$ seg wexxam,
ur éri$ teddrem ne$ tnegrem. Tikwal selle$ i
ta$ect n Maximilien ne$ n Alexis, selle$ asen am
akken llan zdat-i. Di tizi n tfejrit, ma yeddukel
aâwaz d unezgum i ten éerre$, i sen selle$ i
warraw-iw.
Acêal iseggwasen aya. Di tazwara nni seêsabe$
asen i wussan, gi$ asen tazrart itnernin yal ass,
taggara ooi$ leêsab nni i win t-iran. Ooi$-t ass-
mi éri$ zdat-i Heinrich tesaffeg it lbumba. Ur d
iwgri deg-s ayen ad neîlen imawlan-is. Seg wass-
en idubbez weksum-iw. Ger tudert d tmettant, ur
din talast.
Anna,
Di yal tegwnitt deg tekker tmes, d udem-im i d

76
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

yettasen zdat wallen-iw, éerre$ kem tbeddev deg


wefrag s tqenduôt nni tawôa$t, zzin-am warraw-
nne$ di sin. Tamu$li nni teééa deg waîîawen-iw.
Nekk bdi$ awal, ur am d-nni$ anda i lli$ ne$ amek
d-wve$ $er tmurt agi. Tadyant $ezzifet, ad am tt-
id-awi$.
Tameddurt deg nella ass-a d tamacahutt.
Tazwara d amkan anda lli$ acêal n waguren aya.
£as ur êesbe$ ussan, zzin-d waguren n tegrest d
unebdu acêal n tikkal. Akken yeb$u yili, nekk
$uri d iseggwasen i lli$ deg iciqer agi. Ih ! Aqli
zed$e$ yal ass, yal iv deg yifri nnig iciqer, deg
weftis ger igenni akked tmurt. Nezde$ aftis,
ddaw-as d ijdi akk yilel, $er deffir d tawrirt n
war isem deg ééant lminat yudin, tid d-isem$ayen
lmut yal tardast. Tamurt agi n Fôansa deg nella
semman-as Normandie. Zik-is d tamurt tazegzawt
n tistan d uyefki, ma d tura d tamurt n tmes d
u$ilif.
Amek i d-wve$ $er tmurt agi seg wass-mi d-ff$e$
axxam di taddart nne$, di Bergkirchen13 ?
Tamacahutt, nni$-am $ezzifet.

13
Bergkirchen : ti$remt yellan nnig Munchen, $er tama n Dachau.

77
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

8. Awal
Awal di Max Grill…

Si mi d ikcem John $er ugaraj taûebêit, ikkes


iceîîiven-is, ilsa wid n ixeddim, syen idha di
tkeôôust nni tazegzawt. D yiwet Ford C i yeddan
acêal n kilumiter seg wass-mi d teffe$. £as
tedda, tban tenneêdar, zun ivelli kan i d teffe$
si luzin. John ifsi-d azal n wezgen imesmaôen
umutur n tkeôôust nni. Tikwal ikka-yas-d si tama
ufella, tikwal si tama wadda, ifassen n John
teddun zun d tamacint nni n luzin. Yal asafar ad
as iddu akken i yas iselmed Edward, ccif ugaraj
nni. Edward di tkeôyas i d-ilul. Ad as tiniv deg
irebbi n tkeôôust « Ford model T » i yettev
ayefki maççi $ur yemma-s.
Ass-mi kan i d-ikcem John $er ugaraj nni i yas
ikka di tiî i Edward ; iéra allen-is mi teddunt
di tkeôôust $er tayev, amek iger tamawt i tid
yellan $er yeffus, $er zelmev, tid icebêen, tid
wumi ifsi umutur, amek isers afus is $ef tin ne$
$ef ta. Edward iéra John iteddu zun islufuy s
wallen-is i tkeôyas nni yelhan ugar. Iban-as-d
useqviv deg wallen-is am wemcic nni igren s tiî

78
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

taqeîîit.
Tikkelt tamezwarut i yelsa John abluz n ixeddim,
ifka yas Edward aceîîiv amellal $er ufus-is,
inna yas ad isfev tikeôyas yellan di tnemmast n
têanutt, tid yellan beddent ad nzent. Mi yas inna
awalen nni i John, Edward izzi, yu$ tiseddaôin
nni n tkanna yulin uwasen, iqqim-as-d i John,
deffir lemri. Seg wemkan nni, Edward iéer-d
John, ma d netta ur t-iéer. Ayen iéra Edward di
tazwara d tuzya nni itezzi John i tkeôyas nni
icebêen, d asersi ufus-is s leêder $ef yal tama n
tkeôôus, d aslaf n yiran nni n kôum amellal zun d
lfeîîa. Mazal ikfa John asizdeg n tkeôôust
tamezwarut, Edward yennecham. Yers-d si tkanna
nni, yu$al $er ixeddim-is netta. Ifra-tt. Acqcic
agi d-ikecmen, John, d tawenza yelhan, yufa-d
amkan-is.

John yedda yas i tifsi umutur nni n Ford Model C


am zun d aéeîîa wumi d-isensar ulman yiwen yiwen.
Tikwal si tama ufella, tikwal si tama wadda, yal
tukksa ad taf amkan-is $ef udekwan yellan zdat-
s. John yella ddaw ukeôôus nni mi yas d-isla i
Tim, i$ra-yas-d :

79
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

- John, illa yiwen zdat tewwurt tameqrant,


isteqsa-d fell-ak, ib$a ad k iéeô !
John isnesr-d iman-is si ddaw tkeôôust, isfev
ifassen-is s uceîîid, inna yas i Tim :
- £ur-k win a yennalen adekkan agi, mazal ur suli$
afsey umutur. Ger tamawt !
John yu$-d abrid n tewwurt, igzem akk te$zi n
workshop , irna izzi tama yeffus $er ugaraj anda
14

tella tewwurt tameqrant. Mi yella iteddu, iwhem


anwa i d-yusan di lawan deg yella netta d
axeddam. Imeddukal-is, $as éran anda ixeddem, ur
asen imla amkan ne$ tawwurt. Anwa seg-sen i d
yerzan $ur-s ?
D tewôe$ n tkeôôust nni n baba-s i yeéra d
tamezwarut. Tewôe$ nni txulef ; anda tella, seg
wass-mi yella netta d ameéyan, tewre$ nni izmer
ad tt-yaâqel ger meyya. £as llant ugar n tkeôyas
pick-up Chevrolet am tin n baba-s, maca tin nsen
$ur-s udem iman-is, am zun d yiwet nni kan i d-
isuffe$ Chevrolet. Acêal n tikkal i yesla i yemma-
s tenna yas i baba-s : « Beddel a pick-up agi i
tezzu$urev acêal iseggwasen ! Dayen naâya seg-
s ! A$-d yiwen icebêen ugar, amaynut, win ur k
ittaooan deg iberdan ! ».

14
Workshop (d awal n teglizit) : Tazeqqa n ixeddim (français : atelier)

80
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Awal n baba-s yiwen-is, taggara yu$ yid-s


tanamit. D winna yal tikkelt i yas d i$$ar i
tmeîîut-is, Ama : « s pick-up agi i kem id-wwi$
ass-mi nga tame$ra di Waîaga15, s wagi i kem wwi$
$er sbiîar ass-mi d ilul Robert, s wagi ass-mi d
irna John. I wacu ad beddle$ akeôôus ? »

Iffe$ John si tewwurt, idda $er tama n baba-s, s


tikli nni izerben, ger tikli d tazzla. Mazal
yewiv mi d-ineggez baba-s si tkeôôust-is, idda-d
$er zdat ad iùmager mmi-s.
- Hello John ! Ass-a $er tama yagi n ti$remt i d-
wi$ kra n isufar. Sers$-ten. Nni$ as ma testufav,
a neçç imekli nekk yid-k ass-a !

Baba-s n John iêemmel ad iwet $er tayett kra n win


deg ad d-imlil. Tiyita nni $er tayett, seg yidis,
d win i d awal-is amezwaru. Akken di lxedma-s,
akken anda yella. Ass-a ur d iqerreb $er mmi-s.
Mi d yers kan si tkeôôust nni i d-inteq $er mmi-s
am zun ikukra ad iwet mmi-s $er tayett. Yuki
yella wayen ibeddlen gar-asen. Ikukra ad d
iqerreb $er mmi-s.

15
Waîaga : d isem n yiwet ti$remt (réserve) anda zeg$en
Imarikaniyen ineûliyen (« les indiens d’Amérique»).

81
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

John, awal nni n baba-s i wumi yesla ur yu$


tanamit isell-as. Di sin wawalen nni kan, « Hello
John ! », John isla deg-sen ûûut n lfeôê, d
aba$ur, ur illa din ccek. Tikwal ad d-yini yiwen
awal, mi yas tesliv tzemrev ad teérev ma llan
deg-s wurfan, ma d a$ilif, ma yennecôaê win t id-
innan. Yiwen wawal aêerfi izmer ad d yefk udem n
win isawalen. Akken John. Baba-s innecôaê, netta
yedda tikli-s $er baba-s ad t imager zdat
tkeôôust nni tawôa$t. Mi yessawev John zdat
baba-s, ur yuki d yiman-is mi yeéra afus-is netta
yewwet $er tayett n baba-s, inna yas
- Hello ! Anwa i yak d imlan abrid $er tmurt agi a
baba !
- D keçç i ya$ d imlan abrid $er dagi. Lemmer ur
telliv dagi txeddmev, ²d abrid ur nessin. Wala$
tella yiwet têanutt akin agemmav, Max Grill,
nezmer a neçç din. OK ?
- Arou kan ad u$ale$, ad kkse$ abluz agi. D lawan
a neffe$ a neçç. Tura kan.
John ibren s tazzla $er workshop nni, yenna yasen
i imeddukal-is ur t tganin i yimekli, syen yu$al-
d $er baba-s akken s tazzla tafessast. John si
teméi-s ivaôôen-is deg warkasen ibaskiven, d

82
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

anebdu ne$ d tagrest, ibaskiven ur tekksen deg


ivaôôen-is. Tazzla imir, d tin i d tikli-s, d
aferfer i yetferfir mar iteddu. D tikli nni
tafessast i wumi iger tamawt Edward mi yas inna
ass amezwaru deg d-ikcem ad ilmed lmakanik n
tkeôyas,
- Fessuset tikli-k, wala$ ifassen-ik, rnu sifes
alla$-ik, nekk ad ak slemde$ lmakanik n tidett !
Awalen nni qqimen-as-d i John deg walla$-is. Seg
wass-n, send ad yali wass i yekker, issared, syen
yu$ abrid n workshop. Yal ass, d netta i d
amezwaru ger ixeddamen i d-ikeççmen si tewwurt.
Tikwal d$a tkellixen fell-as imeddukal ixeddmen
yid-s. Mi d wven tasebêit ad as inin s unecôeê :
- Anda yella wussu nni deg tegnev di workshop.
Dagi i tegnev maççi deg wexxam nwen !
Yal ass, mar ad d-awven ixeddamen, netta ad yili
iseggem snat ne$ tlata tkeôyas.

John yuli $er tkeôôust n baba-s, ff$en seg webôaê


nni, u$en abrid ameqran. Acemma kan kecmen abôaê
nniven, zdat tira tameqrant nnig ugadir ameqran,
« Max Grill ».
D baba-s i d inetqen d amezwaru, akken ad isewzel

83
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

tasusmi nni, inna yas


- Dagi, akken wala$, amur ameqran n wid iteççen d
wid iteddun deg iberdan s ikamyunen. Nnan, anda
teççen at ikamyunen, uççi ilha, tzemrev ad
teççev s tuqqna wallen !
Mi kecmen si tewwurt, ufan derren yergazen am
izurar nni n wurar. Derren $ef udekkan, yiwet
tselsa nsen, isebbaven Miksikan n weglim yulin
asawen i wvar, aqerru i$um s yiwen ucaciw16 n
stetson $as ulac iîij di motel nni. Yiwet tselsa
nsen, yiwet tiddi nsen, yiwen wudem nsen, yiwet
tissit nsen. Yal yiwen s tqeraânt zdat-s.
D baba-s n John i d irnan awal, si mi kecmen si
tewwurt.
- èer kan, ad as tiniv deg yiwet têanutt kan i d
u$en ayen lsan. Yal yiwen ira ad yefk anza $er
wayev armi dukklen wa deg wa am iselman n yilel,
ur tfernev deg-sen ur ten tferqev !

Mi yella baba-s isawal $ef txeddimt n wid iteddun


deg iberdan, wid isedduyen ikamyunen i$ezfanen
deg yiv deg wass, gezzmen tamurt n Marikan seg
yixef $er yixef, John alla$-is yunag akin. Isel i
baba-s, maca alla$-is simmal isekfal-d seg

16
Acaciw : acapu (français : chapeau )

84
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

wussan, iseggwasen izran : «acêal iseggwasen aya


ur ddi$ akka akked baba, ur kcime$ akka $er wanda
a neçç, ur qqime$ akka nekk akked baba, tama $er
tama ? »
John ur d yufa tasarut i tuttra ines.
Qqimen ad ççen. John inuda-d deg walla$-is akken
ad d-yaf awal yes ad ibdu. Ib$a ad iswel netta d
baba-s. Irra tamu$li $er ttaq, iéra derren
ikamyunen n wid yellan din. Inna yas i baba-s
- Tikwal sarame$ ad xedme$ akka am wigi, ad ddu$
timura, ass-a da, assa-din, am wefrux di
tegnawt.
Irra yas awal baba-s,
- Amdan ayen i yas ihwan izmer ad t yeg. Anda ira
yiwen izmer ad yawev ma yezwer laâtab deg iman-
is. Illa deg wawal n zik : azzel ad d-tawiv, bedd
ad twaliv, qim ulac !
- Tikwal b$i$ ad ten steqsi$, wigi isedduyen
ikmayunen agi, ma keççmen ixammen nsen ne$ ala.
- Yal afôux yuffgen, yiwen wass ad d-yers, ad d-
yezzi $er laâc-is, $er warraw-is. Deg yiwen
ukamyun am wigi i d di$ ass-mi d usi$ si taddart
nne$, akin di tmurt n Dakota. Cfi$ ur qqime$ deg
webrid. D akamyun amezwaru wumi se$le$ s ufus-iw.

85
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Ibedd, uli$ s uwemmus icettiven-iw. Akamyun nni


d azegzaw, yura si yal tama. Ur éri$ ayen yuran
fell-as, imir ur ssine$ ad $re$. Winna isedduyen
akamyun d imibrik am warrac nne$ di Dakota. Mi
uli$, nesawel sin ne$ tlata wawalen, syen yefka
yi d aqwrab d ameqran, illi-t, inna-yi d :
- Yella wuççi deg-s, eçç ayen teb$iv ma
telluzev.
Nekk, $as tegzem taâbbuî-iw si laé, ur maéde$ $er
weqrab nni. £as afus ur imaéev, tiî-iw tezza $ef
wuççi nni yellan din. Laé amcum. Amdan nni, $as
tamu$li-s $er webrid, inehheô, ayen yellan $ef
tiî-is. £as iéer abrid, isedduy akamyun, iéra-d
allen-iw mi ééant deg wegrab nni, taggara yenna
yi d :
- èri$ telluéev, eddem ad teççev. Ssne$ d acu i d
laé, si tmurt n laé i d-usi$ ula d nekk. Eçç nni$-
ak !

John iéra baba-s izmev i$allen-is $ef idmaren-


is, zun yuki-yas i laé nni i yeémin taâbbuî-is di
tedyant d-iêekku. ¨£as tadyant nni tezra acêal
iseggwasen aya, teqreê n laé nni ur tekkis fell-
as.

86
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Tameîîut nni iqedcen din tewwi yasen d tissit,


syen tezzi akin. Acemma kan tu$al-d s sin
ivebsiyen n wuççi. Si mi d tqerreb tmeîîut nni,
baba-s isusem, zun ur ira ad d isel yiwen i
tmacahutt nni d iêekku. D John i d yu$alen $er
wawal, inna yas, s tin unecôaê.
- Eçç tura, a nekkes laé n wass-a, syen ad d
nesmekti laé n ivelli !
Uççi n Max Grill ilha. John illa yellué, zik n
zik i d-yekker, d$a yufa yas tiremt-is i wuççi
nni. Isdukel laé d lfeôê i mi yella netta d baba-
s, beôôa n wexxam, beôôa n wemkan n imennu$en n
yal ass gar-asen. £as netta iteçç seg wul, baba-s
nni iteçç am zun nnig wul. Tileqqim ne$ snat, ad
ibedd, afus-is ad iqqar ur ittawev imi. John
ifhem illa kra din. Ger snat tleqmatin, yules-d
awal i baba-s, inna yas
- A baba, akamyun nni azegzaw, teddiv deg-s armi
d amkan anda tewvev ne$ tbeddlev ?
- Maççi sin, maççi tlata ikamyunen. Anda i yi
isers yiwen, ad iweûûi wayev iteddun deg webrid
iw. Nitni myussanen akk gar-asen. Tikwal nsi$
deg wkamyun, tikwal ddi$ deg wass-is, akken armi
d-kecme$ ti$remt n Baltimore. Ur illa wayen ttu$,

87
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

am zun ivelli i yezra. Yal tardast deg d-ddi$ deg


webrid, yal tadyant tella da, deg walla$-iw.
- Amek, di tazwara kan d abrid $er Baltimore ?
- Ma yekker herwel, ma yendeh laé, yal yiwen anda
yufa ad isentel aqerru-s. Akken nekk a mmi, ne$
icban wid n taddart nne$. Neffe$ tamurt, nu$
abrid n wanda nessen ne$ nesla llan din wid n
taddart, wid iff$en d imezwura. Yal yiwen
ittafaô tamussni. Di Baltimore, d gma-s n yemma i
yellan d amezwaru dagi. Tawa$it, ass-mi d usi$ ur
t id-ufi$. Yunag akin, ibeddel tamurt ne$ yemmut.

John iger tamawt i temrelt17 deg yi$il-is, iéra d


lawan ad yu$al $er ixeddim. Baba-s isawal, netta
idduri deffir wawalen nni n baba-s akken ad d-yaf
anda ar as-igzem awal. D baba-s i t id izwaren,
illi-yas-d tawwurt, inna yas
- D lawan ad tu$alev $er ixeddim-ik, nese$zef
awal ass-a. Llan wussan $er zdat, ad as nales a
mmi.

Mi wven zdat tewwurt nni n workshop, mi yedda ad


yers John si tkeôôust, isegwra-yas baba-s awal :
- Aîas aya i nemyejjam a mmi!

17
Tamrelt : saâ (français : montre)

88
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

9. Tizegzewt
Tizegzewt n waman …

Tafukt d waman n yilel n La Manche sdukklen udem


akin i yi$il. Talast ger igenni akked tmurt
tekkes, zun mlalen, myekcamen, u$alen d yiwen.
Teddukel tmurt akked igenni, teddukel tizegzewt
nsen, tizegzewt n waman akked tin igenni.
Muôad iééa allen-is deg yi$il nni zun ira ad t-
isekcem deg walla$-is. Akken ira ad icfu fell-as
di tmeddurt-is $er zdat, i yasen iééad awal i
warraw-is akken ad cfun fell-as ula d nitni
- Akin, deg yi$il n waman i d-flalin deg was n 6
yunyu 1944, ahdum n ibabuôen, imeqranen,
ilemmasen, imeéyanen. Flalin-d taûebêit n wass,
reglen-d i$il n waman, teddun-d zun d adrar i d-
itecgen s tsusmi $ef waman. D adrar n wuzzal i d-
isiméiyen talast n waman zun d tamurt n Legliz i d
iseqraben $er tmurt n Fôansa.
Tasusmi nni ur tdum. Amezruy n wass a$ezfan18,
ibda mi bdant seglafent lmatrayuzant akked imrad
agemmav-in agemmav-a. Tekker tmes deg waman.
Lalman ihegga iman-is, ayen ivran $ef tiî-is.
Ifreg aman, ifreg akal. Afrux ma izegr-d si nnig

18
Ass A$ezfan : « D Day », « Le jour le plus long » (asaru nni
iêekkun tadyant n 6/8/1944.

89
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

waman ad t id-sersen ansi yufeg, ad d-i$li


akessar menteq.
Muôad iffe$ si tedyant umezruy, ikcem tadyant n
imen$i. Isel i herwel, i raâud n lbumbat, n
lmatrayuz tesqaqay, iéer zdat wallen-is irgazen
tneggizen seg teflukin akken ad d-ff$en seg
waman. Iéer lâeskeô n Lalman netlen deg ifran nni
ibnan nnig iceôfan, nnig weftis. Iéra ten
kkaten-d s wayen wumi zemren akken ad gen afrag i
wêemmal nni i d i$lin fell-asen. Aman u$alen d
izegga$en.
Tikwal isel i wbaôud, tikwal zun d tasusmi i d
i$lin deg wennar nni, isel kan i twu$a, i ûûut n
yemdanen nni teîîef tmeôdaxt ger wakal d waman.
Isel kan i twu$a n ilmeéyen nni, yal yiwen isu$ s
tmeslayt n yemma-s. Wa s tmarikant, wa s
teglizit, wa s tPulunitt, wayev s teqbaylit-is.
Yal yiwen ansi i d-yefruri, yefka t id webrid-is
$er imen$i n Omaha Beach.
Tamu$li nni iéer Muôad zdat wallen-is, di
targit-is tegguma ad tekkes deg walla$-is.
Yeddukel wakal d waman d wuzzal, terna yas tezwe$
n idammen n yelmeéyen iglalzen zun d akraren. Yal
tissi tenger, içça-tt ijajiê ubaôud send ad

90
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

tekcem akal ; teddukel tazzla akked tuzzra n


yemdanen zun d tirect uweîîuf mar a yerwi wexbuv
nsen. Tezwe$ nni n waman, tezwe$ nni…

D tikkelt tamezwarut, ne$ tis snat i yedda Muôad


$er ssuq netta d baba-s. Illa d ameéyan ur iwiv
mraw iseggwasen. D tasewwiqt n Laâid. Si mi yuli
wass, yuki, isla i baba-s inna yas i yemma-s.
- Sakwi-d Muôad a nsewweq zik. Ass-a ad yeççaô
ugar ssuq n Lêed. Ma newev zik, ad nsewweq ad d-
nu$al zik nne$.
Awal nni n baba-s zun ur ikfa. Yu$ tanamit isell-
as i$$ar-as awalen nni yessen : « Tuzya di ssuq ur
illa deg-s nfaâ. Ta$awsa snat, ddu d uvar-ik $er
tferka-k. Wid itezzin di ssuq am wid itt$imin
tajmaât ». £as ur ten id inna baba-s, Muôad isen
iten, isla yasen di tmeééu$t is.
Mi ff$en seg wefrag taûebêit, ufan tazribt,
tajmaât, inurar ççuôen d imsewqen, yal yiwen
igguni wayev. Tasewwiqt n Laâid, maççi d ssuq n
yal ass. Ass-a d ass-is.
Abrid nni ger taddart akked ssuq, Muôad ur as
icfa. Anwi arrac wukud iddukel ? Amek ilsa ?
Muôad icfa kan i tyemmust nni n yedrimen i icudd

91
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

di loib-is. Aâcrin n duôu ? Meyya duôu ? Muôad


icfa kan, idrimen nni icudd iten di tbeênuqt,
irra yasen tlata tyersiwin akken ur $ellin, irra
ten di loib is userwal, afus is nnig nsen zun d
afrag akken ur d teff$en si loib nni !
Deg webrid n ssuq, a$bel-is d duôuyat nni. Amek
ar ad d-yaf anda znuzun tilabilin nni n djaj,
tizegzawin, tiwra$in, anda znuzun cakula nni
uvav. Iêemmel-itt aîas, ifra ad d ya$ ayen d
igwran d adrim, deffir tilabilin n djaj.
Mi wven ti$remt, icfa Muôad d ameddakel-is Ëemmu
i yellan $er tama-s. Mi llan teddun deg webrid,
send ad kecmen, Ëemmu ibedd, isferfed deg
uqelmun-is, iddem-d tayuga nni n isbadriyen d
iqdimen. Yelsa-ten, syen kecmen tamdint. Ëemmu
idda-d i leêfa si taddart. Iêuder tirkasin-is.

Di tewwurt n ssuq i yasen inna baba-s n Muôad :


- Qimet dagi. Mi d-sewqe$ aksum seg yaâricen, ad
kwen id-afe$ da. Mi d nefra nfaq n tecriêt, d
abrid $er têuna ufella n temdint. Dagi kan ad
kwen id-afe$.
Mazal iffel baba-s akin ger imsewqen, Ëemmu
isker as aferfud i Muôad,

92
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

- A Muôad, deg yaâricen, anda zellun izgaren d


wakraren, nezmer ad naf timbulin n tidett,
ticullivin nni n yezgaren d wakraren. Inna-yi-d
Qasi llant aîas din, knu kan ad d tedmev ayen
teb$iv !
Ger wawal n baba-s akked useqviv n tembulin,
Muôad ur ikukra, ur as iwzin. Si mi yucka baba-s
ger yemsewqen, nitni ddan s tazzla $er tama wadda
n ssuq, ddaw yaâricen anda zellun.
Muôad ur icfa kecmen ne$ ur kecmen amkan nni.
Ayen d igwran zdat wallen-is, d tezwe$ nni n
idammen d waman dduklen, gan targa $er tama
wadda. Asif nni idammen iéra-t zdat wallen-is,
iteddu, iskefkuf zun d aceôcuô nni n Terga
Ufella. Muôad qquren ivaôôen-is. Ibedd, ur irna
tikli $er zdat, ur yufa tazmert i yes ad d-izzi,
ad d-yerwel $er deffir. Yunef $er wefrag, irra-d
ayen akk yellan di taâbbuî-is. Rgagint tgecrar-
is.
Mi d yuki $ef yiman-is, Muôad yella zdat ssuq,
tekcem-it tergagit zun tu$-it tawla tameqrant.
£er tama-s, Ëemmu nni yufeg, yucka, ur iban
lateô-is.
D ûûut n baba-s i t id-ikksen si tesraft nni deg

93
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

yezzer.
- A Muôad ! A nali asawen $er lqahwa n Waâmeô, ilha
uyefki nsen. Ad ak d a$e$ taêbult !

Muôad yuki qquren ivaôôen-is.


Ur iêemmel tamdint, ur iêemmel wid iteddun deg-
s. I tezwe$ n yaâricen, Muôad yugad ad iéeô
tikkelt tis snat tadyant nni. Ur illa anda a
yerwel, ur illa anda a yesedreg iman-is ur iéeô
tilufa nni.
Tadyant yeqqimen deg walla$-is, acêal n waguren
ne$ iseggsen aya, Muôad icfa fell-as.
Ass-n, zdat lqahwa n Waâmeô i llan bedden netta d
baba-s. Di lqahwa d aglaf ne$ d ta$rast n wawal,
ur illa anda ad teqqimev, zdat lqahwa akken
nniven. Acemma kan armi d ters tsusmi di tezniqt
n temdint, terna tesgugem wid yellan di lqahwa.
Imdanen akken llan, susmen, zzin tamu$li-nsen
$er tama ukessar anda d-teddu teôêilt : sin
ijadaômiyen anect itemma, rekben-d sin igemren d
izegga$en, teddun itnehhiz webrid n temdint ddaw
tesmiôin nsen. Deffir igemren nni, iqqen-d
wergaz seg ifassen, iteddu izu$ur ivaôôen-is.
Argaz nni d ileméi, iteddu ivaôôen i leêfa teddun

94
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

d idammen, tabeônust $ef yiri-s, aqerru n war


tacacit. £as icudd wergaz nni, tamu$li-s d times.
Iteddu, isbedd tiddi-s, iéer imdanen $er wallen.
Ileméi nni ur illa d win yukren ne$ d win igan
taxnanast. Iteddu iéer medden deg wallen akken
ad cfun $ef tmu$li nni. Ur inna awal, ur d inna
aê !
Lemmer d win yukren ne$ d win igan tifuêanin, ad
yeknu i tiddi-s, ad iger aqerru-s deg uqelmun-is
ne$ ad i$um udem-is s tecvadt ubeônus-is, ad
ijeddeb, ad ijebbed $er deffir, ad iêellel wid i
t id-izu$ren. Argaz nni, ur d-intiq ur isers
allen-is, ur isuter ur iêellel.
Muôad icfa i tedyant nni am zun d ivelli :
« … Mi d wven anda nella nekkni, zdat lqahwa n
Waâmeô, sli$ mi yas nnan :
- D Ëmed At Qasi ! D imenfi nni. Ïîfen-t id di
tessirt uzemmur, wissen anwa i t izenzen !
Ur êemmle$ tanemmast n temdint.
Di taddart nne$, ur netcuddu irgazen, ur ten
nezu$ur deffir igemren. Acêal n tikkal i nesla
ikker herwel deg unejmaâ n taddart. Mi yefra, ad
ters talwit, ad kkren yal wa $er tfellaêt-is.
Ulac lêebs di taddart, ulac acuddu n yergazen,

95
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

ulac azu$er n wergaz deffir igemren.


Ur êemmle$ tamdint, ur êemmle$ ijadaômiyen nni.
Mi teddun akken, nnig medden $ef igemren nsen,
aqerru deg igenni, sarme$ din ad d-ineggez
yiwen, ad igzem icuddan nni n Ëmed At Qasi, d$a
netta ad izlez, ad yerwel ne$ ad ineggez $er zdat
ad ten id iîîef ad ten isexnunes i sin yid-nsen
ijadaômiyen nni, syen ad ineggez $ef yiwen
wegmer, ad ya$ abrid n wedrar. Ur d ineggez yiwen
seg wid akk ibedden tnezzihen din. èri$-ten mi
fflen akin ijadaômiyen nni akked umeêbus nni,
ulin $er tama ufella anda yella wexxam nsen.
Imir, uki$ i wfus n baba izemv-iyi afus-iw, ur
éri$ sli$ ne$ ur sli$ awalen nni i d-iff$en seg
yimi-s, inna yas : ad d-yawev wass-is ! ».

Tezwe$ nni n idammen, tezwe$ nni n igemren,


teqqim-as d deg walla$-is i Muôad. Si tedyant
nni, awalen nni yakk sawalen medden, « asif
idammen », ne$ « aêemmal idammen » di yal tadyant
n dir, Muôad iga yasen udem. £ures d targa nni
tazeggwa$t i yeéra zdat wallen-is netta di ssuq,
d tezwe$ nni n igemren n ijadaômiyen.

96
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

D tezwe$ nni i d-itkaki Muôad, mi yella iéer luva


nni n waman d yijdi awra$ n Omaha Beach.
Iqqen allen-is, iémi tent armi qrib idder$el
akken ad d-ikkes yir tamu$li. Izwar ikcem $er
tkeôôust, syen inna yasen i tmeîîut-is d warraw-
is
- Ma teb$am, ad nawev akwessar, $er waman n yilel,
aman n Omaha Beach. Ad nzuô iaâssasen n wemkan
agi am akken $aren $ur-ne$.

97
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

10. Asirem
Asirem n yiîij…
yiîij…

Helmut iêemmel ad ivil seg yimi nni n tesraft n


siman d wuzzal. Iêemmel ad iéer iîij mar ad d-
yali akin si tama n yilel. Tezwe$ akked temlel
nni n tafat teddunt zun d avref ukerraz deg waman
n La Manche. Tamu$li n yiîij nni tga-yas asirem i
Helmut. £ur-es netta skud yella yiîij, ittefk ed
tafat-is i tmurt, mazal asirem di tmeddurt agi
taberkant deg yella.
Di lawan nni deg ineddef wul-is ugar, ilmend deg
ad ibedd am netta am imdanen, ad is$el s i$allen-
is i yiîij d iffalen, ad iddu, ad icnu i wass d
ilulen, ad yazzel deg igran am akken ittazzal di
Bergkirchen, Helmut iéer tawa$it deg yella :
inîel am yiddew deg yifri igan s siman d wuzzal,
inîel anda yeffer wemrud akked lmatrayuz
tameqrant. Lmatrayuz nni isawalen i lmut. I
tudert n yiîij d iffalen seg yi$il, netta iqqim
igguni tamacint n lmut.

Helmut isferfed di loib ameqran userwal, iddm-d


adlis nni. Iîîef-it ger ifassen is, illi-t. Iéra
tira nni ines, d taberkant, d tameéyant tevres

98
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

zun d aéetta. Helmut yuki i tkurt nni di


tgerjumt-is, iseggem iman-is i tira, ff$en-d
imeîîawen seg wallen-is.
« Anna,
Nni$-am ad am d-êku$ amek d-wve$ $er tùmurt agi,
amek ddre$ ne$ mmute$ di tmurt agi. S tidett, ur
éri$ ma ddre$ ne$ zegre$ akin i tlisa n tudert. Ad
wte$ ad d-mekti$ $as tuli-yi tagut n tatut yerna
wakuz $er walla$, iddukel deg-s u$ebbaô n lbumbat
akked tariêt n ubaôud aqesêan.
Di talwit, aùmdan iceffu, izmer ad izwer, ad
isegri, ad isdukel ayen yellan zdat $er wayen
yellan deffir, ad iqqen takti $er timsizzelt n
wussan, n wuvan, akken ad isdukel tadyant, ad as
d iselqem seg yixef $er yixef. Di tallit n times,
xeôbent tundar, cudden waxfiwen, tevres am teégi
n yir avris, tiégi umada$ d usennan. Amdan, ur as
yufa ansi d-ikka, ur iéra anda i d-igwra ; yer$a
uzegzaw $ef uquran. Ifeîîiwjen iéer wemdan zdat
wallen-is zun ser$en iger n walla$ anda akken
seggment tikta, anda yedder, anda iseggem wayen
$ef yecfa wemdan.
Akka nekk ass-a. Tevra yid-i am win ibubben
tasaft. Ilaq iyi ad sdukklen iceqfan yiwen yiwen

99
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

akken ad d seggme$ tadyant, ad sni$ awalen seg


yixef $er yixef.
Mi tekker di 1939 nni, $as ye$li-d igenni fell-a$
s tidett di Berkirchen, teériv tazwara ooan-a$
deg wexxam nne$, ooan-a$ nxeddem lfirma. I
tisselbi d yu$en tamurt, nekkni nteééu,
nessem$i, nmegger. Teériv maççi d lxiô i yellan
deg-sen. Ooan a$ akken a nexdem fell-asen, ayen d
ifka wakal win-t, ayen d ifka useklu glan-t.
Nni$-am d acêal n tikkal, tallit tenhewwal, ad a$
d-tawev akken tewwev wid akk yellan di tmurt nne$
akked tmura n medden. Tadyant n tôad am usafu,
ireq iteddu $er zdat.
Ass-mi ya$ d tewwev i$li-d igenni fell-a$. Maççi
akken i nenwa. Ass-en kem ur telliv di lfirma mi
d-wven lâeskeô s ikamyunen n imeêbas zdat
tewwurt tameqrant, yal yiwen anta i d tamurt-is.
Sersen-ten-id lâeskeô nni n Waffen SS19,
seggmen-ten d adar tama n wejdaô ameqran. Yiwen
seg ifesyanen nni inna ya$ d :
- « Newwi yawen d imeêbas akken ad xedmen di
lfirma nwen. D imeêbas, d aklan nwen ! S i$allen
agi ilaq awen ad d-tesem$im ugar deg wakal nwen,

19
Waffen SS : SchutzStaffei (lâeskr n tsertit n Lalman/police politique, wid ineqqen
imdanen, ugar n Wermacht)

100
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

ad d tesem$im yal asafar i lâeskeô nne$. Yal


tasebêit ad ken id awven, ad xedmen ar d i$li yiv.
Heil Hitler ! » .
Ëemmlen-a$ wigi n Waffen SS, fkan-a$-d i$allen,
rnan-a$-d iaâssasen s lemkaêel nsen, zzin-asen
mar ad rewlen. Akka i tesawev tmurt nne$, yiwen
ad ixedem, yiwen ad t iggani s ubeckiv, ma yeccev
ad as ikkes ôôuê-is.
Ass-en tenhez tmurt fell-i am ass-nni deg d
yewwev usenduq n gma, Willy. D a$ilif-is i yernan
yemma $er ddaw tmurt send ad ikkaw wakal uéekka n
Willy.
Willy nne$ iruê d aqcic, akken kan d-ikker $er
tmeddurt. Ur issin, ur iffi$. Ass-mi yeffe$ deg
webrid n Berlin, d abrid n war tu$alin. Meqqar d
netta fkan-a$-d i$san-is, yenîel di tmeqbeôt
nne$, $er tama n baba-s akked yemma-s.
Tecfiv, ass-en mi d tusiv si Munchen, tufiv-d
afrag iççuô d imeêbas, ala aglim $ef yi$san.
Tuliv-d $er wexxam s imeîîawen. Nekk $uri ass-en
i nekcem tanemmast imen$i, $as imir-nni acengu
nne$ amezwaru d laé nni yeççan imdanen, yal wa
tamurt i t id ifkan, yal wa iooa-n wid aâzizen
fell-as.

101
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Deg wussan imezwura n imen$i, $as selle$ i wayen


iveôôun, $as selle$ i zhir n tmesrufag d lbumbat d
i$ellin seg igenni, nekk am zun ur lli$ deg-s. Seg
unezgum nni, tikwal mar a kerrze$ di
Bergkirchen, sarame$ ad d tenîer yiwet lbumba
zdat utraktur nni sedduye$, meqqar ad nenîel
abrid. Tekker tisselbi di tmurt nne$, yessa$
Hitler times i wemval20, times nni ur nxessi.
Lemmer maççi d tisselbi, amek ad d-awve$ $er
tesraft agi deg lli$ ass-a, amek ad ggani$ si
tsebêit ar tmeddit si tmeddit ar tsebêit i$il n
waman n La Manche, ad ggani$ d aâssas $ef tmurt n
medden, tamurt n Fôansa ! Ih, d tisselbi !
Ass-mi yelsa Willy d âesekôiw, tejreê tasa-w.
Uki$-as i u$ilif nni d iteddun. Di sin
iseggwasen, snat tikkal kan i d yerzef $er
wexxam. £as awal is wezzil, éri$ deg wallen-is
a$ilif nni imen$i. Llant tlufa ur sefôazen ur
sefrun wawalen. Tikkelt nni tis snat mi d-yusa,
ifka t id webrid deffir imen$i n Varsovya. Mi yas
nni$ : « Willy, amek telliv ? », netta ihuz
aqerru-s, iger-d nnehta, isusem. S tidett, yella
wayen ur d-isefruy wawal.

20
Amval : ddunit (français : le monde)

102
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

11. Kecmen
Kecmen-
ecmen-d « wigi nne$ »...

D irgazen nni d-yusan yiwen wass $er wexxam n


Dadda-s Ameqran i yas iskecmen aferfud i Muôad.
Kecmen-d tameddit n wass, ur d-kkan si tejmaât,
abrid deg teddun akk at taddart, ur d-kkan abrid
ukeôôus. Mi d-usan, u$en-d abrid umalu, abrid n
tmizar, si ddaw yexxamen.
Muôad yella yeqqim zdat wefrag mi ten iéra ulin-d
seg webrid umalu. Ur ten issin yergazen nni.
Yiwen seg-sen ivsa-yas-d, isers-d afus-is $ef
tqerrut is, inna yas
- Isem-ik a yaqcic ?
- Muôad at Mellal
Irgazen nni ssnen axxam n Dadda-s Ameqran, ssnen
abrid, acku ur t id steqsan anda yella wexxam nni
ines.
Muôad icfa fell-asen : yiwen ilsa-d abluz d
aberkan armi d ivaôôen, sin lsan tiqeccuba d
tiqehwiyin, rrant $er tebrek, yiwet tayett tuli
$ef tayev, zun d at tlata tuyat.
Lemmer d inebgawen, $as ulin-d si laâzib, yili
tameddit n wass ad d ff$en seg wexxam nitni d Dda
Ameqran, ad ddun alamma d tajmaât, ad qqimen

103
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

tiremt, ad éren medden, syen ad ddun akin $er


tmizar ar lawan deg ad iheggi imensi deg wexxam.
Taggara nitni ur d-ffi$en seg wexxam. Qimen din
armi d-i$li yiv, acku isla yasen mi sawalen s
leêder kan deg wexxam nitni d Dadda-s Ameqran ;
awal nsen zun d asbecbec gar-asen, ur illa
uqesseô, ur llan tmucuha.

Di taddart nnulfan-d wawalen ur issin Muôad :


« kecmen d wigi nne$ », « winnat iffe$ », « ddurt
agi izran, sirklin taddart n At Gman », « winnat
usan-d $ures, yerwel, yezger $er Fransa »,
« tella tyita di taddart Igelfan », ...
Awalen nni isel-asen deg wexxam, ger baba-s d
yemma-s, deg wefrag ne$ di tejmaât ger sin ne$
tlata yemdanen mar a sawalen s leêder. Awal yu$al
ikkes-as uéeggi nni n zik. Mi ira yiwen ad isiwel
netta d wemdakwel is, ad iqerreb $ures, awal $er
tmeééu$t kan. Am zun yal awal d uffir, ur as d isel
yiwen nniven.

Ayen i t-iswehmen ugar d axxam nni n Muêend Akli


ass-mi yedda d yemma-s $er wefrag n At Ëemmu. D
Tamaâzuzt U Ëemmu i ten iskecmen netta d yemma-s

104
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

$er wexxam nni. Axxam nni deg llan zed$en Muêend


Akli akked tem$art-is, ufan d ilem. Muôad idhec
kan. Amek ff$en axxam nsen d ameqran, d ahrawan,
akken ad zed$en yiwet texxamt tameéyant n gma-s
Arezqi, tamat ufella n wefrag. Ur illa anda ar
ibedd wemdan di sin i$allen n tehri.
Axxam nni n Muêend Akli izga-d netta tama wadda n
wefrag, ifka $er tewwurt iff$en $er waâfir, $er
tebêirin n tmazirt, syen $er ye$zeô.
Axxam nni ilem isedhec Muôad. Mi kecmen netta d
yemma-s, ur isla awalen nni sawalent nettat d
Tamaâzuzt. D asbecbec nni gar-asent i yas irnan
aferfud. Di tmurt n ddiq, amek a yeqqiùm wexxam d
ilem. Illa win ad d-yasen ad tizde$ ?

Si tedyanin nni timezwura, ayen akk yefhem Muôad


$er zdat, amur ameqran yusa-yas-d s$ur
imeddukal-is. Yal yiwen tadyant isla $er
imawlan-is, deg wexxam, deg wefrag, di taddart.
Asdukel n wawalen nni ger imeéyanen, yusa-d am
win isdukklen iceqfan akken ad ijbeô tafexxaôt
iôéen. Yal iceqqif ad yaf amkan-is. Arrac
imeéyanen u$alen éran ayen illan di tallit, di
taddart am nitni am imeqranen.

105
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Axxam nni n Muêend Akli, yu$al d axxam n


inebgawen imaynuten n taddart. Ur llan d lexwal,
ur llan d ivulan, ur llan d ifellaêen. D
inebgawen n yiv iteddun i tziri, at tlata tuyat,
« wigi nne$ » am akken i yasen n$ar. Teddun i yiv
akken ad d-tban tafat.

Dayen, tekker lgirra.

106
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

12. Di
Di blaukhaus wis sin…

Tewv-ed nnuba-s n taâssast di Blaukhaus wis sin


mi yuli wass.
Helmut ur iéra igen ne$ yuki mi yesla i zhir deg
igenni. Iéra tagnewt ters, ur tebriq, ur illa
usigna. Iger tamu$li $er tama n waman, ur illa i
d-ivallen. Isentel iman-is akin deg yifri.
Mazal iqqim mi yuki tenhez tmurt. Lbumbat zun d
abruri. Helmut i$um imeééu$en-is ger ifassen-is,
iqqumec di te$mert deffir wemrud, yegguni.
Di tallit n herwel am ta, yal tikkelt d awalen nni
wukud yu$ tanamit i yas d ittasen deg walla$-is :
ad d-yefk ¨Öebbi yiwet lbumba ad d-te$li $ef
tnemmast n yifri, ad a$ tesiffeg, ad a$ terr d
ta$ebbaôt, meqqar ad nesgunfu yiwen wass ! Mi
yedduqes, yergagi, syen ad d teffe$ tidi deg
weksum-is. Ur iêemmel tariêt n tidi nni.
Tesmekta-yas-d asenduq nni deg d-idda Willy.
Ters-ed tsusmi deg igenni n La Normandie.
Timesrufag nni zrant akin. Helmut isval-d
aqerru-s seg tewwurt n yifri, yu$al yeqqim,
isuff$-d adlis nni. Ira ad d-isuffe$ ayen iççuôen
ul-is.

107
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

« Anna,
Ooi$ awal-iw anda akken i d-netkaki Willy nne$.
Meqqar d netta yif-a$, yezger akin, yeffe$ si
tedyant deg nella, yu$ amkan-is di tmurt n
talwit, anda ur temyegzaren yemdanen, tamurt n
war tisselbi.
Ass-mi ya$ d wwin ajemmal n imeêbas $er lfirma,
yers-ed yiv fell-i. Ussan nni imezwura uki$-as
lli$ nekk am nitni, nella d imeêbas deg yiwen
weêvun, d imeêbas n tisselbi n Hitler. Di tallit
nni, nekkni ur illa wayen a nezzem $ef yiman-
nne$. Nexdem ayen wumi nezmer akken ad sen
nesifses tudert nsen. Nefka yasen ççan s tuffra
n yaâssasen, nesawev tibôatin nsen i wid yuran i
yimawlan nsen. Nni$-am ur tella tuzzma fell-a$.
Di tnemmast n tôad n wamval, nekkni nesdukkel
imdanen i ya$-d-yusan si yal tamurt. £as di lêif n
wulac, n lexûas, nekkni nessafes fell-asen
a$ilif i ya$ yu$en akken akk nella.
Amek tevra yid-nsen taggara imeêbas nni, wid d
igwran deffir wass-nni amcum, ass-nni aberkan ?
Amek i ya$ isdukkel Ugellid Ameqran, nekk, kem
akk d warraw nne$ di sin, nu$ abrid n Dachau akken
ad sen nesiwev akamyun n lxevra i lkaziôna n

108
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Wermacht ?
D Lotar, afesyan nni ameqran n Waffen SS i yi d-
innan ivelli nni, s wawalen nni nsen
iqesêanen : « Azekka d keçç a yawin lxevra $er
Dachau ! ».
Ass-en, $as ur am d-nni$ awal, êulfa$ rgagi$. Nwi$
b$an ad a$ suff$en si lfirma akken ad xedmen nveô
nsen deg imeêbas, ad ten snegren. Acku, sli$
yella wanda neqqen imeêbas nebla awal, nebla
sin. Di Dachau, iff$-ed wawal nni.
Mi d-nu$al si Dachau, tecfiv, nufa-d ayen yevran
ivra. Ilmend d imeêbas kan, tenger lfirma s
yexxamen-is, s imeêbas yellan din. Lbumbat n
tmesrufag n Legliz rrant tamurt d ixeôban. Ass-
en, neffe$ si Bergkirchen, neffe$ si tmeddurt,
nekcem times.
Mi tu$em abrid n Schwabhausen kem akked warraw
nne$, $er yi$rem anda tella yemma-m, mazal
teffi$em akin i wakal n lfirma, nekk uli$ fella
ukamyun, d abrid $er Dachau. Selsen-iyi d
âesekriw am wiyav, abeckiv $ef tayett. Afus nni
ixeddmen tamurt, iteééun isem$ayen, akken ad
ççen imdanen, ass-en yu$al d afus n tmara, d afus
n lmut. Tidett kan, mi éri$ abeckiv nni ger

109
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

ifassen-iw, éri$ iman-iw cbi$ taweîîuft nni i


yewwi uêemmal ; tu$alin $er deffir ulac.
Abrid si Dachau armi d tasraft deg lli$ ass-a
$ezzif. £ezzif am ayen yellan ger igenni akked
tmurt. 4 iseggasen n ukessar d usawen. Yal
tikkelt deg teêma, nni$-as yusa d wass-is, ass
deg ad isgunfu uqerru.
Asaru n tmeddurt-iw, ger Bergkirchen d wass-a di
Normandie, injeô deg walla$-iw. Injeô s ûûut n
lbumbat nni isenhazen tamurt, injeô s uêeooaou n
times, injeô s tigwdi n yemdanen i d-iteff$en seg
wallen nsen, s tidi tazefrant yessiriden aglim,
s teôzeg n iriran yuzzlen. Asaru nni yenjeô deg-
i, am ticôav, itezzi itennev yal ass deg walla$-
iw.
Mi kecme$ si tewwurt tameqrant n lkaziôna n
Dachau, uki$ ff$e$ si tmurt n yemdanen, kecme$
tamurt n yeméiwen21. Ur umine$ allen-iw deg wayen
éeôôent. Tamurt n Goethe akked Maximilien
tesnulfa-d tawa$it nni !
Dagi, ad si$zfe$, adam d-ini$ kra wawalen $ef
tesraft n Dachau. Ayen akk nsell $ef wemkan nni
mi nella di Bergkirchen, ur isawev ticcert n
wayen yellan di tidett. S ufella d udem, si

21
Améiw (iméiwen) : lewêuc (français : les monstres)

110
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

sdaxel d udem nniven. D udem n tmettant d war


talsa22. Ayen akk yeffer ugadir nni si 1934 !
Mi kecmen ivaôôen-iw amkan nni, tkecm-i tergagit
am tin n tawla. Tariêt nni n tmettant tu$ akal,
tu$ ixxamen nni ; ula d tagnewt nni tebrek s
unezgum n yemdanen yenêafen, tagnewt n war
asirem.
Nni$-d imdanen ! Di tidett, ur illa d awal
imsaden. Wid akken éri$ din, ur llan d imdanen, d
at laxeôt, d war imdanen s weglim d ye$san !
34 n tze$wa23 derrent, yal yiwet llan deg-s
igelfan n yemdanen si yal tamurt. Laé, ammus,
tilkin, aîan s dukklen yir tadukli i tmettant n
yal ass. Wid immuten ddren, tetezzi yasen
tirkeft n Waffen SS akked Gestapo, am yivan $ef
u$errus. Akin $er deffir, tisrafin deg wakal, yal
ass teççent amur nsent am tlafsiwin. Tissi ad d-
tekcem si tewwurt taberkant, tissi ad teffe$ $er
tesrafin n war tu$alin. D wagi i d udem n Dachau.
Mi kecme$, icattew weksum-iw. £as si tama n wid
ikkaten i lli$, s ukaskiv, ttu$ iman-iw deg
wakken ur qbile$ ayen illan zdat wallen-iw.
Amdan yellan d amdan ur izmir ad isend nnger nni.

22
Talsa (talsiwin) : humanité
23
Tize$wa : (tazeqqa > tize$wa) (français : les maisons)

111
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Ussan nni i qqime$ din di Dachau sedre$len-iyi.


Ikkes deg-i wenziz nni usirem. Tidyanin d-iddan
$er zdat, tikli $er Stuttgart, Karlsruhe,
Manheim, Saarbrüüucken, Strasbourg, Paris, ur
éri$ amek i yas ddi$. S tidder$elt n Dachau i d-
zegre$ timura. Kkse$ asirem, teddu$ am uder$al di
tnemmast n tmes, zre$ deg uêemmal.
Abrid $ezzif. Di yal tagwnitt ubaôud, di yal
tiyita n tmesrufag, ur asent gi$ ccan i lbumbat
nni, ur uzzile$ ad ffre$ ne$ ad netle$ i tmes n
yimrad n Legliz. Ayen yuran yura. D nekk i yellan
anda ur d-tewwi ad ili$.
Ussan nni deg neqqim di tnemmast n Paris uki$
asen ééay-it ugar. Taééeyt nni uki$ as deg wallen
n imezda$ n Paris. Nekcem tamurt nsen, nesrewt-
itt, nerra-ten ddaw uvaô nne$. Neffe$ abrid.
Ass-mi i ya$ srekben, d abrid $er tmurt n
Normandie, nenwa d taôêilt taneggarut, taggara
fkan-a$ d a nbedd i wefrag n yilel La Manche mar ad
d-kecmen syen ibabuôen n Legliz. Seg wass-mi d-
wve$ amkan-a, yal ass d axeddim ne$ d taâssast.
Ussan nne$ zerrin si tanduyt n lbumbat deg waman
ne$ deg yijdi, acuddu ifergan d silan n wuzzal,
lebni n tesrafin s siman d wuzzal. Nga afrag anda

112
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

ur izmir ad d-izri deg-s wefrux deg igenni, ur


izmir ad d-ff$en iselman seg waman ur ten tfelleq
lbumba. Yal ass nekkni negguni, tiî $er igenni,
tiî $er waman. Yal ass negguni ayen ur neéri,
ayen ur nessin, si tûebêit ar tmeddit, si tmeddit
ar tûebêit.
Tikwal, mar ad éerre$ ifergan nni n wuzzal d
lminat zdat waman, éerre$-ten d afrag i nekkni
yellan akka, nnig wakal. D afrag akken ur nzegger
$er tmurt idergen akin i wfus n Hitler, tamurt
anda mazal tella talwit. Acêal n tikkal i bedde$
$ef yiri n waman, sarame$ ad d-iflali ubabuô ar a$
isnesren akin. Tamurt tenger, win isnesren ugar.
Yal tikkelt mar ad d-ali$ $er Blaukhaus nnig
weftis, ibedden nnig iceôfan am zun d laâc n
igider, ad sirme$ azekka nni ad d-iglu s umaynut.
Asirem nni ittefk afud i teôwiêt… ».

Helmut imdel adlis nni, icudd-it deg wcettiv,


irra-t anda i t id-iddem. Ibedd, tamu$li-s tefka
akin nnig yi$il n waman.

113
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

13. Si Dakota ar Baltimore…

John akked baba-s, qqimen, qerrut $er tqerrut.


- Anda akken i neooa awal nni nne$, a mmi ?
- Anda i triv eqqen it. Teff$ev-d si Dakota, d
abrid $er Baltimore. Tenniv-d abrid $ezzif.
- Ih ! £ezzif.
John akked baba-s teddun $er wasif ad d ûegden
iselman. Mi yuli wass i yas i$er baba-s, inna yas
i mmi-s.
- John ! Ass-a d lêed. Nekk ur xeddme$, keçç ur
txeddmev. Ma triv a neddu $er wasif, ma yella kra
ad d neîîef, llan iselman ilhan tallit agi.

Si mi yebda John almad n uxeddim di tkeôyas,


tanekkra ines send ad yali wass. Yal ass, mazal
iferru yiv d wass, John ikker, ihegga iman-is,
yu$ abrid n Workshop. Tanamit nni teqqim-as ula
deg wass n lêed. Zik d baba-s i d isakawayen at
wexxam, ass-a d John. Asqerweê di tenwalt akked
tariêt n lqahwa tetta$ axxam. Di sin yid-nsen i d
mlalen $er tewwurt n tenwalt mi yas inna awalen
nni baba-s.
Tanamit n wemdan d tanamit yellan skud ur d-yusa

114
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

wayen a tt ibeddlen, ad yeg abrid i tnamit


tamaynut. Yal amdan iteddu, iéer tameddurt s
yiwet tmu$li, sya iga-d tilisa, syen yerra d
ifergan gef wayen yessen d wayen ur issin. Izmer
yiwen ad idder lqern, netta ad iéer kan yiwen
wudem n tmeddurt ; ma d udem yellan deffir, udem
iffren ne$ idergen kan i tmu$li-s, ur t iéer.
Nnan, akken yella wefrag n tlisa ger wakal d
wakal, ne$ ger wakal d waman i llan ifergan deg
walla$ n wemdan. Illa win i ten isme$ren alamma
u$alen d agadir ur nzegger, illa wi i ten iseméin
akken ad izger, ad ineggez akin ad iéer ayen
yellan si talast akin. Din i d talast ger umusnaw
akked win igren ivaôôen-is deg wsalu, iteddu win
ur nessin anaf. Abrid n tmeddurt izzi, idreg, d
akwessar d usawen. Uêric d win iddekwalen, idda-
yas akken yufa, ddaw webrid, nnig webrid,
leqraô-is d abrid !
Tanamit n John tbeddel seg wussan nni deg
ibeddel tikli. Zik nni, ur issin anda i d ittali
wass, ur issin anda i d tcerreq tafukt n tsebêit.
Ar d izri wezgen n wass i d iteffe$ si texxamt-is.
Akken, ur tella d tuff$a yelhan. Ma yella win
illan di texxamt n waman ne$ di tenwalt, d$a din

115
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

ad izlez, ad izzi, ad ikcem taxxamt-is. Zun ur


ira ad iéer imdanen am netta, d yemma-s, d baba-s
ne$ gma-s. Deg wass n sebt ne$ lêed, zun ittarra
urfan deg yives i wussan nni deg t id-sakwayen
akken ad yekker ad iffe$ ad ilmed. Iteddu i
tmeddurt s tidist, am tfiôâeqest.
Ussan-a ineggura, tanamit n John tbeddel, awal n
John ibeddel, tamu$li n John tbeddel. John s
timmad-is ibeddel seg-mi d-yufa ilemmed ayen
ira, ixeddem ayen ira.

Iîij ilha, igenni d azegzaw, aman n wasif teddun


sdukklen temlel akked tizegzew, rennun-d tafat
nsen i tafukt. John d baba-s qqimen derren,
miqraben, yal yiwen ta$animt deg wfus.
- Ayen i yi d iqqimen ugar deg walla$-iw ma d-
tkaki$ abrid nni aze$fan si Dakota ar Baltimore,
d asemmiv nni aqerêan. Di Dakota, $as yella
usemmiv, nufa-yas abrid, nufa yas asafar. Ma d
asemmiv yu$en win n war axxam, amdan iteddun deg
iberdan, ur tella deg-s tejbirt. Asemmiv n
Michigan nwi$ d aneggaru, d win ar isdermen ixef-
iw, d win ar is$aren aksum-iw tikkelt
taneggarut.

116
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

- Amek id-tegwriv di Michigan, ur a$ d tenniv ?


- £ezzif webrid a mmi, izzi, akwessar, asawen,
tilufa. Yal tawa$it terna $ef uqerru.

John iqqim, sin ifassen qquren $ef t$animt, iéer


aman n wasif. Aîîawen-is éerren aman nni ma d
tamu$li-s tezger akin i talast n wussan, n
iseggwasen, téer lexyal n baba-s iteddu deg
iberdan n war ixef, n war taggara. £er tama-s,
« Win isganen avu » ikna akken knant tuyat-is,
yurez ta$animt s yiwen ufus, afus iven iîîef
anyir-is. Tban taéeyt unezgum fell-as.
Ugur amezwaru d isem-is, isem n iéuran-is, « Win
isganen avu ». Yal tikkelt ad t id-isteqsi yiwen
di Baltimore, akken ad yissin isem-is, netta ad
as ibedd wawal. Yal tikkelt akken. Isem-is
netta, win yuran di lka$ed, i yes $ren medden di
Baltimore, zun ur illa d isem-is n tidett. Mi
yedda ad d inteq, ad yakwi i tkurt tuli-d, teqqim
din, tessed idmaren-is, tergel ta$ect-is, tga
yas taxennaqt. Acêal n tikkal i yas d yuli wawal
nni yeffren acêal d aseggwass aya, akken ad d-
yini s wawal azuran, ad iéeggi alamma d igenni:
« nekk isem-iw Win isganen avu ! », am akken i yas

117
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

$aren di taddart nsen, s tutlayt nsen, mi yella d


aqcic d ameéyan di Dakota.
Isem nni n tidett, Win Isganen avu, icfa ass-mi i
yas d-iffe$ si ta$ect-is. Inna t id, ur illa
ukukru, ur as ibedd wawal di tgerjumt-is. Yuki
yas i wawal nni yeff$-d zun idda-d iman-is ur
illa d netta i t id-isuff$en. Ar ass-a isel i
wawal nni, mi yas inna i teqcict nni yellan zdat-
s, mi t id-testeqsa :
- Nekk isem-iw « win isganen avu » !
Nettat tenna-yas-d, s unecôeê afessas, asevsu
amellal,
- Nekk isem-iw « Ama »24, aman, s tutlayt nne$. Ma
d yemma t$ar i aferîeîîu, ilmend ur t$imi$ deg
yiwen wemkan. Deg wasif i yi d-turew yemma, d$a
tsemma-yi Ama.
Vsan imir i sin yid-sen.
Di tme$ra n at tmurt-is, i$riben di Baltimore, i
d-imlal netta d teqcic nni. D yiwen i yas d innan
deg wexxam nni anda yella yezde$ tujweôt :
- tella tme$ra n at tmurt nne$, at Dakota, azekka
tameddit. As-d a nqesseô, a nemwanas, a nesifes
anezgum n Baltimore.

24
Ama : aman (= eau) , s yiwet tutlayt n marikan taneslit (langue indienne). Iqreb
awal n « aman » s tmazi$t. Yiwen uéar nsen ?

118
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Seg wass-en ur ifureq netta d tileméit nni, Ama


nni.
Ass-mi d ilul Robert, syen irna-d John deffir-s,
i sin yid-sen gan-asen ismawen nsen, ismawen s
tutlayt n Dakota, rnan asen ismawen n
Tmarikant. I nitni, « Robert» akked « John» d
ismawen kan n lekwa$ev. Deg ulawen nsen, ismawen
nni, « Robert» nni akked « John» nni, ur llan d
ismawen n warraw nsen. D tanamit n wussan kan i
ten yerran d ismawen n warraw nsen.

John akked baba-s qqimen, tayett $er tayett,


susmen. D John i d-yu$alen $er wawal nni n webrid
a$ezfan.
- Amek d$a i d-tegwriv di Michigan, maççi d
abrid-ik ?
- Nni$-ak $ezzif webrid a mmi. Yiwen wass ad as
neqqim, a wen t id-êku$ tardast tardast webrid
nni. Anect nni akk n tlufa i dehme$ $zent iverfan
deg walla$-iw.
- Ger wulac akked wayen yellan ar ixef, tella
talast. Zewr-ed izirig n tafat i wussan nni
izran fell-ak.
- Nni$-d taûebêit n wass i d-rekbe$ akamyun

119
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

amezwaru. Skud lli$ di tmurt n Dakota, ur yi


ikcim unezgum. èeôôe$ s wallen-iw akin idurar
akked izu$ar n tmurt-iw. Simmal teddu$, simmal
tariêt nni n tmurt tgerri $er deffir, simmal
tkeççem-d tariêt n yinig deg walla$-iw. Ulac
tamurt ur nezgir : si Dakota, negzem Nebraska,
nekcem ti$remt n Omaha, syen d Iowa. Nerna tikli
armi d Illinois d wamek newwev Indiana. Ilmend ad
ddu$ d tidist, seg ukamyun $er ukamyun, ufi$ uli$
asawen $er tmurt n Michigan. Din, qqime$ s tmara
di ti$remt n Detroit. Tiremt kan u$e$-d abrid $er
Ohio, d abrid $er Pennsylvania. Taggara kecme$
tamurt n Maryland, syen ti$remt n Baltimore. Nwi$
mi d-wve$ yekfa yinig, zi$ imir i yebda. Inig n
walla$ d yinig uéar, ugaren inig n wakal, yugaren
yal inig yellan. Nni$-ak, yiwen wass ad a wen-d-
êku$ tadyant n yinig-iw, tadyant ta$ezfant…

120
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

14. Ussan
Ussan n 1944 di Omaha Beach…

Abrid izzi, yuder akwessar send ad teffe$ tiî $er


tijdit n Omaha Beach.
Ussan n 1944 ff$en-d zun d ifeîîiwej si tesraft n
wussan, mi te$li tiî $ef char Sherman n Marikan i
yellan $er zelmev. Ibedd anect utemmu, izzi-d $er
webrid aqadus nni n wamrud. £as zran wussan-is, d
uzzal iûedded, tiddi n Sherman nni tefka anza i
tiddi n yizem. £as iqdem, taggara mazal tella
lhiba nni deg-s. Char Sherman nni iban-d zun d
amdan s ccamat nni n imen$i deg weksum is.
Di snat tsuraf n tikli, Muôad akked twacult-is
ufan d iman-nsen deg wennar imen$i n 6 yunyu
1944. Yal ti$mert, yal tardast n wakal, yal axxam
ismekta-d tadyant izran.
Muôad iwet ad d-imekti ayen ye$ra ussan nni deg
idlisen n imen$i ameqran n 1939/194525, imen$i
wis sin n wamval. Tadyant nni n « débarquement n
1944» d nettat i d-ifkan tasarut i tifrat n
imen$i, i d-iglan s tôuéi n tezmert n Lalman :

Muôad yelli adlis nni yellan ger ifassen-is, ira


ad iseqreb tamu$li-s i tedyant nni n 6 di yunyu,

25
2eme Guerre Mondiale (1939 – 1945).

121
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

ass-nni a$ezfan n 1944 : « Di tazwara, Anekcum26


nni $er Omaha Beach illa-d kan akken lâesker n
Marikan ad îîfen amkan nni, si Port en Bessin
alamma d La Vire, syen ad ddun alamma d Caumont
akked Saint Lô. Din ad mlilen nitni d lâeskeô n
Legliz, wumi semman « la seconde armée
britannique ». Mi ff$en seg waman, zegren
tijdit27, akken ad ddun deg wakal d admer yefkan
si Isigny alamma d Tour en Bessin. Deg webrid
nsen ad mlilen nitni d « les Rangers » n Marikan i
d-ikecmen si Pointe du Hoc, tama utaram nitni d
47th Royal Marine Commando n Legliz di Port
Bessin si tama wagmuv.

Lêal n wass-en ur ilha. Tagut, lmujat, avu d


uzayav zelgen iberdan i yas d heggan wid ivebôen
i wnekkcum nni. Admer amezwaru idda akken yufa,
maççi akken i yas d qassen. Timesrufag timezwura
surgent-d lbumbat akin, zeglent amrud nni
ameqran n Lalman, WN28 nni. Mi d-kecment seg
waman, 8 tkebbaniyin29 n Lâesker n marikan ufant
zdat nsen times n Lalman tella, teohed, ur thudd

26
Anekkcum = l’invasion
27
tijdit = la plage (yusa d seg ‘ijdi’ (ômel).
28
WN : isem n wemrud (canon) n Lalman.
29
Takebbanit (tikebbaniyin) = Compagnie (de l’armée)

122
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

s lbumbat nni i d ikkan seg igenni, seg tmesrufag


nni d izran taûebêit.

Iblandiyen nni DD i d-heggan akken ad qablen


Lalman di tissi tamezwarut ur d kcimen annar.
Amur ameqran seg iblandiyen n 741st Tank Bton
zzren deg waman, di tazwara kan mi d-ff$en seg
ibabuôen. Si 29 Tank i d-iddan deg ibabuôen, ala
2 i yeff$en akin $er wakal.

£ef 6h30 n tûebêit, ifluken LCA akked LCVP30


qerben $er tijdit n Omaha Beach. Si mi llint
tewwura ad ff$en lâeskeô yellan deg-sen, imir
kan tendeh tmes ubaôud n lâesker n Lalman si tama
n wakal, seg ifran n weftis.
Di tama nsen, lâesker GI’s ufan zdat nsen tijdit
d aza$ar, ur tella tdarit ur illa wental.
Agemmav, $ef iceôfan akked waftis times n imrad
d lmatrayuz n Lalman tekker, tesser$ akal d
waman.
Avu d lmujat rnan-d, deggren akka d wakka ifluken
nni, ma d lâesker yal wa anda yufa isdari iman-

30
LCA (Landing Craft Assault) ; LCVP (Landing Craft Vehicle, Personnel) :
taflukt tameqrant i tuff$a seg waman i ugar n 30 n lâeskô.

123
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

is, yal tarbaât tebva, yal takebbanit tebva, yal


wa ikkat ad d isuffe$ iman-is seg weêvun nni.

Takebbanit A/116 tenger. Ifesyanen is akk $lin


mmuten di 15 dqiqat timezwura. Lâesker sdurin
iman-nsen, kra seg-sen gumman ad ddun $er zdat,
kra seg-sen tmuruden tardast tardast akken ad
ff$en seg wennar nni, akin $er wanda tella
tdarit. Wid yuzzlen $er zdat igzem-iten ôsaû,
wid yeqqimen deg waman ur as ufan ixef-is, ôsaû
yettuti fell-asen.

Tissi tis snat tebda tkeççm-ed si 7h.00. Akken


tevra d imezwura i yasen tevra. D nnger ; irgazen
$ellin am yizan, ma d uzzal ameqran n tyita izzer
deg waman.
Si 8h.00 d asawen tebda tbeddel tegwnitt.
Imezwura yeff$en $er wakal lhan-d rran tyita $er
yifran n Lalman, bdan susumen imukan n tyita n
lmatrayuzat nsen. Ifesyanen izwaren, bedden,
fkan tayett i lâeskeô nsen akken ad dehmen $er
zdat ugar. D ise$ nsen i yellin tawwurt i tuîîfa n
Omaha Beach. D nitni i yessensen tazmert n tyita
n Lalman seg yifran nni n siman d wuzzal,

124
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

iblaukhausen nni.

Mi ff$en akin lâesker si tijdit, ugur d-igwran, d


tuff$a $er wakal n tkeôyas Jeep, ikamyunen akked
iblandiyen. Mi tekcem terbaât n 18th Infantry
Regiment, tesnger imukan n tyita n Lalman $er
tewwurt E-1, d$a din ters-d talwit ugar.

Mi izeggen wass, ikamyunen teff$en-d seg


ibabuôen, zegren d tijdit, teddun s leêder $er
iberdan ufella. Lâesker i d-ilhan s useggem
iberdan ur fcilen, êebbken s wayen wumi zemren
akken ad gen abrid i tikli.
Tameddit n wass, iberdan llin.

Anekcum si Omaha Beach isawev isew-is, iga


iceqqiq di tezmert n Lalman. £as ur ishil,
taggara iffe$ anda sarmen, gan as i$isi ameqran i
wgadir n Lalman. Di tazwara nni ur zmiren ad
kecmen akin $er wakal, anda mazal tazmert n
Lalman teohed. Nnig 2400 lmitrat deg wakal si
tama n Colleville, ur zmiren ad kecmen. Ula di
temvirt nni, yella wanda d gwran lâesker n
Lalman, netlen, tikwal kkaten-d am yizmawen.

125
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Imukan akk i d-heggan ad ten tekcem tkebbanit 1st


Infantry Division i wass n 6 yunyu, ula d yiwen ur
t wiven. Ur îîifen abrid ameqran RN 13, ur mlalen
nitni d lâeskeô n Legliz di Port en Bessin, ur
wiven tama n lâesker n Rangers di Pointe du Hoc.

Mi d-ye$li yiv, mi qqimen ifesyanen ad as weznen


i wass nni n 6 yunyu 1944, ufan wven $er talast n
twa$it, tardast i txeûûart tameqrant. Si 2400
îun n wuzzal d isufar, ala 100 îun kan i yeff$en
seg waman. Tawa$it tameqrant d lâesker nni yakk
immuten ger waman d wakal. Si 34000 yergazen,
4720 $lin deg wemkan nni. Tijdit n Omaha Beach
tu$al d « Bloody Omaha », Omaha m-idammen. »

Muôad imdel adlis nni, isers it akin $er


tkeôôust. Tamu$li-s tefka akin $er tijdit nni.
Iéer lexyal n yelmeéyen nni yeooan tarwiêt nsen
din. Iéer lexyal n Dadda-s Salem.
Acêal d ileméi, akken kan d lulen $er tmeddurt,
yal wa ansi d ikka, wa si Legliz, si Marikan, si
Kanada, ne$ si tmura n Tferka, ass-en, deg yiwet
tiremt, içça-ten ujajiê n tmes.
Lemmer terbiê, tseggem, yili ad qqimen deg

126
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

ixxamen nsen, $ur imawlan nsen, ad s$ezfen almad


nsen, taggara ad gen ixxamen nsen akked tullas n
tmurt nsen. Ass-en tegzem iten lmatrayuz send ad
yali wass.
D tamara tamcumt. D leohel n Lalman i ten id
iwwin, ddan-d uvan d wussan deg waman. Usan-d ad
kksen tazmert n tissselbi n Hitler. £as abrid
izleg, taggara ôéan asalu akken ufan maççi akken
i ran.

127
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

15. Takessawt
Takessawt $er tmurt ugemmav…
ugemmav…

Abrid ugemmav $ezzif. Akken kan yuli wass i bran,


ff$en i tasmuvi. Aqwvar simmal isim$ur mi d-
keççmen simmal imeksawen nniven si yal afrag $er
zdat. Taddart $ezzifet, aqwvar simmal issi$zif
ugar.
Muôad zik i yekker, ur igguni ad as d-i$er Dadda-
s Salem. Ivelli nni i yas inna, mi qqimen $er
imensi :
- A Muôad ! Azekka, ma teb$iv ad tedduv yid-i a
neks. A nerr $er Ugemmav n Yilef. A neks nekkni d
Weêmi akked Muê. Nnan-d ad ddun watmaten nsen $er
tkessawt.
Send ad igen, Muôad ihegga arkasen i tikli
ugemmav, irna tablawt n waman. Takessawt s
uqeggel, si taffza ar tameddit. £as d anebdu
rran-d azal medden, takessawt ugemmav s webrid-
is. Mi d-iffe$ yiîij, ad netlen di Terga Ifilku,
am lmal am imeksawen. Din, tella temda n waman,
tella tili, terna tasmuvi. Zemren ad qegglen.
Amur ameqran n wakal i yellan deg Agemmav, d ayla
n imawlan n Weêmi. Win i yas ihwan ad ikes, win ur

128
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

iêemmel ur ikes. D tanamit di taddart, win wukud


yennu$ Weêmi di tejmaât ne$ deg wennar n tiqqar,
ad as isegwri awal : « Welleh ur yu$al uvar-ik ad
ikcem Agemmav ! ». Akka Weêmi. Win ib$an ad ikes
deg wgemmav, ilaq-as ad yefk udem i Weêmi, ad as
yawi takessart deg wuraren n tlabilin, di
temsizzelt, ne$ di tiqqar.

Abrid $er ugemmav ilha. Mi teff$ev si taddart deg


webrid umalu, deffir tmazirt tamezwarut ad k id-
immager wexriv. Din, axfiwen ur illa anda ar
anfen. Sya d afrag udernu d umada$, syen akken
nniven, tikli zun di terga ye$zen, nnig-s d sqef
umada$ am zun d ifri. D abrid nni alamma d asif. Mi
tzegrev asif, abrid yuli am win iciqer. D acôuf
iceôfan. Axfiwen, imdanen, yal wa deffir wa. Win
icven ad igrireb $er terga nni yellan $ef yidis
ne$ $er tama n wasif. Yal tama d aslav n weéru, win
i$lin $er din ur d ittu$al d ameddur. Tikli, s
leêder.
Mi wven takessawt ugemmav, uraren n warrac bvan
$ef sin : win n imeéyanen, Muôad, Akli akked
Yusef, akked win imeqranen, Dadda-s Salem, Weêmi
akked Muê. Taâssast n waxfiwen i yimeéyanen,

129
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

tilufa maççi yiwet.


Mi wven kan, imeqranen nnan asen i wtamaten
nsen : $urwat uccen ad yawi i$id ! £urwat targa ad
grirbent wulli ! £urwat tamda, ad zren waxfiwen !
Muôad akkd imeddukal-is cudden-tt akken ur ten
itkellix wurar. Di tazwara kan gan as nuba. Yal
tikkelt d yiwen a yekkren ad d-yerr lmal. Ilaq-as
ad d-izzi i weqvar, ad iéer ixef iff$en akin, ad
ten id-isdukel $er wegwni anda ksan. Tuzzya s
tazzla akken ad d-yu$al $er wurar. Zun takessawt
nni sufella kan i d terna, a$bel amezwaru n
warrac nni n Mekraz d urar.
D Akli i yegren tameééu$t d amezwaru, inna yasen
i Muôad d Yusef.
- Teslam ?
- Acu nesla ?
- D tajewwaqt. Wis’ anwa ikkaten tajewwaqt tama
ufella, $er yejdaôen.
- Deg wqerruy-ik i tekkat tjewwaqt, ttu$ keçç
tsellev i nda ma tekkat, i yas yenna Yusef.
- Nni$ awen d tajewwaqt. Ma ur yi tuminem,
susmet, slet. Ad nali ad néer ?
A$bel nni n tkessawt ikkes akin fell-asen zun d
tagut unebdu. Kkren warrac nni, u$en abrid

130
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

ufella, teddun ger tsufa d umada$.


Mi wven Tawrirt Ixeôban, tajewwaqt nni tban asen
d ger sin ifassen. Muê iqqim $ef ugadir, yiwen
uvar sya wayev syen, zun d aserdun $ef yerkeb,
ivudan êman, kkaten ta$animt nni. Tikwal d
ivudan kan, tikwal irennu-yas ahuzzu uqerru.
Muôad isla i ta$ect n Dadda-s, mi yas inna i Muê :
- Fk-a$ lehna a Muê ! Win immuten ad d-ikker s
tjewwaqt agi inekk. Ers-d ad tewtev aqabac akka
am nekkni. Ilha yak i keçç, ad k id teffe$ tidi
yiwen wass, ad tefsi tassemt-ik a Muê !
Muê ikkes-d tajewwaqt nni seg yimi-s, izwi akin
ijeddayen-is, syen irra yas awal i Salem.
- Aqabac fki$-t i win t-ib$an ! Win inudan $ef
lhem ad t yaf, win isarmen ibawen yeçç-iten !
- Ih ! Maççi d urar, Ers-d ad tegrev afus.
- Ur illa d tafellaêt akken ad gre$ afus. Kenwi
tekcem ikwen tisselbi, te$$azem ixeôban, ma d
nekk mazal ur yi d tewiv tbaâuct nwen $er da
(avad-is izzaken tawwurt uqerru).
Weêmi ibedd, isers aqabac nni yellan ger
ifassen-is, yerra yas awal d netta send ad d-
inteq Salem.
- I ma yella nufa kra ddaw wakal ? Ad tawiv amur-

131
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

ik ne$ ala ?
- Ma tufam agerruj n jedd-is n jedd-i, ad ikkes
laé $ef taddart. Ma d kenwi, a Weêmi d Salem, ad
awen nebnu taqubbett zdat taddart.
Weêmi, yerna yezzi $er Muê, yenna yas :
- A Muê, maççi d akellex. Jedd-is n jedd-i yagi i
d tessakwiv yella zik d amnay n ugelliv n Kuku,
Ëmed U Lqavi. Ikcem ti$remt n Lezzayer ass-mi
dehmen leêkem n Tteôkw, ger 1520 d 152731. Nnig 7
iseggwasen i îîfen Igawawen ti$remt n Lezzayer.
Ëmed U Lqavi yu$al netta d agellid n Lezzayer.
Ayen ikecmen $ef ufus-is, ayen iff$en $ef ufus-
is. Ma d Xeyôeddin Ateôkwi irwel,netta d
lâeskeô-is, $er Jijel syen yerna akin $er Tunes.
Nnan, ass-mi d yu$al jedd-i si Lezzayer, iwwi-d
yides agerruj, ma d timeéra ur tval fell-as tiî n
yiwen. Anda yu$al ugerruj ma maççi ddaw
wakal nne$ i yeffer?
- Ilha win isaramen, i yasen isegwra Muê.

31
« … profitant de son beau succès, Bel Kadi, à la tête de ses troupes
victorieuses, traversa le col de Tizi n At Aïcha et déborda sur la Mitidja d’où il
se dirigea directement sur Alger. Sans rencontrer de sérieuse résistance, il
entrat dans la ville, dont il s’empara sans coup férir. Devenu le maître absolu
de la grande cité, il l’occupa dit-on près de 7 ans consécutifs et sans difficultés.
Notons que le gouvernement de Bel Kadi s’est accompli avec ses propres
moyens et sans se compromettre par une alliance quelconque avec les
espagnols ….Cet évènement extraordinaire eut lieu de 1520 à 1527. ». Amar
Boulifa, « Le Djurdjura à Travers l’Histoire, p.84-85

132
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

I wkellex n Muê, Weêmi ise$zef-as awal akken ad


as iselmed tid n zik.
- Mi d-yu$al kan si Lezzayer jedd-is n jedd-i i
yesdukel akk imezda$ yellan bvan $ef laâzuyab.
Isdukel iten akken ad bnu$ i$rem ameqran. Igwra d
wawal $urne$, inna yasen imir : « ilaq a$ a
neddukel di yiwet taddart tameqrant akken a neg
afrag $ef yiman-nne$. Ma neqqim nebva axxam akin,
axxam akka, win iran ad d yas ad ikkes fell-a$
sser. Ma nga yiwet taddart a nesdukel i$allen
nne$ ». Akken i tevra. Deg wakal-is i yefka bnan
taddart agi deg nella ass-a ! Akka a Muê !

Muôad, Akli akked Yusef, ffren deffir wejdaô,


sellen i wawalen yellan ger Muê akked imeddukal-
is. Yiwen isqendeô $ef u$alad ixerban, ikkat
tajewwaqt, sin sekfalen d akal s ugelzim, tidi
tessared udmawen nsen.

D Yusef, gma-s n Weêmi, i yasen d-ifran tadyant,


inna yasen :
- Dagi d ixeôban nne$, d amkan anda tella taddart
nne$ zik. Ar tura llan imukan n yexxamen, n
ifergan akked iéekwan n imezwura nne$. Ijdaôen

133
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

akked itemma i nebna, ibna ten jedd-i deg wemkan


n yexxamen n zik i iretmen. Inna ya$ jedd-i,
imezwura dagi i zed$en am wuccanen di tnemmast n
teégi, syen bnan taddart deg nezde$ tura.

Taqsiîî nni n taddart n zik testuqqes iten. Tella


taddart n zik ? Amek texla ? Amek zed$en din
imezwura ?
Di tlata yid-sen u$alen d timendeffirt, s
leêder, am akken i yulin, u$en-d abrid ukwessar
$er weqvar nsen. Mi d-kecmen agwni n tkessawt,
ufan lmal nsen kessent di tili, am zun kra ur
ivra, kessent di tuga d ujeooig uzanzu.

Mi yuli yiîij, izeggen wass, d Muê i d-yusan ad


isefqed arrac nni imeéyanen. Yufa ten id qqimen d
agraw, tturaren ileqqafen. Muê, $as meqqer,
iêemmel uraren. £as di tiddi d argaz, deg walla$-
is igwra d aqcic, d azehwani. Inna yasen i warrac
nni :
- Ma teb$am ad teççem aguglu ad awen slemde$ amek.
- Ih !Ih ! i yas nnan i tlata yid-sen.
- Yal ta$aî ad d neééeg deg-s amur uyefk akken ur
éerren at wexxam.

134
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Muê iddem-d seg wegrab-is tacabtaqt umilyu, izzi


akin $er t$eîîen timezwura. Tiremt iççur-d
tacabcaqt nni d ayefki amellal aêmayan.
Muê isers ayefki nni, yuder akwessar $er l$ella
nni yellan nnig wasif. Ikks-ed iferrawen n
tneqlett deg d-tneggi lliqa tamellalt. Acemma
kan isendi lliqa nni $er uyefki. Ibedd, zun illa
kra yettu, inna yas i Muôad,
- Azzel a Muôad awi-d agwrab-iw, tella deg-s
tyemmust n tasent32. Ad as nezzuzer akken ad
yibnin uguglu. Ma d amessas ad d iffe$ am
uweggir. Akka s lemleê ad yibnin ugar.
Taganit nni akken ad iéem uguglu tban asen d
aseggwas i warrac nni. Niqal uysen mi yasen inna
Muê s tin useqqav,
- D lawn ad as neqqim. D ayen iéqef uguglu, ilha i
wuççi. Anwa i d iwwin a$ruùm aquran ?
Mi fuken uççi uguglu d we$rum, Muê isnesr-d
tajewwaqt ddaw tbeônust-is, iwwi yasen d
acewwiq. D tame$ra.
Muôad ur icfa amek yekfa wass nni deg Agemmav n
Yilef. Ur icfa mi d-u$alen sin nni, Dadda-s Salem
d Weêmi. Icfa kan mi d wven $er taddart s weqvar n

32
Tasent : lemleê (le sel)

135
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

lmal, d tillas, i$li-d yiv. Ufan d baba-s igguni


deg inurar. Igguni ten ad d-awven.
Taddart nni n zik, ixeôban nni, agellid nni,
Lezzayer nni, skecmen aferfud deg walla$-is : di
teégi i zed$en iùmezwura nne$ ? Melmi d-usan $er
taddart agi ? Amek bnan taddart? D acu i ten id-
isuff$en seg yexxamen nni ?

136
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

16. Tawa$it
Tawa$it n Pearl Harbor…

Llan yemdanen iêemmlen taguni n tsebêit, llan


wid iqqimen akken llan yemdanen imezwura,
imdanen nni n yifran, seg wass-mi taâmeô, yebda
wemval. Mi d-yuli kan yiîij, tafukt yeêman, ad
akwin, ad kkren $ef yiman-nsen.
Baba-s n John seg ineggura nni. Mi yuli wass, ne$
tikwal send ad yali wass, ad ikker, $as d ass n
lêed, d ass n i$imi, d ass deg ur ixeddem.
Yal tikkelt, mi yuli wass, teffe$-d tafat, ad
yefk tamu$li $er igenni am akken i t iéer ass-mi
yella d aqcic d ameéyan deg wedrar n Dakota. £as
di ti$remt tamùeqrant i yella ass-a, tamu$li-s
teqqim n win yellan di tmurt-is, deg wedrar nni,
deg izu$ar nni. Yal taûebêit, d anebdu ne$ d
tagrest, ad iffe$ seg wexxam $er zdat tewwurt, ad
israê abeêri, azwu nni asemmav, ad iéer tagnawt d
usigna, syen ad ihuz aqeôôu. Yal tikkelt akken.
Mar a yali ad irkeb di tkeôôust nni tawôa$t, nnig
leb$i-s i teddun ivaôôen is. Yal tasebêit, ul-is
netta yeffe$ akin $er téegwa d izu$ar n Dakota,

137
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

ad yazzel $ef agmer, ad isvad s uneccab33, s


ucangal ne$ s umeéreg alamma ye$li-d yiv.

£as d tagrest, asemmiv ur iqsiê di Baltimore.


Taûebêit nni, ur iqqim ugar zdat tewwurt. Ibedd
kan acemma, syen ikecm-d $er tenwalt. Iééel afus
$er ôadyu, isa$-itt. Tikwal iêemmel ad isel
isalan. £as tallit ur illa wayen ilhan deg-s.
Imen$i ameqran ikker di Uôupa ger Lalman d
yexûimen-is, timura negrent. Yal ass ad d-yefk
amur is n yir isalan. Timura n Lalman, Fôansa,
Ïelyan, Legliz d Rrus kecmen di yir targit n tmes
d lbumbat. Tijjehli n Hitler tessa$ times
tameqrant di tnemmast n wamval, di tlemmast n
Uôupa. £as Marikan ur tekcim tanemmast n wennar,
tilufa simmal rennunt, tadyant tettim$ur.
« Win isganen avu » ibedd $er tewwurt, tameééu$t
tefka $er ôadyu. Awalen imezwura ifôeé iten :
« Tevra twa$it tameqrant ivelli di Pearl
Harbor34, tigzirt n Marikan yellan di Hawaïï¨. Japu

33
Aneccab = Arc ; acangal = fronde ; amezreg = lance.

34
Tiyita n Pearl Harbor tekka-d si tmurt n Japu. Deg wass n
lêed 7 disambeô 1941, tiyita nni n usagen (= lmeôsa n
ibabuôen) seg igenni akk si ddaw waman tesenhez
tamurt n Marikan. Di tnemmast n Pacific, Japu
yesenger akk ayen yellan nnig waman. Di snat tissitin

138
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

ifka-d ayen yellan d tazmert-is, ayen yellan d


tamesrafegt, iser$ acêal d ababuô n Marikan, in$a
acêal d aâsekriw n Marikan; d nnger n tmes n
lbumbat i d ine$lin $ef Pearl Harbor di teswaât.
Japu iffe$-d d acengu n Marikan s tyita yagi.
Japu yedda di tama n Lalman, yu$ abrid n tôad… ».
« Win isganen avu » iqqim $er tmurt. Yeslef i
wudem-is, yeîîef aqerru-s ger ifassen. Di
teswaât nni, ayen akk yellan ger tmurt n Marikan
d tmurt n Urupa, ikilumitren nni n waman d wakal,
ass-a u$alen zun d tardast, d imi n wuccen. Imen$i
nni yellan akin i tmura, akin i yilel n Pacific,
di teswaât ikecm-d axxam-is netta. Pearl
Harbor, akal n Marikan yenger !

n tmesrufag, ihudd 10 ibabuôen imeqranen, 188


tmesrufag, in$a nnig 2400 imdanen ger lâesker d sibil
n Marikan. 3 ibabuôen imeqranen (porte avions) kan i
yellan beôôa n tegzirt dergen i tyita, gwran-d ur
r$an. Japu iwet Marikan $er wul ilmend n waâzal nni i
yettwaâzel (sanctions économiques) acku ikcem
tamurt n Cinwa d tmurt n Indochine (Vietnam). Di tama
n Japu, mmuten kan 64 yemdanen, $lint-d 29 tmesrufag,
zren 5 n iddaman imeéyanen (sous-marins de poche). Di
tidett, tadyant nni tella-d kan d tasebbiwt yes d-
tekcem Marikan annar n tôad wis sin n wamval (seconde
guerre mondiale).

139
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Tamu$li tamezwarut i yas d-yusan zdat wallen-is,


D ilmeéyen nni yellan din, taûebêit nni : wa
iseffev uzzal, wa iteddu fella ubabuô si te$mert
$er tayev, wa di tanwalt iqeddec i wuççi n
lâeskeô nsen, win iteg addal, itazzal akin deg
wennar, wigi teddun d adar a$ezfan deffir
ufesyan nsen, yan-sin, yan-sin. Di teswaât
tekker times, i$li-d igenni fell-asen, negren.

Win isganen avu yekker, isexsi ôadyu, isfev


allen-is akken ad ikkes tamu$li nni n iêeoouoa n
tmes i d yulin seg ibabuôen yer$an, seg yexxamen,
$ef izugar n yemdanen.
Mi d-tekcem Ama $er tenwalt, izzi udem-is $ur-s
igugem. Ira ad isiwel, ad d-yini awal, yuki
yexneq. Taggara, inna yas s ta$ect iôéen :
- Ama ! Yewv-d imen$i tamurt nne$ !
Ama tessen argaz-is. Tessen-it ma yetturar s
wawal, tessen-it tikkelt a yekres tanyirt-is.
Tesusem, tegguni ad as d-irnu awal. Allen n Ama
ééant deg-s, tegguni.
Win isganen avu yekker, isa$ ôadyu tikkelt tis
snat. Ur ira ad iselqem awal i wayen d tenna
ôadyu. Qqimen di sin yid-sen, gar-asen ôadyu nni

140
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

teééad trennu $ef tedyant ivôan.


Ur slan i Robert, ur slan i John mi d-kecmen $er
tenwalt ad swen ayefk. Tallit kan, qqimen di 4
yid-sen, zzin i îabla, tameééu$t tefka $er ôadyu.
Mi yas ulsen i yisalan n ôadyu, inna yasen.
- Tilisa llant akken yal yiwen ad yili deg wayla-
s. Akken tella talast i yella wefrag-is. Afrag
$as d inziz ne$ d iri ujenwi, illa akken ad yeg
talast ger wayen yellan akka d wayen yellan akin.
Ger tuddar nne$ di Dakota, yal yiwet teqqim kan
deg wakal-is. Acêal n tikkal i yekker imen$i ma
yeccev yiwen. Tifrat-is s idammen. Ass-a anekcum
n Japu $er wakal nne$, tifrat is d imen$i. Ur illa
wawal, ur llan sin !
Am Robert, am John akked yemmat-nsen, d tikkelt
tamezwarut i slan i Win isganen avu isawal akken.
D awal azuran i d-ikkan si leqrun d leqrun n
imezwura, d ti$ri n uéar, n Marikan n Geronimo.
Win isganen avu ikuffer, ib$a ad iffe$. Ikker,
izzi acemma kan di tnemmast n tenwalt am yizem di
tesraft. Ur d-yufa awal ad d-yernu, tefka-t
tewwurt $er beôôa. Ilmend deg ad iéer tagnawt am
akken yu$ tanamit, netta isers aqerru-s, ikres
anyir, ibedd deg wefrag. i$li-d igenni fell-as.

141
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Acemma kan, izlez, iffe$ seg wefrag, idda abrid-


is akin.

Iteddu avar zdat wayev, di temdint yexlan.


Tagrest, rnu-yas lêed tasebêit, iberdan n
Baltimore zun d ilmawen.

Yal tikkelt ad t-ya$ unezgum ameqran, abrid-is


$er umeddakwel is n Dakota, Adahy, « Win ized$en
tiéegwa », s tutlayt35 n Dakota. « Win isganen
avu » ur yuki mi d yufa iman-is ibedd zdat tewwurt
n Adahy.
Mi t tefka tewwurt n wefrag, isla yas d
umeddakel-is seg wexxam-is iteddu, inna yas d.
- Win isganen avu ! èri$ ad d tasev ass-a !

35
Tutlayt « Andyan Dakota », yiwet ger tutlayin tinesliyin n Marikan (Cheyenne,
Apache, Sioux, Irokwas, …).

142
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

17. Uraren
Uraren n taddart beddlen
beddlen…

Mi yeéra ifergan nni n wuzzal n Omaha Beach,


Muôad yezzi $er tallit nni di Mekraz, yuki
ufraren-d wussan nni n teméi-s am zzit $ef waman.
« Ussan deffir wussan, taddart nne$ tbeddel udem
akken beddlen wuraren nne$. £as nella d arrac d
imeéyanen, nsell, néeô amek taddart nne$ simmal
tkeççem di tallit tamaynut, tallit n tôad.
Tezwar-d tedyant nni n yivan.
Yiwen wass armi nesla negren yivan di taddart.
Awal ur d-iffi$ deg yiwen wass kan. Acêal n
wussan $er zdat i d te$li tsusmi $ef taddart. D
imeqranen i d-isuff$en tikwal awal mar ad
sawalen gar-asen di tejmaât ne$ deg wennar :
« win nne$ nezzu$er it $er wasif, din i t nenîel.
Ula d aseglef ur iseglef. Welleh ar yi i$av
aîas ! » ; « nekk ur zmire$ i taluft nni. Fki$-t i
Qasi, ur éri$ anda i ten n$an netta d Ëemmu ; am
zun d aâggal n wexxam, $urne$ i d ilul ! » ;
« Nekkni, di tavut i ten nesdukkel, ncudd iten
$er yiwet n teslent deg ye$zer, … ».
Te$li-d tsusmi $ef taddart. Tasusmi nni tekka-d
seg yivan inegren, terna-d seg imezda$ n

143
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

taddart. Tala nni deg llan tikwal imennu$en,


ass-a ters-d deg-s tsusmi. Amek tilawin u$alent
ur ttna$ent di tala ?
Zik, di lawan unebdu, mar a neqsen waman, win
iran ad inezzeh ad yakwer avar zdat tala. Ad isel
ayen ur isla. £as taddart tebva aman d nuba $ef
yexxamen, amennu$ yella yella. Ass-a te$li-d
tsusmi, awal yu$al d asbecbec ger tilawin. Ters-
d talwit.
Di tefsut i teff$en medden $er tferkiwin nsen ad
seggmen ayen isaxen, ayen yeôzen di tegrest. D
asyax, d afrag, d tiririt n tiqit i wtemmu, d
afrasen, yal ass timizar d yigran tarzent
imawlan-is i wussan n tefsut. Ass-a, mi yuli
wass, send ad d-tawev tefsut, kkren at taddart i
tukksa n ifergan.
…Taûebêit n wass, mi d ff$e$ seg wefrag nne$, i
éri$ ayen i yi iswehmen : at taddart, d argaz ne$ d
tameîîut, di yal tama kkren i wêuccu amaynut :
tukksa n tgejda n wuzzal akked ufrag n wuzzal,
ireéwi ubaôbelli36, i tmizar i d izzin i taddart.
Yal amkan tella terbaât i yas ibedden. Ur illa
wawal, ur tella tevsa. Zik nni, di lawan n
tfellaêt, yal tama s wawal, s ucewwiq ne$ s

36
Abarbelli : afrag n isennan n wuzzal (fil de fer barbelé)

144
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

udekkeô. Ass-a ntan iqerra nsen, tekksen ifergan


s tsusmi. Ur illa wawal ur llan sin.
Am tedyant nni n yivan, am tin n ifergan, ussan d
wussan $er zdat d wamek d-iwev wawal $ur-ne$
akken nella d arrac : « d wigi nne$ i yasen innan
ad kksen ifergan n wuzzal d-izzin i taddart.
Nnan-asen ad ten kksen akken ma tella trewla si
taddart, imjuhad nne$ zemren ad rewlen, ur illa
wayen ad ten id-iîîfen ».
Di tallit deg medden salayen ifergan di yal tama,
$er webrid $ef imeksawen, ger loiran anda tella
lemveôôa, ass-a yekkes wuzzal nni, negrent
tgejda nni n wuzzal, negrent tsulal n wes$ar.
I tsusmi n taddart, tasusmi nni n yergazen, n
tlawin akw d yivan, terna d tedyant $er zdat.
Ur neéra anda i d-iffe$ wawal, anwa i d-isuff$en
awal : yal sin ne$ tlata wussan, akk tilawin n
taddart ad d-ff$ent, ad feôvent izerban zdat
ixxamen nsent. Ur tella tme$ra, ur tella
tenîelt. Tu$al taddart d tazedgant.
Am tin ifergan nni, zi$ d « wigi nne$ » i yasen d-
isuff$en awal : « Llan inebgawen i d-ikeccmen
taddart. Ilaq ad d-afen taddart nne$ d
tazedgant ». Inebgawen nni n yiv, inebgawen ur

145
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

iéra yiwen.
Yiwen wass, di kra wussan taddart nne$ tu$al d
tamdint. Newhem amek i tevra tedyant nni.
Taddart tu$al am temdint !
Tebda d tacemlit i useggem iberdan. Yiwet
terbaât tu$ abrid n wexriv, deffir tejmaât.
Acêal n wussan d ta$uzi, tukksa n wakal, syen d
lebni. Taggara gan taîawalit, « tixxamin n
waman »37, yal yiwet s tewwurt-is, $er zdat tella
tsebbalt n waman i tarda. Di tezdeg, ifent tid
yellan di temdint.
N$ar-as s tin n tfenîazit, « taddart nne$ tif
tamdint » !
D imeqranen i ya$ d innan di tejmâat: « $urwat ad
tessimsem amkan nni ! Inebgawen nne$ ilaq ad t
id-afen zeddig ! ». Nu$ asen awal, amkan nni
yeqqim zeddig, yif tixxamin nni n temdint.
I tezdeg n taddart, terna-d talwit ugar. Di
tejmaât kksen imennu$en nni n zik. Ma yella
unejmaâ n taddart, awal yu$al d awal nni n zik i
ya$ d-êekkun imeqranen. Yal yiwen ad d isiwel s
nuba-s, seg wemkan-is, awal n talwit, agzam n
wawal ikkes, yir awal ikkes. Negren wid nni d-
ittasen $er unejmaâ sekôen ne$ akken ad sxesôen.

37
Taîawalit = Taxxamt n waman = Toilettes, WC, salle d’eau

146
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Mi yefra unejmaâ yefra wawal, ad kkren s tsusmi,


yal wa $er wexxam-is. Imeqranen n taddart
beddlen, nekkni s imeéyanen nedda yasen deg
webrid.

£as tbeddel taddart, armi zran iseggwasen i nuki


kksen-a$ imeqranen ayen i ya$ isefôaêen. Kksen-
a$ ivebbalen, kksen-a$ timecôevt, kksen-a$
takessawt n Te$zut tikwal, …
I imeqranen, kksen-asen cemma akked dexxan,
llant tuddar deg sen d-rnan taéallit n tmara.
Taggara, « Wigi nne$ » gan-d talast ger nekkni
akked imnekcem. Nekkni da, nitni din, yal yiwen
deg wemkan-is, deg webrid-is. Maççi si yiwet
tmurt nekkni akked nitni.

147
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

18. Di
Di tijdit n Omaha Beach…

Si mi yelli tawwurt n tkeôôust, Muôad yuki i


wezwu, tavut nni n yilel, yesself-as zun d afus n
wemdan n war udem. Tavut n waman, ur tefka anza i
wavu yellan di yal tamurt, di yal ti$ilt. Avu
ittuvu, itcuffu, ithuzzu isekla, iteggir agu deg
igenni. Yal amdan izmer ad iéeô avu zdat-s am zun
d anéar, d abruri ne$ d adfel. Ma d tavut n yilel,
tella yal ass, yal tameddit, yal tallit.

Muôad ibedd deg wefrag n tkeôyas38, aktay-is


yu$al $er tedyant nni n 6 yunyu 1944. Inna i
yiman-is : maççi d azwu n wass-a i yellan ass-
en !
Ikcem di targit. Ur iéra yeqqim din tiremt kan
ne$ d ussan. Iqqim ibedd zun d tagejdit n war
awal. D arraw-is i t id-isakwin mi yasen isla
tturaren akin akka ger wefrag n tkeôyas d yiri n
waman. D ta$ect nsen i t id-yerran $er takeyt.
Idda $er zdat, d abrid $er tijdit nni tawra$t
yellan zdat-s. Mi yewev tiseddaôin nni
timezwura, talast yellan ger yijdi d webrid,
ibedd tikkelt tis snat. Am zun yella win i t-

38
Afrag n tkeryas : parking

148
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

iqqnen din. Igguni. Ur iéra acu igguni din am


yis$i $ef ufurk useklu.
Tiddi nni, tasusmi nni, sduklen-d arraw-is akked
tmeîîut is $er wemkan nni anda yella. Muôad yuki
yekkes as unezgum nni yellan idel-as si mi d wven
amkan nni. Send ad innal ijdi nni s ivaôôen-is,
ikna, iddem d uraw n yijdi di tdikelt-is. Iîîef
ijdi nni areqqaq, yuki-yas as zun d awren n
yirden. Tesmev nni n waman sakwin-t-id ugar.
Izmev afus-is $ef yijdi nni zun ira ad t id-
isenîeq $ef ayen yecfa, ayen yeéra, d wayen i t
islu$en ass nni 1944.
Muôad ihuzz aqerru-s, itkaki-d awal nni isel
ass-mi yella d ameéyan : « akken triv $ezzifev a
yiv, taggara ad yali wass ». Aman n yilel zran,
ihucc-iten wavu, ddan akka d wakka, fkan-d
tikuffta, zran wussan d wussan.
D ivaôôen-is i yebdan tikli. Idda $ef yijdi seg
yixef armi d ixef n tijdit n Omaha Beach. Idda
akin, yu$al-d akka. Ibedd, ikna, iddem uraw wis
sin n yijdi deg wfus-is.

Seg wemkan nni amezwaru deg ibedd mi wven, amkan


nni anda teffe$ tiî $er yilel, Muôad ira ad d-izzi

149
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

s tmu$li $er deffir akken ad d iéer s wallen-is


netta ayen d-éeôôen ilmeéyen nni n yunyu 1944 mi
d teddun deg ukufi n wuzzal, mi d ff$en seg
ibabuôen i yeqqimen akin $er yi$il n waman.
Lemmer izmer ad d-ikru taflukt, ad iddu akin
alamma d i$il nni, syen ad d-izzi, ad -iéer udem n
tmurt i d éerren warrac nni n 1944.
Ibedd ger waman d yijdi, iwet ad yakwi i tigwdi
nni yellan deg walla$ nsen, deg wallen nsen, deg
weksum nsen. Tizegzewt n t$altin nni yellan ass-
en am akken tella ass-a. £as tizegzewt tella, d
tebrek i yasen d-ibanen i yelmeéyen nni di
tfejrit n wass n 6 yunyu 1944.
Mi d-yessader tamu$li-s seg i$allen nni, allen n
Muôad mugrent-d tebrek nni n blaukhaus n siman d
wuzzal si yal tama n tawrarin n Colleville sur
Mer. Mazal tebrek nni, mazal a$ilif nni, mazal
anezgum nni. Tamu$li n tezwe$ nni n yijdi tezzi-d
$er walla$-is, am tezwe$ nni n yaâricen anda
zellun izgaren di ssuq n Lêed, am tezwe$ n
igemren nni n ijadaômiyen.
Muôad yuki i ivaôôen-is ééay-it. Ira ad yifsis.
Ad yifsis walla$-is, ad isuv akin anezgum nni i

150
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

d-isberbren fell-as am Buberrak39. Iger afus-is


$er wegrab nni yellan $ef tayett is, illi-d adlis
d iddan deg wfus-is, i$ra awal ne$ sin, syen yezzi
$er warraw-is akked tmeîîut-is, inna yasen :
Nni$ awen d mi d newwev ; dagi d$a i tekker tmes
ugar. Si tama yagi $er zdat, d amur n Marikan,
tafejrit teff$en-d seg ifluken n wuzzal, si tama
ufella d Lalman, ffren deg yifran, ser$en d ijdi
d waman s lmatrayuzat nsen. Taggara, yugar
tezwe$ temlel deg waman n yilel.
Arway nni rwin waman, ahuccu nni n lmujat zelgen
asen abrid i Marikan. Taggara tu$al tijdit am
weêvun n tessirt. I tebrek uzemmur, tessa tezwe$
n idammen ger tizzegzewt.

39
Buberrak : wind ittasen deg yiv akken ad iskuffer win ignen
deffir uzeîîa(di tmucuha n tmurt Tamazi$t).

151
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

19. Amdan
Amdan ur d ilul akken ad iknu…

Amdan ilul-d akken ad ibedd, ad iseggem tiddi-s,


ad iéer tafat n tegnewt. Ur d ilul akken ad iknu,
ad iddu ad yerr tamu$li-s akessar. Agellid
Ameqran ifka-ya$-d s sin ivaôôen i tiddi u$anim.
Yal tikkelt d amedya nni i d-ikemzen tikta n
Helmut, yal tikkelt mar a yeddu ikna di tregwa
nni, si tesraft $er tayev, seg ublaukhaus $er
wayev. Iblaukhausen nni sduklen-ten tregwa
idermen, ilexsen am zun d iéeôman i$zen di tmurt
n Normandie. S tmara i ikennu Helmut akken ad
iddari i tyita ucengu. Tikli nni n kennu teqqim-
as-d d tanicca deg walla$-is. Kennu deg webrid,
kennu di tnemmast n ublaukhaus. Ictaq ad ibedd am
akken bedden yergazen. Helmut yuki i yiman-is
iffe$ tameddurt n yemdanen, yu$ tameddurt n
ijiômven, d aênunef, d amured yal ass.
I$li-d yiv deg ublaukhaus, Helmut isenned $ef
wuzzal n wamrud, lmatrayuz tameqrant, iqqim
yesusem, iéer tafat n tziri. D tafsut. Ifrax
yellan imir sçewçiwen, mi d i$li yiv susmen ula d
nitni. Asemmiv isen$es i tuccar-is. Ameddakel-
is, Axel, iééel ddaw wuzzal, igen taguni

152
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

taéayant. D tagwnitt nni n tsusmi i iêemmel


Helmut akken ad iqqim netta d yiman-is, netta d
Anna. Isferfed $er loib ameqran, iddem-d adlis
nni, yura.
« Anna,
Anda ooi$ awal nni nne$ ? Ur cfi$, wicqa.
Ass-a maççi d tafat i ya$ d isakwin, maççi d ass i
d-yeflalin, d tebrek d ôaâud n lbumbat i d-
yettutin fell-a$. Ilmend d tafat, d ta$ebbaôt n
wakal i yerran akin tafukt, teooa-ya$-d iv i
nekkni. Mi tezra tissi nni n tmesrufag, tu$al-d
tsusmi, syen yerna-d ccna n yefôax. Deffir yiv
uzal, yuli-d wass deg wzal. Ass-a tezgel-a$,
azekka wissen.
Üûut n lbumbat nni d-iqerben ablaukhaus deg lli$
ar tura yella deg wqerru-w. Yal tikkelt, mi zzi$
akka ne$ akka, ad sle$ i tyita ger tewwura uqerru-
w. Uki$-as tezde$ lbumba deg walla$-iw, tnehhet
mi yas ihwa.
Mi d-$ellint lbumbat seg igenni, tikwal nsel
asent tseffiôent am tzemmaôin n ivebbalen, send
ad tôevqent. Acêal n tikkal i d yewwev wavu nni n
tiselbi, anda amdan ad ikker, ad yazzel, ad izwir
$er wemkan nni anda ad d-te$li. Din, ad yu$al d

153
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

akal, ad i$ebber tamurt n Normandie s idammen


is. Lmut yiwen wass, tif ugar tameddurt agi deg
nella, ur nemmut ur neddir, nerna neîîef ger
ifassen nne$ uzzal iteééun lmut. D yir taggara. »

Helmut isers adlis nni, yeqqim. Seg wemruj nni


udyiq n ublaukhaus ééant wallen-is deg yi$il n
waman n yilel n La Manche. Tiziri nni tessalay-as
tikwal tafat n lmujat $er weblaukhaus zun d
azuzen n waman. Iêemmel ad iéer urar nni n tafat
akked waman. Yal tikkelt ad iéer urar nni
yettu$al-d usirem $ur-s : mazal Hitler ur ikkis
urar n waman, urar n wezwu, urar n iferrawen
isekla, urar n yefôax deg igenni, urar n warrac
deg ifergan. Helmut iéra zdat wallen-is udmawen
n warraw-is, iéra udem n tmeîîut-is, Anna, zdat
i$i$den n lfirma n Bergkirchen. Yu$al-it id
unezgum n tmeddurt n wass-a.
Isfev allen-is, yerra akin tamu$li-s $er waman n
La Manche. Ger tikuffta d lmujat n waman, iéra
ababuô d amellal iteddu-d $er wefrag n lminat. Si
tama ufella ubabuô nni, iéra arraw-is d tmeîîut-
is, bedden, derren yiwen $er tama n wayev,
s$alen-as d s tevsa.

154
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Helmut tekcem-it tawla. Ur iéra yuki ur iéra


ittargu, Igen yuki, iéeô idder$el.
Tidi tedda deg uzagur-is, yefrawes, yergagi.

155
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

20. Lâeskeô
Lâeskeô amezwaru di taddart…

Mar ad yali wass di taddart, ûûut d-ittawven


imeééu$en n Muôad issen-it. Yal ass, d tuddna
uyaziv n Nna Wiza, d ti$ri n imeksawen ibran, ne$
d amjaddel n imsewqen d iheggan iman-nsen ad jbun
$er ssuq. Tikwal d$a, d aéeggi n tem$art wumi
tettwaker tyaziî ne$ içça-yas tt wuccen. Yal
taûebêit, Muôad iéra ayen wumi ad d-isel, yal
ta$ect n wid isawalen issen-itt, wa d Dda Mêend,
wa d Qasi, ta d Tiîem n Ëemmu, wa d Muê s wurfan-is
yal ass…
Ass-nni n tefsut, send lawan n tnekra, lawan deg
sçewçiwen yefrax di tmazirt, i d-isla Muôad i
ûûut weroin issen : Deb ! Deb ! Deb ! $ef tewwurt n
wefrag nsen, $ef tewwura n ifergan n loiran nsen.
Ikker îbel n war tame$ra di taddart.
Tuzzel yemma-s, teffe$ seg wexxam, telli-d
tawwurt n wefrag. Ur d tessawev lluê n tewwurt
$er yidis mi yas d tekcem terbaât n Iôumyen s
lemkaêel. D lâeskeô !
Muôad icfa $ef ayen d iéra s wallen-is, mi yella
deg wexxam, tawwurt telli. Tamu$li nni tenjeô
deg walla$-is zun d ttwiôa. Yal tikkelt ad d-

156
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

itkaki, d tamu$li nni : « mi d-kecmen d aglaf, ur


éri$ acêal deg-sen, deggren-d yemma $er deffir,
nettat temdeôkal, teîîef di lluê n tewwurt, syen
tu$al di rrif. Uzzlen $er tama n wexxam n Nna
Wiza. Imir sli$ i tewwurt-is teôôez te$li d
iceqfan, syen ddan $er tama n texxamt n Dadda
Salem. Akken nniven, tawwurt tebva $ef sin.
Kecmen ufan taxxamt d tilemt, ff$en-d. Mi d
kecmen axxam nne$, ufan i yi d zdat tewwurt.
Ugade$ ad qqime$ deffir tewwurt ad d te$li fell-i
mar ad tt id deggren. Tawwurt nne$ ur tt id réan,
tella telli. Mi tazzalen deg wefrag yemma tbedd
zun d tigejdit $er tama n tewwurt. Ur teffi$ ad
terwel, ur d tu$al $uri. Mi d-dduklen lâeskeô nni
d aglaf di tnemmast n wefrag i d tedda yemma $uri.
Tedda d s leêder, turez iyi ger i$allen-is. Nbedd
ur neéra ad neqqim ne$ ad narwel. Acêal i neqqim
akken, ur cfi$. Ayen wumi cfi$ d aéeggi nni n
waâsekriw s tutlayt-is, mi ya$ d inna : « vata, a
la djemaâ ! » (Eff$et, Eddut $er tejmaât !).
Neffe$-d seg wefrag, d abrid $er webôaê n
tejmaât. Din, nufa azgen n taddart yu$ amkan,
wiyav rennun-d si yal tama. Irgazen $er yiwet
tama, tilawin d imeéyanen $er tama nniven,

157
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

lâeskeô zzin-d si yal tama, yiwen seg-sen di


tnemmast iîîef aydi d awra$, anect n yizem ».

Ti$imit nni deg webôaê n tejmaât tban-as d i


Muôad zun d aseggwas. Icfa terra yas yemma-s
timeêremt $ef uqerru-s, zun d taqcict. Ma wwin
irgazen d imeêbas, meqqar d netta, ur t gellun.
Ayen d-iqqimen deg waktay-is, ayen $ef yecfa
ugar Muôad, d tamu$li nni n yergazen n taddart-is
mi qqimen d adar, qqumcen, sersen allen nsen $er
tmurt, susmen. Muôad issen-iten akk, issen akk
ismawen nsen, wa d xali-s, wa d dadda-s. Icfa,
isedda tamu$li-s seg yixef $er yiwef n idurra
nni, allen-is ur d muggrent udem n baba-s. Ass-en
Muôad ifôeê mi ur iéra baba-s iqqumec am netta am
at taddart, ddaw lemkaêel n lâeskeô.
Baba-s n Muôad « yeffe$ », am akken i sawalen imir
medden. Iffe$, iooa taddart, aguren nni kan
imezwura si mi tekker lgirra.
D awal nni n yemma-s i wumi yecfa : « win i yak d-
innan anda yella baba-k, ini yas yunag ! ».

Yal tikkelt ad d-itkaki baba-s, Muôad iéer iman-


is d aqcic d ameéyan, iqqim zdat wemnaô n wexxam

158
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

nsen, ilsa taserwalt taberkant akked tcacit


tazegga$t. Netta yeqqim zdat wemnaô, baba-s
yella yeqqim deg wexxam, $er tama ukanun, ilha-d
itcuddu isebbaven n Pataugas40.
Tamu$li nni n warkasen n Pataugas iwôa$en tejrev
deg wallen-is, terna deg walla$-is.

40
Pataugas : lmaôka n warkasen imqefflen i llan ttlusun-ten
imjuhad imir. D ifessasen, lhan i tikli. Imir d arkasen n
difandi. S tuffra i ten id-sawaven i yemjuhad wid yeff$en $er
temdinin.

159
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

21. Di
Di tesraft n siman d wuzzal…

« Akman nni nekmen yal ass, yal iv di tesraft n


ssiman, ger wuzzal n weblaukhaus akked wuzzal n
wemrud d lmatrayuz tameqrant, isuffu$-d deg-ne$
tisselbi ne$ ugar akin i tiselbi.»
Helmut yewev $er talast nni acêal n tikkal.
Talast anda amdan ad iffe$ si tmeddurt deg llant
tlisa, ad ikcem war tudert, anda ur illa ukessar
ur illa usawen, ur illa ivelli ur illa was-a,
tamurt n tiselbi. Icfa, abrid amezwaru mi yasen
d-ikcem ufesyan nni awezlan di tnemmast n yiv
akken ad isefqed ma tella taâssast. Mi d-ineggez
ufesyan nni si tewwurt n tesraft anect n tzeôbuî,
Muôad ur ibna fell-as. Yufa-d Mickael igen.
Innu$-it, inna-yas yir awalen, syen iwwi-t $er
lêebs. Helmut itkaki-d, yura tadyant nni deg
wedlis nni : « … Mi yella isawal wuqmiê nni,
tikuffta teff$ent-d deg yimi-s, Mickael isusem
kan. Imir, nekk serse$ afus-iw $ef tmeéyant P38
inu, uki$-as d tasemmavt. Kkse$-as a$ummu nni n
weglim, teddu$ ad tt id-suff$e$ akken ad
seglilze$ iddew nni yellan zdat-i. Qquren
ifassen-iw. Ur éri$ ad d-ddme$ uzzal ne$ ad ooe$

160
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

uzzal nni din deg wemkan-is. Ma wte$, iffe$


waâbaô, ilaq-a$ a nenser, am nekk am Mickael. Mi
fki$ tiî-iw $er tama wadda, éri$ ifergan nni n
wuzzal d lminat ger waman d wakal, fri$ ur tella
trewla. D ameôdax i deg nella, $er deffir d uzzal
d lminat, $er zdat d iftisen d lminat. Gi$-as
a$bel i Mickael, kkse$-d afus-iw $ef tmeéyant
nni. Uki$ i tidi tessared udem-iw. Ur d nni$ awal.
Taggara, nekkni neqqim di blaukhaus, Mickael
rran-t $er tesraft n ddaw wakal, n sin i$allen di
tehri. Meqqar din ad isgunfu si tmu$li n
lmatrayuz d wemrud.
Si tedyant nni n Mickael, serse$ iman-iw.
Tawwurt, ma tella tewwurt, ur iéra yiwen anda ad
d telli. Nedda deg uêemmal n tiselbi, taggara-s
yiwen ur tt iéra. »

Helmut ikkes-d seg wedlis tabtert nni i yura,


isefruri-tt ger ivudan-is, syen ideggeô-itt
akin $er waman. Ur ira ad yernu a$ilif i Anna.
Tilufa n tesraft ad qqiment di tesraft. Ur ira ad
islu$ tameddurt-is, tameddurt n Anna akked
warraw-is s tlufa n weblaukhaus.
£as talwit i war tudert, yufa-tt di tira n wedlis

161
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

nni i Anna d warra-iw, yu$al-it id wul, inne$na.


Ur iéra ddren, ur iéra mmuten wid iêemmel, negren
am akken tenger tmurt. Yal tikkelt deg ad isel i
lbumba, d yir tamu$li nni i yellan ger wallen-iw.
D tamu$li n nnger, n tmes, n twu$a d imeîîawen.

Asirem ad d-yas wass n tifrat ? Asirem ad d-yas


wass deg ad tens times yu$en yal tama, yal
tamurt ? Helmut ikkes-it usirem nni. Asafu ma
teîîef deg-s tmes, $er zdat kan i teteddu. Iéra
tamurt-is tu$ abrid n uhuddu, isuv-d fell-as
wavu n uhuddu, am uêemmal ur izmir yiwen ad
isbedd. Aêemmal nni ameqran anda imdanen zgan-d
am twevfin timeéyanin yufraren $ef waman, i
yeddan yal tama.
Di tazwara nni mi tekker, isarem ad d-yifrir
wemdan ad d-igen afrag i Hitler, ad isemlil wid
ittmen$an s tarwa akked idammen n wiyav. Ddan
iseggasen, amdan nni n targit ur d-ilul. Helmut,
yu$ tama-s, deg wakal, armi d ass-mi t id tewev.
Niqal yufa deg wakal, di tyerza, di tmegra, amkan
deg tella talwit, $as talwit ur tella. Acêal n
tikkal i yedduqes deg yiger mar ad d-zrint nnig-
s, deg igenni, timesrufag n Luftwaffe. £as ittu

162
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

ad d immekti, ad indef wul-is.


Ass-mi d win gma-s deg usenduq, ikkes-as waram n
tmeddurt, tekkes-as tiéeî n yal asafar.
Ussan deg ublaukhaus ur llan d wid ad as
isifessen a$ilif.
I$li-d yiv.
Helmut isentel taftilt nni tameéyant ddaw
wemrud, illi-d adlis nni. £as te$li-d tsusmi di
tesraft, tikuffta d wurar n waman n La Manche
twanasen-t. Ger tikli d wawal n win yellan d
aâssas yid-s, tikwal ur isel i tikli d wurar n
i$erdayen nni ized$en deg iblaukhaussen am
nitni. Tikwal isaram ad yu$al d a$erda am yiwen
seg wid nni iéer zdat-s. Nitni s wul nsen i qqimen
din, wanag zemren ad zegren i wefrag d lminat, ad
a$en abrid anda ur d-tezzin, ad gezmen igran n
Normandie. Amek i qqimen din i$erdayen imcumen ?
Iseggem iman-is, isentel tafat, yeqqim i tira
deg wedlis-is.

163
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

22. Awal
Awal n Adahy,
Adahy, « Win ized$en tiéegwa »…

Adahy akked inebgi-s kecmen s axxam, qqimen di


tnemmast n waguns, $er tmurt, am akken u$en
tanamit di taddart nsen, di Dakota. Yal tikkelt
akken. Qimen, susmen i sin. Ooan-as azal-is i
wakud akken ad d-yeglu s wawal-is. Illa lawan n
tsusmi, am akken yella wayla n wawal.
Adahy yekker, iddm-ed asebsi d a$ezfan, irra yas
isufar, yu$al $er wemkan-is, yeqqim syen yessa$
asebsi nni.
Armi ulint tmeççimin n wabbu usebsi d asawen i d
yuli wawal gar-asen. D Adahy i d inetqen d
amezwaru, inna-yas
- Sli$ i wayen tesliv ass-a.
- èri$ tesliv ! Ur d usi$ ad ak d ini$ ayen teériv.
Di taddart nne$, illa wayen ad yini yiwen i
wayev, illa wayen i éôan medden akk di yiwet
tikkelt. Avu itsuvun sellen-as akk medden, adfel
ikkaten éeôôen akk medden. Igenni d i$lin fell-a$
ass-a di Pearl Harbor innul akk medden.
- D awal, a Win Isganen Avu. Ur ak tekkis tiêêerci
n idurar nne$ !
- Ih ! £as lli$ di ti$remt n Baltimore acêal

164
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

iseggwasen aya, dagi i d lulen warraw-iw, ma di


tidett, alla$-iw ur d iffi$ si Dakota. Nella da,
neîîef din, akka !
Adahy, ihuz aqerru si zdat $er deffir, si deffir
$er zdat, syen inna-yas :
- Akka ! Din i nella, dagi i nella ! Iddukel din
akked da ! D tamurt nne$ am din am da. D akal nne$
am din am da. èri$ mi d-tusiv kan, d tawa$it n
Pearl Harbor i k id-isawven $er da.
Adahy akked Win Isganen Avu seksen-d awal $er
wayen i ten icqan, $er tedyant nni i yesberken
tagnewt n tmurt n Marikan deg wass nni amcum n 7
disambeô 1941.
Tebra-d terga n wawal, abbu usebsi yu$ axxam…

165
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

23. Tezwe$
Tezwe$ n wedfel…

Adahy akked inebgi-s qqimen wa zdat wayev,


asebsi iteddu deg wfus $er ufus.
Win isummen deg-s ad iseddu tamu$li-s i wabbu nni
yulin asawen, ad t yerr akin i wayev. Tagut n
wabbu tettali trennu, nitni susmen. D Win
isganen Avu id-yu$alen $er wawal, inna yas
- Keçç teériv ad d-ase$... nekk éri$ $er $ur-k kan
i zemre$ ad d-ase$ i wass am wass-a. Awalen i ri$
ad ten ini$ akked wawalen i ri$ ad ten sle$ yid-k
kan i zemre$ ad ten id-afe$.
- A$, eîîef-n asebsi, ilha ! I yas d-irra Adahy.
Netta, irna deg wawal-is,
- Tadyant n wass-a tekkes-a$ aram41 deg yimi,
tekkes-a$-t i tmeddurt. Tawa$it n Pearl Harbor
tusa-d d nnger fell-a$. Mi lli$ teddu$-d deg
webrid, igenni azegzaw iban-i yi-d d aberkan. Ur
éri$ uki$ ne$ gne$. Allen éerrent abrid, alla$-iw
iéer aêeooaou n tmes n Pearl Harbor.
Adahy isers asebsi nni $er tama, isneêneê ta$ect-
is, isdukkel ifassen-is tadakemt $er tdakemt,
zun d taéallit i wumi yeqqim. Adahy iêemmel ad
isdukkel ifassen-is yal tikkelt deg ira ad iwzen

41
Aram : lbenna (français : le goût)

166
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

awal-is ugar, ad ijbu akin i leqrun, akin i


iéuran n tmussni-s, tamussni n imussnawen nni n
zik. I Adahy, llan sin wannagen deg wawal : awal n
tmeddurt n yal ass akked wawal n tmussni, awal
nni aéayan i wumi ilaq awzan ameqran. Awal nni d
awal icudden $er wakal, $er waman, $er tegnawt,
$er tafukt am zun llan deg-s iéuôan useklu. Inna
yas.
« - Cfi$ d tagrest, nekk imir ad ili$ 5 ne$ 6
iseggwasen di tem$er. Nella nga taddart deg
yiwen wewrir di tama ufella n Dakota, win wumi
semman tura Grand Forks. Ass-en iîîef-a$ din
wedfel d asalu ameqran. Ur illa wanda a nerwel.
Ilmend a neqqim agur di tmurt nni syen a na$ abrid
nniven, ass-en isekmen-a$ wedfel. As$ar yella,
uççi yella, neqqim ar d tifrir tagut, ad fsin
ideflawen.
A$bel nne$ imir d igenni, d adfel, d asemmiv. Di
tallit deg neééa allen nne$ $er tegnawt, $er
yetran, nettu tilufa n tmurt deg nella, tilufa n
yemdanen iteddun $ef sin ivaôôen.
Yiwet n tûebêit, send ad yali wass, sakin-a$ d
yivan nne$. Sekren ayhuh s useglef d uneggez n
wid yellan cudden, b$an ad snesren. Irgazen

167
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

yellan din yakk ff$en-d seg iqivunen nsen. Send


ad éren ayen d isrekcen ivan nni, abaôud ikker.
Imezwura ger yergazen nne$ yeff$en glalzen deg
wedfel, $lin mmuten. Iùmir yekker imen$i ger wid
nne$ akked wid d yusan s sin iceryunen akken ad a$
snegren.
Mi yefra imen$i, ooan-a$ imeqranen ad d neffe$
seg iqivunen nne$. Adfel yu$al d azegga$ seg
idammen n wid yemmuten. Adfel d azegga$ am win n
yergazen nne$, d azegga$ am win n « imellalen »42
nni i ya$ d izzin ad a$ snegren. D arraw n tmeîîut
akk.
Mi refden irgazen nni nne$ yemmuten ad ten awin
$er tewrirt i tanîelt, inna yasen wem$ar :
- Awi-t ula d wid i d-yusan, wid isazzlen idammen
n yergazen nne$. A nessirem kan abbu n timer$i
nsen ad idel tamurt nne$, ad iddu netta d wavu
akken taôwiêt nsen ad teg laânaya i tmurt nne$,
akken tarwa nsen ad u$alen d at tmurt nne$, ad d-
ters talwit !
At taddart niqal kukran. Bedden, awal iteddu $er
wayev. Llan wid i yas innan, « am$ar nne$ ibbehba,
42
Imellalen : imnekcmen i d-yusa si Urupa (Legliz, Ireland,…)
zeg$en tamurt n Marikan nnig leb$i n imawlan-is imezwura
(français : les blancs, par opposition aux « Peaux rouges »). Imellalen teddun ad
afen ure$ (or), neqqen ne$ snejlan imir imezda$ yellan di tmurt
i qesden, …

168
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

iffe$-it laâqel ; ad neslu$ tawrirt s imellalen i


ya$ in$an ! » ; taggara, am wid nne$ yemmuten, am
wiyav, sulin-ten $er Tewrirt, iddukel wabbu nsen
di tegnawt.
Nekk, $as imir lli$ d aqcic d ameéyan, tezwe$ nni
teqqim-d deg walla$-iw. Zran iseggasen d
iseggwasen, idammen n at tmurt nne$ akked win n
warraw n « imellalen » nni, ass-a dduklen, mmaren
di Pearl Harbor. Tiyita yagi, nekk wala$ tusa-d
akken ad ternu ad tesdukkel idim nne$, akken a
neddukel ugar. »

Maççi d awal yegguni Win isganen Avu i wumi yesla


s$ur Adahy. Ihuz aqerru-s isusem. Adahi ileqqem
i wawal.
- Akud, am usafu. Iteddu kan $er zdat. Ar ass-a ur
as-d-nufa asafar ad t-isbedden ne$ ad t id-
yerren $er effir. Tamurt nne$ tlul-d si tlufa n
leqrun agi ineggura. Ass-a wid d-yusan si
Legliz, Ireland, Scotland, Fransa ne$ ansa
nniven, ass-a u$alen d atmaten nne$. D akal nne$
$ef teddun akked tidi nsen i ten yerran d atmaten
nne$. Idammen nni n imen$iyen gar-ane$ ivelli,
ass-a isared iten wakud, nitni isekcem-iten id

169
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

$er twacult nne$.


- Adahy ! Tumnev win i d-yusan si tmurt nniven ad
yu$al d mmi-s n tmurt nne$ am nekkni i d-im$in deg
wakal agi si leqrun d leqrun, send ad d-ilal
Géronimo ?
- Ih, umne$ ! Am win d-yusan ivelli, am wid d
izegren acêal d leqrun aya lulen-d warraw n
warraw-nsen, akken llan d atmaten nne$ ass-a.
- Ad mten $ef tmurt agi nne$ ?
- Nekk umne$ ad kkren, ad mmten $ef tmurt nsen.
- Adahy ! Awalen-ik lhan, d awalen n tamemt, éiv-
it nezzeh, maca yella wayen zegle$, ne$ yella
wayen yezgel wawal-ik. Ur umine$ ad ikker ad
immet $ef tmurt agi win ur nêemmel akal agi, win
ur nedda i leêfa deg izu$ar d idurar-is, win ur
neéra iîij mar ad d-iffel, tezwe$ n yiîij mar a
ye$li. £ef tiî-iw nekk, win i d-yusan si Legliz,
si Fransa ne$ si Ireland, ur izmir ad yefk ixef-
is $ef tmurt agi.
- Awal-ik yella wanda iseggem, yella wanda imal.
Tella talast ger win d ifôuôxen deg wakal-is, d
win d ifrefren ansa nniven. Maca d tamu$li $er
zdat i yesdukklen iswi-nsen, i yesdukklen
azekka-nsen. Tiyita ma tekka-d si beôôa ad

170
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

tesdukkel ugar imdanen-nne$.


- Ihi, Pearl Harbor ilha-ya$ ?
- Ur tella taluft ilhan ! Acêal n yemdanen i
yemmuten din. Amek i telha ?
- Tamurt n Marikan d nekkni kan i d arraw-is n
tidett, d nekkni kan s imarikaniyen ineûliyen ad
d irren ttaô n tyita n Pearl Harbor !

Adahy iwet s ifassen-is $ef tgecrar-is, inna yas


i inebgi-s
- A nekker ihi, a na$ abrid n Japu, ad d-nerr
ttaô !
- Ur illa d awal ukellex. Tadyant meqqret. Tiyita
yagi teskecm-a$ di tnemmast n tôad ameqran
yellan di Urupa. Tiyita n Japu ass-a d asafu nni
yu$en, asafu nni i d-tudrev mi d-nebda awal.

171
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

24. Yusa
Yusa-
usa-d lâeskeô
lâeskeô !

Uraren n teméi, ur isarem yiwen ad faken. Acêal n


tikkal ar d-i$li yiv, évant tillas $ef wennar, i
nkeccem $er yexxamen-nne$.
Tamurt tbeddel udem, nekkni nbeddel uraren. I
uraren nni n zik, ass-a nnulfan-d wuraren
imaynuten. Win deg-sen iîîfen tanemmast, d urar
n lgirra am tin yellan ger imeqranen. Nitni
tekker gar-asen tin n tidett, nekkni yal ass d
uraren n lgirra. Nenjer lemkaêel s u$anim d
warwuri, nga ismawen n ifesyanen ; yella sarjan d
lyuîna, yella lqebîan. Nga win illan d îbib, d
amejjay s wegrab-is n ddwa, nga lbumbat s yi$ed i
tyita. Nga isem uffir, « mot de passe » nni,
nessen « haut les mains !» s tôumit. Yal amkan, d
amkan n wurar, deg izerban n taddart, ne$ deg
inurar, ne$ di tmizar nne$.
Yal tikkelt, mi nellez seg wurar n lgirra imir ad
d-nu$al $er wuraren n zik.

Azal, tafukt teêma, nekkni neddukel am tassna n


waôéen $er ddaw tselnin n wennar. Din d abrid
ukeôôus, iseggem wakal. Din i yella wurar n

172
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

tlabilin. Nella neêma deg wurar si tûebêit n


wass. Mi tekker terbaât ad tu$al tayev deg
wemkan-is. Win wumi fukent tlabilin ad iddez
imaddazen-is $er wexxam nsen ne$ ad d-iqqim ad
inezzeh uraren n wiyav. Majid yella seg imezwura
itturaren. Yal tarbaât yella deg-s. Ayen i yas
ççan ur illiz. D taylut n tlabilin i d-yewwi seg
wexxam nsen. Acemma kan armi yekker. Afus-is
yewwev $er lqaâ n teylut nni. Yella yeêma, armi d
yufa iman-is d ilem. Ilmend deg ad iffe$ am netta
am wid izwaren, netta ala. Ulac ayen ad d-isers.
Majid iqqim di tnemmast n wurar, iclex ivaôôen-
is, yegguma ad yanef akin. Ad yurar ne$ ad
isexseô.
Mi neqqim nekkni $ef udernu, netta yu$ tanemmast,
inna ya$-d s wurfan
- Nekk d taérut43 !
D Azwaw i yas irran awal s wurfan.
- D taérut ne$ d tanicca, u$al akin, maççi di
tnemmast ad teqqimev. Eoo-a$ a nurar a Majid !
Ur cfi$ amek terwi, tekker t$ebbart deg webrid.
Win iwten iwet, win iregmen irgem, win iêewûen

43
« nekk d taérut » : deg wurar n tlabilin, mi d inna yiwen awal-
a, izmer ad iqqim anda tturaren wiyav tilabilin, am zun netta d
taérut. Tezmer ad d tu$al seg-s tlabilt, urar ad ikemmel. D
aéru ! Ur ilaq ad imbiwel.

173
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

tilabilin d yersen, yerra-tent $er loib syen yu$


amkan-is.
Mi nella wa yekkat abunyiw wa iferru, i nesla i
wmutur si tama ufella n taddart. Zhir nni acêal
uya ur as nesla, seg wass-mi yegzem webrid
ameqran. D « wigi nne$ » i d yusan yiwen wass,
nehôen irgazen n taddart, deg yiv, akken ad
gezmen abrid. Aqabac d telwat $ef tayett, at
taddart u$en abrid ukeôôus i tfellaêt i tziri.
Acêal n waguren i yeqqim akken webrid nni nne$
gezmen-t tesrafin si yal tama. Gezmen-t akken ur
d zerrint tkeôyas d ikamyunen n lâeskeô.
Mazal tris t$ebbaô n wurar d imennu$en n warrac
nni mi d neéôa aqamum n Half-track44 yewev-d
inurar. Tarewla temnaâ bab-is !
- A yusa-d lâeskeô ! A yusa-d lâeskeô !

Arrac am uglaf uzzlen ad siwven awal i yat


taddart am zun d ivebbalen i d-yusan. Mi llan
warrac sekren aberraê di tejmaât akked izerban,
zi$ iaâssasen suff$en awal zik nsen. Mi llan
warrac êman deg wuraren akked umennu$ nsen $ef
tlabilin, iaâssasen ayen illan $er tiî nsen deg

44
Half-Track : d akamyu n lâesker n Marikan i yes teddun lâesker
n Fransa. £er zdat d snat rudat ukaweççu am ukamyun, $er deffir d
tiryacin n wuzzal (chenilles)am tank ne$ am ubanduziô.

174
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

yi$il. Imjuhad yellan ass-en ff$en taddart mi d


iffel ukamyu amezwaru seg yi$il.
Anegzum n webrid nni s uqabac ur iga afrag i
halftrack n lâeskeô !
Half-track nni yedda $er zdat yu$ tanemmast n
webôaê, ibedd zun d agellid di tejmaât, irgel-as
abrid i taddart.

175
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

25. Deg
Deg webôaê n taddart…

Mi d-kecmen taddart lâeskeô nni, iban d inerzaf n


tmara. Ur iqqim wem$ar, tam$art ne$ tameîîut deg
yexxamen. Anda kecmen ad d-nehôen zdat nsen
imezda$-is am wulli $er webôaê n taddart. Texla
taddart, yaâmeô webôaê armi yevres. Ma te$li-d
tmellalt deg igenni, ur d tettawev tamurt. Win d-
iwven abôaê ad iknu, ad iqqumec, argaz $er
yergazen, tameîîut $er tlawin. Yal yiwen yessen
amkan-is. Tiddi ur telli. Tiddi nettat n at yi$il
nni, wid yurzen lemkaêel d lmatrayuz, lâeskeô i d
yusan, inerzaf n tmara. Mi yeqqim Muôad ger at
wedrum nsen, yesferfed s ufus-us $er loib-is,
yufa llant tlabilin nni. Iddem timeêremt, icudd-
itent deg-s. Iga yas snat tundar, mar ad $lint.
A$bel n Muôad d tilabilin nni. Ma yeêôec, azekka
ad yurar, ad tent isefôurex, ad d-yerbeê
ajemmal, syen ad yacaô tacekkaôt am tin n Majid.
Tanalit n tlabilin nni s ivudan-is tekkes-as
a$bel n lâesker. I Muôad, akken d-usan ar ad
u$alen. Ur illa ubaôud deg ye$zeô, ur illa ddaw
ne$ nnig taddart. Wid d-ufan d imjuhad nesren
akin $er Laâzib U Muêend, send ad d-awven.

176
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Taganit deg webôaê tesi$zef, tasusmi te$li-d $ef


at taddart. Asbecbec nni ger tlawin ne$ yergazen
inqes. Win iîîfen amayeg-is, iqqim, iééad i
tlufa n tmeddurt deg d-negra. Muôad yella yeqqim
deffir half-track nni, syen d amured armi yewev
$er tama n tejmaât. Ger ugadir n tejmaât d half-
track nni tella tbedd tkeôôust n war sqef, la
Jeep nni tazegzawt deg d-idda lqebîan. Di La Jeep
nni, isqendeô waydi d awra$, « berger allemand »,
anect n yizem. Muôad, ùmi yeéra aydi nni, isbev
din. Ambiwel ulac. Ur ibna ad d yaf izem nni zdat-
s. Iga-d amkan ger warrac yellan din, isentel
iman-is i tùmu$li n wallen nni tizegga$in n waydi,
iqqim.
Ti$iùmit nni zdat wa$zen n wuzzal n ôudat
tiberkanin akked wa$zen awra$ n sin imeééu$en
iqqacwen, tusa-d i Muôad zun d aseggas. D tikkelt
tamezwarut i yuki i wakud iteddu, ise$zef asaru-
s, tardast tardast. Yal tikkelt, mi ibeddel
tameûûat i i$imi ad iger tamu$li i La Jeep nni :
snat ôudat tiberkanin, uzzal d ahrawan ikka si
tama $er tama zun d ccla$em, snat teftilin am zun
d allen n teryel. Muôad yufa-d wu$ur tefka anza

177
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

La Jeep nni : d teryel am akken i tt-iéeô mar as


d-êkun timucuha deg wexxam n Nna Wiza.
Ddaw teftilt nni tazelmavt n La Jeep, llant snat
tifliwin miqrabent. D tifliwin deg a yekcem uvad
n win meqqren.
Muôad ira ad yaé $er tkeôôust nni, $as yiwen wul
inna yas « qim deg wemkan-ik », win i t-iseddan
$er zdat yugar-it. D amured tardast $er tayev ger
warrac nni armi yeffe$ d aqerni. Ma yeééel i$il-
is izmer ad innal La Jeep nni.
Ger tmu$li s wallen akked tnalit ufus, d ayen
illan ger igenni akked tmurt. Nnig La Jeep nni,
$er yiwet tama d aydi nni awra$, $er tama nniven d
aâsekôiw anect usalas.
Ad iger i$il-is ad innal La Jeep, ne$ ad iqqim, ad
irked iman-is. Muôad isers afus-is $ef tgecrirt-
is, isusem. Ur isla i wawalen nni n usbecbec n
yemdukal-is, ur inna awal. Iqqim igguni, igubeô.
Imula ulin akin agemmav, at taddart kerfen deg
webôaê, lâeskeô teddun akka d wakka di taddart.
Tikwal ad d-tawev terbaât s tazzla, ad éren
lqebpan, awal sin, syen ad u$alen $er tnemmast n
taddart ansi d-usan. Ur illa ubaôud, ur tella
tyita di taddart.

178
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Tasusmi nni tese$li-d qawsas. Yella wayen ufan ?

Ugur n Muôad maççi d lmatrayuz nni n win iqqimen


di La Jeep nni. Ugur-is netta, d allen nni
tizegga$in am zun d times, allen nni n bu snat
tmeééu$in ibedden am uccay. Di tegnitt deg izzi
aqerru-s akin waydi nni, Muôad iééel i$il-is,
isers afus-is $er snat tifliwin nni n La Jeep,
isekcem ivudan-is akken ad d-isenser tiôsaûin
igezmen uzzal, gant sin imrujen nni.
Izzi ivudan-is akka d wakka, ur tella teôsaût ur
llant snat. Tifliwin d tilmawin. Muôad isenser-d
afus-is am zun yuker-d kra si times, tidi
tasemmavt tuli-d aksum-is. Nnig-s, izem nni
izzi-d aqerru-s, iéra-t id, isusem, am zun kra
ur illa.
Mi d yerra afus-is $er deffir, Muôad yuki yas i
wuzzal nni n tkeôôust d aleg$an.
Mi yembawel wudem nni n teryel, Muôad ur iger
tamawt. D tili n waâsekôiw nni yellan yeqqim
deg-s i t isduqsen. Mi d-iffe$ si La Jeep, ikna
$ursen waâsekriw nni, Muôad iqqur, iggugem,
immut. Deg walla$-is frant : iéra-t id winna mi
yennul La Jeep s ufus-is, yeooa-t ad tt-innal

179
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

akken ad t iîîef din. Tura netta iff$-d si La


Jeep, ad d-imme$ fell-as, ad t yawi i lqebîan, ad
t glun yid-sen d ameêbus mar ad u$alen $er
lkaziôna. Deg webrid ad as sbibben ôadyu nni
tameqrant $ef uzagur-is am akken u$en tanamit
xeddmen mar ad awin yiwen d ameêbus si taddart.
Deg uqerru n Muôad frant, cuddent, nzant.

Muôad yeqqim yekkusem, yegguni lmut ur d-tusa.


Targageyt nni tesmekta yas-d ass-mi i yezger i
tse$lit n tmazirt n Dda Akli.
D azuzbu. Muôad isanef tise$lit n tferka, idda di
tnemmast n tmazirt d abrid $er tôemmant nni
yellan nnig wejdaô. Mi d-yeîîef snat tôemmanin
deg wfus-is, ibern-itent, isenser-itent id,
izzi-d $er deffir ad d-iffe$, i d-inteq $ur-s Dda
Akli s ta$ect tazurant, inna yas :
- A Muôad ! Atan d$a tettwaxeîîav s aâcrin n duôu.
Ass unejmaâ ad k id-siwve$ deg unejmaâ !
Ur illa anda a yerwel Muôad. Ur illa wawal i yes a
yenkeô ne$ ad yessinef. Ittwaîîef am u$erda deg
umeôdax. Iîîef snat tôemmanin nni ger ifassen-
is, isarem ad afgent akin seg ifassen-is, ad
u$alent d avu, ad kksent si zdat wallen-is am zun

180
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

kra ur illa. Muôad isers allen-is, irna isers


tiôemmanin nni zdat ivaôôen-is, idda ad d-iffe$
si tferka n Dda Akli. Ifadden-is tekcem-iten
tergagayt. Mi yedda ad d-iffe$, iger afus ad
imdel tise$lit, isla tikkelt tis snat i ta$ect
tazurant n Dda Akli.
- A Muôad ! Eddem yiwet tôemmant. Eçç-itt din !
Muôad yuki i yiman-is am win immuten. Ittwapîef
yuker, irna Dda Akli ad as iseçç ayen yuker ddaw
tôemmant nni i d-iqeccem. Yu$al $er deffir, iddem
yiwet, syen ibedd zdat tse$lit. Ur iéra ad yerwel
ne$ ad ibedd ad yeçç taôemmant nni, ur iéra
yeçça-tt ne$ igezr-it ger ivudan-is. Ur as yufa
aram, ur iéra d leêlu ne$ d lmuz. Imedl-d tawurt n
tferka, irwel akin s tazzla $er tmazirt nsen.
Tidi nni tasemmavt, si tedyant nni i yas d
teffe$.

Mi d-ikna $ursen waâsekôiw nni anect utemmu,


Muôad yuki tuli-d tidi nni tasemmavt. Ayen iéra d
amezwaru d arkasen nni iberkanen, arkasen n
Rangers45 nni, fkan anza i ôudat nni n La Jeep, d
iberkanen d imeqranen. Sagaden.

45
Rangers : d isem n warkasen / isebbaven n lâesker . Awal yusa-d si lâesker n
Marikan , d wid i tlusin « The US Army Rangers corps ».

181
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Si tebrek nni isebbaven, ulin $er usawen sin


ivaôôen d izegzawen anect n tgejda. Si yal tama n
tizegzewt nni, d asaku ameqran anect n teylut
intev $er uwejjiô userwal nni. Aâsekôiw nni
ibedd, arrac nni qquren din i tganit n tmara. Ur
illa wawal, ur tella tmu$li. Yal yiwen seg warrac
nni isarem ad idrem din, ad d-telli tewwurt deg
wakal, ad ikcem ddaw tmurt, ad yucka46.
Aâsekriw nni iger afus-is $er usaku nni azelmav.
Deg walla$ n Muôad frant. Aâsekriw tura ad d-
iddem acuddu, ad t-icudd avar afus, ad t isali
fella n halftrack nni. Ur illa ccek. Netta, ad
yerwel d adrar, ad iqqim d tawa$it. Ma yewet ad
yerwel, iéra ad t id-iîîef, ad t igzer yizem nni
awra$ isqendren $ef La Jeep nni. Ur tella trewla.
Muôad ifka mayna.
Isferfed waâsekôiw nni di loib nni ameqran n
tidist userwal, taggara isuff$-d takemmict n
cakula akked tgaîutin. Ikna $er warrac nni, ifka
yasen ad ççen, yiwen yiwen.
Mi yu$al waâsekôiw nni $er wemkan-is, iqqim di La
Jeep, arrac nni ggunin. Ur ççan cakula d
tgaîtutin nni, ur ten sersen akin $er wakal. Laé

46
Yucka : d awal n Watlas anemmas di Merruk, « i$ab », « ur d
iban », « il a disparu » (tella deg Watlas yiwet tizi, « Tizi n
Tucka », din ttemmaten yemdanen si tizi n wedfel).

182
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

içça-ten, asqav seqven, tigdi ugaden ad ççen


ayen i yasen ifka waâsekriw Aôumi. Ibva wul nsen
ger laé d tigdi. Acemma kan, ur illa wawal ur llan
sin, ur éran anwa i d-illin abrid : akken llan
ççan cakula nni, ççan tigaîutin nni.
Muôad icfa i waram nni. Ger yal snat tgaîutin
yella yidil n tamemt. D tiéidanin tgaîutin nni…

Irgazen nni akked tilawin nni qqimen akken, $ef


t$ebbaôt n webôaê, i laé d fad unebdu.
Ass yelêa, iwv-d uzubu, d lawan ad brun
imeksawen. Irgazen nni akked tilawin nni qqumcen
ggunin tifrat. Imula ulin akin, wven $er yi$il,
tifrat ur d-tusa…

183
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

26. Tewv
Tewv-
ewv-d times $er tesga…
tesga…

Lbumbat i d-ye$lin $ef Pearl Harbor sekcemnt-d


tôad ameqran $er tnemmast n Marikan. Isalan nni
yakk sellen zik am zun d ayen iveôôun di Urupa
kan, akin i yilel, ass-a tadyant tesqerb-d,
times tewwev-iten-id $er tesga.
Mi d-iffe$ John si Workshop, yuki i yiman-is
yefcel. Ur ira ad yanef $er lqahwa nni anda iéôa
llan imeddukal-is. Ass-a isemmeê di tebyirt nni
taûemmavt i yu$ tanamit itess-itt dinna mar ad
yurar tadwilt n biyaô47 netta d imeddukal-is, am
akken isemmeê di timeslit n uvebsi ne$ sin n
jazz. Tasebêit nni, send ad yali wass i d-yuki.
Mi d yelli allen-is, ur izzi deg wussu. Ilsa
icettiven-is, yuder ad isew lqahwa d uyefk di
tenwalt. Iswa, yekker ad iffe$ s leêder akken ur
d-isakay imawlan-is.
Yal tikkelt mar ad d-yader si texxamt ufella, s
tikli n wuccen, ad izzem $er yiman-is. Acêal n
tikkal i yeb$a ad iîîef tanezdu$t i yiman-is
akken ad iddu akken i yas ihwa. Tura mi ixeddem,
issasay-d, izmer ad izde$ anda i yas ihwa, ad
yeîîef tanezdu$t tameéyant. Yal tikkelt ar
47
Biyaô : d urar (billard, en français ; billiards, in english)

184
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

isiwel netta d baba-s ne$ d yemma-s $ef tnezdu$t,


d nitni i yas-d-igezzmen awal, am i netta am i
Bob. Awal nsen, yal ass yiwen-is :
- Qim, rnu aseggas, êerz idrimen-ik, mi triv ad
tgev axxam, maççi d tanezdu$t i d a$bel. Mi d
tufiv tin wukud a tesduklev ussan-ik syen a$
abrid-ik.
Yal tikkelt d awal nni i wumi d ttalsen imawlan-
is. Ur illa wamek ar ad sen sinfen, am netta am
Bob.

Mi yeffe$ si worshop, yu$ abrid, yiwen ufus


isedduy takeôôust, yiwen ufus isers-it $ef
anyir-is, isedduy, tanheôt s leêder, yu$ abrid n
wexxam nsen. Yal tikkelt mar ad d-iffe$ si
workshop, ad d iglu deg walla$-is amur n i$eblan n
txeddimt. Acêal n tkeôyas i iseggem ass-a, anta
mazal ur ikfa, anta wumi ixuûû usafar ar ad d
yasen azekka nni. Akken yal ass, i tiremt nni ger
tuff$a d unekkcum $er wexxam ne$ $er lqahwa. Syen
ad ten ittu ar azekka nni. Iêemmel taxeddimt nni
n makanik, irna iga yas a$bel. Send ad ilmed
tussna n makanik, tifsin n imuturen, Edward
islemd-as ayen yugaren tussna n ibuluten ne$ n

185
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

wuzzal. Islemd-as lsas $ef teteddu workshop nni.


Inna yas yiwen wass : « win ad d-yawin takeôôust-
is i wseggem $ur-ne$, ilaq ad yu$al yefôeê ;
takeôôust-is tseggem akken ilaq deg wass-is,
zeddiget, ad ixelles kan ayen i yas d tewwi. Mi
yeffe$ yefôeê, neéra ad d-yu$al ass niven i wayen
nniven s lfeôê. D bab n tkeôôust nni i kken
itxelliûen maççi d nekk i kken itxelliûen ! ».
Awalen nni n Edward nejôen deg walla$-is. Yal
tikkelt mar ad d ikcem yiwen, John ad yerr iman-
is netta deg wemkan n win d ikecmen. Ad t iqabel s
wawal ilhan, ad iger tamu$li i tkeôôust, ad iéer
anda tebla, ad isefhem i wemdan nni anwa abrid
useggem-is akked isufar i yas ilaqen, acêal n
wussan ad teqqim di workshop. Mi sulin awal nni,
tefra ad yeoo takeôôust-is, ad as isuter i winna
ma yeb$a ad t siwven $er wexxam-is. Taggara, John
iéra winna ikecm-d s unezgum, iéra ad iffe$
ikkes-as unezgum.

John izzi i temdint, idda deg webrid ameqran


acemma kan, syen yeffe$ deg-s, yekcem i$rem anda
zed$en, axxam anda i d-dilul. Isenqes tazzla di
tzerbatin nni tineggura. Issen amkan. Mi yezzi,

186
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

ur yuki mi d-yufa zdat-s tarbaât n warrac


iberkanen tturaren basket. Ibedd, iooa ten
zegren s tazzla deg wurar nsen. Yiwen seg-sen ur
d izzi $er-s. Irna tikli acemma kan, isbedd
takeôôust Ford zdat wefrag nsen, yers-d.
Mi yekcem yufa axxam d ilem. Yuli $er texxamt-
is, ikkes taselsa nni $ef yiri-s, ilsa icettiven
n wexxam. Iéra ur d-iteffe$ ar azekka nni.
Irs-d tiseddaôin d abrid $er tenwalt. Iddm-d
taqerâett uyefki, iqqim $er îabla.
Mi d-telli tewwurt, d udem n baba-s i d izwaren.
John iéra udem nni n baba-s maççi d udem nni n yal
ass, udem deg yella wmur unezgum seg wass-mi d
ikker d ameéyan. Issen udem n baba-s. Issen-it mi
yefôeê, issen-it mar ad t isibrek unezgum. Udem
nni yeéra John, ur illa d udem n lfeôê, ur illa d
udem unezgum. Llan i sin, yerna yella wayen
nniven. Ur ifhim.
Deffir baba-s, terna-d yemma-s s yisni n isufar i
d u$en si têanutt.
Ur nwan ad d-afen John di tenwalt. Netqen $ur-s
awal ne$ sin, sersen ayen d u$en, syen u$alen $er
tkeôôust ad d skecmen ayen d igran din. Dduklen i
sin $er tkeôôust, u$alen d isin, zun d tayuga.

187
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Mi yeéra John baba-s d yemma-s tezzin akken di


sin, ikcem di targit, iéra iman-is acêal
iseggasen $er zdat, ass-mi a yu$al d am$ar, ass-
mùi ad d-yu$al si ssuq, netta d tem$art-is. Di
targit nni deg yekcem, idda-yas uzaylal, ur d
ikkir ad iffe$ s tazla ad ikkes ayen ééayen seg
ifassen n imawlan-is. Am zun ur illa din.
- Zik i d teff$ev ass-a !
I yas inna baba-s s wawal afessas.
- Ih ! Ur zzi$ deg webrid. Suzanne tebda almad
ussan-a, trennu-t deffir txeddimt, ma d
imeddukal-iw ivelli kan i ten éri$. Zun jjme$
axxam ass-a, kecme$-d.
- Ilha a mmi win iferrun tikli-s. Ussan ixeddim
amdan tewwi-yas ad d-ilhi deg uxeddim-is d
amezwaru, ekker zik, ekcem zik. Mi d-tusa
taggara n imalas, sebt ne$ lêed, izmer yiwen ad
iffe$, ad ibeddel, ad ikkes lxiq.
Ama tessusem, ur d tenna awal i mmi-s. Tekcem $er
tenwalt, tger aqerru-s deg uniwel n imensi. John
iqqim deg wemkan-is syen yekker, yuli $er
texxamt-is. Mi yeééel $ef wusu i yesdukel udem
nni n baba-s ibeddlen, akked tsusmi n yemma-s. Ur
ifôiz ayen ira ad t iéeô di tmu$li nni. Iêulfa

188
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

illa ka yellan. Imawlan-is ff$en taggara n wass,


u$en d ayen d u$en si suq ameqran, maççi d tanamit
nsen. Mi d-u$alen, baba-s yeffe$ $er wefrag, isa$
asebsi nni a$ezfan, iqqumec $ef tseddaôin, iééa
tamu$li-s di tegnewt. Illa ka yellan.
John isla i gma-s ikecm-d $er wexxam. Tariêt nni
n tenwalt tuli asawen, tekcem-as si ddaw
tewwurt, tewwev $er tinzar-is. Mi yesraê isufar
nni, iéra ifassen n yemma-s anda ce$len. Yal
tikkelt ad israê uççi nni iêemmel, ad yakwi i
imeîîawen ff$en-d seg wallen-is. Tariêt nni
tesmekta-yas-d ugar tariêt n tebbuct n yemma-s ;
iéer iman-is d aqcic d ameéyan ittmurud.
S tmu$li nni n teméi-s i d-yuder tiseddaôin $er
tenwalt anda u$en tanamit teççen imensi. Deffir-
s idda-d Bob, ibda-d awal send ad iqqim deg
wemkan-is. Awal-is $ef isalan n tmurt.
Mi yeéra John ayen akk d-irsen $ef îabla, ayen
akk iêemmel deg wfus n yemma-s, irfed allen-is
$er yemma-s, nettat tessers allen-is. John iéra
anezgum deg wallen n yemma-s. Iqqim, igguni ad d-
isefru ayen iêulfa d wayen iéra si tmu$li n
yemma-s.
I wawal n Bob $ef isalan n tmurt, ur as irra yiwen.

189
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Am zun ur ran ad sleqmen awal i wayen iveôôun.


Mi teççen imensi, d baba-s i yu$en tanemmast n
wawal. Awal-is itezzi $ef tmeddurt di Dakota,
teqseê usemmiv, tadukli n yemdanen, idles d
tussna n wid izwaren. John iger tamawt i wawal n
baba-s. Zik nni, tikwal irennu-d awal sin n
teglizit i tutlayt nsen, isekcam-d awal ur yufa
di teqbaylit nsen. Ass-a awal-is iseggem, igzem,
iddukel, izva zun d aéeîîa s tutlayt nsen n
Dakota. Tutlayt-is zun teff$-d si ddaw tmurt,
tefrari-d itafat. Isawal zun di taddart nsen i
yella, di tnemmast n tejmaât n yi$rem nsen.
Awalen nni ines tezzin rennun $ef webrid iggunin
ileméi d-ikkren ad idegger, ad yazel, ad inna$
$ef webrid, taggara ad yeg talwit i tmurt-is.
Awal-is izzi-d i t$altin, i izu$ar, i tawrarin, i
idurar n tmurt n Marikan n zik n zik.
Mi ççan imensi, Win isagnen avu izzi $er John,
inna yas :
- John ! Ass-a tusa-k id tebôatt. Ass n leêd ad
ta$ev abrid $er lâeskeô. D abrid ad ta$ev am keçç
am tezyiwin-ik. Lemmer zemre$ nekk, ad ddu$ deg
imezwura, ad ddu$ yid-k. Ass-a teooa-yi tezmert.
Tilufa d iwven tamurt nne$, ma yella ur nekkir

190
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

nekkni, anwa ad ikkren ? D nekkni, imarikaniyen


imezwura, ineûliyen, i tu$ taluft. D nekkni i $ef
tegguni tmurt. Ass-a a mmi, d abrid n imezwura ar
ad ta$ev azekka, d abrid n tissas. Acengu i d
yewven tamurt nne$ d nekkni ad d yaf d afrag zdat-
s. Si tyita nni n Pearl Harbor sarme$ ad d-nekker
am zun yiwen, a na$ abrid d adwi ameqran ur
ireggel usalu. Ass-a $uri nekk yewv-d wass-nni
sarme$. Mi teff$ev tu$ev abrid-ik, nekk ad ali$
$er taddart nne$ di Dakota. Din ad éalle$
taéallit nne$ di Tewrirt n Tafukt, anda llan
yi$san n imezwura nne$.
Mi yella isawal Win isganen Avu, iger afus-is
isferfed deg yiwen wegrab n weglim. Din isuffe$-
d tafrut akked yiccew n wezger, ifka ten i John,
inna-yas.
- Eîîef tajenwitt agi akked yicc n wezger i d
yurez jedd-is n jedd-ik s ifassen-is deg wza$ar n
Dakota. Ri$ ad ak ten id ffke$ ass-a, d lfal i
keçç, a$ abrid n jedd-ik di yal tagnitt, anda
telliv !

Ass-nni n lêed mi yella iteddu John ad yali $er


tmacint, tefka yas yemma-s tayuga n terkasin n

191
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

weglim. Deg-sent azgen n yimi wuccen di te$zi. D


tirkasin timezwura i yelsa John ass-mi yella d
ameéyan. Tenna yas yemma-s :
- Ad ddun yid-k iaâssasen n tmurt a mmi ! A kra d-
isfalen iîij d tafat, a kra d-ifkan anéar d wavu !

192
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

27. Anekcum
Anekcum n lkaziôna
lkaziôna di Baltimore…

Mi yelsa John icettiven nni, « battledress48 »


nni azegzaw, yeéôa iman-is zun d yiwen nniven.
Ne$ imiren i yeéra iman-is s tiî nni i yesarem
acêal ad iéer iman-is : d John akken ib$a ad yili.
Di tiremt tamezwarut yufa-d iman-is ger
imeddukal am netta zun issen iten iseggasen aya.
Win wukud isawel awal ne$ sin ad yu$al zun issen-
it seg ussan d wussan. John iffe$-d si twacult
nsen, yufa-d tawacult tameqrant, yal yiwen ansa
i d-ikka di tmurt n Marikan.
Ass am ass-a, igguni-t acêal n waguren. Iéra ad
d-yawev, yerra-t zdat wallen-is, yegguni-t yal
ass. Mi yella yeqqim $ef wusu-s, yiwen seg udar
a$ezfan n wusuten derren wa $er wa, i iger tamu$li
$er wussan izran. Amek i d-iwev $er wemkan agi deg
yella ? Amek i yas d-tusa deg walla$-is tikkelt
tamezwarut ?
Ger isalan di ôadyu akked wawal n baba-s yal
tikkelt ad qqimen deg wexxam, John ur izùmir ad
ismil akka ne$ akka. D awalen nni n baba-s ne$ d

Battledress (awal d taglizit) : icettiven, taselsa n tôad (français : tenue


48

militaire, tenue de combat)

193
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

tilufa i wumi isell yal ass, si tyita n Pearl


Harbor ?
Deffir tedyant nni taberkant, asafu n tôad
yessa$ times di tmurt. Ibeddel wudem-is. Tamurt
tekker ugar, lluzinat seggment i usuffe$ n
tmesrufag, iblandiyen, ibabuôen d wuzzal n tôad.
£as llant xeddment i tmura iqublen Hitler, icban
Legmliz, ass-a lluzinat nni xeddment ugar akken
ad tennerni tezmert n Marikan. Yal tama tebges
ugar i twizi d iteddun.
D ass n letnin, ass amezwaru n imalas, John icfa
yas. Zik i yewwev workshop. Mi yekcem, ilsa
abluz-is, iseggem snat ne$ tlata tkeôyas i
yellan ggunint. Isufar nsent llan, di teswaât
ifra-tent. Mi d-kecmen ixeddamen nniven ufan-t-
id iqqim deg yiwet tkeôôust, isel i ôadyu.
Netta iéra-ten, nitni ur t id-éran. Iqqim din
armi sulin awal n isalan nni. £as isexsi ôadyu,
iqqim, awalen nni n Fôansa, Rrus, Biljik,
Berlin, Hitler tezzin deg walla$-is. Akken
baâden akin i yilel i kecmen deg walla$-is,
tezzin rennun.
Am zun iqqes-it-id waôeé, iff$-d si tkeôôust,
ikkes abluz nni yelsa, yuli tiseddaôin n lbiru n

194
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Edward. Yekcem, inna yas


- Edward ! Ad awve$ akin, $uri ta$awsa ad tt id
fru$. Akka tasaâett ad d-u$ale$.
- OK !
I yas d-irra Edward, nebla ma irefd-d aqerru-s.
John d axeddam d wawal, iêemmel-it Edward.

John iffe$ si workshop, ikcem takeôôust-is, isa$


amutur, yu$ abrid-is.
Idda deg webrid ameqran zun di targit i yella.
Iéra ur iéra anda iteddu. Afus-is isedduy
takeôôust zun iman-is i yesedduy. Mi yesbedd
takeôôust zdat lkazirna tameqrant n Baltimore
West, iéra afrag nni ameqran n wuzzal, iban-as-d
zun issen-it si zik n zik. Yers si tkeôôust, ibda
tikli-s s leêder, tikli nni n win iéran anda
iteddu. Acemma ibedd kan, iger afus is $er loib-
is, isferfed, iêulfa llan lekwa$ed-is di tjakiî,
irna tikli $er zdat.
Ur ira ad isteqsi. Deg walla$ is iéra anda
iteddu, ur illa ccek, ur ira ad as d-yini yiwen
deg webrid : « Anda i tetedduv akka ? », ne$ « D acu
triv dagi? », ne$ « Ad ak mle$ abrid mateb$iv !».
I John, win iteddun deg webrid-is, ur ira ad as

195
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

mlen abrid-is wiyav. Issen-it ; akken John.

Mi yezra si tewwurt nni tameqrant, iéra sin ne$


tlata yelmeéyen teddun $er zdat. £ur-s tefra, d
win i d abrid-is. Mi yewwev amnaô n lbiru nni,
yeéra adar n yelmeéyen qqimen. Idda $er zdat, yu$
amkan-is, yeqqim am netta am wid nni yellan din.
Icfa yas i tsusmi n wemkan nni. Ur illa ûûut, ur
tella tevsa, ur illa uéeggi. Yal awal s wazal-is.
Wid yellan sawalen, awalen nsen s leêder, zun d
asbecbec $er tmeééu$t, wid isusmen sersen allen
snen $er tmurt, ggunin tadwilt nsen.
John ur iqqim aîas deg wemkan nni. Ayen wumi
yecfa, d tuff$a nni mi d iffe$ si lkaziôna. Yuki
ikkes fell-as ukuffir nni yellan deg-s. tekkes-
as tkurt nni, tekkes-as taéeyt, yuki i yiman-is d
afessas. Ur ifra d aba$ur ne$ d lfeôê i yellan
deg-s. Ur innecôaê. Iêulfa kan ikkes –fell-as
unezgum. Ifra s ufus-is tadyant yellan tefra
acêal aya deg walla$-is.

Mi yu$al $er workshop, am zun kra ur illa. Ur t id


isteqsa yiwen, ur inna i yiwen. Ifra-d cce$l-is
gar-as d yiman-is. Ilsa abluz-is, ikker i

196
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

wseggem n tkeôôust d ikecmen.


Tameddit nni, mi yeqqim netta d imawlan-is akw d
gma-s, deffir imensi, yuli-d wawal acêal n
tikkal akken ad asen d yini, taggara yefren
tasusmi. Isarem ad d-yas wass deg ad sen yini.
Awalen nni ira ad ten yini, iheggaten deg walla$-
is, fran, seggmen, zerben : « kecme$ $er
lkazirna ; stenya$, sutre$ ad ddu$ d aâsekriw ad
nna$en $ef tmurt-iw. Sutre$ ad zegre$ $er Urupa ad
a$e$ amkan-iw ger ilmeéyen n tmurt-iw di tôad
ameqran. Acengu ilaq ad t tawvev $er wesgu ines,
ad te$liv fell-as send ad k id-yawev ».
Awalen nni ihegga ur d ffi$en deg yimi-s.
Ass-nni deg d-tusa tebratt, ur asen inna awalen
nni i yimawlan-is. Tadyant nni iooa-tt deg wul-
is.
Ad-d-yas was deg ad sen ten yini wawalen nni.

Mi bedden d adar deg webôaê n lkazirna, teddukel


tizegzewt akked tizegzewt. Udmawen nni yellan
mxalafen mi llan s tselsa nsen n jeans, wa d
amellal, wa d aberkan, u$alen dduklen d yiwen s
tselsa tazegzawt n battledress. Deg wallen akk d
tirga kan i mxalafen.

197
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

28. Abrid
Abrid n Portsmouth di Legliz

Aguren nni n welmad n tôad ur sen uki$.


Si mi ad d-iffe$ yiîij ar d-i$li yiîij nekkni d
aêbak : azzel, neggez, mured, xnunes deg waluv,
ewwet abaôud, edhem imen$i s wuzzal. Tameddit mi
d-tusa, ad a$ taf nesred. Imensi s tin n tmara i t-
nteçç. Azekka nni ad as nales am ivelli nni.
Imalasen nni imezwura kan uki$ i tfekka-w
tbeddel, i$allen bernen, ivaôôen bernen,
tazmert tennerna. Uki$ i tiddi-w tseggem ugar.
Ger imeddukal-iw n welmad, llan wid wumi d-iban d
adrar welmad nni. Ma d nekk, am zun d urar, rnu
iselmaden nni nne$, d nitni i d imezwura i yal d
ugur, d axnunes, d agrireb, d amured deg waman
isemmaven, ne$ d ayen nniven, $er zdat i llan.
Nitni $er zdat, nekkni ur illa ukukru.
Di sin waguren imezwura i ya$ bvan. Yal yiwen
anda i t-fkan, ma d nekk akked kra imeddukal
nekkcem lkazirna n Marins49. D ayen nesuter i ya$
d-fkan. Iswi-w nekk, îîfe$ deg-s, d tazegra $er
tmurt n Urupa.
Almad di lkaziôna n marins ibeddel udem. Ayen
nessen akk di tazwara, nu$al-as swadda. Am zun ur

49
Marins : marines (corps des marines US).

198
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

nessin kra. Almad $ur at marins d times, ddu d


ivaôôen-ik ne$ temmutev. Ula d tiyita n ôsas, s
ôsas n tidett i nekkat. Ma t$eflev teddiv. Di
lawan n welmad am zun di tôad i nella. Ur tella
talast, ur illa wurar, ur illa gma-k n xali-k. Mi
nella nlemmed amured ddaw wuzzal ifergan d
lminat, yiwen deg-ne$ igguma ad iknu i tyita n
ôsas ; is$er aqerru-s, taggara kecment snat
teôsasin deg wammas-is. £as ur immut, taggara yu$
abrid n sbiîar i wacêal n waguren. Almad nni
iooa-t din.
Almad nni i nerna yusa-ya$-d am tmegra n tmussni
n tôad. Yal ass yella wayen i nlemmed, yal tussna
s uselmad-is.
Yiwen wass, fkan-a$ 5 wussan n tuff$a i wesgunfu,
yal yiwen izmer ad yawev $er imawlan-is. Ass-en
mi yas kecme$ i yemma di tewwurt, ur yi taâqil. « D
yiwen nniven, maççi d John nni i ssne$, i d-urwa$,
i d-ôebba$ deg irebbi-w », am akken i yi t id tenna
mi neqqim. Nekk feôêe$ aîas. Ufi$-d baba, yemma
akked gma Bob.
Ula d nekk, êulfa$ d amdan nniven i d-yu$alen $er
wexxam-is. Tameddurt nni n lkazirna tbeddel
tamu$li-w, tbeddel-iyi nekk s timmad-iw.

199
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Am$ar n baba, di yal awal, ira ad iéer amek i


nlemmed tôad, amek i nteddu di teégi, amek
nteffer ddaw umada$ ne$ ddaw waman. Yal tikkelt
ira ad iéer ma tella tussna am tin n at tmurt nne$
di Dakota, tin n Apache, Cheyenne ne$ Sioux.

Suzanne, ufi$-tt-id tbeddel tamdint. Tufa-d


axeddim din, teooa Baltimore. Nekk beddle$,
nettat tbeddel tamdint, yal yiwen yu$ abrid-is.
Taggara, yif ayen ikksen si tazwara-s wala
asentev n wayen iceqqen. Yif teqreê usennan d-
ikksen, wala tin n win n-iqqimen.
Ussan nni i qqime$ deg wexxam banen-iyi-d d agur
ne$ ugar. Ur cfi$ ff$e$-d tikkelt ne$ snat $er
temdint ad ére$ imeddukal-iw n zik ne$ wid wukud
lli$ xeddme$. Ussan nni sezri$-ten akked
imawlan-iw. S tidett jjme$-ten, yernu éri$ ad ten
jjme$ ugar deg wussan d-iteddun $er zdat. Deg
wzal fuôse$ taxxamt-iw, tameddit awal nne$
deffir imensi ar qrib ad yali wass. Acêal n
tikkal i d-ikker baba, di tnemmast n yiv, ad as
yini i Bob s tin uqesser : « Bob ! Ekker ad
tegnev, keçç d axeddam azekka ! ».
Ass aneggaru deg ad u$ale$ $er lkaziôna, baba

200
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

isuter-iyi-d akken ad lse$ taselsa nni n marins


deg wexxam. Ad tt lse$ send ad ff$e$. Ib$a a neddu
akken deg webrid alamma d amkan n tmacint. Ib$a
ad t id-éren loiran nne$, ad t id-éren medden
netta d mmi-s i yellan di lâesker n marins. D
ise$. Ddi$-as di leb$i i baba, lsi$ taselsa nni,
neddukel di tlata, netta akked yemma armi d amkan
anda rekbe$.
Si tewwurt n tmacint, éri$-d udem n Ama akw d win n
« Win Isganen Avu ». Nekk éeôôe$-ten, nitni
éeôôen-d udem-iw, nekk sarame$ ad rnu$ ad ére$
udmawen nsen. Tamacint teffe$, tu$ abrid-is
akin.

Mi nu$al $er lkaziôna, nerna kra wussan kan mi ya$


d -sdukklen $er webôaê. Afesyan ameqran yusa-d,
isawel-a$-d, ise$zef awal, inna-ya$-d abrid a
na$. D abrid $er Urupa. Abrid nni i sarme$ acêal.
Azekka nni mi yuli wass, neddem iceîîiven nne$,
neffe$ deg ikamyunen. Acemma kan nekcem di
tnemmast ubabuô anect n wedrar. Ad nezger ilel n
Aîlantik, d abrid $er tmurt n Legliz.
Mi isu$, yendeh ubabuô nni, éri$ zdat wallen-iw
udmawen n yemma akked baba. I nitni, i nekk, i

201
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

tmurt-iw i lsi$ « battledress » n marins.

Ussan nni n tazegra di tnemmast n waman n


Aîlantik rnan sdukklen-a$ ugar deg ubabuô nni.
Nella d imeddukal, nu$al zun d atmaten. £as
neooa-n ixxamen nne$, nufa-d tawacult i ya$
isdukklen.
Mi tuli tagut $ef waman, isu$ ubabuô, neéra zdat
nne$ asagen50 n Portsmouth di Legliz.
Neff$-d akken nella a néer s wallen nne$ tamurt
uroin nessin.
Iéel-d yiwen afus-is $er tama-w, ifka-yi-d yiwen
ucwangu51. Ïîfe$-t-id. Mi t-ffée$, ufi$-as aram
ilhan, d aram n tudert tamaynut.

50
Asagen : lmeôsa n ibabuôen , (français : le port) .
51
Acwangu : chewing gum (lazuq) ; yusa-d si Marikan.

202
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

29. Tabô
Tabôatt
abôatt n John i imawlan-
imawlan-is…
is…

Si mi cudden ababuô nni, lâeskeô yellan deg-s


ff$en am ajôad, d abrid $er lkazirna uqivun, akin
di temdint n Portsmouth, di tegzirt n Whale
Island. Igenni, di yal taswaât izmer ad d-yefk
tissi-s n tmesrufag n Luftwaffe52 n Lalman. Anda
zrant, d times kan i teooent $er deffir.
John akked imeddukal-is ufan-d iman-nsen di
tmurt ur ssinen, di taddart uqidun, di tmizar n
Portsmouth. Tudert deg iqivunen nni, éran i
teswaât kan, ur tella d tin ar idumen.
Mi iseggem amkan-is di tama ufella uqivun, iééel
$ef wusu, aktay-is izger akin ilel n Aîlantik.
Seg uqivun nni yellan $er tama ufella, yusa-yas-
d ûûut n jazz n Duke Ellington. Üûut nni yekkes
fell-as amur unezgum.

Mi yella deg ubabuô, itthuccu-ten am tfeqlujt n


yi$i, i yessarem John ad yaru i baba-s akked
yemma-s. Tôembiîa nni n jazz n Duke akked tsusmi
nni n uqivun tefka yas tagnitt deg ad yaru.
Imeddukal-is, wid ignen gnen ad sgunfan, wid
ibedden akin susmen, ur illa uéeggi.

52
Luftwaffe : lâeskr n igenni n Alman (armée de l’air allemande).

203
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

John ikref ivaôôen-is $ef wusu, iddem tabôatt d


umaray, yura.
« I baba akked yemma,
Ass-a cfi$, tikkelt taneggarut i wen d-uri$
tabôatt, lli$ di laâmeô mraw53 iseggasen, ass-mi
ya$ win deg u$erbaz akken ad nissin tamdint n New
York. Neqqim din 3 wussan. Ass-a tkaki$-d iv nni
amezwaru di New York. Ass-en i$li-d fell-i
unezgum d ameqran. D tikkelt tamezwarut i ff$e$
seg wexxam.
Ass-a, uki$ iman-iw am ass-en di New York, $as
meqqre$, jjme$-ken aîas. Ur éri$ ilmend n wezgar
i d-zegre$ ilel ameqran, ne$ i tikli ta$ezfant
deg waâbbuv ubabuô, ne$ d war tafat n wayen d
iteddun $er zdat, s tizzegzewt n battledress $ef
yiri-w. Uki$-asent, llant akk deg unezgum-iw.
Tabôatt agi ri$ ad awen tt in-aru$ s tutlayt nne$
akken a wen ini$ ayen yellan $ef wul-iw, s wawalen
i ya$ teslemdem kenwi, maca ur ssine$ tira s
tutlayt nne$. £as ula d tamarikant, taglizit n
Marikan d tutlayt nne$ ass-a, éôet awalen d-nni$,
awalen ittaru ufus-iw, $as d taglizit, d awalen n
Teqbaylit n Dakota.

53
Mraw = 10 (aâcôa)(français : dix)

204
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Ass-mi d-tusa tebôatt nni akken ad kecme$ $er


lâeskeô, ufi$-ken id deg wexxam. Tabôatt nni lli$
gguni$-tt acêal d ussan, acêal d aguren. Ur awen
d nni$ di tganit nni acku ur éri$ amek ad as
tweznem. Tidett, d nekk i yesutren akken ad
kecme$ $er twacult n marins akken ad kkre$, ad
nna$e$ $ef tmurt-iw. Ass-en kukra$ a wen d-ini$.
Mi d-nni$, iffe$-d wawal dayen, éri$ udem n baba
amek i yi-d-iéra, amek i yi-d-inna, imir éri$ d
abrid ilhan i yu$e$. D abrid i yesarem ad t ya$
netta lemmer mazal-it yella d ileméi. D abrid-
is, d abrid-iw, d abrid n yise$.
A wen d-ini$ : ayen i yi isawven ad kecme$ ad lse$
battledress, d awalen nni nwen, d tayri n tmurt-
nne$ i ya$ teslemdem, i ya$ tesnumem, am keçç a
baba, am kem a yemma. Yal yiwen s wawalen-is.
Di yal awal, di yal tallit teslemdem-a$ nem$i-d
deg wakal n Marikan. D win i d akal nne$, d win i d
izri nne$, d win i d azekka nne$. D nekkni i d aéar
n tmurt. D nekkni a yezwiren i tnekkra, ad nedhem
win d-ikecmen.
Di tazwara, nwi$ d nekkni kan i deg teééa tayri n
tmurt nne$, nekkni s imarikanen ineûliyen.
Aguren agi ineggura di lkaziôna, ufi$-d tawacult

205
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

tameqrant n wid ibubben takti i nbub nekkni. Yal


yiwen ira ad inna$, ad immet $ef tmurt-is.
Tamu$li nni d tin i ya$ d-isdukklen, i ya$
isemlalen, yal yiwen ansa d ikka, yal yiwen ansa
d kkan iéuran-is. Neéra, akken nella din,
isdukkel-a$ uzekka, azekka nni yiwen, n tmurt n
Marikan.
Ass-mi nefra ad sutre$ ad kecme$ $er Marins,
nefra-tt nekk akked Bob. D tis$ar i ya$ ifran.
Netta ira ad ikcem netta, nekk ri$ ad kecme$ nekk.
I sin nra yiwen ad iqqim yid-nwen. Tis$ar d nekk i
fernent.

Seg was-mi nella d imeéyanen, am nekk am Bob,


nsell i wawalen nwen, nsel i tmucuha nwen i
têekkum di Dakota. £as nella, nlul di Baltimore,
azgen n walla$ nne$, am kenwi, yella akin deg
wedrar deg izu$ar n Dakota.
£as nessen tamurt s wawal, ur tt nessin s wallen
nne$, am nekk am gma. D asirem nni nne$ i ya$ iwin,
aseggas izran, ad nawev Dakota. Nekkni nenna
yawen imir-nni ad nerzef $er New York. Di
tidett, nu$ abrid n Dakota.
Ur nra ad awen d nini anda nedda. Abrid $ezzif,

206
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

yezzi, nugad ur nettawev $er tmurt nni. D abrid


nni i d-yu$ baba ass-mi d yusa si Dakota i nu$
nekkni si Baltimore armi d Dickinson. Ur nezgil
yiwet. Nebda si Pennsylvania, syen nesna timura
n Ohio, Indiana, Illinois, Iowa, Nebraska,
South Dakota, North Dakota. Ilmend deg ad
nneggez seg ukamyun $er ukamyun am akken d-idda
babat nne$, ad nbedd ger iberdan i laé d usemmiv,
di tganit n war talast, nekkni nedda di tkeôôust
n Bob. S tidett, $as nezra deg webrid nni, ur nuki
i laé d usemmiv nni n baba.
Tamurt tbeddel udem. Maççi d tin i ya$ d têekkum i
nufa din, ma d adrar, d izu$ar, d isaffen nni nufa
ten akken i llan deg wawal nwen, deg walla$ nne$.
Mi d-nu$al nekk akked Bob, nefra wal, nessarem ad
d naf ass deg a neddukel yid-nwen, a nerzef a
neseqreb $er imukan nni deg tuzzlem mi tellam d
imeéyanen. Nessaram ad d-yas wass-en…

Mi nedda $er zdat, ad awen d-aru$ ayen éri$ di


tmurt n Urupa. Acêal i sarme$ ad d-ase$ $er tmurt
agi, ad d-zegre$ ilel n Aîlantik, ass-a yusa-d
wass-is.
John ».

207
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Tabôatt i gma Bob.


« I Bob,
Ivelli, mi d newwev kan $er tmurt n Legliz, $er
temdint n Portsmouth, nesraê avu n tôad. Nella
nessers iman-nne$ deg uqivun, mi nesla i twu$a n
ubuq54. Timesrufat n Nazis niqal zegrent-d
tilisa igenni n Legliz. Nekk imir lli$ ttaru$
tabôatt i yem$aren. Send ad sali$ tabôatt nni,
nekker d tarewla akin. Nella negguni din lbumbat
anda ad d-neîrent. Acemma kan ters. Mi d-u$ale$,
rni$ tira. Ur sen nni$ awal i yem$aôen.
Tiooit i ya$ ooan dagi, nekk wala$ ur illa d amkan
deg a neqqim s te$zi. Ooan-a$ kan akken ad a$
tekkes temlellit n ubabuô, ass-a ne$ azekka a
neffe$ a nbeddel amkan. Ur neéra anda i d abrid.
Deg yiv rnan-d lâeskeô i d-iddan deg ibabuôen
nniven i d-yusan deffir nne$. Taûebêit agi rnan-
d wiyav. D igelfan n yergazen i d izegren si yal
tamdint n tmurt nne$. Yal ûûut sli$-as, n New
York, n Nevada, n Arizona, n Texas ne$ n California,
llan wid ur fôize$ seg-sen.
Tadukkli yagi tameqrant nekk cukke$ d abrid nne$
$er Berlin. A nekkes aqerru i udabu n Hitler.

54
Abuq : i twu$a (français : cor, trompette, sirène d’alerte).

208
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Acêal n yemdanen i yemmuten, acêal n temdinin i


ihudden, acêal n tmura i inegren si mi bdant
tlufa n Nazis. Amek i t-neooa ad yegg ayen akk iga
ar ass-a ? Lemmer di 1939 ne$ send 1939 i d-nekker
nekkni d ixûimen-is, ur tettawev akka ?
Tagi d tasertit ur nessin, maca yal amdan izmer
ad itter, ad isteqsi ayen i yas d izzin akken ad
ifhem tallit deg yella.
Mar ad ére$ iman-iw nek, s tselsa n battledress,
tamegêelt $ef tayett-iw, ur illa d asteqsi kan
ne$ d awal i wavu.
Mi lli$ ttaru$ akka, aqli s yiwet tmeééu$t selle$
i tmuzigt n jazz deg uqivun agi yellan $er
yeffus. Ger ûûut ubuq n trewla akked tmuzigt n
jazz, $ur-i yif-it jazz, d ûûut n tudert.

Bob,
Ad ooe$ dagi tira n tebôatt-ik.
Di yal amkan anda zemre$ ad awen d aru$, ekkes
a$bel, ad awen d-aru$ ayen i éri$, ayen yellan di
tmurt n Urupa.
Send ad ttu$, nni$ asen di tebôatt i yem$aren
neddukel nekk yid-k $er Dakota. Af-asen-d awalen
i yisen ad sirmen ad éôen azekka tamurt n targit

209
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

nsen.
John ».
Ikker John, iffe$, isawev tabôatt n Bob $er
uqivun deg tella lbuûta. Mi iger tabôatt nni n
Bob $er ucekkaô ameqran, isvefô-as tamu$li
taneggarut, meômint-d wallen-is d imeîîawen.

210
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

30. Portsmouth : abrid n waman $er Fransa

Tameddit n wass i yasen d-fkan awal ad heggin


iman-nsen. Yal takebbanit tcudd arkasen-is,
agrab-is, afus $ef tmegêelt, tegguni.
Mi bdan tikli, u$en abrid nni usagen. Mi wven i
tillas, ufan ibeddel udem. Deg waman ibabuôen am
t$eîîen, deg wakal d ta$rast n ikamyunen
yesawaven dduzan $er ibabuôen i d-iqerben,
imdanen d tazzla akka d wakka ger tjeôôarin. Ur
illa ûûut, ur illa uéeggi, yal yiwen iéra anda
yedda. Mi d-tewwev tissi n lâeskeô ad rekben
taflukt tameqrant ad ten tesiwev $er ubabuô
nsen. D asif n war tiddi.
Mi d-rsen seg ukamyun nni, d aneggez akka d
wakka, d abrid $er teflukt d iqerben.
John ur icfa igguni din. Ur yuki mi d-yufa iman-
is deg waâbbuv ubabuô anect n wedrar.
Mi kecmen, seggmen iman-nsen, afesyan nsen ifra
yasen d awal $ef webrid nsen : ad kecmen $er
Fôansa azekka send ad yali wass.
Di yal ababuô, mi kecmen, d anejmaâ uheggi n
tikli uzekka nni. Di yal ababuô d almad n webrid,
d almad n wennar n tyita $ef takaôva, anwa

211
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

izwaren, anwa igran $er deffir, ansa i d abrid n


tuff$a seg waman, anta nnuba, anta taflukt deg ad
teddu yal taseqqamut, amkan n yal amdan.
Ibabuôen nni ibedden deg waman, u$alen di
teswaât d i$erbazen i welmad n tôad.
Afesyan nni ur ise$zef awal. Awal-is igzem,
ifra. Azekka ad gen i$isi ameqran deg wadmer n
Nazis. D nitni, ilmeéyen n Marikan, ar
isengugin, ar ihudden tazmert n Hitler. Yal
yiwen d amkan-is, yal yiwen d tiyita-s tin ar
igen iceqqiq deg ugadir i d-iga Lalman, akken ad
ihudd, ad isix.
Fran-asen-d awal ifesyanen : d abrid $er Fôansa.
D iv. Tiftilin xsint deg ibabuôen. Te$li-d
tsusmi. Ilaq ad gnen send tanekra uzekka. Send ad
yali wass, ad a$en abrid n Normandie.

212
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

31. Ass
Ass n times di Omaha Beach…

Ur yuli wass, tekker tmes ger waman d wakal n


Normandie.
John iîîef tamegêelt-is ger ifassen-is, itezzi
deg uqerru-s, iferru anta tissi deg a yeddu, anwa
i yellan zdat-s, anta taflukt deg ar ineggez. D
win kan i d a$bel-is. Ittu iman-is, ittu anezgum-
is, ittu imawlan-is.
Yal tikkelt ar isel i ûûut n lbumbat, i ûûut n
tmesrufat nnig uqerru-s, iéra d tig nsen ne$ n
Legliz. Deg igenni zerrint, kkatent, rennunt
tiyita ad i$li ugadir n Nazis.
John ur iéra igen ne$ ur igen deg ubabuô, seg-mi i
yasen d-ifra awal ufesyan nni nsen. £as susmen,
tiftilin nsant, netta iqqim ikbel iman-is,
yegguni, ur igen. Mi yembawel ubabuô ibda iccig
deg waman, allen-is llint. Ger webruqqel nni
amezwaru n ubabuô akked lbumbat i$ellin zdat
iftisen n Normandie, ur tella talast.
Heggan iman-nsen $er yimi ubabuô am tassna n
waôéen, afesyan $er zdat igguni awal ufesyan
yellan nnig-s. yal yiwen d amkan-is. Aman rwin
ugar, ikker-d wavu, ahuccu irennu, abbu n tmer$i

213
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

iqseê. Ugur ameqran d ûûut n imrad ikkaten si yal


ababuô. Yal tiyita tetceqqiq imeééu$en.
£as llan sellen i herwel nni, ur éran s tiî nsen
ayen yellan, ayen iveôôun $er zdat. Wid illan $er
deffri ukin iman-nsen am wid illan di tesraft.
Ameééu$ isla, tiî ur teéra. Ikker deg-sen
uferfud. Ëman idammen nsen. Ran ad d-neggzen am
yizmawen seg ubabuô nni. Taganit nni $ezzifet,
eééayet.
Mi yasen d-is$el ufesyan, ineggez netta d
amezwaru $er teflukt n wuzzal, LCVP (Landing Craft
Vehicle, Personnel), John ur iéra yedda $ef ivaôôen-is
ne$ yufeg d affug deffir-s, yufa d iman-is deg
wemkan-is. Mi yezzi s tmu$li akka d wakka, d
imeddukal yegguni i yellan $er tama-s.
Lmujat thuccunt taflukt tefessast akka d wakka,
lâeskeô yellan deg-s cudden iman-nsen, îîfen,
sdergen iqerra nsen. Tiflukin yellan $er zdat,
nessrent yiwet deffir tayev $er zdat.

214
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

32. Urar
Urar aberkan deg ublaukhaus…

Helmut ira ad yaru ayen yellan $ef wul-is. S


tidett, ul-is iççuô.
Tameddit n wass i yasen d nnan : sin imeddukal,
wid wukud yella yeîîef taâssast deg ublaukhaus,
tenîel-iten lbumba tameqrant. Ur d igra deg-sen
wayen ar ad neîlen. Lbumba nni tesdukel taluft-
is, ten$a ten, tenîel-iten deg yiwet teswaât.
Niqal Helmut yettu lbumbat nni d i$ellin seg
igenni. Di tazwara nni isel asent kan anda
$ellint, syen yal tikkelt iéer ne$ ikkat ad d yaf
anda $ellint. Yu$al asen d urar aberkan deg
ublaukhaus. Mi slan i wseffeô n lbumba deg
igenni, wa ad as yini ad te$li da, win ad as yini
din. Ass-a ur te$li din ur te$li da, te$li-d $ef
imeddukal nsen, negren di teswaât.
Send ad yaru deg wedlis, Helmut iêemmel ad iéer
aman n yilel di taggara nni n wass. £as iéer aman
teddun ttebruqqulen akka d wakka, suffu$en-d
tikuffta timellalin zun d izgaren ne$ d iserdan n
tkerza, tiî n Helmut téeô ayen ur iéer win illan
nnig waman nni. Lexyal n Anna d warraw-is zun
izde$ taza$art nni n yijdi d waman, iteddu ger

215
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

igenni d waman, ger igenni d wakal. Iéer arraw-is


akked Anna teddun d ilelliyen di tmurt n war
afrag, n war lbumbat, n war taéeyt d tider$elt.
« Anna,
Llan wussan mar ad d-ddme$ tabôatt agi inem,
sarame$ ad aru$ ayen triv ad ass teslev : aùmek
lli$, ayen xeddme$ yal ass, ayen i yi isevsen,
ayen i yi iserfun, uguren i d-mmugre$, am zun d
kra wussan kan i yi-d-iwwin $er tmurt agi i
uxeddim, i trezzaf ne$ i temsalt nniven. Nek, mi
lli$ adlis, ad d-yeddukel u$em$um nni aberkan n
tallit deg nella. Tebrek deg nella ur illa d nekk
kan i tt id-isnulfan deg walla$-iw : nezde$ aftis
nnig waman, zun d acôuf n igider ; ilmend deg a
neqqim i tafat, ad néer tagnewt d tafukt, nekkni
nenîel deg yifri n siman d wuzzal, deg ublaukhaus
i bnan yergazen i tmettant nsen, i nnger nsen.
Tudert agi d yir taggara. Mar ad d-yali wass
taûebêit, sarame$ din ad d ye$li yiv akken ad ifak
wass-nni. Ayen yellan ger tlalit nni yiîij d
tillas n yiv ur illa deg-s wazal. Lemmer ufi$ din
ad yemmeçç wass-is akken ad yawev gma-s, ad d-
tazzel tewser.
Ass-mi lli$ di lfirma, llan wussan deg kerze$ i

216
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

yitran. Ad d kkre$ send ad yali wass, ad bdu$ i


yitran, ad d segri$ iverfan i yitran, zun ass ur
a$ ikeffu. Ass-a nessaram ad ngen tanafa i yir
targit deg nella, tanafa deg ur d-nettaki… ».

Mi yella yettaru, Helmut yesla i tikli deffir


ublaukhaus, icudd adlis nni deg wemkan-is,
isexsi taftilt nni, afus $ef tmegêelt, yegguni.
Mi d-ikcem ufesyan, deffir-s ddan-d sin ur
issin, inwa i netta i d-usan, d Gestapo nni.
Isers afus-is $ef wedlis nni di loib-is, irgagi.
Illa win i yasen innan yettaru Helmut?
Sin nni usan-d si tama nniven, afesyan iwwi-ten
id akken ad gen nuba nsen n taâssast deg
ublaukhaus. Helmut izmer ad isgunfu. Inna yas
winna ad d-yu$al send ad yali wass.
Mi d-iffe$ Helmut seg weblaukhaus, israê ugar
tariêt n waman n yilel. Icuff turin-is akken ad
ifaôes skud ur ikcim $er uderbuz nniven. Tudert
deg uderbuz $er uderbuz ur tella d tudert.
Nnig leb$i-s i yekcem, igen deg wusu. Isem n
wusu, d awal kan.

217
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Di tnemmast n Munchen55 i d yufa iman-is. Iéra


iman-is iteddu ger warrac d teêdayin di tnemmast
n Neuhauser Strass, syen yeffe$ $er webôaê n
Marienplatz. Ur ifôiz udmawen nni, ur iéra d
atmaten-is, d arrac n Bergkirchen ass-mi yella d
ameéyan, ne$ d netta d warraw-is seg-mi d yekker
yu$al d argaz.
Tafat n Marienplatz terna acbaê i yijeooigen nni
akk d-iff$en seg îîiqan n yexxamen. Tezwe$,
temlel, tewre$ d tizegzewt dduklen, tturaren i
tafat n tefsut. Helmut iteddu akka d wakka,
itezzi, ur d-iffi$ seg webôaê nni. Di tnemmast n
webrid, teddun ikalicen, ibiluten, imsebriden
uvar, wa isawal, wa idess. Zdat têuna, qqimen
yemdanen d idurra, teswen lqahwa d uyefk ne$
tissit tasemmavt, tabyirt n Lowenbrau, ‘tabyirt
n yizem’ n Munchen.
Helmut isarem ur d tettili talast i tikli nni.
Iteddu akked wid yellan yid-s, tikwal d awal,
tikwal d tavsa. Izha wul-is. Teddun, tezzin akka
d wakka, tikwal ad bedden, syen ad rnun tikli, ad
zzin $er tama nniven. Marienplatz tban-as d
tameqrant am zun ur deg-s talast.

55
Munchen : Munich, tamdint deg yella Hitler ; teqreb ti$remt n Bergkirchen
akk d Dachau.

218
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Di tikli nni n win ur isarem ad yawev, avaô $er


zdat sin $er deffir, Helmut itturar netta d
walla$-is. Iteddu, isteqsay iman-is ma d netta i
yellan iteddu ne$ d yiwen am netta, ma d
imeddukal-is wukud iteddu ne$ d arraw-is d Anna
wukud iteddu. Udmawen nni yellan yid-s ffren ur
ffiren, ur izmir ad ten iéeô.
Helmut iffe$ seg webrid n tmu$li, anda éeôôent
wallen, ira ad iéer s ûûut nni yakk i yas izzin.
£as allen-is ur érant, iger tamawt ad iéer s
imeééu$en-is. Isarem ad d-yaf anwa, anta, anwi
wid akk yellan yid-s. Iéra iman-is am win iqqnen
allen-is akken ad isenqed, ad isel i ccna n
wefrux, i waffug n tzizwit di lexla. Helmut iéra
tuqqna n waîîawen tettefk tiî i umeééu$, tettefk
tamu$li i tnalit ufus.
Tikli, tikwal akka tikwal akin, Helmut d
tarbaât-is teddun di tnemmast n Marienplatz.

D afus i d-yersen $ef tayett-is, ne$ d awal,


Helmut idduqes-d. Tebrek n uderbuz tesse$li-d
fell-as anezgum. Isarem ad iîîef amur si tafat
nni n Munchen.Iéôa d awez$i56.

56
Awez$i : ayen ur izmir ad ivru (français = impossible)

219
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Ihuzz aqerru-s, iééel afus-is, yeddem


tamegêelt-is, yeffe$ akin d abrid $er ublaukhaus
nni i nuba-s n taâssast.
Izeggen yiv mi d-iffe$. Tiremt snat ad yali wass.
Helmut iseggem iman-is $er tama n lmatrayuz,
isfev allen-is, iger tamu$li $er waman n yilel,
ddaw weftis, zdat-s. Ikkr-d wavu irna-d lmujat
deg waman.

D ass d 6 yunyu 1944.


Helmut, $as llant tiram deg yuyes, ur as ikkis
usirem. Akken ad iîîef asaru n tmeddurt deg
yella, akken ur as ittensar wakud, iga yas asaru
i wussan. Seg wass-mi yelsa akaskiv, yu$al d
aâsekriw n Wermacht, iêesseb ussan. £as llan
wussan deg yefcel, taggara ad yu$al $er leêsab
nni. Yal taûebêit, anda yeb$u yili, ad isiwel i
yiman-is : « ass-a d ass n waya d waya ». Iv-a,
allen-is ééant deg waman n yilel n La Manche,
akin $er yi$il, igguni ad d-yali yiîij n wass n 6
yunyu 1944.
Targit nni n Munchen tga yas a$ilif ugar i
Helmut. Acêal n wussan aya ur yurga, taneggarut
agi teskefl-d deg walla$-is tilufa yakk

220
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

yesdukkel, tilufa ibubb am idilen nni n wedfel


$ef tqacuct. Lemmer yeéra wid iêemmel di targit
nni, ifôez udmawen nsen, izmer ad inecham.
Netta, ur ten iéra, ur isla, ur ifôez ûûut nsen.
Iqqim akken isqev.
Helmut isedreg iman-is $ef wavu n yilel, deffir
lmatrayuz, igguni.
D tafat nni n Munchen i d-yu$alen zdat wallen-is.
Ira ad d-isdukel ayen akk $ef yecfa si temdint
nni iêemmel, iberdan nni yakk deg yedda : mar ad
d-tasev si Bergkirch, anekcum $er Munchen si
Moosach, syen ad tedduv di Dachauer strass,
alamma d Neuhausen $er zelmev akked Schwabing $er
yeffus. Zdat d Nymphenburger strass i yesuffu$en
$er Zentrum, $er Marienplatz, tanemmast n
Munchen.
Ayen i yas d-yusan deg walla$-is, d aktay n
Oktober Fest57, netta d imeddukal-is akked Anna.
Yal aseggas, deg wussan nni kan n tubeô i d-
itekkes iman-is seg we$bel n lfirma n
Bergkirchen. Ussan nni, zun izde$ di Theresien-
Wiese : Uççi din, ccna d tissit n lbirra si
tsebêit ar tmeddit din. Deg wussan nniven, mar ad
57
Oktober fest : tame$ra n tubeô, tella yal aseggas di tnemmast n
Munchen, d tame$ra n lbirra ! Amkan-is deg webôaê n Theresien-
Wiese.

221
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

yerzu $er Munchen, ala di tberna nni tameqrant n


Englischer Garten58 i yettaf zhir nni, zedwa nni
iêemmel di tme$ra n Oktober fest. Zhir nni
ismekta yas yal tikkelt ta$rast n tzizwa.

Mi yesla Helmut i zhir deg igenni, inwa d avu


ameqran i d-ikkren. Yuki i zhir, irna yuki i
wemkan nni deg yella izehher ula d netta am zun d
tamurt i yettergigin ddaw-as. Ayen i yas t-id-
ifran d aseffeô nni d ikkan seg igenni, ûûut nni i
yessen. Helmut ifhem ayen i t-iggunin.
Mi d-bdant lbumbat am webruri $er anda yella, ur
yufa anda ad yerwel. Timesrufag n Marikan d
Legliz u$ent-d igenni am wejôad, megglent tamurt
s wuzzal akk d times.
Tama $er yerra tamu$li-s, Helmut ad iéer iêeoouoa
n tmes n lbumbat. Ti$altin n Collevile-sur-mer,
Saint Laurent-sur-mer akked Vierville-sur-
mer kerzent yir takerza.
D nnger i d ye$lin $ef tmurt n Normandie. Mazal
teffil akin tissi n tmesrufag, ad d-ternu tayev
deffir-s am zun seg waman i d-teff$ent. Igenni
yu$al d aberkan, yegguma ad yali wass.

58
Englischer garden (jardin anglais) : d tizgi yellan di tnemmast n Munchen, tama n
wasif n Isar, deg-s 365 gtar (ha),

222
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Helmut idhec, igguni am win iwet uzaylal.


Mi yas d-ikcem ufesyan s tazzla, inna yas ad
yekkes a$ummu i lmatrayuz akken ad iwet, am zun
iffe$-d si targit. Ittu iman-is.
Mi yessuli imi n lmatrayuz $er igenni, ibda
tiyita, iéra iman-is am win ittna$en netta d
wavu. I Helmut, tiyita n tidett, d tin deg ad
tqablev acengu, ad teérev $er zdat, ad tewtev
netta ad k id-iwet, maççi d astutti n tider$elt s
ôûaû $er igenni n tebrek akk d yilem.
£as akken, issa$ tiyita, imdel imeééu$en-is,
igguni tent. Acemma kan rnan-d sin, kecmen-d $er
ublaukhaus nni, îîfen lmatrayuz akked wemrud
iwehhan $er waman.
Mi yeéra wid yekkaten $er waman, inwa d tiselbi i
ten ikecmen. Tiyita tekka-d seg tmesrufag seg
igenni, nitni rran tiyita $er yilel n La Manche.
Iqqim, isusem kan.
Mi yekna $er zdat, isukk tamu$li akin $er yi$il n
waman, iéra ayen ur ggunint wallen-is : i$il
yu$al d aberkan s ibabuôen n yal udem, n yal
tem$er. Deffir wejôad n tmesrufag deg igenni,
irna-d wejôad n ibabuôen. Anda yegguni ad d-yas
ubabuô amellal ad d-iglun s Anna akked warraw-

223
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

is, ass-a inne$l-d weglaf n ibabuôen iberkanen n


wuzzal d ubaôud d tmes.
Mi yelli allen-is Helmut, iéra ifeîîiwjen n tmes
si yal tama n yi$il. Ma yenser si times d-ikkan
seg igenni, tin d-ikkan seg yilel ur ibna fell-
as. Yiwet lbumba tusa-d si zdat, tekcem-d seg
yimi n ublaukhaus, tegzem di tnemmast lmatrayuz
nni, t$ez tasga, agadir nni n deffir, teffe$ akin
$er wakal. Helmut iééel di tnemmast, idel-it
yijdi akked iceqfan n siman n ublaukhaus. Iqqim
isred.

Mi d-yuki Helmut, yuli wass, d tafat, Omaha


Beach tbeddel udem. Izwi iman-is, ifhem ur
immut. Sin nni yeîîfen amrud idel-iten yijdi akk
d weéru, neîlen. £er waman, Helmut iéra ayen ur
isarem ad iéer. Ibabuôen derren, ifluken
imeqranen weroin iéra, sekcamen-d lâesker n
Legliz d Marikan $er tijdit n Omaha. Di tnemmast
teééel tqentert n wuzzal keççmen-d seg-s
iblandiyen akked tkeôyas59 ur issin.
Helmut isferfed $er tama-s, yufa tamegêelt-is
anda tella i teqqim. Iddem-itt-id, ikker, ikna
si tama nni n yimi n ublaukhaus ur nhudd.

59
Tikeôyas Jeep, n Ford akked Willys.

224
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Akessar, ger waman d yijdi, iéra La Jeep teteddu


ad d-teffe$ seg waman.
Helmut ijbed znad. I$li umezwaru nni i yellan
isedduy takeôôust nni. Mi yuli wis sin ad tt-id-
inheô, irna ijbed znad i tissi tis snat. La Jeep
nni tbedd din.
Zdat wallen-is ters-d tebrek ur issin. Helmut
issers tamegêelt nni, iééel afus-is, isers-it
$ef wedlis nni n Anna i yellan di loib-is. Ye$li,
yesred $ef iceqfan n siman d wuzzal.

225
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

33. Asif
Asif n idammen…

Mi d-teffe$ teflukt nni ger ibabuôen yellan $er


zdat, teffe$ tiî, John yufa maççi d ayen yegguni
i yufa. D nnger n times, n wuzzal, n idammen ; d
timeqbert n war isem. Seg waman d times ubaôud,
si tama n wakal d times ubaôud n Lalman. Tekker
tmes deg waman n Omaha Beach.
Tiflukin s tazzla $er zdat, tin yewven tijdit ad
llint tewwura, ad d nne$len seg-s temrawin n
yergazen s twu$a d ubaôud. Win iff$en iffe$, win
i$lin din i$li, win ijerêen ad izu$er iman-is $er
zdat, ad iddari deffir wuzzalen n wefrag, n
yeblandiyen yezzren, ne$ n yergazen yemmuten
ufraren-d nnig waman. D aêvun !
£er tama, teééel tqentert n wuzzal zun d aérem
a$ezfan, teddun fell-as iblandiyen seg ubabuô
$er tuff$a $er wakal. Teddun kkaten s yimrad
nsen, rennun s lmatrayuzat nsen.
Astutti n ôsaû nni, n lmatrayuz tameqrant akked
ôaâud n imrad i d-ikkan seg ibabuôen d
yeblandiyen, ne$ seg iblaukhaussen ufella n
Lalman, sme$ren adriz n at laxeôt, rnan tisselbi
i tisselbi. Ur izgil yiwen.

226
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Di tissi nni, John iffe$ seg waman, izger tijdit


n Omaha Beach, izzu$er yiwen umeddakel-is
ijerêen $er tama-s. Mi t-isentel deg udernu,
izzi-d $er deffir, iéra-d sin imeddukal nniven
xebbven deg waman. Mi ten-id-iwev, yiwen yejreê
yesuli-t $er teflukt yu$alen, wayev yeooa-t din,
yemmut. Mi yedda ad d-yezzi $er wakal, iéra win
d-inehôen takeôôust nni, La Jeep nni, $ef
tqenîert n wuzzal, ye$li yemmut. John ineggez,
ikkes-d win akken yemmuten seg wemkan-is, yerra-
t $er deffir, yu$ amkan-is i tenheôt n tkeôôust.
Issa$ amutur, isedda La Jeep nni $er zdat kra n
lmitrat. Mi yedda ad iffe$ seg waman fella
wuzzalen nni, tekka-d tissi n ôsas si tama
ufella, nnig weftis, seg yimi n ublaukhaus wis
sin. Snat teôsasin ntant ddaw teftilt tazelmavt
n La Jeep nni, gant snat tefliwin ta $er tayev.
Tissi n teôsaûin tineggura sbeddent tikli n John
deg wemkan nni anda yella, ger waman d yijdi n
Omaha Beach.
John Immut menteq.

227
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

34. Imezgaren
Imezgaren n waman

Mi yuli Muôad si tijdit n Omaha, yuki ééay-it


ivaôôen-is. Iéra, ur illa d afcal kan n tikli,
ne$ n tenheôt. Tidett, iççuô wul-is.
Mi yesbedd takeôôust zdat usalay nni, ‘Mémorial
du Débarquement’60, Muôad ira ad iéer ayen d-
igran si tedyant nni n 1944. Ad iéeô aktay akked
wayen ikukra ad iéeô.
Mi yekcem s tkeôôust abôaê nni, parking nni n
zdat, yufa din ajemmal tkeôyas derrent, yal
yiwet deg wemkan-is. Anda yenwa netta ad d-yaf
snat ne$ tlata tkeôyas kan, taggara yufa-d ssuq
yaâmeô. Niqal indem i walluy nni d yuli si
tijdit. £ur Muôad, amkan n tsusmi, am tmeqbeôt,
am ujaddar, ur illa d amkan n wawal. Timeqbeôt d
amkan-is, ssuq d amkan-is.

Mi kecmen ajaddar nni ameqran, Mémorial nni, di


teswaât kan, si mi ten tefka tewurt, zegren
tallit rnan timura. Tasusmi nni ujaddar i
yessarem Muôad, yufa-tt din i tella.

60
Mémorial américain du débarquement de Colleville sur mer : deg-s llan 9387
iéekwan n wid immuten n marikan akked ismawen n 1553 n wid
yuckan (= wid i$aben, disparus).

228
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Tidi nni tasemmavt i t id-iff$en mi yella ibedd


di tejdit n Omaha Beach, yuki yas tettali-d deg
weksum-is. Udmawen n wid akk yellan di tedyant n
6 yunyu 1944 yufa ten din, zun ddren zdat-s. Yal
tardast, yal asurif, yal tama, yal tamu$li,
Muôad iéer udmawen n wid d-ikecmen seg waman send
ad yali wass, ass nni amcum n 1944, ass n
imezgaren n waman. Ilmeéyen nni yeéra d lexyal
zdat-s mi yella iteddu $ef yijdi, ger waman d
wakal, yufa-ten bedden din d inigan, zun ran ad
d-netqen, ad d-inin ayen yezran deg wemkan nni,
ayen yezran fell-asen.
Mi yella ibedd di tijdit, udmawen nni iéeô Muôad
ur sen iga udem am imdanen éeôôen medden di
talwit. Wid iéer imir, d udmawen n yemdanen
yellan di tedyant n tmes, ger tmettant d tudert,
d udmawen n tigdi, n twu$a, n tiôôukza, n tawla
ubaôud.

Mi yeseqreb, yeéôa udmawen nni di ttwiôat


derrent, llan zdat-s, am zun issen-iten, yeéôa
ten teddun am imedduren akk wukud ttemlilin
medden. Mi yeéôa yal udem, deg walla$-is ad iwet
ad d-yaf anda i t-yeéôa, anda i t-yessen. Muôad

229
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

yufa yefreg waktay-is deg walla$-is akken tella


tefreg s wuzzal tijdit n Omaha Beach. Wid yeéôa,
d wid yellan deg waman teddun ad d-ff$en, d wid d-
ineggzen si teflukin nni n wuzzal, d wid d-iff$en
$er wakal içça ten ijajiê n tmes, $lin mmuten, d
wid d-yulin aftis, lmatrayuz $ef yiri nitni
kkaten wiyav kkaten, d wid ye$lin zzren deg waman
send ad éôen taluft i yevran yid-sen. D udmawen
nni n war udem i yeéôa Muôad di tijdit n Omaha.
Yuki rgagint tgecrarin-is.

Muôad yufa-d amkan yeqqim. Isfev anyir-is si


tidi nni d-iqqaîôen. Seg wemkan nni anda yeqqim
teffe$ tiî, zdat-s tella taâlleq yiwet tteswiôa.
D udem n yiwen seg ilmeéyen nni d yuli acôuf nnig
waman : si tama ufella d ôsaû n Lalman, netta
iteddu ikna, afus $ef znad n lmatrayuz. D aêwaû i
t id-iêweû win i d-iîîfen ttwiôra nni. Deg wallen
n ileméi nni tban-d tigdi nni yellan di yal amdan
deg imen$i. Tamu$li nni ur as-gan isem.
Tamu$li nni, yal tikkelt ad tt-iéeô Muôad mar
irfed allen-is, ad yaki i kra yeqqaz deg walla$-
is.
Muôad iqqen allen-is, iqqim. Mi d-illi allen-is,

230
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

yufa-d anda yeéôa tamu$li nni. D allen n Dadda-s


Salem mi d-iffe$ si ger ifassen n lâeskeô, di
taddart n Tagemmunt.

231
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

35. Tanekra
Tanekra di Tagemmunt

- Abrid n wadda yegzem, ad na$ abrid n wadda. Ma


nedda tikli yelhan, ad nawev taddart n Tagemmunt
i tafat !
- A salem ! Abrid n wadda $as intel, igzem, ur
ivmin. Ma éran-a$-d lâesker seg yi$il ad a$ d wten
s umuôti. Seg webrid ufella, $as abrid $ezzif,
nezmer a neddu. D abrid n tferkiwin, n imeksawen.
Nni$ awen ad na$ win ufella !
Mi llan imeqranen ferrun taluft n webrid, si
wadda ne$ si ufella, Muôad ibedd, icudd
tabeônust-is, igguni ad frun awal-nsen. £as
imir, mi suff$en awal n trewla, niqal ikukra, ma
d tura, ikkes-as ukukru, ib$a ad iffe$ si Mekraz
am netta am ilmeéyen nniven.
Ger uzal d uzuzbu i d yewwev wawal $er taddart n
Mekraz. Inna yasen win d-yusan : « sli$. Azekka
ad d-asen lâesker $er da ; rnu nnan d wid nni
yesnegren taddart n Ibahlal. Srewlet akin
ilmeéyen nwen akked telmeéyin nwen. Win inesren
ugar ! ».
Mi yeffe$ wawal di taddart, Muôad isla i yemma-s
mi yas tenna i Salem :

232
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

- Ad iddu yid-k Muôad $er Tagemmunt. Yif -it ur


t-id-ttafen dagi. Baba-s infa, meqqar d netta ur
t-rennun. Nnan lâeskeô nni, at ibiôi azegzaw,
teççen ula d imcac. Deg Ibahlal, ula d tameîîut s
tadist ur ugaden Öebbi deg-s, sfin-as-d tadist-
is…
Mi yezger Muôad amnaô, yekcem $er wexxam,
tesusem yemma-s. Tegzem awal-is. Tezzi-d $er
mmi-s, tenna yas :
- A Muôad ! Ad tedduv d Dadda-k Salem $er
Tagemmunt. Azekka kan ad d-tu$alem.
Tasaâdit tezzi akka d wakka deg wexxam, tedda ad
sen d-theggi taêbult n we$rum. Salem yu$-it lêal
iffe$, Muôad iqqim di tnemmast n wexxam, ibedd
ur iéra anda ad yerr. Iger tamu$li, abôaê tekcem
it tili. Ass izra. Ma d tarewla, ilaq asen ad
rewlen tura, ma d tirezzaf n tmeddit, netta ur
tt-issin.
Iddem tabeônust-is, icudd tarkasin-is, syen
iffe$ $er wefrag. Deg umeééu$-is isel i wawalen
nni n yemma-s : « ad iddu yid-k Muôad !». Di yiwet
n tama ifôeê mi ad iddu d wid ar irewlen si
taddart, di tayev am akken yugad. Ayen akk i yas d
êkan wid irewlen tikkelt nni yezran tga-yas

233
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

akukru. Nitni ass-n rewlen $er Laâzib n Wagdel.


Ur nsan din. Ddan deg webrid ur ssinen, anda yal
asurif ggunin ad d-$lint fell-asen lbumbat ne$ ad
afen zdat nsen aglaf n lâeskeô. Tameddit n wass
u$alen-d d tarbaât $er taddart n Mekraz. Ass-n ur
d yusa lâesker, ur d-illa kra.
I Muôad, tarewla n wass-a d tameqrant. Tagemmunt
tella akin i yi$il. Abrid-is $ezzif ; sin i$ezôan
d yi$il ad tgezmev akken ad tawvev. Abrid-is
yexla. I$il nni yella deg-s webrid ameqran,
abrid ukeôôus, teddun deg-s lâeskeô. Ar i$il
nni, llan sin iberdan, win n wadda akked win
ufella.
Muôad issen akk iberdan i yas d-izzin i taddart
nsen. Issen-iten, idda deg-sen ne$ isla anda
llan. Taddart n xwali-s akin i yi$il i tella,
issen abrid-is tardast tardast.
Mi yella izger walla$-is akin i yi$il, iteddu deg
iberdan ur issin, i yesla i tikli n Dadda-s Salem
mi d-yu$al si tejmaât, inna yasen.
- D abrid ! Wid a yeddun heggan, tura ad na$ abrid
n Tagemmunt. Cudd arkasen-ik a Muôad !
- Arkasen-iw cudden, nekk hegga$ a Dda !
Salem iîîef-d agrab n wuççi seg ufus n Tasaâdit,

234
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

izwer Muôad zdat-s, ff$en-d seg wexxam. Mi wven


$er tewwurt n wefrag, ibern-d syen Muôad, yu$al-d
$er yemma-s, yenna yas
- Ur ttagad a yemma, deg yiv agi ad kem twanes Nna
Wiza. Azekka tameddit, ma ur d-illa kra di
taddart ad d-nu$al.
Awalen nni i yenna Muôad i yemma-s ff$en-d seg
yimi-s zun maççi d netta i ten id-innan. D awalen
ur inuda ad ten id-yaf, llan deg walla$-is,
seggmen, fernen, ff$en-d di lawan nsen. Mi d-
iffe$ seg wefrag, yuzzel deffir Dadda-s Salem,
kecm en $er webôaê n tejmaât. Din ufan abôaê
yeççur ger yelmeéyen akked tilemeéyin.
Mi ddan ad bdun tikli, ikkr-d Rabeê, inna yasen.
- Ur tezmirem ad teflem seg yi$il akka tellam.
Ilaq awen ad tawim yid-nwen aceppiv amellal. Ma
temlalem-d lâesker deg webrid, ur reglet. Kenwi
d sibil. Refdet aceîîiv nni deg yixef n t$animt,
tbeddem. Ur ken id-kkaten s ôûas!
Rabeê yella d aâsekriw di lgirra nni n Wanducin,
di tmurt n Vietnam. Illa iguooa netta d lâeskeô n
Fôansa acêal iseggasen. Tura meqqer, tazmert
teooa-t, ifadden kkawen. Ur izmir ad iffe$ d
amjahed. Iqqim d aâssas di taddart. Ayen illan

235
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

$ef tiî-is.
Zewren ilmeéyen nni yeglan taceîîivt tamellalt,
u$en abrid n Tagemmunt. Mi ff$en si taddart, ddan
acemma kan deg webrid ameqran, abrid ukeôôus,
syen unfen $er zelmev, u$en abrid n wasif. Abrid
idyeq, tbeddel tikli. Derren yiwen yiwen, teddun
am wuccanen deg webrid nni udyiq, azal n yi$il di
tehri.
Mi bdan tikli, Muôad ur inuda ad iéer ma ddan
warrac am netta. Deg webôaê, ibedd $er tama n
Dadda-s Salem, zun ibeddel tarbaât, yu$al d
ameqran ger imqranen.
Mi ff$en timizar tineggura i yesla deffir-s i
wawal n Ëamid, iqerb-d $ur-s, inna-yas-d
- A Muôad ! Ssne$ taddart n Tagemmunt. Ddi$-d
tikkelt nni izran mi nerwel akka am wass-a. Dinna
di Tagemmunt ssne$ yiwen weqcic, isem-is Tamen.
£ursen i nensa nekkni, nezmer ad nekcem ad ngen
$ur-s.
Muôad idduqes, am win t id-isakin deg yives. Ih,
iteddu $er taddart ur issin, ur iéra anwa axxam
ad ikcem din, anda ad igen. Mi yerfed tamu$li-s
$er wid iteddun zdat-s, ur d iwwi yiwen usu ines.
Mi yella itezzi tent deg walla$-is i d-imekta

236
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

isla i ta$ect n Ëamid. Izzi $ur-s $er deffir,


inna-yas,
- Ih a Ëamid! Ma teb$iv ad nekcem $ures, ad nens
$ursen. Llant tlabilin di loib-iw, ad as tent
fke$.

Mi ff$en i yigran, wven asif, zegren $er tmurt


ugemmav, te$li-d tsusmi di terêilt nni. Ur illa
wawal, ur tella tmacahutt, ur illa uqesseô. Yal
wa yegguni lawan deg ad d-$lint lbumbat fell-
asen, ne$ anda ad d-ibedd waâskriw s ukaskiv-is
nnig webrid ne$ zdat nsen. Yal yiwen d a$ilif-is,
yal yiwen yeîîef taâbbuî-is. Nitni rewlen i
tlufa, teddun susmen akken ur d-rennun tilufa i
tikli nsen. Deg wedrar ûûut iteddu seg ugemmav
$er ugemmav, yif $ir ad nesren s tsusmi, ad jbun i
yi$il i tafat, ad kecmen Tagemmunt.

Di taddart n Tagemmunt, Muôad icfa kan $ef


tejmaât nni nsen. Mi wven d tameddit n wass,
i$li-d yiv. Mi kecmen tajmaât nni, yufa teççur d
imdanen, zun ggunin ten ad awven. Mi wven kan,
ferqen ten yal tama : tilmeéyin $er yexxamen n
telmeéyin, atmaten $er yiwen wexxam, yal yiwen

237
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

yufa amkan-is. At taddart nni, win izwaren zdat


sin ne$ tlata inebgawen-is ad iffe$ akin, ad ya$
tazribt-is $er wexxam-is. Tiremt kan yefra c$el-
is, tajmaât d tilemt. Gran-d yaâssasen nsen
yellan din.
Axxam nni deg yedduri Muôad, Dadda-s akked wiyav
d aberkan seg wabbu. Takanna d taberkant,
adekkan d aberkan, taârict nnig ukanun d
taberkant. Temlel n tumlilit tegra-d kan di
tesga. Tikli nni tesfecl-iten. I imensi,
sersen-d aâwin nsen $er tnemmast ugertil,
sduklen-t, zzin-as. Win iççan talqimt, ad ya$
amkan-is, ad igen $ef ugertil. Aneggaru i yufan
anda ad igen, te$li-d tsusmi deg wexxam. Ur illa
uqesser, ur d-iêka yiwen tadyant. Iddukel wefcal
d unezgum. Tensa tcemmaât, i$li-d yiv.
Muôad iqqen allen-is, zun igen, ma d alla$-is ur
t-iooa ad igen.
Mi yedda ad ikkes tirkasin-is i d-izzi ifassen-
is $er deffir. D tikkelt tamezwarut i yensa di
taddart n medden ur issin, i d-yedda d imeqranen
rewlen i lâeskeô, taggara netta ad ikkes
isebbaven-is akken ad igen !
Iooa isebbaven-is $ef yiri-s, isker iman-is di

238
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

tbeônus-is $er tama n Dadda-s, yeqqim. Nadam ur


d-yusa. Isarem azekka-nni ad yurar tilabilin
netta d Ëamid akked warrac n Tagemmunt.
Mi yella igen tanafa tamezwarut, d tiwu$a n
wuccanen si ddaw yexxamen i t id-isakin. Muôad
ineggez zun ççan-as d tifednan-is. Nadam nni
yucka fell-as, igguni ad yali wass.

Lawan nni deg aâziz yives i slan i dderz akked


tyita $ef tewwurt :
- Ddeb ! Ddeb ! Ekkret ! Ekkret ! Atan yusa-d
lâeskeô !
D win i ten isensen i d-iêman tawwurt. Mi yas tt
id-llin, inna yasen
- Tarewla ! Iaâssasen éran lâeskeô $er Tleqqamin
ad d-teddun $er da. Zzin-d si tama ufella, tura
ad d-awven taddart. Ekkret fell-awen. Ma nezmer
ad kken nesenser, mulac ad teqqimem am nekkni di
tejmaât.

Muôad ur idduqes, ur yugad. Mi d-iteddu $er


tewwurt wergaz nni, isla yas send ad d-iwet di
tewwurt. Illa yuki, ikker, isebbaven llan
cudden. D netta i yas d-illin tawwurt.

239
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Awalen nni yakk n lâeskeô zun yurga-ten send ad


d-vôun.
Mi d-ff$en seg webôaê nni, u$en abrid n tejmaât,
Muôad iteddu ifka tiî $er wanda ad d-iffe$ Ëamid.
Ur tella trewla. Tajmaât n Tagemmunt, deg yixef n
taddart, teççur d irgazen. Wid iddan ad a$en
abrid n leswaq bedden, wid inwan ad rewlen si
tama wadda, bedden. Lâeskeô yezzi yas-d i
taddart, si yal tama gan-yas taxatemt.

Mi d-kecmen taddart lâeskeô nni, teff$en-d si


yal tazribt, zun syen i d-m$in. Zzin-as i
tejmaât, teddun-d lmatrayuz ger ifassen. Lemmer
illa win imbawlen di tejmaât, din ad t-êerqen.
Imdanen, yal wa deg wemkan-is, ggunin.
Mi d-isawev umur ameqran n lâeskeô $er din i yas
gan tinifift. Adar n lâeskeô sya adar syen.
Mi d-îîfen argaz ne$ ileméi, ad $ren lekwa$ev-is
syen ad t-gren di tnifift nni, ger sin idurra :
netta ad iteddu $er zdat, tiyitwin ad d-$ellint
deg-s si yal tama. Afus yedda avaô yedda i tyita.
Win wumi yenser ad t id-iîîef wayen ad tt-yeçç
seg-s. Tiyita ufus, tin uvar uôangers, rnu yas
tin n tsumta n tùmegêelt. Win iff$en akin si

240
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

tnifift nni ad iglilez am ikerri. Idim iteddu,


taxlult d imeîîawen, tiwu$a n ilmeéyen rennunt.
D a$ilif.
Imeéyanen am Muôad sdukklen-ten $er yiwet
te$meôt ooan-ten din ad d-éren s wallen nsen. Ur
en wwiten. Tiyita nsen d tamu$li nni.
Irgazen nni i tent yu$en, win iwten ad d ikker ad d
iseggem iman-is, din ad t-yawev yiwen ranoers
$er wudem ne$ $er txellal ubeôdi. D$a ad iqqim ad
isbev din.
Lâeskeô ni usan-d ad srewten di Tagemmunt,
srewten annar nsen akken i b$an.
Mi tella terbaât nni n tejmaât telha-d di
tfellaêt-is, tarbaât nniven n lâeskeô yeff$en
$er yexxamen, ufan deg wayen dhan : ayen ne$len
ne$len-t, d zzit, d awren, d isufar nniven, ayen
ôéan ôéan-t, ayen sxesôen ugar, ur as-cuêen.
Tilawin, di yal afrag mlalent $er yiwet tama ne$
$er tezribt, lâeskeô cexôen di timsixûert nsen.
Usan-d ad xlun taddart. Ur illa webrid nniven.
Di tejmaât, mi kfan axuccimm nni, lyupna nsen
iddem-d lka$ev. Isem d-yuder, winna ad d-ikker,
syen ad t salin $er ukamyu. 12 n yergazen i cudden
avaô afus, akken zdat medden,.

241
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Taganit nni tesse$li-d qawsas di taddart.


Acemma, armi d tewwev terbaât si tama wadda,
zewren-d zdat nsen snat tulawin cudden ifassen
nsent $er deffir. Mi d-wvent $er tejmaât, zu$ren
tent tama ukamyun, syen deggren tent sufella am
tcekkaôin ugercal. Tilawin nni ur su$ent ur
nnant zzant ne$ r$ant. Tin iççan tiyita, ad
tesusem am zun maççi deg-s i ntant. Yiwet deg-
sent teseggra-d awal :
- Izmer-awen Öebbi !

Ayen akk iveôôun, zdat wallen n Muôad. Iééa


allen-is akken ad iéeô, ad icfu $ef wayen iveôôun
zdat-s. Yusa-d $er Tagemmunt, irewl-d si Mekraz
akken ad inser, taggara yufa-d di Tagemmunt
lgirra akken tella.
Tameddit n wass, mi yeffe$ akk lâeskeô nni, slan
i ôsaû yettuti di Ti$ilt.

D tawa$it i yevran. I$allen llan, At Mekraz ur


qqimen din i tenîelt. Mi sawven $er taddart 12
yergazen i yemmuten, u$en-d abrid nsen ad d-
u$alen.
Deg webrid mi d-teddun $er Mekraz, ur illa wawal.

242
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Te$li-d fell-asen tiggugemt.


Muôad iteddu, isers allen -is $er tmurt. Tikwal
kan, ad izzi tamu$li-s s tuffirt, ad iéer udem n
Dadda-s Salem. Amayeg-is icudd s ucettiv, yiwet
tiî tu$al d tazegzawt, d nil. Salem iteddu s
tsusmi, ikna aqerru-s, tekna tiddi-s. Si mi d-
bdan tikli ur d-intiq, ur d-inna awal. £as
ifadden-is teddun, netta maççi din i yella.
Mi d-wven taddart n Mekraz, Salem ikcem $er
texxamt-is, imdel-d tawwurt deffir-s.
Muôad ikcem $er yemma-s, iqqim, iêka yas tadyant
nsen. Mi yella isawal netta d yemma-s, yuki i
yiman-is ibeddel. Maççi d Muôad nni iôuêen i d-
yu$alen si Tagemmunt.

Sin ne$ tlata wussan kan $er zdat, Salem iff$-d si


texxamt-is, iooa abeônus-is deg wexxam, iddukel
netta d Muêa, yu$ abrid umada$.

243
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

36. Iddukel
Iddukel ivelli d wass-
wass-a…

Mi yekker Muôad, iwet ad iddu $er zdat, icudd si


t$imit nni yeqqim di Memorial. Yuki trekb-it
tawla. Ur illa d az$al nni n din, ur illa d tikli
nni yedda di tijdit n Omaha. Teddukel-as tesmev n
weksum-is d êamu n walla$-is. Ibedd, iéeô zdat
wallen-is arraw-is akked tmeîîut-is akked
yeméuôen n wemkan nni, yal wa ayen deg yedha iéeô
di ttwiôat nni, i$er di tira nni tameqrant illan
$er zdat $ef yal agadir. Yal tadyant yevôan deg
wass-nni n 1944, tella di tira nni. Tadyant n yal
aâsekriw, n yal afesyan, tura. D wid iddren si
twa$it nni, ne$ d ayen d nnan $ef wid immuten din.
Yal tadyant tefka-d tafat $ef wass-nni deg u$alen
waman n yilel d izegga$en.

Muôad rwint deg walla$-is. Ur iéra d netta i


yezzin akin $er useggwas n 1944 ne$ d wid n tallit
nni i d-yu$alen $er useggas deg yella. Ur iéra d
netta i yudren $er at laxeôt ne$ d at laxeôt i d-
yuli $ur-s.
Yal tama wu$ur yezzi, Muôad ad yaf udmawen zun
issen-iten, isawel yid-sen, yeddukel yid-sen.

244
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Si tmu$li n umezwaru nni, win akken yefkan anza


$er Dadda-Salem, iéra icerk-it wayen t icerken
netta akked yelmeéyen d-ikecmen seg waman di
tfejrit n wass nni n yunyu 1944.
£as Muôad i$ra idlisen yuran $ef unekcum n 6 yunyu
1944, irna iéra acêal n tikkal asaru nni, « Ass
a$ezfan61», ur inwa ad-d yaf asaru yugaren asaru
deg ujaddar , Mémorial62 n Colleville-sur-Mer.
Di tzeqqa nni tameqrant, Muôad yuki llan $er
tama-s 34000 nni n yaâsekriwen i d izegren aman
akken ad ôéen afud n Hitler. Llan $er tama-s, am
wid inesren i tmes, am wid i$lin din, içça ten
ujajiê n ôsaû, ne$ ççan-ten waman akked iselman n
La Manche.
Simmal itedu $er zdat di Mémorial, siùmmal yuki
ikcem deg imen$i nni n 1944. £as ikcem, ur ifôiz
iman-is amek yella, d amdan, d aâsekriw ger
yaâsekriwen nni ne$ d lexyal kan iteddun ger
igenni d waman, ger igenni d wakal.

61
Ass a$ezfan : Le Jour le plus long / The longest day (Ken Anakin, USA, sept
1962)
62
Asalay = Musée (Mémorial du débarquement) : « Il a été conçu dans le
but de préserver la mémoire de tous ces jeunes gens morts en 1944, et pour lesquels
nous nous devons de conserver leur souvenir afin que les jeunes générations n'oublient
jamais à quel prix nous avons obtenu notre liberté… » (in. Plaquette du Musée
Mémorial d’Omaha Beach, Saint-Laurent-Sur-Mer).

245
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Tevra d Muôad am win akken ad-d imlilen d yiwen


wemdan deg webrid ne$ anda nniven. £as issen-it
ur iéra anda i t-issen ne$ anda i t-iéra. Ad iqqim
ad itezzi deg walla$-is, deg waktay-is akken ad
d-yaf anda i d-imlal amdan nni. Tikwal imir ad d-
ta$ tafat deg walla$-is, ad as yini : dinna !
Akken i tevra d Muôad. Illa wayen deg yella, maca
ur d-yufa anwa asafar i ten icerken netta d
yelmeéyen nni n Marikan akk d Legliz.

Mi yerna tikli $er zdat, ibedd acemma kan, yuki


tu$-d tafat nni deg walla$-is. Yufa-d asafar i t-
icerken netta d wid nni : d tizegzewt nni n
lâeskeô, tizegzewt n tselsa seg yixef $er yixef
akked warkasen nni n rangers iberkanen.
Tizegzewt nni issen-itt mi yella d aqcic d
ameéyan di taddart n Mekraz.
Tafat nni i d-illin deg walla$-is taggara telli
yas-d allen-is, iéer s tiî n weqcic nni i yella di
Mekraz.
Simmal iteddu, simmal ifeôôez ayen yellan zdat
wallen-is. Si tizegzewt icettiven n lâeskeô,
Muôad irra tamu$li-s akin. Yal uzzal d ikecmen si
Omaha Beach yufa-d issen-it : d iblandiyen nni,

246
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

d ikamyunen nni n GMC, d half-track nni, d


tikeôyas Jeep nni.
Muôad llint-d wallen-is. Ikkes-as u$em$um nni,
iéer tidett akken tella. Ur illa di targit i
yella, ur illa di tmucuha i yentel iêekku-tent i
yiman-is. Di tidett i yella, tidett nni
taqerêant.
Uzzal nni yakk iéer zdat-s, win d ikecmen akken
ad ihudd tazmert n Lalman, taggara ikemmel
abrid-is, izger ilel, yu$ abrid n Mekraz, n
Tagemmunt, n Tewrirt, n Asyax Umeddur.
Muôad ikkes-as ukuffir nni yellan deg-s. Yuki i
turin-is ikcem itent wazwu, inhet tikkelt ne$
snat. Yers wul-is, ikkes-as weqlaqal nni n
turin-is.

Muôad ibedd zdat yiwet ttwiôa n La Jeep nni


tazegzawt i d-iff$en seg waman. Ur d teffi$ $er
wakal, ur teqqim din deg waman. Win isedduyen
takeôôust nni isers aqerru-s zun igguni ad d-
asen ad t id-suff$en seg weêvun nni. La Jeep nni
tbedd, ur tedda $er zdat ur tu$al $er deffir ad
tentel i ôsaû d-ituttin si tama ufella.
£er tama-s, tarbaât n yâsekôiwen, wa yeduri $er

247
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

deffir, wa yentel ddaw wuzzlan nni n wefrag, wa


yu$al d tinegnit yesred, yemmut. La Jeep nni
teqqim akken, ur d tuli ad teddari, ur tu$al $er
tqenîert nni ansa i d-tekka, ad tu$al $er ubabuô
deg d-tedda. Teqqim, tbedd, zun din i d-tem$i.
Muôad yuki i tidi nni tasemmavt tuli-d seg
weksum-is. D tidi nni tasemmavt wukud yu$
tanamit. Iééel i$il-is, isers afus-is ddaw
teftilt nni tazelmavt. Iself-as s leêder. Iqqen
allen-is, yuki i ivudan-is nnulen snat tefliwin
n teôsaûin.

16 /07/2009

248
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

37. Timerna (annexe)

(Omaha Beach, tadyant , tekkes-d si site D_Day :


http://www.ddayoverlord.com/debarquement_normandie.htm

« Les objectifs du débarquement du 6 juin 1944.

Le but du débarquement dans ce secteur est d'établir une tête de pont allant
de Port en Bessin à la Vire et de pousser ensuite vers Caumont et Saint-Lô en
même temps que la seconde armée britannique. Une fois les plages passées,
les unités devront s'enfoncer vers l'intérieur pour atteindre une ligne allant de
Isigny à Tour en Bessin. De plus les troupes devront faire la jonction avec les
Rangers débarqués à la Pointe du Hoc à l'Ouest et le 47th Royal Marine
Commando Britannique à Port en Bessin à l'Est.

L'invasion :

Les conditions météorologiques, le courant de marée et la mauvaise visibilité


vont complétement désorganiser les plans prévus pour les compagnies
d'assaut de la première vague. Les bombardements péliminaires effectués par
l'aviation ont manqué les WN car les bombardiers, sans visibilité, ont allongé
très légèrement leur largage, dispersant leurs bombes dans l'arrière pays. Ce
sont des défenses allemandes intactes que les huit compagnies de la première
vague vont devoir affronter.

Les blindés prévus pour supporter l'assaut des premières compagnies sont
également manquants. Les chars DD du 741st Tank Bton mis à l'eau au large
ont coulé sous l'effet de la mer démontée; Seuls deux chars sur 29 des
compagnies B et C atteindront le rivage.

63
A 06 h 30 les LCA et LCVP approchent de la plage et le feu allemand se
déchaine. Les rampes s'abaissent et c'est l'enfer. Les GI's découvrent une
plage lisse, sans aucun endroit ou s'abriter et constamment balayée par les
mitrailleuses, canons et mortiers allemands. De plus la plupart des barges ont
dérivé vers l'Est à cause du fort courant de marée et les hommes se retrouvent
en des endroits qui ne sont pas les leurs, mélangés à d'autres groupes
d'autres compagnies.

La compagnie A/116 perd pratiquement tous ses officiers dans le premier quart
d'heure, les hommes sont prostrés en bordure de l'eau ou derrière les
obstacles et refusent d'avancer, paralysés par la terreur. A part en quelques
endroits le scénario est partout le même: des hommes abrités derrière la levée

63
LCA (Landing Craft Assault) ; LCVP (Landing Craft Vehicle, Personnel) .

249
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

de galets, les véhicules détruits, les obstacles ou bien allongés en bordure de


l'eau et progressant en même temps que la marée montante.

Les renforts de la deuxième vague qui commencent à débarquer à partir de 07


h 00 subissent le même sort et les pertes humaines et en matériel
s'accumulent avec le temps qui passe.
Néanmoins à partir de 08 h 00 et sous l'impulsion d'officiers débarqués, de
petits groupes vont s'organiser et partir à l'assaut des premiers points d'appui.
En dépit des nombreux morts, des pertes d'équipements et de la
désorganisation, les troupes d'assaut ne restèrent pas clouées au sol mais
furent encouragées, portées et inspirées par quelques officiers et sous-officiers
qui, bien souvent, en prirent la tête. Ces premières pénétrations influencèrent
le reste de l'action du jour J sur Omaha Beach.
La première condition d'amélioration de la situation sur la plage était de faire
avancer les véhicules vers l'intérieur des terres. Cela fut possible après que les
destroyers et l'avance du 18th Infantry Regiment eurent balayé la resistance
allemande à la sortie E-1.

Dès le début d'après midi l'avance des véhicules put commencer dans la vallée
du Ruquet. Pour les autres vallées de sortie, les efforts effectués pour les
rendre praticables ne furent couronnés de succès qu'en fin d'après midi.

La fin de la journée :

L'attaque sur Omaha Beach avait réussi mais cela avait été beaucoup plus
difficile que prévu. En général, seul un commencement de nettoyage et
d'organisation sur les plages avait été effectué. Les pénétrations effectuées le
matin par des groupes relativement faibles avaient manqué de puissance pour
pouvoir s'enfoncer à l'intérieur des terres. Une resistance ennemie acharnée
avait réduit l'avance à une bande de terre n'ayant pas plus de 2400 mètres
dans la région de Colleville. Derrière les positions US avancées, des groupes
ennemis continuaient à résister.
Bien sûr aucun des objectifs assignés à la 1st Infantry Division pour le 6 juin ne
put être atteint; ni la pénétration vers la nationale 13, ni la jonction avec les
troupes britanniques à Port en Bessin ou bien celle avec les Rangers de la
Pointe du Hoc.

Alors que la nuit tombe et que le premier bilan peut être fait, il faut s'accorder
que ce débarquement est passé tout près du desastre. Seulement 100 tonnes
de matériel ont pu être débarquées sur les 2400 prévues mais surtout les
pertes humaines furent énormes. Sur les 34.000 hommes débarqués les
Américains enregistraient environ 4.720 pertes sur cette bande de plage dont
le nom allait devenir " Bloody Omaha ". »

250
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

251
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Timerna 2 :

Ctamber1938
Ctamber1938 Anejmaâ n Munich (Lalman, Fransa, Telyan, Legliz)
Tifrat n talwit ger Rrus d Lalman (pacte de non-
23 $ect 1939 agression germano-soviétique)
Ctamber 1939 Lalman ikcem Pulunya,
, ikker tôad ameqran
Finlande tessers uzzal (capitulation)
), Lalman
Me$res 1940
ikcem timura n Danemark, Norvège, Hollande
Magu 1940
1940 Fransa
Lalman ikcem Belgique akked Fr ansa
Maréchal Pétain isuter tifrat i Lalman
17 yunyu 1940
1940 (armistice)
armistice)
Ti$ri n général de Gaulle si Londres (Appel de
18 yunyu 1940
1940
Londres)
Tifrat ger Lalman d Fransa (armistice
(armistice)
armistice) di
22 yunyu 1940
1940 Rethondes
22 yunyu 1941
1941 Lalman ikcem tamurt n Rrus (URSS
(URSS)
URSS)
Lalman
La lman iréa di tyita n El Alamein ; iffe$ si
Tuber 1942
1942 tmurt n Tmaz$a (Afrique du Nord)
Marikan ikcem tamurt n TaTamaz$a ;
Nunamber
unamber 1942
1942 Hitler ikcem tamurt n Fransa n wadda (zone
libre)
1942
1942-
42-1943
1943 Imen$i n Stalingrad (di
(di Rrus)
Lâesker
Lâeske rnLLalman, Wermacht,
alman, Wermach yessers
t, yes sers uzzal
02 Furar 1943
1943 di Stalingrad (capitulation)
Anekcum n Marikan akked Legliz di Normandie
06 yunyu 1944
1944 (Débarquement à Omaha Beach)
30 yebrir 1945
1945 iman-
Hitler in$a iman -is
08 magu 1945
1945 Lalman yessers
yessers uzzal (capitulation)
Lbumba atumik n Marikan $ef Japu (di Hiroshima
$ect 1945
1945 6/08/1945 akked Nagazaki 9/08/1945)
02 ctamber 1945 yessers
1945 Japu ye ssers uzzal (capitulation)

252
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Char Sherman M4 di Omaha Beach.

253
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Résumé de l’ouvrage :

Le débarquement anglo-américain du 6 juin 1944 en Normandie,


sur la plage d’Omaha Beach, allait changer le cours des
évènements de la deuxème guerre mondiale : entamer la
destruction de la puissance nazie et engager la libération de
l’Europe.
L’histoire du roman « Ass-A d Wussan » se déroule
essentiellement sur ce site historique de Omaha Beach en
Normandie, à plusieurs décennies d’intervalle.

En allant visiter ce site, avec sa femme et ses enfants, Murad


replonge dans ce passé encore frais et déroule devant ses yeux
et dans ses souvenirs d’enfant les évènements vécus dans son
village haut perché de Kabylie, les péripéties de la guerre, … des
guerres même.
Les souvenirs de la deuxième Guerre Mondiale, sur ce lieu
mythique, s’imbriquent alors et s’entrechoquent avec les
souvenirs de la guerre d’Algérie.

Tout au long de l’ouvrage, plusieurs acteurs vivent les différentes


péripéties de la guerre mondiale et se donnent rendez-vous,
malgré eux, dans ce site paradisiaque de Normandie qui devint
un enfer :
John, un jeune américain, authentique indien Dakota, qui
s’engage dans l’amée américaine et traverse l’Atlantique pour
défendre son pays, après l’épisode dramatique de Pearl Harbor,

254
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

et contribuer à libérer l’Europe.


Helmut, un paisible agriculteur de la Bavière, reconverti en soldat
de la Wermacht qui monte la garde jour et nuit dans une France
conquise, dans l’un des blaukhaus de la falaise au-dessus de
Omaha Beach.
Murad adulte et Murad enfant qui voyagent, hors du temps, dans
le réel et dans les souvenirs, entre les berges de la Manche et
les collines du village natal, à Mekraz, en Kabylie.

Sur cette plage aujourd’hui paisible, Murad tente de reconstituer


les épisodes d’horreur et de désolation qui ont, par la folie des
Hommes, détruit des milliers de vies.
Dans les yeux et les souvenirs de l’homme qu’il est devenu,
Murad revoit aussi, avec ses yeux d’enfants, les débuts de la
guerre d’Algérie à travers tous les changements survenus alors
dans son village. Les jeux des enfants qui ont brusquement
changé, les discussions des adultes qui ont changé, le ciel
même et le paysage qui ont changé aussi ; il n’y avait
brusquement plus de chiens ni de clôtures dans le village de
Mekraz.

Murad s’interroge alors profondément sur la suite des


évènements, après ce débarquement du 6 juin 1944.
Cet arsenal américain de matériel et de puissance de feu, utilisé
pour le débarquement a indéniablement libéré l’Europe et le
Monde.
C’est une œuvre historique louable.

255
Omaha Beach - Ass-A d Wussan

Au lieu de continuer son œuvre de libération des peuples


opprimés, une partie de cette puissance a été détournée par les
ultra-colonialistes pour asservir d’autres peuples qui ont aussi
participé, par leur sang, à la grande libération.
Les half-tracks, les blindés, les camions GMC, les MAT 49 et les
Jeep Ford et Willys ont, quelque temps plus tard, rejoint les ports
de Marseille et de Toulon et traversé la Méditerranée pour mener
l’oeuvre de « pacification » dans cette Berbérie/Algérie meurtrie.
Murad se souvient de « l’Opération Jumelles » et de tout l’arsenal
d’acier qui a piétiné pendant des mois la piste poussiéreuse de
sont village et creusé des sillons profonds sur la place de tajmaât
et dans les mémoires des villageois.

C’est ce raté de l’histoire que Murad revoit, sans rancune, en


marchant sur le sable fin de Omaha Beach et dans les allées de
l’immense cimetière américain64…

Effectivement, dans toutes les époques, les Hommes sont


souvent amenés à commettre les mêmes erreurs.

L’Histoire n’est-elle alors qu’un éternel recommencement ?

64
Bilan US du débarquement en Normandie : 9387 tombes américaines et les noms
des 1553 américains disparus.

256

You might also like