Azerice Kurani Kerim Tecvidi 1

Bak-2008
QURAN-KRMN
TCVD
Azrbaycan Respublikas
Bak slam Universitetinin
Zaqatala bsi
Kitabn ad:
QURAN-KRMN TCVD
Mllif:
Heyt
Elmi Redaktor:
Dr. hmd Niyazov
Mslhti:
BU-nun Zaqatala bsinin mdiri
brahim brahimov
Dizayn:
Srxan sgndrov
Bu kitab Bak slam Universitetinin Zaqatala bsi zr Pedaqoji
urann 24 aprel 2008-ci il tarixli V iclasnn 5 sayl qrar il ap
edilmidir.
nvan:
Zaqatala h. H. liyev prospekti 88/A
ndeks: AZ 6200
Tel./Faks: (+994) 174 5-21-83 & 5-32-46
www.zaqatalailahiyyat.edu.az
Drs kitablar - 08
Zaqatala-2008
MNDRCAT
N SZ.................................................................................................11
BRNC BLM
QURAN-KRM HAQQINDA MUM MLUMATLAR
I. QURAN-KRM HAQQINDA MUM MLUMATLAR.......13
A. QURAN-KRMN TRFLR....................................................13
B. VHYN BALANICI V QURANIN TSBT........................14
C. QURANIN HZ. BU BKR TRFNDN CM EDLMS.....15
. QURANIN HZ. OSMAN TRFNDN OXALDILMASI.........16
1. Hz. Osman Mushaarnn yaz trzi..............................................17
2. Hz. Osman Mushaarnn oxar xsusiyytlri.............................17
II. QURAN-KRM V FZLTLR.......................................18
A. QURAN OXUMAIN FZLT................................................18
B. QURAN OXUYANIN FZLT.................................................18
C. QURAN-KRM MQAM L OXUMAQ..............................19
III. QRAT ELMN MUM BR BAXI................................20
A. QRAT ELM L LAQL MUM MSLLR........20
1. Qirat elminin mvzusu.............................................................20
2. Qirat terminlri v imamlar...........................................................20
3. Shih Qiratlrd lazm olan rtlr................................................24
4. Bzi Qirat terminlri v triri....................................................24
IV. QURAN TLAVT......................................................................25
A. TLAVT KLLR.................................................................25
1. Thqiq................................................................................................25
2. Hdr...................................................................................................26
3. Tdvir.................................................................................................26
B. LHN (OXUNU XTASI)............................................................26
C. STAZ V BSML..............................................................28
1. Sur vvlind v iki sur arasndak vcihlr.............................30
a. Sur vvlindki vcihlr..................................................................30
b. ki sur arasndak vcihlr.............................................................31
KNC BLM
TCVD ELM
I. TCVD ELM...............................................................................33
A. TCVD ELMNN TRF..........................................................33
B. TCVD ELMNN MVZUSU V MQSD........................34
C. TCVDN HKM....................................................................35
. TCVD ELMN LD ETMNN YOLLARI.......................35
II. HRFLR, MXRCLR V SFTLR.........................36
A. HRFLRN TRF V QSMLR.....................................36
1. Hrrin mxrclri........................................................................37
6 Qurani-Krimin Tcvidi
2. Hrrin siftlri............................................................................39
3. Hrklr..........................................................................................46
B. BZ HRFLRN OXUNU KLLR...............................47
1. Ra () hrnin oxunu killri.....................................................47
2. Lfztullahdak () hrnin oxunu killri...................................49
3. H () zmiri v oxunuu.............................................................50
III. MD BHS...............................................................................51
A. MDLR........................................................................................51
1. Md hrri ..................................................................................... 51
2. Sbbi-Md.......................................................................................52
a. Hmz .............................................................................................53
b. Skun.................................................................................................54
B. MDDN NVLR......................................................................54
1. sli Md (Mddi-Tbii)................................................................55
2. Fri Mdlr......................................................................................56
a. Mddi-Mttsil..................................................................................56
b. Mddi-Mnfsil.................................................................................58
c. Mddi-Lazm.....................................................................................59
. Mddi-Ariz........................................................................................61
d. Mddi-Lin..........................................................................................64
C. MD BARSND DQQT EDLMS LAZIM
GLN MQAMLAR...................................................................66
7 Mndricat
IV. DAM V DAMLA LAQL MSLLR.................67
A. DAM HAQQINDA MUM MLUMAT..............................67
B. DAMIN NVLR...................................................................70
1. dami-Misleyn................................................................................70
2. dami-Mtcaniseyn.......................................................................71
3. dami-Mtqribeyn.......................................................................73
V. LM-TRFN () OXUNUU...............................................74
A. DAM-MSYY.....................................................................74
B. ZHAR-QMRYY..................................................................75
VI. TNVN V SAKN NUNUN HKMLR..........................75
A. XFA................................................................................................75
B. ZHAR.............................................................................................78
C. QLB.............................................................................................79
. TNVN V SAKN NUNUN DAMI....................................80
1. dami-Mal nn........................................................................80
a. Tam dami-Mal nn.................................................................81
b. Naqis dami-Mal nn............................................................81
2. dami-Bilnn............................................................................82
VII. SKT, VQF V BTDA L LAQL MSLLR...83
A. SKT............................................................................................83
B. VQF V BTDA........................................................................86
1. Vqf v btidann hmiyyti.......................................................86
9
2. Hrkli v skunlu klm zrind vqf.....................................87
3. Vqf etmkd sas olan hallar.....................................................89
4. Vqf iarlri v scavndlr............................................................90
C. QURANDA BZ KLMLRN ALTINDAKI ARLR
MNASI......................................................................................................91
NC BLM
QURAN YRTM V ZBRLMD BZ MSLLR
I. QURAN YRTM V ZBRLMD
BZ MSL-LR.......................................................................93
A. LFBANI YRTM METODU............................................93
B. QURAN XTM EDLRKN SON SURLRD
ZLNN YOL....................................................................................95
C. QURAN OXUYARKN TTBQ EDLCK
DODAQ TLM.................................................................................96
. HFZ ALIDIRMA METODU...................................................97
1. Hifz ncsi alma.........................................................................97
2. zbr balama dvr.....................................................................98
DBYYAT......................................................................................99
Mndricat
N SZ
Hr eydn vvl Qurani-Krimin dzgn oxunma qaydas olan tcvid
adnda bir kitabn Azrbaycan dilind hazrlanmas imkann biz bx
edn Cnab Allaha sonsuz hmd-snalar, Onun uca Peymbri Hzrt
Mhmmd (s..s) fndimiz bol-bol salam olsun.
Bildiyimiz kimi xalqmz vvllrdn bri slam dinini mnimsmi
v onun qaydalarn biz atdran Quran hr zaman oxumudur. Mxtlif
kild trcmlr v yaxud tfsirlr yazlmdr.Ancaq grnn bir hqiqt
vardr ki, Qurann oxunma qaydalar olan tcvid elmi haqqnda dilimizd
yazlm geni miqyasl bir kitab yoxdur.Biz bu mqsdl gcmzn v
imkanlarmzn atdq qdr xalqmza faydal olmas mqsdil bu kitabn
hazrlanmas qrarna gldik.
Kitabmz blmdn ibartdir. Birinci blmd Qurani-Krim
haqqnda mumi mlumatlar verilmidir. Qurann yazlmas, toplanlmas,
hrklnmsi v oxaldlmas msllrindn bhs edilmidir. Daha sonra
bu blmd Quran oxuman v oxuyann fzilti haqqnda msllr ye alr.
Qirat v Quran tilavti il laqli bir sra msllr inclnmidir.
kinci blmd Tcvid elmindn danlr. Burada tcvid haqqnda mumi
mlumatlar verilrik hrrin mxrc v siftlrindn, md qaydalar, tnvin
v sakin nunla laqli msllr, idam bhsi, skt, vqf v ibtida il laqli
mslr yer almdr.
nc blmd is Quran yrtm v zbrlmd bzi msllr izah
edilmidir. Burada quran yrtm metodu, hazlik etmk n mlumat v
dodaq talimi il laqli mvzulara yer verilmidir.
Kitabn hazrlanmasnda Prof.Dr.smail Karaamn Kurani-Kerimin Fa-
ziletleri ve okunma kaideleri adl srdn istifad olunmudur.
srin ortaya xmasnda myi ken hr ks minntdarlmz
bildiririk.
BRNC BLM
I. QURAN-KRM HAQQINDA MUM MLUMATLAR
A. QURAN-KRMN TRFLR
Quran lfzi lt mnas etibaril, Qirat klmsi il eyni mnaya glir
v Smai (qayda xarici) bir msdrdir. Oxumaq v cm etmk vya bir
baqa ifad il d, toplayb bir araya gtirmk mnalarna glir. Cbrail
vasitasil, Muhammd (s..s) endiriln Kitab- Clil xsusi isim olmudur.
ox-ox oxunan kitab demkdir. Bu isim Qurani-Krim Allah trndan
verilmidir.
1

Qurann elmi tririndn bnl-Czrinin tri d beldir:
;.
. .

-
,

.
. i
. .,
.

.
_

.
str sh (mttfqn leyh: zrind ittifaq olan), istr fsih yni

mxtlfn h (ixtila) olsun;
1
Bax. Yusuf, 2, Zmr 27-28, Qiyam 17-18, Mzzmmil 4 v. b.
1. rb nhvi qaydalarndan birin uyun;
2. Rsm (yaz) etibaril d Hzrt Osman Mushaarndan birinin yaz
klin uyun olan;
2
3. snad baxmndan da, dalt v zbt sahibi ravilrdn ibart shih v
mttasil bir sndl, Peymbr (s..s) qdr atan btn Qirat vcihlrin
Quran deyilir.
Onun saylmayacaq qdr xsusiyytlri yannda be dnsi vardr ki,
Quran zn hr yerd digr btn szlrdn bu be vsl ayrr:
1. Mciz (Mczvi) olmas: Yni he bir gc trndn, n qsa bir
aysin bel bn zr bir ay yazla bilmmi v yazla bilmyckdir.
2. Quraniyytinin tvatrl sabit olmas.
3. str dstmazl, istr dstmazsz, istr zbrdn, istrs d zndn
olsun, oxunmasnn ibadt saylmas.
4. rbc olan lfzindan baqa, he bir dil il yazlb oxunmasnn, Quran
qbul edilmmsi.
5. str yazmaq, istr sylmk surtil olsun nql edrkn orijinal
dediyimiz sl mtnil birlikd nql edilmsinin vacib olmasdr.
B. VHYN BALANICI V QURANIN TSBT
Etibarl qaynaqlarn bildirdiyin gr, ilk aylr nazil olmaa
baladnda, Peymbr (s..s) 40 yanda idi. lq Sursinin ilk be aytil
balayan Qurann nzl hadissi 23 il davam etmidir.
Qurann nzlndki tdriciliyi Qurann z bel aqlayr: nkar
ednlr: Quran Ona btv bir kild endirilmli deyilmiydi? dedilr. Biz
onu snin qlbin yax bir kild yerldirmk n bel (para-para
endirdik) v onu dn-dn (ayraraq) oxuduq.
3
Qurani-Krimin yeddi hrf zr nazil olduunu xbr vern ravilrin
say olduqca oxdur. Bundan dolay da alimlr bu xbrin tvatrlyn hkm
2
Bu eyn zamanda btn qirat vcihlrini hat edn bir yaz demkdir.
3
Furqan 32.
15
etmidirlr. mam Czrinin bu xsusda tra tdqiqat nticsind syldiklri
xlas olaraq beldir. Peymbrin (s..s) hdisil iar olunan yeddi hrf
ixtilaf, tnvv v tyyr ixtilafdr. Ziddiyt v tnaqz ixtilaf deyildir.
(Yni mxtliilik v frqlilik ixtilafdr; trslik v zidlik ixtilaf deyildir).
nki Allah Klamnda ziddiyyt v tnaqz ixtilaf dnl bilmz. Bu hal,
Quran dnmrlrmi? gr o Allahdan baqas trndn olsayd, iind
bir-birini tutmayan ox ey taparlard klind mna veriln Nis Sursinin
82-ci aysi il byan edilmidir. Qurani-Krim btn qirat killril,
Hzrt Osman trndn daha Mushaar yazdrlmadan v Hzrt bu Bkir
dvrnd kitab halna gtirilmdn nc Hzrt Peymbrin bir ox shab
trndn d zbrlnmidir. Bundan lav Hzrt Peymbr shabdn
oxuma-yazmas yax olanlardan bzilrini zn vhy yoluyla gln
aylri yazdrmaqla da vziflndirmi ki, bunlara vhy katiblri deyilir.
Czri bunlardan 40 dnsinin isimlrini kitablarnda zik r etmidir. Mxtlif
qaynaqlarda, Czrinin zikr etdiyi bu isimlrdn baqa bir ok shabnin d
vhy katibi olaraq qeydlr kediyini grrk. Bu da onu gstrir ki, Quran
aylri daha peymbrin hayatnda ox kimslr trndn yazlmdr. Bu
katiblr, Qurann tamamn hm yazmlar, hm d z brlmilr. Bundan
lav hr yazdqlar nsxdn bir surt d zlri n yazb saxlamlar.
C. QURANIN HZRT BU BKR
TRFNDN CM EDLMS
Hzrt Peymbrin vfatndan sonra xilaft vzifsin gtiriln Hzrt
bu Bkir Quran aylrinin bir mushafda toplanmas mqsdil bir komissiya
qurdu. Bu ko missyann baqanlna Hzrt Peymbrin vhy katiblrindn
olan Hzrt Zeyd b. Sabiti qoydu.
Zeyd b. Sabitin Quran toplama proqram:
Zeyd b. Sabit Quran aylrini cm edib toplayarkn bel hrkt
edirdi:
1. Hazsind (zbrind) v ya lind Qurandan paralar grdy kim-
slri tanmadqca,
2. Taplan shiflrin, Peymbrin (s..s) hzurunda yazldna aid qti
bir q natd olmadqca,
Qurani-Krim haqqnda mumi mlumatlar
3. Taplan shiflrin, Peymbrin hzurunda yazldna aid n az iki
v ya daha ox ahid grmdikc,
4. str hazlrd, istr yazl mtinlrd olsun, bunlarn z z b rin-
dkilrl eyni olduunu isbat etmdikc he bir kimsdn Quran paras
olaraq bir ey qbul etmzdi.
Zeyd b. Sabitin tk nsx olaraq toplam olduu ilk Quran nsxsini,
Hzrt bu Bkir ald v lncy qdr d onu mhaz etdi. O vfat
etdikdn sonra hmin nsxni yerin ken Hzrt mr tl ald. O da
lmn qdr bu byk manti mhaz etdi. Onun vfatndan sonra is
bu mushaf, Hzrt mrin qz v Peymbrimizin xanm olan Hzrt
Hafsaya intiqal etdi.
. QURANIN HZRT OSMAN
TRFNDN OXALDILMASI
Hzrt Osmann xlifliyi snasnda etdiyi xidmtlrin n byy
mslmanlar bir mushaf v bir qirat zrind birldirmi olmasdr. O da
bu i n Zeyd b. Sabiti vziflndirmidir. shabi-Kiram arasnda, hr
ksin tanyb gvndiyi, dalt v zbt sahibi olan Zeyd b. Sabit v dostu
trndn meydana gtiriln Quran Tdqiq v stinsax Komissyas Hzrt
Hafsadan g tirdiln ana mushafdan kopya ettiklri Quran nsxlri zrind
trtib v tdbir baxmndan sas olaraq bu 6 xsusa diqqt kmidirlr:
1. lk sran Fatih, son sran da Ns sursin mxsus etmidirlr.
2. Tvb sursi xaricind hr surnin banda olan bsmllri yerlrind
buraxmlar.
3. Tqsir ediln nsxlrin Hzrt bu Bkirin mril toplanan ana
mushafa uyun olmas n d, o nsxlri, surlrin isim v nisblrindn;
dd, cz v fasil kimi incliklrdn tmizlmilr.
4. Allah Rsulunun tvsiylril, sbut v nql olunan shih rvaytlrin
hamsn ld etmlri v Qurann nqlindki sl prinsipin yalnz rsmi xtt
deyil, hifz dayandnn bilinmsi mqsdil d, tqsir ediln bu mushaar
nqt v hrk kimi nsrlrdn uzaq tutmular.
17
5. oxaldldqdan sonra tdqiq komissyas trndn zlrin oxunaraq
rz ediln hr bir mushafn yaz klin shabdan he bir frd etiraz
etmmidir.
6. Tqsir ediln bu mushaardan hr hans birin uymayan, irisind
artqlq v ya ksiklik olan, istr asanlq, istr tfsir mqsdil olsun klmlri
baqa eyni mnal lzlrl dyidirilmk surtil xsusi xslr trndn
rsmi olmayan yollarla yazlan mushaarn, kimd olursa olsun, Qurani
keyyytlrini itirmi olduqlarndan trk v yox edilmlrin ittifaqla qrar
verilmidir.
1. Hzrt Osman Mushaarnn Yaz Trz
Hzrt Osmann oxaltd mushaar K yaz il yazlmdr. Czm,
Tdid (dd) v sair iarlrdn he biri sl rsm (yaz v imla) da
yoxdur. Sonradan hrufu-mcmy nqt, hrufu-sakiny czm, hrufu-
mthrriky hrk, hrufu-tnviniy iki cm hrk, hrufu-msqqly
tdid v hrufu-mhmuzy d yri hmz icad edilmidir. slind btn
bunlar bidtdir (sonradan lav edilmidir). Fqt Quran yrnrkn
cmilr asanlq saxlad n msthsn (gzl) grlmdr.
2. Hzrt Osman Quranlarnn ortaq xsusiyytlri
1. Bu Quran nsxlrinin hr birin, rvaytlri hd olan qirat v cih-
lrinin xaricind, sadc tvatrl sabit olan vcihlr alnmdr.
2. rzei-axird (Hzrt Peymbrl Cbrailin bir-birlrin Quran
qar lql rz etdiklri son mqabl) sabit olmayan v tilavti mnsx olan
qiratlr d bu nsxlr alnmamdr.
3. Aylri Hzrt bu Bkirin cm etdirmi olduu mushafdak trtib
uy un ola raq saxlanlmdr. Surlri is bugn limizd olan mushaarn
trtibin gr sralanmdr.
4. Rsmi xtlri, mxtlif qirat vcihlrin v Qurann z il nazil ol-
duu yeddi hr hat edn bir slub il qlm alnmdr.
5. Shablrdn bzilrinin, zlri n xsusi olaraq yazdqlar mus-
haarda olan v hr hans bir mnann tfsiri, yaxud da nsx v mnsx
byan edn v ya baqa rh ifadlri d bu Quran nsxlrindn he birin
alnmamdr.
II. QURAN-KRM V FZLTLR
A. QURAN OXUMANIN FZLT
Hzrt Allahn ilahi klam olan Qurani-Krimi oxumaq cir v savab
n yksk olan ibadtlrdn biridir. Necki bir ayti krimd Cnab-Allah
bel buyurur:Allahn Kitabn oxuyan, namaz qlan, zlrin verdiyimiz
ruzilrdn (Allah yolunda) gizli v akar xrclynlr kasad olmayacaq
bir ticart (savab) umarlar ki, (Allah) onlara (mllrinin) mkafatlarn
versin v z ltfndn (krmindn) onlara artrsn! Hqiqtn,
(Allah) balayandr, qdirbilndir! (Bndlrin Ona etdiklri kr
mqabilind bol nemt ta edr) (l-Fatir, 35 / 29-30)
Hzrt Peymbr fndimiz d bu Zr xitabn bel demidir: Ey
bu Zr, Allahn kitabndan bir ay yrnmk n shr evindn xman,
snin n yz rkt namaz qlmandan daha xeyirlidir. (bn-i Mac,
Snn, I, 79)
Bu mvzu il laqli ay v hdislri oxaldmaq mmkndr. Bu
mvzu haqqndak dlillr, Quran oxumann ox fziltli bir ibadt
olduunu ortaya qoyaraq btn mslmanlar Quran oxumaa tviq edir.
B. QURAN OXUYANIN FZLT
Qurani-Krimi anna v lviyytin uyun olaraq oxuyan, Onun mr
etdiyi kild ml edn kimslri, Rsulullah (s..s) ym v tqdir etmidir.
Bu xsusla laqli hdislrin bzilri beldir:
Quran oxuyan mmin, qoxusu v dad gzl olan portaal kimidir.
Quran oxumayan mmin, dad gzl fqt qoxusu olmayan xurma kimidir.
Quran oxuyan mnaq
4
qoxusu gz,amma dad ac olan reyhan (nan)
kimidir. Quran oxumayan mnaq is qoxusu olmayan ac bu chil qarpz
(dad v qoxusu olmayan ac bir meyv) kimidir. (Buxari, VI, 107)
Baqa bir hdisd is; Haz olub Quran oxuyan kims, mlklrl
brabrdir. zn tin gldiyi halda Quran oxuyana is iki qat savab vardr
(Buxari, VI, 80) buyurulmudur.
4
Buxarid mnaq klmsinin yerin l-facir keir.
19
Hzrt lidn Peymbr fndimizin (s..s) bel dediyi rvayt
edilir. Kim Quran oxuyar v Onu zbrlrs Allah onu cnntin soxar v
ailsindn chnnm girmyi haq edn on nfr fat etm haqq verr.
(Snn-i bn Mac, I, 78)
Hzrt Peymbr fndimizin bu hdislri Quran layiqil oxuyanlar
v oxumaa alanlar n eyni zamanda byk bir mjd mahiyytinddir.
Hdislrd d qeyd edildiyi zr Quran oxuyan kims sadc zn deyil,
digr insanlara da bir ox xeyrin qapsn amaqdadr. Bu xeyrin qarl hm
dnyada, hm d axirtd grlckdir. Allahn kitab olan Quran oxumaq
mslmanlar n trkedilmz bir ibadtdir. Bu balq altnda yazm
olduumuz birinci hdisd d grldy zr Quran oxuyan mminin hal
hm dad, hm d qoxusu ox gzl olan portaala bnzdilrk, hadisnin
hm maddi, hm d mnvi klin ayr-ayrlqda vuru edilmidir. nki
gzl qoxu, insanlara msbt ynd tsir etmd mhim bir vasitdir. Quran
suluna uyun oxuyan mmin d, bu mli saysind ox kimsy tsir etmk
gcn sahibdir.
Verdiyimiz bu bilgilrdn sonra Quran zbrlmnin v yrtmnin
dinimizdki yerini d qsaca aqlayaq.
Quran zbrlmk (hifz etmk) v Onu baqalarna yrtmk frzi-
kifaydir. Bel ki, tvatr ddin atan bir qrup trndn bu vzif yerin
yetirilrs, digr btn mslmanlardan bu vzif dm olar. ks tqdird
mmtin hams gnahkar olar.
Qurann hamsnn zbrlnmsi d yen frzi-kifaydir. Fqt namazda
oxunmas lazm olacaq qdr Quran zbrlnmsi frzi- ayndr. Yni hr
mslmann zrin frzdir.
C. QURANI MQAM L OXUMAQ
Qurani-Krimi oxuyarkn trtil riayt etmkl birlikd Onu ss il
bzmk dinimizin bir mridir. Bu xsusda Peymbr fndimizdn (s..s)
bir ox hdis rvayt edilmidir. Quran tnni il oxumaq Onu dinlmy
svq edn amillrdn biridir ki, bu kild oxumaq insann nfsin v
qlbin nfuz edrk aq bir kild ona tsir edr. nki gzl ss Qurann
gzlliyini artrr. Fqt burada bir eyi drhal qeyd etmyimiz lazmdr ki,
Quran oxunarkn edilck mqam v tnni, Onun lzlrinin tcvidini
v tlimini pozmamaldr. nki ssi gzlltirmkdn mqsad Quran
oxuyarkn mnaya gr ss hrkt, hzn v xu vermkdir. Bu mnada
mam Nvvi Quran oxuyarkn ssi gzlldirmnin msthab olduunda
alimlrin ittifaq etmi olduqlarn zikr edir.
Hzrt Pymbr fndimiz (s.s) bir hdisind; Quran ssinizl
bzyin (bu Davud, I, 338; Nsi, II, 139) buyurmudur. Bir digr
hdisd; Sslrinizl Quran bzyin. lbtd ki, gzl ss Qurana gzllik
qatar. (Drimi, II, 474) buyurulmudur. Yen Hzrt Peymbr fndimiz
(s.s) Mkknin fthi gnnd xsn z l-Fth sursini oxuyarkn trci
etmidir. l-Ayni trci klmsini, ssi dyidirmk v dildiyi ss il
tnni etmk olaraq aqlamdr.
5

Rvayt ediln hdislrdn d baa dldy kimi, Hzrt Peymbr
fndimiz (s..s) gzl bir ssl Quran oxumaa Allah trndn izin
verildiyini xbr verir. Hzrt mr, bn Abbas, bn Msud kimi shablr
d Qurann mqamla v gzl ssl oxunabilcyi grnddirlr. mam
bu Hanif v mam ai d Qurann mqamla oxunmasnn caiz olduu
qnatinddirlr. Bundan lav gr mqamla oxumaqdan mqsd, qirat
snasnda ssi, hrrin mxrclrin, siftlrin uyun v tcvidin btn
incliklrin raiyt etmk surtil bzmk is, bunun haram olduunu he
bir slam alimi iddia etmmidir.
III. QRAT ELMN MUM BR BAXI
A. QRAT ELML LAQL MUM MSLLR
Lt etibaril oxumaq v tilavt etmk manalarna gln qirat, elm
olaraq da Qurani-Krimin klmlrinin tlffzlrini v bunlarn mxtlif
vcihlrl oxunu trzlrini ravilrin isnad edrk bildirn bir elmdir
klind trif edilmidir.
5
el-Ayn, Umdetul-Kr, IX, 329, 344.
21
1. Qirat elminin mvzusu
Allahn Klam olan Qurani-Krimdir. Qirat elmi, Qurani-Krim
aid klmlrin tlffzlri, bunlarn da v icra killri zrind durur v
bunlarn, Snn v cmadan xan Hzf, Isbat, Thriq, Isqan, Fsl, Vsl,
Nql, Mdd, Qsr vs. ixtilaaryla mgul olur.
Qurann mxtlif oxunu killri vardr. Bunlara hrf v ya vcih deyilir
(cm klind is; hruf, vcuh). Bunlarn hr biri bir qariy (oxuyucuya)
isnad edilmi v bu yolla da Rsulullaha (s..s) qdr atmdr. Bunlardan
hr birin isnad edi ln vcuhatn (vcihlrin) hamsna birdn qirat ad
verildiyi kimi, bir ayd olan v hr biri bir baqa qariy (okuyucuya) isnad
ediln vcuhatn, bir dfd fasilsiz olaraq oxunmasna da qirat deyilir.
Hr mstqil qiratin, bir dfd fasilsiz oxunmasna is Tilavt deyilir.
Tlim-trbiy baxmndan birincisi; ibadt olmas baxmndan da ikincisi
daha mqbuldur.
Qirat elmi, Qurani-Kriml ox yaxn bir lqsi olduundan ri
elmlrin n risidir. Mslmanlar zrin bu elmi yrnmk frzi-kifaydir.
Bu elmin faydas; Qurann klmlrini tlffz xsusunda xatadan qorumaq,
thrif v tyirdn (dyiiklikdn) mhaz etmk, qirat imamlarnn
qiratini bilmk v bir-birindn tfriq etmkdir (ayrmaqdr).
2. Qirat terminlri v imamlar
Yuxarda da qsa olaraq bildirdiyimiz kimi qirat elmi; Quran
klmlrinin da keyyytlrini v ixtilaarn, nql ednlr nisbt edrk
bilmkdir. Bu elm tcvid elmil laqli olaraq, tlffzlrindki ixtilaf v
dalarndak keyyyt baxmndan Quran klmlrini inclyir. Bu elmi
yrnmk v yrtmk mslmanlar zrin frzi-kifaydir. Qirat elmil
laqli terminlrin qsa triri beldir:
1. Qrra: Ltda qari (oxuyucu, oxuyan) klmsinin cmidir. Temrin
olaraq is yeddi v ya on qiratin zlrin isnad olunduu imamlara deyilir.
Gnmzd yeddi ya da on qirati yrnib bunlar oxumaa icazli kimslr
d bu ad verilir.
2. da: Qirati xsn ustadn azndan almaqdr. hli-da da qirati
mayixin azndan alan xsdir.
3. rz: Bir ustadn hzurunda Qurani-Krimi oxuyaraq ondan qirat
almasna deyilir.
4. stima: Bir tlbnin, Quran ustadn dinlyrk yrnmsin deyilir.
Gnmzd qirat deyildiyind ala ilk gln tilavt mnasnda,
insann Qurani-Krimi oxumasdr. Tilavt is, oxumaq v ya ssli oxumaq
manalarna glir. Bu da dodaqlardan ss xmasyla olur. Bir kimsnin,
dodaqlarn yumaraq iindn oxumas v ya klmlri alndan keirmsi
tilavt saylmayaca kimi, bu kild qlnan bir namaz da shih olmaz.
Qirat elminin kitablara nql edilmsin qdr, haz v qirat alimlri
qirat vcihlrini bir-birin yrtmilr. lk df qirat elmini qlm alan
bu beyd l-Qasm b. Sllam (224 / 838) olmudr. Hicri ikinci srin
balarnda, bzi blglrdki mslmanlarn z qiratlrini baqa blglrin
qirati il vz etmy balamasyla yeddi qirat tbiri hrt tapmdr.
Belc Mkkd bn Ksir, Mdind N, amda bn Amir, Bsrd bu
Amr, Kfd is Asim v Hmznin qiratlri mhur olmudur.
Hicri nc srd qiratlri yeddiy txsis edn, imamlar v tmsil
etdiklri qiratlri myyn sullar qoyaraq tsbit edn bu Bkr b. Mcahid
( 324 / 935) olmutur.
bnl-Czri mhur v mtavatir qiratlrin saynn on olduunu iddia
etmidir. Mhur qirat imamlarn v ravilrini rmzlril brabr bir cdvl
halnda bu kild xlas etmk mmkndr.
23
MAMLARIN BRNC RAVNN KNC RAVNN
No Rmzi smi Rmzi smi Rmzi smi
1.
Naf
Qalun
Ver
() () ()
2.
bn Ksir

Bzzi

Qnbl
( ) (
) ()
3.
bu Amr
Dri
Ssi
( ) () ()
4.
bn Amir
Hiam
bn Zkvan
( ) () ( )
5.
Asim

bu Bkir (vya)
ub

Hafs
6.
Hmz

Xalf

Xallad
() () ()
7.
Kisai
bul-Haris
Hafs Dri
() ( ) ( )
8.
bu Cfr
sa b. Vrdan
Sleyman
Cmmaz
b.Cmmaz
( ) ( )
(
)
9.
eyx Yaqub
Ruveys
Rvh
( ) ( ) ()
10.
Xl-Air
shaq
dris
( ) () ()
3. Shih Qiratlrd lazm olan rtlr
Qirat alimlri, Quran qiratlrinin shih sayla bilmsi n bzi rtlr
qoymular. Bu rtlr uyun gln qiratlr shih, uyun glmynlr is
kersiz v batil saylmdr. Shih qiratin rtlri btn qaynaqlarda dr.
a. Qirat, bir vchil d olsa rb qrammatikasna (nhv v srf) uyun
olmaldr. Burada bir vchil klmsindn mqsd, qrammatika qaydalarndan
hr hans birin uyun olmasdr. nki bzi qrammatika qaydalarnda dil
alimlri ixtilaf etmidirlr. Bu kimi hallarda slahiyyt srf v nhivilrd
deyil, qirat imamlarndadr.
b. Qirat, shih v mttsil bir sndl, Peymbr fndimiz (s..s)
atmaldr. Eynil hdis elmind olduu kimi qirati rvayt edn kimslr
dalt v zbt yn qvvtli olan kimslr olmaldr v onlar trndn
sndind qopuqluq olamadan Hzrt Peymbr (s..s) qdr atm
olmaldr.
c. Qirat, Hzrt Osmana nisbt ediln mushaardan birinin xttin
uyun olmaldr. Hzrt Osmann istinsax etdirdiyi Quranlarda bilindiyi
kimi nqtlmlr v hrklmlr edilmmidir. Bundan lav bu
mushaar birdn ox qirat vchini hat edck kild xsusi bir imla il
yazldqlarndan, qirat bunlardan birin uyun olmaldr.
Bu rti dayan qiratlr rd v inkar oluna bilmz. gr bu rtlrdn
biri ksik olarsa, bu qirat zyif, az ya da batil deyilir.
4. Bzi qirat terminlri v triri
1. Qirat: Qirat imamlarndan birinin rvayt v tariqlrinin ittifaq
rtil sahib olduu mzhbidir.
2. Qrra: Ltda qari (oxuyucu, oxuyan) klmsinin cmidir. Temrin
olaraq is yeddi v ya on qiratin zlrin isnad olunduu imamlara deyilir.
Fqt gnmzd bu klm dar mnada ildilrk, Qurani-krimin bir deyil,
digr qiratlrini d oxuya biln kimslr d deyilmy balamdr.
3. Rvayt v Ravi: Bir imamn ravilrindn birinin, digrin mxalif
olan qirati v ya bir raviy nisbt olunan hr ixtilafa rvayt deyilir. Ravi is
imamndan qirat rvayt edn kimsdir.
25
4. Triq: Ravilrdn sonra glnlrin ixtilaarna deyilir. Digr bir ifad
il; bir ravidn rvayt ednlrdn birinin eyn sviyydki digr birin
mxalif olan qiratidir.
5. Vcih: Bir qiratin imam, ravi v ravinin ravisi xaricind hli-dadan
birin nisbt edilmsin deyilir.
6. nrad triqi: hr imamn qiratini ayr-ayr oxumaqdr.
7. Cm triqi: myyn bir trtib gr yeddi v ya on qirati, z
xsusiyytlril oxumaqdr.
8. da: Qirati xsn ustadn azndan almaqdr. hli-da da qirati
mayixin azndan alan xsdir.
9. rz: Bir ustadn hzurunda Qurani-Krimi oxuyaraq ondan qirat
almasna deyilir.
10. stima: Bir tlbnin, Quran ustadn dinlyrk yrnmsin
deyilir.

IV. QURAN TLAVT
A. TLAVT KLLR
Qirat alimlri arasnda, Qurann kild oxuna bilcyi qbul
edilmidir. Bunlar srasyla thqiq, tdvir v hdr dir. Qurann oxunu trzi,
ssin vziyytin deyil, ss Qurann qiratin uydurulmaldr. ndi bu
termini qsaca aqlayaq.
1.Thqiq (
)
Thqiq klm olaraq bir eyin haqqn artqlamas il v nqsansz yerin
gtirmk xsusunda mbali etmkdir. Qirat alimlrin gr; oxunan hr
bir hrn haqqn tam vermk, mdlrini lazmi kild uzadmaq, hrklri
bir-birindn ayrmaq, ddlri tam etmk v unnlrin haqqn vermkdir.
Tcvid qaydalarna n son nqtsin qdr diqqt etmk, haqqn vermkdir.
Bu oxunu trzi eyni zamanda qirat imamlarndan mam Hmz il Verin
mzhbidir.
2. Hdr ( )
Srtli oxumaq demkdir. Srt baxmndan thqiq klinin tam ziddidir.
Quran hdr sulu il oxumaq, tcvid qaydalarn tam olaraq yerin yetirmkl
yana srti artraraq oxumaqdr. Mdlri, icaz veriln n az sviyyy
endirrk oxumaqdr.
Quran xtm edn hazlr v ya ramazan aynda traveh namaz qldran
imamlar ox vaxt bu oxunuu trcih edirlr. Fqt bu oxunuun srhdlri
yax tyin edil bilmdiyindn bir ox tcvid qaydas trk edilmkd, bir ox
hrf d suluna uyun tlffz edilmmkddir. Bu vziyyt Quran oxuyan
insan zrind byk bir msuliyyt meydana gtirir. Quran oxuyan hr n
qdr hdr sulu il oxusa da hrrin mxrclrin v tcvid riayt edrk
oxumaldr.
3. Tdvir ( )
Tdvir, thqiq il hdr arasnda bir oxunuun addr. Bu nv oxunuda
digr iki suldak rxstlr trk edilrk orta bir yol tqib edilmidir.
Bundan lav bir d trtil vardr ki, o da tlsmdn dura-dura, anlaya
anlaya oxumaqdr. Quran trtil zr nazil olmu v Peymbr fndimiz
(s..s) d; Allah, Quran nazil olunduu kimi oxuyan sevr buyuraraq
bu trz oxuma tviq etmidir. Trtil il thqiq arasndak frq bel
anladlmdr: thqiq, dnmk, tlim v mq ndr. Trtil is tdbbr
(drin dnmk), tfkkr v istinbat (hkm xarmaq) ndr. Hr thqiq
trtildir, amma hr trtil thqiq deyildir.
B. LHN (OXUNU XTASI)
Lhn () ltda, xata etmk v dorudan azmaq mnalarna glir.
Tcvid elmind is, Quran oxuma snasnda tcvid uymamaqdan meydana
gln xataya deyilir.
Bilindiyi kimi Qurani-Krim tcvid zr nazil olmu bir kitabdr. Onun
tcvidin uymann hkmn is mvzu il laqli balqlarda aqlamdq.
Qsaca xlas etmk grkirs, oxunu snasnda tcvid qaydalarna uymaq
frzdir. Bundan xan nticy gr tam ksini dnmk d mmkndr.
27
Yni tcvid riaytsizlik d haramdr. Bel olduu tqdird Quran oxunurkn
bu diqqtsizlik nticsind ortaya kan xatann ad lhndir.
Qirat alimlri lhni cli v x olmaq zr iki qism ayrrlar.
1. Lhni-cli: Aq xata demkdir. Bu kildki bir xatan Qurann
tcvidini geni bir kild bilnlr d, bilmynlr gr bilrlr. Bu xata
slind hrrin sifti- lazimlrind meydana xr. Siftlr mvzusu daha
sonrak blmlrd geni bir kild inclnckdir. Lhni- cli, klmni
tkil edn hrrd v ya hrklrd v yaxud da skunda olur.
Hrfdki xata, ksriyytl bir hr baqa bir hr dyidirmk surtil
olur. Msln: hrni hri il, hrni hr il dyidirmk kimi.
Hr artiqlamas il oxumaq ya da nqsanladrmaq da buna misal gstril
bilr. Msln: Qlql edrkn qlql hrni ddli oxuma v ya mddi
tabilri uzatmamaq kimi. Bunlar klm irisindki hrrd ediln lhni-
clilrdir. Yni aq xatalardr.
Hrkd xata is klmnin vvlind, ortasnda v ya sonunda hrn
hrksinin digr bir hrk il v ya skunla yer dyidirmsidir. Ediln bu
xata sbbil mnann pozulup-pozulmamas vziyyti dyidirmz. Ediln
xata lhni- clidir.

,,
,.
..
_ .

. aysind ken
,.
..
klmsini
,.
..

klind oxumaq kimi Burada ediln hrk dyiikliyi lhni-clidir.
Skunda dyiiklik d eyni hrkd dyiiklik kimidir .
. .
i
aysindki skunlar hrkli hala gtirmk d lhni- cliy nmundir.
. .
i klmsini
.. ,i klind oxumaq kimi.

2. Lhni-x: Gizli xata demkdir. Bu qirat xatas hrrin arizi
siftlrind meydana glir v hrn zatn dyidirmz. Bu xatan ancaq tcvid
elmil mul olanlar bil bilirlr. Dolaysyla lhni-xd mna pozulmaz.
Bunu iki qrupa ayraraq inclmk mmkndr.
Birincisi; qirat elmil laqsi olan hr ksin bil bilcyi xatalardr.
Msln: ixfan, iqlab, unnni trk etmk, qaln hr inc , inc hr d
qaln okumaq kimi.
kincisi is; qirat elmind olduqca mhartli olan kimslrin anlaya
bilcyi xf xatalardr. Msln: hrnin tkrarlanaraq oxunmas kimi. Ya
da inc oxunmas lazm olan yerd hrni qaln oxumaq kimi. Bu xatalar
x yni gizli v kiik xatalar olub bunlar ancaq qirat elmini bilnlr frq
ed bilirlr.
Bunlarn hkmlrini qsaca bel sylmk olar: Lhni-cli, qti bir
haram olduu n bu haram ednlr gnah ilmi olurlar. Bu mqsdl
tcvid yrnmnin hkm bal altnda da syldiyimiz kimi, insan lhni-
clidn qurtaracaq qdr tcvid elmini yrnmk frzi- ayndr. Yni hr ks
frzdir.
Lhni- xnin birinci qismi thrimn mkruhdur (harama yaxn
mkruh). nki bu, iddtli zaba sbb olan bir frzi-aynn trk edilmsi
deyildir. Fqt bunda zab qorxusu v thdid vardr. Qurann tilavtind bu
cr xatalardan qorunacaq qdr tcvid yrnilmsi vacibdir. Lhni-xnin
ikinci qisminin ba vermsi is tnzihn mkruhdur (halala yaxn mkruh).
Bu xatan ilynin savab ksik olur. Bu cr xatalardan qurtulacaq qdr
tcvidin yrnilmsi is msthabdr.
C. STAZ V BSML
Hans mqsdl olursa olsun, Quran oxumaa balayan adam
,,
L,

.i _ . ..,
.
Qovulmu eytandan Allaha snram ifadsil balamaldr. Buna
istiaz deyilir. Allahu-Tala Quranda; Quran oxuduun zaman drhal
qovulmu eytandan Allaha sn ( n-Nhl, 16 / 98) buyurmaqdadr. Bu
eyni zamanda Hzrt Peymbr (s..s) fndimizin snnsil d sabitdir.
stiazdn mqsd, qirat snasnda eytann vsvssini uzaqlatrmaq
olduu n Allah Tala bunu mr etmidir. Bundan baqa da istiaz lzlri
mvcuddur.
.L,.i _. .., .
,,,i .L,.i _. ,,..i _,..i .., .
,,,i .L,.i _. ,,L.i .., .
29
Yuxarda sraladmz bu istiaz killrinin hr hans biril Quran
oxumaa balamaq caizdir. Bundan lav bu silr mtbr hdis alimlri
Nsi, Tirmizi, bu Davud v bni-Mac trndn rvayt edilmidir. Ancaq
kitab v snny uygunluu sbbil Qurann semi olduu istiaz sisi
,,
L,

.i _ . ..,
. dir.
stiaznin hkmn vacib deynlr olmaqla birlikd, snn v ya
msthab deynlr d olmudur. Quran oxumaa balayan xs istr bir surnin
bandan, istrs d ortasndan oxusun, istiaz il balamaldr. stiaznin sl
yeri is qiratdn ncdir. nki istiaz Allaha snmaq demkdir. Bellikl
Quran oxuyacaq kims Allah klamn oxumaa hazr hala glir.
Quran oxuyan kims qiratini, qiratl laqli bir sbbl qsa bir zaman
n ksmk mcburiyytind qalarsa, daha sonra tkrar baladnda
yenidn istiazni tkrarlamaz. Msln: Oxuyan, Qurann hkam, tcvidi
v ya tfsirini dnmk surtil, ya da skrmk, asqrmaq kimi mcburi
bir zr sbbil oxumaa ara verdiyi taqdird istiazni tkrarlamaz, amma
oxunuu ksm qiratl laqli bir sbbdn deyils oxuyan istiazni tkrar
etmlidir.
Bsmlnin lfzi
,, -
,

.
, klind olub mnas da

Rhman v Rhim olan Allahn adyla demkdir. Bsml tvb sursi
xaric digr btn surlrin banda mvcuddur. nki tvb sursinin ayr bir
sur olub olmad v ya nfl sursinin davam olduu mvzusu sahabei-
kiram arasnda ixtiladr. Bu surnin nzl snasnda Hzrt Peymbr
(s..s) fndimiz bsml yazlmasn mr etmmidir.
Sad b. Cbeyr, Zhri v mam ai kimi alimlr, bsmlnin, banda
olduu hr surdn bir ay olduu grnddirlr. Bu sbbl d bsmlni
namazlarda ssli bir kild oxuyurlar. mam-Azama gr is surlrin
banda yer alan bsml z-zn bir aydir v Qurandandr. Surlrin
aralarn ayrmaq v balancda tbrrk olunmaq n nazil olmudur.
Fqt bu bsmllrin, banda olduu surlrdn bir cz olduuna aid d
aq bir dlil taplmamsdr. Dolaysyla bsml digr btn surlrdn
ayr v mstqil bir aydir v hr namazda oxunmas vacib deyildir. Fqt
grk namazda, grks d Quran oxumaa balarkn oxunmas snndir. Bu
sbbl d namazda qiratin banda oxuyuruq, ancaq ortasnda oxumuruq.
Fatih sursini v ondan sonra oxuduumuz surni ssli (aqdan) oxuyuruq.
Ancaq bsmlnin bunlardan bir cz olduu anlalmasn dey onu gizli
oxuyuruq. Btn Hn alimlri bu mvzuda mttqdir.
Btn qirat alimlri Tvb sursi xaric digr btn surlrin banda
bsml olduu mvzusunda ittifaq etmidirlr. Dolaysyla Tvb xaric
hans sur olursa olsun, bsml il balanmaldr. Hr hans bir surnin
vvlindn deyil, baqa bir yerindn oxunmaa balanlrsa oxuyan, bsml
kib kmmd mxyyrdir (srbsdir). Hr ikisi d caizdir. Bu btn
mzhplrin grdr. Bu anlatdqlarmzdan ortaya xan ntic budur:
nsan Quran oxumaa balarkn qtiyytl istiaz v bsml il balamaldr.
Yni, ,,
L,

.i _ . ..,
. / ,, -
,

.
, demlidir. Quran
oxuma bitircyi zaman da; ,, L
.i .
.

. klind bitirmlidir.
1.Sur vvlind v iki sur arasndak vcihlr (dyiik oxunular)
Tcvid qanun-qaydalarn yazmaa balamadan nc, istiaz v bsml
mvzularyla laqli olaraq, Quran oxumaa balarkn ya da bir surni
bitirib digrin kerkn nec oxunacan v ya n kild kei edilcyini
bildirmyimiz faydal olacaqdr. nki bu xsusda bir ne dyiik oxuma
kli olub hams da shihdir. Bunlar maddlr halnda xlas edk.
a. Sur vvlindki vcihlr
Tvb sursinin vvli xaric, digr surlrin vvlind, btn Qirat
imamlar v ravilri ittifaqla birlikd drd vcih edrlr. Quran oxuyann
bunlar bilmsi v bu vcihlr gr hrkt etmsi lazmdr.
1. Hm istiaznin, hm d bsmlnin sonunda durub (vqf edib) sury
o kild balamaq. (qti-kll)
2. itiaznin sonunda durub, bsmlnin sonunda vsl edrk (kerk)
sury balamaq. (qti-vvl, vsli-sni)
3. stiaznin sonunda vsl edib, bsmlnin sonunda vqf edrk sury
balamaq. ( Vsli-vvl, qti-sni)
4. Hm istiaznin hm d bsmlnin sonunda durmayb sury balamaq.
(vsli-kll)
31
stiaz v bsmlyl birlikd Fatih sursin balamaq istdiyimizd
yuxarda verdiyimiz drd vcihi qirat elmin uyun ifadlrl bu kild
gstr bilrik.
. ..-i........................,..................... .
_: _L _L _L 1.
_... _. _L _. _L 2.
_... _L _. _L _. 3.
_: _. _. _. 4.
b. ki sur arasnda vcihlr
nfl sursi il tvb sursi aras xaric, geri qalan surlrin bir nckindn
bir sonrakna kei edcyimiz zaman caiz olan be vcihdn birini etmliyik.
Bu be vcihdn btn qirat alimlrinin ittifaq tdiyi, digr ikisi d bz
qirat alimlrinin v ravilrinin trcih tdiyi vcihlrdir. ki sur arasnda
qirat imamlarnn v ravilrinin ittifaqla qbul etdiklri vcih beldir.
1. Hm birinci surnin sonunda, hm d bsmlnin sonunda duraraq
ikinci sury balamaq.
2. Birinci surnin sonunda durub, bsmlnin sonunda durmadan kerk,
3. Hm birinci surnin sonunda, hm d bsmlnin sonunda durmayaraq,
Bu maddlri nmun olmas n Fatih sursinin sonundan Bqr
sursin kerkn bel gstr bilrik.
,i........................,.............. _i..i ;
_: _L _L _L 1
_... _. _L _. _L 2
_: _. _. _. 3
Bunlar btn qirat imamlarnn zrind ittifaq etdiklri vcihlrdir.
Grldy zr bunlar arasnda xsusil d ikinci madd il laqli olaraq-
birinci surnin sonunda durmayaraq birbaa bsmly kemk v sonra
bsmlnin sonunda duraraq digr sury balamaq kimi bir madd yoxdur.
nki bel bir halda bsml, ncki surnin sonuna lav edilmi bir ay
kimi baa dl bilr. Bu sbb gr qirat imamlarnn ittifaq etdiklri v
etmdiklri vcihlr irisind bel bir vcih yoxdur.
Yukardak maddy lav olaraq iki sur arasndak oxunu killrin
iki vcih d lav edilib. Bunlar bzi qirat alimlri trndn oxunmudur.
Bu sbbdn zrlrind bir ittifaq yoxdur. Quran tlbsi trndn bilinmsi
lazm olduu n bu iki vcihi d burada zikr etmk istyirik.
1. Birinci surnin sonunda skt edib (nfs almadan ssi ksib) bsml
oxumadan ikinci sury balamaq. Buna, skt bil bsml deyilir. Skt
bil bsmlni qirat imamlarndan Ver, bu Amr, bni- Amir v eyx Yaqub
oxuyurlar.
2. Birinci surnin sonunda durmayaraq v bsmlni trk edrk ikinci
surnin vvlin balamaq. Bu kild bir oxunua vsl bil bsml
deyilir. Bu iki madd, Quran oxuyan hr ksin bilmsi grkn mvzular
olmad n tra bhs etmirik.
KNC BLM
I. TCVD ELM
A.TCVD ELMNN TRF
Tl vznind maddsindn bir msdr olan tcvid klmsi, ltd
bir eyi gzl etmk, bzmk mnalarna glir. Temrin olaraq da bir-
birindn o qdr d ox frqli olmayan trir verilmidir.
Bunlardan birincisi qirat alimi olan bnl-Czrinin (. 833/1429)
tridir. Ona gr tcvid elmi;
_.
,< _i -i
.,
, ..
,,.. .,
.- -i
.L.
Tcvid; hrrin haqqn vermk, mrtblrini trtib etmk, hr
mxrcin v slin saslandrmaqdr.
Zkriyy l-nsri (. 926/1520) is tcvidi; hr bir hrn mxrc v
siftini yerin gtirmk surtil Quran tilavt etmk olaraq trif etmidir.
Katib lbiy (. 1081/1670) gr tcvid; Qurann tilavtini, hrrin
mxrclri il siftlri ynndn gzlldirmdn v hr hrf aid vsl,
vqf, mdd, qsr kimi xsuslarn haqqn vermk surtil nzmi- mbinin
(Qurann) trtilindn bhs edn bir elmdir.
Bu trilri tam hat edck kild tcvid elmini bu kild xlas ed
bilrik: Tcvid, hrrin mxrc v siftlrin uymaq surtil, Qurani-Krimi
xatasz oxuma yrdn bir elmdir.
Bu ifadlrdn d anlalaca zr tcvid elmi, Qurani-Krimi oxuyan
kimsd bir xasiyyt, qvvt v bir vrdi meydana gtirir. Bu vrdilr
saysind d myyn qaydalara tabe olunmaq surtil Qurani-Krim, Hzrt
Peymbr (s..s) fndimiz vhy olunduu kli il oxunur.
Tcvid elmi, qirat elmil ox zaman qardrlr. Htta bzi alimlr tcvid
elmini qirat elminin bir paras saymlarsa da, mvzusu v hmiyytin
gr qirat elmi ayr bir elm olaraq mtali edilmidir. Qirat elmi v alimlril
laqli geni mlumat daha sonra verilckdir.
Qirat elmi, Qurann klmlrinin dalarndak keyyyt v ixtilaar,
bunlar nql ednlr isnad edrk bilmkdir. Mvzusu is Qurann
klmlridir. Tcvid elmi is hrrin siftlrinin mahiyytini bilmkdir. Bu
frqlilik iki elmi bir-birindn ayrr.
B. TCVD ELMNN MVZUSU V MQSD
Tcvid elminin mvzusu Quran v Qurann klmlridir. Burada Qurann
klmlrindn mqsd, bu klmlrin hrridir. Tcvid elmi, klmlri
meydana gtirn hrri nc tk-tk l alaraq onlarn mxrclrini v
siftlrini inclyir. Daha sonra da bu hrrin bir-biril meydana gtirdiyi
klmlrdki mdlri, qsrlri (uzatma v qsaltmalar) gstrrk vqf v
vsl (durmaq v kemk) kimi xsuslar da ortaya qoyur. Bu msllr daha
sonra tra kild aqlanacaqdr.
Grk aylrd grks d Hzrt Peymbr (s..s) fndimizin
hdislrind Quran tcvid il oxumamz mvzusunda bzi mrlr
mvcuddur. Quran tcvid il oxumaq Hzrt Peymbr (s..s) fndimiz
endirildiyi klil oxumaq demkdir. Quran oxuyarkn dilin xatadan
qorunmas, oxuyanlarn da dnya v axirt msuliyytindn qurtulmas bu
elmin sl mqsdidir.
Tcvid, Qurani-Krimin oxunmasna aid lazm gln sul v qaydalar
yrdir. Bu sullara gr hr hr doru bir kild tlffz etmk, ssli
35
hrri lazmi qdr uzatmaq (md), lazm gln yerd durmaq (vqf), sslri
bir-birin daxil etmk (idam) v ya ksmk (skt), titrtmk (qlql) v
ayrmaq (izhar) kimi mvzular hat edn qaydalardan bhs edn tcvid
elminin sl mqsdi, Allahn klam olan Quran xatasz v dzgn oxuma
tmin etmkdir.

C. TCVDN HKM
Qurani-Krim, myyn qanun v qaydalara tabe olunmadan oxunacaq bir
kitab deyildir. Quran oxuma iddiasnda olan hr mslman, tcvid qaydalarna
uymaq mcburiyytinddir. Ay v hdislrd tcvid riayt edilmsi mr
edilmi, slam alimlri d bu mvzuda bir ox hkm qoymudur. Bel ki,
l-Mzzmmil sursinin drdnc aysind; Quran aq- aq (aram-
aram) trtil il oxu buyurularaq tcvid iar edilmidir. Bu ayti krim
Hzrt liy soruulduu zaman O, trtil, hrri tcvidl yni lazm v ariz
siftlril oxumaq v vqri bilmkdir demidir.
Byk qirat alimi bnl-Czri d tcvidi yrnmnin qti bir frz
olduunu bildirrk Quran tcvidsiz oxuyann gnahkar olacan sylmidir.
Bu halda tcvid elmini bilmk frzi-kifay, ancaq onunla ml etmk hr
mslmana frzi- ayndr. Digr bir ifad il; byk v aq xatalardan
qorunacaq qdr tcvid bilgisin sahib olmaq hr mslman n frzdir.
Ancaq bu elmin incliklrini geni kild yrnmk is frzi- kifaydir.
. TCVD ELMN LD ETMNN YOLLARI
Tcvid elmi hm nzri, hm d ttbiqi bir elmdir. Hr elmin bir yrdiciy
ehtiyac vardr. Tcvid elminin is yrdiciy olan ehtiyac digr btn elmlr
nzrn daha oxdur. Hr n qdr insan, bu elmin nzri ynn tk bana
yrn bils d, ttbiqi ynn tk bana sla yrn bilmz. Bu elmd sas
olan, tcvidin ttbiq edilmsini kamil bir ustadn azndan almaqdr. Necki
tcvid kitablarnda ken _.
.i
_.
.

- Bunu ustadlarn azndan
alnz ifadsi d bunun hmiyytini bir daha gstrir. Bu elmd sas olan,
bu elmin hm qanun v qaydalarn yrnmk, hm d bu qaydalar haqqyla
ttbiq ed biln bir ustaddan ttbiqatn ld etmkdir.
Tcvid Elmi
II. HRFLR. MXRCLR V SFTLR
A. HRFLRN TRF V TQSM (QSMLR)
Hrf ltd Li trf yni bir eyin ucuna, knarna v sivri, kskin
kncn deyilir. Hrr, klmlrin myyn yerlrind olamalar sbbil
bel bir ifad il trif edilmidir.
- _. .,. _
..i _ .
nsanlardan bzilri d Allaha yalnz bir trndn ibadt edr. ( l-
Hacc, 2) aysindki hrf klmsi d bu mnadadr.
nsan, yaradl etibaril nfs alr v verir. Bu nfs irad qvvtil
xar v eidilrs ss olur. gr bu ss mxrclrin birindn xarsa buna
hrf deyilir. Mxrc is hrrin x yerlrin veriln isimdir. Hr hrn
zn xas bir x yeri mvcuddur v Quran oxuyan xs, hrri myyn
edilmi mxrclrindn xarmaq mcburiyytinddir. Qurani-Krimi
oxumaq istyn hr ks zrin, hrrin mxrc v siftlrini bilmk lazmi
v dini bir mcburiyytdir ki, Quran klmlrini, mnan tam ifad edck
bir kild tlffz ed bilsinlr. Bu myyn mxrc v buna bal olaraq da
hrrin siftlrini bir sonrak balqda izah edcyik.
Hrrin trtibind bir-birindn frqli metodlardan istifad edilmidir.
Dililr, qirat alimlri v riyaziyyatlar rb dilindki hrri frqli-frqli
tasnif etmidirlr. Mvzumuz baxmnda biz dililrin v qirat alimlrinin
tsnirin nzr salacayq.
Dililrin hrf tsniri, eyni zamanda gnmzd rb lifbasn
meydana gtirn kild sralanr:
;
Qirat alimlri is hrri, mxrclri yni x yerlri etibaril tsnif
etmilr.
1. Boaz Hrri ( - ---- -------------(.
, .

-i)
2. Kiik dil (dilk) hrri ( -------------------(.,i

-i)
3. n ortas hrri ( -------------------(.
.i

-i)
4. Dil ucu hrri ( -------------------------(.
, ..
.i
-i)
5. st damaq hrri ( -----------------------(.,.L.i
-i)
6. Di ti hrri ( ------------------------------(.
.i
-i)
7. Dil ucu hrri ( ------------------------------(.
, .
.i
-i)
8. Dodaq hrri ( -------------------------(.
.i
-i)
9. Hava (cvf) hrri ( ---------------------(.
-i
-i)
1. Hrrin mxrclri
Ltd x yeri, qaynaq mnasna glir. Yuxarda da ifad etdiyimiz
kimi tcvid elmind hrn xd v baqa hrrdn ayrld yer
deyilir. Hrri bir-birindn ayran ya mxrclrdir ya da siftlr. Mxrc
v siftlrin tamam ynndn eyni olan iki hrf dnl bilmz. Hrrin
qvvtli olan zindn, ssli olan sssizindn, mxrclri eyni olan hrrin
bir-birlrindn ayrlmalar, siftlri yolu il bilinir.
Qurani-Krim hrrinin mxrclri (az v boazda xdqlar yerlr)
17 dir.
1.Azda havann z-zndn girib-xd yerdir ki, hr-mddin)
( ) mxrcidir. Bu qsd etdiyimiz mxrcin ad cvf (,) dir. Burada
diqqt edilmsi lazm olan xsus, mtriz iind yazdmz hrrin xsn
zlri deyil, mdd hr olduqlar zamanki hallardr. Yni mqbli (ncsi)
trli olan sakin vav, mqbli ksrli olan sakin y, v lifdir. lif ( ) il
hmzni ( ) bir-birindn ayrd etmk lazmdr. nki hmz boaz hr, lif
is cvf hrdir. Bundan lav lif, hrkni qbul etmdiyi halda, hmz
qbul edir. Btn bunlar aralarndaki frqi gstrir.
2. Boazn kks bitiik yerindn ya da boazn nhaytindn ( )
xar.
3. Boazn ortasndan ( ) xar.
4. Boazn dil bitiik yerindn ( ) xar.
5. Dilin boaza bitiik yerindn v onun st il brabr () xar.
37 Tcvid Elmi
6. () mxrcinin bir barmaq aasndan () xar.
6
7. () mxrcinin aasndan v dilin ortasndan ( ) xar.
8. Dilin iki yanndan birinin (sol v ya sa) ac dii il daha gerisindkilr
xfc dymsil () xar.
7
9. Dilin (n) trnin st damaqdak dhik (ac), nb (kpk dilri),
rbaiyy (ndki drd di) v sniyy (n) dilrin dymsil () xar.
10. Dil ucunun st n dilrinin tlrin dymsil () xar.
11. () mxrcinin biraz arxasndan () xar.
12. Dil ucu il st n dilrinin yarsndan yuxarsndan (nis-lasndan)
( ) xar.
13. Dil ucu il st n dilrinin yars yuxarsndan ( )xar.
14. Dil ucunun st z il st n dilrinin balarndan ( ) xar.
15. st n dilrinin balar il alt dodan ndn () xar.
16. Dodaq mxrcidir. Dodaqlarn sx qapanmasyla ()xf qapan ma-
sy la (), qapanmadan bir-birin yaxnladrlmasyla (zmm edilmsil) ()
xar.
17. Xym; yni gniz boluudur. Buradan idam v ixfa olan ()
xar.
Bu cdvl diqqtl oxunduqdan sonra grlckdir ki, Qurani-Krim
hrri, blgdn (boaz, az, dodaq) xr. Drdnc blg saylan
gniz boluundan is hqiqi (sl) bir hrf deyil, () hrnin nn sifti
xr. Birinci mxrcdn md hrrinin ) ) on yeddinci mxrcdn is
idam v ixfa halndak () un xmas nticsind 28 sl hrn 15 mxrcdn
6
Mxaric-i hrfun saylmasna boazn nhaytindn baland n aas ifadsi
boazdan dodaqlara doru olan istiqamti gsdrir. Bundan ziki duruumuzdaki aa-
-yuxar ox anlalmamaldr.
7
Dilrin cdvli daha sonra verilckdir.
39
xd grnr.
8
Az blgsindn xan hrrin bzilri dilrl yaxndan
laqli olduundan, dilrin d tannmas lazmdr.
1. sniyy (n) (cmi: sny) 4 dd
2. rbaiyy (cmi: rbaiyyat) 4 dd
3. nb (cmi: nyb) 4 dd
4. dhik (ac) (cmi: dvahik) 4 dd
5. Thin (cmi; tvahin) 12 dd
6. Thin (cmi; tvahin) 12 dd
7. Thin (cmi: tvahin) 12 dd
8. Sniyy (cmi: sny) 4 dd

Bu cdvl azn idir. Yni bir daman yarsdr. Burada tk isiml
ken didn azda drt dn var demkdir (sniyy, rbaiyy, nb, dhik,).
Tahinlrdn is azn tamamnda 12 dn vardr. Bundan lav dilrin ksici
hisslrin dirs deyilir. Cmi drsdir.
2. Hrrin siftlri
Tcvid elmind sift, mxrcd meydana glii snasnda hrn ssin
rz ediln keyyyt deyilir. Mxrclri bir olan hrrin bir-birindn ayrd
edil bilmlri siftlri il mmkn olur. Siftlri bilmnin iki mhim faydas
vardr.
1. Mxrclri eyni olan hrrin bir-birindn ayrd edilmlrini tmin edir.
Msln: mxrclri bir olan il hrri bir-birindn ancaq siftlrinin
frqli oluu sbbil ayrd edilir.
2. Hrrin qvvtlisinin, zyindn ayrd edilmsin kmk gstrir.
8
Mxrc cdvlindki birinci mxrcdn hr-mdlr ) ) xar. Yeddinci
mxrcdn xan () il on altnc mxrcdn xan (28 ( hrf silsilsindndir. ()
hrnin d iki df zikredilmsin amamaq lazmdr. 28 hrf silsilsin daxil olan
(10- (cu mxrcdn xar.17-ci mxrc is () un znn deyil, nn siftinin
mxrcidir.
Tcvid Elmi
Belc -daha irlid d aqlayacamz zr- hans hrn hansna idam
edilcyi ancaq bu xsus il ortaya xr. Siftlr mumi mnada sli (lazmi)
v arizi olaraq iki qism ayrlrlar.
a. Sifti-Lazim: Bunlara sifti-zatiyy d deyilir. Bu siftlr hrrin
zatna mxsus olub onlardan sla ayrlmazlar. gr sifti-lazimlr dyidirilr
ya da trk edilrs, meydana gln xata lhni-cli yni byk xata olmu
olar.
Sifti-lazimlr bunlardr:
Hms _
t
Chr
iddt
Rixvt

Beyniyy

stila
Qlql
Sar
Tkrir

stital
Tfi
nn
Itbaq
ntah
b. Sifti-Ariz: hrfdn ayrlmas mmkn olan v ayrldqlar zaman da
hrn zatn dyidirmyn siftlrdir. Hrn zatnda bir dyiiklik meydana
glmdiyi n bu siftlrin trkind, tyirind (dyidirilmsind) v ya
tbdilind lhni-x dediyimiz kiik xata meydana glir. Bu siftlari yuxarda
olduu kimi bu kild sralaya bilrik:
41
Tfxim
Trqiq
dam
xfa
zhar
Qlb
Mdd
Vqf
Skt
Hrk
Skun
Yuxarda saydmz bzi terminlri, z mvzusunda inclycyik. mdi
lazmi siftlri qsaca aqlayaraq hrrin hans qrupa girdiyini gstrk.
Hms ( _
t ) : Gizli demkdir. Hrf tlffz edilrkn mxrcin

zyif toxunduundan nfs l axar. Hms siftinin hrri 10 dur.
,
. _ -
klind gstrilir.
Chr ( ,
, ) : Akar demkdir. Hmsin tam ziddidir. Belc 28 hrn

10u gizli, 18i is akar olduu ortaya xm oldu. Bu hrri bir daha yazmaq
grkirs; klind ifad ed bilrik.
iddt (
. . ): iddtli demktir. Hrf tlffz edilrkn ssin mxrc

hbs olmas v mxrcd qvvtli dayanmasndandr. Baqa bir ifad il,
qvvtli ss v tin sylm haldr. Cmi 8 hrfdir ,
, L

Rixvt (
) : Yumuaq demkdir. Ssin hr brabr axmasdr.

Bunun da sbbi rixv hrnin oxunarkn mxrcd zyif dayanmasdr.
Rixvt sifti asanlqdr. Rahat tlffz edilir. Rixvt hrri 15 dndir:

Tcvid Elmi
Beyniyy (
, ) : iddtl yumuaqlq aras demkdir. Yni hrf tlffz

edilrkn ss iddtl hbs olmad kimi nfsin yumuaqlq meydana
gtirck kild cryan etmsidir. Hrri 5 dir.
i
9
stila (... ) : Ykslmk demkdir. Yni hrf oxunarkn dilin st
n trn qalxmasdr. Eyni zamanda bu hrr hrufu mstliy d
deyilir. Hrri 7dir:
L L
.

.
_

-
stifal (.i....): Lisann alalmas demkdir. Hrf oxunarkn dil azn
dzly sviyysin alalr. Hrri 21dir. (Mstliy hrrinin xaricind
qalan hrrdir.)
10
Itbaq ( .,.; ) : Ssin az qbbsin vurulmas. Hrf oxunarkn dil,
st damaq trn qalxmas, dolaysyla ssin azn qbbsin vurmasdr
(Yni dil kkndn geri kilmi kild qvvtl baslmal v dil bklrk
qatlanmasdr.) Hrri drddr: ( )
ntah ( ....;) : Ssin dz olmas. Hrri (itbq hrrinin xaricind
qalan 24 hrfdir. Bu hrr oxunarkn, dil v st nnin bir-birindn
ayrlmas, dolaysyla hrn ssinin dz olmasdr. (tbqdki qbby
vurmann ziddidir).
zlq (;;) : Lisann asan srmsi mnasna glir. Bununla yana
bunlara mzlqa hrri d deyilir. Mzlqa hrri olan (

,
) dn
( ) da dilin uc trn, ( ) d is dodaqlarn uclarna etimad edilir.
Mzlqa hrri xf olduqlar n lisan bu hrrdn asan srdyn
gr zlrin bu isim verilmidir.
11
smt ( ...;) : Lisann tutulmas. Mzlqa hrrinin xaricind qalan
22 hrf bu ismin verilmsi lisann, bu hrri tutula-tutula oxumasndandr.
mumi olaraq ifad edrsk; ismt hrri ar, izlq hrri is xfdir.
9
Bir-birin zid olan iddt il rixvnin yannda beyniyy sifti vardr. Hr hans bir
hrn bu qrupda sifti axtarld zaman iddtd olmayan beyniyyd axtarlr,
orda da yoxsa rixvddir.
10
stifal, dilin z haln buraxlmasdr. stila is dilin st damaa ykslmsidir.
Bu iki halda dil bklmdiyi n, istila v istifal hrri itbqin ziddi olaraq
intah siftind birlirlr.
11
rbcd rbai, xmasi, sdasi klimlrd izlq hrrindn birinin olmas
klimnin tlffzn asanladrr.
43
Misal. (
- .
- ) kimi. Bu hrr hruful-Msmt d deyilir.

Buraya qdr ediln izahlar hrrin bir-birin zid olan sifti-lazimlrin
aid idi. ndi is hrrin ziddi olmayan sifti- lazimlrin balayaq.
Sar (_ .

. ) : Fit ssi demkdir. Qu uarkn xan ss sar hrrindn
xan ss bnzr. Hrri yuxarda qeyd etdiyimiz 13-c mxrcin hrri
olan ( ) dir.
Qlql (.
) : Hrf oxunarkn mxrcin trpnmsi demkdir. Hrri

5 dndir. ( .
) Hr n qdr mxrcin trpnmsi deyilmi olsa da,

tlim-trbiy baxmndan mxrcd hrn ssinin trpnmsi demk daha
uyundur. Qlql hrrind chr v iddt eyni anda meydana glir. Buna
gr d bu hrrin skun il oxunularnda ss v nfs tamamn qapanr.
Fqt bu vziyyt, qlql hrrinin sas ssinin ortaya xmasna mane
olduundan, duru annda azda hbs olan ssin qvvtl ortaya xmas
lazmdr. Budur ki, da hlin gr sonradan ortaya xan zaid ss qlql
deyilir. Bu mvzu daha sonra tra bir kild izah edilckdir.
Lin (_ i) : Yumuaq demkdir. stndn sonra gln sakin Vav il Y
hrrini mlayim yni yumuaq oxumaqdr. Hrri vvli mftuh (fthli)
olan sakin Vav il Y dir. (

_
)
nhiraf (
) : Lisann n meyl etmsidir. Hrri ikidir. ( ) Bu

hrr oxunarkn dilin ucuna meyl edrlr. Bu hrr dilin yardan yuxars
trndn xarlar.
Tkrir (
.) : Tkrar demkdir. Hr () dr. Bu hrfd tkrarllq

vardr. Ancaq bu tkrarllq hrn ani olaraq oxunmasndadr. nki ()

ani tlffz ediln hrrdndir. Bu sift () hrnin bu ldki hddini
myyn etmsil birlikd, aq tkrarlarla daha uzun bir zamanda oxuna
bilinmycyini d nzart altna alr. Yni, tlffz edilm mddti n ox
n d az olmal; tqribn bir hrf zaman qdr mddtd oxunmaldr.
Tfi (_
.) : Fslt v yaylmaq mnasna glir. Hr dir. Bu hrf

oxunarkn azdan xan rzgarn yaylmasdr. Yni bu hrn uzanmasdr.
stital (.
i.
L .

. ) : Uzun olmaqdr. Bu sift () hrnin tlffzu
snasnda dilin mxrc yerlmsi n zruri olaraq kemsi lazm olan
Tcvid Elmi
mddti ifad edir. Mlumdur ki, () hr dras dilri (kskin dilr) v
dilin iki yanndan biri (sol v ya sa)
12
il xarkn yarm lif miqdar bir
uzadma meydana glir. Yni, dil () hrnin mxrcin blli bir zamanda
yaxnlaar. Bu vziyyt istital deyilir.
Tfxim ( ): Bir eyi qalnladrmaq demkdir. Tcvidd is, tfxim
hrrini oxuyarkn dilin kknn st damaa qalxmas sbbil hrf
bir qalnlq glmsi v azn iinin ss il dolmasdr. Tfxim hrrin
hruful-mufxxm deyilir. stila hrrinin hams eyni zamanda tfxim
siftli hrrdir. Bundan lav qaln oxunan hrrdn sonra gln lif
d bu vziyytd mufxxm siftli hrrdn saylr. Msln:.. ..
klmlrind ken lif hr, qaln hrrdn sonra gldiyi n o da qaln
oxunmaq mcburiyytinddir. nki lif, zndn ncki hrf tabedir.
Xaf (..-i) : Lutd gizlmk demkdir. Temrin olaraq is, zndn
ncki hrf qatld zaman hrn ssinin gizli olmasna deyilir. Hr
drddr. Bunlar md hrri olan v dir v ziddi zhurdur (akar
etmk).
nn (...i): Gnizdn gln ss demkdir. Sakin v ya hrkli olaraq
gln v hrrin mxsus qvvtli bir siftdr. Tcvid alimlri, unnnin
sifti lazimdn olduunu byan etmidirlr. Bu hrr istr sakin, istrs
d hrkli olsunlar bu siftlr zlrindn ayrlmazlar. Bu mvzu haqqnda
irlid daha geni malumat verilckdir.
Trqiq (,,i): Ltd incltmk, zayitmk mnalarna gln trqiq,
tcvid elmind is trqiq hrrini inc oxumaa deyilir. Trqiq hrrini
oxuyarkn dilin kkn st ny qaldrmadan aada tutub hrn zatna
bir inclik glmsi, hrn ssil az iinin dolmamas v nticd hrn
inclmsidir. Hrri, tfxim siftinin hrrinin xaricind qalan hrrdir.
Belc siftlri xlas etmi olduq. ndi is mvzunun daha yax
baa dlmsi n hrrin aid olduqlar siftlri gstrn bir cdvl il
mvzunu xlas edk.
12
bnl-Czri, Mqddim, stanbul 1310, s.74
45
1. Hmz Chr, iddt, intah, istifal, trqiq, zhur, ismt.
2. B Chr, iddt, qlql, intah, istifal, trqiq, zhur, izlq.
3. T Hms, iddt, intah, istifal, trqiq, ismt.
4. S Hms, rixvt, intah, istifal, trqiq, zhur, ismt.
5. Cim Chr, iddt, qlql, intah, istifal, trqiq, zhur, ismt.
6. H Hms, rixvt, intah, istifal, trqiq, zhur, ismt.
7. Xa Hms, rixvt, intah, istila, tfxim, zhur, ismt.
8. Dl Chr, iddt, qlql, intah, istifal, trqiq, zhur, ismt.
9. Zl Chr, rixvt, intah, istifal, trqiq, zhur, ismt.
10. Ra Tkrir, chr, beyyin, intah, istifal, trqiq, zhur, izlq.
11. Zy Chr, rixvt, sar, intah, istifal, trqiq, zhur, ismt.
12. Sin Hms, rixvt, sar, intah, istifal, trqiq, zhur, ismt.
13. in Hms, rixvt, tfi, intah, istifal, trqiq, zhur, ismt.
14. Sad Hms, rixvt, sar, itbq, istila, tfxim, zhur, ismt.
15. Dad Chr, rixvt, istifal, itbq, istila, tfxim, zhur, ismt.
16. Ta Chr, iddt, qlql, itbq, istila, tfxim, zhur, ismt.
17. Za Chr, rixvt, itbq, istila, tfxim, zhur, ismt.
18. Ayn Chr, beyyin, intah, istifal, trqiq, zhur, ismt.
19. ayn Chr, rixvt, intah, istila, tfxim, zhur, ismt.
20. F Hms, rixvt, intah, istifal, trqiq, zhur, ismt.
21. Qaf Chr, iddt, qlql, intah, istila, tfxim, zhur, ismt.
22. Kf Hms, iddt, intah, istifal, trqiq, zhur, ismt.
23. Lm Chr, beyyin, intah, istifal, trqiq, zhur, ismt.
24. Mim Chr, beyyin, nn, intah, istifal, trqiq, zhur, ismt.
25. Nun Chr, beyyin, nn, intifah, istifal, trqiq, zhur, ismt.
26. Vav Chr, rixvt, intah, istifal, trqiq, zhur, ismt.
27. H Hms, rixvt, intah, istifal, trqiq, xaf, ismt.
28. Y Chr, rixvt, intah, istifal, trqiq, zhur, ismt.
Tcvid Elmi
Bu cdvll hrrin siftlrinin daha yax baa dlcyi
qnatindyik. Siftlr mvzusu Quran v tcvid yrnmd bilinmsi lazm
olan bir mvzudur, lakin ilk olaraq yrnilmsi lazm gln mvzulardan biri
deyildir. Quran tlbsi, Quran oxumaa balayb bir ne cz oxuduqdan
sonra bu mvzunu yrnmlidir. Lakin tcvid elmind mkmmliy atmaq
n hrrin siftlrinin mtlq bilinmsi lazmdr.
3. Hrklr
rbcd hrr hrksiz ya da skunsuz olmazlar. Hrkli hrf
mthrrik, hrksiz hrf d sakin hrf deyilir.
Hrk, fth (stn) ksr (sr)
v zmm (tr)
olmaq zr
dr. stnl hrf mftuh, srli hrf mksr v trli hrf d mzmum
deyilir. Fthnin lif ( ) il, srnin y ( ) il v trnin vav ( ) il
mnasibti vardr. Bu mnasibt mdlr blmsind daha tra bir kild
izah edilck.
Bir hrk miqdarn qirat alimlri, bir barma aacaq v ya yumacaq
qdr ken zaman olaraq ifad etmidirlr. Barma ab yummaq oxunuun
srtil laqli olaraq dyiir. Oxunu snasnda hrknin dzgn oxunub
oxunmamas tilavt tsir gstrir. gr hrk ksik oxunarsa, o hrf tam
v shhtli bir kild oxunmam olar. Belc lhni-cli dediyimiz byk
xatan ortaya xarar.
Hrknin salam oxunuunda, azn vziyytinin d ox byk
hmiyyti vardr. nki azn hal v kli hrknin qlibi demkdir. gr
azn hal oxunacaq hrky uyun hala gtirilmzs, hrn istniln kild
oxunmas da mmkn olmaz.
Hrknin nvn gr azn klini bel trif ed bilrik:
Fth hrksini oxuyarkn az normal bir kild aq olmaldr. ks
tqdird yni dodaqlarn tbii bir formada almamas halnd ss, O ssin,
v ya st nnin kifayt qdr qalxmamasyla ssin meyl edr.
Ksr hrksini oxuyarkn az alaldmaq yni st nni alt ny
tamamil hakim qlmaq lazmdr. ks tqdird ksr, fthy meyl edr.
Zmmnin tlffznd is dodaqlarn irliy uzadlaraq tam mnasyla
47
toplanmasna diqqt edilmsi lazmdr. Necki bu toplanma ii tam olmazsa
bu hrn ssi O ssin bnzyr ki, bu da istniln bir oxunu olmaz.
Hrk, hrn inc ya da qaln oxunmasnda tsiredici bir amil deyildir.
Hrn inc ya da qaln oxunmas o hrn siftil laqlidir. Hrksi n olursa
olsun inc hrri inc oxumaq, qaln hrri d qaln oxumaq lazmdr.
B. BZ HRFLRN OXUNU KLLR
Tcvid elmind bzi hrrin oxunuunda xsusi bir sra qaydalar
mvcuddur. Aada izah edcyimiz kimi, bu hrr bzi hallarda qaln,
bzi hallarda da inc oxunur. Tcvid qaynaqlarnda bu hrrl laqli olaraq
ixtila msllr d yer verilmidir. Lakin biz burada mumi hkmlri
ifad etmkl kifaytlncyik. Bu hrr v hrridir. Bunlarn
oxunuuyla laqli hkmlri maddlr halnda izah dk.
1. Ra ( ) hrnin okunu killri ( )
Ra hrnin oxunuunda sas olan qayda qaln oxunmasdr. Lakin ra
hrnin digr hrrdn frqli bir xsusiyyti mvcuddur. Digr hrrin
qalnl ya da incliyi xsn zlrindndir. Yni hrr ya qalndr ya da inc.
Ancaq ra hr olduu mhllr gr inclik v ya qalnlq qazanr.
Ra () hr, sifti-hruf (hrrin siftlri) babnda sz kediyi zr
ariz istila hrrindndir. Dolaysyla qaln v inc oxunmaa msaitdir.
Hrksi stn v tr ikn qaln, sr ikn inc oxunur. gr sakin olursa,
vvlind olan lazm v ariz ksrlr, istila hrri v lin hrri; sonrasnda
is istila hrri v bu hrrin hrklri () nn qaln v inc oxunmasna
tsir edirlr.
mam Asim qiratinin mam Hfs rvaytin gr () nn 12 hal vardr.
Bu 12 haln 5i qaln, 4 inc, 3 is hm inc, hm d qaln oxunur.
Ra () hrnin hallarn qaln oxunduu yerlr, inc oxunduu
yerlr, qaln v ya inc oxunmas caiz olan yerlr balqlar ad altnda
izah edk.
Tcvid Elmi
a. Qaln oxunduu yerlr:
1) Ra hr stn v ya tr il hrkli is qaln oxunur. (
-) kimi.
2) Ra sakin vvli stn v ya tr olursa yen qaln oxunur.
( _
,) kimi.
3) Ra sakin, vvli d sakin olursa daha vvlin etibar olunur. Daha
vvli stn v tr is yen () qaln oxunur. (

.
. -
.i.
,) kimi.
4) Ra sakin vvlind ariz sr olarsa qaln oxunur. (
. i -

_

.
) kimi.
5) nc oxunmas lazm olan ()

nn nnd (sonrasnda) mftuh (fthli)
istila hr olarsa qaln oxunur. ( .
- .

.
) kimi. Ancaq bu hkm,

() il istila hr eyni klmd olduu zaman meydana glir. Ayr klmlrd
olurlarsa qaln oxunmaz. Msln: (
.

.
) lfzind (
.

.
.) dki ()
sakin, mqbli (vvli) mksr, () da istila hr olduu halda ayr klmlrd
olduqlarna gr (), ra hrn tsir etmz.
b. nc oxunduu yerlr:
1) sri-lazim (slindn srli) il hrkli olarsa inc oxunur.
(
) kimi. Ariz sr il hrkli is vziyyt yen eynidir:

(
_ .
.i
) kimi. (
) k lmlri mr olduqlar n sllri

(
) dir. Vsl n sri-ariz (mvqqti sr) il hrklnirlr.

2) () sakin, vvli sr olarsa inc oxunur: (
.

.
_

..
) kimi.
3) () sakin, vvli d sakin, daha vvli sr olarsa:
(
.i
-

- - - .
) kimi.
4) Sakin () nn vvlind lin hr (

_
) olarsa: (

_
- -
.) kimi.
C- Qaln v inc oxunmas caiz olan yerlr:
1) srdn sonra gln sakin ()

nn nnd (sonrasnda) istila hr
mksr olaraq glib, ikisi d eyni klmd olarsa: (
) kimi.
49
2) Sakin ()

nn vvlind sakin istila olub v vvli d mksr olarsa:
(

. .
_ . -
L .
.) kimi. Bu klmlrd hkm hr n qdr bel is

d (yni inc v qaln oxumaq caiz is d) () larn vsl hallarna baxaraq
vqf etmk daha yaxdr. Yni: (
L ) d () n inc oxumaq, (
) da qaln
oxuyaraq vqf etmk daha yaxdr.
3) Vqf halnda qaydalara gr qaln oxunmas lazm glrkn klmnin
slin ia r etmk n inc oxumaq: (
) klmlri. sllri (
-) dir.
Ra () ddli olarsa hkm mdgamn h (zrin idam ediln)
olan ikincisin aiddir: (
,) d inc, (
- ,,
.i
_ .) d
qaln.
2. Lfztullahdak ( ) Lm () hrnin oxunu killri
( )
Lm ( ) hr mumiyytl istifal hrrinin hkmn tabe olmaqla
birlikd, baqa xsusiyytlr damas baxmndan ayr bir balq altnda zikr
edilmsi labddr.
Lfztullah, () klmsinin lfzi demkdir. () klmsi bandak
vsl hmzsi il oxunarsa, () qaln olar.
nmunsind olduu kimi.

Lfztullahn bandak lif vsl hmzsidir. Yni baqa bir klmdn
bu klmy keildiyind bu lif oxunmaz. Bu sbbl vsl hmzsidir.
Lfztullah bir baa oxunduunda lm hr qaln oxunur.
Vsl hmzsi il deyil, ondan ncki hr oxunarsa, yni vsl
hmzsindn nc bir hrf varsa v bu hrfdn sonra lm hrn keilirs
aadak hkmlr meydana glir.
a) Bu hrn hrksi ksr is () inc oxunur. Msln:
. /
. .,
b) Zmm v ya fth is () qaln oxunur. .
. / ..
. / .

misallarnda lm hrri qaln oxunur.
.i
Lfzind d yuxarda qeyd

etdiyimiz qaydalar sas alnr.

.i
.i
Tcvid Elmi
Klmlrindki sadak klmd lm qaln, soldak klmd is lm
inc oxunur.
3. H ( ) Zmiri v oxunuu
Bu babn mvzusunu meydana gtirn v Qurani-Krimin yaz trzindki
yu varlaq dir. Bu eyni zamanda yarm yuvarlaq klind v ya quyruqlu
klind d yazla bilr. Buna hi-kinay deyilir. Hi-kinay mfrd,
mzkkr, aib zmirin veriln isimdir. sim, fel v hrr bitiir.
Zmirin hkmn iki maddd toplaya bilrik:
1. Zmirin vvli hrkli olarsa zmir uzadlr:
i -
, kimi. Ancaq

. .
. .
. klmlrinin sonlarndak zmir olmayb klmnin

sl hrrindn biri olduu n uzadlmaz. Uzadlan zmirin nn hmz
glrs mddi-mnfsil olur.
. . . -
. .
_ . kimi. nki uzadlan

zmirin srlisinin nnd mqddr (grnmyn, gizli) (), trlisinin
nnd mqddr (), vardr ki, bu mqddr () v () dan sonra hmz
gldiyi n mddi-mnfsil olur.
2. Zmirin vvli (istr czimli, istr czimsiz) sakin olarsa zmir
uzadlmaz. Bu sakin iki cr grnr:
a) Hr-md olaraq.
- , kimi
b) Czimli hrf olaraq.
. -
. . -
kimi.
Furqan sursinin 69-cu aysindki (.
..
. , ) dki zmir md olunur.

13
Qirat imamlarnn ikincisi olan bn Ksir () d btn uzadlmayan
zmirlri sla il oxur (yni uzadr). (-
. -
. . ) kimi. Zmr sursinin 7-

ci aysind olan (
) dak () zmirdir. sli (
.

.
) olduuna gr, slin

uyularaq uzadlmaz.
14
13
Bu zmirin md il oxunmas bu rivaytin tvatr yoluyla sbutundan dolaydr.
Hr n qdr burada boaz hr olan srli () -dn dodaq hr olan trli ()-

kemk tin olacandan bu md edilmidir klind bir aqlama edils d bu
sonradan ediln bir izahdr.
14
Bu aydki vch hrknin azn (d birini) hzf edib, oxunu ibqa etmk
mnasnda ixtils d deyilir.
51
III. MD BHS
A. MDLR
Md; .
kkndn gln bir msdrdir. Lt mnas uzadmaq v

artrmaqdr. Tcvid elmind is, aq v ya gizli mddi tlb rdn hrrdn
biri il zlrindn nc gln hrn ssini uzadaraq oxumaq demkdir.
Qurani-Krimd mddin varlnda bh yoxdur. Ancaq ssin uzadlmasnda
qirat alimlri arasnda bzi ixtilaar grnr. Bu ixtilaar mtvatirdir v
yeri gldikc izah edilckdir.
Mddl yana, bir d qsr (.) vardr. Qsr mddin ziddidir v
qsaldmaq mnasndadr. Uzadmadan oxumaq da dey bilrik. sl olan
qsrdir. Md is tbi ki, bir sbb dayanmaldr. Mddi qisimlr ayrmadan
nc hr-md v sbbi-md terminlrini izah edk.
1. Md hrri ( )
Bir klmd, zndn ncki hr bir lif miqdar uzadmaa sbb olan
hrr md hrri deyilir. Hr-md, hrkli hr tlffz etm snasnda,
onu bir lif lsnd uzadan hrksiz (sakin) hrn addr. Bu hrr
dndir: lif (), Vav (), Y ().
Bu hrn, hr-md olmas n iki rt vardr.
1. Sakin olmalar. Yni czimli v ya hrksiz olmalar.
2. Md hrnin ncsind z cinsindn hrk olmas.
lif () dn nc
(fth)
Y () dn nc
(ksr)
Vav () dan nc
(zmm)
Bu iki rt hayata kers bir ncki hrn hrksin saslanaraq, tyin
edilmi rtlr
15
daxilind uzadlaraq oxunur. Hr-mdlrin mxrclri (x
15
Myyn rtdn mqsd, hr-mdlrdn sonra skunlu bir hrn olmamasdr.
arttan kast, harf-i medlerden sonra sakin bir harn bulunmamasdr. gr sakin
hrf olarsa, md hr yazlsa bel, oxunmaz. Msln:
nmunsind
olduu kimi.
Tcvid Elmi
yerlri) az, boaz boluudur. Sakin hrf, hrksi olmayan hrf demkdir.
Bunun lamti is czmdir.
Yuxarda da qeyd etdiyimiz kimi md hrrinin birincisi zndn ncki
hrn hrksi fth (stn), z is sakin olan lif hrdir.
klmsind
grndy kimi sakin yni hrksiz olan lif hr, vvlindki hrksi
stn olan gaf ( )hrni yuxar doru uzadaraq oxudur.
Md hrrinin ikincisi is zndn ncki hrf mksr (sr) v z
sakin olan y hrdir. Bu vziyytd olarsa, zndn bir vvlki ksrli
hr aaya doru ya da i ssi verrk uzadr.
misallarnda
olduu kimi.
Md hr olan y daima sakindir. Md hr olmayan y is
misalndak kimi bzn hrkli,
misalndak kimi d bzn sakin gl

bilr.
Md hrrinin ncs d yuxarda yazdmz kimi vav ( ) hrdir.
Vav hr sakin, zndn ncki hrf tr il hrklis, bu vziyytd
vav hr zmm il hrkli olan hr irli doru u v ya klind
uzadr.
. klmsind iki df grndy zr, vav hr hr-md

olaraq glmidir. Bu mvzu il laqli misallar mddi-tbii bhsind geni
kild verilckdir.
2. Sbbi-Md
Buna, ox uzadmaa sbb olan md d deyilir. Md hrndn sonra,
uzadlmas lazm olan hr, daha ox uzadaraq oxudana sbbi-md deyilir.
Hr-mddn drhal sonra glir, hmz v skun olmaq zr ikiy ayrlr.
Daha sonra glck olan mvzular bu iki mfhumla yaxndan laqli olduu
n, bu klmlrin tririni tra bir kild aqlamaq vacibdir.
a. Hmz ( )
Hrkli olan lif hmz deyilir. Uzun v qsa lif klil yazla bilir.
Hmz slind, lif hrndn baqa bir hrfdir. Klmnin vvlind
misalnda olduu kimi gl bilr. Fqt qrammatik qaydalara gr klmnin
banda glrs hrnin zrind klind yazlr. Bzn d sadc
klind yazlr. Bunlar tamamil rb dilinin qrammatika qaydalarna gr
yazlr. Biz bu almamzda hmznin yazl zrind durmayacaq.
53
Mvzunun, qirat v tcvid elmi il laqli qismi olan vsl v qti hmzlrini
izah edcyik.
Klmnin vvlindki hmzlr vsl v qti olaraq iki qism ayrlr.
1) Vsl hmzsi: Bir ncki klmnin son hrni oxuyub, banda hmz
gln klmy kerkn v bu kei snasnda bir ncki klmyl banda
hmz gln klmni birldirdiyimizd hmz drs bu vsl hmzsidir.
Bel bir halda hmz dmzs, bu durumda qti hmzsidir.
slinda rb dili qrammatikasnda vsl hmzsil qti hmzsi bir-
birindn tamamil ayrlmdr. Biz bzi mhim maddlri sayaraq mvzuya
aqlq gtirk.
Quran oxuyan insann n ox qarlaaca vsl hmzsi, bir ox
klmnin banda olan v banda olduu klmni mrif (myyn) edn
birlmsinin bandak lif hrdir. Bu vsl hmzsidir. Lfztullah qismind
d aqladmz kimi klmsinin bandaki lif hr d vsl hmzsidir.
Bu saydqlarmzn xaricind rb dilind bzi klmlrin bandak hmz
d vsl hmzsi saylr. Bunlar; _... _.. ,. _, .., . .
klmlridir. Bununla birlikd mr silrinin bandak hmzlr d vsl
hmzsidir.
2) Qti Hmzsi: hm balancda, hm d kei snasnda xtt v lz
etibaril sabit olan hmzlrdir. Bu hmzlri bel sralaya bilrik.
stifhm yni sual hmzlri qtidir. ,
..-
_ klmsinin sli
,
..
_ idi. iki hmznin bir araya glmsindn dolay vsl hmzsi olan
ikinci hmz hzf edilmidir. Birinci hmz istifhm hmzsi olduu n
qtidir v hzf edilmz. Hm yazda, hm d tlffzd grnr.
Mtkllim vhd (birinci xsin tki) felinin hmzsi d qtidir.
,
,.
,..
fellrinin balarndak hmzlr qtidir. fal babnn

hmzsi, tccb felinin hmzsi, ismi-tfdil hmzlri kimi hmzlr qti
hmzlridir.
Bu msl rb dilinin qrammatikasyla laqli olduu n burada ox
tfsilata girmyi lazm bilmdik. Fqt bunu sylmk lazmdr ki, gr hmz
vsl hmzsiys, lif hrnin zrind ( ) klind hmz olur. gr hmz
Tcvid Elmi
qti is lif hrnin zrind hmz olmaz. Quran oxuyucusu bu qaydaya
diqqt etdiyi tqdird hmzni xatasz bir kild oxuya bilr.
b. Skun ( )
Sbbi mddin ikincisi skundur. Skun is hrksizlik demkdir.
lamti is czm ( ) dir. Skun, lazm v ariz olmaq zr iki qism ayrlr.
1) Skunu-Lazm (
..i ) : hm vqf (durulduunda), hm d

vsld (keildiyind) varln davam etdirn skundur.
16
..,
_ .
. ,
..
:
aysind grdymz czimli hrrin skunu-lazm skundur. Bundan
lav ddli grdymz v slind eyni olan iki hrfdn birincisinin skunu
lazmi skundur.
2) Skunu-Ariz (..i ..i ) : Quran tilavti snasnda vqf edildiyi
yni durulduu zaman ortaya xan, vsl d is yni oxumaa davam
edildiyind z-zndn itn skuna arizi-skun deyilir. Msln: fatih
sursini oxuyarkn hr aynin sonunda dursaq, ay sonlarndak hrkli
hrri mcburn czmli oxumaq mcburiyytind qalrq. Bu vziyytd
yni vqf nticsind ortaya xan skunlar arizi-skunlardr.
B. MDDN NVLRI
Mdlr sli v fri olmaq surtil iki qism ayrlr. sli mddin digr
ad tbii mddir. Fri mddlr is mddi-mttsil, mddi-mnfsil, mddi-
lazm, mddi-ariz v mddi-lin olmaq zr be qisimdir. Qurani-Krimi
tilavt ednlrin n ox qarlaaca tcvid qaydalar arasnda mdlr ilk
srada yer alr. Ona gr d bu mvzunun yax baa dlmsi vacibdir.
1. sli Md (Mddi-Tbii)
Hr hans bir klmd md hrrindn biri olarsa fqt ox uzadmaa
sbb olan hmz v skun olmazsa mddi-tbii yni sli-md olur. Baqa
bir sbb ehtiyac olmayan v bir lif miqdar uzadlan md klind d trif
edilmidir.
.,, -
. misalnda bu vziyyt gz arpr.

16
n-Nis, 4 / 59
55
lk misal thlil etdiyimizd;
.,, -
. klmsindki ilk hrf olan

hrni u klind bir lif miqdar uzadan hr, hrni i ssil bir
lif miqdar uzadan y hr, nc olaraq da hrni ssil bir lif
miqdar uzadan hr glrk tbii md olmudur.
Md hrri balnda, lif, vav, y hrrinin hans hallarda md
hr olacan izah etmidik.
17
Onu da qeyd etmk lazmdr ki, mddi-tbii
dediyimiz sli mdlr hr zaman bir lif miqdar uzadlr. Mddi-tbinin bir
lif miqdar uzadlmas vacibdir. Mtlq uzadlmas lazmdr. Btn qirat
imamlar bir lif miqdar uzadlmas xsusunda ittifaq etmidirlr. Bir lif
miqdar is txminn bir saniyy brabrdir. Qdim tcvid kitablarnda
bir lif miqdar, oxuyann aq olan barman yummas ya da qapal olan
barman amas snasnda ken zaman qdr olduu ifad edilmidir.
Md hrri v ya hr-md hr zaman yazda aq bir kild grnmy
bilr. Bel oldugu halda mddi-tbii tqdiridir (gizlidir).
ifadsind
birinci h ni uzadan tqdiri bir vav hr vardr.
Quran oxuyucusu, bzi klmlrdki mdlri ilk baxda grmkd
tinlik k bilr. Bu sbbl bzi klmlrin izahn burada vermyi uyun
grdk.
Quranda ken bzi klmlrin son hrrind mddi-tbii olduu halda
xtt yni yaz etibaril bzn yoxmu kimi grn bilr. Fqt orada slinda
mddi-tbii vardr. Bunu gstrmk n d md olan hrn altna kiik xtl
(md) yazlr. Klmnin altnda bu kiik md yazsn grn oxuyucu, bu
kild orada mddi-tbii olduunu asanlqla anlayr.
.,
, i
.- .
..
. i
, i

klmlrinin son hrri mdli (uzadlaraq) oxunur.
..
..
..
.;
..
, i
,.
..
..
L
17
Bax. sh 32.
Tcvid Elmi
..-
..
.
klmlrinin sondan bir ncki hrri yen mdli (uzadlaraq) oxunur.
Yen Quranda ilk baxda md hr kimi grnn, slind md hr
olmayb sadc yazyla laqli olaraq klmd yer alan vav ( ) hrrindn
nc gln hmzlr ya da zrindki hmzlr uzadlmadan mdsiz oxunur.
,
... ,
.:
..
,.
.. _
i.

,:i
klmlrind bu
vziyyt gz arpmaqdadr. Bzi musfahlarda md kimi grnb slind
md olmayan bu kimi hallarda md olmayan hrn altnda qsr (
) iarsi
mvcuddur. Md hrrinin altnda
yazarsa o mddi-tbii uzadlmaz.

Bu iarlr diqqt edildiyi tqdird Quran oxuyucusunun xata etm ehtimali
ox azdr.
2. Fri Mdlr
Yuxarda bu mdlrin hanslar olduunu zikr etmidik. Bunlar srasyla;
mddi-mttsil, mddi-mnfsil, mddi-lazm, mddi-ariz v mddi-lin
olmaq zr bedir.
a. Mddi-Mttsil
Bitiik md demkdir. Qaynaqlarda vacib md klind d keir. Hr
mddn sonra sbbi md hmz olub ikisi bir klmd olarsa mddi-mttsil
olur. Digr bir ifad il:
1. Hr md olmal.
2. Sbbi mddn hmz olmal.
3. kisi d bir (eyni) klmd olmal.
Bu rt hasil olduu tqdird mddi mttsil olur.
Misal:
. -
_ . -
, :
i kimi. Verdiyimiz misallarda md hrrindn

sonra sbbi-mddn hmz arxa-arxaya glmi v eyni klm irisinddir.
Birinci misalda hrni md hrrindn, yuxar doru uzadan tqdiri bir lif,
onun ardndan da sbbi-mddn hmz glmidir. kinci misalda hrni
aaya doru uzadan md hrrindn glmi, daha sonra da sbbi-
mddn hmz glmidir. nc misalda da yen hrni uzadan glmi,
57
arxasndan da sbbi-mddn skun glmidir v eyni klm irisinddir.
Bu saydmz sbblrdn dolay mddi-mttsil meydana glmidir.
Aadak misallar eyni saslar rivsind thlil tabe tutaraq mddi-
mttsil mvzusunu daha yax anlamaa alaq.
.

.i _ .
.. .
..
_

.
..
- .,
..

..
-
Mddi-mttsilin mddinin yni uzadlmasnn hkm vacibdir.
nki btn qirat imamlar mddi-mttsilin uzadlmas zrind ittifaq
etmidirlr. Mddi-mttsilin n az uzadlma miqdar iki lif miqdardr. n
ox uzadlma miqdar is be lifdir. Bizim qirat imammz Asm v onun
talbsi Hfs, mddi-mttsili drd lif miqdar uzadaraq oxumular. Biz d
bu qirati mnimsdiyimiz n mddi-mttsili drt lif miqdar uzadaraq
oxuyuruq. nki, qirat elmi qaydalarna gr hr hans bir imamn qirati
zrin oxunursa, o imamdan rvayt ediln btn oxunu vcihlrind o
imama riayt etmk vacibdir.
18
Qurani-Krimin oxunu killrinin zaman v mdlr baxmndan
mlahizsini tilavt killri bal altnda (sh. 10-11) ilmidik. Burada
eyni mvzuya mdlr baxmndan qsaca tmas etmkd fayda var.
Hr oxuyucunun bilmsi lazmdr ki, Qurani-Krim triq (mrtb,
seyr, trz) zr oxunur.
1) Thqiq (yava oxunu): Bu oxuyuda mdlr 4 v ya 5 lif uzadlmaq
surtil v hrrin mxrc v siftlrin ciddi kild diqqt yetirilrk
oxunur. r oxunarkn olduu kimi.
2) Tdvir (orta oxunu): Mdlr lif uzadlaraq oxunur. ki yarm,
yarm lif d daxildir. Yen hrrin mxrc v sift haqlarn tam
verrk fqt thqiqdn biraz daha srtli oxunur.
3) Hdr (srtli oxunu): Hrrin haqlar diqqt alnaraq v mdlr
mnfsil bir, mttsil iki, lazm lif uzadlaraq oxunur.
b. Mddi-Mnfsil
Hr-mddn sonra sbbi-mddn hmz olub ikisi ayr klmlrd
18
s-Syuti, el- tqan, I, 272.
Tcvid Elmi
(hr md birinci klmnin sonunda, sbbi-mddn hmz ikinci klmnin
ba nda) olarsa mddi- mnfsil olur.
Misal: .
. _
i.
..
: kimi.
Digr bir ifad il:
1. Hr-md olmal.
2. Sbbi-mddn hmz olmal.
3. kisi ayr-ayr klmlrd olmal.
Yuxarda vermi olduumuz misallardan birincisini thlil edk.

nmunsind birinci klmd hrni uzadan md hr mvcuddur.
Md hrndn sonra is sbbi-mddn hmz glmi v ikisi ayr klmlrd
yer alr.
Yuxarda verdiyimiz misallardak md hrri zahiridir. Yni klmnin
sonunda aq olaraq grnr. Fqt bzi hallarda md hrri tqdiridir.
; .. . _ . .... misallarnda h zmirindn sonra tqdiri bir y
vardr.
Mddi-mnfsilin asan tanna bilinmsinin iarsi hmznin uzun lif
klind yazlmasdr.
.-
_. / .
_i
. /
..
.,
/
.
. . . /
..
..
; .
. .
_ .
Mddi-mttsilin asan tanna bilinmsinin iarsi is hmznin qsa lif
klind yazlmasdr. Amma hm mddi-mttsil, hm d mddi-mnfsil
n istisnalar vardr.
Mddi-mttsil olub mddi-mnfsil kimi yazlan; _ .
. .
Mddi-mnfsil olub mddi-mttsil kimi yazlan;

Qirat imamlar mddi-mnfsilin md v ya qsr oluu, gr md is
mddin hans ls il oxunaca mvzularnda ixtilaf etdiklrindn, mddi-
mnfsiln hkm caiz olmasdr. Yalnz bu cvaz hkmn doru anlamaq
59
lazmdr. Bir oxlarnn yanl anlad kimi, bundan mqsd hr istyn,
mnfsil mddi istdiyi kild, bir qaydaya bal olmadan oxuya bilr demk
deyildir. Bunda diqqt edilck xsus, hans imamn qirati zrin oxunursa,
o imama uymann mcburiliyidir. Bizim oxuduumuz Asim qiratind mddi-
mttsillr n az bir, n ox drd lif miqdar uzadlmaldrlar.
c. Mddi-Lazm
Fri mdlrin ncs mddi-lazmdr. Hr mddn sonra sbbi-
mddn skun u-lazm glib, ikisi d bir klmd olarsa mddi-lazm olur.
Mddi-lazmn bu isiml adlandrlmasnn sbbi, btn qirat imamlarnn
mddi-lazmn md il oxunmas mvzusunda ittifaq etmlridir. Bu mvzuda
hr hans bir ixtilaf olmamdr. Bzi qaynaqlara gr is; sbbi-md olan
skunun klmnin hm vsl, hm d vqf halnda sabit qalmas v dmmsi
sbbil bu isim verilmidir.
Skunu-Lazm: Vqfn (durulduunda) v vsln (keildiyind) sabit
olan sukuna deyilir. Misal :
- -
- kimi btn hrrin czimli

hallar skunu-lazmdr.
.
..
. _
,.

.
. i
..
. ;
Misallarnn hamsnda mddi-lazm olduu grnr. Veriln misallardan
birini thlil edk:
. i
..
. ; lfzinda dad hrni uzadan hr mddn lif

glib, arxasndan is sbbi-mddn ra hrnin lazmi skunu glmidir.
Bu lazmi skun ra hrnin ddsinddir. Bu klm slind

klinddir. Amma qrammatik qaydalara sasn bu, ddli ra ( ) il ifad
edilir. Dolaysyla alt zlm ddli ra hrndki skun lazmi skundur.
Grdymz kimi lazmi skun hr mddn sonra gldiyi tqdird mddi-
lazm olur.
Qurani-Krimd Yunus sursi 51 v 91-ci aylrd yer alan tk nmun:
i klind yazlr. Aq olaraq
klinddir. Burada hmzni

uzadan, md hrrindn tqdiri bir lif, sbbi-mddn is lam hrnin
lazmi skunu vardr. Mddi-lazm klm v hrf olmaq zr ikiy ayrlr.
Bunlar da z irisind iki blmy ayrlrlar. Cdvld grdymz kimi:
Tcvid Elmi
Mddi-lazmn hr-msqql v hr-mxfffri, hruful-
mqttlrdndir. Hruful-mqtt bzi sur balarnda yer alb mnalar
Allah (c.c.) v Rsulu (s..s) trndn tam olaraq bilinn, insanlar heyrt
salmaq n d Quranda yer alan mtabeh ay olduqlar ifad ediln
hrrdir. Yni hrf aylrdir. Mddi-lazm hr-msqqly misal: .i
,i ,,. ; Mddi-lazmn klimei-msqql v klimei- mxffflri
aylrdki klmlr irisind meydana glir. misal: i ; .i
Xlas olaraq qeyd edsi olsaq:
1) Klmeyi-msqql: Ar klm demkdir. Ar klmdn mqsd
md sbbi olan skunun yer ald hrn klm irisind v ddli
olaraq glmsi demkdir. _
..i ; ..
..
. .

.
.- lzlrind bu vziyyt
mvcud olduuna gr mddi-lazm klimeyi-msqql var. Mddi-lazm
klimeyi-msqqly misal:
_
.

.i
_i
..i
2) Klmeyi-mxfff: Xf klm demkdir. Xf klmdn mqsd
uzadma sbbi olan ddsiz skunun yer ald hrn klmd olmas
demkdir. Bunun tk nmunsi Yunus sursini 51 v 91-ci aylrind ken
i klmsidir. Bu klmnin aq formas beldir
.
Mddi-lazmda hr-mddn sonra sbbi-mddn skunu lazm gldiyi
halda, trindki eyni klmd glm rt hasil olmayb ayr-ayr klmlrd
glrs mddi-lazm olmaz. misal:
.
61
Mdd-i lazmn hkm vacibdir. Mttfqn leyh (zrind ittifaq )
olduu n 4 lif miqdar uzadlr. Msqql il mxfffni bir-birindn
ayran mhim yol; msqqllrin ddli, mxffflrin ddsiz olmasdr.
Hrn oxunuunda dd meydana glirs msqql, yalnz czm meydana
glrs mxfff olur. Bu metod klmlrd d hrrd d sas alnr.
. Mddi-Ariz
Hr-mddn sonra sbbi-mddn skunu-ariz glrs mddi-ariz olur.
Skunu arizin n olduunu bir daha sylsk; durulduunda ortaya xan,
keildiyind yni vsl edildiyind is ortadan qalxan skuna, arizi skun
ya da skunu-ariz deyilir. mumiyytl ay sonlarnda v ya vqrd,
scavndlrd, hrkli olan klmlrd durulduunda meydana glir.
Mddi-ariz olmas n hr-mddn sonra skunu-ariz glmsi lazmdr.
Bir xsusa diqqt edilmlidir ki hr mddi-arizd bir skunu-ariz vardr.
Lakin hr skunu- arizd mddi-ariz yoxdur.
Misallarla izah edsi olsaq:
_ .
..
klmsinin son hrksi

slind fthdir. Fqt bu klmnin sonunda durulduunda n sonda olan
hrn hrksini skunlu oxumal oluruq. Bu vziyyt hr mddn sonra
gldiyi n, yni mim hrni uzadan y dn sonra gldiyi n mdd-i
ariz olmudur.
Mddi-arizin oxunuu; oxunan hrn hrksin gr dyiir. Bu oxunu
killrin vch v ya vchat deyilir. Bunlar srasyla; tl, tvsst v
qsrdir.
Tl uzun oxuma demkdir v bu oxumada mddi-ariz drt lif miqdar
uzadlr. Tvsst, orta oxunu demkdir v mddi-ariz bu oxunuda iki ya da
lif miqdar uzadlr. Qsr is qsa oxumaq mnasna glmkl birlikd bir
lif miqdar uzadlr. ndi is son hrn hrksinin halna gr bu vcihlrdn
hanslarnn caiz olacan inclyk.
1) Hr-mddn sonra gln v zrind vqf ediln klmnin, yni
mddi-ariz olan klmnin son hrnin hrksi stn is;
misalnda
olduu kimi, tl (4-5 lif), tvsst (3 lif) v qsr (1 lif) olmaq zr 3 vcih
caizdir.
2) Durulduunda mddi-ariz olan klmnin son hrnin hrksi
Tcvid Elmi
sr olursa, 4 vcih caizdir. Bunlar tl, tvsst, qsr v qsr il rvmdir.
.i
misalnda son hrf olan nun hrnin hrksi ksrdir. Bu kild,

bu hrfdn sonra dayanldnda yen mddi-ariz olur. Fqt bel olduqda
digr vcih lav olaraq rvm il oxumaq da caizdir.
Rvm: Son hrn hrksinin gizli ssl, yni tam ssinin t biri il
ifad edilmsidir. Yni duracamz zaman, son hrn hrksini ox xf bir
ssl myyn etmkdir. Tcvid elmind bel trif olunur.
_ .
, .
. :
Rvm vsl hkmnd olduu n yalnzca qsr il edilir. nki

gizli ssl d bel olsa hrk ifad edildiyi zaman sbbi-md olan skun
ortadan qalxar. Sbbi-md olmad zaman da yalnz mddi-tbilik qalr.
.
.i
aysini oxuduumuzu dnk. Buradak vsl, yni _
.i
klmsindn .
y kerkn hrni bir lif miqdarndan ox uzalda

bilmmyimizin sbbi, () nunun hrksinin ifad edilmsi sbbil
sbbi-md olmaqdan xmasdr. Rvmd () nunu -gizli ssl olsa bel-
hrksil birlikd oxuduumuz n sbbi-md olmaz. Onun n rvm
qsr il edilir, mdl deyil. lav olaraq qeyd etmk lazmdr ki, rvm ancaq
qsr il olur. Bunlar ancaq, bu iin hli olan bir mtxssisin azndan (fmi-
mhsin) eidilrk yrnil bilr.
Qurani-Krimd Hfs rvaytin gr rvm yoxdur. Ancaq grm
zrlri olanlara, zrind vqf ediln hrn hrksini bildirmk n
edilir. Namazda v vird oxuyarkn rvmin edilmsi mkruhdur. Demk ki,
rvm tlim-trbiy n edilir. Rvm mddi-ariz v mddi-lin olan vqrd
edildiyi kimi md olmayan vqrd d edilir.
3) Klmnin son hrnin hrksi tr is
_ .
.

.
. kimi 7 vcih caizdir:

Tl, tvsst, qsr, qsr il rvm, tl il imam, tvsst il imam, qsr il
imam.
mam, skundan sonra doda yummaqdr:
.i
.i
.

.
Yni, sakin hrn ssi bitdikdn sonra dodaqlar yumulur. Sakinin ssi bit-
mdn yumularsa trif uyulmam olunur ki, bu da caiz deyildir. Baqa bir
63
ifad il imam; skundan sonra dodaqlar irliy doru krk yummaqdr.
mam sadc zmm yni try mxsusdur. mamda ss yox, kil sasdr.
Rvmd is ss var kil, grn yoxdur.
Hfsa gr imam da rvm kimi tlim-trbiy n vqrd, eitm zr-
lri olanlara klmnin son hrnin hrksinin tr olduunu bildirmk n
edilir. Ancaq Yusuf sursinin 11-ci aysind yer alan (.
;) klmsindki
imam bu Cfr xaric doqquz qirat imam imam vchi il d oxuduuna
gr, bu klmnin imam vchini namazda v virdd oxumaq caizdir. Bu
klmnin sli (.
;) dir.
19
Mvzunu qsa bir kild xlas ed bilrik. Klmnin axr (sonu) mftuh
olarsa yalnz md vcihlri vardr; imam ya da rvm yoxdur. Klmnin sonu
mksr (sr) olarsa, md il rvm vardr. Klmnin sonu mzmum (tr)
olarsa mdl brabr hm imam, hm d rvm vardr.
mam il rvm arasnda bzi frqliliklr mvcuddur.
a. Kor olanlar rvmi eidrlr fqt imam gr bilmzlr
b. Rvm klmnin sonunda olduu halda, imam klmnin banda,
ortasnda v sonunda ola bilir.
c. mam hm sakin, hm d hrkli hrrd ola bilcyi halda, rvm
is sadc sakin hrrd olur.
Mddi-arizin hkm caizdir. Caiz olmasnn sbbi sbbi-mddin
skunu-ariz olmasdr. (Bir mddin hkm caiz is o mdd qsr vchinin d
var olduu anlalr.)
DQQT: (
.i
- .
) kimi klmlrd vqf edildiyi zaman skunu-

ariz mey dana glir. Bunlar mddi-ariz olurmu?-Son dak hmzlr hr-
mddn sonra gldiklri n sbbi-mddir. Burada iki sbb (hmz v
skun) cm olmu, bu iki sbbdn biri olan hmz sbbi-qvi (glc sbb)
19
Yusuf sursindki
; klimsini, Ebu cfr xaric digr btn qirat imamlar

iki vcihl oxumular. Sadc Ebu Cfr idam il oxumu, burada rvm v imam
etmmidir.
Tcvid Elmi
olduundan, bu klmlrdki mdlr mddi-ariz deyil, mddi-mttsildir.
Yni bu klmlrin vqri d vsllri kimi md edilir, qsr il oxunmaz.
Rvm v imamn faydalarn bel aqlamaq olar: zrind vqf ediln
hrn sl hrksini dinlyn v ya bu hrky baxana, hrknin cinsini
yni n olduunu aqlamaqdr. Bundan da baa dldy kimi, rvm v
ya imam il vqf etmk, qirati dinlyn kimsnin hzurunda olur v bel
olduqda gzl grlr. gr oxuyan kims z bana oxuyursa v baqa
dinlyn kims yoxdursa bunlara da ehtiyac yoxdur.
d. Mddi-Lin
Lin ( _.i ) ltd yumuaq olmaq demkdir. Lin hrril laqli
mlumat 26-c shifd verilmidir. Hr lindn sonra skun glrs
mddi-lin olur. Daha geni bir kild izah dck olsaq; vav v y
( - ) hrri sakin olub, zlrindn ncki hrn hrksi mftuh (fthli),
zlrindn sonraki hrf is skunlu olarsa bel olduqda mddi-lin olur. Vqf
halnda oxunan
- ,
.i
klmlrini nmun
olaraq gstr bilrik. Bu klmlrd aq olaraq grldy zr vav il
y hrrinin zlri sakin vvllri stnl, zlrindn sonraki hrr d
sakindir. Grdymz kimi bel olduu halda mdd-i lin olur.
Mddi-linin mrtblri mvcuddur. Bu mrtblr lin hrndn sonra
gln skunun lazmi ya da arizi olmasna gr dyi bilir. ndi srasyla
bunlar izah edk.
a. Lazmi skun olarsa: gr lin hrndn sonra gln skun, lazmi
skun is bu durumda iki vcih caizdir. Bunlar tl ( lif) v tvsstdr
(iki lif). Fqt qaydalarn hamsn nzr aldqda bu kimi hallarda tl il
oxumaq daha fziltlidir.
Sbbi-mddi skunu lazm olan mddi-lin Qurani-Krimd iki yerddir.
Mrym sursinin bandak hrufl-mqttdn olan _.,,: klmsini
aaraq incldiyimiz zaman
.. _
.: klind qarmza xr.

Bu alm formada alt czl olan ifadnin skunu lazmidir. y hr sakin
zndn ncki hrf mftuh olduu n d bu hrf lin hr saylr. Bu lin
hrndn sonra gln hrn zrindki skun, lazmi olduu n burada iki
vcih caizdir.
65
Bel olan ikinci misal da ura sursinin banda yer alan .. klmsidir.
Yuxarda olduu kimi bunu da aacaq olsaq;
. _ . _
. klind ortaya
xar. Yen buradak alt czl olan ifad yuxarda anlatdmz vziyytl
eynidir.
b. Arizi skun olarsa: md sbbi olan skun, gr arizi olarsa, bu halda
mddi-linin mrtbsi, mddi-arizd olduu kimi arizi skunun yer ald
hrn sl hrksin gr dyiir.
1) Klmnin sonu stn olarsa vcih caiz olur. Misal: (
.) Bunda yal-
nz ( vcih) md hal vardr: Tl (4 lif), tvsst (3 lif), qsr (1 lif).
2) Klmnin sonu sr olarsa drt vcih caiz olur. Misal: ( .
.i
) Bunda
md v rvm hal vardr. Bilindiyi kimi rvm yalnzca qsr il edildiyin gr
cmi drd vcih olmu olur: Tl, tvsst, qsr, qsr il rvm.
3) Klmnin sonu tr is yeddi vcih caizdir. Misal (
) Bunda md,
rvm v imam olmaq zr hal vardr: Tl, tvsst, qsr, qsr il rvm,
tl il imam, tvsst il imam, qsr il imam. Burada is grdymz
kimi yeddi vcih mvcuddur.
Mddi-lind digr mdlrdn frqli olaraq uzadma lin hr zrind olur.
Yni digr mdlr, md hrrindn ncki hrn hrksindn asl olduu
n, hr mddlrdn ncki hrfd meydana glirlr. Mddi-lind is md
bir baa lin hrnin znd, mxrcind icra edilir. Msln: ,
i klmsi
l-beyyyt klind oxunur.
Mddi-lind md llri, digr mdlr nzrn biraz daha ksik qbul
edilmidir. Htta bzi mllir gr mddi-lin bu ismin verilmsi, digr
md hrrin nisbtl, lin hrrinin mdlrinin az oluu v zlrindn
ncki hrn hrksinin d z cinsindn olmamas sbbin dayanr. Bunda
tl lif, tvsst iki lif, qsr is bir lifdir.
Mddi-linin hkm caizdir. nki bu md qirat alimlri arasnda
mxtlfn hdir (zrind ixtilaf ediln). Yeri glmikn onu da qeyd etmk
lazmdr ki, md sbbi olmadan sadc lin hrnin zrind md emk
xatadr. V caiz deyildir.
- -
i misallarnda olduu kimi.

Tcvid Elmi
C. MD MVZUSUNDA
DQQT EDLMS LAZIM OLAN MQAMLAR
Qurandak mdlri oxuyarkn bzi xsuslara diqqt etmliyik. Bu
xsuslar oxuyucunun qiratinin dzgn olmas v mnann doru olmas
n son drc mhimdir. Bunlar bir ne madd halnda izah etmk
mmkndr.
1. Qurani-Krimi oxuyarkn mdlr, oxunu srtin uyun olmaldr.
Mddin dyrlndirilmsind sas alnan l hrk olduuna gor, mdd
veriln zaman miqdar hrky gor olmaldr. gr buna diqqt etmsk,
msln hdr oxuyarkn mdlri thqiq gr oxusaq, dzgn bir oxunu
etmmi olarq. Bu vziyyt, xsusil ramazan aylarnda traveh namaz
qldrlarkn ya da xtim oxunarkn v yaxud da mzzinlik edilrkn gz
arpr.
2. Mdlr ancaq mtvatir qiratlrin zlrin isnad edildiyi qirat
imamlarndan nql ediln mrtblr gr oxuna bilr. Mtvatir qiratlrin
vcihlrindn olan md miqdarlar, itihadi bir msl olmad n
uzadma miqdarn dzgn ttbiq etmk zruridir. Bu hqiqti bel izah etmk
mmkndr: Quran oxuyan kims, hans imamn qiratini oxuyursa, o imamn
btn oxunu killrin (vchatlarna) tabe olmaq mcburiyytinddir.
Msln: Asim qiratini oxuyan bir kimsnin, mddi-mttsil ya da mddi-
mnfsili drd lifdn daha ox v ya daha az oxumamas lazmdr. gr ksi
olarsa, qiratlr bir-birin qarm olar. Bu kild oxuyan biri n z qirat
imamnn qiratini n d baqa bir qirat imamnn qiratini oxumu olar.
Bel halda vcihlr bir-birin qarm olar.
Fqt qirat elmind rhst sahibi olanlar, btn vcihlrini yerin
yetirmk surtil istdiklri imamn v ya imamlarn qiratlrini oxuya
bilrlr.
3. Quran oxuyan kims, mdlrd imamnn oxuduu btn mrtblri
oxuya bilr. Htta caiz grdy mrtblrdn hr hans birini d se bilr.
Msln: Asim qiratinin Hfs rvaytini oxuyan bir kims mttsil, mnfsil
v lazm mdlri drd lif miqdar oxumaq mcburiyytinddir. Fqt mddi-
arizi yerin gr drd lifdn bir lif kimi oxuya bildiyi halda, caiz grln
digr oxunu killrinindn hansn istrs onu da se bilr.
67
4. Mdlri oxuyarkn tnni yni mqam etmk v ya oxunudak
ahngi pozmaq qorxusu, mdlrin mrtblrin uyun bir trzd oxunmasna
mane olmamaldr. Msln: hr hans bir mqam ed bilmk, mdlrd bir
dyiikliy sbb olacaqsa vvlc tcvid qaydasi dnlmli, ss v mqam
bu qaydaya uyun edilmlidir.
5. Bzi zrurtlr gr oxunmas caiz grln qrib qiratlri oxuyarkn
son drc diqqtli hrkt edilmlidir. Msln: mddi-ariz v mddi-
linlrdki rvm v imaml oxumaq kimi. Quran oxuyan kims, Quran
dinlyicilrinin elmi drclrini (bilgisizliklrini) d dnmli v tny
sbb olmaqdan uzaq durmaldr.
IV. DAM V DAMLA LAQL MSLLR
A. DAM HAQQINDA MUM MLUMAT
dam .. klmsi ltd bir eyi bir eyin ucuna qatmaq, daxil
etmk mnasna glir. Tcvid elmind is bel trif edilir:
-; _
.i
: .
.-
.i _
. ..
.i _
-i .-
.- ..
;
iki mtmsil (bir-birinin eyni) v ya mtcanis (eyni cinsdn) v yahud
da mtqrib ( yaxnl olan) hrfdn birincisini digrin daxil etmy idam
deyilir.
Mtmsil, mtcanis v ya mtqrib olan iki hrf yan-yana gldiklri
zaman birinci hrf ikinci hrf idxal edilir. Yni birinci hrf ikinci hrn
cinsin evirilir v ddli hrf kimi oxunur.
,i
= ,i
: = .
..
Misallarnda yuxarda verdiyimiz mlumatlar grnr. dam bu kild

edilir: sakin olan birinci hrn mxrci zrin qvvtli bir kild dayanmaq
v mxrcd ssi, bir hrn ssi kimi duyuluncaya qdr saxlamaqdr.
Bu idam sbbil meydana gln ddli hrn tlffz mddti
(tutulma mddti) skunlu bir hrn zamanndan daha uzun, iki skunlu
hrn zamanndan daha qsadr. Lakin onu da qeyd etmk lazmdr ki, bu ifad
Tcvid Elmi
nnsiz idamlara mxsusdur. nnli idamlarn zaman daha uzundur. Bu
mvzu daha sonra tra bir kild izah edilck.
damda iki mhim nsr mvcuddur. Mdam v mdamn h.
zndn sonra gln klmy idam ediln birinci sakin hrf mdam
deyilir. damn z zrind icra edildiyi ikinci v hrkli olan hrf d
mdamn h deyilir.
dam ola bilmsi n bzi rtlr mvcuddur.
a) Mdam il mdamn hin yazda yan-yana olmas v araya har
hans bir hrn girmmsi lazmdr. Mdam il mdamn hin eyni klm
irisind olmas ya da ayr klmlrd olmas mmkndr.
b) Mdam sakin, mdamn h is hrkli olmaldr.
c) Mdam md hrrindn biri olmamaldr.
.i ya da

. ..
. misallarnda hr iki ifaddki ilk klmnin son hrri hr md

olduu n burada idam yoxdur.
damn sbbi var. Bu sbblr eyni zamanda idamn trini
verrkn d kemidir. Bunlar srasyla tmsl, tcans v taqrbdr. Bir
sonrak balqda tra olaraq izah edilckdir.
damn faydasn bel xlas ed bilrik: idam tlffzd asanlq
meydana gtirir. nki Quran oxuyan idam saysind iki hrf tlffz etmk
yerin tk hrf oxumu olur.
Ttbiqat baxmndan idamlar tam idam v naqis idam olmaq zr
iki qism ayrlr.
A) Tam idam: gr idamda mdam olan birinci hrf, zat v siftlar
etibaril mdamn h olan ikinci hrfd tamamil itib zndn he bir iz
qalmazsa bu tam idam olur.
. ...
misallarnda tam
idam aq olaraq grnr. Birinci misalda hr zndn sonra gln
hrnd, ikinci misalda is hr, zndn sonra gln hrnd tamamil
itmi v bu kild tam idam olmudur.
B) Naqis idam: gr idaml oxunuda mdam olan birinci hrf,
mdamn h olan ikinci hrfd zat etibaril itib, fqt idama mane
69
olmayan bir siftinin qalmasyla zn hiss etdirirs bu idama naqis idam
deyilir.
- _
. Burada skunlu olan mdam yni

birinci hrr, mdamn h olan ikinci hrn irisind qismn itdiyin
gr idam naqisdir.
Bir idamn tam ya da naqis edilmsi mvzusunda sas alnan qayda
budur: damda qvvtli olan hrf etibar edilir. Zyif olan hrf qvvtli olan
hrf idam edilir. Mdam olan birinci hr mdamn h olan ikinci
hrn hr ikisi d inc ya da hr ikisi d qaln siftlidirs idamn tam olmas
xsusunda hr hans bir mkl yoxdur. Lakin mdam v ya mdamn
hdn biri inc digri qaln siftli is, idam qvvtliy gr edilir.

misalnda mdam olan hr inc (zyif), mdamn h olan hr is
qaln (qvvtli) bir hrfdir. Zyif hrf qvvtli hrf idam edildiyi n
birinci hrf ikinci hrf tabe olmaq mcburiyytinddir.
Hrrin siftlrini bir daha xatrlayaraq tam v naqis idam daha yax
anlamaa alaq.
1) tbq:
2) stila: (istilai-lazim) (istilai-ariz)
3) stifal:
Bu siftlr gr idamlara tam v naqis olmalar etibaril bir daha nzr
salaq:
a) tbq hrnin itbq idam tam idamdr.
b) stila hrnin istila hrn idam tam idamdr.
c) stifal hrnin istifal hrn idam tam idamdr.
) stifal hrnin itbq hrn idam tam idamdr.
d) tbq hrnin istifal hrn idam naqisdir. Hm d naqislik hkm
vacibdir. Misal: (

,
) kimi. Burada itbq sifti ox qaln olduundan

istifal hr olan () nin bunu gizltmsi mmkn deyildir.
e) stila hrnin istifal hrn idamnn tam v ya naqis olmas
caizdir.
Tcvid Elmi
Misal:
gr bu klmd qlql ala glirs, bilinmlidir

ki, idam qlqldn vvldir. damn tam olmas () il () arasndak
mxrc yaxnlna grdir. damn naqis olmas, () n istila hr (qaln),
() in istifal hr (inc) ol masna grdir. () hrnin () d zat v sifti
il gizlnmsin tam idam, () n istila siftinin akar edilrk zatnn () d
gizlnmsin naqis idam deyilir. Belc bu klmnin idamnn hm tam,
hm d naqis olmas caiz olur.
B. DAMIN NVLR
Hrrin bir-birlrin idam edilib edilmycyi, mxrclri v
siftlrinin bir-birlrin yaxnl il laqlidir. Baqa bir ifad il; mxrc v
siftlri ynndn bir-birin yaxn olan hrr idam edilir. Mxrc ynndn
bir-birin uzaq olan hrr v siftlri ynndn bir laqsi olmayan hrr
is zharl oxunurlar. Bu mvzunu glck blmlrd izah edcyik.
Bu saslardan yola xaraq idamlar idami-misleyn, idami-
mtcaniseyn v idami- mtqribeyn olmaq zr qisimd izah
edcyik.
1. dami-Misleyn (
)
Mvzuya kemdn nc misleyn hrni trif edk.
Hr-misleyn ( misleyn hrf)
...
.,
< .

.. mxrclri v siftlri
eyni olan iki hrf deyilir.
dami-misleyn is, mxrclri v siftlri eyni olan iki hrf birincisi
sakin, ikincisi is hrkli olaraq yan-yana glrs, sakin olan birinci hrn
hrkli olan ikinci hrf idamna deyilir.
dami-misleynd, mdam il mdamn h eyni klmlrd ola
bilcyi kimi ayr-ayr klmlrd d ola bilr. Eyn klmd olsalar tk hrf
il ddli kild yazlr.
, .
: -
.,

-

-i.,

-i
Bir-birin bitiik ayr klmlrd olsalar, ayr-ayr yazlrlar.

.-
.. Mdamn h gr zmir is yen eyni

71
klm irisind yazlr. Msln:
.
dami- misleyn iki qism ayrlr:
1) nnli idami-misleyn: Sakin nun hrndn sonra hrkli nun,
sakin mim hrndn sonra hrkli mim hr gldiyind nnli idami-
misleyn olur.
20

Msln:
..
. -
..
_ . -
.

.
,,
. -
_ .
..

Mim v nun hrrinin idamnda nn sifti olduundan bunlarn
idamnda nnnin ortaya xmas n, digr hrrin idamna nzrn
biraz daha ox tutulmaldr.
2) nnsiz idami-misleyn: Nun v mim hrrindn baqa digr
hrlrin eyni rtlr altndak idamna deyilir. Misal:
, kimi.
Bu nv idamda nn olmad n gnizdn ssin glmmsin diqqt
etmk lazmdr. Bunun n gzl ls d bu nv hrri idam il oxuyarkn
burnu tutmaqdr. gr burundan ss glirs nnli idam olur. Halbuki bu
nv hrri idaml oxuyarkn ss sadc azdan glmlidir.
2. dami-Mtcaniseyn ( )
Mtcaniseyn hrf;
.

. ...
.

-
.,
< . .. trifd d qeyd edildiyi

kimi mxrclri bir, fqt siftlri frqli olan iki hrf demkdir.
dami-mtcaniseyn is, mtcanis ( yni mxrclri bir siftlri frqli
olan) iki hrfdn birincisi sakin, ikincisi is hrkli olduu halda yan-yana
glmsil meydana gln idama deyilir.
Burada onu da qeyd etmk lazmdr ki, mxrclri bir olan hrrin
20
Nun sakin Nuna rastlayarsa hm idam misleyn, hm d idam mal-nn olur.
Sbbi is idam misleyn babnn qaydasnn idam mal-nn babnn qaydas il
nunda st-st dmsidir. Bunun n sakin nun hrkli nuna rastlad zaman iki
babn hkmn birdn girir. Bundan dolay nunun misleynin hm idam misleyn,
hm d idam mal-nn deyirik.
Tcvid Elmi
bir-birlrin idam edilib edilmmsi, qirat imamlar arasnda ixtila
bir mvzudur. Biz burada sadc Asim qiratinin Hfs rvaytindn bhs
edcyik.
Asm qiratinin Hfs rivaytin gr mtcaniseyn hrr qrupa
ayrlr.
1) - - .
Bu hrf z aralarnda idam olunurlar.
..
misallarnda bu hrr bir-birlrin idam edilmidir. Burada eyni zamanda
tam idam vardr. Mdamn qaln hrf olduu ,
kimi
klmlrd d grldy zr hrnin itbq v istila siftlrini gstrmk
n, idama mane olan qlql siftini trk etmk mvzusunda qirat
alimlrinin ittifaq vardr. Yni bu klmlrdki hr zrind sla qlql
edilmz. Burada naqis idam olur.
2)
Bu hrf d z aralarnda idam olunur.
misalndak hrnin
hrn idam Quranda sadc bir yerd keir. Bu iki hrn, bir-birin
tam idamla idam edilmsind ittifaq vardr. hrnin hrn idamna
aid Quranda hr hans bir nmun yoxdur. hrnin hrn idam
edilmsinin Qurandak tk misal l-raf Sursinin 176-c aysind ken
,i ,,.
ifadsidir.
21
3) v
Bu hrrin idam ola bilmsi n hrnin nc, hrnin is daha
sonra glmsi lazmdr. Bel olduqda idami-mtcaniseyn olur. Bu iki
hr olan mtacaniseyn idam sadc Hd sursinin 42-ci aysind ken
..
..
. klmsinddir. Bu klmd hr hrn idam edilmidir.

Bundan dolay da bu klm yuxardak kild yazld halda oxunuu
..
klinddir. Yni mdam olan sakin hrf, mdamn h olan

hrkli hrn cinsin evrilir v mdamn h ddli kimi oxunur.
21

klmsi Asim rvaytind hm idaml, hm d izharl olaraq rvayt

edilmidir. Fqt idamla rvayti v oxunmas daha ox mhurdur.
73
gr bunun ziddi olarsa, yni hr hrndn daha nc glrs
idami-mtcaniseyn deyil, ixfai-fvi (dodaq ixfas) olur. Bunu daha sonra
ixfa mvzusunda izah edcyik.
3. dami-Mtqribeyn (
)
Tri,
.

.
.,<
.

.
.,
<
.,..
. .. mxrclri v ya siftlri
ya da hm mxrclri, hm d siftlri bir-birin yaxn olan iki hrn yan-
yana gldiklri zaman, sakin olan birinci hrn hrkli olan ikinci hrf
idam edilmsin deyilir.
Trifdn d baa dldy kimi mdam il mdamn h arasnda
mxrc v ya sift ya da hr iki chtdn bir yaxnln olmas rtdir. mam
Asim gr mtqribeyn olan hrri iki qrupda toplaya bilrik.
1) -
Bu iki hrf arasnda hm mxrc, hm d sift baxmndan yaxnlq var.
Hr ikisinin d mxrclri bir-birin yaxn olmaqla yana, sift ynndn d
chr, beyyin, intah, istifal v trqiq siftlrind mtrklik vardr. Lakin
bu iki hrn mtqribeyn idam ola bilmsi n nc hrnin, sonra da
hrnin glmsi lazmdr. .
, -
klmlrini misal vermk

olar. Bu klmlr idaml olaraq bel oxunur: .
, -
ks tqdird
yni nc , sonra glrs Quranda nmunsi olsa da idam edilmz. nki
burada rt yoxdur.
..
_i
..
misallarnda grndy kimi.

QEYD: dami-mtqribeynd Mtfn sursind olduu kimi nc
sakin sonra gldiyind, eyni klmd skt olarsa idam dr. Skt
ttbiq edilr. Yni skt gldiyind idam edilmz.
...
: misalnda
olduu kimi.
2) -
Bu hrrl ediln idamn nmunsi sadc l-Mrslt sursinin 20-ci
aysind ken
klmsidir. Buradak hrnin hrn idam

xsusunda qirat alimlri ittifaq etmilr. Fqt bu idamn tamm, naqismi
Tcvid Elmi
olduu xsusunda ixtilaf edilmidir. Naqis idam edilmsi caiz grlmkl
yana tam idam edilmsi daha fziltli saylmdr.
V. LM-TRFN ( ) OXUNUU
Lmi-Trif il laqli iki mvzu mvcuddur. Bunlardan birincisi idami-
msiyy, digri is izhari-qmriyy. Bu iki mvzu, rbcd mriflik dat
olaraq bilinn v ox istifad olunan birlmsinin digr hrrl olan
mnasibtil laqlidr. birlmsi zndn sonra gln hrr ya idam
edilir ya da izhar il oxunur. ndi bu hallar tk-tk inclyk.
A. DAM-MSYY
Lmi-trif dediyimiz birlmsindn sonra msi hrrdn biri
glrs lmi- trin lminin bu hrr idam edilmsin, idami-msiyy
22

deyilir. dami- msiyydki idam tam idamdr v hr msi hrrd
tamamil itir.
msi hrr ( hrufu-msiyy) on drd dddir. Bunlar;

Bu hrr yaddada daha rahat qalmas v daha asan zbrlnmsi n
tcvid kitablarnda bel yazlr:

.. .
,

.
.

.
, .
.,
..
msi hrrin bu kild zbrlnmsi, tlblr d bu kild
zbrldilmsi, bu hrrin hazd daha uzun mddt qalmasna kmklik
gstrir. ndi bu misallarda ken birlmlrini zlrindn sonra gln
hrr idam edrk oxuyaq:

.i -
:i -
,, -
i - _
i -
.i
.i

dami-msiyy d z arasnda iki qism ayrlr.
22
dami-msiyy, klim etibaril gn idam demkdir. Lmi-trif ()dki lamn
idami-msiyy hrrinin yannda akara xb oxunmamas gnin trafnda
ulduzlarn grnmmsin bnzdilrk bu hrr msi hrr deyilmidir.
75
1) dami-msiyy mal nn: bu idam sadc hrn mxsusdur.
dan sonra msi hrrdn nun gldiyi zaman idami-msiyy mal
nn (nnli idami-msiyy) olur.
.i
_ . -
,

-
.i
kimi.
2) dami-msiyy bil nn: dan sora nun xaric digr msi
hrr glrs, idami-msiyy bil nn (nnsiz idami-msiyy)
olur.
Li
kimi.
B. ZHAR-QMRYY
Lmi-trif dediyimiz birlmsindn sonra qmri hrr glrs,
ihzari- qmriyy olur. Bel olduqda n l si zndn sonra gln qmri
hrr idam olunmadan aq oxunur.
Qmri hrr, msi hrrin xaricind qalan 14 hrfdir. Bu hrr;

., .
klmlrindki hrrdir. Bu hrri aq

kild bel yaza bilrik:

lakin bu hrr burada yazdmz klil, klmlr halnda zbrlnrs
yaddada daha asan v uzun mddt qalar.
klmlrind izhari-qmriyy mvcuddur.

Burada xatrlatmamz lazm olan bir xsus da budur. birlmsinin
bandak lif vsl hmzsi olduundan, izharda v idamda diqqt
alnmamdr.

VI. TNVN V SAKN NUNUN HKMLR
Tcvid kitablarnda tnvin,
dir klind bsit bir trif vardr. Bu trif,

yazdak grntnn tridir dey bilrik. slinda tnvin, isim olan klmnin
sonunda yer alan hrni hrky evirmkdir.
Misal:
dur.
Tcvid Elmi
Bu trif bilinmdiyi tqdird
kimi klmlri izah etmk

mmkn olmaz. Sakin nun is dat olan klmnin sonunda yer alan v htta
yazda olduu kimi grnn nundur.
Misal:
. -
. kimi.
Yuxardak
klmsindki nun il _
. -
. d ken nun arasndak

frq budur:
dak nun hrky evrildiyi zaman klm pozulur.
. -
.
dki nun is hrky evrilrs bu datlar pozulurlar. Buna gr d (yazda)
grldy kil nzr alnaraq hr iki hal ifad olunmaq zr tnvin v
sakin nun deyilir.
Tnvin v ya nun-sakinin 5 hal vardr.
1. xfa
2. zhar
3. qlb
4. dami-mal nn (nnli idam)
5. dami-bil nn (nnsiz idam)
Bzi tcvid alimlri iqlbi, ixfa irisind tlqqi etmilr. Bu sbbl
tnvin v sakin nunun hallarn be deyil, drd balq altnda izah etmilr.
Tcvid alimlrinin oxu is iqlbi xsusi bir mvzu olaraq izah etmidirlr.
Biz d burada iqlb n xsusi bir balq ayrmq.
Bablarn xsusiyytlrin kemdn vvl bu mvzunu oxuyan kimsnin
bu bard fqnn daha da genilmsi mqsdil bel bir cdvl kilmsini
uyun grdk.
M
NN
AL

BL
NN
77
TNVN V SAKN NUN
HRFLR

XFA
HRFLR ZHAR
HRFLR DAM-MAL GNN
HRFLR DAM- BL GNN
HRFLR QLB LAQS
A. XFA ( )
Ltd rtmk v ya gizlmk mnalarna glir. Tcvid temrini olaraq
is bel trif edilir.
.
..
. . .

.
.i
..
..
.,
.- :
..

-
xfa, ixfa hrrindn nc tnvin v ya sakin nunu izhar il idam

arasnda, dd etmdn, nnnin qalmas rtil oxumaa deyilir. Bu v
buna bnzr qaydalar, n gzl kild, fmi-Mhsin dediyimiz, gzl
oxuyanlarn azndan yrnilmlidir. xfa dil ucu v n srbst buraxlaraq,
nun mxrcin dymdn, nunu gizlyrk v gnizdn gln ss il yni
nn il oxumaqdr.
Tnvin v ya sakin nundan sonra aadak klm qrupunun klmlrinin
ilk hrrindn biri glrs ixfa olur.
Klm qrupu:
., i
..
..
.. i
..
_

.
..
.

-
_ -
..
.

..
( )
xfa, dil ucu azn he bir yerin dydirilmdn (boluqda ikn) ssin
xf kild buruna gndrilmsi il edilir. xfa edilrkn dilin ucu v ortas
boda qalmal, st damaa dydirilmmlidir. Bundan lav nun hrnin
mxrci tamamn ortadan qalxr. Alt n tbi halyla qalmaldr. ndi bu
misallar qaydalara uyun olaraq ttbiq edk:
Tcvid Elmi

.,,
. i
.-
_ .
, .
. .

xfann hkm vacibdir. Yni ixfa edilmsi lazm olan yerlrd qti olaraq
bu qayda ttbiq edilmlidir. xfa iki lif miqdarndan az, bir lif miqdarndan
ox tutulmaldr. xfa edilrkn bir ne xsusa diqqt edilmlidir.
1) Nunun ixfasnda nundan nc bir md hr olmamaldr.
Misal:
. .
. klmsini oxuyarkn
..
. klind uzadlmamaldr.
2) nn trk edilmmlidir. Fqt nn hddindn artq
uzadlmamaldr.
3) Btn ixfalar incdir. Xsusil ixfa ediln hrf qaln hrfs oxuyan
kims, ixfan qalnladrmaq kimi bir yanla d bilr. Bu qaln hrr,
ixfadan nc v sonra da ola bilr. Hr iki vziyytd d ixfa inc okunmaldr.
Msln: _
_ . -
..
. klmlrind birinci misalda tnvindn ncki

ra hr qaln olub arxasndan ixfa hrrindn f gldiyi n ixfa
edilmlidir. Fqt ra hr hr n qdr qaln olsa bel ixfalar inc olacana
gr, burada da inc olmaldr. kinci misalda sakin nundan sonra qaln
mxrcli qaf hr mvcuddur. Bu hrn qalnlna aldanmadan, ixfa inc
edilmlidir.
4) hfa edilrkn, ixfann mddti tam olmadan sakin nun v tnvini
tqib edn hrf keilmmlidir. Xsusil d tnvin v ya sakin nundan
sonra glinc, ixfann mddti az edilrs hrnin ortaya xmas
ehtimal olduuna gr diqqt edilmlidir. Msln:
,..
klmsind ixfa
edilrkn, yuxarda bhs etdiyimiz kild bir xata ortaya xa bilr.
Sakin hrndn sonra hr gldiyi zaman dodaq ixfas (ixfayi-
fvi) olur. hrnin zatn tamamil yox etmdn dodaqlar bir-birin ox
sxmayaraq hrnin zn gizlmk surtil oxumaqdr.
.-

;
,, .
. misallarnda ixfai- fvi vardr.

B. ZHAR ( )
Klm etibaril aqlama, aq oxuma, aq olaraq bildirm mnalarna
79
glir. Tnvin v ya nun sakini aqca oxumaqdr. ki hrn arasn yni tnvin
v nun sakini izhar hrn qatmadan ayr-ayr v aq olaraq oxumaqdr.
Temrin olaraq is bel trif edilir:
..
.

. .

. ki hrn arasn bir-birindn uzaqladraraq ayrmaqdr. Tnvin v sakin
nundan sonra boaz hrri dediyimiz alt hrfdn biri glrs tnvin v
sakin nun izhar il oxunur. Bu alt hrf aadak klmlrin ilk hrridir.
.
. i
.-
bunlar bel d sralaya bilrik:

.
ndi misallar diqqtlic oxuyaq.
,, .
. -
. -
_ .
. i -
. Bu misallara baxdmzda
tnvin v sakin nun hrndn sonra yuxarda saydmz alt hrftn biri
gldiyi n bu hrr he tutulmadan, bir-birin idam edilmdn v aralar
ayrlaraq oxunur.
Qirat alimlri arasnda, izhar hrrinin ilk drd haqqnda ittifaq
vardr. Bu hrr - - - dir. Bu hrrdn nc gln tnvin v
sakin nunun izharl oxunmas vacibdir. Geriy qalan v hrrind
izhar etmk caizdir. Qirat imamlarndan bu Cafrdn baqa btn imamlar
bu hrrd d izhar etmidirlr. Fqt burada onu da qeyd etmk lazmdr
ki, bu iki hrfdki izharn vacib deyil, caiz olmas tamamil qirat imamlar
arasndak ixtilafdan meydana glir. Bu sbbl biz Asim qiratinin Hfs
rvaytini oxuduumuza gr izhar etmyimiz rtdir.
zhar edilrkn skt olmamas n diqqt edilmlidir. zharda nn
yoxdur. zrind dayanlmaz. Yni nun sakin v ya tnvin tam aq olaraq
oxunub izhar hrn keilir.

C. QLB ( )
Klm olaraq evirmk demkdir. Tnvin v ya sakin nunu sakin mim
evirmk v dn nc nnni hiss etdirrk oxumaqdr. Tam tri is
beldir:
.
. . . .
.

-
.

. i.
- .
., .
.i
. :.
.i
.i

Tcvid Elmi
qlb, sakin nunu v ya tnvini xalis mim evirmk v hmin mimi
ixfa etmkdir.
Bu trifdn anlalaca zr iqlbd iki ey edilir. Birincisi, tnvin v
ya sakin nunun xalis mim evrilmsi. kinci is, evrilmi olan bu mim
hrnin b hrndn nc ixfa edilmsidir.
Bu tririn iinda bzi misallara baxaq:
, .
i -
_

.
_,
- - .
_ .
Bu klmlrd d grldy kimi tnvin v sakin nun hrndn sonra b
hr glmidir. b hr eyn klmd ola bilcyi kimi, frqli klmlrd
d ola bilr.
qlbin sbbini is bel aqlaya bilrik: hr il hrnin mxrclri
eynidir. Bununla birlikd bu iki hrf, chr, istifal, intah v izlq siftlri
baxmndan mtrkdirlr. Sakin nun b hrndn nc gldiyi zaman,
mxrclrinin uzaq olmas sbbil idamlar mmkn deyildir. Bel olunca
da sakin nunun , bnin mxrcindn olan mim hrn bnzmsin
ehtiyac hasil olur. Bundan dolay da sakin nun mim hrn evrilmidir.
qlb edilmsi lazm olan yerd oxuyan kimsnin iqlbi ifa etmsi vacibdir.
Bu xsusda btn qirat imamlar ittifaq etmilr. qlbin tutulma miqdar is
iki lifdn az, bir lifdn is oxdur. Yni bir lif yarm miqdar.
D. TNVN V SAKN NUNUN DAMI
dam mvzusunu qismn d olsa yuxardak blmlrd misleyn,
mtqribeyn v mtcaniseyn idaam olaraq inclmy almdq.
Burada izah edcyimiz mvzu is sadc tnvin v sakin nunun idamlardr.
Tnvin v sakin nun dan sonra klmsindki hrrdn biri gldiyi
zaman idaml olaraq oxunurlar. Bu hrrl ediln idam, nnli olub-
olmamasna gr mal nn (nnli) v bil nn (nnsiz) olaraq iki
qism ayrlr.
1. dami-mal-nn (nnli idam)
dami-mal-nn nnli idam demkdir. Yni ediln idamda
hqiqtn nn olur. vvlki blmd d izah tdiyimiz kimi nnnin
mxrci burundur. Ona gr d nnnin olub-olmadn burnumuza nzart
edrk anlayrq. gr ediln idamda burundan ss glirs o nnli idam
81
(mal nn), gr ss glmirs nnsiz idam (bil nn) olur.
Tnvin v ya sakin nundan sonra .. hrrindn biri glrs, bel
olduu zaman ortaya xan idama, idami-mal nn deyilir. Bu hrr
tk-tk yazldnda bunlardr - - -
Fqt idami-mal nn d z arasnda tam v naqis olmaq zr iki
qism ayrlr.
a. Tam idami-mal nn
Tnvin v ya sakin nun hrndn sonra v ya hrrindn biri
glrs nnli tam idam olur. Msln:
..
_ . -
.. _. - .
_ .

misallarnda anlatdmz vziyyt vardr.
zah ettiyimiz tam idami-mal nnd, mdam olan birinci hrfdn
he bir sr qalmad n, mdamn h olan ikinci hrf ddli olaraq
oxunur. Yuxarda verdiyimiz misallar bu izaha uyun olaraq bel hrklyib
oxuya bilrik:
kimi.
Bu nv idamda nun hrnin nuna idam olduuna gr mdam
il mdamn h ayr klmlrd ya da eyni klmd ola bilr.
..
_ .
klmsind ayr klmlrd,
.. klmsind is eyni klmddir.

b. Naqis idami-mal nn
Tnvin v ya sakin nundan sonra v hrrindn biri glrs,
nnli naqis mal nn olur. Lakin burada onu da qeyd etmk lazmdr ki,
bu idamn ola bilmsi n tnvin ya da sakin nunun, v hrrindn
ayr klmlrd olmalar lazmdr. ;
,

-
. -
_ .-

kimi.
Sakin nun vav v y il eyni klmd olarsa idam mal nn
olmaz , izhar olar. rbc bilmynlr buna diqqt etmlidir: nun il vav v ya
nun il y bir-birin lav olunaraq yan-yana glmis aq (izhar) oxunur.
.,
., .
, -
. -
.

. klmlrind bu hrr eyni
klm irisind olduuna gor idami-mal nn deyil, izhar vardr.
Tcvid Elmi
Tnvin v ya sakin nundan sonra - v hrri gldiyind btn
qirat imamlar burada idami-mal nn olduunda hmkirdirlr. Fqt
tnvin v ya sakin nundan sonra v hrri glrs qirat imamlarndan
Xlf xari digrlri yen idami-mal nn oxumular.
dami-mal nnnin zaman, iki lifdn az, bir alifdn oxdur.
Burada ifad etmyimiz lazm olan baq bir mhim mvzu da vardr. Bzi
surlrin banda yer alan hrufl-mqttlrdn sonra gln hrrinin
nec oxunmas mslsi. Bunlar tk-tk bel izah etmk olar.
1) .i _
23
Bu ayd sin hrnin sonunda tnvin vardr v onun ardnda bir vav
hr mvcuddur. Burada izharm yoxsa idamm edilmlidir? bu xsusda
qirat alimlrinin frqli grlri vardr. Bunlar sralayaraq bizim qirat
imammzn oxuyuunu izah edk.
a. Qirat imamlarndan Hiam, l-Kisai, Yaqub v Xlf idam il
oxumudur.
b. bu Amr, Qnbl, Hmz, bu Cfr izhar il oxumdur.
c. Na, l-Bzzi, bn Zkvan v Asim xlf
24
il oxumudurlar.
2) ,..i
25
a. Hiam, l-Kisai, Yaqub, Xlf idam il oxumudrlar.
b. Na, Asim v l-Bzzi d xlf il oxumudurlar.
Bu izahlardan sonra dey bilrik ki, bizim qirat imammz Asim, bu
keilrd hm idam, hm d izharl oxumaa cvaz (icaz) vermidirlr.
2. dami-bil nn
nnsiz idam demkdir. Tnvin v ya sakin nun hrndn sonra
- hrrindn biri glrs idami-bil nn olur. Yni tnvin ya da sakin
nundan sonra bu hrr glrs, tnvin v sakin nun hrr qatlr v bu
23
Yasin , 1-2.
24
Yni hm idaml hm d izharl olaraq oxumudurlar.
25
l-Qlm, 1-2.
83
hrrin iind itir. Dolaysyla da bu hrr ( ) ddli olaraq oxunurlar.
Msln:

_ . -
_ . -
,, -
. -
_ .
. i .
dami- bil nn il skt st-st drs (eyni yerd olarsa) skt

oxunur. dami-bil nn trk edilir. Misal:

...

_,
Tnvin v sakin nunun bu hrr idam olunmasnn sbbi, bir-

birlrin olan mxrclrinin eyni olmasdr. Btn qirat alimlri idami-bil
nnni ttbiq etmidirlr. mam Asimin Hfs rvaytin gr bu, nnsiz
idam olaraq oxunduu n biz d bunu bel oxumalyq.
VII. SKT, VQF V BTDA L LAQL MSLLR
A. SKT
Skt, leksik mna etibaril susmaq, iki klm arasn nfs almadan
ayrmaq demkdir. Tcvid elmind is Nfs almadan ssi ksmk
mnasna glir.
26
bnl-Czri bu qaydan bel trif edir: Skt, nfs
almadan, vqf iarlrindki fasildn daha qsa olaraq nfsi bir mddt
ksmkdir. Trifdn d anlalr ki, skt, skt ... iarsi olan yerd
ssimizi nfs almamaq rti il, bir vqf zamanndan daha qsa mddt
ksib, ardnca oxumaa davam etmkdir.
Sktnin mddti: Sktnin zaman, vqn zamanndan daha qsadr.
Bu is, oxunudak srtl paralel olub, thqiq, tdvir v hdr sulu
oxunyulara gr mxtliik rz edir. Ancaq normalda sktnin mddti 1
lif miqdardr.
Sktnin hkm: Bzi kitablarda sktnin hkmnn, vqn hkm kimi
olduu qeyd edilir. Msln, tnvinin lif evrilmsi, t-i mrbtnin h -y
evrilmsi yaxud da hrkli bir hrn skunlu hala evrilmsi kimi. Qirat
26
Skt, nfsi deyil, ssi ksmkdir. Vqf, nfsl birlikd ssi ksmkdir.
Tcvid Elmi
alimlrinin ksriyytin gr, doru olan gr budur. Asim Qiratinin
Hfs Rvaytin gr Qurani-Krimd 4 yerd skt vardr. Bunlardan ikisi
vqfd, digr ikisi is vslddir.
1-
..
.,
.
27
: Burada skt, vsl halnda
.,
. il
..
klmlri
arasnda meydana glir.
Oxunu qaydas: Birinci klmnin sonunda tbii-mdd ttbiq edilrk
ss ksilir v bu arada nfs almadan qsa mddt gzlyrk digr klmy
keilir.
Buradak sktnin sbbi,
.,
. klmsindn sonra gln
..
klmsinin,
aynin banda ken kitab klmsindn hal olduunu gstrmk
ndr. Bu sbbl, gr skt edilmzs,
..
klmsi,
.,
. klmsin
bitiik v onun siftiyimi kimi anlalar ki, bu doru olmaz. nki, bu iki
lfz arasnda sift-mvsuf (isim-sift) laqsi yoxdur. Buna gr ilk klmd
skt etmk, iki aynin mnasnn dzgn anlalmasna imkan verir. Bu iki
klm arasnda skt edils d, ay sonu olmasyla yana vqn
28
, sktdn
daha gcl bir ayrc xsusiyytin malik olduu n
.,
. klmsind
durmaq, skt etmkdn daha yaxdr. Ayrca, burada olduu kimi btn
sktlr vqf hkmnddir. Yni birinci klmd vqf edildikd, klmnin
tnvini lif evrilir. Vsl halndak skt d eyni qaydadadr. O halda Asim
Qiratinin Hfs rvaytin gr klmdki hrnin tnvini n vsl, n d
vqf halnda oxunur.
2- . .
. .
.
29
: Burada skt, vsl halnda .
. .
. il . klmlri
arasnda meydana glir.
Oxunu qayda: Birinci qaydada olduu kimi, .
. .
. lfzi zrind ss
ksilir v bu arada nfs almadan qsa mddt gzlyrk digr lfz keilir.
27
Khf, 18/1-2. Burada ivcn klmsi Khf sursinin birinci aysinin bitii,
qyyimn is ikinci aysinin balancdr.
28
Skt ancaq vsl halnda meydana xr. Vqf hal, hrkni v ya tnvini
drdy kimi sktni d drr.
29
Yasin, 36/52. Onlar deycklr: Vay halmza! Bizi yatdmz yerdn (qbir
evindn) kim qaldrd? (Onlara bel deyilck: ) Bu, Rhmann mxluqata
buyurduu vddir (qiyamt gndr). Peymbrlr doru deyirlrmi!
85
Burada skt edilmsinin sbbi, iki klm arasnda sift-mvsuf
laqsinin olmadn gstrmk ndr. Yni, sktdn vvl ken
ifadlr karlrin, sktdn sonra ken ifdlr is mminlrin v yaxud
mlklrindir. Bellikl skt etmk surtiyl, mminlrl karlrin szlri
birbirin qarmam olur.
Burada skt caiz olsa bel, .
. .
. klmsindn sonra vqf etmk daha

yaxdr.
3-
_,

30
: Bu ayd skt,
. il
klmlri arasnda fqt
. lfzi zrind meydana glir.

Oxunu qaydas:
klmsinin sonundak hr zrind ss ksilir v

bu arada nfs almadan qsa mddt dayanaraq digr klmy keilir.
Bu sktnin sbbi,
. il
klmlrinin tk klm olmayb, ayr-

ayr iki klm olduqlarn bildirmk ndr. gr burada skt edilms,
sakin
-dan sonra hr gldiyi n idami-bilaunn olmas lazm glrdi

v bu halda da aynin mnasyla laqsi olmayan
. tlffz
31
ortaya
xard. Halbuki, burada skt edilmk surtil idami-bil nny mane
olunur, bellikl mna dzgnly n iki klmnin ayr-ayr mstqil
olaraq oxunmas tmin olunur.
Burada vqf etmk olar, ancaq skt etmk daha yaxdr.
4-
:
32
: Skt, burada
, il
klmlri arasnda fqt
,
klmsi zrind ttbiq edilir.
Oxunu qaydas: Birinci klmdki czmli
hr zrind ss ksilir v
bu arada nfs almadan qsa mddt gzlnilrk ikinci klmy keilir.
Bu sktnin edili sbbi, daha vvl d bhs etdiyimiz kimi
il

klmlrinin ayr-ayr iki klm olduunu byan etmk ndr. gr burada
skt edilms, tcvid qaydas olaraq idami-mtqribeyn meydana glmi
olar ki, nticd
, oxunar. Halbuki rbc brran klmsi dibki

30
Qiyam, 75/27. (Onu bu bladan) kim xilas ed bilr? - deyilck.
31

Mrraq, orbas demkdir.

32
Mutfn, 83/14. Mnas: Xeyr, bel deyil. ksin, onlarn qlblrini
qazandqlar (gnahlar) qaplamdr.
Tcvid Elmi
mnasna glir. Bel olduqda is, iki klmnin arasnda mna uyunsuzluu
ortaya xr. Ona gr d, burada skt edilmkl idama mane olunur v
aradak qarqlq ortadan qalxaraq aynin mnasnn dzgn anlalmas
tmin olunmu olur.
Burada vqf caiz olsa bel, skt edilmsi daha yaxdr.
Bundan baqa, Tcvid elmind Skt hsi, yni ,..i . adnda bir
qayda da vardr ki, Qirat imamlar Quranda yeddi klmnin vqf halnda
sktli oxunaca barsind ittifaq etmidirlr. Bu klmlrin vsl hallarnda
is sktli oxuyub oxumamaqda ixtilaf etmidirlr.
Bu klmlr
i (Bqr, 2/259),
(nam, 6/90),
,.
. - ,
,.
. :

, ..
. ,
, i.
. , (Haqq, 69/19, 25, 20, 26, 28, 29),
, .
. (Qari, 101/10)
Bu klmlri vqf halnda btn imamlar h-i skt il oxumular. Asim
Qiratin gr is, bu klmlr hm vqf, hm d vsl halnda h-i skt il
oxunur.
B. VQF V BTDA
Vqf .i ltd, durmaq ya da durdurmaq mnalarna glir. Tcvid
elmind is nfsl brabr ssi ksmkdir klind ifad edilir. bnl-
Czri is vqf bel trif etmidir: Vqf, klm zrind qirat tkrar
balamaq niyyti il, adt olduu kild nfs alacaq qdr bir zaman
mddtind ssi ksmkdn ibartdir. Vqf sadc klmnin sonunda edilir.
Klmnin ortasnda vqf olmaz.
btida .., ltd balamaq demkdir. Buradak ibtidadan mqsd,
ya vqf etdikdn sonra qirat davam etmk n tkrar balamaq v ya
qirat yeni balamaqdr.
1. Vqf v btidann hmiyyti
Tcvid elmi, Qurann daha rahat oxunup daha doru anlalmasna
xidmt edn bir elmdir. Bu xidmti edrkn iki mhim ii yerin yetirir.
a) Hrrin mxrclrin v siftlrin diqqt edrk oxuma tmin
edir. Bu kild klmlr daha shhtli v dzgn oxunur.
87
b) Vqf v ibtida mhllrini tsbit edrk yanl anlalmalarn nn
alr.
Vqf v ibtida bir baa Qurann mnasyla laqli bir msldir. Vqf
v ibtidaya riayt etmk xsn Hzrt Peymbr fndimizin (s..s) feli
snnsil sabitdir.
2. Hrkli v skunlu klm zrind vqf
Vqfd sasn skun olduunu sylmidik. Skun, bir klmnin sonunu,
gr hrkli is sakin etmy deyilir. rbcd skn il balanlmad
kimi, hrk zrin d vqf edilmz. Hrkli v skunlu klmlr zrin
vq maddlr halnda bel izah etmk olar:
a) Sonu skunlu klm zrin vqf: Vqf ediln klmnin sonu skullu
is, olduu kimi trk edilir. Msln:
.

. _
kimi.
b) Klmnin sonu stnl (mfth)olduu zaman: Bel olduqda klm
sakin edilir. Msln: _ .
i.
i-
_ .
i.
- -
c) Sonu srli (mksr) olan klmd vqf: Klmnin sonu srli is, iki
nv vqf caizdir:
c1) Skun zr vqf. Misallar yuxardak kimidir.
c2) Rvm il vqf: Msln:
,, -
.i
_ . kimi.
) Sonu trli (mzmum)olan klmlrd vqf: Burada nv vqf
caizdir:
1) Skun zr vqf.
2) Rvm il vqf
3) mam il vqf. Msln:
_ .
i kimi.
d) Vqf ediln klmnin sonu ddli is, tdid riayt etmk surtil o
hrn ddli olduu tlffzd bildirilmlidir.
Msln:
.

.
i _ kimi.
e) gr vqf ediln klmnin sonunda hrkli vav ( ) v ya y ( )
hr olub, zlrindn vvlki hrn hrksi d z cinslrindn olarsa vqfd
Tcvid Elmi
ki skunluq sbbil md hr olurlar. Msln:
_ =_ kimi.
) Klmnin sonu tnvinli is, vqf sbbil tnvin dr v tnvinli hrf
sakin oxunar. nki tnvin klmnin son hrnin hrksin daxil olan sakin
zaid (artq) bir nundur v hrknin dmsi il tnvin d tbiti etibaril
dr. Msln:
,,
,,
_,
_ .=

_,
_ . kimi.
gr tnvin iki stn is, o zaman tnvinin vzin lif zrin vqf
edilir. Msln:
_

.
,=
_

.
, kimi.
Tnvin ti-mrbt (yuvarlaq t) d olarsa, vqf halnda yen dr v h
() hr zrin vqf edilr. Msln:
kimi.
f) gr klmnin sonunda t ( ) hr varsa o zaman gr bu t ( ) ti-
tavil dediyimiz uzun t is, tinin skunu il oxunur.
Msln:
,, .
= ,, .
.i _ .
.i _ =

.
= .

kimi. Ancaq bu t () ti-mrbt dediyimiz yuvarlaq t ( ) is, h ()
zrin vqf edilir. Misallar ). bndinin nc paraqrafndak misallarla
eynidir.
g) Mfrd, mzkkr, aib zmirlri vqf halnda sakin olurlar. Msln:
kimi. smi-iar olan .
klmsi d eyni qaydaya tabedir.

) Qurani-Krimin iki yerind tkid nunu tnvin il yazlmdr.Bunlardan
birincisi ( .
)
33
ikincisi (.
.

.
i)
34
klmlri olub, bu klmlrd d lif
zr vqf edilir.
Hfs rvayrind he bir ey bdl edilmdn yeddi yerd lif zr
vqf edilir.
Birincisi: Mtkllim vhd zmiri olan (
) klmsidir. Bu klmd vqf

edildiyi zaman btn qirat alimlri lif zr vqf etmkd ittifaq etmidir.
33
Yusuf- 12/32
34
l-lq 96/15
89
kincisi: ( .
. .
i)
35
klmsidir. Bu klmnin d lif zr vqf edilmsind
ittifaq vardr.
ncs: (
Li)
36
Drdncs: (
i)
37
Beincisi: (
.i)
38
Altncs: (
.)
39
Hfs bunu vsl halnda tnvinsiz, vqf halnda is
bir rvaytind li, digr rvaytind is lifsiz vqf edir.
Yedincisi: (
)
40
Hfs vsl halnda bunu tnvinsiz, vqf halnda li
vqf edir. Ken yeddi klmnin hams btn Mushaarda li yazlmdr.
Amma l- nsan sursind ken ikinci (
)
41
klmsi, bzi Mushaarda
li, bzilrind lifsiz yazlmdr.Hfs bu ikincini vsl halnda tnvinsiz,
vqf halnda ra () nn skunu il v lifsiz oxumudur.
3. Vqf etmkd sas olan hallar
Vqn edilmsi xsusunda bu saslardan hrkt edilmidir:
a) Bir qisim alimlr gr vqfd sas, klamn tam olub-olmamasna
baxmadan aylrin banda dayanmaqdr.nki aylrin banda vqf etmk
snndir. Aynin mnas zndn sonra gln ayd davam ets d vziyyt
yen d eynidir. bu Amrn trcih etdiyi bu xsus snny tabe olmaq n
n fziltli vqfdir.
b) Bzi alimlr vqf v ibtidada sasn mna olduunu, mna etibaril
vqf v ibtidaya tabe olmann daha da gzl olavan sylmilr. man Na
bu yolu trcih etmidir.
35
l-Khf- 18/36
36
l-hzb- 33/10
37
l-hzb- 33/66
38
l-hzb- 33/67
39
l-nsan-76/4
40
l-nsan- 76/15
41
l-nsan- 76/16
Tcvid Elmi
c) Bir qrup alim gr is, vqfd sas, nfsin ksilmsidir. bni-Ksir v
Hmznin gr budur.Bunlar nfslri ksildiyi n vqf edrlr.
d) mam Asim v Kisainin d daxil olduu bir qrup alimlr gr vqfd
sas, klamn tamam olmasdr. Vqf n klamn, lfz v mna chtiyl
tamam olduu yerd vqf edilir.mam Asimin gzl ibtida etdiyini d burada
qeyd etmk lazmdr.
4. Vqf iarlri v scavndlr
Vqf iarlri, Quran aylrinin sonuna v ya aynin ortasndak klmlrin
stn qoyulan dayanacaq iarlridir. Bu iarlrin hr birinin ifad etdiyi
mna vardr. Vqf iarlrin Tcvid elmind scavnd d deyilir. Hicri
VI srd Mhmmd b. Teyfur s-Scavndi (v. 560/1165) trndn, mna
nzrd tutularaq Qurana qoyulan bu iarlr aadaklardr.
a) Mim () Vq-Lazm: Yni lazm vqfdir v mtlq dayanmaq
lazmdr. Dayanmayb keilrs mna pozula bilr. Vq-lazm lamtlri 84
yerddir. Bunlarda vqf etmk vacib, vsl etmk is haramdr.
b) Ta () Vq-Mtlq: Yni mtlq vqfdir v keilmsi caiz olsa da,
dayanlmas daha uyundur. nki bu iar, mna baxmndan bir-birindn
ayr klmlrin zrin qoyulur.
c) Cim () Vq-caiz: Yni caiz vqfdir. Dayanla da bilr, dayanlmaya
da bilr. Ancaq dayanmaq daha uyundur.
) Z () Vq-Mcvvz: Vqf etmk caiz olsa da, kemk daha
yaxdr.
d) Sad () Vq-Mrxxs: Yni rxst veriln vqfdir. Aynin uzun
olmas v bu sbbl nfsin atmamas ehtimalna qar vqf etmy icaz
verilmidir. Vqf edilinc, geridn alnb oxunmasna ehtiyac yoxdur.
e) L (;) Vq-L: Bu iar, mna baxmndan bir-biri il laqli klmlr
arasna qoyulur. Ona gr d, dayanmaq olmaz. gr nfs atmamazl
sbbil dayanlsa, ay geridn alnaraq oxunmaldr. Bu dayanacaq ay
sonlarnda glrs, bu halda keil d bilr, dayanla da bilr.
) Qif (.): Dayandqda, aynin mnas daha yax anlalaca n
dayanmaq daha uyundur.
91
f) Qaf (): Dayanla da bilr, keil d bilr. Ancaq kemk daha
uyundur.
g) Ayn (): Aylrin sonlarnda olur. Bir mvzunun qurtardn, digr
mvzunun baladn gstrir. Namazda oxuyarkn, ayn () iarsinin
olduu yerd dayanb, rkuya getmk daha uyundur.
) Kf (): zndn vvlki vqf iarsi n ifad edirs, bu da onu ifad
edir.
h) Maniq vq ( ) Aylrd bir-birin yaxn yerlrd iki ayr
yer qoyulan nqtdir. Birinci nqtd dayanldqda, ikincisind
dayanlmaz. kinci nqtd dayanldqda, birincisind dayanlmaz.
C. QURANDA BZ KLMLRN
ALTINDAKI ARLRN MNASI
Md (): Bzi klmlrdki hrn altnda olan bu iar, o hrn bir lif
miqdar uzandn gstrir. Dil qaydas olaraq qabanda md hr ( , v
ya ) qoyulmayan, ancaq uzadlmas lazm gln yerlrd qoyulur. Msln:
..
..
.
Qsr (): Uzadlmaz, yni qsa oxumaq lazm gldiyini bildirir.
Dil qaydasna gr, uzadma hr olduu halda, uzadlmamas lazm gln
yerlrd qoyulur. Msln:
.

, :
Sin (): Sad () hrnin altna yazlr v hmin hrn sin () kimi inc
oxunduunu ifad edir. Msln:

Nun (): Son hrksi tnvinli olan klmnin axrnc hrnin altnda
qoyulur. Bel ki, hmin klmdn digr klmy kerkn srli nun il
keilcyini bildirir. Msln:
Qti (): Mtlq oxunan hmzlrin altnda olur v o hmznin

hrksil birlikd oxunduunu ifad edir.
Tcvid Elmi
.. .. ..
.
.
Skt (): Skt edilmsi lazm olan yerlrd yazlr.
mam (.-): Yusif sursi 11ci aydki (.-.
;) ddnin altnda
yazlb. Klmnin alna nzr yetirdikd, slind iki nun var v biricisi
trlidir (sli .
; -dir). El buradak tr hrksini bildirmk n birinci

nunda tr ssi xarlmr, sadc dodaqlar qabaa trf uzadlr. Ardnca
da, eynil dodaqlar nd olaraq nn edilir. N (.
.) demdn qabaq da,

dodaqlar geri kilir.
Tshil (): Fssilt sursinin 44-c aysindki (
) klmsind
ikinci hmznin altnda olur. Hmz il lif, yaxud hmz il h
arasnda bir ssl oxunur. Yni, yumualdlr.
mal (): Hd sursinin 41-ci aysindki (
) klmsinin altnda
olur. Bu klmdki ra hrnin imal il, yni stn il sr aras bir ssl
oxunduunu ifad edir.
NC BLM
I. QURAN YRTMD V ZBRLMD BZ
MSLLR
A. LFBANI YRTM METODU
Hr eydn vvlc bir eyi bilmk lazmdr ki, hr dilin lifbasndak
hrr o dilin slidir, tmlidir. Dolays il bu hrr n qdr doru, yni
o dilin slin n drcd uyun bir kild yrnilrs yrnn kims o
nisbtd dili doru tlffz etmy mvffq olar.
Bu izahdan sonra bir eyi d qeyd etmk lazmdr: Qurani-Krim
rbcdir, amma, Allah klamnn ifadsi olan Quran rbcsi, danlanlan
rbcy nzrn frqli xsusiyytlr rz edir. Bu xsuslar Tcvid adl
elmi qaydalardr. Eyni za manda ibadt ifadlri olan bu qaydalar vhyi-
mtlvdrlr (Quran) v bu kild oxumann frz olmas hkm yalnzca
Qurana mxsusdur. Bu hmmiyt sasn Qurani-Krimin lifbas, lazmil
yrnilmlidir.
Bunun tmin edilmsi n lifba dediyimiz Quran lifbas qtiyytl
Trkc,Azrbaycanca v ya baqa hrrl yrdilmmlidir. Msln: ( )

bu hrf olduqlar klmd ayr mnalar ifad edrlr. Halbuki Azrbaycan
dilind onlarn yerin yalnz (H) hr ildilir. Klmni nec yazsaqda
slindki tlffz frqliliklrini tam olaraq Azrbaycanca hrrl ks etdir
bilmyimiz sla mmkn deyildir. Qald ki, hrr bu metodla bir kr
yanl yrnildikdn sonra yenidn dzldilbilmsi n mllimin byk
bir qeyrt gstrmsi lazmdr. Halbuki vvlcdn qeyrt gstrmkl bu
hrrin sl dil uyun yrnilmsi daha da az vaxt aparr.
Qurani-Krimi yrnmk istyn hrr mxrclrindn, sftlrin
kimi tk-tk mllim trndn ifad edilrk tlffz etdirilmlidir. Hrrin
mxrc v sift xsusiyytlri qorunaraq zbrldilmlidir. zbr ii bu
ciddiyyt rivsind 50%- atdnda nqtli hrr zrind alma
etdirilmlidir:
lifbada v Qurani-Krimd altnda bir nqtsi olan hrr ikidir: (
) .() hrnin yanna bu () kil qoyulmal v nqtsi altdadr deyrk
gstrilmlidir. Bu iki hrn bir-birindn frqini gstrmk n d ()
in ngl klind olduunu sylmk gzl olar. Hrrin lifbadak
yazl klin Qurandak yazl klinin lav edilmsi tlbnin Qurana
baladnda amamas n son d rc faydaldr.
Yen lifbada v Qurani-Krimd altnda iki nqtsi olan tk bir hrn
olduu v altnda nqt olan hrn olmad sylnildikdn sonra st
keilir. (altnda iki nqtsi olan tk hrf: ()
std bir nqts olan hrr tsbit edilir. Bunlarn killri d bir-birin
bnzmdiyin gr lifba zbrlndiyi zaman bu hrr yrmk d asan
olur. std iki nqtya keilir. Bunlar () il () dr. Aralarndak frq ()
n ba vardr, demk surtil gstrilir. nqtliy keilir. () il () in
frqlri () in diinin olmas, () nin is ya bir diinin olmas v ya he
olmamasdr. Sylniln btn misallar yaxca baa salnr. Bu hrri bel
yrtmkdk fayda budur: Hrrin bitiik yazld klmlrd yrnn
kimsni n ox adran bu yeddi hrfdir ( ). lifbann bu
kild zbrldilmsi amamaq n daha lverili bir yoldur v bu tcrb
il sabitdir. Hrr tam tandlp zbrldildikdn sonra sra harklrin
hrr zrind ttbiqatna glir. Bu mrhld tvsiy ediln yn beldir:
Aada gstrdiyimiz kimi uzunca bir izgi czlr. Bu xttin stn stn
qoyulduunda ad da yazlr. Bu stnn altna () yazlaraq stn, hrf
ssi verdirir deyrk mlumat verilir. Digr hrklrd d eyni metod
ttbiq edilir.

Bunlar tlby hzm etdirildikdn sonra heca tatbiqatna keilir v ()
dn balanr. () yazlr, biraz uzana da (B) yazlr. Bu (B) nin nn ()
hr qo yularaq talby oxudulur, Sonra () nin stn stn qoyularaq o
da oxudulur. B = (
) olur. sr v trnin tatbiqatlar da eyni kild ()

v () hrrin ttbiq edilir. Fqt () dn sonra Azrbaycancadan istifad
edilmir. Bu hrk tatbibat rbc hrr zrind hzm etdirilincy qdr
davam etdirilir. Klm misallar il h rk tatbiqat da hrkli hrrin tk
bana v klm olaraq oxunmas il bitr. Bu bhs ediln alma daima yaz
taxtasndan istifad edilrk edilmlidir.
Hrknin ttbiq iini bitirdiktn sonra lifbann normal shiflrin
keilir. gr tlb hrri tam qavramadan, hrk ttbiqatna almadan
nor mal shif oxuyuuna keirilrs hm ona byk bir tinlik yklnmi
olar, hm d yrdn ox yorular.
Hrr v hrklr yrdilrkn dz stnl hrrin uzadlaraq
tlffz edil msindn iddtl uzaq durmaq lazmdr. Uzadlmayan hrrin
oxunmas n lazm olan zaman toyuun bir budan yerdn ald qdr
zamandr deyilrs ox qsa bir zamanda yrilmi olar.
B. QURAN-KRM XTM EDLRKN
SON SURLRD ZLNLN YOL
Zuhadan etibarn olan surlr qsa surlr deyirik. vvc bu msly
aqlq gtirk.
Hcratdan Burucun sonuna qdr olan surlr Tivli-mfssl,
Tariqdn Beyyinnin sonuna qdr olanlara vsti-mfssl, Zilzldn son-
raklara da Qisri-mfssl deyilir.
Xtm sul ttbiqat Zuhann sonundan balayr. Btn qirat imamlar
Quran yrt v zbrlmd bzi mssllr 95
bu surlrin sonunda tkbir alrlar: (
) Son zamanlarda bzi Quran

oxu yucular bu tkbiri qurban ksmd olduu kimi ikildirirlr. Bunun
msndi yoxdur. Xtm ttbiqatlarnda tkbir bir krdir. Cmhuru-qrrann
snnsi beldir. Thlil (
;) bn Ksirin vchidir, thmid is

(
i .
.) bu imamn birinci ravisi Bzzi () nin rvaytidir.

xlasdan aa surlrd Thlil v thmid ola bilsin ki, Sln tatbiqatna

gr
tbrrkn edilir.
Bu nqtd bir xsusun daha qeyd edilmsi lazmdr. Qurani-Krim
badan sona xtm edilinc xlas mkrrr (tkrar) oxumaq caiz deyildir.
nki sra il oxu maqda tkrar yoxdur. Xtm xaricind savab mqsdil
(Yasin v Mlk surlri kimi) bzi surlr oxunduu zaman xlasla bitirmk
mqsdynl grl bilr. O zaman xlas kr tkrar etmkd bir xtm
savab olduundan tkrarda bir qsur yoxdur. Ancaq sonlarnda alnan
tkbirlr bir df olmaldr.
C. QURAN OXUYARKN
TTBQ EDLCK DODAQ TLM
Dodaq tlimi deyilinc ala ( ) hrri il tr, imam v idam gl-
ir. Dodaq tlimi Quran oxuma sulund mstsna bir yer ial edir. v vlc
sadc dodaq tlimi oxudan mllimlr var imi. ndi is Qurani-Krimi
nor mal oxuma qadalarna gr oxudanlar bel nadir taplr. Bunu qtiyytl
ifad edk ki, dodaq tlimi Quran oxumann tamamlayc mhim bir qaydas
olduundan trk edilmsi mmkn deyildir.
Dodaq tliminin n olduuna gldiyimizd, () chr hrdir; eyni
zamanda iddt sifti d olduundan dodaqlar qvvtlic bir-birin qapanaraq
oxunur. () is chr hr olmaqla birlikd iddt sifti olmadndan mxrcin
orta qvvtd dayanr, dolaysyla dodaqlar xf qapanaraq ifad edilir. ()
is n alt doda dilr vuraraq n d dodaqlar he bir-birin dydirmdn
yalnz az ssi il oxudulur. () sr (n kiik) barmamzn ucunu tam
n dilrimiz vurduumuzda dodaqlarmzn qalan qismini bir-birin xfc
dydirrk ifad edilir. nki rixv hrdir; yni yumuaq hrfdir. trnin
tlffz snasnda is dodaqlar he bir tzyiq olmadan rahatlqla tam irli
getmlidir.
damlarda hkm mdamn fhddir. gr mdamn h stn v ya
sr is trnin tlffzndn sonra dodaqlar drhal geriy kilir. Misal: (
)
dki idamda mdamn fh olan ikinci mim stn olduundan dodaqlar
() hrnin trsi sylndikdn sonra drhal geri kilir v mimin tutulmas
da dodaqlar gerid ikn edilir. Bunun ziddi (
) klmsidir. Burada dodaqlar

cimi dal hrn arpar-arpmaz drhal irli gedrlr. qlb v dodaq ixfasnda
tlim ttbiqat eynil burada olduu kimidir. Msln: (
) dak tutma
dodaqlar gerid ikn edilir. Tutma mddti tamamlandqdan sonra dodaqlar
irli verilrk ardndan () nin trsi tlffz edilir. (
) tam bunun
ziddidir. Yni dodaqlar irlid ikn tutma edilir, geri kilinc ardndan
() tlffz edilir. (
) dki hrkt d eynil (
) d olduu kimidir.
Bu hallara bu qdr diqqt gstrilmsinin sbbi iqlb il ixfai-fvinin,
idamla qardrlmasn ngllmkdir.
(
) klmlri v bunlara bnzyn klmlrd vqf

edildiyind dodaqlar tr (imam) halnda ikn ss bitirilmlidir. ks tqdird
yanl olur.
Ayti-clillrin sonlarnda da gr son hrn vvli tr is eyni qayda
ttbiq edilir, nki sakin vvlin tabedir.
. HFZ ALIDIRMA METODU
Bu alma hifz ncsi -zbr hazrlanma dvr- v hifz zaman olmaqla
iki mrhld l alnmaldr.
1. Hifz ncsi alma
Qurani-Krimi ilk yrtmy baladmzda hrrin mxrc v
siftlrin riayt edrk lifba suluna uyun kild yrdilir.
Qurani-Krim keildiyind Fatih v () normal olaraq oxudulur.
(.: _.i ) shifsin keilir. Birinci ay oxudularkn (
) dki
tutma, (
_ .
i) dki () hrnin yerindn oxudulmas v mddinin bir lif

olmas, (
:) dak () qaln, (
.) dki md ls, (
.) dki izhar,
Quran yrt v zbrlmd bzi mssllr 97
(
) dki ixfa () qaln, (

) dki izharlar, (
. .
.) dki ixfa ()
inc, (
;) dak (
.) , () daki vqf, qisaca bunlarn hamsna lazm gln

diqqt v hmiyyt gstrilmlidir.
Qurani-Krimi yeni oxumaa balayan bir insann grsn bu Quran
nec oxu nur? sualna n uyun cavab bu ayd trif etdiyimiz kild bir
oxunuun edilmsi olacaqdr. lk df eitdiyi bu ttbiqat psixoloji olaraq ona
tsir edck, belc bir ay zrindki bu ilk tatbiqat btn Quran oxunuunda
z ksini tapacaqdr. Bu ay, bu qaydalar hzm edilincy qdr oxudulur.
Bundan sonrak ay lrin oxunmasna mmkn olduu qdr doru v srtli
bir kild davam edilir. ki cz qdr irlildikdn sonra hrrin siftlri
zbrldilir. Oxuma ii irlildikc hrf v klm tkrarna yol verilmdn
oxunu sliqsi tmin edilir. Sra il oxuma bel davam edrkn hkmr-ra,
tutmalar, idami-mal gnnnin bu rundan tlffz, vq-izdirari (nfsin
yetmdiyi yerd durma), md llrinin ttbiq edilmsin diqqt gstrilir.
Xtmlr, alan hr hans bir shifni yanlsz olaraq n uza iki dqiqd
oxuyana qdr tkrarlanr. Bu almann sonunda tlb zbrlycyi Quran
ox srtli oxuya bilmlidir ki, bir hftd Quran xtm edck sviyyy
glsin. Bu almaya zbr ncsi alma deyilir.
2. zbr balama dvr
nc zbr yoxlamas olaraq cz balar dediyimiz, hr czn son shifsi
n uza bir aylq i gn olaraq verilir. Hr gn bir shif zbrly bilmyn
hafz ola bilmz. Gnd birdn ox shif zbrly bilnlr seilir. Snaqdan
keirildikdn sonra onlara qabiliytlri nisbtind shif verilir. gr bel
edilmzs zkal tlblrin bu qabiliyytlri istifad edilmmi olur. Eyni
zamanda bu tip uaqlar drslrini daha tez bitircklri n digrlrini d
mgul edirlr. Masir pedagojinin n son qbul etdiyi msbt tlim-trbiy
bacar da t lbnin qabiliyytin gr program ttbiq etmsidir.
DBYYAT
Ayni, Bdrddin Mahmud b. hmd, Umdtul-Qari li rhi
Sahihil-Buxari, stanbul 1954.
Buxari, bu Abdillah Muhammd b. smayl b. brahim b.
l-Muir, Camiusshih, stanbul 1315.
bu Davud, Sleyman b. as b. shaq, Snni bi Davud,
nr, hmd Said Ali, Misir 1952.
nl, Demirhan, Kuran- Kerim Tecvidi, Diyanet leri Vakf
Yaynlar, Ankara 1999.
bnul-Czri, bul-Xeyr Muhammd b. Muhammd,
Mqddim, stanbul 1310.
------------, n-Nr Qraatil-Ar, Misir tarixi yox, Nr, Ali
Muhammd d-Dbba
bn Mac, bu Abdullah Muhammd l-Qzvini, Snn, nr:
Fuad Abdulbaqi, Qahir 1952.
Karacam, smail, Kuran- Kerimi Okuma Faziletleri ve
Okuma Kaideleri, Marmara niversitesi lahiyat
Fakltesi Vakf yaynlar.
-------------, Kraat lminin Kuran Tefsirindeki Yeri ve
Mtevatir Kraatlarn Yorum Farkllklarna Etkisi,
Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi Vakf
yaynlar.
Nsai, bu Abdirrahman b. uayb, Snni Nsai, Misir
1964.
Sofuolu, Mehmet, Sahih-i Mslim ve Tercemesi, stanbul
1967.
Syuti, Clalddin, l-tqan Ulumil Quran, Qahir 1967.

Azerice Kurani Kerim Tecvidi 1

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Azerice Kurani Kerim Tecvidi 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Bak-2008

str sh (mttfqn leyh: zrind ittifaq olan), istr fsih yni

.. ,i klind oxumaq kimi.

, klind olub mnas da

t ) : Gizli demkdir. Hrf tlffz edilrkn mxrcin

, ) : Akar demkdir. Hmsin tam ziddidir. Belc 28 hrn

. . ): iddtli demktir. Hrf tlffz edilrkn ssin mxrc

) : Yumuaq demkdir. Ssin hr brabr axmasdr.

, ) : iddtl yumuaqlq aras demkdir. Yni hrf tlffz

- ) kimi. Bu hrr hruful-Msmt d deyilir.

) : Hrf oxunarkn mxrcin trpnmsi demkdir. Hrri

) Hr n qdr mxrcin trpnmsi deyilmi olsa da,

) : Lisann n meyl etmsidir. Hrri ikidir. ( ) Bu

.) : Tkrar demkdir. Hr () dr. Bu hrfd tkrarllq

.) : Fslt v yaylmaq mnasna glir. Hr dir. Bu hrf

) kimi. Ancaq bu hkm,

) kimi. Ariz sr il hrkli is vziyyt yen eynidir:

) k lmlri mr olduqlar n sllri

) dir. Vsl n sri-ariz (mvqqti sr) il hrklnirlr.

.) kimi. Bu klmlrd hkm hr n qdr bel is

nmunsind olduu kimi.

Lfzind d yuxarda qeyd

. klmlrinin sonlarndak zmir olmayb klmnin

_ . kimi. nki uzadlan

. , ) dki zmir md olunur.

. . ) kimi. Zmr sursinin 7-

) dak () zmirdir. sli (

) olduuna gr, slin

kkndn gln bir msdrdir. Lt mnas uzadmaq v

misalndak kimi d bzn sakin gl

. klmsind iki df grndy zr, vav hr hr-md

fellrinin balarndak hmzlr qtidir. fal babnn

..i ) : hm vqf (durulduunda), hm d

. misalnda bu vziyyt gz arpr.

. klmsindki ilk hrf olan

yazarsa o mddi-tbii uzadlmaz.

i kimi. Verdiyimiz misallarda md hrrindn

Mddi-mnfsil olub mddi-mttsil kimi yazlan;

- kimi btn hrrin czimli

. ; lfzinda dad hrni uzadan hr mddn lif

i klind yazlr. Aq olaraq

klinddir. Burada hmzni

i klmsidir. Bu klmnin aq formas beldir

klmsinin son hrksi

misalnda son hrf olan nun hrnin hrksi ksrdir. Bu kild,

Rvm vsl hkmnd olduu n yalnzca qsr il edilir. nki

aysini oxuduumuzu dnk. Buradak vsl, yni _

y kerkn hrni bir lif miqdarndan ox uzalda

. kimi 7 vcih caizdir:

) kimi klmlrd vqf edildiyi zaman skunu-

; klimsini, Ebu cfr xaric digr btn qirat imamlar

.: klind qarmza xr.

i misallarnda olduu kimi.

Misallarnda yuxarda verdiyimiz mlumatlar grnr. dam bu kild

. misallarnda hr iki ifaddki ilk klmnin son hrri hr md

. Burada skunlu olan mdam yni

) kimi. Burada itbq sifti ox qaln olduundan

gr bu klmd qlql ala glirs, bilinmlidir

.. Mdamn h gr zmir is yen eyni

< . .. trifd d qeyd edildiyi

. klmsinddir. Bu klmd hr hrn idam edilmidir.

klinddir. Yni mdam olan sakin hrf, mdamn h olan

klmsi Asim rvaytind hm idaml, hm d izharl olaraq rvayt

klmlrini misal vermk