You are on page 1of 5

AGLIO, Luana P.P. O pessimismo sentimental em Marshal Sahlins. In: SINAIS - Revista Eletrnica Cincias Sociais.

Vitria: CCHN, UFES, Edio n.02, v.1, Outubro. 2007. pp.238-42.

O pessimismo sentimental em Marshal Sahlins


Luana Paula Peixoto Aglio 1

Resumo: Resenha do texto O Pessimismo Sentimental e a Experincia Etnogrfica: porque a cultura no um objeto em via de extino (parte I e parte II), no qual Marshall Sahlins discute a crise atual da Antropologia, defendida por outros autores, e analisa as idias de um possvel desaparecimento do principal objeto de estudo dessa disciplina: a cultura.

Marshall Shalins critica a posio daqueles que afirmam que a antropologia, assim como seu principal objeto, a cultura, esto em vias de extino. Ele admite alguns equvocos da disciplina quanto interpretao dada cultura, principalmente pelas conseqncias de sua fascinao pelo positivismo, mas salienta que o conceito de cultura no pode ser abandonado sob pena de deixarmos de compreender o fenmeno nico que ela nomeia e distingue: a organizao da experincia e da ao humanas por meios simblicos.

Ele salienta dois principais tipos de crticas feitas ao conceito de cultura. O problema mais imediato seria a cultura como demarcao de diferenas, sendo por isso acusada de discriminatria. A segunda questo diz respeito continuidade e sistematicidade das culturas estudadas pela antropologia, ou melhor, a afirmao de que o objeto da antropologia est em vias de extino.

A partir de alguns trechos do texto, poderemos observar a reflexo que o autor faz acerca dessas crticas a antropologia e ao conceito de cultura.
...o corolrio dessa reduo do conceito de cultura a uma poltica de discriminao a tentao de derivar esse conceito de tal poltica , atravs de uma pseudo-histria

Luana Paula Peixoto Aglio discente do 5 perodo do Curso de Cincias Sociais da UFES. Atualmente participa do projeto de iniciao cientfica Os Meios de comunicao distncia e as identidades culturais entre o global e o local: um estudo de caso da TV Vitria, Esprito Santo, coordenado pelo Prof. Dr. Srgio Ricardo Rodrigues Castilho do DCSO-UFES.

238

AGLIO, Luana P.P. O pessimismo sentimental em Marshal Sahlins. In: SINAIS - Revista Eletrnica Cincias Sociais. Vitria: CCHN, UFES, Edio n.02, v.1, Outubro. 2007. pp.238-42.

do tipo pecado original. Com efeito o pecado da cultura foi o orgulho , nada mais que o orgulho ocidental. [...] Em sua gnese e operao semntica, a noo de cultura carrega os estigmas do capitalismo, repetindo e manifestando os conflitos estruturais do sistema de classes que a produziu (Young, 1995: 53) (Sahlins, p. 44).

A associao original da idia antropolgica de cultura com a reflexo sobre a diferena se opunha, portanto, misso colonizadora que hoje se costuma atribuir ao conceito. Pois o fato que, em si mesma, a diferena cultural no tem nenhum valor. [...] Deve-se dizer que nem todos os antroplogos tm a mesma opinio sobre a cultura (Sahlins, p. 45 e 48).

O autor, a partir dessa ltima afirmao, comea a distinguir as diferenas entre as escolas Francesa e Inglesa (que no viam a cultura como principal objeto) e a escola Americana. Comea ento a descrever o que ele chama de pessimismo sentimental, ao mostrar que a antropologia, desde suas origens, comea a estudar objetos (povos primitivos e sua cultura) que estavam em vias de extino, principalmente incorporando o conceito de que o processo de modernizao levaria a uma aculturao dos povos estudados.

Para ele, esse quadro de desalento quanto ao futuro da antropologia discutvel porque no consegue dar conta dos vrios tipos de resistncia cultural (Sahlins, p. 51).

Estabelece ento como tarefa atual da antropologia a indigenizao da modernidade


Trata-se aqui, ao contrrio, de uma reflexo sobre a complexidade desses sofrimentos, sobretudo no caso daquelas sociedades que souberam extrair, de uma sorte madrasta, suas presentes condies de existncia (Sahlins, p. 53).

Por fim, enxerga esse processo de contato das diferentes culturas (a primitiva e a capitalista) como uma forma de "intensificao cultural", ou seja, as

239

AGLIO, Luana P.P. O pessimismo sentimental em Marshal Sahlins. In: SINAIS - Revista Eletrnica Cincias Sociais. Vitria: CCHN, UFES, Edio n.02, v.1, Outubro. 2007. pp.238-42.

sociedades tendem a se ajustar s novas condies atravs das estruturas j existentes e assim, ao invs de perder o aspecto cultural, o modificam de forma a torn-lo mais intenso.

E conclui:
Tudo que se pode hoje concluir a respeito disso que no conhecemos a priori, e evidentemente no devemos subestimar, o poder que os povos indgenas tm de integrar culturalmente as foras irresistveis do Sistema Mundial (Sahlins, p. 64).

Podemos perceber a defesa da cultura como objeto da antropologia e a viso de transformao de suas formas a partir do contato entre as diferentes concepes de mundo.

No podemos deixar de notar que o autor, diferente dos chamados pessimistas no enxerga o capitalismo como o bicho papo que ir acabar com a cultura dos povos. Enxerga a influncia capitalista como um novo fator que agir na transformao das culturas que sempre esto nesse processo de renovao e reestruturao.

De certa maneira refuta a idia de um sistema mundial burgus que domina os outros povos atravs da imposio de sua superioridade cultural e econmica. Afirma que as culturas e os povos considerados como menores no so passivos no intercmbio da cultura global, mas, so sociedades e povos resistentes no interior desse processo, mostrando a recriao das formas de vida local atravs do encontro com as culturas capitalistas. Da a fragilidade da idia de dominao do sistema mundial burgus, pois o mesmo no apreende as mudanas culturais que esto ocorrendo e acaba por acreditar no desaparecimento de culturas que na realidade esto em processo de transformao.

240

AGLIO, Luana P.P. O pessimismo sentimental em Marshal Sahlins. In: SINAIS - Revista Eletrnica Cincias Sociais. Vitria: CCHN, UFES, Edio n.02, v.1, Outubro. 2007. pp.238-42.

Dentro dessa perspectiva, trabalha principalmente com as noes de cultura translocal e antropologia das culturas nas culturas dos autores Hauofa e de Turner, respectivamente.

A concepo de Hauofa de cultura translocal traz a idia de que as pessoas que migram de suas aldeias para os grandes centros urbanos, ficam ligadas sua origem e continuam com o sentimento de pertencimento terra natal, enquanto buscam o reconhecimento de sua cultura, ao invs de esquec-la e serem absorvidos pela cultura capitalista com a qual comeam a interagir.

Logo, a cultura no est restrita ao local da aldeia e sim ultrapassa seus limites, ampliando sua rede de trocas a partir do momento que os membros que esto em outra localidade interagem com sua terra natal, favorecendo inclusive os que l ficaram com o fluxo de bens materiais que ir se expandir.

Turner fala sobre o processo recente de apropriao do termo cultura nas diversas comunidades e de um crescente renascimento das tradies das tribos, principalmente pelos mais jovens.

A partir dessa nova perspectiva, as pessoas tendem a se apropriarem das culturas que acreditam fazer parte, e a participar de uma busca pela libertao das imposies impostas por outras culturas (principalmente capitalistas) e pela restaurao de uma historicidade de suas tradies. No se trata de uma volta pura e simples s origens, mas de resgatar as bases culturais e ao mesmo tempo manter e expandir o acesso s inovaes tecnolgicas, ou seja, os benefcios obtidos atravs dos bens materiais do sistema econmico mundial.

Podemos comparar a viso de Sahlins com outro autor contemporneo, Roberto Cardoso de Oliveira, que fala acerca de uma suposta crise de paradigmas vivida pela antropologia e refuta essa idia, argumentando que possvel a utilizao de diversos paradigmas, no existindo portando um embate entre diferentes teorias. Sua relao com Sahlins se estabelece no

241

AGLIO, Luana P.P. O pessimismo sentimental em Marshal Sahlins. In: SINAIS - Revista Eletrnica Cincias Sociais. Vitria: CCHN, UFES, Edio n.02, v.1, Outubro. 2007. pp.238-42.

sentido de que ambos defendem a pertinncia e atualidade da antropologia, recusando a idia de ameaa disciplina, visto que para Roberto Cardoso no existe crise para justificar o fim da antropologia e para Sahlins a ansiedade sobre o fim iminente da variedade cultural humana (considerado o objeto principal da antropologia) injustificada.

Podemos concluir que, para Sahlins, a globalizao e o capitalismo (ao contrrio da idia de muitos tericos) no esto destruindo e homogeneizando as culturas e sim gerando uma grande diversidade de novas formas culturais. Ao invs de uma cultura superior (no caso a capitalista) est destruindo os aspectos das culturas e transformando tudo em uma massa uniforme, as culturas locais (consideradas por muitos primitivas) resistem esse processo de aculturao se transformando e se apropriando das novas perspectivas que so apresentadas elas.

Referncia

SAHLINS, Marshal. O pessimismo sentimental e a experincia etnogrfica: porque a cultura no um objeto em via de extino. In: Mana - Estudos de Antropologia Social do Museu Nacional. Rio de Janeiro, v. 3, n. 1 e 2, UFRJ, 1997.

242

You might also like