Yaşar Kemal - Ağıtlar

www.cizgiliforum.
com Sayfa 1

Yaar Kemal
Atlar
NDEKLER
Atlarn kinci Basks in Birka Sz 11
Yaar Kemal Bir Uzun Yrytr Sevgi Dolu/ Abidin Dino 13 Atlar stne 22
AITLAR I
nsz 57 At Ne Zaman, Nerede, Nasl Sylenir? 58
Atlar 62
Lgate ve Birka Sz 119 Faydalandmz Kimseler 122
AITLAR II
At Dizini 271
Atlarn kinci Basks in Birka Sz
Atlar 1939-1942 yllar arasnda derlemeye baladm. Doduum ky olan Hemite
kynde (imdiki ad Gkedam) llere at yaklrd. Bu gelenek ocukluumdan bu
yana srp geliyordu. Bir de Toroslarn ardndan ukurovaya Avarlar iniyorlar,
yazn pamukta, eltikte, oraklkta alyorlar, kn da klyor, kk skyor, ift
sryorlar, ark kazyorlard. Bu Avarlarda da at gelenei olduu gibi sryordu.
Onlarn atlarn da bizim ovann kzlar, aklar reniyorlard. Toros-larda,
Maran Andrn ilesinin Gkahmetli kynde iki kz-karde yayordu. Bunlardan
birisinin ad Hasibe Hatun, tekinin ad Telli Hatundu. Hasibe Hatun Kadirliden
Mustafa Aa ile evlenmi, ovaya inmi, Telli Hatunsa kynde kalmt. Bu iki kz
kardein ailesi Toroslarn soylularmdand. Dalarda, ovada atlkta byk nleri
vard. Onlar hangi lye at yakmaya gitmilerse o l salmdakinden de ok deer
kazanyor, saygnlayordu. Onlarn atlar dillerden dillere de dolard. Ben ilk at
derlemelerini Hemite kynde yaptm. lk ad Medine Mustafann kars Kara
Zeynepten aldm. Sonra Hasibe Hatuna gittim. O bir akt da. Ondan da hem kendi,
hem de bakalarnn atlarn yazdm. Toroslara Telli Hatuna gittim, kendi atlarn,
Avar atlarn derledim. Sonra Toros-lar dolamaya baladm. Yaya, elimde kiraz
aacndan bir denek, ky ky dolayor, nce kyllere Osmaniyenin Gebeli
kynden Murtazadan, Kk Memetten, Kazmacal Gdmen Ahmetten rendiim
Krolu hikayesini anlatyor, kyllerle
11
yakn ilikiler kuruyor, ondan sonra da kadnlardan atlar derliyordum. Bu sralarda
da iirler yazyor, yaynlyordum. 1940 ylnda Arif Dino, Abidin Dinoyla tantm.
Atlar, derlediim birka tekerlemeyi Abidin Dinoya verdim. Abidin Dino atlara,
tekerlemelere hayran kald. Atlarn yaymlanmas iin ok urat. O zamanlar Ferit

www.cizgiliforum.com Sayfa 2

Celal Gven Halkevleri Genel Bakan ve Adana Milletvekiliydi. Abidin Dino bu
atlar Ferit Celal Gvene verdi. Ferit Celal Gven, ilk at derleyenlerdendi.
Folklora, o an politikaclar yabanc deillerdi. Ya derlemeler yapmlar, ya bir
derlemeciye yardm etmilerdi. Topladm atlarn kk bir ksmn Ferit Celal
Gven o gnlerin Adana Halkevi Bakan Basri Arsoya verdi. Kitap da 1943 yl
gznde "Atlar I" diye yaymland. Blgede o kadar ok at vard ki, her kadn o
kadar ok at biliyordu ki, ben de kadnlardan at derlemenin yolunu ylesine
ustalkla bulmutum ki, atlardan ciltlerle kitap yaynlayabilecektim. imdiden
elimde birka kitaplk at daha vard. Halkevi her yl bir at kitab karmay
tasarlamt. Ben de Halkevinden aldm o paralarla yeni folklor derlemeleri
yapacaktm. Nedense birinci kitaptan sonra o i suya dt.
Sonra 1946 ylnda ben Trk Dil Kurumuyla anlatm. Atlar, tekerlemeleri onlara
verdim. Kitap yapacaklard, onlar da yapmadlar.
1979 ylnda sveteydim, yurda ne zaman dneceim de belli deildi. Arkadam
Alpay Kabacalya mektup yazp ondan Trk Dil Kurumundan atlarn,
tekerlemelerin bir kopyasn almasn istedim. Alpay Kabacal bu isteimi yerine
getirdi ve atlar, tekerlemeler elime geti. Araya bir roman ls girdi, atlarla bu
yllarda uraamadm. l bitince Atlara baladm, Alpayla yayna hazrladk.
Tekerlemeleri de, bakalarnn derledii, beendiim rnekleri de katarak yaknda
yaymlayacam. Bu arada epeyce zorluk ekerek atlar, tekerlemeleri gn na
kavuturan yazar arkadam Alpay Kabacalya teekkr ederim.
10.6.1991, Basnky Yaar Kemal
12
Yaar Kemal Bir Uzun Yrytr Sevgi Dolu
dllerden pek holanmam. nsanolu yar at deil ki dllendirilsin. Hele sanat
konusunda kim birinci, kim sonuncu, bunu kestirip atmak olanaksz gibi bir ey.
yleyse neden bunca seviniyorum Yaar Kemal'e Paris'te verilen "Yln En yi
Roman" dlne? 1979 ylma girerken Mara albasts yreklere yeni kmt ve
denilebilir ki bize mutluluk verecek haberler dnyada pek ktt.
Nicedir "ekonomik ambargo"nun dier alanlara da sradn sezmemek elde deildi
ve bu yzdendir ki Yaar'n dl kazanmas, haberin birdenbire Paris'te patlak
vermesi ile sanki birbirini kovalayan zincirleme tatszlk, dert, felket dizisi kopmu,
arkasndan olumlu bir srenin balayabilecei duygusu ba gstermiti.
Memleketimizi kimi ierden, kimi dardan hor gstermek iin yarrken, bir sanat
deerimizin Avrupa ve dnya apnda onaylanmas, millete paylalacak bir
baaryd, vncyd hepimizin.
dl sadece bir imge, ya da simge diyeceksiniz... Simgelerin, imgelerin nemini sakn
azmsamayn. Yaadmz 20. yzyln sonunda imgeler, simgeler, top tfek, endstri
kuru-
13


klar, enerji kaynaklar vb. kadar etkilemekte insanlar. eitli kavgalarda
haberleme aralarnn ilevi ylesine nem tayor ki, bu yoldan yaygnlam tek
imgenin, simgenin vurucu gc, saysal nitelii ile orantl olmayan bir g
tayabiliyor, arabuk yaylyor; siyasallayor akas.
Dnyann en saygn ve nl kitabevinin bakan Claude Gallimard'la Fransz
kitaplar, 31 Ocakta Paris'te, yzlerce gazeteci, yazar ve aydn kiiler nnde Yaar
Kemal'e "Yln En yi Roman" dln verirken -imdiden biliyorum- eim Gzin ve
ben, az gidip uz gidip, 37 yl ncesine dnerek bir arpa boyu yol gidip, birdenbire
ukurova'da bulacaz kendimizi...
Gzmzn nne, bir deri bir kemik, kyl delikanlnn biri kacak. Ad Kemal
Sadk Gceli. Hemite kynden gelmedir. Da bayr dinlemez, kynden, da
kylerinden, obalardan, ovalardan, kasabalardan ikide birde kopup gelir Ada-na'ya,
ker nmze, atlar, trkler, destanlar serer buruuk sar ktlar stne
yazlm.
Peki neden toplamtr bunlar? Anadolu baclarnn hep birlikte yaktklar atlarn
yazcln stlenmiti, bu zorunluluu duyuyordu, esnek ve kararl yazs ile. O hzla
koup geliyordu tabana kuvvet, sanki kaderi ile kaderimiz buna balymas-na...
nmze serdii sz dizileri, ukurova kadnlarnn lm karsnda uyakl szleri,
bartlar, dvnmeleriydi. Sanki lenin, vurulann, ezilenin yitiklii, sz kalplarna
dklnce, yok olmaktan kurtuluyordu. Aac, otu, iei, bcei, kurdu kuu, rma,
pnar, ylan, yan, seresi, kartal, ceylan, camuzu, akal, orocuu, avrad,
tutmas, yanamas, elisi, parababas, krtopal, ifti bass, rgat, iisi, yarcs ile
byk deiimlerin iinde bulunan ukurova'nn avaz avaz atlarndan sorumluydu
bu ocuk. Bu sorumluluu paylamak iin Gceli, ilk azda bizi semiti nedense,
be kiiyi ilkin. Tartlacak bir yn yoktu bunun, iimiz, gcmz, yorgunluumuz,
uykumuz, kendi derdimiz nolursa olsun, kn amurlarn, yazn tozlarn saarak
delikanl skn ediyor ve hemen orda, oturduumuz kmes misali barnak odamzda
ya da Trk Sz gazetesinin gmbr gmbr ileyen bask makinesinin yamacnda,
daha olmazsa ayakst sokakta bizi kstryor, tepkimizi merakla bekliyordu.
14
Her getirdii sz yuma akllara durgunluktu. Dehetli ac, dehetli gzel. Delikanl,
kyl usul bzlp kyor, ya da bir duvara srt veriyor ve izliyordu aknlmz,
hnzr ve sevinli. Halkn yaratt byl szler bizi duygulandrdka, sardka,
coturduka delikanlnn sipsivri yznde, burgu burgu cin gibi baknda
koskocaman bir sevin beliriyor, bir kahkaha atyordu. Atlar toplamak, lmle
kavgaya tutumak gibi bir eydi. Yitebilecek olanla, yitenle, lmle, yok olmakla bir
yarma.
Kurtarmak gerekti ukurova ve de Toros doasnn, insannn sz servenim.
Sz szden tedir elbet, nemli olan szlerin yaant gc, kavga gc, d gc.
Gceli de sezinliyordu bunu besbelli ve bu yzden kilometrelerce yryp, da bayr
koup ne kurtarrsa krdr kuralnca, nce atlar, sonra da trkleri, komalar,
destanlar, ukurova'nn tm uyakl uyaksz sz eitlerini, tekerlemelerini,
kfrlerini "avlyordu". Folklor derlemesi filan deildi bu i, hayat memat iiydi,
zbez maln kurtaryordu ukurova'nn, sorumluydu kua kurda kar, aka deil.


Biliyordu ki gn gelir, sigaya ekerler adam, "lan hrpo, nerdeydin, neden yazmadn
bizi?" Bylece sz avlyordu Toros eteklerinde, Gvurda'nda, ormanlarda,
bataklklarda, pirin tarlalarnda, nadaslarda, felhanlarda. Bunu yapabilmek iin
Gceli yryordu tabana kuvvet, boyuna yryordu, toplad dizelerle yrmek
arasnda dorudan bir iliki vard. Bir szck on adm, bir adm karl, bir tmce
kilometreler karl olabilirdi yerine gre.
Erenler bir tek sz duyma uruna az m yrrlerdi Horasan'a, Kahire'ye dek, ya
ukuroval Karacaolan az m yrmt, tm Yrkler, Trkmenler... Ovalardan
yaylalara, yaylalardan ovalara in k, az m "komalar", maniler dzmler-di yol
boyunca? Bizim edebiyat dediimiz bir uzun yry. Gceli bu okulun rencisiydi.
Ayaklar ile uyaklar lyordu, tpk Bursa'daki tutsak air gibi. O air Uluda
dibinde, tutuklular evinde, darack bir odada "volta atyordu" iir nbetine tutulunca,
ar gibi vzldayarak be adm atyor, duvara arpacak oluyor, derken haydi br
duvara!.. iir retiyordu
15
her gn, ksa adml gitgellerle. Hzl gitgellerle "nsan Manzaralarna giriiyordu
beriki 1941 ylnda. 15 yl boyunca voltalarn, mapusane yrylerini lecek olsak,
u uca koysak voltalarn, kalbm basarm ki birka kez dnyay sarar ald yol...
Gceli, nm dier Yaar Kemal de az yrmyordu. Ona "Trkler Mfettii" adn
takmtm. Bu sefer de ii aztt, kendi dzd iirleri getirmeye balamt, taz gibi
koup Kadir-li'den. Osmaniye'den, Seyhan'dan Ceyhan'dan kopup gelerek... Yeni eit
bir kt, sazsz. ada airlerden haberi yoktu sanlmasn, ukurova'ya
gelmemizden nce stanbul'da kardmz tm dergileri, dergicikleri bulmu
okumutu. Herkesi tanyordu. Dzyazya da merak vard ama, kendini daha
denememiti bu yolda. lk iirlerinde, anmsadm kadar ile, doa ar basyordu.
Bunun byle olmas, ukurova'y, Toros'u bilenleri artmaz. Burda doann ezici bir
basks vardr insanolunun stnde. Karacaolan'm bunca doaya banm dizeleri
nerden fkryorlard?
yle bir doa ki, efsanelere gre lme bile are bulunurdu; Lokman Hekim bu blge
otlarndan faydalanp hastalar iyi etmiti, Lokman Hekim'den nce Dioskorides
buralarda ayn ii yapm, lme oyunlar oynamt.
Hem de, bitkiler nasl gr fkryorsa Toros eteklerinde, ukur'da szckler de
yledir, yle fkrr silme gzel. Biliyorum, doa bir yana, tarihsel nedenleri var bu
birikimin, insan selleri kelime tortularn brakm ve bunlar Toros imbiklerinden
szle szle en ar Trkeyi meydana getirmi. Bir zamanlar akams tlediim
"ardak ky Trkesi"nin nedeni bu. Benimsenmesinin nedeni bu. rnein dil
sevdals her Franszn daima syledii "en gzel Franszca, Loire rma
evresindedir" sz, hi de yadrganmaz Parislilerce... stanbul'da Sleymaniye
Mahallesi'nde ya da Beykoz'da (Orhan Veli'nin kynde) Trke az m gzel? Deil,
ama, Trkmenlerden gelme szck ve tmce kuruluu da yabana atlamaz. Hem
stanbul Trkesi dediimiz dil, 1453'ten sonra Fatih'in tm Anadolu blgelerinden
getirdii topluluklarn leheler kaynamasndan, bileiminden meydana gelmedi mi?
16


Diyeceim u ki, yaman szgelerden geerek olumu bir dilden faydalanyordu
Gceli. yi bir taban...
Aylar geiyordu. Bata ka, de kalka szck avna devam ediyordu kan ter iinde
delikanl. Arada bir, az "harlk" edinmek iin surda burda, pirin tarlalarnda ya da
bierdverde, daha olmazsa mahkeme kaplarnda "yazclk" ediyor, be on kuru
kazanyor, son hzla tkettii ayakkablarn yeniliyordu. Bylece Adana'ya
gelebiliyordu bir sre. Kyl istidalar yazmak belki "iirsel" deildi, fakat
dinlediklerini yazya dkmek, kupkuru ve edebiyatsz yazmak reticiydi; ayak
basyordu kuru geree, olaylara, kurallara, diren ve basklara. Gn getike akl
yatyordu dzyazya. Gerein iirine giriyor, eriiyordu.
iirden dzyazya geite, belki bir lde baka etkenler de vard. Hemite'nin arka
dalarnda rastlanan kimi iri heykellere benziyordu Arif Dino ve bu bilge adam,
Gceli'ye Don Kiot romann rnek almasn tlyordu, roman yazmasn
istiyordu. Roman trnn ana-babasyd Arife gre Cervan-tes'in Don Kiot'u. Arifin
yorumlar Lukacs'm yorumlarndan pek farkl deildi. Gceli'ye "Kederli Suratl
valye"nin a deiimi niteliini anlatyor, blm blm yorumluyordu. stanbul
Edebiyat Fakltesi'ndeki asistanln yzst brakp Adana'ya gelen Gzin Dino
(yeni evlenmitik) Gceli'ye Stendhal, Balzac, Flaubert'i bara ara okutuyor ya da
anlatyordu zorla. Sevmediinden deil o yazarlar, fakat ukurova'n delikanl o
kadar doluydu ki, Fransa'nn 19. yzyl insan ilikileri onu sabrszlandryordu biraz.
Ama rnein Balzac babann sosyal bir durumu kskvrak yanstmas, onu etkilemiyor
deildi, ya da Stendhal'm kadnlar...
Bana da sorular soruyordu hi durmadan, ben de aklmn erdii kadar Gogol'dan,
Babel'den, Gertrude Stein'dan, Tza-ra'dan sz ediyordum rasgele. Bir de Sabahattin
Ali vard ortada... arabuk fark etmitim ki, Kemal Sadk'm beeni ve seenek gc
szcklerin tesine varyordu. Saat Kulesi taraflarnda kilim satan bir dkknda en
gzel kilimi saniye yitirmeden gsteriyordu bana. Diyelim ki bu kendi kyl alanyd,
zbez kltr idi. Pekl, ya yirmi otuz izgimi serdiim zaman nne, nasl da
hemen en iyisini gsteriyordu hi amadan! Picasso'nun, Matisse'in, Henry
Moore'un renkli basklarn grnce derhal sihirlerine kaplyor, gnlerce szn
ediyordu. Dikkat kesilip dinliyordu Eisenstein'in kamera ile yapt biim istiflerini,
ya da kurgu uyaklarn... Bilgilik taslyordum, anlayacanz... Bir de piyes yazmay
denemi, Orta Anadolu dilini kullanmtm ilk kez. ok sarmt onu bu metin ve yeni
yaymladm bu kitapk. Bir iki hafta sonra "Heyeti Vekile" karar ile toplatlnca,
fkelenip ksp gitmiti. Acayip bir yn vard: Kimse onun kadar sevgi dolu deildi
dnyaya kar, ama birdenbire de lesiye kserdi insana doaya, dnyaya. ylesi
gnlerde iine ken karart yzne vurur, acayip bir renge brnr, bzlr, erilir
kalr, ya da kaard bir sre. Daha tam karar verememiti sevgi ile fke arasnda.
Kafas kznca tabanlar aryncaya, yarlncaya kadar kayordu rasgele, sonra da
uzun, korkulu dlere dalyordu 48 saat yumulup bir kenarda.
Gnn birinde tam hzla akld karmza, yartan sonra bir kou at gibi titriyordu
her taraf, ayakst "Bebek" hikyesini okudu bize; Arife Gzin'e ve de bana.
Sylenecek fazla bir ey yoktu, "oldu", dedik, "tamam", dedik, "arkasn getir", dedik
yreimiz arparak.
Aslna bakarsanz ne malmdu arkasn getirebilecei? ylesine gzel, yemyeil bir
filiz yetiiyordu ki ukurova'da, ne malmdu mandalarn ayaklar altnda ezilip


yitmeyecei? O kadar zor, o kadar zordu ki balad yoldan bir yerlere ulamas,
kazaya uramadan, snfsal barajlarda eriyip gitmeden...
Bir de filinta gibi ac bir delikanl daha katlmt evremize, Bursa Hapishanesi
tornasndan geen Orhan Kemal. Bylece "Adana Okulu" olutu, tamamlanm
bulundu.
Bursa'dakinden haberler getiriyordu Orhan Kemal, taptaze yazlm dizeler
getirmiti ezberinde. Nzm Hikmet'in imgeleri ile, insanlar ile, kalabalklar,
bozkrlar, destanlar ile, kylleri ile... Nasl da dinliyordu Gceli, Nzm': "O,
topraktan renip / kitapsz bilendir."
Yeni iirler geldike Bursa Cezaevi'nden, kyl delikanl kamlanm bir at gibi
tozutuyordu yollar Toros'un dibinde, trkler ra ra. (Nzm'la kar karya
gelinceye dek, ne ok zaman geecekti daha...)
18
Bir sre sonra bamza gelenler, darmadan edilmemizin hikyesi uzun srer,
Gceli'nin karakollara dmesi... Hayrola, neden ba derde girdi (daha dorusu
ayaklar) diyebilirsiniz belki... Ayrntlarn nemi yok, baka trl olamazd sadece.
Evet, iin kkeninde snfsal bask yatyordu. "Ayaktakmn-dan bir kyl paras",
kyller namna konuup yazmaya kalkyordu, falakalara, "ifte ay"l dosyalara
yeter de artar da bylesi bir k...
Neyse ki gnn birinde kapa stanbul'a atacakt tutuklar evinden knca. Buday
harmanna bir tane gibi karp stanbul'a, kalabalkta yitecek, hem de ne olur ne
olmaz isim deitirecekti. Bir ara "Gaz irketi"nde kontrol ilerinde alt, gaz
saatlerini denetliyordu elde defter ve cep feneri. Kent dimdik ve kaskat idi ve
delikanl basamaklar ktka bin bir yaant ile karlayordu aralanan her kapda.
Btn gn merdivenler kyor, iniyordu ve Balzac'm romanlarn ansyordu ya da
Haubert'i. Be-yolu'nun beinci katlar Toros'a trmanmaktan bile zordu, ayakkablar
bir haftada eriyordu... Derken Cumhuriyet'e girdi, Nadir Bey, Cevat Fehmi, Babli...
Kebaplar, zmirli'nin erbeti...
imdi bugnlerde, her gn Paris'te yryler balad yine, Yaar yryor btn gn,
Eyfel Kulesi senin, Saint-Michel meydan benim, frdolanyor. Nedeni, yeni bir kitaba
balad da ondan, bir de Paris niversitesi'nde destan stne bir seminere katlmas
var iin iinde. Manas', Dede Korkut'u, Krolu'nu tartyor etnologlar, rencilerle
birlikte.
Ortalk kararnca bize uruyor: "yi gitti bugn", diyor. Ne gitti, kim gitti, nereye gitti
demek gereksiz, biliyorum ki roman "iyi yrd" demektir o, nk romanlar da
yrr, yrr de Paris'e kadar gelir, ban alr dnyay dolar... "Yr y kulum..."
Fakat yeni balanan roman bitirmek iin Meneke'de, ile'de, Bo-lu'da, Bor'da,
Nide'de bol bol yrmesi lazmm Yaar'n...
Yaar bir Paris kyls, Paris de iri bir ky ama, Paris kaldrmlar doadan kesik,
bizim illere benzemez, buralar baka trl. Doru. Beteri var: Trk gazeteleri sis ya da
kar yznden Paris'e eriememekte kimi gn ve bu yzden bir tela, bir tela alyor ki
bizimkini... O zaman Yaar, havasz kalm bir dalgca benziyor deryalar dibinde...


19
Bugn Yaar'm romanlarnda doa-insan sorunsalndan sz etmeye niyetliydim.
Derken gevezelie daldm, kusura bakmayn... Ayn 31'inde sayn Claude Gallimard
roman dln sunacak, Yaarla tokalaacaklar, fotoraflarn "fla"lar patlayacak,
bir grlt patrtdr gidecek ve bizlerden, Thil-da'dan, kitab eviren Mnevver
Anda'tan baka kimse bilmeyecek Yaar'm o kalabalk iinde tek zlemini: Her eyi
orackta yzst brakp, Meneke bayrlarnda uurtma tokuturmak, ya da daha
iyisi Hemite'de ekerkam inemek dururken... Ne diye buralara kadar gelmitir
sanki...
Abidin Dino (Milliyet Sanat Dergisi, 5 ubat 1979)
20
21
Atlar stne
lm karsnda insann aknl, korkusu, inanamazl-... lm, insan soyunun en
ok urat maceras olmutur. nsan soyu bilinlendiinden bu yana lmszl
aram, lm yenmek iin yapmad etmedii kalmamtr. nsan lm yenmek
iin ylesine ok ey yaratmtr ki, inanmak g. Tanrlar, lmde tanrlara snma,
dnyamzdan baka yeni dnyalar yaratarak o dnyalara snma, destanlara,
atlara, iirlere snma... Dlere snma. nsann, lmden kamak iin yaratarak
snd d dnyalar ylesine zengin ki, insanolu lmden baka hibir eyle
uramam dersiniz. Elimizdeki en eski yapt olan "Glgam Destan" bile bir
lmszl aramann yaptdr. Ve lm trenleri, buna bal olarak da at
trenleri o gnden, o gnden ok ncelerinden, bu gne kadar srp geliyor.
lmszln araycs Uruk kral Glgam, arkada stne bir at da yakyor. At
da lme kar insanln yaratp sndklarndan biridir. At da lm acsn
yeynilten bir edir. lme kar etkili bir direnitir. Gl-gamn len arkada
Enkidu iin yakt at arkada sevgisinin ok gzel bir rneidir. Ve Glgam
Enkidunun lmnden sonra lmszl aramak iin yola km, lmszlk
otunu suyun dibinden karm, sonunda da onu ylana kaptrm, bylelikle de
lmszle kavuamamamtr. Lokman Hekim de tpk Glgam gibidir. Lokman
Hekime btn otlar konuur ve ona ben u, ben bu hastaln ilacym diye barr.
Bylelikle de Lokman Hekim birok ifal ila bulur. En sonun-
22
da da Lokman lmn ilacn aramaya balam, ileri yalarnda ilac bulmaktan tam
umudunu kesmiken, bir sabah gn rken, bir kayann dibinden bir ses gelir
kulana, "ben lmn ilacym, ben lmn..." Lokman Hekim gider ilac koparr,
yemek aklna gelmeden tpk Glgam gibi, doru Misise koar. Misis kprsnn
stne gelir, insanlara barmaya balar, "lmn ilacn buldum, lmn ilacn..."
Kalabalklar gelir Lokmann bartsna. Toplandka toplanrlar. "te lmszln
ilac," diye gsterir Lokman. Yeil, ince bir dal uzatr kalabala. Bu srada da bir
kanat gelir, Lokmann eline vurur, dal da suya der, akar gider. Ben burada iki tane
rnek verdim. nsanln lmszl arama abalarnn yzlerce, belki de binlerce
destan, masal, trks, iiri vardr. nsan sonuna kadar istese de, istemese de


lmszlkten ne kadar umudunu kesse de lmszl arayacaktr. te bizdeki
lmsz Krklar, Yediler. Bunlar eski Yunandaki, merlerdeki, Asurlularda-ki
tanrlar deil, insanlardr. Hzr da, lyas da lmszle erimi insanlardr. Krolu
da sonunda Krklara karm, lmszle kavumutur. Bizde lmszle
kavumu hayvanlar da vardr. Krolunun Krat Bingllerde Abuhayat (Bengisu)
ierek lmszle erimitir.
Aa yukar btn topraklarda doum trenleri, dn trenleri olduu gibi lm
trenleri de olmutur. Bu lm trenleri her toprakta kendine gredir. Trl
zellikler gsterir bu trenler. Yalnz, bizim bugnk bilgimize gre, her lkede
bakalklar gsteren bu trenlerde ortak yanlar da vardr, o da trenlerde at yakma.
Daha da ok bu atlar kadnlarn yakmas. Bugn bizim yremizdeki lkelerin
birounda lm trenlerinde atlar yaklyor. Arabistanda, zellikle Bedevilerde
lm trenlerinde kadnlarn at yakmalar daha younlukla sryor. randa, Orta
Asyada, bugnk Yunanistanda, Krtlerde trenlerde at yakmalar sryor.
Krtlerde at yakmalarn baka bir zellii de var, oralarda, yani randaki, Iraktaki,
Suri-yedeki, Trkiyedeki Krtlerde, llerin stne erkekler de at yakarlar.
Erkekler, l mezara gtrlrken, hep bir azdan atlar sylerler. Kafkaslarda,
zellikle erkeslerde lm trenlerinde kadnlarn at yaktklar biliniyor,
ngilizlerde, rlanda-
23
llarda, Skolarda adm varl biliniyor. Trensel olmasa da Mezopotamyada,
Msrda, branilerde, branilerde trenseldir de, Cinde, Sanskrit dilinde atlarn
varln biliyoruz. Afrikallarda, Kzlderililerde adm olduu biliniyor. Buralardan
birok at rnei de var elimizde.
Glgam Destanndan Glgamm Enkiduya adn, bizim kadn atlaryla ilikisini
kurabilmemiz iin, veriyorum: "Glgam Enkidu iin alad durdu. Tan vaktinin ilk
nlaryla, sesini ykselterek Urukun gn grm danmanlarna ve pirlerine yle
dedi:
"Dinleyin beni Urukun ermileri
Arkadan Enkidunun uruna dkyorum gzyalarm
Yas tutan bir kadn gibi inliyorum
Kardeim iin alyorum.
Ey Enkidu kardeim!
Yanmdaki baltam,
Elimin gc, nmdeki kalkan, kuamdaki kl!
Sendin
En ender ss en grkemli giysi,


Uursuz bir almyazs senden yoksun kld beni.
Anan ve baban olan,
Yaban eei ve ceylan,
Seni yaratan btn uzun kuyruklu yaratklar,
Hep ardndan alyor.
Ovann da otlaklarn da btn yabanlar,
Sedir ormannda sevdiin keiyollar,
Arkandan at yakyorlar gece gndz.
Btn ileri gelenleri yklmaz duvarl Urukun
Alasnlar ardndan,
Enkidu, gen karde,
Kutsamann parma, brak seni gstersin yakar iinde.
Kulak ver lkeyi batanbaa yarp geen yankya,
Bir anann inleyiini andran o yankya
Birlikte yrdmz keiyollarnn tm
Avladmz yabanl hayvanlar, ay ve srtlan
Kaplan, pars ve arslan
24
Geyik de, da keisi de, boa da, maral da
Kylar boyunca gezindiimiz rmak da
Elamn Ulas da
Bir zamanlar krbalarmz doldurmaa gittiimiz sevgili Frat da
Alyor senin iin.
Bekiyi ldrdmz da,
Alyor ardndan,


Gkyz boasnn ldrld
Yklmaz duvarl Urukun savalar
Senin peinden gzya dkmekte.
Herkes Erududa,
Arkandan alamakta Enkidu. ,
Ye diye sana tahl tayanlar,
Yasn tutmaktalar.
Sana iesin diye arpa suyu sunanlar,
imdi ardndan at yakmaktalar.
Seni miskle yalayan yosma,
Senin iin imdi inleyip szlamakta.
Sana bir e bir de gzel tlerle yzk sunan sarayl kadnlar,
imdi arkandan alayp salarn yolmakta.
Kardelerin olan gen erkekler,
Kadnmasna salarn uzatp yas tutuyorlar.
Nasl bir eydir acaba seni alkoyan u uyku
Karanlklarda yitip gittin ve artk beni iitmez oldun. "*
Gene bizim atlarla benzerlikler kurduumuz iki ad daha yazacam.
Glgam, adnda giden arkadann arkasndan nasl dalar talar alatyorsa,
bizim at yakan kadnlar da sevgilileri, kardeleri, lenleri iin yle alatyorlar
dnyay. "Yaz gnnde sar iek / rt da at mola?" Glgamn adyla
benzerlii olan byle ok at bulabiliriz.
lyadada byle benzerlikler gsteren iki at var. Birisi Ak-hilleusun ldrd
Hektorun anas Hekabenin oluna yakt
* Glgam Destan, evirenler: Sevin Kutlu-Teoman Dural, Hrriyet Yaynlar
25
at, teki de Hektorun kars Andromakhenin yakt at. Bu iki ad okuyunca
kitaptaki birok atla benzerlikler olduu grlecektir.


"Bak anana yavrum, yavrum talihsiz anana, senin acn greyim, acn greyim de
bundan byle nasl yaayaym ben, nasl? Gece gndz yreimin ydn bu kentte,
Troyal kadnlarn erkeklerin gc destei, bir tanr gibi selamlard yavrum onlar seni
sen onlarn byk anydn saken, ama yavrum, kaderle lmn elindesin imdi."
Hektorun anasnn ad, bizim atlarda olduu gibi batan sona vgdr. Kitaptaki
atlarla karlatrdmzda birok benzerlikler bulabiliriz dedim yukarda. Kars
Andromakhenin adysa, Hektordan sonra kalan olunun, ondan sonra ne
durumlara decei stnedir ounlukla. Kitapta buna da benzer atlar bulabiliriz.
Andromakhenin ad:
"Hektor neler geldi bama!..
Nasl da bir kaderle domuuz ikimiz de,
sen domusun Troyada, Priamosun saraynda
bense ormanl Plakosun eteinde, Eetionun konanda,
Talihsiz babann kara talihli ocuu,
keski dnyaya getirmeseydi o beni!
imdi gidiyorsun Hades lkesine,
Kuytu derinlikleri altnda topran,
dul brakyorsun beni bu sarayda,
zehir zkkm bir yas iinde,
seninle dnyaya getirdiimiz ocuk
daha konumasn bilmez, zavallck,
sen ldn Hektor, kol kanat olamazsn ona,
o da sana destek olamaz ilerde.
Gzya kayna savatan kurtulsa bile,
26
Akhalarn buraya getirdii savatan.
Gelecekte yalnz acyla kayg grecek o,
yoksun edecekler onu tarlalarndan.


Bir ocuu yetim brakan gn,
akranlarndan da yoksun klar onu,
dolar boynu bkk, ba nde, gz yal,
aresiz bavurur babasnn arkadalarna,
rastgele sarlr onun bunun eteine,
arap tasn uzatsa bile acyan biri,
slatr arap dudan, dokunmaz damana.
lenden koar onu anas babas sa olan,
eliyle vurur, kk dren szler syler,
hadi der, kr boynunu burdan
yok senin baban bu lende.
Alaya alaya snr dul bir anann koynuna.
Astyanaks, babasnn kucanda bir zamanlar
ilikle, koyun yayla beslenen ocuk.
Eskiden oyunlarn bitirirdi o,
uykuya dalard yumuak bir dekte,
en gzel yemeklerle dolard gnl
kollar arasnda stninesinin.
Troyallarn Astyanaks dedii bu ocuu,
imdi babasndan yoksun, bekler nice aclar!
Onlarn kaplarn korurdun, yksek duvarlarn,
korurdun sen, Hektor, tek bana.
imdiyse koca gemilerin dibinde,
kpekler doyuracak karnlarn bedeninden.
Burda rlplak, anadan doma,


oysa sarayda ne ok ruban var,
ty gibi, kadn eliyle dokunmu ssl rubalar.
Atee verip yakacam hepsini,
madem hibiri yaramaz artk iine,
madem onlar giydirip yatramam dee seni,
yakacam sana an olsun diye,
gzleri nnde Troyal erkeklerle kadnlarn."*
llyada, Trkesi: Azra Erhat - A. Kadir
27
Byle diyordu alaya alaya Hektorun kars. Karlk veriyordu kadnlar hkrklarla.
Toroslardaki, ukurovadaki at trenlerinde de, Andro-makhenin yapt gibi nce
lnn yaknlar balarlar at sylemeye, ondan sonra teki kadnlar ad
karlarlar. Ya da onun yakt ad yinelerler, ya da ilerinden birisi ilk syleyene
karlk verir. br kadnlar da ona katlrlar. Sonra ilerinden baka biri ada
balar. Bu, at bir kadn olabilir. Bu nl bir kadndr. O, ad yakar, tekiler,
yinelerler. Baka bir kadn alr bu sefer... Ada ilk balayan kadn, adn sonuna
kadar srdrebilir de, adn baka kadna brakmadan. Yalnz her drtlk sonunda
kadnlar ad yakan kadna, onun adn yi-neliyerek, toptan katlrlar. Homerosun,
lyadada Hektorun karsnn at yakt treni toptan vermemesi, destann getirdii
l yznden olmal.
Benim burada amacm atlarn kuramn yazmak, bundan da bir sonuca varmak
deil. Salt, lm trenlerinin, at yakmalarn insanlk macerasyla birlikte, belki de
szden nce baladna yle bir deinmektir. Ve bu lm trenleri, at yakmalar,
dnyann birok lkesinde gnmze kadar geldi. Btn dnyada bir karlatrmal
atlar aratrmas yaplabilir. Bu, o kadar zor bir alma da olmaz. Bylelikle de
insanlarn lm karsndaki durumu, lm karsndaki aclar, tesellileri, umutlar,
umutsuzluklar, ilerindeki iir, korku, sevinleri, birok karmak, i ie gemi
duygular ortaya karlabilir.
At trenlerinde bulunanlar, bu trenin stne almalar yapanlar bilirler: l
ortadadr, stne ak bir araf rtlmtr, lye alayan kadnlar epeevre lnn
yresine halka-lanmlardr. Yukarda da sylediim gibi nce lnn bir yakn balar
ada, ondan sonra teki kadnlar onun arkasndan syledii drtl yinelerler. Bu
kadn, lnn yaknlarndan biri deil, nl bir at kadn da olabilir. lnn yakn
ya da at kadnn adn yaktktan sonra, o gnlerde, o aylarda lm bir kiinin de
bir yakn, anas, kz kardei lnn banda kendi lsne alar, lsne at
yakabilir. lnn yakn da, nl at olmayan kadnlar da at yakabilirler. Benim
derlediim bir ad, Hemite (Gkedam) kynden Derviin
28


olu biin Adn kyn btn kadnlar yakmlardr. biin Adn bir kadndan
da derlemedim, aa yukar kyn her kadnndan bir para aldm. O paralar yakan
kadnlarn adlarn almaya altm, her ey o kadar biribirine karmt ki iinden
kamadan, salt kadnlarn bana syledikleri drtlkleri yazdm.
Baka atlarda da buna benzer durumlarla karlatm, gene adlar saptamaya
baladm, olmad, anann sylemesi gereken drtl kza, gelinin sylemesi gerekeni
de anaya veriyorlard. Trenlerde at, kiminde de karlkl syleniyor, Ah-medin
Admda olduu gibi. Bu atta bir Ahmedin anas, bir gelin sylyor. Atlarda,
trende bulunan btn kadnlarn srasyla at yakt vardr. Bu btn kyn at
yakt cinsinden deildir. biin Adn derlediim gnlerden aylar nce lmt
bi, derlediim gnlerde bile at yaklyordu ona. biten sonra len baka llerin
trenlerinde de bie at yaklmt. Bir de l gmldkten gnler, aylar sonra bile
at trenleri yaplabilir. Uzaktaki akrabalar, dostlar yas yerine ge gelirler. Yas yerine
gelenlerin, eve girer girmez, bir alamayla, feryad figanla lnn giyitleri nlerine
atlr, l bugn l-mcesine kadnlar, kzlar ada balarlar. O atlar da lnn ilk
yaklan adma eklenebilir.
Eer bir at dillere dmse, adm dillere dmesinin sebepleri vardr. Birincisi
lenin o blgede nl, ok sevilmi, saylm bir kii olmas. rnein nl, sevilen bir
ekya stne karlan at dillere der. Byle nl ekyalar stne epeyi at,
trk vardr. Karasevdadan lm ya da ldrlm kimseler stne karlan atlar
da dillere der. Ackl, beklenmeyen lmler, genler stne kan atlar da dillere
der. Bir de toplumu ilgilendiren lmler dillere der. zellikle savalarda lenler
stne karlan atlar unutulmaz. rnein, olanam olsayd, Uzunyaylada alt aylk
bir alma yapa-bilseydim atlar topladm sralar, Vay Anam Kuras Adm-dan
yzlerce drtlk toplayabilirdim. nk Toroslardan, u-kurovadan, Torosun te
yznden yzlerce gen savaa gitmi dnmemiler, bu yrelerin kadnlar da atlara
veryansn etmilerdi. Kylerde at kilimler bile yaplm, adna da Vay
29
Anam Kurasnn Kilimi denmiti. Nereye gitsem, hangi kye varsam bir kadndan bir
Vay Anam Kuras Ad derliyordum, hi olmazsa bir drtlk. Depremlerde lenler
stne de birok at karlmtr. Sellere gidenlere de... "Gelin Ayenin Ad" gibi.
Beii am aacna takl kalan "Bebein Ad" gibi. Doal lmlerle lmeyenler iin
unutulmaz atlar yaklr. Bylesi, buna benzer at olaylarn atlarn toplum
benimser. Bir de gldrmece atlar var. rnein, bir horoz stne yaklan atlar
biliyorum. Horozunu nl bir kahramana benzeterek ona atlar dzen kadn hem
alyor, hem de glyordu. Bir pamuk tarlasnda, kadn giyitleri giyen, ortaya, lye
yknen bir delikanly yatrp, kadnlara, onlarn alamalarna, atlarna yknerek
at yakan, seyircilerini glmekten krp geiren Cemil Ahmedi anmsyorum. 194O'l
yllarda Ceyhan kylklerinde btn ky pamuk toplamaya gitmitik. Toroslardan da
rgatlar inmiti. Kumal kylleri de gelmilerdi. Kyllerin iinde nl trkc
Cemil Ahmet de vard. Cemil Ahmet btn gneyde trk sylemesi, destan
anlatmasyla ok nl bir kiiydi. Akamstleri rgatlar ii bitirince Cemil Ahmet hem
trk syler, hem de trl oyunlar sergilerdi. At oyunu da bunlardan biriydi.
Gney Trkmenlerinde, Torosun Alevi Krtlerinde atlar, at trenleri ok
yaygndr. Yalnz Gney Trkmenlerinin adnn bir tek biimi vardr. Bu biim A
ABA'dr, sekiz hecelidir. Yedi heceli olanlar da, binde bir grlr. ounlukla


uyaklar yarmdr. Kimi atlarda da uyaklar, heceler bozulur. Baka baka biimlerde
olan atlar da vardr. Gney Trkmeninde, Avarlarda, Kars yrelerinin
Trkmenlerinde bunlar trk diye adlandrlr. "Kazmn" trks gibi. "Aslanm
Kazmm yerde yatyor / Kaytan byklar kana batyor." Bu trknn ierii tam
attr ya biimi at biimi deildir. Bestesi de yanktr. Gney Trkmeni atlarnn
bestelerine yakndr. Gneyde atlar da kendine has bestelerle sylenir. Besteler de
bir tane iki tane deildir. Her at ayn azla sylenmez. Her adn bir bestesi yoksa
da, birok at bir azla syleniyorsa da, birok at da ayr ayr besteyle, azla
syleniyor.
30
Kimi nl atlar, rnein Kozanolu Ad btn uku-rovaya, Toroslara kadar
yaylm, dahas da Orta Anadoluya kadar gitmi, Orta Anadoluda da oturak havas
trks olmutur. Kozanolu Ad, teki birok adn tersine, bir btnlk
gsteriyor. Kozanolu Adnda olay, hikaye be aa, be yukar anlalabilir.
Biliyoruz ki, Kozanolu bakaldrs 1865'tedir. Gney Trkmenleri Padiaha kar
bakaldryor-lar. Bakaldrnn ba Kozanolu olduundan dolay bu bakaldrnn
ad Kozanolu adyla anlyor. Kozanolu Ad, bir kiiye attan ok bir topluluun
addr. Elbette bu atta Kozanolu Yusuf Aann ldrlmesi de ar basar. Ad
Ko-zanolunun kz kardei Karakz Hatun yakmtr. Btn sylentiler byle ya, gene
btn atlarda olduu gibi, atlar, Trkmen kadnlar, bakaldr savanda
yaknlar lenler at-laryla Kozanolu adma katlmlardr. Her blgede bir sr
drtlk... Kozanolu Adnn btn tek bana Karakz Hatunun olamaz. Yukarda
da syledik ya, atlar znde zaten bir kii yakmyor. Kozanolu Ad gibi byle
birok at var. Bu atlar stne dnrken, atlarla epope arasnda bir iliki
kuramaz myz, diye dnyorum. Epopenin temelinde at yok mu? amzda,
Trkl Halk Hikayelerini yaratanlar, bu yaratclar gnmze kadar geldiler. Bir
ikisini de tanyoruz. rnek verecek olursak Ak enlikin yaratt birok hikayeyi
gsterebiliriz. Trkl Hikayeler bir tr epope niteliindedir. Yalnz Trkl
Hikayelere epope d eler karmtr. Bir kere biim deiiklii var. Trkl
Hikayelerin bir blm dz anlat, bir blm, yer yer, trkdr. Oysa epope
ounlukla ll, uyakl bir tr uzun iirdir. Gnmzdeki her destann da bir ayr
bestesi vardr. Krt destanlar bugnlerde bile Dou Anadoluda syleniyor, gnlerce,
gecelerce. Bu destanlardan bildiimiz Siyabend ya da kimi blgelerde Siy Ahmede
Silivi dedikleri destan. Salihe Serte, Memo Alan da buna katabiliriz. Bu destanlar ayr
azlarla sylenir. Azlar blgeye gre deiir. Krt destanlar ll (vezinli), uyakl
deil, tam serbesttir. Lirizmini szlerin uyumundan alr. Dede Korkutu da bu
destanlar arasna sokabiliriz. Ondaki iirler de ll, ya da uyakl deildir. Dede
Korkut da lirizmini szle-
31
rin uyumundan alr. Gnmzde, daha yaayan, Krgz bozkrlarnda dnlerde,
bayramlarda, sohbetlerde, trenlerde sylenen Manas Destan ll ve uyakldr.
imdiye kadar bu Krgz destanndan milyondan ok dize derlenmitir. Destanlara,
genellikle yle bir bakarsak, bu uzun trklerde bile ounlukla at nitelii grrz.
Glgam Destan Glgama yaklm bir at deil mi? Bizim Trkmen atlaryla bu
destanlar arasnda, ok uzak da olsa bir iliki kuramaz myz? Koza-nolu bir
destancnn eline geseydi, ya da a destan yaratma a olsayd, Kozanolu
Admdan bir destan kmaz myd? Bir byk destanc bu atlardan bir destan


yapamaz myd? Demek istiyorum ki, atlardan, bu en eski olmas gereken sz
sanatndan, destanlar tremi olamaz m? Ne kadar uzak olursa olsun destanla adm
aras, destan at ilikisi aratrmaya demez mi? Kozanolu ad btnyle
derlense, bir araya getirilse, dzenlense onda destan nitelikleri bulamaz myz?
Ben bu atlar derlerken kardm bir yan oldu. O zamanlar ses alma makineleri
daha Trkiye'ye gelmemiti. Gelmi olsa bile, benim elime geme olana yoktu.
Atlar yava da olsa, abuk da olsa yazyordum. Yalnz ad bana syleyen her kii,
bir de uzun, o adm hikayesini anlatyordu. Bu uzun hikayeleri o gnn
koullarnda, kendi koullarmda olduu gibi yazma olanam yoktu. Atlar
derlerken, neyi kardm bile bile, o hikayeleri ancak ok ksa zetleyebildim.
Benden nce benden sonra at toplayanlar bunu bile yapamamlar ya da akl
etmemiler.
Atlarn hikayeleri de elimizde olsayd destan at yaknlna biraz daha yreklice
yaklaamaz mydk?
Kozanolu bakaldrsnn byk airi Dadaloludur. Bakaldrnn iirini o yazmtr.
Dilimizin en byk bakaldr airidir. ukurova halk Dadalolu iirlerini gnmze
kadar kafasnda tamtr. Onun iirleri hem bir bakaldrdr, hem de yenilgiye
attr. Yalnz onun atlar kadn atlar trne girmez. Kadn atlar trne
girmeyen atlara bir rnek olarak Dadalolunun bir adn ya da at trksn
rnek veriyorum:
32
Gelen geldi elde deil gaziler Akar gzm ya alar ne deyim Sa selamet geticeim
Binboa Sual eyler benden dalar ne deyim
Elde geldi ko yiidin knas Dara geldi ik'yz n senesi Koaslan Kenann Elif
anas kar yollarm dener ne deyim
Dadalolum gremedim dleri ehidime dikemedim talar Yarsuvatta olup biten
ileri Sual eyler benden salar ne deyim
Krt atlarnda hemen hemen uyak, l yoktur. len kiinin yaam, bandan
geen olaylar batan sona ok dzgn anlatlr. Krtede, seyrek de olsa, batan sona
hikaye anlatmayan atlara da rastlarz. Gene de, Trkmen atlar gibi, bata, lenin
hikayesini anlatma gereksinimi duyulmaz. Kimi atlarn bir blm unutulmu da
olsa, elimizdeki at blk br-k de kalsa, ad yaklan kiinin yaamnn hi
olmazsa bir blmn anlayabiliriz.
Benim bildiim kadaryla Filitde Gutdo'nun, Gre Periha-ne'nin, Bare etdon'un
destanlar destan, at arasdr. Her birisi tam, eksiksiz birer hikayedir. Bu kii de
birer sava kahramandr. stlerine karlan atlar onlarn kahramanlklarn
anlatr. Attan ok destan karakteri tarlar. Saptayamadm, bu ad kadnlarn,
Trkmende olduu gibi, lm trenlerinde yaktklar m, yoksa usta aklarn
yaktklar m? Krt atlar, destanlar stne aratrmalar yapldnda ancak geree
ulaabiliriz.


Szn ettiim bu ad da zaman zaman dinledim. Uzun atlard, birka gecede
destanclar ancak bitirebiliyorlar-d. Trkmen atlarn ounlukla kadnlar
sylyorlard. Erkeklerin sylediine de rastladm. Kitaptaki birka ad da onlardan
aldm. Krt atlarn hep destanclardan ya da erkeklerden
33
duydum. Kadnlardan duyduklarm da oldu, ok seyrek. Krtler, destanclara
"Dengbej" diyorlar. Denk, ses, sz demektir. Bej de syleyen. Bir de Krtlerde
sylenen atlarn bir blmne Krtler, "Klame Meran", tekine de "Klame Jnan"
diyorlar. K-lame Meran, yiitleme, Klame Jnan, gzelleme. Trkeye tam evirisi,
erkekler sz, kadnlar sz. Erkekler iin, yiitleme tam tamna uyuyor da,
kadmlarmkine gzelleme o kadar uymuyor, yle ki, Krt atlarnn kadnlar stne
sylenmii yalnz gzellik vgs deil ki, btn atlar gibi at. Aclar, endieler,
vgler, bu dnyadayken yaptklar... Bunlarn byk bir ksm da ak atlar. Aktan
dolay ldrlmeler, karasevdadan lenler, kavuamayan sevdallarn hikayesi... Ne
olursa olsun, Krt atlaryla epopeler arasnda bir yaknlk bulmak olanaksz deil.
Yukarda da sylediim gibi, Trk atlarnda da, Krt atlarnda da epopelere
yaknlk, benzerlik, bir iliki var. Aratrlmaya deer. Epopenin anas atlar olamaz
m?
l ortada, stnde bir araf rtl, lnn giyitleri de elde. nce bir kadn, birka
kadn da olabilir, btn kadnlar da hep bir azdan ada katlabilirler. Sonra, nce
bir kadm balar at sylemeye, baka bir kadn ona katlr. Sonra br kadnlar.
Kimisi bataki kadna karlk verir. Kimisi kendi ls stne orada at syler,
yatan ly de katarak. At treni birka saat srer. Kadnlar yorulunca, acknca
trene ara verirler, sonra gene balarlar. l kalkncaya kadar, aralklarla at
syleme srer gider. l kalknca, at durur. Bu sefer lnn giyitleri elden ele
geerek at yaklp alanr. At treni, kyller toptan akam yemeine oturuncaya
kadar srer. Akam yemeine, kydeki aa yukar her evden yemek gelir.
l gmldkten sonra uzaktaki akrabalar, tanlar yas yerine gelirler. Onlarn da
nne lnn giyitleri atlr, onlar da at yakmaya, alamaya balarlar.
ok uzaktaki, yas yerine gelemeyen akrabalar da bulunduklar yerlerde lye at
yakabilirler. Aklar, nl atlar da, trene katlmasalar bile lnn stne at
syleyebilirler. Bu uzakta yaklan atlar dilden dile l evine ular.
At toplarken rendiime gre Kozanolu Yusuf Aann ldrlmesi stne aa
yukar Torostaki her ky at yakyor.
34
Atlar, daha ok, tren odalara, evlere smayacak kadar kalabalksa, darda,
avlularda gerekleir. Yaylalarda adr nlerinde, aa altlarnda yaplr. Bu anda da
her ey atlara girer. lerde am bir iek. Uzakta eli koynunda, boynu bkk duran
bir akraba, bir ocuk, bir kadm. lenin at, kadn kzsa giyitleri, taklar. Boyu pou,
yakkll, gzellii. Er-gense, yernik gittii, muradna eremedii. Her ey, gzn
grd o andaki her ey girer. At yaklan yer ormansa ormann gze arpan
paralar, ovaysa ovadan gzkenler, ev iiy-se konan bykl, odalarn okluu,


fkara bir husa yatt yatak, nakl yast... Bunlarn hibiri yoksa, lnn yiitlii,
kadnsa kadnn sevecenlii, bylece btn bir yaam girer ada.
lnn zenginlik fkaralk durumu, lmden sonra karsnn, ocuklarnn, anasnn,
babasnn decei durumlar. Tpk Hektorun karsnn, Hektor ldkten sonra
olunun durumunun ne olacan syledii gibi.
lye vg, bu, btn atlarn ana temasn oluturur. Yiitlii, kahramanl,
cmertlii, yardmseverlii dile getirir. vgde lnn hibir olumlu yan unutulmaz.
Kimi atlarda da abartlar olduu sezilir. Bunlarla birlikte de o topluluun sosyal
durumlar, gelenekleri, dnceleri, doa ve insan ilikileri btn plaklklaryla
girer atlara. Doa betimlemeleri. ldrlm kiilerin, ldrldkleri andaki
durumlar, can ekimeleri en kk ayrntlarna kadar, plak acmasz bir
gerekilikle verilir.
"Bulut bulutun sykesi / Ne ola bunun fkesi / Telli kubur, srmal aba / Bu da
Hacmn soykas."
Burda bulutun ne ii var diyeceksiniz. Bulut buluta yaslanm, ne ola bu bulutun
fkesi? Ben bunu ad topladm kadna sordum. Ne olmu buluta, diye. Ne olacak
buluta, dedi, gkteki kararp gelen bulut bile Hacnn ldne zlm de
fkelenmi.
Kimi atlarda duygular yumuak, boyun een, oluruna brakan, bakaldrmayan,
kaderine raz olmu duygular varsa da, byle duygular syleyen atlar azdr.
Atlarn ounluu iddettir, fkedir, bakaldrmadr, biraz da yaknma, sonsuz
acdr.
35
Doa atlara, lnn, yaayanlarn bir paras gibi girer. Aclarla ac, fkeyle fke
olarak yansr. Bu arada da doa gzellii btn grkemiyle, az da olsa, ortaya kar.
Atlar, halk edebiyat rnleri iinde en abuk unutulanlardr. Kimi atlar bunun
dnda tutmak gerek. Kozanolu Ad, Vay Anam Kuras Ad, Bebek Ad gibi
atlar. Kozanolu bir bakaldrnn ad, Vay Anam Kurasnn Ad Birinci Dnya
Savann addr. Kozanolu bakaldrs btn bir blgeyi sarsm, Gney
Trkmenlerinin yaamm altst etmitir. Birinci Dnya Savaysa evlerde erkek
brakmamtr. Bebek Ad ters bir gelenee bir tepkidir. Her at da destan
olacak niteliktedir.
Atlar derlerken, epeyce at da lenlerin yaknlarndan, karlarndan, kzlarndan
derledim. Kiisel, olaysz, toplumu pek ilgilendirmeyen, eceliyle lm kimselerin
atlarn onlarn yaknlar biliyorlard. Pek yaygnlklar yoktu. Ama Yemen Adn
hangi kye gittimse bir kadn, bir erkek, hi olmazsa, bu attan bir drtlk biliyordu.
Bir de nl kiilerin atlar da yaygnd. Bir de at kadnlarn yaktklar atlar ok
yaygnd. Hasibe Hatunun, Telli Hatunun, Ak Hseyinin atlar gibi. Krtlerde de
aa yukar byledir. Byk Krt ozan Abdale Zeynikinin, ukurovada, Kozanolu
bakaldrsnda len Srmeli Memet Paa stne syledii at gibi. Srmeli Memet
Paa Padiaha, Dervi Paann Frkayi Islahi-yesine yz atlsyla katlyor. Srmeli
Memet Paa Muun Elekirt ilesinde bir nl Beydir. Abdale Zeyniki de onun


dengbejidir. 1865 yaznda Anavarza kalesinin yaknlarnda, Akasazm kylarnda
Paa ldnde Abdale Zeyniki Ele-kirtte bu ad yakyor.
Srmeli Memet Paa Admda Abdale Zeyniki ukurova-ya gitmi gibi orasn btn
sca, batakl, sineiyle anlatyor. Attan, Srmeli Memet Paann askerleriyle
Akasazn kysna adrlarn kurduklarn, scaktan, sivrisinekten, akal seslerinden
uyuyamadklarn, bir gece yars da bataklktan bir ejderhann ktn, ejderhann
Memet Paay kuatp onu ldrmeye uratn, Srmeli Memet Paannsa klcn
ekip ejderhay ldrdn reniyoruz.
36
Abdale Zeyniki ukurovaya Memet Paayla birlikte gelseydi, atta, bunu kesinlikle
syleyeceini biliyoruz. Demek ki, ukurovay, dengbeje ukurovadan dnenler
anlatmlar.
Trkmen atlarnn dili, ne kadar uyakl ll de olsa, gndelik konumadr. Krt
atlar da yle. Byk destanlarn, teki halk rnlerinin dili de yle. Bu dil
ounlukla yazl edebiyatn dilinden ayrlyor. teki alarn, amzn byk
ozanlarnn dili de halk rnlerinin dilleri gibi yalndr. Kiiliklerini bu yalnlk iinde
buluyorlar. Bir Yunus Emrenin, bir Pir Sultan Abdaln, Karacaolann, Dadalolunun
kiilikleri iirlerinde ne kadar belirgin olursa olsun onlarn yalnl halkm
konumasnn yzyllardan bu yana, krk bin yl su altnda cilalanm akl ta gibi
dz, yaln konumasdr.
"u sisin de gnden yz / Ald m top nergisi / Kalk anam olunu getir / Knde
alatrm sizi."
Buradaki dizeler, ok yalmdj. Drtle dklmesine karn, sanki drtle
dklmemiesine, lye girmemiesine dz, yalndr. Byk iirin gizlerinden
birisi de belki bundadr. Sis Kozan ilesinin eski addr. Sisin gne gelen yan, diyor.
nsanolunun atlarda hibir ustalk gstermeden, dz, yaln, konuur gibi bir iire
ulamas lmn verdii sonsuz acnn, insan yreinin szce dklmesindendir.
Bir de at geleneinin insanln ilk geleneklerinden birisi oluundandr. nsanlk
kadar eski denecek gelenekte insanlarn biribirlerini etkilememesi olanakszdr.
Destanlardaki, bizim halk trklerindeki, atlardaki betimlemeler stnde epeyce
dndm. Bunlardaki betimlemeler krk bin yl su altnda cilalanm akl ta gibi,
dz, yalndr. nanlmaz gzellikte anlatmlar vardr. Destanlardaki, masallardaki,
trklerdeki betimlemeler yazl edebiyattaki betimlemelerden ayr zellikler
gsteriyor. Yalnl, dzl, anlatlann can damarna dokunuu, derinine inmesi
artc bir grnt veriyor. rnein lyadadaki, Odysseiadaki betimlemeler ne
Home-roslarn, ne onlardan sonraki anlatclarn, yani kiilerin, teki ustalarn, ne
kadar gl olurlarsa olsunlar tek balarna bu iin altndan kalkamayacaklar
duygusunu veriyor insana. Bizim Trk Halk airleri bu konuda bize ipular
veriyorlar. rnein Yunus-
37
taki, Karacaolandaki, Pir Sultandaki, Dadalolundaki betimlemeler. Bunlara Dede
Korkutu, masallar da katabiliriz. Yunus Emreden bir rnek vereceim: "Bu dnyada


bir nesneye / Yanar iim gnr zm / Yiit iken lenlere / Gk ekini bimi gibi."
Yanar zm, gnr iim, yiit iken lenlere, gk ekini bimi gibi. Yunusun bu
dizeleri daha halk arasnda syleniyor.
Halk yanar iim, gnr zm, kalplatrmtr. Her gen lene syler. G ekini
bimi gibi, der. Bu szler iin, Yunusun iirinden halkn iine yaylm da diyebiliriz.
Yalnz br airlerden de biliyoruz ki, Karacaolandan, Dadalolun-dan, Pir Sultan
Abdaldan da biliyoruz ki, airler, halkn yaratmlarndan olduu gibi yararlanyorlar.
Dadalolundan: "Ka-malan, kara ardcn aras / Ilar glgllce kan oldu." I-
lar glgllce kan da halkn kalplatrd szlerdendir. Glgllce kan sz daha
Toroslarda sylenir. Dadalolundan baka bir rnek verebiliriz: "Atn hyk sar
kalkan dls / Kalem kulakls eki bals / Gzelin dal boylu samur sals /
Severim kr at bir de gzeli." Atn hyk sarl olan, kalkan dl olan...
Dadalolunun bu drdkte saydklarnn hemen hepsi halkn at stne
kalplatrdklardr. Karacaolandan da bir rnek vereyim: "Aradlar bir tehnada
buldular / Yaslandlar vgalarm krdlar / Yaz bahar aynda bir od verdiler / Yandm
gittim ala karl da iken." Yaslandlar vgalarm krdlar, halkn bugn bile
Toroslarda diline pelesenk ettii szlerdendir. Yandm gittim ala karl da iken sz
de byle. Atlarda, masallarda, trklerde halkn kalplatrd, byle birok
betimlemeyi, duyguyu buluruz. lyadadaki doa, insan, insan durumlar, ara gere
betimlemeleri bana yle geliyor ki, halkn kalplatrd betimlemeler, duygular,
dncelerdir. Bir de Pir Sultan Abdaldan bir rnek vereyim: "ahin penesinde
yavru ku gibi / rt rt ald dert beni." Pir Sultann ahin penesindeki yavru
kuu da halkn bugn bile syledii szlerdendir.
Btn bu anlatmlar, betimlemeler halkn dilindekilerdir. Destanlarn, trklerin
anlatmlar halkn yzyllardan bu yana iledii, doa ve insan ilikilerinden
younlatrd, szd imgeler, betimlemelerdir. Atlardaki youn iirsellik de
bun-
38
lardan rlmtr. Bunlar sylerken atlarn btnn sylemiyorum elbette.
Atlardan da bu savm destekleyen birka rnek vereceim. Anavarza Adndan bir
drtlk: "Anavarza at oyna / Kana belenmi gmlei / Kyman airetler kyman /
Kr karnn bir denei." Daha, Toroslar ve ukurova yrelerinde, kimsesiz bir
kadnn tek olu ldnde, kadir Mevlam kr karnn elindeki denei ald, denir.
ki gzden yoksun kadnn elindeki denek neyse, olu onun iin, odur.
Anavarza Adndan bir drtlk daha: "Derviin mendili ala / Blbl konar daldan
dala / Ben pmee kyamazdm / Belemiler kzl kana." Bu attaki iddet, iirsellik
bir oul pa-hasmadr. Ben pmee kyamazdm temas da halk iirlerinin, daha da
ok atlarn ortak temasdr. Karacaolann: "Varp bir ktnn koynuna girmi / u
benim pmee kyamadm." Kozanolu Adndan bir drtlk: "Karal yalk karas
/ Adana Kozan aras / Ben pmee kyamazdm / Ak d sng yaras." Hacnn
Adndan baka bir rnek: "Kanl yelek kanl kuak / Buna can dayanmaz uak / Ben
pmee kyamazdm / Yatrdlar kuru yere." "Ben pmee kyamazdm" szleri
trklerin, atlarn boyuna yinelenen ortak szlerinden biri. Birok trkde, atta
baka baka biimlerde bu temaya rastlarz. Hepsi de en gzel biimde sylenmitir.
Suyun altnda krk bin yl cilalanm akl ta gibi.


Ortak temalarn banda gelen, ben pmee kyamazdm-dan baka ortak temalar da
var. "Yaz gnnde sar iek / rt da at mola?" At syleyenler, daha da ok
analar, kz kardeler, lleri iin dalan talar, aalar, bulutlar, gkleri alatrlar.
Bu atlarda da, o kimseler lrken, iekler rarak ayor.
Atlarda, epopelerde byle ok ortalklar var. Bu ortaklklar her yaptta ayn biimde
kullanlmyor. Her yaptta zgn bir yeri, zgn bir biimi var. Yinelemeler bile
epopelerde, trklerde, atlarda bir kusur deil, bir g, yapta apayr bir incelik
veren, her kullanld yerde baka anlamlar tayan, baka iirsellikler ieren
paralardr. Szl edebiyatn kuaktan kuaa tanmasn da salamtr,
yinelemeler. Bunu kadn, yani
39
yalnz Trkmen Atlar iin deil, tm halk yaptlar iin sylyorum. Kadn
atlarndaki yinelemelerin teki yinelemelerle de ok az ilikisi var. Bu atlar bir
hikaye yresinde dnmedii iin yinelemeler destan yinelemeleri gibi deil. Bu
yinelemeler btn atlarn ortak yinelemeleridir.
Atlarn ortak sylemlerinden balcas lye vgdr. "Boyu uzun beli ince / Var m
bacmn kusuru / Bulaman bacm gibisin / Efendi gezsen Msr." Gene ayn attan
bir drtlk. "Maallah bacm maallah / On drdnde aylar gibi / Sil-kinir dar
kar / Arabistan taylar gibi." Atlarda yalnz ller vlmezler, ad yakanlar
kendilerini, lnn yaknlarn da verler. "Yekin gl dudaklm yekin / Efendin gelir
darlr / ki gelin bir oluun / iek biter yer yarlr."
Atlarn balca zelliklerinden birisi de, o kii saken ilikileri. O saken evine Vali,
Kaymakam, Jandarma Kumandan, Beyler, Paalar iner: "Bunu da duymu alyor /
Ankarada Kemal Paa."
Gelinin Ad atlar iinde rnek bir attr. Mara ilinin Andrn ilesi Geben
kynde yeni bir gelin bulac bir hastala yakalanyor. Gelini bir odaya koyuyorlar.
Yiyeceini ieceini de pencereden veriyor, onu hi dar karmyorlar. Kimsecikler
de yanna yaklamyor. Gelin alt ay bu odada kalyor. lecei gnn akam da kendi
stne bu ad yakyor. Bu ad olduu gibi veriyorum: "nce kaynm gelince /
Tutar yakasn bitlerim / Alt'ay oldu ben yatal / Arada kald itlerim." Bir insann
yakasn bitlemek, ona dert yanmak, onunla kt konumak, demektir. Bir de
bakmsz kalan kpekleri iin dertleniyor. "Osman aam yelip gelir / Etek rdm
sokulu / Gelin olup gezemedim / Zlfum yal kokulu." Bu drtlkten adm
Osmanl anda getii anlalyor. Cumhuriyette, artk etek kalkm, erkekler
alvar, pantolon giymeye balamlard. Etek rdm sokulu, demek, erkeklerin
eteklerini bellerine, kuaklarna toplayp sokmalar demektir. Yukarda da sylediim
gibi, gelin yenidir, gelin olup da doya doya gezemedii-ne yanyor. "Kabirimi derin
eylen / Su serpin de serin eylen / Sabah srmel'eim gelir / Sa bucaa yerin eylen. //
Dizim dizim dizliyorum / neyi grmyor gzm / Arada kald arada
40
/ ki olum bir tek kzm // Evimizin n yaz / Yaylr karaba kuzu / Seni de
gresim geldi / Yal dktm kara taz. // Yk yarm eik kesik / Dnyadan
umudum kesik / Seni de gresim geldi / Beslediim kara psk." Gneyde, Anadolu-


nun da byk bir blmnde, kediye psk derler. "Gel bibi yanmdan otur / Ben
deyim eksiim yetir / Bu yl yayla yaylamadm / Git yayladan iek getir." Trkmende
halaya bibi derler. "Ana cerrahm gelince / Cerrahma iyi bakn / Esvabm alan
olmazsa / Atee de vurun yakn. // Kadan alaym ana / Dert delisi oldum gene /
Kimseler gelmez yanma / Kzlarn da bana dne." Burada ana dedii kadn z anas
deil de kaynanas olacak. Kzlarnn kendisi gibi olmas iin karg ediyor. Bu karg
da iine sindiremedii iin zr diliyor, kusuruma bakmayn ben dert delisi oldum,
diyor. "Kadan alaym bac / Yreime dedi ucu / Param yok ki verem alam / Cerrah
vermiyor ilac."
Ben bu ad derlediim sralarda, bu adm tamamn bilen yal kadn o gnlerde
lmt. Konutuum kadnlar, "ah o sa olayd," diyorlard, "sen bu ad ancak iki
gnde yazabilirdin." Adm ieriini btn ayrntlaryla anlatyorlard. Gelin, alt
ayda her eyi, her eyi zlemiti. iekleri, aalar, yapraklar, kular, kelebekleri,
bcekleri, her eyi, her eyi zlemiti. Kar dan arkasn, yaylasn, kilim dokuduu
sdar, getii yollar, pnarlar, alabalklar, akl talarn, her eyi gresi gelmiti.
Ele geirdiim at bile skm insann duygularn byk bir scaklk, zlemle dile
getiren, lirizmin bir bayaptdr.
Gelin Ayenin Ad da ok yaygn bir attr. Btn Toroslar-da, ukurovada
bilindii gibi, Anadolunun birok yresine de tam, halay trks biimine bile
girmitir, kimi yrelerde. Gene birok atta olduu gibi, lm yle bildiimiz lm
deildir. Sanki l sam gibi lyle konuulur. "Koyun gelir yata yata / amurlara
bata bata / Gelin Ayem sele gitmi / Ilgnlardan tuta tuta," diyor. Ayenin lm
byle. lmemi gibi de, "Bacm uyku uyudun mu / Bacm sulara deli?" diye de
soruyor.
Nasl destan, masal, trk, trkl hikaye dili olumu, her birinin dili nasl ayr bir
yap, ayr bir zellik tayorsa, at dili de ayr bir yap, ayr bir zellik tayor. Doay
anlat, yaln, ayr bir iir tad tayor. Bu zellii de yaratlma biiminden geliyor.
Atlarda hemen hemen teki dnya yok. Ne lleri kurtlar yiyor, ne ylanlar,
yanlar... Yunus Emrede, teki airlerde olan beden rmesi atlarda yok. Hep bu
dnyada yaadklar, yaptklar ettikleri, cmertlikleri, iyilikleri, yaam biimi, atlar,
develeri, adrlar, en ince ayrntlarna kadar yaam, yaamna girenler, sular,
pnarlar, sonsuz bulutlar... Gelenekler, grenekler, toplumun en gizli yanlar...
Bunlarla birlikte de konuma dilinin btn zenginlikleri, ayrntlar, dilin z, hibir
yapmaca, ustala bavurmadan olduu gibi, gene krk bin yl su altnda cilalanm
akl ta gibi, krk bin yl at suyunun altnda cilalanm bir at dili kyor ortaya.
Yukarda atlarn doadan, byk ozanlarn, destanlarn dilinin halkn kalplatrd,
kalplatrp bize sunduu dilden, kalplatrd betimlemelerden ktn
sylemitim. Atlar-daki betimlemeler gene yzde yz toplumun yarats ya o
andaki, at yaklrkenki andaki duygunun verdii grntnn betimlemesi bize daha
baka, taze bir betimleme biimi getiriyor. Bir de Yemen Admda olduu gibi yaln
bir younlama da getiriyor: "Gitme Yemene Yemene / Karn toza dumana /
Mektubunu sal kardeim / Bacn koyma gmana // Gnden yan soldu mola /
Yerden yan uldu mola / Memedimin ala gzn / Karncalar oydu mola."
lde ldrlm bir askeri, yani kardeini betimliyor. Onun bildii yalnzca ln
tozluk dumanlk olduudur. Sonra o usuz bucaksz toz duman sszlkta kardeinin


lsnn yattdr. te bundan taptaze bir betimleme bayapt douyor. Gne gelen
yan soldu mu acaba? Yere gelen yan uldu mu (rd m) acaba? Bir de,.
"Binbalar, Binbalar / Tabur taburu karlar / Yamur yap gn deince / Yatan
ehirler lar," betimlemesi var.
Bu rnekleri istediimiz kadar oaltabiliriz.
"Usandn m bor beliklim / Issz yerde yata yata."
Atlardaki ince, belli belirsiz lirizm belki baka hibir edebiyatta yok. Lirizm her
zaman yanl anlalmtr. Atlardaki lirizm en utaki, youn duygularn en ince
anlatmdr. Burada bir sreklilik, bir inceden akma deildir.
42
"Altnda da at hoplar / Sol brnde altpatlar / Karde tarlaya yklm / Kann
yalyor itler."
Atlarda gerek de bylesinedir ve iddettir. Gerei ne arptyor, ne atlayp geiyor,
gerek gznn nndeyse olduu gibi btn yalnlyla sylyor. Anann Ad
bunlarn hepsinden beter. Uzakta, gelinlikte lm kznn mezarna gelen ana,
kznn lsn grmek istiyor ve mezar atryor. Sonra da ada veryansn ediyor.
1939 ylnda bu adn ardna ok dtm, u-kurovadan Uzunyaylaya kadar gittim,
baka dizeler bulmak iin, olmad, at Uzunyaylada unutulmutu, birka krnt
ancak bulabildim. Atta, hibir eye yanmyorum, burnundan kertenkele kt, diyor
ana. Bir ana bunu nasl atlatrr, kznn burnundan kertenkele ktn nasl
syler, diye hep dndm Sonra dndm ki, halk iin doann birok olay
doaldr.
Atlarda daha byle ok yaln gerekler var, birok yazarn yreklilik gsterip
syleyemeyecei kadar. Yazl edebiyatn hibir byk yazarnn eriemeyecei kadar
youn, yaln betimlemeler. Yukarda Homerostan, betimlemelerinden sz ederken,
betimlemelerin halkn kalplarndan alndn sylemitim. Buna bizim halktan ok
rnek bulabilirim, demitim. unu da bilmeliyiz ki, kalplarn dnda byk ustalarn
kendileri de yeni, taze betimlemeler yaratyorlar. Onlarn yaratlar da halkn diline
dyor, orada onlar da kalplayor.
Bir iki rnek daha vereceim: "Bacsnn ad Ee / Yaa babam olu yaa /
Candarmalar nian alm / Azndaki altn die."
Bu da bir baka attan:
"Kurun kafadan deince / Beyin akm topak topak / Ziya Beye sebep olan /u
emmisi koca kpek."
Yaamn ayrntlar, trajik durumlar, lmler stne, dnya, aalar, sevinler stne,
gemi gelecek stne, inceden sylenmi birok rnek vermek istiyorum bundan
sonra. Atlarn dil, syleyi zenginlii, incecik, belli belirsiz lirizmi stne, baka
eyler stne atlardan rnekler vermek istiyorum. Gene de atlarn ince lirizmini,
doa, olay, kii betimlemelerini, psikolojik durumlar, anlk grntleri, tutumlar,


davranlar, aclar benim gibi olanaklar kstl bir kiinin gereince anlatmas kolay
deil.
43
Benim bildiime gre atlar daha Uzunyayla Avarnda, Mara, Adana kylklerinde
yayor. Bundan sonra gen folklorcular, airler, hikayeciler, romanclar bu iin
stne derler de atlar, hikayeleriyle derlerlerse hem edebiyatmza, hem de
kendilerine eriilmez bir yardm yapabilirler.
u aadaki dizeleri Azerbeycan atlarnda buldum: "Ta olsaydm erir idim /
Toprak oldum da dayandm." Bizim atlarn biimine uymuyor ama gene de at.
Ben yllar nce bu dizeleri Toroslarda derlemitim, deiik bir biimini. Yllar sonra
ayn dizeler karma Azerbeycan admda kyor. "Demir olsaydm rrdm /
Toprak oldum da dayandm."
lye ksmek de ok sylenir atlarda. "Bilirim srrn demem / Kanl gmleini
yumam / Bir kurundan adam m'lr / Ben de sana karde demem."
Yaknmalar da ar basar atlarda.
"ok acele aldn Mevlam / Bakamadm doya doya."
teki dnya, yeralt hemen hemen atlarda hi gemez. Hep bu dnyayla ilgilidir
atlar. Bu dnyada yaplanla, edilenle. Yaamn en kk ayrntlaryla ilgilidir,
demitim yukar-larda. Arada srada da yeralt akla gelir. "Alt ay oldu leli / rd
m'ola eli."
imdiye kadar derlediim, duyduum atlarda yerin alt ile ilgili ancak birka at
bulabildim. "Yalan oldu gene yalan / Mezarna girdi ylan / Ein baucuna gelmi /
Kalk bacm boynuna dolan."
Allahtan ly yeniden diriltmesini istemek de atlarda ok sylenir. "Hacm der de
bunalrm / Dam banda dolanrm / Allah Hacm verirse / Kap kap dilenirim."
Atlardaki betimlemelerden biraz daha sz edelim. "Hele una hele una / Varn
bakn telama / ldrmler Hac Beyi / Kuzgun dner leine."
lmn acs ekilmez. iddetli, yakp kavuran aclar, duygular. Bir de ileriye dnk
umut. len lr kalan salar bizimdir rnei. "Sabreyle kzm sabreyle / Her tepeden
bir gn doar."
llerin lrkenki durumlar da inanlmayacak kadar gzel betimlenir. ok az iirde
bylesine yaln, bylesine tam tepeden inme, vurucu betimlemeler vardr. "Altnda da
at Arap / Banda pskl kelep / Hac Velim sele gitmi / Siyah kakl yelep yelep."
Yani parldayp snerek sele gitmi, diyor.
Gene bir betimleme baeseri: "Aam da ay gibi parlar / Emmim de gn gibi rlar /
Kv eyle karde kv eyle / Bize kv atls derler."


ldrenin kt adam olmas, yaknlan en kt durumdur. Dillerde, yani at dnda
da insan ldrenler hep kt, kan cieri be para etmez kiilerdir. "Yce dalarn
gcs / Zor olur karde acs / ldren de adam olsa / Gecelerin krbcs."
Olay btn gerekliiyle betimlemek, ne kadar zor, korkun olursa olsun, atlarda
en byk ac, en byk iddet durumu doaldr, btn playla verilir. "Bir kayaya
elemiler / Elin kolun balamlar / Babam olu Hseyini / Sn av eylemiler."
Sn bir geyik trdr. Toroslarda sn av eylemek bir deyimdir.
lye vg, yaad gzel gnleri anmsamak: "Silkinip ata binince / At altnda utu
sandm / Kanrlp cirit atnca / Gk grledi dt sandm."
Geride kalanlarn ne olaca endiesi atlarda ok sylenenlerdendir. Dmanlarn
ne yapaca, bu acya, bu utanca nasl dayanacaklar... Baz atlarda olay rgs
destanlardaki kadar dzgndr. Hikayeyi kolaylkla anlarz. Hem de uzun bir
hikayenin, destann veremeyecei kadar. "Yaz gnnde sar iek / rt da bitti
m'ola / Arap olum yok diyorlar / Darendeye gitti m'ola." Yaz gnnde sar iek, yaz
bahar aynda krmz, ak gl, sar gzl nergis, boynu bkk meneke hep rarak
aar. Her birisinde ayr bir gzellik, ayr bir acnn dnyaya amasdr.
nce Hacnn Adndaki, ad yakan kzn utanc. nce, kendisi iin ldrlm. Bu
utanla bu kz nasl yaar. Skm insann ne yapacan bilemeyiinin iiri: "zm
kara, zm kara / Salkmnda dzm kara / Emmilere gidiciyim / Elim kanda, yzm
kara."
lm halini anlatrken de atlar ok gerekidir. Bu gerekilik ad byk iir
katma yerletiriyor: "Sa yanndan kurun demi / Sol yanna boynun emi / Garip
garip duruyordu / Meer kimsesi yoimi."
Gene gerekilie bir rnek. Gerei btn iddetiyle, aklyla betimleme insan
belki de byk iire ulatryor. nsann, doann byk iirine, yaamn sevincine
varabilmek iin at-lardaki gibi plak gerei anlatmak gerekiyor belki. nsana
varmak iin gvenli en ksa yol belki de bylesi, epope, at, trknn acmasz
gereklii. "Al atmdan dtm kotum / Crma-ladm kumu etim / Hakk beni
vurmaz diye / Kumun katn atm", "Yata yata kulun olmu / Alnnda mendili
solmu / Ben pmeye kyamazken / Kara gze kumlar dolmu."
Atlarda yer alan en nemli sylemlerden biri de eski grkemli gnleri anmak. Bu
grkemli gnler kk bir sevin, gn grl grl ukurovaya konmas, dalara
gmesi... Altm ayak adrn nnde oynayan kek... "Gkek kzcazm gkek /
Yaz gnnde bitmez iek / Altm ayak kara adr / nnde oynard kek."
Atlarda birok kez de anlamsz szckler geer. Bu sonsuz acnn delirttii insandr.
"u katta ne yazl / Filfili ccen dizili." Hibir anlam yok. "Vili babamolu vili /
Savrulur pskln teli."
Atlarda, trenler srasnda, at yaklan kiiden baka daha nce len bir kiinin
stne de at yaklr demitim. te bu Mustafa Aann Adnn iine Badatta len
baka birinin de ad giriyor. "kr olu var Aamn / nallah yerini tutar / u
Badatta kalanmn / Ocanda bayku ter", "Hakiyetli Vezir Aam / Durann bize
verdi / Size bir haber vereyim / u Badatta sunam kald."


Atlarda sylenilen, yaknlan bir baka durum da, ocan kr, erkek ocuksuz
kalmas, bylelikle de ocan snmesi. En dayanlmayacak durumlardan biridir.
"Olum kalmad ocakta / Atm kalmad bucakta / Ne yatyon Dervi olum /
Kuluklaym scakta", "Dedemin gmlei kanl / Ninni Poyraz olum ninni", "Abalar
giydim abalar / Beni knaman obalar / Kara Dedem can veriyor / Hem bakar da hem
abalar", "Al at ninni kr at ninni / Kucakladm ala kanl / Kara Dedem yle dursun /
Ak poyrazm delikanl", "Alamaya arlanyom / Dmanlarm eve yakn."
Ramazann Ad da nemli bir at. Kendi acsna btn dnyann katlmasn
sylyor: " bacnn bir kardei / Nasl uykunuz geliyor. "
46
Ortak temalardan birisi de, bundan beter bir ktln insann bana
gelemeyeceidir. Onun iin lrcesine alar, acsndan oynar: "Efesini bana verin /
Ben belime sokucuyum / Ahmet olum dn kurmu / Ben halaya kcym."
Ramazann Adndan bir drtlk: "leri gel gel ey Melek / An yarasn grek / Alt
ocak birden batt / Buna dayanr m yrek."
Bir de atlarda doaya, topluma, kiilere meydan okuma vardr. lyadadaki
Hektorun karsnn ad, bir yaknmadr. O ldkten sonra ocuunun ne olaca,
elin aralnda kalaca, kimsenin onun yzne bakmayaca, insanlar iinde hep
boynu bkk duracadr. Oysa Trkmen kadn meydan okur: "karm Berit bana
/ Ban kar olursa olsun / ekerim bebek derdini / Dulluk zor olursa olsun." Bu
attan baka bir drtlk. "Amann belim krld / Dev' oturup kalkmaynca / Senin
bebek bymez mi / Emmileri bakmaynca."
Gene atlarda Tanrya kserler, krlar, arkadalarym gibi Tanryla konuur,
ona dert yanarlar. Ald kimsenin daha lmne sra gelmediini, onun yerine
anasn, babasn, baclarn, karsn almasn isterler. Tanrdan baka doayla,
kaderle, insanlkla, yaamla da kavgaya giriirler.
lrlerken kendi stlerine at yakanlar da vardr. Avar Beyi Terkeliolu gibi.
Hastalanp bir odaya kilitlenen gelin gibi. Terkeliolu len kars stne de at
yakmtr. Bundan baka karlar stne at yakan birka kiinin adna daha
rastgelmitim.
"ktm Kozann dana / Kar dizleyi dizleyi / Yaralarm gz gz oldu / Cerrah
gzleyi gzleyi."
Yaycolu ibrahim Aann Adnda da ayn kalb gryoruz: "Yaramn da ba acar /
Gz gz oldu merhem durmaz / Kcekten dul oturdum / Bamdan kara gn
kalkmaz."
"Gz gz oldu yaralarm" birok trkde, destanda, atta geer. Halk iinde de azgn
yaralar iin sylenir.
mgeler, doa, halkn doayla i ielii, at yakann, lnn yaknlarnn u anda ne
halde olduklar atlar da sylenir. "Glden kalkt utu turna / Kimi kara kimi srme
/ Kur-


47
ban olurum Mnire / Kardasn adrn derme." Belki kalkar, geri gelir, diyor. Onun
iin adr derilmeyip yle kalsn.
"Atn dorusun saymazd / Kardeim binerdi kra / arafl yatak beenmez / imdi
kondu kuru yere."
Ben pmeye kyamazdmm baka bir biimi. Doadaki, insandaki elikileri dmdz
sylyor.
Zlfikar olu bi Aann Ad: "Benim Aam ne ho yatar / Kollarn kibar atar /
Aireti ava gitmi / At yavuz ceren tutar." Burada da vg. Bir kiinin atnn
yavuzluu atn ceren tutmasyla llrd. Birok atta, trkde ok kii atnn ceren
tutmasyla vlr. Eskiden ukurovada ok ceren yaard.
"Srtnda da hlle donu / inden isterim cam / Ne yat-yon srmel'eim / Bekir aa
istemi seni."
Atlarda en ok gze arpan ortak yanlardan biri de, ly atndan, giyitlerinden,
yatt odadan, getii yollardan, koklad ieklerden, at dalardan, esen yelden,
giden buluttan, gezdii ovalardan, uan turnalardan, yaan yamurlardan, sonunda
da Tanrdan geri istemek geleneksellemitir.
Boanm, herhangi bir biimde ba belaya girmi kadnlar da kendileri stne at
yakabiliyorlar. Boanm bir kadnn kendi stne yakt at: "Yazlarda olur diken /
rd koyup cierim yakan / Boadn ger'alr m / Hak yoluna boyun bken",
"Evimizin n dlek / Yamur yaar olur glek / Cnck ykl kervann / Ben mi
rkttydm felek."
Kadn bylelikle acsn syler. Sonra kendisine umut verir. Her at gibi gene
kalplardan yararlanr. Karacaolana bavurur. "Gamlanma gnl gamlanma /
Alayanlar bir gn gler", "Gamlanma gnl gamlanma / Kt gndr gelir geer."
"Gamlanma gnl gamlanma / Kt gnn mr'az olur."
Kocas lnce evinden kovulan kadnn da bir ad var: "Bana burdan k diyorlar /
Heyl'olur burdan knca / Ellerinden kim tutacak / unlar amura knce."
ocuklarndan sz ediyor. Onlarn ellerinden kim tutacak balar belaya girince.
"Arada kaldm arada / Doru yaylr derede / Srnn iine vardm / Mor kekliim
yok orada," "Eller harman vuruyorlar / Varman harman yerimize / Varr da seki
ederim / Mor prkl
delimize", "Bana burdan k diyorlar / Senin evin yok diyorlar / Tellal kznn
yavrularn / Dkm dkm dk diyorlar."
"Varr da seki ederim mor pskll delimize." Gidip, burada ona ktlk edenleri,
mor prkl delimize dedii, kocasna ikayet edecek.
Kendi maceralar stne at yakanlarn atlar en belal, en ac veren atlar. Belki
de en candan, en scak atlar. Baz olaylar kimi kiiler iin lmden de beter geliyor.
Yukardaki at byle bir acnn ad.


Kna adna kimi yerlerde kna trks de diyorlar. Kimi yerde de kna ad halay
olmu. Kadirlinin Bahe kynde, imdi Osmaniye ilesine baland, 1939 ylnda
retmen vekillii yaptmda brahim Poulu Avar Ad adnda, o zamana kadar
hi grmediim ok ar, ritimleri derinde olan bir halay ekmiti. Ardndan da Kna
Ad halayn oynamt. Kna Ad halay bir geline kna yaklmasn, ata
bindirilmesini, nce acsn, sonra da sevincini anlatyordu. Avar Ad ok ar,
figrleri belli belirsiz bir halayd. ok derindeydi ritmi. imdiye kadar bylesine ince
ritimli bir oyun grmedim. nsann iliklerine ileyen bir lirizmi vard. Trkmenlerde,
Krtlerde bir deyim vardr, "o, yle bir halay eker ki, bana bir tas dolu suyu koysan
bir damlas dklmez," derler. te Poulu da Avar Adn bylesine derinden
ekiyordu. Kozanolu Adn Orta Anadoluda oturak havas olarak sylyorlar.
nk oralarda at gelenei yok. Toroslar-da, ukurovada yle bir ey yaplamazd.
Yaplabilseydi, o ad oyun yapanlarn bana ok kt iler gelirdi.
Krnolunun Ad da rnek gsterilecek atlardan biri. Bata anlatlan dz hikaye
olmasa bile bu attan btn olay anlayabiliriz. Ayn attan bir betimleme rnei:
"Bunu duysa ne der Velim / Hep krlsn evim malm / Kular yemi alya konmu /
Kpkrmz olmu dalm." Bir grntnn bylesine yaln, trajik anlatlmas
sanyorum ki szl sanat rnleri dnda kolay kolay her kula, her yazara, her aire
nasip olmaz.
"Bana alama diyorlar / Gzleri geyik karas."
Bayramn Ad da ilgin atlardan biri. 1909 ylnda ukurovada Bayram
Ermenilerle savayor, kym yaptndan dolay da aslyor. Bu ad anas yakyor.
nemli, gzel, bu da
48
49
bir oul pahasna olan atlardan. Birka drtln buraya alyorum: "Kibar gezer
emmimolu / Sa yannda altpatlar / Kara donlusun asmlar / Padiah duyar da
atlar." Bu drtlkten anlalyor ki, ada amcas kz da girmi. "Bayram da benzer
fidana / Yanarm ehit gidene / Hep duyar da yanar karde / ukurova koca Adana."
Atlarda umarszlk, eli kolu balanmak, bu yzden de ne yapacan bilememek.
"Ben nideyim emmimolu / Dava Mftde Kadda / Asmlar emmimolunu /
Asmlar saat yedide." Bylesine bir syleyi scakl, syleyi gzellii yalnz bir
atta olabilir gibime geliyor.
Gene syleyi gzellikleri, dil ustalklar stne Battaln Admdan drtlkler
alacam. Gene yineliyorum, atlar da konuma dilindendir, btn byk iirler,
destanlar gibi. Yalnz, atlarda tekiler gibi halk dilinin zenginlii stne yeni bir
at dili kurulmutur, demitim. Destanlarn teki halk rnleri iinde nasl bir
syleyi biimleri, syleyi tatlar varsa, atlarn da yle. Yalnz yukarda da
sylediim gibi atlarn pahas ok ar olduu iin, ilerindeki duygular da youn,
syleyiler de, bir iddet, bir hmdr. Bir hm taddr. Trknn, sevda deil bu bir
hm, dedii gibi. Atlar iin de, iir deil bir hm diyebiliriz. "Boz lk kapya geldi
/ Edi boynun haber ald / Sen duymadn Arzu bacm / Battal d'ld, Davut d'ld",
"Sandktan tutup kalkyor / Adam una gvenir mi / Be dekten yer sererdim /


Battal taa dayanr m." Be dei st ste koyup yere yatak yapmak. ls topraa,
taa konacak. Buna dayanlr m? "Davut bilmezdi dzeni / Battal gezerdi Kozan / Ya
ni-derdin er alas / Virane dada gezeni."
Gene yrekli bir betimleme: "Tosmuun ardna pusmu / Ordke kanlar kusmu
/ Ark Hasan boazlarken / Aacak stne duymu."
Gene bu attan: "mer, Osman kardelerim / Durmaz ben burda klarm / Eller
bana deli diyor / Deli m'oldum kardelerim." Acdan oynamak, delirmek de
arlardaki balca temalardan.
"Kaplan geldi heirmiye / Ya geldi yiirmiye / Her anann kr deil / Byle yiit
dourmaya."
, ORHAN KEMAL sn L HALK KTPHANES
Birok atta, her ana byle yiit douramaz.
"Atnn da aln sakar / Bir incecik hara koar / Ne yatyon kke olum / Yaralya
sinek okar."
Gelenek, grenek, en kk ayrntsna kadar yaamn her biimi... Klk, giyim
kuam, yaamn, insann, doann her trl devinimi. Hayvanlar, kular, bcekler,
lrkenki davranlar... ly gezdii tozduu yerlerde aramak. Onu en gzel
gnlerinde en sevdii insanlar arasnda dolayor, konuuyor sanmak. Hi lmemi
gibi ly yayor sayarak atta imdi ne yapacan, ne syleyeceini belirtmek.
Atlarda ok sylenen szlerden biri de alamaa arlanmak. Bir de muradn
alamadan yernik gitmek. Kalanlar iin en byk aclardan birisi de bu. "Kara tabanca
ngiliz / Skkn oturur mencilis / Bunda ayplamak olmaz / Kardee benzer hanginiz."
vgde, lenin kimseye benzememesi, onun ok stn bir kii olmas, bu stnl
sylemenin de ayp saylmamas...
nsanlarn can verirken betimlenmeleri de atlarda epeyce yer tutar. "Kr at gelir
harlayarak / Nal gelir parlayarak / Sar' Ahmedim can veriyor / Siyah perem
terleyerek."
Bu Sar Ahmedin Admdan ilgin bulduum bir drtl daha yazacam: "Odasna
yer serdiim / Telli araflar rttm / Sarlsana Sar7 Ahmedim / Ksp de ayr
yattm." Eski gnleri zlemek... yi, kt gnleri...
Muradna erememek stne bir para daha: "Buras byk Adana / Kimse varmam
tadna / lm gezme ardm sra / Ermemiim muradma."
Topuzun Ad da stnde durulacak atlardan biri. Yalnz bu attan salt bir
drtl alyorum: "Gc Avarm z / Gmem demi Beyin kz / Sabah ok
erken gerler / r ocuklarn yz."
Btn bu lm kalm, btn bu ac, umarszlk, lm acs iinde... ocuklarn yen
yz. ocuklarn yz rken, uzakta, douda, ukurova buulanrken, tan yldz
tanyerinin ucunda salmrken gn kalkmas... Doann insanla i ielii lmde bile.
En kck bir olay, oysa lmde, kck ocuklarn yznn mesi o kadar


kk deil. Doay yaamlar, tanyerine ge kmlar, ocuk yzlerinin
mesinin,
51
tanyerinin gzelliinin tadn bilenler ocuklarn yznn mesini, lmde bile
anmadan edemezler.
Atlardaki lmleri, lenlerin toplumla, insanlarla ilikilerini, doayla i ieliini,
lmn olaanln, teki dnyann, cennetin, cehennemin, ylanlarn yanlarn yle
pek sznn edilmediini gsteren ok rnek sralayabiliriz. Yukarda da sylediim,
birok rnek verdiim gibi lm bu dnyadadr, teki dn-yaysa atlarda pek yok.
Buna amamak gerek. Doann iindeki insan, ne kadar bozulursa bozulsun, salkl
insandr. lm acsn yreinin banda ne kadar youn duyarsa duysun, bu
dnyaya gelmitir ya, bu tada, bu gzellie, bu eriilmez sevince ulamtr ya,
gidecei yer, varaca karanlk, belki de o kadar umurunda deildir. Bunu da,
karanlk umurunda deildir demek de kolay olmasa gerek. lm insanolunun en
byk acs, belasdr. Yalnz dnyann eriilmez tad, sevinci, vazgeilmezlii de her
eyden stndr. Atlar, insanolunun bu derinine kolay inemediimiz bu gizini
sylemiyor m'ola? nsann lrkenki yalnzl, umarszl, yannda sevgisini bile
gtrememesi... Bilmiyoruz ki... Bizdeki, dnyadaki atlar stnde gereince
durulursa, lm acmz belki biraz daha yeynilebilir. Atlar, lm acsn yeyniltmek
iin var olmulardr belki. Onu incelememiz bizi insan gereine biraz daha
yaklatramaz m?
Homerosun dedii gibi, yaratklar iinde en ac eken yaratk insandr. nk bir tek
o lmn bilincine varmtr. Belki bu bilin bizim iin bir gn lm acsn yeynilten
bir em de olabilir.
Yaz gnnde sar iek
rt da at m'ola?
Haziran 1992 Basnky
Bu yaz hazrlanrken kitaptaki atlardan, Ahmet kr Esen'in Anadolu At I
ar'ndan, Ursula Reinhard'n Vor Seinen Hausern Eine Weide... adl derlemesinden
(Berlin 1965) yararlanlmtr.
52
53
ADANA HALKEV
DL. EDEBYAT ve TARH UBES Neriyatndan
SAYI: 1
UKUROVADA FOLKLOR DERLEMELER^: 1


KEMAL SADIK GCEL
AITLAR
I
19 4 3
m
nsz
Yllardanberi Halk Edebiyatmz zerindeki almalar, phesiz ki, bu sahaya ok
eyler "kazandrmtr. Bu almalar devam edegeldike, daha ok kymetli
materyaller elde edilecei muhakkaktr.
Anadolu folklor hazinesinin, btn dier memleketlerin-dekinden zengin olduu, su
gtrmez bir hakikattir.
te ben bu hazineden bir para olan, Atlar zerinde almaya karar verdim.
Atlar, Halk Edebiyatmzn bellibal bir ksmn doldurmaktadr. imdiye kadar
zerinde hemen hemen hi ilenilmeyen bu ksm, kendime saha yaptm. Atlar
zerindeki aratrmalarm bitene kadar, folklor almalarmn hepsi bu mevzua
hasredilecektir.
Atlarn bundan sonraki ciltlerinde daha geni olarak, almalarma devam
edeceim. Bu ilk ciltte at syleme merasiminin nasl yapldnn zerinde durdum.
Dier ciltlerde atlarn meneini aratracak ve tahlilini yapacam.
Bu ilk kitapta belki birok hatalarm olmutur. Folklorcu arkadalarmn ve
byklerimin grdkleri hatalar bana bildirmeleri, beni memnun ve bu yolda daha
emniyetle yrmeme yardm eder.
K.S.G.
57
At Ne Zaman, Nerede, Nasl Sylenir?
llerde at sylemek, Anadolu halknn balca adetlerinden biridir. Biz burada, bu
adetin ukurovada nasl yapldn anlatmaya alacaz. Burada atlarn tahliline
girimeyeceiz. Yalnz bu adetin nasl yapldn, ie inmeden, d grnn
syleyeceiz.
Osmaniye kazasna bal Hemite, -eski ad Gceli- Kadirli kazasna bal Bozkuyu,
Ck, Azaph, Harkat, Nrfet ve Mara'n Andrn kazasna bal Gvahmetli
kylerinde yaptmz tetkikler, bu adet hakknda bildiklerimizi takviye etmitir.
Esasen bu muhitin ocuu olduumuz iin, muhitimizdeki her adeti bilmemiz tabii
grlmelidir.


1940'ta Osmaniyenin Hemite kynde, 1941'de Kadirli kazasnda grdm ve not
ettiim, llerde at syleme merasimini olduu gibi nakledeceim. Pek yakndan
grdm bu iki merasim arasnda hi fark yoktur. Yine bugnlerde yaptm baz
tetkikler, ukurovann her tarafnda bu adetin, ayn ekilde yapldn
gstermektedir.
At, umumiyetle, ne ekilde sylenir? lk olarak bunu grelim.
58
il
Hasta can ekiirken, hoca Kuran yahut Yasini erifi yava yava okur. Hasta can
ekiirken Kuran yahut Yasin okumak, hi ihmal edilmeyen dini kaidelerdendir.
Hasta can verdikten biraz sonra okumak ii biter ve hoca ekilir. Hoca gidince,
lnn stndeki yorgan kadnlardan biri tarafndan sklr. Melefesi -yorgann
iindeki beyaz bez- lnn zerinde brakldktan sonra geri kalan taraf alnr. Bu i
on dakika kadar srer. Bu on dakika zarfnda orada bulunan kadnlar, lnn
etrafnda halka olurlar. -Bir kyde lm olduu vakit, bunu duyanlarn hepsi, l
evine toplanr.- Bu srada, halka olmu kadnlarn iinden biri kalkarak lnn elbise
ve amarlar bulunan bohay kadnlardan birinin nne atar. nne boha atlan
kadn, bohay aar, iindeki eyalardan birini eline alarak at sylemeye balar.
Adn bir beyiti sylenince, syleyen ve teki kadnlar, hep birden alamaa
balarlar. Bu alamak, bazen de kta sonlarnda olur. O kadnn uydurduu besteye
bakar.
Artk her beyit sylendike arkasndan alanr. Birinci kadn yorulunca, dier bir
kadn bohadan bir eya alarak sylemeye balar. Bylece sylemek isteyen kadnlar
syler ve alarlar. Bu syleyi, iki kadn arasnda karlkl da yaplabilir. Kitabmzda
buna misal vardr.
Kadnlar, yorgunluk duyunca ilerinden biri bohay drer ve skunet iinde
yerlerinden ayrlrlar. l de ykanmak iin kaldrlr.
Baz yerlerde, mesela Vanda, Erzurumda, Burdurda l mezara gtrlrken
arkasndan erkeklerin de at sylediklerini rendik. Hemite kynden 95 yanda
Hava Hatunun sylediine gre, eskiden ukurovada da erkekler bu merasimi ayn
ekilde yaparlarm. imdi buna tesadf edilmiyor.
At, bu anlattmz umumi syleni eklinden baka ekillerle de sylenebiliyor.
Bunlar da teker teker grebiliriz:
1- lnn, baka kyde bulunan tandklar ba sal iin geldikleri zaman, yukarda
anlattmz gibi boha ne atlr ve ayn ekilde at sylenir.
2- Bir insan, leceini bilirse, lmeden evvel kendisi iin at yakabilir.
59
3- Zengin l sahipleri para vererek, tannm halk airlerine at yaktrrlar.
Kitabmzda buna da misal vardr. k H-seyinin, Hatca Gelinin ad.


4- Uzakta, ld duyulan bir byk, bir akraba, bir tandk iin de at yaklr.
Kitabmzda misal vardr.
1.11.1942 Kadirli K.S.G.
60
61
YEMEN AGIDI
g'de Mehmet ve Memi adl ukuroval iki karde asker olarak Yemene gidiyorlar ve
bir dala dnmyorlar. Bu ad, ehitlerin bacs yakyor.
Gara adr is mi dutar Martin tfek pas m dutar Alyalm anam bacm Elin gizi yas
m dutar
Gnden yan soldumola Yerden yan uldumola Memmedimin ala gzn Garmalar
oydumola
Basma fistan kirlenirse Bada psgl frlanrsa Ya kimlere baba desin Senin bebek
dillenirse
62
I
Getme Yemene Yemene Garsn toza dumana Mekdubunu sal gardam Bacn goma
gmana
Getme Yemene Yemene Yemen scak dayanaman Dang borusu er vurulur Sen
cahalsn uyanaman
Getme Yemene Yemene Yemen scak gayfa bier Esger talime kn Aceminin akl
aar
Tarlalarda biter gam _ ,
Uzar gider, vermez yemi l Yemende can verenner Biri Mehmet biri Memi
Bu ad daha sonra Kadirlinin Yalnzdut kynden derledim. Ad yakan
Yalmzdutlu yal bir kadnd. Memetle Memiin kz kardeiydi. 1911 olduuna gre
Trablus sava olacak. Anadoludan, le aa nereye giderse gitsin orasnn ad
Yemendir.
Gnden yan soldumola
Yerden yan uldumola
Gne gelen taraf soldu mu acaba?


Yere gelen taraf rd m acaba?
Anadolunun ok yerinde rmek yerine ulmak kullanlr. Yalnz kimi yerde
anlamlar bakadr. Aa ulmaz, rr. Et ular.
Bata pskl frlanrsa Fesin pskl frlanrsa. Dang borusu Tan borusu Er Erken
Gayfa Kahve.
Yalnzdutta derlediim varyantta, "Alayalm anam bacm kahpe Osmanl yas m
tutar", diyordu.
Ben ilk kitapta kan, "Elin kz yas m tutar" koydum.
63
LADIFLARIN AGIDI
Krehirin Kaman kazasndan bir ailenin drt olu da asker oluyor ve Kars
hezimetinde drd de ehit dyor. Bu at, analar Emine tarafndan yaklmtr.
Ana alar bac alar A gelinler gara balar Hep gapand byk evler Goca gald
garyman
Yaz gelir de bilbil ter Dalar melil melil tter Has bahada gller biter Hayva turun
narynan
Ladrlar geliyo dense Mcdecisi eve gelse Halil Kham gra binse Slemenim
doruyunan
Goyun geldi srynen Evler yand yeriyinen Hep melekler harbe getmi Al bayrakl
periyinen
Gars'da gavga guruluyo Ladf ora deriliyo Trampatlar vuruluyo Mzkal boruyunan
Eminem derkine aman stmzden gaksa duman Bizim vatanmz Gaman Mor
smbll goruyunan
64
Ladf Redif.
Ben bu ad derlediimde adn yakld yerin Krehirin Kaman ilesi olduunu
sanyordum. Sonradan bana adn yakh yerinin Bahe ilesinin Kaman ky
olduu sylendi. Bir iki varyant da o yrelerde derlendi, yaynland. Onlar da kirap
olarak karsa, bu at tamamlanm olur.
65
KOZANOGLUNUN AGIDI


Bundan seksen sene evvel, Kozanolu Ahmet Paa ve kardei Yusuf Aa devlete isyan
etmilerdi. Bunlarn tenkiline Dervi Paa memur edilmiti. Yaplan muharebede
Yusuf Aa asker tarafndan sn-glenmi, Ahmed Paa da esir dmtr. Bu at,
akraba kadnlar tarafndan Yusuf Aa iin yaklmtr.
kdm Fekenin dana rembil atdm bana Airetden imdad olmaz Ga gurtul
Gvrdana
kdm Fekenin dana Gar dizleyi dizleyi Yarelerim gz gz oldu Cerrah gzleyi
gzleyi
Odasnda terzi iler Kfaylanlar yeri diler n byk Gozanolu Krk geydirir at
baalar
Gutnu zubunun garda Elinde gm barda Zahmerinin ortasnda Oda vermiler
arda
Amann byle olur mu Oul babay furur mu Padiah esgerleri Bu dyne size galr m
Gara adr emeyinen Ucu yere demeyinen Ne gaarsn Gozanolu Beyz atl
gelmeyinen
Gozan da da daal m evre yan ba daal m Gozanolunu furmular Bu da bize
ar daal m
Gozan suyu akmam demi Drt yanm ykmam demi n byk Gozanolu Ben
yurdumdan kmam demi
Hezerine hzerine Ik yam mezerine Kalk gidelim Kozanolum Bin kr atn
zerine
Karal yalk karas Adana Kozan aras Ben pmee kyamazdm Ak gs sng
yaras
66
61
AHMEDIN AGIDI
Kozan (eski ad Sis) kylerinden birinde, ihtiyar bir kadnn biricik olu, dmanlar
tarafndan 40 yl nce ldrldnde, anas ve gelini bu ad karlkl sylyorlar.
Gelin:
u Sis'in de gnden yz Ald m top nergizi Kak anam olunu getir Knde
aladrm sizi
Ana:


Ehmedim gelir birezden kamaz ottan firezden Ne sen aldn ne ben aldm Elin ald
mrazdan
Gelin:
Gara dutda gab'aalar Banda tr gular Ayan olsun garip anam Bir olunu
ldrmler
Ana:
Efesini bana verin Ben belime sokucuyum Ehmed olum dn gurmu Ben halaya
kcym
Gelin:
Gozan'n da st Bucak Ot bieller gucak gucak Sana diyom garip anam Yanar m'ola
batgn ocak
68
Knde, gnde Her gn.
Firez Biilmi ekinin toprakta kalan saplar.
Efesini bana verin Ben belime sokucuyum Ahmet olum dn kurmu Ben halaya
kcym
Efe Fes. Fesin yresine dolah yalkla birlikte olana efe derler. Cenazesi yle kalabalk
ki, olum dn kurmu, ben acdan, ne yapacam bilemiyorum, ortaya kp halay
ekeceim.
69
BEBEK AGIDI
Bebek Adn kimin syledii, hangi tarihte sylendii, syleyenin hangi kyden
olduu bilinmiyor. Fakat bir ukurovah kadn tarafndan sylendii muhakkak
gibidir.
Bebek Adndaki vaka yledir: Bir bey olunun, evlendikten sekiz sene sonra, bir
ocuu oluyor. ocuk alt aylk kadarken yaylaya glyor. Yolda, bir devenin
stnde bal bulunan beik, am dallarndan birine taklp kalyor. Beiin am
dalnda kaldn, ocuun anasndan baka kimse grmyor. O da nnde giden
kaynbabasma bu vaziyeti syleyemiyor. nk onunla konumuyor. Anadoluda
"gelinlik" adeti vardr. Gelin, kaynbabas, kaynanas ve kocasnn akrabalar ile
konumaz. Onlarn suallerine ba iaretile (Itayr) veya (evet) der. Gelinin yukarda
saydmz akrabalarla konumas, bir terbiyesizlik addolunur.


Sonra, beiin amda kaldn kocas, gelinden haber alyor. Geri dnp beii
bulduklar zaman bebein gzlerinin yrt kular tarafndan oyulmu olduu
grlyor. Bu ad, bebein anas orada yakyor.
Deveyi deveye atdm rkn stne atdm Alamadm bebek seni Gay'nbabamdan
hicab ettim
Harmancn gayalar Nen alyor mayalan Berk mi dedi a bebeim Garaguun
sayalar
Harmanckdan kdm yayan Dayan hey dizlerim dayan imdi emmilerin gelir Kimi
atl kimi yayan
70
Garagu dner havada Yavrusun gomaz yuvada Ora gedek a bebeim Bir gnnm
ukurovada
Gde bulut gar havas Ign yaylr devesi Silini silini alar Bebein tl mayas
Bebek beni del'eyliyo Gar daldan el'eyliyo Bebein uyhusu gelmi Gel de beni bele
diyo
Harmanckda ttn tter _,
mgrdakl goum ter Derdeyleme a bebeim Benim derdim bana yeter
Garagoyun garagoyun Cierinen olmaz oyun Meler m'ola benim gimi Guzusunu
aldran goyun
Nen alyor mayalan Nen almak, ninni sylemek. Develeri bile bebee ninni
sylyor. Bir de gelinler ocuklarn, kaynbabalarnn, kaynbiraderlerinin yannda
kucaklarna almazlar.
Ign, kn Yeni filizlenmi dal.
71
EMINENINAGIDI
Andrn Mfts Hac mer Efendinin olu Kse Mftnn kars ldnde, 1920
ylnda, kadnn bacs tarafndan yaklan at.
Boyu uzun beli ince Var m bacmn gusuru Bulaman bacm gimisin Efendi gezsen
Msr
Boyu uzun beli ince Sarard tarabulusu Bulamam bacm gimisin Efendi gezsen Kilisi
Maallah bacm maallah Ondrdnde aylar gimi Silkinir dar kar Arabistan taylar
gimi


Gadan alaym efendi Sindi bizden geicin mi Gl dudaklm alp ta Meyremile
gcn m
Yekin gl dudaklm yekin Efendin gelir darlr ki gelin bir oluun iek biter yer
yarlr
Tarabulus Trabulus kua.
Meryemil Yaylann ad.
Yekinmek Kalkmak. Ayaa kalkmak. Dorulmak, amak.
72
HACI VELNN AGIDI
Andrn kasabasndan Hac Veli adnda biri, kaykla Ceyhan nehrini geerken suya
dp bouluyor. Bu ad aas, tahminen 20 sene evvel, sylyor.
Gvrann gemiye gelin Atnn hamn aln Simden keri gelmez gayr Asln asln ln
Altnda da at Arap Banda psgl kelep Hac Velim sele getmi Siyah kekil yelep
yelep , ^
Hac Velim tosun toplar Altnda da at hoplar Hac Velim sele getmi Sa yannda
altpatlar
o Cahann akna kamadm yokuuna Aas duymu geliyo Bakn atn sekiine
Gadan alym gelin Mor belikler salm salm Elli lire bedel verdik Bizi buldu zalim
lm
Yaa Hac Velim yaa n atn bala daa Hac Velim beler dengi Bedel yatrm
Maraa
73
Hota Hac Velim hota Srar da biner ata Hac Velim cirit oynar Efesini duta duta
Kvrann Dolann.
Atn hamn almak Yorgun, koudan km, ya da uzak yoldan gelmi at dolatrarak
yorgunluunu almak. Yelep yelep Parlayarak. Hota Kabaday, grkemli.
74
HUSEYININAGIDI


Bundan oo sene evvel Bozdoan Beylerinden Abdi Bey, Ktk Bozdoan airetinden
Hseyin adnda bir genci kt bir sebepten dolay ldrtyor. Kardei Hseyinin
lmn duyan bacs bu ad yakyor.
Annacmz Dede Da Verin de iiyim a Sanrm ki Bozdoann Babam olu byk
bei
Nerden geldin nerelisin
A dnden yaralsn
Ne yzn azdryon
uha savlar buralsn _,
Hsyn Babamn olu Fesat geder gol bal Kimseye bulmam mahana Bun'ldren
Kerim olu
Aa da duyarsa duysun Nasibime gurun goysun Han'evimiz haraboldu Galan
orusbusun yensin
Yusuf Aa'nn hatn Cahana furur atn Guzana garda Guzana Bura bilmez gymatn
Tecirliden gelen gayna Durma efre kek oyna Ondan giyer babam olu A stne
telli srma
75
Sa buca yerim ettim stne glcm atdm Gzledim garda gelmedi Dtm de
yalnz yatdm
Aam oldu k yanmaz adrn str dnmez Tez gelesin babam olu Develerin hey
ha bilmez
Yol sdne hayma dutmu Gelen geen insin deyi Davulu ifde furdurmu Duyan atl
binsin deyi
nce Hsynm ince Mavu psgl dal gulunca Ortalnz durulsun Bizim yalnz
lnce
Aam da ay gimi parlar Emmim de gn gimi rlar Gv eyle garda gv eyle Bize gv
atls deUer
A Zehir.
Bozdoan aireti Bozdoanllar Kadirli ilesine bal dokuz kyde otururlar. Bir de
Adanaya bal yirmi ky kadar Bozdoanl vardr. Bunlara ilk kte, yani nfusa
yazlan airet blm olduu iin Ktk Bozdoan derler.
d Gs.


Mnhana Bahane.
Gayna ie.
Str Geim.
Kuhn Srt, krek kemikleri, kemiklerin ortas.
76
HALBIRIN AGIDI
Hemite kynden Durdu Hatunun dediine gre, bundan 150 sene evvel, Arap Aa
adl beyle Maral Beyazt beylerinin aras, bir kz karma yznden alyor. Bir gn
Arap Aa, Beyazt Beyinin evinde misafirken, Beyazhlar Arap Aay ldryorlar. Bu
ad, Beyazt Beyinin, Arap Aann olu Hseyinde bulunan kz sylyor. Esasen
aralan, bu kz yznden almtr.
Hsyn Be de birisi Minderi gaplan derisi Grdm dayfalar elinde Kehribardan
imams
Mavu savlar l l '"'
Gama aya'na dolar Car eyleme aa babam Hsyn olun ular
Halbrm akaba yan lar geder adam gam Be yllcak gelin galdm Nider de alrdn
beni
Halbrda da devem durdu On iki top gumam'ald Ald durmaz Beyaztl Sandma
palta furdu
Halbrm da gar'ardc Halepden alllar tucu Hsynm dn gurmu Acep kim
olur sadc
77
akal at bilmez terki Fati gizi ald gorku Ald doymaz Beyaztl Bir sandktan dokuz
krk
Garlanga yapar yuvay amr svay svay Bana dman gizi deUer Gvr babamdan
dolay
Oturdum ykn dibine Ben de burda ne ararm Emmim olu Ehmet Paa Ne faydam
var ne zararm
Yein ekinin firezi Takm koyarlar kiraz Yariminen bana benzer Yedi lker terazi
Yarim yiitler koa Dizine dkm saa Yarim ile bana benzer Ku burnu salep
iei


Halbr Kalbur: Kalbur bir de Toroslarda bir yaylann addr. Olay o yaylada getii
iin bu ada Kalburun Ad diyorlar.
Dayfalar Tayfalar, beylerin hizmetkarlar, askerleri.
mam Tespihlerin en bataki boncuu, pskln altndaki, yuvarlak deil, uzun
boncuk, tane.
Car etme Yalvarma. Bir imdat ararak yalvarma.
Akaba ni.
Takm Tarla snr.
Ku burnu Yaban glnn krmz tohumu.
Salep iei Orkide.
Gar'ardc Kara ard
78
DEL HACININ AIDI
Bundan 50 sene evvel Deli Hac adnda biri, 4 olu ile ekyalk ediyormu. Bir
basknda zaptiyeler tarafndan ldrlm. Bu ad, kars Fatma Hatun yakm.
Deli Hac Deli Hac Her gelenden alr pac Isdanbuldan gelmi ferman Okunuyo senin
uu
Gaplan geldi heirmiye
Ya vard yiirmiye
Datl gimi go yiidi
Ana gerek dourmya ^ .
Ylan gelir aka aka Etrafna baka baka Av ediyo Hasan olum Keklik gimi seke seke
Hasan olumun eyisi Datl klgemin goyusu Biz dvlete as myk Delim de ba gays
ivilginin n baer Thek ter gaer gaer Yannda Omar yousa k da ci deyi aar
Halil olu Grrek Ali Gurun dedi oldu deli yz yeyen zerrediyo Hamamn
kprs baal
79


Halil olu Grrek aslan Yaslan sefil bam yaslan Andrnm gurgu gurmu Seslen Deli
Hacm seslen
Kalkar sand dkerim Yaldz altn dikerim Trabn da efre gizi Datlma nian
dakarm
Hakl olancm hakl Olum maarada sakl yz atl zerrediyo Hamemin kprs
bekli
Heirmek Kaplann sesi, kkremesi.
Ba kays Ne yapacan bilemez bir durumda olmak.
ivilginin n baer ivilginin n bayr. ivilgin Kadirlide, kylklerinde bir yer ad
olmas gerek. Hamamn kprs bal dediine gre, Hamam ky Anavarza
yaknlarnda, ivilgin de oralarda bir yerde olsa gerek. Belki de unutulmu bir yer
addr.
tci Hacnn ksaltlm ad.
Grrek, grlek Grleyerek gelen adam. Grleyen adam. Ya da lakap.
yz yayan zerrediyor Taryor, aratryor.
Kalkar sand dkerim Yaldz altn dikerim Trabn da efre kz Datlma nian
takarm
Tatl oluma, diyor, yaldz altnyla nian takarm. Yani efre kza yaldz altn
takarm, diyor.
80
SARI AHMEDIN AGIDI
San Ahmet adnda bir delikanl, Andnndan, nianls bulunan Kleli kyne giderken
yolda ekyalar tarafndan vuruluyor. Bu lm duyan nianls, vurulduu yere kadar
gelerek banda bu ad yakyor. Bu at, tahminen bundan 30 sene evvel
sylenmitir.
Gapda da dor'at bal O da orda dolanuyo ldrmler Sa/Ehmedi Al ganlara
beleniyo
u yiidin yatna ' '
Gola martin dakma Furdu beni Sar'Ehmedim Klelinin yokuuna
Gaplan geldi heirmiye Ya vard yiirmiye Her anann keri daal Byle yiit
dourmya


A damna verdim direk Gani atdm krek krek Bagasm demem amma Ehmet
dnlerde gerek
Dilli Sar'Ehmedim dilli A elleri deste gll ldrmler Sar'Ehmedi Zilfaarl iki
dinni
cede gaplan barr Bahada bilbil grr Yekinsene Sar'Ehmedim Anan banda
rr
81
Gaynar gara gazan gaynar zengisi drdilli oynar Andrn scak deUer Bilmem
Ehmet nerde yaylar
Szn Sar'Ehmedim szn Ga kirpiinden uzun Ben anandan duyar idim Gz gelse
de gursak dn
Damdrasn bir ho alar Efesin bir yanna eer Cahald Sar'Ehmedim Ga altndan
yarin dener
At gelir toza toza Ben grmedim byle gaza Sar'Ehmedim yurd geziyo Suyu souk otu
teze
At da gelir harman Ehmet geliyo serinen Hebesini ok doldurdum Milisi gkek
narnan
Grat gelir harlyarak Nal gelir parlyarak Sar'Ehmedim can veriyor Siyah perem
terliyerek
Odamza yer serdiim Telli araflar rtdm Sarlsana Sar'Ehmedim Ksp de ayr
yatdm
82
Otlu koyak otsuz koyak Aam da sad bayak Kfaylana binmez ikan Ben de geldim
yaln ayak
Dor'at Doru at.
Sar'Ehmed San Ahmet.
Dilli Konukan. Gzel konuan kii.
ki dinli ki yzl.
Grmak Ku seslerine grmak denir. tmek.
Atn harla gelmesi Hzl, harlayarak atn gelmesi.
Milisi gkek nar Tanesi gzel nar.


Krat gelir harlayarak Burnundan ok sesli soluk koyvererek.
Bayak Biraz nce.
83
HAA GELNN AIDI
Bundan otuz sene evvel, Elbistan kazasna bal Yarpuz nahiyesinden l Beyinin
olu Mehmet Beyin kz Mnratan bir adama nianlanyor. Kz, gelin gidecei gece
birdenbire lyor. Dn alay eli bo, Maraa geri dnyor.
Bu ad, Cenubun kudretli halk airlerinden, Ak Hseyin yak-
m.
Aamdan da geldi posda Ben grmedim byle hasda Yekin Haa Hanm yekin
Cehiz gald desde desde
Aamdan kesdik kekili Bizde goymad akl Haa Gelin olmam demi Remziye
Hanm vekili
Mara'dan da kd semen Aacadada oturdular Ne vefasz yalan dyne Haa gizi
gtrdler
Semen gol gol olmu gezer Be katip cehizin yazar Haa gzdan soyka galan On
lirelik srma izar
Banda ipek keisi Yrekden kmaz acs Haa gelin olmam diyo Mahfeye binsin
bacs
84
Semen gedii amam Dn yemei bimemi Nasl giydin Gadir Mevlem Gna
abdn ememi
Ak Hseyin'im glmiyo Blbller dala gonmyo Yekin Haa Hanm yekin Bo
semen geri dnemyo
Ak Hseyin'im der glm Ben grmedim byle lm Haa gzdan soyka galan Yedi
hal ondrt kilim
Elinde gm barda Dolanr gelir arda Varn sylen gveiye Beklemesin bo
gerdei
Kei Renkli bart. Gelinlere balanan bart. Kna nputun zmemi Kna
yaklan kzlarn avularna kna koyar, eli yumruk yapar, yumruu da bezlerle
balarlar.
85


ZLFKAR OLU B AANIN AIDI
Andrn kasabasndan, y$ yl nce len bi Aann ardndan, kars Gl Hatunun
yakt attr.
Belinde nahfiri al Bunu gren olur deli Ata binip yryn Parlar melahmm teli
Mezere vardm oturdum Grdm aklm yitirdim Ne yatyon vezir eim Elifi gelin
getirdim
Kak aam ifdeni sokun Aar hamayln dakn Ne hretli dn gurdun Sen seni
nazardan sakn
Gadan alym gazak Kak aam yerini yazak Hodul gezer benim aam uha savlar
mavu pezek
Benim aam ne ho yatar Gollarn kibar atar Aireti ava binmi At yavuz ceren dutar
Srtnda da hlle donu iinden isderim can Ne yatyon srmel'eim Bekir A'istemi
seni
86
Nahfiri ah Lahuri al.
Gazak, kazak Evin silahl adamlarna verilen ad.
Yerini yazmak Yatan sermek. ul yazmak, kilim, dek, yatak yazmak, yataca
yata sermek. Bu yer yatadr.
Hodul Grkemli, kabaday, kendine gvenmi, gsn kabartarak gezmek.
Mavu pezek, mavi pezek Krk dmeli mavi yelek.
At yavuz ceren tutar At o kadar hzl koar ki, ylesine yavuz bir at ki, ceylan
(cereni) bile yakalar.
87
HACININ AGIDI
Osmaniyenin Endel kynden Hac adl bir gen, bundan otuz yl evvel, vadesiyle
lyor. Geride kalan nianls bu ad yakyor.
Boyun desem mum b Kekili horuz ibii Ne mrvetsiz gl niannm rezil ettin
bibini
Hac gezer efin tefin Faklar biiyo kefin Ksme gl niannm ksme Bir or dedim
ona sevin


Niannm tl kei Hacya serin dei Biz yiene dn gurduk Gelmedi mi
Hr'ua
Faklarm gizi Hr Far deli gynm far Daha gzel daym olu o yaylann
mantfar
Derelerde biter yarpz Hasdolduka sallm garpz Anca siz gael oldunuz Gael olmaz
Gavur Serkiz
or Sz, szck, laf.
Kek Deve yavrusu.
o u.
Yarpuz Bir nane.
Hr'ua Hr ua Osmaniye ilesine bal bir Cerit kydr.
88
HACININ AGIDI
Andrn kasabasnda, Hac adnda birisi days tarafndan ldrlyor. Bundan elli
sene evvel, anas bu ad yakyor.
Gr atm gizil irengi Olum aalarn dengi Grnerek geleyidi Gurard yenile cengi
Biri Ayni biri Dudu Hasan da olumun ad Trabn da gann gizi Gann kyneini
yudu
Ev'aaa indirelim Hacy'ata bindirelim Gelemiyo yaralcam Gizil gr gnderelim
89
GURBET AGIDI
Kadirlinin Bozkuyu kynden Sar Mehmet olunun kz Yre-ire gelin olmu ve
birka sene sonra orada lm. Bu ad anas yakmtr.
Yakl tarihi, tahminen 1910-1918 arasdr.
Geldii deniz gys Geinden gelir eyisi Varm da eline dm Bozulmu Ehmet
days
Babasna dr vardm Vardma pman oldum Emine ata biniin Ala gzn yal
grdm
pek kefiye banda Gazi dzl dnde Gurbet ele geden gizin Anas grr dnde


Siyah gundura gnda Otuz dal rg sanda Gizim ay gimi parlyo o yldzlarn
iinde
Gazi Gazi altn.
Gazi deli dnde Gsne Gazi altnlar takm.
90
MAHMUT BEYN AGIDI
Pnarbann Avar airetinden Mahmut Bey adnda biri, dmanlar tarafndan
ldrlyor. Bu ad bacs Fatma Hatun yakyor.
Palasgasn dkdmd Gurunnar yalym Salcolundan selam geldi Daha al at
balym
Bulanr gnm bulanr Al at nalbatda dolanr Selm sylen Salcoluna Yatsya gar
sulanr
Bindii nvan doru Bin gardam yava yr Sarl zubun geyerdi O gn bilin mi
Hr
Senin Varacan Cerit Bin atn yava yrt Garda ora vardm'ola Belek isgelesi
Berut
u gardam l veziri Filcan dzdrr rafa Vursak garda bulunur mu Gaza gaza
telgrafa
o gardam l veziri Yakard balk beziri Gonyaya tosun srdrm Niyeti gavr
zmir'i
Invan Rahvan at.
91
MEMICININAGIDI
Hemite Kynden Memici olu Ali adnda biri, bir kaza neticesinde bundan 40 sene
evvel lyor. Bu ad, kaynanas Hatcal Hatn yakyor.
Bu ne zaman olmu hasda Efe eri kekil deste Gizim yitirmi eini Hkmederdi
Garsdan Garsa
Gek gzcazm gek Yaz gnnde bitmez iek Atm ayak gara adr Gapda
oynard kek
Oturalm dzm dzm Dn m grdnz gzn Er'efeli enni dl Eini
yitirmi gizim


Hkmederdi Knrstan Karsa Kars, Kadirlinin eski ad. Kasabadan kasabaya
hkmederdi diyor.
Enli dl Geni gsl.
92
KARA MEHMEDN AIDI
Osmaniye kazasna bal Hemite (eski ad Cceli) kynden Kara Mehmet adnda
biri, bundan 50 sene evvel lyor. Bu ad, kars Duran Hatun yakyor.
o da gizi o da gizi o giz eyi ald saz Bu ne tevir acym Alatd gelini gizi
Ho gelmisin Krt Osman
Biz de yitirdik Aslan
Gelin bal gelin ikan
Galdk yaslan yaslan . - '
Netmemiyim netmemiyim Seni gurban etmemiyim Sindi unnar daln Sa
brnden yatmamym
Bin guruluk salta giyer Grat gendine uyar Demedim mi gar'aslamm Slemen
Ehmedi dver
Yand Andrnn dz Fariimin de ala gz Daha ok sylerdim amma Evde
unutmuum saz
Tevir eit, trl. Bu ne trl ac imi de denebilirdi. Gar'aslan Kara aslan.
93
1
OSMANIN AIDI
Pnarbanm Halilua kynn beyi olan Mehmet Beyin olu Osman, bir gn ava
gidiyor ve avdan gelirken donup lyor. Bu ad anas Dnd Hatun, 30 sene evvel
yakyor.
d yavrum d Ne kt yerin gad Gyma gadir Mevlm gyma Drt gizimin
bir eidi
Gapya bayrak dikmedin Sin sin atas yakmadn Yernik giden ergen olum Gnal
barnak skmadm


Hilali gnm hilali Zatdan bam belal Ergen olum avdan gelir Boynunda da a
dolal
Mekdup yazar da salarm o bibiyin Hasanma Aman Allah buna noldu Boyraz gimi
esenime
Kyma kadir Mevlm kyma / Drt kzmn bir eidi Drt kz varm, bir de olu.
Kapya bayrak dikmedin Sinsin atei yakmadn Yernik giden ergen olum Knal
parmak skmadn.
Dnlerde avluya, ya da dn evinin stne bayrak dikerler. Kapya bayrak dikmek
bir deyimdir de.
94
Sinsin atei Dnlerde geceleri byk ateler yakarlar, atelerin yresinde dnerek
oynarlar.
Yernik giden Muradna eremeden len.
Knal parmak skmak Eli gelin eline demedi anlamna.
95
KUDUZUN OLU MEHMET AVUUN AIDI
Kadirlide, 1872 ylnda len Zaptiye avuu Kuduzun Olu Mehmet avu iin baldz
Fatma Hatun u ad yakmtr.
Aadan gelen yolcu Doru sole ban uu Aam lm diyollar Ne dutuyo sefil bac
A gonanm iinde Parlard doan ay gimi Girer ordunun iinde Grlerdi aslan be
gimi
96
Gadan alaym baba erimde var bir aba Doru habar verin bana Galar gara gzler
sobe
Altnda gbelek gr avlar iinde manr avl ok snmlar Sadrazamlk
yakr
Aam arya kn Alem selemlie durur Her analar douramaz Sadakaya altn
verir
Srtnda srmal salta , -
Bacm emeciin hece Aam Adanadan gelir Gr at balk silke silke


de felek girdi beli Syleddi sylemez dili Aama nazar eylemi Adanad'oturan vali
Ban uu Ban iin. Gimi Gibi.
ierimde var bir aba imde bir dert, ok heyecan var. Gbelek gr Gbelek kr at.
Demir kra benzer atlara bir de gbelek kr denir. Gneyde mantara gbelek derler.
oksnntak oksunmak. Azmsamak gibi. Sobe Beyzi, oval. Kudasn almak Gelen
belay, bandaki btn belay kendine almak.
97
DURDU BEYN AIDI
Zeytin frkasnda, Ermeniler, Durdu Bey adnda birini ldryorlar. Bu ad, Durdu
Beyin anas, 60 sene kadar evvel yakyor.
Geben deUer bir su akar Yosulu yzne kar Byle yiit benim olum Gavrn
bayran gapar
Durdum da benzer cerene Muduluk verrim grene Hatcay gurban ederim Soyunup
cenge girene
Habas alya dm Psgl alya dolam teden dman kn Olum
mzran gapm
Yosulu Yosunu. Mutu Mjde. Haba Aba.
98
MUSTAFA AANIN AIDI
Kadirlinin Karabacak kynden Hac Mustafa Aann olu Mustafa ldnde bu
at, 1894. ylnda akrabalarndan bir kadn tarafndan sylenmitir.
Yaz gelir bahar eriir ayr imene garr Tez gelesin be Mustafam Ufak yavrlar
rr
Aam hazardan gelirken Dengiyinen gelir yemi Kr olas kt Dokdur Bu yiit
gurtulmaz demi
Sabahnan bir gu utu O gu da ganadn'at Tez gelesin be Mustafa Vaht geldi elin
gt
Sabahnan bir g gd O da erisi erisi Hac'olunun yetimleri Gald r r
o khadda ne yazl Fil fili cilcen dzl Tez gelesin be Mustafa Gelinin grpe
guzulu
Ulu suyun aknts Gab'aacn yknts Hacua dyun gurmu Han bize okuntusu


99
Neyler Garahyk neyler Bir rt dm dyne yanar Emirolu dyun gurmu Be
Mustafam cirit oynar
rmak Sesli, bararak alamak.
Vakti geldi elin gt Eli, obas yaylaya gmek.
o kahadda ne yazl / Fil fili ccen dzl
Ne idii anlalmayan bir eyler dizili.
Okuntu Dnlerde ar yerine geen eyler. rnein orap, men- \ dil... arlnn
deerine, dn sahiplerine gre okuntu gnderilir. Bu! okuntu boa, kei, koyun,
hal, kilim, at, deve olabilir.
rd, od Ate.
Gabaa Kaba aa.
100
GELNN AGIDI
Andrma bal Geben kynde, yeni bir gelin, bulac bir hastala tutuluyor. Ev
sahipleri, gelini tek bana bir odaya brakyorlar. Evin penceresinden gelinin yemei
veriliyor. Gelin, bu odada alt ay yayor ve lecei akam bu ad yakyor.
nce gaymm geliin Dutar yakasn bitlerini Alt'ay oldu ben yatal Arada gald itlerim
Osman Aam yelip gelir Etek rdm sokulu Gelin olup gezemedim ,. , -Zilifim
yal kokulu
Gabrm derin eylen Su serpin de serin eylen Sabah srmel'eim gelir Sa bucaa
yerin eylen
Dizim dizim dizliyorum nneyi grmyo gzm Arada gald arada ki olum bir tek
gizim
Evimizin uru yaz Yaylr garaba guzu Seni de gresim geldi Yal dktm gara taz
Yk yarm eik kesik Dyneden umudum kesik Seni de gresim geldi Beslediim
gara psk
101
Gel bibi yanmdan otur Ben deyim esiyim'yetir Bu yl yayla yaylamadm Get
yayladan iek getir


Ana cerraham geliin Cerrahama eyi bakn Asbabm alan olmazsa Ataa da furun
yakn
Gadan alym ana Dert delisi oldum gene Kimseler gelmez yanma Gzlann da bana
dne
Gadan alym bac Yreime dedi ucu Param yokku verem alam Cerrah vermiyo
ilac
Yelmek arabuk, telala, kiminde koarak bir yere gitmek. Etek rdm sokulu
Cumhuriyetten nce erkekler Anadoluda etek giyerlerdi. ounda da eteklerini
bellerine sokarlard. Gabr Kabir. Psk Kedi.
102
MEHMET BEYN AGIDI
Eski Yarsuvat nahiyesi, imdi Ceyhan kazasna bal Mustabeyli kynden Mehmet
adnda biri, bundan yzelli sene evvel lyor. Bu ad, Mehmet Beyin kars Selver
Hatun yakyor.
Gaziler beam gaziler Gvnm beam arzlar Sekonu dikdimola sgeledeki terziler
Gavr dann baerine At baladm aerine Emmim efendisi verse Ba gz haerine
uvara oldum uvara Belini verdim duvara Beam adr dutdumola Yalakda goca
punara
Atlar var at iinde Aar pukaa gmda Belar binmi av ediyo nce beam yok iinde
Ne alyon kele Senem Sen de yitirmisin sunan Alama gck Fadmam sgeleden
gelir gnan
Dang dang gayfas gavrlr Duman gve savrlr Emmim atn borca vermi Dmde
grdm darlr
103
Yakamadm n Hatlamadm eiini Sa yanma goyamadm olann beiini
adr dutulu gald Buyday ekili gald Duymadn m Senem bacm Memmet eve
sehap oldu
Gizinin da ad Ee Odasnda aar baa Mdr olmu ince beam Cebelden isdemi
Paa
Seko Ceket. Bner Bayr. ner ayr. Hnerine Hayrna. Yalak Toroslarda bir ky.
Pukna Buka. Hatlamak Atlamak. Cebel Cebeli Lbnan. vara air, airler, uara.
104


MEHMET BEYN AGIDI
Pnarbamn Sarz nahiyesinden ve Avar aireti beylerinden Halil Aann olu
Mehmet Bey, ayn kazadan bir erke tarafndan vurulmu ve bu at, Kadirli C.H.P.
katibi 40 yanda Ali Atlgann rivayetine gre, anas Sultan Hatun tarafndan
sylenmitir.
Gara adr gurdular Derim evini derdiler Batdalma ga etdiler Memmedimi
ldrdler
Al at nenni gr at nenni Emiin ba borann Gzlar bir garda yitirmi ., -Al gaptl
uha donnu
Al at gelir gr at gelir Ayann tozuyunan Benim olum gavg'ediyor eydi Batdal
Gaziyinen
ekdim de nalbant kmad Grk gollarm kakmad Sultan martinini getir Garda
gardaa bakmad
Garmzda gizil gaya Olum benzer duan aya Aam Tomarzadan geldi Bakamadm
doya doya
Azziyeye vardmd Mzkalar alyo Memmedi vuran erkeze Yzbalk veriliyo
105
Azziyeye vardmd Mumlar yanar ke ke Duyuun ayaa kakm Sadrazam
Devri Paa
Evine umucu geldi Davran gul olduum davran ekdir girin golann Gezbelden ayo
kevren
Derimevi Toplanma evi. Yrklerde, Trkmenlerde obann adrlar kurulmadan
nce derimevi kurulur orta yere. Bu adr uzunlamasna, kl adrlar gibi deil, halka
biiminde olur. Ve keeden yaplr, Krgzlarn, Orta Asya gebelerinin "yurf'lar gibi.
Duyuun Duyunca.
Umucu Bir istekte bulunan.
106
HACI BEYN AGIDI
Bozdoan aireti beyi Kerim olu Abdi Beyin olu Hac Beyin lm mnasebetile,
1932 ylnda, bacs Hurut Hatun tarafndan sylenmitir.
Ocakta guzu gavrlr Duman gye savrlr Abdi Bean teberii Alem bana evrilir


te geldi emmim gizi Szld beamm gz Alan airetler alan Abdi Bean
yalnz ^ -
Muherrem beamn ad Galmad dynenin dad Bacn gadalarn alsn Bacm
lyorum dedi
Anam gurban ederim Efe yysek altn alma Duydum da ben gelemedim Garda
gasuruma galma
Atasn atm yanar Aireti Bozduana Garda adrn duddurur Mazgada
iekdama
Endele gonak duddurmu Selmlnan on bir gze Hasibe eksin tlsn Gayfas
yklensin boza
107
Hasdaneye vardmd Dmden geri yittiler Babam olu nazl garda lsn bana
sattlar
Ee yklerini teyle Hasibe eksin tlsn Elli lire verdim aldm Babam olunun
lsn
Tekmek Denk getirmek.
108
BOZMERNAGIDI
Eskiden airetler arasnda "Kovun Kovma" ad verilen, dier bir airetin maln talan
etme vard. Bu adette, ikiyz, yz kii kadar atl biner; baka airetlere salgn
yapard. Hangi taraf galip gelirse, o taraf, dier tarafn maln srerdi.
Bu at, Cerit aireti ile Tecirli aireti arasnda yaplan bir salgnda, Cerit airetinden
Trkmen Alinin iki olunun Tecirliler tarafndan ldrldnde, baclar tarafndan
sylenmitir.
Bu airetlerden Ceritler, imdi Ceyhan kazasna bal Mustafa-beyli, CeyJ-anbekirli,
Hrua ve Tecirliler de Osmaniye kazasna bal Sakarcalk, Krmtl, Arapl
kylerinde oturmaktadrlar.
Cerit ve Tecirlilerden, baka yerlerde de yerlemi olanlar vardr.
Salma salmada atl "
Salma boynunda atl Govup geder Boz Omarm Dman urunda gatl
Evimiz gonar keliye Beserek balar yalya Bakdm ki emmim Aliye Aslanlarm deyip
gelir


Eli ivil ivil ili nnesi de heril bal Var gardasn gelinleri Gvel rdek yryl
Belinde daban glc Garda atna binici k'elimde iki efe Na zaman sabah olucu
109
Belinde daban erisi nmez grnn sars Omar Osman gardalarm Dayanamam
ben dorusu
Boz Omarm boz doal m Mendlisi dz daal m Tecirlinin yz atls Gardama az
daal m
Tosmuun ardna psm rdke ganlar gusmu Ark Hasan boazlarken Aacak
stne dm
Omar Osman gardalarm Getmez ben burda glarm Eller bana deli diyo
Delim'oldum gardalarm
Keli Bir, bir buuk metre yksekliinde dzlk, tepecik.
Beserek Dii deve.
Eli ivil ivil ili Eli ok abuk ileyen. Eli kvrak.
Heril pek.
ki elimde iki efe ki kiinin fesi. Bu, at yakyorum demektir.
Belinde taban erisi Taban klc. Bir tr kl.
Pmak, pusmak Saklanmak.
Aacak Aarak. Kollarn aarak.
1
110
NCE HACININ AIDI
Bundan elli sene evvel Ceyhamn Tatarl kynden ince Hac adnda birisi, bir kz
karyor. Kzn akrabalar nce Hacy ldryorlar. Bu ad, Hacnn lm stne
kard kz yakyor.
Leenin burnuna vard Beni de terkiye ald Krolas emmilerim Goltukdan goltua
furdu
Bk Lee gck Lee iek toplar see see Bakdm dman zor geliyo Gaa gul
olduum gaa


unu bana geydirirken Daha neler allm dedin Enger seni ldrlerse Seniyinen llm
dedin
Furulan yaral yatar Hacm goln dengsiz atar Silha elinde olsa Dmann hepsine
yeter
Gara savlar bacanda Fieklisi gucanda Gavg'adiyo gul olduum Derendenin
bucanda
Dmde grdm dmde Fiek dzl dnde Gavg'adiyo gul olduum
Derendenin st banda
111
Zhrenin gz srmeli Hacya t vermeli Yraa yangn Hacnn Binbaadan gar
sarmal
Belinde de sar kemer Sarar doleye doleye ldrmler nce Hacm Gana beleye
beleye
Gyk ince Hacm gyk A dudakda snbl byk Hac ora vardm'ola Tatarlda goca
Hk
Bilmiyorum elinizi Atamyom lnz Gusuruma galman dezze Paralatdm delinizi
zm gara zm gara Salkmlar dzm gara Emmilere gediciyim Ge7 ardmda
yzm gara
Tatarlda goca st Dal dal oldu bitdimola Avm alm gul olduum Mrazma
yetdimola
Lee Ceyhan-Osmaniye arasnda ovada ok yksek olmayan kayalklar.
Gaa Kaa.
Dengsiz Yanl. Bu atta can havliyle.
BATTALIN AGIDI
Seferberlikte, Battal ve Davut adl iki karde ekya imiler. Bu iki karde, bir
dargnlk yznden birbirlerinden ayrlmlar. Battal, ok gemeden, zaptiyeler
Kozan tarafnda vurmular. Kocasnn lm zerine bu ad kars yakmtr.
Battaln hangi kyden olduunu, btn aratrmalarmza ramen bulamadk.
Boz lk gapya geldi Edi boynun habar ald Sen duymadn Arz bacm Batdal d'ld
Davut d'ld
Davut bilmezdi dzeni "


Batdal gezerdi Gozan Ya niderdin er alas Virane dada gezeni
Yurd gonardk sra sra Yorgan atlaz dek hara Bin ula babam ua er alas benli
gra
Sandktan dutup kakyo Adam una gvenir mi Be dekden yer sererdim Batdal
daa dayanr m
karm Berut bana Ban gar olursa olsun ekerim bebek derdini Dulluk zor olursa
olsun
112
113
Amann belim girildi Tl'oturup kakmaynca Benim yetim bymez mi Emmileri
bakmaynca
Lk Erkek deve.
Hara pek.
er Dert.
Tl oturup kalkmaynca Devenin kp de yerinden bir daha kalkmamas, ounda
da, hi kalkmamas, yle lmesi Trkmende uursuzluk saylr.
114
KARANIN AGIDI
Ceyhan kazasnn Yumurtalk nahiyesine bal Zeytinbeli kynden Gani Aann olu
Kara, g^2 ylnda, bir kz yznden vuruluyor. Olunun lm zerine bu ad,
anas yakyor.
Ben belerin bacsym Altmda atm kalaklar Cenezeni glsn Garam o glerdeki
melekler
Dam dutdurdum cesine Garbi yeli desin deyi Aslan Garam harbediyo Emmilerim
gelsin deyi , ^
Gani Aa Gani Aa Al martini ekil daa Aslan akallar bomu Derelerde guva guva
Datl'efendi datl'efendi zin ver de getiriyim Guma toza belemiler Yatana yatrym
Dam dutdurdum guyuyunan Garam yundu suyuyunan Get de gonu efend'olum
Adanada valiyinen
Zeytinbeli at oyna Zifirden firek kynei Sefil anan dn gurmu Garam oynasn
deynei


I
115
Hele mezere mezere Mezerin otu bozara Varn sylen Gcelere Gizim eksinler
bazara
Olu olan nmesin Olmayanlar yerinmesin o Garamn akranlar Gzlerime
grnmesin
Tekerek Garam tekerek Laf verir kan ekerek Dnlerde oynar oyun Cbne
mendil sokarak
Altmda atm kalaklar Altmda atm aha kalkar. Kalaklamak, bir de iim kalaklad,
ok heyecanlandm, cotum anlamna gelir.
Garbi yeli Gneyden esen yel, daha dorusu denizden gelen yel. Kimi blgelerde bu
yel batdan da eser. Onun iin yelin ad garbi yelidir.
Gva guva Kova kova, kovalaya kovalaya.
Tekerek Toparlak.
116
POYRAZIN AGIDI
Kadirlinin Ekiler (Tutarl) kynden bir dul kadnn iki olu, Poyraz ve Dede
kyllerle geinemiyorlar. 1910'da Ali Atlgann rivayetine gre, Musa adl biri, iki
kardei vuruyor.
Oullarnn lm zerine bu ad, anas yakyor.
Dedemin kynei gann Nenni Boyraz olum nenni Demedim mi olum size Eskiler
evelden kenni
Dedem de yke dayanm Boyrazm gana boyanm Hep girmi gvr dlleri Eskiler
sahab olmam
Bir yannz Geben eli Girildi anaym beli ehit olmu itelerim Cennete de dm
yolu
Olum galmad ocakda Atm galmad bucakda Ne yahyon Boyraz olum Guluklay
scakda
Boyraz olum pek hatirli Hatirini gramyom Dedem dmann evinde Ben oruya
varamyom
Bu vakit adam m ger Yaz gelsin gek yienim A Boyrazm Gara Dedem
Golumdan udu Doanm


117
Abalar geydim abalar Beni gnaman obalar Gara Dedem can veriyo Kah bakar da kah
abalar
Gelin alar bacs'alar Dumanland gene dalar Sizden de imdat umarm
Hkmetd'oturan beler
Efe seni psgl seni Derdden derde koydun beni A Boyrazm Gara Dedem Ala gann
grdm seni
Gelin alar eim deyi Daha gck yam Bacsn yenemiyom Yalnz gardam deyi
Dede Erkek ad.
Kenni Kinli.
Ccelerim iftelerim, bir ift olum.
118
I
LGATE
ve Birka Sz
Atlar toplarken halkn syleniini olduu gibi aldk. Bundan kastmz, atlarn
tabiiliini bozmamaktr.
Eer biz bunlar yazarken, stanbul ivesine uydurmu olsaydk, hi deilse biraz,
tercme etmi olacaktk.
Okuyucularmzn, atlar daha iyi anlayabilmeleri iin de bu kk lgateyi
yapmann lzumunu duyduk.
te bu dnceyle, stanbul ivesine girmemi ve anla-lamayacak derecede
deimi olan kelimelerin karln koyduk.
119
Aar Ar Farmak Yanmak, uzaklamak
Arzlar Arzular Fil fili ccen Karmakark
Ayan olmak Aikr (Bunlar kelime deil,
Aziziye Pnarba kazasnn tedaidir. Anlamad
yazy grnce bunlar


deyivermitir.)
eski ad Firez Biilmi ekinin top-
rakta kalan sap ksm
B G
Baer Bayr Gaer gaer Gayr gayr
Beam Beyim Gabir Kabir
Birez Biraz Gars Kars (Eskiden Kadir-
li'ye de Kars derlerdi)
c Gaza gaza Kaza kaza
Garlanga Krlang
Cahan Ceyhan rmak tmek
Car Aman Gv etmek At hzl srmek
Cebel Osmaniye Gvel Yeil
Cebeli Lbnan Gnden yan Gnden taraf
Cebelibereket
Cehiz eyiz H
Cerit Bir Trkmen aireti
Harmanck Bir yayla ad
Hatlama Atlamak
Harlamak Atn fazla solumas
Heril pek
aba abalama, urama Hota Kabaday
aer ayr
iekda Mazga yaknlarnda
bir da I


D ikan ken
Ign Ikn, filiz
Denk Atn, devenin u-
vallar iinde gtre- i
bilecei yk
ci Deli Hacnn ocuk-
E lar tarafndan ismi-
nin ksaltlm ekli
Efe Fes K
Efin tefin Dalm, bandan
belalar gemi Kak Kalk
Eik kesik Enginli, yksekli Kevren Kervan
120
Ladf Redif, ikinci askerlik Tecirli Bir Trkmen aireti
Tevir eit
Tomarza Pnarbana bal bir
M , ky
Tosmuk Kam kkleri, funda
Maara Maara kkleri
Mahana Bahane Tuc Tun
Mantfar Sar renkli bir nevi
iek
Mazga Andrn kazasna bal Y
bir yayla
Mraz Murat Yarpuz Gzel kokan ve nane


Muduluk Mjdelik ye benzeyen bir ot
Yelep yelep Il l
Yelip gelmek Hzl hzl gelmek
N
Nahfiri Nergiz
Lhuri Nerkis
O
rk
Atlar balamak iin kullanlan uzun ip
Perem Kkl
Pezek Srta giyilen bir nevi
hrka Ps, psk Kedi
Sar Atn kala taraf
Salmak Gndermek
Saya Gaga

or
Laf
121
Faydalandmz Kimseler
Adn ad
Yemen Ad Ladflarn Ad Ahmedin Ad Kozanolunun Ad Boz merin Ad
Poyrazn Ad Hac Beyin Ad Haa Gelinin Ad Bebek Ad Eminenin Ad
Hac Velinin Ad Hseyinin Ad Halbrn Ad Deli Hacnn Ad Zlfkrnolu
Ad Hacnn Ad Hacnn Ad Gurbet Ad Mahmut Beyin Ad Memicinin
Ad Kara Mehmedin Ad Durdu Beyin Ad Gelinin Ad nce Hacnn Ad
Battaln Ad Karann Ad Sar Ahmedin Ad Mustafa Aann Ad Mehmet
Beyin Ad nce Hacnn Ad


Anlatann ad, soyad Ky Kazas
Emine Sayman Kadirli
Mehmet Saygl Azapl "
Ali Atlgan
Durdu ahin
Hr Hatun
Hava Bozdoan
Hasibe Hatun
Ali
Mehmet Gm
Nigar Gceli
Dnd Sar
Elif Poulu
122
Narhkla "
Ya1
45 25
50
Hemite Osmaniye 50
60
95
Gvahmetli Andrn 56 Aya Ceyhan 22
Gebeli Osmaniye 30
Hemite " 40
30 Bahe Kadirli 50


AITLAR II
KUMARLI KYNDEN HALLN AGIDI
Gksnn Taoluk kylleri ekinlerine giren Bozdoanllarn develerini vermiyorlar.
Bozdoanllar (Bozdoan aireti), Osmaniye ilesinin Kumarl kynden Halil'e
bavuruyorlar. Halil saylr bir kiidir, Taolua gidiyor. Halil Taoluklu Bey Alinin
olu Mustukla konuurken Bozdoanlnn biri Mustuu vuruyor. Bey Aliye olunu
Halil'in vurduunu sylyorlar. Bey Ali de Halili vuruyor.
Bey Ali Halilin belinden kamasn karp alarak Halil'in yzn kendi kamasyla
paralayarak onu ldryor. Ad Halil'in kars Dudu ile kaynanas Ee yakyor. Bu
adn tarihini 1900 ylnn Austosu olarak saptadm.
Gani olancm gani zengiden akm kan- " Doru syle krolas Dman
heyleyledi seni
Elimde yok kolumda yok Yapacak dalm da yok Taolua giden geldi Drak atl
delim de yok
Mavi alvar l l Kama kna dolar eke tut atn ban Emmilerin tez ular
Tahta stnde yatarken uha yorgan rterken N'ola o zaman leydi Al at ceren
tutarken
124
125
Krezden ald doru Ne hodul yrrd kr Ben eimi bilmez miyim Salta mavi yalk
sar
Kadan alaym Ansa Halil bizi arad m Gmleini yuyan gelin Kakln tarad m
Kadan alaym bac Bir incecik derde dtm una teye vardm idi Yaz grnce
atm
Yazn kyl alm Kamas yzn alm Kes umudu kzcazm Halil sana cevap
vermi
k Meryemilin bana Har eyle Halil har eyle Krmz'kilim ala beik Neneyle Dudum
neneyle
Hseyin deveni gder Mistik camzna gider Taman kszn kann Emmisi alacam
der
Evimizin n bayr Tfek ter gayr gayr Aalarn teklif etmi Halil sen oraya buyur
126


limize engi geldi Delim kurar pazarn Amann grmesin gzm rtn delik
mezarn
Dnkten St obas Koygun davulunun sesi Gitti de geri gelmedi Ak Yusufumun
babas
Yandm gn gn Geldim dn dn Yusufu yanma aldm Kurdun mu
snnet dn
Kadan alam erfe Hatutv Ben de seni gzlyordum Sen gelmeden efe geldi
Prn dzlyordum
Halil tatl Yusuf tatl uncazm ahbaz atl Eim Taoluktan gelir Terkicii doru atl
Kamasn ekememi Tfeini skamam Kt imi mat Hasan Geri dnp
bakamam
Kadan alam erfe Hatun Bunu bana e ederim Bunun iin duruyordum Kor da
Avara giderim
Dman heyleyledi seni Bunu binidsiz gelen ata sylyor. Heyle Nasl. Dman ne
yapt sana?
127
Drak Kvrak. Kvraktan daha baka anlam da var. yi giyinmi, temiz, titiz.
K Ayak.
Tahta Taht. Toros kylklerinde karyola gibi keresteden yaplm yatacak yere taht
derler.
Krez Erkek ad, ya da lakab.
Hodul Gsterili.
Kada Dert, bela.
Har Atn doludizgin komas. Har atls: Atn harla sren.
Mcnjemil beli Andrnla Mara arasnda, Dldl dann yannda bir bel, bir yayla.
Neneylemek Ninni sylemek.
Taman kszn kann / Emmisi alacam der Artk Halilin cn amcasnn
alacan sylyor. Kann almak, kanm yerde brakmamak.
Aalarn teklif etmi Teklif etmek, lene armak.
Diink Yer ad.


Stobas Toroslarda bir yer ad.
Gnmek Yanmak. Bir de gnmek, bir kuman, kilimin, buna benzer herhangi
bir eyin yar yanmas, yzeyden yanmas, ama dklmemesi.
Gzlemek Beklemek.
Efe Fes.
Prk Pskl.
Bunu bana e ederim ocuunu gsteriyor. Bundan sonra eim bu olacak diyor.
ocuum iin, kocam iin duruyordum burada, kor da Avara giderim diyor. Gelinin
Avardan olduunu anlyoruz.
I
128
HACININ AGIDI
Maran Andrn ilesinden Gaffarn olu Hac karl bir gnde eve odun getirmek iin,
damlar skmeye gidiyor. Hac dam skerken dam yklyor, delikanl ykn altnda
kalyor. Ad anas yakyor. Adn yaklma tarihini 1920'ler olarak saptadm.
Gaffarn nazl Hacs Yoruldu Kadn bacs Donatn at deveyi Sabah gider knacs
Ben de geldim elinize Yeni dtm kolunuza Kadan alaym aa
Yardm eyle yalnza
Bulut buluta sykenir Ne ola bunun fkesi Telli kubur srmal aba O da Hacnn
soykas
Hacm der de bunalrm Dam banda dolanrm Allah Hacm verirse Kap kap
dilenirim
Kadn da yerini yazm Gelsin karde yatsn diye Allah bir bardak su dkm Varsn
ocak batsn diye
Sabah gider knacs Hacnn daha evlenmedii sylenmek isteniyor. K-nac gitmesi,
kz alp getirmeye gitmek. Dnn sonu kna yakmayla gelir.
Yeni dtm kolunuza Evlenecek kz, nianl... Sizin eve daha yeni gelin geliyordum.
Atta: Size snyordum. Kola dmek, snmak.
129
Sykenmek Yaslanmak.


Yardm eyle yalnza Hacnn evin tek olu olduunu sylemek istiyor. Burada aa,
aabey anlamnadr. Trkmende aabey yerine aa derler.
Sykenmek Yaslanmak... At sylerken, yre de atlara girer. O anda ban kaldrr,
bulutun buluta yaslandm grr. Nedir bu bulutlarn fkesi, diye alar. Hacn
lmne bulut bile zlm, fkelenmitir.
Kubur Bele balanan bir biim antadr. Erkekler, tabakalarn, czdanlarn,
akmaklarn, buna benzer gerelerini kubura koyarlard.
Soyka lden kalan, lnn giydikleri...
Yerini yazmak Yazmak, sermek demektir. Yerini sermek, yer yatan sermek. Sofra
yazmak, yere yer sofrasn kurmak. Hal yazmak, kilim, ul, hasr yazmak, sermek...
Bardak amdan oyulmu byk su kab.
130
MUSTAFA AANIN AIDI
Andrrm Abazolu ailesinden Mustafa Aa ldnde ad akrabalarndan Cennet
Hatun yakyor.
kr olu var Aann nallah yerini tutar u Badatta kalanmn Ocanda bayku
ter
Hakiyetli vezir Aam Duranm bana verdi Size bir haber vereyim u Badatta sunam
kald
Kadan alaym Aa Sen alama biz alayak Aam yolsuz bir i tutmu Birikip minnet
eyleyek
Elimdeki Acem aln Aam balard beline Dulluk zor olur zor olur Sen ala bibim
oluna
Kadan alaym Aam Arkamdan ykld dam Bldr da kardeim ld Daha lmedim
de sam
Bir kck oda tutmu Benzer ardan yurduna Aam Maraa varnca Derman arar
m derdine
131
Ali, Kenan evlenirken Vezir kacak denee Giydirme kadan alaym Sabahki gelen
gmlei
Vili dedem olu vili Savrulur pskln teli Elemen bunu burada Cennetten alm
yolu


Hakiyetli Bal, sadk, iyilik yapan.
Yolsuz bir i tutmak Doru olmayan bir i yapmak. Burada Aann yolsuz yapt i,
onun lmesi.
Birikip minnet eyleyek Minnet eylemek, yalvarmak. Bu yolsuz iinden dnsn, diye.
Bibi Hala... len Mustafa Aa demek ki ad yakann halas oluy-mu. Dulluk zor
olur, diye orada bulunan Aann karsna sylyor.
Bldr Geen yl.
Benzer ardan yurduna ehirde tuttuu oda bir ardak gibi. Kck bir oda. Bir de
ardan Yurdu diye bir yer ad olabilir. Bir yayla yurdu olabilir ardak. Oday ona
yaktramyor.
Denee kmak Cirit oynamaya kmak.
Vili Anlamsz bir szck. Burada hayflanmak anlamna geliyor.
Pskl teli Fesin psklndeki tel.
132
MFTNN AGIDI
o'da ukurovada Ermeni karklnda Bahe Mfts Me-net Efendi, bu olayda
ba ekenlerden birisidir. Bundan dolay arkadalaryla birlikte Erzinde aslr. Ad
Mftnn anas Gll Hatun yakyor. Bu adn ok uzun bir at olduunu sylediler
ya ben ancak bu kadarcn derleyebildim.
Mftnn sakal kara Yusufumu ekmen dara Kefenleri boaznda Hep asmlar sra
sra
Erzinin de ii sulu Sen'astran gavur dl Sana ayan olmad m Sen ula Hazreti Ali
Mft gne Yusuf aym Vezir kefenleri giyen Haber alr avratlar Dayan hey yreim
dayan
Yusuf olum kibar bakar Ayana izme eker Dolansa saraya varsa Kaymakam ayaa
kalkar
Hem okuyan hemi yazan Evimi odam bozan El'me alaym ift sar Kap kap eller
gezem
133
OSMAN PAANIN ANASI HEDE HATUNUN AIDI


Maral Beyazt Beylerinden Osman Paann anas Hede Hatun ldnde ad
tandklarndan Ahmet Paann kz Hati yakyor. Hede Hatun Arnavuttur. Osman
Paa onunla tstanbulda evlenmitir. Adn tarihini saptayamadm. Ada bakarsak,
Hede Hatunm lm 1900'den ncedir.
Bilmez inisin Vahrat kz Paa bunu satn ald Yeil sandk telli mahya Taman
stanbuldan geldi
Hatun giyerdi firengi Parlar yznn irengi Eden mirin haremi Nizip kavgasnda
cengi
Hatun hatunlarn merdi Bilmem neresinde derdi Tatl tatl Hem derdi Beyin
validesi ld
Badatlsn eindiren Srtna srma bitiren Arzulam Mftsn Avluda lk
dtren
Hatun ben gelmeden lm Gremedim soluunu Kutnu zbn gm dme
Sktnz m iliini
134
Gl aacnda glgelen Kevser rmandan sulan Gelini ne ok alattn Be yz atl ilen
gelen
Hatun sen garip deilsin Zlfn yzne dalsn Mcevher kl taknan Kazmmm
olu gelsin
Ede Marata aabey demektir. Kimi ocuklar babalarna da ede derler. ukurovada
Bozdoan Trkmeninde ede, aka, aabey, baba yerine daha kullanlyor.
Mahya Tahtrevan.
Badatlsn eindiren Badattan alnm Arap atn eindiren...
135
HACI HSEYN EFENDNN AGIDI
Osmaniyeli aalardan Hac Hseyin Efendi 1931'de ldnde, bu ad onun stne
Kumarl kynden Meryem Hatun yakyor.
Grnr mran dalar mrl olsun salan Daym beriden varrken Karlar Cerit
Beyleri
Daymn ld gece Kapand hanlar dkkanlar imdi karlar daym Kheylan atl
yienler
Daym giyer elma krk At yavuz krar rk Bayrama ar beklerim Arifi getirir
belki


Daym karyolada yatar Gelmezse iftlii batar Eski gn'n bilir misin Dervi at ceren
tutar
Ben burada oturamam elek ar gtremem Sen olmazsan kul olduum ha gelin
getiremem
Dayn iftlie gidiyor Arif atn gemlesin Hem Aa hemi Efendi Mezarna nur
damlasn
136
Daymn ld gece Kapand hanlar arlar Sakal erif gelirken Krk atl ile karlar
Gani benim daym gani Fakir fkaranm yan Daym Dervi ata biner Yem yemezdi
Cuma gn
Cerit Beyleri Ceyhan ilesine bal kylerde yaarlar Ceritler. Avarla-rn bir kolu
olduu sanlyor.
rk Atlar demirden ya da odundan kazkla yaylm olan, yani otlu bir yere balarlar.
Kaz yere akarlar. Kaza be, on, on be, yirmi be metre kadar salam bir ip
balarlar. Bu ipi de atn boynuna takarlar. At bylece o yirmi be metrelik sahada
otlar. Bu ipin ve kazn btnne rk derler. At rklemek biiminde kullanlabilir.
elek Yk.
Gani Cmert.
137
HACI DURDU AANIN AIDI
Andrrd Yaycoullanndan Hac Durdu Aa ldnde, 1910 yl, bu ad kars
Meryem Hatun sylyor.
Tabiyeden yaya kam Fesini kurun alnca Bizim hsmlar genisin Kzlar da dul
kalnca
Irak m Kabenin yolu Engin mi tubann dal Kzm baban bilmez misin Be yzlk
kuanr al
Hani gelmedi yieni Salakta avlar doan Airetin Aas'ld Esnaflar rtsn dkkan
Ben yoruldum siz alayn Yas ekin kara balayn Tekrar Kabeye niyetli nallah
Kudse urar
Geer Meryemil belinden Kim tutar benim elimden Szlamayn kuzularm Allah
geer mi kulundan
Olum askerden gelince Halebi doland at Bu sonradan aa deil Eiraf hanedan zat


138
On ay oldu hasta yatar At kiner kuu ter Sen olmazsan kul olduum Camiler
medrese batar
Bana t verme Hoca Tebih eker gece gece Bir kez yzn srd geldi Bir daha
niyetli Hacca
Neren artt kul olduum Ak bebee vurulunca Yldrm dt sanrdn Airete
darlmca
On ay oldu hasta yatar Nasl hsmsnz sizler Bundan sonra beyden der Kara giysin
gelsin kzlar
Altm beygir ile ger Benim de gnlerim geer Tiryaki kurban olduum Hadrnda
kahve ier
Salakta tura avlatr Meydanda adam inetir Kzm baban'bilmez misin Zeytinde
atn oynatr
ki sene daha yaa Gzmn n ssn Aam kahveye merakl Ahmet kpkl
piirsin
Eri cierciim eri Malah kara hrka sar Ali edem kar getirmi Davada boanan kr
139
Kapsnda on ua Hersli byn geveler Hac, Bilal katarlam lie gitmi develer
Halepten doldurmu hurcunu Kesmi Kaymakam harcn Airet helal eylesin Varsa
istesin borcunu
Genisin Sevinsin, rahatlasn.
Snlak Ova, dzlk, alan. eltik sala, yaygndr. Byk tarlalara, bin, bin be yz,
bin dnmlk sahalara salak denir. Bir de bycek dzlklere, ovalara, sahalara salak
denir. Salakta avlar doanndan da ne demek istendii anlalyor.
rtmek Gneyde Trkmenler rtmeyi kapamak anlamna da kullanrlar. Kapy,
pencereyi rt, gibi.
Halcin dolnnd at At askerden gelen sahibini grnce sevincinden ne yapacam
bilmiyor. At Halebi dolanmak, sevinten umak anlamna.
Ali edem kar getirmi / Davada boanan kr Hac Durdu Aa mahkemeye gitmi.
At kasabada boanp eve gelmi. Ali Aabey de at Aaya geri gtrm.
Gevelemek inemek.
Hersli fkeli.


140
YAYCIOGLU BRAHM AANIN AIDI
Anannn tannm ailelerinden Yaycolu brahim Aa ldnde teyzesinin kz
nl halk airi Hasibe Hatun yakyor ad. Hasibe Hatunla kz kardei Telli Hatun
btn Toroslarn, ukurovann en nl atlarydlar. Hasibe Hatunla Telli
Hatunun at yakt llerin ok deerli kiiler olduunda herkes birleirdi.
brahim Aa 1942'de lyor.
Geldim diz ktm oturdum Bu yl bir Aa yitirdim Sleymanm yanma gitmi
nallah geri getir'rim
Odada Aa oturur Uaklar kahve gtrr Kadan alaym Mnire Kzlar hizmetin
yetirir
Aye aydanln'getir Mnire hizmetin yetir Kzm imdi Aa a'rr Kalk gayr
malahm'gtr
Glden kalkt utu turna Kimi kara kimi srme Kadan alaym Mnire Aamn
adrm'derme
u bacs u gelini Karde komad halimi k'gn sonra babamolu atal indirir gelini
141
Atn dorusun'saymazd Kardeim binerdi kra arafl yatak beenmez imdi kondu
kuru yere
Kardelerim kardelerim Aman kesilsin balarm Babana minnet eder de Gitmem
burada klarm
Yaramn da ba acar Gz gz oldu merhem durmaz Kckten dul oturdum
Bamdan kara gn kalkmaz
Zor imi karde acs Gelmedi Hsne bacs Hseyini Sleyman Hacy tutsun sancs
Bundan baka at demem erif, Leman gelmeyince Unutmam karde unutmam Kara
mezar olmaynca
Karde kabire konunca Mevlam bana versin sabr Allah Mftye mr versin Yz krk
lira verdi kebir
A'Ankaradan gelince Zeliham oynar oyunu Sen olmazsan kul olduum Memede
kurmam dn
142


Yol uzak Leman gelmezse Mft hi halden bilmezse Aamn can sklr Kr at
kouyu almazsa
atal indirir gelini atal bir de, bu atta olduu gibi ifte anlamna gelir. Acar Yeni.
Kara mezar olmaynca Kara mezara girmeyince, kara toprak olmaynca.
1.43
HACI BEYN AIDI
Andnnn bir kynden, ky saptayamadm, Hac adnda bir delikanl evleniyor,
gerdee girecei gece de lyor. Ad, len kocasnn stne gelin yakyor. Bu ad,
btn Toroslarn en nl a Kel Aktan aldm. Hacnn lmn 1905 olarak
saptadm.
Yol stnde kara ylan Sra boynuma dolan Gelin geldim kz gidiyom Uyan Hac
Beyim uyan
Evlerinin uru arpa Kr at gelir krpa krpa Hac Beyim can veriyor Kollarn rpa
rpa
Aynal martin kol istiyor Gm kemer bel istiyor Ne yatyon Hac Beyim Elin kz yar
istiyor
Hezerine hzerine Hele bakn mezarna Hac Beyin kr atn ekin Sultan pazarna
Ayvalktan kalktm yayan Dayan hey dizlerim dayan Menekeden gelin geldim Uyan
Hac Beyim uyan
Hezerine hzerine Uydurma, anlam olmayan szlerden.
KSE AANIN AIDI
1920 ylnda Kadirlinin Bahe kynden Kse Aa ldnde bu ad kars Ee
Hatun yakyor.
Odana sererim kilim Kimseye kalmad dilim Alt tane yetim ile Dar yerde evirdi
lm
Asker Hasan olum asker stne rterim yorgan Baban Halepten gelirse Astrrm
atal yorgan
Srtnda srmal krk At yavuz tutmaz rk Benim derdim verem diye Yreine
dm korku
Kadan alaym teyze Ac haber geldi bize Aamn mesnetin diyem Kendi idarede aza
On iki odal konak Dikildim da kamadm Bedir yapl Aama Maallahsz
bakamadm


Odana derdim hal Bilmiyom gittiin yolu ocuklar bytrm Adm vurdur'rum
kar
144
145
Gnde on atl inerdi Issz m kalm odas Aa ince derde dm Bana da gelsin
kadas
erkezde de Kadir Aa Orun ac karl daa Aam gnderir m'ola Selam salsam
doktor Beye
Dhlmnk Girmek
Adm vurdurrum kan Adm kar koydururum. Adn vurduk: Adn koyduk, ona ad
verdik, anlamna da gelir.
Mesnet i, meslek.
Bedir Ay.
Kan Hem kadn, hem de, daha da ok yal kadn anlamna gelir. K-rolunun bir
iirinde Krolum der ki kardm / htiyar oldum rdm, der.
Orun ac karl daa Orun urun, gizli anlamna gelir. O bir karl dadr, ona gizli
acyn, diyor.
146
POYRAZOGLUNUN AGIDI
1890 ylnda Ermeni ekyalar Kadirlinin Bahe kynden Poy-razolunu, yaylada
adrn basarak ldryorlar, bu ad karlan yakyor.
Cincinden g ekilir Mal Gebene dklr Buna Poyrazolu derler Yedi lk bir
yekinir
Olu pskl sallamasn ift gelini alamasn Satmayn kr at kapdan Onu eller
balamasn . -- "
Bura deil bunun yurdu u yukar konmaz myd Evi yurttan ekilince G atls
binmez miydi
Hengi ile hng ile ldrmler sng ile n byk Poyrazolu Kahve ykl dengi
ile
Kefiye yalk banda Azgn yaras dnde ldrmler Poyrazolun' Ylanltan
banda


inin Dldl da yresinde bir yayla.
Geben Andnnn bir ky.
Olu pskl sallamasn Sallanmayacak pskl, festeki pskl. Pskl sallamak bir
konurlanmak biimidir.
G atls binmez miydi Tannm, saylan Aalar, Beyler yayladan inerlerken onlar
uurlamaya g atls binerdi. G atllar o yrenin yay-
147
laclar, yerlileriydi. G atls, kalkan g en az bir ky aaya kadar uurlard.
Hengi ile hilng ile Drtl doldurmak iin kullanlm sz. Kimi yerlerde de
kalabalk anlamna geliyor.
D Gs.
148
SMAL AANIN AIDI
1944 ylnda Andnnl Zlfikar olu ismail Aa ldnde bu ad ona akraba
kadnlar yakyorlar.
ardan aa bitirir Onu da Ceyhana dktrr Kim karr olancm Bin Krat
eltik ektirir
Hocalardan izin aln Bir gece evinde yatsn Dmanlk eden deyyuslar Gayr
muradna yetsin
Acar konak dutturdu da Bir gn iinde yatmad Hac olun everip de Olum murada
yetmedi
Bayrakl patos ekildi Olum uram nazara Hacya gelin getirdim Peygamberin
kavl'zere
Konak yaptrr, keliye Benzer Hazreti Aliye Kalbura hayma dutturmu Davet
verdirmi Valiye
ardan bitirir lata Gitmedi Ceyhandan te smail Aa lnce Dmanlar alm
hota
149
Srek yazda yaylr Aka savaa koyulur Gelen sene kimse bilmez Bu yl hatrn
saylr


Ben byle alayamam Kaputunu bana saln htiyarm varamyom Hepiniz yanma
gelin
Adanadan gelir bekar Sandklarla alr eker Dolansa daireye ksa Kaymakam ayaa
kalkar
Bacc lde kald Mustafa Efendi alasn u Gllye selam sylen Ak zsn kara
balasn
sterdi smail Aa Akama on iki trl Varamyom olancm Konann ba karl
Kahirlenme Gll Hatun Ben aladm adm Hac kk halden bilmez Kim verecek
dn
Yeter kadir Mevlam yeter Acm'olur bundan beter Gvenirim Allahma Hac olu
yerin tutar
150
ar Andrmn bir ky.
Kim karr olancm Hasadn kim yapabilir ki.
Bin krat eltik ektirir Krat, bir tahl lsdr.
Acar konak dtturmak Yeni konak yaptrmak.
Bayrakl patos Batz, harman makinesi. Bayrakl batz, yeni batz. Yeni batz tarlaya
girerken bayrak ekilir batze.
Keli Bayr.
Kalbura hayma dutturmu Kare biiminde drt aa dikilir, aalarn st am
dallar, lgn, mersin, st dallaryla rtlr, bir biim glgelik yaplr. Buna hayma
derler. Farsa bir szcktr. Kalbur, Andrmm nl bir yaylasdr.
Valiye davet verdirmi Valiyi yemee arm, haymasma.
Hota Bir sevin barts. Hota almak, hota sylemek.
Srek Koyun srleri. Srek yazda yaylr. Srler ovada otlar.
Savak Koyunlar koyduklar blnm yer.
Kaputunu bana saln Bana gnderin.
Adanadan gelir bekar Toprak iilerinin bir ksmna bekarlar derler. Bunlar
ounlukla bekardrlar. Mevsimlik deil, yllk iilerdir. Bekar iileri altrmak,
Toroslarda ok zenginlii gsterir.


Akama on iki trl On iki trl yemek istermi. Bu da zenginliini gsterir.
151
BEYAZIT OLU HACI BEYN AGIDI
1890 yllarnda Hac Bey Erzurutnda ehit dyor. Ad kars Hata Hatun
Andnnda yakyor.
Erzurumun dalarna At rkledim balarna Ksknm eim ksknm Beyaztl
Beylerine
At geldi donu geldi Kendi sonsuz nerde kald Senin olun benim eim Kzyn kardei
ld
Hatun ksz Rfat ksz Al at aralkta yemsiz Ellerin gideni geldi Gelmedi ya bizim
sonsuz
Sattlar ayak sekili Ben oldum evin vekili Ayan olsun Beyin kz Gayr kaldrdm
kakl
Uarken grdm turnay Bana diktirir srmay Ayan olsun Beyin olu Gayr kaldrdm
srmeyi
Al yeil evimi bozdum Ykm ellere dzdm Kar yap duman knce Gayr
umudumu zdm
152
At geldi donu geldi Giyitleri geldi, don, giyittir. Hayvanlarda, daha da ok atlar iin,
renktir.
Kendi sonsuz nerde kald Songsuz: Vefasz.
Hatun Bir de kadn ad olarak kullanlr. Hanm da yle.
Sattlar ayak sekili Aya sekili at sattlar. Kimi atlarn ayaklarnda bilee, dize kadar
bir ak olur. Buna sekil derler.
Gayr kaldrdm kakl Kakl kaldrmak, kakln kesmek, bir mr boyu yasa
girmek, yalla girmek demek.
Gayr kaldrdm srmeyi Bir daha srme de ekmeyecek.
Ykm ellere dzdm Baka evlere sndm.
Gayr umudumu zdm zmek, kopmak. Bir ipin yava yava incele-rek kopmasdr,
zmek.
153


BAYRAMIN AGIDI
1909 Ermeni karklnda Bayram Ermenilere kar savayor ve onlar ldryor.
Bu yzden de aslyor. Ad anas yakyor.
Bayram olumun sebebi Biri Anck biri Kzk Gavur iin spatlk etmi Tadn dine
yazk
Kibar gezer emmim olu Sa yannda alt patlar Kara donlusun asmlar Padiah
duyar da atlar
Bayram da benzer fidana Yanarm ehit gidene Duyar da hep yanar karde ukurova
koca Adana
Ben nideyim emmim olu Dava Mftde Kadda Asmlar emmim olunu Asmlar
saat yedide
Kibar emmimin yosmas Giyerdi Firenk basmas Padiaha ar deil mi Kara donlusun
asmas
Karde ieri dikilir Pskl alya taklr Kibar gezer emmim olu Koynundan koku
dklr
154
AVAR BEYLERNDEN TERKELOLUNUN AIDI
Avar Beylerinden Terkeliolu yzyln balarnda ldnde ad Beyin Hatunu
yakyor.
fkeli atn balayan Dalgn gnlm eleyen Sen onu bilmen mi Dudu Orun orun
ok alayan
Kutnu kuma ekilirdi Ak konaa dklrd Sen onu bilmen mi Dudu Alem ondan
sakmrd
Ak konakta atal baca Ben yatmadm bugn gece Ak konaa olan gerek Aln kara
peremlice
arn Moll'Ahmet gelsin Halinden bir haber alsn Benim diliim gelmiyor
Efendisin'beri salsn
Orun orun ya da urun urun Urun, gizli, sakl demektir. Daha ok orun orun
diye iki szck olarak kullanlyor. Urun da deniyor kimi yerlerde.
Benim diliim gelmiyor Benim canm sklyor, demek. Dilii gelmemek: Cam
sklmak. Hi diliim yok: Rahatm yok, sevincim yok.
155


HASANIN AIDI
Andrnn Tokmakl kynden Hasann amcasyla aras alyor. Araya byk
gerginlikler giriyor. Bu yzden de amcasnn olu onu ldryor. Ben bu ad 1939
ylnda Osmaniyenin Hemite kynde yirmi iki yanda Eeden derledim. Hasann ne
zaman ldrldn bilmiyordu. Ad da Tokmakldan Ksa Ee Hatun yakyor.
Atl gelir tabur ile Ben alarm sabr ile Srmeli olu gezer idi ift tabanca kubur ile
Kapya dikerler am Samana bulanm kan Kakln tara Fatma Deveye bindirir
seni
Aman Aalar Aalar Kular yukar havalar Sa yanndan kurun demi Olum
yarasn feler
Kratn naln dktm Avar boazna taktm Bunda ne var bire Hr Aziziye ehrin
yaktm
Biner ata srer taa Mor yal dm kaa Kakl belie karm Bakn bacm olan
ie
156
Sabahleyin erden kalkar adrn kendirin eker At ba benim olum uralara at
kar
ukurkozun da firezi Ne hoa yatm kiraz Davul dl dl Ben grmedim o
mraz
Altnda da at kek stnde de olum iek Byle gezer benim olum ift tabanca
altn bak
Amannz ben am Olum ld de am Bundan baka sallamadm st arafl
beii
Altnda da at sekil Kayl olun mu srmelim Hacy eyledim vekil
Krt at gelir r r stnde de olum buur N'olur dedi dedi ile ek elini kara gavur
Bir baka kadn:
Yaa kara Hasan yaa Yazlanlar gelir baa u karnn Hasan olu Ciridi geerdi taa
Kakln tara Fatma /Deveye bindirir seni Kk Fatmay deveye bin-dirmitir.
At onu anmsatyor
157


felemek Svazlamak. Elini felemek, elini outurmak. Seni ylesine felerim ki,
kemiklerin krlr. Ahmet pehlivan, Mehmet pehlivan yle bir feledi ki Mehmet
yerinden kalkamad. Atta yaray outurmak oluyor.
Yalk Erkeklerin balarna sardklar kefiye gibi ipekli ba rts. ukurova, Mara,
Pnarba, yani tm Avarda mendile de yalk denir.
Belik rlm sa. ifte belik, mor belik, krk belik gibi.
Erden Erkenden.
adrn kendirin eker Kendir dedii, adr kaza balayan halat.
ukurkozun da firezi ukurkoz, oralarda bir yer ad. Firez, biilmi ekinin toprakta
dikili kalan ksm.
Mraz Murat.
Kek Erkek oyuncu.
Amannz ben am Ben, halk airi, ak oldum da ite byle at yakyorum, diyor.
Ir r Il l, belli olmayacak kadar suyun ar akmas gibi.
Dedi dedi Dedikodu.
158
HACI BEYN AIDI
Andrrd Zlfikar olu Dervi Bey eltik salanda vuruluyor. Ad kardeinin kars
Gll yakyor. Ben bu ad da, daha birok atla birlikte Osmaniyenin Hemite, bir
ad da Gkeli ya da yerel sylenile Gceli, imdiki ad da Gkedam kynden
Eeden aldm. Adn yakl 1938-194.0 aras olacak.
Patos gelmi salana Kan bulam bileine Ne yatyon vezir emmim Vali indi
konana
Kmac geldi oturdu Acele ykn tutuldu . ^ " Ne yatyon vezir emmim eltik
Mersine dkld
Ali ergen Mehmet ergen Ankaradan geldi ferman . Bin atma gel git emmim Varsn
ssz kalsn sergen
Vallahi yandm zmden Kanl ya dktm gzmden Kz istedi de vermedim
Utanyorum szmden
Sergen eltii hasattan sonra kurumas iin dktkleri alan.
159


160
VAY ANAM KURASININ AGIDI
Birinci Dnya Savanda Tecirli airetinden, Tecirli aireti Ava-rn bir koludur,
diyenler de var, Birinci Dnya Savanda bir aileden be kardein bei de askere
alnyorlar. Bu be kardeten hibirisi de savatan dnmyor, Sarkamtta krlyorlar.
Bu ad lenlerin anas, bacs, kyl kadnlar yakyorlar. Vay anam kurasnn
atlar Pnar-ba, Sarz, Tomarza Avarnda da ok var. Vay anam kuras stne
karlm at bir be deil, belki yz tane. Vay anam kurasna her ky at yakmtr
hemen hemen. Bu adn adna niin "Vay Anam Kurasnn Ad" demiler: 16'hlar
askere alndklarnda ok kk-lermi. Askere "vay anam" diye alayarak gitmiler.
16'llardan dnmeyenler -dediklerine gre onlardan hemen hemen hi dnen
yokmu- stne her yaklan ada "Vay Anam Kurasnn Ad" demiler. Bugn bile
Toroslardan, Uzunyayla Avarndan yzlerce drtlk Vay Anam Kuras Ad
derlenebilir. Ben bu ad Anavarza kynden, Hemiteden, Sarz Avarlarndan
derledim. 1940-1945 yllar aras.
Be olum var be taburda Silah dolu kuburda Sabreyle kzm sabreyle ok keramet
var sabrda
Olum gitti gle gle Gelmedi el ile bile Biri nergiz biri nevruz Biri smbl biri lale
Geiyor gavurun sz Padiah krc bizi Din slam elden gidiyor Ula bari Battal Gazi
161
Tabur taburu karlar Talim eder onbalar Yamur yap gn deince Yatan ehitler
lar
Atnn alnn sar nne malama yar Babam bedel versin diye Urun urun
boynun eer
Anan kurbanlarn olsun Drt bacn kadan alsn Nider on iki deveyi Altsn bedel
versin
Kz:
Yaa anam olu yaa Yazlanlar gelir baa Ana ben sana ksknm Bedel vermedin
kardee
Ana:
yle deme kzm Hatun Olum ld kaldm yetim Byle olacan bilsem Alrdm
olumu satn
Aferin olum aferin Bir kara donlu neferim Taburuna vard m'ola Kara kakll
aparm


Zbnnn ii astar Mevlam encamn gster O kza kurban olaym Bostan olum bir
kz ister
162
Kz:
Anam be olan yetirmi Arkas keten gmlekli Benim karde cirit oynar Kuca on
be denekli
Ana:
Atnn aln peremli st glgl keeli Baban lsn olancm Beli ifte tabancal
Kz:
Sarkam Altunbulak Soanly biz ne bilek Bizim uak byle gezer. -Akl zbn kara
yelek
Battn Avar kazalar briimin kozalar Sarkamta krld Gonca gln tazeleri
Gene kavga sesleniyor On altl isteniyor Gidenlerden biri gelmez Silahlan paslanyor
Samak Svazlamak.
Malama Arpayla saman kar, atlara verilen yem. Yetirmi Yetitirmi, bytm.
Glgl Krmz nak biimleri. Bir de krmz glgl Mara ayakkabs var, gibi.
163
ALNN AGIDI
Aysarlardan Ali ldnde bu ad onun stne nianls yakyor. Alinin ld
tarihi ve kasabasn, kyn saptayamadm. Ad Kadirlinin Azapl (Avarlar)
kynden, 1939 ylnda derledim.
Alinin giydii mavrum Dayanamaz oldum yavrum Aliyi yudular sende Ykas koca
Savrun
Alinin giydii astar k Alim boyunu gster Gnlne kurban olduum Veli Beyin kzn
ister
Elenelim uz gelesin Bin atna tez gelesin Emmiyin gnl yok imi Veli Beyden
vazgelesin
Terzi iler bucanda Manca pier ocanda Gezsem Aliyi bulurum Gezsem devlet
sancanda


Aliyi zne durdurdum Balat trabulus kuak Sabah bunun ganili var Evrenler
devirir uak
Yirmi srdrrm yozu Yz elli deldir'rim gazi Tahmiyetli gelin Fatma Battal deli
der sizi
164
i
Mavrum Bir kuma eidi.
Ykas koca Savrun Savrun, Toroslardan kan, Kadirliden geen, Anavarzanm
dibinde Ceyhan rmana karan bir aydr.
Gnlne kurban olduum / Veli Beyin kzn ister Onun gz ykseklerdedir, Veli Bey
gibi bir byk adamn kzn ister.
Bucak Ky, ke.
Manca Bulgur, soan, br karmakark sebzelerin yemeine uku-rovada manca
denir.
zne Damat.
Yoz Koyun srs.
Gazi Atatrk altn. Gazi altnn deldirir boazna takarm. Yazdm kii bu ad
nianlsnn yaktn syledi. Ad okuyunca, yakann nianl deil anas olduunu
anlyoruz.
165
HACI OSMANIN AIDI
Ad verenin sylediine gre, adn yakhm 1873 diye saptadm. Avarlardan
Hac Osman bacsn gelin etmi. Dnden geri kyne dnerken Ceyhan rma
kysna konaklam bir kervan grm, kervanclara satam, onlar da Osman
ldrmler. Bu ad anas yakm.
Hac'Osmanm Hac'Osmanm Aman yularsz aslanm Ulu yola kervan konmu Sen
onlara dem'aslanm
Dnd bacsn yollad Havil oynaya oynaya Ceyhan beri geince Dnm alaya
alaya
Al knalar yaknmsn Siyah srme ekinmisin Kz kardein lmedi mi Telli dona
dikilmisin


Benim olum nian ta Gkte vurur uan kuu Git olum sefer aasna Seni yazarlar
binba
Yuva maln yok mi idi Bu i sana hak m idi brahim avrattan kt atal Battal yok mi
idi
166
Gelin yanmda oturur Abdes suyunu getirir Sabreyle kzm sabreyle Elek sudan ne
getirir
Her enler seni er Msr hazinesin deer Sabreyle kzm sabreyle Her tepeden bin
gn doar
Bu da gelinin bahtnda Gnln gremem vaktinde Sabreyle kzm sabreyle Paalar
kalmaz tahtnda
Biri Battal biri Davut Beserce basar Havut u akna verin t Evceizin
datmasn
Havil Bir eit cirit.
Yuva, yua Bire gibi, kadnlar iin kele gibi, kadnlara da, erkeklere de sylenen sz.
Gelin yanmda oturur Ana bu sefer de yannda oturan geline dnyor, ona sylyor.
Beserek Dii deve.
Havut Deveye vurulan semer.
167
DURDU BEYN AGIDI
Beyaztoullarmdan Durdu Bey 1935 ylnda Andrnda ldnde, ad vey kardei
Fatma Hatun yakyor.
Bomba taknr dne Der dmann peine Geri gel bibimin olu Doan ayn on
beine
Aslan akrn getirir Halil heybesini teler Harpten gelmi bibimolu Durdu
martinini yalar
Tufan Bey ile kardelik Paalarla da konuur Sizinkiler Aa ama ini buna danr
Karde inzibat memuru ary ykyor sesi Atatrk madalya takm Ne kibar yakr
ss
Karde Karsa dikilirken Ayna tuttum karsna Kardeim zabta olmu Kadirlinin
arsna


Bey kardeim Bey kardeim Paalara te kardeim etelerin kam gitmi Getirttir
de d kardeim
168
etelerin ek kardeim stihkama dk kardeim Manastrn kalesine Bayran dik
kardeim
Telemek Eitlemek.
Bibi Hala
Tufan Bey ile kardelik Tufan Bey, Mustafa Kemal Paann halk dmana kar
rgtlemek iin Toroslara gnderdii iki kiiden biri. Tufan Bey yzba, tekisi de
Binba Doan Beydir. Kardelik, arkadalktan daha ileridir. Kan kardei gibi.
Kars, Karszlkadriye Kadirlinin eski ad.
Ayna tutmak Nazardan korumak.
169
TOPUZUN AGIDI
Ad aldm kadna gre, at 1880 yllarnda yaklyor. Aysarlardan Topuz, dman
Kerimoullarnca ldrlyor. Kerimoullan Bozdoan Beyleridir. Ceyhamn
kuzeyinde otururlar. Dokuz kylk bir airettir. Hemite, Endel, Bozkuyu, Cck,
Bahe, Krmaah bu airetin kyleridir. Osmaniye ve Kadirliye bal kylerdir.
Klar Aysarlarn bir bl klamaya bu kylere inerlerdi. Ad Topuzun bacs
yakyor.
Babamn olu var idi Ananm olu bir idi Topuz kardeim var iken kszce bam ar
idi
Topuz benim all bam Sar'altmm gk kuruum Kyma kadir Mevlam kyma Bundan
baka yok kardeim
Ard devesi sandal ykl n devesi girgin lkl Topuzun g geliyor Tl maya tor
daylakl
Akmaatn kelileri Av ediyor delileri Dengi haral brgs'atlas Yorgun gelmi tlleri
Akmaat dedem kla Koyuluk ordan aa Yazdrrd Beyin kz Atlas yzl drt
dei
170
Gel kardeim inek dedim Gk kr ata binek dedim Akmaat dedem kla Salak da
konak dedim


Kabaktepe Kodama Binerler sn avna Topuza gelin getirdim emitli kaput
boyuna
Kabaktepe ban boran Vurgun kardeimi vuran Ben Topuzun kardeiyim Keskin
rahvana binen
Kabaktepe ardn kkl Kervan gelir erit ykl ' Topuzun g geliyor Tl maya
girgir lkl
Ceyhana srek srdrr Katara tl dizdirir hret iin Beyin kz Firenk atlas
bozdurur
Dndar an dumulard Tokat an inilerdi Topuzun gn grenin Din'iman
yenilerdi
Devenin ard kekli Yknn dibi dekli Byle gezer Beyin kz Sultan nevruz
kuakl
Elinde de un elei Gelin eliyor eliyor Kutnu yastk sandal dek Anam Topuzu beliyor
171

Alan gllerim sola Topuz ola karde ola Hasiretin olam karde Yaz baharda gle
gle
Kabaktepe karl buzlu Havann yz yldzl Yurtlara konalm karde Glleri angtl
kazl
Sayn n Sarkaya Yollar yukar bakar Ben oray bilmez miyim Kar burcu burcu
kokar
ki kardeciim olsa Biri lse biri kalsa Topuz sana alamazdm Sarlacak dalm olsa
Gecek Avarn z Gmem demi Beyin kz Sabah ok erken gerler r
ocuklarn yz
ar Sevinli, iyilikle, gzellikle donanm.
Sandal Sandal aac, kokulu bir aa.
Lk Erkek deve.
Tl maya Dii deve.
Daylak Deve yavrusu.
Tor Yabanl. Almam.


Tor tay Binilemez tay. Tor daylak da yle.
Dengi harar Devenin, beygirin, eein her iki yanma birer dolu uval balanr.
Kilolar eit olmak zorundadr. Buna denk derler. Harar, uvaln bydr.
Harardan denk yapm, diyor.
Brgs atlas Devenin bir biim ss.
Tl Bir deve cinsi.
Koyuluk Kadirlinin Akmaat kyne yakn bir yer.
Yazdrrd Beyin kz Topuzun Bey kz kars, yere drt dei st ste
172
koyarak kocasna ok yumuak bir yatak yaparm. Drt dekten her birisi de atlas
kaplym. Trkmende deerli konuklara ift, , drt dek sererler st ste.
Salak da konak dedim adrlar ovaya saalm, konalm...
Sn Geyik.
Kabaktepe Toroslarda bir doruk, bir da, bir yer ad.
Koda Toroslarda bir doruk.
Irahvan Rahvan. Trkmende hibir szck, hemen hemen, R'yle balamaz. nne
hep I gelir. rnein Recep: recep. Ramazan: Iramazan.
Srek Sr. Srek, ayn zamanda srnn bir yerden baka uzak bir yere
gtrlrken ald ad.
Dndar Dndar, nc. nc an.
Kek Deve yavrusu: Daylak, kek... Ayr ayr yataki deve yavrular.
Sandal dek Sandal bir aa olduu gibi, bir kuma addr da.
Belemek Kundaklamak. Bebei kundaa sarmak.

173
MEMEDN AIDI
Bu adm hikayesini bulamadm. Biraz da her adn hikayesi iindedir.


Durman bakn aresine Dman girmi arasna Sinek okar yarama Kann silmee
geldim
Dmde grdm ben bugn almad davulnan dn Yara'azgn derdi yein
Merhemin silmee geldim
Kapsnda gl bitecek Dalnda blbl tecek Olu yok yerin dutacak Hizmetin
grmee geldim
Karanlk oldu geceler Yklsn engin yceler Memedi yuyan hocalar Namazn klmaa
geldim
okmak okumak, ylmak, birikimek...
Yein ok, azgn, gr. Gr, ekin iin kullanlr. Yein ekin.
Yumak Ykamak.
174
AHMEDN AIDI

Kestim idi ulu aalar Gene gene ul'oluyor Tez gelesin Bey kardeim Anan baban
del'oluyor
Ddn alm eline Dm devletin yoluna Bir mektubun sal kardeim Sen
vatanna eline
Grl grl g geliyor Grlts ge geliyor tane kardeim gitti ^ Dayanmas
g geliyor
Karde de talim ediyor Yanlarna vura vura Usandn m be kardeim Ayakst dura
dura
Arkadalarn savuur Benim cierim alr Tez gelesin kafaslanm lmeyen gene
kavuur
ukurovanm yazs Gitmez dizimden szs Bakp gnl eleyecek Yok geride bir
kuzusu
175
Dizlemeli orap rdm Ayana gider diye Dner dner t verir l szne uyar diye
ukrovamn yazs Yaz, dzlk, ova... ukurovanm dzl. Dizlemeli orap Pize
kadar gelen uzun orap. ounlukla bu oraplarn konlar ilemeli olur.
Ayana gider diye Ayana iyi gelir diye.


176
SMETN AIDI
Seni doktora gtr'rm Misisten gideriz te Bu yaradan lnmez ki Yalnz ocan
bata
Seni Adanaya eletdim Orda gnln eledin Gz krolas doktor Yzme kar
syledin
Seni doktora gtrdm Demeyi aa aa Evlatszsn kul olduum Ha bir sene daha
yaa
afak att horoz tt Sise kefenlie gitti Evlatszsn kul olduum Yenice ocan batt
Kardeim alama diyor Alayamyom korkumdan Ayan olsun kul olduum Kr at
boand rknden
Sra sra oturanlar Hepiniz verin bir akl Sen ldn de kul olduum Kimi ettin eve
vekil
177
Sraverdi oturanlar Hepisine verin akl Beir, Ahmet kardelerim Onlar etmi eve
vekil
Odamzn kapsna Al krmz at balanr Satn bebek mi alcnz Ansam cierim
dalanr
El Bayram Namazna gitti Grdm de burcum buland Ayan olsun kul olduum Kr
atn rke doland
Kadan alaym Hoca Yatamadm sabahaca Ayan olsun kul olduum Prtn yaktlar
gece
Ne alarsn bire deli Yarn olur akln aar Evlatszm arabasn Bir gn olur iller koar
Elettim lettim.
Deme Adanann mahallesi.
Sise kefenlie gitti Sis, Kozann eski ad. Sise kefen almaya gitmi birisi.
Akl vermek Burada, t verin anlamna.
Sraverdi Sra sra.
Al krmz Koumu renkli at balanr. Gzel koumlu. Bir de sslenmi anlamna
gelir.


Burcu bulanmak ok zlmek.
Sabahaca Sabaha kadar.
Prtn yaktlar gece Prt, amar demek. Bulac hastala yakalanm olacak ki,
prtsn gece yakmlar.
178
HALILNAGIDI
Edem edem benim edem Kitli kald senin odan Bir korkum var diyemiyom Gelmedi
Kanala giden
Anam beni armasa Serbest serbest yatyordum Byl'moldu emmim olu Daha
umut tutuyordum
Gel beri gelin gel beri ldm yalvar yalvar Evde mi koydun da geldirv Hasann uha
alvar
ki olan byttm Teyze grdn m halimi Ana ben ehit dtm de Huriler yudu
kanm
Durdum de uvala koydum ki tane uha alvar Ana bana hi alama Kl namaz
hakka yalvar
Kanal Svey Kanal. Kanal savana gidiyor.
179
180
ANSN AIDI
Andnnn Gvahmetli kynden Ali Aann kz Ani 1919'da lyor. Ad grmcesi
Fadma Hatun yakyor.
Boyu uzun kam gibi Dii parlar gm gibi Kim'alrsan al Fadmam Kims'olamaz
Ani gibi
Nazl gelin ld'leli Karde gelmiyor dalardan Ani gibi olurm'ola Bir gelin alsam
Beylerden
Aman Aniim Aniim Sa srma dii gmm Kaytm gel gr kzm Bayrak dikecek
Derviim
Kalk git kadasm aldm zin ver de yavrum gelsin Birisi Anie benzer Hac canm
kurban olsun


Karde toy da gelin grc Ald dalarn burcu Maallah diyerek denen Gelin de
kardein harc
Ylda bir olan dourur Ben belerim beleini Kardein nazl gelini Altn skm
bileini
181
Bac send'lmen ben bend'lmem Ayam krlsn gelmem Yaycl soyu olmazsa Ben
kardee gelin almam
Yz blbl dudak kiraz Gerdan ayrlmaz toydan Ben kardee gelin aldm Cahal lr
rk soydan
Kayl grmek Dn hazrln yapmak.
Bayrak dikmek Dn kurmak anlamna. Burada Anisin dnn anmsatyor.
Karde toy da Karde delikanl, toy...
Gelin grc Grc bir de ok gzel anlamna gelir. Gen ve gzel, gsterili.
Denemek Bakmak.
Gelin de kardein harc Gelin, kardee gre. Onun dengi. Ona layk.
Belek Kundak.
Belemek Sarmak, sarmalamak.
Yaych soyu Andrn ilesinde oturan nl Trkmen Beyleri Yayc-oullar.
Gerdan ayrlmaz toydan Gerdan toy kuunun akl kadar ak.
Cahal lr rk soydan rk soydan olanlar gen (cahal) lrler.
182
SOLAIN OLUNUN AIDI
oo ylnda Osmaniyenin Kumarl kynden Solan olu okumaktan gelirken yolda
lyor. Ad bacs Elif Hatun yakyor.
Karde de Balkta yaylasn Taycaz tor oynasn Kadan alam byk ana Sleyman
doru sylesin
Haydin kzlar Balk gezek Krlm tebihi dizek Kuru yerde yatma karde Altna dal
uha yazak


Kitap torbasn iledim Ben kardesiz k kladm Olmaz olasca lm Hemen
molladan baladn
Hengi Karacaolan hengi Kaldramaz oldum dengi Kadan alaym bibi Bizim molla
okur cengi
Ee de dokuyor kilim Kimsede kalmad dilim Babam olu Sar Aptullahm Top
ericem deste glm
Karde odada oturur Odann tadn getirir Babam olu Aptullahm Kahve deil keyf
getirir
183
Aye de dokuyor perde Ben'urattm onmaz derde karz ya babamolu Meryemilde
ifte yurda
Derelerde biter yonca Uzar gider yolmaynca Fatma bacn olan olsa Boyu suna beli
ince
Annacmz Hasr bk Kutnudan yard yk Alayan bize alasn Gani olun senin
iki
Tor Acemi, almam.
Dal uha lemeli uha. Dal uhalar ounlukla srma ileme olur.
Yazmak Sermek.
Hengi Anlamsz, doldurma szcklerden biri.
Top erice, erice Boynu eri meneke, meneke. Boynu bkk.
Onmaz Onulmaz, iyi olmaz.
Anna Kar.
184
MAHSEN KAHYANIN AIDI
1817 ylnda Osmaniyenin Hemite (Gkeli, sonraki ad Gke-dam) kynden Halil
Efendinin olu Mahsen Kahya ldnde kz efre Hatun yakyor. Hemite ky
1865'te kurulduuna gre, belki Hemite Bozdoann, yani bura gmenlerinin bir
klayd.
Kara lke saln vurdum Sallandm yanna durdum Uack tenbih eyledim Dlek bas
da indir diye
adr yonma direkli Direi yaldz varakl htiyarlar iftar aar ftar ball brekli


Odada kilim yazl stnde fincan dizili Kald ya Katibin kz Ard ufack kuzulu
Koyununda benli iek Arkasnda tl kek Kald ya Katibin kz Arkasnda ufak
uak
Aa odadan yollanr Giymi kapudu sallanr kr olsun yaradana Bebek "Aa" der
dillenir
Aam odada oturur en Ali kaput gtrr kr olsun yaradana Bebek klc gtrr
185
Bucaa perdesin aln Gelinler ieri gelin Bilmem deli bilmem uak Siz Aama
mihnet'olun
Emliimin mor kakl Altn kpede kl Hseyini demem amma Ahmet canmn
vekili
Yce dadan yce daa Yerin temiz geldi deer Zaptiye olmu babam olu Kerimolu
Murtaza Aa
Lk Erkek deve.
Sal Bu atta sal, devenin havudunun yerine deveye vurulan belleme. Havut devenin
eyer, semer yerine geen koumu.
Uack Usulcack, yavaack.
Dlek Uygun, dz.
iek Bir ya da iki ya arasndaki koyun.
Tl kek Tl erkek deve, yavru deve.
Ufak uak Kk erkek ocuk.
Emlik Emlik kuzu. Daha memede olan kuzu. Atta leni emlik kuzuya benzetiyor.
klamak Bir knn iine koymak. rnein bir mendilin iine birka altn koyup
mendili dmlemek. Buna klamak denir. Dmlenmi mendile de km denir.
Burada, altn kpede kl, altn kpeyle birlikte kl da olabilir. Bir de altn kpenin
iine koymu anlam da verilebilir.
186
B AANIN AIDI
1868'de Osmaniye ilesinin Hemite kynde len Nebi Kahyann olu Sleyman iin
kars Haa yakyor.


Silkinip ata binince At altnda utu sandm Kanrlp cirit atnca Gk grledi dt
sandm
Yksee adr dutturur Kendire pekir attrr Cnglolu Yusuf imi hretli dibek
ttrr
Emmimolu kara biim Gelmedi srmeli eim Beni sana emanet etti Anamn olu
kardeim
Bugn Pazar ise Pazar Bohasn baa dizer Hanl olu Agobumuz Aam diye alar
gezer
Srtnda abas ksa Beni de alyor tasa Niin yanma varmyon u anamn olu Musa
Doru at kuyruunu sallar Hep birikin gelin eller Kahyas nazl Aamn Beie
demesin dallar
187

bi atma binecek Eller birikip gelecek Kucakta taban klc Yua Muhtar kim olacak
Tel kaynm Efendi Aa Arkamz verdik daa Tel getirir emmim olu u Karstaki
Mdr Beye
ki atlck kt surdan Onun yolu aar surdan Dut adr garip eim Arasna gve
der
ki atlck kt surdan Biri kr da biri doru nnden de anam kar Bilmem sonu neye
varr
Kannhp cirit atnca Gerilip cirit atnca.
Bohasn baa dizer Baa dizmek, ipe dizmek... Bohasnn iindekileri herkes
grsn diye ipe sermek.
Kahyas nazl aamn Burada Kahya, ad.
Han Saimbeyli ilesinin eski ad.
Dutmak Tutmak, burada adr kurmak, demektir.
Tel kaynm nce kaynm.
188
HACI YUSUFUN AIDI


1900 ylnda Hemite kynden Nebi Kahyann olu Hac Yusuf dnde
vurulduunda bacs Hr yakyor.
Yeteri bilirsin Yeter mi olur bundan beter Yaz geldi bahar eriti At kiner lk ter
Kayranldan kar m istiyon Uan kutan car m istiyon . Yekin babam olu yekin
Dayn kzn' yar m'istiyon
Yekin daym olu yekin Srma hamayln takn Karde de komisyon olmu Sen seni
nazardan sakn
Benim babam olu yollu Malahnn st telli Hizmetini iyi yetir Dede Aann kz
Gll
ki idi babamn olu iki Biri gitti kald teki ahpazm babam olu ehirde ykledi
yk
Memed olum kk kuzu Dizlerime indi sz Yitirdim de bulamyom Mor belikli
Meryem kz
189
Aktr damnn yaps Kbleye bakar kaps Yusuf benim babam olu Cml'alemin
aklls
Birini desem biri kalr Alayn desem sabah olur Kucac da Musafl imdi atal
Hocam gelir
Kayranh Toroslarda bir da.
Car mdat, umut.
Yekinmek Kalkmak.
Malahnn st telli Srmal, srma telli.
ahpaz Ayana tez, becerikli, yiit.
Aktr damnn yaps st toprak dam.
190
HRNN AIDI
1894 ylnda Hemite kynden Molla Osmann nianls Hr ldnde bu ad
kaynanas olacak il Hasan olunun kz Elif yakyor.
Hele felein kastna Derdim oktur dert stne Hry gelin alr da Mor giydir'rim al
stne


Kzlar halaya dizildi Belim kemikten zld Kahrlanma hatun kzm Oyun anandan
bozuldu
Kzlar deveyi donatsn Bizim Kamer, Emi ile Hry gelin alrm Heril rg gm
ile
Atn sikkesini ekin Semenler dar kn Bugn de Cuma gecesi Elinin knasn
yakn
Durdu da yoluna dursun Ben onu yolum bilirim Hry gelin alr da zengilik dana
ver'rim
Memed de gitti Yemene Ben onun yolun bilirim t verme Cihangirolu Gelini
Osmana alrm
191
Kadan alaym Hr Dkld yzyn nuru Aana kzm Aana Hemiteden yn beri
Yedi olan anasydm ki elimde iki denek Hr gelini alr da Giydiririm keten
gmlek
Kucamda yok bebein Bakm da gnlm eleyem u Yemenin yolu uzak kam da
yolu deneyem
Alama Meryem alama Sen onu yle syleme Yedi olumdan kymetlisi Kurban
olaym alama
Ak elleri beze beze Pskl de banda hoza Hr yayladan geliyor u yollardan toza
toza
Sabahleyin erden kalkt Kola koluna takt Kadan alaym Ee Potuk srd nergis
soktu
Evimizin ard bahe Pazardan alrlar boha Yerinme sen hatun kzm Byk Aan
dker aka
192
zlmek Kopmak.
Heril rg pek rg.
Sikke Demirden yaplm, otuz, krk santim uzunluunda kazk. At bu kaza
rklerler.
zengilik Gelin ata binerken, damat evine inerken geline verilen armaan.
Denemek Bakmak.


Beze Topak anlamna.
Hoza Kam. Okluk psklne benzer. Bu bitkilerin pskllerine hoza denir.
Kolak Trkmen kylerinde kadnlar, alrlarken, zellikle inek saarken kollarna
kolluk takarlar, buna da kolak ad verirler.
Potuk Manda yavrusu.
Yerinmek zlmek.
193
AKARCA ALNN AIDI
goo ylnda Kadirlinin Cck kynden Akarca Ali vurulduunda bu ad akrabas
Emine Hatun yakyor.
Bir nar kestim tane tane Telli aba serdim gne iyanldan kan gidiyor Al atman dne
dne
Srtnda da tire donu Valilere gitmi n Akaya gelmi diyorlar Hani Akarcali hani
Doru ile getirdiler Kan ile yatrdlar Gavur imi gavur een Bir oca hatrdlar
Ne duruyon kele Fndk Yknde parlyor sandk Gerisi de yle byle Harafinen alr
nandk
Koyun gelir kuzu ile Ayann tozu ile Fnd kurban ederim Olu ile kz ile
Bey kardeim Payas gl Banda ter blbl Kadanz alaym eller Ald yaylann
gl
194
iyanl Kadirlinin ky.
Harafinen alr nandk Bu ad 1939 ylnda derledim. Ne yazk ki, bu dizeyi
bilemiyorum. O gnlerde de yazmamm.
195
HURU OLUNUN AGIDI
1889 ylnda Ceyhan ilesinin Hrua kynden (Hrua-nn adn
deitirdiler. Yeni adnn ne olduunu bilemiyorum.) Hr olunu ekyalar
vuruyorlar. Ad halas Bahar Hatun yakyor. Hruakhlar Cerittir.
Kadan alrna kr ksrak Gelir nalna basarak Sen gidiyon babam olu Gelin kald ak
beserek


Saltalar belik belik Ediine kanlar doluk Bahar da dersen densiz Kele Dnd sana
noluk
Kadan alam Halil Aa Ben de sana kul olaym yle dur gavurun kz Ben de yanma
varaym
Bana verin kuan Kuak meer kanl imi Koca Beyler yasa geldi Benim karde
nl imi
Hasta deil sayr deil brahimden ayr deil Sak gez babam olu sak gez Akarca Ali
doru deil
Dne dne hu dutmu da Bir gnceiz yatamam Gelin alm babam olu Bir
mraza yetememi
196
Sak Saknca.
^k kath ev.
197
ANANIN AIDI
1933 ylnda Bahe ilesinin Haruniye bucanda (imdi ile) Ansa adndaki kz
amcasnn olu ldrp kayor. Ad kzn anas yakyor.
Anam gelir kopa kopa Kulanda altm kpe Ansa kzm can veriyor Ak kollarn ata
ata
Mor belii yelep yelep Bana kara yazm felek Anam demi kam kzm
Kurtaramam teyzem Melek
Hkmetten atl bindi O kzn kefine indi Anca ben yanmadm kzm Dalar talar
toprak yand
am kzcazm am Yalmdan cieri pimi Kasm edem evde diye Evinin
stne dm
Utu da ahinim utu Grenin tebdili at smaili hi arama imdiye hududu geti
Evimizin n imler Ansa kzn kan damlar Nazifeyi demem amma Hacer bacm
berkten alar
198
Kopa kopa Koa koa.
Yekp yekp Yalp yalp etmek, parlamak.


Anca Yalnz
Tebdili amak Akl amak.
199
GKCELLINAGIDI
Hemite kynden Kara Mahmudun olu Gk Celil ve Musa Aa 1800 ylnda
Avarlarca ldrlyorlar. Ad amcalar kz Fadi yakyor.
Yoruldum da yollar uzak Yznde sakal tozak Emmilerin adr kurmu Br pnar
alt sazak
Hele deliye deliye Kahve yk vurur tlye Musa emmim Maratan gelir Salta kestirir
Aliye
Celil emmim iyi iyisi Musa emmim glge koyusu Ahmedi sebep diyorlar lenler onun
days
Almal gelin almal Osman Aasna vermeli Bizim olann gelini Yce ba altn
almal
Velinin yal al yle gelin dili bal Kara adr byk evli Kvlanm babam ua
Ben gene yandm zmden Kanl ya dktm gzmden Teberiin indi bize Eer
alrsa szmden
200
Gene yandm ha rt gibi Gzm dnyor drt gibi Szlattm teberii Enik kalm bir
kurt gibi
Tozak Kam, okluk pskl... Bir de savruluyor anlamna geliyor. Sakal savruluyor.
Sazak Sazlk yer.
Salta Daha ok mollalarn giydii bir eit ince, kara palto. Aliye salta yaptrrm.
Glge koyusu ok saylan kii. Arl olan kii.
Almal gelin almal / Osman Aasna vermeli lenlerden birisinin gelinini Osman
Aasna vermeli. Bu, lenlerin Aabeysi olmal. Trkmende ounlukla gen lenlerin
karlarn kardelerine verirler.
alma Eskiden Trkmende kadnlar, bu adm derlendii 1937 ylnda bile, srmal
fes giyerlerdi. Fesin btn yresi srma ileme olur ve bu ilemelerin stne bir dizi
altm aslrd. Buna da "Altn alma" denirdi.
Velinin yal al Velinin mendili beyazl, akl.


Dili bal Konuamyor demek. Korkudan, hastalklardan, daha baka, sonradan baa
gelen sebeplerden dolay konuamayanlara dili bal derler. Anadan doma
konuamayanlar iin kullanlmaz bu deyim.
Kvlamak At ok hzl srmek.
Teberik Armaan. Bu dizede ou teberik oluyor.
rt Kz, yalm, ate.
201
SLEYMANIN AIDI
Osmaniye ilesine bal Endel kynden (Endel kylleri de Bozdo-anldr)
Sleyman ldrldnde ad bacs yakyor. Olay 1920'lcr-de geiyor.
Sabahleyin vard haber Barma koyuldu biber Ben o kz aradm da Yanasca kabar
kabar
Kardeimgile vardm da Kardeim beni yolluyor Bizim yalnz lm de Daha ayakl
sallyor
Ceyhan suyu bucak bucak Gln yoldum kucak kucak Kyma felek kul olaym Babam
olu bir ubucak
Dizim dizim dizliyorum Ben yollar gzlyorum imdi daym gelir diye Zelihay
gzlyorum
Kadan alaym hrka Gene beni ald fke Giyerdi ya babam olu Omuzunu silke silke
Yanasca kabar kabar O kz inallah kabar kabar yanar.
Ayakt Beik.
ubucak ubuk gibi ince. ubuk gibi yalnz, tek.
202
REDN AIDI
Kadirlinin Yalmzdut kyne bal Hsejinlen iftliinde len Reit iin bu ad
anas yakyor. Yl, 1931.
reit Ceyhandan gelir Abidine alr kundura ki elimde iki klk Biri saz biri dambra
Bana verin krbacn Karde de tosun topluyor Krt elinden bir at alm Altnda at
hopluyor
Bebek Aa Bebek Aa Ardmz verdik daa Biz oraya gideceiz Yol vermiyor kar da


reit Ceyhandan gelir Arabas kcr kcr Hele grsen Ak Yusufu Gavurun yrei acr
Direkte heybe asl Ben gzmden ramyom ok meclisler deniyom da reidi
gremiyom
Kcr kcr Arabann kard ses.
Irmak Uzaklatrmak.
ok meclisler deniyom da Birok toplantya bakyom da.
203
KRN OLUNUN AIDI
1909 ylnda Henite kynden Krn olu Memet kard karsn babasnn evine
gtrrken yollarn ekyalar kesiyor, Memedi ldrp karsn alyor gtryor bir
ahra hapseyliyorlar. Kadn ldrlen kocas stne bu ad ahrda yakyor.
Yaslan koca konak yaslan Seslen bibim olu seslen Bibimolu avdan gelir Altnda da
Arabistan
Kardelerim kardelerim Kana belenmi salarm Senin iin srmel'eim Delik
damlarda klarm
Atn ektim eniten Heybesi dolu yemiten Hodul gezer srmel'eim Tabaka tar
gmten
Bana bir iskemle verin Oturup alayacam Senin iin srmel'eim Svas
boylayacam
Bunu duysa ne der Velim Hep krlsn evim malm Kular yemi alya konmu
Kpkrmz olmu dalm
Bizim yaylalar kayal Kayas kartal yuval Hele grsen srmel'eim Martin alda
dayal
204
Suluma'ranm deresi Hayli ekiyor aras Bir kuruncuk sk da lsn Kovalama kr
olas
Ayanda izm'lar Knaman bizi komular Srmel'eim geziden gelir amurlu eli
karlar
Beni burda eleniz mi Kitli ahra koymaylan Varnca ben grmez miyim Onu orda
kymaylan
Beliimden tuttu Krtler ,. ldm yalvara yalvara Hele grseniz srmel'eim Kahve
renk giymi alvar


Elim ile el eyledim Dizim ile yol eyledim Dmanlar surdan knca obanlara car
eyledim
Ben sylerim ben bellerim Svasa mektup yollarm Senin iin srmel'eim Yenge
beii sallarm
205
Nolayd nolayd Para kesen dolayd Keski gitmez olayd Anam babam leyidi
Kr at boand rknden Heybesi dt terkimden ok alardm srmel'eim
Alayamadm korkumdan
Beliimden tuttu Krtler Yrmedim emekledim Senin iin srmel'eim Yedi gn
ahr bekledim
K gelir sehile iner Gz gelir Mazkaca konar Buna Krn olu derler Arabistan ata
biner
Altnda da Arabistan Altnda Arap at.
Belenmek Bulanmak, yerde yuvarlanmak, bulamak. ' Hodul Kabaday.
Sulumaara Toroslarda bir yayla ad.
Varnca ben grmez miyim / Onu orda kymayan Ben teki dnyaya varnca onu
orada grmez miyim, siz onu burada byle kyma gibi yaptysanz bile.
Car etmek Yalvarmak. mdada armak.
Yenge Kuma.
Sehil Sahil, ky.
Mazka Toroslarda, Andrn ilesine bal bir yayla.
206
EMINENINAGIDI
Emmenin anas st ocaa koyuyor. Kendisi de yayk yaymaya balyor. St,
kaynaynca tayor. Emine st ocaktan indirmeye varnca, o telala, etekleri yalma
deiyor, alyor. Kz kovay alyor, stne su dkerek kendini yanmaktan kurtarmak
isterken bir gelin geliyor teden, kovay Eminenin elinden alyor. Perilerden mi,
neyimi bu gelin. Grnmeyenlerden imi. Sen benim kzmn stne ate satn,
kzm yaktn, diyor. Ben seni yakacam. Emine de, anas ona ulancaya kadar
yanyor. Bu ad anas yakyor.
Eridi gnlm eridi Kzlar olua yrd Ak fistan da ift ilikli Emine kzm var idi


Yollar oldu ar ar Hangi yola ben gideyim Kzm odundan geliyor ar da kar
gideyim
Yrk kzcazm yrk Yrrken ranr beli inallah anam sen de'lrsn Yalnz
alattn beni
Kzlara kurban olaym Kzlar ekiyor yasn Damn bana ktm da Kayada duydum
sesini
Dnden bohasn zdm kda buldum inesini Kavrularak yanm kzm Kalm
kolunun krmas
207

1
atm kzcazm atm Bir dumanl yola dtm Kzlar sde toplanm Gzm
yumdum savutum
Bayrama kurban olaym Bayram kaldrm bayra Ben knasn yakacam Days
oynasn denei
Alt gze ev yaptrdm Heliini ata ata Yedi aylk yola gitsem Bulur idim yata yata
Sabahleyin kalktm idi Ne koygun tyor davul Ben knasn yakaym da Hasan da
oynasn havul
Yrk Tez ayakl.
nallah anam sen d'lrsn / Yalnz alattn beni Anas at trenine, yas yerine
gelmemi de o kzma yalnz alam, at yakm.
Bayrama kurban olaym
Bayram kaldrm bayra
Ben knasn yakacam
Days oynasn denei
Bayrak kaldrmak, bayrak dikmek, bayrak asmak. Bayramn bayrak asmas, dn
bayran asmasdr. Dnlerde her zaman avluya bayrak dikilir. Bayran stne de
bir hotuz dikilir ve o hotuzu vurana da armaan verilir. Demek ki, Bayram kzn
szls. Days denek oynasn, dnlerde cirit oynanr, cirit oynasn, diyor, ller
iin sylenen bu szler yerinmedir, znty sylemektir.
Alt gze Alt oda. Helik Kk ta. Havul Bir biim cirit.


208
BRAHMNAIDI
brahim adndaki delikanl arabasyla yaknlardaki kye kz grmeye gidiyormu,
yolda arabas devrilmi, olan lm. brahim Kadirlinin Vayvayl kynden
olurmu. Ad anas Melek yakyor.
atm olancm atm Yol bilmedin dadan atn Ver olumu gideceim Hseyin
koluna dtm
Sabahleyin er gerim Yolun irini aarm On ordu iinde olsa Olumu boyundan
seerirn.
Kanl dere kansz dere Araba uram yara Olum kz grmee gitmi u illeri yara
yara
Ergen brahimim ergen Dikerim znelik yorgan Emmisi olu Hac Kerim O da
adam ifte kurban
Karl dalar karsz dalar Kar erir sular alar Kapda da gke krlar brahimim
tmar eyler
Hasta olacm hasta Su veririm altn tasta lahi kolun knla Arabay yapan usta
209
Nazl olancm nazl Kakln kesmedim gizli imdi emmileri gelir Alt atl eli bazl
Firak deli gnlm firak Gelirim gelirim yollar rak Burallar dil bilmiyor Selver teyzem
burda gerek
Kola dmek Ocaa dmek. iir Kk yol. Kei yolu. zne Damat. Gke krlar
Kr, demirkr atlar.
210
FATMALININAGIDI
1941 ylnda len Osmaniyenin Hemite kynden Fatmalt iin amcas Yusuf yakyor.
Koca Ceyhan lk akar Efe burcu burcu kokar Sahilde kalma yienim Sobe gze mucuk
okar
Yetimini yetirdin mi Srtn'alp gtrdn m Gzlerim grmyor kar Kuru yerden
oturdun mu
Fatmal evin dolab Dolab vurulu kald Hodul gezerdi yienim Bohas drl kald
Alama Yusuf alama Anan gelecek gelecek Emmiyin gelini Elif Seni kucana alacak


Ak ellerin fka parmak Ellerin dokurdu rnek Bu da bizden ganil kalsn Halakada
beik kalmak
Avlusunun n beri Yr dal kakllm yr Utanmay beri atm, Aha ksznn
biri
211
Kadan alaym Ee Aatan keserler mee Bunu da duymu alyor Ankarada Kemal
Paa
Sobe Oval.
Mucuk Bir kk sinek. Yazn sar scaklarda, ovada, insanlarn yzne yzlerce
konar, ok rahatsz ederler. Bu sinekler ukurovada scan, hastaln bir timsalidir.
Mucuk szc ukurovay anlatan birok trkde geer. rnein, "Mucuk okar,
suyu kokar."
Yatmal evin dolab Dolap gibi, yani su dolab gibi, evin iinde dner durur Fatmal.
ok alkan demek.
Dolab vurulu kald Dolab kilitli kald. Dolab durdu.
fka nce.
Ellerin dokurdu rnek Kilim rnekleri dokurdu. yle usta kilimciydi ki, elleri yepyeni
kilim rnekleri karr, ondan sonra da onun rneklerine teki kilimciler yknrler.
Ganil Kanun.
Halaka Kyn orta yeri, alan, sokak, evlerin d, ev aralan.
212
RECEBN AIDI
Osmaniyenin Sakarclk kynden Eyce Osmann olu 1944'te araba altnda kalp
lyor. Ad anas Emine yakyor.
Gkyznde turna katar Kolunu boynumdan atar Kurban olurum Recebim mi olur
bundan beter
ak recebim ak Tekerin nne dk Kurban olaym oluma hretli araba
kouk
leri dur kele Sultan Oturalm dize dize Osman dn kurmu Okuntunu sald bize
Kapmzda dut dikili Dibinde reyhan ekili Kurban olaym oluma recep evin vekili


Su iinde salkm st Verseler de almam t yle dndm baktm idi Kan iinde
babayiit
213
SMALINAGIDI
1927 ylnda Kadirlinin Cck kynden smaili bir derenin iinde vurmular. Bu
ad amcas kz Ee yakm.
Ne yatyon bir1 olanck Daldan dm elma gibi Daha sdk ile bakmadm Kara byk
burma gibi
Kadan alaym emi Parmanda yksk gm Iramazan gelirkene Heybeyle alr
yemi
Heves kves orap ald Bir'ni giydirmedi felek Ayan olsun smailim Hep dikili kald
yelek
Nol'askere gideyidi Mektubu gelirdi bize Garip misin bire olanck Dnrc salarm
kza
Sa yanndan kurun demi Sol yanna boynun emi Garip garip duruyordu Meer
kimsesi youmu
Habeb oldu hbeb oldu Yand cier kebab oldu O gedie hi varmazd Abdi buna
sebep oldu
214
mer Aa mer Aa Ardmz verdik daa Sanki bunu ldrnce Hayf m aldn
aban Aa
215
BN AGIDI
Osmaniyeye bal Hemite kynde Kara Derviin olu bi Gazi-antepte askerliini
yaparken ldnde bu ad biin kars, kaynanas, akraba kadnlar, dahas da
kyn btn kzlar, kadnlar yakyorlar. Ben bu ad Hemitede aa yukar nme
gelen her kadndan aldm. Kimisi kendi yaktn unutmutu. Kimisi de bakalarnn
adn biliyordu. Gaziantepten getirilen lnn stnde, l gmldkten sonra da
giyitleri stnde bir hafta kyn btn kadnlar at yakmlard. Kye gelen birok
ak, birok at kadn da bie at yakmt. Eer ben, bi stne yaklan atlarn
hepsini derleyebilmi olsaydm salt biin ad bir kitap olabilirdi.
Avluya konak tutturmu Merdivenin dzle diyor Bedir kz kurban demi Deli Aliyi
nazla diyor


Kadan alaym dnd rt dt cierim yand Dman bana vermesin Bavulda
prts geldi
Kadan alaym Ee Yznde zlf meneke Bunu duysa ne der ola Ankarada smet
Paa
Gider Antebin yoluna Gelir Hemite eline Dargn msn bire yiit Prty saldn geline
216
Antebin byk pnar Akar bulan bulan Safiye bunun bacs Alar beleni beleni
ktm gedie denedim Antep dumanl dumanl Eime lk diyorlar Kalbim gmanl
gmanl
Antepte de ova yaz Koyuna karr kuzu Sana diyom garip eim Yol bekliyor emmin
kz
Evimizin n Ceyhan Dalga vursam alr mola bi benim emmim olu Mektup salsam
gelir mola
Yaz geldi iek ald Zaten olanlar seildi Dman bana vermesin Bavulda prt
ald
Kara tiren tez getirir Soluk solua yetirir Kip Hasann olu Hasan Ac haberin yetirir
Dizimde Antep yaras Bulunmaz bunun aresi Dolanr dolanr gelir Yiidin deli
babas
217
lahi kesile bam Bir felee kald iim Antebe gveniyordum Orda da youmu eim
Ali gelir Memet gelir Benim eim nerde kalr yle yiidin gelini lmez ama deli olur
Krn tmar eyler iken Yaz azgn azgn dener Sene bitti gelir diye Emmisi Eeyi
eler
Nider kzcazm nider Bu bize Allahtan kader Evini emanet etmi Osman Andrnl
gider
Evleri Ceyhana yakn Dalga vurur sakin sakin Emmim olu takm giymi Kuluncunda
dkm dkm
Tutmuyor atnn dizi Grmyor mu onun gz Sana diyom garip eim Kadan alsn
emmin kz
Kzlar halaya dizilmi Sen de mi atacaksn para Kadan alaym kzm Eini Antepte
ara


218
Emmim olu dn kurmu ki dn iki kek Yaradan lm diyorlar Hani ya
cebinde bak
Oturalm kar kar Buraya alm ar Babam olu gelir iken Alayarak karm
kar
Yaz geldi bahar eriti Koyun kuzuya kart Byle dn kurulur mu Kzlar karya
kart
Alama kzm alama.. Hepsi de Allahn ii Hele grseniz bii Aznda parlyor dii
Sabahnan bi gelince Altnda at Kadan alaym olum Bin atna yle
savu
lahi stanbul bata Bolu ky daha te Ibiinen zzet gelir Iscak da tte tte
Alnnda kara kakl Bende koymad akl Cahil giden kara ibiim apkas telde takl
219
bi zzet ilen gezer Ak elleri yaz yazar Kurban ol'rum karbiim Sylemiler demi
nazar
Prtsn ahit vurdum Zonguldaa gitsin diye Emmisinin olu Hac ldn bilsin
diye
Kadan alaym ilik Ben de alamyom dilik Babas yanna gitti Bin lira da koydu
harlk
Evlerinin n asma Asmann daln kesme Emmim olu karbiim Darlp da bana
ksme
Gelinimin ad Ee Duluunda altm ke Bunu da duymu alyor Ankarada smet
Paa
Odasnda yanar k Sofrasnda ar kak Knaman obalar beni Kzm sallamad beik
Srnrm srnrm Ben emberi brnrm Eller kaynm dedike Ben kimlere
yerinirim
220
Yattn yerlerde yatmam Yorgan stne atmam Kurban olam emmim olu Babamn
evine gitmem
Ee de beni ok yakyor u kz gzme bakyor Ben buradan varr iken biim kar
kyor


Antebin kvrm yollar Dumanldr u dalar Minneti olsa gelirmola Antebin byk
Beyleri
Amannz bize noldu . ^ biin gl benzi soldu Kurban olurum Memet Aam
Oradan telefon vurdu
bi yatar dalgn hasta Osman buraya geldi posta Gelin seni kr ederim Gl yollasan
deste deste
biimin ord'lmesi Gelinimin dul kalmas Dman bana vermesin Bavulda prt
gelmesi
Gider Antebin eline Gider babas yanna Gelin buna dargn mola Prtsn salm
geline
221
km Antebin eline Talim eder dke dke Sabah bi olan gelir Kr at balk rpa
rpa
biimin kara gz Yakt kl eyledi bizi Minneti olsa gelir mola Ee emmisinin kz
Altm yzk parmanda Klot pantol trnanda Hodul gezer tel kaynm Paalarn
rneinde
rt Od, ate, kz, yalm. Prt Elbise, giyit, amar. Belenmek Yuvarlanmak.
Denemek Bakmak, gzlemek. Gman Kuku, phe, ksm. Yetirmek Ulatrmak,
yetitirmek. Azgn azgn ok sert. Kulun Srt, krek kemiklerinin st.
Oynayarak, parlayarak, yerinde durmayarak. Cahal, cahil Gen, gencecik. lik
Gmlek, yakasz gmlek daha ok.
Dilik Ben de alamyom dilik, diliim gelmiyor, ok sklyorum anlamna. Dilii
gelmemek, ok sklmak. Duluk akak.
222
MEMEDN AIDI
Maraa bal Andrn ilesinin Geben kynden Memet adndaki delikanl zo'de
gerdee girecei gece lyor. Ad Memedin anasyla nianls yakyor.
Gkte bulut yan gidiyor Derelerden kan gidiyor Ula Doktor Osman Beyim
Memedimden can gidiyor
Memedimin del'anas Bugn Memedin knas Bu da bizden kanun kalsn Dnde
zne lmesi
Memedimin at iki Ayaklar ala seki Ykman bunun bayran Dolanr da gelir belki


ktm kavak yarsna Balta vurdum kurusuna Ks m gittin Memet olum Be
bacnn birisine
Tan davulu almyor Harman yeri yarlyor Okuntu saldn Beyler Cenazene deriliyor
Ben sprmem avlunuzu Byle m'ettik gavlimizi Aya kademsiz derler Hi
grmedim olunuzu
225
zne Damat.
Seki Sekil, atn bacaklarnn ala olmas.
Ykman bunun bayran / Dolanr da gelir belki Dnlerde evlerin avlusuna bir de
bayrak dikilir. Bayra indirmeyin, diyor.
Tan davulu almyor Ky dnlerinde tanyerleri rken davul alnr. Bu davulun,
zurnann bestesi hep ayndr, deimez.
Okuntu Dnde olan evi, kz evi ar karrlar. Bu ar, arlarn nemine gre
armaanlardr. Mendil, orap, kilim, kuak, boa. Son yllarda kart gndermek de
okuntular arasna girdi.
Kademsiz Uursuz.
224
MOLLA KERMN AIDI
ukurovanm kurtuluunda Franszlara kar savaan ete ba Molla Kerim ehit
dyor. Bu ad Molla Kerimin anas yakyor.
Netti ise dayn etti skibili cephe tuttu Ne durursunuz din kardeler Molla Kerim esir
gitti
N'oldu ise bana oldu Alan gllerim soldu Ne durursunuz din kardeler Molla Kerim
esir oldu
Atlar at iinde Sar kundura knda Molla Kerim esir gitmi Franszlarn iinde
Evlerinin n eti Trl trl kokar otu Molla Kerim esir gitmi Cephede kiniyor at
Evlerinin n yonca Yonca kalkm dam boyunca Issz kald koca konak Molla Kerim
olmaynca
Evlerinin n arpa Koyun gelir krpa krpa Tez gel Molla Kerim tez gel Kuzularn
kald grpe
225


Belinde trabulusu Sarar dolay dolay Molla Kerimi ldrmler Kana beleyi beleyi
226
SELVERNAGIDI
Adana ili Kadirli ilesinin tannm kiilerinden Duran Aann kz Selver ldnde
anas Fatma Hatun bu ad yakyor.
Szn kzcazm szn Nian takacam gzn Kna hazr oldu ama Babas vermiyor
izin
Gel teyzesi bak yzne Kaleme benziyor ka Henren prt dkmsnz Yok mu
elinin naks
Srma alvar filik yam Daha sand bekliyor Kzn eyizini grdm Hemi baston
hemi yam
Amann cierden yandm Yalnz lmez sandm Babas bana darlr eyizini urun
grdm
Ben byle dn eylemem Kazay toplarm gzn Teyzem senden gemem derdi
Veriyorum yalnzm
Kzm yann arr yerde Yeni dtm ar derde Kzma eyiz veriyom Alt kilim alt
perde
227
Kzm deden gelse idi Bir aresin bulmaz mola Seher diye alamazdm Bir kzm daha
olmaz mola
Kapya kar yoklarm Trl hisseni saklarm Bir kzm da daha olsa eyizin ona
saklarm
Yoruldum bacm yoruldum Soyka sallaya sallaya Kzm gelin veririm San telleye
telleye
Yenemiyom anasn Ayrdn m sunasn Babas izin vermezse Urun vururum
knasn
Ben kzma kurdum dn Kardeleri oynar denek Sadcn hazrlayn Mahmudum
datsn gmlek
Ne ok bakyor gzme Sz uratmyor szme Aa kzndan ok severdi Dr m
geldi kzma
imdi emmilerin gelir Arabas grl grl Ben Selveri gelin ettim Al kuattm parl
parl


228
Srma alvar Srmal alvar, alvarn paa ve cep azlar, bir de d dikilerinin stleri
srma eritlerle ilenir. Buna srmal alvar derler.
F7/t Tiftik.
Filik yam Tiftikten yam. Yam bir eit, ince keeden yaplm pelerindir.
zellikle at stnde giyilir. Daha ok yamy Toros erkesleri yapar ve giyerler.
Kzma eyiz vcriyom / Alt kilim alt perde ukurovada cicime perde derler, cicim
ounlukla yklklerde perde olarak kullanlr. Bir de duvarlara aslr.
Soyka lden kalan giyitler, amarlar, lnn kulland her ey.
Dr, drc Kz istemeye gelenlere dr, drc denir.
229
DURANIN AGIDI
Andnnn okak kynden Ahmet Paa adndaki nl Beyin olu Duran ldnde
Ahmet Paa bu ad yakyor. Durann lm ylm 1900 olarak saptadm.
Hasan Dede at oyna Gitti elimin denei Yalnzlk benden kalmayacak Bu taa
dedemin gmlei
Kele Zeynep sana noldu Senin de kardein m'ld Nolduysa bana oldu Evim malm
yle kald
Gel hele ya Sisli kz Gene dzenledim saz Ben oluma nian taktm Bilemiyom kimin
kz
Tez gelir burann yaz Yaylr rdei kaz Bu yl buraya geldi idik Felek karsalad bizi
Srtnda da hilve donu sterim iinden can Bin atma Duran Aam Mft'efendi istemi
seni
Yaa Duran olum yaa n atn bala taa Duran askere isterler Bedelini versin Paa
230
Kr ata binmi geliyor Emmisi alar maallah Alaman kzlar alaman Dn
kurarz inallah
Kadan alaym kr at Beli ince yz surat Buras Temmuz dayanmaz Aam yaylaya
ilet
Ben babana demem arka Alyorum korka korka imdi Bey kardein gelir Kr at
balk rpa rpa


Merdivene attm ayak ^ .. Ak konaa vurdum snak Ben kardeten izin aldm
Geline takalm duvak
Karsalamak rselemek, bumbuuruk etmek, hal brakmamak. Yz surat Atn yz
insan suratma benziyor. Snak Dayanak.
231
TERKELOLUNUN AIDI
Bana bu ad yazdran okak kynden Ahmet Paann sylediine gre 1850 ylnda
nl Avar Beyi Terkeliolu lrken bu ad kendi stne yakyor. Terkeliolu
ldnde yz yan gekinmi.
Kuma prtm ekilirdi Ak konaa dklrd Onu da bilir misin Dudu Alem benden
sakmrd
Ak konakta yksek baca Varamyom halim nice Silkinip ata binerdim imdi oldum
kmkm koca
adrmz ortadirek Bende de kalmad yrek Aln kara peremlice Ak konaa olan
gerek
232
Kr at ekin dar Bindirmiyor ne haan Altm iek alardm Ben de takardm
nian
Sand sandal akal Yknn dibi bohal Kirvesine at gndermi st has krmz
keeli
Gel Durdu uradan otur Syleyim eksiim yetir Ben bu yl grmedim yaz. Git
yayladan iek getir
Odasna vardm ssz -Yokladm gm susuz Bu da elini koynuna sokmu Yeni
oldum diyor ksz
Askere vururlar boru Aredince dner geri Nedicin battal oca u canndan olan deli
Battal ocak ocuksuz ev, ocak. Kmkm koca Beli bklm, ok yal.
233
MEDNENNAGIDI
Kadirlili Latifoullannn adr Dedemli yaylasnda kurulmu. Latifolunun gelini
Medine anasnn gn adrlarnn altndaki yoldan geerken gryor, her ne
sebeptense ge ulaamyor, anasna zlemden dolay orada lyor.


Gelin arlanca Latif olu kzn anasna haber gnderiyor. Kzn anas geliyor ki, kz
lm, onu beklemeden de ly gmmler. Kznn mezarn atryor, lsn
gryor. Orada, mezarn banda anas bu ad yakyor.
Bu olayn 1895'te getii sanlyor.
Gel Kalender surdan otur Ahmet sen kazmay getir Garib imi ak Medinem Mezarn
ucunda yatar
styn alsn atm Yakayn dmesin zdm Amann kzm amann Yavrum
benden vaz m getin
Dolandm da u dalarn ardndan Ak Medinem deli oldum derdinden Gerisine
yanmyom Kertenkele kt burnundan
Al gelinim al gelinim Al yana bal gelinim Latifim odadan gelir Karsnda gl
gelinim
ktm narn bendine ardm kendi kendime Anan gelir ak gelinim Doan aym on
drdne
234
Kaps ar sekili Odas amber kokulu Latif dedik de vardk Yan Hach Fakili
Kzmn kaftan yeil Gn doar da l l imdi karr kumlara Kzm beliini devir
Kzmn kaftan sar Sallansa da gezse bari Byle grr lsn Yabancya veren deli
Gksnden kalkt da kzm G geliyor dizim dizim Emmili dayl kzm Avar elleri
de bizim
Gksnden de kalktm Geben Seni Karsa verdi baban Ha obana vara idin Elimizde
yok mu oban
Esefim atn eerler Ahmedim damdra teller Zalim imi bizim eller Vermesen lmezdi
derler
Kudretten harman savrulur Yabas yok krei yok yeli yok Oturmu da ak Medinem
alyor Emmisi yok days yok ili yok
235
Karl dalar karsz dalar Kar erir suyu alar Garib imi kzcazm Basmac'olun
grm alar
narn bendi Yer ad.


Kaps ar sekili Seki, kk toprak ykseklii. Bir de sekili, sekili at anlamna da
gelebilir. Ar sekiliye bir anlam vermek kolay deil. Ar sekili, soylu, ar at
anlamna da gelir. Ar paha, soylu at gibi.
Damdm Tambura, saz.
Kars Karszlkadriye, Kadirli.
236
AHMEDN AIDI
Aysarlardan Halil Aann olu Ahmet ekya kyor. Bir arpmada da vurulup
lyor. Bu ad anas yakyor. Olay 1920'lerde geiyor.
Halil A'run Ahmet olu Belinde klc zal Elli atlya kar gelir Kk cura babam
olu
Bacsnn ad Emi Arkasnda dolu gm Gavur musun gavur erke p takn da
srn demi
Kapya minneti geldi Davran Ahmet olum davran Bin atna sar yavrum Gezbelden
ayor kervan
adr grnmez atldan Yemei kar tatldan Dmana yatak yazmlar Safi ibriim
kutnudan
Bir elinde dokuz kilim Martini tutmuyor elim Ben tarlaya yklnca Barm talad
lm
Kara adr drdler Yeil sand krdlar Tan uykusu tatl olur Ahmet olumu
vurdular
237
Kk cura babam olu Cura, kk demek. Kk cura, kck.
Arkasnda dolu gm Beliklerinde gm bezekler.
Takmak Yaylmak. Bam bit talad: Bam bit ald, bit bama yayld.
ANSA GELNN AIDI
ukurovada, dahas da btn Trkiyede nl trkdr. ukuro-vada at havasyla
sylenirken Erzurumda, Orta Anadoluda trk olmutur. Adn yakld yl belli
deildir. Ben bu ad 194.1 ylnda Maran Andrn ilesinden Memet Gngrden
aldm.
Attan da anlalaca gibi Aye adndaki gelin suya gidiyor. Irmaktan kovasyla su
alrken aya kayyor, sele gidiyor. Ad kimin yakt belli deil.


Koyun gelir kuzu ilen Ayann tozu ilen Gelin Anam sele gitmi Yan ifte kuzu ilen
Aman Anam yaman Anam Dalar ba duman Anam
Uzat Anam kollarn Ver azma dillerini Saat bete bekliyorum Gelin Anam
yollarn
Koyun gelir yata yata amurlara bata bata Gelin Anam sele gitmi Ilgnlardan tuta
tuta
238
239
Erciyesten kar geliyor ktm baktm yar geliyor ndim rmak kenarna lm bana
zor geliyor
Kara adr eme ile Dal yere deme ile Adam suya atlr m Kayn baba dme ile
Eme adrlarn yresi, yani duvar yerine geen ykseklik, kei kly-la dokunan
ullarla devrilir. Buna eme denir. Eme kiminde de ince kamlardan yaplr.
240
HAYRIYENINAGIDI
Gksn ilesinden Hasan Kayrann kz Hayriye bundan on iki yl nce, ben bu ad
1940 ylnda derledim, ldnde, anas Emine Hatun yakyor. Hayriye ldnde
ilkokul 3. snfta imi.
Ahacka davul tt Hayriyem dne gitti Kadan alrm ninesi Kuzum da muratsz
gitti
Kadan alrm da tarak Bende de kalmad yrek Ne olurdu kadir Mevlam Bir anaya bir
kz gerek
teye git krolas Bu da bamn belas Tel vurun o da gelsin Andrmda Emi halas
Saln yce gtrn Gitsin grn grn Bu kimin nesi derlerse nc snf gelini
Hep geldi Geben ua Belinde Acem kua Mektebe muallim olmu Ardna dizmi
ua


Ahack uras, yakn.
Salm yce gtrn Kefenli ly mezarla gtrrken stne koyduklar sal.
Ardna dizmi ua Uak, ocuk.
241
RUMLU ALININ AGIDI
Gksnl Kumlu Ali adndaki gen askerdeyken izin istiyor, vermiyorlar. O da
kayor. Aliyi izleyen aban avu onu vuruyor. Ad amcasnn kz yakyor. Olayn
yln saptayamadm. Ad da eltie almaya inen Toroslu rgatlardan 194.3 ylnda
derledim.
Kr olasn kl Ali Kapmda ddrme davul Benim emmim olu lm Kara byk
kvr kvr
Hrsz aban kemer ald Emmim olu sana noldu yle dndm baktm idi Meyit ala
kanda kald
Banda da ak bal Boynunda da telli pusu Ya nideyim emmim olu Alay Allann
ii
Dman ardndan gelince Yam ile yer dizlemi Ala kanl soyarlarken Gzler kardei
gzlemi
Kilisin ilinde gezer Bast yerleri ezer Byle gkek emmim olu Gren Hoca muska
yazar
stne kaput rtmler Gelen giden bakyor Byle gzel emmim olu Ka kirpie
akyor
242
Srtnda kadife ilik Alisiz gelmiyor dilik Gavur musun gavur aban Altn alaydn
harlk
Maratan da ktm yayan Dayan dizlerim de dayan Seni gurbet ele vermem Uyan
emmim olu uyan
stediim kz olmad Ksknm anam ksknm Varsn da bacma desin ,
Cepkenim ile psklm
Firak deli gnl firak o Urumun yolu rak Alamaya arlanyom ifte gelin burda
gerek
o Uzak yerler, uzak eyler iin u yerine Toroslarda o kullanlr. Urum ukurovada
Trkmenler, Toroslular, daha da birok yer Orta Anadoluya Urum derler. Urum
topra, Rum topra.


243
DURDU BEYN AGIDI
Bu adn da hikayesini derleyemedim. Yakh tarihini de renemedim. Ad
Kayserinin Sarz ilesinden ukurovaya pamuk toplamaya gelen yal bir kadndan
derledim.
Gm kamas belinde Altn saati elinde Harbediyor kul olduum Sandm dini bir
uruna
Kuduretten kara gz Alayor gelin kz Cengediyor kul olduum Sanrsn ki Battal
Gazi
Glgl yzlerin grsem Tomurcuk dmesin vursam Cengediyor kul olduum
Sanrm mam Hasan
Yapld Beyin mezar Gayr uzad aralar Tez gelesin telli Beyim Mansp alacak sralar
Cebinde altn fnd Cmle alemin yand Srma donlu Beyefendim Hkmetin
Mustant
Mansp Mevki, Makam. Srma donlu Srma giyitli.
Tomurcuk dmesin vursam Tomurcuk dmesini dmelesem, taksam. Tomurcuk
bir dme eididir.
244
KAVUKLU AL AANIN AIDI
Andrmn Abazaoullarndan Ali Aa ldnde ad akrabalarndan Asiye Hatun
yakyor. Olayn getii yllar 1840 olarak saptayabildim.
Nettin ak eli glly Malah srma telliyi Datacak ne var idi Ahmet, smail, Glly
kar Mayln dana Posta salar Mara Beyine d aac kurs kokusu Sinmi Aamn
evine
Ambardan alrlar alk Pana ile verir harlk Soydun mu kurban olaym Mah
yznden altn salk
Yazdn m sandal yerini Grdn m iyi gnn Soydun mu kadan alaym Altn epke
pirpirimi
Knda alvar bejik lk m ak can nazik Soydun mu kadan alaym Ak koldan altn
bilezik
Gedikten evini rma Gayr alak yann verme Soydun mu kadan alaym Ak kolundan
altn burma


245
Kalk Sll kahveyi kaynat Hayal ata vurur payrat Soydun mu kadan alaym Kara
adr yeil sayvat
Kurs Kokulu bir aa.
Pana Pene, avu. Avula harlk verir anlamna. Yazdn m sandal yerini Yere serdin
mi sandaldan deini? Sandal ku-mayla kapl dek.
Knda alvar bejik Bejik szc bilinmiyor.
Gedikten evini rma Gedikten evini uzaklatrma.
Irmak Uzaklatrmak.
Payrat Bozulmu bir szck olabilir.
Sayvat Sayvan.
246
SLEYMAN AANIN AGIDI
Andnnn soylularndan Abazaoullarndan Sleyman Aa ldnde ad verenin
sylediine gre, 1800 yllarnda kars Fatma Hatun yakyor.
Silkinip ata binince At altnda drt bklr Kanrlp cirit atnca Bir kar yere aklr
Bizim Aa kibar yatar Kollarn bir ho atar Aam eve gelir iken At oynatr ceren tutar
Aar kaldrn yerinden Klc dt belinden Andrn otuz oymak Alem saknr
errinden
Bu yatan gln harman Aamz cann derman Yanlarn kalmad m Tecirli nne
semeni
Bunlar evelden lr Odasnda saz dlr Emmim olu Sleymanm Cenge girer
zrh giyinir
Ata vururlar haay Cebinde tar ieyi Emmim olu Sleymanm Taysnmaz Beyi
Paay
247
Erciyesin da gibi Kokar sandal ya gibi ok ata biner gezerdi Lek Kurdunun Beyi
gibi
Eve gelmez oldu Mutuk Biz imdi Aaya kstk Odaya iletmez olduk Kutnu dek
sandal yastk


Haa Eyerin altna konan kee ya da kaln kuma.
Emmim olu Sleymanm / Taysnmaz Beyi Paay Beyi Paay kendisine denk
saymaz.
Taysnmak Eit saymak. Tayda Ayn yata olanlar.
248
veli efendinin agidi
Kozann Aye Hoca kynden Veli Efendiyi yakn ky Anavarza-dan olan Ekya
olak vuruyor. 1930'larda bu ad Veli Efendinin kz kardei Zeliha Hanm yakyor.
nce Veli Efendim ince Kaput giyer dal boyunca Yeni dnyana doydun mu On be
kurunu yeyince
Kona ardaktan yce Dmanlar gezer gece tibarl babam olu Baucunda ifte
hoca
Savrun Sumbasn kars Kaps Halep ars ldrmler Veli Beyi Yok imi yakn
komusu
249
Sultan yolar yzlerini Zelha deler dizlerini ldrme babam olunu Kurban ver'rim
kzlarn
Geldi ardaa dayand Selefi Sultan uyand Kalk gidelim babam olu Ak gmlek kana
boyand
Gzlerin kr ola olak Dile dilein verelim ldrme babam olunu Bin altn daha
verelim
Veli Efendim dam tutturmu Sylemiler demi nazar Adanaya vardm idi Ali Saip
ile gezer
Krbacnn ucu gm Dmanlar ldr'rm demi ldn duydumola Arkada
Zahit avu
Sinek mi oktu kanna Dman m geldi yanna Kalk gidelim babam olu Kurdolu
geldi yanna
Savnn Sumbasn karss Savrun da, Sumbas da Toroslarn gney yamalarndan
kan ve Anavarza yaknlarnda Ceyhan rmana dklen iki aydr. kisi de airet
adn tar. Birisi Sumbasl ikincisi Savrunlu airetinin adn tar. Sumbasllar daha
Sumbas ay yresindedirler. Savrunlu yitmitir.
Kaps Halep kaps Evine o kadar ok konuk iner ki, Halep gibi kalabalk.


Ali Saip Ursava Urfa kahraman. Adana Mebusu.
Kurdolu Kozan Beylerin4en.
250
KIIKIRIGINAGIDI
Kkrk Ali 1920'lerin Toroslarda dolaan en nl ekya ete baslarndan birisidir.
Kkrk Ali Kadirlinin Stlgeek kyndendir. Nianl iken askere gidiyor.
Nianls olan kzn days da Aliye dmandr. AH askere gidince day frsat bu
frsattr diyerek kz bakasyla evermek istiyor. "Benim dmanma varmayacaksn,
yoksa seni ldrrm," diyor.
Kz da:
"Namus bostan tarlasnda bitmez. Ali benim nianlm, bir kere sz verdim. Ondan
bakasyla evlenmek bana haram," diyor.
Uzun tartmalardan sonra day kz ldryor. Askerde bunu duyan Ali silahyla
kayor, kye geliyor, kzn daysn ldryor, kzn mezarnn baucuna da bir aa
dikiyor ve ite o zaman da oraya oturup bu ad yakyor.
Askerlikten ben de katm Kanat baladm da utum Nazl Dndmn yznden
Tatl canlarmdan getim
Deirmen tersine dnse Her dileim kabul olsa Be on kii daha vur7rum Nazl
Dndm geri gelse
Derelerde biter kam Kaklne kan bulam Kadan alaym anam lyorum yeti
demi
Mezarna bir dut diktim Kul olaym dallarna Dne dne can veriyor Bak Dndnn
hallerine
251
Evlerine ben de vardm ncik incik haber saldm Ayan olsun Nazl dndm Dayn
yanna saldm
252
deli memedin olu kara bekirin ad
Mara ilinin Gksn ilesi Bossyk kynden asker kaa olan Kara Bekiri bir
arpmada candarmalar ldryorlar. Yl, 1920. A-d amcas kz Hr yakyor.
Emmim olu Kara Bekir Ak parmakta gm zakir Hamma samaya varyor Battal
davarn heydir


Yaa emmim olu yaa Mor kefiye dm kaa Teslim olmaya arlanm " Kurun
demi enli de
Emmim olu Kara Bekir Martini fiei yal Eli akanda len Asl Deli Memet olu
Vardm idi mezarna Sinek km zerine Kaak gezer emmim olu Be alt Krt
zerine
Candarma bilmez aman Kalkmaz bamn duman Koyun kurban edeceim Var m
gelinin kurban
Badadi Basra alnd Tym tozam yolundu Var gelmezsen gelme Bekir Geline
sahip bulundu
253
Davarn heydir Srn topla. Heydirmek, bararak sry bir araya getirmek.
Hanma Kadn ad.
Tozak Dnlerde gelinin bana taklan eitli renklere boyanm
kutyleri.
254
MOLLA BEKRN KIZI MERYEM HATUNUN AIDI
Maraa bal Gksn ilesinin Bossyk kynde Molla Bekirin kz Meryem lyor.
Kz nianl imi. 1930 yllar. Ad kzn anas yakyor.
Kzm Pazardan geliyor Sa beline sokulu Var m idi ilinizde Trkmen tosunu yapl
Avar avratlar geldi Kalk kzm boynuna sarl Happa kurban Hr kurban Esme
darlrsan darl
Kele kzm ne sonsuzsun Hac gel de kahve piir Byle de kz gelin molur Akln
bana devir
Kapya gelinci gelmi Kiniyor Meryemin at n kzlar hava ile Bana balayn
meti
Kapya gelinci geldi kmyor davulun sesi Yernik gitme kul olduum Alrm srmal
fesi
Varrken Aam darlm Hseyin bilmi sarlm Bu da muratsz deyince Ak Battalm
ok krlm
255


Pnarlarda biter tere Yapran yolmayn kele Dnyada iki muratsz Biri Meryem biri
Kara
Gelirken de grmedin mi Yol stnde acar mezar Derdi yein kul olduum Gz
arplarda gezer
Karay zne donattm Para dktre dktre Meryem kza semen saldm Silah sktra
sktra
Sarp salakta serin yayla Bizim eller orda yaylar yle dndm baktm idi Kolu bal
Karam alar
Esme kadan alaym Kundurasn yalad m Cenazesi klmyor Nianlsn eledi mi
Kadan alaym Hata Fistan cepkeni kapla Yarenisin yoldasn Al da boncuunu
sakla
Yeldin mi avu days Meryemin ba kays Tekereim davar seer Tilk'olunda Tuz
Kayas
256
Kefiyesini Molla Bekir Alm koyununda saklyor Amann Meryemim iyi alm
yerini yokluyor
Ben buna kayl deilim Kadan Battala Battala Byle de kz gelin molur Uak
gnderdim aptala
Al sana unu vereyim Ala kz kata kata Usandn m mor belikli Issz yerde yata yata
Kadan alaym Nesli Meryem ld bacn yasl Battalm tl daylakl Meryemin ba
da fesli
Sonsuz Vefasz.
n kzlar hava ile / Bana balayn meti Kzlar, Meryem gelin olmu, onu
trklerle vn. Bana da meti balayn. Gelin baln yani.
Alrm srmal fesi Gelinler srmal fes taknrlar.
Derdi yein Yein ok, youn, gr. Derdi ok.
Gz arplarda gezer Gz damm tavannda gezer. Gz tavana dikilmi.
alm yerini yokluyor Eliyle aryan yerini yokluyor.
Kayl olmak Raz olmak.
Aptal, Abdal Anadoluda ileri davul zurna alma olan bir topluluk. Bunlara Aptal
derler. Her dne Aptal getirilir.


Al sana unu vereyim lnn banda alarlarken, ellerinde lnn bir giyiti, bir
taks bulunur. Al sana unu vereyim dediinde, lden bir giyit, bir tak parasn
sunuyor.
Ala kz kata kata Alar at yakarken, Meryem kz da adna kat. Onu da adnda
an, diyor.
Battalm tl daylakl Tl, deve. Daylak, deve yavrusu.
Meryemin de ba fesli Meryem de gelin olmu.
257
SLEYMAN AANIN AGIDI
Andrn ilesinin tannm kiilerinden Sleyman Aa 1938'de ldnde bu ad
Toroslann ve ukurovamn en tannm airi ve ats, Gkahmetli kynden Hasibe
Hatun yakyor.
Acemliye yk tutturmu Yz byk tl ile Oturasm teyzem olu Hazireti Ali ile
Elimi cebine soktum kt defter ile kalem Toygun vezir teyzem olu Buna yand
btn alem
Ben uara anam ak Mftnn tebdili ak Boyuna kurban olaym Gelir sallar ksz
beik
Sabah el yaylaya ger Teyzemin azar dilii Kzn gelin ederken Emmisi verir
harl
Yk yklendi g ekildi Aamn beli bkld Tez gelesin teyzem olu Acemli ark
ykld
Uyur teyzem olu uyur Kalk gayr evine buyur Haticin hizmet edecek Kaklleri kvr
kvr
258
kr ki Kemal var imi inallah yerini tutar Vezir dedem kar gelsin Onlar da ipe
atar
Dnya bana zindan olur Kardeim olu lnce htimamn olsun dedem Enli dlm
alnca
erif gelsin Leman gelsin Baclar kadan alsn Alsn vezir dedesini Vezir dedemi geri
salsn
Bir evde bile bydk . Binerdik telli mahyaya Bac geline darlma Gelin dayanmaz
cefaya


Atn ekin dar Uaklar tmar eylesin Mfty yalnz koydu Emmileri heyl'eylesin
Glly gelin eyleriz Emmileri verir harlk Bac olun arktan gelir Kr at sallar srma
balk
Toygun Kabaday, grkemli. Heyle Nasl. Mahya Tahtrevan.
259
NCE ARABN AGIDI
Adanann Osmaniye ilesinden ince Arap adl bir delikanl Gazi-antebe bir i iin
gidiyor, orada da lyor. Ad goo'lerde anas Hatun Kz yakyor.
Gider Antebi beklerim alar brm yoklarm Altm saat gm mhr Taa
bebeine saklarm
Kalkaym da bakaym m u kona ykaym m Altn saat gm mhr Ak boynuna
takaym m
Bitiinde koca nar Donun giymi emir gibi Var Arabin nianls Kara gz kmr
gibi
Bitiinde koca pnar Ate atsam yanar mola Ben Felee Arap desem Eller bana gler
mola
Elinde de var kalemi Olum da yakt alemi Kahrlanman emmileri Hepinize var
selam
Yaz gnne sar iek rt da bitti mola Arap olum yok diyorlar Darendeye gitti
mola
260
Emmimin olu Palal Banda sark dolal Hemen aklm yitirdim Kona yazlk olal
Babas da Hafz Hoca Yatamyom gdz gece Vermem gelini gelini Arap olum
gelmeyince
Krdolu kahve piirir Arabm fincan devirir Tez gelesin olancm Baban namaz
arr
Ksenin avrad Fndk Arap oraya varmad m Ne diye takndn altn Ac haber
gelmedi mi
Bilisi Bittii yer.
261
STL HOCANIN AIDI


Mara ilinin Andrn ilesi Gkahmetli kynden olan Sitil Hoca ldnde ad
Fadma Hatun yakyor. Adn yakh 1910.
Altm arn kuyusu var Suyu kar dolap ile Kimseleri bir ey sanmaz Urard
Halep ile
Evinin n sekili Krk giyer cebi kokulu Kalan umudum kesildi Kaldrrm mor
kakl
ksz bam garip bam Kar altnda kald eim Gnlm Gksn arzular Salmyor
zalim kardeim
262
Sabahleyin bir yel esti Ahack orab mesti Kr olasn koca Gksn Aam oraya
kadem bast
Fadisine gstereyim Beserek getir heybeyi zar bandan inmezdi Bacn da dt
vgaya
Akamleyin atl geldi Sordum idi ac haber Akamki yediim yemek Bilmem a
bilmem biber
Hocam evine ho geldi _ Denedim eli bo geldi Ellere iek ald Bu yl bize de k
geldi
Kalan Artk
Kaldrrm mor kakl Mor kaklm keserim.
Denemek Bakmak.
har Renkli araf.
Ivga Kuku.
263
TERKELOLUNUN AIDI
Kayserinin Sarz ilesinde yaayan Aysarlarn Beyi Terkeliolu-nun kars varm,
iki Hatun birleerek ncye ar iftiralarda bulunmular. Kadn da kendisini
ldrm. Ad Terkeliolu len karsnn stne yakm.
Ay dodu ayn Hani urann beii Mevlam bir evlat verirse Takarm altn a
Bir incecik yol gidiyor Evlatszm yolu gibi Zlf burcu burcu kokar u sahilin gl
gibi


Gmn gelinlik donu Yeil kaput kaftan delme Ne ho yakm geline Kara Zlf
altn dme
Oturalm dizim dizim Belii gayetle uzun Ta byle belleyin kzm Gm benim iki
gzm
Meydana adr tutturur Kendire pekir attrr Aama gelin aama Umucuya at
ektirir
Habebi gnlm habebi Gm piirir kebab u gelini demem ama Dudu gelinin
sebebi
264
Yn beri byk gzler Gm de odada gzler Gm gelin aslrken Grdnz m
kele kzlar
Gmm yayla iei Elinde kyma ba Sabah daylarn gelir Olur bir Grn
kei
Yksek gtrn saln Gitsin grn grn Bu kimin nesi derlerse Terkeliolu
gelini
Mevlam bir evlat verirse / Takarm altn a Keinin, koyunun, geyiin ak
kemikleri gze kardr, bir de uurdur. Toroslarda, ukurovada, Anadolunun byk
bir blmnde ocuklara, gk boncukla birlikte, bir de ak kemii takarlar. Varllar
da altndan ak kemii yaptrp ocuklarna takarlar.
Pekir Havlu.
Umucu Bir istekte bulunan kii.
Grn kei Eskiden kekler, yani kadn klna giren erkek oyuncular Toroslara,
ukurovaya gelirler, dnlerde oynarlard. Atta, daylarn gelirler, acdan Grn
kei gibi oynarlar, diyor.
265
BEY KIZININ AGIDI
Bir zamanlar bir Bey olu varm. Bu Bey olu bir gn bir ku avna gidiyormu.
Bunun bir de nianl kz kardei varm. Bey olu obann iinden geerken nnden
bir baldn plak gemi. Vay, sen benim nmden nasl geersin, diye Bey olu buna
bir tokat sallam. O da, bana niin tokat vuruyorsun, bana vuracana git de kz
kardeinin oynana vur, demi. Bey olu buna ok fkelenmi, gz dnm. Klcn
ekmi, baldr plan ban kesecekken, bakm ki, nnde kz kardei. Ona
dnm, klcn sallam, kz kardeinin on beliini, bir de boynunun bir parasn
kesmi. Kz da lrken kendi stne bu ad yakm. Adn yakl tarihini, yerini
yurdunu sap-tayamadm.


At ardmdan ulat Siim siime dolat Bir klla vurunca da On beliim birden
dt
oban davan yayar m arsam anam duyar m Bir babann iki evlad Karde bacya
kyar m
Anam ateimi yakma Gznden kanl ya dkme Ben bu yaradan lrm Yalnzma
hor bakma
Hele bakn el oluna ki elin sokmu koynuna Dnyada kavuamadk Ahrette dolan
boynuma
266
Yce dan kar idim Ben anamn biri idim Yazk oldu el oluna Sa gznn nuru
idim
Dalarn kar erisin Engin duman brsn Beddua vermem kardeim Azmda dilim
rsn
Arkamda yz on beliim Gsme kt soluum Sylediime inanman Vallahi
dnden lm
Siim Dokuma tezgahlarnda, kilim, hal dokuma sdarlarnda yukardan aaya ipler
gererler, haly,^ kilimi, cicimi o iplerin stne dokurlar. te bu iplere siim ipi
derler. Bir de yukardan aa ip gibi inenlere siim derler. rnein, "yamur, siim
siim yayordu". Sanyorum atta kzn, siim siime dolat dedii, klc yiyince
beliklerinin birbirine dolatdr.
267
HUSEYININAGIDI
Sanzn Avarlarmdan Hseyin adndaki delikanl bir kz seviyor-mu. Kzn kardeleri
Hseyini pusuya drp yakalam ldrmler. Ad Hseyin'in anas yakm. Yl
1910.
Bir kayaya elemiler Elin kolun balamlar Babam olu Hseyini Sn av
eylemiler
Yce dalarn kcs Zor olur karde acs ldren de adam olsa Gecelerin kr bcs
Nesini diyem nesini Kim bulmu kanl fesini Gkte melekler iitmi Hseyinimin
sesini
Toygun babam olu toygun Boyu da kendine uygun Mavi cepken srma salta
Dmanlara vermi soygun
Kanl kime gveniyor Karde donun aaryor Dar k kele Fadik Ad tatlm
aryor


Hseyinin atk ka Tabuta smyor d Bugn ulu bayram gn Mehmet Ali sk
yolda
Sn Geyik.
K Karla kark yaan kk buz tanelerine k denir. Bir trkden: "Engine kar
yaar, yksee k," Baka bir trk: "Kcl boranl bizim damz."
Don Giyit, elbise, giysi.
Toygun Kabaday, grkemli.
D Gs.

Yaşar Kemal - Ağıtlar

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Yaşar Kemal - Ağıtlar

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

www.cizgiliforum.

You might also like