You are on page 1of 5

2/24/2014 Notcias da literatura brasileira no sculo 21 - 23/02/2014 - Ilustrssima - Folha de S.

Paulo
http://tools.folha.com.br/print?site=emcimadahora&url=http://www1.folha.uol.com.br/ilustrissima/2014/02/1415701-noticias-da-literatura-brasileira-no-seculo 1/5
Notciasdaliteraturabrasileirano
sculo21
MARCORODRIGOALMEIDA
ilustraesCLAUDIOROCHA
23/02/201403h09
RESUMONoatualcenriodaliteraturabrasileira,osujeito,emsuaesferantima,
passaaocentrodasnarrativas.Marcaprincipaldetectadanaficocontempornea
porcrticosouvidospelaFolha,atendnciaautorreferente,paraalgunsdeles,
ameaaarelevnciadoqueseproduzhojeaoafastardebatesdeimportncia
nacional.
*
Casoescrevessehojeumensaiocomo"NotciadaAtualLiteraturaBrasileira
InstintodeNacionalidade",MachadodeAssisteriabonsmotivosparaalteraroincio
dotexto.Aclebrefrase"Quemexaminaaatualliteraturabrasileirareconhecelhe
logo,comoprimeirotrao,certoinstintodenacionalidade"poderiatero
"nacionalidade"substitudoporalgocomo"subjetividade".
A"Ilustrssima"ouviunaltimasemanacrticoseacadmicosparatraaruma
espciede"notciadaatualliteraturabrasileiraverso2014".Elesresponderama
umquestionrioacercadastendncias,novosrumos,qualidadesedeficinciasde
nossaficocontempornea,quepodeserlidoaqui.
Paraquasetodos,osenredoscentradosno"eu",frequentementenarradosem
primeirapessoa,comtemasligados,maisoumenosexplicitamente,vidado
escritor,sopredominantesnaproduonacionaldosltimosanos.
Vejaimagens
Avisadasobreasletrasbrasileirasatuaisremontaemmuitospontossquestes
propostaspela"notcia"deMachado.ObruxodoCosmeVelhopublicouotextoem
marode1873.Aos33anos,eraainda,comoalgunscrticoscostumambrincar,o
"Machadinho",autoratentoapenasdoprimeirodeseusromances
"Ressurreio",lanadonoanoanterior.
Otextoeditadooriginalmentenoperidico"ONovoMundo",noentanto,j
vislumbravapontoscentraisdo"Machado"de"MemriasPstumasdeBrsCubas"
(1891)e"DomCasmurro"(1899)edaprpriadiscussosobrealiteraturabrasileira
nosculoseguinte.
Elefaziaumcontrapontoaumaideiacorrentenasdcadasposteriores
IndependnciadoBrasil,adequeapenasa"corlocal",oscostumeseastradies
populares,oindianismoeahistriadeformaodopasseriampatrimnios
legtimosdaliteraturabrasileira.
2/24/2014 Notcias da literatura brasileira no sculo 21 - 23/02/2014 - Ilustrssima - Folha de S.Paulo
http://tools.folha.com.br/print?site=emcimadahora&url=http://www1.folha.uol.com.br/ilustrissima/2014/02/1415701-noticias-da-literatura-brasileira-no-seculo 2/5
"Oquesedeveexigirdoescritor,antesdetudo,certosentimentontimo,queo
tornehomemdoseutempoedoseupas,aindaquandotratedeassuntosremotosno
tempoenoespao",escreveu.
Machadodefendequenossaliteraturasuperetantoatradionacionalistaquantoa
submissointernacionalista.Nofimdascontas,tratadosdilemasdaproduo
culturaldeumpasperifrico,apartadodocnoneinternacional,emancipadohavia
apenas50anosedepblicoleitormnimo.
Nosltimosanos,essasindagaes,aindapertinenteseinconclusas,ganharam
novaluzemfacedainternacionalizaodomercadoliterrio,daglobalizaodos
enredos,dasbolsasdetraduo,dofortalecimentodasfeirasliterriaseda
capilaridadedasredessocais.Naspginasseguintes,a"Ilustrssima"apresenta
anlisessobreessenovocenrio.
DIVERGNCIAS
Aprepondernciadaescritafocadanaconfissodeexperinciaspessoaisdeu
destaqueaotermo"autofico",tradicionalempasesdaEuropacasodaFrana,
ondefoicunhadonosanos1970paradesignaramisturaentreautobiografiaefico.
Nosltimosanos,foiempregadoparaclassificarobrasdasmaisvariadas,como"O
FilhoEterno"(CristovoTezza),"Divrcio"(RicardoLsias)e"AMaEnvenenada"
(MichelLaub).EmboraodomniodotextoautorreferencialnoBrasilsejatidocomo
fato,areaoaelebastantedivergente.
"Otermoautoficoumequvoco,senoumdesastre",afirmaLuizCostaLima,
professoremritodaPUCRJ,eautor,entreoutros,de"Frestas:aTeorizaoemum
PasPerifrico"(Contraponto)."Supequehajaumamaneiradefalardesi
auto(biografia)quesejato'verdadeira'quenocontenhaumamontagem(emgeral
inconsciente)fictcia.E,aocontrrio,queaficocomoconsolidaoverbaldeum
relatofictciosejaabsolutamenteisentadetraosbiogrficosouextradosda
'realidade'."
OcrticodaFolhaManueldaCostaPintotambmserefereaotermocomo"equvoco
deteorialiterria"."NoMichelLaub,nohrigorosamentenadaqueestabeleaesse
vnculocomabiografiadoautordentrodasobras,oumesmoporinformaes
externas.EachoqueomesmoseaplicaaoMarceloMirisola,aomenosnoslivros
queli.Achoquerealmentehnocasode'OFilhoEterno',queexploravivncias
biogrficasconhecidaseexplicitadaspeloautormasquenoentantoumcaso
mparnaobradeTezza.Seuslivrosposterioresnadatmdeautofico."
OutracrticalanadaporAlcirPcora,professordeteorialiterriadaUnicamp."O
quetenholidonaesferadoqueseautonomeiacomoautoficoestbemmais
prximodafalsificaodaexperinciaedahistriacomoespetculovulgar",diz.
Elecomentaqueaproduorecenteautorreferente,bemdispersivaepouco
marcante,emqualquertendnciaqueseobserve."Resumindo,napoesia,apraga
okitsch,faltadefibraedeobjetividade.Naprosa,oromanescoralo,batido,com
remissesostensivasaomundodoslivroseculturadefachada."Earremata:"No
dparafazerboaliteraturafazendoglosaoutrviadeliteratura".
NocampoopostoestLucianaHidalgo,umadasprincipaispesquisadorasdaprosa
autorreferencialnopas."Oqueinteressanaautoficoqueesse'eu',muito
reprimidonahistria,podeenfimserevelareseassumir,semrepresso",comenta.
"Issononecessariamentesignificaqualidade,masachoquehtimasnarrativas
2/24/2014 Notcias da literatura brasileira no sculo 21 - 23/02/2014 - Ilustrssima - Folha de S.Paulo
http://tools.folha.com.br/print?site=emcimadahora&url=http://www1.folha.uol.com.br/ilustrissima/2014/02/1415701-noticias-da-literatura-brasileira-no-seculo 3/5
autoficcionaistotalmentecentradasnasvivnciasntimasdeseusautores."
EssavisocompartilhadapeloescritorecrticoLuizBrs.Emboradigaquenunca
escreveuumanicalinhaautobiogrfica,eleavaliaqueoapreosvezesingnuo
pelaverdade"estsalvandodafalnciaaliteraturabrasileira".
"Esgotadaahegemoniamodernista,nossaproduoliterriacorriaoriscode
tambmdefinhar.Masfoisalvapelaliteraturadelinguagemtransparenteecontedo
subjetivodequalidade.Nafico,osjogosmetalingusticosrecuaramemfavorda
representaorealista.E,napoesia,oestruturalismoantipticodapoesiaconcreta
perdeutodooprestgioparaairrevernciasimpticadapoesiamarginal",provoca.
SENTIDOPOLTICO
Decorrncianaturaldasubjetivao,segundooscrticos,seriaaausnciadeum
sentidopolticoempartesignificativadaprosabrasileira.CostaPintofaladeuma
recuperaodocontourbanodosanos1960e1970,mascomelementosmais
centradosnosdesviosindividuais.Comoexemplo,tantonocontoquantonoromance
(paraoqual,diz,osautoreslevamaestruturaelpticadasnarrativascurtas)citaLuiz
Ruffato,MaralAquino,JocaReinersTerroneAnaPaulaMaia.
"Achoqueadefinitivaurbanizaodopas,apartirdosanos1960,derrubouaideia
deumdestinosingular,sobreoqualaliteraturateriaatarefademeditarsintonizoua
literaturacomquestesgeraisemboraaficosempretratetambmdequestes
locais."
OprofessordeliteraturadaUFRGSLusAugustoFischerpropeumaexplicao
sociolgicaparaaquesto."Agorasobemmaisrarososcasosdeescritoresque
lidaramcomobstculosrealmentedurosemsuatrajetria.Issoredundanaquase
ausnciadostemasassociadosmobilidadesocialnorepertriotemticosdas
novasgeraes."
Asnarrativasancoradasnonosfatosexternos,masnacondiotestemunhal,
podemrepresentarainda"umaformadefugiraoisolamentoestruturaldoescritorem
umpasescassodeleitores".
Asexcees,dizFischer,somuitoraras,masdotadasdebomacertocomo"o
mosaicoaomesmotemporealistaeexperimental"deLuizRuffatoe"orealismo
minuciosoeantipico"deRubensFigueiredo.
comsurpresaquePedroMeiraMonteiro,professordeliteraturabrasileirana
UniversidadePrinceton(EUA),dizperceber,apstantosanosdepredomniodeuma
literaturamaisduraerealista,umacertatendnciaabuscarespaosntimos,emque
adelicadezaeolirismodootom."Eunochamariadedeficincia,masclaroque
aquestodasclassessociaispodeficardeforadessaliteratura."
Hidalgotambmnoacreditaquealiteraturaatualsejapoliticamenteengajada("as
redessociaistmcumpridoessepapeldeformamaisdireta",diz).Nega,porm,que
aautoficosejaalienada.
"Em'TodososCachorrosSoAzuis',RodrigodeSouzaLeo[19652009]narracom
muitohumorodiaadiadeumpersonagem(chamadoRodrigo)numaclnica
psiquitrica.Elepartedesuaprpriaexperinciacomoesquizofrnicoe,aotecer
essabelafico,deixaentrevertodasasquestesmaisdelicadasdoquesignifica
convivercomosprpriosdelriosenoteromenorcontrolesobreisso(talvez
2/24/2014 Notcias da literatura brasileira no sculo 21 - 23/02/2014 - Ilustrssima - Folha de S.Paulo
http://tools.folha.com.br/print?site=emcimadahora&url=http://www1.folha.uol.com.br/ilustrissima/2014/02/1415701-noticias-da-literatura-brasileira-no-seculo 4/5
apenaspelaprpriafico).,naminhaopinio,umatopolticoessaexposiode
simesmo,foradachamada'normalidade'."
ParaPauloRobertoTonanidoPatrocnio,professorcolaboradordoProgramade
PsGraduaoemLiteratura,CulturaeContemporaneidadedaPUCRio,ocaso
maisexitosonessasearaodeRicardoLsiasnolivro"Divrcio".
"aprovadequeumtextoformadoapartirdeumexplcitopactoautoficcionalpode
seraltamentepolticoesignificativo.Senoatodeleituranolanarmosnossa
atenoparaoselementosbiogrficosdoautor,estamosdiantedeumacontundente
representaodaclassemdiapaulistana."
TICAEESTTICA
Serounopoltico,argumentaCostaLima,apenasumadaspossibilidades
temticasdeumescritor.Nocaso,derelevnciatica,noesttica.Odilemaseria
bemmaisamplo.
"Creioqueafaltadedebatedetemasderelevncianacional,oumais
especificamentepolticos,nodeveserseparadadeumaquestomaisampla:afalta
dereflexoaprofundadaemnossaexpressoliterria.Claroquehdimenso
polticaemMachado,masestconjugadacomoutras.adimensohumanaque
conta."
EssadimensoeleidentificanasobrasdeMiltonHatoum,NunoRamoseno
romancedeestreiadeAntonioGeraldoFigueiredoFerreira,"AsVisitasqueHoje
Estamos".Eempoucosobrasmais.Aseuver,arazoestrelacionadaao"exagero
dasubjetividade".
"Esseensimesmamentoexcessivo,noromanceesobretudonapoesia,piorao
estadodascoisas.Areflexoexigeumdistanciamento,umasadadesi."
Aopiniodoprofessorecoa,emparte,adeMachado,quenoartigode1873dizia
estaroromancebrasileiroisentode"tendnciaspolticas,egeralmentedetodasas
questessociais",alheio"scrisessociaisefilosficas".
Umadiferenafundamental,contudo,ossepara,talvezaindamaisvastaqueos140
anosentreoensaioeestaenquete.Machadofalavadeumaliteraturaainda
adolescente,inspidaemmuitosaspectos,masativanodebatenacionaldesua
poca.
Hoje,acreditamoscrticos,essaformaderepresentaoseperdeu."Umimportante
sintomadaproduocontemporneaoesvaziamentododesejoderepresentaro
Estadonao.Nohmaisespaoparaanarrativafundacionaldanao",conta
Patrocnio.
"Oqueocorre",acrescentaPcora,"queessacentralidadeobtidaemdecorrncia
dofortalecimentodoEstadonaoumcicloterminado,emfunomesmodo
enfraquecimentodoEstadonao".
"Istoposto",conclui,"noentendoquesejapossvelqualquerretornosituao
histricaanteriornemachoquenoscabequalquernostalgiadabrasilidadeperdida.
Cabe,sim,literaturabuscardescobrirumanovacentralidadeparasinocerneda
vidasocial.issoouconformarseaumpapellateral,secundrionacultura".
2/24/2014 Notcias da literatura brasileira no sculo 21 - 23/02/2014 - Ilustrssima - Folha de S.Paulo
http://tools.folha.com.br/print?site=emcimadahora&url=http://www1.folha.uol.com.br/ilustrissima/2014/02/1415701-noticias-da-literatura-brasileira-no-seculo 5/5
Encerrandoestatentativade"notcia",podemosretomar,commodstiaedestavez
semalteraoofimdoensaiodeMachado:"eisaquiporaltoosdefeitoseas
excelnciasdaatualliteraturabrasileira,quehdadobastanteetemcertssimo
futuro".
MARCORODRIGOALMEIDA,30,redatorda"Ilustrssima".
CLAUDIOROCHA,56,artistagrficoetipgrafo.
Endereodapgina:
http://www1.folha.uol.com.br/ilustrissima/2014/02/1415701noticiasdaliteraturabrasileiranoseculo
21.shtml
Linksnotexto:
aqui
http://www1.folha.uol.com.br/ilustrissima/2014/02/1416062leiaenquetesobrealiteraturabrasileira
contemporanea.shtml
Vejaimagens
http://fotografia.folha.uol.com.br/galerias/23063monotipiadeclaudiorocha
CopyrightFolhadeS.Paulo.Todososdireitosreservados.proibidaareproduodocontedodesta
pginaemqualquermeiodecomunicaao,eletrnicoouimpresso,semautorizaoescritadaFolhade
S.Paulo.

You might also like