Trkiye' de

Sol Hareketler
ACLAN SAYILGAN
Yeni
EROL
ISTANBUL, 2009
YAZAR HAKKINDA
Aclan Aslen Karakeili Yrk mensup olan Aclan
1924'te lzmir, dnyaya lsmail Hilmi,
annesi Trklerinden) Hatice Devlet ilk tahsilini lzmir
Muallim Mektebinde, orta tahsilini lzmir lnn Lisesinde tamamlayan
Ankara Devlet Drama blmnden mezun
1944'te lstanbul'da (Eyp) olarak
1946'da TKP'ye 1952 komnist serbest
sonra partiden kendini sanat ve edebiyata
Aktr ve rejisr olarak pek ok oyun sergileyen
Trkiye'nin sosyal ve siyasi eden 12 Mart 1971 darbesini
konu alan "Deprem" ve "Tutuklama" ve "Trkiye'de Sol Hareketler"
incelemesiyle zirvesine O, bu haliyle nl
muhalif Sovyet-Rus tiyatro sosyologu Boris Kagarlitski ile benzerlik
Trk solunu tahlil eden makaleleri ve
Dostoyevski'den, Kafka'dan deneme ve bulunan
Memduha (Diker) ile 5 Eyll 2001 'de topraklarda
lzmir'de vefat ressam olan Glcan ve tiyatro
iki
Trkiye' de
Sol Hareketler
ACLAN SAYILGAN
Yeni
EROL
DOGU KTPHANESi
Sol Hareketler
Aclan /Erol Cihangir
Ynetmeni
Erol Cihangir
Genel Koordinatr
Mrselin Tan
Grafik Uygulama
Sercan Arslan (0212) 520 21 50
Mizanpaj
Ktphanesi
1. 1968
2. 1972
3. 1976
4. 1977
5. 2009
Kitap 46
Ofset
Ofis Cad, Gven Sanayi Sitesi,
B Blok No: 386 Tel: (0212) 576 4715
Bu btn Kltr
Telif Mukavelesi aittir ..
MILLETLERARASI NUMARASI
ISBN 978-975-0082-08-5
DOGU
Ticarethane Tevfik Nu: 41/16
Tel: (0212) 520 2719
web: www .dogukutuphanesi.com
e-mail: bilgi@dogukutuphanesi.com

1.
1. Blm
Hareketleri I 1
/ 1
Marksist Fikir ve Hareketlerin / 6
Ermeni Komiteleri / 6
Ali / 15
Celal Nuri / 18
Hareketleri ve Grevler/ 21
Birinci Blm / 27
il. Blm
Sosyalist Parti Sosyalist 33
Hseyin Hilmi'nin Birinci Faaliyet Devresi/ 33
Dr. Refik Nevzat'm Paris'te Sosyalist Parti/ 38
Blm / 40
III. Blm
Dnya 43
Mtarekede Sosyalist Hareketler / 43
Devleti / 44
Mtareke / 46
Mtarekede Sosyalist Hareketler ve Sosyalist Fikirler/ 47
Hseyin Hilmi'nin Sonu/ 48
nc Blm 51
IV. Blm
Rusya' da Komnist 53
Devrime Srkleyen Sebepler / 53
Drdnc Blm / 56
V. Blm
111. Enternasyonel Trkiye' de/ 57
Komnist Hareketleri.'1 / 57
Dr. Hsn / 57
Trkiye' de ve Sosyalist / 60
1923 / 64
Komntern ile Temas / 65
Blm / 67
II 1 Aclan
VI. Blm
Komnizm Faaliyetleri/ 69
Mustafa Suphi'nin Ortaya / 69
Bak Milletleri 73
Bak Kongresi ile Belgeler / 82
TKP'nin I. Kongresi/ 90
TKP'nin 1. Faaliyet 93
/ 106
VII. Blm
Mustafa Suphi ve Sonu I 111
Yedinci Blm 114
VIII. Blm
Anadolu' da Komnizm/ 119
Ordu/ 119
Halk / 126
Sleyman Sami / 126
Ordu" ve "Halk / 128
M. Kemal Resmi "Komnist Partisi" / 132
Ruslar 136
Sekizinci Blm / 139
IX. Blm
Cumhuriyetin Sonra 145
Komnist Faaliyetler (1925-1927) / 145
TKP'nin 2. Faaliyet / 152
Dokuzuncu Blm / 163
X. Blm
Romantik Devir (1928-1938) / 169
Hsamettin Devri (1928) / 170
Hikmet Devri (1929) / 172
Hasan Ali Ediz Devri / 17 4
1931 / 175
Devreli Faaliyet Emin Sekn ve Emin Bilecan Devri (1932) / 178
Hikmet' in Faaliyet Devri (1935) / 181
1934-1935 Devir, Komsomol Faaliyetleri/ 182
TKP'nin Devri / 185
TKP'nin Donanma ve Harp Okulunda Faaliyetleri / 187
1935-1938 TKP'nin Taktik ve Stratejisi/ 190
Komnistlerin Olan Cephe/ 191
Belgeler / 192
Onuncu Blm / 194
Trkiye' de Sol Hareketler l m
XI. Blm
Romantik Devrin Sonu /201
Dr. Hsn Trkiye'ye / 201
Cephe / 201
II. Dnya Harbi TKP'nin Cephe / 203
Yurtta Sulh, Cihanda Sulh / 211
Demokrat Cephenin 219
Ankara' da "Trkiye Genler / 224
"Yksek Tahsil Genlik / 226
Hikmet'i Hapisten Kurtarma / 228
Trk Cemiyeti/ 229
1946'daki Legal 231
Onbirinci Blm / 236
XII. Blm
1951-9152 ile Kapanan Komnist Faaliyetleri/ 241
Jn Trkler Faaliyetleri / 242
Jn Trkler TKP ile 244
1951 Berlin Komnist Genlik Festivali / 247
1951-1952 Belgeler/ 249
Sevim (Belli) Mihri Belli'ye Mektuplar/ 264
Zeki Askeri Mahkemede / 283
Mihri Belli'nin 287
Onikinci Blm / 289
XIII. Blm
1960 Dnemi Sol Hareketler/ 301
Dr. Hikmet Vatan Partisi/ 301
Trkiye Partisi'nin ve / 302
1. / 304
1965 Seimlerinde Sol/ 309
TKP Brosunun 311
Sonu/ 314
Onnc Blm / 320
Blm
1960'dan Gnmze Trkiye Komnist Partisi/ 323
Gayretleri ve Organizasyonlar / 323
Milli Cephesinin 333
MDD (Milli Demokratik Cephe ve TKP Brosu / 340
Ondrdnc Blm / 349
IV 1 Aclan
XV. Blm
1968 12 Mart 1971 351
niversite Dnem / 351
FKF' den, DEV-GEN' e / 352
Mihri Belli / 356
THKO (Trkiye Halk Ordusu) 357
THKO'nun Grubu / 359
Mahir ayan Hcresi- THKC ve THKP / 360
THKP'nin ve Cephesinin Eylemleri/ 362
ayan Hcresi / 363
/ 363
Mahir ayan ve Sonu / 363
Blm / 366
Blm
Maocu Fraksiyonlar/ 371
Trkiye Kyl Partisi / 371
TKP(M-L); ve TM-LGB / 372
TKP(M-L) Kurucusu Kaypakkaya / 374
Blm / 376
XVII. Blm
Trkiye Komnist Partisi Muhalefet Grubu/ 377
Trkiyeci Olanlar / 377
Muhalefet Grubunun / 379
Safiye Kimdir? / 382
TKP'nin ve / 383
Sonu/ 402
Onyedinci Blm / 405
Trkiye'de Sol Hareketler 1 V

411
1. Blm
Tarihi Seyir Blnmeler (1927-1946) / 413
Trkiye Komnist Partisi'nin / 413
/ 413
Sreyya Fraksiyonu/ 414
1927'deki Trajik atlama/ 416
Anadolu TKP'nin 417
1930'daki Fraksiyonlar/ 418
1939'dan 1946'ya Kadar 418
Trkiye Sosyalist Emeki ve Kyl Partisi / Trkiye Sosyalist Parti / 420
1947-1951 TKP'de ve Liderlik 422
Cephe Ankara' da Zeki 424
Mihri Belli ve Zeki / 424
1960'dan Sonraki Blnmenin Fikir 433
Dnya Komnist Partileri Tez / 434
Trk Solunun Tezler Durumu/ 435
Mihri Belli Stratejisi / 436
Stratejisi / 437
III. Kongresine / 439
Mihri Belli'nin Cephe Reaksiyonu/ 446
Sonraki Durum/ 447
Sonu/ 444
Birinci Blm / 452
il. Blm
Soldaki atlaklar/ 455
Trk Revizyonizmden, Sosyalizm / 455
/ 456
Revizyonun Suu / 458
Trk Revizyonizmi zerine in Etkisi/ 463
Milli Cephesi / 466
YN'n Milli Cephesi / 469
Muvakkat 473
Yakup Demir / 476
Grup Solcu Fraksiyonlar / 480
Dr. Hikmet ve 481
ve / 485
Dr. Hikmet Aybar'a Tepkisi/ 489
VI 1 Aclan
Dr. Hikmet Yeni ve "Sosyalist" Dergisi/ 492
Yeni Beliren Durum / 494
in / 493
Sovyet / 495
498
Sonu/ 501
Blm / 504
III. Blm
Trkiye Partisi Oyunlar/ 507
Trkiye Partisi Serveni / 510
ve FKF / 512
1968 ve TKP'nin Sonu/ 518
Mehmet Ali Tasfiyesi/ 523
ve Krtlk / 525
ve 1 / 527
nc Blm / 531
iV. Blm
TKP'den Trkiye Komnist Partisi'ne / 533
Trkiye Birle.;;ik Komnist Partisi / 547
TBKP Program Nedir? / 550
Drdnc Blm / 566
V. Blm
Glastnost-Prostroika / 567
Blm / 575
VI. Blm
TKP, Radikal ve Milli 577
Sovyetlerin Din Konusundaki / 582
Sonu/ 585
Blm / 586
Blm
Komnist Enternasyonallerde Cephe Taktikleri/ 587
Birinci Enternasyonel (1864-1876) / 589
Enternasyonel (1899-1914) / 590
nc Enternasyonel (1914-1943) / 591
Dnya Kongresi (1920) / 593
nc Dnya Kongresi (1921) / 593
Drdnc Dnya Kongresi (1922) / 595
Trkiye' de .Sol Hareketler 1 Vll
Dnya Kongresi (1924) / 596
Dnya Kongresi (1928) / 598
Yedinci Dnya Kongresi (1935) / 598
TKP'nii(Cephe (1920-1951) / 599
1960'tan Gnmze Kadar Cepheler/ 608
Bilen'in lm, Nabi Dnemi/ 611
613
Genlik / 617
/ 618
Haydar Kutlu'nun Sol Birlik Cephesi / 620
TKP'nin Cephe ve Afganistan / 624
Sonu/ 627
TBKP Program / 628
Gorbaov'un Glastnost'u / 632
TBKP'nin / 645
Yedinci Blm / 657
VIII. Blm
TKP'de Milli Komnizm/ 665
Mazlum Milletlerin
SSCB ve Sultan Galiyev / 665
Ek Bilgiler / 679
Sekizinci Blm / 686
IX. Blm
Sovyetlerde Komntern ve Trk 689
Lenin'in Tevrisi / 689
Komntern'in niversitesi / 690
KUTV' daki Trk Komnistler / 691
in Komnist niversitesi: Sun Yat Sen/ 699
Sovyet Rusya Komntern Parti / 701
Partice Lumumba Dostluk niversitesi / 705
Komnist Blokta / 709
Komnist lkelerde ve Kltr / 726
Genel / 739
Ekler/ 743
Dokuzuncu Blm / 770
Trkiye' de Sol Hareketler 1 IX
SOL HAREKETLER
"Ne glyorsun, senin hikayen"
Erol Cihangir
Trkiye'nin son yzelli sosyo-politik tarihi de-
rin ve srekli ve hareket halinde olan bir
lke ve milletin tarihidir. 19. Avrupa smrgecilik ha-
reketinin sanayi ve sermaye birikimi, ciddi
ya sokarak, geleneksel ekonomik ve siyasal en u olan
ve tehdit etmeye Elbette bu "teh-
dit", bir normatif motifler (ki, bu motif-
ler toplumu harekete geirmek iin normatif olmaktan
ziyade, yeni belirleyici unsuru olan "kapitalizme" saha a-
mak iin, klasik sosyo-ekonomik kapitalizme eklemlemek ama-
bu yeni olgu ilk tepkileri, di-
renme biiminde ortay devreye sokulan "milliyetilik" ha-
reketleri, nce ciddi biimde
da bir dizi gmrk, imtiyaz ve borlanma
la kapitalizmle eklemlenme sreciyle Ne var ki bu so-
nular, uzun birikimine dayanan geleneksel retim biimin-
den, kapitalist retime hemen hemen btn sosyo-ekonomik ve
politik dnya sarsarak, sonu I. Dnya so-
genel bir "dnya Bu
Trkiyesine gibi imparatorluk bnyesinde
bulunan Balkanlardan, kadar bir dizi etnik-milliyeti
ma hareketleri biiminde tezahr edecek, etmeyen yerlerde ise,
cebri mdahaleleriyle, bilinen Balkan, ve Kuzey Afri-
ka' da cephelerinin yol
Toplumsal, iktisadi ve siyasi sister.1in derinden
bu son dneminde, her memlekette gibi, Os-
Trkiyesinde de bu bir fikir ve
ideoloji hareketlerinin ortaya grlr. Trk ta-
rihi iinde milliyetilik hareketi olmak zere, ve Osman-
bunlardan n plana Ancak koz-
mopolit iindeki bu yordam yine mer-
kezli, o gne kadar yeni bir fikir fikir iinde telif
ve telaffuz edilmeye ki, o da; dayanan
culuk ve marksizmdir. bu yeni
ideolojik olgu, (Marksizm), I. Dnya esna-
kendinden bir nde olan "milliyetilik"
kendine zg ierisinde
X 1 Aclan
duyulan istek, tam da akabinde
Lenin'in Rusya' da Sovyet Devrimi (1917) nl bir
dnya" diskurunda son derece
keskin bir tema "pan-milliyeti" hareketlerin, ye-
nilgiye iinde olan milliyetilik
hareketinden "sol-sosyalist" harekete nemli bir
etken olur. Ancak, Rusya' da meydana gelen devrimin Marksist orjinine
K. doktrinini zerine teorisiy-
le birebir sylemek pek mmkn Bu konuyla il-
gili daha liberal ideologlar poplizme feda edile-
cek olan "Marks, teorisini sanayinin ve toplu-
mun tam olmak zere, Avrupa iin
ngryordu ama, hite mit Rus devrim
sylemi poplist bir yana, marksizmin Rus-
ya' da devrimindeki konumunun bile (ki
Marksist analize uyma ya da byle Rusya' da
geleneksel himaye geimlik eko-
nomiye dayanan Trkiyesinde sanayi kapitalizminin verileri-
ne dayanan, marksist bir zerine Marksist bir sosyalist
zam teorisi kurmak olduka gtr. Nitekim, bu konuda zamanda
kendisi de Trk sol iinde yer olan Parvs Efendi'nin Os-
iktisadi zerine son derece nemlidir. Bu
durumda, dnemi Trk sol hareketin biimini Trki-
ye'nin ziyade, marksist literatrn tercmesine daya-
nan "tercmeye uygun" bir Trkiye sosyo-politik sol tahlili
Trk sol hareketi teorik tercmeyle bu halletme y'luna
giderken, pratikteki daha da nk "devrim"
iin ihtiya ama yoktur. Bu durum Sovyet
Devriminin daha ilk devrimin dinamo gcn es-
ki rejiminin mslman-Trk iinde ok ciddi bir prob-
lem probleme zm iinde gibi Kazan-
Sosyalist devrimci liderlerden Sultan Galiyev, Molla Nur V ahidof ta-
konumlarda
rek, marksizmin biimi olan "Smrgeler Enternasyonali" tezini
ne sreceklerdir. (Bknz., Konu muhtelif makaleler
tez Sultan Galiyev ve S-
mrgeler Enternasyonali, 1994). Marksizmden (veya
lamamak) ama, zamanda Trkiye sosyalist
devrimi iin uygun argman arama iinde tutunabilecek yega-
ne unsur yine de emperyalizmi smrlen halkla-
"milli hareketleri" Hatta bu konuda bilan-
osu Sovyet-Rusyaya bile olsa, kontrolndeki
Trkiye'de Sol Hareketler 1 XI
"1920 bir anlamda, ilk Trk sol hareket ay-
iin kadar "Milli veren
iin nemli bir moral sregelen sosyo-
ekonomik salt bir rejim (imparatorluktan, cum-
huriyete bir anda mmkn gz nne
olarak sreci de son derece seyrede-
cektir. TKP'nin ilk sondan bir nceki
genel sekreter (Haydar Kutlu-Nihat ikilisi) Bilen'e kadar-
ki Trk sol hareketi istisnalar hari- bir teoriye uymayan
o eksiklik kkleri Trk kadar uzanan ve
milliyeti tortuyu tabandan yoksun, kar-
milliyetilik bu Trk solunun en b-
yk olarak Sovyet kadar
Trk solunun 85 tarihindeki bu biz pratikte, da-
ha Hilmi'nin
TKP'nin ekirdek kadrosunun Cumhuriyetin
dan Vedat Nedimlerin, Sertellerin, Kemalist rejim-
le keza daha sonraki TKP zlmelerde
itiraflarla, en sonuncia da, TBKP (Trkiye Komnist Partisi) ve
onu takiben eski sol AB (Avrupa parlamentosuyla gi-
finans yapan Saros
demokratik girdikleri en gerici un-
surlarla birlikteliklerinde grmek mmkndr. Teorik bazda ise -bura-
da elbette toplum tarihinden bahsediyoruz- Trklerin tarihini daha
ta, bir "millet" tarihinden klasik uy-
durmak iin ncl olarak Bizans toplumunu messeseleriyle
eklemleyerek A vru-paf tarzda derebeylik dzenine uygun bir
toplumu eski Trk toplumu zerine inceleme-
leri, keza in sulama sistemine
ATT (Asya Tipi retim
Geri bu tr metinlerin da olma-
Zira, duygusal zihinsel olarak Hik-
met zere tarihine
yorumlarla, sadece Trk toplumuna zamanda
lam dair son derece zgn yorumlarla, yeni bir derinlik ka-
(Bknz., konu daha bilgi iin,
Dr. Hikmet Tarihinin Maddesi ve Din, Allah,
Kur' an) Trk solunun bu "Moskova'ya sadakatle"
mak tesinde ki, solun bu aymaz-
cephede yer alan ortaya
ne hangi ismi ortaya sorusu da pekala sorula-
bilir. Burada da Hikmet gi-
Xll 1 Aclan
bi M. Fuad Kprl, S. Fahri lgener, A. Gner Sayar gibi birka istis-
nai isim bir bulmak mmkn Solun
bu haliyle cumhuriyet dneminin bir "medeniyet ibda-
ne kadar uzak trajik grnt-
syle ortaya Evet, "Cumhuriyet" ama,
Bu Cumhuriyet konsepti iindeki gerek mana-
ve mteradifi "mnevver" Mnevverin ifade et-
espri olay, olgu ve durumun (halin) binlerce en-
telektel (zeka) szgecinden kolektif ve izanda ifadesini bul-
Bu ifadede mutabakat ve teslim
Konuyu basite indirgemek istemiyoruz ama, szn akademik ha-
yatta "bir dil" bilmenin ilim olmaya yeterli l
memleketimizde, bu tr akademik makalelerin,
"tercme konusunda yeterli bir karine
kanaatindeyiz.
Elbette bu bir "Trk Solu"nun tarihi Hat-
ta zere "Trk Solu Tarihi" de Yazar rah-
metli Aclan bilerek "Trkiye'de Sol Hareketler" koy-
Birinci de, bu ismi yazara bir tesinde
olarakta) bilerek muhafaza ettik. Ancak bugne kadar mnferit
hala bir "Trk Solu Tarihi" iin, bundan
sonra bir tarihe ciddi olarak kaynak vazifesi grebilir. Nite-
kim bu eser ilk sol evrelerden bunun bir "tarih
gibi bir zihniyetle
tenkitlere bilinmektedir. bu tenkitleri kalplilikle
gayesinin zaten bir tarih yazmak gibi, bunun da
pek mmkn ifade edecektir: " ... dn
gibi, bu gn de dnya komnist partilerinin btn hcrelerinde "Parti
Tarihi" seminerlerinde, o lkelerin komnist parti tarihi Sovyetler
Komnist Partisi tarihi okutulur. Mahalli komnist tarihleri
mi olarak Nitekim Trkiyeli komnistler, parti tarihinin.
ifadeden ekinmemektedirler".
Eserin bir zihniyetle gelince bu husus biraz mu-
nk, Aclan entellektel haya-
daha gen bir konservatuar TKP'nin Ankara hcrele-
rinden birine girmekle Ruhi Su ile '1cre Zeki
hcre ve TKP'li olur. Dnya Sa-
ertesinde devrin hkmeti
nl "1952 Komnist tutuklanarak, sorgusu
zere da Sansaryan getirilerek, devrin nl polis
leri sorguya ekilir. Szkonusu en nl isimleriy-
le -Zeki Mihri Belli, Sevim v.d.- birlikte Sansaryan Ha-
Trkiye' de Sol Hareketler 1 Xlll
daha nc "1944 grdk-
leri nl tabutluk verilen gayri hcrelerde yatar. Ne var ki,
uzun sren sorgu ve Taksim
isimlerinin polisle kor-
ve mensubu "sol hareket-
ten" karar verecektir. Mevkufiyeti onu, Trkiye ol-
kadar, sol ile de yzyze gelmesini hareketten
sebebini "Tutuklama" eseri bu anlamda bir

hareketten sonra, Trkiye ifadesi
olan "yerli kaynaklara" ynelir. Bu yolda, Metin Erksan, Kemal Tahir gi-
bi yerli ve milli sol bir dil, sh1b bir
yandan Devlet tiyatro bir yan-
dan Trk siyasi tuzaklara verdi-
konferanslar, bir yandan da kaleme roman, deneme trnden
bulunur. Bu sonucu olarak tiyatroda uzun
bir sre sahneden inmeyen "Katip "Maviydi Bisikletim"
Metin Erksan'la Dnya" filmi, 12 Mart dneminin
ve netameli dnemini btn "Deprem"
Ankara Mlkiyede konferanslar Ma-
hir ayanlar, Mnir Ramazan Aktolgdar bunlardan
Elimizdeki "Trkiye'de Sol Hareketler" bu
geen (20. yy) Trk siyasi ve fikir hareketleri iinde
oka Trkiye TKP merkezli "sol" cep-
hesinin envanterini teorik ziya-
de, Trk sol hareketinin bir bu
mada; tevkifatlardan, blnmelere, itiraflardan, kadar ol-
duka zengin bir biyografik kaynak, olay ve olguyla, Trki-
ye'nin son trajedisini de gz nne sermektedir. Bu trajik ge-
neler ve kimler yok ki? himayesinde kuru-
lan Hilmi'nin Sosyalist Partisinden, Amerikan oku-
yup, Amerika' da komnist olanlara, nnde hibir en-
gel Mihri Bellilere, Fuat Baraner'den, Zeki
kariyer Belli'nin1952 dok-
tor 12 Mart'ta CIA ile di-
yaloglara, keza gnmzde niversitesinde ay-
zamanda Trkiye' de kozmopolit burjuvazinin
Halil Berktay ve grubunun,
infaz yine bir zamanlar (FK) Filistin rgt
gerilla liberal, hatta ve Av-
rupa Birliki Cengiz andarlara, yine birer sosya-
list-devrimci Amerikan niversitelerinde Rand Co-
XIV 1 Aclan
peration ve AB'ye burjuva demokrasisi konferanslar, sempoz-
yumlar dzenleyip raporlar sunan, demokrasiye ve k-
resel ekonomiye eklemlenmesi iin Tekeliler, M. Belgeler, H.
Berktaylar, E. Mahupyanlara kadar giden son derece ibretlik
bir tarihin hikayesidir.
en keskin ve u olarak sol-
marksist hareketten bir nevi ze sol ev-
relerin ok iyi bilinen birine muhatap olur. Oysa
ne anlamda, ne de kendi
cephelerinde grmek istedikleri evsafta bir Szn Aclan
iin, ne olursa olsun "Devlet" in milletin b-
lnmesine matuf her trl harekete "Devletin"
maruz kalan Trk devletinin yle rastgele
ortaya veya diplomasi izilerek ku-
suni bir devlet Trk Devleti, kkleri ok derinlerde yz-
rs ve ekici dvle dvle kemale ve bunu da
bir medeniyet kendisi tarih olan bir devlet ve mil-
lettir. Bylesine bir devlet ve millet daha dn
devletlerden taklit bir
da. Bu durum vicdani bir Niketim
bu "Deprem" 27 ihtilal-
ci Tank Demir' e " ... hi bin
devlet bir yana dne kadar himayenizde olan
Arap zenip ihtilale diye Mahir
ayan'la Paris'e gidiyorsun, iyi ama, dik-
kat et devlet namusu-
nu yaban ellerde payimal etme. Yok kavga edilecek bir varsa,
bu biz bize, kendi diye dile ge-
tirecektir. yapan bu "tarihe
sorumluluk" Sol' un "bu devlet hele bir da, na-
iin telafisi mmkn olmayan
bir vebaldi. Bu hibir zaman ok iyi bi-
linen ne ne bir ne de Avrupa
zulmnden mlhem, Rus nihilizminin
rn bir solcu-devrimci O binlerce tarihinden
"Efendi millet" vakar ve ciddiyetine bir dzenin, ni-
ve medeniyetin ihsas ettirmeye yerli bir Trk ay-
Bugn var, yok moda fikirler taham-
ml edemiyordu. bu lkede bir varsa, bunlar yabandan dev-
fikirler ve kendi z kendi
dzeltilmeliydi. Fakat yle zannediyorum ki,
sol evrelerin kategorisine bu ya-
Trkiye' de Sol Hareketler 1 Y:,Y
ni, "Trkiye' de Sol Hareketlerden"
1970'lerdeki "Sol' un 94 sol tekel kuran zade-
ileden nk, "beni ancak, benim gibi biri yenebi-
lir" meselesince, kendisi de eski bir TKP'li olan biri
Trk Solu'nun hikayesi ilk defa gzler nne seriliyordu. Hem de
a,be,cesinden itibaren. bunu solun kendisi gerekiyor-
du, ama o gnden bu gne kadar sol byle bir hala
Kimbilir belki de fikir namusu byle bir d-
km, kariyer bir yana, istihbarat rgtleriyle
ve direktifler ibarettir bilemiyoruz? Bylesi
bir biri olarak su gt-
rr olabilirdi ve da gerektirebilirdi. Nitekim bu yolda
(1979'da solcular
ldrld) "Trkiye' de Komnist Hareketler" ve Fethi
"Trkiye' de. Komnizmin isimli eserlerin bilgi eksik-
bu tr
bu hemen polis "bu kadar
bilgiyi nereden diyerek. Oysa bu bilgilerin pek eski hcre
kendisine. Szn lene kadar Behice Bo-
ranlar, Ruhi Sular, Kemal Tahirler ve pek de-
vam biliyoruz. Bu yolda bizim iin ilgin olan yan ise,
bu itiraz edenlerin, ne dzeltme ne de
ruyu ortaya koyma bugne kadar herhangi bir bulun-

getirilen tenkitlerden biri de, objektif
subjektif bir sahip konusudur. Yazar, eserin
nszlerde bu konuya "dnyada hibir ve ta-
rihinin objektif sylerken, salt bir objektifizmin mmkn
bildirirken, zere he-
men hemen ekseriyetinin "sol literatr" den ve yine kay-
nak birinci dereceden "sol hareketin" iinden kimselerin be-
bu "sol lehine" subjektif, hat-
ta haddinden fazla gstermektedir. Fakat bunun
tenkid edilebilecek ynleri var sorusuna ce-
vermek elbette mmkndr. Szn ikinci blmn-
de yeralan MDD (Milli Demokratik Devrim) TKP
ve (Trkiye Partisi) desteklemelerini, sanki
TKP'nin gibi gstermektedir. Bu durum TKP'nin tak-
bir durum gerekte byle
bir szkonusu Nitekim konu rahmetli Mehmet
Ali Aybar'la (lmeden nce, 1987'de) uzun mlakatlarda,
kanaatimizce yeterince ol-
XVI 1 Aclan
Yine TBKP (Trkiye Komnist Partisi)
Gorbaov Sovyetler yeniden kal-
Leninist bir taktikten ibaret bulunur ki, bu-
nun bir taktik Sovyetler topyekn
bir tasfiye operasyonu herkese malmdr. Bunun yar-
okuyucuya havale yerlerde yok Mesela; siyasi
TKP'nin nemli tutamak biri olarak sol ha-
reketler iinde beslenip yandan, Trki-
ye'nin stratejik ABD iten ie Sovyetle-
rin konunun AB olmak zere, ABD ve Trkiye' de
konuyu eski sol ile birlikte sahiplendikleri
gibi benzeri hususlar bunlardan
Bu zere iki kitaptan Birinci ki-
tap, ilk 1970'te "Sol'un 94 daha
"Trkiye' de Sol Hareketler" yeniden gzden haliyle
5. yeni kitap, ikincisi ise, birinci kitapta yer alma-
yan, muhtelif zamanlarda ve orta hacimde bir defa Trk
Solu zerine kaleme makale ve derlenip, uy-
gun yeni.en dzenlenen "Ekler" den
'92 unda Rusya' dan
"Kabahat Kimde?" mnasebetiyle Anka-
ra Oran' daki evinde Olduka uzun bir sren sohbet
tik. O gnler, Sovyetlerin srecini takibeden genel dnya siya-
Trk TBKP'nin Reagan ve Gorbaov
da zirve o zamanki ANAP hkmetinin AB ve ABD
ile yeni siyasi flrt ve o gnlerde Tataristan Komnist
Partisi'ne girmek iin parti Rus komnistler tara-
tarihi gnlerdi. Aclan beye eserlerinin yeni-
den teklifinde prensip olarak kabul etmekle
birlikte, ciddi olarak gzden geirilmesi ve "kendisine
olursam" mmkn Bunun zerine bir
yaz boyunca bu minval zerine devam etti. 1. Kitaba
ilave edilebilecek konularla birlikte, dipnotlarla epey
gnlerde benim Brksel' e gitmem-
le mesaimiz Memlekete Aclan beyin
kendisiyle mektup ve tele-
fonla yeniden irtibat kurarak, tekrar gnde-
me getirdik.
ilerlemesi, problemleri ve benim yurt olmam
sebebiyle bir araya gelmemiz mmkn olmuyordu. Ancak o
Ankara' da "Ulusal Sol" dergisine
larla, derginin Hakan Rey-
Trkiye' de Sol Hareketler 1 X:V
ve beraber
gnlerin hayalini kuruyorduk.
En sonunda Belika'ya bir gn nce bir te-
lefon haberiyle Aclan bu dnyada
nk Aclan 24 Eyll gn (2002)
rahmetine
Belika' da iinde bu defa muhterem
Glcan tiyatro ve gerek bir
di rahmetli Memduha ediyordu. En sonunda
alicenap bir yaz gn bizi Turgutlu' da misafir etmeleriyle
Aclan beyin konusu yeniden gndeme geliyor. ol-
ancak redaksiyonunu benim o gnlerde
bir Fakat yaymevi sadece
bizim ya-
gerekiyordu ki, en sonunda bu oldu.
I. hali hemen hemen Yeni bilgi ve dip-
notlarla, eski bu kitap iin
bir zlmesi gereken problemler Bunlar;
zere zamanlarda o gndemine ynelik mev-
zu ve aktel Mesela, "Trk Milll TKP ve
Krtlk", "Korsan Radyolar (Bizim Radyo) ve Trkiye' deki Hopar-
lrleri", "Komnist Cephe Eylem ve Taktikleri", Saran Teh-
like", Tarih Euro Komnizm (Yeni Sol'un Anatomisi)", "MDD
v.s. gibi. Bir problem ise, konuda bir
yeni bir isim ve eklemelerle yeniden ya-
Mesela, daha nce "Soldaki atlaklar",
"Sol' da Bitmeyen Kavga", "MDD Nedir?" ve "MDD'nin
la, "TKP'de Snen Milli Komnizm" daha sonra "SSCB Msl-
ve Sultan Galiyev" bunlardan
Pek tabii olarak tasnifi, farklthklarm tes-
bit edilerek orijinal metni bozmadan yeni ilavesi olduka zah-
metli ve uzun bir mesaiyi gerektirdi. ifade gibi, ba-
kitaba Bunlar Aclan
beyin bir mstear isimle olup, "TKP' de
Yanan Milli Komnizmi", "TKP'nin Yeni "Yeni Solun Ana-
Komnizm", "Marxist Sonu-SSCB
Leninizm", "Korsan Radyolar", "Trk Milli TKP ve Krtlk",
Saran Tehlike", "Komnist Bulgaristan (Refik Kor-
k'ol1), "Komnizmin Yz" (Ahmet Kartal), "Yunanistan
"Trk Revizyonizm", "Komnist Cephe Ey-
lemleri", ve Avrupa Komnizminin
Kkleri" (Refik Korkut) gibi 2. kitaba
XVIII 1 Aclan
husus; daha ziyade I. Kitapta yer alan
tarihi olaylara, siyasi teorik gayesi
Bu redaksiyon, bilgi ve dipnot ekleme, tasnif ve yeniden
tertibi bir da
tarihi olay, kurum, ve ilgili olarak daha n-
ceki hi olmayan ve ol-
Bu noktada bozacak hibir mdahale de bulunul-
Bu, her nce rahmetli Aclan bir
olurdu. Ancak burada da belirtmek gerekir ki acaba bun-
byle yazar sorusu sorulabilir. ka-
naatim o ki, "yerlilik, millilik, tarihi konusunda her
mahfuz kalma daha ilgi ekici bir perspektif
lirdi. nk sz konusu hemen hepsi
kesif bir propaganda mcadelesinin kaleme
Ama bu haliyle yani, Trkiye
cereyan edip, takip etmek bile bu a-
kayda Bu "Trk
Tarihi"nin da gerekten bir eksiklik olarak gryorum. An-
ti-emperyalizm, Trk Solu'nun aynadaki yan-
acaba anti-Komnizm Trk durumu by-
lesi bir acaba Ancak bylesi bir da
hasbi tefekkr sahibi "agora-
daki" birinin Burada zellikle
sebebi, "akademidekilerin" metod ve usule
bir yana, kariyerist hemen hemen o-
iyi geinmek zorunda hatta sorumluluk
mabetlerinin bylesi bir msaade
Bir hayli uzun bir hikayesiyle, Ankara' da Beli-
ka'da son bulan eserin rahmetli Aclan
ve muhterem Memduha anneye rahmet,
Glcan ve beye gsterdikleri te-
ederken, bir vasiyeti yerine getirmenin eser-
lerinin de haberiyle, okurlara
2008, Bruxelles
Trkiye' de Sol Hareketler 1 XIX
Birinci nsz
Trkiye (gizli) Komnist Partisi ilgilileri veya bu ideolojiye
olanlar, Anadolu' da mcadelesinin kklerini, ok uzak maziye ka-
dar uzatmak Bir folklor ve sos-
yoloji marksistler bununla ilgili
malar Bilhassa 1940-1946 marksist bu
konuda bize belgeler Gerek "Yurt ve ge-
rekse (1942-1943) ve daha Ant" (1946) dergilerinin
metodolojisi hep 1946' dan sonra "edebi komnizm", yerini po-
litik kamplara iin, bu konuya tekrar Biz de

1940-1946 komnistlerinin elit beliren kendileri-
ne gelene kadar, Trkiye Komnist Partisinin mahalli yerli bir renginin
Milli olma duyan ilk komnistler, daha
hareketin Trkiye Komnist Partisi
Sreyya (Aydemir), Vedat Nedim (Tr) ve
.. Belki de bu dogmatizm, Trkiye Komnist Partisini Tr-
kiye'nin haline parti Trkiye'nin cevap ve-
ren bir olarak Hikmet'in (Ran-Verzanski)
edebi dahi3, iyi niyetle, grnen strateji uurumu
Hikmet' in kendisi, 1950' den son-
ra Sovyet Rusya'ya kamakla, Trkiye Komnist Partisini,
Trkiye' deki olarak
1960'dan sonra, Trkiye' de, bilhassa 27 hareketinin getirdi-
hrriyet en iyi sosyalistler ve ko-
mnistler teslim etmeliyiz. Bilhassa parti da
viki ile sosyalizm 1965 seimlerine gelene kadar polemik konu-
su o kadar ki, sosyalist ve komnistlere yirmi yedi
yz olan CHP de sola kayarak, Gven Par-
tisi'nin4 sebep olarak
1960'tan sonra sosyalizm bilhassa sol blok
iinde, milli' olmakla, klasik olarak Komnist Partinin Moskova;ya
isteyenler geen ve strateji ile
son bulan bir te yandan, solun fikri a-
1960'tan sonra zenginlik gsterir. 1961
maya "Yn" dergisi hareketinden sonra, Trk so-
lunun teorisini dikkate te yandan
"Trk Sosyalizmi" ile ilgili nemlidir5. Bu
grup iinde toplayabiliriz: 1. Marxist teori; 2. Trkiye sosyalizmini tari-
XX 1 Aclan
hi bir temele oturtma 3. Gelecekteki sosyalist uygulama zeri-
ne teorik Btn bu Brosu Avrupa' da
olan Trkiye Komnist Partisi tam olarak kontrol alamamakta,
bu durum bilhassa strateji tansiyonunu
Trk sosyalizminin kklerini islamiyetle
fakat henz mazi ile bugn bir kpr kuramayan Hilmi z-
gen6 daha sonra Anadolu halk hareketlerine Celali isyan-
ekonomik nedenlerle sonra7, Anadolu halk
hareketleri iinde, nev'i sosyalist ilkeler geti-
ren tek olarak Simavna Bedreddin'i
Bedreddin' den sonra gnmze ile, Trk sosyalizminin
bir belirmektedir. Bunu ka-
dar hibir marksist Esasen bu
dan da Trk sosyalizmini, milllbir zemine oturtmak mmkn olamaya-
Zira XIV. gelene kadar, sosyalist nitelik gsteren
bir tek hareket gsterilemez.
Sreyya Aydemir, "Kim" dergisinin 22 1967 tarih
ve 477. "Trk Sosyalizminin Drt makalesinde
bizi teyid eden
" ... da, sosyalizmin hedeflerini rastla-
Ve bunlar hatta mesela bir olan Ha-
san Sabbah'dan, Bedreddin'e kadar getirilir ...
her yerde toplum Hatta bu davalar bazen toplumsal
mcadele, sosyal nitelikte bir halk hareketi halinde olabilirler. ni-
telikte arzedebilirler. Ama sosyalizm trl bir toplum dzeni de-
Ve her toplum hareketi, hatta her sosyalizm de-
... Sosyalizm gerekte ve btn ve ile ancak XIX.
bir sosyal harekettir .. "
Trk sosyal hareketlerini, esasen marksist ter-
minolojilerle bilimsel ve Marx
sylemediklerini sylemektir.
Trkiye' de sosyalist ve bir
tutunmaya ok yenidir. 1960'tan sonra he-
nz moda hareketin zerinden Trkiye' de Trkiye
Komnist Partisi disiplini Trkiye'ye zg bir sosyalizmin,
"Trk Sosyalizmi"nin isteyenler, nce-
likle, TKP'nin fikrine itiraz etmektedirler. On-
larca bu bir dogmatizmdir. Bu dogmatizmdir ki, sosyalizmi geerli
Trkiye kyl bir top-
lumdur. Trk sosyalizmi ise, bir kyl sosyalizminden olamaz.
Kyl meselesinin enine boyuna incelenmesi, Trk toplumunun incelen-
mesi demektir.
Trkiye' de Sol Hareketler 1 XXI
Trkiye Partisi ise, fikrine gre strate-
jisini izmektedir. "Yn" dergisi fikren
sosyalistler ise, bir sre CHP'nin bir sosyalizme
Oysa, gerek gerekse "Yn" grubu sosyalistle-
rinin taktik ve stratejileri bir fantezi olmaktan ileri gidememektedir. te
yandan "Hareket" dergisi ve teorisini Nureddin
Topu'nun sosyalistler" ise, sosyalizmin ilkelerini
Marx'ta Hz. Muhammed' de ve
Trk sosyalizminin bir ncleri
bir tezi ihanet, "sapma" olarak grrler. O kadar ki, Trk
ile kylsn birbirinden mmkn
mezler. 1946 Dr. Hsn "Trk Sosyalist Emeki
ve Kyl Partisi"ni, faaliyete zaman, partinin de Has
merkezinde bir "nc biz
kyly parantez iinde mtalaa ediyoruz. Kyl bizim ayak
Bir taktik zaruret olarak Partimize onun ismini Bu-
gn, Trkiye Partisi de iinde grnmektedir.
ele geirmek gayreti ile, cephe ve tama-
suni olarak kurulan yeni bir olan faaliyete (Dev-
rimci Konfederasyonu) geirmesi, bunun belgesidir. Ge-
nellikle Ortodoks Lenin'in deyimi ile daima kyly ve ky-
kk grrler. Trk sosyalistleri kyden olan-
dahi yirmi ky enstitleri medet
trl Daha Sovyet Rusya' da tahsilde bu-
Hikmet'in (Ran-Verzanski),
(Aydemir) kyl olarak hatta Sreyya Ay-
demir "Suyu Arayan Adam" eserinde 1946'da byk sos-
yalistleri ile Tongu'un temsil grubun kycleri
iten da kke Ortodoks
1946'larda Tongu' un kyclk hareketini
daima kmsemekteydiler.
Kyl sosyalizminin meselesi, toprak mlkiyeti zerine ya-
ve sulama meseleleri Folklorik
tarihi trelerden, inanlardan bu. Szn
miz bizi yepyeni bir senteze Varaca-
sonu Trk sosyalist ilkelerden, me-
todolojiden hareket edilse bile, hedefe sosyalizmin tarifi-
ni dnyadan bir dnya ile Bu sentezin
tayin etmek bugn iin kehanette bulunmak olur. Trk ky-
nn sosyalist meselelerini halle bir tehlikesi, Trk
ky daima, in, Rus, Kba, Vietnam, hatta Gana
kyllerinin meselelerini dikkate alarak Trk kylsnn meselelerini
XXII 1 Aclan
sosyalistlerin halle Oysa, in, Kba, Rus, Vietnam, Gana
kyllerinin, Trk kylleri ile uzaktan bir ilgisi yoktur.
lalci olsun, demokratik olsun, Trkiye' de sosyalizmi kurmak isteyenle-
re, kyller bunun iin Zira, her ikisinin de
dil Trk ky de kendine zg zellikleri olan bir
nitedir. Rus, in, Vietnam, Gana ve benzeri lkelerin kyleri gibi.
mcadelesini reddeden bir sosyalist grup, bir noktada
bir savunurlar. Ama, kyl sosyalizmin toprak, hayvan mlki-
yetinin aleyhinde bu
yollara saparlar. Trk ve milletlerin kyl hareketleri ve
meselelerinin 1. Kyly toprak sahibi 2. Top-
etmek, 3. Adil bir zirai vergi uygula-
mak, 4. Toprak sosyal teminat almak, 5. Zira-
ati 6. (retim) stn ba-
gsteren toprak sahiplerine ve mstahsile (reticiye) primler ver-
mektir. Trk kynde mcadelesini tahrike yeltenmek, sosyalizmi
etmektir. Trk kylerinde de-
blgelerde toprak ile bir fark
yoktur. para dahi birbirinden daha fazla
veya az Toprak da kyn geri iinde
Orta ve Gney Anadolu, Kuzey ve Anadolu kylerinde,
yenen, giyilen, iilen, Birbirine benzer
ile tabiatla yararlar. itiba-
zel ile Genellikle kyler
ihtilaflar, ihtilafa kyllerin meseleleridir. mese-
lesi, su taksimi v.b. meseleler, kyler
da ile Bilhassa Trk kyls iinde
ri siyah-beyaz olarak nitelemek Sreyya Ayde-
mir, kyly siyah-beyaz, olarak gsterenleri
... Burada (kyde) hibir engelle Hibir m-
cadele geirmedim. Olaylar sanki kendi kendine Kimseyle
Halbuki bize ky bir mi-
dir? ky hikayelerini, ky zaman zaman
nrm( ... ) Yeni bir ky nesli geldi. ele hika-
yelerde, romanlarda( ... ) belki gerek, ama bir maya dile gelir
( ... )Kylerde herkes birbirine ... ) Her gz delikan-
Babalar, analar,
cinayetlere ederler. soyguncu, bakkal muhtekir softa,
yobaz veya sabi sbyan ... ) Peki iyi ama, oluyor da in-
sanlar gene de bu toplumun iinde kalabiliyorlar? oluyor da
na hala ky denilen var?( ... ". Yazar daha sonraki "in-
san" problemine tenkitlerini yapar ve hkmn
Trkiye'de Sol Hareketler 1 XXIII
verir: " ... Bizim kyde de insanlar Ama burada biz, birbiri-
mizin dilini anlayabiliyorduk ( .. .)"9.
Lenin ise, kyde mcadelesinin Marx'tan sonraki en Ortodoks
teorisyenidir. ki, Marx bir idi. Ve doktrini sos-
yetesinin kapitalizmin zel bir
Oysa Lenin'e gre "Sosyal Demokrat Parti
kyller iin istekler ok Kyllerden istenen;
ve kylerdeki mcadelesinin serbeste (kyller) yar-
etmelidir. ..
Belki Lenin' in Rus mjikleri iin bir
Rus ve kylerinde eli derebeyleri, byk toprak sa-
hipleri bir istisna hakim bir Ortodoks
nokta, Trkiye' de Leninist ilkelere ortam Oy-
sa onlar sadece olsalar, Trkiye'yi Lenin'i ta-
mamen Bize gre, marksist Trkiye'nin ky
problemlerini, usta bir teorisyen olan ve zengin pratik tecrbelere sahip
Sreyya Aydemir adeta
Lenincilikten
Teorinin sosyalizmin Trkiye' de, Komnist Parti-
sinin tekelindedir. Bugn dahi, Trkiye' deki hareketleri, Sovyetler Bir-
kontrolnde Moskova' dan idare eden Trk komnistleri yne-
tici kadrosu'nun vazettikleri strateji ve meseleler, sadece bir terminolo-
ji sergisi olmaktan ileri Bu terminolojiler yatan
gaye de, Sovyetler dnya stratejisi iindeki menfaatlerine g-
re Nitekim 1967 Trk koministlerine Yakup Demir'in (Ze-
ki strateji, dnya ve Trkiye meseleleri bu
takdirde Trkiye' de sosyalizmin niin "milli"
1919'dan sonra btn Trk kom-
nist ve sosyalist faaliyetlerinin ilerki
Trkiye' de Komnist Partisinin, Komnternin bir
olarak zikreden gibi, yerli yersiz "Dnya di-
ye beyannameler ile, Yakup Demir'in
pek fazla fark yoktur: "Komnternin VII. Kongresi bir mil-
letler komnist hareketinde yeni bir devreye ilk yar-
Biz, Trk komnistlerinin bu kongrenin tarihi nemini
her geen biraz daha iyi derinli-
biraz daha syleyebilirim. Otuz beri geen
olaylar, VII. Kongrenin emperyalizme, harbe ezilen halk-
demokrasi ve sosyalizm mcadelede
stratejik ve taktik ortaya koydu. Dnya komnist
hareketi, bu hat zerinde tarihi zaferler elde etti. TKP ve ge-
ricilere mcadelede btn sosyal meydana ge-
XXIV 1 Aclan
Milli Cephe'nin iine ve bu cephenin n
Milli mcadele Meclisin iinde ve komnistlerle,
ilerici glerle Milli Cepheyi devam ettirmeye, milli hareke-
ti sosyal bir devrin istikametine yneltmeye kuvvetli bir
bunun idareciler samimi ve nfuzlu taraftarla-
bir gerektir ... "11.
Bu Niin
Bu niin sorusuna cevap Da-
ha 1952 beri ki, Trkiye' de komnizmin gerek
mahiyeti, gerek gerekse halk bilinmiyordu. Genel-
likle halk, bilhassa muhafazakar zmrenin de etkisi ile, Trkiye Kom-
nist Partisinin fazla bytyor, ise Trkiye' de bir tek
komnistin dahi inanacak kadar gaflet
Oysa ortaya fayda Bu hare-
ket ederek, 1953 itibaren edelim ki bu
konuda ile bir toprakla
Ellerinde, birka yz sol-komnist kitap ile dergi-
lerden bir kaynak yoktur. Eski komnist hareketlere ka-
kimselerin pek da Bu sebep-
leri Oysa verecekleri dkmanlar,
bu hareketin gerek yzn ortaya koymaya he-
men da edelim ki, eski sol hareketlere kim-
selerin de toptan inanmak bizi hatalara srkleyebilir. Zi-
ra, eski konusunda harekete kim ken-
disini o hareketin mihveri gsterme olabilir. Bu psikolojik bir
haldir. Bunun bir de Emniyet tetkik, ko-
mnist mahkemelerinin ilk tahkikat ifadelerini okumak, ele geen delil-
leri grmek Ama maalesef, bu
yoldan bir mmkn Zira Emniyet belge-
lerin pek hatta zerine ift ay 'mahrem' evrak-
Bunun tek yolu, sresi fotokopilerinin, bu
konuda yapacak bir "Enstitye" verilmesidirl2.
Bu elimizdeki btn kullanarak
yle zannediyoruz ki, 1929-1938 ya-
komnist hareketlerle ilgili belgeler kamuoyuna ilk de-
fa Komnizm meseleleri ile ilgili eski bir
bugn onun maniskrbinden elde bilgile-
rin gstermemize manidir. Bu aziz
nnde birka nce, bir kaza kur-
ban gitmese idi, bu daha cepheleri ile de yeni bilgi ve
belgeleri ihtiva edecekti.
Trkiye' de Sol Hareketler 1 XXV
daha ok nceleri Fakat gerek Doent Me-
te gerekse Samsun Senatr Dr. Fethi
da konuda, gnlerde kitaplar ki-
niyetinden vazgetik. Sz geenlerin
dilince grdk ki, o gnk haliyle iyi
Dr. eseri
etti. Do. Mete eserinin de et-
kisi oldu. Bilhassa eski tetkikinde -legal gz-
den eski iin
Mete Tunay nmze serilmesi bizim iin oldu.
A. bugne kadar kitap halinde
da bilhassa dnemi sosyalizmini g-
lklerimizi yendi. te yandan, zaman zaman Sreyya Ayde-
mir'le kendisinden
grdk. Eski hakim generallerinden Mutlugil de
mektupla ltltfunda
bulundular.
Bu da eksiksiz kanaatinde pek ok
biliyoruz. Ama gene de iddia ediyoruz ki, bu Sa-
Dr. Fethi Do. Mete Tuncay ve A.
lu'nun (Kerim Sadi) sonra cid-
di drdnc bir eserdir.
XXVI 1 Aclan
Dipnotlar
1-Pertev Naili Boratav, Halk Hikayeleri ve Halk Ankara, 1946.
2- Bknz. "Yurt ve Dnya" ile" 1942.
Hikmet (Ran-Verzanski}, Simavne Bedreddin
1. 1936; II. Dost 58 dizisi, Ankara, 1966.
III. Kovan 1967.
4-Gven Partisi, Turhan kurulan parti, I. Milliyeti Cephe
hkmetinde yer 1980 askeri darbesinde partiler gibi kap-

5- Konu Bknz., Hilmi zgen, Trk Sosyalizminin Ankara,
1962, Hilmi zgen, Trk Sosyalizmi, Ankara, 1963, Faik Ali Cihan ve Sosyal-
ist Trkiye, Devrimci Kooperatifi, 1964.
6-Hilmi zgen, a.g.e.
7-Celali ekonomik sebeplere dayanarak nce
Asya'ya ve hi de marxiste konu
Bknz., Dimitri Trkiye' de ve Sosyalist Hareketi, s. 13,
Sofya, 1965.
ve sosyalizm ile ilgili ilk ciddi' Faik Bercavi'nin
1946'da Sosyalizm" eseridir. ile E.
Tfeki (Mihri Belli)'nin Roger Garaudy'nin Trkeye evirdikleri "Sosyal-
izm ve bir komnistinin Cezayir mese-
lelerine lsnde ve nihayet bir kaleme
eserdir. bu kitap "Yn" dergisinde bir sre devam olan
vesile Bu sonradan Hseyin Hate-
mi Perviz "Hareket" dergisinde ve Sosyalizm" es-
erini kaleme Bknz., Hseyin Hatemi Perviz, Sosyal-
izm, Hareket 1967.
Sreyya Aydemir, Toprak s. 289 - 290, 1963.
10- Lenin, Kyl Meselesi ve Sosyalizm, s. 10 -11, 1967.
11- 3 Ocak 1966 tarihli "Bizim Radyo" "Yeni zel
Komnternin VII. Kongresi ve TKP. Yakup Demir (Zeki sz
konusu Milli' Anadolusunda, Anadolu' ya gn-
derdikleri ajandan, bir o kadar da erkez Ethem ve Al-
manya' dan birka Spartakisten kendilerine komnist denecek
kimse yoktu Komnistler daha ok,
faaliyet komnistler ise, Mustafa Suphi:nin idaresinde
Azerbaycan' da da byk bir Rusya' da
bulunan Trk harp esirleri olan askerlerdi. Yakup Demir'in yersiz vnme-
sine sebep eden, Anadolu' daki komnist hareketi, Mustafa Kemal
Ruslardan iin dahi
hissedilmeyen, erkez Ethem yapan birka
grnr faaliyeti belki de kasden, Mustafa Kemal
ki komnist hareketleri Mustafa Kemal erkez
Ethem kuvvetlerini ezerken de ustaca Muhtemeldir ki Arif Oru,
Trkiye' de Sol Hareketler 1 XXVII
Ethem kuvvetlerinin gnlerde Mustafa Kemal kuvvetlerine fay-
bilgiler Yakup Demir'in szn "samimi ve nfuzlu"
komnistlerle Mustafa Kemal

12- Aclan bu eseri ifade gibi Em-
niyet kimseye verilmiyordu. Emniyet
leri 2005 bir kararla bulunuyor. [E.C.]
13- Konu daha malumat iin, Bknz., Dr. Fethi
Trkiye' de Sosyalist ve Komnist Faaliyetler, 1910-1966. Ankara, 1967. Dr.
Mete Tunay, Trkiye' de Sol 1908-1925. Ankara, 1967. A.
(Kerim Sadi), Trkiye' de Sosyalizm. 1. kitap: 1965, 2. kitap: 1966,
tanbul; 3. kitap: 1967, May E.
Trkiye' de Komnist Hareketleri. Cilt I, II, Toprak Dergisi 1961; II.
Cilt, 2. bask, 1963.
XXVIII 1 Aclan
nsz
"Hareket "Solun 94 ikinci yaparken,
Trkiye' de Sol hareketleri 1971'in son gnlerine kadar getirmek zarure-
ti ortaya Gerekte, 1960-1971 sol hareketleri bir kitapta
vermeyi Daha uzun bir ve yeni yorumlarla son
on Fakat olaylar o kadar cereyan ediyor, ortaya y-
le eylem ve ki, ikinci
ile, hi son iki sansasyonel blnmelerinin ve eylemlerinin
bir zetini vermek yerinde yle ve tabi ismini
"Trkiye' de Sol Hareketler (1871 -1971)"
Kitapta, kimi tarih ve oktan kimi iin-
de dramatik topluca izleyecek
tarihimiz iinde solun daima bir elit hareketi
greceklerdir. Bu konusu iin, bunun neden byle ol-
tabii sonucu olan ve r
en olan komnizmin bu
bu yn ile ilgilenenlere, Halit "Ulusal Sinema
Prof. Sencer "Asya Tipi retim ve Toplumu",
Kemal Tahir'in btn ve makalelerini;
bir platformda yapan "Hareket" dergisi koleksi-
tavsiye etmekle
"Trkiye' de Sol Hareketler (1871 - 1971)" ilavelerle okuyuculara
sunulurken, hedet gelecekteki ol-

12 1971, ankaya
Aclan
Trkiye' de Sol Hareketler 1 :XXIX
nc nsz
"Trkiye' de Sol Hareketler"in nc Trkiye komnizmi
konusunda birok eksiklikleri Ancak,
bu eksiklikleri tamamlamak iin, elinden gelen gayreti
Kitaba nemli bir blm, Trkiye (Gizli) Ko-
mnist Partisi'nin beri bir
Yazar, bile bile grmezlikten bu hi
se nszde, birka kelimeyle
gibi, Trkiye (Gizli) Komnist Partisi'nin otuz
bir zaman sresi iinde Genel olan Dr. Hs-
n 1923 gne kadar CHP'yi ele geirmek, hi
bu partinin mevkilerine kendi
gayretini ve CHP'yi ele veya k-
mevkilere midir, bu konuda herhangi
syleyecek durumda Ancak varsa, ko-
mnistler ve taktikleri sonunda, CHP'nin Ok'u kap-
sayan ideolojisinde byk tahripler yapmaya muvaffak CH-
P'yi belli konularda ve bu partimizin ynlerde
maya muvaffak "Milliyetilik" CHP'nin
Ok'unda, bugn sadece maziden intikal eden bir te yandan
CHP kendi inkardan ekinmeyerek, bir "dzen de-
ile, zaman zaman Genel Blent Ecevit'in
dahi aleyhinde sola daha deyimiyle komnizme
msait hale getiren taktikleri, st ste bindirmekten e-
Bu taktik giderek niversitelerde bul-
CHP bu kendi iin imal umarken, elin-
de, bir barut olan "Sosyal Demokrat" genlerin de sola
sr'atle fakat dnme gcn gstereme-
te yandan, cunta faaliyetleri olarak 12Mart1971' den sonra ada-
lete intikal eden, fakat af da Anayasa Mah-
kemesinin bir mesnede mdahalesi ile ya
da beraatla sonulanan zc olaylara bir CHP'li radikallerin de
dahil bu partimizin 1957'den sonra inatla srdrd-
taktikler tabi bir sonucu olarak
CHP, MSP ile koalisyonu bozduktan sonra, sola ve komniz-
me son tavizini, CHP'ye ait olan tek parti ve ok par-
ti dnemlerinin olmayan TCK'nun 141., 142
ve 163'nc maddelerini sylemekle ve Blent
Ecevit, "Bizim bizden, bundan istemesin-
XXX 1 Aclan
ler" diyerek
sol ve komnizan gruplarda bu szler hemen bul-
Trk solunun liderlerinden Mihri Belli, 1975
ynetimi "Emeki" dergisinde
"Ecevit bu da gibi, CHP ik-
tidara gelince siyasi demokrasiyi vaad ve bizim
daki sol bizden bundan ihsan istemesin Hemen syleyelim
biz bu oktan CHP bunu yapabilirse ne mutlu. Ondan
bunun tesinde beklemek zaten hayalcilik olur"14
te yandan sol kesimin anut liderlerinden bayan Boran' da
gnlerde
"Ecevit, bizim solumuzdakiler fikir
bizden beklemesinler diyor. Beklenmiyor zaten. Trkiyedeki demokra-
si olacak, ne bir eksik ne bir fazla' diyor yine
CHP lideri. Bu qa tamam. CHP iktidara -gelirse- bu dedik-
lerini elverir" IS
Bu Trkiye (Gizli) Komnist Partisi'nin 1932'den intikal
eden, "Muhalefet Grubu" olarak bakiyelerinin
deki Sesi" dergisinde de enine boyuna ve yeni bo-
yutlar Ne var ki bu boyutlar, CHP'nin Erken Seim
ile ve erken seim de daha belirli
Btn bu 3 1975 tarihli
Milliyet gazetesinde Mmtaz "Demokrasi Cephesi"
makalesinde, formle Ancak, az nce de ifade gibi;
erken seim sola ve kom-
nizme eylem CHP'yi de kendi iinde dar
ra 1976 Parti iinde patlak veren blnmelere sebep

Bu komnizmin CHP'ye engele
yer vermemekle, bu partiye Trk semenlerinin tercihlerine
bir bulunmak odur ki, demo-
kraside her ve inanca yer Y Ete:- ki bu inanlar ve
ler ilmik geirmesin; teneffs etti5imiz hr-
riyet diktatrlerin elleri}le yok etmesin! . '
Mart 1976, ankaya
Aclan
Trkiye'de Sol Hareketler 1 XXXI
Drdnc nsz
"Trkiye' de Sol Hareketler" son zaman zaman ya-
dkmanlarla yeniden ve
da Kitaba, TKP'nin da Bun-
gizli ya da resmi merciler belgelerin
yorumu ve ibaret olan tarih ilmine
olur kanaatindeyiz. Siyasi nedenlerle ne kadar inkar edilirse edilsin, ne ka-
dar 1919 beri Trkiye Komnist Partisi ve ey-
lemleri lke kk bir Biz "Tarihi
gerek" diyen aynen Trkiye'nin uzun dnem-
den beri tarihsel belgelerin zerine yrekle
zamanda politik meselesi ile belgelerin tahrif Oy-
sa biliyoruz ki belge tahrifi diktatrlerin ve
Evet Tarih, bir polemiktir. Onun soyut bir polemik belgelerin yo-
rum bir polemiktir. Tarih ne kadar olursa
olsun, bu bir belgeleri tahrif etme asla veremez. Biz bel-
geleri \erirken yan tutmamak iin znel yorumlardan genellikle
Genellikle diyorum, nk Trkiye'nin i meselelerine bdar CH-
P'ye kadar Sol' un, CHP"tarihiyle iin kendimizce yorum
ve da kendimizi
Drdnc Sonu
Trkiye' de de, btn dnyada gibi, her alanda
kmekte, yenileri ise, Trk sosyal olarak girmektedir.
Bah . l::>u nclk etmesi, Trkiye'nin .de
na bu nedenidir. Kapita-
lizmden, sosyalizme; demokrasiden, cunta hevesine; ter-
rist hareketlerinden, niversite ve daha kurumlardaki i ve
ekonomik sorunlardan, strktrden. piyasa ekonomisine; sanayi yah-
sorunlardan, kesitin - ta-
dinsel inan kadar ne varsa, ba-
olup, onun kriterlerine gre biimlenme:dedir.
bile bize in' den vrupa'dan zerinde gelen
bir meseledir.
Birinci nsz'de, Trkiye'G.e sosyalizmin
sebebini mahalli bir renginin
nsz ve Sonu'unda mahalli rengin
m< yla Gerekte mahalli birbi-
rinden hususlar ikiyz beri toplumumuzu ynetenlerin
cu elbette ki Trk sosyalizmine de
Ve zellikle son bir gsteren Maoculuk,
sanki Trk sosyalizminin ncP byk bir tekra-
idi. ki 1919'larda Trk sosyalistlerin gzleri Moskova'ya
XXXII 1 Aclan
ve bugne kadar bu Maoculukta daha gnlerinde soyut-
bir Mao-tse Tung kltne ve gene bir in devrimine gz-
lerini Ama yn, gerek Mao yada in
bir Mao idi.
1931'lerde TKP yer alan isterlerse Trkiye' den
bugn Moskova'ya "Milli Demokratik Devrim"ci ma-
halli TKP'lilerle, Harici Bro temsilcileri yeni bir yoruma tabi tu-
MDD'nin en Mihri Belli, Trkiye' de sosyalizmin
sorununu milli' iinde Ne
varki, sonra Sovyetler hakim
takipeden Mihri Belli milli" den hi bir
bahsetmeksizin keskin bir etniki olarak "Krtlk" en n-
de gelenlerinden biri [E.C] Mteveffa, Zeki ise (ki, Mih-
ri Belli'nin bu konuda Mihri Belli' den elbette d-
Zeki 1972 Temmuz' unda, Prag' da, SSCB'nin 50. kuru-
mnasebetiyle tertip edilen teorik
le
"TKP, milli meselede milletlerin kendi kaderlerini kendilerinin tayin et-
mesi prensibini Ama bu prensip bizce de milletlerin bir-
birlerinden mutlaka kabul ve propaganda edilmesi zorunlu-

"16 Temmuz, 1972, Bizim Radyomuz Blteni"
Oysa, son ikiye her iki grubunda da
kaderlerini tayin denince, Krtler olmak zere Trk
olmayan btn Trklerden
Maocu kesitin bir blm ise etnik cmlelerle
'Krt kendi kaderini tayin bu Buharinci
formlasyOILdan da vazgeelim. Ve Krt milletirtin tayill diyelim"
rahim Kaypakkaya, Siyasi s. 24, Ank. 1975" Bu
netim resmi beyanlara gre intihar yan-
gre olan, Trkiye Komnist Partisi
(Marksist-Leninist) Maocu rgtn kurucusu Kaypakkaya'ya
aittir. Perinek grubuna Maocular da, daha az radikal olarak ay-
Bylelikle Maocu, her iki grupta, bir g-
rnt dikkati ekiyor. Ve Marksizm ezilen
olmaktan Krtlerin istiklali iin bir motif olmaktan ileri gidemiyor.
panya' da da Maocu nitelik gstermesi olduka ilgi eki-
cidir. Demek oluyor ki, sosyalizme yeni onu
Memleketimizin ve daha ok blge-
sinde bu hareketin bir gstermesi, da "Haziran r-
gt" ile etmesine giderek eline geen "Dev-
rimci Genlik - DGB"nin Ankara ve da ve Gney Do-
Anadolu ile ilgili soyut ajitasyonlara faaliyet-
lerinden bir olmasa gerektir.
1 Bolum.

Hareketleri

Her ne kadar, Trkiye' de Hareketlerinin ile sosya-
lizmin bir ilgi yoksa da, objektif olarak
bir hareketi kabul edilen sosyalizmin ile, ilk
hareketlerinin tarihi birlikte O halde,
Trkiye' de sosyalizmin tarihini 1870'lere kadar uzatabiliriz.
Serasker Hseyin Avni Abdlaziz'i tahttan indirip Mec-
lis-i ve L ilan tarih (1876),
Trk hareketlerine bir Zaten Dnya hare-
ketlerinin, sosyalizm ve komnizmin tarihi de 1845
daha gerilere gitmez. 1845'te Karl Marx ve Engels'in
rular - Societedes Justes"ne sonra bu
"Komnistler ismini Bylelikle Komnist
Partisinin temeline ilk har oldu. 1847 Eyll iinde de "Ko-
mnistler Merkez Komitesi yesi Karl Schapper'in3
"Komnist Dergisi"nin birinci kamuoyuna su-
nuldu. Derginin "Komnist Manifestosu"nun son cmlesi
idi: "Btn
Marx ve Engels'in birlikte kaleme "Komnist Manifeto-
su", "Komnistler 1847 son Londra'da ak-
tettikleri kongreden sonra 1848 Fransa'da ihtilal
ve bunun hemen ilk
hareketleri gsterdi. Fransa'daki Haziran 1848
dnya sosyalizminin eylem (action) olarak tarih olarak gs-
terilebilir4. Bu eylemin, Kanuni Sultan Sleyman devrinden beri, bil-
hassa Fransa ile olan etkisi
tabiidir. Nitekim, bu olaylardan bir sre sonra,
ilk olan "Ameleperver Cemiyeti"
(1871) ettiS. Bu "Komnist Manifestosu"nun, I. En-
2 I Aclan
Dnya komnist partileri
1847'de "Komnistler
Merkez Komitesi,
"Komnist" dergisinde

11
Komnist
Manifesto"
komnist hareketlerin
alarak
kabul edilmijlir
ternasyonalin ve Fransa ol-
mak zere, Avrupa' daki
hareketlerinin tesiri ile
tu6. Bu cemiyetten ok nce, lonca-
lar devrinde "Orta veya
gibi isimlerle
meydana gelen
dernekleri saymak yersizdir.
bul' da "The Levant He-
rald" gazetesinin 1867 tarihli nsh-
"L'amie du Travail" bir
cemiyetin genel kurul var-
14 Nisan 1867'de Pera'daki cemiyet lokalinde yeni idare heyeti
yelerini semek iin davet etmektedir. Mahiyeti fazla bilinmeyen bu
c.:emiyeti gerek bir Avrupa'da
hareketleri ile, kurulan "Ameleper-
\'erler Cemiyeti" sre yirmi, Tarihi sre
iinde, bu yirmi fazla nem "Ameleperverler Cemiye-
ti"nin de olan "Trade
1717, tarih de
1870'tir9. 25Mart1884 Fransa' da Sendikalar Kanununun
na kadar, Fransa'daki hareketlerinin gizli de bilin-
mektedirl. "Ameleperver Cemiyeti" 1872 Ocak tersane
nin grevlerinde rol Ve bu grev ib
tersanesinde aydan beri cretlerini alamayan mslman ve hristi-
yan dileke sunmak iin Cuma selam-
beklediler. te yandan, Sadrazam'a da Daha nce
Bahriye Nezaretine de mracaat cretlerinin denmesi tale-
binde denmeyen yevmiyelerinin verilmesi iin
greve Sonunda hem cretlerini hem de
yevmiyelerine bir miktar zam tarihlerde Beykoz Deri
ve Kundura da cretlerini alamayan grevleri ba-
Bu ilk hareketleri,
Abdlaziz'in halliyle sonulanacak 1876 ilk belirtileridir.
"Ameleperver Cemiyeti" bir sre sonra 1845 tarihli polis nizamname-
sinin 12. maddesine Bu madde diyordu;
gcn terk ile mcerret tatili mesalihi ibat garezinde olan ame-
le ve makulelerinin def' ve izalesiyle ihtilal vukuunun n kestiril-
mesi"ll.
Siyasi ve mesleki bir cemiyet olan Amele Cemiyeti"
1895'te Osmani"nin merkezini Paris'e sonra,
1889'de kuruldu. Tophane ye bu cemiyet gizli faa-
Trkiye' de Sol Hareketler 13
liyette bulunuyordu
12
. Amele Cemiyeti"nin, komnist mani-
festosunun uygun, ihtilalci, marxist bir zerin-
de iddialar mevcuttur. Bu ancak bir kadar faaliyette
bulunabildi. 1896' da tevkif edildiler13. Cemiyet
yelerinin bir bir kontrol Bir da srgn
edildi. Sekiz,on hapis kurucular, ha-
pis ve srgn sonra, gizlice gelerek,
tahrikat yapmaya ve beyannameler Ay-
cemiyet bu sefer Terakki Sanayi Cemiyeti"ni
ettiler
14
. Bunun beynelmilel ile temasa
geen "Mrettibin-1 Osmaniye Cemiyeti" kuruldu. 31 Mart Nisan
1909) sonra "Uhuvveti Mstahdemin Muhtelite Ce-
miyeti", Sanatkaran Cemiyeti" gibi
yerlerine getilS.
hareketlerinin ile, I. ve sonra-
gizli mevcuttur. Bu tarihler, Avrupa emperya-
lizminin ve bir mall yerli
klasik smrge slubu yaratmaya
Tanzimat, Devletini o gne kadar iktisaden de
tutmaya gruplara Avrupa sermayesinin
iinde korkusuzca grmesini iin bir
harekettir. Devlet idaresinde bir
yenilikler, bu arada mal ve can gven
Tanzimat hareketinin Avrupa bir oyunu
ortadan Mal ve can ise, Os-
Trk Trkten gayri unsurlar,
ruya sermaye idi.
I. ve II. mcadeleler, smrc Avrupa ser-
mayesinden grenler cereyan ediyordu. Bu kavgala-
sonucu, smrc Avrupa sermayesi-
ne tam olarak .
. il. Abdlhamit politika-
bir umutsuz direnmenin eseridir17. Bir yandan ser-
mayeye olumlu bulmak, te yandan Hindistan yolunu
Anadoluluyu bir transit haline getirmek, il.
Abdlhamit Halbuki sermaye
bir ete gibi girdilS. so-
yup evirerek gerisinde harabeler gitti.
rek de olsa, il. Abdlhamit Han, btn
bir sermaye Onun s-
tn Bilhassa, Sulta-
evresindeki memurlar,
4 1 Aclan
bankalara, tekellere ektiler. Banka-
ve onunla halinde "Dyun-u Umumiye"19
adeta evresini sarap.lar
si direktr, U.-Abdlha-
mit mali idi. Keza
servetini de ynetmekle grevli idi. konsorsiyumu-
nu ve daha sonra Vickers tekelinin yapan Sir Vinvent
Cailard, II. Abdlhamit uzun sresince
ile mnasebetlerini yrten, mutemet bir Hariciye
Noradungiyan Efendi, Ge-
nel Sigorta ile ve Selanik Elektrik idare meclisi
idi. btn hemen hemen mu-
temet idi. Mabeyinci ve Kamil Bey,
nl Sultandan, su iin imti-
. yaz bunu Hasan Fehmi bir
Saray demiryolu, tram-
vay, elektrik ve gaz tesisleri e-
kerek byk karlar verilen ttn tekelini
yneten Trk rejisinin ynetim kurulu yelerinden biri II. Abdlhamit
hususi katibi Nuri Bey idi. bir katibi Sreyya kur-
madeni bir bulunuyor-
du. Hamdi Bey, Galip Selim gibi Saray'a kimseler
Alman ve
idi. 1839 Tanzimat hareketini kovalayan gnlerden sonra,
yneticileri
Maalesef, aksi yoldaki bu tarihi durdurmaya ve nlemeye IL Ab-
dlhamit ve gc yetemezdi, yetmedi.
1876'dan itibaren genellike II. Abdlhamit Han'a da
smrgecilerinin, Alman sermaye mutemet
idi. II. Abdlhamit'in srekli olarak demir-
yolu siyasetini emperyalizmin kendi i
mcadelesi olarak belirmektedir. gibi II. Abdlhamit Han, bu
ihalesini Almanlara vererek, bir denge
istiyordu. Bu sebepten, Damat Mahmut
ile gayesi, Fransa, Alman-
ya ve Rusya bir denge ok
ekinirdi. Mahmut ve Prens Sabahattin Bey ile Ltfullah
Bey'ler ingiliz idiler. Nitekim, Damat Mahmut Sultan'a
ihaleyi vermesi iin fakat bu
gererek Damat Mahmut bertaraf Da-
mat Mahmut demiryolu ihalesi gnlerinde
gelen bir temas halinde idi. Mahmut Pa-
Trkiye' de Sol Hareketler 1 s
Avrupa'ya sonra, ve
bir srede, banka bir oldu gerekesi ile
Londra'dan 1000 lira gnderilmesi olduka Hay-
demiryolu ihalesi yznClen Mahmut ile Abdl-
hamit Han rekabetten da bilerek,
imtiyazlar
II. Abdlhamit Han, emperyalizminin ve Rus Os-
Buna
kesin olarak cephe are iradesi
bir imparatorluk temellerinden Sultan, ancak, bu
geciktirmeye muvaffak oldu. Mesela, demiryolu-
nu, Almanlara ihale ettikten sonra, demiryolu de
durdurarak, bir sre muvaffak oldu. Ama,
1908'den sonra ve Terakki"
kadar kendisini 1. Dnya
iinde buldu ve imparatorluk Halbu-
ki, II. Abdlhamit Han, ve Terakki" ve
idiler. Jn Trkler hareketi gizli olarak yrtlrken,
ve bilhassa Mason
idi. Ancak, ve Terakki" hareketi Ordu darbesi ile
sivillerin etkisi ikinci plana itildi. Ordu iinde II. Abdl-
hamit Han meyvelerini ver-
meye ve Terakki" ve etkisi
ile halde, bilahare ordunun sonucu Alman politi-

Otuz milyon nfusu olan Devletinin hammadde kaynak-
zengindi. Hammadde ihra, mamul madde ithal ediliyordu. Gelir
ve gider byk bir dengesizlik bir ba-
mali
1839' dan sonra Sadrazam Mustafa Banka-
avanslar demek mesele idi. 1850'de
denmesi iin mali tedbirler 55.000.000 bir istikraz ak-
di iki bir meydana gelen bir
heyetle mzakerelerde bulunuldu. Hatta bir de n imza edil-
di. Ancak bu Sultan Abdlmecit tasdiki gere-
kiyordu. Fakat Sultandan imza Faris ve Londra
da bu tahviller Hatta
20.000.000'luk bir tediye bile Abdlmecit ise kendisine
lan imza etmedi. O gne kadar
tarihinde Avrupa devletlerinden bor para almak diye yoktu.
Devlet bor paradan daha tazminat olarak deyip sz-
feshetti24.
61 Aclan
Abdlaziz devrinde 1862, 1863, 1865, 1869, 1870 is-
tikraz paralar Harp gemileri
edildi. Harp endstrisi mali gruplardan alman
bu paralar, gene byk karlarla silah tacirlerinin
maliyesi, Sadrazam Mahmut Nedim za-
dnyaya ilan etti. borlar 5.297.676.500
Abdlaziz'in ve V. Murat'm hal'inden
sonra il. Abdlhamit Han, borsa ile bu borcun drt-
te n, demeye muvaffak ol-

Btn bu olaylar cereyan ederken, sermaye yer-
li ve da baltalamaktay-
lkelerinden gelen mallar yerli
endstri iflas etmi7ti. Esnaf sermayeye
direnmeye (1863-1864) ve kendi bir-
bulundular. Demirciler, dkmeciler,
yerli endstriyi ile 1864'te
Sanayi Komisyonu"nu kurdular28. Fakat Devleti ya-
dengeleriyle oynayarak,
Devletini ayakta sermayenin yerli endstriyi ve milli sermaye-
tutmaya fakat bu
abalar sonu yi
vermeyecektir
Marksist Fikir ve Hareketlerin
Ermeni Komiteleri
iinde, sosyalist-marxist fikirleri
ilk yayanlar, Ermeni, Bulgar, Musevi ve Balkan
tur29. Bilhassa Devleti ile Rusya, ve Fransa
aktedilen 1839 yararlanarak, iinde kar-
byk Avrupa devletine,
sonra mstakil bir Ermenistan kurmak hevesinde olan ve
Rusya, Fransa desteklenen Ermeni
genellikle sosyalist idiler.
(Partisi)
Ermeni - Partisi olan ,1887'de Ce-
nevre Kafkas Ermenilerinden Avedis Nazarbeg ve bilahare
olan Maro isimli ve kuruldu3o. Bu
Marxist idi. zamanda merkeziyeti bir
kurucular Kan Azad, Mogavaryon, gibi kimseler de
bulunuyordu. dilinde, "an", "an sesi" demektir.
isimli bir de merkezi bir sre
sonra Cenevre' den Londra'ya Parti gre, sosyal-
demokrat, marxist olan 1890 Trkiye ta-
Trkiye'de Sol Hareketler l 1
1894'te Ermeni Matyos
oldu31. Terrist ve ihtilalci bir olan sosyalist ihti-
lal grubunun nc 6. maddesi di-
yordu: "Her aza kendi kesesinden Bu vechile (bir
patlar ve bir sng) tedarik etmelidirler." 7. madde ise "Me-
malikin terki silah etmedike her aza zekinde dai-
ma silah en 5 cezayi nakdi vere-
cektir" (1308-1898 tarihli vesikalar).
1890'da Erzurum 1889'da Musa Bey vak'
1890' da 1893'te Merzifon-Kayseri-Yozgat olayla-
1895'te Birinci Sason 1895'te Ali 1895'te
Zeytun tahrik, ve organize etti32.

1890 Kafkas Ermenileri muhtelif ete ve komite-
lerin ile meydana bir birlikti. ke-
. limesi Ermeni dilinde "Birlik" gelir. Tif-
lis'te kuruldu. Kristofer Mikaelyan, Dr. Jan Loris, Melikof, S. Zauaryan,
G. Hadisyan kurucular yer ya-
idi. kelimesi, Ermeni dilinde "Bayrak"
gelir. gizli bir ihtilalci idi. Bu
sre ile belli bir Marxist ve sosyalist hviyetlerini
1892' de, Rus Narodnovolets'ten alarak Bu da ih-
tilalci, terrist ve bir Trkiye dahi-
linde olaylar ile 1896'da Van 1896'da
taarruz; 1904'te Sason 1905'te IL Ab-
dlhamit Han'a suikast tertibi
bomba). da da
yor ki, Ermenilerin gayesi, II. Mahmut
Avusturya, Macaristan, Rusya ile
(1839) aleyhine uy-
gulatmak idi. Bu gre,
cak bir bahane edilerek, Avrupa
devletleri edilebilecekti. nk bu devletler,
ederek, Mehmet
Ali rol
Ermeni sosyalistleri 1908' den sonra Meclis-i
sosyalist bir hizip olarak temsil edildiler33. Er-
zurum mebusu Varteks, Sivas mebusu Dr. Nazret Dagavar-
yan, mebusu Zhrap, Kozan mebusu Murad yan (Hamparsum
Van mebusu Vahan Papasyan Efendiler "Meclis-i Mebu-
san"da ve bulunuyorlar-
Devletinin
gelen
milliyetilik

hareketlendirecek,
Ermeniler, milliyetilikle,
sosyalizmi
suikast hareketlerine

81 Aclan
Hemen hemen btn ihtilal
hareketlerinin iinde yer
alan Yahudiler, sosyalist
ihtilal fikrini
mlkne
gecikmeyecek ve lspanyolca
"Sosyalist .
Trkiye" gazetesiyle, "Jn
Trklerle" temasa
geeceklerdir
te yandan Selanik mebusu Vlahof ve Dalef ile Pavlov
Efendiler de Bulgar milliyetileri olup, sosyalist
li kimselerdi. Bulgaristan Bulgar komitala-
parlamentoda
1908 devriminden nce,
dahilinde, Bulgar sosyalistlerinin ve milliyetilerinin li-
"Makedonya-Edirne Komitesi" edil-
1904 o zamanda bir olan
(Ksanti) de, Yunan (Rum), Bulgar, Trk komita-
kuruldu. Bu komitalar 1906'da tek bir k9mita olarak bir-
1909 Selanik'te Bul-
gar, Yunan (Rum), Yahudi, Trk bu kulbe ye ola-
rak Bu kulbn drt dilde yapan gazetesi Bul-
"Rabotnieski Vestnik"; Trkesi: "Amele Gazetesi" editr,
Rasim (Ressam "Efimeris tu
Ergatu"; Yahudiler iin "Jurnal del Labrador" idi. Bu
A vram (Abraam) Benaroi isimli, Bulgaristan Dar Sosya-
list Partisinden Sosyalistler Partisi mensubu bir Yahu-
di idi, (Bulgaristan ve Sosyal Demokrat Partisi 1903 Dar
Sosyalist Partisi ve Sosyalistler Partisi olarak ikiye
Dar Sosyalistler marxist, demokrat idiler). Selanik'teki
i Kulb" de, demokratik ve reformist bir idi. Kulb"
Yahudiler iin, "El Sosialisimo in Turkiya" isimli bir
Ve bu Kulb"
Jn Trklerle de temas kurdular. Fakat bu temaslar, Jn Trk hareketi-
nin lvanten karakterine tesir etmedi. 24 Temmuz 1909 da "Se-
lanik Sosyalist Federasyonu" edildi.
iinde, Bulgar Dar Sosyalistleri'nin de ha-
reketleri Bulgar Dar Sosyalistleri Selanik'te
1910-1911 Selanik ve
hirlerinde 1 gn bu bayramlar tekrar Kul-
b"nn faaliyeti Balkan Harbine kadar srd.
Bulgar sosyalistleri 1909'da da sosyalizmi yaymak
ile ilmi bir dernek Gene iinde bir Trkler
Kulb" n ettiler. Trke" Amele" gazetesi ile
"Jurnal De L'ouvrie" gazetelerini bu kulp de, sos-
yalist hareketinin yneticilerinden Mehmet isimli biri de "Irgad" gaze-
tesini Tevkif edilmesi zerine gazete
bul' daki Rum sosyalistleri ise "Laos" ile "O ergatis" gazetelerini

1908, II. Bulgar Sosyal Demokrat Parti-
si'nin Dimiter Blagoef'in zamanda marxist par-
Trkiye' de Sol lfareketler 19
tinin resmi olup, "1- Avrupa ve Asya Trkiyesinde
zamanlara gelinceye kadar devam olan istibdat
rejimi (despotizm) bu memlekette retim kuvvetlerinin
kstekleyen belli engeldi; 2- Bu despotizm, ile emeki
iinde 3- ......... ; 4- Bugn biz
Trkiye anayasa rejimi kurmak gayesini gden bir
askeri ihtilal hareketi ile bulunuyoruz; 5- Trkiye
da bu ihtilal hareketine Demek oluyor ki o, siyasi hak
ve hrriyetler ve despotizmi ortadan iin
btn ile bulunuyor. 6- Trkiye pro-
gerek bir devrimin gerekli bir
olarak kendisini mutlakiyet rejimini
yok etmek iin kapitalist halen yaratmakta bu-
yeni klelikten her an gznnde tutarsa ancak o
zaman bu ihtilal son gayesi olan gerek devrim halini
alabilir."
te yandan Bulgar Sosyal Demokrat Partisi, 1908
Trkiye bir tebrik da gnderirler36.
hemen belirtelim ki, iindeki sosya-
list Trk hareketi Yahudi, Rum, Bul-
bir hareketi idi. Trkler, kk bir
olarak sosyalist fikirlere ilgi gsterdiler. Trk unsurlar sosya-
lizmin ilgi grmesi, 1917 Rus Milli Mcadele
Anadolusunda kk mikyasta da olsa sosyalist ve komnistlerin var-
gstermesi, Trk-Sovyet ve Sovyetlerin Trkiyedeki uzun
vadeli sebebiyledir.
Dimiter Vlahof
Dimiter Vlahof Efendi, Selanik grubu sosyalistlerindendi. II.
tiyetten nce bir Balkan Federasyonunun iin Serez grubu ile
1908 "Federal Halk Partisi"
Sandanski Dimau ve Panitsa ile birlikte Meclisi
seildi. Bu gen Bulgar sosyalisti o Bal-
kanlarda bulunan A. Helphand (Parvs da dikka-
tini ekti. Nitekim sonraki ve gnmze intikal eden
sosyalist hareketlerde dahi Dimiter Vlahof nemli rol-
ler A. Helphand, Kautsky'e 3 Nisan 1911 ta-
rihli bir mektuptan da gre Vlahof Efendi'nin
sosyalist hareketlerinde de bir yeri Rus
Denizciler ile de Vlahof
Efendi 1912 seimlerinde Bunun sebebi,
ve Terakki" devrinde yerini
Dimiter Vlahof Efendi, gen
bir Bulgar sosyalisti olarak
Meclis-i

Sovyel
Devrimine ve Tito

kadar faal
rol biriydi
1 O 1 Aclan
Trk belirmesi ile izah edilebilir. Dimiter Vla-
hof duran bir adam tahrikatta bulunu-
yordu. Yunan hkumeti Selanik'ten Balkanlarda fe-
dt:tasyon iin faaliyet gsterdi. Bir sre sonra da komnist ol-
du. Ve komnist olduktan sonra "Federation Balkanique" dergisinde
nemli roller Vlahof uzun Londra ve Faris gibi
hirlerde srgn komnist a-
1935 da Moskova'ya 1943 Yugoslavya Ma-
Tito hkumetine ve bu hkmetin, tecrbeli bir
yesi oldu. Sonuna kadar Tito'ya kalarak, Tito'nun Komin-
form' dan sonra da ondan Vlahof, za.-
manlara kadar, Yugoslavya Presidiyumunda Makedonya temsilcisi iken
1954 ld37. Vlahof Efendinin ikinci planda kal-
idealinin, mstakil bir Makedonya Balkan Federasyonu oldu-
Esasen, Tito'yu desteklemesi, komnist hare-
ketlerden onun kuvvetli bir komnist olmaktan ok, bir
Makedon milliyetisi delil olsa gerektir.

Cenevre' de edilen ve Gazetesi"nin
ve Cemiyeti" ihtilal-
ci bir olmakla birlikte, bir parti defa
bul' da Merca11 gizli bir kongrede karar-
la, ilerinde Fthem Ruhi (Balkan), Dr. Atuullah Cevdet, Kamil,
Tarsusizade Mnif, Mehmet Cemil (Behzad) halde
kl etti. Bu Ermeni Han'a tertip
suikast Bu J .. 1 Trklerin D02 Fa-
ris sonra esas ihtilalci gayesiriden
yeniden organize etmekti39. kurulan "Cemiyet-i
mahiyeti liberal bir konumuz
da
il. Devri Sosyalistleri
Sosyalizm
Sosyalist
gazetesinin bir Vahan Vasfi ile "Sosyalizm Ne-
dir?" bir sosyalizm izah ediliyor41. "Sosyalizme
ileri srlen itirazlardan biri ele sosyalizmin toplumdaki fertleri
bir kesime ykseltmeye Ameli daima: "O
mmkn olacak mi? insan birbirinden ola-
rak bir ifti ile bir (Shakespeare) olabilir?" der-
Trhye'de Sol Hareketler 1 11
ler. Buna cevap olarak deriz ki, dnyada fikri ve ahlaki
kuvvetler tam kurmak mmkn be-
dence byk ve kk gibi ve ruha dahi
lik daima mevcut Dnyada tam ve kamil felse-
fe gibi bir var ki, kapitalizmde en byk bas-
ve ekonomik kanat egel
tur. Sosyalizm devrinin gelmesini istiyor ve buna
Hrriyet ve inkar etmeden inkar etmek kabil
Sosyalizmin takip imkanlarda herkese
imkanlar Toplum, hr medeniyete ve
ilerlemelere gitmek iin ve gstermelidir. Hayat
bahesinde ieklerin letafet, renk ve kokuca derecede
bir gerektir. Feyz ve iin, adalet
insanlara vermeye borlu
muz ise daha byk bir gerektir. Bu byk de itiraf etmekten
geri Bir ocuk dnyaya gelir gelmez iktisadi ahvalin bas-
ezilmeye Kendinden duran ehliyet ve iktida-
byyp serpilmesine meydan sefil Bu bir ada-
letsizliktir. sosyalizm bu Ekono-
mik durumun nemi pek byktr. ve serpilmesi
iin gerekli zemini verecek olan ekonomidir. kkleri iktisadi ah-
valdedir. bymesi ekonominin Os-
sosyalistlerinin bu idi. Onlara gre
O msavata uhuvvet
teganni etmek mmkn
22 1910 gnl Gazetesi" bir
"kollektivizm"i izah etmektedir: "Kollektivizm bir hayal,
bir topya degv ildir. Temellerini ekonomik zeminden Bur- Meb'usanmda_s_osya/ist

juvazinin derler ki: Kollektivizm byk bir dahinin beynin- "ittihat

den Gz de mlkiyet Kol-
.
lektivizm bir sre ayak sonra,
suya Gerekten ziyade hayal ile olan ve
hibir suretle uygulanmayan tasavvurlar gibi bir kuruntu-
dur. Burjuva bu szleri
Kollektivistler hibir vehile mlkiyeti istemez-
ler. Bunun aksi mlkiyeti her-
kesin bir elde eyleyip ilelebet ona malik olma-
isterler. ok defalar pek ok yazarlar kollektivizmde es-
ki zamanlardaki metafizik kabul eden eden
ve bu cmleden "Eflatun, Thomas Moore,
Campanella, Morelli'lerin; "Cumhuriyet", "Hayalim
Memleketi", "Tabiat Kanunu" gibi beyan eyle-
)
12 I Ac1an
dikleri fikirlerin bir bir tohumunu grmek isterler. Fenni Sos-
yalizmi (yani ilmi sosyalizmi) inceleyenler bilirler ki, bu tamamiyle
grme bir sonucudur. Fenni kollektivizm (il-
mi kollektivizm) temellerini bu filozoflardan gibi; bu kollekti-
vizm pek ve pek muktedir olan Sen Siman, Furiye, Robert
Oven'in yeni topya felsefesi ile hibir mnasebeti yoktur. Filvaki,
Sen Siman, Furiye, Oven devrimden nce eserlerini Fran-
vaatlerinin ve
larsa da, Karl muhterem refiki Engels'in gayet bil-
gince tarifi vehile onlar kendi devirlerinin ve kendilerine em-
. beri topik ve fakat gayet insani toplum
kurmakla ve btn "hak, uhuvvet, adalet,
nikhesti kelimelerini iin yol gsterici al-
Kollektivizm topyaya tabi topinin
bir de Kollektivizm ve icat kabiliye-
ti olan bir beynin tefekkr rn Kollektivizm topist ve re-
formcu fikirlerin meydana bir meyve
dir. Toplum ekonomik kuvvetlerin etkisi her gn
kollektivizm bu tabii ve
bir sonucudur. Bu ve ihtiyar ve irade
Yani istesek de istemesek de oluyor ve olacakhr da. Kollektivistler;
nazariyesinde grlen ve fazileti kendisine prensip kabul
edecek olan yani erdemin hkmlerine uyan yksek
ihtiva edecek yeni dnyalar yaratmak, hayal kentleri kurmak
ve cennetasa izmek gibi tabii bir ihsana sahip
Biz fikirlerimizin, emellerimizin, bir
toplum sonucuna pekala biliriz. Lakin teessfe
ki, her devirde var estetik fikirlerin sahipleri
tenkitleriyle, parlak idrak ve czi bir sevgi
eserini Oysa ki, barutun
gibi ekonomik olaylar btn dltst et-
Dnya tarihi bize gsteriyor ki, duygular do-
bizleri sevkeden
bir ebedi adalet fikri hkmler, arzula-
uyarak kanunlar, en kk arzumuzla
adetler, pek kolay zannolu-
nan ahlak ve hasleller, bizim gibi sorumlu itikat-
lar; btn bunlar iktisadi evrenin Bir kelime ile ahkam,
yasalar, adetler, ahlak ve itikatlar ekonomik evreyi
Bizler iktisadi muhitin gayr-i ihtiyari yani
iradelerinin olarak ekonomik evrenin Her za-
man ve mekanda, hkumet ol-
Trkiye'de Sol Hareketler l n
ve fikirleri mlkiyet ve retimin tarzlara
gre bir tayin edici faktr mlkiyet ve
retim Biz kollektivistler hibir ve
Kollektivistler mlkiyete bir biim vermeyi d-
Kollektivistlerin Temellkn kamu
yrmesi Zaten biz sylemesek de, bu ihti-
yar ve irade Mll<, malikane zel ve ferdi
kaybederek gayri bir mahiyet Eskiden sa-
hibinin temel tedarik halde, o kapitale
binlerce emekinin gndelik Bundan sonra
byk iin bir sermayesi
birok sermayelerin lzumu istihsal ve
kapitalistlerin ortak mlk ve fakat bundan ancak
bir avu hissedar kollektivistlerin arzu eyledikleri
birka olan herkes
eylemek yani herkesi o ortak
maya yarayan reten demirin
imalathanele-
rin; gnlk reten yerlerin ve ha-
ve drt ve
nakliye ve madenlerin hale getirilmesini, or-
isterken biz bunu ve
iin anlatmak istemiyoruz. anlatmak istiyoruz: Ba-
his konusu olan bu temellk suretini, bu mlkiyet biimini bugnk
mbadele gerektiriyor; bu ortak mlkiyet bugnk m-
badelenin mbrem zarureti icap ettiriyor. Bugn son sistem retim,
mbadele ve gayet byktr ve blnmesi kabil de-
Biz istiyoruz ki, bunlar blnsn ve
yani iin ortak mlkiyet olsun.
ve her trl bu suretle

sosyalistleri dikkate
olarak Baha Tevfik, Nzhet Sabit, Ali ve Celal Nuri isimlerini



Baha Tevfik (1884-1914)
Kuvvetli bir polemiki olan Baha Tevfik45 devrinin ma-
teryalist46 de ve bilahare a
Tabiat bilimleri ile ve felsefe risaleler
kaleme Baha Tevfik' in sosyalizm tarihi iindeki nemi Sosyalist
Hilmi veya Hilmi olarak bilinen Hseyin Hilmi'yi sosyalist bir
parti kurmaya etmesi ve perde gerisinden, birok organla-
1 4 J Aclan
dnemi sosyalist
isimler Baho
Tevfik, Trk fikir
o zamanlar son derece
radikal
materyalizmi

olarak
ile materyalizmin ve
sosyalizmin Baha Tevfik 1884'te
mir' de Baha Tevfik ilk tahsilini Namaz-
gah'ta yaph, pekiyi (alala) derece ile bitirdi4S.
zel olarak derslerle 1907
nce Hseyin Hilmi'nin, Bey' den al-
gazetesinin, Hamit Suphi' den sonra
oldu 1907)49. 1908'de Hrriyet ilan edilince, Av-
rupa' dan ve Tr ki yenin muhtelif srgn yerlerinden dnen-
lerle fakir bir olan Baha Tevfik ve Hseyin
Hilmi'yi yanma alarak geldi ve de kk bir
dkkan Baha Tevfik, Vilayet maiyet memurlu-
"Meclis-i Meb'usan" Said ile geinemeyerek
grevinden Bir taraftan "Rehber-i Osman!" okulunda
felsefe dersleri verirken, te yadan "Serbesti" gazetesine
ref", dergilerinde Bir ara "Karagz" gazete-
sinde oldu5
1
. "Malum", "Yuha", "Kibar", "Alafranga
gibi mizah dergilerini Baha Tevfik, ncelikle ciddf bir fi-
kir devriminin iin tabiat ilimleri yo-
luyla bir zemin gerekliydi. Bu amala "Teceddd- ve
Felsefi" ktphanesini kurdu. bir sre iinde ondrt kitap
Bu kitaplar "Hassasiyet Bahsi ve Yeni Ahlak", "Vahdet-i
Mevcut - Bir Tabiat Aleminin Dini (Monasit Alman Filozofu Ernst Haec-
kel' den tercme)", "Teceddd- Edebi", "Maade ve Kuvvet (
Cilt- Brchner'den tercme)", "Feminizm", "Psikoloji", "Tarih-i Felsefe
( Cilt)", "Nie'nin ve Felsefesi", (Darwin' den
tercme)", "Darwinizm", "Hcre - "Felsefe-i Edebiyat
ve Celis", "Felsefe-i Fert", "Muhtasar Felsefe (Ders Baha
Tevfik, 6 1914'te bir apandisit krizi sonunda Fa-
kltesi hastahanesinde ld54.
Baha Tevfik'in kuvvetli bir polemiki O de-
virde ve Terakki"nin teorisyeni Hseyin Cahit "Hr-
riyet ve da teorisyeni Ali Kemal olmak zeri iki pole-
miki Baha Tevfik ise ilk defa ve fikri alanda a-
ve bu fikre dayanan hiciv ile te yandan felsefl fa-
aliyeti, fikir en nemli biridir. Araks matba-
"Felsefe" dergisi, Trkiye'nin ilk felsefi dergisi idi
(1912). Bu derginin btn Baha Tevfik
idi. filozofa olan Tevfik'i filozof olarak kabul etmeyen
bir materyalizmle ilmf felsefe ynnden gidenleri fi-
lozof kabul ediyordu.
Baha Tevfik, Trk fikir radikal ilk sokan kimse-
Trkiye'de Sol Harekeller l
dir. Karar verme ve seme problemine rnek oldu. O zamanlar mate-
ryalizm gibi, korkun bir sz, kendisine bayrak Milliyetilik
idi. Balkan bozgununun sebebini milliyetilikte buluyordu.
Trk tarihi ve mazisi onun iin Yenieri ibaretti. "Dn",
diyordu; kaba kelimeleri ile anlatabilen kafalar
bugn ile medeni ifade edemezler. kafa, ile-
ri bir dil ister. her evvel milli zellik kazanmakla
olur. Bunun iin her trl istibdattan kurtulmak Mazi gibi
milliyet de Dergisinin ikinci ahlak problemini
Ahlak iyiyi, kty bilmek Zira iinde
metafizik iyi ve kt yo-
ktur. halde ahlak rrretafizik gibi grnen iyi ve kty
ziyade iyi kabul edilen hareketlerin grlen
hareketlerin de azmini kuvvetlendirmekle Yani ah-
temeli teori aksiyondur"55
Ali (1885-1953)
Ali Kk Said Pa-
Seyyidzade Ali Bey'in torunu-
dur. Kamil Sadrazam sonra, Dev-
let 1908 sonra fikir
ve yaymaya a-
sosyalist ilgi duydu,
sosyalizminin ve zellikle Jean Jaures'nin etkisi
Fakat marxist da
zel durumuna uygun bulmuyordu. 1918'de
olarak kaleme bu belge-
ledi57. Ali gre mutlaka gerekli
fayda yerine zarar Ali
gnn grevlerine de Grev-
lerle bir kabul etmiyor, vakit kaybetmeden re-
form hareketlerine istiyor ve bunda ayak diriyordu58. Ali
gre emeki yollarla
Mlkiyet sahibi elinden ferdi mlkiyet tedrici bir sos-
yal mlkiyet girecektir. Bu yol belki devrimini geciktirecek,
ama bu toplum bir zm yolu Ali ki-
bir memleket nerede hangi
gal olursa olsun, meselelerine eviremez, ye-
ni kalamaz savunuyordu.
na gre Trkiye, sosyal meselelerin genel iinde
ya hibir rol Fakat buhar ve mesafeleri hie
bir dnyada Avrupa devletleri el-
Bir alan Ali
pek ok gibi
Jean Jaures tesirinde
Trkiyenin
meselelerini

tipik
rneklerinden biriydi
16 \ Aclan
lerine takdirde- ister istemez khne sosyal yerine, ye-
ni bir dzen koymak zorunda Ali bir kim-
se olarak burada bir kehaneti Fakat durum da,
emperyalist ve smrgeci lkeleri
bir smrge haline Sosyalizme
nce az lkelerin gerekli bir merhale Bu merha-
le milli devridir. Her emperyalizmin tasfiyesi
devridir. Milli kapitalin terakkm devridir. Trkiye klasik emperyaliz-
me ilk ve bu yeni Trk Devleti
tur. 1918'de bir 1919'larda Milli sa-
bir kulede
belgeleyici mahiyettedir62.
Ali sosyalizm ile sosyalist-
lerin uymakta, toplum onlarla
mektedir. Ona gre sosyalizmin Trkiyenin bir sa-
nayiye sahip binaenaleyh syle-
mektedirler; oysa Trkiye' de bir Kyller, gn-
delikiler, mstahdemler ve kk memurlar
meydana getirmektedir. Bunlar stndrler. Hi yok ki,
bir gelecekte her oy verilmesini ve
bundan gibi O zaman onlar, kanunun hima-
yesi iradelerini belirtecekler ve bylece biraz refaha, daha
bir sosyal adalete
Ali nl eserinin bir blmnde sosyalizm ve prograsiv
vergi meselelerini de ele almakta, ekonomik ve sosyal meselelerden
habersiz ve gazetecileri Bunlar sal-
sosyalizm ile prograsiv vergiyi her ikisine
birlikte diyor. Ali gre prograsiv vergi ile sosya-
lizm verginin sosyalizm yerine kulla-
byk bir Mterakki
vergi, burjuvazinin de kabul en adilane ve en popler vergidir.
Emeki dzeltecek en nemlisi bu-
dur. Ali bu konuda Almanya, Hollanda, Belika, Dani-
marka, Norve, Avusturya, Yunanistan ve Bulgaristan
gibi lkelerden rnekler vermekte, en byk ile bir-
likte byk ekonomistlerin szlerini
Ali fikirlerini uygulamak iin siyasi aksiyona girmedi.
bir iinde, fi-
kirlerin Eserinin dahi toplumdan ne
derece uzak bir belgesidir. Ali Trkiye meseleleri-
ni devrinin bir
Trkiye' de Sol Hareketler/ 1 7
Nzhet Sabit (1883-1919)
Nzhet Sabit,
dikkate biridir65. Milliyeti, vatanse-
ver, idealist Nzhet Sabit'in hibir zaman
anti-milliyeti Onun insani tabii bir
sonu olarak sosyalizme Nzhet Sabit, San'a'da
Adana, Urfa' da orta bi-
lahare Mlkiyeyi Baba ve anne cihetinden Konya-
idi. Rodos'ta ilk memuriyeti
ilan edildi (10 Temmuz 1908). 1909'da
tanbul'a geldi ve "Vazife" dergisini ilk
iJe ve Terakki" kulbne halde, ha-
yal ve hem kulpten hem de Masonluktan
"Teavn jtllhai - Solidarizm" cemiyetini kurdu (1909). ve
bu cemiyet Daha 1908'de Paris'e
Talat Dr. ve
bu zerinde menfi tesir "Vazife"nin ilk
1909 (1327) Daha sonra "Bin,bir ktphanesini
kurdu. Burada kaleme ve Gen
"Deve Mebuslara Risaleleri Cemiyeti"ni kur-
du. Kamil kabinesinden sonra tekrar iktidara gelme-
si zerine "Mdafai Milliye" Cemiyetine girdi. Vesaik Cemiye-
ti" gazete polise Balkan Harbinden son-
ra Vesaik" giderek yazar ve fikir ile, bu ara.-
da Victor Berard ile temas kurdu. Birinci Dnya bir n-
ce haber veren "Siyaset risalesini
ti (13 Ocak 1913). Birinci Dnya Harbine
istemiyordu. Harbe m-
cadele zerine grevinden azledildi. Mtarekeden
birka nce "Vazife"yi ikinci defa "Vesika ya-
yznden "Vazife" Mnferit istiyordu66. Bu mak-
satla "Bugnn Vazifesi" risalesini Nzhet Sabit'i
tevkif edecekleri yenik olarak
ve mtareke kabinesi "Vazife-i
isimli bir risale Alman militarizmine kurban olan zih-
niyete bir miting tertiplemek istedi. Fakat hkumet bu mitinge
msaade etmedi. dergisinde Ziya Gkalp ve Tevfik hak-
ll tenkitler
Ferid kabinesi mdr oldu. Fakat bir
sre sonra bu grevden azledildi.
dile getirir. zaman, otuzal-
veremdi, kan Serbest ikti-
dikkate
sosyalist
Nzhet Sabit, sosyalist
kadar,
do
bir
I Aclan
Aile boyu
ilklerinden olan Celal Nuri,
Cumhuriyete
uzanan siyesi hayal iinde
kendinden
bahsettirernklerden biridir
sad sistemine bir devleti idi. retim devlet elinde ol-
istiyordu. Fakir korumak, susturmak
Bilhassa son risalelerinde sosyalist radikal fikirler yer al-

Celal Nuri (1877:.1939)
II. sosyalizm konusunda kalem
biri de Celal Nuri idi. Celal Nuri, ayan
dan Giritli Nuri Bey' in Profesr Suphi Nuri
Trkiye Partisi yneticilerinden Rasih Nuri
ri'nin de Celal Nuri "Tarih-i Osma-
niye" eserinin birinci istikbal ve
Saltanat" blmnn 183-191. sosya-
lizm meselesini kendi deyimine gre bir ince-
eserinde de sosyalizmin
zerinde
Gelen bir Sosyalist:
Alexandre Israel Helphand (Parvs Efendi)
1905 Rus devriminde rol iin Sibirya'ya srlen Alexand-
re Israel Helphand, bir sre sonra srgnden kaarak Trkiye'ye (Os-
1912
Parvs takma ile bir sre "Trk Yurdu" dergisinde
gnlerde "Tanin" gazetesinde eko-
nomik durumunu inceleyen kaleme "Trk Yurdu"
dergisine Yusuf Akora Balkan en
gnlerinde Trklerin Parvs Efendi'nin
ideolojik yn bilgileri onun sosyalist bili-
Parvs'n nemi, tam bir giren
Trklerini, Milli adeta
etmesi A. Troki ile
sonra Berlin'e byk mali ile ilgi
birka sosyalist sonra Spartakist
ortadan muhtemelen
n biliyoruz69.
Parvs'n fikirleri, o gne kadar sosyalizm konusunda yazan Os-
ok sosyalistleri Os-
ne ekonomik al-
haberleri bile yoktu. Mcerred bir sosyal adalet ve
Avrupadan sosyalist bir bilgile-
ri de yoktu. Halbuki, Parvs'n gerek "Trk Yurdu"nda, gerekse "Ta-
nin" ve "Jeune Turc" gazetelerinde Trkiye'nin o
Trkiye'de Sol Hareketler l 19
tarihlerdeki iktisadi durumunu incelemek isteyenler iin nc

Parvs'e gre, mali boyundu-
Trkiye'nin milli sermayenin ile
mmkn Eski Trkiye gnden gne
eski temellere bir darbe O zamandan beri Av-
rupa medeniyeti Trk lkelerine sokularak btn politik ve dini engel-
lere memlekette sosyal bir vcuda getirmektedir. Par-
vs, eskinin bile yeni metod ve aralarla
Ona gre, dnya byk bir iindedir. ve Do-
medeniyetleri medeniyeti Ama bu
birinden birinin yenilgisi ile bir sentezle son Do-
kendisinin tahkir
da, da aksine takdir ve
Onu stn grmektedir. Fakat Parvs ki, Avru-
metod ile ykselecek ve onun maddi seviyesine
ykselecek medeniyet A medeniye-
tine elbette uygun

Parvs, bu ileride tahakkuk
iin sylyor. iinde bulun-
bugnk durum ise (1912), istikbal konusundaki btn iyi niyet-
lere aleyhinedir. nk, "Avrupa, esaret
Esir tutan Avrupa, kapitalist Kapita-
listlerle, esir Asya bir kavga
ile sermaye sahipleri iki etmektedirler. Byk en-
dstri memleketlerinin i Avrupa ile Asya gr-
len yirminci tarihinin temel belirtileridir. Parvs
"Trk Yurdu" sermayeci Avrupa
anlatmak istiyordu. Smrlmenin iki sebebi
Biri, sermaye ve bilgi cihetin-
den stnlkleri sonunda meydana gelen iktisadi esirlik;
de kapitalistlerin Devletini iktisadi esirlik
na sokmak hususundaki kasd ve emelleridir. devlet bor-
zerine byk faiz demek zorunda Osman-
Devletinden byk sebep
borlara faiz demek tabii olmakla birlikte, denen
faiz, borlanma iin ok

%13 faizle denmesi Devletini iflasa
1876 demekten aciz durumda iken, Devle-
tinin 14 milyon lira demesi gerekiyordu. Halbuki dev-
letin btn geliri 20 milyon idi. Bu durum Os-
Devletinin 1881 Muharrem fermana (Muharrem
Kararnamesi) yani kadar olan 237.138.819 ve faiz-
20 1 Aclan
leri 14.992.377 idi. Tasfiye sonraya kalan ise
141.505.309 ve bunun faizleri de 2.991.344
idi. Bu suretle borlardan 95 milyon lira, sermayeden faiz
olarak demelerden de 12 milyon bir indirim
ki, aradaki farka olursa Avrupa maliyecilerinin muh-
tekirlikte ne derece ileri gittikleri derhal Bu byk
bir 1859 sonu ile 1860 1876 Os-
Devleti denmesinden aciz zaman
byk yani bor senetlerinde fakat ger-
ekte kendi ellerine tamamen sermayeleri faizleri ile birlikte
bulunuyordu. Bununla birlikte Devletinden
daha 141.500.000 istemekteydiler. Ve Trkiye'nin bu
miktar iin de faiz vermesi gerekiyordu. zamanda Dev-
letinin 1881 Muharrem ile devlet gelirlerinin bir
kendi hkm ve iradeleri O zaman
devlet iinde devlet
bir kurum kuruldu (konsorsiyum). O zamandan beri bu idare Avru-
elinde Devletini mali esaret bulundurmak
iin hatta siyasi esaret tutmak iin bir alettir. Par-
vs' e gre, Devletinin sonra
daha iyi Ama borlar sebebi ile De-
iin elde bir garanti yoktu. 1903 kadar, mali-
yesi ve devleti gittike halde idaresi
idi. 1903 Demiryolu
da ilgili bulunan ile borlar ve
borlar bir miktar ise de Devletinin demeleri
hi indirilirken faizlerin buna
sebepti. Bu dzeltmelerden devletin ge-
lirlerinin %75'inin kendisine idi. "Muharrem ge-
Devleti yeni bir borlanmaya zaman Avrupa
maliyecileri kendisinden isteyeceklerdir: 1- Borlanma
devlet gelirleri olarak gsterilecek, 2- Garanti olarak gste-
rilen gelir idaresine Bu su-
retle idaresinin gittike
1881-1993 idaresinin gayri safi geliri
2.239.736.000 halde, 1909-1910 gayri sa-
fi geliri Muharrem Fermam gayri safi gelir
4.543.838.000 yeni gelirler ise 2.785.419.000 lira-
kurulduktan bu yana (1912) devletin
ve devlet gelirinin drtte biri idarenin eline
4000 memur ve mas-
700.000 (1912). Bu idarede bu kuru-
Trkiye' de Sol Hareketler l 2
mun gzetmek Bu suretle Av-
rupa sermayesi, elini Trkiyenin iine kadar uzatarak kalbi-
ni penesi iine Devleti ilerlemek
lerinin hepsinde bu penenin duyar( ...... )
Devleti bte kapatmak iin olarak borlan-
Bu suretle eski demek iin yeni yeni
borlar yapmak ortaya Ellerinde
ait tahvil bulunanlar, yani bor sahiple-
rinin bu denmesinde yoktur. menfa-
bu tahvilleri satan belirli bir kar elde eden banka-
lar ile yeni borlanmalar Devleti zerin-
deki mali ve siyasi byk bankalar-
Parvs, artan faizlere de dikkati ekmekte ve bunun
sonucu gittike devletin maliyecilerin avucu iine
ni Devletinin ve Avrupa
maliyecilerinin konusunda Parvs'n ciddi bilgileri
ve Parvs' ilk defa Yusuf Bey farkede-
rek, "Trk Yurdu"nda belgelenmesini Par-
vs'n ikinci da Avrupa maliyecilerinin dalaverelerini ve
ile smrmeyi
Parvs'n, Trk siyasetilerinin ve bile
sosyalizmine ciddiyet ka-
bu gnlerde Balkan
bozgunu, i politika gibi olaylar sebebiyle siyaset-
ilerin hibiri Hseyin Hilmi'nin Sosyalist .
dahi Keza Sosyalist da Parvs Efen-
di'nin dahi haberdar
Hareketleri ve Grevler
devri sosyalist ve Sosyalist Parti-
si ile sendika ve kulplerin, zerinde ne
derece etkisi konusunda kesin bilgilere sahip Ancak o
devirde de sosyalizmin tabakadan meydana
kan grev da, sendikal hareketlerin sonucu inan-
Yani, II. siyaset sahnesinde msta-
kil bir rol iddia edilemez. Sosyalist ise, ge-
imsiz bir liderin, Hseyin Hilmi'nin tekelinde idi7
8
. Ancak
grev 1908 Devrimi ile hemen patlak vermesi, bir anda Ada-
na pamuk Zonguldak maden Anadolu ve Rumeli
ve deniz ve ttn
sosyalist fikrin daha siyasi sebeplerin sonucu
idi. gibi bu son
Tarihilerin yerde
kan ve
bir
dedikleri lsrael Parvs, en
u milliyetilik
hareketlerinden, en keskin
sol hareketler iinde yer
maliyesiyle
ilgili do
ilgin bir kimsedir
22 J Aclan
haddine ve tipik bir smrgesi,
tu. durmadan emperya-
lizmi ile, gneyden ve gelen emperyalizmi ara-
Rusya, (Akdeniz'e ve Hindis-
tan'a) inmek, Asya ilerine istiyordu.
18. beri Balkanlara sr-
ve son olarak da, Arnavutluk'u ve
isyanlara
Gneyde ise Cezayir ve Tunusun ile Os-
Akdeniz' den ve lehine Fran-
Cezayir ve Tunus'u isyanlar, Suriye'de
dini olarak tahrik edilmeleri, emperyalizminin
iktisadi isteklerini Devletine empoze etmesine ya-
ve devletin borlanma siyaseti, sermaye
mamul Trkiye'yi tamamen Esasen 1839 Tanzi-
mat son_ra hukuk tedbirlerin,
sermayesine gven vermek iin biliyoruz. Mahkemele-
rin hukukunu korur ha-
devlet yeni bir sistem vcuda getirilmesi lzumu,
hep para verenlere kendisini itimat gstermek gayretin-
den ileri geliyordu79. Tabii bu Adeta
devleti onlar idare Kanuni birok haklar elde ettikten son-
ra Trkiyede gvenilir tesisler vcuda Bu ara-
da bankalar da teminat Bu bankalar yle munta-
zam ki, memlekete giren sermayeye faiz
asla %20'den Yani zel deyimi ile ser-
maye bir "ete gibi"80 geldi, ve sratle ile birlikte
gitti. Bunun sebebi sermaye Trkiye' de kalsa
idi, faiz Banka sermayesi bu durumdan yararlana-
ve faizi daima yksek taraftan, ban-
ka ile kredi vcuda getirerek marriUl madde satacak
olanlara azami 19. mamUl
ya satan dkkanlar o kadar ki, gibi
lerde), mesela bir isabet edecek
kilde bir meydana Bundan da ki, mese'B ma-
mul manifatura satanlara byk karlar ve yzdeler
ve bunlar himaye gryordu. Gene bu bankalar, Trkiye'den ham-
madde alma kendi memleketleri
Bu durum yerli (milli) sermaye byk darbe
Trkiye sermaye sayesinde hammadde ihra ve mamul mad-
de ithal eden smrge ekonomisi ve sistemi iine Yerli sa-
nayiciler ve kk esnaf, direnmek istediler, sermayenin kar-
T;kiye'de Sol HarekeLler l n
istediler. 1864 Sanayi Komisyonu" (sana-
yinin kuruldu. Bu komisyonun smrgecilik
daki tutumu devrimci, ama ilmi durumu ise geri-
ci idi. fabrika el savunuyordu. Esa-
sen bu hepsinde grlr. Me-
sela bir Gandi'nin emperyalizmine
geri lke olmaktan kurtara-
sebebi de budur; fabrika el ko-
rumak. Burada bir durum Tam smrge l-
kelerde mcadele edenler, emperyalizme ileri
sahip topluluklar toplumun en reaksiyoner Yaban-
boykot, bu tarz mcadelenin
tipik motifleridir. Sanayi Komisyonu" gmrk resimlerini ar-
esnaf kmelerini etmek, sanat okulla-
aarak sergiler dzenlemek, halka yerli istiyor-
Fakat bu komisyonun idi.
sebebiyle yerli sanayiin ve milli sermaye-
nin nc olacak durumda kapitalizminin em-
. rindeki tccar ile, devlet Os-
Devleti'ni smrge haline soktus2. tccarlar ve
vet alan devlet sermayelerini emlak zerine
veya bu yolda bir gitmediler. Bu rantiyeci btn nitelik-
leri ile gnmz Trkiye' sine (1923'ten sonra da) adapte
ilk nvesi endstri
zirai idi. Endstri meydana II. Mah-
mud harp sanayiinin zerine Ada-
na pamuk retiminin zerine, bu blgeye do-
ve kesafet Pamuk
"tutma" veriliyordu83. "tutmalar"
emeklerine toprak sahibinden bir mevsim iin batman ka-
dar pamuk tohumu Ve sylemek gerekirse bu
rin durumu parlak Amele elinde ka-
dar sarkan saat kordonu ile hemen belli
lar, yani bu geinirler, zengin olurlar;
mddetindeki hayat herhalde ziraate
yacak bir halde istirahat yerleri Yemek-
lerinin berbat yznden kavgalar eksik

Demiryolu
ilerinin de pamuk Saat
na cret tatil gnlerinde ise yevmiyeleri Zon-
guldak'ta ise 13 ile 50 kyller, Vali Dilaver Pa-
angarya gn tarlada,
gn maden mecburiyetinde
241 Aclan
Demiryolu daha 1856'larda
pek ok 1908
Demiryolu da sendika faaliyetleri
ketin Dr. Arhankelos Gavrili, Demiryolu ve
birarada toplayan bu yzden de
Dr. A. Gavrili gizli
Alman ve sm-
etti89. Dr. Bey bir risalede
gayri msait iinde belirtti9D. Alman
greve sevketti.
1908 hemen
isteyen ve Terakki"nin hrriyet alanlar-
da tesirini gsterince de bundan yararlanmak
istediler. 1908 ilk grevi Rumelinin Ala.tini
la yzde elli zam isteyen
dan Selanik'te iki ttn ticarethanesinin,
lere %30 kabul etmemesi zerine burada da
grevler patlak verdi. Daha sonra, o
bir vilayeti olan Varna'da bir
genel greve Btn ticari durdu. Selanik
grevlerinden sonra Rumeli de greve
ekonomi Grev, da sirayet etti. 18
1908'de demiryolu grev Rumeli de-.
sahip olan
Meselesi"nin halli grevi bu blmnde ilk grev iin, en ge-
kurulan "Dyun-u
Umumiye" kurumu sonuta lde idi. Selanik grevinden sonra Sirkeci-Avrupa demiryol-
devleti
lan da 5 Eyll 1908' de greve Bu grevin sebebi, sen-
sakmaktan bir dk k h 1 d G 1 E k
i a urma ere rev reg mr
sirayet etmesi, yurt genel grev ve kri-
tik bir hal 1908'den sonraki grevler, kitle hareketleri
grlen yepyeni bir
demiryolu grevi 14 Eyll 1908'de
Grevin bir gn sonra gazetelerde
bir havadis yer - Ankara - -Konya -
Bulgurlu btn memurin ve
amele grev Dn amele nlerinde ve ellerin-
de bayraklarla ve tezahrat
Bu gezintiden sonra istasyonunun bir be-
yannamede trenlerinin vrudundan sonra tekmil
memurinin terki edecekleri
daha nceleri Alman ve Doye
Bank' a istt-klerini bir ile sonunda istekleri kabul
edilmeyince greve bu dilekleri o Alman
Trkiye' de Sol Hareketler l 2s
iyi dilek ve talepleri ye-
di kalemden ibaret idi. Bunun zam nispetlerini
gsteren bir de cetvel ilave
mdrleri
btn memurlara bir ikramiye veril-
mesini, memurlara nisbetinde zam btn
rin gndeliklerine 3 zam yevmiyeli memur ve uz-
man 4 kabul edilmesini, gece ve
iki misli yevmiye

dan dennmesini istiyorlar; 1500 olan memurlara;
hizmeti bulunanlara 100; on 150; 15 200;
bundan fazla hizmeti olanlara da 300 zam talebinde bulunu-

Rumeli ve ile
grevlerinden sonra da Tramvay ve Hay-
riye Vapur da greve
Genel mahiyet alan grevlerin sonunda memlekette hayat felce
bnye iyiden iyiye Btn durdu. Bir
grevlerin aleyhinde Hkumet grevleri bas-
iin faaliyete geti. Demiryolu grevinin
gn Harbiye Nezaretinden, ya asker sevkedildi ve
ilerin konntrolnde olan btn daireler askerlerin eline oldu.
Zaptiye Sami gelerek genel mdrle ko-
Grev sresince hkumetin, Alman hkumetine tazminat
demesi hkumeti zarara sokuyordu. Durum Sami
i temsilcilerine bildirildi. Grevden h-
kumeti grevin nc gn
Hayriye ve mstahdemlerinin zam talebi kabul
den greve son verildi.
1908 grevleri bunlardan ibaret
pek ok yerlerinde grevler Hasky' de fabrikalar dur-
Adana pamuk grevler devam ediyordu. De-
ise, askerin tesisleri etmesi zerine greve son veril-
Hayriyenin grevinde de patlak veren olaylar, po-
lisin mdahalesi ile grevinde sabotaj hareketlerine
tevessl edildi, kmr lokomotifler tahrip edildi; polislerle
ma oldu; bunun zerine Zonguldak'a asker gnderildi. Balya-Karaay-
madenlerindeki grevler, mdahalesi ile dur-
duruldu97. demiryolu grevi de sebep
oldu. Develi ky istasyonunda lokomotif yoldan Punta istas-
yonunda (bugnk jandarmalar
261 Aclan
2. o
zomono kadar 2.
Abdlmamid idaresi
sesini
hemen her tr ve cinsten
ideolojik hareketlerin
ortaya

Grevlerin ve Yeni
Grevlerin sonra ve Terakki" yneti-
cileri grev kanununu yeniden gzden geirdiler. genel mdr
Hknen, Adliye Nezareti Kont Ostrogot ile
hareketlerini nleyici kanuni tedbirler
25 Eyll 1908'deki grev yapma hrriyeti, ilgili kanunun
(Tadili Kanunu 8. maddesine gre yasak-
Daha sonra 27 Temmuz 1909'de grevi yasak
"Tadil-i Kanunu" Kanun
tanbul' da hareketleri devam etti. 1910 yaz reji,
tramvay, terzihane, ve deri topluca grev yap-
ta Bilecik' te 1000, Bursa' da 3000 ipek
Zonguldak' ta 400 madenci 1911' de
bul' da 3000 reji greve gittiler1D
1
. Amele Cemi-
yeti" bir 1909 Terak-
ki Sanayi Cemiyeti"ni ettiler. "M-
rettibini Osmaniye Cemiyeti"ni 13 Nisan 1909'da tarihte
"31 Mart olarak geen hadise meydana geldi. 27 Nisan
1909' da, II. Abdlhamit Han tahttan indirildi. ve Terakki'nin Al-
man ve Avusturya 7 milyon lira istikrazda
hkumetin ve sosyalist hareketlere Alman lehin-
de etti. Sosyalist
Harbe verildi. Sosyalist Partiye hareketi kar-
bir "Ahali kurdularl3. Ve bir
istediler." Amele
Cemiyeti" btn bir federasyon toplamaya
Halbuki hkumet btn ile hareketlerinin kar-
ve Alman menfaatlerinin yer
Trkiye' de Sol Hareketler\ n
Birinci Blm
1- Bknz., Max Beer, Sosyalizmin ve Sosyal Mcadelelerin Umumi Tarihi, 1.
1941.


4-Paul Louis, Sosyalizmi Tarihi., s. 112, 1966,.
5-Daha malumat iin, Bknz., Kemal Slker, Trkiye'de
tanbul, 1955. Kemal Slker, Georger Lefranc, Dnyada ve Bizde
1966. Kemal Slker, Dnyada ve Trkiye'de Do-
1967. Ltfi Trkiye'de Tarihi.
1951. Dr. Mete Tunay, Trkiye' de Sol (1908 - 1925). Ankara, 1967.
Dr. Fethi Trkiye'de Sosyalist ve Komnist Faaliyetler (1910-
1966), 1967, Ankara.
6- Dimi ter Trkiye' de ve Sosyalist Hareketi. Sofya, 1965. Dimi ter
bu eseri Deliorman Trkeye
Eser 206 Bu eseri "Yeni gazetesi yazar ve muhabirlerin-
den Nurettin deliiletiyle elde ettik. Dimiter 1955-
1963 yedi sre ile Trkiye' de Bulgar resmi
olan Trkiye'de faaliyetleri
tespit hudut eseri objektif de-
Sovyetlere klasik bir vgdr. Bilhassa 1919'dan sonraki -gnmze
kadar- sol hareketler tarafgirane, Sovyet lsnden ele
uydurma, tahrif kasdi sulama veya vglerle doludur.
Bknz., Aclan Yeni 8.7.1967.
7-Trk Kltr Derg., Tuncer Baykara, "Trkiye'de Solun Tarihine Dair
Not", 1969, Nr: 76, s, 295,.
Kemal'in gazetesinde 1971 Paris Komnnn
apolojisini sosyalist ve hareketlerinde rol
A. (Kerim Sadi), Kemal'in
hareketinden Kemal'in delil
gsteriyor ki, kanaatimizce bu 1963
olan "Yn" da Kemal'in sosyalist
geen(a.g.) Aclan Kemal Sosyalist
Adam" Derg.i, 15.2.1962. Bknz., Aclan Yakm
Tehlike: Komnizm, Ankara, 1963.
9- Kemal Slker, a.g.e.
10-
11- Ltfi a.g.e.
12- Kemal Slker, a.g.e.
13- P. Kitaygorodski, 1925 Komnist Enternasyonal dergi-
sinin zel "Trkiye'de Hareketi" makalesinde, 1893
"Tufan Top Fabrikas" Makinistler bir
rgt
14- Ltfi a.g.e.
2s J Aclan
15-
16- toplumunun bir toplum ilk defa syleyen, Prens
Sabahattin Bey'in fikirleri iin bizde ok kaynak bulunmakla birlikte, bunlar
iinde dikkate Do. Dr. Arif Mardin' in "Jn Trkle-
rin Fikirleri" (1895-1908) isimli eseridir.
17- Bknz., Ahmet Bedevi Kuran, ve Trkiye Cum-
huriyetinde Hareketleri, 1959. Bu eserde
dat Demir yolu ile ilgili ve orjinal bilgiler
18- Sadri Ertem, 1938.
19- Dyun-u Umumiye bahsi iin Bknz. Mehmet Zeki Tarih
Deyimleri ve Terimleri s, 487-491, 1948, Fasikl: VII.,.
20- Yn Derg., "l", Nr. 174, 1966.
21- Ahmet Bedevi Kuran, a.g.e.
22- s., 300-302.
23- M. Z. a.g.e.
24-
25-
26-
27-
28- Hseyin Avni Trkiye'de 54 nceki Hareketleri.
1962.
29- P. Kitaygorodski, a.g.y., s. 75-84.
30- Esad Uras, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Ankara 1950.
31- Dr. Zafer Tunaya, Trkiye' de Partiler, 1952.
32- gnmze kadar olan Trkiye Komnist Partisi'nin
ile ilgili bir belgeyi not haiinde "tken" dergisinin 6.
Nihal bildiriyor. Bu belgeden gre Dr. Hsn
Rum ve Ermeni cemiyetlerinin TKP
(Trkiye Komnist Partisi)'yi meydana ifade etmektedir. "Trki-
ye Komnist Partisi amelenin en fertlerinden mrekkep ve
bir uzviyettir. grubu ve bu grubun
amele en ile Rumlardan mrekkep amele
grubu ve cemiyetinin sol grubu Trkiye Komnist Par-
tisini Bknz. Em. General Mutlugil,
deki s, 15, tarihi yok.
33- Konu Bknz., T. Z. Tunaya, a.g.e., Esad Uras, a.g.e., Dr. Fethi Te-
a.g.e., Meclis-i Meb'usan Ceridesi, Devre: I, 1327 (1911)
34- Dr. Fethi a.g.e.
35-
36- Walter Z. Luqueur, Communism and Nationalism in the Middle east, Lon-
don, Third Edition, 1961, Dimitri a.g.e., s, 24-26., Dimitri Blagoef,
Eserleri, (Bulgarca), C. 13, s, 65-66; C. 14, s, 97.
37- Dr. Mete Tunay, a.g.e., Mete Tunay, Parvs bilgi-
leri ihtiva eden W. R. Scharlau'nun "The Merchant of Revolution -
eseri ile, D. Vlahof bilgilerin G. D. H. Cole'un
Trkiye'de Sol Hareketler l 29
"A History of Socialist Thought" Vol. III, P. II eserlerini kaynak gsteriyor.
38- T. Z. Tunaya, a.g.e.
39- Firuzan Hsrev Tkin, Trk Tarihinde Siyasi Partiler ve Siyasi
1965.
40- "Cemiyet-i Satvet Ltf (Tozan), Hamit, Zeki, Dr.
Mahmut, Necdet gibi Mercan
kuruldu. II. sonra, Prens Sabahattin Bey' in
bs- ve Adem-i Merkeziyet Cemiyeti Merkezi" ile "Cemiyet-
i Dr. Abdullah Cevdet ve ettikleri "Osman-
ve Cemiyeti"nin Mercan
na gre, Dr. Abdullah Cevdet ve g-
denler Dr. Abdullah Cevdet'in de ol-
bilinmektedir. Bknz., Zekeriya Sertel,
41- A. a.g,e. (Birinci Kitap), s, 25-27.
42- A. Vahan Vasfi bugnk dile evirerek
nakletmektedir. Biz de gibi
43- A. a.g.e. Bu da A. bugnki
dile
44- Bknz., Hilmi Ziya lken, Trkiye' de ve Tarihi, Cilt: I, Sel-
uk Yay., Konya, 1966., Sleyman Hayri Bolay, Trkiye'de Ruhu ve Mad-
deci Mcadelesi, Yay., 1967., A.
a.g.e.
45- Hilmi Ziya lgen, a.g.e.
46- Suphi Ethem, Serbest Fikir Dergisi, 15 1910, Nr. 3615, s, 3-4.
47- Mnir Sleyman Trkiye'Je Sosyalizm Hareketleri ve Sosya-
list Hilmi, 1964, s, 92.
48- s, 93 - 94.
49-
50-
51-
52-
53-
54-
55- Hilmi Ziya lken, a.g.e. C. I, s, 365-384. gibi, Baha Tevfik de,
felaketlerinin enmzelerinde biridir. ger-
bir materyalist olarak dahi Trk-
lk, ve milliyetilik hareketlerindeki devrimci kavraya-
Baha Tevfik, s<Jnunda topyekn bir sa-
parak, mekaniJ< bir materyalist karar devrinin trajik
tlerinden biridir.
56- A. a.g.e.
57- Ali Verite - Bonte, Constatinople, 1918 (Zellich Freres).
58- A. a.g.e.
59- Ali bir noktada hak veriyoruz. Her ne kadar Trk demokrasisin-
de ve kylleri temsil eden veya temsil olan partiler hal-
30 1 Aclan
oyu ile ise de, 1950
kyllerin, "Demokrat Parti" iktidara geerek "hal-
iradesi" fikrinin 27 1960'tan sonra
da, direnmesi Adalet Partisini iktidara 27
ihtiliilinden sonra ve koalisyon hkumeti grl-
tsz grev ile birlikte, sosyal Oy ise tek
parti devrinde iki dereceli seimler da, zerinde
ve kyllerin tabii bir idi.
60- Ali Trkiyenin, sosyal meselelerin
ya hi bir rol sylemekle Milli
ve emperyalizmi temelinden
iinde dnem, sosyalizmin empe-
ryalizmin tasfiyesi devridir. Smrgecilerden lkelerin, he-
men sosyalizme ynelmeleri suni denemeler gibi, lkelerin sosya-
lizm ile bir emperyalizmin yeni emperyalizmin
me Anti-emperyalizmin lke-
lerde, milli sermaye terakm etmeden, kesif sanayi ve zirai
kurulmadan, sosyalist bir denemek sonu er ge
hsran olan bir Sosyalizm, burjuva demokrasisinin ta-
bii normdur. Nkrumah ve Sukarno denemeleri, sonu hsranla biten,
bitmesi mukadder acele denemelerin tipik rnekleridir.
61- A. a.g.e.
62-
63- Ali tarih Trkiye, Milll tam bir
demokrasi ile halde, sonra uzun dikta rejimi al-
isteyen Sonradan demokrasiyi isteyenler de
onlar oldu. Trkiye'nin kendine zg kaderi, uzun solu
CHP'nin sonunda solda karar gibi.
64- Bknz., A. a.g.e., s, 31., Ali a.g.e., s, 387-389.
65- Hilmi Ziya lken, a.g.e., C. II, s, 561-565.
66- ve Terakki'nin, Yakup Cemil'i gibi. Nzhet Sabit'in, Yakup Cemil'le
var bilmiyoruz.
67- Gven Partisi, eski Milletvekili merhum Dr. Ruhi Soyer bir sohbe-
tinde, Ali'nin, Celal Nuri giderek sosyalist fikirle-
re sahip iin, bastonla ifade
68- Yn Derg., 29 Nr. 76,1963.
69- W. R. Scharlau, a.g.e.
70- Bknz., Dipnot (61).
71- Trk Yurdu Derg., C. I., Nr. 15, 7 Haziran 1912.
72-
73- Parvs'n bu teorisi ile, Sultan Galiyev'in Asya'ya dnk kolonyal ihtiliil
teorisi benzerlikler Bknz., Aclan Mazlum Milletle-
rin SSCB ve Sultan Galiyev, Ankara, 1966.
74- Parvs'n makalesini bir sre nce, gelen Si-
yonizmin lideri Dr. Theodore Herzl, II. Abdlhamit Han'dan Filistin'in ken-
Trkiye'de Sol Hareketler l 31
dilerine Theodore Herzl, Yahudilerin yksek faizli Os-
deyeceklerini ve para vereceklerini Bu
teklif, Sultan Abdlhamid reddedildi. Parvs'n de
ile, yksek faiz konusundaki Si-
yonizmin o zamanki bir miydi bilmiyoruz. Dr. Theodore Herzl'in tek-
lifi iin Bknz., Do. Dr. Kutluay, Siyonizm ve Trkiye, Konya, 1967.
75- Muharrem (Kararnamesi): Hkumetinin Bor-
(Dyun-u Umumiye) ile mail biri hak-
bir tabirdir. Buna "Tevhidi Dyun de denilir.
Bu Muharrem iin bu
tirilmesi Halil Sadareti ve Mali-
ye (1901) Halil l-
m zerine, Sadarete Said uzun mzakereler 1 Eyll
1903'te Ferid kabinesi Muharrem Kararnamesi ortaya

76- Trk Yurdu Derg., 22 Haziran, C. I, Nr. 16., 1912.
77- Yn Derg., 30 Temmuz, Nr. 122, 1965.
78- M. S. a.g.e. s, 53.
79- Sabri Ertem, a.g.e., s, 169-170.
80-
81- H. A. a.g.e.
82-
83-
84-
85- Adana Valisi Hilmi (Uran), Adana Pamuk Amelesi, 1925, Pamuk Kongresi
Raporu, Ticaret
86- Galip Bahtiyar, Ticaret 1932.
87- H. A. a.g.e. Trkiye ky ekonomisinin dnya iinde
ve kapitalizmin Trkiye iin Bknz., Hsrev
(Tkin), Trkiye' de Ky Kadro TL, Ankara 1934, H-
seyin Avni Bir Mstemleke Tarihi, 1932; H-
seyin Avni Reaya ve Kyl: Feodalite Bugnk Kyl Tip-
lerine Tahavvl Etti, 1941.
88- H. A. Hareketleri.
89- Dr. Arhankelos Gavrili,
1908.
90- Dr. Veremi Herkes Bilmelidir, 1914.
91- Stefan Velikof, Trkiye' de ve Sosyalist Hareketi Meselesi, Etdes Bal-
kaniques, 1964, Nr. 1, s, 29 - 48.
92- Gazt., 15 Eyll 1908.
93- Berlinertageblatt. 17 1908.
94- H. A. s. 19., a.g.e.
95- 16 Eyll 1908.
96- toplu halde gi-
greve son verilmesi iin hkumet,
321 Aclan
halletmek Genel Mdr Hknen, kabul me-
murlara birer ikramiye bir miktar zam
vaad Aradan birka gn getikten sonra, Berlindeki Maliye Komi-
tesinin bu istekleri kabul ileri ve Hknen im-
za Bu grev komitesi ikiye bulun-
grup greve son verilmesini ileri gndeliki kk me-
murlar greve devam edilmesinde ayak Bundan sonra memur-
lardan ve 900 bir grup, Ticaret ve Nafia Nezaretine bir di-
leke vererek yerine getirilmesini rica Memur ve
lerin temsilcileri ile temsilcileri Nafia
birka gn srd. Karar, Huknen'in Al-
manya' dan dnmesine Bylece
grev, dilekeler, ricalar derecesine indi ve sonunda da snp gitti."
H. A. Trkiye' de 54 nceki Hareketleri, s, 23, 24, 1962.
97-
98- "Punta" istasyonundaki depolar da Bu yzden jandarmalar
olay yerine grevcilerin daha ok tahribat engel
Punta istasyonundaki kitlesi, bir gn nce hapse
kurtarmak bu arada jandarma ile ol-
birka bir de Bu olaylar
Valisi daha fazla kuvvete ihtiya Bunun ze-
rine, Mecidiye gelerek, karaya asker H. A.
da, a.g.e., s, 25.
99- Dr. A. Gavrili, a.g.e.
100- Kemal Slker, a.g.e.
101- Bknz., Sabah Gazt., Nr. 7511, s, 3., 5 1910, Sabah. Nr. 7736, 23 Mart
1911, s, 2., Stefan Velikov, "Sur le Mouvement ouvrier et Socialist de 1908".
s, 45-46., Dr. Mete Tunay, a.g.e.
102- Kemal Slker, a.g.e.
103-
Blm

ikinci ilk Sosyalist
Parti Sosyalist
Hseyin Hilmi'nin Birinci Faaliyet Devresi
Trk sosyalizminin tarihinde Hilmi", "Sosyalist Hilmi"
isimleri ile geen, kah dudaklarda tebessm kah trajik so-
nu ile gnlerde hareketlerine ele-
bulunan Hseyin Hilmi, Baha Tevfik'in kendisini uyar-
ile sosyalist Bir iddiaya gre de H-
seyin Hilmi miras kalan evini gezmek
Romanya'ya Orada bir sosyalist miting misafir
pansiyon sahibesinin de etkisi ile sosyalist inanarak Tr-
kiye'ye
1908 grevlerinin ve hareketlerinin 1910
Eyll'nde Hpseyin Hilmi ve birka kurulan "Os-
Sosyalist imparatorluk dahilinde olan
hareketleri ile hibir ilgisi yoktur. Mtareke unda "Trkiye Sos-
yalist ismiyle yeniden faaliyete gemesi, hareketleri
iinde rol sebepleri ise Yani, bu
tabif sonucu bir daha et-
kenlerin hadiselere isimden ibaret
Hseyin Hilmi'nin faaliyetlerini iki devrede mtalaa etmek mm-
kndr. Birinci devre: 1910-1912; devre: 1919'dan lmne ka-
dar (1923) olan
Sosyalist kesin bir tarihi gsterile-
miyor3. beyannamesi ve tarih esas
OSF'nin tarihi 15 Eyll 1910'dur4. 1 Eyll
1910'da 18. ile yeniden bu
Sosyalist haber bir hafta
sonra da
Sosyalist bir doktrine sahip
kabul etmek olduka gtr. da Nuruosmaniye'de "Hrri-
34 \ Aclan
Materyalizmin nde gelen
isimlerinden Buchner'den
tercmeler
Trkiyesi fikir
hareketlerinin nemli
biri olur.
Tercme ile bu
hareket tercmeyle devam
edecektir
yet kurulan OSP7 olarak Hseyin Hilmi'nin
faaliyet Partininn gaze-
tesir,de haber veriliyordu8: bu meslek-i mbnin de ila ve
tervici iin bir Sosyalist
Sosyalist sahibi Hseyin Hil-
mi; "Sosyalist" gazetesi sahibi Hasan; "Muahede" ga-
zetesi sahibi Pertev Tevfik; gazetesi sahibi
Tahir Faik ve "Medeniyet" gazetesi sahibi Hamid
Suphi idi9. tarihi bilinmeyen Hseyin Hilmi
idi. "Kanun neferi" (polis) olarak vazife
Baha Tevfik ile birlikte Hrriyetin bir nce haf-
gazetesini
Materyalist Buchner' den evirileri ile n olan
Baha Tevfik, kaynaklara gre kurucusu ve fikir
olarak Oysa, Baha Tevfik bo-
yunca herhangi bir siyasi partiye Ancak, OSF
makaleler yazmakla Sosyalizmle ilgili
olan Baha Tevfik
olabilir.
Bir evrelerin fazla nemsemesi13, bize yle geliyor
ki, fazla ciddi bir 1910 is-
minden ve Hseyin Hilmi'nin te bir
Partinin bir idare heyeti
men, bu heyet az sonra parti ilk gnnden sonuna kadar P-
seyin Hilmi'nin elinde OSF, Hseyin Hilmi'nin kendi eseri,
Sonuna kadar da yle OSF, toplu-
munun sosyal bir henz olmaktan uzak bi-
len Baha Tevfik iin sadece bir deneme, yahut bir "derbeder
Hseyin Hilmi" iin de sadece bir ve "geim yolu"
OSF, toplumunun bir dolduran gerekli
latlardan uzak sosyalizme ihtiya du-
yulan, gerekli ortama sahip Sanayi yoktu. ye-
terli ve kesafette grevlerinin nedenleri de
ok sebeplere Marx, Engels ve sosyalistler,
kendilerine sosyalist diyen dahi
di. OSF'nin bir sre sonra filozof Tevfik,
aksettiren "Avrupa' da
sosyalizm hakiki bir meseledir. Bizde ise ismi var, bahsi var, fakat ha-
yok. nk itimai byle bir amilin bilfiili tesirleri-
ni hissetmiyoruz. Bir memlekette byk ve merkezi endstri
(byk fabrikalar, muntazam ve mrettep bir ordusu) ol-
sosyalizm meselesi olamaz"16.
Trkiye' de Sol Hareketler 135
Trkler hrriyetin sonra sosyalist bir partinin ku-
uzun sren bir hrriyetsizlikten sonra, birden hr-
riyetin ile izah edilebifl7. Burada Bulgar
ve Ermeni ile Yahudilerinn ettikleri sosyalist pro-
gram ve mahiyetteki hrriyetsizlikten sonra
politika
ilk Selanik'te yelerinin
Ermeni, Yahudi, Bulgar ve Rumdu. Sosyalist olarak Meclis-i Mebu-
san' a mebuslar da bu sosyalist desteklen-
Bulgar ve Ermeniler idi. Daha sosyalizm Bulgar ve Erme-
ni milliyetilerinin ellerinde istiklal idi. Yahudi-
ler (Siyonizm) iin ise gaye, Filistin' de bir vatan elde etmek idi. Bundan
Bulgar ve Ermeni ko-
iin bir gaye ise, siyonizm iin de bir gaye idi.
Trk iin durumu ok idi.
'Sosyalizm' gibi mezhepler, materyalizm ve ateizm
grnmyordu. tesiri ile 12. beri
olan her fikri toplumu kabul etmiyordu. yr-
terrn en Simavne Bedreddin
mezhebine olanlara yrtlen Ermeni
ve Bulgar sosyalist olmakla birlikte OSF'na itibar etme-
nedeni, gayelerinin sosyalizm gstermektedir.
tiklal Bulgar ve Ermeni milliyetileri kendilerini "Os-
Bu milliyeti sosyalizmi
iin hakim alma
duygusuna Bir en reaksiyoner dahi s-
sonra,
sosyalist denemelere de bu sebepledir.
Sosyalist zamanlarda Hseyin Hil-
mi ile gre bir maceraperestin ile
meydana idi. Parti kurucusu Hseyin Hilmi'nin, sosya-
lizmin S'sinden bile haberi
Sosyalist olarak ve Terakki"nin
maruz Partinin da,ne yurt ne
de gsterdi. Hseyin Hilmi bir Faris' e
gitti. Orada Jean Jaures ile Nitekim
kan bir mektup20, Hseyin Hilmi'nin isteklerini nitelikte-
dir. in Trke tercmesini mektupta
"Serbest ve gazetesi mdr Hseyin Hilmi Bey'e: - Sizi en
samim'l-kalp tebrik ederek muvaffakiyetinizi temenni eylerim.
Her nevi muavenet ve muzaharete ve amade emin olu-
nuz. ve gelen ktp ve risailin irsali
361 Aclan
1908
hrriyet sadece
hareketlerine
zamanda do
olsa amele
hak imkan

iin Arzunuz vehile pro-
gnderdik, bu posta ile Metin, gayyur ve
sabit kadem olunuz, bu meslek daima metanet, daima ciddi-
yet kabul ve tavsiye eder. Trkiyeli biraderlerimize
rica ederim." Jean Jaures.
Sosyalist da olarak
ve Terakki"ye muhalif muhalefet ile yetinmi-
yor, 1908 (10 Temmuz) ihtilalini de ciddi anlamda bir devrim
kabul etmeyerek, iktidar husumetini zerine eki-
yordu. Partinin hale gelmesi, Hseyin Hilmi, Faik
ve Hamit Suphi'nin srgne gnderilmeleri, "Galata Sosya-
list Kulb" ile, "Selanik Kulpleri"nin so-
nunda Sosyalist metruk Hseyin Hilmi, sr-
gn "Hrriyet ve girdi
21
. sosyalistlerin
tihad ve Terakki" den daha muhafazakar bir parti olan ve Hrri-
yet tevecchleri bir Nitekim, gelecek
Trkiye Komnist Partisi'nin ilk lideri olan Mustafa Suphi'nin de
"Hrriyet ve biliyoruz
22
.
gazetesi, nce,
olarak 26 1910 11 Haziran 1910 tari-
hine kadar dzenli olarak

17.
Kpr zerinde ldrlen gaze-
teci Ahmet Samim'in zel olarak 13 Haziran 1910'da
Bu Harbi rfi ve gazete

Bu olay-
dan iki ay sonra, 25 1910'da gazetesi
Ancak iki rfi idarenin msaadesi zerine 1 Eye
ll 1910' da 18. 15 Eyll 1910' da in 20.
da, program ve beyannemesinin zerine gazete
rfi idare yeniden Bu sefer aradan gene iki ay ge-
ince, yeni bir organa sahip olmak istedi. 24 1910' da hafta-
da iki defa olmak zere "Sosyalist" gazetesi 2. sa-
sonra rfi idare ynetim) "Sosyalist" de kapa-
3. da sresiz kapa-
1 1910' da "Medeniyet" de ancak iki
dayanabildi. gazetesinde, Hseyin Hilmi'nin bir
tek mmete Cevap". Hilmi, sosyalizmi halka
iin islamiyeti kullanmak istiyordu25. mmet"
gazetesinde Alaeddin Cemil "Yeni Sosyalistler" ya-
OSF'na Hseyin Hilmi de, ile buna ce-
vap Esasen Hseyin Hilmi ve OSF sonuna kadar, dine ve bil-
hassa islamiyete
OSF, Meclis-i Meb'usana hi bir zaman temsilci
Trkiye' de Sol Hareketler 13 7
rak"te grlen Meclis-i Meb'usan yesi Abdlaziz Mecdi (To-
lun) (1865-1942)'de ve Terakki" mebusu idi. Meclis-i
Meb'usanda "Ahali Ermeni mebuslar men-
gibi bir dost evresi Bununla birlikte bu gruplar da ken-
di mensup temsilcileri olup, bir defa bile

gazetesi 20 Haziran 1962 yeniden
Bu sefer gnlk olarak sonra
da, 27 Temmuz 1912'de OSF'nin resmi oldu.
haftada iki defa ay iinde 20.
Derginin 20. 9 Ekim 1912 tarihlidir.
in ile Selanik'teki Kul-
b" ile "Galata Sosyalist Kulb" nn :ldresi; Kuledibi, Cami
Sokak, 4 daire idi. Kulp, "Dersa-
adet Cemiyeti", Zenne eket
li mcellitler, erkek terzileri,
menciler, berberler, ticaret ve saniyi bira
ileri, eczane sigara Cibali reji (ttn)
nin ile
Hseyin Hilmi bu devirde (1912) Rus sosyalistleri ile de
temas kurdu. te yandan, Cumhuriyet devrinde de sosyaliz-
mi yolunda tercmeleri ve faaliyette olan Haydar
(Yorulmaz) da biri Charles Seignobos (1854-1942)'dan "Beynelmi-
lel ile, George Taurnere' den "Sosyalizm"
tercme etti.
ve program beyannamesine
gre
27
; "Sosyalizm mlkmzde bir sui tefehhm neticesi olarak pek fe-
na, pek ve klliyen medlulne bir surette ... Hal-
buki sosyalizm, gnden gne daha feci, daha bir hale gelen ce-
mi yetin a ve sefil refahiyetini Sosyalizm, mutlaka
adalete mugayir olan hali iktidariyeyi tashih etmek ister. Sosya-
lizm sermayenin mahdut ve behemahal mstebit kimseler elinde bulun-
itiraz ile herkese kaidesini vaz eder". gayesi bu
beyannameye gre esasiyesinden birincisi, resmi
ilan zere ekseriyeti azamiyi eden
ahalinin ve amele muhafazai hukuk ve terfihi ikinci-
si ise yine daha ziyade teshili usul iin tekmil yeryzn-
deki mesai ve tevhidi hareketleridir ... " hrriyet
da bu beyannamede yer "Zikrolunan btn bu esasla-
kafili olan serbesti matbuat ve tedrisat ve sayahat ve i-
timaat aynca lzum grlmez. Bunlar btn
iin en mukaddes bilinen vazifelerdendir."
illi
hareketleriyle ilgisi

devletinde ilk
sosyalist partiyi kuran ve

mlhem olmak
zere Hilmi"
olarak Hseyin
Hilmi'dir
381 Aclan
Sosyalist
Cumhuriyet
Trkiyesi ve 2. Dnya
uzanan dnemde
nev'i ilk
sosyalist biri
de Relik
22 maddelik zet olarak
du: Btn seimler, plesibitler yani tek dereceli se-
imle bir ve hrriyeti lm
olan istihlak ze-
rinden vergiler madenler ve sigorta kumpan-
btn tekeller ordu milis
kuvvetlerinden edilmeli, tecavz harpleri
ittifaklara girilmemeli, sosyalist hareketler iin
grev yasaklayan kanunlar iptal edilmeli,
adalet hafta tatili ve 8 saatlik
14 kk erkeklerin, 16 kk
yasak edilmeli, mahalll ve kongrelerine edil-
meli, btn maddi ..
Dr. Refik Pariste Sosyalist Parti
Hseyin Hilmi'nin gnlerde, Paris'te Dr. Re-
fik Nevzad bir programla yeni bir etti. Dr. Refik Nev-
zad uzun Paris'te olarak ve Trkiye
Cumhuriyeti muhalif ve Terakki" ile "Cum-
huriyet" rejimlerinin bulundu. Trkiye'ye
dnd. Paris'te, (1951), Jn Trkler" Komnist ile ilgili
grlerek, Ceza Mahkemesinde bir sre
sonra da ld28. Dr. Refik Nevzad, il. Abdlhamit devrinde
ilk Trk olup, Paris'e kaan, dndkten sonra da Adana'da
srgnde yerde intihar eden Tevfik
idi
2
9. Uzun tek Parti CHP'nin bayan Benal
Nevzad olurdu.
Dr. Refik Nevzad, daima Trkiye Komnist Partisi ve ta-
bir insan olarak 1945'ten sonra harbin
gnlerde TKP mensubu olarak Moskovadaki kongrelere
kendisine ciddi gzle ve itimat
edilmezdi. Dr. Refik Nevzat, Paris'te gnler, Trk
Sefareti ile de temaslarda bulunur, bu da mlteci Trk kom-
nistlerinin ekerdi3D. Dr. Refik Nevzad, 1910 seimle-
rinde den aday olarak da
Paris'te Partinin genel merkez adresi
kendi evi idi (Rue du Faurburg Temple, 1902). Partisinin dai-
ma tek Bununla birlikte Fu-
ad Nevzad, Avni Kemal, Zeki isimleri de grlmektedir. Ya-
ile ya-
hep kendisinin idi. Ancak, 6 Dergisini
ve dnya sosyalist partilerine gn-
Trkiye'de Sol Hareketler j 39
derirdi
32
. 1950 Moskova Radyosunun birinde
Trkiye Komnist delegesi olarak bir kongreye il.
Enternasyonale idi. Sonuna kadar da bu yesi
Jean Jaures, Emil Wandervelde gibi sosyalistlerle temas kurdu. II. En-
ternasyonalin hemen hemen birok ve arada Zrih Kongresine
5 1911'de Trablusgarp'a zerine Paris'te
bir tel'in mitingi dzenleyip Bu Avrupa sosyalist
partileri da tel'inlerine messir oldu.
Dr. Refik Partisinin tarihi kesinlikle belli
dir. Sosyalist sonra ise Bu
partinin faaliyeti mahdut kalmakla birlikte, sreklilik gsterir. Her ne
kadar ilk zamanlar Dr. Refik Avrupa sosyalistleri ile temas-
bilinmekteyse de, il. Dnya sonra, bilhassa Paris'te
Jn Trkler" ile 1950'de Moskova
na yorumlara sebep Dr. Refik Nevzad 1912
Hareket Beyannamesi", Ta-
rihi 15 1922)", "Belediye risalelerini Paris'te
ise "Siyaset-i (1910),
"Hara Mezat (1912), "Ne Bekliyoruz" (1913), "La Trahison
du Gouvernement Turc" (1914) -Albert Fua ile birlikte-, 1913
kaleme "Ahaliye Davet" risalelerinin
Bu risalede, Dr. Refik Nevzad, Edirne'nin Bul-
garistana verilmesini istiyordu.
kaynaklar Dr. Refik Nevzad'm Paris'te H-
seyin Hilmi'nin brosu olarak gstermek
ler. Biz bu kanaati bulmuyoruz. Dr. Refik Hseyin
Hilmi'nin emrinde bir insan tahmin edilir. Refik
Nevzad, btn ile bir Bu onu
hallerde sokuyordu. Sosyalizmini dahi kendisine sakla-
Ondan kalanlar ile dergiler, beynelmilel sosyalist
birka dostunun
iinde Sosyalist hareketler, hrriyetin ila-
sonraki ilk iinde faaliyet gsterdi (1908-1913). Mahmut
11Haziran1913 (19 1329)'da ldrlmesi ze-
rine son buldu. Sosyalist hareketlerin yeniden 1918' den ya-
ni Mondros Mtarekesinin sonra (30
1334 - 30 Ekim 1918)' dir. Yeni dnemin iki Sosyalist ha-
reketler, kuvvetlerinin de hallerde hima-
yesi cereyan te yandan, Milll ilk
Sovyetlerin kesif faaliyeti sebebiyle Anadolu'da sol alkalan-
malar Bu alkalanmalar, Sovyetler faaliyetleri
Mustafa Kemal
40 1 Aclan
Blm
1-"Hilmi'nin, sosyalist olduka gariptir. O devrin gazetecilerinden, rah-
metli Fuat Samih Eir gn, Ebussuud Caddesinde, Baha Tevfik' in
bir sr derginin idare yeri olan binada Hilmi de ora-
Meslek mevzuunda (Hseyin Hilmi): "Her-
kes meslek sahibi oldu. Ben bir ne olsam acaba deyince, Baha
Tevfik cevap "Sosyalist ol be Hilmi!"", M. S. a.g.e., s, 76.
2-Zeki Cemal, Memleketimizde Amele Hareketleri - I, Meslek Dergisi, Nr. 21,
5 1925.
3-Bknz., Dr. F. a.g.e., Dr. M. Tunay, a.g.e., M. S. a.g.e.,
T. Z. Ttmaya, a.g.e.
Derg., Nr. 20, 15 Eyll 1910.
5- Dr. M. Tunay, a.g.e., s, 27.
6-F. H. Tkin a.g.e.'inde Sosyalist bir doktrine sa-
hip ileri sryor.
7-Dr. T. Z. Tunaya, a.g.e.
8-M. S. a.g.e.
9-Dr. F. a.g.e., s. 18.
10- Bknz., Bezmi Nusret Kaygusuz, Bir Roman Gibi, s, 25-26., 1955, Dr.
F. a.g.e., Dr. M. Tunay, a.g.e., M. S. s, 83-84, a.g.e.
11- Bknz., Peyami Safa, Sosyalizm. 1960, T. Z. Tw1aya, a.g.e., E. Darende-
a.g.e.
12- B. N. Kaygusuz, a.g.e.
13- F. H. Tkin, a.g.e.
14- M. S. a.g.e.
15-
16- 1913, Nr. 93.
17- M. S. a.g.e., s, 50.
18- Ansiklopedisi, 16. cz, s, 446, 1943,
19- M. S. s, 51, a.g.e.
20- Derg., 20 Mart 1910, Nr. 6.
21-T. Z. Tunaya, a.g.e.
22- Dimiter a.g.e.,'nin 29. Mustafa Suphi'yi sol
kanat gsteriyor ki, bu kat'iyen Nitekim ay-
"Mustafa Suphi 1910'da Sosyalist partiye ifadesini kul-
lanan Sovetskaya Entsiklopediya'da 11. C. 41;
Bk. Dr. F. a.g.e., s, 26.
23- Abidin Nesimi, Trkiye Komnist Partisinde ve
1909 - 1949, 1979, s, 35-38' de Sosyalist Kurulu-
ve dergisi ile ilgili Branko Mercanapulos ilgili zetle
bilgiler veriliyor: " ... Branko Mercanapulos, aslen hristiyan Arnavutdur.
Il. dneminde sosyalist dergilerde, Branko Mercanopulos
f,rnavutlukla ilgili Branko Mercani
( ... ) "Hrriyet ve
ve ve Terakki"ye ise
Trkiye' de Sol Hareketler 141
Ali Baha ( ... ) (a.b..) Branko Mercanapulos, sosyalist
nitelikteki dergisinin dnemde, lisele-
rinden birini bulunuyordu( ... ) Derginin sahibi sosyalist Hilmi kl-
trce geri idi. dil bilmiyordu. Sosyalist Hilmi, Branko'nun
dil bilmesinden onunla ilgilendi. Branko Mercanapulos'da
dergisine, dergilerden eviriler yapmaya ( ... ) Bir gn Hil-
mi, Branko'yu grd ve ona (Jean) Jaures'le, SFIO Enternasyonalinin
Seksiyonu) ile kurmak ve Trkiye' de bu
da bir partinin uygun Branko' dan
Jaures'e bir mektup istedi. Mektupta toplumuna uygun
bir sosyalist parti yer Branko bu
mektubu Hilmi'nin ile Jaures'e gnderildi. (a.b..). Jaures'ten
olumlu cevap geldi. Branko mektubu Trkeye evirdi. Jaures'in,
Sosyalist iin kurallar erevesinde Branko, Sos-
yalist Partisini olarak A.S) Branko'nun bana an-
gre, Sosyalist Partisinin kurucusu kendisi ... )
Mahmut dzenlenen suikastten sonra- ki sosyalist
hareketleriyle kesti. Arnavut hareketine ( ... )
evresi Branko'yu, Ali Baha diye II. Dnya
"Hr Arnavutlar rgtne" girdi( ... ) Nazilerle ... ) sonuna kadar II.
Enternasyonal sosyalizmine III. Enternasyonal Sosyalizmine kar-
Enver Hoca egemen olunca, Arnavutluktan ... ".
24- Dr. M. Tunay, a.g.e., s, 26.
25- Bknz., A. ve Sosyalistleri - ve
Yn'c Sosyalistler, s, 4-6, 1964.
26- Derg., s. 1-2, Nr. 1, 18 1910,
27- Bknz., Bu program ve beyannamelerin en F.
lu'nun a.g.e.'nin 27-33. yer
28- F. H. Tkin, a.g.e., s, 49.
29- Dr. Ziya Somar, Bir ve Bir Tarihi - Tevfik Nevzad -
ilk fikir ve Hrriyet 1948.
30- Dr. Refik Nevzat, 1952'den sonra Trkiye'ye muhakeme
ve beraat ettikten sonra bilahare de
31- s, 153 - 155.
32- M. S. a.g.e., s, 58.
33- Bknz., Dr. M. Tunay, a.g.e., M. S. a.g.e.
Blm


Dnya
Mtarekede Sosyalist Hareketler
28 Haziran 1914'te Avusturya - Macaristan Saray-
bosna'da ldrlmesini takip eden bir ay iinde 1. Dnya pat-
lak zaman, Devleti ilk anda bu byk
Ama bu tutum bir siyasetinin sonucu
di. Zira devleti ynetenler, Fransa, meydana getir-
devletleri" ile, Almanya, Avusturya - mey-
dana bloklardan ikincisini oktan
gizli gre de hemen gerekiyordu. Halbu-
ki devlet byle bir
Devletinin bu hi bir vakit tamamlana-
Zira byle bir maceraya gereken bir lke varsa
o da kmekte olan imparatorluktu. Daha ncekiler bir yana
yetin beri -Trablusgarp (1912), Birinci ve
Balkan (1912-1913)-, birbiri
paralar, Bosna-Herseki Bul-
istiklali, Giritin Yunanistana (1908), Trablusgarp ile
Oniki Arnavutlukun (1912), Ba-
Rumelinin elden (1913) devleti hem maddi hem manevi yn-
den ise en az bunun kadar kt gi-
diyordu. ile parlamanter idare dene-
mesi, zamanda fiyasko ile 31 Mart son-
ra, siyasi hayat suikastlar, hkumet darbeleri, ordu-
nun siyasete srekli olarak sonunda iinde
ruti idare tek parti iin-
deki Trk olmayan hemen hepsi istiklallerini kazanmak pe-
ise koca imparatorluk kos-
koca bir ibaret idi.
1913 bir hkumet darbesi ile geenler ise budu-
441 Aclan
rumun nn alacak gte kimseler Ancak zor kullanarak ikti-
darda kalabileceklerini siyasi dzenin hala parlaman-
ter idare iin hileli, seimlerle meyda-
na tek bir partinin temsil meclisten fakat as-
bu partiyi yneten 12 bir "Merkez-i Umuminin", bunlar iin-
de de bir elinde ve Terakki Ce-
miyetini" kadar, devleti de idare eden Enver - Talat - Cemal
lar polis ve askeri zel hapishanesi (Bekir
srgn yeri (Sinop), hafiyeleri, fedaileri, memleket iinde kk sa-
lan cemiyet ile 1913'ten beri her gn biraz daha artan bir
dzeni Bu dzeni pek tabii olarak tepki yarat-
gibi, hkumet darbesi ile yoldan kaybe-
korkusuna yol Zaten bu yolda birka deneme
te yandan birbiri yenilgiler, toprak devlet idaresin-
deki yetersizlik btn lkede genel bir
esiyordu. Srgne gnderilen, hapsedilen, yurt kamak zorunda
muhalifler memnun denemesinden de
hayal da Siyasete so-
kulan ve maddi glk iinde bulunan ordu da gayri memnun-
lar kmekte olan bir devletin btn maddi-manevi ykn
millet hemen hepsi, en fazla tedirgin bir
kitle idi. Btn bu memnun idareyi ellerinden
rakmak istemeyenlerse, bu dzenin srp gitmesini ancak byk bir se-
rvenle, devletin bir girmesi ile memnun olma-
bylelikle bir birlik hele
blok stn takdirde hem
hem de devletin onun bylelikle du-
Zaten
dar ve yeteneklerinin ok stndeki buna uygun d-
kalmak ya da bloklardan hangisine daha
hesaplamak dursun, sonucundan emin olma-
. halde3 kr krne bu ve koca bir lkeyi de buna s-
rkleyecek kadar cretkar olan bu triumvira, 1913 sonunda Alman ge-
nerali Liman Von Sanders'in ve yetkili bir askeri heyetle
gelmesini ilk kesin Harbiye Nezareti,
dairelerinin sil5.h anakkale ve mstahkem
mevkilere Alman
Devleti
Alman kuvvetinin kilit
mesi sonucu yle bir durum ortaya ki, girip girme-
mek yahut ne vakit bu lkeyi idare edenle-
rin elinde olan bir
1 1914'te Rusya'ya sa-
ile birlikte, Devleti he-
men buna Sadece ertesi gn se-
ferberlik ilan ettiyse, bunun sebebi Almanla-
o vakit Devletinin
bir fayda grmemesinden, aksi;;e
fazladan bir yk
idi.
ilk devresinde Devletine yer yoktu.
1905'te ve "Schlieffen
Trkiye'de Sol Hareketler l 4c;
bu plana gre, Almanya hem kmekte olan
d
0
d . h b d d 1 k d k ld v kd. Devletini kurtarabilmek
agu an em an zaman aa zorun a a ta
de bir "Hasta olan nce kk dev- "l1tihatTerakkt hareketi,
'
!etlerle oyalayacak var gc ile Belika zerinden Fransa'ya yklenin
t topyekun
burada en zamanda sonucu sonra ynelecekti.
. . Trkiyesi de 1. Dnya
Plan gibi 4 1914 tarihind c girmek zorunda
. , . . .
Alman ya On gn sonra
ru ilerlemeye birinci sonunda Alman
giliz ve birliklerini Marne kadar
hkumeti Bordeaux'ya Fakat btn bu gz 5 Ey-
llde ve bir hafta sren Marne sonunda
Alman ordusu geri ekildi. yerde iki ta-
raf siperlere girdiler. ilk iinde beliren bu durum,
kadar srd. "Schlieffen iflas
ti. iki cephede birden ve uzun bir sre yrtmek, yeni yeni mt-
tefikler gerekiyorduS. Devletini
rudan istemesi, bu durum zerine
meydana geldi. Hi bir vakit bitmeyecek olan sryordu. Sa-
ilk iinde kabinedeki muhalifler Fakat bir
yandan triumvirat, bir taraftan Alman olup bittilerle hal-
lettiler6. Mttefik gemilerinin Goeben ile Breslau iki Al-
man anakkale ieri girmesine izin vermek
bu olup bittilerin ilkiydi. Mttefiklerin ile
bu iki gemiyi bildirdi. Birincisine Yavuz, ikincisi-
ne Midilli Gemilerin Alman olan askerleri, ko-
fes geirerek hizmetinde
ve kesin bu iki gemi Karadeniz'e takdirde
man gemisi gibi mttefiklerin ihtar etmelerine
men Alman Amirali Souchon'un Karadeniz'e Rus gemilerine ve
ile Bylelikle Alman subayla-
ile olup bitti sonunda
7
Devleti
46 j Aclan
Olumsuz

direnmesine
mttefik kuvvetlerin
yenilmesiyle
Devleti yenik
harbin ittihat
Terakki ile Enver

ruya gn Fransa ve Rusya'ya
Gerek harp gerekse harbe tekaddm eden
gnlerde sosyalist ve hareketleri iinde
tam bir durgunluk gsterir. yenilgiyle bitmesi zerine ortaya
yepyeni bir durum Daha 1917 Rusya' da Sosyalist ihtilali
galebe Anadolu' da Milli Mcadele Ge-
rek mtareke dneminde gerekse Milli Mcadelenin ilk gnlerinde
gal ve Anadolu' da (Ankara, ve
blgelerde) az, fakat ilgi ekici sosyalist-komnist faaliyetler
Mtareke yeniden faaliyete
geen iki sosyalist partiden birinin, ne kuvvetlerinin
haline ilerde
Mtareke
Birinci Dnya yenilgiye zerine 10
1920'de Paris'e Sevres
kalesi Anadolunun mza-
kere edilip Sevres nce Mondros
mtarekesi imza (30 Ekim 1918). Mondros mtare-
kesi ile galip devletlerin etmelerine ve Os-
lkesinin nemli askeri msa-
ade Mondros mtarekesinden cesaret alan galip
devletler Sevres isteklerini delegeleri-
ne dikte ettirdiler. Bu Devleti,
ve kylere ve bir Anadolu'ya inhi-
sar ediyordu. ve bir Avrupa komisyonunun kontrol
ve Krdistan
birka Trk iline muhtariyet idi. Trakya ve b-
tn adalar Mstakil bir Ermenistan tesis edil-
Irak, Hicaz, ve Suriye ve Tunus'u Fran-
Trablusgarp, Rodos ve Oniki tamamen
Devletine kalan kk bir para da mstakil Si-
lahtan tecrit ve galip devletlerin mali kontrol al-
Tek kelime ile
Mondros mtarekesi, Limni Mondros Aga-
memnon isimli delegesi Visamiral Calthorpe,
Trkiye delegeleri Bahriye Rauf (Orbay) Bey, Hariciye
Hilmi Bey Yenilgi zerine Talat Sa-
daretten ekildi. ve Terakki" ileri gelenleri
tanbul' dan Mtarekenin dokuz gn sonra,
A. Sadaretten istifa etti. Yerine Tevfik Sadrazam tayin
edildi. 3Mart1919'a kadar etti. Yerine
Trkiye' de Sol Hareketler/ 4 7
geen Ferid 4 Mart 1919'dan 1Ekim1919'a kadar
buuk ay Ali 2 Ekim 1919'dan 3
Mart 1920'ye kadar, Salih ve Ferid dan sonra Tev-
fik 20 Ekim 1920'den 3 1922'ye kadar Sadrazam-

Mtareke gelen 55 para gemi-
nin 22 adedi 12'si 17'si 4 tanesi de Yu-
nan idi9. Bu gemiler Dolmabahe nnde dizildiler.
Rum, Yahudi ve Ermenilerin kumandanlar
Bey geerek sefaretlerine (eliliklerine) geldiler.
tanbul' un bir sre sonra da ile
Meclis-i feshi istendi. Son
Vahdettin, Meclis-i fesh-
etti. tevkif edildiler ve Malta srldler.
Mtarekenin bu da iki sosyalist parti
etti.
Mtarekede Sosyalist Hareketler ve Sosyalist
Birinci Dnya ve dnemde
hareketlerinde bir canlanma meydana gelmedi. Mtarekeden son-
ra hkumeti kararnamelerle cemiyetlerin
Yeni cemiyetlerin nledilO. Bununla bir-
likte karakterde sosyalist partiler kurulabildi. Bu ara-
"Sosyal Demokrat 6 Ocak 1918);
Mesai 29 Ocak 1919); siyaset bir saman
alevi gibi "Sosyal Demokrat Ce-
mil Arif (Alpay), 1946' da Trkiye yeniden ok partili bir devreye girin-
ce, Partiyi tekrar faaliyete geirdi. "Sosyal Demokrat genel
merkezi Galata-Mader Han'da idi12.
Cemil Ariften (Alpay) Dr. Hasan Fehim yaveri
Tahsin ve emekli memurlardan Habib Bey'ler bulunuyordu13. "Os-
Mesai makine mhendisi H. Memduh, muharrir Ali Av-
ni, Hasan Muslihiddin, Yusuf, mensucat Vahidettin, Se-
yit, Hseyin, Ltfi, Numan usta
da bir gsteremedi. Btn faaliyeti sulh bir
"rapor" gndermekten ibaret 11 1920'de
eden
11
Amele ise kmr kmr m-
teahhitlerinin bir olarak
Cemal Hsn (Taray), Dava Vekili Radi, Mehmet Behet, Haydar,
Mehmet Kamil, Seyid Bilal, Ali Haydar, Mehmet Baba, Mehmet
Ali isimlerine bir nemli grevlerle g-
nmze kadar intikal 12 Haziran 1922 (1338)'de edilen
Sevres
emperyalist devletler, uzun
sredir

Trkiye
topyekun ijgol
etmeye
481 Aclan
Sol matbuat ilk
. olan
dergisi Hseyin
Hilmi
dneminde ilgin\
biridir
11
Mstakil Sosyalist Hseyin Hilmi'nin "Trkiye Sosyalist
kadar tramvay ise de,
belli bir faaliyet
Mtarekede tekrar faaliyete geen Hseyin Hilmi'nin
daki "Trkiye Sosyalist ile, Almanya ve Fransa' dan dnen sos-
yalist ettikleri "Trkiye ve ifti Sosyalist
birer nemi haizdirler. "Trkiye Sosyalist lideri Hseyin
Hilmi'nin ldrlmesi ile, il. Enternasyonalin faaliyeti
son Dr. Hsn ve
"Trkiye ve ifti Sosyalist ile de III. Enternasyonalin g-
nmze kadar uzanan faaliyeti
Hseyin Hilmi'nin Sonu: Kapanan Bir Devir
Birinci Dnya bitimi zerine srgnden dnen Hseyin
Hilmi, mtarekenin o ve gnlerinde Sosya-
list "Trkiye Sosyalist ismiyle, 20 1919
(1335)'de tekrar faaliyete geirdi. Parti da, Sirkeci' de Hocapa-
faaliyete Kurucular Mustafa
(un), Mehmet Ali 17 Hasan Sadi (Birkk) ,
bul niversite B. Mercani, 19 Murat Bey, Su Gemisi
Hasan idi. Partinin bu da Genel Hseyin
Hilmi oldu. Genel de Mustafa (yn) Mustafa Fa-
(un), Mehmet Ali Hasan Sadi (Birkk) tahsilleri-
ni de Mtarekenin bu en ve gn-
lerinde partiye girmelerinin nedeni, konusunda Avrupa
kamuoyunda ve sosyalist evrelerde Trkiye iin bir sempati yolu bul-
Partiye program 1910 ok
idi21.Yeni programda, "bugnk dille sosyalizm ve
dayanan bugnk toplumu esas temelden
yaparak toplum tahamml edilir bir biim ver-
mektir"22 denildikten sonra ana ilkeler 1-
ve mbadele 2- Btn
dnya sosyalistleri ile yapmak, bir-
her alanda
Bu iin reformlar gereki-
yordu: "Her trl seimlerin serbest, genel ve nis-
bi usulle ve hrriye-
ti; hakem usul ile halli, dinin
ait hususi bir mesele telakki edilmesi, tahsilin btn
derecelerinin ve laik tabii ihtiyalardan vergi
mbrem istihsal ve imal eden
vergi kesilmemesi, ser'.retlerden vergilerin ar-
Trkiye' de Sol Hareketler 149
maden bankalar, ve buna
benzer kurumlarla btn istihsal ve imal sosyal bir hale edilerek
devlet ifti ve 'kk tccar ve
sermayedarlara iin gereken tedbirlerin
lerin hafta tatili ve bir bir gnden fazla
(bir hafta iinde), sresinin 8 saatten fazla 14
erkek ve 16 kk
yasak edilmesi, 14-18 kadar tahsillerini tamamlaya-
bilmek iin gn ve ge-
ce btn iin de fikirleri-
nin asgcri cret tarifelerinin tespit edilmesi, fabrikalarda ni-
zamnamelerinin birlikte yerlerinin du-
kontrol edilmesi,
idare ve kontrol edilmesi, grev dokunul-
Bu programa
bir de itzk ilave
Hseyin Hilmi cahil bir kimse idi. Siyasi' disiplinden de yoksundu.
zamanda evresindeki gcendirdi ve parti-
den sebep oldu. Partide, olarak kendisinden ve
Mustafa (un) ile Hasan Kaptan' dan kimse
Parti, Aksaray, ve semtlerinde ii Milli
kuvvetlerinin taazzuvundan nce de de bir
tesis etti
2
4. Parti yelerinin Hayriye olup,
da gazetesi idi. Refik partisindeki
ile ilgisinin devam Parti
"Trkiye Sosyalist 1919 seimlerine c.tti. Dr. Refik
Nevzad ile Sadrettin Celal (Antel) aday gsterildiler. Fakat kazanama-
"Mesai Numan :'..35 oyla "Tr-
kiye Sosyalist Numan gerek bir
"amele" temsilcisi ileri srdler26.
Hamallar Salih Reis, Hseyin Hilmi'nin "Trkiye Sosya-
list bir hayli bulundu. evresindeki
hepsini partiye ye kaydettirdi. Rasim Bey' de (tramvay deposu
mdr idi), tramvay partide
ca isimli bir partinin byk
rol opur Bey de, Hseyin Hilmi'ye nemli
da bulundu. opur Bey'.e, sosyal davalarla ilgisinden ve belki de
dolaF Kuleli Askeri Lisesinden alaya
Mtareke sosyalizmin iin ok Parti
gazetesinde, Mustdfa (un), Emin Lami, Sadettin,
Mnir SleyP1an Sadrazam Ferid
hcumda iin bir hafta tev-
50 1 Aclan
kif edilmemek iin Tekrar ortaya Hseyin
Hilmi'nin byk bir Bu II. En-
ternasyonalin son kalesini de gt-
recekti. Hseyin Hilmi bol otomobili ile
yelekli bir idi.
Hseyin Hilmi, kuvvetlerinin ile 23 - 6
Haziran tramvay grevlerini tertipledi. ile m-
zakereye zaman, mali bir de ken-
disine te yandan Hayriyenin 1920 grevleri-
ni de merkezin ve ile tertipledi ve menfaat
Hseyin Hilmi'yi sebep, Fran-
nfuzunu gayesini gzetiyordu. Hseyin Hilmi'nin
yn, mtareke ilan
edilir edilmez "Hrriyet ve aleti haline gelmesi idi.
te yandan Hseyin Hilmi, III. Enternasyonalin II. Enter-
nasyonali destekliyordu. Yunan komnistlerinin da bir kolu
olan "Pan Irgation" (Rum lideri Serafim'le de
kendisine faydalar Bu kadar ve ok ynl faali-
yet gsteren Hseyin Hilmi, bir gece Kemerinde esrarengiz
bir ldrld. Haydar isimli sivil bir polis memuru cinayeti
zerine Namusuna tecavz iin Hilmi'yi
9 Ekim 1923'te katil mahkum oldu. Ama gerekten
bu cinayeti namusu iin mtarekede bir ara polis m-
olan mutemet Tahsin' in ile
sylendi durdu. Bylece II. Enternasyonalin Trkiye temsilcisi
olan bir hareket snd gitti.
Hseyin Hilmi, Milli hareketinin de idi.
li trl hareket etmesi de Bir ta-
raftan menfaat te yandan da ve Hrri-
yet bir aleti olarak faaliyet gsteriyordu3.
Trkiye'de Sol Hareketler 151
nc Blm
1- Bknz., Yusuf Hikmet Bayur, Trk Tarihi, C. I. 1940, C. II,
1, 2, 3, 4, Ankara, 1940 ve, Prof. Zafer Tunaya, Hrriyetin -
Siyasi 1959.
2- en biri olan Ltfi Fikri Bey, bu
durumu ... Ben ve Terakkiyi bir siyasete
daima mtemayil gryorum. Bana yle geliyor ki, onu takviye ve idame
eden hizip, harp ve emsali sebeplerle bir muhit ve zama-
kendisine pek mnasip ve bilakis sulh ve msalemet ve sku-
net devrelerinde byk bir kabiliyet ve binaenaleyh
hsn muvaffakiyet ve devam iin daima bir zaman ve muhit ha-
mecburiyetinde hissediyor.",
Zafer a.g.e., s, 52.
3- Triumviradan biri Talat btn cmleyle "B-
tn mlahazalar ihtimaline gre yrtl-
Fakat mutlak galibiyetine Talat
s, 27, 1958
4- Bu Alman raporlar iin, Bknz, Akdes Nimet Kurat, Bi-
rinci Dnya Trkiye' de Bulunan Alman Generallerinin Ra-
Trk Kltr Enstits 23, Seri: III, B3,
Ankara, 1966.
5- A. J Grant-Harold Temperley-Lilian M. Person, Europa in the Nineteenth
and Twentieth Centuries 1789-1950, s, 395-407, Landon, 1956.
6- Sreyya Aydemir, Tek Adam, C. I, s, 197-218, 1963.
7- Alan Moorhead, Galipoli; New-York, 1956, s, 30-31.
8- Ouincy Howe, A. World History of our own Times, s, 425-482,C. I., New-
York, 1949.
9- Tahsin nal, 1700'den 1958'e Kadar Trk Siyasi Tarihi, s, 237-247, Ankara,
1958.
10- Kemal Slker, Politika Trkiye Partisi, Ey-
lem Dergisi, 1. Ekim 1965, zel Nr. 20, s. 9.
11- s, 10.
12- Zafer Tunaya, a.g.e.
13-Trkiye Komnist Partisinin 1946 Merkez Ko-
mite bir "Bildiri" de, Parti mensubu yelerin Cemil "Sosyal
Demokrat Partisi" ne tavsiye ediliyordu. Ben bu belgeyi, Konserva-
tuvarda zamanlar Ruhi Su'dan ve
Aclan
14- Sz Derg., 30, Ocak, 1919.
15- Eylem Derg., 1Ekim1965, Nr. 20, s, 10.
16- M. S. a.g.e.: s, 61, daha sonra ikili yayla
17- M.S.'nun a.g.e.'nde verilen bilgiye gre bu zat ilkin Ankara, bilahare
bul Hukuk Fakltelerinde Ticaret Hukuku profesr olarak grev
18- M.S.'nun a.g.e.'nde armatr ve Birinci Dnya sa-
s2 I Aclan
mahiyetini "Trk Genleri Cemiyeti';nin
kurucusu
19- M.S..'nun a.g.e.'nde I. Dnya ilkin Avrupa'ya, bilahare
keti olan nl bir yazar a.g.e.'in

20-
21- tam metni iin Zafer Tunaya, a.g.e., Fethi
lu, a.g.e.
22- Sz Derg., 10 Mart 1919: "Sosyalizm, ademi msavat ve isti-
nat eden cemiyeti esasiyesinde, tedbilat ve icra
ederek, o cemiyeti kaabili tahamml bii hale eylemek demektir"
23- Trk Tarihi Enstits 24 1922 (1338) tarihlibir
rapordan: "(bu sosyalist parti) ismen mevcut ise de, Reis Hilmi, onun etra-
bir masa ve bir de sandalyadan maada kimse denmekte-
dir.
24- Z. Tunaya, a.g.e., s, 463.
25- 1. Temmuz 1919 (1335), s, 1.
26- Alemdar, 26 1919.
27- M. S. a.g.e.
28- s, 72.
29- Eylem Derg., Nr. 20. 1Ekim1965, s, 10.
30- Dimiter a.g.e.'nin 63-69. 1 1920'de
bul'da Komnist Partisinin Hrriyet tepesine kadar uzanan bir miting tertip
ve Sadrettin Celal'in bu mitingde Bu mitingi;
sosyalist Hilmi tertip ve de "Trkiye Sosyalist
D. bilgi
4. Blm
Rusya'da Komnist
Devrime Srkleyen Sebepler
Birinci Dnya Rusya' da esasen en az beri
beklenmekte olan: ihtilali 19.
dan ve I. Alexandre devrinden beri Rusya' da esmekteydi. 1825'teki De-
kabristler asilzade Daha sonra-
Dostoyevski ve dahil ihtilal
de asilzadelerin ve bir idi. Plehanov, 1889'larda
Avrupa' da ilk sosyalist ihtilalin Rusya' da haber veriyor-
du. Fakat 1917 ihtilalinin sebebinin I. Dnya
belirtmek yerinde olur2. Dnya derinden
iktisadi glkler Harp iinde
Rus ordusu bir gnde 45.000 top mermisi sarfediyordu3. Buna
Rus harp sanayii, bu gte Mttefikkuv-
vetler Rusya'ya iin anakkale da,
elde edemediler. Denilebilir ki, Rus ihtilalinin sebeplerinden
biri ve belki de en nemlisi, anakkale' de kuvvetlerinin ver.:.
savunma
Harbi ile (1856) byk iftlik sahiplerine pat-
lak veren kyl sonucu, ar hkumeti 1861 toprak
klelik hukukunu Buna byk toprak sahipleri
kyllere verilen bir tekrar geri almaya muvaffak oldu-.
lar. Kyllerin de azat edilmeleri iki milyon rubleye para deme-
lerine sebep oldu5. Angarya, kulluk gibi sistemler yrrlkteydi ve
b1
1
nlar da Rus kylsnn bir kat daha ezilmesine sebep oluyordu. 1903
kadar dayak yrrlkteydi. Bunun Rus
bir politika Pogromlar,6 Trans-
kafkasya' da Ermeni-Azeri tertiplemekte idi.
Rusya' da 1865 ile 1890 706.000' den
1.443.000'e 1890'dan sonrada kapitalist endstri bir
ilerleme gsterdi. 50 vilayetindeki
2.207:000, btn Rusya' da ise 1890-1900 2.792.000 Sana-
541 Aclan
Kkleri Rus Narodnik
hareketine dayanan
Sovyet-Rus devrimi

emek-sermaye ve
zgr
biraraya gelince devrim

Narodnik hareketin fikir
Herzen'di
yi bilhassa demiryolu yneldi. On
iinde 21.000 Verstten* fazla demiryolu Kapitalist kal-
kylere kadar girmeye Ky burju-
vazisi 1903'te on milyon kyl bir bu-
uk milyon hali vakti yerinde insan
1880-1890 bir en az 12,5 saat idi. Do-
kuma sanayiinde ise bu rakam 14-15 saate kadar ocuk-
lar ve da ve az gndelik al-
geliri 7-8 rubleyi gememekteydi7. Bu
grevler patlak verdi. 1875'te Odes.a'da "Gney
Rusya etti. yedi sekiz ay sonra bu
ar polisi 1878' de Petersburg' da marangoz
Halturin ile tesviyeci Obnorsky "Rus Kuzey kurdular. Bu te-
Sosyal Demokrat Partilerine
zikrediyordu. Programda gre, bu adalet-
siz ar rejimini yerine sosyalizmi kurmak idi. ye 200
yi gemiyordu. ar polisi bir sre sonra bu da 1881-
1886 80.000 48'den fazla grev
olan Petr Moiseyenko ynetilen Moroz grevle-
rin, Avrupa hareketlerinin tesiri Rusya' da ilk marksist
kllerin ynnde nemli bir rol
ilk mcadelenin anti-marksist Narodnikler
bir gerekti. Plehanov'un Cenevre'de
grubunu tarih 1883'tr. Bu ilk marksist
ile hareketi zaman Plehanov, Zasu-
li, Akselrov gibi komnistler Marx ve Engels'in eserlerini tercme ede-
rek, ilk defa Rusya ierlerine sosyalizm"in temelini by-
lelikle oldular. Bunlara gre sosyalizm bir topya
kapitalist cemiyetin zaruri bir neticesi idi. Narodniklere gre
marksistlerin aksine kyl idi. hareketleri,
marksistlerin takviye edecek 1901-1904 inki-
gsterdi. 1 1901'de Petersburg grevlerinde ar askerleri ile
grevci oldu. Nihayet 1898' de I. Kongresini ak-
teden "Rus Sosyal Demokrat Partisi" 1917'de almaya muvaf-
fak oldu. sonra da Lenin'in teklifi ile "Sovyetler
evik Komnist Partisi" ismini (1918).
Rusya' da tarihi birok sebepleri
Bir defa, Ekim ihtilalinin Rus burjuvazisi, nispeten
ve kt idi. Siyasi tecrbeleri fazla
hali de yoktu. burju-
vazisi gibi olmayan Rus burjuvazisi I. Dnya sonu-
na kadar harp ile cephelerdeki
Trkiye' de Sol Hareketler 1 55
tahriklerini ihtilalin sebep oldu.
Askerler kitle halinde cepheleri terkettiler. hare-
ketlerine Burjuvazi, asker
yordu. en sonuna kadar Halk, ar ile,
fark grnce,
tevecch etti. mcadelede bir hayli tecrbe sahibi idiler.
kyllerle ittifak taraftan, 1.
Dnya Harbine olan lkeler Rus ile ilgilenmeye vakit bu-
zaferlerini
Birinci Dnya sonunda Rusya' da ihtilalin patlak verip ar-
rejimini devirmesi arizi bir hareket tarihinde bir d-
nm idi. Rus paralelinde ikinci orijinal bir hareket
de, Anadolu'daki "Milli hareketi idi. Rus
enternasyonal Anadolu hareketi milli idi. Bir yn ile
her iki hareket de klasik emperyalizme idi. Marksist-
ler, Rusya iindeki addettikleri kapita-
listlere, toprak Trkiye' de de btn bir mil-
let burjuva mnevverlerin kyls, din
ile emperyalizmine Rus-
yada mcadele; marksistlerle, burjuvalar bir
idi. Milli Mcadele Anadolusunda ise; milli kuvvetlerin ile, is-
kapitalizmin emperyalist
Rus ihtilalinin sonra, Avrupa' da hareketleri, sos-
yalist-komnist partileri byk gsterdiler. Almanya' da pat-
layacak bir komnist ihtilali ile, Alman
eline geecek ve dnya ihtilali tahakkuk edecekti. Ancak
Almanya' da ihtilalin patlak vermemesi, Anadolu' da milli hare-
ketini milli kuvvetlerin dnya ihtilali fikrinin lmesine,
daha bir deyimle mahiyet sebep oldu: Sovyetlerin
ar emperyalizmini devam ettirdikleri belirdi.
gerilemesine paralel olarak, impara-
da Skalieri Cleanti-Aziz
Bey Komitesi, Kuleli Ali Suavi Hareketi diye
darbe sonra, iki darbeden
biri ile I. (1876), ikincisi ile de ve Terak-
ki" hareketi muvaffak oldu (1908).
ok bel Jeune
Turc hareketinin olunca, bilhassa Avrupa'da
bulunanlar Jean Jaures'nin ve Alman sosyalist hareketlerinin
etkisi
Uzun bir sahip
sosyalist
aevrimd hareket, !.Dnya
pay kapma

ve ar il.
da sonunu
getirecektir
561 Aclan
Drdnc Blm
Sreyya Aydemir, Tek Adam, C. I, s, 231, 1963.
2-N. Brian-Chaninol, Rusya Tarihi, s, 457, 1939.
Sreyya Aydemir, a.g.e.
4-SSCB Komnist Partisi Tarihi, Moskova, 1940, Ecnebi Diller
yat Evi. Trke
Sreyya Aydemir, ibid. s, 5.
6-Pogrom, Rusya' da Yahudilere yrtlen katliam hareketi.
* Rus uzunluk ls birimi olup, 1Verst=1.067 km'dir.
Sreyya Aydemir, ibid. (Dip Not: 4) s, 8.
8-ibid. s., 222

111. Enternasyonal Trkiye' de
Komnist Hareketlerin
Trkiye'de sosyalist ve komnist hareketleri 1916-1917
Trkiye II. Enternasyonalin sonra da
Trkiye dahiline intikal etti. Drt merkez, Trk sosyalizmine
oldu. 1- Fransa'da, 2- Almanya'da, 3- 4- Rusya'da
ilk Trk sosyalist-komnist hareketleri, 1919'dan sonra Tr-
kiye' de gnmze kadar intikal eden sosyalist ve ko-
mnist hareketlerin
sresince, Trkiye' de komnizmin tek temsilcisi
Dr. Hsn ve onun temsil komnist hareket, gs-
ciddiyeti, Komntern ile mnasebetlere kadar varan
ile zerinde gerekli en nemli
Onun iin biz de, Trk sosyalist-komnist hareketi ele Dr.
Hsn mihveri meydana gelen
hareketleri, temel olarak kablil etmek gerekir.
Dr. Hsn (1887-1959)
Trk sosyalist ve komnist hareketinin nde gelen isimlerinden Dr.
Hsn Selanik'te, Yahudi dnmesi bir aileden
hukuku ve mteahhit Hsn bey, annesi Rukiye
erkek ve Dr. Hsn Trkiye' de
sonra Paris'e gitti. Fen ve fakltelerinden
mezun olarak sinir ve ruh oldu. Dr. Hsn
yurda dndkten soma (1912), I. Dnya zerine aske-
re Hekim olarak anakkale ve cephelerinde bulundu. Harp
Ankara'ya gelerek bir mide geirdi. Paris'te bu-
1905-1910 bir Jeune Turc idi. Yahya Kemal
yazar Abdlhak (Hisar) genlik idi4. Dr. Hsn
yurda zaman, Jeune Turc hareketinin
lubiyetini Paris'te iken "Jean Jaures sosyalizmini"
Trkiye' de ile faaliyete Pariste Le-
'iR 1 Aclan
Trk Sol hareketi i\inde
dnemden,
ldkten sonra do
sz ettiren isimlerin
Hsn
geliyordu
okadya Stermiake ile daha sonra evlendi. Me-
ryem, Dnya
Naziler ldrld5.
Kendisi, 1946 (tutuklanma) iti-
diyordu: "1887 Sel3.nik'te
Orada yapan, lakin ismi bile
olan iyi bir okul M. Graud Koleji.
te bu koleje ben de devam ettim ve orada ok
mkemmel bir ile olan
btn kltr takip edebilme sahip ol-
Sonra da tahsil iin Fransa'ya gittim. Bu Rus-
Japon harbini mteakip, Rus burjuva Dumas ve
cereyan rastlar. Bu Fransa siyasetinde
sosyalist hareketi de en byk hamlelerinden birini
Fransa'da Jean Jaures'nin "Sosyalist Unifie Partisi
ve Humanite Gazetesi" Faris niversitesi ara-
byk sol hatiplerden Clemenceau'nun da Jaures gibi,
byk tesirler Ben de btn bu tesirler al-
ve dnya sosyalist bu tesirler be-
nimsedim. 1907'de Paris'te Baron de L'horme'nin
nemli bir kongrede temsilcisi idim. Bu kongre, Abdlhamid'i
devirmek iin kurulan trl temin etmek gaye-
sini gdyordu. Bu kongrede Ahmet Bey ve Prens Sabahattin Bey
ile Ermeni-Bulgar komitelerinin
Lakin ve dar ihtil3.flar, rekabetler or-
taya dursun kongreye eden trl
lerin de bu kongrede hari, btn
menff hareketlerin blnme tehlikesini benimseterek ihti-
fikrini oldu. 1912'de doktor olarak
Trkiye'ye geldim. ile, Balkan ve 1. Dnya askerlik
1919' da mtareke Trkiye' de byk siyasi cere-
yanlar gsterdi. Bunlar "Amele Cemiyetleri" ve "Sosyalist
Partiler" de Lakin hareketlerin durumu ile
kavrayacak, mcadeleleri bir elden idare edecek kudrette merkez] te-
ve Sosyalist Parti lideri Hilmi, kara-
cahil idi. Sosyal Demokrat Parti reisi, Dr. Hasan adap ve merasim
iinde ktlelerden uzak, bir ihtiyar idi. Yksek m-
nevverler, bilhassa Funun (niversite) ye-
lerinden pek sosyalist istikamette bir iinde bulun-
da, kimler ve ne yapmak iste-
diklerini bilmiyordum. Fakat byle bir btn kuvve-
timle desteklemek niyetindeydim ve bekliyordum. 1919
Trkiye'de Sol Hareketler j 59
bir mektup Bu zat dos-
tumuz Abdlhak (Hisar) benim sosyalist mefku-
resine kendini marksizmi bir tarzda tetkik et-
bir bir sosyalist parti
yaratmak iin bildiriyor ve gayretlerimizi bir-
iin randevu istiyordu. Bunun edilen
mnevverler grubu Derhal temasa ge-
tim. gen bir ve atelye-
sini bir salonu haline Haftada bir sosyalist
burada O bu
30-40 sevki, idaresi
ve Mdahale ederek sevki idareyi ele al-
Bilahare "Trkiye ve ifti Sosyalist Partisi"nin nizamname-
sinin hkumete verilmesini temin ettim. Bu fa-
aliyetimize muvazi olarak, memleketin vilayetlerinde sosya-
list mahiyet hareketler en nemlisi
Ankara' da kurulan "Halk idi( ... ) Benim kurmaya
muvaffak "Trkiye ve ifti Sosyalist Partisi" onlara na-
zaran daha ok esaslara Zira devletin
de zevat partimize mensup kimse-
leri, kadariyle Eski Ba-
Genel Ticaret Mdr ve milletvekili Mehmet Vehbi (Sandal),
Milli mdrlerinden Ethem Nejat, ifti Ktphanesi sahibi
Akif, ressam Hsn profes-
r Hamid Sadi, Matematik profesr Ali Yar, profesr Mnir,
lise mdrlerinden Celal Celal sonradan Sadri
Celal, Nizameddin Ali (Sav), gazeteci Nizameddin Nazif (Tepedelenli-
gazeteci Suphi Nuri eski Maliye Nurullah Esad
(Smer), Fikri Servet, halen Moskova'da bulunan veteriner Cevdet.
Partimiz iin beyanname kongre Mehmet
Vehbi (Sandal) ve genel de ben Parti
bis heyetine dahil ekserisi Almanya' da Spartakist m-
cadeleleri orada bu mcadelelere kimse-
lerdi. O zamanlar bunlar "Trk Kulb" de ele
ve ilk Berlin'de Bilahare bu
"Trkiye ve ifti Sosyalist Partisi" stne
kadar mteakip bu parti
kuvvetleri Propagandaya, bu defa
devam etmek zere Sadrettin Celal ve Nizameddin
Ali Beylerle 1921 'de de
/1

lamaya kendine has bir grubu
tu. Bu grupla haftada bir konferanslar terdip
dnemi Trk
en
en sola
kadar
sosyalistlerinden Jeon
Jeures'in tesiri

60 ) Aclan
Sonuna kadar
kalan, ancak Trk Sol
hareketi iinde
ile bilinen Celal, Enver
mutemet
biriydi (KGB
Belgelerinden. Bknz.,
Nabican Bakiyev, En.ver
Vosiyeti, 2007, lst.)
"Trk
yer olan
Nizameddin Ali, Alman
sosyalist hareketinin
etkisiyle sola kayan
isimlerdendir
ediyorduk. Bu parti zevattan
Nafi (K(lnsu) ve Ankara niversitesi rektr
ket Aziz (Kansu), Beylerin ilmi gay-
retlerini de sabketti. 1922 senesinde Bulgaristan'a siyasi bir
seyahat O zaman Bulgaristan' da Parti-
si" hakim idi ve bu "Bulgaristan Komnist Partisi"nin
byk kongrede de ben Grubu"nu
temsil ediyordum. Sofya' daki kongrede benim uzun
mam sonuna kadar dikkatle takip edildi. Gerek
kongre gerek kongreden sonra orada Trk kom-
nistleri ile Dostluk kurdum."6
Trkiye ve ifti Sosyalist
. Berlin'de Kant Strasse Numara 8'de Trk kolonisini bnyesinde
toplayan Trk tertibinde bir kulp Bu
Hamdullah Suphi sekreteri de Mehmet Vehbi (Sandal)
idi. Almanya' da tahsilde bulunan, staj yapan birok gen, bu kulbn
yesi idi. Vedad Nedim (Tr), Ali Nizami (Nizameddin Ali Sav), Et-
hem Nejat, Mustafa Nermi, Ahi (Mehmet Eti),
hami Nafiz (Pamir), Mmtaz (Taylan), Nurullah Esad (Smer),
Lemi Nihat ve Alman sosyalist hareketinin tesirinde
ve hatta bu evre Berlin'de "Trkiye ve ifti Partisi"ni kur-
1 1919'da dergisini

Berlin'deki
sosyalist Trkler gelince faaliyete getiler. Paris'ten
olan Dr. Hsn'y Berlin grubu, Abdlhak (Hi-
sar) delaleti ile Temasa geilerek, Berlin'de partinin
"Sosyalist" kelimesini eklediler. 22 Eyll 1919'da
"Trkiye ve ifti Sosyalist etti. Mte-
. Dr. Hsn Et-
hem Nejat, Ahmet Akif (ifti Kfphanesi sahibi), Sadrettin
Celal, (ressam), Cevat, Baytar Cevdets, Servet,
Nafi (Kansu), Mehmet Vehbi
1919 Eyll'nde Dr. Hsn ve
hkumete partiyi kurmak iin mracaat ettiklerinde , 21 Ey-
ll 1919 tarih ve 1284 bir ile Emniyet M-
partinin hkmlere ol-
Fakat kesin bir red
den Parti, kendisini farzederek faaliyete
dct ay sonra ilk kongresini akdetti. idare
heyeti zevattan meydana Dr. Hsn Na-
Hseyin Memduh, Mehmet Vehbi (Sandal), Hasan Nuri,
Numan Usta Harbiyede Rasih. 20 Eyll 1919'da ya-
Trkiye' de Sol Harekeller 161
dergisi 1920 ka-
dar

dergisinde
marksist yer gre sosya-
lizm, Trkiye'yi "Bedbahti ve felaketlerden
yegane yoldur." Endvidalizm ve demokrasi bizi kurtara-
cak yollar "Mnferit dnya kuvvetiyle ve
beynelmilel
mecburiyeti ancak sosyalizm gsterebilir",
"Sosyalizm fakirlere, yoksullara refah ve saadet vaad eden
bir yoldur." (Sosyalizm ve Ferdiyetilik) makale, s.
51. derginin l. "Proletarya Kimdir?" (s. 6)
da denilmektedir: "Dnyada yek iki
temayz ediyor. Biri de yle ki,
eziliyor, tazyik gryor; yle ki, eziyor ve tazyik ediyor. a-
umumi sermayedar veya kapitalist, umumi
proletarya ... Bugnk dnyada iki kabiliyet biri soymak,
ri soyulmak. .. Bu iki her soyulan (s. 7) ... Sosya-
listler, ve hcuma kuvvet vermek iin: "Btn proletar-
birlik olun" diye dahili ve harici pek iyi
izah ederler (s. 48-49)." 36. sayfada "Sosyalizm ve Edebiyat"
da komnizmin klasik demokrasi ortaya konur: "Demo-
krasi daha bir mddet iin bir yalan,
koca bir yalan, kuyruklu ve hain bir 56 ve 57. sayfalarda ise
askerlik ve vatan zerinde durulur. "Sosyalizm ve Milita-
rizm" makalede deniyor: "Biz, bugn mahvolan, dn ne
kat'i surette kimse bilinmeyen ve bir hayal-
den bir olmayan tarihi vatan yerine, atisi muam-
Trk sol matbuat
i\inde Almanya' da
"Kurtulu('
(l 920) ve
dergisinin zel bir yeri

mer ve mreffeh bir ve vcuda getirmeliyiz ... Bu
ordular iki ktleden ediyor: para ile
ve kkten beri vatanperverlik, fetih, ve
ile bir hey' eti zabitan; ceb-
ren lme sevkedilen ve bihaber bir efrad ... Dnyaya
hakim olmak isteyen intikam, intikam, intikam diye
ran, albayrak zerinde ykselsin terane-i
si ile yrye, dnyalar fetheden benzemek isteyen
bir vusta ktlesi istemiyoruz ... "
. : ' .

Jean Jaures okulundan bir sosyalist olan Dr.
fik Hsn bir sre sonra mnevver sosyaliz-
minden sosyalizmi) marksizm yoluyla ihtilalci sosyalizme ge-
ti ve partiyi bir komnist olarak faaliyete geirdi. An-
cak bu sefer pek ok kendisini terketti. Sadret-
tin Celal 16Mart1920'de
62 \ Aclan
TKP iinde nemli isimler
dneminde
"Orak-eki(
dergisi ve onun mesul
yrten
{Altta, Orak-
eki dergisi)
li zerine tatil etti. Bir sosyalist
milli mcadeleye iin Anadolu'ya geerken,
bul' da kalanlar 12 Temmuz 192l'de dergisini
karmaya Moskova'da Komnternin nc Kon-
gresi da gizli Komnist Partisi
kil bulunuyordu. "Trkiye ve ifti Sosyalist
Partisi" partinin legal yz, da legal yeri-
ne geiyordu12. te yandan Dr. Hsn 1920-
1921 Yunan komnistleri ile de temas kur-
Serafim Maksimos, Nikola Asmakopolo, Roland Ge-
nenzberg, Zaharaya gibi isimleri bu meyanda zikredebi-
liriz. Dr. Hsn'n kendi el ile
ve bir tevkifatta (1925) ele geen belgede de idi: "Trkiye
Komnist Partisi, amelinin en fertlerinden mrekkep
ve bir grubunun
amele en ile, Rumlardan mrekkep
amele grubu ve Hinak Cemiyetinin sol grubu Trkiye Ko-
mnist Partisi'ni
Dr. Hsn 1921 "Trkiye ve ifti Sos-
yalist paralelinden "Trkiye etti. Serafim
Maksimos, Roland Genenzberg, Nikola Asmakopolo, Zaharaya gi-
bi Komntern da ve ile, Dr. Hsn
"Genlik Cemiyeti", "Beynelmilel Deniz
ri "Beynelmilel Marangoz Cemiyeti", "Beynelmilel Bina
leri Cemiyeti" ve "Genlik Cemiyeti"
komnist yapmak gdyordu.
,,_,..'"f -i" ..

1923 Sadrettin Celal (Antel), Nikola Asmakopo-
lo, Serafim Maksimos, Roland Genenzberg Komnternden
direktife uygun olarak yeniden TKP'yi illegal olarak
ve en aktif harekete geirdiler. TKP'nin yedi ic-
ra heyeti, de idare heyeti (Merkez Komite-
Merkez Komitesi). Partinin nde iki lideri Sadret-
tin Celal ile Dr. Hsn idi. Hasan Ali (Ediz),
Mektebi talebesi yeleri
Yksek okullarda kesif propaganda faaliyetine geildi. "Tr-
kiye Komnist Genler edildi. Bu Fah-
ri mstear ile Mdr Ali Cevdet ge-
nel sekreter oldu. 'Mustafa' mstear Hasan Ali
(Ediz) 'Nafiz' mstear Galip 'Mehmet Ali' mstear Res-
sam Samih mstear Ali Cevdet zamanda
Trkiye' de Komnternin bir Komntern ile
TKP OMSK'nin Trkiye seksiyonu
Trkiye' de Sol Harekeder 163
Galata' da 192l'de eden "Trkiye Dernekle-
ri" de Komnternin faaliyeti cmlesindendi. Dr.
fik Hsn ile Sadrettin Cel.1 (Antel) ve Sleyman
Nuri, 22 Haziran - 12 Temmuz 1922 tarihlerinde Komnter-
nin III. Kongresine delege olarak "Trkiye
i Dernekleri"ni Komnterne ettiler.
Dernekleri" ilk kongn:sini birka ay
sonra 5 192l'de, aktet-
ti. Bu Trkiye Komnist Partisinin so-
nulanan cephe ile ilgili idi. Kongre sonunda kale-
me beyannamede deniyordu: el ele ve-
rerek, menfaatlerini kuvvetle m-
dafaa etmek idrak eden kongre; umum Trkiye proletarya-
burjuvazi kuvvetlerine mttehid,
kudretli bir cephe etmenin ve ilk imkan husulnde, mmasil
dernek temasa gelmesini temenni eder. Kongre bu
lu cihan Trki-
ye selamlar ve itimai Karl
Btn Dnya Proleterleri tekrar eder". Bu
Kongrenin gene dergisinde oldu. Dr.
Hsn kongre "Bu takdirde,
telkin gibi azimkar bir merkez askeri bir inzibat al-
azade, btn milletin mttehiden mm-
kn dergide bir yer
"Trkiyenin en byk sanayi merkezi olan da son seneler zar-
proleterya bir harp
emekilerden ihzar cesaretler bu
sonrakilerde tahammlleri mevcut olan tesand hissini tama-
miyle bir hale ve onlarda mcadele
vcude getirmek tevhid derneklerinin kongre-
si Sadrettin Celal (Antel) de "Bugn Tr-
kiye derneklerine dahil ekserisi seneden beri se-
batkar bir sevgi ile cidalini idare eden o fedakar mcahitlerin
ve muakkipleridir. Kongrede cereyan eden mzake-
rat Trkiye rehberlik etmeye namzet olan murahhasla-
vazifelerine ne derece mdrik
Dr. Hsn ile birlikte faaliyet gsteren Roland Ge-
nenzberg, Ziraat Mektebi Mtareke
komnist kme-
lerin kurucusu idi. 1919 bir ara tevkif Roland Ge-
nenzberg okulun demirci ve Ahmet ile bir ko-
mnist hcresi ordusundan
Alman sosyalist hareketi
tesirinde 'Trkiye ve
(ihi Sosyalist
kuranlardan biri de
Trkiye'ye
dndkten sonra Gzel
Sanatlar Akademisinde
mdr olacak ve lene
kadar orada
641 Aclan
da matbaa
olan
"Mrettibin-i Osmoni
olan
11
Bugn
11
gazetesinin
biri de Emin
Lami'dir
Talebeler kendisine derlerdi. Ahmet,
tanbullu idi, Tophane ve Tersane
Harp Almanya'ya usta olarak
komnist kmesi 30 Ekim 1918'de Ahmet evinde
Demiryolu
vapurunda deniz tramvay marangoz-
lar 1919 polisler bir kmeleri tevkif
Sarafim Maksimos'da 1921 "pan
tion"un Beynelmilel (Union Interna-
tionale du Travaille) iinde mahalli reis
ve Diinya sonra Zahariadis ile bir-
likte Yunan Komnist Partisi'nin
bul'lu bir Rum
1919 kalan bir komnist Anadolu
ile ilgilendiler. Baba Mehmet (kendisinin birka daha var-
Laz Mehmet, Gavur Mehmet, Mehmet), Anadolu'ya silah
ile Rusya
1
ya gidip gelirken, Mustafa Suphi grubu
ile de temas Anadolu'ya silah getirirken, "Yeni Dnya" ga-
zetelerini de sokuyordu. te yandan Osman Ka-
hya (Kaptan), Krt Sleyman, Abdullah idi) Ku-
vayi Milliye
1923
21 Nisan 1923'te Yunan "Beynelmilel Bina ve Ma-
rangozlar Cemiyeti"ne 300 kadar beyanname gtrrken
Kader beyanname-
ler polis duruma el koydu. 1 1923'te
Sovyet Bedros, tramvay kulbesine Kom-
nizm" ve Runca beyannameyi ele geti. Bu
olaylar Trkiye Komnist Partisi ile onun bir kolu olan "Trkiye Ko-
mnist Genler faaliyeti idi. 18 tevkif edildi ve 21
mahkemeye verildi. Serafim Maksimos Yunanistan' a, ya Zaharaya
Amerika'ya, Roland Genenberg Moskova'ya, Sadrettin Celal,
yoluyla Tiflis'e "Bidayet Mddei umumisi
iddianameye gre mahkemeye isimler sev-
Sadrettin Celiil, Hasan Ali (Ediz), Samih, Dr. Hsn,
Yakup, Cevad, Genenzberg, Serafim Vasilkopulo, Kondoktr
Karabet, Nezir Kaptan, Agop, Karabet, Bedros, Cevdet,
Ahmet Celal, Hseyin Galip, Hasan bin
"Hiyanet-i Kanunu"nun 1., 2. ve 3. maddelerine gre cezalan-
isteniyordu. 26 1923'te Dahiliye Ve-
kaletine raporda: "1919 senesinden
Trkiye' de Sol :Hareketler 165
beri memleket dahilinde komnizmi yaymak iin Trkiye
Komnist Partisi ile Trkiye Komnist Genler nam-
ile iki gizli cemiyet meydana Bu defa 1 Ma-
1923 Amele mnasebeti ile ameleyi komnizme
ve hkumet aleyhine ve tezahrat ic-
iin tevzi edilen 8000 beyanname msadere ve
failleri tevkif
Faaliyet 1919 senesinde Almanya'da bu-
lunan ve Trkiye ve ifti Sosyalist
olan Cevdet ve ressam Beylerle
tanbul'a avdetlerinde Dr. Hsn ile
rek bu tesis ederek faaliyete
Bunlara 1905 beri komnizmi kabul olan Sadrettin
Celal ve Cevat Beyler de Bu zevat
ile bir mecmua
Kornntern ile Temas
Bu neticesinde Moskova' da bulunan III. Ko-
mnist Enternasyonali He irtibat tesis olunarak Rusya' da toplanan kon-
greye Dr. Hsn ve Sadrettin Celal Beyler murahhas olarak gn-
ve hamilen avdet Mem-
leket ii faaliyetleri Hsn ve Ekim 1922 ta-
rihlerinde Enternasyonalin ile Galata' da "Trkiye Der-
bir meydana Bu
"Beynelmilel ile bilahare tespit
zamanda ameleyi ve tahrip edici beyanameler de
Tevkifat neticesi Sadrettin Celal, firar ahva-
lin skunet zerine yine
"Komnist Genler ve Hcresi",
Askeri talebesi Hasan Ali (Ediz), talebesinden
Galip efendilerin Rusya' dan motorla ve gizlice birok
komnist getirdikleri, mnevver ameleleri topla-
mak suretiyle konferanslar aktettikleri ve taraftan da
genlerden mrekkep "Trkiye Komnist Genler is-
miyle bir vcude getirdikleri tespit Mos-
kova ve memleket Komnist Partileri ile irtibat iin de
denilen meydana Netice; 16
maznun ye" suu ile mahkemeye
de TBMM' ce kabul edilip kanunun, da usulne g-
re adem-i mes'uliyetlerine karar ve-
rilmek sureti ile mahkumiyetten

deniliyordu.
Mahkemenin adem-i Takip zerine Valili-
da
ula Turquie
11
gazetesi 1871 Paris
stunlar

Moskova'da 3.
Enternasyonel ile kurulan
temas Trk Sal' unda
nemli bir dnm
edecekti
661 Aclan
Dahiliye Vekaletine 6 Haziran 1923 tarihinde
"Mahkemenin adem-i mesuliyet yzlerce
Sadrettin Celal Beyin Leman bera-
berinde ve komnistlerce Enternasyonal
olan karanfil ieklerini maznunlara yksek sesle
kendilerini tebrik Gerek mahkemenin neticesi ve gerekse ha-
zirunun izhar eyledikleri srur ve alaka memleket dahilin-
deki komnist kesbi kuvvet ederek kanaati ha-
Zaten Trkiye' ye ithal iin
100 milyon ruble tahsis E. U. Riyasetinin ile ma-
ahvale yeni ve bir mukabe-
le icap ile keyfiyet olunur"
Dr. Hsn fiili sekreterlik bu dnem
yle grlyor ki, faaliyet olarak kesif bir arzetmektedir. Dr.
Hsn bu dnemde illegal olarak, "Trkiye
ileri "Trkiye
"Lenin Tercme-i Hali" kaleme Trki-
ye'ye Bulgaristan' dan "Ziya", Yunanistan' dan "Yeni Ziya" dergileri
parti bir taraftan ile temas ederken, te yandan Al-
manya ile de tesis
Trkiye'de Sol Hareketler 167
Blmn
1-Mete Tunay, a.g.e., s, 147.
2-1951 TKP si, s, 6, (Teksir)
3- ... Milliyet gazetesinin 20 1974 tarihli bayan Leman
"Deymer" ile ilgili lm Dr. Hsn ye-
di drdnn erkek, nn Merhum
Avukat merhum Selahi Birizkent, kimyager Sezai
Dr. Hsn erkek; merhume Leman Mediha Gral,
Prof. Dr. Jlide Bayan lm so-
"Deymer" olarak geiyor. 1946'da kurulup Trkiye Sosyalist
Emeki ve Kyl Partisi'nin bildiri ve ise
"Trkiye' de Siyasi Dernekler II" eserinin 341. 343. say-
ise Deymer Ankara Garnizon 2 nolu askeri
Mahkemesi, esas 1953/17, Karar 1954/33, Mucibeli Hkmde ise De-
Mete a.g.e.'nde Deymer: Dr. a.g.e.'nde
mer, 1953/17 iddianamede hem hem de Deymer,
6. (1971, Seme da, Deymer olarak geer. Biz
bunlardan tercih ettik.
4- Yedi Gn Derg., 10 Temmuz 1935, Yahya Kemal diyor: "O seneler
bu Faris Abdlhak Hsn iyi
bilirler"
5- Hsn, Komntern ve
lar, s, 15, 1977 .
6- Yeni Gazete, Al, Ediyorum, 17 Temmuz 1967, Tefrika Nr. VI.
7- Mete Tunay, a.g.e., s, 143-144.
8- Baytar Cevdet, Hasan Ali Ediz'in idi. Stalin Bilen'i ra-
sonucu hasta
9- s, 14, yer, tarih ve zerinde yok.
Fakat Emekli Hakim General Mutlugil kaleme syle-
niyor).
10- Dr. Hsn mezkf 6 sy-
lyor. 5 Berlin'de olan tek nsha da
dahil edilirse, o zaman 6 sylenebilir.
11- 30 1965 gn, Sreyya Aydemir ile evinde ko-
bize "Dr. Hsn gibi, 1908
Jeune Turclerinden idi. Trkiye'ye zaman ise Jeune Turc hareketi
Hsn, mnevver sosyalizminden, Marksizm yoluyla ihtila.Ici sos-
yalizme geti ve Trkiye Komnist Partisini kurdu. O zaman arka-
kendisini terkettiler. Sadrettin Celal' den yoktu. 1923'te
ben Trkiye'ye geldim, partiye intisap ettim. Ko-
mntern ile de ilk ciddi temaslar benim Bence Trkiye Ko-
mnist Partisinin Dr. Hsn partiyi tari-
hi kabul etmek en akla Zira, gnmze kadar sren komnist
Dr. Hsn' nn bugn de byle bir var-
68 I Aclan
sa, Dr. Hsn zincirinin bir
12- 28 Ocak 1967 tarihinde kendisi ile tekrar Sreyya
Aydemir dedi: hcrelenmeler evresi
13- s, 13-14.
14- Sleyman Nuri, 1895 Karaman
, demirci idi. Ana 1870 bir kynden Trakya
na gt. ile Sleyman Nuri, Gelibolu' da ya-
rstiye, idadi' oniki okudu. Sonra
bul'a geldi, kk zabit (Gedikli) okuluna girdi. 1914'te olarak mezun ol-
du ve okulda yaph. anakkale cephesine gnll gitti. Sonra
ile Kafkas cephesine nakledildi. 1917 Rus
iltica etti. Esir bir sre Rus geti. Vaftiz edi-
lerek tanassus etti ve oldu. Hazar Denizinde tankerlerde yap-
propaganda ile ay hapis Orada; Suzen
ve Anastan Mikoyanla 1919 Baku'ya geldi. Azar-
ilk Ankara Bykelisi olarak Abilov'un ile, Kom-
nist Partisi ile temas kurdu. Anadolu' da mevcut muhtemel TKP
ile temas kurmak ile Trkiye'ye gnderildi. Trkiye' deki si-
yasal durum, hareketleri, muhalefet partilerinin faaliyetleri konusun-
da tanzim oldu. Bu Baku' da Dr. Fuat Sabit'le Trkiyeli kom-
nistlerle birlikte, Azerbaycandaki Resulzade Emin Bey'in Musavat Partisi ikti-
devrilmesine oldu. Mustafa Suphi'nin teklifi ile, XI. Or-
du' dan 1920 Milletleri ile, TKP 1. Kongresine de-
lege iin, Kuzey Kafkasya' da grevlendirildi. Ermenistan' da Adliye
Halk ve Yksek Mahkeme 1934 Baku
ze ynetici iken hviyet grevle Trkiye'ye gn-
derildi. "Casus" diye hapse mahkum oldu. Sivas cezae-
vinde oniki Yedi orum' da srgn olarak 1958 Mos-
kova'ya dnd. 1963 da Sovyetlerde ld. Bknz., Do. Mete Tunay, Es-
ki Sol zerine Yeni Bilgiler, s, 9-24, 1982.
15- E. a.g.e., C. I, s, 21-24.
16- Dimitri, a.g.e., s, 63-69. bir
la, Trkiye Komnist Partisinin isimli bir Rus'a mal etmek is-

17- Dr. Fethi a.g.e. 96. Yine Sreyya Aydemir, 12.8.1967
tarihli bu isimlerin, Komnist Partisinin mensubu
kabul etmenin ki, biz de kendisine
Kuvayi Milliye iinde kendilerine belki diyenler Ama
evik etesi" diyen tahmin etmiyoruz. Sabahattin Se-
lek' de "Anadolu eserinde eteleri"nden sz etmekle, Dimi-
ter hataya Anadolu'ya silah
bilgi almak isteyenler, Seliihattin Ertrk'n Devrin Perde
eseri ile Emekli General Kemal Koer'in
gal Senelerinde M. M. Grubunun Gizli Faaliyeti" eserine bakabilirler.
18- 1923 iin Bknz., Dr. Fethi a.g.e., s, 94-95.
Blm
Komnizm
Faaliyetleri
Mustafa Suphi'nin Ortaya
Milli Anadolu' da kurulan komnistte-
ile da Dr. Hsn
lat temaslar muntazam ve fazla olmamak-
la birlikte, Anadolu'daki merkezi da olan Trkiye
Komnist Partisi'nin Keza, Moskova'da, Baku'da
meydana getirilen da Bro faaliyetleri olarak kabul et-
mek en yoldur. Milli ve bilhassa Trk
- Sovyet nemli rol ile Mustafa Sup-
hi'nin n planda telakki edilmesi de bir olmasa gerek-
tir. Mustafa Suphi Ankara'ya gelebilse ve milli hkumetle
idi, Trk Komnist Partisi kesin olarak tescil
olurdu. Bugn Anadolu' daki Sovyetlerin
Komntern ile Anadolu ile ilgilenmesinden
trl telakki etmeye imkan yoktur. Nitekim bu sonunda
Stalin ve Orjanikidze'nin muhalefetine 16 Mart 192l'de "Trk
- Sovyet imza edildil. Anadolu'da komnist
sonra 5 - 5 1922 IV.
Komntern kongresinde, Trk delegeler protesto edilirken,
Radek, Sovyet eksiksiz aksettirerek diyordu : "Trk
komnistlerine partiyi kurduktan sonra, ilk grevlerinin Milli Kurtu-
hareketini desteklemek tr bir an
bile, Trk di-
yoruz ki, iinde zaman, sizi kr et-
mesin. Kendinizi, size yapanlara koruyun ... Fakat unutma-
ki, kesin tarihi an daha ok yo-
lunuz var"2.
Sovyetler Sivas ve Erzurum Kongrelerinden sonra Anado-
lu ile ilgilenmeye Mustafa Kemal' in milliyeti bur-
70 \ Aclan
Trk Sol hareketine
vurpnlordon biri
de Franso'do iktisat tahsili
. Trkiye'de

Rusyo'yo sonra
benimseyen
Mustafa
Suphi Beydi
juva hareketinin ncs elJ;>ette Bu harekete
onu desteklemek ve burjuvazinin prole-
ter ihtilaline evirmek en yoldu. Nitekim, Sivas Kongresinin so-
na iki gn sonra (13 Eyll 1919), ierin ve Neriman Nerima-
nov'un "Trkiye ve kyllerine" bir demete mn-
hcum ediliyor, doktrin meselelerine temas edilmi-
yordu. 1919 Trk-Sovyet
1920 Londra'da bir Sovyet -
Lloyd George, bu Sovyetlerin "Ke-
malistler" e etmemesi koydurmak istemesini Sovyetler

Anadolu'daki komnist hareketleii Trk-Sovyet
seyrini gz nnden uzak tutmamak Bu-
nun iin de Mustafa Suphi'ye zel bir yer vermek gerekiyordu. Zira,
Anadoludaki komnist hareketlerle ilgili ve Dr.
Hsn' den ok, Mustafa Suphi'nin Mustafa Suphi
de o Sovyetlerin, Mustafa Kemal kul-
bir "aletten" te bir
Mustafa Suphi Kimdir?
Mustafa Suphi 1883 Trabzon vilayetine Gi-
resun birok valiliklerde
Ali Bey, annesi Samsun Belediye Reisi Halil Hil-
mi Beyin Memnune ve Edirne valilikle-
rinde bulunduktan sonra Ali Bey emekli oldu6. Mustafa
Suphi ilk tahsilini Kuds'te ve da, idadi tahsilini de Er-
zurum' da Galatasaray Lisesinde okudu.
Hukuk Fakltesini bitirdikten sonra 1905
Paris'e gnderildi. Ecole des Scienes Politiques'te (Siyasal
Bilgiler Okulu) okudu ve mezun oldu. Siyasal Bilgiler Oku-
lunu bitirirken "Trkiye' de Zirai Hal ve
tikbali" isimli bir tez ve tezini Fransa' da 1911 "Gney
Zirai Kongresi"nde okudu. Daha Ziraat
Enstit da okunarak Mustafa Suphi, zeki, a-
ve evresinde sevgi toplayan bir idi. Fransa' da bu-
sosyal meselelerle de Muhtemel olarak Jean
Jaures'nin de etkisinde Bougle'n derslerini takip etti. Paris'te
"Tanin" gazetesinin de
1908' de a zaman ilan Bir
sre "Tanin", "Servet-i Fnun" ve "Hak" gazetelerinde Sorbon-
ne profesrlerinden Bougle'n Nedir?" eserini Fran-
tercme etti. "Vazife-i Temeddn" Grevi)S
Trkiye' de Sol Harrht lrr 17 ',
telif bir eser kaleme ve Terakki"ye cephe
Ahmet Ferid (Tek)'in gazetesine
Mdr oldu. Ahmet Ferid (Tek)
idi (1912). Bu gazeteyi zaman "Milli
perver 1912
tanbul'da "Yksek Ticaret Mektebi"nde Huku-
kiye" dersleri okuttu. "Yksek Muallim Mektebi" ile "Mek-
teb-i Sultani (lise)" de 14
Haziran 1914'te Sadrazam Mahmud
suikastte, gazetesinde bir sebebiyle, Kara-
deniz sahillerine, Sinop'a srgn edildi. Sinop'a gidenler ara-
Ahmet Bedevi (Kuran), Amasya mebusu
Ahmet Ferid (Tek), Refik Halid (Karay), Dr. Celal Refi Ce-
vad (Ulunay), Pehlivan Kadri Bey, Diyanet mdrlerinden Ab-
dlkadir gibi maruf Mustafa Suphi'nin da
ve Terakki"yi devirmek iin zel fikirleri
zamanlar kendisi de "mason" olduktan sonra bu ka-
bir sre sonra da ve Terakki" den
hat ve Terakki"nin beynelmilel "Trk - far-
etmek, "milli farmasonluk" hareketi yaratmak isti-
yordu. Sinop'ta bu konuda ile

Fikirlerini
dnya kamuoyuna kabul ettirmek iin Sinop'tan
bs Servet' in ile akim
bs muvaffak oldu. Sinop srgnleri, Trabzon' dan gelen Mustafa
Reis'in ile ve 12 bir kafile ederek, Mustafa
Reis'in kk idi. Denize bir sre sonra
Salih Reis'in bycek binerek Sivastopol'a Ahmet
Bedevi (Kuran) ve daha birka Odesa'dan Paris'e getiler. Mustafa
Suphi de Rusya ilerine dalarak bir sre izini kaybettirdi.
29 Ekim 1914'te Trkiye ile Rusya Musta-
fa Suphi ile birlikte birok ve kk esnaf enterne
edilerek gneyindeki Kaluga Al-
man Rusya ierilerine ilerlemesi zerine, enterne
olanlar Kaluga' dan Uralsk nakledildiler. Mustafa Sup-
hi, Uralsk'ta olarak Kazan Trklerinin
ile durumunda dzelme oldu. Kazan Trkleri ile temaslarda bu-
lundu. te yandan Kazan'a srlen Rus (komnistleri) ile
de temas 1915 da Uralsk'ta "Sosyal Demokrat
evik) Partisi"ne intisap etti. Mustafa Suphi 1917 1917
Ekim kadar Uralsk'ta Sonra Kazan'a gitti ve orada Ka-
komnistlerle ilgi kurdu. Moskova'da "Rusya
I. Kongresi" 22Temmuz1917'de "Milli ve Me-
Trkiye soluyla
ilgisi olmamakla birlikte,
Sovyet Rusyada
bir "Trk sosyalist"
hareketinin iin
aba harcayanlardan biri
de Azerbaycan Trk
komnist nderlerden
Neriman Nerimanov'du
n I Aclan
deni Muhtariyet" ilan edildi. Ufa' da "Millet Meclisi" toplanarak Sadri
Maksudi (Arsal)'nin 1917'de "Milli
Heyeti" kuruldu. te yandan Sultan Galiyev'in
Devleti" projesi tahakkuk etmek zere idi. Fakat
rin tavsiyesi ile Tatar Devleti projesinin bir mslman
Trkler grmesi, projesini akamete
Mustafa Suphi bu devirde
kurdu. Buradan, tavsiyesi ile Moskova'ya gitti. "Msl-
man mracaat ederek syledi. Ya-
aslen Avusturya ordusunda olan Ed-
hem Bulbolovi isminde biri de Mart 1918'de "Mslman Komi-
Manatof kabul edildiler. Manatof de-
laleti ile Molla Nur Vahitof ve ile Birka defa Stalin
ile de sonra "Mslman nezdinde bir "Trk
ve "Yeni Dnya" gazetesi Brest-Li-
tovsk "Yeni Dnya" gazetesinin Trkiye B-
ykelisi Galip, protesto etmesine bir sonu elde edilemedi.
komnistleri ile Mustafa Suphi, Stalin'in de des-
ile lider durumuna Mustafa Suphi, Trk harp esirle-
rinden bir grup meydana getirdi. 1918'de Kazan'da toplanan Tatar
Sosyalistleri Kongresine Kazan' dan "Mslman Ko-
ye seildi. Beyaz ek ilerlemesi zerine,
Molla Nur Vahitov'un emrine uyarak Trk esirlerinin
sokarak cepheye sevketti. Beyaz eklerin eline Molla
Nur Vahitov dizildi. Moskova'ya kaan Mustafa Suphi, Tem-
muz 1918'de 15-30 "Birinci Mslman Sosyalist
Kongresi"ne etti ve ilk defa 20 Temmuz 1918'de "Trk Sol Sos-
yalistler Grubu"nu Bu bir iki sonra resmen ku-
rulacak olan Komnist Partisi harici brosunun nvesi kabul edilmek-
tedir. Mustafa Suphi, 1918 ikinci ile 1919 ilk ayla-
Kazan' da Maarif ile zerin-
de 2-6 Mart Moskova' da toplanan III. Enternasyonalin, Bi-
rinci Kongresine Trk delegesi olarak
Mustafa Suphi 1919' dan sonra Trk esir kesif faaliyet
gsterdi. Kazan, Samara, Saratov ve Astrahan
Trk 1919 "Yeni Dnya" gazetesini
a nakletti. Buradan gerek bu gazeteyi, gerekse ve
propaganda kitap ve risalelerini ve Anadolu'ya yolla-
maya te yandan mutemet sekiz-on de
dan gnderilen ve partizanlar, taka-
larla ve Karadeniz sahillerine
desteklemek ile a asker
Trkiye' de Sol Hareketler j 73
ve bu arada Mustafa Suphi'nin buradan ekilmesine sebep
oldu. Mustafa Suphi 12. Ordu ile birlikte Odesa'ya
oradan da Kiyef'e Oradan da Moskova'ya geldi. Bir ara
Mustafa Suphi'nin
Haber Moskova da
ru Mustafa Suphi, Moskova' da
1920 geldi. "Bey-
nelmilel geirildi. Bir yandan da "Ye-
ni Dnya" gazetesini de
27 1920' de Baku' ya gelin-
ce, Mustafa Suphi de ile buraya geldi. Baku' da daha
evvel Dr. Bahattin Ruslarla
zerine, Baha Said, Dr. Fuad Sabit, Kk Talat
Harp Mustafa bir "Trk Komnist Partisi"
Yakup, Sleyman Sami, eski Zor Kaymakam Salih
Zeki de bu Partiye dahildiler. Eski Partinin olma-
ve Trk komnistlerini kontrol etmesi, gerek gerekse Mus-
tafa Suphi'nin gelmiyordu. 1Eyll1920'de "Baku Milletleri
Kongresi" Bu kongrede gizli bir kararla Mustafa Sup-
hi'nin Baku' da 10 Eyll 1920'de "Trkiye Komnist Par-
tisi" bir daha edildi. "Trkiye Komnist Partisi"
bul' da Mustafa Suphi de bu partinin Brosu olarak
Rusya' da faaliyet gsteriyordu. Baku' daki maksat,
gcn Nitekim, Mustafa Suphi'nin parti
kilinden sonra ikinci plan_a itildiler. Bir sre sonra da Enver
Trkistan' da Rus ile
ken oldu. Baku Kongresine pek ok Trk Hatta
Enver da Kongreyi takip etti, Mehmet Emin
da nutku okundu. Mustafa Suphi
fayda, Milli messir
olabilmek gdyordu.
Baku Milletleri Kongresi
Komnternin il. Kongresinde uyularak
1Eyll1920 tarihinde Baku' da Milletleri Kongresi"nin
karar ve delegeler davet
Daha nce ve Trkistan hkumetlerinde
bulunan Mslman komnistlerden nemli
komnizm tatbik bir esasa gerekesi
ile Baku' da bir kongrenin Fakat bu istekleri
Rus Komnist Partisi olumlu bir-
likte, bilahare nlendi. Sebebi, ve Trkistan komnistlerinin bu
Molla Nur Vahidof Kazan
beyaz
kuvvetler
dizilerek idam
edilir
Dnya
"Koloniler Devrimi"
ngrerek, son derece
zgn bir tez
siyaset literatrne ve
Sovyet Tarihinde nemli bir
yere sahip iki Trkten biri
Mollo Nur Vahidof,
ise Sultan Goliyev'di
7 41 Aclan
Sultan Galiyev'in
iin
Milletleri Kongresi",
emperyalizmine
btn ezilen,
smrge ve smrge
hadefliyordu.
Dneme ait MUSKOM'un
(Mslman Komite)
bir

y. ----
kongrede ortaya dkmek isteklerinin idi15.
Ancak Komntern, bu teklifi msait Rus Komnist Parti-
sine tekaddm ve 1Eyll1920 tarihinde Kongrenin
ve fakat Kongreye Rusyadaki mslman Trklerin
karar Bu gerekesi, Sovyetlere dahil
mslman milletlerin komnizmi kabul idi. karara
gre, Kongresi, milletlerine ve memleketlerine mahsus siya-
si bir meslek kongresi olacak iken, bundan da
Hedefi bsbtn milletlerini, Garp emperyalizmi-
ne ve kapitalizmine ve harekete geirmek iin topla-
nan hakiki bir ihtilal kongresi mahiyetini Bundan kon-
sosyalistlerden ve ihtilalcilerden etmesi plan-
16. Kongrenin 1891 delegesinden 235 delegesini
Trkler ediyordu17.
Kongre, 1Eyll1920 gn, BakU'da "Byk Tiyatro" bi-
Azerbaycan Cumhuriyeti ve Komitesi
Neriman Nerimanov'un bir hitabesi ile Nerimanov,
dnya milletlerine medeniyeti gtren ilk defa olarak
gz kapitalist ve emperyalistlerden
zulm ve hakaretlerden bahse-
derek, Lenin, Zinoviev ve Troki'nin fahri, Zinoviev'in
fiili seilmesini teklif etti ve teklif ittifakla kabul
edildi. (Mikhail) Pavlovi (Weltmann) 9
bir 47 delegeden meydana gelen bir
otuzbir delegeden meydana gelen bir Heyeti ile
kongre katipleri seildi. Pavlovi, Kirov, Dzerjinski, Stasova, Eliava ile
Skakov girdi. Trkiye' den de Sleyman Nuri,
mail ve Dr. Bahattin Mustafa Suphi, Trabzon
Mehmet ve Tahsin Beyler de bu dahil oldular. Bunlar, Ba-
ku Trkiye Komnist Partisi Trk harp esirleri idi. Mus-
tafa Suphi de kongreye bir bildiriye imza-

Kongreye dahil olan 1891delegenin,1273' komnist partilerinin
yeleri idiler. 266 partisiz, 55'i idi. 235 Trk delegesinden
192, Ermeniler 157, inliler 8, Krtler 8, Araplar 3, Gr-
cler 100 delege ile temsil edildilerl9. Blucistan, Afganistan,
Buhara, Hive, Trkistan, Fergana, Semerkant, Trk-
menistan, eenistan, Kuban, Kafkasya, Terek, Ukrayna,
Yahudileri, Azerbaycan, ve Kalmuk Cumhu-
riyet ve de kongreye III. Enternasyonal icra
komitesini, Zinoviev, Pavlovi ve bayan Stasova, Radek, Bela Kun, Ki-
rov ve Orjanikidze ile Skakov temsil Komntern nezdin-
Trkiye' de Sol Hareketler/ 75
de bulunan Avrupa, Amerika, Japon delegeleri de kongreye
Trkiye Komnist Partisi o
ralar Rusya' da bulunan Enver ile eski Emniyet Umum Mdrle-
rinden Azmi Bey de Tunus, Cezayir, Fas ve temsilen
kongrede Trkiye Byk Millet Meclisi Anadolu h-
kumetini de olarak Dr. Tali (ngren) temsil ediyor-
du. yeler Trabzon vilayeti Mehmet, Er-
zurum vilayeti da Arif Beyler idi20.
Baku Milletleri Kongresine eden Ankara Hkumeti
temsilcilerine talimat 1-
lap da adet ve dinimiz itibariyle msaittir. Ancak henz vakti
nk emperyalist ve hkumeti ile harp halin-
deyiz. gelebilecek bir inhilalimizi (zlme,
mucip olur. mzakereleri dinlemeli ve bize
haber vermelidir. 2- Kongrede Anadolu'nun hakiki
ve ruhundan bir bilfiil gstermek, kon-
greye edecek olan delegelerin bu hususta itimat ve
emniyetlerini kazanmak ve muavenetlerinden memleketimiz
iin azami istifadeyi temin etmek, memleketimizin idare ve siya-
seti en iyi usul ve ne onlara anlatmak. 3-
Trkiye her ne ve mahiyette olursa
olsun bir hkm ve karar selahiyattar
Kongrenin Trkiye Komnist Parti-
si'nin, da lisanda bir dergi risale-
ler, kitaplar meydana getirmek, gerekli yer-
lerde tesis edilerek okullar Zinoviev, bu konuda
diyordu: byk grevler havale ettik.
kil olunacak bu messesenin nnde byk bir istikbal Onda
her ne kadar bugn iin bir merkeziyet yoksa da, bu
ta kuvvet bulacak, yollar aacak ve zaman getike,
byk bir devlet
Kongrenin bildiride zetle deniyordu: mil-
letleri bu kongreye, Komnist Enternasyonali Her
kyl ve her bilmelidir ki, Komnist Enternasyonali, kapitalist haki-
miyetini ortadan iin btn dnya kom-
nistlerinin ve Komnist Enternasyonali ka-
pitalistlerin hakimiyetini bir milletin milletler zerindeki
hakimiyetine de son vermek ister. Buna gre Avrupa ve Amerika
ri, milletlerinin ve kylleri ile

'/
Bildiride; dnya milyon mal
yzlerce ve binlerce kyn yerle bir milyon-
larca ve sefalete mahkum
761 Aclan
Kongresini
Rus menfaatleri lehine
Rus komnistleri
i\inde Baku' da kongreye
hakim
Stalin'in direktifleri
hareket
eden Zinoviyev geliyordu
ve Alman kapitalistlerinin ve memleketlerini
iin belirtiliyordu. Harpte,
galip gelen da harpten
ve olarak neticede Avrupa ve
birinci derecede hakimi mevkiine ifade
edilerek, hcum ediliyor, hakimi-
yetine btn komnistlerin bir cephe kurma-
isteniyordu.
Bildiri, Trkiye iin ileri sryordu.
milletleri! Trkiyeye neler biliyorsu-
nuz: evvelce Trklere bir sulh teklif ettiler ki, bir
Trk ili olan Anadolunun drtte Fransa,
ve Yunanistan taksim edildi. Trklere
halk da, kapitalistlerinin esiri derecesine Trkler bu
teklifi kabul etmediler. Bunun zerine Trk alemi iin kutsal
olan ettiler, Meclis-i vatanperver-
leri tevkif ve bir dizdiler. Bir da Mal-
ta ve rutubetli kalesine hapsettiler.
bul'da var. Trklerin ellerinde ne varsa, parala-
imalathanelerini, ve zap-
tettiler. Anadoluya giden tuttular. Trk kylsn gmleksiz
gezmeye, tahta sabanla srmeye mahkum ettiler.
Yunan ordusu ile ve Bursa vilayetlerini, ordusu ile Ada-
na vilayetini ettiler. Bu ordularla Trkiye'yi kamilen ve
larca bitmez muharebelere yorgun Trk milletinin
gayret ediyorlar. btn Darlfnunu yapa-
rak Trkleri tahsilden mahrum gazeteleri
... ilah ... "
Bildiri, milletlerinin ve kapitalist
mcadeleye davet ile son buluyordu.
Kongresinde de, komnistlerin ve Komnternin Trkiye'nin
tam iddia edilemezdi. Ancak Zinoviev'in
bildiride, Sovyet diplomasisinin mdahalesi belli idi.
Sovyetler Anadolunun gneyden
iin nemsiyordu. Zinoviev, Kongresinden
ay nce 5 Mart 1920 tarihli "Tuna Balkan Memleketleri
- Bulgaristan, Romanya, ve Trkiye Komnist Partilerinde
Komnist Enternasyonali" bildiri de "Balkan memleketlerinin
her birindeki Komnist Partisi, hakiki surette organize
iradesini temsil ve btn Tuna - Balkan memleketlerinin Kom-
nist Partileri tek bir cephe edecekleri zaman, Balkanlar-
da mmkn Zinoviev' eve Komnter-
Trkiye' de Sol Hareketler 1 77
ne gre Komnist Balkan Federasyonunun kurul-
elde edilecekti.
Kongrenin yapan Zinoviev III. Enter-
nasyonalin ikinci kongresi izahat Baku
Kongresinin nemine de Amerika ve Av-
rupa' daki ve kyllerin ve kyllerinin de
gzlerinin dnya nfusunun byk bir ekseriyeti-
ni eden milletlerinin sa'y \emek ile) sermaye
dava ve mahkemelerin kat'i surette sona
Zinoviev'in da ki,
Baku Kongresine komnist

davet
ti. Partili, partisiz kimseler, muLafazakar parti
yani bir anti-emperyalist topluluk kongresi ediyordu.
Zinoviev bu hitap ediyordu: "Biz sizlerden parti pasa-
portu istemiyoruz. Burada toplanmaktan maksat, dnya nnde du-
ran meseleleri ve iindir." Zinoviev
iinde il. Enternasyonal ile III. Enternasyonalin
sosyalistlere hcumda bulunduktan sonra szlerine
devam devletin ve ne
Biz o neticeye geldik ki, olmayan yerlerde de
kil edilmelidir. Byle toplumlarda, Trkiyenin ara nmze
benzetme intihap malik hakiki
kyller devlet vcude getirmek keyfiyetidir( ... ) Biz, daha
bizimle birlikte kitlelere de ediyoruz.
Bunlar fikren dahi bize muhaliftirler (Yani Mustafa Kemal demek
istiyor Zinoviev). Mesela hkumetinin, Trkiye'ye, Mustafa Ke-
mal'e biliyorsunuz. Biz Mustafa Kemal
bulunan hareketin komnist hareket bir dakika bile unut-
muyoruz. Ankara'daki halk hkumetinin birinci
raf sureti gzmn nndedir. Mustafa Kemal, halifenin ve
mukaddestir ona dokunulmaz diyor. Mustafa Kemal'in
hareketin halifenin kurtarmak istiyor.
bu noktai budur. Bu komnist prensibi midir? Ha-
Asla! hislerine hrmet ediyoruz. Bunu bi-
zim elimizden gelmez. Bunun iin (komnizmi kurmak iin) ok
mak ister. ve memleketlerin dini akidelerine biz ihtiyatla
Bununla beraber, Mustafa Kemal hkumetinin Trki-
ye' de siyaset, komnist enternasyonalin siyaset,
yani bizim siyasetimiz Fakat hkumetinin aleyhine
yryen her mcadelesine etmeye anda
Trkiye'nin terazisinin gz, kim zengin ise onun
dir. Ama bunun trl zaman da gelecektir".
Enver Baku (1920)
Kongresini"
gerekten bir
devrimi
ancak

bir
Milletleri Halk


78 I Aclan
Sovyet devriminin ok
ncesinden itibaren
ve fanatik bir Trk
olan Stalim,
Lenin'e Trk-
Sovyet
muhalefet
edecektir
gibi Komnist Partisinin iktidarda ilk gnlerde dahi
Sovyetler, Mustafa Kemal dan Nite-
kim, Trk-Sovyet Dostluk Stalin ile
Orjanikidze bu nedenle muhalefet
Radek de,
hedef Trkiye konusundaki Zinovi-
ev' den daha idi: "Bu muharebe
gilizlerin muharebesidir" diyordu Radek. 1909
Jeune Turclerin sahneye
grd ki, Gen Trk Hkumeti (Jeune Turc) ordusunu tensik
(dzenleme) ediyor. Mterakki kanun-
lar vazetmeye, muntazam bir idare kurmaya Kuv-
vetli bir Trkiye'nin meydana gelmesi her
olan emperyalizmi iin byk bir tehlike
giltere Trkiye'yi paralamaya karar verdi. Trkler barbar ve
medeni milletleri olan Asurileri ve Trkle-
rin elinden demeye taraftan kendileri-
ni milletlerinin mdafii gsteren Alman kapitalistleri, geri Tr-
kiye ve paralamak siyasetleri de Trkiye
ve iktisaden ele geirmek, Gen Trk (Jeune Turc) idaresi perde-
si milletlerini ve yemek idi. Muharebe Alman-
ve satvetinin (gcnn) kuvvetlenmesi
ile neticelendi. Bylelikle el
tuttu. istila kuvvetleri Arabistan ve ordusu Su-
riye'yi ettiler. Yunan ordusu, ile Anadolu'nun mhim bir
ele geirdi. Bundan ve Gney Ana-
dolu'yu ettiler. Suriye' de, Irak'ta, Arabistan' da Trkiye'yi para-
Grlyor ki, Radek'in Trkiyeyi tamamiyle ger-
eki bir Radek'ten sonra Pavlovi'de27 Milli Kurtu-
yrten kadroyu Zinoviev ile tenkit ediyor, Zino-
viev' e paralel ileri srerek diyordu: zen-
ginlerin, mlk sahiplerinin ve muhtekirlerin (vurguncu) elinde kala-
caksa, hayat yeni bir Trkiyenin vcude gelmesinde ne fayda
olur? bundan az evvel rnekleri: Enver Trki-
ye' deki harp siyaseti28 Grcistan gibi, Ermenistan gibi burjuva hku-
metleri benim ortaya kaidenin gsteren yeni
bir delildir. ( ... )Enver Trkiyesi, Alman Wilhelm ile
ittifak aktederek, btn garp devletlerinin ile muharebe etmek
iin dnyaya vekillerinin Li-
tovsk muameleleri nefrete Lakin Trkiye
milliyetileri bu muahede ile

Trkiye Kars,
Ardahan ve Batum'u etti. Daha ileri giderek Ahalsik ve Aleksand-
Trkiye'de Sol Hareketler 1 79
rapol' etti. Ondan sonra Azerbay-
can zerine girdiler. Ba-
iki buuk ok musibetler olan
bu tarihinde en Bu ki, Kaf-
kas'ta
Pavlovi - Weltmann bu szlerden sonra III. Enternasyo-
nalin mstemleke siyasetini izah ederek dnya
lerini isyana davet etti. emperyalistle-
rinin Vrangel'e niin Vrangel'in
elinde sebebiyle, Trkiyeye
ifade etti. Pavlovi- Weltmann szlerine devamla
belirtti: taraftan Anadolu mttefiklerin elinde
olduka, oraya istila kuvvetleri gnderilmedike bizim kesil-
Edirne ve istila etmeleri maksat-
(Sovyet Trkiye'den iindir."
Pavlovi, meselesine de dokunarak syledi: "Trk
Sovyet hkumetine mracaatla, anakkale meselesini Ka-
radeniz sahilinde bulunan devletler Antanta ve Vrangel'in
olmadan halledilmesini beyan ettiler. Biz bu fikri hararetle al-
Bu fikir fiiliyata geerse, Karadeniz sahilinde bu-
lunan btn milletler ve memleketler birlik
ru ilk ve kat'i anakkale meselesini hal iin, Ka-
radeniz Federasyonu Federasyon, geerli bir
usul ispat Pavlovi kapitalizme atarak
szlerine son verdi
31
. Pavlovi'in takiben Lenin'in
Komntern ikinci milliyet ve smrgeler konusundaki
tezleri okundu. Skakov, ziraat ve toprak meselelerine temas etti. Bela
Kun' da tesisini teklif ettiJ2.
Kongresinde, Enver sz Ama
Trkiye'yi temsil eden bir komnist delege okudu
Mehmet Emin Vehbi). Enver I. Cihan
Almanya'mn bir ehven-i kabul bildi-
riyordu. diyordu: Trkiye muharebeye za-
man cihan iki gruba bulunuyordu. Birincisi kapitalistler ve
emperyalist eski ile onun mttefikleri idi.
Almanya ile mttefikleri ki, bunlar hem emperyalist hem kapita-
list idiler. Biz bu iki zmreden ile ve
ibaret olanlara harp ettik. nk maksatla-
bizi tamamiyle vcudumuzu yeryznden Biz
Almanya getik nk, Almanya hi olmazsa bize
Almanlar, hududuna
bilmek iin bizden istifade ettiler. Fakat biz bu trl muahedelere or-
Sultan Galiyev
tasarlanan
Kongresi",
Stolin
hedefinden
zerine, Sulton Galiyev
Adalet
Firdevs ve
Trk liderleriyle
yeni bir Turon
Sosyalist Devleti projesine

80 \ Aclan
etmiyorduk. Bizim gayret ve birinci hedefi istiklali-
mizi beni Berlin'in rahat Trablus'un
cehennemi llerine ve Bedevflerin yoksul gtrp
mrmn en gnlerini geirmeye zorlayan duygu,
duygusu Trablus'u, Trabluslular iin kurtarmaya
Ve bunun iin seviniyoruz ki, Trabluslular dokuz muharebenin
neticesi olarak kovmaya muvaffak oldular. Azerbaycan' da
akidesini besliyorduk. Biz yola
sak bu bizim felaketimizden ileri geliyordu." emperyalizmin-
den kadar, Alman emperyalizminden de nefret belirten
Enver yeni Sovyet Cumhuriyetini vyor ve diyordu:
Rusya, o zaman mevcut olsa ve bugnk maksatlar
harp etse idi, biz gibi, o zaman da btn kuvvetimiz-
le onun bulunurduk. Buna sizi Ve szmn
hakikate uygun da ispat edebilirim." Enver nutku
devam ediyordu: "Biz ile grmeye karar
miz zaman Yudeni'in ordusu, Petrograd bulunuyordu.
Kolak, Denikin, cenuptan Moskova'ya
Bu kuvvetleri harekete getiren Antanta ise, oyunu kendi bit-
ve gsterip sevinle ellerini
Biz Rusya' ya dost olmaya zaman vaziyet byle idi. Ka-
radenizdeki gemiyi geri srmese idi ve Kon-
vo ile Riga hapishanelerinin ve tayyarenin yere yo-
luma setler ekmese idi, ben size en ve felaketli za-
gelirdim. izahat vermek lzumu beni bura-
da byle sylemeye mecbur Cihan muhare-
besinin ilk istila bizim siz biliyorsunuz.
Fakat ve muharebesi ile ben sizi
nk, Trkiye istilaya doymaz ar
amillerden biri oldu ise, bu vazifesini ancak
kapamakla iktifa etti. o sebepledir ki, o zalim kara hku-
metin yerine tabii mttefiki olan kuruldu.
Bu suretle, Trkiye kurtarmak iin yeni yolu
oldu. Hakikaten mazlum gz ile bakarak ben bu hali Trkiye iin ga-
lebe ve zafer Bugn kahraman-
ca Trk ordusu -ki, imvvetlerini kylerden
gibi Ancak bir zaman iin tfeklerini indir-
Bu ordu zamanda sene muharebe ettikten
sonra de iki nihayetsiz ihtiya ve iinde muharebe-
ye sebatla devam ediyor. muharebeyi evvelkine ol-
maz. Trk ordusu kat'i imanla yryor. nk, aleminin III. En-
ternasyonalle mttefik ve kendi btn dn
Trkiye'de Sol Hareketler 1
ya mazlum ve yoksul gryor ( ... ) Bu
Kongre, mdafaa iin dken ve Trk
mcahitlerine yeni bir kuvvet verecektir. Bu muharebenin bizim zafe-
rimizle, yani zaferi ile bitmesine Bizi III. Enternas-
yonale sebep, muharebede kendimize
ve arka bulmak arzusu Siyasi, itimai akidelerimizin
esasta birbirine da, ki, mhim bir sebeptir.
Biz kuvvetimizi daima halktan, da ve yoksul
olan kylden bizim oka ve
ilerimiz nce yadederdim. Kyller bizim
la birlikte idiler. de byledir. Biz arzusuna ria-
yet iin kendi eline verilmesi
Onlar ki, bizimle istemiyorlar, biz kendi
kendilerine istiyoruz, milliyet meselesinde bizim
miz budur. Biz muharebe aleyhindeyiz. ve ihtiras iin insanla-
birbirlerini Daima sulhu vcuda getirmek
iin III. Enternasyonalle birlikte yryoruz. Ve ancak bunun iindir ki,
btn muharebeye kadar devam ettik
ve Biz istiyoruz. yerli, ister
olsun hile ile zor ile istifade etmenin
ve edenlerin aleyhindeyiz. Onlara ve merhametsiz dav-
Biz ve byk hesap ile ileri
gtrp semerelerinden herkesin istiyoruz. Yol-
Hrriyet ve denen ancak ve
milletin elde kanaatindeyiz. ile birlikte hakiki hrriye-
ti temin edecek bilgi ve maarif nuru ile memleketimizin
istiyoruz. Bu maksat ile erkekle fark koy-
muyoruz. siyasete dair budur."
Enver bu tarzda zerinde sami-
mi bir tesir Esasen Enver gerek fikirleri de
di33. Enver bir sre sonra Ordu ile
bulmak iin gnderildi. bir grevi de
Sovyetler istila etmekti. Fakat Enver bilin-
gibi Rus sa-
organize ederken oldu34.
Baku Kongresi, Enver sonra karar-
la Trkiye'nin, etelerine kongrenin onlara ya-
gstermesinin tabii Fakat Kongre btn
ve kyllerine de mstakil Trkiye' ye mzahir di-
lerken35 Trk ve kyllerine de mstakil ile olarak
tavsiye ediyordu. Eirkler ancak bu sayede hrriyetleri-
ne bu sayede tahriklere ve hilelere kurban olmaktan
s2 I Aclan
kendilerini kurtarabilirledi. Bu suretle hkumet kuvvetlerini ellerinde
tutan birka kendilerinin kitlelerden birinin menfaati-
ne srkleyemez, Trkiye'nin hakiki ve bir istiklale
ancak dahili ve harici zalimlerin elinden kurtulmakla kabildir.
Kongrenin bu bildirmesinden sonra Ankara hkumeti-
nin temsilcisi Tali (ngren) sz alarak, Anadolu
bir kyl hareketi katiyen burjuvaziye
kapitalizmin Ermenilerinin, garpta ise
Venezilos'un syledikten sonra, Ankara hkumetinin yz-
n HI. Enternasyonale ve Moskova'ya ifade etti; yeni Sov-
yet rejimini amillerden
bildirdi36.
Baku Kongresi dokuz gnde Ermenistan,
Kars, Batum illeri temsilcileri sonra, zu-
lmleri takbih edildi, Zinoviev'in nutkunu nutku
ile Kongre son buldu37. Kongrenin mstemlekelerde bir genel ayaklan-
ngren bilerek veya bilmeyerek, Zinoviev'in mdahale-
si ile ntralize edildi. Baku Kongresi, Sovyet bir oyu-
nu ve aleti olmaktan teye gitmedi38.
Baku Kongresi ile Belgeler39
1- Milletleri Riyasetine
Kars ve Vilayetleri vekillerinin
imza olan biz vekiller btn proletatya huzurun-
da kurultay riyasetine arz ediyoruz ki, (Kars) ve (Batum) vilayetlerin-
de, Tifs vilayetinin ve
(Srmeli) ve (Srur) ve ahalisi
zulm-i cefa ekmektedir. zalimleri, bir taraftan Ermeni
taraftan Grcistan Bu vilayetlerin
ve ahalisi kendi kendi ellerine almak iste-
diklerinden, 1918 Kanunuevvel Cumhuriyet idaresi ilan
ederek, Cenub-i garbi Kafkas Cumhuriyeti'ni kurdular, 1919 Mart
27'sinde Kars'ta toplanan parlamento bu tasdik etti. Bu Cum-
huriyet 1920 kadar fakat isti-
bu Cumhuriyeti Cumhuriyet hkumetinin
ve parlamento hapsedip Malta
srdler ve Kars vilayetine ve Oltu Ardahan ka-
bir soktular. Grc ise, bu Cumhuriyetin
gelen beladan alaka istifade edip ve kazala-
girdiler.
Cenub-i Garbi Kafkas Cumhuriyeti arazisinde, Mslmanlar
ve ve muharebe devam edi-
Trkiye' de Sol Hareketler l s3
yor. Btn mslmanlarla, Rus
ahalisi (buralarda Ruslarla Msl-
manlar ahalinin en ok
ediyorlar) ancak umumun
hkumetini istiyorlar.
en bir zamanda
ilan olunmazsa, ve
hepsi son adama
ya kadar zalimlerin ze-
rine yryeceklerdir.
riyasetinden ve
yrekten rica ediyoruz:
Bizim beyannamemizi tahrik buyursunlar; iki millet ara-
Mslmanlarla Ermeniler yeni bir muharebe n
Tahkikat ve neticesi hkumetinin meydandan
eminiz. nk bu hkumeti ne Mslmanlar, ne
de Ermeniler kabul edebilirler. Kafkas Cumhuriyetleri-
nin
(102 vekil
2-Ankara Hkumetinin Vekili
Tali'nin Beyannamesi40
Cihan 1914 umumi harbi
ve penesini Trkiye'nin milli hayat sokarak
drt sonra, Trkiye'yi tamamiyle kuvvetsiz
Trk renberi eline zaman, kendi milli sak-
lamak ve hud'a ile yemesinden (Eksilovatatsia -
istismar) kurtarmaktan bir yoktu.
cumhuriyeti "Bundan byle btn milletlere ve hr olmak
verilecek ve btn bahtiyar deyince
yordu ve teslim etti. Fakat zerine silahla yrdk-
lerinin ve garp sermayeperestleri btn ayaklar
ve son lokma de elinden almak istediklerini
grr grmez gazaba geldi ve (ayaklanma) etti.
Bu sebeplerinin ve bundan hkumetin
mahiyetni ve tarihesini size izah
Anadolu iki sebebi Biri dahili, harici.
Harici sebep Trk renberi drt ziyade onbirden
fazla cephede en kuvvetli burjuvazi devletleriyle
kendi teriyle zahmetlerle bir para ra-
hatla yiyip kynde zlyordu. Lakin bu mmkn ve
elindeki alan garp sermayeperestleri, Venizelos
l 920 Bak Kongresi Sovyet

verme
organizasyonuna
zerine Sultan
Galiyev ve Molla Nur
Vahidov Trk ve
Mslman liderlerle
Mslman kurultaylar
'oplamaya
841 Aclan
gn ve Ermenilerini
karar verdiler. Trk renberi biliyordu ki, ve kurnaz
her nereye gelirlerse ve bomba ile gryorlar.
Biliyordu ki, iinde bir soyguncular zorla elindeki
ve hepsini ve bunu halde, Trk renberi "Belki bu
gaddar icra etmezler" midiyle, rahat duruyordu. Fa-
kat milletlerin hrriyeti iin ilan eden Fransa, Suriyeyi al-
makla kanmayarak ve kesmelerle ve
Bor (evresini) etti. Medeniyet syleyen
istediklerinin hepsini sonra yzndeki perde-
yi ve Buryon
iktisadi elde etmek iin, Musul'a kadar
(olan) yerlerde ne kadar madenler varsa hepsini Fransa
Buna gre biz askeri ileri Mardin' e kaqar
Buradaki tabii servetlerin ne derece mhim biz
byk menfaatine olarak nazara
En sonunda bizim Akdenize biricik yolumuz olan
mire de hcum Pek feci olan bu neticesi, ve
Garbda milli hukuku mdafaa edenlerin haydutlar aleyhine
oldu. edildikten sonra, da
yani Erzurum ve Trabzon ahalisinin Erzurum' da milli
kongre ve hukukumuzun karar verildi.
Sivas ve Ankara'daki kongrelerde bu karar tekrar ve tasdik olundu.
Dahili sebep: Mazlum Anadolu renberi yzlerce burju-
vazinin gibi hareketi ve (inliyor-
du). Biare renber, gelme memur suistimali,
diktatrlk lm derecesine hem
hem memurlar, vezirler ve maiyetlerinin
nfuzu ve fena idareleriydi. Trk renberlerinde ve mukaddes
bir gayz Bu gayz, kendileriyle birlikte bir gn bile
yan ve temasa gelmeye tenezzl etmeyen ve byk memurla-
ra Renber, btn mrn heba ve buna
men halde bu ve saray ruhlu beyler, efendiler
da saraylarda bol bol israflarla milletin
servetini heba Bu Anadolu isbat etti ki, bundan
byle ve yiyici ve beylerine bir para
ekmek bile vermeyecektir. bundan az vakit evvel Anadolu' da vu-
kua gelen ve sebepleri budur ve byledir.
Anadolu hareketi kat'iyyen burjuvaziye dayanan bir hareket de-
bu yolda verdikleri mah1mat ve mtalaalar yan-
Serma da Ermenileriyle,
Venizelos ve buna ilave olarak, saray hadmele-
Trkiye' de Sol HarekeLler 1 ss
riyle (hademeleri) ve (hadimleri) Bunlar nfu-
zunu menfaatine
hepsi Antanta ya ruh, mal, servet ve ve bol
bol ondan Anadolu ise, yzlerini
gibi Anadolu zen-
ginlerin ve yiyicilerin menfaatine aksi
lar kuvvetlerini bir yere Recep Sivas' ta, Bay-
burt'ta, apan ailesi Yozgat'ta, ile elele verip Anadolu
aksi dan kuvvetlendiren
ve Bunlar kendilerine yalandan
ssn verip, milli ve itimai olan Anadolu
renber yenmek ve tepelemek istediler.
hainler ve haydutlarla dolu halde, Anadolu
ve renberleri yeni sadakatte ve bunu can ve
devam ediyorlar. Onlar ve samimi-
yetle nc Beynelmilele yzlerini talihleri nc bey-
nelmilelin tarihine evrilmez surette iman ediyorlar.
Milli Trk parlamentosu sonra, nc bey-
nelmilele samimi merbutiyetlerini Moskova'ya mahsus vekiller gn-
dermekle belirttiler.
Anadolu sevin ki,
Moskova nc Beynelmileline yrekten dostluk ve hem-
fikirlik elini, Moskova da duygu ile kabul edip yrek dostlu-
cevap verdiler.
Anadolu Moskova tecrbelerden
memnuniyetle istifade edecektir. Anadolu Moskova
Cumhuriyetinin akidelerini
amillerden
Bu izahlardan da grlyor ki Anadolu, ve zi-
kendinin ve.son son nefesine kadar
hrriyet ve istiklalini mdafaa etmeye karar Kendine
dostluk elini Anadolu memnunluk ve
kabul eder.
bu yolda birlikte yryen Rusya ile
Anadolu ve
3- Ziraat Mes'elesinde Tezler
Halin ve arenin Delillerle Tasviri
1- milletlerinin renberleri (iftileri) biricik istihsalci (retici)
Kendi emekleriyle mlk sahipleri btn burjuva-
zi ve memur beslemektedirler. Byle iken derebeylik devrin-
den kalma hileli muameleler ve mnaverelerle mlkdarlar (mlk sa-
861 Aclan
hipleri) menfaatine hkumet vergilerinin eziliyorlar.
yoksulluktan, bitmez tkenmez borluluktan,
mlk sahiplerinin vergi istifadesi
ibarettir.
2- Hkumetilerden sermayedarlardan ve kendi mlk sa-
hiplerinden renberlerinin zulm ve mal o de-
receye ki, bunlar iin, byyp ilerlemek, insan-
ca Bunlar ve mihnet ek-
mekten sersem ve a kalarak yk derecesine

Renberlerin hile ve zulm sebeplerden
a- kadar devam eden derebeyin usulc (derebeylik dzeni)
renberi ve btn mlk sahibine mal ediyor.
b- Ekimlik topraklar, mlk sahipleri elindedir. toprak yoktur.
Bunun iin, mlk sahibi, toprak mecburiyetiyle renberi ken-
disine; kendi tasarruf ve iradesine ve kanun ve gre hr
olan bu fiilen kendine kul ediyor.
c- hkumetiler byk byk imti-
ve sermayedarlara kiraya veriyorlar. Bu suretle
toprak malik oluyorlar.
Renberler ise bu ikinci derecede kira ile
mlksz ve a vaziyetine
- Vergiler tahamml edilemez derecede ve mesuliyetsiz
hkumet eliyle toplanmakta ve mahiyetini al-

d- emniyet yoktur; ve usulne uygun
soygunculuklar hkm srmektedir. Hkumetiler, renberi zorla-
makta bunlara ediyor.
e- Bu sebeplerden renberlerin Bu iflas yoksullu-
son derecesidir. Yoksulluk renberi borca borluluk ise
penesine ve iktisata tamamiyle onlara esir edi-
yor. Bu ve iinde renberin gittike artan borcu-
nu ve borcunun faizini demek iin bir olmu-
yor. Bor verenler ise; muhtelif Ziraat
f- Mflislikle btn istihsal renberin elinden
Renberin ne ne ziraat aletleri, ne ve ne ekinlik tohu-
mu var. Renbere verilebilecek toprak ve bunu.vermek mmkn
olsa bile renberin yerine kendi kendi idare etme-
si bulunmuyor.
3- Zulm ve tazyikten, hile ile mal elinden, mflislikten
kurtulmak ve btn ifaya kabiliyetleri iktisadi
idareye olan iin renberlerin tedbirlere
Trkiye' de Sol Hareketler 1 s7
mracaat etmeleri
a- ecnebi ve kendi mstebit
beylerin ve anak yalayan memur sr-
lerinin intidar ve yani zulm ve hile ile mal yemenin kayna-
mahvedip btn kudreti hali ve idari vazifelerle beraber
ele almak ve bu yerli ve merkezi renber kurarak garp
memleketlerinin cumhuriyet Cumhuri-
yetleri vcude getirmek suretiyle ortaya
b- Renbere mlk sahiplerine derebeyin devrinden kalma
vazifeleri ifadan yz evirip, nfuzunu zerlerinden
mak, onlara iktisadi btn koparmak la-
Byk arazi kanunen hangi perdeler gizlenir-
se gizlensin, ortadan ve btn topraklar ekin
taksim Bundan ellerinde bu-
lunan srler de nce hi bir ve olmayan yersiz
ekincilere, sonra temin edemeyen toprak sahibi ekincilere
tevzi edilmelidir.
Mlk sahiplerinin mlklerinde bulunan ziraat ve idare aletlerini
ve o mlk taksim olan kyllerin umu-
mi koymak; bu trl yoksa renberlerin kendi el-
lerindeki mlkdarlardan yerleri daha fai-
deli ekip dikmek iin kullanmak lzumu
Ancak bu surettedir ki, renberlerin iktisadi gayretlerinden
daha sr'atle muvaffakiyet peyda olur.
c- Devlete ve onun ruhani messeselerine ve ait btn
yerler zabt olunup renberlerle kira tutan
renberler taksim edilmelidir. Hkumetle renber
eden byk arazi sahibi zenginlerin kudret ve mlki-
yeti mahvedilmeli ve bunlara ait ziraat aletleri ve hepsi
renberler iin zabtedilmelidir.
d- ait btn kanunlar, topraktan istifadeyi tehdit eden
btn kaydlar ve ve mahiyetin ma-
ni olan kaideler ortadan Ve "btn topraklar, kimin
elinde olursa olsun devlete aittir ve ondan z ekip dikenler
istifade edebilir. Herhangi bir kendi zahmetiyle ona ve
btn mahsullerine malik olur." Buna ilave ilan etmelidir ki: "Kendi
ve istifade etmeyen renberle-
rin dokunulmaz, hi kimsenin hi bir bahane ile el uzat-
maya yoktur."
e- Ormanlardan, sulardan ve topraklardan edilecek isti-
fadenin tanzimi merkezi ve mahalll renber ve-
rilmelidir.
ss 1 Aclan
f- Gebe hukuku, kafi otlak verilerek temin
Bununla beraber, bu gibi daimi ve medeni ha-
yata girmeleri ne ile mmknse arelerini
g- ve btn vergileri yerine, renbe-
rin vcuda btn mahsullerden, devlet ve ida-
re heyetini ve orduyu iin kafi gelen ve lzumuna gre bir
mahsulden az, birisinden ok caiz olan bir hisse
almak Bu hissenin ve hangi mahsUlden ne kadar ve
ne yolda renber
Byle hisse usulyle mahsullerin bedeli, sanat
renberlere olan ile
dan az, ok alacak kaidesiyle- renberlere denecektir.
h- Devlete, devletin muhtelif bankalara senet gibi ne
bulunursa bulunsun; renberin btn hkmden
ve ilan edilmelidir.
i- renber ve cumhuriyetleri eder et-
mez, devlet, btn ziraat aletlerini ve makinelerini, ekin
ve kyllerin mali idaresini icra iin olan renberlere ver-
meye ve bir kaide
Bu umum renberlerin istifadeye Derhal
renberlere ziraate ve ekin cemiyetleri
kadar ki renberlerden mlk sahibi bu
mecbur etmemelidir. Hem ky ziraatiyle, hem de san'at mamulatiyle
olan istihsalci renber kooperatifleri
etmelidir. Bunlar devlet surette muavenet (yar-
grp, devlet uzvu
Renberler istihlak kooperatifleri vcuda getirmeli ve
devlet byk byk muavenet edilip, git gide devlet uzvu
olacak bu renberlere ma-
olan tedariki intizam
Ky idareleri iin olan btn istihsal aletleri renberlere ve-
rildike ekilmeyen topraklarda komnist idareleri edil-
mek ve devletin nezareti istihsalci gir-
ky Bu komnist
idarelerinin maksat bu idarelerin istihsal ede-
mahsullerin Avrupa memleketlerinin la-
olan
Trkiye, Afganistan ve sair memleketlerin Hindistan,
Elcezire, Arabistan gibi mstemlekelerin istiklallerini ilan etmek
renberlerini tazyik ve zulmden ve hile ile mallan yenilmek ve yok-
sul kalmaktan kurtarmaz. Avrupa' da ve Asya' da haya-
devam ettike, bu trl siyasi boyunduruktan ve nfuzundan
Trkiye' de Sol Hareketler l s9
azad memleketleri, geride
yine evvelki gibi Avrupa memleketlerinin sermayelerine
faaliyet olacak, byle olunca da, renberlerin ve esir
ve sefil geri gelecektir.
halde mevcut Devletleri ve
mstemlekeleri istiklal bile olsalar ve renberler mutlak
sermayenin devresinden geecekler, bu devre ise ken-
dilerinin proletarya ve
yine cretle fabrika dnmesini ve kendile-
rini idare etmekten mahrum beden kuvvetlerini sat-
maya mecbur (Batraf) lehine gelmelerini

Demek ki, memleketlerin burjuvazisiyle, garbi
emperyalist devletlerinden z memle-
ketlerinin istiklalini almaya birlikte giden renberleri
ki, en byk bir vazifeleri var: Si-
yasi istiklali elde etmekle kalmamak, kendi
kendi yerli burjuvazilerinin hkm ve nfu-
zundan kurtuluncaya kadar devam ettirmek. Evet; bu onlara
vazifedir. nk burjuvazisi istiklali sonra, garbi A vru-
pa hile ve zor ile mal yemek (istismar) usuln ken-
di ellerine alacaklar ve buna adeta varis Bunun iin,
renberlerinin hakiki yerli yerli burjuvazinin
zerlerindeki kuvvet ve nfuzunu ve memleketlerinde ve
renber kurmakla tamam olur. Ancak hem hem Garpta
ki, renberlerinin
ve yerine, malikiyet ve hakimiyetlerini vcude getirir ve
sermayenin cefakar merhalesini en mterakki memleket-
lerin fikir ve irfan ilerlemek ve
kendi zahmetinin mahsullerinden tamamiyle faidelenmek ve-
ren komnist ve btn azad olmak im-
verir.
muzaffer ve cihana komnist idare-
sinin ki, memleketlerinin renberlerini ihtiyatan,
yoksulluktan, zulm ve tahakkmden, zorluk ve
mal penesinden kurtarabilir. Buna gre renberlerine
iin el ele vermek ve on-
edecekleri Cumhuriyetleriyle ittifak ederek
hem ecnebi hem yerli 'mstebid mlkdar ve burju-
vazi ile ve itimai tamamiyle
galebesine kadar sebat etmek en zaruri vazifedir. Ancak komnist ha-
ki, hem ve hem milletlerini hakiki alemi-
Trkiye Sol hareketi iinde
itibaren yer
alanlardan Sreyya
Aydemir, TKP'den
koptuktan sonra sol
Kemalist bir tez
iin "Kadro" dergisini
nemli
isimlerden biriydi
90 1 Aclan
ne ykseltebilir ve her milleti milletlerin kalmak-
tan, her (istismar) penesinden kurtarabilir.
"Trkiye Komnist Partisi"nin 1. Kongresi
Milletleri Kongresinden hemen sonra, 10 Eyll 1920' de Mus-
tafa Suphi, Baku' da Ordu Kulbnde" Trkiye ve Sovyet lke-
lerinden gelme 15 ve 74 delege ile saat 17'de "Birin-
ci ve Umumi Trk Komnistleri Kongresi"ni

74 delegenin
32'si kat'i, 42'si reye sahipti. Mustafa Suphi, kongrede
raporda diyordu: "Esir askerlerimiz Rus ile
dostluk temin ederek onlardan feyz ve birarada mcade-
lesine Bu suretle zalim hkumet ve hkmdara ve
sz sylemek
tilalden sonra Moskova'ya gelerek orada "Yeni Dnya" bir ga-
zete komnistler ele geirilince Trk
komnistleri de buraya gelerek bir ve "Yeni Dnya" ve
gazeteleri devam ederek bunlarla birlik-
te birok komnist propaganda beyannamelerini Trkiye'ye gnder-
Bilahare "Mslman Milletlerin
rak, Trk Komnist vcuda Bu meyanda par-
matbuat ve harp ta-
Zonguldak, Trabzon, ve Tuabse'de
beler Bu arada 1919 Haziran iki gelerek
ile temasa Anadolu ile
irtibat ve istihbaratta bulunmak ile otuzdrt
ve bunlar memleket dahilinde yaparak (30 adet) rapor
Trabzon, Erzurum ve gibi ko-
mnizmi alenen mdafaa eden Albayrak, isimlerinde muh-
telif gazeteler ve daki ismindeki gazete-
yi muvaffak olarak muharrirlerini de kendi
dan sylemektedirler. Harp
dan Baku' daki esirlerden mrekkep Alay" ve bu-
nun Trkiye'ye gnderilmesi ile istila kuvvetlerinin memleketten
... "
"Trkiye Komnist Merkez Heyetinin Faaliyeti
daki Raporu" na gre Trkler komnist faaliyetinin iki mer-
halesinden biri, Rusya dahil Trklerle ilgilenmekti42.
cisi de, Trkiye Trklerini komnizme faaliyeti idi. Trki-
ye'ye iki devre iinde mtalaa ediliyordu: Te-
nevvr devri; devri. Trkler propaganda
"Yeni Dnya" Trkiye' den Moskova'ya gelen Dr.
fik Hsn ile Sadrettin Celal, Komntern kongresine Dr.
Trkiye'de Sol 1 91
fik Hsn'nn iki eleman
temasa 1919 gelen Trk
komnistleri burada bir parti okulu aarak buradan otuzu
gen olan komnist "Yeni Dn-
ya"dan isimli gazete de
Bu gazeteler ve Trkiye'ye
bir Trk ve askerler Trkiye'ye
Trkistan Trkleri "Beynelmilel
Tebligat ve bu
propaganda Trkiye'ye
Azerbaycan Milli Hkumetinin, Ordu
sonra, 27 1920' de Baku' ya Ordu ile birlik-
te gelen Trk ordusunun Azerbaycan'a 23 ele-
bir elde edilerek, Trkiye Komnist Partisi'nin Baku
tesis (Ancak TKP "Merkezi Heyet"inin nemli
bir Baku' da edilebilir.)
Gene TKP Rusya' dan, 1919 Zonguldak'a Abdurrah-
man ve Ahmet isimli iki gndererek partinin Karadeniz
lisi ve Zonguldak tesis ettiler. Yusuf Kemal isimli bir kom-
nist de Trabzon ve Rize kurdu. Cemal, Salih Zeki, Hilmi,
ve Rknettin TKP'nin Anadolu etti-
ler. Baku' da devam eden "Yeni Dnya" gazetesinden 2000
nsha Anadolu' ya sokuluyordu. Baku' da Trkeye evrilen "Sa'y ve
Sermaye", Nedir", Ordu Hkumeti
Nedir ve Edilir" gibi kitaplar da Trkiye'ye
Rapordan gre ressamlar ve ift-
ilerin feci gsteren otuzdokuz tablo Parti faaliyeti
cmlesinden muhtelif yerlerde
Trkiye Komnist Partisi'nin Birinci Kongresine olan
Sreyya Aydemir, kongre ilgi ekici
yordu: Trkiye Komnist Partisi denilen bir ilk kon-
gresi de o gnlerde gene oldu. kongre salonundaki kala-
ve burada sahneye ve gya her biri Trkiyenin bir vi-
layetini temsil eden delegelere ve sylenen nutuklara Trki-
ye'ye komnist memleket demek yerinde olurdu. Fakat dikkat
edilirse grlyor ki, bu insanlar
bir yoktu. Her birinin da
dolduran topluluk, Rus ihtilali zerine
ve memlekete dnmek iin yol ve are arayan Trk harp esiri
askerlerinden ibaretti. Harp iinde Almanya' da okuyan veya orada ya-
birka Trk mnevveri ki, bunlar ettikleri
sahnesinden, parteri dolduran ve adeta
Aslen Tatar Trk
olan Ziynetullah
Trkiye' de Trk
yesi ve Trk
Yurdu Dergisi
olup TKP'nin
ilk kadrosunda yer
alan isimlerden biriydi
921 Aclan
tiksinerek gibiydiler. Parterde yer bir g-
re ise, onlar, birer kervana Ak bir Rus (Bayan
Stasova) iki beyhude yere Bu iki
fakat grup haricindeki yani Baku' da tesad-
fen harp esirleri ise, bu ne vakit ve ken-
dilerinin memlekete ne vakit sevk Kr-
sye dilleri ve dilekleri birbirinden idi. Birisi: -
Hilafet ve saltanat taarruzdan masun dedi. Bir ta-
raftan itiraz edecekler oldu. Fakat teklif grltye getirildi. Zapta ge-
ti mi gemedi mi, kimse bilmedi. Ama ara yerde bunu kabul gi-
bi oldu. Bir de devlet merkezi
istiyordu. Bu teklif de grld. Daha bir ise
islamiye" yani islam meselesi idi. Onun syle-
gre, "mezhep-i ile islamiye"
yani pek fark yoktu. Ve telif
etmekle vnyordu. Hatta bu hazrete gre Lenin,
nizm islamiyetten Mamafih, derdi, bu esas-
lar stnde Onun btn meselesi idi.
mahremiyetine halel gelmemesi iin "apartman misll"
ikametgahlar yerine, her ailenin ola-
evler istiyordu. Neyse bu da zapta geirildi. kogreye
eden ak Rus bu karardan bir ama,
mahremiyet sz belki onun da iin madde okunurken
o da el Bunun zerine bu bayanla Karadenizli Hoca sahnede
el Belki de Fakat Hoca biraz
evvel, erkekle bir hatta sokak girip
bile gelmemeleri olacak ki, bundan vazgeti.
Kongre, ihtimal Trkiye'ye yolculuk ile
abuk sona erdirildi. Fakat bu yolculuk onu tertip edenlerin, son ve
ebedi oldu."
Trkiye Komnist Partisi 1. Kongresini Trkiye' de Fa-
kat Ankara Hkumetinden muvafakat
Trkiye'de Sol Hareketler\ 93
BELGELER
1. PROGRAMI
Btn dnya
Komnizm ktphanesi
FIRKASI PROGRAMI
(1920 senesi 10-16 Eyllnde itima eden Trkiye Komnist
Birinci Kongresinde kabul
Akide ve Esaslar

Trkiye Komnist
Trkiye Komnist
-1920
1- Hudut ve milliyet fabrika sanayiinin yeryznde inki-
ve tesisi ile kk ve milli sanatlar ortadan son-
ra sermaye, fabrika sanayie Sahip olan burjuvazya elinde temerkz ede-
rek umumi bir sahaya giriyor. istihsal mahiye-
tini kaybederek, yeniden yeniye vcuda gelen iktisadi istihsalin
mlkiyetten mlkiyete girmesini bir
Bylece Avrupa ve Amerika'da istihsal birok byk
trstler ve karteller "sermayedarlar haline girince bu
lkelerde iktisadi nfuz gibi siyasi hakimiyet de bankerler ve
byk mlk ve toprak sahipleri eline giriyor ve bu tufeyli, muhteris
lar btn aleminin Kk
sanatkarlar ise ilerletmekten, renberler
aciz bir halde en eziliyorlar ve gittike fa-
kol kuvvetlerini fabrika ve kara toprak gn-
deliki [lik]lerine Bylece gndelikiler (proletarya) mte-
madiyen ve kylerde artarak ve sermayedarlara
bir halinde meydana geliyor ve bir his ve terbiyenin
(s. 4) faaliyetle gittike kuvvetlendiriyorlar. Hku-
meti ellerinde tutan zenginler ise ve mkem-
kuvvet bulmakta olan zulmlerini

2- Avrupa ve Amerika'da teesss eden
daki mali ve itibari muamelelerin akla hayret verecek derecede artarak, ne-
tice sanai, ticaret, byk mahalll ihtiyacattan fazla
mal sanayi iin yeni mahreler sebebiyet veriyor. Ve
umumiyetle banka sermayesinin de byk merkezlerde temerkz etmesi,
941 Aclan
itibar tahvillerinin klli miktarda harice sebep olarak sermaye
(kapital) beynelmilel bir devreye giriyor, mstemlekat usu ln icat eden
bu devrede btn dnya gibi memleket ve milletlerin sermaye-
dar devletler zahiren harp ile maksada ermek
iin kara ve deniz harbi kuvvetlerinin o byk mikyasta
kan militarizmin davet masraflar o derece byyor ki, bu yolda daha
ziyade ileri gitmeye tahamml gibi tutulan bu istika-
metten geri dnmek de mmkn olmuyor. ve iinde
yan milyonlarca sefaletten kurtarabilecek ve medeniyeti yery-
znde ve tesise hizmet edebilecek olan milyarlar bu tek-
nika ve istihsal kuvvetlerinin telef ve berhava bu devrede, Trki-
ye ve gibi mstemleke ve Hindistan gibi
mstemleke halinde ve fakir memleketlerin emperyalist
devlet ve memleketler menfaatine olarak- iktisat ve medeniyete harabiyet
ve esaretine bir usl ile gidiliyor ve bu gibi memleketlerde
mahreler temin edecek kara ve deniz ele geirilmesi
ve (s. 5) harpler ve facialar icat olunuyor, ve byle bir
veya millet ve memlekete mensup milyonlarca amele ve renber se-
faletler iinde mahv ediliyor ki, btn bu haller son
devrinin
3- istihsali inhisar haline getirmekle maddeten sat-vet
ve ikbalin en yksek mertebesine ve fakat zamanda bida-yet-
i haiz medeniyetkar kuvvetlerini olu-
yor. burjuvazya devrinin serbesti-i mbadele ve reka-
bet, insanlar ve teavne istihsal ve nakil
terakkisini millet ve memleketler hizmet
ise de, istihsal messeselerinin ve sermayedar-
iktisadi mutlakiyetler vcuda getirecek surette inhisar h-
km ve tegallbe alet oluyor; bu inhisarlar eline geen kara ve deniz yol-
ucuz sahn almak ham ve satmak zere rk
mamulah byk soyguncu kumpanyalar bir
grmyor.
Filhakika, son ikbal devrinde Avrupa ve Amerika' da
zuhur eden iktisadi n mstahsil kuvvet-
lerinin ise inhisar mutlakiyeti ezilip Asya
ve gayr-i mterakki milletlerinde kk imha edilerek
yerine byk tesis ve sanayiin ve terakkisi ile
bir olan ziraatin bu yzden iptidai halde ve zaman-
da mskirat, ve hurafate ait her trl messeselerin ve
binaenaleyh iktisaden, medeniyeten, rfim ve ahlaken tedennisine
gayret olunarak nfusun yerlerde tamamen (s. 6)
na, ise memleketlere hicretlerine sebebiyet verilmesi, netice
aleminin byk bir temsil eden bu memleket ve
lkelerde hayat ve medeniyete ihtimallerini tamamen bitirmekte-
Trkiye' de Sol Hareketler 195
dir ki, btn bunlar, Avrupa ve Amerika'da zahna mahsus
bir medeniyetin yolaan kapitalizmin son zamanlarda
tekmil medeniyetkar kuvvetlerini kaybederek tamamen muhteris ve tah-
ripkar bir mahiyet ispat etmektedir. Tarihin bu durdur-
mak veya bu geriye evirmek mmkn
4- istihsal derebeylik devrindeki tarihi
iinde vcuda eski usl ve zulm ve se-
faleti sebebiyet verince devir
ise, de. burjuvazya devrini sebep ve amiller pek ziyade ar-
tarak heyet-i itimai'yeyi bulunuyor.
Filhakika, halde btn
iktisadi bir ve istibdat halinde hkmran ve bunun al-
her trl harp ve buhranlar mal ve bel-
ki istihsal arelerini de bozup byk mlkiyet ve tasar-
ruf bu haklara malik olmayan kitlesinin istihsal engel
olup ve bununla beraber amele bir taraftan ve sefalet
iinde mahvedilirken taraftan eski tertip ve usul muhafaza iin zor-
la suretiyle kuvvetin
den meydana ve burjuvazya
usl ve kavanininin heyet-i itimaiye tatmin
gstermektedir. Rusya vasi' (s. 7) mu-
hitinde daimi surette Almanya, Avusturya, Macaristan ile
memleketlerinde ve mevsimi olarak amele ve ren-ber haki-
miyeti ele Fransa ve Amerika ise
bu harekete temaylleri yeryznde burjuvazya hakimiyetinden proletar-
ya idaresine intikal devrini temsil eden itimai' mad-
di' ve delillerle meydana
5- cidal hlasa edilebilecek olan amele ve renber ha-
reketinin esasiyesi bu hareketin itimai' beynelmilel (enternasyonal) ol-
herhangi lkesinde herhangi bir millete mensup
sermayedarlara surette mahkum ve esir onlar
daki dini' ve milli' her trl son planda mttehit, azimkar ve
-beynelmilel- bir millet yol
6- Bugn yeryznde millet ve devlet halinde itimai' heyet-
lerden her birine mensup amele ve ve renber burjuvazya
tasallutunu temelinden zere son ve kafi azim ve kararla
mbarezeye beynelmilel mbarezeyi beraber mil-
li' muhitte -ileride istihsalin hr ve esaslarda mede-
niyet ve refah nokta-i telafisi mmkn--- b-
yk lzum gstermektedir.
Kendi muhit ve milleti iinde bu gze almayanlar beynel-
milel faaliyete liyakatini kaybederler Sosyoloji ve sos-
yalizmi birbirine sulh ve- msalemeti netice belki bir va-
olarak kullanmak isteyen hain sosyalistler, son ve kat'i mbarezeye
96 \ Aclan
bir mahiyet vermekten ve zamanda
burjuvazya saltanat ve satmaktan bir hizmet et-
olmazlar, (s. 8)
7- Mazlum sermayedarlar aleyhine cidalde kar-
btn dnya n istinatgah olan "mlki-
yet" meselesi Esasen bir hak bir hurafe olan bu messesenin
ve heyet-i itimaiyede mevcut istihsal devlete
iledir ki siyasi ve iktisadi her trl zulm ve te-
gallpler ortadan cemiyet-i kendi
her ferdin hayat ve takarrr yani komnizmin teess-
s ile gaddar ve mstevli ve devletlerin tahakkuk ey-
olacak, fertler gibi milletler da btn "beynelbe-
ve "beynelmilel" birlik ve adalet zafer
8- gibi; burjuvazyaya galibiyet ve muzafferi-
yetinden komnizmin da bir mahiyeti haizdir.
Tarih gsteriyor ki, yeryznde yasayan heyet-i itimaiyeden bir de-
re burjuvazya devrine yeni giriyor; burjuvazya
devrine proletarya hareketinin muhtelif n-
c bir ise burjuvazya devrinden proletarya devr-i hakimiyetine ge-
bulunuyor. ibtidar ve milletlerin geir-
mekte iktisadi tekamllerle tarihi ve siyasi byk aiaka
ve hisseleri olmakla beraber, sonra millet, memleket ve
lkeleri birbirinden :ayezal kararlarla Bugn pro-
letarya devr-i hakimiyetine ayak olan Rusya'da komnizm icraat
ve muvaffakiyeti mterakki garp memle-
ketlerindeki itimai zuhuruna kadar, btn garpta
edecek komnizm da, iktisadiyata daha muhtelik saf-
halar arz eden hareket (s. 9) ile pek mhim ve ha-
yatidir. Garp ve garktaki bu hareketler dnya esasen burju-
vazya devr-i saltanat ve tasallutunda inhisar mahiyetini dola-
birbirinin mtevellit ve mtemmimidir.
9- Umumiyetle m'emleketlerine nisbetle siyasi ve iktisadi tekam-
lata olduka mazhar olan Trkiye'de, edeme-
ve memleketin tesine berisine mevcut olma-
kyler ve mkemmel musannef bir proletar-
ya Trkiye bugn Avrupa ve Amerika'ya gnde-
rilen ham ve madenleri ve bozulmaktan
kullanmakla sanayi-i istihzariye, madeniyle ve nakliyede
yzbinlerce sanatkar ve kara tarla ve bahelerde sabahtan
lara kadar teri dkerek en zaruri etmekten aciz kalan
kyllerin, cihangir hkumet ve devletlerin mrleri he-
der olan milyonlarca amele ve kylden mrekkep askerlerin ve nihayet
hir ve kylerde her trl istihsal mahrum, ve halas mi-
dini bir memlekettir.
Trkiye'de Sol Hareketler J 97
Yedi siyasi ve iktisadi' ocak devrini atlatarak birok
hkmet ve maruz kalan ve bugnk ve
idaresiyle burjuvazya demokrasisine ayak ve fakat nim mstemle-
ke halinden olan Trkiye' de mbareze) iptidai
devrini Bugn Trkiye' de galip ve Antanta devlet-
lerine devam eden milll hareketine fakir
ile yani harici kapitalizmin tasallutuna kendi
iinde muhtekir ve kk burjuvazya ile mbareze ma-
hiyetinde tecelli etmektedir. (s. 10)
Kendi muhitinde maddi menfaate mstenit mnasebetler tesi-
seden Avrupa ve Amerika Trkiye gibi hayal ve iktisata
memleketlerin hor trl tahaffuz ve bu
memleketleri kendilerine irat veren birer iftlik ve buralarda insan-
mahkum birer hayvan srs haline bu
memleketlerde umumi surette Avrupa ve Amerika
byk bir hissi Mahaza, bir taraftan emperyalist-
lere tevcih edilen bu mbarezenin taraftan bilhassa iti-
mai Avrupa'da tekaml ve zerine
mhim tesirler icra ederek Trkiye'deki milli hareketlerin itimai mahiyet
etmekte ve sosyalizm amele ve renber cumhu-
riyeti msait ihzar eylemektedir.
10- Trkiye "Komnist" zikr olunan esaslara biti
naen son devrin alemine yeni ve btn hr hayah vaa-
deden itimai devri kail ve evvel bir "amele ve
renber" komnist beraber
nc "Enternasyonal'i ve onun yerine yine beynelmilel burju-
vazya ile mbarezesine faal bir uzuv olarak eder.
Trkiye "Komnist" btn halktan almakla be-
raber beynelmilel ve birlik hareketinin olarak halka zafer
ve_ gsterir. (s. 11)
Hkumet
1- Mutlak! idarelerde halk mstebit hkmdar ve
zulm gibi demokratik denilen hkumetlerde de
idare parlamentarizm ve tabakalar, yine
vali ve temsil ettikleri zenginler elinde inhisar haline giriyor.
Amele ve renber sermayedarlar menfaatine
alet oluyorlar.
2- Amele ve renber cumhuriyeti ise, emek sarf etmeksizin ya-
tufeyli hari olmak zere topla-
yarak nihayet verecek her trl
areleri temin eder. cumhuriyeti hkumet ve
kapitalizm ve emperyalizmin proletarya mazlum milletleri sa-
ran esaret zincirlerini haricen milletler
981 Aclan
letmeye, dahilde ise. btn ve halk medeni
ve hayati yeni bir devir liyakat ve iktidar gsteren, orta-
dan her trl harp ve gailelerini azat, mnevver ve mesut
bir istikbale gtren kapitalizm ile komnizm devr-i in-
tikale ait, muvakkat bir hkmettir.
3- en yksek bir olan amele ve renber
cumhuriyetinin tesisi yolunda ve bunun iin evvel
emirde tebligat ve ile hakimiyetlerini temsil
eden bu -i hkmeti kendilerine vazife bilir.
Din ve Milliyet
4- dini mahiyetteki terbiye, tedris ve meselelerini her mil-
letin tabi bir cemaat olarak telakki ve bylece (s, 12) "hrriyet-
i mutlak surette temini ve hi kimsenin mua-
heze edilmemesini ss hareket ad eder.
5- T.K.F. zerindeki zulm ve tahakk;n
mnasebetinden her trl harp ve nihayet ver-
mek ve bu suretle alemini sulh ve selamete erdirmek
takip dinlerin ve milliyetlerin insanlar mnaferet ve
hurafelerine mbarezeyi bir vazife bilir.
6- T.K.F. sermayedarlara ve bilumum mtehakkim nfuz ve
kuvvet veren ve muhtelif milletleri temsil bulunan ruhani m-
esseselerin hkmetten cemaat halinde il-
tizam eder.
7- T.K.F. muhtelif milletlere mensup amele ve renber
eski iin en kat'i arele-
re
(elif) Dil ve hars nokta-i her milletin tam hrriyetini temin
ve bu itibarla bir veya millete mahsus olan her trl ilga
eder.
(be) T.K.F. hkmet muhtelif milletlere mensup amele,
renber cumhuriyeti kabul ve "hr milletlerin hr
olmak zere federasyon usuln tercih eder.
(pe) amele ve renber da tamamen ve mstakil ya-
olan milletlerin nizalar
yer vermemek iin bu gibi meselelerin "plebisit" usulyle: umumi re-
ye mracaatla halline delalet eder.
Dair
8- Trkiye Komnist btn menba ve istihsaliyenin,
kendi mstahsil haline getirilerek
(s. 13) zahmetsizce tufeyli nihayet ve-
rilmesini ve bu suretle heyet-i ictimaiyede her ferdin istihsale
refah ve saadetin esas maksat ittihaz eyler.
Trkiye' de Sol Hareketler 199
9- bu maksada varmak iin evvel emirde byk istihsal usly-
le idare edilmekte olan messeselerin, hakimiyeti ele alacak ameleve ren-
ber haline getirilmesine

10- Kk istihsal usulyle idare olunan ve ky gelince,
hkmet mali, ham ve vererek terakkisi ve
zamanda kendi nezareti olmak zere kooperatifleri
arelerine Kk istihsal kooperatifleri
bir merkezde toplanarak grmeleri, mal kuv-
vetlerini gibi, taraftan kk byk fabrika sa-
hibi mani olarak geri istihsal sosyalizm
da daha mkemmel ve makinecilik usUlne mstenit byk istihsal haline
gelmelerine tavassut eder.
11- kuvvetini ve muntazam bir hale getirmek iin
memleketin iktisadi faaliyetini umumi ve mttehit bir plan iinde
rip, muhtelif sanayi istihsalin sratle ceryan mahallerde
toplamak suretiyle milletlerle iktisadi ve siyasi ra-
ve hkumetleriyle mttehit bir
iktisat tertibine
Dernek ve Birlikleri
12- Burjuvazya hkmetleri 8 crete ka-
ve ocuklara, muattal ve ihtiyar olanlara, himayesiz kalan (s. M)
[ kelime himayesiz kalan ailelerine ait iti-
maiye ve umumiyetle terbiye ve grev (tatil-i takip ve
idare eden ve bir messese olmakla beraber itimai in-
zaferini mteakip de derhal ve mstahsil vazifesini icra et-
melidir.
dernek ve birliklerinin mteakip zerlerine bu va-
zifenin ehemmiyetini takdir ederek ve sanatkar kitlelerin bilaistisna
kendi ilerine girmelerini ve mstahsil halk ile hkmeti birbirine
kuvvetli bir merkez haline gelmeleri
13- Memleket dahilinde istihsal kuvvetinin ykselmesi iin
olan mstemleke ve kapitlasyon usullerinin ne
derece ise muhtelif istihsalat demir ve su yolla-
fenni istihsalat iin muhtelif buhar ve elektrik mahsus la-
boratuvarlara, alat ve istihsaliye imal ve tamirine mahsus
athanelere ihtiya ki Komnist Avrupa ve Ameri-
ka'daki birliklerinin ve nihayet itimai muzafferiyeti
ile meydana kanidir.
14- T.K.F. muktedir btn fertlere umumi mkellefiyeti-
nin tatbik ve istihsal iin asgari bir miktar tayin edilmesini ve is-
temeyen tufeyliler iin kommuna hkumet
da mstahsil bir hale getirilmesini iltizam eder.
100 j Aclan
15- Umumi iin iktisadiye-
si msait olan yerlerde ev
Ky Dair
16- T.K.F. kolunun gcyle renberler menfaatine ola-
rak devlet tesbit ve tahkim eder. (s 15)
17- T.K.F. iftilik komnizm ileri gtrlmeyi ve istih-
salin nokta-i arelere mracaat eder:
(elif) T.K.F. esas byk Binaenaleyh ev-
vel emirde fertler elinde olup da fenni olunan iftlikler byk
istihsal devlet
(be) Umumiyetle ekilmeyen veya sahipleri
topraklardan muayyen bir bir iftlik haline
getirmek isteyenlere her suretle (ifti kommunalan) a-

(pe) Sahipleri toprak veya alelade iftlikler
renberler evvela hi olmayan veya mevcut ken-
disine yetmeyen kyllere, ikinci derecede kye nakledip
reken isteyen amele ve ahali ve nihayet yine bu
amele ve ahaliden vcuda muvaffak olmayan fert-
lere tevzi olunur.
(lel) Bir veya suretle talibi zuhur etmeyen veya talibi zuhur et-
se de hkmet grlen toprak [ve] iftlikle-
rin emaneten hkmete karara
18- bahecilik, dutuluk, ait fenni surette idare olu-
nan byk devlet tasarrufuna intikal edip emaneten idare olu-
nabilirler.
19- iftilikte mal, davar ve aliit edavat gibi
emYal madde (16) da gsterilen derecat (s. 10) renber-ler ara-
ihtiyaca gre tevzi olunur. Bu emvalin mmkn kadar kul-
yerlerden ve bu suretle harap ve zayi olmaktan
ve muattal kalmaktan muhafaza edilmelerine
20- Toprak, elinden kendi halka
mal edilmekle beraber ekincilik usulnde ilerlemesine ait her trl arele-
re Bu meyanda ziraat seferber haline getirilerek
fenni iftliklerle sthanelerin ve at, tavuk iftliklerinin
ve terakkisine, ve tohumun ekinci aliit ve
fenniyesinin mikyasta ve bu aliit ve edevat iin ta-
mirhaneler ve kylerle yollar ve halk
marifetiyle renberlere, ifti edil-
mesine
21- T.K.F. kylerde maraba ve gibi bsbtn veya
olup da iin sair malik olmayan renberlere ya-
ni proletarya ve nim proletarya istinat eder. Bu
Trkiye' de Sol Hareketler 1 101
kyl birlikleri" vcuda getirmekle. beraber siyasi hcreler de a-
mak suretiyle ve siyasi terbiyenin kuvvet
esas vazifeleridendir.
22- T.K.F. kylerde mbarezede, kuvveti bilhassa mte-
gailibelerin gasp ve nihayet vermek cihetine sarf edip kendi
orta ise mtegallibe elinden kurtarmak suretiy-
le kyl zere gelen arelere tevessl eder.
23- Ky ait tevzi ve tanzim ky
icra edilir. ( s. 17)
Tevzi ve
24 -T.K.F. mahsulat ve halk taksim ve
da eski ticaret esas muhaliftir. Binaenaleyh halk
da istihlak kooperatiflerinin ve tamimiyle tufeyli
ortadan hizmet eder.
25- en faal dernek ve birlikleri bu istihliik
kooperatiflerini idareye sevk ederek, eski kooperatiflerdeki kar ve tasarruf
fikri yerine refah ve saadet-i hizmet edici insani ve maksat-
tesisine ve bir halinde kaplayacak olan bu koopera-
tifler memlekette komnizm yeni tatbike
msait zeminler
26- Trkiye'de vesait-i nakliyenin tekaml etme-
mesi tevzi ve istihliik radikal ve hareket ile
byk iktisadi hudsne sebebiyet dikkate
alan vesait-i nakliye ve tevziyenin tekamlne kadar ve kyler-
de pazar ve vererek mstahsillerin
etmelerine msait ihzar ve bu gibi yerlerde mbadeleye ka-
zan mukabilinde olmayarak edebilecek kooperatifler eder.
Bankalara Dair
27- T.K.F. sermayedarlar hakimiyetinin merkez sikletini eden
bilcmle amele ve renbcr is-
tihsal ve mbadele ve ancak bu "halk
temin eder.
28- istihsal ve tevzi mnasebetlerinin komnizm mu-
bir surette teesss bir devirde ortadan kalkmayaca-
(s. 18) kani olmakla zenginlerin faizcilik ve her trl dalaverave bor-
sa soymada mani olacak her tedbire
Klliyetli miktarda bankalarda muhafaza kanun
ile tevsik ve umumiyetle para ticaretini men eder.
29- muhtelif istihsal messeseleri muamelahn mte-
kabil cariye ve mal mukabili ekler grlmesi
halk [n] iktisadi mdavele iin merkezi muhasebat
messesesi haline getirilmesini iltizam eder.
102 I Aclan
Vergilere Dair
30- T.K.F. esas itibariyle halka tarh ve tevzi olunan her trl vergi-
nin hedef ittihaz eder. iin, devleti bte hk-
metin belki mstahsil heyet-i itimaiyenin bilcmle istihsalat ve istih-
lakini muvazene eden bir kanun
31- Devlet masarif ve temini iin mbarezenin
henz devrinde muvakkat olarak vergi uslne mraca-
at edilecek, kadar ki tevzide ve menfaatleri gz
nnden uzak tutulmayacakhr Bu kabilden olarak btn servet sahipleri-
ne toptan ve klliyetli tazminat caiz gibi mahsuln mik-
gre mtezayit bir uslde, vergiler de mterakki esasta tarh edile-
cektir.
Mesken ve Meselesi
32- T.K.F., sermaye sahibi muhtekir zevk ve ma-
kar olan byk bina ve kadar ve rutubetli yer-
lerde tahsis eder. aile (s.
19) ait adat ve dikkate tedbirler ittihaz olunur.)
hayat bunlardan istidat [ve] kabiliye-
ti da halk maarif ve ait yerler haline ge-
tirilmesine
33- Bundan ve kylerde evsiz kalan veya evlen pek fena
olan amele ve renber ailelerine mahsus olmak zere yeni binalar vcuda
az zahmet ve masrafla temin ede-
bilecek umumi delalet eder.
Dair Teminat
34- T.K.F. mddet ve ait alideki esas olarak
kabul eder:
(elif) Btn amele iin mddeti gnde (8) saattir.
(be) Onsekiz olanlarla toprak iin
gnde azami 6 saattir.
(pe) men'i.
(te) Onsekiz olan genler ve umumiyetle
gece msaade
(se) Umumiyetle hamiden sekiz hafta evvel ve
sonra iin yevmiyeleri tamamen verilmek istisna edilmeleri.
(cim) Emzikli her saatte saat emzir-
me teneffs verilir.
(ha) Alelumum mesf haftada saatlik mtemadi bir
istirahat gibi bir senelik mesai mddeti her se-
nede iki ay devam etmek ve mtemadi olmak zere mezuniyet verilir (s.
20) ve bu mddet zamanlar gibi ve verilir.
Trkiye' de Sol HarekeLler 1 103
(dal) Amele ve bulundurul-
hasta meccanen tedavi edilmesi.
35- Her ne suretle olursa olsun kabiliyetini kaybeden amele veren-
berlere ve bunlar zaruri olan aileleri ve herhan-
gi bir suretle len amele ve renberlerin keza kimsesiz kalan ve muavene-
te muhta olan aile temin eder.
36- ve hayatiyesi kadar tertip ve intizam
dairesinde grlerek istihsalin ykselmesi, heyet-i itimaiyenin saadet ve
nokta-i elzem bu fikrin amele ve renber
birlikleri iinde ev da olmak zere bu cihetle-
rin kontrol edilmesi iin dernek ve birlikleri iinde heyetleri v-
cuda getirilir.
Umumiyete Dair
37- irken sefaletine sebebiyet veren sari ve mstevli hasta-
mbarezeyi biri ad eder. Ve bunda mu-
vaffak olmak iin her trl arelere Hususi eczahanelerin, hastaha-
nelerin, halk istifadesine
ve sari mahsus yeniden ve mikyasta muayene ve
tedavihaneler bu maksada hizmet edecek
38- T.K.F. ahlak ve umumiyeyi mahveden mskirat,
kumar gibi afyon ve esrar gibi mkeyyifat istimaline
detle mcadele eder. Ve mskirat, afyon imal ve fruhtunu kafiyenmen'
ile fenni ve kimyevi ihtiyacata yetecek kadar istihsaline
msaade ve devlet gelen messeselere tevzi
temin eder. (s. 21)
39- ve ne-
zaret ve hizmet etmek zere seyyar tabip ve ve kk me-
tayin ve kk mah-
sus mektepler aarak umumiyenin ve ykselmesine

Ordu ve Dair
40- T.K.F. esasen insanlar harp ve alet olan ve
kadar mtehakkim idameye hizmet eden
mevcudiyet ve faaliyetlerine olmakla beraber yeryznde zengin ve
mlkdar mazlum amele ve renber ve emperyalist dev-
letlerle mstemleke ve nim mstemleke halindeki mazlum milletlerin ara-
devam bir tedafi bir kuvvetolmak zere in-
ruhta amele ve renber mdafii
tervi eder.
41- Beynelmilel cidaline ve yeryznde mazlum ve
kara (hakimiyetine) taraflar olan memle-
ket bu sonuna kadar takip edecek bir ve hale ge-
1041 Aclan
tirilmesi Bunun iin riayet olunur:
(elif) Umumiyetle ve emperyalist devletlere taraftar
olup son ve kat'i cidalden zengin mlkdar
toplanarak ve mazlum amele ve renber
Burjuvazyaya mensup veya taraftar olan adamlar ordunun idare, nakliyat
ve sair hizmetlerinde
(be) Amele ve renber gndelik engel (s. 22)
olamayacak surette askeri terbiyenin tamimine zamanda ordu bir
mektep haline getirilerek siyasi ve iktisadi terbiyeye dikkat olunur. Aske-
ri iinde hcreleri mbarezenin asker ru-
hunda
(pe) Askeri kumandanlar askerin siyasi ve iktisadi terbiyesi-
ne ve eski devir zabitlerinin irticaa hizmet etmemelerine bakacak amele ve
renber hakimiyetine taraftar ve mensup tayin olunur.
(sin) ordu iinde amele ve renber ruhunun hkmran
ve emperyalizme mbarezenin kuvvet iin
evvel emirde kk zabitler amele ve renberlerden tayin edilir
ve bu gibilerin az zamanda edecek mddetli har-
biye mektepleri
42- ve kylerde olmak zere ame-
le ve renberlerden olunacak milis verilir.
Mahkeme
43-T.K.F. mahkeme de ve esaslar
kabul eder. Muhtelif ve isimlerdeki mahkemeler ilga edilerek bunla-
yerine amele ve renber intihap edilecek bir
"halk mahkemesi" usUln kabul eder.
44- Eski kanunlardan amele ve renber iin hkm ka-
bil-i tatbik cumhuriyetinin ali tayin edi-
len kanunlar ilga ve mazlum yeni kanunlar
olunur. kanunlarda olmayan crm ve meselelerde mahke-
me itimai ve surette serbest
olarak hareket eder. (s. 23)
45- Ahalisi az ky ve iftlikler iin merkezi sfalar
seyyar hakimler gnderilir.
46- Ceza tehzip ve tasfiyeye hizmet ede-
cek son esaslar kabul olunur.
Maarif ve Hars
47 T.K .. F. zengin ve mlkdar olan maarif ve
halk iinde hizmet eder
48- mektep, insanlar ait terbiye-
yi verecek ve istakbalde komnizmin fiilen tatbikine muktedir yeni
nesli bir messesedir.
Trkiye' de Sol Hareketler 1 105
49- Bu hususta hkmetinin ilk devr-i teesssnde tatbik olu-
nacak tedbirler:
(elif) erkek ve olmak zere onyedi kadar
mecburi ve meccani tahsil;
(be) Umumi ve fenni terbiyeyi bir mekteplerinde" vermek
ve bu mekteplerde hayata temin ede-
cek surette mektepte yedirilme ve giydirilmelerini ve tahsile ait le-
hkmet olarak temin etmek;
(pe) ve kylerde mektebi talebelerine mektep haricin-
de sanata ve ait tatbikat dersleri verilerek kendilerinin hayata tec-
rbe ile girmeleri sebeplerini
(te) kulluktan umumi istihsal sokabilmek
zere kk ocuklar iin ocuk yuva ve baheleri gibi mektepten evvele
ait messeseler amak;
(se) Mektebe giremeyecek derecede amele ve renberlere oku-
yup yazmak siyasi ve terbiye verecek gece dersleri, ktp-
haneler, halk mektepleri ve halk aarak mektepten hari ta-
lim ve terbiye temin etmek;
(cim) ve muallimler ulUm ve fnunun te-
rakkisine, sanayi-i nefise zevkinin hizmet edecek byk mikyas-
ta darlmualliminler, darlfnunlar, atelyeler, mzeler, amak
ve buralara amele ve renber girip hizmet
etmek;
(im) Ders krslerini eski usl ve merasim tekellfahndan kurtara-
rak gen ve muktedir mderrislerin halk iinde maarif ve hars ruhunu
etmelerine msait zeminler
(dal) Halk ve genlerin bedeni terbiyesinin temini iin ve
kylerde spor ve cimnastik mahalleri tesis eylemek ve izci yap-
mak;
(he) her hususta tenevvr iin seyyar ktphaneler tesis ey-
lemek.
1061 Aclan
Blm
1- Gnther Nollau-Hans, Jrgen Wiehe, Rote Spuren im Orient, s, 99-106, Kln,
1963.
2- Mete Tunay, a.g.e., s, 142.
3- Fahir Siyasi' Tarih (1789-1960), s, 628-629, Ankara, 1964.
4- A. Miller, From the History of Soviet-Trkish Relation, s, 64, Moskova, 1956.
5- "28-29 Kanunsani 1921, Karadeniz Paralanan Mustafa Suphi ve
Moskova 1923, Ali
makalesi.
6- Dr. Samih oruhlu (Prof. Akdes Nimet Kurat), Komniz-
min Faaliyeti, Yeni Gazt., 2 Temmuz 1967, Tefrika Nr. 2.
7- Bknz., Fethi a.g.e.
8- Bkz. Trkiye Defteri, Haziran 1975, S. 20. s, 87-104.
9- Burhan Felek, 1977 Milliyet gazetesinin Pazar ilavesine Mustafa Sup-
hi ile ilgili "Saltanat devrinde olarak
burada, hatta Bakkalky ve civa-
ufak tefek yol kesen da Bunlardan; Mustafa,
erkes Mehmet Pehlivan gibileri, zerine
umumide teslim olup fakat sonradan
devrinde muhaliflerle yapmaya kalkarak, politi-
yzlerine gzlerine Nitekim, Mustafa, Mahmut
katlinde nce komploya dahil sonradan
hkmete haber fakat gene de o badirede srgne gitmekten
Birlikte - Ben bu
dahil suikasti, Cemal Bey'e Cemal haber verdim! di-
ye gazetesi mdr Trk komnisti Mustafa
Suphi Bey ve -ki, bizimle beraber da tevkif
bu zerine orada bir temiz elle-
rinden kurtarmak iin hapsettiklerini
10- Ahmet Bedevi Kuran, ve Trkiye Cumhuriye-
tinde Hareketleri, s, 620, 1956.
11- s. 622-624.
12- Dr. Samih oruhlu. a.g.e. Tefrika Nr. 3.
13- Gnter Nollau, a.g.e.'de bu Trkicsh -Sozialistische Federation
(Trk Sosyalist Federasyonu) diyor.
14- General Ali Fuat Cebesoy, Moskova s, 14-20, 1955.
15-
16-
17- Gnther Nollau, a.g.e.
18- .
19- Ivar Spector, The Soviet Union And The Muslim World 1917-1958, s, 52,
Washington, 1958.
20- Sreyya Aydemir' den 1Temmuz1975 tarihinde bir
mektupta" Ansiklopedik Marksist Szlk" II.
Trkiye'de Sol Hareketler 1 107
Baku Milletleri Kongresi bilgileri "Baku Kongresi, 1-
8 Eyll 1-4 Eyll arasmda srd .. 235 delege de, Kongreye (M.
Suphi bir listeydi. Ama Kongrede bu kadar Trk n-
k bu listedekiler, o Baku' da toplanan Trkiyeli esirlerin isimleri ile a-
Sonra Baku' da toplanan Komnist (Trkiye) Partisi kongre-
sinin yeleri olarak, Kongre salonunu doldurdular. Hatta bir Trk
da askerleri olarak , daha drt grup
Trk kongrede veya kurultayda" Bu gruplar; 1- M. Suphi'nin Kom-
nist Partisi 2- dan gelen kk bir grup (bir
Alman Spartak hareketinin etkisinde), 3- Anadolu'dan gelen heyet (Sreyya
var), 4- Ben Sreyya),
ki-Nuha blgesinden seilenler kongreye Bylece
zaman da, henz partili Azerbaycan Birinci Sovyetler
Kongresine veya da seildim ve "Ansiklopedik Marksist
Szlk" Baku Kongresi maddesini yazarken, da 1975
(Koral "Birinci Ku-
Baku 1-8 Eyll 1920" (Stenoyla yararlan-
Kitap, 1921 Petrograd'da olarak
onal Communiste et la Liberation de L'Orient-Le Premier Congres des Peuples
de L'Orient Baku 1920, Editions de L'Internationale Communuste Petrograd,
1921" Komntern
21- A. F. Cebesoy, a.g.e., s, 19.
22- s, 20.
23- s, 21.
24- I. Documents du Premier Congres-De La III eme Moscou,
2-6 Mart 1919, s, 225-231.
25- A. F. Cebesoy, a.g.e.
26- Radek, o "Pravda" gazetesinin idi.
27- Weltmann, a.g.e.
28- Enver da bu Kongreye (Bak Kongresi) Sreyya Ay-
demir bu konuda "Enver bir gn, Kurultay salonu-
nun bir delegeler bir sebep
oldu. Mslman bir masal, bir efsane halindeydi. Hal-
muhayyilesinde onun insan st bir hviyeti ... ) Hele kendilerini
komnist sayan Trkiyeli bir grup, onun kongreye bir delege halk
mahkemesi sulu olarak Kongre
... Enver bsbtn kendi haline terkedildi. Gene bu-
nun iin olacak ki, kendisine krsde serbest sz verilmedikten
nutku kendisinin da meydan Krsye gelen
ve komnist bir Trkiyeli (Mehmet Emin olacak), elinde bir
sanki ona gibi delegelere
- verilen bu okuyorum, diyerek ( ... ) okudu,
Bknz.,"Suyu Arayan Adam", s, 208-9, 1959.
29-3Mart1918'de, Trkiye ile Rusya Kars-Ardahan-
Batum'un Trkiye'ye kabul eden muahede Brest- Litowsk
olarak bilinir.
I Aclan
30- Pavlovi - sz konusu "Trk Baku'da bulu-
nan Trk komnistleri, yani Mustafa Suphi ve idi.
31- Kongreyi takip eden Enver ile Mustafa Kemal Ankara'dan
delegeleri, Pavlovi'in ne kadar rencide tah-
min edilebilir. Baku Kongresinin hemen Enver sz-
leri olduka daha iyi ki, idealimi
mek iin emperyalizmin ezilen
iin, nce bu halklar zerindeki Rus emperyalizmine son vermeliyiz." Pod
Zinemenen Islama, Noviy Vostok, Nr. 4, 1922, s, 95.
32- Bela Kun, 1938 temizlik Stalin dizdi-
rildi. Baku Kongresine olan Sreyya Aydemir, Suyu Arayan
Adam eserinde Bela Kun "Bela Kun ... gen, gr-
bz bir Macar ihtilalcisiydi. Az evvel Macaristan'da hapishaneden
Macar Dokuz Maca-
ristan' da bir kan ayini halinde geti. edince r-
ya sona erdi ve bu gen Macar iz, Tuna' dan,
Macar Karpatlara gidiyordu."
33- A. F. Cebesoy, a.g.e., s,28, 220, 313.
34- Konu kaynaklar pek ok birinci dereceden ol-
mak zere daha bilgi iin, Bknz., Abdullah Recep Baysun, Trkistan
tiklal Hareketi ve 2006 ve Ali Bademci, Trkistan
lal Hareketi'nde Kor 1977 ve Aclan SSCB ve Sul-
tan Galiyev., s, 46, Ankara, 1966,.
35- A. F. Cebesoy, a.g.e., s, 28-29.
36- Baku Milletleri Kongresinden sonra, Anadolu'da okullarda tip

Anadolu hkumeti var olsun
zlerine yar olsun
Uyan mihnetle
hr renberi.
Cemal Kutay, Trkiye'de Komnistler, s, 17, 1959,. Bu
Enver Moskova' da (1920) "Mesai Halk
propaganda motiflerinden Bknz., Mete Tun-
ay, Mesai - Halk Ankara, 1972.
37- "Komnist Liderlerinin, Baku Milletleri temin etmek is-
tedikleri istifadeleri hlasa etmek mmkndr. a- Cepheden ve
garp Avrupa'ya sirayet ettirilmeyen
tan ve Mslman memleketlerden sokmak; b- nc Enternasyonalin,
ikinci enternasyonale mukabil, kyl ve amele hukukunu cihana
ilan etmek; c- milletlerinin kendileri ile beraber
gstermek; - milletlerini ihtilale, davet etmek veya mecbur et-
mek; d- Enver ve kendileri ile gs-
termek; I- Trkiye'nin kendileri ile dost ve siyasetlerine zahir oldu-
alemine gstermek suretiyle, Trkiye'nin alemi zerinde-
ki nfuzundan faydalanarak, aleyhine ihtilaller
Trkiye'de Sol Hareketler l 109
memleketlerine mazlum ve maskesi
lam memleketlerine hulul ve nfuz etmek. Baku zamanda III.
Enternasyonalin, milletleri ile gstermek istedikleri
tehditkar bir Ali Fuat Cebesoy, Moskova
s, 32.
38- Aclan a.g.e., s, 55.
39- (Eli)" Nr. 1, kapakta "Kanunuevvel"
"1336 (1920), milletleri ve icra fikirlerini Trk,
Arap, Fars ve Rus dillerinden ayda bir kapak: "19.
rinisani" "1920 (1336) Baku Hkumet Azerbaycan Merke-
zi bu
40- Bu belgeyi, Baku Kongresinde olan Sreyya Ayde-
mir' den de sorduk. Tali ngren'in byle bir beyannameyi okudu-
ancak Cevad Tali ngren
bu beyannameyi kaleme ve kongrede syledi.
41- Sesi", 23 1974, 1,
da, Mustafa Suphi'nin ilk TKP kurucu Komitesinin yedi ol-
sylemekte ve isimleri vermektedir: Mustafa Suphi, Maksut Ek-
Ali Keskin, Osman Mustafa Brklce, Muras Kadir
Erzurumlu.
42- Mcadele Derg., Sancar, Trkiyeli Komnist-
ler" 15 Nisan 1965 II/l
43- TKP'nin merkezi Baku, kabul ediliyor. Ancak bu
keyfiyeti Mithat Alaeddin isimli iki komnist 1919 Haziran' da ettikle-
ri ilk nvedir ve Dr. Hsn'nn 22 Eyll 1919'da Partiyi
kil ncedir.
44- Raporun ifadesinde ki, TKP
45- Bu raporun tam metni iin Mustafa Suphi, Trkiye'nin Mazlum Amele ve
Renberlerine, s, 29-42, 1976.
46- Sreyya Aydemir, Suyu Arayan Adam, s, 215-217, Ankara, 1959,.
Konu bir malumat ise; Yeni Derg., Eyll 1965, Prag, Nr.
9, s, 761-769, "TKP I. Sekreteri Yakup Demir Konu
kayda bilgi verenlerden biri de
Bknz., Sesi", 13Mart1975, 3, ge-
en derigide TKP'nin Baku' da ile il-
gi ekici bilgiler yer 1932 beliren muhalefet grubu men-
olan Baku' da Mustafa Suphi'nin kurdu-
TKP'nin Bro yelerinden Ali Keskin'in gre,
TKP'nin 10 Eyll 1920 tarihinde sregelen 13 Eyll'e kadar I.
Kongresinde edilen Merkez Komitesi zevattan 1)
Mustafa Suphi (Genel Sekreter); 2) Maksut 3) Ali Keskin (1945
de ld); 4) Mustafa Brklce, 5) Osman
Stavropol'da 16 Nisan 192l'de ti-
fodan 6) Murat 7) Kadir Erzurumlu, 8) Semiramis (Semra),
(Mustafa Suphinin 9) Yakup 10.) Dr. Hsn
110 1 Aclan
mer), 11) Ethem Nejat, 12) Sadrettin Celal, 13) Mustafa Nermi, 14)
15) Ali, 16) Ltfi Nejat, 17) Dursun Ali, 18) Halil 19)
20) Asker Ali, 21) Asker Hahrat sahibinin bil-
giye gre TKP Merkez Komitesi: Maksut Kadir Erzurum-
lu (Genlik), Sadrettin Celal (Mali Ali
(Sevk ve Komntern Brosu (Hari-
ci Brosunda) ise kimseler yer Ali Keskin (Merkezde-Mosko-
va), Osman (Merkezde Moskova), Murat Musta-
fa Brklce sevk ve idaresinde). Ali Keskin'in Topu-
gre; 25 maddelik Parti gre "Trkiye
uygun bir program iin" yedi bir komisyon
ve bu komisyonda yer Mustafa Suphi, Maksut
Ethem Nejat, Sadrettin Celal, Ali Keskin, Mustafa
Brklce. Bu Kongrede, Mustafa Suphi, Trkiye ve ifti
Sosyalist (legal) Dr. Hsn'ye TKP Merkez
Komitesi verdi. Kongreye olan Dr.
Hsn'ye bir ile grevi bildirildi. yazar Ge-
orge S. Harris'in "The Origins or Communism in Turkey, Stanford (Califor-
nia), 1967" dip notunda Samih oruhlu'nun (Prof. Akdes Nimet
Kurat) 11Temmuz1966 tarihli atfen, Merkez Komitesine seilen
yelerin ismini verir a.g.e., s, 168. Bu listedeki isimler Mustafa Sup-
hi, Ethem Nejat, Nazmi Kayserili as-
li ye; Sleyman Nuri, Hseyin Sait, Necati ve Selim ye-
dek ye; Sleyman Sami, Ltf Necdet, ve da aday ye.
(a.g.e.'in Trke tercmesi, eviren: Enis Yedek Hoyi), Trkiye' de
s, 91, 1975.)
Blm
Mustafa Suphi ve
Sonu
Trkiye Komnist Partisinin Baku' da I. Kongresinden hemen
sonra, Komntern ile karar Mustafa Suphi,
Ethem Nejat, Mehmet Emin Vehbi, Srmeneli
Yakup, Tayyareci Hilmi ve 16
lik bir kafile Anadoluya girdiler. Moskova'ya gidecek olan heyetin
General Ali Fuad (Cebesoy) bulunuyor ve Kars'ta tevakkuf ediyordu. Sov-
yetlerin Ankara ya tayin edilen yeni elisi Budu Medivani ile Musta-
fa Suphi ve Kars'ta Ali Fuad Cebesoy ile Mustafa
Suphi'nin talep bir mlakat sonunda 2 Ocak 1921 tarihinde Ali Fuad
(Cebesoy) ile komnist lider Mustafa Suphi, General Ali Fuat
(Cebesoy)'a syledi: "III. Enternasyonal Trkiye dahilinde mutlaka
komnizmin tatbikini kabul Trkiye'nin itimai mukadde-
kendisine Anadolu hareketinin itimai bir ihtilal olmaktan
ziyade, Trk milletinin emperyalist istiklal ve hrriyetini
bir kani bulunuyoruz. Trkiye' deki
bey ve burjuva addehniyoruz. Bilakis halk kitlelerinin
en olarak biliyoruz. Anadolu hareketini idare edenlerin
ve bilhassa Mustafa Kemal prensiplerini anlamaya An-
layabildiklerimizi umumi siyaset gryoruz ( ... ) Biz
hilafet ve saltanat bir gn lzumuna kaniyiz"2.
Mustafa Suphi, Kars'tan sonra ile birlikte Erzurum'a geti-
ler. Ve hemen yapmaya Mustafa Suphi
temas kimselere -Erzurumlulara- kendisinin de Erzurumlu
nu sylyor ve Leninin Trkiyeye her trl ifade
ederek, Erzurum Lenin' den selamlar bildiriyordu3. Ay-
Trkiye iin en rejim sylyordu. Bu
propaganda halk zerinde tepki Mustafa Suphi ve
halk hcum etti. General Karabekir'in tedbir sayesinde
Mustafa Suphi ve lin edilmekten Kendilerine
112 l ,l\clan
bir olan
Yahya (Kaptan), Trabzon
havolisi "Mdafa-i Hukuk
Cemiyetinin"
nderlerindendi. Mustafa
Suphi ve
Karadeniz' de
ldrlmesinden sorumlu

Trabzon yoluyla Rusya'ya dnmeleri, henz Ankaraya gitmek
iin vaktin erken sylendi. Yol boyunca,
dinmedi. Trabzona geldiklerinde hakaretler devam ediyor-
du. Halk kendilerine ekmek, yem

O tarihlerde Trabzon' da, Karadeniz sahillerini Samsuna ka-
dar kontrol olan Yahya Kahya, Kk Talat
kara) ile birlikte Enver gizlice Anadolu'ya sokmak iin ter-
tibat Rusya'dan Enver de, Mustafa
Suphi'nin grnce zaten galeyan iinde bulunan
bir daha tahrik ederek uygulamaya Halk,
Mustafa Suphi ve heyetinin ve limana kadar
hakaretlerle srkledi. Bir motora bindirilerek denize
Yahya bir motora bindiler. Mustafa
Suphinin motoruna Faik Reis halde, Anado-
luya gemek isteyen ilk komnistleri ldrdler,
tarih 28-29Ocak192l'dir6. Bu cinayetten Mustafa Ke-
mal haberdar ve dair kesin bir
delil yoktur. Mustafa Suphi gibi Hatta, Ba-
hattin Dr. ve Baku' da Komnist
yerine kendi idaresi Partiyi faaliyete
ti. Bylelikle Anadolu harekahna Sovyet Rusya' dan
kontrolne sahipti. Yahya Kahya ile Kk
"Muhafaza-i Mukaddesad Cemiyeti"

evreler, Ka-
Karabekir da bu cinayete iddia etmekle birlikte, id-
dia ispat En ihtimal, ve muhafazakar gru-
bun Mustafa Suphi ve
Mustafa SuphilO ve ldrlmesi zerine Moskova' da
bulunan TKP'nin Harici Bro Sekreteri Ahmet Cevat (Emre), Pavlovi-
Weltmann'a bir mektup yazarak durumu protesto ettill. Ahmet Cevat bu
mektubunda "Aziz Pavlovi! 28 Kanunusani-
de Trabzon ldrlerek deize olan Suphi ve Ko-
mnist Merkezi Komitesi drt ve oniki kom-
nist sizinle ciddi Kaybolan
epey zaman malumat Fakat sonra Trabzon
elde cellatlar ldrldkleri Ta Er-
zurum' dan itibaren, bizim aleyhine
Halka ki: Rusya' dan olan komnistler ... ila-
he ... Bunlar bizim hcum ederek ve para para et-
meye Yolda kimse bizim ekmek ve iin yem
Hkumet ise himaye rol
gstermek istiyordu. Komnisitleri mdafaa iin tedbir
... )"
Trkiye' de Sol Hareketler 1 113
Ahmet Cevat (Emre), Mustafa Suphi ve
ldrldklerini sonra mektubuna de-
vam ediyordu: "Ertesi gn herkese Trk
komnistlerinin denizin dibine gittiklerini Sov-
yet Rusya mmessili, istikbal fa-
kat vali buna mani olarak evinden ak-
si halde halk Rus m-
messilinin bu vak' radyo ile Moskova ve Ankaraya verme-
si ve bizim cellatlar elinden
Fakat ki, o Trabzondaki Rus mmessili
cesur bir adam Trabzon' da bunu bilmeyen yoktur. Bu
hadisenin Belediye Reisi ile Milli Mdafaa cemiyeti riyaset di-
syleniyor. (Ahmet Cevat, Muhafaza-i Mukad-
desat Cemiyeti demek istiyor AS.) Burada (Rusya' da) bu meseleye dair
henz bir karar Fakat susmak imkan haricindedir. En
iyi ve cesur 16-17'sini kaybettik. Bizimle hemfikir
olup o tecziyelerini istemelisiniz. Trabzon'a gelecek her ko-
mnistin ldrlmesine karar Anadolu barbarca
cinayetlerden mesul komnistleri
detle takipte devam ediyor. Cellatlar olan bizim
en mdafaa zerinize ve bu
meseleyi mit ederim. Komnist selamlar ve hrmet-
ler - Ahmet Cevat"12.
Mustafa Suphi ve akibeti, hi bir surette Sovyet hku-
metinin tepkisine sebep O bulunan ko-
mnistlerin ele idi, o zaman bu Mustafa Kemal
dostluk yok edilmesine sebep olurdu. Ahmet Pav-
lovi'e mektupta "Trabzon Rus mmessilinin" kendisinin de teh-
likede bildiriliyor ve Suphi ve ka-
deri Radyo-Telgrafla hemen haber vermemesini tenkit ederek,
acilen mukabil tedbirler istiyordu. Ahmet
Rusya mmessiline ya;,:. byle bir tenkit, sanki Sovyet hkumeti-
nin bundan hi haberi Muhakkak ki, Mosko-
va'mn konsolosu bu hadiseden haberdar ve hadiseyi Moskovaya
Buna Moskova' da da Lenin, Troki ve ierin, Tr-
kiye ile dostluk muahedesi zere idiler. Halbuki Stalin ve Or-
janikidze bu muahedenin tavsiye ediyor-
ierin, Mustafa Suphi ve
tehlikeye iin elinden gelen gayreti de M. Suphi
ve kazaya kurban gittiklerini politik zaruretlerle kabul et-
tikten sonra 16Mart192l'de, yani Suphi ve ldrlmesin-
den bir buuk ay sonra, muahede
Ahlki kadar,
siyasi

(Giritli) Ahmet Cevat Emre,
sol' da siyasi
vazgeip,
Cumhuriyet hkmetine
biat edenlerin
gelecektir
1141 Aclan
Yedinci Blm
1-Ali Fuat Cebesoy, Moskova s, 40-41
2-Ail Fut Cebesoy, Moskova (s, 41) Suphi bilgieri ver-
mektedir: "Mustafa Suphi'yi ve ihtiras zeki, kurnaz ve azim sa-
hibi bir gibi Rusya' daki liderlerinin muvaffakiye-
tin tetkik bulan bu zahn, bir gn gelip Trkiye'nin Lenin'i veyahut Sta-
lin'i ihtimalini muhakkakh. Komnizme
fikir ve prensiplerini kendi siyasetine bir yapmak istiyordu. Mustafa Ke-
mal ve harici mesaisini tasvip ediyor ve bun-
dan Hariteki memlekete girmeleri ve da-
hilde ve Terakki" her ne surette olursa olsun ihya edilmeme-
si Mustafa Kemal noktai tamamiyle ediyor-
du. Belki de daha ileri giderek ya Mustafa Kemal ile yahut da
ile komnizmin tatbikine bile geiriyordu. Mustafa Suphi
her ihtilalci, gibi sakin, kurnaz ve hlvvetli bir gibi grnme-
Memleketimizde III., Enternasyonalin hakiki bir komnist elisi
gibi girmek ilk anda resmi elisi Medivani yol-
ile bE'.raber Kars'a kadar gelmesi bunun bir delili
3-Meydan Derg., Ahmet Kemal "Mustafa Suphi'nin 1
1966, Nr. 55, s, 16
4-Gnther Nollau, a.g.e.
5-Ahmet Kemal a.g.e.
6-Genellikle, Trabzon'da ldrlen komnistlerin 14-16 Ba-
Trabzon' da 11 ki, Erzurum ve
Trabzon' da Mehmet Emin Vehbi, Yz-
Srmeneli Yakup, Tayyareci Hilmi, Mustafa Suphi'nin gen
Rus Yahudi Mehmet Emin Vehbi'nin, Mustafa Sup-
hi'yi ihbar eden Dr. eserinde zikrediliyor. ldr-
lenlerden ismi belli olanlar: Mustafa Suphi, Ethem Nejat, Arap
Ali, Topu Nazmi, Bknz., Dr. Samih
oruhlu, Harbinde Komnizmin Makalesi; 28-29 Kanunsani 1921 - Ka-
radeniz paralanan Mustafa Suphi ve
mnde; Mete Tunay, a.g.e.; Dr. Fethi a.g.e., ara-
1979 "Trkiye Komnist ve Hareketi" 58. sa-
Komnist Enternasyonel Dergisi 17, s. 554-558, 192l'den
M. Suphi'nin iki hafta sonra Nadir Agahan bir ko-
mnistin de yer .
... Birinci da 23 1974'te "Gere-
Sesi" kk gazetede, TKP'nin eski ilgililerinden
"Belgelerle 1920-1946, Neden Sosyalist Parti-1946" birinci-
sinde, Trabzon' da lenler Maksut Kadir Erzurumlu iki
nin de bildiriyor. Sesi", 3'te Ali Kes-
kin'in inanmak gerekirse, Mustafa Sup-
hi'nin Novorosiyks bir Trk ailesinin Ali
Trkiye'de Sol Hareketler 1 115
Keskin anlahyor hahrat (S. 3): "Bu arada Mustafa Suphi gazete
iin, Ker bulunan Murat
Orada Murat evinde misafir Bunlardan biri bir
de annesi bir Bunlar Novorosiyks bir Trk
ailesindendi ( ... ) Misafir yksek iktisat okulunu
da gzel bir Okul sonra konsomol
da (Mustafa Suphi ile) parti namzedi idi( ... ) Murat ... ) Mustafa
Suphi'ye gzet fikrine de uygundur, istersen sana isteyelim' dedi. Olur ce-
syledi o da sordu. da grlnce,
sylediler. Ben ama evvela de-
di. ismi Semiramis'ti, onu Semra diye Mustafa Suphi,
gre Milletlerine gnlerde, Kadir Erzurumlu
'ile Murat alarak Ker'ten Novorosiyks'e
mahalli evlendirme dairesinde Semra'ya k-
k bir Brovning tabanca hediye Semra da onu hep
gnlerde o tabanca ile .
... Trkiye Komnist Partisi'nin Muhalefet grubu diye bir eski ko-
mnistlerin bir kitapta, ldrlen 15 komnistin ismi yer
Bu isimleri gecesi, Sreyya Aydemir'e sorduk. Dip-
not'a ihtiyatla tavsiye Kitap 16 isim veriyor.
Mustafa Suphi'nin Semra da var. kaynaklar Yahya Kahya
akibetinin yazarlar. Geriye kalan on-
ismin Trabzon' da ldrlen komnistler Ancak,
anlatan Ali Keskin (1945'te ld) diyor: "Bizden
partili olarak 16 yola Bizimle olmayan Mehmet Emin ve
da konvoya dahil Partili olarak isimlerini hahrlayabildi-
isimler Mustafa Suphi, Semra (Semiramis) Suphi, Maksut Et-
hem Nejat, Yakup Kadir Erzurumlu,
Topu Dursun Ali, Halil Ali, Hilmi Celal, Asker
Asker Nazmi, Asker Ali..." (Bkz. Neden Sosyalist Parti-
si 1946.-TKP ve Mcadelesinin Tarihi 1914-1960-1., 1976
bul, s, 81.) "rn Dergisinin nder derle-
"lmsz Mustafa Suphi" 71-79. M. zera-
ner bir gazetecinin bir Devrimci Mustafa Suphi"
makalesi yer M. zeraner, Mustafa Suphi'yi arar,
bulur. Bunlardan biri Simyon Maksimovi Mirniy Lenin
bir Gavril Andevi Keremiti Ermeniyi
Mirniy ile Keremiti, "Ostroumov" Hastahanesinde son gnleri-
ni doldurmakta olan, olduka bir kimse olsa gerektir. da ok kuv-
vetli olacak ki, neler neler gazeteciye. Szgelimi 93, 95. sayfalar-
da Mustafa Suhpi'nin bahseder"( ... ) Gavril bizim
Ben geenlerde evlendim" dedi. 'Vanda' diyerek elini bana 'Rus
mu yoksa diye bir soru geti. Ama hi bir
( ... )Mustafa Suphi bana, Moskova'da Vanda komnist devrimci bir ka-
syledi. Vanda, Trkiye'ye hep birlikte
1161 Aclan
( ... )" (s .. 93) "( ... )Mustafa Suphi, Vanda ile birlikte bizi
ti. Mustafa Suphi'nin dikkatle szdm. Mustafa Suphi'ye uygundu. Uzun
boylu, gr koyu kumral yzl, ince sevimli bir ... )" (s. 95). M.
zeraner devam eder bu sefer:( ... ) Mustafa Suphi'nin ne oldu-
bilinmiyor. Sylentiye gre onu Trabzon hapisanesine g-
Daha sonra da Samsun' da grenlerin an-
gre Vanda ileden 1975'e kadar ... )" (s. 96).
Mete 1982 "Eski Sol zerine Yeni Bilgiler"
Sleyman Nuri ile ilgili blmde geenin zetinde Mus-
tafa Suphi'nin Maria (Meryem) olarak geiyor (S. 16). Ge-
ne, Mete "Birikim" Dergisi'nin, Mart 1980, Nr. 60'da "Paul Du-
mont'un Mustafa Suphi zerine notlar" (S. 56-60) 59.
Moskova' daki bir dostunun
den 28 ..... 1921 de, Trabzonda ldrlenlerin 1- Mustafa Suphi;
2- Ethem Nejat, 3- Bahaaddin, 4, Hilmi, 5, Mehmet 6- Dr.
7- Hayreddin, 8- Emin (Mhendis), 9- Mehmet Ali, 10-
olabilir) Mehmet, Mustafa Mehmet, 12, (Ali), 13- Ce-
mil Nazmi, 14- Topu Bnb. s. 60 Mete Tunay
"Hesapa vatanda ldrlenler,'M. Suphi dahil 14 .. Fakat (Mahmut) Go-
Tayyereci Hilmi ve bu listede
grnmyorlar."
7- Mete Tunay, a.g.e., s. llO.
8-Mete Tunay, bu konuda Karabekir cinayette dahli
ni ifade ediyor. a.g.e., s, 122. Yahya Topal tara-
ldrlmesi, Ali nn katli, Topal ldrlmesi gibi cina-
yetler, gre (Mete Tunay); Mustafa Suphi isti-
yor. Bunu biz kabul edemiyoruz. Gerek Ali Fuat Cebesoy'un a.g.e., (Bk. dip not:
2) Mustafa Suphi syledikleri, gerek Ahmet Kemal
a.g.e.' den belgeler cinayeti,
da gerek Mustafa Kemal gerekse Karabekir ara-
hi de iyi tarihfbir te yandan Ahmet Kemal
a.g.e.'de ise, en
Kk Talat o gnlerde Trabzon' da ifade et-
anlam bizi Enver Oysa o tarihlerde
Enver Orta Asya' da bugn biliyoruz; ama o
ralar kk Talat, Yahya Kahya ve bundan haberder bulun-
Enver beklerken,
da koyu olan Mustafa Suphi'yi cinayetin sa-
iki olsa gerektir. Mustafa Suphi ve Trabzon' da grldkleri zaman
ani olarak bir karar olsa gerektir.
9- Gnther Nollau, a.g.e., Mustafa Suphi'nin ldrlmesi konusunda ya-
"Ahmet (Emre) hikayesinin kabul edilirse, o zaman
ortaya soru (Trabzon' da ve Erzurum' da) komnistlere halk kitle-
si niye Ama bunun da verilebilir milliyetilerin ko-
mnistlere olan kini Suphi'nin Trkiye'ye ok nk,
Trkiye' de Sol Hareketler 1 117
Trk-Yunan cephesinde ile Ahmet mu-
vaffak olabilirdi". Bize gre Mustafa Suphi ve ldren
milliyeciler Yahya Kahya ve evresidir. Burada zikri geen Ahmet Pa-
Anzavur Ahmet' in olsa gerektir. Anzavur
ileri ise bir Zira,
Anzavur ve tahrikisi Mustafa Kemal ve
olarak yayan etkisindeki kukla Hkumeti ve
onun Damat Ferit Bknz., Die Kommunische Nr, 17
1921, s. 556'daki bilgi Anzavur Ahmet'le erkez Ethem'i Gnther
Nollau'da a.g.e.'nin Dipnot'unda bu hususu belirtiyor zaten. "Bir Neslin Dra-
serinin Hsamettin bize; M. Suphi ile Erzurum' da kar-
M. Suphi'nin kendisine "Ruslar zerine (Trkistan' da) pos-
tu serdiler" (1971)
10- Mustafa Suphi, Rusya' da "Komnist Manifestosu"
ile Bucharin'in eserlerini tercme ederek, "Komnizmin A.B.C.'si"ni ve
gizli olarak Anadolu'ya Gnther Nollau, a.g.e.
11- Bu mektup Pavlovi'in (Mikhail Welhnann) 1921'de Moskova'da
Trkiye" 119-121. yer Pavlovi bu
Mustafa Suphi'ye ithaf Bk. Reha Trkkan,
Faaliyet, s, 3, 1943
12- a) Trabzon' da Mustafa Suphi ve ldrlmesine olan
saiklerden biri de, bir sre sonra Trabzon' un Rus ve da
Ruslara nefrettir;
b) Reha a.g.e'nin ikinci I. Raguza (?) eserinden
ni bildirerek, Stalin'le geen bir anlahyor:
"Zinoviev, 'Trkiye' de diye onu (Mustafa Suphi'yi) Stalin'e tak-
dim zaman, bu (Stalin'in) dikkattir: "Eski bir zabit dai-
ma dner." Mustafa Suphi eski bir idi. "Hele bu bir Trk
ve zabitse". Zinoviev de cevaben: Suphi Arnavud'dur"
der. Burada bir dzeltelim. Mustafa Suphi subay gibi
rtbesini de da Reha id-

13- Gnther Nollau, a.g.e., Yine konuyla ilgili olarak, 28 Ocak 1951'de Gizli Trki-
ye Komnist Partisi, Mustafa Suphi ve ldrlmelerinin
nm mnasebeti ile, muhtemelen Zeki kaleme ve
gizli Parti "Hcrelerinde" bir blten Bizim de
hcrede o bltende, Mustafa Suphi yeni bil-
gi verilmekteydi. Ayni bltenle birlikte, partizanlara Mustafa Suphi'nin karton
zerinde bir 250 1951-1952
da bu resimlerden Ankara ve partililerin evlerinde bulun-
hapishanede bir komnist, bu provokasyon
telakki Bu resim, 163.
Mustafa Suphi'nin ve ldrlmesi ile ilgili en ge-
derleme Dr. a.g.e.'de. Bknz. Feridun Kandemir
a.g.e. kadar Mustafa Suphi'nin Anadolu'ya geme
I Aclan
ile ilgili bir TKP Geri Dr. Hsn
gurubu, Mustafa Suphi daima skfla ama, szl ve
bir ve/veya Dr. Hikmet 1978
"TKP'nin Tarihi-YOL"un 101-103. Mustafa Suphi
Dr. lmnden nceki gnlerde bu
olanlara syler: "1930 dek,
Trkiye' de ilk on Marksist-Leninist pratik veri daya-
narak, nce "YOL" bir seri yerli orjinal
Burada her biri kitap halinde: Sosyal Parti T-arihi,
Strateji burjuvazi, Proletarya, Kyl ve Milliyet ve Taktik problemleri
ve ele Bunu o zaman iinde merkez
Komiteye bir platformu olur umuduyla verdim ... (a.b.) (a.g.e., ilk say-
falarda yer alan notu). inanmak gerekirse,
Suphi Parti Merkez komitesinde bu konu-
da notlar da Komiteye Fakat, 1932'lerden sonra Mer-
kez Komitesinden durumun Komnterne bildirilmesiyle Mustafa Suphi
istenen Dr.
o zamanki ancak 1978 gn Bu
olup ve
gre Dr. gre "Mustafa Suphi ve
Paris iin gibi; 'Gklere
timsalidirler", (s, 101). "Mustafa Suphi ve da en byk Bi-
rinci Enternasyonalin btn devrimci geleneklerini nc enternas-
yonalden Ne ki, hareketleririe hakim olan taktik ve strateji
prensiplerine hem subjektif, hem de objektif yeterli derecede Le-
ninist metodu ve tatbik edemediler. ... (Trabzonda ldrlen
Mustafa Suphi ve AS.) yeteri kadar devrimci yoktu.
iinde ihtilal muhiti devrimci mcadele ile
O yzden ne kadar enternasyonalci ve devrimci
olursa olsun, objektif olarak ve fatalman Blankici veya Bakuninci bir
hareket Yani hareketten ileri gemedi (a.b..) (s, 101)".
"Burjuva yani Mustafa Kemalin (AS.) hilesine kanarak, dev-
rimin serbest esir Trk subay ve erlerinden alelacele bir alayla
Trkiye'de yrd ... Mustafa Suphi hareketini, Hayalci
Sosyalizmden ve Bakuninizmden hayli ... "(s, 102)."
lerin Trkiye devrimci hareket tarihindeki objektif mevkileri ldkleri iin de-
lmeyi bilmedikleri iin, Rusya tarihindeki Bakunizm olur. Yahut, mut-
laka tarihinden bir rnek almak gerekirse, modem Bakunizm'in
yani Troskizmin muvaffak yani muk:adder ve kadar
bir .... Demokratik, Burjuva Devrimini Proletarya Devrimine e-
virmek iin, memleket haricinde ipten bir alay herifle, bur-
juva ikiyzlce ve kahbece vaitlerine ocuk gibi kanarak harekete ge-
mek yeterli midir? ... (s, 105)".
Blm
Anadolu'da Komnizm
Ordu Halk
Milli Mcadele Ankara ve gibi vilayetlerde
kurulan komnist TBMM iindeki tesirine ve faaliyetine
gre drt safhada Birincisi Ordu" hareketidir.
cisi "Trkiye Komnist Partisi"; ncs Trkiye Komnist Parti-
si'nin legal faaliyeti ve vehesi olan "Halk dr-
dncs de Mustafa Kemal ettirdi-
"Trkiye Komnist Partisi"dir. Bunlardan Ordu"
gizli; Komnist Partisi "Halk
Mustafa Kemal par-
tinin komnist Baku' da Mustafa Suphi'nin ba-
"Trkiye Komnist Partisi" ile ilgileri dair
Mahkemelerinde" gre karine bilgiler
ortaya
Ordu"
Ordu" hareketinin bir efsane Ordu"
kavram olarak zihinlerde ve muhayyilesinde hayaller
halk iin kutsal ve bir anlam ifade edi-
yordu. Eski gazalarda yahut
meleklerin gkyznde saf saf muharebe inerek harp
edenlere 1. Dnya kadar
Ordu" ismi de halk ve hatta sanki hakikaten
bir Ordu" ve ordu Kafkasya' dan yahut bilinmez "Turan"
lkelerinden gibi sylentilerle olarak sar-
Bu sylentiler bu ordunun Enve-r
ve atlara nlerinde bayraklar
binlerce, onbinlerce Anadolu'ya szleri
ve Terakki" kasten Gerekte
Ordu" hareketi perde gerisinde Mustafa Kemal
bir hareketti. Ordu"nun, "Halk ile
120 \ Aclan
Milli mcadelenin
Mustafa
Kemalle birlikte hareket
eden erkes Ethemin
Orduya" girmesinden
sonra,
Ethem'in,
Mustafa Kemol'le
ve
son
hareket bilinmektedir. Geri planda da gizli "Komnist
Partisi"
Milli Mcadele ilk gnlerinde, muntazam bir
ordu vekillerle ilk saftaki nemli
gizli olarak Ordu" kurdular. Bu
dalbudak tehlikeli bir hal ve hele erkez
Ethem' de bu girip bilahare teslim olun-
ca, Mustafa Kemal bir emri ile Bu emre
Ordu" faaliyete devam edince, ve
Mahkemesi"ne verildi.
Ordu"nun ilk gayesi, hkumeti-
ni temsil olan Damat Ferit
ile ve Milli hareketini iinden iin faaliyete
"Cemiyet-i Ahmediye"nin menfi ve telkinlerine mu-
kabil, halka anlatmak ve milli mcadelenin zarureti-
ne idi. Mustafa Kemal da Ordu"nun bu gaye
ve maksatla muvafakat cemiyetin umumi katibi
(genel sekreteri) ve kurucusu olan eski Maliye ve Dahiliye vekili
hir mebusu Behi Beye muvafakatini Fakat
Ordu" ilk gnlerde bir telkin messesesi olarak halde
bir zaman sonra gayesinden tamamen gizli bir ihtilal cemiye-
ti hviyetini Komnist Partisi'nin bir haline
Mustafa Kemal Ordu"nun ve gayesi
da belirtiyor4: "Trkiye Byk Millet Meclisinin ve Hkumeti-
nin tesisinden sonra Ankara' da Ordu" bir cemiyet
etti. Bu cemiyetin ilk messisleri pek ve malum arka-
izah iin, dahili isyanlar ve bu isyanlara kar-
gsterilen nizamiye kuvvetlerinin ve milis mfrezelerin gsterdikle-
ri vaziyet ve tahattur etmek icap eder. Usat (asiler) ni-
zamiye halifenin
den, Ankaradaki hkumetin gayri bahsederek
suhuletle ettikleri mkerreren grld. Filhakika birok yerlerde
nizamiye usatla (asilerle) mcadele etmeksizin, bilakis si-
kylerine, memleketlerine Milli
mfrezelerin daha suhuletle ve
fala Bu suretle Ordusunun
denilebilecek olan o tarihlerdeki yorgun ve bezgin ve yeni
mefkfesine gre ile, hu-
susundaki mahsus bir derecede idi. Orduyu, yeni zihniyete
gre bir hale getirmek o gnlerin iinde pek ola-
Binaenaleyh matlubeyi haiz, kimseler-
den gzide ve iin istinat yapmak fikri, ze-
Trkiye'de Sol Hareketler 1 121
vatta hakim olmaya velyeden (takibe-
den) ve ve muhlik (ldren) vaziyetler arzeden dahili
ihtilalat bu fikir ve temayl kuvvetlen-
di. Nihayet zevat byle bir vcuda getirmek ze-
re fiilen Ben bir taraftan ordumuzu ihya ve
takviye tevessl ederken, bulunan
milli mfrezelerden de, her trl her
yerde bizarure azami istifadeye idim. Fakat ciddi
inzibat ve ve bilatereddt itaat talep eden ciddi
vezaifi askeriyenin ancak muntazam ordu ile kabili ifa oldu-
hakikatini unutmaya elbette mahal yoktu Milli mfreze-
lerden istifade, zaman kazanmak mstenit olabi-
...
.\..)i ..
lirdi. zaruri olan milli mfrezelerin gzide ve
kimselerden terkip edilmesi arzu idi. Ordu
ilk bulunan mahza
bana ile ve beni yormamak fikri ile, kendileri
alarak, faaliyette mnasip Bana
nafi bir syleyerek basit bir tarzda bu
den Ben cidden ok iin
bu uzunca bir zaman alakadar Ordu
nevama hafi bir mahiyetinde teesss ve olduka te-
vess Katib-i Umumisi Behi Bey ve Ankara'daki Hey' et-
i idaresi, ciddi ve faaliyet Matbu nizamnameleri ve
muvazzaf her tarafa bir da
ret etmeliyim ki, Ordu ile edenler, benim ma-
ve muvafakatim ve arzum dahilinde sylediklerin-
den, her tarafta benim tevsi ve takviyeye o-
Tatbit edilmekte olan sadece milli mfrezeler vcuda
getirmek gibi mahdut bir sahadan ok umumi bir gayeye tevec-
ch messisleri mebus bulunan erkez
Bey ve Ankara zerinden Yozgat'a gidip gelirken olacak erkez
Ethem ve biraderi Tevfik beyler dahil Bundan Ethem
ve Tevfik Bey mfrezelerinin tekmil Ordunun adeta
... )".
vekil ve Ordu" iindeki propaganda faali-
yetlerini ilk olarak Merkez Ordusu Kumandam Nureddin Pa-
farketti. Ankara Harbiyeyi Umumiye Riyasetine" 19 Ocak
1921 tarihinde bir telgrafla durumu haberdar etti. Nureddin Pa-
bu raporunda telkinlerinden ve risaleler-
den bahisle demektedir: "( ... )bu gibi propagandalar bugn iin
ve telkinleri eseri olarak kabul edilebilir. Bu
hususta Trkiye Byk Millet Meclisi hkumetinin noktai hak-
Ordu" mfrezesinin
Ankara'ya Milli
mcadelenin ilk
olan Hakimiyeti
Milliye gazetesi
" .. Erzurnmdan gelen
bir Milliye
svari mfrezesi, Ankara
caddelerinde vatanperane
yeniden
ile
ibaresiyle verecektir
l 22. 1 Acbn
Mustafa Kemal'in
tavassutuyla kurulan
Ordu Cemiyetinin" daha
sonra TKP'nin umumi
katibi olan Maliye ve
Dahiliye Vekili,
meb'usu beydi
malumat verilmesini istirham ederim ( ... )"5.
Bu zerine Harbiye-i Umumiye Riyaseti
Reisi Fevzi ,(akmak), Vekiller Hey'eti 24
Ocak 1921 tarihli bir tezkere yazarak Ordu"
na ait talimatnamenin Bursa mebusu Servet Efendi ve
bir beyannamenin Tokat mebusu Bey' in karde-
Amasya' da oturan Ltf Efendi
bu haberin Merkez
ifade etti. Mustafa Kemal bunun zerine adalete in-
tikal ettirdi. Mahkemesi" duruma el koydu.
Mahkemesi" Trkiye Byk Millet Meclisi'ne mracaat ede-
rek Ordu" ve "Halk na mensup ba-
masuniyetlerinin istedi. Bu tezkere-
de veriliyordu6: "Ankara ve de ve henz
lamayan mahallerde yedi-sekiz mahtan beri (aydan beri)
Ordu' ve hafi 'komnist' cemiyetleri ve tahminen drt mah
mukaddem Hkumet-i milliyenin ve Terakki" maklubu oldu-
ve menfi bir siyaset takip bahisle binlerce beyanna-
me ve tevzi etmek sureti ile hkumet aleyhine tahrike say
eyledikleri ve Ankara' da yapmak zere Rus
iki milyon ruble teminine bununla halk
ve ordu ihtilal ve sureti ile taklibi hkumet
gayesini takip ettikleri ve Byk Millet Meclisi ile Mustafa Ke-
mal Hazretlerinin burjuvaziye mensup ve amal-i milliyenin tat-
mini halinde mesai edebileceklerinden bahisle, h-
kumet-i milliyeyi iskat ve taklip iin Ruslardan seri ve fiili muave-
talep ettikleri ve tedarik eyledikleri teye beriye
tevsii vaadiyle germi verdikleri ve ahiren tertip ve tabedilen
beyanname ve makalelerin bu gaye ve emel
bir tertip ve tahrir edilmesine nazaran, bunun Et-
hem'in (erkez) ahiresiyle iskat ve taklibi hkumet hareka-
binaenaleyh hainane ile alakadar ve bu su-
retle memleketin Kuvvayi maddiye ve meneviyesinin kesr ve
tenkise sa'y ve gayret ettikleri ile mahkememize mevdu bulu-
nan Baytar Salih Bey7 ile Nuri Efendinin ifadelerinde reji ida-
resinin bir itimada Tokat mebusu Beyin' de
Ankara' da bir yapmaya kendilerini memur mttehiden
ifade etmeleri, Baytar Salih ve Manatov ve Arif Oru ve
Ziynetullah ve bakkal Ahmet ve "Emek" gazetesi sahibi
Ahmet Hilmi Bey ve efendilerden eden bidayette Ordu'
muahheren bu Ordu" dan "Hafi Komnist Partisi Mer-
kez-i Umumisi" alan ve cemiyeti hafi merkezi umumisinin
Trkiye'de Sol Hareketler J 123
baytar Salih Bey'in ifadesine nazaran Moskova'da
'Trk Cumhuriyeti' reisi Mustafa Suphi'nin Baku' da
toplanan III. Enternasyonalin reisi Nerimanov'uns itimatna-
melerini hamilen Trkiye'ye yapmak iin gelen S-
leyman Sami bir zat ile hafi mzakereye
mevcut gre btelerini bittanzim ve o bteye
gre muktazi para 8000 Sleyman Sami' den talep
ve Sleyman Sami da talebi vaki kabul ve
gene heyet-i merkeziye "Yeni Dnya" gazetesi
sermuharrir Arif Oru'un, Ethem'in (erkez) ve
nin mevcut delaile nazaran bu hafiyyeye mensup
Tevfik'e mektupta da Sleyman Sa-
mi'nin Trkiye' de bu hafiyyenin tevsiine zere
Moskova ve Baku vermeyi taahht
8000 ruble 2 milyon ruble tasrih ve
bu vcude getiren ve ahiren Ordu' ve 'Trkiye Hafi Ko-
mnist Partisi' hitaben bir beyanname Baytar Sa-
lih ile birlikte bulunan Tokat mebusu Beyin para-
ne miktar ne suretle sarf ve istihlak ma-
ve hafi komnist mhr ile memur
ve heyet-i merkeziyesinden Manatov ile Ziynetullah
muhtevi olarak asi Ethem'in (erkez) Arif Oru
ifade ve iddia ve Ziynetullah'm da itiraf mektupta, Mustafa
Kemal kendilerini ve bu hususu Moskova' da
Mustafa Suphi ve buna bir are bulmak zere
mutlaka ve kaei olarak bu hususu mzakere etmelerini bildirmekte ol-
ve ahiren Ethem ve vadii isyana sapa-
rak Trk Ordusuna istimal-i silah eylemesine ve Arif
Oru' un da hafi komnist fikri ihtilal yo-
lundaki kanaatine ve Ethem'i isyan ve ihtilale sevkettikleri
cihetle kendileri ile alaka ifadesine na-
zaran Tokat mebusu Beyden9
mecburiyeti muktazi muamelenin ic-
ile takdim olunur Efendim".
Mahkemesi" Tokat mebusu Bey ve arka-
muhakeme Trkiye Byk Mil-
let Meclisi gizli heyeti umumiye sonra, Tokat
mebusu Bey'in, Afyon Karahisar mebusu Mehmet
ve Bursa mebusu Servet Efendinin masuniyet'ini
olarak Bey tevkif edildi ve mahkeme huzuruna
Bey, bir zamanlar ve Terakki" men-
suptu. Ordu" kendi ifadesine gre "Avrupa Emperyalizmi ile
Ordu Cemiyetinin"
en faal
cemiyet
zamanda Bursa meb'usu
olan Servet Efendi
bulunuyordu
Ordu"
dava konusunda
Millet Meclisine takrir
sunan Milli mcadelenin
nl
Fevzi akmak

12 41 Aclan
Mcadele Cemiyeti" idi. Ve bu cemiyetin genel sekreteri grevini ze-
rine Beyin mahkemedeki gre umumi heyet-
teki yelerin hepsi milletvekili olup zevattan
Servet Efendi, Dr. Adnan Behi Bey, Eyp Sabri Bey,
Hsrev Sami Bey, Yunus Nadi Bey, Sreyya Bey, erkez Re-
Bey, Bey, Dr. Mustafa Bey, Muhiddin Baha (Pars) ve Tokat me-
busu Beyler. henz An-
kara ve de birer heyeti merkeziye Ankara
Hsrev Sami Bey memur Bununla birlikte daha nce
Baytar Salih Konya mebusu Refik (Koraltan) ve
Ankara da Yunus Na-
di'nin tavsiyesi ile Behram Ltf, Muallim Mustafa Nuri Beyler
Beyin ifadesine gre Ordu"nun gizli
sebebi, Avrupa kamuoyunun husumetini zerine ekmemek iindi. Bu
fikrin umumi heyetteki mdafileri Maliye Vekili Behi Bey ile,
Vekili Dr. Adnan Umumi Merkez grev
taksiminde Behi Bey ile, Dr. Adnan Beyi Hkumet Reisi Mus-
tafa Kemal ile temasa memur etti. Dr. Adnan ile Behi Bey-
lere gre Mustafa Kemal erkez Ethem'in cemiyete dahil
zerine Ordu"nun feshi yolunda emir Ordu"
Mustafa Kemal cepheden dnnceye kadar faaliyetini tadil kara-
Yeni durum Konya mebusu Refik (Koraltan) Bey marifeti ile
hkumete duyuruldu. Ancak Muhiddin Baha (Pars) Bey ifadesinde,
Beyin faaliyeti durdurma itiraz syledi. Bu id-
dia Bey kabul edilmedi. Delil olarak da, Mustafa Ke-
mal cepheden dndkten sonra, Umumi' Merkezin ile Yu-
nus Nadi ve kendisinin Mustafa Kemal ile temas bildirdi.
Bu iki defa vuku ve bir Bu te-
maslardan birinde, tesadfen Behi Bey de
Behi Bey kendi tensibi ile erkez Ethem'in
beyan ve Ordu" Moskova'ya gitmesi o
karar Mustafa Kemal ile temas sresi 20 Eyll
1921 tarihine Beyin mahkemede gre "Ye-
Ordu" ve Mustafa Kemal
Halbuki Mustafa Kemal Beyin gi-
bi erkez Ethem'in gz yumacak kadar bir
msamaha ile cemiyetin feshi yolundaki emri de
muvakkat kesin idi. Mustafa Kemal Mahkemeye bil-
gre - Komnistlik" konusunda Yunus Nadi va-
Beye
"Biz bunlardan hi biri Ancak bir halk yapma-
ki, halk istifade etsin."
Trkiye'de Sol Hareketler 1 125
Bunun zerine nceden "Halk
Yunus Nadi Bey eliyle Beye Mustafa
Kemal bu Bey, Dahiliye Ve-
kaletinden vilayetlere bir tamimden bahisle "Ko-
mnist resmen ve Or-
du"nun komnist bildirdi
ve Ordu" dan hkumetin resmen haberdar
beyan etti. Beyin mektup, 20 Ekim 1920 ta-
rihliydi ve imza yerinde Mustafa Kemal ile Behi
Beyin isimleri ve Ancak bu komnist
Beyin temsilcisi hakiki Komnist Partisi
ile yoktu. Mustafa Kemal
bir muvazaa idi. Hatta Mustafa Kemal daha
da ileri giderek o Tevfik (Aras) Moskova'ya gndere-
rek III. Enternasyonale dahil olmak bile ve fakat talepleri Ko-
mntern
Beyin, Ordu" hkumetin ve hkumet
reisinin malUmat, tensip ve ve ku-
rucularca gelecek selinin tahriplerinden memleketin
bir umde ve emel sylemesine Or-
du" milli hkumeti devirmeye matuf, ihtilalci bir Nitekim
bizzat Beyin kaleme talimatnamesinin maddelerinde
"Hkumeti hedefleri" Hatta maddelerden birinin
son "Her merkezin yerde en nufuzlu ve en m-
nevver hkumet elde edilmesi "gayeye
ya ve bu hususta
/1
dikkatli, tespit edil-
Mahkemenin bu konudaki sorusuna Bey kaa-
mak cevaplar Maliye Behi) ve
(Dr. Adnan) vekillerinin dahil syleyerek,
umumi merkezin hkumetle "tesand" halinde
nu belirtti vell: "Hkun:et sosyal -Rus in-
bir halk Fakat bu
iimizdeki mefsadet mrtecice koymala-
ihtimali Memleketi din ve perdesi
vermeleri ihtimalinden korkulurdu. Nitekim Haziran
ve Temmuz by
1
e bir patla-
( ... ) Hkumetin hepsi ola-
maz. hkumet idaresine alma-
yan insanlar ve memurlar pek oktur. Mustafa Kemal hazretleri
de, Yunus Nadi Beyle vaki olan ikinci bunu tasdik
ve hatta ki; bundan sonra ancak ruhunda olan
vali ve
Ordu Cemiyetinin"
istiklal Mahkemelerine
intikali zerine
davada Milli mcadelenin
zamanda nde gelen
isimleri Dr. Adnan

Mustafa Kemal'in
direktifleriyle
sol
hareketi iine giren Yunus
Nadi Bey
1261 Aclan
Ordu"nun feshinden sonra Behi Beyin teklifi ile
Mustafa Kemal "Trkiye Komnist "Ye-
Ordu" ile Bey'le, Servet Efendi bu karara
muhalefet ettiler ve "Yeni Dnya", "Yeni Gn" gazeteleri-
ne verdiler. Fakat Mustafa Kemal tazyiki ile beyanlar
medi.
Mustafa Kemal Mahkemesi"ndeki Bey
ifadesi ilgi ekici idi. Bey, da Muha-
ripler Cemiyetine dahil ve Tokat ve Amas-
ya' da Snnilik ve ve Alevileri
kazanmak Refet (Bele) Beyin tedbir zerine bu
sonra Bey Sivas'ta

Ordu" btn belgeler, bu giz-
li partinin bir kolu haline getirilmek ispat eder. Belgelerden
gre, tekliflerle kyl
anti-emperyalist bir platformda toplamak gden bir "Tek Cep-
he" kurulmak
"Halk
Ordu" ile "Halk
ve organik Hatta Mahkemesi"

Ordu - Halk ve erkez Ethem"
teyid eden bir belgeye de Her ne kadar "Ye-
Ordu" ile "Halk Baytar Sa-
lih reddedilmekle birlikte, belgenin sahte oldu-
da etmek iin ortada sebep yoktur. "Halk
7 1920'de Ankara ve Sleyman Sami'nin
Trabzona, Rusya' dan sonra
Sleyman Sami
Sleyman Sami, 1. Dnya Harbi Ruslara esir bir
evvel idi. 1920'de (Temmuz iinde) Trab-
zona Trkiye Komnist Partisinin Baku Mus-
tafa Suphi ve Mehmet Emin bir mektubuda beraberin-
de 15 Haziran 1920 tarihli mektup14 "Byk Millet Meclisi
Reisi Kuvayi Milliye Mustafa Kemal Hazretle-
rine" hitaben Trabzon' daki 3. Kafkas telgrafla
bu mektubun Ankara'ya bildirdi. Mektupta;
Heyeti Reisi Tevfik sulh
gre, Anadolu renberinin son kadar taarruz olundu-
Byle bir hali kabule olan herhangi bir r;ikumet ve
Trkiye' de Sol Harekeli er 1 127
ile cidale karar olan muzaharetini-
ze nail midindeyiz. Buradaki faaliyetimiz Sleyman
Sami gelen arz edecektir.
selameti, mbareze kanaati
ile hatmi kelam ve teyidi istirham eyleriz" denilmekteydi.
Sleyman Sami, Trkiye Komnist Partisi Merkez Ko-
mitesi Ankara ile temasa resmen memur Ve
Ankara Hkumetinden ve teminat
elde etmek istiyordu. Bu arada, bir Komnist Partisinin
kilini acaba Ankara Rusya' da tatbik edilen
komnist_ Anadolu
bir tadilat muydu? Bu tatbiki husu-
sunda Byk Millet Meclisinin neydi?
Sleyman Sami'nin Trkiyeye (Trabzona) ve
mektubun Mustafa Kemal iletilmesinden sonra, Mustafa Sup-
hi' nin Trkiye'ye gelmeye cesaret
3. Kafkas "Trkiye Komnist Partisi"nin ku-
bahisle, Sleyman Sami da bilgileri
Ankara'ya ... ) Sleyman Sami, Komitenin Merkez Heyeti
Ve Trk (komnist) siyasi ve har-
bi (askeri) komiseridir. Komitenin Kayserili
Mehmet Emin, Zor Salih Zeki,
Samsunlu muvazzaf zabit Nedim Agah ve Yakup'tur.
Komitenin 27 olup biri Birka de da
Anadolu' da birka mevcut Sleyman Sami, 17 Ha-
ziran 1820 tarihinde dan Tifs ve Batum tarikiyle (yo-
luyla) yirmisekiz gn de Trabzon'a Batum'da iken
ler tevkif askerlerine para vererek kamaya
muvaffak

Sleyman Sami 1328 (1912) senesinde Harp Oku-

lu'nu ikmal ve 8. Alay 1. Tabur yaveri iken Oltu esir ol-
Esaretten kurtulduktan sonra Trkistan'a giderek iki sene
maarif vazifesini Esaretten d-
nen zabitler mumaileyhin Trkistan' da pek ok ve Sovyetler
nezdinde byk bir itimat ve zamanda Trklk his-
ile mtehassis ifade
Sleyman Sami'den bir ay kadar sonra, Trkiye Komnist Partisi
Merkez Komite yelerinden eski Zor Salih Zeki, Trabzon'a
gelerek Byk Millet Meclisi ile temasa gemek istedi.
rum yolunu takiben Trabzon'a Erzurum' dan geerken ka-
rabekir ile de Karabekir kendisine An-
kara'ya gitmesini tavsiye etti. Salih Zeki Milletleri" toplan-
ileri srerek Ankara'ya gitmedi
1
6 Salih Zeki,
Dnemin sol

de
"Yeni Dnya" gazetesi
Behi'in mes'ul
nemli bir
yer ediyordu
12s \Aclan
3. Kafkas ile Ankara'ya bir mektup gnderdi. Bu
mektubunda Salih Zeki, emperyalistlere mcadele eden Ankara
hkumetini ve Milliye Komnist Partisinin destek-
bildiriyor, bu maksatla komnist Anadoluya naklet-
mek istediklerini kendileri ile
yapmak istemediklerini bildirmelerini istirham ediyordu.
Ordu" ve "Halk
Sleyman Sami ve Salih Zeki'nin Trabzona ve Ankara h-
kumeti ile 3. Kafkas ile temas sonra,
Ankara' da Tokat mebusu Bey, Bursa mebusu Servet Efendi
ve "Trkiye Halk ettirdiler ve
Hkumete verdiler. Partinin evvel Servet,
Erzurum mebusu Karasi mebusu Basri, mebus Memduh ve
Bey-Ankara- Musa Mahallesinde Ziynetullah
evinde, baytar Salih, Ziynetullah Hsn Bey, Halime
Rahime bir akdettiler. Ve bu arada "Halk is-
minin isminin mzakere ettiler. Bu top-
zamanda Ordu" ile "Halk birara-
da ile Karasi mebusu Basri Bey, Or-
du" ile teklifine muhalif Baytar Salih ve
Beyin parti gizli beyanname de bu
le

Ordu ve Trkiye Komnist Partisi umumi

Merkezleri, III. Enternasyonala kabul hafi Rusya progra-
olmak zere ve ikisi memleket dahilindeki
karar
Ordu" ile Komnist Partisinin sonra erkez
Ethem'in de Komnist Partisi'ne Zira Ordu"
mhr ile erkez Ethem ve Baytar Salih'in havi
belge bunu Anadolunun ge-
irmekte ve bugn mteveccih oldu-
ve hedefini dikkat alan Ordu ve
Trkiye Gizli Komnist Partisi umumi merkezleri III. Enternasyonalce
kabul olan dstr-'lamel ve
dstr-'l olmak zere kabuln ve her ikisi
memleket iindeki btn itimai
tirmeye karar Byk Millet Meclisi'nin ve te-
beri halka ve halk masum da
olan halk zmresi ile beraber hepsi birden her
trl kesmek iin "Trkiye Halk
Gazetelerde ilan vehile bu mttehid ve
mi son defa eden Trkiye Komnist ile hi
Trkiye' de Sol Hareketler l 129
bir mnasebeti yoktur
2
D. Kapitalizmin ve emperyalizmin iin
bir bela ve Anadolu emekilerinin tegallp ve
tahakkm kani
olan Trkiye Halk btn cihana saadet ve
Trklere rahat ve selamet verecek olan muazzam emekiler
gayet samimi' ve gayet ve fiil ve
lardan en birinci hareket dsturu Bun-
dan sonra "Trkiye Halk
olan Anadolu halk da bu samimiyet ve ciddiye-
ti umde edinmeleri ehemmiyetle tavsiye ederiz. iyi bilinmelidir
ki, yrekten gelmeyen ve ve
emeller daima felaket getirir ve hi bir zaman payidar olmaz. Or-
du dahili nizamnamesi bilhassa 12. maddesiyle bu hususta lzumlu
takyidleri Pek ve edilecek
1
'Trkiye
Halk nizamnamesinde de bu tek-
rar edilecektir. Yeni umum! merkezce kabul olan parola EMEK'tir. Du
en ok mstefid olacak kyllerdir. daima
Umum! Merkeze tahrirat i:n
adres: Ankara Hayvan Hastahanesi Mdr Salih'tir."
Gerek bu beyannamenin, gerekse Bey'in havi be-
yannamenin hi bir fark yoktur. Burada Karahisar mebusu
Mehmet Beyin ifadesi Mahkemesi" tespit
edilirken bir eseri olarak Ethem yerine, Beyin ismi
zapta Veya erkez Ethem de Baytar Salih'in tamiminden
sonra, mealde bir tamim kaleme alarak imza
Bey, "Trkiye Halk gerek-
esini Mahkemesi'nde "Benim
tirakiyun l. maddesinde asr-i saadet samimi-
yet-i iade ve ihya edecek ve hurafeler ve m-
cadele edecektir cmlesi sarihtir. Biz byk bir ile beraber b-
yk bir iltizam eyledik. bir madde de aile huku-
dairesinde mahfuz ve nikah muteberdir Komnist
ise Sonra komnist da memleketin kabul
bir isimdir2
1
. Ben resmen verip de msaade
almak iin Dahiliye Vekaletine zaman Adnan Bey: -
Komnist varkan22 siz de esaslardan bir daha kuru-
yorsunuz. Onlarla birlikte daha iyi olmaz Ona
da syledim. Buna Komnist ile
noktalarda birlikte hareket etmeyi Adnan
var) Bey de bunu mnasip buldu. Ve bize msaade verdi. Fakat o
da Ethem hadisesi Komnist tuhaf bir duruma girdi. G-
ve bylece
130 1 Aclan
Baytar Salih de, Ethem ile mnasebetini kabul
faaliyete Mahkemesi"nde

"Fikren Halk 1337 (1921) senesinin Ni-
son gnlerinde Ankara Millet bahesinde Vakkas Ferit ve
rif Manatov sosyalizm ve Rus
konferanslar Bunlardan malumattan pek mem-
nun olduk. Bu bir mefkure ol-
fikren ve ruhen kanaat bir cz' olan
memleketimizin de bu cereyandan istifade etmek gryor-
dum. Vakkas Ferit26 ile fikir teatisinde bulunduk. "Bunun memlekette
ne istiyorsunuz?" dedi. Ben de: "Kabul ederim" ceva-
verdim. "O halde birka grebilecek bir vaziyette bir-
sylediler. Maarif Vekaleti ile
tedrisat Nuri Bey isminde bir Vakkas ile mna-
sebette Temas ettim. Bu zat sosyalizm hak-
fikirler besliyordu. Nihayet hemfikir olduk. Bu
Vakkas, "birka gn sabrediniz, burada bu mefkfeyi bu
bunun toplamak isteyen bir Sizi onlarla temas
dedi. 14. gn Nuri Beyle beni, yere,
yani reji idaresinde bir odaya gtrd. Orada bir zat ile Bu
zat Tokat mebusu Bey idi. Onunla Komnizm zerin-
de 5-10 dakika Nihayet "Pekala dedi, sizi kabul
edeyim, siz de bu esaslar dairesinde Bun-
dan sonra bize Ordu" talimatnamesi diye bir verdi( ... )"
Bey faaliyete getikten sonra Baku'da bulunan Mustafa
Suphi'ye drt havi bir mektup Bu mek-
tupta Anadolu "Halk yolunda gitti-
bahisle paraya bildirdi. Beyin
Ruslar tahkikata Bir zamanlar valilik
halen mebus para Karl Radek'e havale
ettiler. Radek istenen 400.000 ok buldu. Bu Baku' da, Tr-
kiye Komnist Partisinin kongresi Anadolu ve
itimatnamesi ile Ethem Nejat, komitesinin mali
bakan isminde Rus tavassutunu rica etti.
tiyar Komnistler gen komnistlere diyerek
Mustafa Suphi'ye ilkin 150.000 sonra 100.000 ve bir kere daha
150.000 verilmesini kabul etti27. Bey, Afyon Karahisar me-
busu Mehmet Bey ile Mustafa Suphi'ye ikinci bir mektup yaza-
rak, kendisini Anadolu'ya davet ettiler. Mahkemesi"ndeki id-
diaya gre ilk gnderdikleri 150.000 Ankara'ya
harici bir heyet Bey bu iddiala-
mahkemede bu esasen gelme-
Trkiye'de Sol Hareketler l
Mustafa Suphi'yi ona mektup da yaz-
beyan
Trkiye Komnist Partisinin Anadolu legal
vehesi olan "Halk 2 1920' de kapa-
Bu 29 Mart 1922'de ikinci defa faaliete getiyse de,
12 Ekim 1922'de tekrar mahkemeye
verildi, sevk ve idarecilerinden 8-10 hkm giydi. O
ralar Ankara' da bulunan Ziynetullah ile La-
zovsky, bu konuda bir kitap kaleme Bu
kitap Sadrettin Celal'in (Antel) Leman
tercme edildi ve 1923'te Rusya' da "Halk
kiyun 1922'debir sre
"Yeni Hayat" idi. tezleri bu dergide
"Halk Komnterne Tr-
kiye Komnist Partisinin gizli bir nvesi bulunuyordu. Baku, Mosko-
va ve ile olan "Halk "Ye-
Ordu" ve erkez Ethem ile Ethem'in
dan ve getikten sonra duruma
mek iin, Mahkemesi"nde bu in-
kar Trkiye Komnist Partisinin yrtcleri bir
Sovyet memuru olan Manatov da bulunuyordu. Gizli
partinin 14 Temmuz 1920 tarihi olarak ileri srlmektedir
2
9.
Bu iddia son olarak partinin 45. kutlayan Trk ko-
mnistlerinin Prag'da Harici Bro Yakup Demir (Zeki
ortaya Yakup Demir'e gre TKP, Ana-
doludaki ve Azerbaycandaki 12 komnist
Partiyi meydana getiren ana Anka-
ra'daki "Halk da "Trkiye
ve ifti Sosyalist Partisi", Baku' da Mustafa Suphi'nin kur-
"Komnist Partisi", Ordu", Rumlardan mte-
Birlikleri, Ermeni sol
grubu ve ismini tespit kk gruplar-
dan ibaretti30.
Parti 14 Temmuz 1920'de bir beyanname ya-
"Trkiye Komnist Partisi"nin Anadolu' daki organ-
biri de "Emek" gazetesi idi. 6. Bulgaristan-
Trk Komnistlerinden 'Ziya' ismi ile bir be-
yanname yer Beyannamede32: "Anadolu'nun mut-
lak hakimi Mustafa Kemal' dir. Anadolu refaha
sosyalist ihtilali kurtarabilir. Bu mnasebetle Yunan harbi
biter bitmez i harp deniliyordu.
9 1921 tarihinde Mahkemesi", "Halk
"Halk
istiklal
Mahkemelerinde

erkes Ethem'in
de bulunuyordu
(stte).
olan "Emek"
gazetesiydi (altta)
Ordu
"Halk ljtirokiyun
Trk so hareketi
nezdinde bir dnm
edecektir
1321 Aclan
TKP tarihinin ilk isimleri
yer alanlardan
Mustafa"
Mustafa Brklce
nemli bir isimdir
karara "Trkiye Byk Millet Meclisi hkume-
tini devirerek, milletin arzusc bir hkumet tesisi sa'i olmak cr-
mnden maznunun aleyhim knyeleri yukarda olan Ethem, Tev-
fik, jandarma Sami, polis Artin, Man-
erkez Ahmet, Ktahya
Abdullah ve mlkiye Ltfi'nin hkumet devirme cr-
mn ve sonra
binaen cmlesinin ve menkul ve gayri menkul
haczine( ... ) Hafi Komnist Partisi sureti ile gene hkumeti devir-
me crmn irtikap Tokat mebu-
su tevkif tarih olan 12 Nisan 1337 (1921)'den ve bay-
tar Salih Efendinin 11 Kanunusani (Ocak) 1337
(1921)'den ve Matbuat Umum Ziynetullah
27 Kanunusani (Ocak) 1337 (1921)'den itibaren Ceza Ka-
nununun 46. maddesi delaletiyle Hiyanet-i Vataniye Kanununun 12.
maddesi mucibince sene mddetle ve di-
maznunlardan Bursa mebusu Servet Efendi ve Afyon mebusu
Mehmet Bey ile mes'uliyetsizliklerine ka-
rar "Yeni Dnya" gazetesinin Arif
Oru'un beraat ederek, srgne gnderilmekle yetinilmesi ise,
geenin daha de Mustafa Ke-
mal ile gizlice temasta ve ona erkez Ethem ve
komnist faaliyetler bilgi delil olabilecek
karinelerdir.
"Halk faaliyetinin Ankara
kalan da bir sre devam biliyoruz34.
mahkum olanlardan
Manatov ile Ziynetullah Sovyet sefaretinin delale-
ti ile serbest Rusya'ya iade edildiler35.
Mustafa Kemal "Resmi" Komnist Partisi
Gerek gerekse Ankara' da eden Halk
faaliyeti, gerekse Millf mcadelenin eteci liderlerinden er-
kez Ethem' in "komnist" grup ile hatta "Halk
tiraki yun olma gerekse Sovyet sefiri Aralof
ile Azerbaycan sefiri Abilof Byk Millet Meclisi yele-
ri ile onlara ziyafetler ekmeleri, Anadolu' da yap-
seyahatlar ve komnist propaganda kam-
o komnizm kanuni bertaraf edecek kanuni
yollara sahip bulunmayan Mustafa Kemal yeni bir taktik
meye itti36. Mustafa Kemal hi gizli faaliyet gsteren
"Halk kontrol alabilmek ile en
Trkiye' de Sol Hareketler 1133
ve 18 Ekim 1920 tarihinde legal "Trkiye Ko-
mnist Partisi"ni kurdurdu. Partinin beyannamesinden
gre ilk idare heyeti otuz ibaretti. Ali,
Behi, (eski Bahriye Vekili), Refik (Koraltan), Eyp Sabri
mebusu), Sreyya Fevzi (akmak, Ma-
Ali Fuad (Cebesoy), Refet (Bele) Bey, Bey,
Mahmut Celal (Bayar), Dr. Adnan Yunus Nadi, Tev-
fik (Aras) gibi, Mustafa Kemal
umumi (genel Be-
hi Bey getirildi. Behi Bey, bu muvazaa
partisinin konusunda syler: "Mustafa Ke-
mal tamamiyle Rus hedef tutmak
ile bir Komnist Partisi bana teklif etti. Bu teklif
Rusya' dan gelmekte olan tehlikenin ilham bir mahsul
ve siyasi zaruret izah etti. Ben de bu vaziyeti bir feda-
olarak telakki ile, ylece kabul ettim. nk bu kom-
nist partisi olarak ortaya birok kuvvetli tariz ve hu-
sumetleri stme biliyordum. Bu partinin bizim memleket-
te gayesine gre bir idare vcuda getirmesi adeta muhal iken ben
bu muhali temenni eden bir adam vaziyetine Ve bundan
sonra komnizm hi bir parti siyasi hayata
mak zorunda hepsini Fakat reddetti-
takdirde, bu memleketim iin faydalar
bir hizmetten gibi, bir vaziyet almaktan korkarak, ka-
bul buldum. el idare ettikleri bir-
zmreler Ordunun kabul etmemekte
eden kimseler erkez Ethem' in milli kuvvetleri d-
nen bilir bilmez hepsini toplamak,
makul ve salim mecralara sokmak ve memleketin Rus ile
mslman sosyalizmini tefrik edebilmek mhim bir Benim-
le ok miskin ve hasis hislerle faaliyetimi-
zi geciktirenler bu meselede sonuna kadar sebat
etmeyi bir namus borcu bildim."37
Mustafa Kemal Trkiye Komnist Partisi'ni kurdurtmazdan
gn nce "Hakimiyet'i Milliye" gazetesinde Behi'e bir ma-
kale Behi'e gre: "Rusya' da bir
evizm koskoca bir komnizm oldu. Trkiye de
yola muvazi olarak istikamete gidiyor. Bu
tanzimi ile olanlar iin bu hadisenin btn ruhunu iyi-
den iyiye tetkik etmek, onu anlatmak ve bu mtenasip bir ha-
reket izmek gre, bugn de Rusya' da tahakkuk
eden byk ve Trkiye' de tahakkukunu grmek is-
Milli Mcadeleyi takip eden
TKP faaliyetleri
ierisinde yer alan
isimlerden biri de Affan
Hikmet' ti
1341 Aclan
komnizm hususiyetleri tetkik etmek arzusunda-
Rus ile Trkiye komnizmi ve ve
ile iki byk hususiyet gze arpar. Rusya'da
bir mutlakiyet idaresinin memleketin her ze-
degan pek tazyikleri tazyik
da Rus ihtilal okuyunuz:
hi bir memleketinde ve hi bir devrinde bu kadar ve bu kadar
kinli bir edebiyat daha yoktur( ... ) Trkiye' de byle Trki-
ye' de haricen muzaffer iin, btn dnyada ilim ve sanat fey-
zinin byk bir kuvvetle devirlerde, bunlarla olma-
Bu sebeple Trkiye' de ne yksek ilmi ve felsefi fikirler, ne de
derin gzel hisler tekevvn Tr kiye' de bir ihtilal ede-
hatta milli bir edebiyat bile, pek yeni, ancak son birka senede
kendini henz Bu sebeple Trkiye' de
komnizm milletin ruhundan gelen dkc bir ihtilal
tahakkuk edecek ... ) Her kr krne takliti-
lik bilhassa ( ... )"
Mustafa Kemal Trkiye Komnist Partisi
genel sekreteri Behi Bey'in entellektel seviyesi olduka ilkel,
demokratik sosyalist bir partinin ilkelerini ngryordu. Parti
ettikten sonra, Mustafa Kemal Tevfik Moskova'ya
ve hatta partinin III. Enternasyonale iin mracaatta
Fakat bu mracaat Komntern
ti39. nk Mustafa Kemal bu partisi milliyetilerden ve orta
gelme insanlar ve gerek komnizm teh-
likesini matuf bir muvazaa hareketi idi. Hakiki Komnist
Partisi yeleri, mesela Tokat mebusu Bey, Bursa mebusu
Servet Efendi, Behi Bey'in davetine bu sebeple menfi cevap
vermekte tereddt Mustafa Kemal o gnk Sov-
yet misyonunun bilhassa, ve zmreler
zerindeki nfuzunu biliyordu. erkez Ethem de daha gzde idi. Or-
du iinde Komnist Partisinin ciddiyetini
sratle yaymak iin, Garp Cephesi (Ali Fuad Cebe-
soy) 26 Ekim 1920 (1336) tarih ve Nr. 591 bir telgraf ekti41: "Sev-
gili diye bu Nr. 668, 31 Ekim
1920 tarihli bir ile durumun gerek i yzn ve ocukluk
Ali (Cebesoy)
Mustafa Kemal Ali Fuad (Cebesoy)'a telgraf
ve mektuplardan Karabekir da Bu
da Karabekir Ermeni meselesini Mus-
tafa Kemal kendisine "muvazaa" zarureti
le Trkiye Komnist Partisini dahi tehlikeli addetti. Ve bu ka-
Trkiye'de Sol Hareketler J 135
naatini Mustafa Kemal bildirirken, taraftan Ali Fu-
ad (Cebesoy) da bir ikaz mektubu Karabekir
Rus komiseri ierin hkumeti
sert ve aleyhimize olan kararlardan ediyordu. Bu iinde
Mustafa Kemal muvazaa Komnist Partisine
Trkiye Komnist Partisi'nin Trkiye Byk Millet Meclisi
iinde de sebep Bir mebuslar da
bu yeni tutum tasvip Byk Millet Meclisinde Karabekir Ka-
zafer
fiilen mzaheretinin temini konusunda sorulan bir soruya
Mustafa Kemal Rus ordusunun fiili
bilhassa
Resmi Trkiye Komnist Partisi'nin Mustafa Kemal
olmakla birlikte, kontrol gerekten
Bir ajanlar erkez Ethem kuvvetlerine
Mustafa Kemal "Muhterem Ethem Beyefendi" diye
layan ve "Muhterem diye biten tarihsiz bir mektup yazarak44,
kendisinin Komnist Partisinden bahsediyordu. erkez
Ethem' in de bu partiye de olan "Yeni
Dnya" gazetesinin kendi fikirlerini istiyordu. "Ye-
ni Dnya" Ankaraya nakli iin Bey'i memur
bildiriyordu. Mustafa Kemal mektubu erkez Et-
hemin eline zaman, erkez Ethem, hakiki komnistlerin telkin-
leri esasen bulunuyordu. erkez Ethem, Be-
ye "Yeni Dnya" gazetesinin Ankaraya nakline muvafakatini bildir-
kurulan okuduktan sonra
ifade Esasen Ordu" ve "Halk
ve Mustafa Kemal muvazaa
Komnist Partisini reddeden baytar Salih beyanname-
ye erkez Ethemin de imza daha nce erkez
Ethem, Mustafa Kemal kendisine mektupdan nce,
"Kuvvayi Seyyare" iinde Arif Oru'a emanet matbaa
ile sosyal demokrat nitelikte komnizan Burada
bir tasrih ederek vuzuha gerekiyor. erkez Et-
hem meselesinin hallinden sonra Ankara' da Mahkemesi" g-
rlrken Arif Oruun beraati, onun hem Mustafa Kemal hem
de erkez Ethem'e iki bir oyun ispat etmiyor mu?
Esasen Mahkemesi" yazarken Arif Oruun
da bir nebze temas Arif muhakkak ki, (gizli) Kom-
nist Partisinin faaliyetine
Bekir Sami Bey'in, Moskova mzakereleri bir Bu
son vermek iin Mustafa Kemal Ali (Cebesoy),
1361 Aclan
Trk siyasi iinde
olduka hareketli bir
sahip Arif
Trk sol hareketinden,
demokratik hayata
kadar pek ok cephede
bulunmakla
Moskova'ya "fevkalade seliihiyeti haiz sefir-i kebir" tayin etti.
Bu tayinden nce, Mustafa Kemal resmi Komnist
Partisi'ni o gn iin Sovyet
na nemi gsterir. Ali Fuad (Cebesoy) 16Mart1921'de
Yusuf Kemal ve Nur beylerle, Moskova mu-
ahedesini Oysa Mustafa Kemal
Komnist Partisi olsun, Mustafa Suphinin Komn-
tern seksiyonu olsun Sovyetler iin ciddi telakki edilmiyordu.
Hatta, Mustafa Suphi ve Trabzon' da ldrl-
melerini dahi, ierin tahkikatla bir "kaza"
olarak Sovyetler iin nemli olan (Mart 1921)
Trklerle bir
Muvazaa Komnist Partisi ile, hakiki Komnist Partisi
mcadelenin bir Ankara hkumeti, "Halk
yun" ve Ordu" mahkemeye verdi. Bylelikle mu-
vazaa Komnist Partisi de, erkez Ethem ve komnistlerin te-
mizlenmesindeki grevi ifa ettikten sonra snd gitti.
Ermeni Meselesinin Halli - Ruslar
Trkiyeli Trklerin Rol
Azerbaycandaki "Musavat Partisi" Ordu ile Azer-
baycan' daki Trkiyeli Trklerin sonunda ve Azerbay-
Rus Sovyet ze-
rinde de durmakta fayda Bu karine-
ler mevcuttur. Mesela bunlardan biri Nahcivan'da, Karabekir Pa-
Ordu ile ve Ermeni meselesinin bu blge-
de halledilmesi. gibi Ali Fuad (Cebesoy) Moskova'ya
hareketinden evvel, Sovyet Hariciye komiseri, hkumetinin ola-
rak, Anadolu' dan da topraklarla mstakil bir Ermenistan ku-
3 Eyll 1920'de Karabekir
daki askerlerin taarruza geip ve sonra, Gm-
r'y de ele geirmesi, Ermeni idaresinde olan hku-
metle 3 1920'de Gmr ve
gnlerde Ordunun etmesi, Sovyetlerin Ermeni
meselesi konusundaki sebep Fakat,
Trk hkumeti verilen daha bir taviz, "Msavat Parti-
si" idaresinde olan, Ordu gz
ki: Daha 1918 Mart Stepan ida-
resindeki Ermeni kuvvetleri, 14.000 Azerbaycan Trkn katlet-
Anadolu' da gibi, Azerbaycan' da da Ermeni-Trk
birbirini izliyordu. Komntern 1919 Azerbaycan'a
ve birok grevler organize ettiler. Azerbaycan, petrol
Trkiye'de Sol Hareketler l n1
olan zengin bir lke idi. Sovyetler daha ilk gnden bu arazi
gz Fakat burada hakim
nleyen kuvvetin, Mehmet Emin Resulz-
adenin "Msavat Partisi" idi47. Komntern yesi
Skoka o Azerbaycan' da bulunan mlteci Trkiyeli su-
baylarla "Msavat Partisi" aleyhine komplo kurmak ve
iktidardan iin temasa memur Sko-
ka, Azerbaycan' da en byk enge-
lin "Msavat Partisi"

O halde Sovyet-
ler, ierinin mstakil Ermenistan vazgeme-
liydi. Bu politika, Sovyetlere hem hem Azer-
Buna mukabil, Milli
yrten Trkiye, cephesinde Ermenistan gailesinin orta-
dan ile rahat bir nefes Komntern elbette
ki, kolay Uzun bir sre desteklemek
yoksa Trkiyeyi mi konusunda zigzaglar izerek Karabekir
askerlerinin Kars'a ve Ermenistanla Gmr
muahedesini akdetmesi, Sovyetleri sevketti. Sovyet-
ler, istiklali vazgetiler. Ve da
ederek Trkiye ile hudut oldular.
Komnternin bir fayda da, Avrupa smr-
gelerini Asya ve hammadde mahrum
ederek, yarahlan buhran sonucu komnizmin A vrupaya da
temin etmekti. Bunun zerine Moskova, Trkiyenin nfuzundan istifa-
de ederek, Azerbaycan zer_ine evirdi. Komntern temsilci-
si Skoka, Kafkas komnistleri ve Halil ve ile (mlteci
Trkiyeli subaylar) Azerbaycan milli hkumetini
devirmeye karar verdiler. Azerbaycan milli hkumeti bu
larda Ermenilerle idi. Mustafa Kemal sui-
kast Mahkemesinde olan Necip Ali
(Kka) Bey'in, Kk Talat Azerbaycan
ile ilgili sualler ve suallere cevaplar olduka il-
gi ekicidir. Bu cevaplardan gre Halil
Ordunun geerek Anadoluya yryecek ve
bylelikle Enver Milli Mcadelenin gemesini
Fakat "Msavat Partisi"nin hkumeti buna m-
saade etmedi. Ama Sovyet Ordusunun Azerbaycan h-
kumetini devirmesini de nleyemedi. Halil kuvvetleri,
azametini

Baku, Ordu
gal edilince, Halil Ordusu (1914-1918) I. Cihan Harbi'ne et-
tikleri gerekesi ile Ruslarca tasfiye edildi. Trkiye'ye
idaresi Mustafa Suphi'ye ve onun idare Trk Komnist
Milli Mcedele
Trk-Sovyet
Trkiye Yusuf Kemal
yrtyordu
Azerbaycan Cumhuriyetinin
ilk kurucusu Mehmet Emin
Sovyetlere
lngiliz

1381 Aclan
verildi. Mustafa Suphi, harp esirlerinen 25.000 bir
Ordu kurmaya Anadolu' ya girecek, Mustafa Kemal' e
bahanesi ile onun devirerek, Trkiye'yi
Bylelikle Komnternin Ermenistan, Krdistan, Lehistan,
Anadolu ve Trakya' dan "Federatif Sovyet Hkumeti" kuru-
lacakhso. Mustafa Suphiyi Moskova sonra Akde-
nize, Komnternin (Sovyetlerin) bir da
Hint Denizi ile Basra Krfezine inmekti. Komntern de bu iin Sultan-
Zade bir Ermeni ile Haydar idare
Komnist Partisi Gilan Mirza Kk Han ha-
reketini Ordunun arkadan desteklemesi ile
ele geirecek ve da da Sovyet Hkumeti" Bu
hi biri tahakkuk etmedi. Ancak, Komntern daha nce temas
"Baku Milletleri 1920 Eyll'nde toplamaya
karar verdi. Enver da gibi kongreye Sergey Ki-
rov konferans bir beyanat verdi. Bir lokma bir kongre
mmkn ifade etti51. Bu kongrenin he-
defi Enver idi. Locada her mslman delegeler sala-
vat Hatipler, Rusa zaman, Enver loca-
dan aleminde Enver oldu-
biliyor, ondan istifadeye Ama mslman delegele-
rin onun elini pmelerini, otomobilin nne kendilerini atmaya
kadar varan ilgilerini tahmin Enver nutkunu ken-
disinin msaade etmediler. gibi, bu nutkunu Trki-
yeli bir komnist olan Mehmet Emin Vehbi istihfafla okudu. Meh-
met Emin daha Mustafa Suphi'yi ihbar etmekten de ekinme-
yecekti. Kongre, Enver nfuzunu iin hcumlara
geti. Onu Wilhelmlerin olmakla I. Cihan Harbi'nde
milyonlarca proleterin dkmekle itham ettiler. Bylelikle Anado-
luya Enver Mustafa Suphi'nin gemesini Ba-
kudaki "Msavat Partisi" da yerle bir edip,
tam olarak istilaya muvaffak oldular. gibi Mustafa Suphi ve ar-
Anadolu'ya getiler ama Trabzon'da ldrldler. Ko-
mnist Partisi, Kk Han ile Orduyu, Gilan' a sokmaya
muvaffak Fakat bir mddet sonra Kk Han
Trkiye'de Sol Hareketler 1139
Sekizinci Blm
Sreyya Aydemir, Tek Adam, C. II, s, 372-373
Fakat, burada Sreyya Aydemir'in bir dikkati
ekiyor. O da Ordu"yu Enver ile ilinti kurularak ef-
Ordu"nun, "Halk ile gizli
"Trkiye Komnist Partisi"nin bir oyunu ... Mustafa
Kemal'in iyi gibi, komnistlerle de iyi
3-Cemal Kutay, Tarihimiz, a.g.e., s, 14.
4-Mustafa Kemal Atatrk, Nutuk, s, 335, 336, 1938.
5-Cemal Kutay, C. I, 1962.

7-Baytar Salih 1927 Trkiye Komnist Partisinden tasfiye
edildi. Rusya'ya gitmek zere Elektriki Nuri ve bir de Sreyya (Ay-
demir) ile birlikte SSCB'nin vize istediler. Sov-
yetler, Sreyya'ya vize vermediler. Baytar Salih ve Elektriki
Nuri Moskova'ya gittiler. Salih, Rusya'da bir sre Kirofabat'da
1949 Trkiye'nin Moskova ile mnasebeti oldu-
ile tevkif edildi. ay ceza giyerek, Altaylar' da kon-
santrasyon kondu. Orada beyin ld Sabiha
Smbl'n Anadolu gre inme inerek 1956
Hikmet'in deliileti ile, Dar'laceze'den Sabiha Smbl
ve kendisine 80 ruble
8-Neriman Nerimanov, Azerbaycan Cumhuriyeti ve Komitesi Reisi
idi. Daha bilgi iin Bknz., Hseyin Neriman Nerimanov,
2004
9-Tokat Mebusu Bey hak., Bknz., Atatrk, Nutuk, s. 358-359, 1938; er-
kez Ethem'in s, 103-106, 1962; Hsamettin Ertrk, Devrin Per-
de
10- Cemal Kutay, C. I, 1962.
11-
12- Hsamettin Ertrk, Devrin Perde s, 547-548, 1957. Konu
Ordu Nizamnamesi, Beyannamesi ve Talimatnamesi iin Bknz.,
Tarihimiz, C. I, Nr. 15 Mart 1962, s, 71; C. I, Nr. 4, 22 Mart 1962, s, 235.
13- Dimiter a.g.e.'de, Anadolu'daki Komnist ile ilgili
propagandif bilgileri veriyor: birlikte Anadolu'da kom-
nist gruplar Zonguldak, Ankara' da Harbiye'de, Eski-
Demiryolu Adana dokuma Bursa
Samsun, Trabzon liman
ve deniz Komnist grup-
kuruldu. Trabzon Komnistlerinin gazetesi, Rusya'dan
esirlikten dnenlerin bu byk rol ve emekleri oldu-
... ) Trkiye' de Komnist hareketin kurucu ve yneticilerinden Affan Hik-
met, Anadolu' da Partizan birliklerin byk faa-
liyetler gsterdi. 1919 giderek, orada
komnist grup kurdu. Affan Hikmet, Osman Kaptan, Krt Sleyman, Ardi-
Abdullah ve Geyveli komnist etelerin
140 1 Aclan
ve siyasi yneticilerinden biriydi. Affan Hikmet Ordu" iinde-
ki komnist mfreze ve etelerde de byk tesir sahibiydi. Komnist
Ordu" birlikleriyle devrimci bir cephe kurmak iin byk bir
gayret sarfediliyordu. Salih ve komnist hareketinin ynetici-
leri ile birlikte Ankara, Yozgat, Adana, Kastamonu gibi
hirlerde komnist grup ve kurdu. Komnist Partisi bylece 14
Temmuz 1920'de Ankara'da edildi (TKP
s, 11, Yeni Prag, ) Kemalistlerin uydurma
Komnist Partisi'nden etmek iin Trkiye Halk Komnist Partisi ismi
verildi. (Affan Hikmet' in yazara bu bilgiler Anadolu' da Halk
Komnist Partisi diye bir Nitekim A.
lu (Kerim Sadi) "Trkiye'de Sosyalizm eserinin 3.
"Trkiye' de Halk Komnist Partisi bir rgt yoktur; Halk
yun A. AS."). Bu
Salih Affan Hikmet, gizli komnist ve
Ordu' da komnistlerdi". (Affan Hikmet 1957 Bul-
garistan' da olan gazetesi Ali Hulusiyev'e
Affan Hikmet, siyasi mlteci olarak Sovyetler
de otomobil Bu bilgiyi bize veriyor: a.g.e.) "Ko-
mnist Partisi Ankara, Sivas, Kastamonu, Samsun, Konya, Bolu, v.s.
gibi vilayetlerde oniki komnist Halk Komnist Partisiyle bir-
(TKP'nin s, 12) ( ... )Trkiye Komnist
Partisi zaman Anadolu' da 500 aktif Ankara' da
fabrikalarda, Partinin 85 bir mevcuttu. Merkez Komite, Anka-
ra' da da bir binaya Partinin "EMEK" gn-
delik bir gazetesi, HAYAT" dergisi Mustafa Sup-
hi'nin Rusya'da yurt idi". Dimiter
TKP'nin Kongresi bilgiyi veriyor: kongre gn
srd (15 1922 Ankara). Oy olan 28 delege TKP Merkez
Komite raporunu Salih okudu, Merkez Komite: Salih Af-
fan Hikmet, Tokat Mebusu Ahmet Hilmi, Edip, Mehmet Ali, Ata e-
lebi, Berham Ltf, 13 ye ve 3 yedek seildi (s. 847." "Kongreden sonra Mer-
kez Komite, Mersin'de Ata elebi'nin evinde gizli bir konferans (plenyum)
Affan Hikmet, ukurova'ya gnderildi ve "ukurova Genel Bir-
tesisine Plenum 2 Ekim 1922'de 42 delege
14- Ali Fuad Cebesoy, Moskova s, 36, 1955
15- s, 37.
16- s, 38.
17- Tarihimiz, C. l, s, 215-216, Nr. 7, 12 Nisan 1962
18- Trk Harbi, 11. C. Cephesi Ankara. Gnkur. B.
1966, s, 599-600'de belgeyi erkez Ethem
belirtilmektedir.
19- Tarihimiz, C. I, s, 297, Nr. 10, 1962
20- Yani Mustafa Kemal muvazaa Komnist Partisi.
21- Bey'in bir ibaretti.
Trkiye' de Sol Hareketler 1 141
22- Mustafa Kemal muvazaa Komnist Partisi.
23- Tarihimiz, C. I, s, 281, Nr. 9
24-
Sreyya Aydemir de "Tek Adam", C. Il, s, 372'de Vakkas Ferit'in bu
bahsediyor.
26- "( ... )Evvelce Ordu'ya olan Vakkas pek ga-
rip bir adam Onu bana Hikmet (Bayur) Bey getirdi. nce
emin gibi grnerek hemen propagandaya va-
az eden bir hoca gibi bir yere kurup oturur, Rus al-
fabesini sonuna kadar tekrar ederdi( ... )" Halide Edip Tr-
kn s, 150.
27- mahkemesindeki verilip verilme-
bilmiyoruz.
28- Halk ikinci defa kurulunca, 15 1922 gn Kon-
gre yapmak istedi. Bu Kongre resmi makamlarca da Kei-
ren' de gizli olarak aktedildi (22 1922). Kongreye, Enternasyonal' den
Sadoule, Sovyetlerden Zorin Ahmet Cevat
(Bkz. Rasih Nuri Trkiye Komnist Partisi ve Bilimsel-
lik, s, 20, 1976, Mete Tuncay, Trkiye' de Sol 1908-1925, s,
137 Ankara, 1967). Mete Tuncay, Dipnot 186'da, Kongreye ba-
isimler veriyor: L'Humanite Avukat Marcel Paaz, Karl
torununun Madlen Marx (Clarte Leonid ve
Friedrich'in "Angora" (Berlin, 1923) gre Kongre-
ye bir Alman, bir Zenci Delege' de
29- Yeni Derg., Prag. Nr. 9, Eyll 1965.
30- Bknz., I. Blmdeki Dip Not, 28.
31- Bu beyanname iin Bknz., Mutlugil, s, 72-75.
32- Dr. Fethi s, 72-75, 1965
33- Tarihimiz, C. I, Nr. 10, s, 298.
34- Sreyya Aydemir, Tek Adam, C. II. s, 373, I. 1964
35- Dr. Hsn (B. Ferdi), in Devrimi Kemalist Yolu 21
Haziran 1927, Komnist Enternasyonal Dergisi, 25, s, 1225-1231; Halk
tirakiyun ileri srer: "1922 gznde milliyeti-
lerin durumu ok tehlikeli grlyordu. ilerleme kaydedilmiyordu.
Halkta yorgunluk ve belirtileri grlyordu. Bir
ettikleri yerlerden Bu
Ankara' daki Halk yun bir hata gr-
Kendi gcn abartarak, Kemalistlere hitap eden, tehdit do-
lu bir bildiri ve hkumetin bir kongre
Partinin btnyle (abc). Milli gizlice
byk bir taarruzun bir ka gn sonra grld.
Milliyeti makamlar, Partinin ilan partiyi kapat-
mak ve en faal atmak iin bildiler. Milli ordula-
kesin zafer haberlerinin sevin ve partimizin
farkedilmedi bile (ab) (Bknz. Komnist Enternasyonal belgelerinde Tr-
14 2 I Aclan
kiye Dizisi: 3, s, 173, 1977). Dr. Hikmet
"TKP'nin Tarihi - YOL" 109-128. Halk
Dr. da, Hsn izgisinde-
dir. Ama onun Hsn gibi yersiz bir bildiri
la ilgili taktik bir hususun daha Dr.
Halk Rusyadaki Narodno-
volts'lara benzetir. "Halk daima Trkiye ve kylsne
hitap halde, Trkiye ve kylsn daima ... " (s, 110).
Halk iinde diyenlerin kurucu kadrosunda pek
ok B'sini bilmiyordu. Dr. gre; Bu rgt teorik
ynden "kof"tu. Halk taktik alanda yetersizdi. Gerek ge-
rekse Halk hareketi "ajitasyon (s, 115) Halk
rakiyun "Trkiye bir dayanmakla (s,
120). gze (s. 121). glere (Sovyetlere A.S) da-
(s, 122). Gizlilik uyulmuyordu. "Meclis
(Cretinizm) (s, 127) yani parlamanterizme bylelik-
le Narodnovolts'lardan Sosyal revizyonizmine vu-
"Halk ve Ankara Komnizminde gizlilik niin yok-
suldu? nk Parti genel olarak tzk zel olarak ye
dan yoksuldu. Parti, yece niin yoksuldu? nk teorisi yoksundu.
Halk Meclis nedendi? Taktik
Taktik nedendi? nedendi?
Teori Bylece teorik sefalet Halk en berbat
pratik sefalete ve bozguna (s, 128).
36- Ali s, 74-76, Sel 1955
37- Feridun Kandemir, Atatrk'n Trkiye Komnist Partisi ve Son-
s, 115, 1966
38- Behi, Rus - Trk Hakimiyet-i Milliye, 13
Ekim 1920.
39- Sreyya Aydemir, a.g.e., s, 376; "Yn" Dergisi, Nr. 83.
40- Feridun Kandemir, a.g.e., s, 125.
41- Cemal Kutay, a.g.e., s, 24.
42- s, 27.
43- s, 32.
44- erkez Ethem'in s, 108-110.
45- Prof. Dr. Fahir SiyasiTarih 1789-1960, s, 633.
46- Mirza Bala, Komntern ve Azerbaycan, Derg., Nr. 10,
1935, Berlin, s, 280-281.
47-
48-
49- Halil ve Terakkiden Cumhuriyete: Bitmeyen KtUla-
mere Halil M. Taylan Songun, 7 gn
1972. Halil 318-335.
biraz Skoka (Skoa), Halil Pa-
tercman olarak bulunur. Karabekir bir
Trkiye' de Sol Hareketler 1 14 3
bahseder (s, 323). denmektedir: "Sovyet Rusya ile
rudan temas edebilmek Trkiye iin hayati' nem halindedir. Bu du-
rumda Nuri da cephe teessfe
... ". 324. sayfada Halil devam eder: " ... istiklali ve istikbali
iin emek rengi ne olursa olsun, idaresi al-
ihanet .. Bir gn Msavat Hkumeti Reisi Nassi-
beyli, Azerbaycan Dahiliye Kaplanof, Msavat Partisi
Mehmet Emin Rezlzade ve bir yap-
bu benim hemen hemen hususi' bir trenle kuzey Kafkasya'ya gi-
derek sylenen Rus ile temas etmem karar verildi (s. 325).
Eski Rus Skoo'yu (Skoka) tercman olarak ...
(326). Biraz sonra tam hududa ki, Baku-Derbent zerinde yol
iki Azerbaycan topundan bir grlmyordu.
svari boyunca .. Ordu Tava-
Levandovski bir 10 ve 11. Ordulara kumanda ediyordu ...
Levendovski'den Azerbaycan zerinde terr
nefretinin rica ederek bu Azerbaycan ve
Trkiye zerinde msbet tesirleri syledim ve rica ettim ... " 330-331.
sayfalarda mteakiben Ankara Moskova' da Ruslarla para
konusundaki olduka ilgi ekicidir ve aynen ... pa-
ra meselesine bana Ankara'ya ruble gndermek istediklerini syledi,
oldu:
- Trk para kullanmaya para ise
her yerinde gibi Trkiye' de de geer, tabii' ki ne kadar verebilir-
seniz o kadar yarar ...
Hariciye Heyetinin szcleri drt gnlk bir mehil
istediler. Tekrar beni Hariciye da-
vet ettiler, ben gn sreyle mzakerelerde bulunduk. On gn sonra:
- Size bir milyon Rus bunu Anadolu'ya bildireceksiniz,
dediler ama ben bu az
- Drt milyon ancak yarar...
- iki milyon verelim, sonra ...
- Ben bu yolda kklk addederim, dost bir devletin ile
mi yoksa ... yoksa? ... Heyet birden bir halde
yerinden ve gzlerimin iine bakarak:
- Riza ediyoruz, milyonu kabul edersiniz ... Yapacak bir yo-
ktu. yle karar verdik. .. "
Bu okuduktan sonra Mirza Bala'ya hak vermemek elde Azer-
baycan 3 milyon feda edildi insanda ister istemez
50-
51-
9. Blm
Cumhuriyetin Sonra

Komnist Faaliyetler (1925 - 1927)
"(. .. )Binaenaleyh, Avrupa medeniyetinin hi bir vakit ay-
Trkiye Garp medeniyeti zmresinden bir geri
arzu gibi, ileri gitmek de istemez (. . .) Dnyada sabit ve bir
idare yoktur. Bugn milletin ruhuna tetabuk eden iki sonra tevafuk etmeye-
bilir. Zaten hayat, ve tahavvl demektir. Bu tahavvl ve tekamiil kai-
delerine tevfikan olur. Halbuki marksizm sistemi tekaml emrivakiler ihdas etmek
ve ihtilaller ile gayeye olmak ister. Bir memlekette tatbiki mahzurlu olan bir sis-
tem bir memlekette zarurf ve olur (. . .)"
Necip Ali (Kka), Mahkemesi
17 Haziran - 8 Temmuz 1924 tarihleri Komnternin V.
Kongresinde Ukrayna delegesi Manuilski, Trkiye Komnist Parti-
si'ni, burjuvazi ile yapmak istemesinden tenkit
dergisi zerinde kapitalizmine
milli sermayenin istemeleri Ma-
nuilski'ye gre, Trk komnistleri ve bilhassa grubu II. En-
ternasyonalin "Sosyalist Vatanseverlik" ideolojisine 49
lkeden 510 delegenin bu Trkiye Komnist Parti-
si'nin kat'i ve idi2.
Manuilski'nin tenkitleri, Komnternin Sovyet ve
daha 1924'lerde aleti haline gibi,
Sovyetler milli hareketlerini
iin Stalin, milli fikrine mcadelesi tezi-
ni ileri Sultan Galiyev' de benzeri Trk marksistlerin de
partiden atarak tevkif idi.
Komntern tenkitlere cevap veren Trk delegesi
"devrimci milliyetilik" ile itiraf ve fakat bu
dzeltilmesi ynne
Daha nceki gibi TKP, 1923 faaliyeti
polise tespit edilerek meydana ve yirmi tevkif
Tahkikatta "Trkiye Komnist Genler mi-
litanlar (vatana ihanet) suu ile mahkemeye veril-
1461 Aclan
fakat yeni kanun, da usulne uygun olarak
gerekesi ile dava sukut maznunlar serbest
sukutundan sonra, TKP, yeniden dergisi ev-
resinde Edirne'den, Adana'ya kadar
bir faaliyete geirildi. 1 1924'te, "Amele - Amele
Teali Cemiyeti" on yenin ile iti-
baren, yeni Trk hkumeti, komnistlerin faaliyetini izliyor-
du. Nitekim, Jn-Trk hareketi ilkin Jn-Trklere bi-
lahare, Avrupa'daki Jn-Trkleri Abdlhamit'e jurnal eden4 Hil-
mi, bu sefer de Mustafa Kemal (Atatrk) bu bulun-
Komnternin romantik
btn zerine siyah duvar-
lara "Amele Resim,
la, Cumhuriyet hkumetini tenkit ederek, "amele hkumeti
geinceye kadar" mcadele

gn,
yapmak bir hava mitingine de hkumet msaade
ti. Bununla birlikte, bahriyeli ve kim-
selerle, Rus Harici Ticaret brosu memur ve mstahdemlerinden, y-
zelli bir grup Hayriye"nin 71 vapuru ile
bul bir gezinti Bykdere' de Rus Kon-
ait bir bahede tertip edilen (miting)
bir "Amele mzahareti ile
"Muhtar" ve "Tevhid-i Efkar" gazetesinin muharrirlerinden Mekki
Said, o gne mahsus olmak zere "elik Kol" isimli bir gazete
Komnternin 1924, V. Kongresinden sonra TKP, kendini yeniden
lzumunu hissetti. 1925 Dr. Hsn'nn
evinde, Parti Plenumu Hasan Ali
(Ediz), Hikmet (Ran-Verzanski), Dr. Hikmet Bay-
tar Salih Elektriki Nuri, Faik Usta, Sreyya (Ayde-
mir)6 Devlet Mahmut, bu
Bu neler bir
bilgi mevcut de, Komntern tenkit edilen,
ve Dr. Hsn'nn tekrar "Hey' eti Merkeziye"ye, yani "Mer-
kez Komite"sine seilmesi Komntern V. Kon-
gresindeki tenkitlerin tahmin edilebilir7.
1 1925'te "Amele - Amele Taali Cemiyeti"
Dr. Hsn'nn bir hafta nce kaleme beyanname
Ktphanesi" 3000 adet ola-
rak ve bu 1500 adedi
Dr. Hsn "Btn Dnya - 1
Nedir?" beyannamesini kaleme "Btn
Dnya Amele Teali Cemiyeti" Genel Sek-
Trkiye'de Sol Hareketler 1 14 7
reteri Recep ve elektriki Nuri itiraz Ama
buna risale, Dr. Hsn'nn ya-
"Btn Dnya Dr.
Hsn'nn risaleye istemesi,
Komntern yzde yz delili idi. Ab-
di'nin ve elektriki Nuri'nin da, Komntern
na TKP'nin eski stratejisinde geli-
yordu.
dergisi, daha ok zmreye hitap edi-
yor ve TKP'nin milli burjuvazi ile sermayeye
tezini savunuyordu. Muhtemeldir ki, hi-
tap etmek ve Komnterni memnun ile, bir
gazetesi olan, "Orak - eki" (21
Ocak 1925)9.
TKP'nin
olan
dergisi, teorik

hitabederken, "Genler
dergisi ise genlik
kesimini hedef
(Altta)
1925 da dini bir hareket olan Said
Krd Krd Milli" iinde olan
Musul ve Kerkk zerinde Trk hkumetinin hak talebine
ile tahrik Krdler,
dan Sreyya (Aydemir) idaresinde
"Orak- eki", Krd daha ilk gnden, Ankara hkume-
tini destekleyen 4 Mart 1925'te kabul edi-
len 578 "Takrir-i Skun" kanunu, Trk komnistlerinin tevkifine
yol olarak ve "Orak - eki" dergileri
Bursa' da olan gazetesinin de Ba-
kanlar Kurulu ile son verildil. Kanundaki ef'al
Hkumet, Mahkemesine tevdi edebilir" uyularak
TKP otuzsekiz mahkemeye sevkedil-
mek zere Ankaraya getirildiler ve Mahkemesinin
huzuruna gazetesi sahibi Hil-
mi," Amele Teali Cemiyeti" elektriki Nuri,
Gzel Sanatlar Samih ressam Sami),
ci Nuri Haydar, Sadrettin Celal (Antel); Sley-
man (ster), "Amele Teali Cemiyeti" Genel Sekreteri
Abdi Recep, Sreyya (Aydemir), "Orak-eki" gaze-
tesi Mdr (Tokuzlu), Askeri Doktor Mmtaz,
Askeri talebesi Hseyin Hikmet onar
ile Rusya'ya bulunan Dr.
Hsn Hikmet (Ran-Verzanski),Hasan Ali
.
/''- :_:
.
./. . .... 1-:
'. I'
,_"

-
- _,J.<t.,/-J
..


-
"',t',.';1.:;:-..:
H,;.:

.,.,_"""'
. .,.,. ... _,_,
.,
.... ,

(Ediz) de mahkum oldular. 1924'ten beri Almanya' da bu-
lunan Ali Cevdet'de hkm giydi. Dr. Mmtaz, Hseyin
Hikmet Nuri Haydar Askeri Ceza Kanunu hkmlerine
gre ordudan tardedildiler. Fahrettin, Mustafa, Ahmet,
1 481 Aclan
Trk sol tarihi iinde
sonuna kadar
kendilerinden bahsettiren
iki "Hikmet"
Hikmet ve Hikmet
bir arada. Ne var
ki, iki "Hikmet"in
mahpusluk
hibir zaman

Mehmet Sabit, Burhanettin, Sadri Mes'ud Said,
Ali Rasim (Adasal), Mansur Gasprenski, Sela-
hattin (Batu), Nizamettin Nazif beraat etti-
ler.
Bu tevkifatta gre, Sovyet Sefareti katiple-
rinden Kitaigorodski, her ayda bir TKP'ne 1000 dolar pa-
ra veriyor; gene Sovyet Konsolosu
Haygi' de, TKP ile Moskova (Komntern) kuryelik
TKP hkm giydikleri 1
tos 1925 tarihinden bir buuk bir zaman sonra, 23
Ekim 1926 Cumhuriyet
lan aftan istifade ederek tahliye
1939 Gelinceye Kadar Dr. Hsn'nn Tr-
kiye' deki Son Faaliyeti: 1927 "Vedat Nedim'in (Tr) Sekre-
terlik Devri"l3
1925 zerine yoluyla Avrupa'ya
olan Dr. Hsn Hikmet (Ran - Verzans-
ki), Hasan Ali (Ediz), Ali Cevdet, Almanya' da TKP'nin Brosunu
ettiler. Ali Cevdet "Fahri", Hasan Ali (Ediz) "Halim", Dr.
Hsn "Tayfur - Keramet - Tahir" takma ile kesif bir
faaliyete getiler: Dr. Hsn da "Arkos Tica-
ret Hariciye mdr olan Vedad
Nedim (Tr)'e bir mektup gndererek, da ve
TKP'yi tekrar diriltmesini, tevkifat komnistleri
bildirdi. Vedad Nedim (Tr), Faik Usta, Ham-
di Alev Baytar Salih Sreyya (Aydemir),
Elektriki Nuri, Hseyin Hikmet gibi arka-
durumdan haberdar ederek bir akdettiler. Bu toplan-
sonunda Vedat Nedim (Tr) partinin genel sekreteri (II. Sekreter) ol-
du. Sreyya, elektriki Nuri, brosu
seildiler. Yeni Merkez Komitesinin Dr.
Hsn memnun "Tayfur" takma ismiyle TKP'ye
bir mektup gndererek, ataletinden etti. TKP'nin
Brosu Almanya'da olmakla birlikte, Dr. Hsn Na-
Hikmet (Ran - Verzanski), Ali Cevdet, Hasan Ali (Ediz) Mosko-
va'da Dr. Hsn Vedat Nedim'e (Tr)
parti faaliyetinin ataletinden mektubunda, halli
iin Viyana'da bir teklif etti. Vedat Nedim (Tr) "Sleyman
Hamdi Alev takma ile;
sirli Baytar Mehmet, Faik Usta Viyanaya oldular. Dr. Hsn
Ali Cevdet, Hikmet, Hasan Ali (Ediz), Moskova'dan
Viyanaya geldiler. Merkez Komite ve uzun sren bir toplan-
Trkiye' de Sol Hareketler l 149
akdetti. Alman karara gre, TKP bundan byle Mosko-
va' dan verilecek talimata gre hareket edecek; Harici Bro
Moskova'ya dnerek Komntern nezdinde
TKP'yi temsil ederek TKP'yi takviye iin Laz
mail (Marat) Bilen), Hsamettin Suphi, Adnan
Moskova'dan dneceklerdi.
TKP, Viyana kongresinden sonra, faaliyetini bilhassa
iler yrtmeye dan
Adana, vilayet komiteleri faaliyete geirildi.
bul' da blgeleri iinde
er komiteleri edildi. Viyana Kongre-
sinden sonra da, Vedat Nedim (Tr) genel
ket Sreyya (Aydemir) elektriki Nuri brosu sekre-
terliklerini muhafaza ettiler14. Merkez Komitesi yeleri de Viya-
na Kongresinden sonra yerlerinde Rusya' dan gelen tesvi-
yeci Hsamettin saati Niko, satman Mustafa
(Brklce), Kk tesviyeci Rus sefaretinde
Yahudi Vilayet Komitesini ettiler.
Vedat Nedim (Tr) ynetimindeki parti, Komnternin (Moskova)
emirlerine gre hareket etmeyip, Trkiye gre mcadele y-
rtmek Esasen, 1927 TKP iinde kesin bir blnmenin
Vedat Nedim Tr, 1967
Mete Tunay' a Komnternin o zamanki mdahalelerinden
narak Komnterni dinleyip, Partiyi
emirler yznden oldu. Tramvay
Dinleseydim heder olurduk."15
TKP'nin ilk ekirdek
kadrosundan olan Vedat
Nedim Tr, daha
Kemalist idareyle
hemen hemen
btn eski dava
ihbar
edecektir. Bundan sonra
ipler Hsnnn eline
geecektir
Dr. Hsn gizlice a geldi1
6
. Par-;:, .I; ; -'::) r .
. . K .. t k 1 d d .. t k . t 1 ;

omun em arar a yum me eyen en ;:T::J.'fl.fi}:; ;
1
; : ; ; , :
tasfiye etmek istiyordu. .
Vedat Nedim'in (Tr) evinde, TKP Merkez Komitesini sJc<"i ;; .....
Bu Vedat Nedim (Tr), Dr. !
. '. : . . . . /
Hsn'nn btn .tekliflerini reddetti.
Hsn Suphi, Laz Ismail (Marat), Hsamettin :
(Brklce) alarak Vedat Nedim

1
(T
.. ) b d ld TKP'. K .. t 11" d ,,;r,1_...Ji'u
or gru un an ve omun ern para e e- -. :.-. z:. , .'"
__ ,..,. ,
ki yeni Merkez Komitesini etti. Bu Dr. j.f!:;
Hsn'nn hapisten Romanya tariki ile yurt ,.';..,;:;,,
1
_ 1
gitmesinden ve 1939'dan sonra Trkiye'ye dnmesine
k d
.. d TKP' K .. b 1 t" h
1
. t" d. Suphl'nin el
a ar geen sure e a e a ge
Bundan sonraki blmde on Parti faaliyetini biz "ro- talimatlar
mantik devir" olarak
Dr. Hsn yeni Merkez Komiteyi ettikten
150 1 Aclan
sonra, gnderdi. Makinist Alaaddin ile Ahmet
de grevlendirdi. Vilayet Komitesini ettirdi. Makinist
"Memduh" takma ile Adana'ya gnderildi.
Dr. Hsn Komitenin ile kesif bir ajitasyo-
na 16 Eyll 1927'de Cibali semtinde kk ocuklar
yevmiyelerinden Tayyare Cemiyeti iin kesilen 10 protes-
to etmek iin beyannameler 28 Eyll 1927'de ise burjuvazi-
nin zulm ve dile getiren duvar beyanna-
meler, semtlerinde duvarlara 1927 Ka-
da: "Ey millet! Bir gnde on saat halde a
ruz. Grev Patronlar da a Lenin!" diye
layan bir beyanname (Belediye
ile Erkek Muallim Mektebinin nndeki
Vedat Nedim (Tr), Dr. Hsn' nn Merkez Komi-
tesini hie sayarak faaliyetleri durdurmak ile, si-
yasi komiserlerinden Bey'e ihbarda bulundu18. Dr.
Hsn'y ikamet otelinde Vedat
Nedim (Tr), polise TKP'nin Ankara, Adana,
bildirdi; Dr. Hsn'nn "Trkiye Komnist Par-
tisi Merkez Heyetine" hitaben Moskova'dan mek-
tupla; "Viyanadaki Komitesine" gtrlmek zere kendisine
mektubu polise verdi19.
Sreyya Aydemir, Vedat Nedim Tr'n ile ilgili ola-
rak 1967 Ocak "Vedat Nedim ise halen
dostumdur. Fakat bunun gl ruhi sebepleri
Komntern bize fena halde mdahalede Bu,
idraksiz, milli hareketi, tarihi grevini anlamayan
bir mdahale idi. Cephe Komntern nemli bir
bul' a Onu, gn sert hcumlarla geri dnmeye mecbur et-
biliyorum. Stalin dnya ihtilali Komntern ak-
si Komnternin bu tutumuna ilk cephe alanlardan biri
TKP'dir. Hsn bu mukavemeti grmyordu. Fakat cephe
de Vedat Nedim'in vesikalarla benim Ko-
mnterne mcadelemi meydana ve beraatine yol
Parti genel sekreteri durumunu ... "20
Sreyya Aydemir'in 1967 bu
Vedat Nedim Tr'n gerek sebebi
Stalin'in Dnya ihtilaline Komnterni, Rus
bir aleti haline getirme gayreti ile ilgilidir.
Trk marksistlerden Sultan Galiyev'de Stalin gibi Komntern
stratejisinin halde, Stalin temizlenmekten
Tabii, Stalin gibi Komntern stratejisine o zamanki bir
Trkiye' de Sol Hareketler\ 1
komnistlerin bu bir Trk komnistinin de
TKP' den mani
Vedat Nedim (Tr), Komntern ile sonra, grdkleri
kesilmesini ifadesinde "( ... ) 1925
zerine firar eden Hsn'nn, Moskova'dan
sonra, Merkez Heyetinden olup tevkif edilmeyen
Mahmut, Salih ve Faik ile faaliyete getik; mevkuf Mosko-
va' dan, gnderilen taksim ile
Moskova ve Harici Bromuz bizden daha fazla faaliyet ve
tahrikat istediler. Gazetelere aksedecek faaliyetler gremeyince de
nc Enternasyonal Merkez-i Umumisinden muntazam gnderilen
1000 tahsisat kesildi"21.
Komnternin TKP'ne maddi
messeseler ile oluyordu. Hamdi Alev "Rus Harici
Ticaret Hsn Said "Sovyet Vapur Acentesi"nde; Vedat
Nedim (Tr) "Arkos Sreyya' da (Aydemir) "Neft -
Sendikat"ta Komntern ile temas
Vedat Nedim (Tr) mahkemede Hsn,
tanbul' dan firar ettikten sonra (1925), bir gn Ar-
kos mdr beni Ve bana Haygiis'i Rus
katip diye Bu zat bana Moskova' dan
Hsn Beyden bir telgraf ve benim umumi
katip tayin ve burada kalan yaparak
yeniden teklif etti. Bir hafta
sonra da ile, Moskova' dan Hsn Bey
dan bir mektup Bu mektupta da tevkif edilmeyen
ve faaliyete Budu-
rum zerine, ay evvel ne iin bana Arkos vazife

Tevkifat polisin Dr. Hsn'nn evinde
aramada, Vilayet Komitesi mensucat ve iplik-
iler hcresine verilen beyannameler
Mahkeme, neticede Ceza Mahkemesi) Dr.
Hsn'y onsekiz aya; Baytar Salih Hamdi Alev
Fahrettin, Suphi (firar Hsamettin Laz
drt aya (firar Muallim Adnan, tesviyeci Niko,
tuhafiyeci Dr. Hseyin Hikmet Abdlkerim, ta-
mirci Mehmet, otomobilci Tevfik, Fethi, Mesrur, Mehmet
Kaplan, Hseyin, Abdlmecit, makinist tesviye-
ci Mustafa (Brklce) (firar Hikmet (Ran
Verzanski) (firar Hasan Ali (Ediz) (firar Alaaddini (fi-
rar er aya; Vedat Nedim'i (Tr) iki aya; iki ay
1521 Aclan
TKP'nin ilk
kadrosunda nde gelen
isimlerden biri de Hamdi
Alev Emine
Alev ile. pek ok
Merkez Komite yesi gibi
Sovyet Ticaret

gne; Tevfik'i bir buuk aya mahkum etti.
Sreyya (Aydemir) beraat etti.
Adana' da, Devlet ve grev terti-
bi Alaaddin ile
tesviyeci Ahmet Fuad, TKP'nin beyannamelerini
Bu iki Adana ya ve "Memduh" mstear isimle-
ri ile gnderilen zerine
Alaaddin ve Ahmet Fuad firar ettiler. Adana ka-
sap Mehmet, berber Ahmet, Turan, Belika
Hasan Sabri, Devlet vagonlar-
da Yusuf tevkif edilerek hkm giydiler
2
3.
Dr. Hsn 17 Nisan 1929'da e-
kip tahliye edildikten sonra, Kstence yoluyla gitti. Bir sre
sonra TKP'nin Brosunun Berlin'e geti. Alman Hku-
meti, Dr. Hsn'nn faaliyetlerinin, Trk-Alman mnasebetlerini
gerekesiyle, kendisini hudut Dr. Hsn,
1939 kadar yurt Paris'te 1928-1939 TKP'nin
liderlik bir devri-
dir24.
BELGELER
2. PROGRAMI (1926)
KISIM
1. Madde: Trkiye Komnist Partisi, Komnist Enternasyonalinin bir
mcadelelerini Trkiyenin hususi iinde emperya-
lizme ve milli burjuvazinin byk emliik ve arazi. sahiplerinin haki-
miyetine tevcih eder. Sovyetler cihan proletarya ve
komnizm lehinde bulunur. Mevcut burjuva yerine, amele
ve kylnn hakimiyetine mstenit bir Sovyet idaresi kurmak gayesini
gder. Trkiyenin emperyalizm tekrar esir edilmesinin nne
geibilecek biricik messir kaleyi eden Komnist Partisi, bu tehlike-
ye ameleleri, gndelikileri, ve kylerin proleterlerini
usull bir tarzda Her ezgiye ve soyguna
mcadelelerini ettirir. Kylnn belli ktlelerini, proleterya-
toplar. Bylece ve zamanda amele ve kyll-
bir Sovyet idaresi kendi diktatrlklerini tahakkuk ettirmek
iin icabeden Ancak, byle bir diktatrlk, burjuva
vazifelerini ifa ve bu tanzim edebilir.
zamanda, ancak byle bir inkilap, burjuva idaresinden, Sovyet Sos-
yalist Cumhuriyetleri ile mttefikan, sosyalizm
Trkiye' de Sol Hareketler 1 153
te'min ve tesri edebilir.
2. Madde: Trkiye Komnist Partisi, iktidarda olan Kemalist "Halk
Partisi"ne ve bir mcadele Milli
erken burjuva rehberi olarak
kurulan bu Parti, sonradan, ihtilal zaferlerini, emperyalizme olarak
gelen eski byk ve milli burjuvazisi yerine geen
yeni Trk burjuvazisinin idareyi elde etmesine ve yara-
yacak bir temel olarak kullanmaya Kemalist Halk Partisi ile
mcadelenin ilk vazifesi, bu partinin halk ya-
emperyalist kuvvetlerle yolundaki ve
bymesine mani olamayacak burjuva
menfaati ve kyllerin mcadelelerini reaksiyoner olarak
edilmesidir.
3. Madde: Kemalist Halk Partisine bu mcadele, yine
emperyalizmle bir sonunda elde edilen, Trkiyenin politik
ve Trkiyeyi S.S.C.B.'ne bir silah olarak
kullanmak isteyen emperyalizme mcadeleden
Emperyalizm, Kemalist burjuvazinin elde ve emperyalistleri de
ana ekonomik blgelerin kontroln elinde tut-
tuka, arazi sahipleri eski brokrasiye ve arazi sahipleri ve empe-
ryalizmin ekonomi ile mcadeleye olan Kemalist burjuvazi
kuvvetleri emperyalizm ile mttefik olan eski b-
yk burjuvazisine gvendike ve halen iktidarda olan burjuvazinin ken-
disi, Kemal'in tevecch kazanmak temayllerine ve kitlelerin mca-
delelerini ettike, emelleri iin destek bula-
Trkiye Komnist Partisi, memleketi esir etmek demek olan empe-
ryalist alt kademelerden bir kitle mukavemeti dzenler.
Trkiye Komnist Partisi, hakiki ihtilal, proleterya ve kyl
mcadelesi iin kitleleri toplar, ve Trkiye Kom-
nist Partisi kitleleri, hayati kurmakta olan memlekete sempa-
tilerine gvenerek, bu kat'i tarihi mcadeleye eker.
4. Madde: Trkiye Komnist Partisi, esas vazife olarak, Trkiye ame-
le gnlk iktisadi ve siyasi menfaatlerini mdafaaya muktedir bir
siyasi kuvvet halinde ve btn ktlevi mcadelelerin sevk ve
idare edicisi vaziyetine ykseltmek iin edinir. Trki-
ye Komnist Partisi, byk amele ktlelerini, menfaatlerinin
seyri iinde vazifesini, faaliyetlerinin en mukad-
demesi sayar. Emperyalizmin aleyhinde ve Sovyetler lehinde ame-
le ve iin olan mcadelede, proleterya-
byle bir ktlevi hepsinden evvel fabrika ve imalathane komi-
teleri dahilinde ve sendikalarda ve sonra da Trkiye
Komnist Partisinin hcrelerinde Trkiye Ko-
mnist Partisi, amele ve gndelikilerin btn mca-
1541 Aclan
delelerini sevk ve idare eder. ve ocuk
ri harekete getirir. Trkiye Komnist Partisinin tekmil faaliyet
evvel mcadelesinin tam bir serbestisi lehinde ve bu ser-
bestinin gelme ktlevi bir hareket ile elde edilmesi lehinde m-
cadele zerinde tekasf etmelidir.
5. Madde: Trkiye Komnist Partisi; kodaman, zengin kyllerin ara-
zileri de dahil olmak zere, btn byk arazi ve iftlik mlkiyetlerinin
msaderesi ve tekmil hayvanat, makineler ve eb-
niyenin kyl ve ziraat ecir ve renberlerinden mrekkep komitelerin em-
ri tahakkuku iin Trkiye Komnist
Partisi; ziraat amelelerinin mcadele ve grevlerini, ve kyl-
lerin grevlerini, kyllerin byk arazi mlkiyetine el
koymak iin mcadelelerini
6. Madde: Trkiye Komnist Partisi, bilhassa kk burjuvazinin ya-
proleter menfaat-
nisbette mdafaa etmek suretiyle kendilerini amelelerin ve
kyllerin ekmeye gayret eder.
7. Madde: Trkiye Komnist Partisi, kitleleri, kendi menfaatlerinin
iin mcadelelere sevketmek,
amele ve kyllk ktlelerine, ancak, bir mcadeleye
takdirde, Trkiye'yi yeniden emperyalizmin esir etmesine mani
olabileceklerini, taraftan inhisar al-
olan burjuvazinin yksek idame edilen
tan, memleketi ekip kurtarabileceklerini gstermek ile, bir
muvakkat siyasi metalip ileri srer.
8. Madde: Trkiye Komnist Partisi, ameli tecrbelerden mi-
sallerle, ve belli ktlelerinin nlerinde du-
ran mes'elelerin, parlamento mcadelesiyle fakat ame-
le ve kyllerin ile izah
eder.
9. Madde: Trkiye Komnist Partisi, hakimlerin ve btn mes'ul me-
intihapla tayin ve temin iin mcadele eder. (Bu
madde Spectator'da 11. Madde olarak
10. Madde: Trkiye Komnist Partisi, milli istiklali ve ka-
en emin olarak, amele ve kyllerin silah-
burjuva meslek ve
yerine amele ve kyl milisinin ikame ve neferlere za-
bitlerini semek verilmesini taleb eder.
11. Madde: Trkiye Komnist Partisi, milli Trkiye' den
da dahil olmak zere, bizzat tayin etmek
Halk mslman zorla
ve musevi da ezmek siyasetine her va-
ile koyar. Bundan maada, bu emeki ktlelerine, bey
ve ve burjuvazilerinin Halk ve
Trkiye' de Sol Hareketler 1 155
men de emperyalizme olan izah ile, onla-
Trk emekileri ile birlikte, ve emperyalizme
mcadeleye sevkeder. Trkiye Komnist Partisi onlar iin hukukta tam bir
msavat, kullanmak, tedvin ve te'sis etmek hususunda tam bir
serbesti, kyllerin ve kk derebeyi efendilerine ve
reislerine esir olmaktan bu bey ve ait arazinin, hay-
kyllere ve talep eder.
12. Madde: Trkiye Komnist Partisi, istiklali ve ihtilal en
emin koruma yolu olarak, ve kyllerin profesyonel
yerine ve kyl milislerinin kurulma-
ve seilmek suretiyle te'mini talep eder. (Spector'daki
bu madde, 10. maddenin mahiyetindedir).
13. Madde: Trkiye Komnist Partisi, Halk Hkumetince
hapsedilip, zindanlarda ryen tekmil komnistler, hareketlere
mahkum amele vesair emekiler ile vergi
vermemek, emre itaatsizlik ve firar gibi crmlerden cezaya
kyller ve askerler iin umumi bir af lehinde mcadele eder.
MCADELE
14. Madde: Trkiye Komnist Partisi, emperyalizmin ve emperyaliz-
min btn yerli (byk emlak ve arazi sahipleri, tekmil millet-
lerin byk ticaret burjuvazileri, btn dinlerin ve haI-i
faaliyette veya mtekait aksi memur ve ve ilh ... )
Parti, eski devirdeki tarzda emperyalizme tabiiyeti
ve kapitlasyon avdeti tervi eden bu kuvvetlere
evrilen btn mcadelelerin geer.
15. Madde: Trkiye Komnist Partisi, ne olursa olsun, empe-
ryalizmin hulUl iin icabeden harsi klerikalizme
mcadele eder. Katolik ve protestan misyonerlerin memleketten kovulma-
ve idare ettikleri tedrisat messeselerinin ve emlakleri-
nin msaderesini talep eder.
16. Madde: Trkiye Komnist Partisi, emperyalist sermayeye fd ve-
ya onun kontrolne tabi tekmil (madenlerin,
byk sanayi ve te'sislerinin, vesairenin) m-
saderesini ister.
17. Madde: Trkiye Komnist Partisi, ecnebi sermayenin, yeni imti-
yazlar ele geirmek suretiyle, Trkiyeyi yeni bir mstemleke
haline irca etmek btn azmiyle ve her ile mani ol-
maya
18. Madde: Trkiye Komnist Partisi, devlet ve belediye be-
hemahal reddini ve emperyalist tefecilere gmrk evlerini ken-
di gelirleri iin kullanma talep etmektedir.
19. Madde: Sovyetler her an daha ziyade tehdit eden emperya-
list harb tehlikesine Trkiye Komnist Partisi, propaganda ya-
1561 Aclan
par. Ve, byle bir harp vukuunda, cihan ordularla
omuz omuza cihan aksi
menin Trk milleti iin vazgeilmez bir ok azimkar bir
tahrikat ile halk ktlelerine isbat eder. Bu zarfeti inkara ve zamanda
milli istiklale ve ve kylerin emeki ktlelerinin en can alacak
menfaatleri aleyhine caniyane bir eden temayllere Ko-
mnist Partisi, btn kuvvetiyle
20. Madde: Trkiye Komnist Partisi, emperyalist devletlere
matuf her trl harici siyasete bir tarzda koyar ve
Sovyetler ile bir siyasf ve iktisadi ittifak halinde mcadele eder.
Zira, Sovyetler ile Trkiye en samimi bir
rik-i mesaf, Trkiyenin istiklalini ve iktisaden serbeste etmesini
te'min edebilir. zamanda, Komnist Partisi, mstemleke ve
mstemleke memleketlerin emperyalizme milli hareketi ile
bir ittifak ve bu hareketlere fiilf mzaheret lehinde
22. Madde: Trkiye Komnist Partisi, derhal tatbiki matlup atideki
metalibi tahakkuk ettirmek iin mcadele eder:
a) Fabrika ve imalathane komiteleri, sendikalar, sendika birlikleri ve
bir Trkiye umumi
amele partileri ve amele menfaatlerini mdafaaya yarar di-
her trl yaratmak hususunda tam bir serbesti;
sendikalara, amele cemiyetlerine ve fabrika ve imalathane komitelerine,
ameleleri patronlar ve hkumet nezdinde temsil etmek ve kol-
lektif mukaveleleri akdetmek Trkiye m.illi ame-
le beynelmilel amele girmek maliki-
yetleri,
b) Amele ve kyller ve umumi emeki ktleler iin tam bir mutaba-
kat halinde, itima, ve durdurmak (grev) ser-
bestisi.
c) 8 saatlik mesai gn 6 saat), haftada 42 saat, fazla mesai
ve gece iin iki misli cret, haftada bir gn cretli dinlenme, her sene c-
retli drt hafta tatil v.b.,
) ve ocuklara himayesi, onsekiz ya-
gnde 6 saat mesai, gece
cret, ondrt
d) nleyici tedbirler, ve kazalara sigorta,
tazminat, sosyal sigorta, fabrikalarda hastahane gelirlerden kesil-
meden tekat v.b., hkumet
kontrol,
e) Fabrika, maden v.b., yeterli
23. Madde: Trkiye Komnist Partisi, Kemalistlerin devlet tekeli alh-
na lzumlu grdkleri (demiryolu, ttn tekeli v.b.)
rin ve az cretli br
olarak, grev dahil kapitalist -devlete- savunma
Trkiye'de Sol Hareketler 1 157
elde
KYLLER
24. Madde: Trkiye Komnist Partisi, kyllerin kendilerinin ve aile-
lerinin geimlerine yeterli, asgari bir toprak elde etme destekler.
Trkiye Komnist Partisi, kyllerin byk arazi sahiplerinin ve zengin,
nfuzlu kyllerin sert istismar ve iin
Bu emeli gznnde tutarak, parti, byk mlkiyetlerine, malik-
lerine, malzeme ve el ve bu ml-
kiyetlerin gndelikiler, mevsim alt ve or-
ta kademe kyllerden kurulacak komitelerin idarelerine verilmesini talep
eder. Parti, devlete ve dini ait toprak-
fakir ve orta tabaka kyllere
25. Madde: Trkiye Komnist Partisi, kylleri mahveden faizli bor-
ve ipoteklerin ve iin toprak ve
haczedilerek tehlikesinden
KYLLK
26. Madde: Trkiye Komnist Partisi, gndeliki ziraat ve
umumiyetle tabi kyllerin sendi-
kalar te'min iin faaliyette bulunur. b-
yk arazi sahiplerine ve zengin kyllere olan gndelik metalip m-

cadelelerini sevk ve idare eder. Bu maksatla, Trkiye Komnist Partisi,
bizzat kyller Kyl komiteleri ve ktlevi hareketler
takdirde, bu komitelerin kyl birliklerine tahvil edilmesi lehin-
de tehrikatta bulunur.
Trkiye Komnist Partisi, ziraat amelesini, amele bir cz'
olarak, mstakil sendikalarda Ve tara-
elde olan tekmil haklardan istifadelerini te'min eder. Btn
bu ky ile amele irtibat te'sisi-
ne
27. Madde: Trkiye Komnist Partisi, gibi kylerde
ve iftliklerde de, emeki ktlelerin sermayedarlara, byk arazi ve iftlik
sahiplerine ve burjuva devletlerine menfaatlerini mdafaaya
li her trl cemiyetler hususunda tam
bir serbestiye malik talep eder.

28. Madde: T.K.P., Kemalist ekonomik -byk
kapitalist devletin vergiden muaf ve tekeller
vcuda getirerek destekleme
VE MESELELER
29. Madde: Trkiye Komnist Partisi, ancak, Sovyet Sosyalist Cumhu-
riyetleri ile, yani iinde muzaffer senelik
\ Aclan
tahakkuk ettirmekte sosyalist memleketi ile en birik-
tisadi ve bunun Trkiye'nin mstakil iktisadi ve
emperyalistlerin elinde bulunan iktisadi merkezlerinin tasfiyesi-
ni mmkn Ancak, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetle-
ri ile bir siyasi ve iktisadi mesai, esnaf ve k-
k ve ilh ... kendilerini mahveden emperyalist memleketle-
rin rekabetine koruyabilir.
30. Madde: Trkiye Komnist Partisi, amele kooperatifleri vcuda ge-
tirilmesi iin faaliyette bulunur. Mevcut da Komnist Partisi
eder ve her ile mcadele ederek bu kooperatifleri milli serma-
taazzuvunun birer cz' haline gelmekten menetmeye
Hal-i byk arazi sahipleri ve zengin kyller iin istinat noktala-
eden kyl kooperatiflerine gelince; Trkiye Komnist Partisi,
kyl ktlelerini ihtiva gznnde bulundurarak iinde
faaliyette bulunmaktan da istinkaf etmez.
31. Madde: vergileri mecburi toplamalara e-
viren, gittike vergi yknn byk ihtiya iindeki istihlak
kitlelerine yklemekte olan mevcut vergi sistemine gelir.
br yandan, en zengin tabakalara direkt olarak darbe indirecek
vergilerin
32. Madde: T.K.P., Kemalistlerin cebri st'.irette ve az gelirli
kyllere ok byk yk olan ve gayrimenkul mlkiyetlerine ve
mecburi toplama vergilerle m-
cadele eder. Btn bu cebri ve cebren
ve arazi sahiplerine ve byk kyllerin gelirlerine
cak tek bir mterakki vergi sistemi ile fakir ve or-
ta kyllerin her mecburi vergilerden talep eder.
33. Madde: T.K.P., mevcut kk veya byk gelir vergilerine meslek
kk az gelirli v.b. mahveden
vergilere mcadele eder ve kapitalistlerin ve byk hisse-
btn mlkiyet ve gelirlerine konacak mterakki bir vergi ile de-
ve cretlerine btn vergilerden kur-
talep eder.
34. Madde: T.K.P., mterakki bir veraset vergisinin talep
eder.
35. Madde: T.K.P., ve fakir yiyecek ve
mesken ykselten btn vergilereden (belediye, istihlak .
vergileri ve harlar) muaf iin

36. Madde: Trkiye Komnist Partisi, amelelerin, kyllerin ve btn
yoksul iin amele ve kyl komitelerinin kontrolne tabi
bedava halk mektepleri ve yoksul ocuklara, derslere
maddi (elbise, kundura, kitap, yiyecek vesaire) te'min
Trkiye' de Sol Hareketler 1 159
mesini talep eder.
37. Madde: Trkiye Komnist Partisi, her trl harsi faaliyetlerin
sevk ve idaresini Halk koyan bugnk teamle
ve amele ve kylnn mstakilen her trl burjuva kontrolnden
azade gece dersleri marksist, bir edebiyat
mesine ve bir terbiye verilmesine imkan
yan fiili memniyetlere mcadele eder.
38. Madde: T.K.P., meslek ve yksek
tim demokratize edilerek, meslek ve liselerde okuyan proleter ve-
ya kyl talebelere ilmi bu okullarda devam ettirme
talep eder.

39. Madde: Trkiye Komnist Partisi, amele, kyl ve mnevver
genlik ve umumiyetle yoksul mensup tekmil gen ana-
hususi bir itina ile ve azimle faaliyette bulunur. Amele gen-
komniste iin bilhassa dikkat eder ve Trkiye Kom-
nist Genler Federasyonu'nu bilfiil sevk ve idare etmek sfetiyle kuvvet-
lendirmeye ve ettirmeye Bylece komnist-Leninist fikriya-
emeki genlik zerindeki nfuz ve te' sirlerini amele
hareketlerine yeni, taze, mcahitler
40. Madde: Trkiye Komnist Partisinin direktifi ve
yryen Trkiye Komnist Genler partinin yaymak ve
hareketlerine iltihak etmeleri muhtemel tekmil mu-
hitlerde (kk burjuvazi, kk ve orta halli kylnn, milli ekalliyetle-
rin yoksul ktleleri, umumiyetle spor ve harsi ve ilh ... genlik
onlara tahakkuk ettirmek ve emperyalizme ve serma-
snmez bir kin kklendirmek hedefleri
bir mcadele devam ettirirler.
Trkiye Komnist Genler metalibi iin
olan mcadelelerini, kahillerin mcadeleleriyle ve amele hareket-
lerinin nihai gayretleriyle suretiyle sevk ve idare eder.
41. Madde: Trkiye Komnist Partisi, ordu ve donanmada sistemli
bir komnist yapar ve Gen Komnistler asker ve
genlik faaliyetlerini sevk ve idare eder.
KADINLARIN
42. Madde: Trkiye Komnist Partisi, n safta ve yoksul kyl ka-
ktlelerine hulUl etmeye ve nfuzunu
gayret ederek, emeki sistemli propaganda yapar. Parti,
emeki ktleleri iinde nfuzunu kuvvetlendirdike, onlardan en
iyilerini kendi eker. Ve meslek birlikleri
Trkiye Komnist Partisini seven (sempatizan)
160 1 Aclan
da ve ve mcadele-
lerine daha faal bir tarzda ettirmeye gayret eder.
43. Madde: Trkiye Komnist Partisi, emeki ktleleri ze-
rinde kk burjuva siyasi milliyeti vesair
mcadele eder.
idaresinde, szde ait metaliplerinin itimai muhteva-
ktleler huzurunda meydana ve ve metalibe pro-
leterya ve yoksul kyl menfaatlerini mdafaa eden kendi
ileri srer.
2. KISIM
AMELE VE KYL
44. Madde: Trkiye Komnist Partisi sevk ve idare edilen
Trkiye alhnda amele ve kyl bloku tara-
devlet zapt olunur olunmaz, Sovyet tertibi zerine kurula-
cak olan amele ve kyl hkumetlerinin nne dikilecek en mstacel va-
zife, aksi yeni
tanzim etmek Amele ve kyl hkumeti, derhal
byk emlak ve arazi sahiplerini, byk burjuvazi ve bu
silahtan tecrit etmeye, aksi
tahrip etmeye ve amele ve kylleri mecbur
Bylece, bir ordunun ve milisin ilk nveleri tebellr

45. Madde: T.K.P., demokratik burjuva ihtilalinin getirdiklerini
meyve vermesini ve bylece ve kyller dikta-
proleterya ve bu
tarihi misyona ve ideoloji iin a-
kitleleri organize edici, propaganda ve y-
rtr.
46. Madde: Amele ve kyl ldrc darbelerini ilk n-
ce en tehlikeli emperyalistlerin ve derebeyi mrtecile-
rin indirir. O, ecnebi sermayenin olan byk
(deniz ve kara liman ve madenleri, sanayi m-
esseseleri, umumi hidemata mteallik v.s.) ve byk
emlak ve arazi sahiplerinin ve olan iftlikleri
makine ve ile birlikte) msadere eder ve milli-
Dyun-u umumiyeyi ilga eder.
47. Madde: Milli burjuvazinin, amele ve kyl hkumetinin progra-
tahakkuk ettirmesine her mukavemeti ve milli sanayideki her
sabotaj ona ait olan de msaderesini ve
rilmesini icab ettirecektir. Herhalde amele, kyl hkumeti,
meler zerinde amele kontrol te'sis eder ve bu kontrol fabrika ve ima-
lathane komiteleri tahakkuk ettirir.
Trkiye'de Sol Harekeller 1 161
48. Madde: veya esasen devlet veya belediyelere ait olan
tekmil esaslar dahilinde yeniden kurulmak ve amele
idare olunmak zere Sovyetlere devrolunur. M-
sadere edilen zirai malikaneler ve arazi, ky Sovyetizminin emri ko-
nulur.
49. Madde: Eski idare da devlete ait olan topraklar, iftlik-
ler, ormanlar, sular ve madenler de Sovyetlere devrolunur ve onlar
dan
50. Madde: Ziraat ile krediler sadece fakir ve orta hal-
li kyllere verilir. Bu ile bir kredi kooperatifleri
kurulur ve kyllerin faizci sermayedarlar istismar
edilmelerine mani olunur. ve kyl hkumeti, kylleri btn faizci
Fakir kyller btn vergilerden
Kyllerin alt kademe kitleleri, kendi tecrbeleri ile kk ekonominin on-
ihtiya ve fakirlikten T.K.P., bir kollektif
ekonominin hareketinin ve ve kyl hkumeti,
ky ekonomisinin her yoldan, her kollektiviteye ve kooperatif ekono-
misine evrilmesine T.K.P., kyl ktlelerini mobilize eder,
kooperatifilik hareketine ve kooperatiflerin idaresine eker.
51. Madde: ecnebi bilhassa, Banka-
amele-kyl hkumetine teslim olunur ve harici ticaret devlet
konulur.
52. Madde: kooperatifleri, mmkn olan her yoldan
edilir. T.K.P., ve idaresinde aktif yer al-

53. Madde: en yksek T.K.P. Trk
S.S.C.B. malik btn haklardan garan-
ti
54. Madde: sanayi saraylar, byk emlak ve
arazi sahiplerinin ve apartman ve oteller, byk
ve depolar msadere edilir ve mahalli Sovyetlere de-
vir ve teslim ve Sovyetler tarafmdan idare olunur. Bu ebniyenin mzelere,
devlet idarelerine, mekteplere tahvil olunacaklardan geride
lerin tahsis edilmek zere amele cemiyetlerinin emrine verilir.
55. Madde: Amele kyl hkumeti, kesif halk ktleleri halinde
yan milli serbeste tayin etmek ve arzu ederler-
se devletten Milli mensup kom-
nistler, beynelmilel tesand lehinde bir
propaganda yapmak, kendilerini maddi ve hususi menfaatler mukabilin-
de emperyalistlere satan hakim emeki ktleleri-
ne emperyalizm geirmeye anlatmak
suretiyle, milli (Krtler vesaire ... ) mensup ve kyllerle,
Trk ve kyllerinin lehinde mcadelede bulunmak
1621 Aclan
mecburiyetindedir. zamanda, bir Sovyet cumhuriyeti
kl eden Trkiye amele ve kyl hkumeti, emperyalizme ve derebeyleri-
ne el mcadele iin mazlum milli emeki ktlele-
riyle Sovyet cumhuriyetler federasyonu bir ittifak akdine matuf
bir siyaset takip eder.
56. Madde: ve kyl hkumeti btn gnlk veya
peryodik byk sinema ve tiyatro v.b.
Sovyetlere verir ve veya kydeki ktle-
lerin umumi ve politik Bylece politik Marksizm ve
Leninizm yrterek sosyalizmin te'sisi iin lzumlu kl-
tr seviyesini
57. Madde: Amele ve kyl hkumeti, tekmil yevmi ve
mevkut gazeteleri ve vesair byk sinema, tiyatro,
radyo ve ilh ... sovyetlerin idaresi ko-
yar. emeki ktlelerin umumi ve siyasi terbiyeleri hususunda onlar-
dan istifade eder. Ve bylece Marksizm ve Leninizm devlet
tertip ederek, sosyalizm (56. maddenin
ibarettir.)
58. Madde: Amele ve kyl hkumeti halk ktlelerini,
iinde kara cehaletle mcadeleye ve
derinliklerinden, proleterya mstakbel
msait bir tarzda esaslara gre, umumi maarif m-
esseselerini tensik eder.
Trkiye Komnist Partisi, eski devirden miras kalan talim ve tedris
hey' etlerini daimi bir kontrol tutar. propagan-
da etmeye matuf her merhametsizce, amele umumiyesi
nnde eder ve tecziye eder.
Dokuzuncu Blm
1- Mete Tunay, a.g.e., s, 177.
2-
3-
4- Ahmet Bedevi Kuran, a.g.e.
5-
Trkiye'de Sol Hareketler\ 163
6- Sreyya Aydemir, 1897'de Edirne'de 25 Mart 1976'da saat
21'de Ankara Numune Hastahanesinde gripten ld.
7- "Neden Sosyalist Partisi, 1956-TKP ve
Mcadelesinin Tarihi 1914-1960, I." Mustafa Brklce'nin yazara
gre Hsn Akaretlerdeki evinde 1.1.1925
aktedilen TKP'nin II. Kongresidir (a.g.e., s, 96-1047. Brklce
anlahyor bu kongreyi: "TKP Kongresi; Dr. Hsn' nn
ki evinde, 1Ocak1925 tarihinde iki gzc eleman konul-
ve saat 7.30-8.00 gelen delegeler ieriye ge-
lenler ismen bilinen kimseler iin pek ve birbir-
leriyle da kendilerinden biyografileri dinlen-
Ev sahibi saat 8.00'de Kongreyi aan Dr. Hsn
ezcmle: Trkiye'nin ve geirmekte kriz-
lerin hepimiz iindeyiz ve gryoruz. Mustafa Kemal hata bocalamakta ve y-
istikameti tayin edememektedir, dedi. Ve Mustafa Kemalin de hakim
ok bir devrede, Mustafa Suphi'nin Trkiye'ye ve
nlenmesine imkan da (zr diler
Bu ortam iinde; Partimizin ok dikkatli de ilave etti ve
bir Kongre ile iki katip seilerek kongrenin tek-
lif etti( ... ) Kongre teklif bunlar, 1-
2- Hsn, 3- Dr. zgen idi( ... ) Dr. zgen ... Tramvay, Tersa-
ne ve Deniz Mustakil Sosyalist Partisi kuran
kesimi nderlerinden olup, 1886 tespit edildi. Dr.
Hsn 1887 ise 1884 ol-
En Kongre
ile seildi. J<atipliklere: Mustafa Brklce, Sreyya Aydemir,
Vedat Nedim Tr seildiler. ve onun ko-
2. Kongre Bu (Kip):
Suphi ve birok kaybettik. Kongreyi aarken
kendilerini anmak iin bir dakika skuta davet ediyorum. Kongreyi
yorum ... '( ... ) (Kongreye) TKP 1. Kongresinden gelenler (gelen delegeler)
1- Ali Keskin, 2- Mustafa Brklce, 3- Dr. Hsn (Lis-
teden 4- Sadrettin Celal Antet, 5- Salih hepsi ka-
Moskova niversitesinde grp gelen delegeler (de
1- Hikmet Ran, 2- Hsamettin 3- Sreyya
Aydemir, 4- Marat (Laz (Zeki sonra yurt
TKP Genel Sekreteri olan Bilen), 5- Kip 6-
Hamdi Alev hepsi de (Kongreye) kesi-
1641 Aclan
minden gelenler (de 1- Dr. zgen, 2- Faik Usta, 3- Abdlke-
rim Soyka, 4- Elektriki Nuri, 5- Seyfettin Osman hepsi bulu-
Kongreye) gurubundan gelenler 1-
Vedat Nedim Tr, 2- Hasan Ali Ediz, 3- Baytar Ali Cevdet (Fahri), 4- Mehmet
Vehbi (Sandal), 5- Hseyin (Bunlar da bulunuyor-
yirmibir kongreye tespit
ve gurubundan gelenleri Dr. Hsn'nn Kongreye teskiye et-
de kayda geirildi. ( ... )Merkez Komitesi, teklif zerine yirmibir ki-
olarak kabul edildi. Ve kayda geirildi. Merkez Komitesi iin,
Ali Keskin teklif edilen Dr. Hsn kabul edil-
di. (Faaliyet) Komitesi zerinde duruldu ve teklif zerine 7
bir icra Komitesi seimine geildi. Bu arada Dr. Hsn'nn.bir teskere
grld. Bu teskerede, Komitesi Vedat Nedim Tr,
Sadrettin Celal ve Sreyya Aydemir, Elekt-
riki Nuri ve Baytar Ali Cevdet, genlik Hseyin Hikmet
Mali iin Hamdi isimleri teklif ediliyordu. Bunlar da iti-
aynen kabul edildiler. Trkiye dahilindeki kontrol ve mu-
rakebe Mustafa Brklce ve Ali Keskin; Moskova Harici Bro VE
Laz (Mara), Hsamettin Hasan Ali Ediz seiH
ve bylece ( ... ) Bundan sonra kararlar
ile kabul edildi: 1- Kongre ve Parti Komntern' e
gtrp vermek ve gereken iin, Genel Sekreter Dr.
Hsn'ye tam yetki 2- Komitesi ayda bir defa 3-
Parti Merkez Komitesi, Genel Sekreterin 3 ayda bir toplanarak,
kontrol ve murakebe edecektir, 4- Komitelerin toplanma zama-
sekreterler bulunmazsa, komite (3/2) te iki ile
iinden yedek bir sekreter seerek, faaliyet 5- Parti 2 se-
nede bir Kongresini toplar ve durumunu gzden geirir, 6- Parti Merkez Ko-
mitesi te iki ile fevkalade Kongresini toplayabilir, 7-
btn kademelerinde, kongrelerde azalar, bir sonraki kon-
grede kendini savunabilir, arada faaliyet olsa dahi
dzeltilmesini isteyebilir. Bu kararlar da sonra, Kongreye son ve-
ve gece saat 02.00 Kongreye birer
kongre
8- Dr. a.g.e. s, 389.
9- Mete Tuncay, a.ge.' de ve "Orak - eki" Dergilerindeki
ilgin bilgiler
10- Rasih Nuri Dergisi ile ilgili eserinde bu derginin Polis
vinde s, 11. Nereden biliyor dersiniz?
11- Sovyet Komntern isim-
li bir Yahudi, Dr. Hsn iin ayda
200 dolar veriyordu. "zel de ayda 1000 dolar
"zel de veren isim isimden birinin arada
kurye Sreyya Aydemir'e bu para sor-
"Belki, Hsn Komntern memuru bir Yahudiden 'Ay-
Trkiye'de Sol Hareketler/ 165
iin ayda bir miktar para verdi.
12- Ktphanesinde Polisin el kitaplar yedi Ay-
TKP mahallf ve Komntern ile muhaberat da ele ge-
zel kitap listesine cretleri ve
"Sendika Meseleleri", "Trkiye ve Mese-
le ve Bknz., Mustafa Ziver(?), "Komnist ve
Subaylar Solcular zerinde Nedenleri", s, 6. 1966,

13- Komntern Presse-Korres pondenz (Enternasyonal
Haberleri) Blteninin, 1925, 129; s., 1882, Dr. Hsn
B. Ferdi 1925 konusunda
yor: ki bu darbe (1925 A.S) komnist-nc sa-
dece legal kesimine Trkiye Komnist Partisinin illegal
hemen hemen hi Yerel rgtlerin faal g-
revlerinin (Bknz. Komnist-Enternasyonal
Belgelerinde Trkiye Dizisi- 3; Hsn, Komntern
ve s, 23, 1977) Oysa 6 (15);
s. 269-273'de B. Ferdi bir Dr. Hsn
1925 TKP'ye darbeyi szlerle "Daha on se-
kiz ay nce, olan dikta rejimi, komnistler-
le emeki kitleler bylece aniden ( ... ) (Kom-
nistler) mahkemesine verildiler. Sadece ok gizli bir kesim
devam ediyor( ... ). daha nce komnist harekete dik-
katleri, zindanlara olan Komnistlerin kaderlerinin belirlene-
Ankara'daki Mahkemesine ( ... ). Verilen
bu hayallerin son da ( ... )." (a.g.e., s, 88-89).
Vedat Nedim Tr 1897'de da 1916'da Galatasaray Sultanisi-
ni bitirdi. Berlin'de iktisat (1921). 1929-1933 Milli
sat ve Tasarruf Cemiyeti Merkez 1933-1937 Matbuat Umum
1938-1940 Turizm 1940-1944 Ankara Radyosu M-
1944'ten gnmze Kredi Kltr Mdr-
bulundu.(?)
Bknz., rn-Sosyalist Dergi, Eyll 1977, 39, C: 7, s., 11: "1920
Ktahya' da gnll bir Halk kuruldu. Bu halk her
her destekledi. Alay Topu
Daha sonra 15'lerle birlikte Karadeniz' de kahpece ldrld. Topu
TKP Merkez Komitesi Politik Bro yesiydi. Bu alay, Ordu' mm
bir koluydu. sonuna kadar (Ergun Ergl, "10
Eyll 1920, TKP 57 makalesi). rn Dergisi bu
TKP Merkez Komitesi Genel Sekreteri Bilen TKP'nin
nun 56. "TKP'nin Sesi Radyosu"ndaki demecinden ve bir de
Yeni 9, 147 Eyll 1976, s. 818'den Mete Tun-
cay "Trkiye'de Sol 3. s, 237'de Bilen
ile Mustafa Suphilerle ldrlen, ol-
1932'de "Kta-
1661 Aclan
hya dayanarak, Ktahyada Milli Alay kuran "Ethem
Beyin mahiyetindeki mfreze
Bey
14- Sreyya Aydemir 29 Ekim 1926 tarihinde affa Afyon
Cezaevinden tahliye edildikten sonra, faaliyete "Suyu Arayan
Adam" eserinde yazar. Biz burada 1927 iddianamelerinde yer alan bilgiler-
den
15- "Yn" Derg., 11Ocak1967, Nr. 198, s, 6.
16- Sreyya Aydemir bir Dr. Hsn
mer'in gizli olarak normal yollarla ifade
17- 1927
18- Dr. a.g.e., s, 399.
19-
20- Bknz. Dipnot; 15
21- "Yn" Derg., 11Ocak1967, Nr. 198, Sreyya Aydemir'in "Sosyalist
Kltr bir "Moskova'dan Para
duk". Muhakkak ki, Sreyya Aydemir para Ben de
1947-1952 Parti yesi iken para da. Ama o zaman
TKP'nin Komnterinden para Stalin;
"Komntern benim derdi (A. Koestler).
Bugn de Avrupa' daki TKP geim
herhalde Trk toplanan paralarla SSCB'nin
(Komnternin) para ilk defa reddeden Parti, Yugoslav Komnist
Partisi 1957 Bknz., Gnther Nollau, III. Enternasyonal...,
tercmesi (teksir).
22- Dr. a.g.e., s, 402.
23- 1927 ile ilgili 7 1927 tarihli, Emniyet
nn 37 fezlekesi; Dr. Hsn 'Tayfur' takma
ile mektup; Dr. Hsn'niin 10 Eyll 1927 tarihli
raporu; Emine 'Mesrure' takma ile Komntern Komitesi
4/5 ve 78.326 mektup; 3 1927 tarih ve 6-
82455 'Komnist Enternasyonali Trkiye Seksiyonu Merkez Komite-
si'ne Danski ile gelen cevabi mektup; Moskova'dan "Trkiye Genler
6 Temmuz 1927 tarih 37443 ve (Komnisties-
kiy Molodeji) katibi mektup iin Bknz., Dr.
a.g.e. s, 395-405; Mutlugul), Trkiye' de Komnizm Tehlikesi var -
mizdeki s, 19-21; 1931 Berlin'de TKP'nin Harici Brosu'nun
Yolu" Dergisinde (Nr. 5-6) "TKP Faaliyet
iin Bknz. Spector, a.g.e. s, 114-127; Nejdet Sanar, Gizli Ko-
mnist Belgeleri, Ankara, 1966, s, 67-73-88; Kenan ztrkmen, Komnizm
ve Trkiye. s, 80-83, 1965. Gottard Jaschke, Der Weltbolsewismus,
Berlin, 1936.
24- Dr. Hikmet TKP'nin Tarihi, YOL,
tanbul. 1978. Dr. nce notuna g-
re; bin bulan sz konusu I. ve 3. blmn kapsayan
Trkiye'de Sol Hareketler l 167
da, dille ilgi ekicidir. Dr. ya-
zar: "Mterakkipilik gzetleyicilik, A.S) denince gz nne
ket Sreyya ve Vedat Nedim gelir. Legal marksizm Sadri'nin (Sad-
rettil Celal Antel) bu iki demogog serseri (a.b.)
iinde Sadri, devrimci
ket ve Vedat, kemirirler ve sekiz, on aristokrat Iaklakiyat iin
bir dernek faaliyetini parti ve faaliyeti ile
idi. 1925 devrinden sonra Sadri, daha namuslu bu deveyi gde-
syliyerek eker gibi hareketten koptu. Lakin Ve-
dat'la, serserilik galip 'Serseri' kelimesini bir kfr ol-
sun diye sylemiyorum. A.S) ve V. (Vedat Ne-
dim) devrimci hareketle serseriler kliki halinde Arkos
ketinde dolgun cretlerle ve hatta dolap evirdikleri iin hareketten kopu-
Mesele feciydi. Nitekim burjuvazi bu tiplerin serseri
o cihetten yararlanarak bu kendi
(ab) ekmekte gecikmedi (s, 143) ... sonra pislik blbl (ab)
Sreyya) kendi 'ideolojisinin', yani mterak-
kip ve (ab) sosyalizm kadar se-
verim" diyecekti ki mesele (s, 144) ... Trkiye' de Marksist hare-
ket hcre hareketi olarak (s, 168) ... 1) Marksist faliyeti gden hc-
releri, partinin formalitelerinden, fakat esas parti
yararlanan, kuyrukular kendi ellerine geirttiler. Bu sayede, or-
devrimci hareketten ve parti kitlesinden tecrit
2) Bizzat hcreler kendileri bezdirilmek istendi.
Bunun iin usuller yapmak isteyen hcrelere halis kuyruku-
lar gnderildi. Trkeleri bile dzgn Mevzu evresinde
hi bir heyecan Hcreyi asla alakadar etmiyen basmaka-
nk
veya mektepte bir trl szde 'Marksist' kusur-
lardan bulunmuyordu. Siyasi, kitleci, hareketi faaliyet zerine
en basit bir bile gndeme Btn faaliye-
ti, ucu bulunmayan szm yabana 'istatistik' stunla-
doldurtmak ve bu yoldan 'mterakkip ve hayvanlara 'yem'
ibaret ... Hcrelere 'takviyeciler' gnderilir ve haf-
tada bir takviyeci Bundan maksat, (profes-
yonel) Kuyrukular, kendisine bugn bir hcre
teslim ettiklerini, hcreye; hain, on para etmez, provokatr ve
ilh ... diye takdim eden bir takviyeci ile gn
sonra, hi merak etmeyin, bir nc 'takviyeci' ikinci 'takviyeci'yi in-
direcek ve: ha, ona bir daha selam vermeyin' diyecekti. (s, 169) ... Her
kim olursa olsun grlyor: "profesyonel kuyrukular" gibi
yemlerini kim veriyorsa onun (ab). Dn bir
zaman, proletarya bir semer gibi Bugn
burjuvazi verince, semerlerini birer palan,
Halk (CHP'nin A.S) gemle mekkaresi
168 j Aclan
A.S) oldular. Tabii kuyrukularla sami-
miyet derin bir fark var: sahibi kim olursa olsun, onun
hizmet eder. Fakat kuyruku resmen 'efendi' bil-
dikleri zaman bile, gzleri burjuva ...
(s, 179)" (ab). Dr. buradaki btn hedefleri 'Kadrocular'
ket Sreyya Aydemir, Vedat Nedim Tr, Burhan Asaf Belge ve
Bu 1946'dan yani ok partili dneme geildikten sonra an-

1 Blm
Romantik Devir (1928 - 1938)
Trkiye Komnist Partisinin illegal seksiyonu iinde, 1923'lerden
beri srp gelen ihtilaf nihayet 1927'de trajik bir patlak verdi.
Komnternin mdahalelerine gizli Partiye
hakim olan Dr. Hsn tasfiye edildiler. Hem
bu tasfiyeyi, hem de Komnternin mdahalelerini protesto etmek ve
baltalamak Dr. Hsn'nn ynetimi gi-
ren illegal Vedat Nedim (Tr), siyasi polise ihbar ettil.
Parti, Dr. Hsn'nn tevkif edilip 17 Nisan 1929'da tahliye
edildikten ve Kstence yoluyla ilkin sonra Berlin, daha son-
ra Paris'e geip, on sreyle yurt gizli Partiyi
dan ynetmesi sonucu, Trkiyedeki partililer bir
Komnternin, kr krne aleti haline gelen gizli "TKP"
on iinde hemen hemen her tevkifata maruz ve her tevki-
fatta, Dr. Hsn partiyi ynetenlerin
grld. Bu liderlik da
gizli parti faaliyetleri gln, romantik hareketler olmaktan ileri gide-
medi. Komnterne olur olmaz yerlerde beyanname-
lerin sonuna yerli-yersiz "Dnya
ile beliriyordu. 1928 - 1938 dnemini incelerken, partide sekreter
olarak grev isimlere gre bir ortaya Ve her
o mihveri
1928'den, 1933'e kadar geen devre, Atatrk Trkiyesinin ve Tr-
kiye Cumhuriyeti Devletinin, en ve kuvvetli bir de-
virdir. Tek Parti idaresi, burjuvazisi ile de
ten sonra bir hayli istihbarat, 1927 sonra,
partinin muhtemel bilgi ve tecrbe sahibi ol-
Polisin glgesi bir avu "ro-
mantik" Komntern beyannamelerle kendi pro-
kendileri ajitasyonla, provakasyon
daki aciz 1938'de TKP'nin Donan-
maya ve Harp Okuluna ile durum nk, 1935
1 70 1 Aclan
1927 sonra
TKP'nin yeniden
toparlanma sreci iinde
nemli rol stlenenlerden
biri de Hsameddin

sonra gizli Partinin Trkiye' deki yneticileri, Komnterni
1935'teki VII. Kongresinde alman karara uyarak legal ceph
faaliyetine illegal ile legal bir der
ge Dr. Hsn 1939'dan sonra Trki
ye'ye ile bulunan denge daha da
ve durumlarda uygulanan "Tek Cephe" ile,
sonra Trkiye' de komnizm kitle hareketi olmaya yz An
cak kitleyi meydana getirenler ve kyller genellikle
renciler ve toplumun lvanten kesimi idi ...
Hsamettin Devri 1928
1927 kalanlar Komntern'e
olarak faaliyetlerini Gaziantep ve Bursa'da y-
rttler. 1928 3-4 Ocak gecesinde, Be-
Galata, semtlerinde duvarlara
"Trkiye ve Kylsne" hitaben beyannameler
Beyannamelerin "TKP Komite-
si" Yrtlen tahkikatta, Lefter, Lef-
ter'in Nikoliadis, ressam Samih,
muallim
Bu ajitasyon, Hsamettin'in hapisten
(1927 sonra Partinin bu seferki
Hsamettin Parti - Plenumu, Hsamettin'in
evinde Mustafa (Brklce), tahsildar Salih, kun-
Hilmi bu toplanhdan sora Vilayet Komi-
tesini ettiler. Ttn Troki ile maruf Mehmet,
Emin (Sekn)3, Trkiye gizli Komnist Partisi'nin Genlik
ettiler. Bu Emin (Sekn) Partinin sekreteri H-
samettin'in nderlik bu beyannameler ile ba-
Kocaeli ve Samsun' da da kurmak zere faaliyete ge-
Hsamettin'in evinde toplanan Plenumda bulunan di-
Hamdi (Alev), Mussolini maruf Ahmet, Ada-
na' dan Makinist Ali gibi kimselerdi. Karaky ve Bebek semtinde
ilk hamlede sekiz hcre edildi. Sekiz hcreden nn idarecisi
komitesi sekreteri ttn Hsn idi. Hseyin ile Ka-
Hseyin, hcrelerle vilayet ve komitesi

Trkiye Komnist Partisinin genlik seksiyonu 1923'ten 1938
na gelene kadar baytar Cevdet, Hasan Ali (Ediz), Dr. Hikmet
1944'ten sonra bu grevi Mihri Belli ze-
rine
Cezaevinde bulunan Dr. Hsn'nn Parti
Trkiye' de Sol l-Iareketler 1 171
tini hapisaneden kontrol belli bir delili de 21 Eyll
1928 gn, Dr. Hikmet Dr. Hsn'y
hapishanede ziyaret ederken kendisine
parti verirken idi. Dr.
Hsn de, Dr. Hikmet'e "Kema-
list Trkiye Nereye Gidiyor? Son Sene Trkiye'nin
ve Siyasi Vaziyeti" Parti ms-
veddelerini verirken Hapishane hcresinde
lan aramada TKP yelerinin listesi, gizli ele
geti. Bu hadise zerine Dr. Hsn 28 Ekim
1928'de Yozgat Cezaevine srld. Dr. Hsn'nn
srlmesinden dokuz gn nce de (19 Ekim 1928),
Mustafa (Brklce), Emin (Sekn) ve Hsamettin (zdo-
"Aziz", "Trkiye Amelesine ve Yoksul Halk Kitlelerine"
ve Tramvay Hcresi" beyannameler kaleme
ve semtlerinde duvarlara
Parti faaliyeti cmlesinden olarak, Muhiddin,
yz kadar Bulgar mltecisi hcre kurmaya yelten-
di. Yirmi mlteci tevkif edilmekle birlikte, mteakip hu-
dut harici edildiler.
Komnist Partisi, Gaziantep ve Kilis'te de Muhiddin
Sreyya Eski M. Emin, rsu-
mat Hsamettin, Kanaat sahibi Zihni, arzuhalci
Mehmet, Mahmut Hamit, eski kaymakamlardan ve
Mersin' de ikamet eden Seyfullah, Hazak Nahiye Mdr Mustafa
fik tevkif edildiler. Mahmut Mehmet Emin, Mustafa drt
aya, Muhittin Sreyya iki aya hkm giydiler.
Emin (Sekn), Ahmet Gavsi, mer Fev-
zi'nin ettikleri Bursa Vilayet Komitesi 1 1928
gn "Trkiye Amele ve Halk Kitlelerine"
ve "III. Enternasyonal Trkiye Komnist
Merkez Komitesi" beyannameleri tabettiler ve Bur-
sa' da duvarlara
1928 faaliyetlerinin, Trkiye gereklerine hitap eden
bir yn TKP tasfiye edilen lider-
lerinden sonra, Komnternin tenkitlerini gibi kabul
hcre duvarlara beyannameler
ocuklar ile semtlerinde bildiriler gibi
basit ajitasyonlara Moskovaya teminat

"Donanma

15
hkmle ilk yer
alanlar
ve nl Kemal
Tahir ile birlikte
"Trk
Terakki"ye, aradan
Trkiye Komnist Partisine
uzanan yolda en nemli
simalardan biri de
Eskijehirli Ethem
112 \ Aclan
Hikmet, Hasan Ali
Ediz tasfiye
edildikten sonra kendisini
bir sre edebiyat
verip, daha
sonra yeniden TKP
faaliyetlerine
Hikmet (Ran - Verzanski)4 Devri 1929.
1928'in mevzii beyanname sonra, Dr.
Hsn'nn Yozgat Cezaevine gnderilmesi, Vedat Nedim
(Tr) ve Parti (Ay-
demir) Ankara hkumeti ile gemesi; elektriki Nuri ile
baytar Salih'in Sovyet vize alarak Mosko-
va'ya gitmeleri, TKP'ni, Moskova'ya fakat, ok
bir duruma Hsamettin'in ilk Merkez
Komite yetersiz yeni bir aktedilerek,
Hikmet'in ile Laz (Marat) Fikri mstear
ile- Mustafa (Brklce) yeni bir merkez komite ettiler. TKP,
bir yandan legal alanda te yandan da hcrelenme yoluyla
gizli Legal sahada, Hikmet (Ran - Ver-
zanski), ile Laz (Mara) Nitekim, Hikmet
ve Laz (Mara) o Zekeriya Sertel'in fa-
kat fanatik bir komnist olan Sabiha (Sertel)
"Resimli dergisinde
lar. Bu dergide Hikmet'in, Moskova niver-
sitesinden Vala Nurettin de ay-
Vala ile ilk defa Milli Mcadele
1920'de Anadolu'ya Spartakistlerden Ali
(Mehmet Eti)'nin telkinleri ile komnizmi
Halk hareketi sekiz hkm
Anadolu grubu komnistlerinden Nizamettin Nazif de (Te-
"Resimli
Hamit Nuri, Halil Adem de dergide Mu-
harrir Cevdet de hapisten
"Resimli de legal devam ederken, TKP ille-
gal paralelde devam ediyordu. -
bul" ve "Komnist" gazeteleri illegal olarak Parti
Komntern stratejisine uygun beyannameleri duvarlara
de 28 1929 tarihinde "Dnya
diye biten beyannamelerin duvar ve
grld.
Hikmet, 1929 yzelliliklerden
Ankara'ya kurye faaliyeti cmlesinden-
di. da Komntern ile temaslar devam ediyordu. Komn-
ternin "Balkan Komnist Federasyonu" Dr. Tomof,
Sovyet Harici Ticaret Brosu'nda memur gsteriliyordu. Komntern
ile TKP Hamdi (Alev) idi. Hasan Hsn Sait
isimli "Sovyet Vapur Acentesi"nde bir Komntern aja-
Trkiye' de Sol Hareketler l 173
evinde Hamdi ile Dr. Tomof temas
29 Mart 1929 tarihinde TKP'nin gayretiyle ttn bir kapa-
salon tertip ettiler. Bu tarihten iki ay sonra, 4 1929
gecesi, ilk tevkifat de Bilahare tevkifat sirayet
etti. 25 Haziran 1929 tarihinde Parti "Taklib-i Hkumet
Crm" ile Ceza Mahkemesine verildiler6. Tevkif edilen 35
24 hkm giydi8. Doktor Hikmet Hsamet-
tin Laz (Mara) 4 6 ay 15 gne; Ferit (Kalmuk) ve
Ahmet Kaya 4 6 aya; Saati Niko 4 15 gne; Manan ve
Koa 4 Yusuf, Troki Mehmet, Selanikli Hsn, Selanikli Hasan,
baytar Mehmet, Niko Senkiyevi 4 Kk Hilmi (Hilmi Seyhan),
Enver, Abbas, Ali 3 4 aya; Mehmet Salomon, Ah-
met 2 makinist Tevfik 1 hapis) mahkum oldular. Nafiz,
Nesim, Hasan, Mustafa,
Mustafa Hasan ve Muhittin beraat ettiler9. Dr. Hikmet
Hsamettin ve Laz (Marat)
11
tahkikatta,
TKP'nin legal kolunu bildiler ve Hikmet'i tevkif-
ten
Bu tevkifattan gre, Vilayet Komitesi sekrete-
ri Ahmet Kaya idi. Manan 1 ile il-
gili beyanname Laz (Marat) Nesim'e ba-
sonra Manan Teksir
beyannamelerin bir da saati Niko Niko, Ko-
mntem VI. Kongresinde olunan bildiren bir beyan-
nameyi de - yasak gazeteyi de
Laz (Marat) ve Hikmet halde,
Laz bunu zerine Bu gazete Ferit te
yandan baytar Mehmet'in Bulgaristan' dan "Balkan Federas-
yonu"nun gazeteler de Parti yelerine "Sosya-
lizme Nedir?", Birlikleri
Hcreleri Neden "Gazeteci
Bahsi", "Dahili Hadiseler", "Ekmek Kav-
gibi ve risaleler Ferit ve bunlar po-
lisin arama Ferit'in evinde
mir' de "Genler beyannamelerin,
duvarlara yznden
1929 illegal faaliyetten ok
legal faaliyete nem vermesi, Parti iinde ve Komntern nezdinde
sebep oldu. Hasan Ali (Ediz), Hikmet'ten
ka, Hamdi (Alev), (Brklce) it-
ham ederek Rusya' dan a dnd.
l 74 j Aclan
TKP'nin ilk
kadrosundan olan Hasan
Ali Ediz, partinin en
entellektel
biriydi. Trk okuyucusu onu
daha
tercmelerle
Hasan Ali (Ediz)
Hasan Ali (Ediz), Rusya' dan TKP'nin zaman
bir beyanname ile, Hikmet; Mustafa
(Brklce), Hsamettin Hamdi (Alev)
Kom n tem ile TKP' den ihra edildiklerini bildirdi.
Hasan Ali (Ediz), TKP'nin faaliyete geirmesini mtea-
kip isimli illegal gazeteyi Par-
tinin faaliyete nedense
ra sebep oldu. 24 1930 tarihli "Le Joumal de Geneve",
TKP'nin faaliyete Cumhuriyet Halk Partisi'nden
ve 1927'den sonra TKP Kom-
nist Partisine veri-
len haberde TKP'nin orduya ve okullara nfuz bildiriliyordu. 30
1930 tarihli bir gazetesi "Messager de Monte-
reux", "Trkiye' de Komnizm" bir makalede, Partinin eski fa-
aliyetlerini yeni faaliyetler gibi gstererek bildiriyordu: "TKP
kuruldu. TKP'ye Moskova' dan hediye olarak 900 TL.
bir gnderildi. "Halka "Orak - eki"
dergileri Sovyet memuru Kitaigorodski bir
yandan TKP genlik idare ederken, te yandan Trk - Sov-
yet iin
Hasan Ali (Ediz), faaliyetlerini, sonra,
mir ve Ankaraya da 22 1930 tarihinde, Hasan Ali'nin
(Ediz) direktifi ile gazetelere posta ile ve semtlerde be-
yannameler "Trkiye Komnist Partisi" ve "Btn
Dnya diye biten ve "1 Beyannamesi" ismi-
ni alan bildiriler gnderildi ve de,
Demiryolu bir helada, zarf iinde
"TKP Komitesi" de beyan-
JGUJU'tAl. DE DENE"\/E namenin bir bulundu. 1930 Ankara'da
Harbiye" TKP dan
posta ile beyannameler gnderdi. 7 1930 tarihinde ay-
fabrika marangoz evinde "TKP Anka-
ra Vilayeti Komitesi" ve de
lanlara uygun onbir adet beyanname ele geirildi.
Hasan Ali'in (Ediz) "Maltepe Askeri Okulu"nda da-
beyannamelerden sonra polis duruma el Hasan
Ali Ediz, Emin, Remzi, Cezmi, Nusret, Mehmet Ziya, Cemal,
Halit, Hatice, Mnire, terliki Nihat; den Cazim (Aktimur),
Fuat, Yusuf, Mehmet Sait (firezeci), tesviyeci firezeci Abdur-
rahman Emin; Ankara'dan Top Mehmet Rs-
tem'in hcreleri meydana Hasan Ali (Ediz) 4 Emin14,
Trkiye'de Sol lfan::kctler l 175
Remzi, Nusret, Mehmet Ziya 2 Cemal, Halit, Hatice, M-
nire, terliki 1 Nihat 6 aya; Mehmet Sait bir ay on-
gne, Yusuf bir aya, Rstem, gn ha-
pis
TKP ederken, CHP idaresi top fabrika-
yevmiyelerinin isteyen Niyazi'yi,
top muayene memur muavini Tatar Abdul-
elektrik Arap
Harbiye" de ve fabrika
Rusya' ya staja gnderilen Osman da son ve-
rilerek, komnizm yapmak suuyla muhake-
me Gerek yevmiyelerin isteyenle-
rin, gerekse Osman TKP ile herhangi bir
ipucu ele zerine
Hikmet, Hasan Ali (Ediz) Parti
tan sonra edebi faaliyetlerine verdi. Tiyatro eserleri kaleme
Hikmet' in 1933 tekrar, TKP aktif rol

1931
1931 tekrar Hasan Ali (Ediz) devri olarak kabul edebiliriz.
Zira Hasan Ali, TKP'ni bu sefer hapishaneden idare ediyordu. 1
tos tarihi "Komnist Genlik idi. 1 1931
mnasebeti ile Temmuz son
mir gibi bir evvel beyannamelerin benzerleri
Bursa, Ankara, Edirne, Konya ve Samsun gibi
muhtelif adreslere, bu arada askeri birliklere
(mstahdemlere), er ve subaylara posta ile bu beyannameler
gnderildi. Beyannemeler "TKP Merkez Komitesi"
Beyanname, 1 tarihinde fabrikalarda,
lalarda, ve sokaklarda
tertibini, vergilerin indirilmesini, askerlik mddetinin
asker Komnist Parti-
si'nin mevkuf ve mahkum komnistlerin tahli-
yesini istiyordu. Hasan Ali (Ediz) bu beyannameyi
terliki ile Celal Zht'ye (Benneci)
o da teksir edip Hasan Ali (Ediz) tek-
rar muhakeme ve 7 aya hkm giydi. Di-
yakalananlar Celal Zht (Benneci) 3 drt aya; ressam Halit 3
drt aya; Nusret 5 Sabih bir Salim bir aya;
Burhan bir ay hkm giydiler.
Yunan Trk ordusu
sonra
geecek olan "Laz lsmail"
partinin en faal
biri olarak
cezaevinden sanra
Berlin'e
176 \Aclan
-9 Eyll gn, Giritli tenekeci Recep, Alaaddin, Orak
- ekili beyannameleri kk ocuklara
Nahiyesinde makinist Ali evinde
gazeteleri ele geti. Gene Sanat Okulunda
bul" gazeteleri bulundu. Ali Cevat,
men Baha, Musa hikayeci Sabahattin Ali Ay-
Ceza Mahkemesinde Ali Cevat, Baha,
ci Musa gn hapse mahkum oldular. Sabahattin
Ali beraat etti.
Foa'da, Dr. Hsn'nn Salahi
Hsn'ye Avrupa' dan komnist propaganda ve gn-
derildiyse de polise bunlara el kondu.
Macaristan Komnist Partisi, Brosu M.
Rezen Bakm'a Berlin'den, da Ali Ziya, halaza-
desi Mehmet a, de Ericson memur Salahi
Hsn'ye, (bu zat da Dr. Hsn'nn
rindendi) gnderilmesi
Dr. Hsn ve Almanya' dan
Yolu" gazetelerini Trkiye'ye soktular. Aynca "L'Orient et Les Colo-
nies" dergileri de kanallardan Trkiye'ye gnderildi.
1931 faaliyeti gibi, iki ynde
Hasan Ali (Ediz) orduya nfuz iin, ajitasyonlara fabrikalarla
birlikte ordu ve birliklerine beyannameler
te yandan, Hasan Ali'ye (Ediz) gveni Dr.
Hsn ile birlikte Trkiye'ye Yolu"yla,
ilgili komnist sokmaya ve Trkiye'ye sokulacak
matbuat konusunda Macar komnisti Rezen ile

Hasan Ali Ediz 1938 Tarihli Bir
"Komnist drt seneye mahkum, olup Ela-
hapishanesinde ektikten sonra komnist Rus-
ya' ya orada Darlfunun' da niversitesi) ko-
mnistlik tahsilinde iken, Moskova Komnis liderlerinden
Dr. Hsn, Komnist Partisi Laz ve bu
gibi faaliyetleri ile komnist tah-
sili yanda kurmak ve yeni aza bulmak vazifesi ile
gizlice a gnderilen ve da, Rusya ya gidip ta-
komnistlerden Burhan, Conka Ali ve Halit'le yeni
Komnist Komitesini kurup, geen ve bu
sahada polise yeni elemanlar elde etmek zere faaliyette
bulunan, her yapabilecek kabiliyette ve komnizme ok
Trkiye' de Sol Hareketler l 77
bulunan Mehmet Abbas, takip ve
neticesi ve sorgusunda teyid ol-
ve Rusya' dan dndkten sonra yerlerde kendisini
saklayanlar malUmat, bu adama ve
eden ttn amelesinden Cemali, Mehmet Ali, Yunus, Conka
Mustafa, Mehmet ifadeleri ile de sabit ve bu meyanda
mevkuf ifadesine mracaat edilmemekle beraber Abbas
ile geen ve Mehmetin sylediklerinden vehile
Komnist Dr. Hikmet, Uzunca
Ova' da berber Ha evinde ziyaret ederek temasa ve yine
komnist Hasan Ali (Ediz)
kilise dibinde Abbas'a 150 lira Abbas'tan
ve kendisinin ancak Hasan Ali bu es-
ki mahkumiyet ve hasta bir adam ile merha-
meten Abbasa sylemekte ise de, Hasan Alinin malum olan
kat'iyen buna msait olmamakla beraber, az ok
olan bir bile ve bir gayeye mstenid olmadan 150 lira
gibi mhimce bir yekunu insani yeten bir adama vemesi im-
kan dahilinde Hasan Alinin bu kendi
dahilinde ve gizli bir kanaldan Abbasa vermekle tavvif edil-
ve bu vermekle ancak vazifeyi kana-
atine beraber, kendisinin bunu inkar etmesine Ab-
bastan mezkf 150 Hasan Alinin kendisine bu para ile
tembih ve muvaffak olmak temennisinde bulundu-
muvacehesinde Hasan Ali'nin yzne
Hasan Ali 1318'de Kosova'da Remzi,
Ediz halen Aksaray' da, Sokak No. 30 sa-
evde bekar olarak oturan, Askeri talebesi iken 1339 senesi
1 halka komnizm lehine tahrik ve ameleyi tatile
iin beyanname tam ve tevzi ve 10.4.1340 (1924)'ta Askeri
yeden kovulan, Hsn' nn ve komnizm sa-
da bu faal olan Hasan Ali'nin birok
komnist riyaset ve bu sebeple tevkifat
izini kaybederek Rusya'ya bundan Ankara
lal Mahkemesince 15 seneye mahkum 1928 senesinde
Ceza Mahkemesince 3 ay hapse mahkum ve Rusya' dan
gizlice gelerek Trkiye Komnist Partisini idareye
rak gazetesi ile o tarihte asker ve talebeye be-
yannameleri yakalanarak adliyeye
ve drt seneye mahkum 1931'de askeri isyana suu ile
nc Kolordu Harbince yedi buuk seneye mahkum edilen
ve son zamanlarda matbuat Rusadan tercme eserle-
1781 Aclan
1932 TKP
tutuklanan
grubu daha sonra
yazarak solun
\epkisini olan
lbrahim ve
(Altta) Skeli Melek eji ile
bir ikte
ri ile sinsi bir surette yapan, birok eserle-
ri bu mevkuf Dr. Hikmet ve mahkum
Hikmetle ve bu sahada faaliyetleri
ve 1930 beyannameleri izhar ettikten sonra halen
Hukuk Fakltesinde okumakta olan
ile Dr. Hikmete ve o zaman Su-
bay olan cesaret alarak kendisin-
den bu hareketi ve
Dr. Hikmetle Hasan Alinin temin o zaman
tesbit Hasan Ali ile Dr. Hikmetin eski kom-
nist ve kafadar ve her vesile ile de birbir-
lerine ettikleri ve bu cmleden olmak zere Hasan
Ali'nin Sinop'ta ekmekte iken Dr. Hikmet'in kendisine m-
teaddit nakdi cihetle, Trkiye komnistleri
diye birka simadan ikisi, Dr. Hikmet ve Hasan
Alinin son dakikaya kadar devam eden eski, faaliyet
ile ve Hasan Alinin, Hikmetle de hemfikir ve be-
raber bir adam hasebiyle Dr. Hikmet'in defa do-
nanma askeri (bir kelime yapmak iinde
Hasan Alinin de mhim rol sebkat gizli faaliyeti kuvvet-
le muhtemel kanaati bu Donanma
mahkemesinde cereyan etmekte olan muhakeme safaha-
Hasan Ali, Abbas ve
da tahkikata ithal edilmek suretiyle sorguya ekilmeleri faideli
( ... ) den
Donanma tevkif edilen Dr. Hikmet ve
Hikmetin fikir ve ve men-
olan geenlerin sorgu faideli ola-
kanaati( ... )."
Devreli Faaliyet:
Emin ve Emin (Bilecan) Devri 1932
1931 tevkiflerinden sonra Hasan Ali'nin (Ediz) gzden
1932'de Partiyi ilkin Mehmet Emin
(Sekn), tevkifini mteakip de Emin (Bilecan)

Emin (Sekn), tahliyesini mteakip, Hasan Ali'den
(Ediz) yeri Tayyareci Nuri, Nihat, ve met-
resi Vilda Margarita, bu grev Emin (Sekn)
da Parti, 1927' den sonraki, kr krne Komntern aparat-
grevine devam etti. Edirne Vilayet Komitesi tertip
Trkiye' de Sol Hareketler 1 179
edilen beyannameler posta ile, telefon rehberinden adreslere
gnderildi. Edirne tevkif edilen 11 10 Sanat
Okulu mezunu idi. da tevkif edilen partililerle birlikte, Edirne
11 de Ceza Mahkemesine verildiler.
1932 TKP de ajitasyonlara Ama
TKP'nin ajitasyon faaliyeti olarak kendilerini ele veren pro-
vakasyonlardan bir de Rendazade Abdlka-
dirin evinde gazetesinin vilayetlerle
muhaberat bir Orak - eki ve beyannameler ele
geirildi. Skeli modelci Ke-
rim (Soyka), Osman Zeki Ali (Keskin), elektriki Mehmet
tevkif edildiler. mstahkem mevki Askeri Mahkemesinde
da) grlen askeri temyiz gvensizlik ile reddetti.
Ceza Mahkemesi mahkum ettiyse de 1933 Af Ya-
ile tahliye edildilerzo.
Ceza Mahkemesi duruma el koymazdan nce, tayya-
reci Nuri, (Baraner) metresi tertip bir randevu
ile 23 1932'de, 836 adet beyannameyi bir paket iinde
bir parti Ve beyannameleri Emin'e (Sekn) ve Nihata
verdi. Beyannameler o gece Fakat bir ihbar zerine Emin
(Sekn), tayyareci Nuri, Nihat tevkif edildiler. evinde Lenin' in
zel bir albmnn ele gemesi zerine, Vilda da tevkif edildi.
6 Mart 1932 tarihinde, TKP Samsun'da da faaliyete Ele
geen "Samsun Vilayet Komitesi" beyannameler, Edirne,
ve da ele geen beyannamelerin idi. Nedense,
mir muhakeme edildiler; Samsun, Edirne,
bir tek faaliyet telakki edilerek Ceza Mahkeme-
si"nde muhakeme edildiler. Bunun sebebi,
nde gelenlerinin idi. Onlar ile in-
kar Bir ihtimal de ki, hala Hasan Ali
(Ediz) grubunu destekliyor, Emin (Sekn) konusunda bir ka-
rara Ceza Mahkemesi, Emin'i
(Sekn) 7 Talat ve Cemal'i 4 sekiz aya; Hseyin
Salih'i, Mahmut Mehmet Nuri'yi, Fehmi
Margarita Hseyin Selim Hayri
Ali Zeynel Abidin makinist Fakih Usta-
Danyal Ramiz'i 3 ve 4 mahkum etti. Ay-
Ahmet Pepe Hseyin, Salim Toraman Usta,
Mehmet Ahmet Molla Yakup Osman 3-
4 hkm giydiler.
Abdlkerim Soyka
siyasi
TKP
devam ettiren nemli
isimlerden biriydi
1801 Aclan
Emin (Bilecan)
Emin' in (Bilecan) hareket, ilk ajitasyonun 29 Ni-
san 1932'de "Kahrolsun ve Sefalet" Sleymaniye
Camiine asmakla Gizli partinin, Hareket" sekrete-
ri Abdlvahap (Abdl), Emin (Bilecan)
Halit ile asmaya muvaffak oldularsa da yakalan-
David Nae, zerinde Lenin'in resmi bulunan ve Fransa' dan gn-
derilen bir mendili asarken TKP, 1 gnn, be-
yannameler ile Yedikule'den, Eyp'ten Unkapa-
kadar olan blgelerde ajitasyonlar beyannameler
bu beyannamelerden telefon rehberlerinden adres-
lerle Erzurum'a, Zonguldak'a, Anka-
ra'ya posta ile gnderildi. Beyannameler, Hsamettin'in
olan evinde,
daki adresinde 1928 TKP Rus-
ya'ya Leningraddaki, "Komnist niversitesi-
nin Enternasyonal Blm"nde kurs Bu okulda komniz-
min teorisi ve komnist ihtilalleri ve proletarya dik-
Otto Kuusinnen, Ossip Piatnitski,
Heinz Neumann, Arthur Eweret gibi Komnternin nde gelen simala-
"'
ders Beyannameler, Kerim Sadi22, Emin (Bilecan) ve
ve Bu polis, TKP men-
gerek beyannamelerin gerekse Partinin ken-
disini tecrit ederek, Komnternin aleti haline gelmesinden,
kitleden toparlayabiliyordu.
Nitekim bu sefer de yle oldu. Emin (Bilecan), Mehmet Lt-
fi, Sreyya beyannameleri Kerim Sa-
di hari, drder mahkum oldular. Abdlvahap, Kadri, Da-
vid Nae, Yahudi Remzi, Niyazi, Seyid Baba Haydar,
mail Halit, Nuri'nin hcreleri mey-
dana 2 ile 4 hkm giydiler. Bu tevkifat fazla ge-
Bunda, usta bir olan Emin' in (Bilecan) rol var-
Emin (Bilecan) sonraki zaman zaman olaylara ismi ka-
da, n planda rol Nitekim 1946 Tr-
kiye ok partili devreye girince de perde gerisindeki
ile, bilhassa rol Kerim Soy-
Trkiye Sosyalist Emeki ve Kyl Partisi il sekreteri)
oldu.
Parti ve liderlerinin hapiste ve
bilhassa Hasan Ali'nin (Ediz) hapiste ve gzden
sonra, Hikmet yeniden harekete geerek, kendisine adam-
ile TKP'yi faaliyete geirdi. "Komnizm Nedir? Devlet-
Trkiye'de Sol Hareketler 1 181
ilik, Milliyetilik" isimli bir kaleme alarak yurdun yer-
lerindeki adreslerine
TKP'nin nc kongresi 1932 Bu kongreden az
nce Pavli "Muhalefet Kongresi" diye bilinen kongre toplan-
Bu Kongre yurt bulunan Dr. Hsn'ye ve III. En-
ternasyonal izgisine muhalefet eden ve ouvrieriste (salt
ngren) bir Bunlar Na-
Hikmet'i de Muhalefet kongresine
de hepsi parti ve III. En-
ternasyonalin ile partiden ihra edildiler. Sadece Zeki
Parti disiplinini kabul edip, ihra edilmekten
kurtuldu. Birka ay sonra Defterdar'da bir evde toplanan
TKP Kongresi'nde Enternasyonal gzlemci olarak
Margreta Vilda (sonradan
Bu Kongrenin bir de muhalefetten bir gzlemcinin
kongrenin sonuna kadar kalmak
Daha nce Pavli Kongresinin delegelerinden Seyfettin
Osman, muhalefet raporunu Partiye Kongrede, on-
asil ve yedek ye Bunlardan
hapiste bulunuyordu. de Bro yesi idi. An-
kara, Samsun, Edirne, Antep ve dan da Mer-
kez Komite yeleri Fuat (Baraner) bu Kon-
grede (1932) Merkez Komitesine girdi. Zeki da ye-
dek ye seildi24.
Hikmet'in Faaliyet Devri (1933)
Hikmet, 1932 TKP'yi faaliyete geirdi ise de
1933 Yirmi Bursa Ceza Mahkemesinde
Hikmet, Nail Vahdeti mer (Tosun),
Mustafa Tekin, Ali Galip (Haydar), makinist Fethi Zeki, maiyet memu-
ru Mustafa Hilmi Hilmi, Mustafa Halim,
Mehmet Akif, Ali Asker Sami, makinist Mehmet,
Necati, Mehmet Besim bir Osman zcan, Salih
Hulusi, mrettip Hseyin drt aya hkm giydiler. Hik-
metin bu ikinci faaliyet devresi ok olmakla beraber, TKP'nin aji-
Adana, Samsun, Ankara ve Bursa' da devam etti.
Partiyi Hikmet olmakla birlikte, onun tevkifin-
den sonra, kimin ele dair bilgi yoktur. Ancak faa-
liyetin kesafeti, tevkiflerin mevzii ve faaliyetin slubu, idare
edenin olduka usta bir Komntern ve bunun da
Hsamettin' den ortaya koy-
Hikmetin tevkifinden sonra Hsamettin
daha
Hikmet'le ilgili
Vala Nureddin,
en
kadar,
ilk sol hareketi
i\inde yer alan isimlerdendi
I Aclan
da Zincirlikuyu semtindeki evinde horoz bahanesi
ile 30 toplayarak bir konferans (Plenum) akdetti. Parti,
ve Adana' da faaliyete geti. semtinde be-
yannameler, ikinci devre faaliyetilerinin polise sebep
oldu. Adana' da, Mehmet Tevfik, Celal, arzuhalci Abdlhadi,
Refik, marangoz Hasan ve drder hkm
giydiler. de 1 beyannameler sebe-
biyle Varidat katibi Selahattin, Mustafa, Ali Nadir (Fikri),
rafettin Mehmet Hasan, Dede Ramazan ve Mnire yakalan-
Muhakemeleri sonunda, drt cezaya Bu devrin
nemli biri, 1944'te TKP Komitesi Sekreteri (II. Sekre-
ter) olarak yakalanan (Baraner) Sovyetler gn-
derilmesiydi. Parti faaliyetileri (Necdet),
Mehmet (Kadri), Trabzonlu Ali Nadir (Fikri), Halil Ce-
mil, (Kadri) Hseyin Avni er Samsun' da Parlak Ahmet drt; Ali
drt aya mahkum oldular. Bursa'da ele geen bir belgede,
TKP'nin illegal ilkeleri idi. Bu belgenin Hikmet
kaleme tahmin edilmektedir.
1934 - 1935 Devir Komsomol Faaliyetleri
1934 itibaren Komntern, dnya Komnist Partilerine fa-
cephe direktiflerini vermeye
ve 1935 Komntern VII. Kongresinde Cephe karara
Trkiye Komnist Partisi de, Komntern uymak iin faaliye-
te tekrar Hapisten Sovyetlerden gelen militanlar
ile 1934 Komnist Genlik (Komsomol) ku-
ruldu. Komsomol sempatizanlara diyalektik ve
tarihi materyalizmi Parti Troki
teorilerinin aleyhinde, Stalin'in noktai
nu belletmek gibi hususlar yer Trkiye Komnist Partisi
Genlik Emin (Sekn) geirildi. Bu
TKP'nin illegal paralel olarak legal
da faaliyete geirmeye devirdir. Genlik
Emin, yerlerde ekinmiyor, Partinin
speklatif Mesela diyordu, "Komso-
mol, Trkiye Komnist Partisinin okuludur. Bir komnist nce bu
okulda sonra Partiye girer ... Bu kurum 15-21
genleri toplar. Ve bunlara komnizmi Komsomol-
lar, Sovyetler Komsomol Enternasyonaline ( ... )
Merkezi olmak zere Ankara, Bursa, Kayseri, Ada-
na, Konya, Trabzon, Sivas ve Eski-
de Komsomal mevcuttur. Edirne, Mersin, Afyon ve
Trkiye' de Sol Hareketler l
Malatya'da kurulmak zeredir. Trkiye'de Parti yelerinin
60.000'i
Komsomol
da, illegal legal dneminde konspratif
(gizli) uymayan ve diyordu:
"TKP, 13 beri ilk defa bu ve enerjik
Gizli yeni Bu bir sene sonra her
tamam Hcrelerden fazla gryo-
ruz. lise ve Komsomol sekiz ay iin-
de derecede yekunlar bugnk ha-
liyle bile her cephe alacak vaziyettedir".
legal da bir kesafet grlmeye
1934 Kerim Sadi, Nevzat bir doktorun,
yet Ktphanesi serisi iinde ya-
Hukuk Fakltesi Tayyar Fethi
"Btn" dergisini 1935 Cezaevinden tahliye
olan Hikmet (Ran - Verzanski), 'Orhan Selim' takma
ile30 Ay", "Yeni Adam", "Hafta", "Resimli Ay
11
,
dergileri ile;

"Tan
11
gazetelerinde
ve yazmaya
1935 Haydar (Yorulmaz) "Lenin'in Haya-
"Stalin'in tercme etti. Hsn
isimli bir yazar da Satan Adamlar" eserini
6 Mart 1935 Naci Sadullah "Hafta
11
dergi-
sinde Hikmet'le ilgili kaleme
1935
Partinin legal ajitasyonlara uzerine, solcular
gsterdi. Genellikle btn legal bu
oluyordu. Birinci grubu eden kom-
nistler, sosyalistler ve solcular: Hikmet'in
Hamdi (Alev), Mussolini Ahmet, Mustafa (Brklce),
Kerim Sadi31 destekleyenler grup, Trokist-
likle sulanan ve Kerim Sadi'nin kmeydi. Bunlar
Kerim Sadi'nin Cahit, Turhan, Dr. Fuat Sabit
Dr. Nadire Sadi, Sadi, gazetesinden Avni
Okulundan Tacettin ve Cabbar Moser dik-
kate ekiyordu. nc grupta Dr. Hikmet'e olanlar
da: kaptan Sabahattin, Mustafa, Fatma Nu-
riye Mhendis mektebinden Abidin (Nesimi) avukat
katip Kemal (Tahir) gibi Drdnc grup Haydar (Yorul-
maz) ve Ankara Hukuk Fakltesi idi.
Kerim Sadi, entellektel
ve TKP
iinde mstesna bir yer
eden isimlerdendir
1841 Aclan
Trk sol horeketinin
)dris
idris
Erdin
Trk toplumuna dair
ilgin yorum ve
tohlilleriyle Kemal Tahir
yerli ve milli bir sol
hareketin nderi
t
Bu iinde illegaliteye en olanla-
Dr. Hikmet'e
yor. Bu gruptan Kenan, Sabahattin, Abidin, yksek okullar-
da memurdular.
1934 - 1935 TKP Paris'te bulunan Dr. Hsn
direktiflerine gre idare ediliyordu. Parti ile muha-
beratta Rus Trke
yapan Fatma Nuriye idi. Komnternin Rus
temsilcisi de Tass muhabiri Adam Boblonski idi.
Komsomol faaliyeti 1934 iinde seme-
resini verdi. Bursa Erkek Lisesinden, Necati, Atilla isimli
tevkif edildiler. Necati ve Atilla 3 ay on gne;
10 aya mahkum edildi. Gene iinde da Vefa Lise-
si Necati; Lisesi'nden Cavit, mnfesit propaganda
suundan Ankara Ticaret okulu birka
Rusya'ya kama bulundularsa da
1935 Ankara, Gazi Terbiye Enstits Ha-
san (Dinamo) ve Eyp isimli 1 beyanname
Tevkifat zerinde Gazi Terbiye Enstits, Hukuk
Fakltesi, Musiki Muallim Mektebi (Bugnk Konservatuvar), Gazi
Lisesi, Yksek Ziraat Okulu hcreler meydana
Muhakemeye sevkedilenlerden Zeki Koca, Hasan
Dinamo, elektriki Muzaffer ve Eyp drder mahkum oldular.
1935 yksek okul
da hcreler edildi. Atikali semtinde Ferah
TKP'nin gizli faaliyete birok be-
yanname ve ele geirildi. Kerim Sadi, (H-
samettin
Mmtaz Muharrem'in "Trkiye Kom-
nist Gen Komnistler Federasyonu - Komsomal"
Bu Hukuk Faklte-
sinden Felsefe Niyazi, Kimyadan
him, Gzel Sanatlardan Hsn, gazetesi ya-
Hseyin Avni grev Dr.
Hsn
tahsisatla ismi geen genler Ankara, illerin-
de geziler Lisesinde, Erkek Muallim
mektebinde de Komsomol hcreleri kuruldu.
Komsomol Dr. Nadire Sadi ve Dr. Fuat Sabit, mad-
di ve manevi bir
1934-1935 TKP'nin okullardaki kesif faaliyeti
i muhitlerinde de hcreler Mesela 1934
Trkiye'de Sol Hareketler l
bul'da Balat vapur iskelesinde 19 adet beyanname ele geti.
Gene iinde, de, bir evin "Btn
Dnya diye son bulan beyannameler ele ge-
irildi. Terliki Hasan beyanname yaka-
drt aya hkm giydi. Olay mevzii TKP'nin
ttn kolu, Cibali' de kk ocuklara beyannameler
semtinde, Osmaniye yolunda .. ''t
ve orak semtinde mealde beyannameler 1..
Ahmet ttn Yusuf Etik34, tccar katibi Mehmet
Emin, Mazhar, Selahattin drder
i Hayri Tekin drt aya hkm giydi. Samsun'da da
Partinin ttn konusunda ka-
rineler mevcuttur. Mesela bunlardan biri, 28 Ekim 1935 gn
Ttn silah "(Ko-
mnist) Hcre ve bir risale ele geti.
Trk Tiyatrosunun ve bugnk seviyesine
nc rol olan Muhsin Rusya gezisi,
Hikmet'in ile ilgilenmesi, Paris'i ziyaret
Sovyetler Elilik gitmesi ve Paris'teki Sovyet sa-
ile mnasebetleri, kendisinin konusunda gn-
mze kadar uzanan sebep oldu35.
1934-1935 legal devreye iin tek merkez-
li bir ele geirilemedi ve Dr. Hsn
ynetenin kim meydana Fakat, bu ve daha
sonraki 1938 Donanmada ve Harp Okulu'ndaki faaliyetlerde
TKP'nin Dr. Hsn organizatrnn (sekreteri) Dr.
Hikmet tahmin edilebilir. Fakat Parti iindeki bln-
melerden adliyeye intikal eden olaylardan, parti ajitasyonunun
Dr. Hikmet insiyatifinde Bize
gre, Dr. Hikmet grubunun faaliyeti, Hasan Dinamo,
elektriki Muzaffer ve Eyp'n Ankara' da 1 beyanname
ile meydana deki hcrelerdir.
1936 - 1937, TKP'nin Devri;
Legalite
1936'da, esas merkezi belli olmayan, Remzi Zakof, metresi Safiye
ve Rum mektebi mdr in evinde, Vilayet Komitelerine ve hc-
relere direktif mahiyetinde blten bir hcre
da; bunlardan Remzi Zakof bir hkm giydi.
1937 apa Okulunda, Hikmet sempa-
topluca olaylar ise, devrin idarecileri
Sol hareketin iinde doha
sonra romanlarla
nlenecek isimlerden biri
de Hasan Dinamo

186 1 Aclan
Trk sol tarihi iinde
olduka nemli bir yere
sahip olan Fuat
Baraner TKP'nin
ekirdek kadrosundan
olmakla, sol
byk
sebeb olan nl
11
Donanma

iinde yer almakla

siyasi nedenlerle rtbas edildi. Ortaky'de ttn
amelesi Faruk'unu evinde sonra, TKP
ile sylendi. Adliyeye intikal
eden olay beraatle da, da,
n'nde beyannameler ele geti. 1936'da, 1925'teki "Orak
- eki" gazeteleri ile ilgisi olmayan adet "Orak - eki"
isimli blten ele geti. Telgraf tellerinin bir ucuna
Orak - ekili bayraklar, ipin ucuna ile
tellere
11
0rak-eki" bltenleri ve bayraklar, daha son-
raki TKP Merkez Komitesine olan Boz Meh-
met ve Boz Meh-
metle birlikte, marangoz Ali, Efrairh, Jako Boz
Mehmet, grlen muhakemesi gnn iinde legaliteyi
zorluyor ve diyordu: Komnizm drt idama bile
mahkum olsam gelir; bu mahkumiyeti zevk telakki ederim". Efra-
him de: "Kahrolsun CHP hkumeti, Komnizm" diye
Boz Mehmet, marangoz Ali, Efrahim'in drt Jako'nun h-
km giymesi zerine bu szleri Gene 1937
TKP'nin de ele geen hcrelerinin muhakemesi
sahnelerin sebep oldu. Komntern direktifinin, o
bu merkezde Selahattin:

Komnist
Partisi, Kahrolsun CHP Hkumeti, Yuh!" diye sonra, mah-
keme salonunu terkederken, TKP sylediler.
sebep "Trkmen Mensucat
11
0rak - eki" re-
simlerinin sebep .
. Dr. Hikmet Hasan Ali Ediz ve 1936
Bursa'ya TKP'nin Bursa legal uygun-
luk telkini iin yorumlanabilir.
1937 Ziraat Enstits Mehmet Tevfik Dil-
men'in Tevfik 1951-1952 tevki-
Vilayet Komitesi sekreteri olarak polise ve
mahkemeye bilgiler verecekti. Ankara' da Riyaset-i
Cumhur yelerinden Hamdi Topuz, ve
ra Mektup" isimli, kk bir kitap Bu ki-
tapta, Trk ncs Yunus Nadi'ye ve onun gazete-
si "Cumhuriyet"e hcum ediyordu. gibi "Cumhuriyet", "Tas-
viri Efkar" gibi iki byk gazetesi Dnya Harbi iinde
ve Mihver devletlerinin hatta sylen-
tiler de ortaya Bu gazetelerin Almanlardan para
11
Tas-
vir-i Efkar" gazetesini, Alman mizan-
kadar bu sylentiler Nadir
Nadi, Dnya iinde Alman
Trkiye'de Sol Hareketler 1 187
le "( ... ) Dostlar bir kez susmak bilmi-
ile Fiskos ve dedikodu makineleri
drt duvar neler Babam Alman-
lardan para ( ... ) Gestapo bir Alman
beni ... ) Viyana' da okurken Nazizmin
etkisi yolumu
Hamdi Topuz'un 1937'lerde el-
bette ki bir Bu Komntern faaliyeti
cmlesinden kabul etmemek iin ortada hi bir sebep yoktur.
gibi, 1937'lerde beynelmilel genlik ve
Alman Willy Mezzenberg ile
Andre Siman Katz bulunuyordu40. Andre Katz, 1952
Stalin ekoslovakya'da temizlendi41. Willy Mezzenberg de
bir Stalin 1940 sonra Fransa' da tec-
rit ldrld42. Andre Katz, dnya
ve organizatrle-
rindendi.
TKP ve Nazilli'de de
devam etti. Bu blgelerde kesif propaganda, Ali
yrtlyordu43.
1938: TKP'nin Donanmada ve Harp Okulunda Faaliyetleri;
Cephe
TKP 41. maddesi: "TKP, Ordu ve Donanmada sis-
temli bir komnist yapar. Gen Komnistler
asker ve genlik faaliyetlerini sevk ve idare eder"44
TKP'nin askerler ilk 1925 tevki-
Hasan Ali (Ediz), Ali Rasim (Adasal), Mm-
taz, Hseyin Hikmet ve daha Askeri
rencileri idiler. Daha sonraki Hasan Ali Ediz ile Dr. Hikmet
o rtbesinde olan ve Hasan Ali
Ediz' in bulunan ve Hukuk Fakltesine devam eden
iin kurye grevi gr-
yordu. 1944 Parti sekreteri olarak grevli grlen
Fuat Baraner, Hava Kuvvetlerinde er olarak
1938'den ok sonra da, mesela 1951, 1952 tevkiflerinde, iki askeri okul
bir askeri kimyager tevkif
1938 Donanma ve Harp Okulu 1966 sola ajitas-
yon konusu olacak bir vehim
1923 -1930 Trkiyenin yeni devletin ulus-
problemlerini halletmek, dnya bir yer
"Donanma
ceza olan nl

Kerim Korcon do
bulunuyordu
ss I Aclan
etmekti. Trk hariciyesinin
1931 kadarki
Avrupa'da, 1932'de
buhran Trkiye'yi de et-
kiledi. Lozan' da karara
Millinin przl meselele-
ri her yollarla
Trkiye kollektif
ve hararetli savunu-
cusu 1935 - 1936'da
Akdeniz' de
tehlikeye Trkiye metane-
k b t l"t 1 1 d " d B t "l b. l"
ay ota er ere meye yer e, a e
,-,ine nem 1938 Montreux Bog" azlar
sonra ,--,
kabul edildi. sag"layan bu olay Trk-Sov-
dostlugunda '
Fakat Doktor vet bir husus oldu. 1937' de imzalanan
Hikmet hep nev'i
Saadabat 4 Temmuz 1938'de imzalanan Dostluk
olarak . . "
Sovyetler Trki-
ye'nin sert yapmamakla birlikte,
bir yandan TKP'ni Ordu ve Donanma iinde faaliyete sevkederken, te
yandan Anadolu'ya hududundan birok casus sokuyordu45.
1938 Eyll'nde Zinba kynden Kars'ta
ve mahkum Rusya'dan gnde-
Rus NKVD gizli polis ve
Trkiye'ye sokmaya muvaffak Halil, Arapay
Gene tarihlerde, Trk-Sovyet hududunda Mehmet
isimli bir casus Rusya'ya casusluk
yapan Hasankaleli Halil tevkif
Sovyetlerin casusluk faaliyetlerinin TKP, Kara Ordusu ve
Donanmaya Harp Okulu'nda kurmaya sevkedilen
mer Deniz46, Abdlkadir Meriboyu, Orhan Alkaya, Necati elik'le an-
faaliyete Harp Okulu ile de te-
maslar Harp Okulundaki mahkeme, Hik-
met'in (Ran - Verzanski) mer Denizin yedi Abdlkadir
Meriboyu (A. Kadir) on aya; Orhan aya; Necati elik'in
sekiz aya mahkumiyetlerine beraatlerine karar
1950'de ve 1966'da Hikmet'in Harp Okulundaki komnist kme-
sine dahil edilmesinin yerinde belirten iddialarda hakikat pa-
Ama, Hikmetin Donanmadaki faaliyetleri de man-
rtlecek bir olay Harp Okulu mer Deniz, iki
defa Hikmet'i ziyaret Hikmet ilk ziyaretinde, mer
Denizin polis Birinci komnist
Trkiye' de Sol Hareketler l
Salih Tanyeri'ye telefon ederek, Harp Okulu
polis ile edilmeme-
sini mer Denizle ikinci Komnternin
Cephe uygun "Memleketimiz-
de niversite Trkiye'ye en byk tehlike fa-
gelir. Tedbirli olun. Komnist bilenlere
rcu syleyin( ... ) Orduya girince kyl neferle-
re telkin edeceksiniz. Trkiye iinde
rudan komnizm nemli mesele fa-
Btn istifade ederek
za ve Trkiye'ye Al-
Balkanlar ve Anadolu zerinde Basra Krfezine ine-
rek, da gneyden Trkiye'yi yaymak iste-
diklerini Hikmet, Trkiye'den ka-
dar, Harp Okulundaki olayla ilgili savundu, hatta o tarihlerde
bir hayli bulunan Atatrk' e bir telgraf da ekerek rdu-
yu isyana gibi bir su bildirdi47. Fakat, Donanmadaki
faaliyetler konusunda genellikle skut etti. Mahkemelerde fazla
olmakla birlikte, Harp Okulundaki komnist kmesi ile Do-
nanmadaki faaliyetler bir irtibat tahmin edilebilir. Do-
nanmadaki faaliyeti blm iinde mtalaa etmek gerekiyor:
1- Yavuz Harp Gemisi: Bu gemi, o zamanlar amiral-
lik gemisi idi. Burada yakalanan komnist grup ce-
zalar verildi. Hikmet Ran, yirmi hkm giydi. Harp Oku-
lundan ceza tevhid edilerek cem'an yirmisekiz
cezaya Hamdi Alev onsekiz Nuri Tipi onse-
kiz Hamdi onsekiz Dr. Hikmet Kemal Ta-
hir Benerci, Mehmet Ali Kantan, Haydar Korcan, Kerim Korcan, Seyfi
Tekdilek, Avni Durugn, Emine Alev, Adil Kut, Fethi Burhan
Cengen, zbarlas; , on , oniki , , drt , ,
bir cezalara
2- Gemisi: Bu gemi de TKC (Trkiye Komnist Cemi-
yeti) rumuzlu ve Orak -ekili rozetler ele geti. Meydana hc-
reden Mehmet Numan ondokuz Bastoncu Fevzi Giz onsekiz ,
Rasih Gr onsekiz Hseyin Fethi Mren,
mail Akagl, Mehmet er aya mahkum oldular.
3- Su Gemisi ve Deniz Harp Okulu: Su Gemisiyle,
Rusya'ya kamak isterken yakalanan er Hikmet ile Nuri, biri
dokuz ay, dokuz ay hkm giydi. Deniz Harp Okulunda
sol fikirlilerden bir hcreden Rahmi Tezgezer, Hikmet G-
kalp, Selc'.ihattin Gyt aya mahkum edilerek okuldan
lar, ordudan tardedildiler48.
Donanma
Hikmet ile birlikte
mahkum olan "Mahkum
Melahat" olarak
Fatma Nudiye
190 1 Aclan
1935 -1938 TKP'nin Taktik ve Stratejisi
1935 sonra, TKP'nin taktik ve strate-
jik bir grdk. Bilhassa, Komnternin YIL Kongre-
sinden sonra tatbik legal-ille-
gal sebep oldu. Fakat bu dnemde de TKP
kitleyle temas kurup, kitle Partisi 1935 sonra klasik
"hcre" son Daha ok nemsenen,
Cepheler Ama, buna da, TKP'nin
kendisi kitleden tecrit liderleri msait
1938 mahkemesinde, mer Deniz'in gibi,
Hikmet'in Alman ve konusunda hatta ken-
dilerini komnist olarak rcu ettiklerini sylemesini
lemesi ve Komnternin YIL Kongre uygundur.
Donanmadaki da, klasik "hcre" uy-
gun olmayan itibari Mesela, Hamdi
Hikmet'e 6-7 bir hcrenin te yandan
bir Mehmet Ali Kantan, tek olarak Hikmet ile temasta
idi. Dr. Hikmet ile temas olanlar da durumda
idiler. Kerim Korcana hcreler, bir taraftan da Hamdi ve
Hikmetle de irtibat Donanmaya komnizan, sos-
yalizan ve sol eserleri Kemal Tahir Benercinin Nuri
Tipi sokuyor, tabii bu durum da disiplinini Kemal Ta-
hirin; Suat Nizamettin Nazif ile legal ve
ri mahiyette devam ediyor; Hikmetin, Kerim
hcreleriyle de ilgisini srdryordu. Bu tarz eski
gizlilik geleneklerinden kolay kopamayanlar iin olduka g idi.
TKP'nin cephe faaliyetinin, Donanmada meydana getir-
mek meydanda. Romantik devrin sonu olan "romantik"
Donanmaya el atarlarken 1905 devriminde Potemkin
rol Hikmet de,
Deniz Harp Okulundan
TKP' nin 1935-1938 i ana blmde
gerekiyor: 1- 2- 3-
1- Donanmadaki istihbarat
ile Hikmetin ve Nudiye (Nuriye)
konusunda iddialar ortaya Hikmetin Hamdi Alev-
Donanma erlerine gelen kim kontrol
dikkate suretlerinin
istemesi; er aileleri bilgi talebinde bulun-
tahkikat Elbette ki toplanan haber-
ler, Hikmet kendisi ile olan Fatma Nudiye
Sovyet 1931 be-
Trkiye'de Sol Hareketler l 191
ri konsolosluk Trke yapan Fatma Nudiye de,
toplanan haberleri Sovyet ile Komnterne yolla-
yabilecekti. Donanma haber toplama meselesi ile grev-
lendirilen Hamdi Hikmetin istediklerini
dair bir bilgi
2- 1935 - 1938 dnemi
tespitinden de gibi bir manzara gstermektedir.
l, "hcre"ler yerine, grup veya tek tek temaslar
hareketin iinde olanlar birbirlerini Donan-
ma iindeki faaliyetlerde Dr. Hikmet Hikmetin
ve Hamdi Alev' in aktif rol belirmektedir. Donan-
ma ii yle ki, liderlik daha ziyade Dr.
Hikmet zerindedir. nk, donanma ile en
az temas eden ve belki de hi temas etmeyen kendisi
3- Donanma gre,
yk Kemal Tahirin zerindedir. Belki de mahiyette
Suat kendisine Harp Okulundaki kme
da legal ele Bunlar
ve Hayali Sosyalizm", Alemi",
"Stalin'in gibi kitaplar dikkate
VII. Komntern Olan Anti - Cephe
Sebepleri
Olaylara bir hayli uzaktan 1938'in zerinden uzun
lar Bugn elbette ki subjektif olmaya-
Bizce, Komnternin tek cephe Trki-
ye' de sebebi ikidir. Bir defa, Atatrk devri po-
Milli iinden olan, eylem ve teorileri
ile yeni Trk devletini bulunan kurt Dnyq.
ok iyi biliyorlar, bir btn
Trkiye ile, bir taraftan
demokrasilerine Sovyetleri ve Nazi da gcen-
dirmeyen esnek bir politika gdyordu. Trkiye' de
tek cephe resmi evrelerce de Trki-
ye'nin II. Dnya mmkn Komn-
tern 1928 VII. Kongrede komnist partileri ihtilalci
hareketlerden toptan vazgeecek, partilerle halk cepheleri
edecek, hatta burjuva hkumetlere de Bu karar
kapitalist olan lkelerin
sini uyg1N1 grmeyen, Almanyanm gittike gc
Moskovan,n ile istemeyen Stalin, VI.
Kongre hararetle uygulamada rol btn Komntern
1921 Aclan
liderlerini Moskova' da tasfiye Trk hariciyesi, stratejisini ta-
gre ve Komnternin oyununa Ko-
mnternin niyetlerinden Aksi halde, Dnya sava-
Yunanistan ve Ege Denizi hakim olan
Trkiye'ye hcum etmesi, Trkiyenin harbe girmesi bile
Komntern, cephe nedenlerinden biri
de, Trkiye Komnist Partisinin 1927' den sonra kendisini sekterizmden
1927 Dr. Hsn sek-
terizmi, Komnist Partisinin en fazla yapacak tasfiye
ve TKP bu taassup yznden romantike
te gitmeyen faaliyetlerde 1960 kadar da ni-
versite ve genlik temas
BELGELER
1- Hikmetle ilgili belge49 (21.IV.1938 Tarihli)
"Komnist Hikmetin, Deniz Lisesinde zamana
ait Deniz Harp Okulu ve Okul (Lise) alman bir ya-
Hikmetin knye 962, tarihi 1317,
yer zaman Galatasaray Sultanisi
Matbuat Umum Mdr, 32 mevcutlu 16. ola-
rak 2. ve 29 mevcutlu ikinci ala (iyi) derecede im-
tihan verip 18. ve 3. iken 29 mevcutlu
imtihan verip 9. dereceyi ve 1. iken tezkiyesi
(terbiyeli olup az ve mey-
yaldir. Bununla beraber eseri salah gstermektedir. Hassas ve zekidir.
Mesleken pek tezkiyesi (vasat derecede
intizalkar olmamakla beraber, umumiyesinde pek
faal Elbisesine hi itina etmez). nc tezkiyesi (Dere-
cei faaliyeti ve kabiliyeti
verdir. Ahlak ve hareketi Mtehevvir Elbisesi-
ne hi itina etmez). Birinci ahlak (5), ikinci (4/2
drt buuk), ise (5) akait ve tabiiyat derslerine
ilk defa muvahecesinde takdir ve Ada' da te-
nezzh mkafat yemek 29
1333 ceza talimi terbiyei askeriyeye muhalif va-
ziyette 41/2 saat tevkif ve mddetli medide
hali tecavzde 17 1337' de mucibe iktiran
... "
2- Bursa' da Conk Ali'yi hapiste ziyarete gelen Kadri (Bul-
du) zerinde ele geen "Gizli usulleri" Belgesi
"Partiye gireceklerin ok ketum Parti meselelerine dair
kimseye sylememeleri; mtecessis ve ok soran kimselerden dai-
Trkiye' de Sol Hareketler 1 193
ma ehneleri;
Parti her saha ve ismi
Faal isimlerini bilinenleri de
sylememeleri;
Partililerden tevkifi derhal isim

Verilen szn Randevulara vaktinde gidilmesi;
Evlerde adres ve evrak lzumlu ezber-
lenmesi; muhakkak notu icap ettiren kendisinin anlayaca-
ve yutulabilecek kk ince

Polise el ile kimseye vermeme-
leri ve sokakta partililerin birbirleri ile
ve randevulara gidilirken ceplerde bulundu-

polisin eline halinde sylenecek evvel-
den
Polis takibe durumunu Partiye bildirerek, aza-
direktife gre hareket ehnesi;
Birbirlerine vermemeleri de yakalanmamak iin
nceden tedbir
Herhangi bir Parti mensubundan edilince derhal partiye
verilmesi;
Parti (Likidatrlk) ve tahakkuk edenlerin
btn
1941 Aclan
Onuncu Blmn
Sreyya Aydemir ile 6 Ekim 1964 gn Ankara'da "Milka"
pastahanesinde bir sohbette, Komntern'in kendileri
milliyetilik kabullenerek ifade "Milliyetilik
Ben ilk genlik bulmak
iin Azerbaycan'a Bugn kampta Ama bende, mil-
bir tortusu 1925'lerde TKP'nin Siyasi Bro sekrete-
ri idim. TKl:' c.2 mcadelesini Komnterne ilk ben
anda dnya Komnist Partileri iinde milliyetilik
Yurt bulunan Dr. Hsn bu konuyla ilgili
Komntern grevlisi olarak in'e kadar Komnternden bir Yahudi
ettik. Beni, 'yeni' Komnternde
zere Moskova'ya davet reddettim. Komnist
Partileri iinde milliyetilik ilk defa TKP iinde Bunu kendime
bir paye vermek iin bir tespit iin sylyorum."
2-Hsamettin tesviyeci (1902) Baba Hasan.
Annesi Hasibe. lm 20 Nisan 1974.
3-Emin Sekn, kendisine isim (Topa), 19 Eyll 1905
Bursa' da 18 1975 de ld. Karacaahmet
gmldr. Topa, onun mstear ismiydi. On Bur-
sa Sanayi idadisine girdi. Topa Emin, Milli
him bilgiye gre (Neden Sosyalist Partisi, 1946-
TKP ve Mcedelesinin Tarihi, II., s, 109-110, 1976)
doldurmadan Kuvayi Milliye etelerine girdi.
ru Ankara' da Harbiye ve us-
oldu. Halk Hsamettin da
kadrolardan Hsamettin ve 1927 Viyana
Kongresi'nden sonra Emin Sekn'e Topa Ve kendisini Mos-
kovaya KUTV'a gnderdiler. O dnemde, Harici Broda Hasan Ali (Ediz) ve
Baytar Ali Cevdet bulunuyordu. 1928 yurda dnen,
Emin Sekn, Hsamettin ve Mustafa Brklce ile temasa geti. Ple-
num Genlik geirildi. 1930 Hasan Ali
Ediz'le Ve onun hain ilan edilmesinde oy Tevkifat so-
nunda yedi hkm giydi. 1932 toplanan TKP nc Kongre-
sinde Vilayeti delegesi olarak bulundu ve Merkez Komitesine seil-
di. Merkez Komitesinde grev
4-Bknz. Vala Nurettin VA-N, Bu Dnyadan Geti. 1965.
5-Nizameddin Nazif 1925 Mahkemesi" hu-
zurunda komnizmden ifade ederek "Yeni
Dnya" hadisesi sekiz seneye mahkum oldum. Clau-
de Farrere bir makaleden Mahkemesince
onyedi gn ncs, Mahkeme-i Adliyece ay mahkum oldum
( ... gazetesinde bir tek Metni, ecnebi sermayesine
bir grevden ibarettir ( ... ). Nizameddin Nazif daha sonra mahkemede,
Trkiye'de Sol Hareketler 1 195
Rusya' da III. Enternasyonale oradan geldikten son-
ra fikirlerini kat'i surette uzun Bknz. Dr.
a.g.e. s, 391.
s, 423-426.
7-Milliyet Gazt., 27 Haziran 1929, Nr. 1210
8-Dr. a.g.e. s, 426.

10- Trkiye Komnist Partisi Merkez Komitesi olarak yurt ya-
dergisinin 1975 Ocak 1929 ile ve Dr.
Hikmet bir iddia yer "Dr. Hikmet
1929 Partiye en Parti-
yi lumpenlerden bir provokatr grubu eliyle
TKP'nin onurunu Komnist morali olmayan bu
TKP'den Bu megaloman, Hsn
meziydi. Tencere ... "
11- Sovyet Ekber Babayev'in ve ile Hik-
met", Cem 1976 evirenin
SS'inci dipnotta deniyor (s, 372): "Gece Gelen Telgraf", Bezirci-Hulusi
derlemesinin 2. cildinde yer Burada verilen bilgide deniyor: "Bu
Hikmet'in mcadele Laz Bilen)'in, Sosya-
listlerin 1929 mahkemece 4,5 hapse mahkum
edilerek Hapishanesine gnderildikten sre sonra ha-
beri gelmesi zerine Ama sonradan haberin anla-
Ekber Babayev de a.g.e.'nin 169. ''.1932
da Hikmet'in "Gece Gelen Telgraf" yeni bir
Bu temelini, 1931 hapishanede yaz-
en Trkiye'nin en sekin biri olan ve
bir hapishanede len bir .. ". Sz edilen Laz
halen yurt faaliyet gsteren Trkiye Komnist
Partisi Harici Brosunda, Zeki (Yakup Demir) lmnden son-
ra Birinci Sekreter grevine getirilen Bilen
Zekariya Sertel 29 Eyll 1978 tarihli "Milliyet" gazetesinde
Hikmet'in Son S. stngal
nu
12- Hasan Ali Ediz, 1318 Kosova (lm 1972). ismi M.
Remzi'dir. TKP'ni 1930-1931 idare Abidin Nesimi'nin 8
Ekim 1946' da Alaaddin Hak gnden' e mektuptan an-
lam ki: 1929 Hikmet'in, Hamdi
Mustafa (Brklce) ve Hsamettin Hasan Ali
Dr. Hsn "Balkan Partisi'ne ve
Komnterne, bu bir Stalin'e muhalif olan Birke-Alimof
grubuna bir da Trk polisi ile konusunda rapor
edilmesi, TKP'den ve Komnternden sonucudur. Hikmet
de "Bu Otobiyografi 1961 Eyll'nde Berlin'de
irinin 22. "Partimden yeltendiler beni - skmedi"
1961 Aclan
derken, Dr. Hsn telmihte bulunuyor.
Hikmet'in bu eksiksiz olarak Dr. a.g.e.'de
Kemal Slker'in Hikmet derlemesinde bu otobi-
yografinin bir O da "Partimden yeltendiler
beni - Skmedi"
13- Emin Sekn (Bknz. Dipnot: 3)
14- Emin Bilecan 1321 (1905) Petri Baba Hasan. 1928
Sovyet Moskova'ya gitti. Kutv'da okudu. Tr-
kiye'ye geldikten sonra Emin Sekn ynetimindeki tevkif edilince,
Brosu Berlin'de bulunan Dr. Hsn partiyi
yeniden 1933'te drt aya hkm giydiyse de 2330 sa-
Af Kanunu ile hapisten Emin 1946
ka Kk Yamanlar Gazinosunda, Ahmet Bilge delaleti ile
gazinoda Boz Mehmet garson olarak polisten gizleniyordu.
(1944 tevkiflerinde ele gememek iin Emin Bilecan,
Trk marksistlerinin en kltrls idi. 1946'da
halde otuz gsteriyordu. Ciddi
konusunda verdi. zerimde bir
gmlek ve kasketime syledi (o 22
Trkiye Sosyalist Emeki ve Kyl Partisini Kerim Soyka ve
Cazim Aktimur ile ynettikleri halde, arka planda Emin Bilecan ve ga-
liba legal parti faaliyetlerine dahil de TSEKP'ne pek ok
sendika onun delaletiyle kuruldu. Onun sendika tzklerini,
mracaat dilekelerini Ahmet Bilgenin - Kemal Caddesinde-
ki ESHOT (Elektrik, Su, Otobs brosunda ben daktilo
ederek Emin Bilecan, evresine itimat telkin eden bir kimseydi.
de zannederim Nazilli'de ilkokul TKP iindeki ismi
Emindi. Son derece mtevaziydi. Kanaatim odur ki, Emin Bilecan, TKP kad-
yneticilerin en zekisi ve bilgili Sohbetimiz,
irden, sinemadan, mzikten Sinema bilgisine hayran
zel mnasebetlerinde gsteri-
yordu. Hi unutmam, da bir pastahaneden dondurma
Garsonlar topluyordu. saatlerini g-
rnce vazgeti: "Onlara dedi.
15- Bu belge tesadfen 2 1961 tarihinde eski bir
"Esbak Mabeyn Tahsin Abdlhamid-

16- Hasan Ali Edizin 1928 mahkumiyetinin sebebini
medik. Olsa olsa, pasaportsuz Trkiyeye Fakat kesin
olarak bilmiyoruz.
17- Sonradan Emekli Hakim general Tun. mahkemesinde ha-
kimlik
18- Nitekim 1950 TKP Ankara Vilayet Komitesi Sekreteri mer Ltf
Tuncay' dan bir parti blteninde Hasan Ali Ediz, Nuri hak-
Likidatr tabiri bu Partili sokulduk-
bildirilerek, dikkatli ihtar ediliyordu. her iki
da Partiden ihra edildikleri beyan
19- Fuad Baraner.
Trkiye'de Sol Hareketler l 197
Ceza Mahkemesi Karar No. 1933/356, Dosya No. 356.
rahim Trkiye' de Sendika da 1932; 1975,
der: "( ... )Tutuklu biri (Top-
Melekti. O'na skeli Melek Gzel ve boylu
poslu olan bu tutuluyor ve sorguya g-
Polis onu, Reji (Tekel) Sigara grubu
olarak suluyordu ( ... ) Skeli Melek; Okulunda
iken, ve ve kimsesiz iin tahsiline devam edeme-
Okuldan sigara girip kazanmaya
... ) Tahkikat ilerledike tutuklular sadece Melek, ve
Melahat Erkeklerden de Ali (Keskin) Kerim (Soyka), Os-
man Mahmut, Ali Muharrem, Mehmet, Mustafa ve
... )" s, 19.
21- Ahmet (Dede Ahmet): 1952 TKP Merkez Komitesi yesi.
1317 Hopa' da 1916'da drt hkm giydi.
22- Kerim Sadinin TKP'ne dahil dair bir bilgiye rast-
yle zannediyoruz ki, Kerim Sadi kendini daha ok teorik
malara, son da verdi. Birok kk risalelerini bu me-
yanda
23- Rasih Nuri "TKP ve Bilimsellik" eserinin 53. bil-
gre 1932 Kongresi Zeki Defterdardaki evinde
delegelerin isimleri Rasih Nuri gre Ha-
lit, Emin Seki.in Komitesi Sekreteri oldu), Delegesi
Safiye tfeki Fahri, Dede Ahmet Sakko Remzi,
Tayyareci Nuri. a.g.e.'nde Kongreye
isimleri veriyor: (Mustafa Brklcenin s, 138-139., "Ben (Mus-
tafa Brklce), Ali Keskin, Kerim Soyka, Kip, Faik Usta, (Bileke
olacak; ve 1946'da Dr. Hsn ile Trkiye Sosya-
list Emeki ve Kyl Partisini kurdu. A.S.) - Fuat Baraner. (Rasih Nuri
a.g.e.'nde Fuat Baranerin o tarihle hapiste yazarak Mus-
tafa Brklcenin belirtir).
24- "rn" dergisinin 1978 Eyll no. 51, C: 9, s, 9 29-33'te, 1932 Kongre-
si, TKP'nin 4. Kongresinde; ... "rn"e gre l. Kongre 10 Eyll 1920'de Ba-
ku' da; II. Kongre, 15 1922'de Ankara' da; III. - 1 Ocak
1925'te da Akaretlerde; IV. Kongre, 1932 da Hali
semtinde Partinin grevleri Vedat Nedim Tr, S-
reyya Aydemir partiden kovuldu. kararlar "rn"e gre
"1. Kkl toprak reformunun 2.
halk demokratik zgrlkler 3.
silahla elde korumak;
emperyalizme taviz vermemek, onun yurdumuzdaki btn ve her trl ku-
atmak; 4. Sovyetler ile glendirmek,
yarara ekonomik, politik daha da Kanaatimizce
198 J Aclan
bu kararlar, TKP'nin bugnk ve Bilenin uydurul-
mak iin icat 1932 Hali Vedat Nedim Tr ve
Sreyya Aydemir'in partiden olabilir. Bir de, "rn"de
1978 beri Bilen'in, "Yeni dan biyografisi
Bilen 1926-27'lerde rgtn kurm_iik iin
Benekli takma ukurovaya gider. 1926'larda Ka-
sahte hviyet dzenlenir ama Benekli Zira
T.C'de kanunu 1934 Olsa olsa "Beneklizade
na bir hviyet dzenlenirdi. TKP'nin V. Kongreside, Trk Yunan
Sovyet ve "rn" de 35) belirtil-
gre 1977 Konya' da dergisi bu top-
Cenevre
Emeki dergisine gre, 1975, s, 4, s, 28. a.g.e.'nde bil-
gre III. Kongrenin tarihi 6.2.1932'dir.
25- TKP'nin eski yneticilerinden bir zat, tipine rnek olarak
Hsamettin Galiba onu, Rusya'da "Rus Kuzey
marangoz Halturin ile Obnrosky'ye
26- TKP Komsomol 1934 Emin Seknn bulundu-
Em. General Mutlugil mektubumuza cevapta
bir Emin Trk Eliin'in ismi ge-
ki, Emin Trk Eliin'in TKP gizli kadro-
aktif grev dair herhangi bir belgeye
27- Emin Sekn'n TKP'nin 60.000 yesi (genlik
propagandif bir 1934 belki de btn Trkiye' de tahsil
olanlar (ilkokullar dahil) 60.000'i bulmuyordu.
28- Sovyetlerden dnen muhtemelen Fuat Baraner idi.
29- Kerim Sadi'nin Cedide Cemil Ca-
hit' e Cevap"
30- Hikmet sonraki Orhan Selim'den Nurettin
Mazhar Ltf, Sabri takma ile
31- Abidin Nesimi, a.g.e. s, 143.
32- Dr. Fuat Sabit, Karabekirin ajan olarak Sovyetlere (1919-
1920) ve bilahare komnizmi iin tevkif
kimsedir. Bknz., Karabekir, Harbimiz, s, 794.
33- Mutlugil bir mektubumuza 12 1967'de cevapta 1940
gelinceye kadar "Komsomol ile baytar Cevdet, Hasan Ali (Ediz),
Dr. Hikmet ilgili
34- T.C. Ankara Garnizon Mahkemesi, Esas: 1953/17. Karar:
1954/33 mucibeli hkm, s, 25'te Yusuf Etikin
Milli Emniyet bildiriliyor. Nitekim Yusuf Etik, 1954 du-
yeminli olarak ifade (TKP'nin

35- Trk tiyatrosunun nclerinden Muhsin birok kereler ba-
komnist olarak Muhsin DP
biri Tevfik istifaya ikinci defa da Celal ta-
Her iki hadisenin temelinde
Trkiye'de Sol Hareketler\ 199
yan gereke, Muhsin komnist Ben Genel Mdr-
lk, rejisrlk yapan Muhsin komnist hi bir
zaman Muhsin bir sanat entellektel ve Trk ti-
kurucusu olan bir kimsedir.
36- TKP kalan

Traktr, toprak kylnndr
fabrikalar
Bugn esir her
Hey! Hey!
TKP'miz ilerliyor
Bugn esir her
Hey! Hey!
37- zel
38- Gnther Nollau, a.g.e. (Teksir)
39- Nadir Nadi, Perde s, 95, 1965.
40- Arthur Koestler, The Invisible Writing, 1952.
41- Bkz. Artur London, 1970.
42- John C. Clews, 1972
43- Mustafa Brklcenin inanmak
gerekirse a.g.e., s, 164-166) TKP, 1937 Komnternce
edilen Komitesinin bir gre likide edildi (tasfiye
edildi). Brklce devam ediyor (s, 166): "Partinin likide edilme
resmen ilan Harici Bromuz merkez gurubumuza bil-
Biz yeni bir toparlanmaya ve kadrolar
sa zamanda kongreye giderek yeni program ve yeni bir Genel Sekreterle
Komnterne karar ve bu arada Hik-
meti Genel Sekreter seerek faaliyeti Fakat hi
miz bir devrede tepeden inme bir tevkifat Hikmetin
Donanma AS.)
44- Bknz., Spector, The Soviet Union and the Muslim World 1917. 1958, s,
124; Nejdet Sanar, Gizli Komnist Belgeleri; Mutlugil,
s, 26; Kenan ztrkmen, Komnizm ve Trkiye, s, 82; Dr.
lu a.g.e., s, 413., Bu program 1931 Dr. Hsn Ber-
lin'de Yolu" TKP Brosu
45- isimleri, 1938 Eyllnde hkumet yelerine verilen zel rapor-
dan; eski CHP'li Dr. Ruhi Sayan
46- mer Denizin Bknz., Kemal Slker, Hikmet
s, 21. Sreyya Ko, mer Denizin Hikmetle
sonra, kendisine komnizmden rcu bir

47- "Yn", 3 1967, Nr. 201. Bu ilk dergi ve tarih.
48- Deniz Harp Okulunda komnistlik ile mahkemeye verilip mahkum
olan bu kimselerin gerekten komnist olup bilgimiz
yok. faaliyetin gemiler, Yavuz ile
harp gemisidir.
200 / Aclan
49- Bu iki belge merhum Bekir Bekir,
Lisesinden
50- Kadri (Buldu) zerinde ele geen bu belge, romantik devir ola-
rak 1928-1938 faaliyetlerin
Hikmet ve TKP yeleri polisle adeta kovalamaca
bu gnlerde, TKP'den KUTV'daki bir Ata-
trk devrimcileriyle yaparak "Kadro"yu TKP, denile-
bilir ki bu sekterizmden 1951-1952 tevkiflerine kadar
11. Blm
Romantik Devrin Sonu
Dr. Hsn
Trkiye'ye
Cephe
Dr. Hsn ile Sacirettin Celal (Antel) 22 Haziran -
12 Temmuz 1922 tarihlerindeki aktedilen Komnternin III. Kongresine,
Trkiye Komnist Partisi delegeleri olarak Trkiye'ye dn-
dklerinde ilk gizli hcre faaliyetinin ve legal "Trkiye ve
ifti Sosyalist faaliyetinin da, Galata semtin-
de Trkiye Dernekleri'ni etmek oldu. Tabii ki, TEK CEPHE
slogan ve faaliyetlerinin btn ile Trk komnistleri
kabul edilemez. Biz bu ilk belirtisine 1924
rastlayacak ve daha sonra 1924'lerde reddedilen 1945
tekrar ele 1951'den sonra gnmze kadar da
Trkiye Derneklerinin hedefi, btn
sinesinde toplayarak, bir cephesini ettir-
mekti. Hsn bu 24
Ekim 1919'da, Tersane 1300 grev
zerine faaliyete geerek, Ferah Tiyatrosunda da
bulunan fabrika ve atelye 2000 ile
Kongre sonunda, edilen heyet hemen hepsi Trki-
ye ve ifti Sosyalist kurucu ve idi. Mesela,
Hasan Efendi, Vehbi (Sandal), Ethem (Nejat), Dr. (Hsn), Cevdet
vs. gibi isimler sonunda murahhas heyeti..11e girdiler. Bu he-
yet, btn gerekli ya-
gibi, Galatadaki Derneklerinin Fe-
rah Tiyatrosunda bu Derneklerinin
ra, Komnternin Trkiye seksiyonu liderlerinden Hasan Ali'nin
(Ediz) "Komnist Genler da illegal bir olmak-
202 I Aclan
Dnyadaki komnist
partiler iinde revizyonizme
kayarak, mevcut sistemle
yolunu tercih
edenler iinde nemli bir
isim Hintli komnist, M. N.
Roy'dur. Roy, Hindistan
Komnist Partisi'nden
"Kongre
Partisi" ne girer
la birlikte, btn komnist idealler topla-
maya bir genlik cephe idi. Btn
bu Cumhuriyetin bir sre sonra 12
1925 gizli Komnist Partisi ile birlikte kapa-
mahkemeye verildiler ve muhtelif cezalara
belgelerde, Trk komnistlerinin emrinde,
ruble bunun o ile 100.000 li-
ra rivayet Ama Komnist Par-
tisinin finansman normal Rus
ri idi. Mesela, Komnist Partisinin merkez yelerinin nemli
bir bu idiler. Hamdi
(Alev), "Rus Harici Ticaret Hsn Sait "Sovyet
Vapur Acentesi"nde; Vedat Nedim (Tr), "Askot S-
reyya (Aydemir) "Neft-Sendikat"da memur idiler. Komnternin gizli
komnist faaliyetlere para bu gayet nor-
mal olarak Trkiye Komnist Partisinin eline geiyordu.
1925'e kadar, Trkiye Komnist Partisi Merkez Komitesinde sz
sahibi grup, bir cephe is-
teyenlerdi. Bununla birlikte Sreyya (Aydemir) ile Sadrettin
Celal (Antel) bir tezi Sreyya (Ayde-
mir), 1923 Moskova'dan gelerek "Trkiye ve
ifti Sosyalist na ve gizli Komnist Partisine dahil ola-
rak blm sekreteri (Bunun teknik ismi Merkez
Komitesi Merkez Komitesi 1. ile
Sreyya (Aydemir), Sadrettin Celal (Antel) ile bir-
likte kaleme "Lenin ve Leninizm" isimli say-
diyordu: " ... Memleketin zengin sermayedar ileri bir ha-
le gelmesi, gnn tarihi bir vazifesidir. Bu vazife ise disiplinli ve
bir Cumhuriyet Partisine Cumhuriyetin idame ve
'
iin her hareket, ne kadar bile olsa
rudur, terakkiperverane bir harekettir ... "
Bu belgeden ki, TKP Merkez Komitesi iinde parti takti-
ve stratejisi konusunda bir Sreyya (Aydemir)
ve Trriye' de kesif bir iin, mca-
delesi dayanan bir faaliyetin ederek, Milli
devrin tek partisi olan Cumhuriyet Halk
girmeyi, ve onu ele geirerek sosyalist bir Trkiyeyi
tasavvur Bu tez 1927 yenilgiye
Sreyya (Aydemir) ile birlikte pek ok komnist, Komnternden ve
Trkiye Komnist Partisinden ihra edildiler. Fakat bu grup da
"KADRO" hareketini yaratarak, Milli Tr-
kiyesinin marksist ynde ve fakat milliyeti niteliklerle
Trkiye' de Sol Hareketler l 203
Mustafa Kemal'in (Atatrk) "Kadro"2 hareketini tatil etmesi ile
revizyonist komnistler de medeni yollarla susturuldular. 1931-1933
1946 gelene kadar Trkiye Komnist Partisi, Dr.
fik Hsn'nn faaliyeti gsterdi.
Bu revizyonist Trkiye' de in ve Hindistan
Komnist Partilerinde de uygulama buldu. 1924
da Mao'nun ve Li-Chau-Shi'nin komnist grup in milli-
yeti partisi olan Kuomintanga dahil oldular. Hindistan' da ise M. N.
Roy komnist partiden Hindistan milli parti-
si olan "Kongre Partisi"ne girdiler.
Trkiye Komnist Partisi'nin resmi Tek Cephe kendi n-
bir idi. Bunun da
dan, Sreyya (Aydemir) ile Sadrettin Celal (Antel) Komnist
Partisi'nin ve Komnternin
il. Dnya Harbi ve Trkiye
Komnist Partisinin Cephe ve Faaliyeti
Komnist Partisi'nin genel sekreteri Dr. Hsn 1939
yaz kadar yurt bulunuyordu. Bir sre, Moskova, Var-
Berlin bulundu. Hatta, Komntern grevlisi olarak
in'e gitti. Fakat genel Paris idi. Dnya harbinin patlak verme-
sine gnlerdi. Trkiye'ye gelmesi gerekiyordu. Dr. Hsn
Paris pasaport alarak ve Dahiliye Vekaleti-
nin 11Temmuz1939 gn ve Emniyet-i Umumiye IV.
besinin 270/12472 msaadesi ile Trkiye'ye dnd. Hkumete
iin mektupta, Trkiye'ye takdir-
de siyasetle konusunda da teminat Tabii ki, bu
klasik bir komnist idi. Nitekim, Dr. Hsn Trki-
ye' ye mteakip Komnist Partisini organize etti3.
Trkiye Komnist Partisinin
1939'dan 1944 ve 1944'ten 1946'ya
kadar sregelen faaliyetleri iinde
cephe II. Cihan sava-
istikametlere gre
Ve daima mttefiklerin
Sovyetler menfaat-
n planda tutuldu. II. Dnya
sonraki gnlerde de
(1946) niyet ve gaye
devam etti. Trkiye Gizli
Komnist Partisinin cephe
2. Dnya
sonuna kadar dnya
siyasetinde yeni dnya
sisteminin
kadar, jeopolitik
hareketlerin
ynnden de bir dnm

204 \ Aclan
ve bilahare cephe faaliyeti
iin, 15 1946 tarihinde
rfi Dr. Hsn evinde
bir aramada ele geen Moskovaya bir raporun
nemli buraya aktarmakta fayda umuyoruz; Dr.
Hsn Moskova'ya raporun iinde, Dnya har-
bi Trkiye Komnist Partisi'nin faaliyetlerini ve

"Harp durum hlasa edilebilir: Hkumet,
kilatlanma gayretlerine esasen mevcut olan bir kat
daha Her trl daha ilk hamlede nleniyor ve
tevkif, nefy vesair suretlerle faaliyet edemez bir
hale konuyordu. Amele tam bir ve iinde
Faaliyetsiz ve idaresiz bir tarzda srnen tek tk meslek
birlikleri de ortada Kk burjuvazi ve genlik de du-
rumda idi.
(komnistler demek istiyor), harpten az evvel kabul
yeni taktik mucibince, gizli yok denecek
dereceye icra Buna mukabil tasavvur edilen Halk Partisi'ne
ve Halkevlerine girmek ancak ok kk bir mikyasta
yegane faaliyetleri, mnevver genlik umumi
karakterde bir sol ajitasyon yapmaya ve sol (gazete ve
mecmua) desteklemeye inhisar ediyordu. Bizzat kendileri de edebi bir
marksist mecmua Bu mecmua, siyasi meselelere katiyen
hissiyata hitap eden marksist
edebi tahliller, tarihi materyalist vulgarizasyon makalecilikleri
yordu. Bu bile, bir genlik zmresinin top-
ve harekete unsurlar
Nihayet hkumet bunu da ok grd5. Trl mecmua ve risale-
lerin halde, Yeni 1941
Ve muharrirlerinden belli askeri mahkemeye verdi.
"Bundan evvel amele ve genlik en messir tahrikatta
bulunan bir mcahit ve bunlar birka lideri, rfi
Anadolu ilerine Bylece, harbin ikinci sene-
si hareketin idarecilerinden ancak birka grebilecek
bir durumda bulunuyordu. O ilk defa bir Seta-Platfo:rm6 top-
Bu o zamanlarda hkumetin tertip i ve si-
yaset gzden geirildi. Onu, telakki etmek ve tama-
miyle menfi, muhalif bir hat takip etmek grlmedi.
Esasen bu hkumetin serbest ticareti tahdit, kontrol vesai-
re gibi tedbirleri ve garp demokrasilerine tamamiyle dost bir siyaset
gtmesi hasebiyle, kendisint> mtemadiyen hcum eden yerli
Trkiye' de Sol Hareketler l 2os
hareketine muvazi bir duruma ve kabine ekile-
cek olursa, o gre, yerine, daha ziyade Al-
manlara dost unsurlardan tamamiyle temayll bir
hkumetin gemesi ve harici siyasette bsbtn mttefik
devletlerden yz evirmesi muhakkak gnn
muayyen ve maddi gre ve sol demokratik hare-
ketin ok uzak
lap hareketi iin Refik Saydam hkumetinin iktidarda kal-
btn ihtimallere mrecceh
hareketi (TKP faaliyeti) daimi surette onun tedbirleri-
ni ve tenkid etmek halk menfaatine ve demo-
krasi ve hrriyet lehine cesurane ve cezri tedbirler almaya
kendisini zorlamak, kendi mstakil siyasetini daima tebarz
ettirmek suretiyle ona bir idame edecek, ekilme
meselesini ileri srmekten Bu ve bu hat, yol-
ve mucip da, sonunda
ittifakla kabul
"Fakat, az sonra Refik Saydam vefat etti. Yerine getirilen
lu, daha ilk kendini vurguncu ticaret burjuvazisinin ve zen-
gin kyl toprak sahiplerinin mmessili olarak vurdu. Ticareti
yani tamamiyle serbest Ver-
gisi" ile milli aleyhine bir soygun kanunu ile
cephesi ile mteahhitlerin ve zengin zira-
at mstahsillerinin kk tasarruf sahiplerinin karagn ak-
sr'atlendirildi. Bu daha evvelki hku-
met karar zerinde
"1942 kadar olan devre, umumi olarak,
ca hlasa edilebilir:
"Henz, daha, legal mevcut ol-
iin, ile sistemli tarzda, Kemalizmin bu tereddi et-
ve burjuvazi
mcadeleye trl bir faaliyet
malik bulunmuyorduk. Tezahrler ve organize
edecek derecede kuvvetli bir kadromuz yoktu.
"1942 senesi iinde, faaliyetlerimiz daha ziyade legal
zerine Ankara'da Marxist iki
ciddi mecmuaya? muntazam rehberlik ettik. Bir taraftan da
Tan gazetesinde umumi siyaset ve cihandaki harp
gn gnne takip eden te-
mine Bazen bizzat kaleme alarak Hareketin
merkezi sikleti, biraz mnevver
du. Zira, rehber ekserisi, merkezden ve
t. Dnya
Trk solunun sert
tenkitlerine maruz kalacak
olan dnemin hkmetinin
Dr. Refik
Saydam (stte) ve
(altta) en
geleceklerdir
bir kltrden
te bir kon meselesi
syleyen CHP'nin

nl
emrini veren

206 I Aclan
ile olan olduka bulunuyordu. Bir, bu
dzeltmek ve bir de vurgunculardan cereyandan
alan serbest ticareti, hkumetinin durum ve
millet yeni tezahrleri siyasetimizi
yeni gzden geirmek Yeni durumu kavra-
yan ve yeni uyum muayyen bir platform mevcut do-
faaliyette bocalamalar gze harekete iltihak eden he-
unsurlar tatmin edilmiyor ve kadro byk
bir temerr gze Nihayet 1943 yeni platform
teklifi ortaya senenin topla-
nan bir Plenumda uzun durum ve
proje zerinde edildikten sonra, platform kat'! al-
Birka hafta teksir edilerek hareket merkezlerine ve belli
idarecilere Bu malumat
vermezden evvel syleyeyim ki, harp beri ilk de-
fa byle derli toplu, btn meseleler ve meta-
libimizi izah eden bir mufassal tahminin ok s-
tnde bir tesir husule getirdi. Bu byk bir
lukla zamanda harekete, hayret verici
bir verdi.
"Bunun hareketin mahsus olmak
zere poligrafla muvakkat bltenler koyuldu.
her birinde o en mhim siyasi mesele ve hadiselerden biri
(TKP) bir tarzda tahlil ediliyordu.
Bu da platformun velud tesirini devam Bylece 1943
1944 kadar olan sene, harp devresinin en verimli
ve hareketimizin kredisini azami derecede ykselten bir sene oldu.
"Bu senenin halk memleketimizin mttefik-
ler harbe girmesi aleyhine ve sistemli bir propaganda
ve bu yolda hkumette mttefikler an-
tekliflere mukavemet etmesi ve iin bir zemin ve
ideoloji SETA, bu vaziyet geirme-
nin, bir hata takdir etti. Ve ileri srlen harp aleyhindeki fi-
kirlere hareketimizin tenkidlerini ve mstacelen harbe gitmemiz
lzumu ihtiva eden bir beyanname kabul ve
Maatesf, bu beyanname, mikyasta Fakat,
tesirsiz da denemez.
"Yine bu gemi olan hareketine
da sistemli bir mcadele yrtlyordu. Daha yaz
Trklk meselesinin i yzn ilmi bir tahlil ve eden
bir "En Byk Tehlike" legal olarak matbuat ale-
mine bunun byk akisleri niversite ara-
Trkiye' de Sol Hareketler l 207
byk bir nefretli heyecan ve bu genler
hareketimizin fevkalade Daha sonra niversiteliler
kurulan ve Vurgunculuk Aleyhine Cephe" ha-
reketinin muvaffakiyetini buna borluyuz. Malum ze-
re, yine bu Millet Meclisinde bir ve Hariciye Vekilinin
ve kstaha bir mucip Bundan
Trkler aleyhindeki propagandaya muntazam bir tarzda, Ankara' da
Marxist mecmuadaS ve Tan gazetesinde devam bu h-
cumlar ancak hkumetin mdahale ve ile zaman zaman in-
kitaa
"Btn bu faaliyetler sayesinde hem de emekiler hare-
ketin temeli gibi ve bulunuyordu.
Bu muvaffakiyetler gvenini hadden fazla
yordu. Ve o nispette de, tedbirli hareket riayetleri
du. Sonradan gre Mart 1944 takaddm eden
devrede, en tecviz edilemiyecek
birok ulu orta hareketlerde bulunmaktan ve kolayca
nne geebilecek teknik hatalar irtikap ve gizlilik kaidelerini
ok defa ayaklar
"Bir taraftan da hareketin sr'atle hkumetin dikkat na-
ekmekten ve kendisini rktmemekten hali Bil-
hassa harp kalmak ve szde ne olursa olsun muhafa-
za etmek ve keskin tenkid ile ha-
kim burjuva pek ziyade nihayet kendi ted-
birsizliklerimiz yznden ele geirdikleri ip sayesinde hareket
iinde bilhassa faal rol oynayan mahrum edilmeleri karar-
ve yz kadar mcahit 10-15 gn gibi bir mddet
da Ankara, Karabk ve ve
tatbiki ile feci bir tahkikat
Gazeteler ilk verilen lakonik birinde, bu mevkuf in-
Trokist de9, z
komnistler umumi efkara ilan etmekte ve bu
itiraf tesirsiz takip eden safha faaliyet
zerre kadar sekteye bilakis bundan dersler ku-
surlu ve rk taraflar ve daha sarih olarak bir "De-
mokratik Cephesi" kurmak istikameti
ilk haftaTarda mahalli grup ve olan
bir kafi derecede unsurlar-
da alametleri ve faaliyetten yan izenler
kadro ve tevfikten
olanlar ve bunlar bir sene kadar evvel SET A
gen bir mcahitlD iki byk evvela
2os I Aclan
kuvvetlendirmeye ve sonra da yeni gre,
harekete yeni bir vehe muvaffak
"Yeni siyasi durum gzden hkumetin bir taraf-
tan tedrici bir mttefiklerin tazyik ve serfuru ede-
rek, ay evvel kat'i bir etmek suretiyle irtikap
milli menfaatlara ve milli istiklalin ve affedil-
mez siyasi tesirlerini gidermeye beraber, dahili
yine ve daha keskin bir tarzda toprak sahipleri ve tredi
speklasyoncu burjuva mzaharet gren tam
ile reaksiyoner ve mtemayil iktisadi siyasi tedbirler-
de israr memlekette, ve demokrat mnevverlere kar-
harbin en devrelerinde ve lzumundan daha ok bir korkut-
ma ve ezme siyaseti gtme niyetinde bu halin demokrasi lehi-
ne i ve ve hak kitlelerinin menfaat..:
koruyan ve namuslu yurtseverlerin siyasi faaliyet
icbar gne kadar devam tesbit
bu gayeye kadar elde mevcut btn sis-
temli bir mcadele yaratmak lzumu nde duran en hayati vazifeler-
den biri zerinde ittifak
mttefik devletler bilhassa Tahran beri
gze arpacak bir tarzda eden btn terakkiperver
grup ve mrekkep demokrasi ve cephelerini,
takip ettikleri mterakki milli birlik siyaseti gznnde tutula-
rak, memleketimizde de her trl sol temayll ve namuslu
terakkiperver yurtseverleri iine alacak ve hatta gnl
ve hkumetlerin ile ve
bilhassa gibi bu yolda en ileri idarecilerin temizlen-
mek suretiyle, Halk Partisine de yer verecek ve vurgunculara
Demokratik Mcadele Cephesi bir a-
Bu memleketteki soy-
gun ve vurgunculuk ve iinde yer yer ileri g-
muhalefet ve sefalete
mahkum eden bu n ayak olan ve bunu adeta eden Halk
Partisi'nin mes'uliyetlerine etmekten ekinerek bu partiye
hi iki muhalif mev-
cut onun iin zeminin
nan kararda
"Hareketin kadrosunda bu mesele mdellel bir izahname
ile ana gayelerimize her zamandan ziyade kal-
makla beraber nmzdeki zafer ve devresinde
vazifemiz bu demokrasi cephesinin ve her areye
vurarak
Trkiye' de Sol Hareketler l 209
"Bu SETA, ilk hamlede CEPHE hareketinin faaliyetine
temel edecek kadar ve metalibi ihtiva eden bir de lis7
te ki, bu liste zere olan hareketin siyasi muhteva-
ve temelini karakterize cihetle, onu da bu mektupla gn-
deriyorum.
"Bu kararname ile hareketimiz, denebilir ki, yepyeni bir safhaya
Bunun zerine byk bir
hade sanki herkes, iinde halde ifade bir
duygunun ve bir yeni telakkinin isabetli bir tarzda
kanaati ile polis tehditlerine daha byk bir yeniden fa-
aliyete arzu ve
"Bilhassa niversite muhitinde hi bir zaman hareketimize nasip
olmayan ve sratli bir serpilme ay gibi bir za-
man iinde, 150'si gruplara mensup olmak zere 500 kadar
genci harekete geirmek elde
Bunlar, Eminn Halkevinde, profesr
bir itirazlar ve makus tezahrlerle ihlal ve
maya mecbur etmek suretiyle, ilk muvaffakiyetlerinden birini elde et-

"Yine bu yeni tesiri ile 15 kadar vilayetteki
veya sempatizan ile olan da, son iki ay
iinde tekrar tesis de, arada, niversite ve yk-
sek mektep ve kolejlerdeki CEPHE hareketli-
polis zerine ve Oktobr iinde niversite bi-
adeta polis hafiyeleri muhassaraya sa-
birok gen ve bu meyanda kadromuzda dahil bulunan
mcahitler (50 fazla) sorguya ve tevkif
rfi Mahkemesinde mu-
hakemeleri
"En son olarak da Kayseri' de olan gruplara mensup birka
sol temayll legal dikkat naza-
zerlerine birok incelemeden sonra ora a-
dokuz tahkikat ve Ankara ile
olan muhabere neticesinde Ankara'ya sevki de oradaki
(komnistlerin) ithal edilecekleri haber
Grlyor ki, son gnleri olan mevcut hkumet, ileri g-
ister bir mensup olsun, ister hareketimize
dostluk gstermekle iktifa etsinler, kat'iyen
tatbik etmektedir. Fiili olarak elde legal
hadiseler ve durum sz syle-
mek bugn iin elimizden bulunuyor. Bugn iin bu
siyaseti ile, Sovyetler ve demokrasi bu hkumet, bizi tam bir
21 O 1 Aclan
illegaliteye itiyor. Hatta hkumet partisi iindeki muhalifler bi-
le tam bir gizlilik iinde zorunda Biz
men bu durumdan iin mcadele ve etmekte de-
vam Ve umuyoruz ki, ok uzak bir atide Alman fa-
ile dostluk devresinin bir olan bu dejenere hkumet
ekibi, mevkiini daha namuslu ve memleketin ve selametini
idrak eden cidden demokrat mcahitlere ve aka-
binde CEPHE'mizin serbeste mcadeleye memleketi bir
mevzuu gibi soyan tufeyli vurgunculardan ve serseri
den bir zamanda temizlemesi ve hakiki demokrasinin temellerini
kurarak milli istiklalin imkan dahiline girecektir.
"Bu takdirde onbinlerce kyl ve mnevverin ve
emeki eden birok emareler mevcut-
tur. Ve bu perspektif o kadar barizdir ki, birok mevki sahibi
ler son zamanda bizden idarecileri diye bahset-
meye
1- Hkumeti, Trkiyenin demokrat mttefiklere olan
taahhtlerini yerine getirmekte son derece gecikti. Bir Hitlerci Almanya
zaferine bel vazgemek iin en (Tah-
ran bu tamir kabul etmez byk siyasi suun
gn getike onun daha ziyade ykleniyor ve onu g-
nn icap cezri iktisadi ve siyasi tedbirleri almak imkan ve serbes-
tisinden mahrum bir duruma sokuyor. Bu kabiliyetsiz, mtemayil
mrteci hkumet bela milletin tahakkm
etmekten vazgeecek yerde, muzaffer demokrasilerden
her gn biraz daha zelilane boyun suretiyle milli ve haysiye-
timizi istiklalimizin yksek ayaklar
mektedir. Onun tekrar yakalamak iin
biricik are gelen gre hareketini ayarlamaktan ibaret
olan bu pasif ihtiyat siyasetidir.
2 - Bununla beraber siyasette takriben bir seneden beri, byk de-
mokrasilerin izinde yrmekte tahalk, onun i ilk
gnlerdenberi mihenk Trk burjuvazisinin, Alman serma-
yesi ile en mtereddi vurguncu ve byk toprak sa-
hiplerinin koruma prensibine elan bugn drt elle
durmaktan Bu iktisadi anti-demokratik ve inhisar-
mahiyeti ise gze arpacak derecede
3 - Bunun belli tezahrlerini ise, her gn trl ve
dertleri halk ktleleri kendi bedenlerinde
enflasyon ve ile izah edilemeyen dere-
cede yksek fiyatlar, ve Amerikan dvizleriyle Trk nispetinin
realiteye uygun bir tarzda dzeltme meselesinin srncemede ih-
racat mahsulleri uydurulma-
Trkiye' de Sol Hareketler l 211
ve ithalat sahn alma bedellerine son-
suz geciktirilmesi Bu sefaletin sebeplerine gs-
terilen ve bununla demokrasi lehine ve umumiyet
zere sola sarkan hareketler, dnyada hi gibi
eliin bugn ve bu zan alhnda bulunan evreler daimi
bir ve ekmek mahrum edilmek tehditlerine maruz

4 - Bunun neticesi olarak, yoksul ky ve ms-
tehlik ktleleri adeta mzmin bir hkm srmektedir.
5 - Son zamanlarda idare kadrosunda korkun bir
olan ve suistimaller ile bir kat daha bu feci duruma son ver-
menin tek aresi hkumeti, mazileri Hitlerci Almanlara olmak
ve Trk olmak lekeleri ile Atatrk
ve demokrasi prensibine gtrmez daha namuslu
ve mecbur etmektir.
6 - Bu gayeye bir zamanda Zira pek muh-
telif evrelerde ve serbeste iini dkmek ve toplamak ihtiya-
o kadar ki, btn bu idarelerinin bir Demokrat Cepheye
ortaya nnde durulmaz bir siyasi kuv-
vet iin yeter. Byle bir kuvvetle Halk Partisinin kendi
tehlikeye kafa tasavvur bile edilemez.
"Bir taraftan Halk Partisi'nin idare edici kadrosu,
ve olmak zere gtrmez bir tarzda Sovyetlere aleyh-
tar ve Sovyetler ile dostluk ve siyasetine
tan Bundan tr, iki byk anglo-sakson demokrasisi
de, Trk Hkumetinin mrn bir gn bile uzatmaya etmek
dursun, idare hususunda
kullanmak suretiyle ierdeki demokrat kuvvetler cephesini
desteklemek Bunun da memleketteki tek hakimiye-
tinin ve otoriter idarenin ve Trkiye' de hakiki ve fiili demo-
krasi devresinin besbellidir."
TKP'ye Gre Kemalizmin Tereddi
"Yurta Sulh Cihanda Sulh"
Trkiye Komnist Partisi genel sekreteri Dr. Hsn
merin bu raporu, gayet belirtmektedir ki, gizli Parti en g
dahi faaliyetlerine ara de
gre
Dr. Hsn gre, kendisi yurda
Trk komnistleri, Dnya harbinden az evvel kabul ol-
taktik gizli yok denecek dereceye indir-
O gre, ok kk mikyastaki
112 I Aclan
iktidar partisine ve Halkevlerine sokmaya muvaffak
TKP bu arada, siyasi meselelere kat'iyen dokunmayan "Yeni Edebiyat"
dergisini Ama hkumet 1941 "Yeni Edebi-
yat" yneticilerini rfi Mahkemesine ver-
di. Dergi zaman 26. bulunuyordu. Neriman
Hikmet ztekin, Sabiha (Zekeriya) Sertel, Emin Trk Eliin, Suat Der-
Zeki Hasan Dinamo, Suphi Suat
Ruhi (Suat ve Fuat Baraner (Suat Der-
tevkif edildiler. Fuat Baraner ile Zeki
dergi ile ilgileri (!) serbest Geri
komnizm yapmaktan hkm Fakat
hkm As. Temyiz Mahkemesi bozuldu. Bunun sebebi, ko-
mnizm yapan bu Matbuat Kanunu-
nun gn sonra takibata
idi. Oysa gerek ki, "Yeni Edebiyat" dergisi mptedilerin
bir edebiyat risalesi Trkiye Gizli Komnist Partisinin resmi
idi. (Bu, Dr. Hsn Moskovaya ra-
pordan da Mahkemenin, dergi ile ilgili iin ser-
best Fuat Baraner ile Zeki da Trkiye Kom-
nist Partisi (gizli) merkez komitesi yeleriydiler. 1944 an-
zere TKP'nin merkez icra komitesi sekreteri Fuat Bara-
ner idi. Bilahare Zeki bu mevkie 1951-1952 ko-
mnist
gibi 1939 - 1941 TKP henz bir cephe-
faaliyetine Ancak, toplanan SEDA-Platform'u (Biz
bu deyimi Merkez Komitesi olarak kabul ediyoruz.) Rasih Nuri de
bir Santral Komite belirtiyor.
Refik Saydam hkumetini desteklemeye karar verdi. Bu haki-
ki gerekleri bilinmemektedir. Dr. Hsn raporda gs-
gerekler de tatmin edici tahmin edilebilir ki,
henz Dnya ve Sovyetler
Nazi ile 1939 Dostluk ve imzala-
ve harp gibi Trkiye de harbe girmeme
Bu siyasi durum, Trkiye Komnist Partisini temkine sevket-
Trkiye ile Sovyetlerin harp zerine
gderek, edebi faaliyetlerle ve Refik destekleme ka-
Vaktaki, 21 Haziran 1941'de Almanya, Sovyetlere
harp ilan ettiler ve Trkiye o zaman da direndi, harp
o zaman Trkiye Komnist Partisi, Trk hkumetlerine ke-
sif mcadeleye karar verdi. Dr. Hsn bunu Refik Say-
lm ve yerine nitelikte
kil Zira, Dr. Hsn eve Trkiye Ko-
Turkiye'de Sol Hareketler l 2 n
mnist Partisi'ne gre, kalma ol-
iin Trk hkumetlerine mcadele Trk h-
kumetleri, Sovyetler ile mttefikleri harbe
iin hcuma Tabii ki, byle bir hku-
met bir hkumetti.
Trkiye Komnist Partisinin 1942 ilk
mcadelesi, Kemalizmin tereddi idi. Ney-
di bu Kemalizmin tereddi Hkumet o zaman
"Yurtta Sulh Cihanda Sulh"ll izlemekteydi. Bu-
nun harp iindeki
te Trkiye Komnist Partisinin Kemalizmin tereddi
olarak "Yurtta Sulh Cihanda Sulh"
dan
TKP, 1942 iinde legal nem verdi. Zira o zamanlar yr-
politika iin, harple ilgili kamuoyuna
da fayda Ankara'da Behice Boran, Niyazi Berkes, Pertev
Naili Boratav, Muzaffer legal ynetimindeki "Yurt ve
Dnya" ile dergileri gizli Komnist Partisi'nin denetimi al-
idi. da Sabiha Sertel ve Zekeriya Sertel ifti-
nin ynetimindeki "Tan" gazetesi de tamamen gizli Komnist Parti-
sinin legal idi. Parti, gn gnne aksettiriyor.
"Tan" pek Dr. Hsn ta-
kaleme politika icmalleri de 1927'de revizyo-
nizmle TKP'nin Hsn ile ilgisi kesilen Sadrettin
Celal Antel kaleme teyandan, Trkiye Ko-
mnist Partisinin illegal kadrosu da ye iin m-
nevverlere ve niversite yneltmeye
1943'te Plenum yeniden (Plenum: genel kongre ara-
konferans). Yeni kararlara gre, 1943'te Trkiye Komnist Parti-
si, Trk hkumetinin mttefikler harbe girmesi meselesini
daha kesif bir ele SETA gre, mstacelen Trk
hkumetleri harbe mttefikler girmelidir. Zira Sovyetler Birli-
lehine Trkiye Komnist Par-
tisinin 1943 Cephe ilk ka-
bul edilebilir. Bunun fanatik milliyetilere da
mcadele Ve Trkiye Komnist Partisi Merkez Komitesi
bir Parti Faris Erkman ile piya-
saya srd. Daha nce de 1 Temmuz 1943'te bir serisi
"Tan" gazetesinde gn devam etti. Bu "Trk-
lk ve Mahiyeti"; "Trk
ve "Cumhuriyet Devrinde Trklk idi. Hemen
hemen gnlerde Faris ile legal olarak
Alman lajizminin
TKP,
siyasi lnn
hkmetine ve
yneltmijli.
Faris Erkman Trk
aleyhinde
beyanname
dneminde genij
-
2141 Aclan
Hitler
yenilgisiyle son bulan
taktik
lnn hkmeti, Trk
milliyetilerini topyekun
tevkif ederek, tarihe
"3
geecek alan
msebbibi
nde
gelen ismi tarihi ve
Hseyin Nihal

ismi: "En Byk Tehlike" idil2. Kom-
nist Partisine gre, fanatik milliyetiler
eski Rus ordusunun harp
iyi bilip, Trkiyeye Komnist Par-
tisi bu sebeptendir ki, zerinde durdu. Ve hat-
ta hkumet de bu durumdan yararlanarak 3 1944'te
Trkleri tevkif etti. paralelde, Fuat Baraner y-
netimindeki gizli Parti de zaten ile birlikte yaka-
1939'da Sovyetler, Nazi ile yap-
zaman, emperyalist ve kapitalist dnyaya Stalin,
Nazi ile Sovyetler cephede mtalaa
ediyordu.
Trkiye Komnist Partisinin bu iki ynl (yani
Trkiyenin mttefikler harbe girmesi - Alman taraf-
sonunda bir sentez ve ilk defa bir CEPHE
ilkeleri ile tavazzuh etti. Bu Cephenin o gnlerin politik
na uygun ismi: ve Vurgunculuk Aleyhinde Cephe Bir-.
idi.
Trkiye harbe halde, Trk ekonomik
iindeydi. Ekmek, gibi maddeler vesikaya (1942
ve sefalet Hkumet btesinin
drde milli savunma gidiyordu.
harp ve zenginleri Karaborsa
Hkumet kontrol edemez hale Ve halk
hkumete umumi bir Trkiye Komnist
Partisi, bu genel yararlanarak ve Vurguncu-
luk Aleyhinde Cephe ismini faaliyeti ile kitlelere
ve bilhassa niversite onlarla irtibat
tu. Bu niversiteler ismi Genlik
(Cephesi)" idi ve lideri o Fakltesinde asistan olan
Mihri Belli idi. Trkiye Komnist Partisi, gnn gereklerinden yarar-
lanabilmesini iin Cephe Raporda da be-
gibi, 150 kadar militan gen, 500 kadar ynetmek-
teydi. Bu rakamlar Trkiye'nin o gnk iinde nemsenecek
bir
Dr. Hsn "Hareketin muvaffakiyetini bu-
na borluyuz" derken, memleket gereklerinden yararlanabilmelerine
bulunuyor; yani vurgunculardan, harp zen-
ginlerinden sz ederek propaganda yrtmelerine
Mihri Belli, Tahsin Berkem, Safa Yurdanur, Sleymaniye Camiinin
iki minaresi Hkumeti Vurguncularla Sa-
Cephesi" asmak isterken
Trkiye' de Sol Harekeller \ 215
Genlik TKP'nin genlik seksiyo-
nu idi. Mahkemeye verilen 55 28 muhtelif ceza-
lara (Hapis ve srgn olmak zere).
1944 Trkiye Komnist Partisi bir yedeksubay
cebinde bulunan Trkiye Komnist Partisinin
gizli blteni yznden Fuat Baraner grubunun
ise ilkin "T.C. Hava Mdafaa Genel
11. ks. S: 35170 ve Ad. M: 944/23 Ankara - Ey-
ll 1944" tarihli iddianame ile Hava Kuvvetlerinde grld.
Zira, Fuat Baraner, o eskerlik grevini Trk Ha-
va Kuvvetlerinde er olarak yapmakta idi. Mdeiumumilik
ise As. Hakim Mutlugil bulunuyordu. Bil-
hassa, Fuat Baraner'in zerine ve TKP Merkez
ra Komitesi Sekreteri Parti seksiyonu, da olduka
bir zlme Vilayet, Ka-
skdar komitelerinde hcreler
Partinin reisi, Fuat Baraner idi. Bu tabir ve kom-
nist iin Komnist Partilerinde reislik,
gibi makamlar fahri olursa Partinin en yksek kademe-
sinin ismi Genel Sekreterlik Genel Sekreterlik da,
Merkez Komitenin ve Partinin Merkez Komite yele-
rinden seilen bir de Merkez Komitesi ki, bunun sekreteri
Partinin ynetir. Bu Merkez Komitesi ise, st kade-
mede en aktif kademesidir. 1944 da Fuat Ba-
raner, Trkiye Komnist Partisi'nin Merkez Komitesi Sekreteri 'Genel
Sekreteri' "Merkez Komitesi Sekreteri" idi. Partinin Merkez
Komitesi Sekreteri, o zaman Dr. Hsn idi. Fakat neden-
se, Dr. Hsn bu meydana ve mahke-
meye verilmedi. O zaman polisin elindeki yetkiye Dr.
Hsn zerinde bir ve Re-
Fuat Baraneri Parti reisi olarak mahkemeye sevki, Dr. Hsn
kamuflajdaki idi.
1944 Partinin Vilayet Komitesi yeleri, Ni-
hat Balyoz, David Nae, Sebati idi.
bu komitede Mustafa Birtem, de rol Mustafa Birtem ta-
raftan komitesinde de grevli idi. Hcrenin
yeleri Yunus ve Cemali Gngrmez'di. ko-
mitesinde, Halit Irgat, Arif zinsel, Sebati
ve skdar da Sebati
idaresinde idi. Kirkor Sarafyan, Mnir Belen, Jak da bu ko-
mitenin yeleri Ankara'da yakalanan Zeki
ile Hikmet Elin, Ankara ele vermemeye muvaffak oldular.
ABD'nin
Sovyet

bir bir
devrin sol
bir

grnyordu
2161 Aclan
Selanik'te politik
Cumhuriyet'le
devam ettiren Zekeriya
Sertel, Tan Gazetesi'nin
sahibi Sol
Birlik Cephesi kurma
yolunda nemli isimlerden
biriydi
Dr. Hsn raporunda SETA'ya gen
bir partilinin Mihri Bel-
li idi. Zeki bir sre mevkuf ade-
mi takip alarak tekrar Ktphanesindeki
dnd. Mahkeme, Ankara Elin ve
Fehmi Kurucuyu da tevkif Karabk'ten Zihni Tur-
gay, Ertekin, Ziya Tre tahkikata Mahkeme-
ye verilenler Nihat Hadi Malko, Presi
Hasan, Avni Gner, Hseyin Ali Toku, Ziya Tre,
Baytar Cavit Evren, Remzi Osman
Halil Giray, Zira Nurerun gibi isimler de Hasan
Basri Alp ise, Emniyet
tahkikat dneminde intihar iin dava

Genlik ile TKP Fuat) grld.
Mihri Belli'nin, gnlerde Feshanede bildiri
komnist hcreleri ile
gibi mahkemeye Dr. Hsn
merin raporundaki rakamlar mbayanet Ve
yor ki, 1944 siyasi mlahazalarla bir noktadan sonra durdu-
Zira Al-
man Cephesinde yenilmeye Sovyet ordula-
Amerikan zerine glenerek taarruza ge-

1943 gizli Trkiye Komnist Partisi legal
ta da ilk defa Tek Cephe, Anti - Cephe gibi deyimleri kullanma-
ya Zekeriya Sertel, "Tan" gazetesine Londra'dan gnderdi-
" ... her men-
sup kimseler, cemiyetin yeni es-
ki Muhafazakar, liberal, sosya-
list herkes bu yeni aleme girmek iin el ele vermeye mecbur
harbe btn unutarak
yeni sademelerine da ylece Tek Cephe vcuda
lerdir ... "16 "Tan" gazetesine her ne kadar bu mektup Londra' dan gn-
ve M. Zekeriya Sertel da, bu makalenin
fik Hsn kaleme da
Zekeriya Sertel bu makalesini, Lord Arcbishop of Centurbury n-
ile maruf Komnist Partisi mensubu piskoposun Al-
bert Holl' deki bir mnasebetiyle kaleme ve
da Partisi mensubu Sir Stafford Cripts'in de

1942 ile 1943 Trkiye Komnist Partisinin CEPHE
Stalinin Komnternin ilan etme-
Trkiye'de Sol HarekeLler \ 217
si aksine 28 1943
tarihinde, Reuter Muhabiri Mr. King'in sorusuna Jo-
seph Stalinin Anadolu 29
1943 tarihli blteni gibi nemine bi-
naen bu blteni biz de gibi Zira, Kore Har-
bi ve Komnist Partileri ve
kendilerini tecrit ettikleri tarihe kadar olanki srenin olayla-
tutucu niteliktedir bu beyanat:
"Moskova, 29 (A.A) - Reuter Hususi Muhabiri Bildiriyor:
M. Stalin Komnternin feshi bana
mektubu
"Azizim Bay King,
"Komnist Enternasyonalinin feshi bir suale cevap verme-
mi isteyen mektubunuzu Size gnderiyorum:
"Sual:
" - Komnternin feshi tefsirleri ok msait ve
lehtedir. Bu hususta ve beynelmilel mnasebetlerin istikbali ile ala-
bahsine Sovyet noktai nedir?
"Cevap:
"-Komnist Enternasyonalinin uy-
gun bir tedbirdir. nk bu hrriyete btn milletlerin
man olan Hitlerizme hcumunun tanzimini
Komnist Enternasyonalinin uygundur, nk;
1) Bu milletlerin mdahale etmek ve bu
milletleri niyetinde iddia eden Hitlercilerin
ileri bu yznden maskesini Bugn bu yalana
son verilmektedir.
2) Bu, muhtelif memleketler komnist partilerinin kendi
menfaatine olarak fakat hariten gelen
emir zerine hareket bulunan hareketi da-
hilindeki komnizm ileri
yznden maskesini Bugn bu bhtana bir son veril-
mektedir.
3) Bu hrriyete memleketlerdeki vatanseverler iin, si-
yasi ve dini fikirleri bir yana terakkiper-
ver kuvvetlerinin bir tek Milli Cephesi dahilin-
de ve bu kuvvetlerin tevcih edilme-
si
Sol hareket iinde
siyasetlerden
daha Bu sebeble
ki, Trk Solu iinde
bulunan Jak lhmalyan ve
Hayk gibi etnik
unsurlara
rastlanabiliyordu
4) Bu, btn memleketler vatanseverleri iin, hrriyete
Dnya sol tarihinin
olan Komntern 2. Dnya
btn milletlerin Hitlerizmin tahakkm tehdidi ile Stalin
fesh edilir
zere bir tek beynelmilel CEPHE halinde ko-
ve bu suretle istikbalde milletlerin msavat daya-
nan dostane bir cemiyet halinde tanzim edilmesine yol
2181 Aclan
Kore Horbi, Trk Sol
hareketini taktik ynde
itekleyerek
cephe" sylemini
sebep
olmujtu. Bu cephenin
dnemin
nemli
Zekeriya Sertel'in

fikirdeyim ki, btn bu heyet-i umumiyesi ile
mttefiklerin ve milletlerin Hitler yenmek iin
mcadelelerinde mttehid cephelerini daha ziyade takviye nite-
cesini verecektir. Komnist Enternasyonalinin da-
tamamiyle bir tedbir
merkezindedir. nk, son kuvvetlerini
bu ki, hrriyete milletlerin bu cana-
vara son darbeyi vurmak ve milletleri kur-
tarmak zere, hcumu tanzim etmeleri l-
zumu Hrmetlerimle.
J. Stalin - 28 1943".
Zekeriya Sertelin zikredilen ile, Stalinin
Reuter muhabirine bu beyanat 231 gnlk bir zaman far-
Dr. Hsn Moskovaya rapordan da
vehile, 1942 beri "Tan" gazetesi gizli Komnist
Partisi'nin legal Ve TKP, 4 1945 tarihinde tahrip
tarihe kadar da gnlk "Tan" gazetesi ile ka-
muoyuna Zekeriya Sertelin ifadesinden ve TKP'nin
li isimler Cephe faaliyetinden de gibi, Komnternin
meselesi, ok evvelden Komnist Partilerine Ve bu
arada Trkiye Komnist Partisi de, Cephe faaliyetine vermekten geri
Kanaatimiz odur ki, Rusyaya taarruzundan
sonra, ismen bile fiilen Komntem faaliyetini tatil Sta-
linin 1943 tarihi ise, yeni iin-
de Komnteme yer ve bundan byle Tek Cephe faaliyeti ile, fa-
onlar istila lkelerde komnist
partilerinin sempatik gsterilerek Nitekim
byle Bulgaristan' da; "Vatan Cephesi", ekoslovakya'daki; anti -
cepheler, Macaristan' da; Birlikleri Cepheleri, Polonya' da; Muka-
vemet Cepheleri ile Rusya, A kadar sokulma-
ya muvaffak Stalinin, "Milli Cepheleri"
teklifi de nihayet Komnternin 1935 aktedilen VII. Kongresindeki
ibarettir. Bilhassa, in komnistleri de Stalinin yo-
lundan yrdkleri iin, Gney Asya' da ve tesiri l-
kelerde genellikle "Milll Cephesi" ismi cephe faaliyetleri
yrtmektedir. ki, byle bir "Milli Cephesi"
bizde de Ve bu cephenin, Moskova komnist
hareketlerden
Dnya Harbinin Dr. Hsn
ve Vurgunculuk Aleyhine Cephe" bir tadi-
lat Bu tadilat, Stalinin Reuter muhabirine bilgilere uygun-
Trkiye'de Sol Hareketler l 219
du. Dnya harbinin kaderi belli olduktan sonra, iktidar partisinin
iinde belirmeye muhalefet temaylleri Trkiye Komnist Par-
tisinin gznden Muhalefet etmezden nce, TKP faa-
liyet tadilat, bir iktidar partisi mensubunu da
iine alan yeni bir cephe hedef Yeni Cep-
henin ismi: ve Vurgunculara Mcadele Cephesi" idi.
Fakat, bu cephenin tatbiki iin zira 1945
Trkiye' de "Milli Muhalefet" partileri kurulmaya veya ku-
rulma Bu sefer Dr. Hsn 31
Temmuz 1945'te, iktidar partisini alan ve muhalefeti yutmak is-
teyen yeni bir Cephe Bu Cephe iki is-
mi kere "Milli Birlik Cephesi", kere de Demokrat-
lar Cephesi" ismiyle Bu belgenin aynen
DEMOKRAT
"Bu programdaki istek ve gayeler zerinde Trkiye' de
mevcut ileri siyasi partiler, meslek birlikleri, kltr cemiyetle-
ri ve ve irticaa mstakil demokrat gruplar ve yurtse-
verler ve namuslu Trkiyenin terakki yolunda sr'atle
ilerlemesi ve yeni cihan uyabilmesi ancak;
" - hamlelerden korkmayan bir "Milli Birlik" toplan-
makla ve birarada tahakkuk kuvvetle inan-
... ve ileri Demokratlar Cep-
hesi" byle bir temelini Demokrat-
lar Cephesi din, milliyet ve cins gzetmeksizin, vurgunculuk
ve ilgisi olmayan, tekmil namuslu
Demokratlar Cephesi 'Milli Birlik!'
Tek Parti Tasfiyesi
1) Vurguncu byk mteahhitlerin, byk iftlik sahiple-
rinin ve Trklerin, demokrasiye ve Sov-
yetler hkumeti hemen iktidar

2) Hitlerci Almanya ve Trk alka-
Atatrk ve demokrasi prensiplerine
he gtrmez partili ve partisiz, namuslu ve
kl edecek yeni bir kabine ele
3) Milleti temsil etmediklerini ve Halk Partisi emirle-
rini harfi harfine yerine getirmekten bir siyasi rolleri ken-
dileri de pekala bilen, mebuslar bir tahrikat ile, halk kt-
leleri mevcut "Millet Meclisi" bir dereceli, gizli ve
220 1 Aclan
umumi rey ve nisbi temsil ile serbest seim usuln kabul etmek ve kendi
kendini vermek zorunda
4) Btn hkumet daireleri, ordu ve mektepler ... tarihte misli grl-
iinde medeni mahva srklemesine ra-
mak olan ve ve szle
veya ile ve memur, ve komutanlardan a-
buklukla temizlenmesi ve bu cereyana rehber rol olanlar bun-
dan sonra zarar veremeyecek bir hale getirilmelidir.
Tam Demokrasi Hrriyetleri ve Serbest Seimle
Yeni Bir Millet Meclisi
5) Atatrk demokrasi hrriyetlerine ve her trl terakkiye
ve mrteci gruplar ve fertler mstesna, btn
yaymak, meslek ve korumak ve
memleketin siyasetinde messir olmak vs ... maksatlarla, cemiyetler, der-
nekler, siyasi partiler kurmakta tamamiyle serbest
6) ve mrtecilerden gayri, herkese sz ve ile, hkumetin icra-
ve kendi fikir ve tekliflerini
ileri srmek ve halka mal etmeye iin ve
lar, mitingler, gsteriler tertip etmek ve
7) Gazete ve mecmua hi bir hkumet iznine olmama-
iin sadece tescil yeter ve irtica fi-
kirlerini aksettirenler, mstesna, ve eserler hi bir vesile
ile, devlet sansr, kontrol ve tabi
8) ziraat gndelikilerinin, memur msdahdemlerinin kura-
meslek birlikleri veya sendikalara ve bu sendikalardan
edecek federasyonlara, ihtilaflara ve
hkumet nezdinde lzum grecekleri
temsil
9) Demokrasi hrriyetlerini mrteci kanunlar
rak, siyasi faaliyetlere yol ve Meclisin
en az ay sonra yeni seim kanununa gre, yirmi
ve erkek tekmil ile, umumi ve gizli oy-
la, serbest seim ve belli olacak hakiki milletvekillerinden m-
rekkep, tam ile demokrat bir Byk Millet Meclisi
za hakim
Devrimci ve Demokrat Siyasf Mahkum ve
Maznunlara Umumi Af
10) ve irticaa demokrasi serbestlikleri
muhtelif tarihlerde, mahkum veya srgn veya
olarak hapse ve mahkemelere olan
ve siyasi kanaat ve faaliyetlerinden hapiste
Trkiye'de Sol Hareketler l 221
bulunanlar lehine genel af ilan edilmelidir.
Toprak Sahibi, Kendine Buyruk Bir Kyllk
11) veya yetmeyen ana ktlelerine, do-
ve mahalli istihsal gre, kylerin evre-
lerinin yeter toprak bedava olarak da-
ve onu "alat ve kredi" Bu mak-
satla byk iftlik sahiplerinin ve zengin ky ve
lara ve daimi ky veya para ile toprakla-
ra devlet el gerekir.
12) Yoksul ve orta halli kylerin, byk toprak sahiplerine, mahalli
ve Ziraat olan eski silinmelidir.
Milli Her Hususta
13) Milli her gnk
hak ve ve en kk-
lerinden en byklerine kadar, tekmil ve vazifelere gre
geebilmeleri ve vergi mkellefiyeti de dahil olmak zere, her hususta b-
tn sahip z muamelesi grmeleri, bir itina
ile emniyet
14) vergisinden sefalete olan, yoksul ve dar
gelirli ilgililerin ve Maliye temsilci-
lerinden mrekkep bir komisyon incelenmeli ve cidden gadre
meydana mnasip tazminatlar verilmelidir.
Serbest Bir Genlik
15) Yoksul ve orta halli serbest maddi ve manevi serpilme
verilmeli, ve ve meslek bilgisi messeselerine
girmesi gerek okullarda ve niversitede gerekse
yerlerinde ve hususi koruma
Yksek tahsilin, mahsus bir imtiyaz ol-
son vermeli, bunun iin de ilk olarak yoksul talebenin tahsil
mddetince bedava ve bizzat kendileri ida-
re edilecek, byk niversite vcuda getirilmelidir.
16) Kimsesiz yoksul sefalet ve nlemek iin,
himayesi alacak ve terbiye ve tahsillerini bir
devlet
Erkeklere Tam
17) her trl mesleki, ilmi ve siyasi ve memuriyet-
lere msavi hakla, girebilmeleri, msavi iin cret belediye, vila-
yet ve Millet Mecliderine, girmeleri zamanda vekil ve se-
meleri ve ve messeselerde olarak himaye grmeleri
222 I Aclan
Dzenli, Bir Ekonomi
18) halk geim ve ve umumiyetle halk
ile ilgili tekmil byk istahsal, ve ve ku-
devlet idare ve maliyesi de dahil ol-
mak zere btn gc kontrol
19) Zaruri ihtiya maddeleri abuklukla indirme ve dnya fi-
uydurma hemen gerekir. Bu yolda ilk istihsal
veya veya her ikisi devletin ve
elinde olan veya Smerbank, Etibank vesaire gibi devlete messeseler
kontrol edilen madde ve mahsullerin ve belediye hizmetlerinin
ve cretlerine, harp olan yksek
hemen ve son seneler piyasaya bol bol olan ka-
mhim bir tedricen geri ekmek. .. etmelidir.
20) Orduya ve devlet fiyatla mal satmak veya gr-
mek suretiyle, cr'etkar bir mteahhitler zmresinin hazine he-
kazanlar ele geirmekte devam etmesini nlemek ve bu rezaleti or-
tadan iin, "Devlet Merkezi Sahn Alma Ofisi" ve "Devlet Merke-
zi Ofisi" iki iktisadi ve teknik dai-
re mstehlik devlet ve idareleri, fabrikalar ve beledi-
yeler olarak bunlara
21) Orduya, devlet ve belediyelere mteahhitlik etmek-
le, vurgunculukla vesair yollardan, harp seneleri or-
ta halli ve yoksul halk sefaleti ele olan, ola-
kazanlar ve memuriyet yetkilerini hususi menfaatlere alet edin-
mek ve fena kullanmak suretiyle servetler, devlet
msadere edilmelidir.
22) Bu veya mhim bir bir itimai si-
gorta ve Resmi ve resmi ve hususi
lerde btn memur, mstahdem ve emekilerin kaza,
sizlik ve bu teminat
23) Maliye sistemimizi iin, bugn hakim olan,
vergiler sisteminden vergilerle daha ziyade
lara -hazinenin muhta detmek zaruretindeyiz. Bu mak-
satla istihlak, muamele, Belediye rsumu v.s. gibi vergiler k-
k san'at meslek ve emekileri ezen kazan vergisi yerine her
cins yksek karlar, gelirler ve kazanlar zerine, sr'atle mterakki bir irat
vergisi tarh edilmeli. 1200 gemeyen kazan ve gelirler-
den bu vergi
24) Adam 10.000 geen byk miraslardan da %25'den
zere sr'atle mterakki bir veraset vergisi tahsil edilmelidir.
Bir Siyaset
25) Milli istiklalimizin temelleri, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Bir-
Trkiye' de Sol Hareketler/ 223
ile bir dost ve gayesinde bundan son-
ra da istiklalimizi ilk ve son bu dostluk ve
eskisinden de daha sistemli ve samimi bir tarzda devam ettiril-
mesidir. Bu ise, zerinde def etmekte ve insanlara
ve milletlere - serbestlik ve istiklal iinde- terakki
makta bu kadar kat'! bir rol oynamakta olan bu byk devlete, i-
ten ve dost ve onun yzde yz itimat mrekkep bir
hkumeti getirmekle ancak kabildir.
Bir Trkiye
1) ve ky mtegallibesini temsil eden tek parti is-
serbest ve mstakil bir Trkiye ...
Kahrolsun Tek Parti ve Vurguncular
2) demokrasi hrriyetlerinden sahiden faydalanan bir Tr-
kiye ...
Serbest Trkiyesi!
3) kylleri ve devlet himayesinde ve
kltrl bir insan sahibi geinebilecek ileri bir Trkiye ...
Sefalet Korkusundan
4) Hangi millet ve dinde olursa olsun, btn msavi hak
ve milliyet adil bir Trkiye ...
Kahrolsun Milli
5) topraklara gz dikmeksizin, tekmil ile
geinen durumu bir Trkiye ...
Hr Milletler
6) Sovyetlerle her hususta ve bir ile
bir Trkiye ...
Sovyetlerle
7) Yumruk kuvveti ile ve polis ile fakat iktisadi'
ve terakkisi ve demokrat "Milli Birlik" sayesin-
de ite de kuvvetli bir Trkiye ...
Demokratlar Cephesi!
8) ve hi bir kimsenin takibe ve
ceye maruz tam bir vicdan bir
Trkiye ...
9) Kyleri ve iftlikleri parazit soygunculardan ve top-
ve eken kyllere mal mamur ve muzaffer bir
Trkiye ...
Kahrolsun Toprak
Dr. Hsn yukardaki gizli olarak parti ka-
demelerine gnderilirken bir direktifi de havi bulunuyordu:
Dikkat nokta, muhalefet partilerinin idarecileri olmaya
namzet mmkn kadar sosyalist demokrasiye ekmektir;'
19
.
2241 Aclan
Milli Mcadelenin
tejki ltl
Demokrat Parti'nin
sol
hareketin
bulunan ilgin
isimler
zamanda de
olan Cami Baykurt
da yer
1945 gizli Trkiye Komnist Partisi ynetiminde TEK CEPHE
faaliyetinin legal alana gemesi iin Ve
ler" isminde bir derginin karar verildi. 4 1945 nma-
ile komnistlerin sahneye oyun akamete Tr-
kiye Komnist Partisi tek bir muhalefet cephesinin ve De-
mokrat Partinin gnlerinde bu partiyi TKP ekmek yolun-
da faaliyet kimse, Birinci Byk Millet Meclisinin Dahiliye Ve-
killerinden Cami Baykurt idi. Tevfik Aras da (eski Hariciye Vekille-
rinden) Sabiha Sertelle, rol Bil-
hassa, Ankara' da zerine Tevfik
t Sabiha Sertele bu konuda bir mektup, Skmens-
erin Dahiliye ve 1947 Trkiye Byk Millet
Meclisinde okundu. Tevfik Aras
"Muhterem
gn bildiren mektubunuzu al-
Size derhal yazabilmek mmkn dan avdetimde, grme-
gelen ziyareti birbiri tevali etti ...
Mecmuaya gndermesi iin Adnan Menderes ile Gazetelerimi-
ze zaruret iidetini
iin ikinci nshaya vaadetti. Celal Bayar
daha buraya gelmedi. Belki siz orada daha iJ"nce ... kadro-
isterseniz koyabilirsiniz. Siireyyaya (Aydemir) he-
nz ki, Sedad Zeki olarak zaman zaman
gnderebilir ... "
4 1945 mitingi ile komnist TEK CEPHE'nin
nihayet 1946 Dr. Hsn "Trkiye Sosya-
list Emeki ve Kyl Partisi"ni yol da,15
1946' da rfi bu partiyi ile
TKP tekrar girdi20.
1946 1950 kadar geen sre, devrin gre
illegal Komnist Partisi, legal derneklerle bir Cephe poli-
Bilhassa Ankara ve
niversitesi evrelerinde faaliyet gsteren iki legal dernek ve
Hikmet'in ve nihayet Trkiyenin
Kore Harbine asker gndermesi zerine kurulan
ler Cemiyeti faaliyetleri bu cmledendir.
Ankara' da edilen
"Trkiye Genler
1946 Behram Karakk, Nabi Diner, Mmtaz
Gktrk, Orhan utay, Melahat Trksal, Celal
Araz gizli Komnist Partisinin genlik olan "Trki-
ye Genler kurdular. Bu dernekte da fa-
Trkiye' de Sol HarekeLler l 22s
aliyet gsteren ve gizli Komnist Partisinin ynetimindeki
Yksek Tahsil bir
Mesela, daki bir ye-
rinde
11
... ve kltr ideolojilere
hizmet edenler ... "in ye bildi-
riliyordu. Bu maddeden kastedilen, her trl komnist kar-
ile, milliyetilerin, Trklerin kabul edilme-
sini nlemek ve genleri, bir
bir cephe toplayarak "Trki-
ye Genler ise bu madde al-
olanlar ve bu yolda aza
kaydedilemezler ... " yksek tahsil
rencilerini Ankaradaki tahsil gzet-
meden 35 kadar olan her genci sinesinde toplayarak
bir cephe yaratmak istiyordu. Oniki eden Yne-
tim Kurulu, Nezihe Araz (genel Gktrk ye-
Hayrettin Grol (sekreter), Aclan Sa-
(sanat kolu Fuat Hikmet Gner kolu
Kamuran kolu Orhan utay (mzik kolu
Enver Gke (edebiyat kolu Melahat Trksal (mu-
hasip), Celal Araz, Mahir (spor kolu et-
"Trkiye Genler 206 ye toplayabildi. yelerin pek
komnist olmamakla beraber, ynetim kurulu yelerinin mhim
bir ekseriyeti gizli Partinin muhtelif hcrelerinde grev militan-
Nitekim yelerden gizli Partiye mensup
da 1951-1952 tevkifatmda "Trkiye Genler bel-
li faaliyetleri yaya "Fa-
kir Kylnn Ekinini Bime
/1
da Po-
liklinik Aarak Bedava Muayene" hareketlerini sa-
yabiliriz. Hepsinden de maksat, bir propaganda ile
isimlerini genlik yaymak, bir cephe
da toplamak, kitleyle temas Dernek, zamanda
ye bu faaliyetleri sayesinde Dernek legal
bir olmakla birlikte, yneticileri gizli Parti yesi bu-
lunuyordu. Fakat dernek dahilinde Mela-
hat Trksal, Enver Gke, Naci Gktrk, Ne-
cati Trkiye Komnist Partisinin Ankara genlik hcre-
lerini ettiler. 1947 Dil ve
Fakltesi Rektr Aziz Kansuyu istifa ettirmek iin
yapan milliyetiler bu ara, "Trkiye Genler de
dernek tahrip ettiler. Bu olaydan sonra, dernek basma ve
derneklere bir
11
gnderdi. Bu
11
Nezihe Araz ve
TKP'nin yan
faaliyet gsteren
FGB (Trkiye Genler


\elan ve "Anadolu
yazan
nl yazarlardan
Nezihe Araz' da yer

2261 Aclan
TKP'nin cephe faaliyetleri
. erevesinde kurulan
lstanbul Yksek Tahsil
Genlik iinde
daha kendinden
oka bahsettirecek olan
nl edebiyat
ve Fethi Naci

mtecavizler " ... Millet ve va-
almak isteyen zorba bir grup ...
Kltr ... gerici ... " olarak itham Her
ne kadar dernek "Bu irkin hadiseye te-
essf etmekle beraber azmimiz ve
daha byk bir ve inanla devam edece-
de bir sre sonra (1949) dernek kendi kendi-
ni feshetmet mecburiyetinde perde gerisin-
de, genel direkt temas Behice Boran
Onun da o Ankara' da bulunan ve gizli Komnist Par-
tisinin Ankara yneten Zeki ol-
Nezihe Araz, tahribinden bir s-
re sonra, gizli Komnist Partisinin legal genlik cephesine ok mda-
hale tenkit ederek, dernekten ve gitti. Nezihe
Araz bu tarihten sonra komnizmden dini konularla ilgili
eserler vermeye Gazetelerde gnlk "Trkiye
Genler "Beynelmilel Komnist Genlik ile de
ilgisi ve Prag'da toplanan '!Dnya Komnist Genlik
Kongresine" bir da (1947).
Yksek Tahsil Genlik
Yksek Tahsil Genlik Dnya Harbi
iinde gizli Komnist Partisinin bir kolu olan Genlik
(Cephesi)"nin 2 Temmuz 1946'da legale vehesidir. Daha nce-
ki da gibi, Komnist Partisi, bilhassa 1942
itibaren ve bulunuyordu. Derne-
ilk zaman ismi niversite ve Yksek Okullar
idi. Fakat bilahare Yksek
Tahsil Genlik ismini Resmi gre ilk kurucula-
Adil Giray, Vahidettin Barut, Kegam Cemal Gner, Zekf Ka-
Bahattin idi. nizamnamesin-
deki 9. maddesinin "f" "Her ne suretle olursa olsun, politik
dernek mahalline ithaline msaade eden veya buna sebep
veren din ve zmre gden ve kltr ide-
olojilere hizmet edenlerin" dernekten bir
kamuflaj, ikinci ise Dr. Hsn Demokrat-
lar Cephesi" idi. maddenin "j" ise
temaslarla idi. maddenin "n" ise "fakltelerde ku-
rulacak talebe dernekleriyle birliklerin" mtedair idi.
Daha Yksek Tahsil Genlik niversi-
te iinde kurulacak olan btn dernekleri cephe ken-
di kontrolleri tutmak istiyordu. kadar faaliyetini yr-
Trkiye'de Sol Hareketler l 227
ten dernekte Engerek, Zeki Akyrek, Nevzat Kemal
zmeri, Arda, Necdet Eker, ve
Berktay grevlerini Bu iinde der-
218 ye kaydedildi. Cezmi Ulucan,
Ltfi Onay, Nihat Turgut Pura, Turan Tamar, Naci
(Fethi Naci), Cenap Karakaya, Vecdi zgner,
Mehmet Sonugr, Burak Bozer, Ormanlar, Hasan
Sevin Kemal Solmaz Grkmen, Zekai
zgen Ynetim Kurulunda grevler Dernek men-
pek gizli Komnist Partisi'nin kade-
melerinde ve hcrelerinde bulunuyordu. Mesela bunlardan
Dr. Sevim Trkiye Komnist Partisi Harici Bro sekre-
teri idi ve 1951 Marsilyaya giderken bir ihbar zerine yakalan-
167 komnist mahkemeye verildiler. Dr. Sevim (Belli)
hkm giydi. dernek mensubu olup gizli Komnist Parti-
sine girdikleri meydana Abuzer zdemir Ali T-
tenkesen Veysel iki Kenan Toksal bir Nihat
iki Mehmet Halim Spatar iki Turan Sacit Baykara bir
sekiz aya, Nevzat zmeri bir aya kur-
maktan), Vahidettin Barut bir aya kur-
maktan), Kerim on ay on gne, Fethi aya, Tu-
ran Tamar aya, Cezmi Ulucan aya, Nahit Eren aya, Can Bo-
ratav aya hkm Bunlardan Adil Giray ve
han Berktay delil be-
ile Adil Giray, Paristeki Jn Trkler
iinde de faaliyet
Trkiye Gizli Komnist Partisi, faaliyetinde bu legal
dernekten ok bilhassa Hikmetin kampanya-
meydana getirilen Cephe Yksek Tahsil
Genlik rol ok Af ilk defa, or-
taya komnist olarak Ahmet Emin Yalman dernek
de resmi makamlara dzenleyerek, beyanna-
meler bu ve bilhassa
meselesi haline Devrin Reisicumhuruna tel-
graflar ve iek Palas salonunda da) gene bu derne-
Hikmeti kurtarmak iin bir salon

resmi "Hr Genlik" idi. Ve isminin
Dr. Hsn Demokratlar Cephesi" tz-
yer "Hr bir tahsil, hakiki bir hrriyet, de-
bir sulh iin" szleri, Demokratlar Cephesi" bir
zeti Dernek, cenaze treni
...........
Trkiye
iinde nemli bir yer
eden gazete sahiplerinden
(Selanikli) Ahmet Emin
Yalman, Hikmet'e
Af
yrtenlerin
geliyordu. O
grubun
Hseyin
Uzmez
suikasttan olarak

22s I Aclan
irtica olarak niteleyen bir beyanname
Dergide, komnistlerinin gn iin bir da ka-
leme Komnist Partisi nclerinden Nu-
men Mestres, cephenin martiri olarak kaydedil-
Keza dernek, Ankara' da Fakltesinin
da protesto ilim bil-
diren bir beyanname de kaleme Der-
beyannamesini dernek polis ta-
genlik protesto ediyor"
bir bildiri kaleme Dernek, 1951 - 1952
komnist sonra resmen Dernek
Hikmet'e Af" faaliyet niversiteye denmesi gerekli
har meselesini ele alarak, aleyhte bir kampanya da Ter-
muhafazakdr hareketin
ndegelenisimleri tip en ilgi ekici "Beethoven'in lm-
Hukuk profesr
nn 123. anma treni"dir. Bu trende Beethoven, antifa-
Mcadelenin nl
ve cephesinin mzisyeni olarak takdim
Fevzi Cakmak'ta Cephe belgeleyen bir bildiriden
bulunuyordu
"niversiteli kadar grdk ki korumak
iin bir tek yol Hr bir tahsil, hakiki bir hrriyet, de-
bir sulh yolunda Yksek Tahsil Genlik Derne-
sizleri demokratik bir mcadelesinde
Bildiri o zaman dernek olan Berktay, dernek sekreteri
Vecdi zgner ile yelerden Ormanlar, Hasan Nuran
Bozer Ankara'daki "Trkiye Gen-
ler ne nispetle ok daha faal rol ve kampanya-
Cephe Hik-
met'in bunlardan en tipik
Hikmet'i Hapisten Kurtarma

(gizli) Komnist Partisinin sevk ve idaresinde olan
tanbul Yksek Tahsil Genlik
Hikmetin hapisten rol
byk bu yoldaki ilk hareketi 8
1950 tarihinde bir Hikmetin kur-
iin bir bildiri kaleme almaya ve onu ka-
rar vermesidir. 48.000 adet bildiri 10 1950 tari-
hinde dernek muhtelif
semtlerinde Biidiride Hikmetin iin
birlik olmaya tipik rnek-
lerinden biridir. Hikmeti bildiri Berk-
tav. Vecdi zgner, Nuran Bozer, Ormanlar kaleme
Trkiye'de Sol Hareketler l
ve dernek yelerinden Evin Onaran, Turan Bayka-
ra, Zekai zgen, Glen, Abuzer zdemir, Aka Ak-
Sevin Turan Gveli, Kemal Dayan, Remzi D-
lbol, Veysel Nuran Bozer, Vecdi zgner, Veli Do-
lu, Solmaz Grkmen, Narin Berktay,
Mualla Akyol
Komnizmle ilgisi olmayan yzlerce Tk (gizli)
Komnist Partisinin ve Hikmetin
yolunda verenler ara-
Prof. Dr. Mazhar Osman, Prof. Ahmet Hamdi
nar, Ord. Prof. Ali Fuat Prof. Mustafa Tun,
Prof. Besim Darkot gibi ilim ve felsefe da
Bunlardan pek ok mhendis, doktor, aktr, ve avu-
kat bu kampanyaya vererek Gizli Komnist
Partisi, bunun dernek Nihat ida-
resinde Hikmet" isimli bir dergi de "Nuh'un Gemi-
si" isimli mizah dergisi de (TKP'nin bu kampanyaya
aktif olarak
Trk (Cemiyeti)
Dnya komnizminin biri de,
sever Cemiyetleridir. gibi, 1952 Stockholm'de
"Dnya Kongresi" bir Sovyet hareketi idi. B-
tn komnist ileri gelenleri ve atom silah-
konusunda bir kaleme alarak, b-
tn lkelerinde gizli komnist ile bu
imza toplama Gaye, atom yasak-
konusunda bir cephe Kominform da kendi
bnyesi iinde bir organize hatta
ci Hikmet'i, da Zekeriya Sertel'i tayin

Bizde byle bir dernek 12 1950 tarihinde da "Trk
Cemiyeti" ismi kuruldu. sol ha-
reketlerde isim meydana geliyordu: Adnan Cemgil,
Behice Boran, yksek mimar Nevzat zmeri, Vahidettin Barut, Os-
man Fuat Turgut Pura, Affan Sevinsoy,
Muvakkar Gran gibi isimler. ..
Dernek bir devresinden sonra 14 Temmuz 1950 tari-
hinde resmi olarak bir bildiri ile
gn kurucular Behice Boran, genel
Adnan Cemgil getirildi. Nevzat zmeri, Sevinsoy,
Vahidettin Barut, Osman Fuat Muvakkar Gran ynetim
"1 urk Severler
genel
stlenen
felsefe profesr olon
Adnan Cemgil, daha
12 Mart
darbesinde
ldrlen DEV-GEN'li
Sinan Cemgil'in
230 1 Aclan
kurulu yeliklerine seildiler. yeleri de Aka Akyo-
Naci Ormanlar, Ergn, Gleren Grkmen (zdemir), Sol-
maz Grkmen, Nurettin Akkan, Sabire Turgut Pura, Macit
Affan idi.
Dernek idare heyeti, 27 Temmuz 1950 tarihli Trki-
ye'nin Kore birlikte protesto 28 Temmuz' -
da kaleme 24.000 beyannameyi
Beyannamenin zerine, dernek mahkeme-
ye ve Askeri Mahkeme 13 Haziran 1951 tarih ve
esas 951/14 ve temyizin 18 Eyll 1951 tarih ve 1006
ile Behice Boran, Adnan Cemgil, Nevzat zmeri, Vahidettin
Barut, Sevinsoy, Osrr.an Fuat bir aya, Muvak-
kar Gran da on aya hkm
konularda faaliyet gsteren bu derneklerin gayesi, giz-
li Komnist Partisinin Cephe faaliyetini gd-
yordu. Kore Trk komnistlerini Trk kamuoyundan
tecrit etti. Ve Trkiye gizli Komnist Partisi 1951 meydana
ele olan "TKP Prensipleri" mahiyeti itibariy-
le Trkiye komnistlerinin Kore sresince, olarak faaliyet
belgeleyici nitelikteydi. Trk askeri, Kore' de komnistlerle
Trklerin, komnistlerin meydana cephelere
yz 1951 anti-Amrikanizm er-
ken ten bir horozdu.
Gizli Komnist Partisi ilgililerinin tevkifinden sonra, 1952-1960
dnemi Trkiye Komnist Partisi illegal paralel
olarak, muhalefet partileri iine sokmaya
lar. Bu dnem komnizmin legal mcadelesine msait ol-
iin, Trkiye Komnist Partisi 1960 27 Ma-
kadar rtl kalmak ve susmak zorunda Gene 1939-
1942 gibi edebi faaliyetlere verdiler.
1960 ihtilalinden sonra Trkiye Komnist Partisinin fa-
aliyet pek ok ve hatta Bunun se-
bebi, siyasi iinde konformizm idi. Zannedili-
yordu ki, 200 komnistin mahkum edilmesi ile bitecekti.
tan gnmze faaliyetlerinin zeti:
1) 1919 -1921 Milli Mcadele Trk-Sovyet
Hkumetinin
2) 1922-1933; Dnya
lanmalar. Trkiye Komnist Partisini devrin iktidar: partisi ile
me Kadro Hareketi.
3) 1932-1938; Trk Ordusuna
4) 1938-1945; Cepheler kurma. Kemalizmin "Tereddi
Trkiye' de Sol lfareketler l 23 1
mcadele" yani, Trkiyeyi Sov-
yetler harbe sokma
5) 1938-1942; partisine ve Halkev lerine

6) 1945-1950; Demokratlar Cephesi"nin
uygulama:
a- Trkiye Genler
b- Yksek Tahsil Genlik
c-
7) 1946 -1950; Kominform Dnemi: Tek Cephede
toplama, legal alanda Trkiye Sosyalist Emeki ve Kyl
Partisi denemeleri.
8) 1950-1952; paralel legal
Stockholm imza toplama
9) Kore aleyhine ajitasyonlar.
10) Hikmet'i kurtarma
11) muhalefet partilerine
12) 1960'tan sonraki "Milli Cephesi",
"Milli Cephe", "Milli Demokratik Cepne"21
1946' daki Legal
Trkiye 1946 yani Dnya bitiminden son-
ra ok partili devreye Kurulan ve ifti Sosyalist Partile-
rin Dr. Hsn de Fuat Bilege,
fo Papadopulos, Vardar, Habil Amado, Vatan, Hara Ak-
man, Mntakim men ile birlikte 19 Haziran 1946 tarihinde, "Trki-
ye Sosyalist Emeki ve Kyl Partisi"ni da kurdu. Partinin ge-
nel sekreteri Dr. Hsn merkez yeleri de Var-
dar, Fuat Bilege, Mntakim men idi. TSEKP, 39 maddelik bir ana ni-
zamname ile, 45 maddelik bir faaliyet
Dr. Hsn Esat Acil 14
1946' da Macit Gl, Aziz Utay ile "Trkiye Sosya-
list Partisi"ni zerine harekete ve TSEKP'ni

Esat Adil ynetimindeki TSP kurulmazdan
nce, her iki grup temaslar Trkiye Komnist Partisi
iindeki Esat Adil TSP'ni bir em-
rivaki ile Bir komnistler, Hikmeti, Kerim
Sadi'yi, Dr. Hsn Hamdi Alev'i Mustafa
Brklceyi, Hsamettin bir
legalize gryorlar, liderin, eski Da-
hiliye Vekillerinden Cami Baykurt'un ileri


Komnist hareketi
gelip, nceleri TKP
yer edinmeye
ancak bunun mmkn

"Trkiye Sosyalist Partisi"ni
kuran nemli simalardan
biri de Esot Adil

2321 Aclan
TSEKP, Hsn' nn
blnmeye
bir partiydi. Parti, siyasi
seimlerle
bir zemin

te yandan Esat ile Dr. Hsn
mer, Fehmi Kurucunun ile 4 1945'ten sonra
(Tan tahribi tarihi) bir
parti kurma fikrinde Esat Adilin TSP'ni kuru-
bir emrivaki kabul eden Dr. Hsn de
TSEKP ile ortaya
1946 Mart kadar illegal (gizli) TKP'nin vi-
layet komitesi sekreteri olan TKP'nin eski yneticilerinden
Hsamettin Esat Adile gizlice kendisi
ile bildirdi25. Esat Adilin sosyalist mer-
haleden geilmeden, komnizme beyanna-
melerle ajitasyon iin ajitasyon devrinin
tahrikata alet ederek felakete srklemenin tezi H-
samettin uygun geldi. Esat Adil ile TKP vilayet
komitesinden Durum Demokrat Cephe" sekreteri Nail
Vahdeti Dr. Hsn aksettirildi ve
bilinen ilkelerden biri olan CIA'in brosuna gelen ABD
barat W. Forest ve Constition gazetesi sahibi Mr. Gill'e mektup
yazan Hsn Trkiye'yi etti.
Dr. Hsn 1946 ifadesinde bu konuda
le diyordu: "Byle bir entrikayla gizli kmesinden
dim. Derhal Hsamettin vilayet komitesi grevinden azlet-
tim ve yerine Mehmet Boz'u getirdim ( .. .)" "Gn" dergisi ile "Gerek"
gazetesi ,TSP'nin; "Sendika" dergileri de
TSEKP'nin idi. Ankara'da Zeki
ln "Sz"; Adana' da dergileri ile de Naci
Sadullah "Havadis" gazetesi TSEKP'nin
Dr. Hsn "Emekinin Sesi" isimli gnlk gazete
iindeyken 16 1946 tarihinde Komutan-
TSP; TSEKP; ve bu partilere sendikalar
lar28. TSEKP TKP ile ilgili olanlardan Dr. Hsn
Ahmet Korucu, Hsamettin Nail Vahdeti
drder Vardar, Sleyman Tahir, Celal Zht Benneci, Ha-
san Erin, Ali Ceylan, Korucu, Mustafa zelik, Mehmet zden,
Faris Erkman, Aram Pehlivanyan,29 iki; Mntakim men,
latan, Tahir Agra, Ahmet Titiz,
Mustafa Arhavi er Galip Sezik, Mehmet olu, Demiray,
Kuran, Hseyin Demirz, Bahri Nevzat
Engin, Ahmet Sabri Soyuarar, Mmin Kkrek, Hasan Civan,
Ahmet Tezcan, Muharrem Bezgin, Osman Gzeyli, Bahar
Dr. Hulusi Yusuf Leon Ferit Kalmuk, Hadi
Malko, Jak birer hkm
Trkiye' de Sol Hareketler l 233
TSP ve Esat Adil beraat ettiler.
1946 TKP genel sekreteri Dr. Hsn ge-
nel sonu oldu. Yerini, Zeki TSEKP, legal
faaliyeti Adana, Ankara, Gaziantep, Samsun il-
lerinde

1946 genel seimlerde TSEKP'nin Seim Beyannamesi.
Kol ve kafa emekilerine!
Yoksul ve orta halli kyllere!
Demokrasiye btn
Trkiye sosyalist emeki ve kyl partisi
vesilesiyle evvel sizi ve size olan sevgi v12 gve-
nini lzum grr. Zira o; faaliyetlerden ve
lerden ancak sizin ve beraberimizde yrmenizle so-
nular kuvvetle
T.S.E.K. Partisinin genel seim mcadelelerinin
yle zamana Bu bir tesadf olmaktan ziyade, memlekette si-
sr'atle ve zaruri bir neticesidir. Demo-
krasi hrriyetlerinin elde edilmesine ilk beliren si-
yasi faaliyet ve ky emekilerinin hak ve menfaatleri-
ni zerlerine bizim gibi, sosyalist mcahitlerinde fayda-
lanmakta acele etmelerinden daha tabii ne olabilirdi.
her trl yorumlamalara meydan arzusiyle, he-
men ilgililer ve genel oy nnde duyduk:
Partimizin bu faaliyete sebebini nmzdeki seimler-
de birka mebusluk elde etmek hevesinde tahminlerinde
yorlar. Biz, hatta en kuvvetli vilayetlerde bile, millet vekillik-
lerine koymak niyetinde Hi kendilerini
tuta.n mtenasip bir derecede, Millet Meclisinde
temsil edilmek her partinin Bu haktan feragat etmek
bile gemez.
Normal bir seim muhakkak surette aday lis-
teleri ileri srecek ve ve bizimle beraber
olan ve faaliyetlerimizde bizi desteklemek azminde ve evre-
lerindeki mtereddit semenlerin bu listelerde gsterilen
T.S.E.K.P. vermelerini iin, bir propaganda faali-
yetine Halbuki bu tek dereceli seim mcadelesine
istemiyoruz. Niin?
nk, kanaatimizce Temmuz seimi normal
bir seim saymak yoktur. Hkumet partisi, aceleye getirerek,
halk henz daha ok partili rejime serbest ve gizli oy verme
vakit bulmadan, bir seim devresi boyunca
2341 Aclan
daha iktidarda emniyet almak istiyor gibi hareket
Bu tefsirin iddia edilse bile, kanuni vadeleri te-
yerinde ve milli menfaatlere uygun belirten en az
trl delil
1- Memlekette henz serbeste ve oy
kanuni mevcut Anayasaya ve demokrasi prensip-
lerine kanun ve nizamnameler ve hak ola-
rak sebestliklerden cezai hkmler
el' an yrrlkte duruyor. Seim bu tehditleri gir-
bulunuyoruz. Bu vesayet ile serbest seimi
kabil inanmak pek gtr.
2- Muhalefet partilerinin hemen hepsi yeni henz daha
devresini Bunlardan ancak bir ikisi halk
byk ve lde faydalan-
mak suretiyle, muvaffakiyetler elde edebilir. Fakat Hkumet partisi-
nin, senelerce sistemli mahsu-
l olan ve elindeki Devlet ve
beslenen zengin ne kadar bir
durumda gz bir gerektir. Bir yandan da en by\i-
en kadar tekmil hkumet partinin
devi mil-
li iradenin kendisini gstermesini adeta
reyine anlamakta glk ekilmez. Byle
bir seimden temsili bir meclis mmkn grmyoruz.
3- Bu acele seimi gstermek iin, Halk Partisi yksek makam-
ileri srdkleri, siyasete dayanan iddia da ve cihan olay-

uygun olmaktan ok tahminler, milletlera-
mnasebetlerin tamamiyle bir tarzda
Cumhuriyet Halk Pratisinin fevkalade veri-
len nutukta mttefiklerin bir belli ol-
ve senelerce srecek uzun, ve bir devreye gir-
mek zere ve nihayet daimi bir harp tehlikesi iinde
bu devirde de milleti temsil yetkisinin sz gtrmez bir
Millet Meclisinin elinde
bahsedilmektedir.
nmzdeki senelere ait bu hkm; hadiselerin ve byk
devletler mzakerelerin kknden rhnektedir.
dikkatli incelemeler, bunun aksine olarak, bizde, 1947
girmezden evvel, devletler tavizler ve msamahalar sa-
yesinde uzun vadeli bir bundan bir ka ay evvel si-
yasi olan yz ve kon-
pek kanaatini Bugn,
onarma, istihsal ve gi-
Trkiye' de Sol Hareketler l 235
arifesinde etmiyoruz.
durum bu gre, seimi 1947'ye
mak; her bir rejime ve temsili demokrat bir idareye ka-
ve yksek menfaatlerimize en uygun hareket

Esef ederiz ki, bu istikamete evirmek kudretine malik
Seim zere bulunuyor. sebeplerden
meydana meclis uzun mrl bir meclis Onun
mak mecburiyetinde iki nemli vazife O evvel
kanunlardaki Anayasaya ve demokrasiye abuklukla
cak dzeltmeleri yapmak, Matbuat Kanunu gibi bsbtn yrr-
lkten O bundan sonra, seim kanununu asri ihtiya-
gibi tahmin edecek bir ve bilhassa partiler ara-
nisbi temsil prensibini ve 18 genlerin oy ka-
bul ederek, en ok bir iinde seimin yenilenmesine karar vermelidir.
Milli iradenin kendini belli etmesine seimle-
rin israr edilmesini protesto T.S.E.K.P. kendisi-
ne vermek arzusunda olan muhakkak surette san-
gitmeyi ve ve da gitmeye etmeyi ve seim
evvelceden beyaz, birer pusla koyarak
lara tavsiye eder. Bu tarzda hareket etmekle hem
iktidardaki partinin umum verilen oylara nisbetini klt-
hem de bize olan
gerekten serbest seim!
Nisbi temsil!
Trkiye Sosyalist Emeki ve Kyl Partisi Reisi
Doktor H.
2361 Aclan
Onbirinci Blm
1-Prof. M. Tayyip Gkbilgin, Milli Mcadele s, 136,138, 1965,
2- "Kadro" Ankara' da 1932 Ocak Bu dergi-
yi Sreyya (Aydemir), Hsrev (Tkin), Vedat Ne-
dim (Tr), Burhan Asaf (Belge), Yakup Kadri idi.
(Yazman), Falih (Atay) da ile Kadro destek-
lediler. Kadro Milli hareketinin ideolojisini yapmak,
Trk dnya kurmak gdyordu. Smrge ve
smrge milletlerin mcadeleleri tarihine etki yapan
en byk faktrd. Kadroculara gre modern tarihin
aksine olarak ve tarihe milli hare-
ketleri istikamet vermektedir. Bundan byle Milli hareketi sadece
Trkiyeye mahsus bir olay Kapitalizmin i
dzensizlikleri, hakimiyetlerini bir ekonomik
sistem kurmak ancak bir devlet ekonomisi ile mmkndr. bir
ekonomiye sahip ve btn khne kurallardan tezat-
bir millet yaratmak milli hareketlerinin gayesini etmelidir.
Kadro hareketinin bu revizyonist tezlerinde en ok etkileyen
Leninin "Kapitalizmin Son (Merhalesi) Emperyalizm" eseridir di-
yebiliriz. Sreyya, smrgecilik hareketle revizyonist
devleti tezine bu o zamanlar, Komnternin ve Trkiye Komnist
Partisinin bir su "Kadro" 1934
(Atatrk' n zel bir emri ile).
3-Nejdet Sanar, Gizli Komnist Belgeleri, s, 20, Ankara, 1966,
s, 7-19.
5-Suat ynetiminde gsterilen, Fuat Baraner
idare edilen "Yeni Edebiyat" dergisi.
6-Rasih Nuri SETA (Santral Komite) belirtiyor.
7-"Yurt ve Dnya" ile" dergileri.
geen dergiler.
Hsn burada Falih 7 1944 tarihli "Ulus"
gazetesinde "Nizam
telmihte bulunuyor. geen makalede deniyordu:" ... Cumhuriyet
ne Gardislik ne de Trokistlik bu memle-
ketin bela getirmek vermiyecektir ... "
10- Dr. Hsn burada Zeki Mihri Bel-
li mi, kestirilemiyor. Zeki onbir ay mevkuf ko-
tahkikat 1944'ten sonra TKP'yi Ankara'da yeniden
ilegal olarak harekete 1944 Mihri Belli ise, polistek; diren-
mesi ile n cezaevinde moralleri 1952
aksine birbirine yerde, rol
Rasih Nuri bu gen mcahidin Mihri Belli koaptisyon usu-
lyle yani tayinen Merkez Komitesine (1942) sylyor. Bknz. R.
Nuri Trkiye Komnist Partisi ve Bilimsellik, Que Vadis
Trkiye' de Sol Hareketler l 23 7
him s, 129, 1976, Rasih Nuri
Bizim l947-48'lerde Hcre sekreterimizin Zeki
bilgileri ileri geliyor.
11- Bu parola Cumhuriyetin 10. (1933) Atatrkn emri ile ha-
dvizlerde grlr; tarih Enver Behnan tara-

12- Emeki, - Eyll, s, 10-11, s, 23. Verilen bilgiye gre yaza-
Fuat Baranerdir. Bknz., lke Derg., s, 2, 1978, s, 290'da, Mih-
ri Belli -o gnn illegal sol hareket yneticilerinden- bu konuda
"1943 Fuat, Mhrdar sem-
tinde bir evde gizli malzemelerini ben
Fuata verdim. 'En Byk Tehlikeyi, burada son-
ra redaksiyonunu bir-iki birlikte Bunu Hulusi
da bilir. O byle bir takma bir adla imkan-
Birinin sahip gerekirdi. Faris, bu zor yklendi. evine
Faris, kendi olarak gtrd ve bomba etkisi yap-
Mecliste o zaman byle yoktu.
sonra, Faris defalarca Birinci gerek polis ta-
gerek sorguya ekildi.
vermesi iin Faris, bunu kendisinin bir
syledi ve direndi. Faris bu at-
makla, ikincil bir adam durumuna
mcadelede hareketimize nemli biridir. Bu Fa-
ris yazamaz gelmez o da yazabilir. Faris Erkmen iyi bir res-
sam, iyi bir rgtl ve disiplinli bir Ama bu
bireysel bir rn Farisinde byle bireysel bir
ta szkonusu Kollektif bir rndr, ama
yazan
13- Mihri Belli yan-legal Genlik Bknz., Mihri Bel-
li, Sz Ankara, s, 29, 1967. Mihri bu
Hasan Basri Alpin de Sleymaniye camisine ekme
yazar.
14- Hasan Basri Alp, eski gvenlik merhum Em. Hakim Ge-
neral Mutlugilin bir sohbetinde bize gre, iL Dnya Sava-
Trkiyeyi ilgilendiren, casusluk tarihinde "Grc Kilisesi diye
ile Hasan Basri Alp ise, Trkiye
(gizli) komnist partisinin yesi idi. Grc kilisesi te-
Varditze, merkezi Pariste bulunan (1935 Anti-Sovyet
Grc Komitesinin yesidir. O Trk gvenlik ilgilileri, pro-
fesyonel casuslarla ilgili ve Grc kilisesinde bir arama yap-
Kilisede tam bir matbaa, uzun ve namlulu silahlar,
askeri' sahra ve topu drbnleri ele Bu olay yle
ki, 1935 dnya dikkate rtbas
Papaz 1941 sonra, o zamanki
Konsolosu ile Anti-sovyet bir casusluk rgt Tutuklanan
2381 Aclan
ve hkm giyen ondrt casus nl bir Trk Orhan Veli'nin
olan, 1950 sonra nl bir yazar olarak ortaya Adnan
Veli'de TKP yesi olan Hasan Basri Alp'in 1944 anti-Sovyet-
leri casusluk rgtnn dikkat ekiciydi.
Edward "2. Dnya
70. konuya getirir kanaatiyle nemli bir
dipnotu buraya ... Nazi ve komnist taraf sa-
Trkleri byk tehlikelerin a-
Bunu da, Nazi ya da Komnist Trkiye' de bir
biimde etkili ile bunlara direnmek
yaratarak Trkler bunun 1943
Mart Trkiye iin bir dosya-
da, Trkiyedeki Alman komnist faaliyetlerini kendileri ynetti-
belirtiliyordu. Bylece Nazi unsurlar, Trkiyedeki Sovyet
yararlanmak Trk rejimi bir komnist tehdidinin var
haberli Bu dosyada Nazi bir
gen Trk komnizme
ileri srlyordu. Raporda "Bu ancak, Trkiyeyi, Sovyetler Bir-
Trk yol aacak sert tedbirler almaya zor-
szleri de yer Ancak Trklerce bu rapor ze-
rine da Mahalli komnist faaliyeti, Sovyetlerden esin-
olabilirdi, Rapor, "Konuyla ilgili srdrlmekte olup,
konu zerine dikkatle diye ekliyordu. Edward
Weishand, bu rapor iin gsteriyor: Von Papen, Berlin'de,
leri Ankara 31Mart1943, Ele Geirilen Belgeler, NA T-20, rulo
no. 2618 E 364579 no'lu blm.
15- Bknz. Mihri Belli, s, 30
16- "Tan" gazetesi, 4 Ekim 1942 ve 30 1943
17- Hitler'in anti-Komntem Cephesi (1935) Komntemi, Sovyetle-
ri tecrit ameliyesi, bylelikle Tecrit edilen anti-Komn-
tem Cephe oldu. Anti-Komntemin bir beyannamesi iin: Bknz,
Derg., 1935, s, 278, Berlin" s, 10. (Azerbaycan Millf Hare-
ketinin
18- Demokratlar Cephesinin yneticileri: Dr. Hsn Hsa-
mettin Nail Vahdeti Ahmet (Dede Ahmet), Celal
Zht Benneci; Bknz, Yeni Gazete, 13 Nisan 1967, Al, Ediyo-
rum, s, 5.
19-Adalet gazetesi, Aclan Temmuz, 1965.
20- 1944 TKP Sekreteri Fuat Baraner'di. 1946'da yerini Ze-
ki Kanatimize ve bu kanatimizi teyid eden karinelere g-
re, szgelimi Zeki 1949 Eyllnde kesin olarak Ankara' dan
sonra Dr. Hsn TKP Genel Sekre-
1950'de Cihangir'de Partinin bir evde
Merkez Komite Zeki Genel
tescil edildi. Zeki zamanda, Merkez Komitesi de yk-
Trkiye' de Sol Hareketler l ng
Cihangir Mihri Bellinin Hsny 1946 tevkifa-
tutumundan sonra sert bir ve Genel Sekreterlik-
ten rol Zeki bu
Hsnye ve rol
sonraki Zeki'nin Hsn yurt
timesi, Mihri Bellinin de Hsn'nn haraketli savunucusu li-
derlik nelere tipik bir
21- Halis Okan, O tarihlerde TKP'nin Harici' Bro II. Sekreteri- World Marxist
Review'in Ekim 1967, Nr. 10, 36. " ... Kom-
nistler, radikal demokratik yeni bir hr, ve demokratik bir
Trkiye iin mcadele edecek, emperyalizm her trl gr-
sahip kimselerden demokratik bir Millf cephe iin

22- Bknz., Yeni Gazete. 14 Nisan 1967,
23- "Trkiye Sosyalist Partisi", 24 1946'da Sabit Fehmi
nal, Orhan Taner kuruldu. 10 Eyll 1948'de infisah etti. Bknz.,
Trkiye' de Siyasf Dernekler II, Em. Genel s, 291-330; Zafer
Tunaya, a.g.e., s, 701; Dr. a.g.e., s, 542. taraftan "Trkiye
i ve ifti Partisi", Etem Ruhi Balkan 7 1945'te kuruldu.
1950 seimlerinden sonra infisah etti.
24- Abidin Nesimi'nin, Alaaddin Hakgnden'e mektup iin Bknz., Dr.
a.g.e., s, 550-552.
25- Yeni Gazete, 7-8 1967, Nr. 859-860
26- Hsamettin 11 1946
tarihli mektup iin Bknz., Dr. a.g.e., s, 553-554; Mutlugil,
s, 33-34. Mektubun Dr. ki-

27- TKP'nin, anti-Amerikan bir benimsemesi, Rus-Amerikan
ve rastlar. Amerika Birle-
Devletlerine Trkiye konusunda ilk jurnallerde da TKP y-
neticileri Al, Yeni gazetede tefrika edilen 1967)
Ediyorum" seri "1945 ABD Mr.
Wilbur Forest ve Constition gazetesi sahibi Mr. Gill'in Ameri-
kan Haberler Merkezinde haber alan Dr. Hsn
hitaben bir mektup 21 1945 tarihini
bu mektupta, Trkiye'de demokrasinin perdelenmeye
tahsilini Amerika'da yapan Mihri Belli'nin Genler
tevkif ve memlekette terr hkm
kayet ediliyordu. gnlerde Demokratlar Cephesi yneticilerinden
Nail Vahdettin da kendisine "gizli faaliyette bulunmak zorunda
bir sendika idare heyeti temsilcisi" ss vererek, Constitution gazete-
si sahibi Mr. Mac Gill'e giderek ziyarette bulundu ve daha nce de
ca bir mektubunu kendisine .. "
28- 16 1946'da 15 Sendika olup, bunlar TSEKP ile TSP'ne
olan ve bu parti
2401 Aclan
29- Aram Pehlivanyan, hapis sonra 1950'lerde yurt ka-
Berlin'de faaliyet gsteren Bilen TKP'nin Merkez
Komitesi Polit Brosunda Ahmet Saydan takma (Bu-
nu eden Bknz., l",
s, 32-33., A. Saydan 1980 ld.
30- Proleter Devrimci Temmuz 1970, Nr. 7 /21
1 Blm
1951 - 1952 ile Kapanan
Komnist Faaliyetleri
Zeki Devri: Sonun
Gerek 1944, gerekse 1946 tevkifleri, Trkiye Komnist Partisinin
btn meydana Nitekim Zeki ve
Muzaffer ynetimindeki Ankara hcreleri gizli
1944'te olsun, 1946'da olsun Zeki bir sre mevkuf kal-
Parti ele vermedi. 1948'den sonraki
dnemde, 1951 kadar sren faaliyetlerin sayisi polisin
kontrol Zira Ankara siyasi
polisin 1946'da Necdet 1948 tarihinde Sabahattin zbay
isimli biliyoruz3. Keza siyasi polisin, TKP'nin
mir il 1944'te Yusuf Etiki 1946'da Dinseli, 1948' de de
Turan ile Behet da meydana haki-
katlerdendir4.
TKP iine polisin ajanlar partinin faaliyetle-
ri bilhassa 1946'dan sonraki dnemde 1947 Ze-
ki illegal kadrolara pek ok ye kaydedilmesinde rol oyna-
kadrosu bilhassa Dil Tarih Fakltesi ile Devlet
gibi okullardan 1946 kom-
nist faaliyetleri drt safhada Ankara'da "Trkiye Genler
da "Yksek Tahsil Genlik tesirli faaliyet-
lerde Hikmeti hapisten kurtarma ile be-
lirli bir elde Hikmet hapisten bir s-
re sonra da Rusya'ya firar "Trk Cemiyeti" ise,
Trkiyenin Kore' ye asker gnderme sonra men-
bir ile ay hapis
1951-52 ile meydana TKP faaliyet sresi, Anka-
ra'da 1947'den, da da 1949'da Zeki ter-
'421 Aclan
sol faaliyetleri

olduka
nemliydi. Orhan Veli
"Yaprak"
dergisi de bunlardan
birisiydi
Dnemin sol
"Gerek"
dergisi
kedip, bu sonra btn ile
Zeki 1947'de Ankara kurma-
ve hcrelerin muntazam faaliyete gemesi, 1948'de
lan ve "Terziler olarak komnist toparla-
Bu sre iinde, bil-
hassa 1946 yaz Zeki l'n ida-
resinde "Sz" gazetesi ile genlik hareketlerinin or-
"ANT" dergisini 1946'larda "Yurt ve
Dnya" ile dergileri bulunuyordu.
1947' den sonraki Orhan Veli idaresindeki
"Yaprak" dergisi, TKP'nin resmen kontrol olma-
makla birlikte bu dergi iine de Parti idi. da
ise "Hr Genlik", "Hr", "Gn", "Gerek", "Yeni
"Medet", "kz "Nuh'un Gemisi", "Beraber",
"Yeryz", Hikmet" gibi dergi ve gazeteler 1946-1952
gnlk ve gnlk dergi ve gazetelerdir. Bu der-
gilerin en nemli Hikmetin dikkati ek-
Cemiyetinin dergisi de, dernek mensup-
tevkifine kadar 1947'de Ankara' da
sa bir sre "24 Saat" gazetesi
Zeki 1949 Eyll'nde gittikten sonra TKP'nin
merkez komitesi seildi. Bu dnemde Dr. Hsn
Celal Zht Benneci, Halil Fuat Baraner,
Mihri Belli, Mehmet merkez komitesinde ve g-
revler Merkez komite nemli olarak hareketleri zerinde
duruyor, genlik hareketlerini fiilen organize ederek messir olmaya
TKP'nin zerinde hassasiyetle
Paris'teki kolu ve Trkiye ile kuran Jn
Trkler idi.
Jn Trkler Faaliyeti
Jn Trkler" 1949 Paris'te, Rue
Saint-Jacques'da Gallimard kahvesinde toplanan komnist
Trk kuruldu5. Jn Trkler"
iine kimseler, bilhassa idareci kadrosunda, Kemal
Aksoy, Fahrettin Petek gibi isimlerdi.
ilk Kemal Aksoy, genel sekreter;
Turan Doyzan da yedir. Fahrettin Petekin, Cenevre' den, Pa-
ris'e gelmesi zerine, Trkiye' de Dr. Hulusi tallmat
Jn Trkler ile temas kurdu. Bu henz
rrkiye'den olan Gn Togay ve Necil Togay ifti de Jn
frkler dahil oldular. Gn ve Necil Togay ifti Paris'te
Trkiye'de Sol Hareketler\ 243
"Tango" Otelinde Paris'te bulunan
Attila da Fahrettin Petek ile temasa geti. Tacettin Ka-
"Jn Trkler" girmek istemesi, tak-
tik sebep oldu. Tacettin ve benzeri
leri kimseleri gibi yaparak uyuttular.
Arslan da, bu Paris' e geldi ve bir ara "Jn
Trkler" Kemal yerine oldu. Jn
Trklerin yelerin seiminde ynetici kad-
royu ince eleyip dokumaya sevketti. Vartan B.
Avedis isimli Trkiye Ermenileri de Anka-
ra' da ve gibi Jn-Trkler da
TKP iindeki Zeki Mihri Belli yrtlmek-
teydi. TKP iindeki sebebinin iin, 1951 tevkifa-
beklemek gerekecekti. Partide bu ihtilaf, legal veya ille-
gal zerinde patlak btn
yelerin savunan grubun kabul edilmedi." Jn
Trkler", 1950' de de tertip edilen bir genlik festivaline Ars-
lan ile Aksoy'u gnderdi?. Jn Trkler Na-
Hikmet' in faal rol Sovyet yaza-
Ehrenburg, komnist Louis Aragon ve Tristan
Tsara ile Trkiye'deki kurtarma faaliyetine bulundular.
Aksoy, Sovyetlerin Arslan zerine, onu
takip etmesi iin Sovyetler Bu
durum
1950 Roma'da Kongresi" Arslan
Hikmeti burada komnist ilan etti. Bu, Ehren-
burg ile Aragon'u sinirlendirdi. tedbirsiz do-
Zira yrtlen taktik, onun
komnist vatansever Gerek Ak-
soy'un Sovyetler Arslan izlemesi,
gerekse Aragon ile Ehrenburg'un
1951'de Jn Trkler' den "Cumhuriyet" gazetesinde
bir seri iinde "Komnizmden gerekesini kaleme
Arslan bu Bulgaristan' da olan
"Yeni gazetesinin, ekoslovak resmi ve Av-
rupa
"Jn Trkler iindeki ihtilaf, bir hayli Parti ii
hizip da Aksoy'un, "Jn Trkler iin-
deki Ermeniler aleyhindeki suyu damla oldu. Kemal
ile birlikte, "Jn Trk"lerden Komnist Par-
tisi'nden grdkleri Trkiyeye, muhtelif adreslere kom-
nist beyannameleri gndermeye
Paris'te Kemal
kurulan "ileri
Jn Trkler"
Paris'te okuyan
irtibat kurmak
iin bu yoldan
9lmak zere nl Atilla
ilhan ile de temasa

2441 Aclan
Jn Trkler TKP ile
Temas ve
Dr. Sevim Yksek Tahsil iinde faaliyet gs-
Hikmetin ve bu
TKP kabul sebebi Paris' e gide-
cekti. TKP'ye kendisine Melahat Trksal Mela-
hat Trksal ile, Haseki Hastahanesinde
Melahat, Sevim Paris'teki Jn Trkler"
bilgi verdi ve bu iindeki halletmekle
ni bildirdi. Sevim 13 1950'de Marsilya yolu ile Paris'e gitti.
Bir hafta Jn Trkler ile
bepleri zerine bilgi Komnist Partisi, Paristeki Trk
komnistlerini bilhassa bu keyfiyeti zerinde
Kemal ile Aksoy nemli rol kom-
nistleri, Trkiye Komnist Partisinin mevcudiyeti bir
Trklerden belge Fahrettin Petek, Sevim
- Sizinle de mi bu belgeyi diyerek sitemde bulundu.
Sevim Paristen ameliyat olmak iin- Amerika ya
gitti. Amerika' da Trk komnisti ile temas etti. Bunlar, Rozet Avik-
tor, Mbeccel Belik ve Nilfer Redy idi. Sevim Amerika'da bir
hastahanede ihtisas geri teperek Paris' e geldi. Amerika' da
Necil Togay ile Paris'ten ve ona Jn
Trkler bildiriyordu. Dr. Sevim Tacettin
Paris tesiri alarak, Jn Trkler bil-
gi Ve faaliyete geerek iki grup bir
snde bulundu, nisb1 bir da Sertel de Paris' e gel-
Sevim Melahat Trksal ifade
ederek, TKP yesi ihsas etti. Sertel ile bulu-
narak geri planda ve gmlmesi idi. Mhim olan ih-
halli ile vakit ldrmek tam bir komnist faaliyeti gster-
mekti. Fransa' daki komnist Trklerin, Trkiye ile da Dr. Se-
vim ile Trkiye' den gelen talimat, Pa-
risteki Trk komnistleri teker teker bilgiler
idi. Dr. Sevim Sabiha Sertel ile temas kurdu. Kendisine Paristeki
Trk komnistleri syledi. Sabiha Sertel, Fran-
Komnist Partisi ile temas bulunuyordu. Fakat Fran-
Komnist Partisi, Jn Trkler TKP tev-
sik durumu Sabiha Sertele glkler
yordu. Sabiha Sertel ile Sevim Jn Trklerin halli
konusunda mutabakata Bunun zerine Sabiha Sertel, Fahret-
tin Petek, Tacettin Karan ve Sevim bir davet etti. Bir-
lzumunu ileri srerek, TKP Merkez Komitesi sekreteri Ze-
Trkiye'de Sol lbreh.tlrr l 1+c;
ki temennilerini bildirdi. Yeni bir tzk zerinde

Paristeki Ahmet Kutsi Tecer'in
bs ile faaliyete geen komnizm gibi bir ideoloji ile ilgisi
bulunmayan komnistler muhalefet
yerine, ele geirmeyi uygun buldular ve Dr. Sevim

gnlerde TKP yelerinden Devlet Tiyatrosu sanat-
Ulvi Uraz, Paris'e geldi. Seluk Uraz ken-
disine iltihak etti. Paris'te Kemal delaleti ile Ulvi
Uraz, Dr. Sevim ile bir konserde Esasen daha n-
ce Melahat Trksal, Ulvi Uraz Paris'e bir
mektupla, Sevim ya referans Ulvi Uraz, Faris' e geldikten
sonra temaslar kurmak Sevimden Sabiha Sertel ile
temas ve onun delaleti ile Komnist Partisine de ye

Gn ve Necil Togay bu ara Trkiye'ye Togaylar Fa-
ris' e gelirken, Zeki direktifleri de getirdiler:
Her biri hak ve selahiyete sahip olmak zere, Paris'te bulu-
nan drt Trk (Komnist Partisi yesi), Dr. Sevim Sertel,
Necil Togay, Gn Togay bir 'Avrupa Grubu' edeceklerdir.
Paris'te komnist takip edilecek, Trkiye iin ilgili ma-
keleler tercme edilerek Trkiyeye
TKP'li komnist Trkler tesand kuracak illegal
riyat
Komnist Partisi ve ona temasa gPi-
lecek.
Paris'ten ve lkele-
ri Trklerle temaslar
TKP ile muhabere, Necil Togay ile
Paris'e giden, Paris'ten gelen Trk Komnistleri ile te-
maslar zel parolalarla
TKP' den gelen mektuplara Ferhat ve
temas Marsilya'dan (Ferhat - Zeki
TKP'nin Avrupa grup sekreterinin Dr. Sevim Ta-
Zeki teyid
Yeni edilen "Avrupa Grubu"nun II. sekreteri
Sertel idi. Sevim Tandan Necil To-
gay bakacak, ek olarak Sevim ve Gn Togay da
kilat ile Dr. Sevim kendi ifadesinden anla-
gre 900 Frank Parti 450 Frank iin para
dyordu. Sevim Ulvi Uraz ile temas kurdu. Necil Togay ile de
TKP ile
Jn
Trkler bir
kamuflaj grnmnde
olup,
;zmek iin doktor Sevim

TKP'ye en
byk destek
komnist
geliyordu. Bunlar
nl
lragon'un zel bir yeri

246 J Aclan
ilerletti. TKP Necil Togay'dan Sabiha Ser-
telin finanse Yolu" dergisini Dergi, Londra ve Ne-
wyork'tan Trkiyeye sokulmak istendi. Hikmet'in de
tavsiyesi ile "Tek Cephe" isimli derginin Ulvi Uraz ka-
ile birlikte grev
Ulvi Uraz ve Trkiyeye dnerlerken, TKP iinde hi bir va-
zife iin zaman parti kendilerini
Hikmet, Urazlardan, Trkiye'den
gndermelerini, Berlin'de tahsilde bulunan Glenin adresin-
den istifade edilmesini, musiki gre bir
istedi. Seluk Uraz Urazlar yurda dndklerin-
de, Glen'in adresine notalarla haber ve posta-
Hikmet o da bulunan Mnevver
Ran'a, Ulvi Araz ile 1500 TL. gnderdi. Ulvi Uraz bu
Mehmet Ali Aybar Mnevver Ran'a
Paris'ten Sevim Zeki Ferhat ile bir mek-
tup Bu mektuba gre Sevim Marsilya'da bir kahvede Vasfi
Ykselsoy ile Randevu tahakkuk etti. Sevim
ki kapsayan raporu Vasfi Ykselsoy Zeki

Paris'te, Orhan Karahasangil diye biri Bu zat "Genlik
Mukavemet Cephesi" isimli bir kurup faaliyete gemek istiyor-
du. Tzk sureti TKP bu konuda ne
Sertel, Komnist Partisi sekre-
teri Harry Politt ile temasta ve ondan vaadi
Sabiha Sertel, Komnist Partisi ile temaslar
Kendisine TKP'den haberdar
Jn Trkler tafsilat
Kemal ve Aksoy, Komnist Partisi yesi-
dirler ve Komnist evrelerinde TKP aleyhinde

Paris'te bulunan sol listesi
Ulvi Uraz ile Parti
Legal Talebe Cemiyeti Sevim buraya
TKP'nin illegal gnderilmesi.
Rozet Aviktor ile Nilfer Redy ve Mbeccelin Trkiye'ye dne-
cekleri.
Komnist Partisinin TKP'den belge talebi.
komnistlerinin, TKP Parti hviyet
istedikleri.
Aksoy ve Kemal komnistlerine ken-
dilerini TKP'nin mmessilleri olarak
Trkiye'de Sol Hareketler l 247
Kemal Dadaist ve Komnist Tristen Tsara ile
Hikmet'in tercme etmeleri ve
L'Humanite' de
Paristeki komnist Trkler, Komnist Parti-
sine girebilirler mi?
Zeki Paris'e kaak olarak giden Erem Esen va-
ile Dr. Sevim rapo.runa ve suallerine zetle
verdi:
Raporun Sevim olarak gnderil-
mesi Sabiha Sertel ve memle-
ketlerdeki Trk komnistleri kararlar almaya Av-
rupa grubu yetkilidir. Hikmet yurt Geim
meselesi garantilidir. Aksoy iin bir yok. Zaten
Trkiye' de iken Parti mazisi temiz Bu konuda Kom-
nist Partisi'nin, Komnist Partisinin, Trkiye
Komnist Partisini bilmemesi Aksoyun faaliyetleri neti-
cesidir. Komnist Partisi'nin Trk Komnist Partisi mensupla-
hviyet istemelerini hayretle nk,
Trkiye' de TKP illegaldir. Trkler tecrbe ve kltrlerini iin
ve Avrupa komnist partilerine girebilirler.
1951 Berlin Komnist Genlik Festivali
TKP, 1951 Berlin'de Komnist
Genlik Festivaline delege gndermek iin karar Mali
Partinin 'A vn:pa Grubu' Fon Enternasyonalden greceklerdi. Yedi ki-
gnderilmesi Necil Togay ve Gn Togay, durumu
Trkiyedeki komnistlerden Dr. ile Mbeccel
bildirdiler. Trkiye'den milli isteyen Sertele istedikleri
gnderildi. Festivale Dr. Sevim Banu; Halim Spatar, Erem
Esem, Melike; Sertel, Sitare; Necil Togay, Ali isimleri ile
lar. gayri resmi olarak Berlin'den Glen, Paris'ten
Aksoy festivale Hikmet ile Sabiha Sertel de
festivalin hususi davetlisi idiler. Festivalde pek ok
Sevim Kore harbi bir beyannamede, Trk
askerinin Kore af dilemesi talep ediliyordu. Erem
Esen, Sevim Sertel WIDF (Women's Demo-
kratic Federation - Beynelmilel Demokratik Federasyonu)
Sevim bu konferansta bir
rak, kendisine Trkiye' den haberler bildirdi,. Dr. Sevim
Hikmet, Sovyet Sefaretinde verilen resepsiyona davet
edildiler. Wilhelm Pieck de davetliler idi. Festivalin
merasiminde Erem Esen, milli grnd. Festival sonunda Ha-
Saadet Baraner
olan Suat
Neriman
Hikmet, Sabiha Sertel'le
birlikte Trk Solu
faaliyetlerinin edebiyat
cephesini ediyordu
2481 Aclan
lim Spatar, Dr. Sevim ile birlikte WFDY (Dnya Demokratik Gen-
lik Federasyonu)'un kongresine 2-6 Eyll'de Sevim
Beynelmilel (komnist) IUS'un kongre-
sine Delegeler Halim Spatar, Erem Esen, Sertel
de bulunuyordu.
Sevim 19 Eyll 1951'de uakla Trkiyeye geldi. Zeki
mara, Festival ve Avrupa faaliyetleri tafsilat verdi. 26
Ekim 1951 gn yeni havi olarak Galata' dan vapurla Marsil-
ya'ya hareket ederken tevkif edildi ve bylelikle 1951-1952
oldu.
1951'de Mahkemeye verilen TKP
Vesatileri ve Mesleki
vasatisi 32.1
76 20 ile 29
60 30 ile 39
24 40 ile 49
6 50 ile 54
1 66 (Dr. Hsn
TKP Merkez Komitesi yelerinin vasatisi 48.7' dir.
Dr. Hsn 66
Zeki 48
Halil 56
Mihri Belli, 38
Mehmet Bozer, 52
Fuad Baraner, 49
Komnistlerin (167 tahsil
Yksek Okul mezunu 35
Yksek okul 29
Lise mezunu 19
Ortaokul mezunu 22
mezunu 10
Cahil ve okuma yazma bilmeyen 52
Meslek 3 doktor, 10 4 lise 29 1
dolma kalem tamircisi, 1 kseleci, 2 mtercim, 29 niversite
2 Yedek Subay 1 28 zel sektrde ve devlet dai-
memur, 2 1murakip,3 muhasebeci, 2 sepeti, 1 deko-
ratr-ressam, 2 tramvay biletisi, 1 kundura 1 posta mvezzii,
1 seyyar 2 bakkal, 1 demirci, 1 1 3 kun-
Trkiye' de Sol Hareketler l 249
1 marangoz, 2 1 pirna sahibi, ufak apta fab-
rikatr, 1tccar,2 terzi, 2 teknisyeni, 1 orman mhendisi, 2 avu-
kat, 1 seyyar 2 Riyaseti Cumhur flarmoni 4
Devlet tiyatrosu ve (-:J aktr, biri 1 mfet-
1 matbaa makinisti, 1 Kadostra teknisyeni, 1 ifti, 1 1 edebi-
yat doktoru, 2 jeolog, 1 kalorifer 1 5 yksek
okul mezunu, bunlardan ikisi ev biri ilmi tetebbu ile bi-
ri halen Orta Teknik niversitesinde Prof. Dr. Mbeccel
biri Prof. (Siyasal Bilgiler Fakltesinde) Sadun Aren. (Halen S.B.F. ile

BELGELER
1951-1952 BELGELER
1 - T.K.P. T

Partimiz, - Leninci bir partidir. Onun yesi olmak
prensiplerini, gayelerini, mcadele usul ve iyi bilmele-
ri gerekir. Ancak bu suretledir ki, kendilerini emekilerin da-
verebilir, ona olabilirler.
- Leninci bir Parti iin nazariye ile fiiliyat szle birbirlerine
program, taktik ve bir vahdet olmak
Ve, Partimiz bu vahdet zerine Bunun iindir ki,
Parti kendi iin b-
yk bir nem vermek TKP nazari ve taktik meselelerde oldu-
gibi meselelerinde de marksizmi ana rehber bilir.
de vukua gelecek Kongre tarihi duruma
gre ve yeni durumun yani siyasi vazifelere uygun olarak
kilat daima yapar.
Fakat partinin seyrinde halde,
kilat prensipleri Btn glkleri ve engelleri kitleleri
zafere iin partimizin bu prensiplere
Ana Prensipler
Komnist Partilerinin prensipleri, ve btn
emekilerin nder ve idareci olarak zerle-
rine tarihi vazifeden Leninin, Stalinin prensiplerine
dayanan komnist partileri gayeleri ve mcadele usulleri ve
her burjuva partilerinin sosyalist reformist partilerden tama-
miyle
Marks ve Engels Partiyi, nc bir mfrezesi ve onu kur-
gtrecek olarak gsterdiler. Ve, Parti
ana bir izdiler. Lenin ve Stalin ve gerek parti-
lerinin prensiplerini
250 1 Aclan
Bu prensiplere gre: .
1- Komnist Partileri bir en ileri, en bir
Marxist bir parti mcadelesini sevk ve idare
etmeye muktedir bir mfrezedir.
bnyesi itibariyle yeknesak ileri insanlar
da, geri insanlar da Kapitalizm iinde o, zlp
kyl ve sanatkarlar daimi surette ve Bu-
nun iin, parti gerektir. Parti,
btn temsilcilerini etmeden kendi alsa idi, tarihi
ve roln kendi ve g-
revlerini anlayacak bir seviyeye ykseltmeyi ancak en ileri, en
leri siyasi bir
Proleter partinin bir nderler grubu olarak (silik iin
bir olabilir: birincisi ye az ve sekin olma-
az ikincisi ve tecrbe daha stn bir seviyede
ncs de yekvcut bir gerekir. (Stalin).
Parti, emeki kitleleri nfuzlu olabilir, olmaya mecburdur
da. Fakat hepsini Komnist partileri, ancak kom-
nizmin bir mcadele mevzuu olmaktan ve btn tama-
miyle ki, kitlelerin iinde eriyip gidecektir.
2- Parti, sadece nc ve bir mfrezesi
zamanda bir mfrezesidir. ile, hareket ile
(bir kelime olabilir: yekvcut) bir mfrezesi-
dir. Lenin bize
manevi kuvvetimizin ancak mkemmel bir iinde maddi bir kuv-
vete syler. kendisini gsterir.
i nc mfrezesi ancak suretiyle tek bir
iradeye sahip olabilir.
3- Parti, sadece nc bir mfreze
btn onun btn nderlik etmekle
devli bir en yksek bir
parti ile birlikte da Meslek birlik-
leri, kooperatifler v.s. gibi. her birinin kendi grevleri Her
biri muayyen bir grr. Fakat faaliyetlerinin tek ve bir gayeye
yneltilmesi, tek ve bir yol takip etmesi gerekir. Bunun iin de,
tek bir idareci bir merkez ister. bu merkez,
rek bir mcadele btn idare temin et-
izilen hayata muktedir bir olan komnist
partisidir.
4- Leninizmin, parti doktrininin prensiplerinden biri de, kitle
ile Parti, nc mfrezesini emeki kitleleri ile
bir misalidir.
Komnist partilerinin kuvveti halkla daimi bir temas halinde bu-
Trkiye' de Sol Hareketler l 2s
kitlelerin sesine kulak vermeleri,
daima ve hassas Komnistler, kitlelere sadece
retmezler, bizzat kendilerinin onlardan kyllerden, esnaftan
ve ok Bunu bilirler ve kuv-
vetlerini kitlelerle kopmaz "Onlar da kendi
halka muhafaza ettike yenilmez olarak kalmak iin
btn maliktirler." (Stalin).
5- Komnist partisinin, en mhim prensiplerinden biri de,
partide parti prensiplerinden aman-
mcadele edilmesidir. Parti fraksiyona yer vermeyen bir irade vah-
detidir.
Komnist partilerini partilerden bir hususiyet de,
parti disiplininin fraksiyona, iki gz
yummayan bir irade ve hareket hkm bir par-
ti Partimiz irtica ile emperyalistlerle, yerli
mcadelesini, parti vahdetini onu mcadelesine
yi gaye edinen cereyanlarla, parti gruplarla ve ide-
olojilerle mcadelesi ile yrtt ve yrtyor. bize mert-
e ve sadece Bizi iimizden de vurmaya,
yani kuvvetimizi yok etmeye
6- mcadelesine rehberlik edebilmesi iin partinin her
yesinin, her tek bir planla hareket edebilecek kurul-
gerektir. Aksi takdirde, hi bir zaman irade temin edemez.
yelerinin hareket partide demir disiplini
ve idareci merkezlerin sz gtrmez otoritelerini seilmez ve he-
sap vermez mecburiyeti ile parti kitlelerinin bir ve mstakil
hareket etme serbesti ile bir esas zerinde, demokratik santra-
lizm zerinde bununla izah edilir. Bu sayededir ki, kom-
nist partisi anda yeniden tanzim etmek, kuvvetle-
rini gereken hedefe yneltmek
Partiye kabul
Komnist partisi herkesin bir yer Ka-
ona ye olmala olanlara Partinin bnyesi, onun
kabiliyetini tayin eder. Bunun iin partiye kimselerin
bir elemeden geirilmesi gerekiyor. Parti nc mfreze roln ancak
kyllerin, ve mnevverlerin en iyi temsilcilerini bnye-
sine takdirde ile yapabilir.
halde partiye kimler ye
Parti kabul eden, onun birinde
partinin direktiflerini yerine getiren ve parti muntazam
deyen herkes parti yesi
a- halde parti ilk partinin uzak ve gayelerini
belirten parti kabuldr.
2s2 I Aclan
Parti yarayan bir taktik ve pren-
sipleri Program taktik ve prensipleri vahdeti, partimizin da-
ana temeldir. Bunun iin parti yesinin, programla beraber, parti-
nin ve prensiplerini de kabul etmesi gerekir. Fakat parti
yesi olmak iin bu da kafi Partinin szde
kabul edip de tatbik etmeyen bulunabilir. Partimizin
tarihi szde kabul edip de, korkaka onlara yan
ve bunun iin trl bahaneler icat dair misallerle doludur.
Komnist partisi gayelerini iliin etmekle
iin szde kabul etmek, partiyi tat-
min etmez. Partimizin yesi olmak isteyen onun
kilat kabul etmekle yetinmez. Bu
ne hayata geirilmesi (Stalin).
b- Parti kendi yelerinin iin fedakarca, cesurca mcadele
ister. Bu mcadele tek yrtlemez, o ancak yekvcut bir
takdirde olabilir. Parti yelerinin ikinci da
bu zaruretten geliyor.
Parti yesi olmak iin onun birinde bulunmak ve a-
Partimiz bir ncler partisi ise, onun yesi olacak kimsenin
kendi iradesini partinin iradesi ile ve birlikte hareket etmesi
gerekir.
Parti yesi olmak iin partinin birinde mec-
buriyeti, ona her komnistin faaliyetini kontrol etmek verir. Par-
ti, yelerinin kontrolsuz faaliyetlerine msaade edemez.
c- Parti nc yelerin muntazam de-
meleridir. Partimiz, fakir partisidir. Maddi gelir
zengin bir parti stelik senelerden beridir
mrteci kudurganca bir takibine hedeftir. Buna mca-
delesine devam etmek gayesine yrmek zorunda ve azmindedir.
Bir taraftan kendi mevcudiyetini korumak, taraftan tarihin ona yk-
vazifeyi iin trl temin iin de
her evvel de mali imkanlara Bu o ancak parti
yelerinin ile temin edebilir. Bu ye partimizin
ve siyasi faaliyetini ile devam ettirmesi iin hayati bir
ehemmiyet ki, ye nemi bundan ibaret de
Bir partilinin da ve muntazaman dememesi, partiye
ve parti vazifesine gereken ehemmiyeti partiyi
ni gsterir. Hele aidat gibi fazla icap ettirmeyen bir parti gre-
vine bu kadar lakayt davranan kimsenin, kendisinden bek-
lenecek daha byk gze ve ok anlar-
da vazifesini olarak edilir. ye
partililerin Partiye bir olmak
ehemmiyeti Parti prensipleri, partiyi bir
Trkiye' de Sol Hareketler l 2s3
kabul eden doktrinin bir neticesidir. Lenin ve Stalin, yeleri kendi-
lerini tamamiyle mcadelesine veren yeni bir tip bir partinin kuru-
Partimiz bu tip bir parti olmaya Her trl kay-
nak, kk burjuva emperyalist bulunan sosya-
list- oportonist partileri ve temelsiz birer ederler.
Onlara gre partiye bu veya suretle mzahareti kabul eden herkes
onun yesi Byle oportonist bir sistemi ile, parti proletar-
ncs roln, nderlik roln Partinin yal-
ona olanlara unsurlardan, polis
riayet, bilhassa bizim iinde
bir zarurettir. Parti partiye girmek isteyenleri hvviyetlerini
sosyal hallerini iyi
kyllerin, en iyi, en ileri ekmeye
dikkat etmesi
Partiye kabul prensiplerinin en mhimlerinden biri de, yeni yelerin
tek tek Bu kaideden ve grup halinde kabullere yol
vermek, parti inhilale gtrebilir.
Partiye yelerin tek tek prensibi fiiliyatta neyi ifade eder?
evvel, partiye girecek olan kimsenin parti
dan iyice derecesinin ve ancak
gvenilir bir eleman bir kanaat
tan sonra partiye kabul edilmesi ifade eder. Bunun iin partiye
kabulde acele etmemek, kemiyetten ziyade keyfiyete nem vermek gere-
kir. Her parti yesinin, her parti temas halinde
kyller, esnaf ve yorulmadan parti ye-
gerektir.
Bir parti partiye kabul yelerin sosyal hviyetleri bu
hangi gruplar gnlk faaliyetlerinde kimlere
gsterir. Mesela sanayi merkezlerinde parti
ye bu faaliyetin iyi burada parti
siyasi faaliyetinin iyi kafi bir delil Yahut mesela;
ky bulunan bir parti kyller bu
vazifesini iyi kanaatine varmak ve yerindedir.
Partiye kimseyi tavsiye eden partili tavsiye
kimseyi iyi mazisini mes'uliyetini gerek-
tir. Parti tavsiye edilen kimse mmknse kanal-
lardan bilgi edinmeli, ondan sonra vermeli Partiye kabul
bir partilinin veya partinin ilk kademelerinden birinin tavsiyesi ile
mahalli parti komiteleri verilir.
Parti yelerinin Grevleri ve
Bir komnist_ nerede bulunursa bulunsun, nerede
partisi iin bir Ve parti ondan yelik devini yerine
getirmesini ister.
2541 Aclan
Bu grevler nelerdir?
1- Bir parti yesinin ilk vazifesi, kendi seviyesini ykseltmek,
partimizi bilgileri Marksizmi-Leninizmi
Bir komnist, Marksizmi-Leninizmi gibi benimsemez, kendine
mal etmezse, halk kitlelerinin roln nderlik
etmek, hadiselerin nceden grmek, seyrini takip
etmek, gelecek istikametini kestirmektir. Markszim-Leninizm na-
zariyesi, komnistlere hadiseler ierisinde istikametler tayin etmek ve ge-
grmek kabiliyeti Faaliyette gvenlik ve cesaret verir.
Partimiz hadiselerin nceden grmesi, milli ve milletlera-
siyasi meseleleri olarak zmesi gereken bir partidir. nk o
cemiyetin mcadelesi bilgisi ile
Partimizin onun btn yelerinin elinde bu-
nun iindir ki, bir komnistin vazifelerinden biri, kendi siyasi ve
nazari bilgisini seviyesini her gn biraz daha Bir kom-
nist, kendi mesleki iine kapanamaz. Tecrbe gsteriyor ki, bir
parti yesi kendi siyasi bilgi seviyesini ykseltme lakayt hadi-
selerin gsterirse hayattan, mcadeleden geri
bir insan vaziyetine Kendini
oluruna gzleri bir komnist olmaz. Nazariyeye la-
kayt bu gibi kimseler iin Stalin nce kf sonra
Sonra kk burjuva emmeye En sonra da bir k-
k burjuvaya dnerler diyor.
2- Parti yesi, parti disiplinine riayet etmeye, parti siyaset aktif
surette etmeye parti siyasetini ve parti hayata
mecburdur. Disiplinli olmak partili
Daha, Ekim evvel, Stalin diyordu:
"Mcadele, ancak partimiz birlik ve yekvcut olursa tek bir ruhla, tek
bir idare ile hareket ederse, her yerde, her tek bir no-
ktaya vurursa olabilir."
Parti disiplininin kuvveti, komnistlerin parti ola-
rak yerine getirmelerinde kendi z zaferi iin zaruri say-
Bir komnist iin parti menfaatlarinden stn bir ola-
maz. Parti uygun hareket etmeyen iindeki faaliyeti
tatmin edici olmayan parti karar ve direktiflerini yerine getirme-
yen ve ye gibi en basit parti devine lakayt davranan bir par-
ti yesi disiplinli bir komnist
Parti disiplinini bozan yelere ceza tertibi zaruridir. Parti disiplinine
hareketlere parti direktiflerini yerine getirmemeleri gi-
bi sulara ve partinin umumi su fiillere ihtardan
partiden kadar trl cezalar tertip edilir. Kk su-
lar, mesela parti muntazam devam etmemek,
asmak, sebebsiz yere parti dememek v.s. gibi sular tekrarlanma-
Trkiye' de Sol Hareketler 1 255
suu yenin partiye olup meselesini ortaya
koyar. partiden gerektiren suun msa-
maha kadar mhim
3- Parti yeleri, ktleler ile durmadan kuvvetlendirmekle
emekilerin sezmek ve onlara cevap vermekle muhtelif mesa-
felerden parti bugnk gizlilik uygun bir
de izah etmekle kitleleri mcadelelerinde onlara yol gstermek, nayak ol-
makla grevlidirler. Partisiz kitlelerle kuvvetlendirmek, her parti
her komnistin en nemli vazifesidir. Kitlelerle olma-
dan, emekilerin istekleri bir karar almak,
nde duran vazifeyi tayin etmek ve Emeki kitlele-
rinin ile ilgili veya bu hayata geirilmesi kitlelerin
ve mzahareti ile mmkndr. En iyi, en isabetli bir karar, komnist-
ler bunun kitlelere onu hayata geirmek iin bu kitleleri
takdirde bir laftan, bir ibaret
bir komnist glklerden korkmaz, cesaretle Bu
glkleri yenmek iin kitleleri seferber etmeye Glkleri, cesaret-
le bertaraf yerde kabahati daima objektif sebeblerde ara-
yan bir komnist iyi bir komnist Glkleri yenmek engelleri
bertaraf etmek iin imkanlq.r ve onlara kaba-
hat objektif sebeblere yklenemez. Kitlelele olan her komnist, her
parti mevcut grecek mevkidedir.
Emekilerin ihtiya ve isteklerine iten alaka, komnistin
ca Komnist kendini gururun ya-
Emeki kitlelerinin daima onlardan biri gibi yani ger-
ek hviyeti ile
Parti yesinin grevleri Onun gelince:
a) Parti ve parti parti tatbikata
da ait meselelerini sebeste etmek.
b) Parti herhangi bir partiliyi tenkid etmek,
c) Parti adam semek ve seilmek,
d) Kendi faaliyeti veya fiil ve hareketi karar verecek olan
her bizzat etmek istemek,
e) Herhangi bir mesele iin partinin merkez komitesine kadar btn
mercilerine vurmak.
bunlar da komnistin Ancak partimiz, kudurganca bir
takibe hedefse ve gizlilik riayet zaruret ise bu ne dere-
ceye kadar bir meseledir.
Parti yelerinin grevleri ile bir Her
ikisi de tek bir gaye takip ediyor. Parti yelerinin parti faaliyetine aktif bir
temin etmek, partisiz kitlelerin disiplin-
li, bir nderi olarak
Parti grevleri her parti yesine daima ve bir ko-
256 j Aclan
mnist gibi ve mcadele etmesini yelik da
onda parti aktif surette his ve arzunun ykselmesine elve-
yok ki, parti yesi kendi yelik hak-
istifadeyi, ancak partinin kendisine vazifeleri yerine getirmek-
le gibi etmeyen kendi sayesinde
mayan bir parti yesinin mesela parti parti siyasetinin tatbi-
ait meselelerini mzakere ve faydalanabilme-
si zordur. nk ileri bir fikri ile
ile ve otorite temin etmemesi yksek
olan bir parti yesinin parti seilebilmesi
dan faydalanabilmesi zordur, nk kimse ona oyunu vermeyecektir.
Parti yelerine verilen haklar, aktiflerini, kabiliyetle-
rini durmadan ykseltmek, partinin byk
mak hedefini gder. Parti btn parti faali-
yetlerine esas olan parti demokrasisinin bir ifadesidir. Parti yesinin, parti
siyasetinin tatbikata ait meselelerinin etme is-
her partilinin tenkid etme parti adam
semek ve seilmek bir parti demokrasisinin gerekli
Parti yelerinin verilen haklardan parti kitlelerinde
ve parti kabiliyetinin kuvvetlenmesi
iin byk bir nemi
Parti yesinin kendi faaliyeti veya fiil ve hareketi karar ve-
recek olan her bizzat objektif olmak, davran-
mak lzumuna ediyor.
Bylece parti yelerinin da grevleri gibi, aktif komnist-
ler kitle etmek gayesini gtmektedir.
Demokratik Santralizm
Komnist Partisi bizzat uzviyetlerden eden her mrekkep
uzviyet gibi birok paralardan, mrekkeptir. Bu
faaliyetleri her mrekep uzviyette gibi tek bir gayeye
olmak, bir hareket takip etmek, bir gre yrt-
mek gerektir. Bu olmadan parti vazifesini yapamaz.
Parti hareket temin edilir? Birok
bir tek merkezi eder?
Bu suallerin demokratik santralizmin
Partimizin prensibi, demokratik santralizme daya-
Bu demektir ki; T.K.P. zamanda hem santralizm hem de demo-
krasi zerine Burada santralizmin ifade partinin
btn ideolojik siyasi faaliyetinin ve tek bir merkezden
idare edilmesidir. Merkez Komitesi, partinin tam selahiyetli idareci merke-
zidir. Btn parti yeleri ve parti iin onun riayet
mecburiyeti Partinin alt kademeleri st kademelerine
st kademelerin ve direktifleri alt kademelerce
Trkiye'de Sol Hareketler/ 257
yerine getirilir. Parti vazifesini iin santraliz-
me dayanmak yani mahalli merkeze
gre, Parti btn kuvvet-
leri elinde toplayan ve ve mcadelesinin yere
ynelten tek bir merkezden idare edilmek Bu
partisi gerek bir parti vazifesini Santralizm,
parti ve parti ve mcadele kabili-
yetinin esas Bu prensip, partiye emekilerin m-
cadelede en messir verir. Santralizm sayesinde merkezi ve mahalli
parti her an yeniden ve tanzim edebilirler. Kuv-
vetlerini hedefe en uygun bir terkip ve tanzim edebilirler. Tarihin
memleketi kurtarmak vazifesini zerine bir btn kuvve-
tini elinde toplayacak ve bir hedefe yneltecek byle bir
Partide, santralizm lzum ve zaruretini Lenin ve Stalin proletarya-
mcadelesinin mahiyetinde Kapitalizmin merkez-
muazzam kudretine mcadelede zafere varmak, ancak mer-
bir parti ile mmkn olabilir.
Santralizme riayet her parti yesi iin parti disiplinine riayet demek-
tir. Kendi devlerini olarak yerine getirmek, parti direktiflerine ka-
tabi olmak demektir. Santralizm, kuvvetli bir parti disiplini
Her komnistin kendini mcadeleci bir kollektivin
(idaresinde) hissetmesi
Merkezi bir parti hareketinin btn yol-
toplu bir halde gzden geirerek mcadele tecrbesini en
iyi rnekleri gz nnde tutar .. Eksikleri ve sr'atle gide-
rilmesi iin tedbirler Partimizin santralizmi demokratik bir sant-
ralizmdir. Partinin btn faaliyetleri, parti kitlelerinin temsilcileri
dan idare edilir. Bu partinin santralizmi, mahalli bir
serbestisiyle ve komnistlerin parti aktif
layan bir demokrasi ile demektir. Parti lzum gr-
anda kendi sekreterini Her parti yesi, herhangi bir
parti idarecisini, her tenkid edebilir. parti kitlesinin
parti normal iinde ve serbest faaliyette takdirde, ken-
disini idareciler zerindeki kontrol burada ifadesini bulur.
Parti demokrasisi, zamanda mahalli umumi parti di-
rektiflerine olmamak ile mahalli meseleler mstakil
kararlar verebilmesi demektir. Mahalli da ge-
partinin mhim vazifelerinden biridir. Parti merkezinin direktif-
leri ne kadar ve olursa olsun, mahalli meseleleri kavrayamaz,
mahalli nceden gremez, hangi tedbirin en byk
gsteremez. Parti demokrasisi zerinde, partililerin
bs kabiliyeti artar, parti faaliyetinin bir metodu olan tenkid ve
kendi kendini tenkid Bir partili iin parti demokrasisine riayet et-
mek demek, faaliyetlerine aktif olarak etmek,
2ss \ Aclan
parti yerine getirmekte titiz olmak, partinin siyasi vazifelerinin
mcadelede kendi aktif roln demektir.
Bylece Santralizm, kadar btn parti sei-
me tabi parti kendi semenleri nnde
hesap vermeye mecbur boyun par-
ti riayet edilmesi ifade eder.
Santralizm ve demokrasi birbirini tamamlar. bir
ve demir parti yelerinin aktifi ile, kabilyet-
leri ile imkan veren kuvvetli bir esas eder. Demokratik
santralizm, partiye irade ve hareket temin eder. Ve ona btn parti
yelerini, btn parti gayretlerini, ndeki tarihi vazifenin
halli yoluna teksif etmek verir. Memleketimizde boyun-
ve irticaa mcadelenin daha tesirli bir
ve idare edilmesi bahis mevzuu bu devirde, demokratik
santralizm prensibi, partimiz iin hayati bir nem Fakat bu-
gnk gizlilik iinde parti demokrasisinin tatbik ister is-
temez Bunu gz nnde tutmak
Sevk ve
Komnist partilerinin edici bir hususiyeti de, byk
nem vermeleridir. Lenin, "Bir Geri" eserinde
marksist bir partinin prensiplerini izerken, ehemmiyetini
belirtiyor: iin mcadelede, proletarya iin silah
yoktur. Burjuva bir rekabetin tahakkm dav-
ranan sermayeye, mecburiyeti ezilen, daimi olarak tam bir
sefaletin, tereddiinin derinliklerine proletarya, ancak
marksizm prensipleri manevi milyonca emekiyi,
ordusunda bir maddi ile kuvvetlenmesi
sayesindedir ki, yenilmez bir kuvvet olabilir ve mutlaka Bu ordu
ne Rus mutlakiyet idaresi, ne milletlera-
sermaye durabilir." manevi kuvvetinin ancak mkemmel
bir maddi kuvvete syleyen Lenin, bu m-
kemmel bizzat kurdu. Ve onu kurmak, ve zafere g-
trmek Parti hususiyeti,
mcadelesinin umumi iinde partinin btn yelerinin hareket
ni bir Komnist Partilerinde, sosyalist, re-
formist partilerde gibi, ile yeler bir
hat yoktur. Reformist parti kitlelerle ilgisi olmayan brokrat bir
tabaka ki, proletaryaya burjuvaziye hizmet eder.
iin, onun sokul-
burjuvazi ihmal edilmez bir vazife bilir. Dnya hareketi tarihi,
yanet misalleri ile doludur. Partimiz, kendi tarihi boyunca bu gayret-
lerle mcadelede az tecrbe
Trkiye'de Sol Hareketler l 2s9
Opportunist-Trokist parti emeki kitlelerini burjuvazinin
atmaktan bir hedef gtmez. Fakat Leninin, Stalinin
bir parti metod ve ile sa-
ve zafere demektir.
Bir partinin mkemmel bir siyasi sahip kendi mkem-
mel bir hareket mcadele izmesi kafi Mcadele
hayata geirmesi Bu da onun maddi kuvvetine
lat faaliyetine Stalin siyasi hatla, faaliyeti
daki mnasebeti izah ederken diyor:
"Meselenin hallinden sonra faaliye-
tine parti hayata geirilmesi mcadelenin
iyi seilmesine, idareci organlarca
yerine getirilmesinin kontrolne Bunsuz_partinin ve
ciddi bir tehlikeye maruzdur. stelik siyasi hat izildikten
sonra faaliyeti her bu arada bizzat siyasi kaderini,
onun tatbikini ve tayin eder."
Fakat iyi bir iyi bir sevk ve idare ile bir yara-
maz. bir sevk ve idari faaliyetini hedefe gre iyi ayarlamak,
yrtmek demektir. Bunun iin ise idarecisinin nn grmesi,
nereye bilmesidir.
"Dmene oturup da vaziyet bizi herhangi bir felaketle burun buruna
getirinceye kadar, hi bir grmemek iin bakmak, bu henz sevk ve
idare etmek sevk ve idareyi byle anlamaz. Sevk ve
idare etmek iin ileriyi grmek gerek." (Stalin).
bir sevk ve idare ancak kollektif ile kabildir. Kollektif sevk
ve idare parti faaliyetinde
"Rus mnferit iradesini iradesi-
ne tabi kollektif hareket etmesini bilmeselerdi, Rus da-
mahvederlerdi. Biz Rus burjuvaziyi deviren Sovyet ha-
kimiyetini kuran ve emperyalizmin temellerini sarsan
byle Kollektif hareket etmesini bilmek mnferit ira-
desini, kollektifin iradesine tabi bizde tam bir mertli-
dedikleri budur. nk bu mertlik olmadan, kendi onurumuzu diyece-
bertaraf etmesini bilmeden ve kendi irademizi kollektivin iradesine
tabi bu kollektif olamaz, kollektif sevk ve
idare olamaz, komnizm olamaz." (Stalin).
bir olmak, bilmek, mezi-
yetlerini ve ve onu yerinde kullanmak demektir.
Bize bu tarifi verdikten sonra yerinde ne demek oldu-
yine Stalin izah ediyor:
1- Her parti kendisini yerinde hissetmelidir.
2- Her parti kendi
azamisini verebilmelidir. .
260 1 Aclan
3- Parti bu tertip ve taksimi neticede bir dzensiz-
lik bir ahenk, bir vahdet, btn ile umumi bir

4- Bu suretle faaliyetin umumi istikameti,
vazifeleri itibariyle tertip ve taksimine amil olan siyasi fikirlerin ifadesi ve
hizmetini grmelidir.
yerinde nemi burada grlyor. faa-
liyette temeli budur.
Parti adam seerken, seilecek kimsenin her trl
nfuz ve tesirden uzak prensiplere herhangi bir parti yesinin,
parti en kk bir inhirafa hi bir suretle gz yummayan bir
kimse
Kademeleri
kademeleri partinin temelini eder. faaliyeti,
partinin faaliyetinin zdr. Partisiz ktlelerle temas onlar ile te-
min edilir. kademeleri kyl, esnaf ve kitlelerini par-
tinin idareci suretiyle komnist partilerindeki kuv-
vetli sevk ve ana birini Bunun iin, Par-
tinin ilk kademelerinde iyi gitmesi ok mhimdir.
kademeleri, istihsal gre kurulur. Yani bu kademe-
ler, parti gayeleri yerlere (Fabrikalara, messesele-
re, kylere) gre kademelerinin bu
li, Partinin vazifelerini yerine getirmesi iin en uygun bir nk,
komnistlerin ilk kademelerde istihsal gre kuvvetle-
rini en uygun ve en iyi bir tertip ve tanzim etmesi kitlelerle te-
mas halinde kitleler nfuzunu kuvvetlendirmesi iin
partiye en durumu Reformist partiler, semt (ma-
halle, sokak vs.) gre ve seim daireleri gz nnde tutularak kurulurlar.
legal parlamento mcadele kabul eden btn sosyalist,
reformist partilerin bu mcadele uy-
gun Komnist Partilerin da kendi gayelerine uy-
gundur. Partinin, fabrika, iktisadi, sosyal ve kltrel
maesseselerde, kylerde olan bitenlerden sorumluluk iin,
iinde durumu iyi bilmesi, bu veya suretle ona tesir et-
mek sahip gerektir.
Kademelerinin Vazifesi
1- Partinin kitlelere yaymak,
2- Partlye yeni yeler ekmek, siyasi terbiyelerini
3- Fabrikalarda ve ekonomik ve sosyal messeselerde ve ky-
lerde kitlelerin sesini dinlemek ve mcadelelerine nderlik etmek,
4- Kitleleri ve hedefini gden
ideolojilerde polis mcadele etmek, kitle nnde demas-
ke (maskelerini indirmek) etmek.
Trkiye'de Sol Hareketler\ 251
Bir ilk kademesinin ilk vazifesi, nerede bulunursa bulunsun,
partinin menfaatini, menfaatini her yerde titizlikle gzetmektir. Bu
vazifenin ne dereceye kadar yerine Parti,
hn yerdeki tesiri ile lmek kabildir.
kademeleri, vazifelerini yerine getirebilmek iin,
ilk nce yelerinin parti disiplinine ve grevlere birer ko-
mnist olarak mecburdurlar. Aktif parti yeleri
parti iin faaliyetin zn eder. Bu herkesten nce
sekreterleri sorumludurlar. Onlar bir taraftan parti yelerinin siyasi ve na-
zari bilgilerini imkanlar temin ederken, taraftan da her
gnk pratik faaliyetlerinde parti ve direktiflerini yerine getir-
mek ve bu kontrol etmekle parti
Parti yelerinin, kendilerini daima komnist partilerinin bir
his ve idrak edecek btn ve ile partimizin
fini ve emeki kitleler ykseltecek bir ruhta
ni vazifesi ilk kademelerine
kademeleri yle ki, yelerin mmknse hep-
si kendilerine verilecek bu veya her komnist faali-
yeti yesi hesap vermeli ve oradan talimat

Gnlk mcadelenin sevk ve idaresi, mahalli meselelerin parti umu-
mi siyasetine uygun olarak halledilmesi iin ilk kademelerinde
parti muhtazam bir
kademelerinin faaliyetinde daima gz nnde tutulacak
bir nokta da gerek mcadele gerek ve
larda ve her sahada rnek olacak komnistler
Mahalli ve Merkezi' Parti
Partimiz, bir bir manzu-
mesidir. Parti, kendi alt ve st kademeleriyle bir btndr. Ma-
halli organlar, Parti sevk ve idaresinin en nemli Bu organlar il-
lerde, btn idare eder, ve kontrol ederler.
Her mahalli Parti bir idareci ve yrtc
Mahalli en yksek mahalli Parti Konfe-
ranslar, parti komitelerinin dinlerler. Ve yeni Parti komiteleri
seerler. Bugnk gizlilik iinde mahalli parti top-
g iin, ekseriya yeleri st tayin
edilmek suretiyle kurulan parti komiteleri, iki konferans en yk-
sek parti Mahalli parti komiteleri, Partinin btn idareci or-
gibi bir kollektif rehberlik Btn misaller, kol-
lektif bir incelenir ve karara Bu veya meselenin karara
kollektif btn yelerin fikirleri, tecrbeleri gz nnde
tutulur. nk ancak bu ki, en isabetli karara Partinin di-
rektiflerini, yerine getirmek, roln
2621 Aclan
oynamak, sistemli bir siyasi ve ideolojik bir faaliyet yrtmek mahalli par-
ti vazifelerindendir.
Mahalli ne kadar kuvvetli ve nfuzlu olurlarsa olsunlar,
henz bir parti bir araya toplamak tek ve bir
hayat bir btnde (Stalin). Yksek Parti or-
btn parti faaliyetlerini idare etmek, partiyi ona is-
tikamet vermekle de devlidirler.
Partinin en yksek Parti Kongresidir. Kongre, Merkez Komi-
tesinin raporunu dinler, parti ve gzden geirir ve
Ana siyasi meseleleri inceler. Partinin taktik izer.
taktik ve stratejik ortaya atar. Parti
iin pratik yollar gsterir ve partinin merkez komitesini seer.
Kongrenin btn parti iradesinin ifadesidir.
Parti iki kongre parti komitesi itimaa
ve merkezi organlar manzumesinde mhim bir yer tutar. Parti
iki kongre siyasi meseleleri inceler ve
karara Konferans, parti merkez komitesi yeleri
likler yapabilir.
Merkez Komitesi, Kongreler mddet iinde en yksek Par-
ti Merkez komitesi mahalli faaliyetlerine istikamet
verir. Partinin btn faaliyetlerini idare eder.
Kendi Kendini Tenkid
Kendi kendini tenkid terbiyesi ve metodudur. Ko-
mnistlerin kuvvetli bir Emperyalizmin hizmetinde olan
tan ve kitlelerin korkar gibi korkan opportu-
nist-reformist partiler iin kendi kendini tenkid, lme msavidir. Szle,
bu partilerin karakteristik bir gzler,
bazan onlara Fakat kitleleri aldatmak iin onlar daima
rtbas etmek, kendi gizlemek, partinin kendi ile
terbiyesi engellemek, yolunda gstermek gayretindedirler.
Komnist Partileri ise, bir partisi, hareket partisi olarak
dular ve Bunun iindir ki, komnistler de szle pro-
gramla tatbik ve prensipleri olamaz. Kendi kendi-
ni tenkid komnizm metodunun biridir.
Siyasi partinin, kendi vaziyeti ve fiili-
yatta kendi kitlelerine ve emeki kitlelerine devlerini yerine getir-
mesinin en nemli, en llerinden biridir. kabul etmek,
te ciddi bir partinin aliimeti budur. onun devlerini yerine getirmesi
budur. sonradan kitlelerin terbiyesi ve budur (Lenin).
Parti, tenkidden ve kendi kendini tenkidden korkmazsa, faaliyetinde-
ki rtbas etmezse, parti faaliyetindeki
ile terbiye ederse dzeltebilirse ye-
nilmezdir.
Trkiye' de Sol Hareketler\ 253
Parti, gizlerse, rterse, sahte bir
mkemmeliyet ile rtbas ederse tenkide, kendini tenkide taham-
ml edemezse, kendini duyarsa, hodbinlik hissine
yana gelip yatmaya mahvolur Parti Tarihi).
Leninizmin metodunun en byk
evik partisinin kuvveti ve
Kendi kendini tenkid, komnist sevk ve metodu ile kom-
nist terbiyesi metodu ile Partinin ve ger-
ek liderleri, ancak kendi kendini tenkidle Parti,
rtbas tenkidi tehlikeli bir yol sayar ve kesin
olarak reddeder. Zira rtbas yoluyla korumak, onlara
bu muhakkak bir mahva gtrmek demektir (Stalin).
kitlelere onlardan ders almak da nk
milyonlarca emekinin tecrbelerinin sevk ve idare iin idarecile-
rin tecrbelerinden daha az Lenin ve Stalin daima tek-
rar bir karar, ancak idarecilerin tecrbelerini, kitlelerin
tecrbeleri ile Zira idarecilerin ancak kitle-
ler ile tenkid da
kitlelerin tecrbeleri hesaba
tenkid, direktiflerin denemek iin en tesirli
yollardan biridir. tenkid kuvvetleri, ortaya koyar, ka-
biliyetleri Emekilerin sorumluluk hissi
Kitlelerin seviyesini ykseltir.
Kendi kendini tenkid, parti demokrasisi ve parti disiplini ile
ya Komnist Partisi mekanik, kr krne bir disipline yer ver-
mez. bir disiplin ister. surette komnist partilerinde birlikte
btn yelerin partinin ve siyasetini tam bir ifa-
de eden ideolojik bir birliktir.
"Lenin ki; proleterya partisi fraksiyon merkezleri ol-
mayan tek bir parti merkezi bulunan tek iradeli birlik ve yekvcut olmak
gerektir. Leninizm gerektiriyor ki: Proleterya Partisinin menfaati par-
ti siyasi meselelerinin bir mzakeresini, parti idaresine kar-
bir partinin eksiklerinin, tenkidini ister. Fa-
kat Leninizm zamanda parti idareci parti tas-
dik btn parti yeleri tatbik edil-
mesini ister" (Stalin).
Bu suretle demokrasi kendi kendini tenkid ve parti demir
disiplin, parti birbirinden eder.
Kendi kendini tenkid, parti faaliyetini ana biri olarak
kabul ederken, parti partide sarsmak, onu
iin bundan yeltenebileceklerini unutmamak, buna yol ver-
memek
Komnizmin ve
264 / Aclan
parti demokrasisi parti iinde fraksiyonlar kur-
mak, gruplar yaratmak, partinin en iyi lekelemek,
itibardan yolunu tutabilirler. Namuslu tenkidi provokas-
yon gayesi gden kt niyetli tenkidden etmek gerekir. Komniste
tenkid, parti faaliyetinin parti gayelerine uygun bir yol zerinde yrme-
sini meydana koymak, bertaraf etmek
aramak, dzeltmek, parti yelerini hedefini
tenkidin gayesi, partiyi bu hedeflere
Parti dosta tenkidi demogojilerden etmelidir.
Komniste kendi kendini tenkid, ortaya
koymak zamanda bertaraf etmek hedeflerini Parti
idarecisi tenkide yol tenkid kendine dokundu-
zaman hislere tenkidleri kendi gururu, onuru ze-
rinde hissetmemelidir.
Bilakis hislerini bir tarafa kendi faaliyetinin tenki-
dini komniste kabul etmelidir. kabul etmek, komnist iin bir
meziyettir. Ama mhim olan hatadan ders almak, onu tekrar etme-
mektir. szde kabul etmek, fakat daima tekrarlamak kendini
de, partiyi de aldatmaktan
Parti ve prensibe dayanan kendi kendini tenkid-
lerin cesaretle parti faaliyetinde nlenmesine, nok-
giderilmesine eder. Bu
BELGELER-2
TARI'NIN
YAZDIGI MEKTUP
Bu mektup 1954 mahkemesi delillerin tetkik ta-
kopye edildi. Bu mektub hukuki ynyle pek ok partilinin
mahkumiyetine sebep olmaktan
budur. (Aclan
11 Mart 1954.
Belki, sen de benim okuyor, ha-
kikaten gayret sarfetmek gerek herhalde bunun iin; saat 20.30 ... biliyor
musun reaksiyonumu pek tayin edemiyorum. Merak ediyorum
...
ta uzun bir hikaye sana. Madem
uzun memnun ediyor seni. Bugn yle
mi? Sanki zamanlar trlsn. ver benim gevezeliklerime
amma bu gece de A! A! deme, iinden veya Ne var bunda bu ka-
dar sevinecek? Halbuki kendim? tabii gzlerim parla ...
Ne ise ...
Trkiye'de Sol Hareketler 1 265
Biimsiz bir vaziyette enselendikl2. Biliyorsun. Malum bro-
ele bir Yani tesadfen
Buna biraz daha becerikli yahut daha serin-
belki sepetlemek mmkn olur-
du 14. zaman yle bir haleti ruhiye iindeydim ki,
iinde ve gelmesi muhtemel durumu mu-
hakeme edemedim. Daima bir fikri sabit halinde, gidemiyece-
... gidemedim ... gitmem gitmeye mecburdum diye
duruyordum .... Kapana gibi :re a-
resizdim. Her ne kadar mazeret de, bu halin de falsola-
zerinde tesiri Kafamda, bir sr
onlarla o kadar ki ...
Sorguya ekilmeden evvel Z. B.15 ile olan mnasebetlerimin bilinebile-
cek o kadar gelmiyordu ki, bu da tabii.
Amma btn benim gstermeme
emin bir hava Ben, beni bir -zaten kendi ben
kendimi de az ok
nesneleri buluncal6 tabii. Ama hi bir becere-
mezler, da inkar tabii, diye Cesur ve hat-
ta nikbindim bile. Sorgum Remzi Bey'Jel
7
alay bile ediyordum.
(Zaten, da bu yzdendi. Anlahr her n-
ne gelene onu ne ise.) Vaktaki polis rapordan Yeni Ma-
halle okundul9, epeyi Pek renk vermedim ama benim
iin bir spriz oldu bu. stelik polis red bilmi-
yordum2D. Polisle, adliye benim iin merciler O zaman ikisi-
ni de Her ne kadar yleyse de gene,
di mahiyetini mdrikim tabii. Bu ok mhim bir husus. Ben
btn ilk tahkikat boyunca bir mahkeme huzuruna
tam Evet Z.B. bir laf
"gren olursa, ben sizi Kuzguncuktan v.s."
O zaman Daha ok onun beni ikaz etme-
si gerekirdi22. Bu "gren olursa" ok muallakta mahdut bir hal
mi? Ne zaman? Nerede? gren olursa? Bir gn takip
raporu kabul etmek, inkar etmek diye bir
Mhimsetmemek, normal gstermek ile "e!
ne bir ifade verdim. Sorgudan
drt tesbit kolayca
Soruyorum, Pazar gn (Cuma Z.B., A.D.24 ile
Sevim 1952
hapishanede
Mihri Belli ile daha
sonra evleneceklerdir.
Tevkifi Sirkeci
Sonsoryon
Sube) zel
muamele gren
pek
ok sol hcrenin isminin
edilip, tevkif
edilmesine ve
mahkumiyetine sebep
ol
birden zaman grr grmez hemen va- Sevim Franso'yo
' giderken polise
ziyeti inkar anlayarak ifademi uy-
d 1 d b
B "b B. .. 1 .. l d' v. b. .. donum
urma e u tecru . gun evve soy e olacak ve Mihri Belli
d
v d. M" k" ld v k d 1 k ktV . soldokiblnmenin
sonra um un o ugu a ar sama amama gere
Tabi ki, yle olmak gerek ama bunu iyi ayarlamak
266 \ Aclan
Bu zaman da ben hala ehemmiyetini mdrik Z.B.
ile ne suu vaziyetinin
tefsire msait ile, Kadirin26 burada dahil bi-
zim zaten syledim.
Tabii bulunan vesaikin bana aid mmkn de-
Her halde da ya Kadir' de veya Z.B.' den
mutalaa yrtyor, Nejat
27
, iki thmet al-
susuzu kurtarmak iin suluyu meydana ge-
v.s. sylyor, boyuna dil dkyordu. Kadirle
hususunda hissime hitap ediyordu "serseri"
diyordum. Ama serseri hi de o ... Biz ilk gnden el stnde-
yiz tabii28. Bu ilk gnleri o zaman, kadar gibi

Sabahtan kadar beni rahat ille kimden
sylememi Sonra valde
2
9 ile hi bir zaman
o ok mnasebetsiz sahneleri
Tahkikat matbuata aksettirilmeden nce gene bir kurultay (?) kurul-
du30. Huzurda kimden andan itibaren serbest
gazetelere ismimin gememesini istediklerini, beni muhbir ola-
rak gsterecekleri(?) falan filan, sivil ucunda" diyor-
du. Ne ise bunlara lzum yok. iyi iyi diye kafa
orada kalmak, bir daha atmamak Oraya ile pek
bir yoktu31.
Sonra gazeteler grltye Kendimi de halde
epeyi Ne martavallar, masallar Gazeteleri
bana. Belki de bilhassa idi. "Ulan dedim, bu kolay kolay kal-
galiba". Daha matbuata verilmeden nce, Nejat, ba-
yeri ele geirdik, sen yere kendini elimizde tomar-
la var" Tabii bunun beni tavlamak iin bi-
liyordum. Dedikleri da olsa bana ne? diyordum. Gazeteler
on (?) birden parti kurmak, Merkez Komitesi falan (ben de da-
hil) falanla mahkemeye sevkediliyor v.s. denince benim kadar
havadan galiba, trl hi bir itimat etmeden bu kadar in-
san itham edilir) diye hukuken bana ait
msbet benim hi bir ifade etmedi-
Bilmiyorum bu mu? Bana aidiyetleri
sahiden sabit mi idi? O zaman ben yle Her ne kadar
Gl'n35 ifadesi de var idiyse de, ben buna hi bir zaman verme-
dim nedense. da ondan bilmem? Beni en fazla rkten te-
mas meselesi oldu36. Tabii bir defa
kurt Acaba kabul edip sadece benim ve
sadece okuyup fikir edinmem iin sylemek mi daha iyi olur?
Bir de ile temas, irtibat falan filan meseleleri ..
Trkiye'de Sol Hareketler l 267
zamanda kimsenin de lalettayin bir kimse ol-
kabul edeceklerini Ama bunun zerine dur-
pek. eden bir de temasla, irtibatla P.'nin38 itham
edilmemesi idi. Bende tabii o zaman uydurulan intibaa gre Z.B.
arhk bu defa tamamiyle ele P.'nin Genel Sekreteri
delilleri ile sabit v.s. v.s.39 Bunlar beni ilgilendirmez diye cevap
veriyordum. Hep ama, serseri desene, herif kadar irtibat, mirtibat,
faraziye kursun, ispat edemedikten sonra mi" dedim ya, bu adli hu-
(ne incelik amma)
Bir defa ya buna bunu durdum. Gerek-
ten bana aidiyeti sabit. Aksini iddia gibi gelmeye
Ama kabul edince de kimden ne iin sylemek gereki-
yordu. Zaten da "ee ... ne olacak?" diye kabul ederdim. Ben on-
bu hususlar olmasa idi ... ne ise, Z.B.'nin bana gibi
sadece okumak ve fikir edinmek ile sylemenin en iyi?
kabul ettim. Ve yle syledim40. olur bu mhim ev-
rak, lalettayin bir kimseye verilir suallerine de (bilmiyorum, bir parti
mevcutsa, ileride benim de olabilir, ama haberim
yok) falan dedim
Bu arada ben bu kadar ve ben sylemedike
benim kat'iyen getirmiyor-
dum tabii. Z.B.'nin gerekli hareket etmeyi benden daha iyi ede-
tabii. Esas mes'uliyeti benim onun zerine ykle-
tamamiyle Zaten onun
kabul ediyorlar diyordum. Kabul ederse etsin diyordum
ya, ille olmak Bu benim biraz ileri geliyor-
du, da tecrbesizlik.
ramamak herhalde biz de tayin edebiliriz, senin l-
zum yok" desene tabii ki diyorum.
Bu arada malum kanun biliyorsun41. illa an-
lat anlat diye etini yiyip duruyor. anlatacak bir yok
dedim. Nihayet bir iki sahife iade etti idi
26 tevkifimden tam bir ay sonra malum mektup

Mektubun benim nereden belli? Raporlar falan ... bili-
yorsun. Daha nce de Bunu da red demek.
kadar senin desinler. Sualleri kesmek iin yok demek tabii ki,
daha Zaten ben de kendi kabul de, kabul etti-
takdirde izah dururdum. Fakat ilk
beni en ok ele idi. Halim'i44,
Erem'i45 bir bir gzmn nne getiriyor, hi birine ihtimal veremiyece-
iin iinden Hem de daha sivil
Berlin falan ... Bu defa daha bir biliyor-
lar diye Berlin Festivalinin btn tefer-
268 \ Aclan
meydana ... Daha nce de kendim ya, ne olursa olsun hi bir
kabul etmemek diye bir meselem yoktu. Birka sylenen ar-
hk sabit ve malum olan saklamak ve inkarda devam etmekte mana
yok diyordum ... Hele bunlar ilk nce beni edecek durumda ise.
Sanki bir nev'i bu? Ben pek Tabii. Bir gn
burada Faika "Ben dernek ile S.'nin48
ifadelerinin o (festival falan O zaman bunun ifa-
de vermek, zlmek falan o ifadelerde Paris'ten
gelen bir ve iftihar? (Pek Allah iin) eden
bir yeni bir ver-
memekti. Halbuki demin de gibi bu davaya girmemek,
oradan daha bir ileri gitmemek gerekti)49.
hem de ne zaman. Tabii bir sr birbiri-
ni tutmaz iinde cirit zaman bu zaman
ne
Tabii bu meyanda biliyorsun (Hikmet) Merkez Ko-
mitesinin i yz, Paris'te ne festival falan.
(Yani herifler beni ne Neler kuruntusuna
yorlar?) deyip duruyordumso.
Bu ara tazyik epiyi falan51 huzuruna
Galiba daha nce de syledim. sy-
zaman hi bir hissettirmedim. O kadar ok ki. Gece idi,
daha gndzden sersem gibi yorgundum, adeta. Adam sa-
iki saat falan da, cevap vermek, hatta
muhatap deliilet edecek bir hareket bile yzmde. Ha ...
bir defa gene (Ben ok samimi falan filan
bir kusurum komnist diyordu. Glp
(ama olur? Bu sizin iin iftihar edilecek bir dediydim.) Sonunda
da gayri, bir olursa ifademde sylerim dedim ... Bunu
niye Ha korkmuyordum ama bir da-
yak yemekten rkyordum, her ne kadar kendime gveniyor idiysem de,
ya dayanamaz da samalarsam diyordum. nk bu asap meselesi biraz
da, ama bugn de, eminim kadar kuvvetle tahmin ediyo-
rum ki, polis bana dayak atmamak, kt muamele etmemekle en byk fe-

Kendileri de bunu biliyor ve byle hareket ettiklerini de

bu denemesinden sonra taktik tabiyi
meleri iin sebep yoktu. o benim zerimde daha messir
tezini kabul herhalde53. Kendisi de, (biliyorum sen en ok
bana terslik etmene meydan iin ...
v.s.) diyordu. Daha o zaman da idim, kendim de bunun. Bana
hem belki daha mhim olarak muameleler-
den benim masun tutulmam beni ok ediyordu54. Btn terslikle-
rime benim de muamele grmemi temin edemedim. Faide et-
Trkiye'de Sol Hareketler l 269
medi. herkes iin onlarla ... ama sen beni
zaman zaten ben de senemdi ve
o hale bir vaziyet zamanlar Halbuki sen be-
ni kaderine itham ettin. Ben bunun benim
iftira kanaatindeyim. Halbuki
rum da kanaate gre tamamiyle aksi
bir Kendim iin hi mhim hususlarda bile
iin azami gsteririm. (ga-
liba bir iki tabii. Ne ise. Ben
hissettiklerimi ifade ve nakletme donuk bir
rum. Buradaki ifademi verirken ne halde bilmem sen
m hi56. Adeta nefesim kesiliyordu. Ama ki,
hi bir hissetmiyordum. Bir an evvel bitse diye duyuyordum
adeta ... Kendim ne
yuttum. Bunu daha ok vazife addediyor-
dum herhalde. Sonra dedim ya, gelince her sabun
gibi ehemmiyetini kaybediyor benim iin. benim bu benzer
daima mhimsememek anlama. Bu mu-
amelenin en byk namussuzluk, v.s.'dir. Msebbib-
lere alet olanlara ben de kin duyuyor, hayvandan da beter gryo-
rum57. Benim iin her ne olursa olsun bir kimseye bilerek en ufak
bir bile vermek v.s. v.s ... ama maruz kalan
kimse fazla mhimsenmemesi
Kendin grmedin de ondan diyeceksin grseydim, o
mesele) ama buna benzer bahsedebilirim. Mesela ikinci
gibi beyaz bir rtnn btn alet ve
edevat, dirsekleri zere olmak zere 5,5 saat yat-
gibi oluyordu. tesi berisi kesildike. trplediler
mi senin hi? dolgu falan iin. yle ve tabii daha byk bir trpnn bey-
nimin kafa kemiklerimi trplemesi v.s. v.s.'ye bir tek defa
dahi bulunup "Ay" demeden tahamml ettim. Benim de elim
Ama herhangi bir elimi tutmuyor,
yordu. Ve btn neticesi yzde elli bile olmayan bir deneme iin
biliyordum. Buna daha yryebilmeye dahi
lamadan 15 gn sonra yerden bir nc gze te-
reddt dahi etmedim. Millet deli hkmediyordu. Gene du-
rum. 5,5 saat sadece gzlerimden geliyordu. Refleks: O
halimde ikide bir bizimkilere bekliyordu, annem falan- haber
vaktin ge gitmelerini, beni beklememelerini
falan sylemeyi ihmal etmiyordum. oluyorlar diye olu-
yordum sadece. Ameliyattan zaman yzm
cak hale buuk saat iinde belki de ikisi kadar Ney-
se, marifet btn bence bunlar. Aksi bana garip gelir belki. (Sersem-
270 \ Aclan
bence bu ve bir sr uyku morfin v.s.'nin
dahli Neyse bu konu) da hi bir zaman yle dramatize
ederek Evdekilerin da daima samimiyetle g-
ler, Biri bana da) kadar sopa yedindi falan de-
seydi (ee ne olacak diyecektim gene, yedik iin byle de-
mem. grenlere daima hrmet onlar in-
dimde59. Bu da daima gibi, becere-
gibi bunu ihmal Bu bir nevi takdim me-
rasimi, oluyor benim iin60.
Keza sonar mesela6
1
(Yahu kadar yathn ha) denir de yine
(Ene olacak?) diyecek, bunu bytmelerine de yerine gre bazen iimden,
bazen aleni 21 ay ihtilattan men'i falan da malum sebeblerle
zikrediyorum. Hem o malfun du-
yarak tabii. Zaten her zaman bu hapislik mi? deyip duruyoruz ya. Rahat
hapislik bizimkisi, bilhassa benimkisi (bir mstesna tabii)
rahat ya, yle olmasa da ve sa-
... Ya, iyi durumda bazen daha az,
bazen daha ok olsa da, her zaman duydum, merak etme. Saat 1 oldu. Yo-
rulduk. Seyfi geldi62. anla-
Sonra balta oldu63. falan Geciktim. Daha bitece-
benzemez. Bu bu kadar.
12 1954
Ne iyi bir ziyaret gn idi mi? Ne ise geelim
Ama bir hayli.
yle mecalsizim, kafam yle sersem ki, (acaba yatsam da erken kal-
yazsam diyorum. Ne dersin? vazife falan oldu mu,
bir trl ekerdi. yatsam da sabaha kalksam"
derdim. bu da ona benziyor olmaya ... Yok
Yzm gzm da epey.
Evet, kim sylerse sylesin her hi bir sylememek
Bunda mazur muyum bilmem? Siyasi mazimi
biliyorsun. Festivale olmak falan bir su gelmiyordu bana. Sadece
benim gzmle bir gn herkesin yle kabul etmesi
dum. Sadece bu bir ve bir
Sana bir daha syliye-
yim mi? Erem'in Emniyette kay-
o zaman zaman Nerede merak
ediyordum falan da, hi sorguya ve memleket
edemedim. Bunu bu bana yle tabii geldi ve ze-
bir sr yle bir vuzuh ki,
Hi olmazsa durumundan beni Eremle yz-
bahsetmesinden olsun ya. Ne ise,
Trkiye'de Sol Hareketler l
O gibi (el ile) ifade .. bilhassa To-
gece-gndz Daha nce de dedim ya beni
basamak yapmak istiyordu, da (Adanadan de-
mi? Demokrat Partiden tabii. bir milletvekili Bir
zamanlar Emniyet Mdr olmak ihtimalleri ya hani ... za-
ten senin mabadini de. Sahi bir gn bunu da an-
sana ... tabii ki, ok samimi ve hareket ettim66. not
sebeblerinden biridir, burada. Ama M'un67 iyi
di. Ona irkilmelerimden biri de bu meseledir. Ne ise ... bu kadar kt
kalpli bile hi yersizdi, ciddi ve o l-
zumsuzdu, seilecek mevzu bence ... Evet, Bey de (Hollywo-
odlu)68 (Mahkeme zamanlar buraya da bir defa geldi de
medik syledim mi idi?) Polisi aldatmaktan samimi olmaktan neden eki-
niyorsun, ben komnist de ucuz kurtul ondan sonra oku
gene; hem bir an evvel senin iin de daha iyi mi?
(Bak! Bak!) diye bu kadar ge-
tahmin etmiyordum tabii. O bir aya kadar? Anka-
ra'ya gidiyorduk gya ... Cahillik de var.
Zaten komnist kabul etmiyoruz ya. Zaten bilinenleri,
festivali ve stn kr, hariten Paris'te to-
parlarsam belki benimle temin eder, daha mhim husus-
masumiyetime de diye Ama
bir trl gnlm olmuyordu. Bana irkin geliyordu bu. y-
le ise? Ne ise o hikayeyi, daha ok taciz etmelerin-
den kurtulmak iin Diyeceksin ki70, kesin olarak de-
seydin, etmezdi. Pek yle Yerim iin, yolsuzluklar iin
sylenip duruyordum ama, pek dikine gitmemeyi tercih ediyordum.
ya kendime ehemmiyet verdirmemek iin. Ama Halil ler'e71 de onu To-
ok iin elinden kurtulmak iin Yoksa sami-
mi Dosyaya yani ifademe gemelerini de istemiyorum demeden
de

Ha ... zaten da. Belki de daha
vermiyecektim. bu mudur ile
usulsz odamdan Bunu da Halil'e74 syledim, itiraz
ettimdi. mazeret diye sylemiyorum tabii, nak-
lediyorum75.
Bundan sonra bir itimat ben btn faaliyetimi (Sana daha nce
bu mahiyetini hlasa Samimi idim falan.
Sonra bir gn, 29 1951'de Z. B. ile be-
ni. "S. Z. Bey' den mi?" dedi To-
"Evet, yle dedim. Laflara bak. Z. B. kabul et-
mem icap ediyorsa ederim. Fakat S. ben vermedim" dedi76. Bu ne
demekti. Benim hemen bu ikaz zerine herhalde demem gerekir-
di. geri alabilir bana zorla kabul ettirdiler, sizin
212 I Aclan
zi syledim" diyebilirdim zahir. Ama yle arabuk oldu bitti ve
yle ki ... bu ve buna benzer
meselelerde sratim mi yok benim, atik ve atak diye kendime
sorar dururum. Ama birok hallerde de reaksiyon sr'atimin fazla
sylenir. Bilmem bu nedir, nedendir?
52'nin Ocak benim da partili
maya Z. B. benim Partili v.s. v.s. Bazen
hakikate o kadar uygun ki, bu kadar da uydurulur
diye Remzi Bey: (S. sizin o ok
n halde? Kendi kendine edi-
yorsun ... v.s. v.s.) bu mealde bir sr syleyip duruyordu. Be-
ni ilgilendirmez diyordum. Fazla israr ederlerse de (yzme syle-
sin) diyordum. O zaman bunlara hi
17 Pazar gn Md.'n H. ler de orada. Sa-
at 14 "Evet, yediniz mi S. dediler. "Evet!" "Biz ne
yedik biliyor musunuz? ( ... ) Bunlara da ne oluyor diyor-
dum. herif bana parola Ben biraz da irademle
meye yle kafamdan ki, bir mddet
Aptal aptal Hatta reaksiyon bi-
le Neden sonra kafama dank dedi, iim allak bullak oldu, emin
ol gene renk vermedim: saat falan durdular. Dn, bana Marsil-
ya'ya gelen V. Ykselsoy'un ifadesini ... partiye girdi-
Paris'e ne yapmak zere Sonra Necil ve Gn'n78
ne geldikleri, vapurda kiminle beraber getirdikleri
ya ve direktiflerin hepsine kadar bir bir Beynim
zonkluyordu, ok O gn en kt gnlerinden bi-
ridir. Tabii hi ses etmedik. Odama dndkten sonra beni bir
bir marifeti imkan yoktu. Bence o zaman,
Vasfi anlatsa sadece kendisinin bildiklerini syleyecekti diyordum. Ama
benim Z. B. ile son defa beraber parolalar da biliniyor-
du. bunu Z. B.'den syleyemezdi. Melahat ile mnasebe-
timiz de keza mufassalan biliniyordu. Beri yandan, Marsilya aid
mahalli bir sr da Z. B.'nin bilmesi mmkn Ne bile-
yim bir namussuz olacak da her bilecek diye, ne ise, ok
Millete lanetler Bunlar o zamana kadarki safra fire gibi
safsata P. meselesi idi
79
. Ben btn ko-
rumak iin ne mnasebeti varsa?) bu hususlarda fodakar-
O kadar ok ki ve ste bir hiyanet de
gelmiyordu o zaman.
bunlardan bir hafta sonra, banyo gn birka
gndermek buldum. (Mnasebetimiz biliniyor, sen bu hu-
susta ifade verdin mi? Bu gnlerde ben de ifadeye herhalde. Ne
yapmak, ne demek Ben senin hi sylemedim. Se-
Trkiye'de Sol Hareketler l 213
ni 3-4 sene evvel Y.'ninSO faklte bahesinde biliyor-
sun dedim. Cevap: (Seni 4-5 sene evvel niversitenin bahesinde grdm.
Seni Partiye ben Bana yle
Sen geldin beni 3-4 defa Sana N. R. M.'in
adreslerini ben verdim, sadece bir olarak, tavsiye falan yok. Sana
okuman iin birka tane verdim. Gtrmek iin vermedim" fa-
lan81.
Ne tamamiyle Ama her-
halde. Daha nce de ya o, benim ilk gz Kendisine iti-
Polisteki iyi biliyordum. Bu pusu-
la zerinde gibi bir kanaat gelirmiydi insana?
halde tekrarlamaya ok Sa-
hiden kfrediyordum bilmezsin. Ama te yandan, kendimi adeta
mecbur hissediyordum. Sanki ille ifadesini tasvip etmek gerekti.
Z. B'nin gibi
ona da birka yolla.
Kanaatim kabul etmem ve evet demem-
den sonra Z. B. benim ve birok
yordu. Onun iin Hi diye yok, biliyor-
sun. Onun iin malum kabul zorunda iin kendisinden
zr diledim. Bir sr Paris, Marsilya meseleleri falan iddia sy-
lyor, sizden bilen olur mu, bu irtibat eden kimse hakikaten
burada ve o Rica ederim sylenenlere inan-
beni henz (o zaman yle sa-
v.s. diyordum83. Bundan, bu kimsenin, bu hususda da
belli mi?
Cevapta (Bu vaziyette mazurdunuz, size falan yerde zaman-
da ben verdim) deniyordu84. yok. Halbuki ben bu ifademin
de geri sonra ...
rum da o vaziyette ne kadar pusula yollamak gerekirdi. Hi mi hi
bir tek kelime yok. Keza bendeki malum. Bilinen ve birok
kabul edilenin (Gya bu birka dikkat ediyor-
dum) sersemlik mi? yolundaki kanaatin
bile varit ...
kadar iyi komedi Herifler intikam almaya
caklar diye Ama hi bir Hatta bu kadar
becerdin de (onlarca tabii) kendini bize yutturdun da demediler. O
zaman buna biraz Ama tabii bu da taktik idi ve benden bun-
da teyidini temin etmek iindi. Nitekim de yle oldu. Yani bir ila-
ve azami derecede dikkat ettim ya Galiba etmedim de ... Ne
ise, keselim. da veremezsem? ...
13 1954,
27 4 1 Aclan
Drt sene evvel bu gn ne mitlerle (!) daha ok ne
bul' dan
ilk kendilerince her halde ifadem
zapta ertesi gn falan ve hakime de yu-
gibi, samimi o zaman Bu son
da gene zapta geirilmek zere (not edilivermesini)
istediler. benim yani.
Tabii bu teki gibi sonunda "bildiklerim bundan ibaret, birdi-
yok. Haberdar dahi hususlarda israr edilmemesi" gi-
bi bir diyordum.
Bu Mart iinde falan 52 tabii (1952). Ondan sonra bir daha
ifademe mracaat edilmedi. Ama hi bir zaman da kendi halime
en byk ve beni en fazla zen, kahreden adeta hatam da bu-
rada. Bu mnasebetsiz heriflerin benimle meydan
vermiyecektim. Tabii ki bunu temin iin hi bir harekette
Hatta ok resmi ve serttim. Emin ol... tabii burada validemin
de hi kendini bilmemesinden, herkesle hemen ahbab oluvermesinin b-
yk dahli var. Ziyaretleri Md.'n85
ben kendimden emindim ... Bana tesir edemiyeceklerini, beni
O zaman da manada
da tabii. bir sr gevezelik Bu dedikodula-
ra neme gerek demiyor bir kazan o alhnda. Ben gerek-
ten hemen hi Hele tahkikat mevzuunda bir demi-
yordum. Szlerinin ne ne
uydurma hatta ne zaman niin huzura sonradan
da varid gibi ekseriya byk bir isabetle tayin edebiliyordum. To-
ok defa sinirli sinirli (Tabii siz hi sadece dinliyor-
sunuz. Biz ok ok daima kaybeder,
nuz) deyip duruyordu. Ne Allah bilir. bir
ile ifadelerimi olarak vermese idim, gerekten ben ka-
Zira, btn o iinde ben daha nce ifade et-
herhangi bir sylemedim, ...
ama pek ok kaybettim tabii. Her ikisi da ilk gnler-
deki daha iyi Zamanla insan
yor galiba hi olmazsa o kimselerde herkes-
te olabilecek msbet da zerinde duruyor. Halbuki bu, senin
Emniyette de gibi msbet onun daha k-
t, daha kuvvetli demek ... evet gereken ve
esmiyor. yle ben. O zaman
da, Halil lerin de hedefi olarak
grmyordum. birer kk insanlar kabul ediyordum zahir.
Ama mesela, o zaman mesela daha ok nefret ve kin duymam bu
tenakuz mu ediyor? Belki de onu ic-
Trkiye' de Sol Hareketler l ns
grmemden. Bilir misin, kendisini yle ileri yutturmak
gayretindedir ki ... insan acaba bazen insani da var diye
ye Ne ise bana hi bahsedilmiyor. Daima aksi bir in-
tiba
(belki de sana da gelebilir demekti) bir reaksiyon
bende. taraftan da,
Belki de bu sebeble bana da herkese gibi ketum dav-
bu hususta. Ya Zehra ya (Bu kelime ne dersin88? Israr-
ne bileyim? Bize gstermezler ki derdi. Hep, bu
beni rktmemek ve zmemek iindi belki. Zira sevgi birok ba-
byle idi. derken terslik ederdi. O hep.
tabii ki hele zahiren ama bu kadar
tasavvur bile edemiyordum. Herhalde iin. ste byle olu-
yani milletin fazla beni ok zyordu. Bildi-
bir mddet yemek bir iki kimsenin ..
beni keza daha ok zen zlme kadar (O da zlme belki ya) milletin
birbiri aleyhinde dedikodular ve klten szler ve
Tahmin edersin ki, bana nakledilirken, bilhassa bunlar ze-
rinde duruluyordu. Tabii ki sistemli olarak, taktik ben zahiren ms-
tehzi ve inanmaz havada halde, hakikaten ok zlyordum.
ile kestikten(?) ve yerimizden gayri hususi muamele
zamanlarda da benim nezarethane nakledilmemem
bu hallerden haberdar diyeydi herhalde. Bir gn
galip (?) ve iyi yolun hangisi umu-
hep. var ki, benden polislik isteyen Bilmem ki,
bu kadar olsun beni desem gene ve gaflet mi olacak. Bir
defa Hamdi Bey, ile89 bir laf ettim, ettim. Hem de ok sinirli bir ha-
va ile sizden byle istemiyoruz diye teminat stne teminat, zr
dileme falan K. Aygn'e kadar90 Mocan'la91
sana) ama istedikleri neydi diyeceksin? Hiyanet mi? Kt
yoldan dnmek ve memlekete biran evvel faideli olmak (?) iin
(Bu memlekette benim gibi daha birka (?) insan olsa bu memle-
ketin yere Bak, bak. .. Allah iin) maskesi, perdesi
Ben bunlara tebessm edip dururken, yolda far-
emin ol. Ve bu sebepten de tamamiyle
izah edemiyordum. Bir byk da (ok byk) Harbiye'ye sevke-
dilmemem92. duyar duymaz, Nisan 7'si mi neydi, bir Pa-
zartesi gn, o kadar iyi ki, daha ilk tahkikat ifademi verme-
falan unutarak, benim de oradan midine
ve bunun iin mracaat ettim. Adeta gldler bana o zaman. O kadar
ki, kendimi bsbtn hissediyordum. Ne ise
Mbeccel93 daha O zaman biliyorsundur, ona haber yollama-
O defa maalesef beni yollamak istemiyorlar ne mea-
2761 Aclan
linde sordum94. Ne daha karar veremiyordum. acayip
bir hissim de Acaba bunu daha ok kurtulmak, arka-
beraber olmak iin mi istiyorum. Hapiste beraber byk
o mektep zlyordum.
Neyse gt1ya M.95 biraz sabretsin, ok zerlerine
M. ben demedim diyor. Buna benzer dedi de unuttu mu? Yoksa be-
nim gelmemi kendi menfaati iin tabii ki istemiyen
bilmem96. (Bu meyanda daha nce bir temas
da oluyor, merak ediyor idiysen) ... o benim bu
haberi vermemi de (Belki de giderim, bilmem hemen oradan ya-
zabilir miyim v.s.) bir "tas" gelen cevapta beni yollamak isteme-
diklerini, benim israr falan (Fakat acele etme bir
mddet daha sabret falan deniyor. ve memlekette
sadece benim syleniyordu. Bu mlakattan da (evvel sy-
bahis iin bu tavsiyemiz tasvip
tm. Zaten belki bu syleniyordu97. Onun iin daima gitmek is-
temekle beraber ciddi bir tedbir almaktan vazgetim. Herhalde grlt
edebilirdim ... biliyorsun Valide itiraz ediyordu. Malum
kimseler de onun bana O da98
ne idi bilinmez. Oradan evi idi sanki99
ruya, hi hapisaneye gelmeden tahliye mi oluyorum kimbilir.
oradan ok daha iyi bir trl. Ne za-
man bu mevzu kavga ediyorduk. Hi onun arzusunu tabii kaale alan
yoktu ya ... beni gnderecek olsalar, annemi de Sadece (Ne
annem istemiyor) demelerini ve zahiren bir kulp te-
min ediyordu ... ve bylece fermantasyona terkedildim. yu-
bir sene. Fakat bu mddet iinde gibi ve neticesi ola-
rak devam ediyordu.
Ben Paris'e gitmek zere karar zaman bana malum tekliflOO
Bunun iin yani P. olup ve
zere beni davet eden kimseye, bu mevzuda cahil
ma, her ne kadar hsniyet sahibi isem de, gerek faaliyete ka-
hlmak, gerekse zaman ve enerji hi bir zaman yk-
snmezsem de, tehlikelerini gze da, btn bu hususla-
kafi benim byle bir faaliyeti idame ettirecek bilgi ve
tecrbeye sahip hatta kadar gibi bir muhitte
de syledim. Haddimi her zaman Bana cevap
olarak bir benimle gereken malumah bana ve-
syledi1D2. Ben de bunu Halbu-
ki pek az bir zaman Ve benim grmem gereken (biz-
zat) bir sr mevcuttu. Demek ki, gece gndz na-
olacak diye Benimle olacak, beni (O.)
M. T.103 ve kendisi ile ancak bir-
Trkiye'de Sol Hareketler l 2n
ka (3-4) bana iinde bir
partili olarak Bu gavur elinde buradan da talimat al-
sonra, pek mes'uliyetli bir M.'lelDS ise bana
drije vazifesi verildi
106
. yle syledim. Bu
bir sr ipe sapa gelmezlOS ben yola getirecektim. ... far-
zedelim ki, ben hepsinden daha samimi, drst bir insan ola-
Az ok ekip evirmek kabiliyetim de var. Ama hepsi o kadar. Sonra
hangi seliihiyetle iinde sz sahibi Sadece kendimi gs-
tererek mi? Parti marti yok tabi! ve bunun bilinmemesi gerek. Za-
ten takan da yok. Bu herifler bizzat Partiyi kaale Kendimi gs-
termek iin de bilgi ve tecrbeye dayanan bir otoritem idi. mi?
mes'uliyetini ve durumunu M.'a syledim. ok zamanda bu hu-
susu kendisine ve kendisinden talimat bir
kimsenin Paris' e hususunda bana sz verildi ve ben bu
mes'uliyetini ylece kabul ettim. (Melahat "Korkma ok
zor falan filan gibi sansasyonel szleri bana biraz havada geliyordu.
hi bir direktif verilmedi bana v.s. v.s. ... Paris'ten
getikten sonra da beter grdm. Hepsi ken-
dini bir Paris'te serbestlikle ukala hepsi.
benim ve da olsa, hi olmazsa yap-
yahut yapmaya kimselerdi. Bilgi pek de
yoktu ya. Onlar kadar iki- laf, biz de biliyorduk. Amerika' dan dnerken
durumu Necil (Togay) nezdinde protesto ettim. Muvaffakiyet vaad
syledim. Sonra, Serteller onlar da bir yrekler
ki, O. S. benim kadar bile selime sahip his-
si da bu gibi hallerde az mhim olmuyor mu. Byle ve verim-
siz bir zmekten, bir hayli vakit ve enerjisini almaktan
ka geriletiyor da belki. Ne ise ... Guya bir yapmaya Yerimde
benim durumumda herhangi bir kimse daha ok
beceremiyecekti. Glkler, aksilikler, saymakla Guya ben ora-
ya ihtisas yapmaya ihtisas, drst bile
bu yzden gizli kalmak emrinden
gereken muhitlerle de gibi bir temas ki, biraz
bir
Necillerin, geleceklerini duyar duymaz, ben faaliyetimden mennun
gelirken bu mes'uliyetini kendisinin zerine
ve her hususu anlayarak mehul gelmesini Ha-
kikaten ok zlyordum. Bu biraz da benim en iyi ok de-
fa hesaba yapmak istememden ileri geliyordu.
titizliklerinin bir bundan ileri gelir. Biraz da bu
hususta, tabir caizse bir mtevazi Belki pek; ama
kendim iin Neciller gelince bsbtn Bir de olduka se-
liihiyetli Paris grubu Ben o zaman da Bu
2 781 Aclan
den. Ama ... kendimi ve bizleri olarak ehil hissetmiyordum. Neyse,
emirleri yerine getirmeye gayret ediyorduk. Herhangi bir bizim
miz sylemek istesem gibi bir intiba
korkuyordum. Necil'in muhayyilesi hi Her gn yeni bir
icat ediyordu. Lzfunlu lzumsuz tesir etmek zere se-
lahiyetini haiz Ama btn bunlar beni
ediyordu. Tabii, biz btn .. kendimi kifayetsiz bulu-
yordum. Ve bu, bana ve bu tevdi eden kimseler hak-
biraz hisler duymama sebeb oluyor, bir sr tenkid edecek
buluyordum. Ama hemen ilave edeyim ki, her zaman hsniyet sahibi
idim ... ste, Ulvi ile11D Parti yapmam Ulvi, bize
P.'li (Partili) olarak takdim Ve Neciller gelirken de Partililerle
emri Sonra tahkik ettik, bu efendinin P.'li ol-
falan filan teyid edildi. Bu hususta bizim
du arhk. .. (Yahu dedim, ben kendim bile daha hcre de-
Bu ne verebilirim? pek aza benzemez, rezil
v.s.) bir beraber falan dendi. Ney-
se sonra ki, Ulvi benden de beter cahildi. Kimbilir edi-
yordum, ne, beni samimi olarak Hsnniyet sahibi g-
rnrd ama, biz o zaman da tam ile itimat kendi-
sine. Bu itimat kelimesi tam verebildi mi bilmem? Yani
biliyorduk. Birok defa opportunizme
Bu da neyse ...
Bir de yklendik. Sonra Berlin'e gittik. Sonra da Tr-
kiye'ye gelmek gerekti. Bu de tatminkar benim
iin. (Neden seninle temas etmedim, mesela onun yerine112 - Neyse sa-

Sonra da pek de olmayan bir durumda enselendik, biliyorsun. Hi
ummazken ayan beyan Buna
hata idi bence. Ben bu hususta ka
defa Gerek gerek malum kimsenin113 ben-
den daha iyi olan gerekse disiplin hissim
ile bir diyemezdim. O zaman tamamiyle
makla beraber, kimsenin kaypak hissine
Birok hallerde mes'uliyeti zerine almak istemez gibi hali
Kesin Bu acaba bana amirane istemesinden
mi tevazuundan diye Ama "Evet" de
Sonra - Polisin onun hepsi uydurma de-
maalesef. Bana, benim her belli iken,
cevaplar hi tatminkar Hi samimi ve o durumda
gibi iten hi de msait halde bir iki tak-
viye yollu sz Neyse. O zaman ok normal
yor, sadece tatmin hissediyordum.
Trkiye'de Sol Hareketler\ 279
_ 'seyfi ilerlettik biz. uzun
kabul ediyor v.s. anlatmak daha iyi ya ama, bir saat eneye
tuttu beni.
Evet, gibi burada sinir harbi -kk apta da olsa- devam
ediyordu. Btn bu olup bitenlerin tekrar tekrar muhasebesini
dum. Tabii ki, kendimden memnun Benim gibi
tecrbe bir insana byle itimat edilir, boyundan(?) byk
lere burnu sokturulur muydu? Ne biyelim her bozuk, berbat gibi gel-
zamanlar oluyordu. Senin bunlar diyor zlyor-
dum. bozuluyordu. Ama tamamiyle kendimi kaybetmedim.
Hi bir hi bir zaman. Hi bir zaman gelme-
seydim, yani Paristen dnmeseydim demedim ama ... Trkiye' de
gereken biraz teneffs benim iin daha iyi ola-
cak mdriktim, yahut da Paris'te ... gitsem
bu mes'uliyetler da ezilmeseydim diyordum. Btn bu zc
rin beni ne kadar ve herhalde farkedemiyordum o
zaman.
Hususi muamele grmemden daima bir bir
mahcubiyetim rivayetler benim de ge-
liyordu. Bu da, muvaffakiyetsizlikler inzimam edince, gay-
kendimi de bir Ko.116 olarak mdafaa etmek, olur ben bu ka-
dar hsnniyet ve feragatle kimseyim demek istiyordum.
kompleksin bbrlenme tezahr eden Bel-
ki de bilmiyorum. Belki de mhimsenmek istiyordum.
ok ufak bir istiskal grecek olsam, yaramaz bir posa
haline mi geldik yoksa diye kendi kendime bile tamamiyle itiraf etmek ce-
saretini bir soru ykseliyordu iimden. Bilmiyorum bun-
tamarniyle anlayabilecek misin?
ki, H. ler'in son zamanlardaki ziyaretlerinin beni kadar rahat-
etmemesi, belki de bu hissimi kllenmeye iindi. ok
ama kusura bakma tamamiyle rezervesiz ne gelirse ih-
tisar etmeden Biraz gayri.
Herhalde bundan sonra byle uzun boylu yazmak olmayacak
.. tahliye olursam anlamak iin ... Lakin yle
bir olursa, biz ... ya tahliye olursam? 1... ..
Tabii benim eski itirafname muteber iin, guya be-
nim olarak kendim mracaat gibi ilk tahkikat iin ifa-
demi hususunda mtemadiyen
makina (daktilo) gndereyim deyip duruyordu. Emniyet falan
filan ... O zaman iimden glyordum bunlara?
Kabul etmiyordum tabii.
ile 52 Temmuzunda tamamiyle
Son teklifini haktan istifade etmek hususunda yapmak zere beni ziya-
280 1 Aclan
rete Bir sr ifade syleyecek bir
"Fakat onlar kafi Milleti ikna edemiyor-
... silktim. "Ben kimsenin ikna ihtiya
hissetmiyorum" dedim. sosyal manada zaten ya, ahbab ola-
rak da Bir boy pek arayan soran O ktphane-
de en kt
dilim yara surette beynim
v.s. v.s. biraz da galiba. Onun zerine beni penceresi var diye
(Ktphanenin tavanda penceresi ve bilhassa bu yzden ok
cak oluyordu) malum bir hcreye naklettiler. Eyll 29, 1952 bu ara
en kt gnlerim idi. Geri yeni odaya gemek bende biraz yap-
ama bu defa da, nnden her bir tuhaf bir ra-
duyuyor, benim ne hesaplamaya
yordum. Daha ben ktphaneye gitmeden, Z. B. benden gazete havadisi is-
bir sr gazete Mhim bir sr kcpr ha-
ve daha eski gnler iin de tevkifimizden beri olan maki-
na ile hliisa etmeye Fakat nedense, Zehra gtr-
memekte etti. O onun durumu da ok elektrikli idi. Memure ha-
ikisi, beni, onu ve da, Genel Mdre iin su-
reti mahsusda Ankaraya
Benimle olan mnasebetinden daima (Hademe
Zehra'tun). Zaten bizim da tespit ne? Pe-
adam gene ya, kimbilir nedense buna
fazla nem verdi. Bulunursa mutlaka benim anlarlar, o belli
eder diyordu. Ben de, ok fazla bir mnasebetsizlik olursa,
ler de meydana bir sr kimseye grlt olur diye Za-
ten bir mddet sonra da gazete okumaya (Zeki Evet.
Ben nezarete gelince, askerlerin girme-
si yasak edildi. Bilhassa Srgn geldik yani. Pek beceremi-
yorduk. Ama benim oraya 2 P ... 'yel20 haber verdi tabi! uzun za-
man bir bekledim, sonra ifademi alacaklar
dum. Bir var diye haber Yerine
bilmem? Fakat hi bir ses Zehra bana
syledi. Bilmem bu onun bu da nereden gele-
bilir. O zaman ise, byle yeni bir hava ancak bu havadisler mesele-
sinden olabilir diye Halbuki Zehra'ya kendisinin gtr-
mekten sylemesini tembih Neyse
terse lzum grrse elbet imkan bulur diye Ama da
Mamafih uzun zaman sonra bir defa fe-
na Yeni odaya bir buuk ay sonra Ulvi
(Uraz)124 tevkif olundu. Zehra Ne ne durumda
bilmiyordum. Askerlerle edemiyordum, daha
Hem benden Hususi emir Merakla bekler-
Trkiye'de Sol Hareketler l
ken birgn ifadeye ve tabii bir sr yeni hikaye yollu
yalan ifadede bir syleyemedim dedim. H. l-
er beni yerime bilmiyordum neden o kadar sersemledim.
tuhaf bir glme geliyordu. iin hi bir sebeb yoktu bence, ama
biliyordu benim (onun biliyordu. Kendi kendi-
me sylenip duruyordum. Halini tabii geldi Seluk'un (Uraz) gelip,
partiden istifa fakat bu verecek bir merci iin
bunu, Halil ler'e ... v.s. v.s.'ye kadar. Gn falan bunlar bera-
berce Cenevreye Gn "yalan Ulvi olur al-
o mektubu mektup) buradan kendi elimizle be-
raber postaya Gn, o mektubun ele nereden
nebilirdi; Halil (ler) bunu Ben bu konu zerinde
durmamak iin hi ... ben ok iyi beni ok sever-
... ama bu bilmem neler yahut kimler beni Kendisi-
nin da v.s. benden sonra
da ne becerdiklerini de hi gizlimiz kalma-
Bundan da sonra diye bir hisse Halil (ler) "istersen
yaz" demeye yeniden. Bilmiyorum oldu o zamana kadar gl-
bir gece iinde birdenbire karar verdim ve yazmaya
Fakat tabii ki, gene istedikleri gibi hava ile Yazar-
ken de bunu kendi ithamnamem hissediyordum herhalde. Onu
da ben fakat sadece daha iyi
zntsn hissediyorum adeta bir otokritike benzer mahiyet-
te bir ifade ... yazarken ok daha bir geveze hesaba katsana be
Sanki Partiye rapor veriyorum. Ama gerekten onlar
Ama H. ler'le gibi ve normal bir mnasebetimiz olsa,
onu tam bir grseydim, ne olursa olsun o haletiruhiyeye giremez-
dim. tenkid ile eledim. P. (Parti) faaliyetimizi iftihar ede-
rek ve daha ok yk zerime alarak Yolu (dergisi)
v.s ... Zaten bir gn ile Festivalden o zamanki
bilhassa herkes diye, mufassalan bahsettim. Bir sr de edebiyat
zapta surette huzursuzluk duyuyor-
dum. Buna ne lzum ne lzum deyip duruyordum. Ama
bir defa. Hele o son o zamana kadar temas etme-
yapmak mecburiyeti? Gel de kfretme eziyordu,
fakat kendimi Bu galiba manevi yorgun-
luktu. Belki obtration mantale belki irade felci. Bilmem gayri hkmn
sen ver. Sana ve sonra seni ... "Hey
dur kendine gel" deseydin bu bana mutlaka tesir ede-
cekti. nk senin her nedense herkesten intiba, kanaatla-
Seni ettikten sonra harfi harfine birden
kabul edemesem, itaat ederdim sana, belki normal olan bu Mama-
fih laz burun, mahzun falan olmasa ihtimal ki, sen daha siyasi ola-
ve herhalde daha isabetli
2s2 I Aclan
ekti ... Keramet sahibi tabii neyse ... byle bu
da bitmiyecek ya. Ama saat 12 oldu ... bizimkilerin senin tabi-
rinle, Teksas at hareketin
v.s. gibi mlahazalar da irademin gerekli mnebbihleri
mani oluyordu galiba ... kimseye yklememeye
Bir de syleyeyim; ilk oda memur idi, biliyorsun
keza ktphane de. O sebeple Emniyetin koca ve polislerin
ni ben temizleyecek O hademesi mutad temizlik olarak
tabii da temizliyordu. gnler bir mddet girmesi ya-
sak Tabii hademe de, Tam tecritte idim. Yolcu sa-
lonundan gelip de, byle Birinci kapanmak pek gitmiyor ta-
bii Nezarethaneye bakan kimseler, benim tarafa ta-
bii. arayan soran da olmuyordu. Ben teki tarafa geinceye kadar ne
soran hi. Yemeksiz, kmrsz az
Nedense memur da g geliyordu bana. Yerim
birgn Nazire125 Bana bir kahve bulabilir misin dedim. Geldim
geleli ok ihtiya halde, kahve Md.126
kabul etmiyordum. Md.'n bir arzunuz var Sana da daima
diyordum tabii. Neyse, nbeti Komser kahveye msaade ...
sonra Md. da bahsettim birgn,
sordum. N.127 ile onu ettim. Emir
diye. O da, Nazireye ve yasak onun
zerine emir sonra zaten mesai muntazaman her sabah s-
prlyordu. Nazire'nin benim grmesi de epey sonra
Ondan nce evden Zaten bir elma, bir yumurta ile bir gn
az Neyse, sonra bilhassa iin, her
Nazireye grdrmeyi adet edindik. Zaten o gnll idi. Bunu ltuf, iltifat
addediyordu. ok zaman onu memnun etmek iin buyuruyordum. te-
ye sorgu iken, A. Harnm128 temizlenir-
gnler o vehile temizleniyordu, belki ahbab oluyoruz
ka yok diye mani Sonra da O, o kadar tehalk, istek gste-
riyordu ki, tabii birka almak iin mani Yoksa s-
A. adeta benim
bal ile (Hademe) hep o yzden kavga O kadar da ben
yemek Meyva, v.s. ile geiniyordum. An-
nem abone olmaktan bahsederdi. hep. Hasta Kon-
ile syledi. Garson gelecek benim ne
soracak, gidecek yemek getirecek, hem de hergn, bak.
Arzum zerine, zaman sz ver-
dim. Bence bu da lzumsuzdu. Beni ediyordu. Ama aresiz hasta-
biraz taze yemek de belki diye de Ney-
se haydi olsun129.
Trkiye' de Sol Hareketler l 2s3
BELGELER-3
11
1951 SIRASINDA
BULUNAN
MAHKEME NNDE YAPTIGI
MDAFAA"DAN PARALAR13o
nsz
"Birka Sz"
"43 en illegal zorunda Tr-
kiye Komnist Partisine zellikle son aylarda, gerici
kampanyaya ilerici grnr dergilerin ve de g-
rld 131. Sadece emperyalistlerin ve yerli yarayan anti ko-
mnizm isterisine szde 'solcu' veya solculukla grevli
kimseyi Ama ilerici ve sa-
mimi inanmak kimselerin TKP'yi ve
kendi mcadelelerine engel grmelerine zordur. bu dav-
iten, uzun mcadelelerle elde demokratik hak-
tehlikeye bu yersiz bir ve politika-
anti-komnizm temellerine gz
bir iktidar, kendine diye kimseye vermez.
Demokratik hareketleri gden anti-komnizm kampan-
etkisiz iin, bu kampanyalara bir fayda ara-
mak olur. Son zamanlara kadar memleketimizde ancak komnistle-
rin binbir gererek, hie sayarak ger-
ekleri birlikte tekrarlayanlardan kom-
nistlerin hi bir zaman olan seslerinden
trl anlamak zordur. Trkiye Komnist Partisinin veya
bu kimsenin iradesi Trk tarihi
grevi tayin hi bir engel Trk komnistlerini bu g-
revi yerine getirmek iin mcadeleden ve Bunu
emeki sesini taklid ederek isteyenler bulunsa da133
...... 1950'de Demokrat Partinin iktidara gelmesi ile, i ve po-
litikada, ve memleketin yolda
daha da emeki maddi hayat
daha da Yurtseverler btn ilerici gler zerinde-
ki Trkiye emperyalist bloka daha ok ve
Kore Demokratik Cumhuriyetine srklendi
....... 1951 Ekiminin sonunda polisin genel Tr-
kiye'nin illerinden yzlerce komnist ve
bul Emniyet zel hcrelerine,
ve askeri cezaevinin Ordunun,
polisi ile halinde idare ilk iki srd.
1951 Sevim
en
maruz kalanlar
TKP Genel Sekreketi Zeki
olur. Mahkeme
her haysiyetli

mdafoalardan biriydi
284 j Aclan
metod ve bir fikir vermek iin
tutuklulardan belirtmek yeter136.
sonunda mahkemeye verilen 167 sonradan 17
daha eklendi. Ve Askeri Mahkemeye verilenlerin 184 bul-
du ... TKP'yi sananlar, mit gecikmedi-
ler. gerici burjuvazinin ve Milli Emniyetin eski telkinlerini yeniden
"Trkiye'de Komnist Partisinin illegal
hiyanettir" diyorlar. Legal yasak, illegal hiyanet! Trk
isinin, Trk ve memleketin gerek savunmakta empe-
ryalist tekellerin ve yerli iin bir hiyanet varsa, hi bir
kuvvet Trk komnistlerini bu
Anti-emperyalist, hatta sosyalist grnen birka Ko-
mnist Partisine gerici evrelerle etmeleri g bir
Komnizme syleyen, fakat Trkiye' de ya-
komnistleri aleti gibi gstermeye yeltenen bu gibi kim-
selerin samimiliklerini ve ciddiliklerini
ye aktif bir kalmak isteyen, po-
lise Trk komnistlerinin Trkiyedeki yerlerinin hapishaneler
herkes bilir. Bir devrimci, memleketinin, iin
nerede bulursa orada ... TKP, hi bir zaman
memleket ... Trkiye Komnist Partisi nerede olmak
gerekirse Polis onu izlemekte glk ekiyorsa, bu
koku alma bir hayli demektir.
Trk komnistleri enternasyonalizme ......... "Ne Washington,
ne Moskova diyenler, milletlerin kimseye olmadan da
yabileceklerini ... "Moskova, efendilerden ka-
dar, da nefret edilen bir yerdir"l41.
"Ankara Garnizon il Askeri
Mahkemesi Yksek Heyetine
Mdafaam
Hakimler,
......... Saf ve mutlak bir adalete inanmam. Adaletin, bir karakter
biliyorum ......... sevk iddianamesinde ve esas
TKP prensiplerinin ilk (Partimiz,
Leninci bir Partidir) cmlesini ele ve bundan; Trkiye Ko-
mnist Partisinin gayesinin, cebir ve yolu ile ele alarak ame-
le tesis etmek yolunda bir hkm
prensiplerini bir komnist olarak, bu cmle-
nin gerek zerinde durmak isterim ... Marksizm, genel bir tarifle,
tarihi ve sosyal materyalist bir ve dialektik bir metodla in-
celeyen, zmleyen ve bir ilimdir. Leninizm, Marksizmin
yeni tarihi devreye, devrimizin
Trkiye' de Sol Hareketler l 2ss
Marksizmidir. .. Gizli faaliyet, partimizin mutlak bir prensibi Bila-
kis, faaliyetini iin elinde olan her her zaman yapma-
ya Bu mcadeleden hi bir zaman ve dn-
meyecekti ... Sevim Mihri Belli' de ele geen 56
mektubu meselesine142 gelince:
bu mektuba bir can kurtaran simidine gibi
ne kadar delilidir. Bu mektu-
bun, Sevim ilk ifadesini mahiyette oldu-
parti faaliyetini tamamiyle ileri srlyor.
Bunun, Sevim ilk ifadesini mahiyette ol-
kabul ediyorum. Fakat, parti faaliyetinin ve umumiyetle
kabul edemem143. Sevim ilk
turmadaki ifadeleri kadar, son mektubunun da hakikata uy-
gun olmaktan bana zorla, ile kabul etti-
rilemeyen bir olup bitti ile kabul ettirmek iin tertiplenen oyun-
larda Sevim roller ve daha bir sr olay, bana
ri ve Sevim iinde gre ko-
layca hviyeti ile verdi. Bunun iin Mihri Bel-
li' de o mahut mektup beni hayrete Beni hayrete
ren bu mektubun Mihri Belliye Zira, Sevim Ta-
bu mektupta bir gerek Mihri Belliye
kadar defalarca gerekmez mi idi145. Byle bir
mektuba ne lzum Bunun verecek durumda
Sevim ilk ifadeleri gibi, son mektupta
da uydurma
ilk vurulan kanunsuz usllerin sonu verme-
mesi yznden elde delillerin ok yavan bir
oyunu ile rtbas Btn benim emir ve direkti-
fimle biricik delil olarak ileri srlen ilk ifade-
lerin mevcudiyeti iddia olunan tezatlar1
4
7. Fakat nedense,
bu tezatlardan bir tek rnek vermedi. Bununla beraber, aylarca hatta
larca bir kutu iinde sonra birdenbire sual
tutulan bir ifadeleri tezat bulmak da bir ma-
rifet Kanun sualler sormaktan bile hakimi men
ediyor. Halbuki, sorgu hakimi, ondokuzuncu
Emniyet suallerle
dolu yz zapta bir sualin bir mddet sonra hatta
gn iinde birka defa ilk ifadelerimde g-
rlr148.
dava mcadelede bir dava
hi bir hi bir ceza azaltamaz. Fakat medeni bir
kanun byle bir kimseyi teslim ellere, temiz ve emre-
der. nk, kirlenebileceklerini bilir. Bir kanun temsilcisi iin adalet
2861 Aclan
na zulm ve yapmaktan, kanunun
vurmaktan daha byk bir olamaz ... Adnan Men-
deres149 DP lehinde propaganda CHP za-
tabutlukfardan, sz ederek siyasi
millete jurnal gnlerde, eski Sansaryan st bir sal-
hane halini bulunuyordu Emniyet ... Bu
ce sahnelerini Burada, o feci hayalen ol-
sun tekrar tahamml edemeyecek olanlar ve belki de yz
racaklar bulunur. ki, ve aylarca de-
vam eden maddi ve bedeni ancak konusu olmak kabi-
liyetini bedenen tamamiyle kaybettikten sonra, doktorun mdahalesi ile
sona erdi ve doktor ve izlerini dokuz bir
tedaviden sonra ancak giderebildi. Mahevi bahsetmeyece-
.intihara edenlerin malumunuzdur. On-
bir ay okumaktan, kaleme dokunmaktan mahrum
siyasi bir tutuklu ve iki sene feryadlar,150 iniltiler her an
bekleyen bir insan tasavvur ediniz. Ve sonra
kanunen kimsenin yirmidrt fazla bir yerde ve yir-
midrt saatten fazla bir hcrede, iki sene
havadan, sudan, mahrum
kencenin ls az ok bir fikfr edinebilirsiniz. Bizi bedenen
ve manen hale getirmek iin ve itiraf etmek la-
ki, de elde ettiler. suu sylyor.
Yeryznde yzmilyonlarca kutsal ve pe-
bir idealin bir susa, ben bu 'suu' kabul edi-
yorum. Fakat yeryznde btn menfur gibi bir
fiili veya bir kimsenin gstererek suunu ka-
bul kuvvetli bir inkar meyli ve kaabi-
liyeti kendisine mdafa-
amla ilgili pek ok sualler Bir misal vereyim:
Sevim da ele geen bltenleri, kendisine benim
kabul etmem iin, ilk gnlerce tabi tutul-
Bir gn Sevim ile o zamanki Birind Mdr Ahmet To-
Sevim bltenleri kendisine be-
nim yzme tekrar etti. Hakikata uymayan bu gene
kabul etmedim152. Ertesi gn Ahmet beni tekrar "Dn siz
odadan sonra Sevim szleri duy-
"kendimi zor tuttum az neler syleyecektim" Ve
ilave etti: "Ben bu kadar sylyorum, dedi.
Yzme sylenen bu yalandan sonra, bu szler beni derin derin
Daha neler Sevim kesti-
remezdim153. Bu ile bir gn sonra, bltenleri Sevim
kabul zorunda Aradan bir buuk kadar bir zaman
Trkiye'de Sol Hareketler l 2s7
devam ediyordu. Son ifadelerim Halil
lerin (Sorgu Alb. Hakim) hayret verici sualine muhatap oldum:
"Bltenleri Sevim sizin Ne dersiniz? Eski
ifadenizde israr edecek misiniz". "Evet, dedim israr isterseniz bu
ifadeyi bana kabul ettirmek iin tekrar ettirin"156.
Halil ler, resmi ifadelere ve gizli muhtevi-
etmemeyi mnasip olacak ki, sevk iddianamesinde, bl-
tenleri Sevim benim
halde, yeniden ileri srd. bunun neden byle
kendisinden istedim. Biliyordum ki, inkar edecekti
1
5
7
.
Bir misal daha
son ifademde bana sonra,
ma hakimi Halil ler ile bir geti:
Halil ler bana, bu kendisine Trk komnistleri ve Trki-
ye Komnist Partisi bu parti idarecilerinin bile birok
gerekleri Komnist Partisinin tarihini yazmak icap etse,
en bilginin ve en zengin materyalin kendisinde syle-
yerek bir misal verdi: "Mesela dedi, Mihri Belli Trkiyeye son geli-
kimselere kendisini bir vazife ile diye
ve vazifenin, Komnist Partisinin gemek ve onu ol-
syleyerek faaliyete geiyor ve bu faaliyetinde (isimleri malum)
158
kimselerin dedi Halil ler, bu olay sizce
mehuldr, fakat bence teferruatiyle Buna ne dersiniz? Diye-
yoktu. Sevk ve iddianamesini dikkatle okudum, bu noktaya
dokunur bir nokta gremedim. Halbuki bu mesele mdafaam
nemliydi. Meselenin da mahkemeden is-
teyemedim. nk gelseydi bunu kendisi Orta-
da gizlenmesi gereken olmasa idi, bunu huzurunuza getirmek-
te zaten bir mahzur grmeyecekti159 ...
zerinde durulan fiil, ne ne Anayasa, ne de
Anayasaya kanunlar su Ortada ge-
rektiren bir fiil yoktur. skutuna karar verilmesini istiyorum.
BELGELER-4
SA VUNMASINDANt6o
Zeki bu konudaki ilk tahkikat ifadesine gelelim:
Tahkikat 1, Sayfa 201)
Zeki 26 Mart 1952'de ifade
olan parti ben ve faaliyete geir-
dim. Bu faaliyete aleyhtar bir cereyan evvelce syle-
eski komnistler, hapishaneden sonra onlarla
da, yani Mihri, Halil, Ahmet ile de
'C\C\ 1 Acl:m
Amerika'dan gelip,
TKP'nin i\in
Mihri Belli
nndeki engel Zeki


bulunan isim listesi
ve Sevim

onu daima zan

f,,
I
Ahmet bir defa kat'i olarak ve fikir syleme-
di. aleyhte sylediler.
faaliyete sarih bir fikir ileri srme-
di. Mnferiden bu temaslardan sonra birka
biraraya gelerek bu birlikte ge-
Ve bir gezinti hissi vermek zere, bu fik-
ri Ahmet hari Kabul ettiler ve tarihini
bit gnde Yenimahalle' de
Orada at giden yol zerinde At ya-
da getik. kk bir
oturduk. Burada ben, Mihri ve Halil olmak ze-
re drdmz idik. Ben bu istifade ederek, orada
sonra Partinin bu vaziyet bana
bir\ vazife ve bu vazifenin de Partiyi yeniden top-
syledim. Bilahare.' bu maksatla
temaslar tamamiyle aksi bir cereyanla
ve bu grmenin g buna
bu g iinde faaliyete isim zikretmiyerek,
birkavilayette da) bir Vilayet Komite-
si syledim. Hamdi Beyin zerine
ve Ankara Vilayetlerini Hamdi Beye syledim."
"Maznunun szn bu noktada keserek nemli bir
hususa ediyorum. Son cmlede geen "Hamdi Bey" Emniyet
Birinci Mdr Muavini Hamdi zdemir
Hamdi) dir. Maznunun, 8 Ocak 1952 tarihli ilk tahkikat ifadesi dosya-
Bunda ve Ankara Vilayet Komitelerinden
gibi, bu ifadenin Yenimahalle' de bir
da kesin olarak reddedilmektedir. 26 Mart
1952 tarihli ifadesinde ise, Zeki bu kabul ediyor ve
ve Ankara Vilayet komitelerini zerine Hamdi Beye
beyan ediyor ... "161.
Trkiye' de Sol Harekeller l 2s9
Onikinci Blmn
1- 1944 iki Birincisi, Fuad Baraner idaresindeki ille-
gal TKP; ikincisi, Mihri Belli ynetimindeki illegal Genlik
2-Muzaffer bugn Sosyal Psikoloji dnya bir
otoritedir. A.B.D.'e gidip, Amerikan da Kendisini 1944
Ankara' da mevkuf bulmmrken, devrin Reisicumhuru de-
laleti ile Rossvelt, Amerikaya davet
3- T.C. Ankara Garnizon As. Mahkemesi, Esas 1953/17;
1954/33, s, 25.
4-
5- Aclan s, 86-99, 1963.
6-
7- Aksoy, Kemal sonradan Ulvi Uraz, Komnist Partisi
seksiyonuna kaydolundular.
8- O Paris'te merhum Cahit Gbilmez
...
9- M. Zekeriya Sertel, (1905-1950), s, 274, 1968: "Oysa bu
gencin (Arslan bir casus sonra-
dan meydana Demek onu demektedir.
10- 1951-1952 Trkiye' de Komnist Partisi ele geen "T.K.P.
kilat Prensipleri" belgesi Bunu biz ayni davaya iin,
delillerin tetkiki kopye ettik. Bu belge Emniyet
Genel nemli Dairesinin "Trkiye' de Kom-
nist Biz bu metni kopye
de (AS.)
Prensipleri o zaman halen yurt bulunan T.K.P. Genel Sekre-
teri Zeki (Yakup Demir)
11- Bu mektuptan Ankara Garnizon 2 Askeri
Mahkemesi Esas: 1953/17, Karar: 1954/33 Mucibeli Hkm"
22. bahsedilir: "J) devam
Sevim el ile ve ilk tahkikat ifadesini teyid eder
mahiyette olup, Parti faaliyetini de anlatan Merkez
17 1954 gn ve 54/533 ekli 14 1954 tarihli za-
yirmisekiz yapraktan ibaret
12- 26 Ekim 1951 gn, Marsilyaya hareket ederken kastediyor.
13- a) 26 Ekim 1951 tarihli tevsik edilen Dosya: 6 1-1/11 de mevcut
"T.K.P. Prensipleri" isimli oniki teksir ile
ile,
b) Dosya: 6 2-2/10 da duran "T.K.P. Haziran, Temmuz,
Blteni"; Sevim zerinde kasdediyor.
14- Buradan manaya gre, Sevim limana taksiyi gnderebil-
se idi, iinde valizini veya yok
ni ve bylelikle anlatmak istiyor. Fakat ifade pek

290 1 Aclan
15- Zeki
16- "Nesneler" zerinde bulunan
17- Emniyet Birinci yneticilerinden.
18- Ahmet eski A.P., 1965 seimlerinden sonra, AP,.
Milli Savunma O Emniyet Birinci
Mdr idi.
19- da, Yenimahalle' de Parise nce Sevim Zeki

20- Sevim burada ya kendisini mazur gstermek iin saf roln oynuyor,
ya da gerekter
21- Bir ko,nnist Sevim bu hkm, o gnk iinde

22- Suu, sululuk osi1zol0jisi iinde Zeki yklyor.
23- Zeki drdnn polise tespit
ifade ediyor.
24- Askeri Yzb. Abdlkadir Demirkan.
25- ilk gnlerindeki
26- Abdlkadir Demirkan.
27- (Sivil Sorgu Hakimi) veya Polis
28- Sevim Emniyet Birinci iyi muameleye telmihte bulu-
nuyor. Bilahare kendisine syleye-
cek, hakiminin sorgusu zerine, kendisine iyi
muamele ve bunun sonucu ifade ifade edecek kadar ga-
rabete
29- Sevim annesi ile annesinin zntsn ve
anne olarak polis tertibi olarak Sevim
mail eski bir emniyet mensubudur. Baba bey, 1994
Kaymakam olup, Nihal
Necdet iin,
hkmeti grevden [E. Cihangir]
30- Kurultaydan ve polis Sevim topluca
na alarak zel olarak sorguya ekmeleridir. Burada bir ironi
31- gre Sevim Zeki ve Abdlkadirle
sylyor ve fakat kimden itiraf etmiyor.
32- Sevim ilk gnden ihtilattan men gazete falan
33- Gazeteler ilk gnler Zeki Abdlkadir Sevim Ta-
tevkifinden sz ettiler. Ve olarak Sevim zerinde yaka-
lanan evraktan bahsettiler. Esasen Sevim mektubunda bundan bahse-
diyor. "Martaval" diye bahsetmesi, garip.
34-
35- Gleren Grkmen.
36- Paris, Berlin,
37- TKP'nin meydana prestij yol aabilir
tabii.
38- Trkiye Komnist Partisi.
Trkiye' de Sol Hareketler l 291
39- Zeki o zaman ifadesine gre Dr. TKP
Genel Sekreteri Belki de Sevim TKP Merkez Komi-
tesi (Merkez Komite ile Merkez Komite Sekre-
(Genel Ama, Dr. Hsn'nn Merkez
Komite da aktif Merkez Komite
ri maksatla 1946'dan sonra; 1946
tenkid edilip bu grevden da O zaman Sevim
Zeki Genel Sekreter diye bir anlam
gibi Zeki 1962'de yurt ve Prag'da TKP
Genel Sekreteri Yakup Demir olarak ortaya
40- bu noktadan
41- 5844 Kanunla 141. madde TKP lm ve-
riyordu. Ankara Kanunun nce tev-
kif edildiklerinden, eski Kanuna gre hkm giydiler. Ankara 8 Ey-
ll 1952'de ve yeni Kanun hkmlerine gre cezalar
giydiler.
42- Sevim gnderilip, sahibini se-
farete verilen ve oradan da Trk eline geen mektup. Mektup,
Berlin Festivaline komnist Trk delegelerin mstear isimleri-
ni ihtiva ediyordu.
43- Sabiha Sertel'in Sertel. Berlin Festivalindeki kod Sitaredir.
44- Halim Spatar, TKP'nin Berlin Festivaline
kod ismi ile
45- Erem Esen, Oru Ali Ttenk Esen'in Tevkifata gnlerde
TKP yurt Muhtemelen zamana kadar halen
radyosunda spiker olarak Berlin Festi-
valindeki kod ismi: Melike
46- gibi, tahkikat nce sivil yrtlyordu. Yzb. Abdlka-
dir Demirkan, Behet Pekmerdol ve asker ve yedeksubayla-
isminin Partiye zerine, Ankara Garnizon 2 Nu-
Askeri Siyasi Mahkemesi zerine ve yrtt.
47- Faika Boratav (Sahut) Ahmet Muhtar
48- Burada ismi geen S.'nin, Sevin ihtimali
49- ne
50- Merkez Komite, Paris Festivale gidenlerin
gre polis Sevim
51- Emniyet Komnizm
idi. Kanserden
52- Komnistler, Sevim grmekten gzlerinin kr ol-
fakat hi bir ele o zaman. Oysa Sevim
gnlerde
53- Kendisine iyi muamele edilmesini kastediyor.
54- Mstakil oda, oda, emrine daktilo ile ifade veriyor ve sonra
da bahis, ilgi ekici bir Kompleks.
55- gre Sevim tam zldkten sonra Emniyette Mihri
2921 Aclan
Belli ile buldu.
56- durum polise ifade vermesi. Sevim ifadesi zanne-
diyorum ki, 176 daktilo kendisi
57- Ters bir kompleks. Sevim kendisine iyi muamele eden polise gaddar-
namussuzluk, "hayvandan da beter" izafe ediyor.
58-
59- Kk burjuva romantizmi.
60- Paris, Berlin ve temas ettikleri.
61- Hapisten sonra.
62 Harbiye Cezaevinin askeri
63- Belki de hapishanede bakan gardiyan
64- Yksek Tahsil Genlik
65- Erem Esen.
66- Burada gre, beni basamak yap-
mak istiyor" derken, TKP'yi zme Demokrat Parti zerinde
kendine itibar ve mebus seilmesini sylemek
istiyor.
67- Kim Mektubun ifadesini anlamak da mfun-
kn olmuyor.
68- diye isimlendirdikleri Beyin kim

69- jn Trkler
70- Sevim burada polisi buluyor ve ta-
ciz kurtulmak iin btn bildiklerini
71- Sorgu Hakimi ve
72- Sevim Halil ler'e gene ile mazur
gstermek istiyor. Sevim Halil lerle de ok iyidir.
73- Sevim muhbir, kalabilmek gdyor. Bilgi verecek, polis bun-
kullanacak, fakat bilgiler resmi ifadesine gemeyecek ve kom-
nist kahraman olarak yolu Ahmet Arif
nal da Sorgu Hakimine teklif ve fakat
74- Halil ler.
75- Sevim polise rtmek iin gerekenin
sadece Mihri Belli'yi olabilir.
76- S. 26 Ekim 1951'de tevl<if gre 29 195l'de Ze-
ki muvacehe Demek ki, Sevim tevkifinden bir
sre sonra O halde, Mihri Belli'ye
olarak sulusunu aramak neden?
77-TKP'nin o Parise haberleri iletmek iin, Vasfi Ykselsoy kur-
ye Vasfi Ykselsoy, Marsilya'da Sevim ile Ve bir pa-
rola ile kendisini Bu konuda 1953/17 Karar, 1954/33 iddiana-
menin 44. denilmektedir: "(Vasfi Ykselsoy) Tevfik Dilmen ile
T. Dilmen kendisine Marsilya' da gemide kendisi-
ni kesik esmer bir ...
Bu bayan Sevim dan Parola da
Trkiye' de Sol Harekeller l 293
78- Necil Togay, Gn Togay, kan-koca. Yurt komnistlerden. nce,
Radyosunun Trke seksiyonunda Galiba
sonra da Almanyadaki "Bizim Radyo"ya
79- Parti meselesi demek istiyor.
80-
81- Sevim burada, Emniyette Melahat Trksal ile
Oysa Melahat Trksal bir ajan provakatr olabilir.
82- U.'nun Melahat Trksal kabul edilebilir. Sevim ilk defa
onun
83- Ze_ki pusula.
84- Zeki Sevim cevap.
85- Ahmet
86- Kastedilen iki Ahmet ve Sorgu Hakimi Alb. Halil ler.
87- Tevkif olan ve
88- Zehra, muhtemelen Emniyetin hademesi, Sevim ve Mihri muha-
temin eden Bknz., Sevim 1998,

89- Merhum Em. I. Md. muavini, Hamdi (Hamdi zdemir).
90- Belediye Reisi iken, 27 1960'ta tevkif edilen eski Emniyet
Mdr Kemal Aygn.
91- Dndar Mocan.
92- Harbiye Askeri Hapishanesi.
93- Mbeccel o Teknik niversitesinde hoca idi.
94- demek istiyor.
95- Mbeccel
96- Sevim hademe Zehraya vererek,
97- var, bir mana
98- Sevim'in bu slupta annesidir.
99- Emniyet
100- Trkiye Komnist Partisine girme teklifi.
101- Komnist Partili,
102- Bu kimse Necil
103- Meliihat Trksal.
104- Jn Trkler
105- Melahat Trksal.
106- idare etmek.
107- Necil, Faris Sevimi ameliyat hastanede ziyaret o
rada kendisinin Parise giderken
108- Bunlar, Fransa'daki Komnist Trklerdir.
109- Sabiha Zekeriya Sertel ve Sevim Sertel.
110- Ulvi Uraz.
111- Pariste Trk komnistlerin illegal Yolu" dergisi.
112- Zeki yerine.
113- Zeki kastediyor.
114- Zeki
294 j Aclan
115- Zeki
116- Komnist.
117- Tahliyeyi kadar iyimser. Oysa yedi hkm giydi.
118- 19 Ekim 1952'de mahpus zemin kattaki, 23 hcre-
den, I. st kattaki 13 hcreye nakledildim. Ce-
zaevine 7 kadar, geceleri daktilo grltsnden uyu-
Sevim ifadelerini iin bir dak-
tilo Sabaha kadar
119- teyid ediliyor.
120- 2 P.'ye demekle iki Partiliye demek istiyor herhalde.
121- Zeki haber
122- Zeki kuprleri
123- Zeki
124- Ulvi Uraz, Ankara' da tevkif edilip, Emniyet geti-
rilince anne olan Kemal Aygn'n huzuruna
nedamet itiraflarda bu arada ka-
da ele onu ilk tahkikatta muhbir durumuna
125- Hademe.
126-Ahmet
127- N.'nin kim Muhtemelen Emniyet Mdr Muavini
Nejat Szen.
128- Hademe.
129- Mihri Belli, bu mektubu "Trk Solu" dergisinde Zeki
Emniyetteki saptamak iin Sevim Tandan istediklerini
Oysa Mihri Belli zerinde bu mektup zaman, Ha-
kim Bnb. Cebe Mihri' den Mihri de iti-
raz etmeden mektubu Cebe' ye "Trk Solu"ndaki
ru meydanda.
130- "Yeni ilavesi, "Dava ve Mdafaa", 1966, Prog.
131- Burada sz konusu "Yn" dergisi ile "Cumhuriyet" ve
gibi gnlk gazetelerdir. Yakup Demiri ve TKP'yi sulayan
iin Bknz., "Yn" dergisi (1Nisan1966), Seluk.
"Yn" dergisi (8 Nisan 1966), "Komnist Parti Meselesinin
"Yn" dergisi (15 Nisan 1966), E. Tfeki (Mihri Belli), "Trk Soluna

"Cumhuriyet" (5 Nisan 1966), Seluk, "Milliyetilerin Grevi".
(6 Nisan 1966), etin Altan, "Yakup Demir Meselesi".
132- ileriki da ki, burada tariz
Mihri Belli ile ilgilidir.
133- "Yn" dergisi ve evresi kastediliyor.
134- Burada sz konusu edilen zel hcreler, Emniyet Mdrlgnn
(Sansaryan zemin ile, I. st katta ihtilattan
men ile zerinde gece gndz yanan
az bir lamba ve zerinde numaralar ancak bir de-
mir bir pislik iinde olan (!). Zemin odala-
Trkiye' de Sol Hareketler J 295
Emniyet Yanyana bir halin-
de bu hcrelerin yerleri polis iin
garaj haline st kattakiler "U" biiminde bir yere
zemin kattaki hcrelere nisbetle daha mahfuz ve temiz olan byklk-
teki odalardan idi. Ben, 41 gn zemin kattaki 23 hcre-
de; 19 gn de st kattaki 13 hcrede Zemin kattaki hcre-
ye, su Demir stnde -ki sadece iki bat-
taniye serili idi- otururdum, polis iyi yrekli ise, sprge ile te-
mizlemeye, hcrenin tutmaya Hcreye ye-
mek Benim param yoktu. Askeriyenin gnlk (1
ekmek) ve zaman zaman tahammr makama, nohut, kuru
fasulye gibi yemeklerinden yerdim. 29 Ekim uzun -3-4
gnlk bir tatil.- yemek vermedi. Gnde bir son
la bir kilo kuru kahk ederek drt gnm geirdim. Siga-
gnler de oldu. O zaman yere izmaritleri toplar ier-
dim. Bir gn nbeti polis memurundan hcrelerde
bulunan bana bir sigara istemesini rica ettim. -Sonradan
gre, Orhan Suda' dan- bana bir paket "Gelincik" geldi.
Sabaha kadar birini sndrp birini yakarak vakit geirdim. 41 gn sonra I.
yerdeki hcrelere nakledildim. 13 hcrenin
soba -soba hcre ii iin "U" biimindeki salon iin-
di, 13 numaradan da borusu geerdi- ilk defa denizi, gkyzn, Galata ve
Karaky' zaman, bu saatlerce, derin de-
rin nefes alarak temiz ektim. Cumhuriyet
Derinden, syledikleri trampet sesleri-
ni duydum. Gece, reklam saatlerce
seyrettim. Galiba hrriyet okuyarak hngr hngr da. Ze-
min kat hcrelerinde 41 gn mendil kadar olsun gkyz He-
liiya, sabah Sten asker veya nezaretinde
olmak zaman, hcrenin hemen kar-
bulunan nnde olurdum. Bu Emniyetin
kitaplarla doluydu. Arada polisin tutar, sabah
diye arada yznumaraya Ben de su iine
yznumaraya bu Hcrede atal veril-
mez, her yemek -zaten makama, kuru fasulye ve nohuttan ibaretti-
yenirdi. 23 hcreye iki hafta sonra olacak, bir stm-
deki 24 hcreden bir ses duydum. Galiba buse-
sin sahibi, bu krizinin ertesi gn, ifadesini hapishaneyi boyla-
Bu kimse, bilahare 24 numarada kendisi syleyen
Fakltesi Balkar idi. "Tabutluk" ismi ve-
rilen 19 ve 20 hcrede de 3-4 saat tutuldum. Tevkifimden bir hafta
sonra beni zemin kattaki hcremden alan polis memuru, bu
iki hcreden birisine, galiba 20 koydu. De-
dim, buraya beni niye koydunuz. Cevap oldu: alman bir arkada-
var, onunla diye aizi burada bekletiyoruz". Sabah sa-
2961 Aclan
at 10 galiba hakimin
Tabutluk denen yerde sadece bir iskemlemsi tabure Ka-
yznze Bir sigara imeye kalk-
gz gz grmyor. 1944 ile "Komnistler"
bu hcrelere O zaman oturacak yerin de syl-
yorlar. yanda bycek halkalar kelepe-
Btn vcudunuzun yk Tepenizde de,
195l'de gibi 15 mumluk bir ampul yerine gre 500 mumluk
lambalar DP muhalefet bu tabutluk hadisesi-
ni ok istismar Gerekten de o tabutluklar, tek parti devrinin zul-
mne Gene de ifade edelim ki, DP devrinde 1944 tev-
binde biri
135- "Askeri Cezaevi", da eski Harbiye 1951
siyasi olmayan siyasller birarada
Bir sre sonra drt byk siyasiler etti. Merkez Komite
yelerinden, Mihri Belli, Dr. Hsn Mehmet
Fuat Baraner, Celal Zht Benneci uzun sre Askeri Cezaevinin oda-
lar" ismi ile hcrelerinde Bunlar, Maka bakan ko-
ile yznumaradan sonra gelen bir blmede, kk Bir
sre sonra, Celal Zht Benneci umumi zaman, Halil Yal-
Ahmet gibi Merkez Komite yeleri zaten umumi
Zeki mer Ltf Tunay, Mehmet Tevfik Dilmen, Kemal
Ergin, Enver Gke, Dr. Sevim mahkemenin g-
ne kadar Emniyet muhafaza edildiler. Tabii
mer Ltf Tunay, Tevfik Dilmen, Kemal Ergin, Dr. Sevim
Enver Gke sorgu hakimine iin polisle-
rin idiler.
136- Z. sylemesi speklatif bir
Gerekten ve tek Ankara Ticaret Okulu
lerinden l idi. Y. l'e ise en ufak bir Bu,
cezaevine zamanki Hcreye zaman byk ve
ruhi knt geirdi. Kendi kendini terrize etti. Ve hemen sorgu hakimi
Halil lere mracaat ederek Bu
bir idi. l o hale geldi ki, hapishane herkesi
grd. Bunu tahkikat hakimine ihbar etti. Ne duysa Sorgu
Hakimine l, gece sesini byk
kence sahneleri olarak Bir gece
seslerin kendisine
Bir ara o olan bir kk ocu-
cinsel arzudan bahsetti. Bu kk yavru, bir
idi. da duruyordu. Sonunda ki, l,
bir genlik sonra idi. Birka kere hapish-
anede jiletle Tenasl uzvunu kesmeye yeltendi. araz
kendisinde hcreye zerine, ses duymak
lden Ancak Ahmet Arif nal, ses duy-
Trkiye' de Sol lfarekeLler l 297
kesmek kendisine tedavisi iyi edil-
Kemal Bekir zmanav, Muzaffer Arabul da hcrede ses
Fakat, cezaevine nakledildikleri zaman iyi idiler. Galiba Muzaffer Ara-
bula da tedavisi da ses ve tedavisi
Muzaffer Arabul "Hcreye zaman hc-
re alevler iinde idi. Bir ses beni itham ediyordu:
sen ldrdn! sen ldrdn! diye. Bu ithamlar bitmek bilmi-
yordu hi." Kendisine dedim ki: gibi hcrelerde ol-
sa idi, Emniyet toptan Sonra hayatta olup ol-
sordum. "Evimizde ve yanarak ld" verdi.
Kemal Bekir zmanav ise bana "O gn ifade Ken-
dimi ve hissettim. Hcreye kendi kendimi
dvdm, duvarlara vurdum. Geceleyin ses duymaya Sana
sen de Ben Partiliyim, Kemal Partili, Ul-
vi Partili, fakat Seluk Partili diyordun -Seluk, Ulvi'nin idi-
(Ulvi Uraz.) Hemen Hakimi grmek bildir-
dim. Hakim gece geldi: Aclana diye
o zaman, ispat iin seni bana gsterdiler". Gerekten
13 hcreden Bekir zmanava gece
sonra saat 1.30 Kemal Bekirin gzndeki
grnce, dayak ve ok zldm. Ama yukarda da
gibi, ifade verdikten sonra vicdan sebebiyle kendi kendini
Tekrar belirtmek isterim ki, Zeki ortaya
speklatif bir ve tek Ya-
l'e Kemal Bekir'e (zmanav)
Muzaffer Arabula Bu kimselerle defalarca ko-
Kendilerine en ufak bir dair bir sylemedi-
ler. Aksine, sarih olarak ifade ettiler. Zeki
en fazla maruz Zira, Sevim btn
ve yk Zeki zerinde
137- Seluk,
138- Seluk, etin Altan.
139- Burada gln bir Bu Zeki
"Yn" dergisinin ve Mihri Belli'nin savunmak iin kaleme
Zeki Rusyaya veya Rusya nfuzundaki komnist lke-
lere ve oralarda hususi dolgun (Yn'n ile
Trkiyedeki emekiler iin
140- Her nedense, daima TKP Genel yurt Me-
sela Dr. Hsn 1925 tevkiflerinde hep yurt
1927'de iki hapis sonra 1929'da Kstence yolu ile il-
kin oradan da Komntern faaliyetinin kesif Almanyaya
(Berlin) Berlin'de Komntern ile 1931'lerde Yo-
lu" isimli illegal dergiyi 1933'lerde Parise 1939 da
Trk hkumetine siyasetle zerine teminat verdikten sonra
1946, 1951 tevkiflerine (1959)'da Manisa'da
298 I Aclan
Emniyeti Umumiye Nezareti Devlet Hastahane-
sinde Zeki da 1929-1933 da tahsilde bulun-
1933-1946 Ankara' da Ktphane
1947'den sonra Dr. TKP'yi Ge-
nel Sekreter (veya Merkez Komitesi sekreteri) olarak idare
1951'de tevkif ile 1950-60'ta tahliye 1963'te Trkiye'den kaarak
SSCB'de, komnist lkelerde bol tahsisat ile "Yeni
"Yurdun Sesi" gibi komnist dergileri
141- Milli' genel sekreteri iddia edilen bir partinin,
utan verici Bunu trl
142- geen mektup -Dr. Sevim 56
143- Zeki "TKP Prensipleri" TKP'nin savunma-
Ama, Sevim ve mektupla -
isterken byk bir Genellikle Parti Sek-
reterleri, bu gibi davalarda nce partiyi savunurlar. Gizlilik gayemiz
zor kullanmak diye bir yok, Partimiz Marksist-Leninisttir derler ve son-
rada meydana Parti faaliyet inkar yoluna saparak kabul et-
mek istemezler. Bu klasik bir yoldur. Parti klt yzlerce gen uzun
hapislerde rtlmektedir. Zeki da, benim tahliyemden
sonra cezaevinde (Mihri Belli, Fuat Ba-
raner,
144- Dr. Sevim bugn Mihri Belli'nin Burada Sevim
polis hususunda ima Biraz ilerde ima Mihri Belli
iin de Gerek ki, ne Mihri Belli ne de Sevim po-
lis Sevim Zeki da gibi
gre hviyet bir kk burjuva tiplerdi.
145- Sevim Mihri Belli'ye Mihri sadece
sebebiyle Sevim'in kendisine zel mektup
olabilir.
146- Zeki ter dkerek ve terini silerek
tevilleri Zeki ok mahup,
detten kibar bir kimsedir. Halil ler (Hakim Alb. Du-
953/17 iddianamede "Zeki ile bir ara CHP'ye
girerek komnistlerin kpr elde etmek fikrini ifade et-
mektedir. "Yn" dergisinin sahibi Cemal Zeki
Tercme Brosundan tercme (Tolstoy'dan ehov'dan),
Rusya'ya nce de birlikte GN Limited
tini Bknz., Metin Toker, Solda ve s, 36
147- Mdafaadaki bu cmleyi "Yeni takdim yalanla-
"1951 Tevkifleri Trkiye Komnist Partisinin ynetimi-
nin bulunan Zeki Askeri' Mahke:ne nnde M-
dafaa" (s, 3).
148- "Yeni dipnotu: "19 tutukluluk sonunda ve
her gn sabahtan kadar 15 gn sren bu son listeli so-
Enmiyet geen iki iinde zaman zaman ve daha
Trkiye'de Sol Hareketler l 299
ok gece ve gizli
Notumuz: Buradaki gizil "hayali"dir.
"U" biimindeki hcrelerden sonra helaya giden yol zerindeki odada
Sonra, I. girince sol taraftaki uzun bir koridor zerindeki oda-
da ve orada bitti." Zeki gizli
odalar da, ya ilk defa "U" salondan
sonra gelen ya da benim sorgu hakiminin huzuruna n-
ce polis komiseri Beyin nasihat yollu ifademi elde iin benimle
Bu oda da, son gne kadar oda-
odaya bilahare Sevim Ta-
Zeki "Gizli sz yersiz
Ama da belirtelim ki, ihtilattan men diye
hcrelerin iin yeterli da sylemek
mmkn Tabii ki bu devrin o devrin idi.
149- 1954'te de DP Adnan Menderes idi. Menderes, Ga-
ziantep' de bir TKP ile kesenlerin
beyan halde, szn Bu zahirde 10
aya hkm halde, 7 sre ile gezdi. Kanun, eski dnme-
sine engel Bu iinde bu isteseydi eski
himayesine O zamanki polisin ve eski
direndi. DP
na sitemden, faziletli insan, merhum Tevfik tenzih ederim. O'nun ka-
nuni mudahalesi ile girebildim (1959' da).
150- Bu feryatlar zemin hcresinde zaman 2. gelirdi.
Gece sonra randevucular, dvlrlerdi. Bu
atanlar insan diye Bokunu yiyelim diye yalvaran
serserilerden, cilve yapan eroin kadar insanlar. Ze-
ki da zemin hcrelerinde bu olabi-
lir. Ben kendi st katta, yani Birinci kattaki hc-
relerde zaman bir feryat veya inilti Benim 67 gnme
Zeki 19 ay bu hcrelerde
151- 8 Eyll 1952'de tevkif edildik. Ancak bir hafta sonra sorgu huzu-
runa Zekinin buradaki ok sonra bunun ne-
denini yetkililere sordum. Bana ok tevkif ettiklerini,
bir tek hakim bunun iin bana yedi gnde sy-
lediler. Zannederim 1924 gre ve ona paralel kanunlar nnde
bir 24 saat sorguya (Hakim nne)
152- gayri samimi Yeni ilavesinin 3.

153- Oysa, Sevim btn syledikleri ve tam bir Zeki
burada Sevimi polis gstererek Mihri Belliyi vurmak istiyordu.
154- Sevim Mihriye mektupta, Zekinin hemen
kabul etmese idi belki kendisinin de ifadeyi geri alabilecek gc bu-

155- Zeki burada tam bir makyevelisttir. "Yeni ilavesinin 3. sa-
300 1 Aclan
Zekiyi Zeki tutumu
dir. Basit bir hcre sekreterini (Ankara iinde) sekiz mahkum
mahkeme. Bu genlerin pek kendilerini Parti disiplini
adeta feda
156- Halil ler ile Zeki iddia edilen bu
pek muhtemeldir ki, vuku Bunun Zeki
nu anlamak iin "Yeni ilavesinin 3. bakmak kafidir.
157- Zeki iki vuku bir na-
sorabilirdi? ezik, yenik bir halde salonda oturan her-
hangi bir
158- malum" sznn Zekiye mi, yoksa Halil lere mi ait

159- Bu konusunda da var. Bize gre burada
Mihri Belli itham
160- Mihri Belli, Trkiye Komnist Partisi ve Genlik ilgili
yayma cevap, Bknz., Sz s, 33-39, Ankara, 1967.
161- Zeki yurt "Bizim Radyo"yu
sonra, zellikle 1969, 1970, 1971, 1972 bu radyonun
Mihri Belliyi yapan bir CIA olarak su-
Bu gre Mihri Belli, A.B.D. tahsilde iken
ve gangsterlerin gece kulplerinde dansrlk yaparken, CIA tara-
angaje Bilgisine gvenilir bir Zeki id-
olup sorduk. Bize verdi: "Niin olma-
Mihri Belli'nin 1946'dan sonra yurt zaman, siz o zamanlar
partili halde nerelere biliyor muydunuz? Sevim
da 1950 Amerika seyahati herhalde fazla bilgi yok. Ame-
rika ve gibi byk devletler, istikbiil iin byle yapabilir-
ler dedi.
1 Blm
1960 Dnemi Sol Hareketler
Dr. Hikmet 27 1960'tan
nceki "Vatan Partisi"
TKP'nin illegal bir olarak kalan, nev'i
eski bir ynetici, Dr. Hikmet Adnan Menderesin
kamuoyu ve en ok 29 Ekim 1954
kendi genel Hamdi apa, Osman Kuzeyli, Ah-
met ile birlikte, da "Vatan Partisi"ni kurdu2. Parti,
iki Ocak de kurdu. 1957 se-
imlerine Sirkeci seim mitingi tertip etti. Miting
zerine parti Dr. H.
Fatma Nuriye (Nudiye) Abdlkerim Korcan, Mehmet Coba,
Hsn Tamiz, Muharrem Bezgin, Osman Kuzeyli, Mmin Kkrek,
Hasan Civan, Mustafa Toprak, Hasan Erin, Zihni Andol, Selahattin Ka-
ya, Sleyman Tar, Osman Kamucu, Hamdi apa, Yusuf Giray,
Hseyin Akkaranfil, Zehra Kosova, Hasan Kkpomak, Rasim
Abdi Azer, Ahmet Hseyin Bahi U-
ta' dan 25 komnist organize etmek suundan
mahkemeye verilip tevkif edildilerse de sonunda beraat ettiler3. Tev-
kiflerini 26 Ocak 1958 tarihli gazeteleri bir
verdi. Bunun sebebi, NATO Bakanlar Konseyi'nin Trkiye'de toplan-
olsa gerekti. Dr. Vatan partisiyle meydanlara
olan sol liderlerden Mihri Belli, olmasa da,
gizliden gizliye seviyesi olduka cephe
amakta gecikmeyecektir. Nitekim daha Mihri Belli'ye ait
DEV-GEN bir bildiriyi gizlice sol evrelere
Mihri Belli'nin bildiri metni
"rgt iin grev ve gerek glerin Parti
kurmak iin bir araya gnlerde, biz Devrimci bil-
mesinde yarar bir devrimci izgi
iin gerekli gryoruz.
3021 Aclan
hemen hemen
kimseyle nev'i
bir
entellektel olan Dr.
Hikmek TKP'nin
ve
mr
srecek olan "Vatan
Partisi"ni
Trkiye Partisi

dnemin nde gelen
isimlerinden Avni
do bulunuyordu
Bu, Trkiyedeki devrimci mcadelenin ilk
dan olan ve Mustafa Suphi ile Hsn'nn
kazanan, mcadelesini, yrten ve
geenlerde 78
Ervardar' a ait bir
"1925 18
sosyalist harekete gerekesi ile otuz ki-
bir grupla ve hapishanesine
Dr. Hikmet ile
hcreye ve orada Dr. tecavzne
rayarak kirletilir. Bu olay bir yandan takibata yan-
dan da Komnterne intikal eder. O Merkez Komitesi
yesi olan Dr. Hikmet Merkez Komitesi ve
konu o zamanlar partilerde dahi otokritike tabi tutulur.
Ervardar da bu yzden Dr. lnceye
kadar asla affetmez."
Ortodoks-Marksist ile ortaya Hikmet
bu erotizm devrimci dikkatinden ka-

DEV-GEN
27 1960'tan sonra Trkiye
Partisinin ve (1960-1965)
1960 (10 Ocak), Ankara'da, "Trkiye Sosyalist
Partisi" Kurucular Prof. Akg, Dr. Alaed-
din Diler, ngr,
Rahmi etinel, Erbil, Ahmet Naim Toksz bulunuyor-
du. Gerek Alaeddin gerekse Prof. Akg, ba-
anlamda sosyalist bir Trkiye' de fik-
riyle hareket Fakat 17 1960'tan sonra, solun
bu hareketi "Ensemde ko-
mnizmin nefesini hissediyorum"4 diyen Alaeddin
ve Trkiye Sosyalist Partisinden istifa
ettiler.
27 1960 devrim hareketinden sonra, de,
parlamentoda temsil edilme istediler.
idarecilerinden Kemal
Avni Kemal Trkler, Gzelce gibi, tecrbeli
yeni bir Parti kurma
MBK'nin hkumeti yeni partilerin kurulup, seime girebilmesi
iin tarihini son gn olarak ilan etti. O gne kadar kuru-
Trkiye' de Sol HarekeLier 1303
lacak partiler, ilk seimlere girebileceklerdi. Kemal Trkler,
Avni Gzelce, Ahmet
Kuas, Kemal Salih zkarabay, Hseyin Ulu-
Saffet Adnan isimli 13
1961 gn Vilayetine mracaat ederek "Trkiye
Partisi"ni kurdular. ilinin ilk heyeti Ba-
hattin Yusuf Aslan, Olcayto Yusuf Ziya
Kadir Topuz, Tuna, Sabahattin Agunsoy,
Muhittin Gezer, Selahattin Cemal Mehmet
Dizmen gibi 12 196l'de kurucular, Ynetim
Kurulunu Parti Genel Avni
ikinci Kemal Trkler, genel
seildiler. o Kurucu Meclise olan temsilci-
lerinden Bahir Aksoy, mer Karahasan, Feridun
Partiye girmeleri iin mracaat Feridun
teklifi msbet Partiye
1961 milletvekili seimlerine kadar hi bir gsteremedi.
Partinin genel Yeni Trkiye Partisi'nden aday gsterilince,
kendi Partisinin genel zorunda
Parti, genel idaresinde kalan yok dene-
cek dereceye O Tk - evresinden yeni bir Parti
fikri ortaya Ocak 1962 Partisi"
ismiyle bir siyasi iin temaslar Ke-
mal Trkler ile Avni ise, bu yeni mutasavver
bs nlemek iin gayret sarfettiler. 12 1962'de, Trkiye Sosya-
list Partisi, genel sekreteri Minnetullah gayreti ile
"Trkiye Partisi"ne iltihak ettiler.
27 1960 devrimi, Trkiye komnistlerini, sosyalistlerini fe-
nersiz, gnler, Kemal'in rportajlarda MBK ye-
lerine sondajlarla zemini Dr. Hikmet
bir MBK'ne mektup ve telgraflar gndererek,
Kuvayi Milliyeciler" olarak hulus
Partisi"nin ile insiyatifin ellerinden kaaca-
inanan, klasik sol, uyanmaya, ile Par-
tisi" bir seim yapma Nihayet, Trkiye
Partisi'ni ele almaya karar verdiler. Zira, ne Alaaddin ne
de Trkiye' de sosyalizmin solun tekelinde

Trkiye Sosyalist Partisi'nin bnyesine ile, bir canlan-
ma gsterdi. Parti bir genel yoksundu. 1946, 1947
marksist ile bir hayli grlt
"Hr" ve "Zincirli Hrriyet" gazetelerinin sahibi eski devletler huku-
Trk siyasi sol
hareket iinde yeni bir ivme
Devletler
Hukuku Mehmet Ali
Aybar, TIP in genel
gelmesiyle,
parti daha ilk seimlerde
bir

3041 Aclan
ku doenti Mehmet Ali Aybar, Genel iin kaf-
da Kendisine mracaat edildi.
Mehmet Ali Aybar7, bir "Bildiri" ile genel
kabul etti.
Mehmet Ali P'ne sonra, Sol Cephe tama-
Partiyi destekledi. CKMP'den Senatoya olan Niyazi
10 1963'te girmesi ile Parlamentoda
da temsilci elde oldu.
17 1963 ve Belediye Seimleri
Trk solu, faaliyete sonra ilk defa
35.507 olan oyu, 17 1963'te ve belediye seimlerinde
66 vilayetin 9'unda seimlere 7 vilayetin il ve belediye se-
imlerinde:
Adana (1776), Ankara (5919), (2389), Gaziantep (1334),
(14675), (7131), Kayseri (2282) oy
bul ilelerinde oylar, semtlerinden ok, ev-
relerin semtlerdi. Belediye meclisi yeliklerinden,
tanbul'da ancak 1 yelik Genel meclis yelikleri iin
oy nisbeti %0,06 idi.
Trkiye Partisinin 1. Genel Kongresi
9 ve 10 1964 tarihinde, 1. Genel Kongresi, de
emniyet tedbirleri Delege 52 idi. Salonun arka
ikiyz kadar dinleyici bulunuyordu. Dinleyicilerin
milliyeti mensup kimselerle, siyasi parti ve
elli da siyasi polis Evlenme dairesinin da
ok inzibat, jandarma ve resmi polis emniyet tedbirleri Ay-
GMC'lerle de askerler Kongre iinde de
70-80 cm. zeytin
herhangi bir tecavze Kongre
ekseriyetini Rumeli'den gelme muhacirlerin de
devriye gezerek milliyetilerden gelecek bir tecavz nlemeye

Kongre Orhan Arsal (kongreden evvel genel sekreter)
bir ile Kongreye 76 delege gelmesi
gelirken 52 delege idi. Kongre Kemal bi-
rinci delegesi avukat Tahsin Ekinci, ikin-
ci Malatya delegesi Hayrettin (Avukat) seil-
diler. il Rahmi
ile Egenin siyasi aktif roln gzler
nne dedikten sonra
teklifi ile Atatrk ve Partinin eski il
avukat Nuran teklifi ile de mte-
veffa veteriner emekli general ve Kontenjan Senatr Burha-
nettin Ulu Ve Burhanettin
Uluun, geen genel Belediye seimlerinde kendisini e
ye olmaya Beykoz ile ynetim kuruluna
telgraf okundu. Ulu, bu telgrafta kendisini
in tabii bir yesi olarak bildiriyordu.
Burhanettin Ulu 27 ihtilalinden sonra,
komnistlerin tespiti konusunda ilgililere
emir rivayet edilen bir
Gndem zerine sonra, Kongre
genel sz verdi.
Mehmet Ali Aybar: Birinci Kongresini Kongrenin
Trk zm bekleyen meselelerine tut-
diliyorum. Tarihimizde kurulan ilk parti8,
kongresi Bu, yoksul kendi
eliyle bulmak zerinde nemle gereken bir
ve retici gcmz tam olarak du-
rumda. 5,5 milyon, sanayide 1,5 milyon gizli var. Geri
bir toplum olarak en gcmz kullana-
maz tediye dengemiz 430 milyon dolar Sade-
ce bu iki faktr Trkiye'nin ayak
delilidir. Bu iki temelli faktrn yoksul ynnden
byk vergi Trkiye'de vergi yk,
emeki 1963 btesinde yzde 70,
yzde 65. Buna milli gelirin yzde 38'ini nfusumuzun
yzde l'i Trkiye' deki btn mnasebetlerde bu durumun et-
kisi ( ...... ) Bugn yana olan
iinde kmsenmeyecek Gene de
politik bilincin bulunuyor. Bu bilin btn bilinlen-
mesini olan ve onu etken duruma getirecek olan bir fak-
trdr. Bundan var; ama siyasal g ka-
ile bir dikta hi bir kurulamaz ( ...... ) 27 Ma-
Anayasa halktan yana bir Ne var ki, yrr-
gireli drt halde, eksiksiz durumda
Bir yandan gericiler bir yana ekmekte, bir yandan halka piyon
ile bakanlar br yana ekilerek tam ile l noktaya
getiriliyor. Anayasa var, temin haklar var. Buna
men, hkumetlere grevler yerine getirilmiyor.
Ve z kullanmak Trkiye'de hala bir
yor. anayasaya kanun maddeleri hala y-
TQrk siyasi
DISK'in kurucusu olarak
giren Kemal
daha sonra TIP'in nemli
isimlerinden bir
olarak
3061 Aclan
rrlktedir. Yazarlar kalemleri titremeden tek kelime yazamamakta-
Bu mudur zgrlk? Kimdir bunun sorum-
lusu? Bunun sorumlusu? Hkumettir ( ...... )"9.
Mehmet Ali Aybar, Anayasa ilkelerinin savsaklanmadan
her milli gelirden olan
toprak reformunun derhal emekten yana olan devlet eliy-
le devresine girilmesini syledi.
bugnk olan milletlerin,
nc bir g olarak ve dnya nfusunun o-

"Biz Trk olarak, bu bizim milli sa-
zincirleme bir iftiharla gryoruz. Ne ya-
ki, siyasal alanda bu zafer -Atatrk'n eko-
nomik zaferle Hele Atatrk ldkten sonra bu yenilgi,
daha da derin oldu. Toprak eskisinden kat kat kuvvetli olu-
sonucu Trkiye bir politika takip edemeyerek
hareketlerini yapan milletlerin yer
Aybar, Amerika Devletleri ile SSCB'nin savunma btele-
rinde bir nc Dnya Harbi de-
lil bildirdikten sonra:
elbette iktidar partilerinin ve hakim
bir olay Hkmet kendisini reform-
cu bir hkumet olarak gerek getirecek
olursa, yrekten biziz. Ne var ki, reform istekle-
rinde ve hkumet gerekten samimi nk
1964 btesine en ufak bir denek konma-
dedi. Ve daha sonra Kongreye sunulan Program sa-
vunarak szlerini bitirdi.
Daha sonra, Cumhuriyet Senatosu Enver Aka, senatr Esat
Aslan Tufan Leman Turhan Tkel, Heki-
Hilmi zgen vb. gnderdikleri dileyen okundu.
Hilmi memur iin partiye bildiriyordu.
Gndem genel ynetim kurulunun raporunun okun-
geildi. Raporu, Kemal Slker okudu. ve
mesini tam memleket mesele-
lerinin zmnde faydalar gerekesi ile, yeniden
partileri bir yuvarlak masa ......... son hkumet pro-
reform mevcut kadro
.. grevinde, hkumetin anayasaya
... Senatr, Niyazi Partiye girmesi ile, Ana-
yasaya iin Anayasa Mahkemesine m-
racaat ... Belediye seimlerinden sonra nemli
Trkiye' de Sol Hareketler 1307
girdikleri belirtilerek il ve ilelerin genel seimlere
kadar raporun zerinde husus-
Raporu tenkit iin sz isteyenler, Gksu
reli), Cenan (Adana), Ali (Gaziantep), Osman
Sercan oldu. Kendi tenkitlere, Niyazi
cevaplar verdi ve dedi ki:
" ... sosyal adalete ok di-
yor. ok ve bu memleket
bir bilin olarak ya kadar da ...
Ben, Partiye kazanlar iin girmedim. Ben Partiye Meh-
met Ali Aybar diye girdim ... "12.
Rapor tenkitlerine toptan Orhan Arsal verdi. Ve
bilahare Topkar isimli yenin Partiden meselesi
dkten sonra, program zerinde geildi. Ko-
Dr. Yahya Kanbolat, Prof. Sadun Aren, Prof. Sungur-
bey, Demir zl, Fethi Naci, Do. Behice Boran, Kemal idi.
Dr. Yahya Kanbolat: meselesi zerinde durdu.
Prof. Sadun Aren: Orjinal fikirler ileri srerek "Trkiye'nin sana-
ancak toplumcu bir yolla mmkndr. Toptan bir devleti-
lik yerine, karma bir ekonomi dzeninin
zne uygundur. bedel deyerek sanayii-
nin de para kolay zel
sektr devlet sektrne ticaret
cektir. Bunun iin kimseye bedel demeye ihtiya yoktur.
da, da ok az bir bedel iin
Kredi messeselerinin elinde bir memlekette, messir
bir yapmaya imkan yoktur. sanayi tedricen
Kk endstrinin
rilmesine ne lzum, ne de maddi imkan Trkiye' de
gizli ve byk bir Ama ok gc iste-
yen sanayi de ilkel metodlarla ... "
Prof. Sungurbey: Bu program bizim parti-
lerin Avrupadaki partilerin de ile boy l-
... ve
Demir zl: Demokratik dzen iinde kanunlar
yrrlkte kalamaz. bunun iin elinden geleni

Fethi Naci: son iyice
milli haysiyetimizi tekrar bir
Kemal: "Emekiler, ile kadar srp giden
demokrasinin demokrasi ynetimini Trkiye'de ger-
yoluna girmektedirler."
meclise giren
isimler yer olan
Yahya Konbolot, gerek
mecliste, gerekse sivil
hayatta Trkiye'nin Ziraat
meseleleriyle ilgili
dikkatleri
zerine ekiyordu
3os I Aclan
Do. Behice Boran: olmadan siyasi
da olamaz. toprak reformu meselesi kyl-
nl.>1 gibi Tatbik gc de ancak byle
Ama bu arada elbet bilimin zorunlu etkenleri de programa da-
hil ettik."
Bilahare 10. maddesi zerinde
Bir hatipler tzk tadil komisyonunun tadil tekliflerini kabul et-
memesini istediler. Orhan Arsal, Tahsin Ekinci, Rasih Nuri Niya-
zi sz Bu merkez haysiyet divan yesi Nebil
Varuy bir nerge verdi. Ve bu nerge Genlik kolundan Ali
ile Orhan Arslan, ve Mehmet Ali Aybar da
dahil oldu, sonu olarak genlik aktif politikaya ve
Kongrede temsil edilmeleri kabul edildi. Bu konuda sz alanlar

Behice Boran: Genlik
gerekir. Genlik ana kademeye siyasi gren bir kuru-

Yunus Koak: Toplumcu Partilerin genlik herhangi bir
bro gibi kabul edilemez. Toplumcu Partiler, yklerini genlere ykle-
yemedike yryemez.
Orhan Arsal: Genlik partideki brolardan
mtalaa Genlik ama sz sa-
hibi bu hukuk
Adnan Cemgil: Genlik kolu bir
Nebil Varuy: Parti il genlik kolu 21 b-
yk bu mesele demektir.
Bu sonra genlik meselesi tekrar oya su-
nuldu, bu sefer nceki aksi karar kabul edildi ve genlik kolla-
kongreye zerinde oldu. Bilaha-
re seimlere geildi. Sonular
Merkez Yrtme Kurulu: Mehmet Ali Aybar (Genel
za Kuas (Genel Sekreter), Cemal Selek (Genel Sekreter), Kemal
Slker, Dr. Nihat Kemal zgden,
Salih zkarabay, Sina Pamuku, Behice Boran, Prof. Sungur-
bey, Cenani Gngrd, Yeldan.
Genel Ynetim Kurulu: Ahmet Toy, etkin, Ziya
Ekinci, Prof. Sadun Aren, Dr. Yahya Kanbolat, Erencan, Rahmi
Sait Burin, Erik, Niyazi
Esat Ali Mecit Abdlgafur Demir, Canip
Minnetullah Yunus Koak, Moris Gabay, Kemal
Adnan Cemgil, Osman Sercan, A. Hikmet Karakaya,
Bulutlu, Kemal Trkler, Ycel
Trkiye' de Sol Hareketler 1309
Parlamento' da
Trkiye Partisi 10 Ekim seimlerinde 15 milletvekili
illere gre gec,erli oylar (Bu rakamlar
Resmi Gazete' den
Adana: 7926, 1943, Afyon: 2795, 3466, Amasya:
5293, Ankara: 20264, Antalya: 3468, 6733, 5874, Bile-
cik: 1600, Bingl: 830, Bolu: 2474, Burdur: 2233, Bursa: 6019, anakka-
le: 2479, Denizli: 2691, 8867, Edirne: 2891, 2062, Es-
3766, Gaziantep: 5064, Giresun: 2393, Hatay: 5371, 4271,
tanbui: 49422, 15840, Kars: 9333, Kayseri: 3700, 2716,
Kocaeli: 3495, Konya: 6752, Malatya: 4707, Manisa: 6504, 2284,
Mardin: 1965, 3021,. 2062, 2539, Ordu: 5212, Sakar-
ya: 277, Samsun: 5841, Siirt: 1190, Sivas: 5484, 2639, Tokat:
5981, Trabzon: 1939, Tunceli: 2387, Urfa: 3771, Van: 1869, Yozgat: 7986,
Zonguldak: 4856.
Toplam: 276.101. Seime il adedi: 51. % 2,97.
Millet Meclisine Giren yeleri
Mehmet Ali Aybar Doent-Avukat, Kuas (Anka-
ra) Muzaffer Karan (Denizli) Emekli Yarbay, eski MBK ye-
si, Ziya Ekinci Doktor, Sadun Aren Pro-
fesr, Yahya Kanbolat (Hatay) ifti-yazar, Ziraat Mhendisi, Dr. Ce-
mal Selek Avukat, Adil Kurtel (Kars) Avukat, Behice
Hatko (Boran) felsefeci Dr. Doent, Yunus Koak (Konya)
Avukat, Kemal Ali (Adana)
Y. Ziya (Yozgat) Erik
(Malatya) etin Altan Yazar-Hukuku.
1965 Seimlerinde Sol
10 Ekim 1965 seimleri, bundan nceki seimlere gre ok
karakterde cereyan kadar genellikle, siyasi
partiler, devletin ve sosyal tam bir
beraberlik iindeydiler. CHP'nin muhalefet da en
sert hrriyeti, iki meclis adaletin ba-
radyonun gibi Yani
son on mcadelede CHP ne istediyse, btn istekleri 27
1960'tan sonra.ki dnemde tahckkuk etti. Ve CHP
1961'den sonra kurulan hkumetlerde buuk sre ile
koalisyonun yer
CHP ilk koalisyonunu, AP ile etti. iki koalis-
yon ise AP partilerden meydana geldi. AP'nin h-
kumeti ele sonra, CHP tek muhalefette
Milli mcadelenin
ve CHP
Genel
ABD'nin oldubittileri

korumaya
sol
kitlesi ve
Amerikan
gittike
ykseliyordu
31 O 1 Adan
nn
koruma

soldan gelmesi, TKP'ye
itibar bu konuda
aktif biri
BO'li bir suikast
sonucu ldrlecek olan
Muammer Aksoy'du
CHP hkumetleri, su yzne iki askeri darbe teh-
likesi 22 ve 21 Bu darbe
bslerini atlatabilmesi, CHP'nin hanesine ya-
Ancak AP ile koalisyon bozulduktan sonra,
politika SOL'a dndrmesi de 10 Ekim se-
imlerinde AP'nin kesin zaferini, de hezimetini

CHP'nin Sol'a ilk belirtileri, bizzat
rejimi tehdit eden tehlikeler konusunda
sz etmesi ile meydana belirti, 1962
sonunda, tertip anti-komnist mi-
tinge cephe son gnne kadar kabul
temsilcilerinden 7 bir heyeti
da miting devam ederken kabul kendileri ile 25 dakika
rak
Ankara' da AP birka sefer AP gazeteler
idarehanesi tahrip edilirken "Anadolu Kulb"nde bri oynamakla
idi. Oysa ki mitingi,
blmesi tehlikesine tertip bulunu-
yordu. bir belirti de, o tarihe kadar (1962 mitingi tari-
hine kadar) Metin Toker dergisinde Komnist Partisi
ispatlamaya bir vakitler "Kltr temsil-
cilerinin davetini kabul ederek, SKD'nden konferans dahi
Keza "Ulus" gazetesi gibi haber ya-
Sol'a birden
niin sol'a Bu soruya verilen en
meselesinin ve bu seyri iinde, Amerika
Devletlerinin Trkiye'ye tutumu ve mnase-
betlerde savunulurken, Sovyetler is-
temi beliriyor. Bunun iktisadi glkler
ve denmesi kolay olarak Sovyet-
lerden ... Bu iki nokta olan btn in-
kabul sonucu elde etmek iin
taktik ve stratejide Sol' a tavizle CHP'yi
ABD'ni ziyaretten hayal ile dndkten sonra,
bir beyanat "nc bir dnya kurulur ve Trkiye bu dnya-
da yerini Bu ilk tezahr sosyalist, komnistlerin ve bir
CHP'lilerin "Amerika Go Home" ile Ankara caddelerine
dklmesi oldu. Bunun bir vakitler, Sovyetlere yrt-
len harbin, ABD' ne ynelmesine olduk. Bu tarihlerden
sonra CHP sola paralel bir Amerikan
yrd. yle zannediyoruz ki, dahi bu tasvip
Sol Hareketler 1311
benzemiyordu. bir Rusya'ya gitmeye
ve de umumiyeyi ile
niversite profesrlerine sol ve tehlikesinin niversi-
telere buna telkin
ederken, hkumet
muhalefette daha bir sol' a ve ile
kamakta tereddt etmedi. isti-
kadar SOL cephede. bariz bir ikilik "Yn" ve
"Sosyalist Kltr temsilcileri 1962
bir protokolda
14
CHP'nin de dahil bir Mil-
li Cephesinin (Tek Cephe) savunuyor-
ise CHP ile grnmyordu. An-
cak, hkumet sonra ve Mehmet Ali Aybar tara-
kaleme "Milli Cephe" bildirisi ile durum IS ve
"Yn"clerle, nemli bir mu-
vakkaten ortadan Komnist Partisi, Brosu, A
lunun temsil grubun gibi kabul etti. CHP'ne
kabul edilmesinde, TKP'ne
telkini tahmin edilmektedirl6. "Bizim Rad-
yo" CHP ile gidilmesini tavsiye edi-
Trkiye'de "Yn" buna paralel bir "Bizim
Radyo" zetle en dzeyde CHP'nin de dahil "Demo-
kratik Milli Cephe"'nin bugnk CHP'nin bundan on-
nceki CHP CHP'nin milli sermaye
ettiklerini, AP'nin ise sermayenin bulun-
(komprador yerli sermaye ile,
mcadelesinden istifade ilericilerin daima kendilerini tec-
rit tehlikesi bu tecridi nlemek iin
Demokratik Milli Cephe
bahsediyordu.
TKP, Brosunun
Trkiye Komnist Partisi'nin 17 Haziran 1965 tarihli "Seim Bildi-
risi"nde fikirler telkin edilmekteydi. Bu sre iinde CHP ile,
cephe ileri sren YN cevapta
"sekter" diyor ve
"Bugnk mcadele, Em-
peryalizmle olan dzelmedike, hi bir meselemize -
zm yolu Bu sebeple sosyalizm meselesidir. Bu-
gnk meselesi emperyalizmle mcadeledir( ... ) Yn, milli
nn lic bir CHP'nin nemli bir mevkii ol-

19.62
tertip anti-
kominist
TIP'in
Trkiye'nin en byk
blme tehlikesi
ortaya bulunuyordu
) 2 I Aclan
CHP'nin solu
sylemini benimsemesi
porti iinde

odak daha
sonra Blent Ecevit'in
Turan
i e CHP' den
Milli Gven Partisi'ni
kuracak olan Turhan
geliyordu
Turan
Ecevit
Hkmeti'nin
olarak
gnlerde "Bizim Radyo" da sosyalist Trkiye'nin
emperyalizmle ve
ileri sryordu.
Trkiye Komnist Partisi brosu ve "Yn"cler
ou fikri acaba CHP lideri
n ve bu konuda en Suphi Baykam20, Muammer
Aksoy, Blent Ecevit ve "Ulus" gazetesi ne
CHP, "Trkiye Komnizmle Mcadele he-
def ve fahri kabul Reisi-
cumhura yapmaya Bu dernek, Mala-
tya' da CHP'liler, Akhisar ve benzeri ilelerde gene CHP'liler,
da YTP'liler AP'liler ku-
Daha dernek btn milli partileri
komnizme mcadelede gdyordu.
nnn infialine sebep hadise, Bursa' da kongresinin idi.
"Komnizmle Mcadele de bu olayla ilgisi Derne-
Bursa kurma yetkisini olan Avukat Mithat Teoman,
olay mahallinde bir
ri Mithat Teoman tevkif bir hayli
durumlardan sonra tahliye
taraftan petrol meselesini yelten-
di ve ve solcularla paralelde harekete geti. Bu konudaki ak-
tif Muammer Aksoy idi. Toprak reformu konusunda,
paralelinde propagandaya ve seimlere iki ay kala
CHP'nin solunda" syleyerek koydu.
Tni1n'nn nokta, Amerika'ya Sovyetleri kullan-
mak isterken, yerli solcularla gtrmez gi-
Bu da TKP'nin brosuna itibar
CHP'yi SOL'a
fakir fukaraya hitap ederek, AP'nin oy
"Ulus" Faik Suat da, seimlerden bir sre
nce bir profesrle AP' den oy
CHP'den almak
ile Oysa ne oldu?
Bu konuda gre, evresindeki
solcu Zira bir mil-
yon oyun, ikiyzbb sekizyz binini de
AP ile partilere
Seim mahallinde CHP'nin solunda
AP'nin ok gibi, Anadoludaki CHP'li da si-
nirlendirdi. CHP'li semenlerin byk bir seim gn
sola sessiz ve fakat kesin
Trkiye' de Sol Hareketler J 313
sonulu bir protesto idi bu ...
Ve gibi CHP %41 nispetinde oydan, %28'e d-
seimlerde kesin bir yenilgiye
CHP yenilgisi zerinde fikir yrten CHP yneticileri-
nin ne olduka ilgi ekici olacak-
CHP Parti meclisinin CHP'nin yenilgisi
uzun boylu Bu bir
"YN" CHP yenilgisine isabetli
koyanlardan:
Ekrem zden: "Ben Ama
solu bize fayda Ben iken biri "Ben
derse, derhal dava
demektedir.
Esad Mahmud Karakurt: Bekir is-
temezse, o insan seilip gelemez. da toprak reformu yznden
oy kaybettik. Urfa' da, Suphi Baykam toprak reformu
ve Toprak reformu ortaya
Mehmet Hazer: solu ile daha da Biz
kylerde hep Evlerinde oturur, yeriz,
ieriz, Sonra ben bu kendi aleyhlerinde is-
tiyorum. Ecevit ile noktalarda beraber O hep di-
yor. Fayda grmedik. Partimizin bnyesi zaten buna msait
Turan solu bizden oy gtrd. nk ba-
bizim ksenlerimiz gitmediler. Partimize olarak oy veren
toprak sahibi oy
Ferda Gley: Biz sola byk hayatiyet ve haysiyet
Gerileme lmdr. Gemiler geri dneme-
yiz. siz bizim gemilerimizi
Sedat "Parti temsilcisi olarak vilayeti sei-
me solu szn kimlerle karar-
dediler."
"Bir solak
iin iki bacanaktan birini ben gtrdm, bula-
tekini AP milletvekilleri tuttu, hemen
Turhan "( ... )bize oy vermiyerek parti-
ye giden kimseler, nce kk partiye ( ... )
kuvvetlerimizi ( ... ) oy
CKMP, MP bu alabilecek miydi? .. fikirler-
le kurultaya gidelim. soluna taraftar olanlar ile olmayanlar di-
ye iki blm halinde girmeyelim. Kabul ediniz ki, solu
bizi birok yer ve hallerde sorular Bundan kurtul-
maya
Esat Mahmut, cumhuriyetin

tek parti CHP ynetiminin
nde gelen isimleri ve Mill1
Edebiyat ynnde
eserlerle
CHP'nin
yenilgiyle ismet
zor duruma

yaparken,
daha sonra Belika'ya
olan
Ozgden'le birlikte
3141 Aclan
"Benim her yerdeki gi-
bi Moskof Sol, biliyorum ok gzel, ok iyi
dir. Ama zengin korktu, fakir rkt. Bizi yemek isteyenler "bu za-
ten komnistti, demeye
Btn bu sebebinin zerinde dur-
madan
solundan Trkiye' de yeni nesiller, btn
solun iindedirler. Eskiler da bu grenler ve
tutanlar
partisinin yenilgisine ve mstakbel sebep ola-
cak iin, Parti Meclisinde o zamanlar, Blent Ecevit,
Hdai Oral, Jale Candan, Beyhan Cenki, Suphi Baykam, Ke-
mal Demir, Muammer Ertem, Lebit Turan
Turan Bu Parti
kimseler Tarihi
siyetinin yz suyu hrmetine parti kademesindeki yerlerini et-
mekteydiler.
CHP yetkilillerinin genel kanaati, seimlerin kaybedilmesinde,
Partinin solu"nu idi.
yorumculardan Constantine Poulos'ta "The Nation" der-
gisinde
"AP, hem partisini, hem de yeni Partisini "kom-
nist" diye Ankara' da diplomatik bir resepsiyonda, Bayan
Gromiko'nun elini pen gsteren resimlerden yzlerce ve
binlercesini Trkiyenin her yerinde Byk cahil
Anadolu iin komnizm, Trkiye'nin tarihi Rusya anla-
iin bir kfrdr. Bu inanca ilaveten, Rusya ve
komnizm, mlkiyetin msaderesi, dindar-
serbest ve
ahlak
Sonu
CHP'run pek ok de
iin gerekten olan bugnk sonu zerinde
51 ilde geerli oy 276.ll'dir.
Bu kadar oy, Trkiye'nin gre marksist sosyalistler iin
bir Abidin Dino demektedir: "Seimler sonunda bir
olan yeni muhalefet dengesizlik zannettire-
kadar byk Bu gerek ki, ilericiler-
de bile halka bir ksknlk, ya da umut beliriyor
tektk ( ... )kendi gre bunun vermeden nce (Ya-
ni Meclise bir kk olarak girmesinin, AS.) bu gr-
Trkiye'de Sol Hareketler 1315
kk olan kuvvetin bir yenilgiyi
Trk toplumundaki olumlu byk haber
sylemeliyim ( ... ) Gerek ki, 30 milyonluk
Trkiye' de, kyl, dar gelirli, kentli,
mekte olan bir ortam iinde, bugne kadar bir
bilmecenin ele geirmektedir. 276.000 oyu km-
ser grnenlere elde bir durgunluk-
tan sonra, sosyai probleme bir kitle ilk
ile Abidin Dinoya gre bilinli kutup-
Bu 276.000 oyun ifade
lendirir. Trkiye," Asya biimi retiminden" kapitalist
kadar bir Trkiye' de kapitalizm
beceriksizdir. tecrbeler ge-
Emperyalizm, memleket iinde ve kokun zn
meydana da sosyalist bir parti rgt-
Btn bunlar oyu ve
gidilmektedir: "Bu birikimin di-
yor Abidin Dino "bir rgt meselesidir; bu rgtte yer ve ala-
gnde ka bu meselesi-
dir; yoksa stnde
Abidin Dino'nun bu sonra "Sosyal Adalet" dergi-
si25 seim ile ilgili olarak milletvekillerine sorular sor-
Bunlardan: Behice Boran, Muzaffer Karan, Erik,
Ziya Ekinci, Ali Kemal Yusuf Ziya Yahya
Kanbolat sorulara cevap
Behice Boran, zetle seim zerinde diyor: "Sei-
me nisbetinin bu durum uyanmaya
olumsuz ynden bir belirtisidir. ( ... ) daha fazla
oy sebebi ise, bir taraftan maddi
ile sesini kadar ... ) taraf-
tan da faaliyetlerini ksteklemek, kendi partisinden uzak
tutmak iin maddi manevi Bir sebep de
ileri fikirlerin zm ve propa-
ganda metodunun yeni ... ) Btn bunla-
ra bu seimlerin en nemli ve sonucu A.P.'nin tek ba-
iktidara gelmesi 15 milletvekilini parlamentoya sok-
( ... ) 15 sosyalist milletvekilinin Meclise girmesi ile, memleketin
politik ve bir dnm
270 bin ksur oy, bir fi-
kir olmaktan ve halka mal olmaya ve politik
bir hareket halini gsterir( ... ) si Trk sosyalist hareketinin
rgtl n ucunu etmektedir ( ... )" Behice Boran bir
S9lda
TIP ile
srdrp daha sonra
liberalizmle
etin Alton,
dneminde Medis
adeta odak
olanlardan biriydi
316 \ Aclan
ileri sryor: byk merkezlere inhisar
etmeyip memleket da bu
Halbuki 49.422, Ankara'da: 20.464, 15.840,
Adana' da: 7.296, oy 51 vilayetin drdnde miktar:
92.822'dir. Bu drt il byk Geriye kalan 47 ilde
ise 183.279 oy Vasatisi: 3899 oydur. Bunun iinde kendine
zg sebeblerle Kars' ta 9333 oy; Amasya - Tokat ve Sivas' ta 5000-6000
oy bir yana bu vasati bir hayli ve
bu kadar oy sebebi B. gibi,
temsil fikirlerin halka mal ihmal daha
ka sebeblere Behice Boran devamla diyordu:
ne oy veren 270 bin ksur semenin byk bilin-
li toplumcu sylenemez." bu ile daha
nceki fikirler de Bayan Bo-
taraftan CHP'nin oy bu partiyi bir
AP'si ile olmakla beraber, seime
yanlardan geliyor." "CHP'nin gittike erimesi Bayan
Borana hak veriyoruz burada. CHP, sola taviz
srece kendi aleyhinde ve de lehinde eriyecektir. "Kar-
olan C.H.P ile AP. ile AP.'dir. ( ... )
C.H.P. daha ama bu sa-
dece taktiktir( ... ) Toplumculuk ve toplumcu fikir ve hrriyet
ve hak konusunda C.H.P'nin tutumu, AP.'nden
kalmaz."
Muzaffer Karan: seime girerken 15 kadar yelik elde eder-
sek ok iyi diyorduk. Propaganda iin neyimiz varsa ortaya koyduk.
tr 5-6 il hari yurt bir gezi bulama-
zellikle kylere inilemezdi. AP. olmak zere partile-
rin e ynelttikleri kanun ve propaganda
taktiklerine sonu ok iyidir. Son gnlerde AP.'nin
komnistlik ve ait ok b-
yk etkiler gsterdi. ve acemili-
de aleyhimizde faktrlerdendir. zellikle kyler, geri-
ci evrelerin ve iin seimlerdeki oyla-
evrelerden
Erik: "Seimi kazananlar byk paralar Byk
yalanlar sylediler ... politikadan tiksinti yurt-
kitlesi seime oy vermedi... Trkiye Partisinin Anka-
ra ilerici lye vurursak, biraz buluyorum
(Ankara'daki AS.) ... " Erik, ilerici kendilerini tut-
partilerin takarak toplumcu va-
olumlu nedenleri olarak zikrediyor.
Trkiye' de Sol Hareketler\ 317
Olumsuz nedenler de bilmeden sosyalizm

Ziya Ekinci: da) oyu
Bunun iki nemli nedeni Birincisi, mahalli ele-
man ... ikinci nokta ise, para konusudur ... Eksik propa-
gandaya da daha ok kylerden oy Ay-
evrelerden oy kye gre yzde lO'u gemedi. Ay-
gsterdiler, fakat partilerin kesif propa-
tereddt ettiler, da bu tereddt sonucu
na gitmedi. Propagandalar C.H.P. ve Y.T.P.,
hcuma gemediler. AP. ve C.K.M.P. ise olarak ve
detli propaganda bir C.K.M.P. ifa-
desiyle C.K.M.P. 75 bin sadece
Ali "Trkiye Partisi'nin sonu tek kelime ile fev-
kaladedir. Trkiye Partisi, her trl maddi
iinde mcadele ederken; br yandan tm partilerle de mcadele et-
mek mecburiyetinde Ali bundan sonra Trkiye Ko-
mnist Partisi'nin "Bizim Radyo" dan okunan "Seim Bildirisi" (17 Ha-
ziran 1965)'ne uygun olarak, AP'nin seim ile, Hitler'in iktidara
nceki seimi diyor: "AP, 10 Ekim seim-
lerine Bitleri iktidara getiren 5Mart1933 seimlerinin ruhi iin-
de ve hava iinde bitirdi. Hitler, Bankerleri,
fabrikatrleri, byk sanayicileri ve Alman nef-
ret Kmr Emil Kirdorf, elik Fritz Thyssen ve Albert
Vgler, Krupp gibi kmr, elik dayanarak bu seimlere gir-
Adalet Partililer de, byk sermaye dayanarak seim
yrttler". "Bizim Radyo"nun Trk komnistleri-
ne takdim ve tavsiye seim AP'nin ve buna
idi. Ali CHP ilericilerinin "Trkiye Partisi,
partisidir" da kendilerine oy iddia
ediyor. "CHP bu bir Ali Kar-
gre halktan iyi muamele Halk kendilerine de-
"Ve da sylyordu 1969 seimlerinde AP'li ola-
rak, CHP'li olarak oy ... "
Kemal "Partililerin sonular partimiz ynn-
den nemli Genellikle kademelerinde 15 millet-
vekili ilk gnlerde da, gerekte genel
seimlP--e ilk ve partinin seimlere takip
oldukla mcadele gz nnde bu sonucun b-
yk bir grlr ... Trkiye Partisi'nin, partiler
durumu, bu seimler istikbalde iktidara nam-
zet gstermesi ynnden nem
3181 Aclan
Yusuf Ziya Trkiye tarihinde olur" yap-
ilk defa ... ilk seimde 15 milletvekili byk bir
Dnya politika tarihinde de ... "
Yahya Kanbolat: ikna edebilen oy Gerek
CHP' den, gerekse AP' den oy
(Hatay'da). Biz srdrlp gelen vaadlerden, yalandan
kan seim ksknlerin
Hatay il rgt 10 Nisan Bu kadar sreli bir
devresine sonu ok iyidir. propagan-
da gen esnaflarla, ve
Geim eken ise,
daha tereddtl de kesiminden
oy genellikle ve CHP blnd ... " Ya-
hya Kanbolat, CHP bir parti erge
menfi tesirine dokunduktan sonra, seim pro-
CHP ile AP'lilerin hcum
ettiklerini sylyordu.
Buraya kadar, milletvekillerinden bir seimlerde
konusundaki zetledik. Bu zetlerden anla-
ki:
1- birok yerlerde CHP' den destek ama bu destek
akacak AB nlemekle olumsuz ynde bir kay-

2- nikbin gre 1969'da

parlamentoya 15 oy, Trkiye ve hatta dnya(!)
iin nemli bir
4- fakir ve aleyhte byk siyasi grubun
faaliyetine parlamentoya 15 milletvekili
5- Bundan sonraki ve Abidin
Dino'nun makalesinde gre bundan sonra
kydeki genini
6- bir yerlerde genellikle oy bir
yerlerded.e kylerden.
ilgililerinin ile, yerlerde fazlaca
oylar konusunda paralellikler Mese-
la: ve bir CHP (Tahminen 100-
150.000) da oy konusunda ilgili-
lerinin fazla normal Bu konuda
bizim de Yani, sebepleri konu-
sunda.
kesif yerlerden, lehinde oylar
Trkiye'de Sol Hareketler 1319
Mesela, Talebe Yurdu'nda, da en ok oy alan AP'nin
64 oyuna oy: 208'dir. Talebe Yur-
du'nda 53 oy da aittir. semtlerinde tam bir yenilgi-
ye
Anadolu' dan oylara gelince ... Kylden gelen oyla-
ra komnizm, sosyalizm gibi szler messir sebep-
ler en ok dikkati eken, CHP'nin solu"
dan sonra bu milli partinin Din' de
Orta Anadolu' dan oy sebep diyebiliriz. Bilhassa, Si-
vas, Tokat, Amasya gibi illerde alevi kyleri oy
aleviler zerinde daha messir olabilmektedir. Ky En-
stits ile, bir memurlar, mhendis-
ler Bilhassa Ko, Fe-
derasyonuna mensup haline
Birok mensubu ilk CHP'li ve 27
ile kamufle oy ve radyo ko-
da milyona transis-
trl radyonun Anadolu' da
bir halk zerinde etkili kabul edilebilir.
3201 Aclan
Onnc Blm
1- Hikmet kasa-
dnyaya geldi (1902). 11Ekim1971'de Belgrad'da tedavi edilmekte
hastahanede ld. Orhan (Sosyalizm 1976, s, 256-
258) bilgiye gre, 1919 Ege' de Kuvayi Milliye hare-
ketine Yrk Ali Efe etesine dahil oldu. Cephesi ve ine
Kprsnde daha sonra da Kuvayi Milliye
Askeri atanarak cephe gerisinde hizmet grd. Ayni
gazetesinde sonra
bul' da Vefa Lisesine 9. (Lise I. imtihanla Fakltesi-
ne girdi. askeri olarak okudu. sosya-
lizmle temasa geti. gurubu iinde devrimci faaliyete 1925
Akaretler' de toplanan Trkiye Komnist Partisi II. Kongresine
ve Genlik Kolu oldu. 1925 On k-
rek Af kanunu ile hapisten 1927 tu-
tuklamada aya mahkum oldu. Bunun 1929 de ya-
tu.tuklamada drt ay gne hkm giydi. Diyarba-
cezaevinden 1933 Cumhuriyetin Onuncu Dnm munase-
beti ile af kanunu ile tahliye edildi. 1934 itibaren "Marksizm
Bibliyotek'i" daha sonra "Tarihsel Maddecilik Ktphanesi" ya-
faaliyetine "Trkiye Sosyal "Demokrasi:
Bugnk Trkiye "Emperyalizm: Geberen Kapita-
lizm", Mnevver Nedir?" Gene bu
larda ama ve Fraksiyon", "Taktik ve Strateji
"Burjuvazi, Proletarya, Kyllk", "Trkiye' de Milliyet-Krt Mese-
lesi" incelemeleri 1938 Askeri isyana suuyla
lan "Donanma hapis 1950
af kanunu ile tahliye edildi. 1954 Vatan Partisi'ni kurdu.
1957 iki buuk hapis da sonunda beraat etti. 1967
"Sosyalist" dergi-gazetesini Dergi yedi son-
ra ara verdi. 1965'lerde "Tarihsel Maddecilik"
"Tarih Tezi"ni 1968 ve
kurucu yeleri yer 1970 Trkiye solundaki
gncel meselelerle ilgili bir seri kitap Ayni
"Sosyalist" gazete-dergisi yeniden (12 Mart
verilmesinden ve derginin yasaklanana kadar). Ynetim-
ce zerine yurt (1971 Ekim'inde
tedavi bir hastahanede, Belgrad'da prostat kanserinden ld.
2- Bknz., a.g.e., C. II, s, 130-144; ve yine Bknz., Dr. Teve-
a.g.e., s, 662.
3- 26 Ocak 1958 tarihli gazeteleri.
4- Dr. Alaeddin 4 1945, Komnizmi tel'in mitinginde devrin
tek Parti CHP olarak rol Sosyalizm onun iin demo-
kratik hedeflere bir "iyi niyet", ama TKP iin mutlak "iktidar" idi.
Trkiye' de Sol Hareketler l 321
5- Eylem dergisi, Kemal Slker, Trkiye Partisi'nin ve
Mcadelesi I, 15 1966, Nr. 28,
6- Bknz. Tayfur Ketenci, Trk Kuvvetleri ve Sol, Ankara, 1971.
7- Mehmet Ali Aybar, 1910 da Bir asker ailesinin ocu-
Galatasaray Lisesini bitirdikten sonra, Hukuk Fakltesinden
mezun oldu. fakltede Devletler Hukuku 1945
da CHP'nin tek parti idaresine muhalefete geen Ahmet Emin Yal-
"Vatan" gazetesinde makaleler 1946
"Hr" gazetesini Ynetimin bu gazeteyi ze-
rine giderek "Zincirli Hrriyet" gazetesinde muhalefetine de-
vam etti. 1949'da devrin ve hkumetin manevi
hareketten iki defa hapse mahkum edildi. 1950 Af
Kanunu ile hapisten da 1 1962 tari-
hinde Genel getirildi. Evlidir ve bir T.B.M.
Meclisi Albm (10 Ekim 1965); Ant dergisi, 19 1967, Nr. 7 s, 10-11.
8- "Tarihimizde ... kurulan ilk Parti" sz 50 TKP'nin demekti ki,
sonraki blnmelerde bu husus nemli rol
9- gnlerde, Avukat Nurullah Tuksavul,
M. Ali kendisine; gnlerde sosyalist bir
partinin olmaktansa, Menderes devrinde sosyalist bir partinin
olmak isterdim. Bu bana verirdi" (1963).
10- Hilmi zgen, YN olup, Trkiye' de sosyalizmin
ilgili teklifleri iine alan drt mellifiydi.
11- olan" Anadolu Trk Anonim Trkiye'nin en nem-
li milli petrol rafineri biriydi. 70'li 1980 darbesine
kadar politik grevlerin merkezinde yer
12- Kanaatimiz odur ki, Prof. Ali Fuat sonra, Do-
ent olan Mehmet Ali Aybar, demokratik sosyaliz-
me inanan, demokrasiyle birlikte sosyalizmi de savunan samimi tek liderdi.
on faaliyet sresinde ekoslovakya ile Sovyet-
ler tam bir liberal olarak Mihri Belli ko-
mnistlerin Aybar aleyhine srekli parti iin
demokratik denge belki de
13- Salon sosyalistleri konulu Metin Toker'in Sosyalist Kltr ver-
konferans. Bu Konferans sosyalistleri
bir karakterde idi. Metin Tokerle, ideolojik bir ya-
sz konusu
14- Yn, Derg., Sosyalist Gerekilik, Nr. 39,
15- Sosyal Adalet, Derg., Nr. 12.
16- gibi SSCB komnist olmasa da anti emperyalist ve anti feodal cep-
helere daha fazla gstermektedirler.
17- 10 Haziran 1965 tarihli "Bizim Radyo"
18- Bu bildiri 17 Haziran 1965 ve tarihlerde "Bizim Radyo"

19- Yn, Derg., 13 1965, Nr. 124,
3221 Aclan
20- Suphi Baykam daha sonraki aylarda politikadan ve byk bir hol-
dingin geerek kapitalist olma yoluna nl ressam Bedri

21- Ulus gazetesi, Eyll veya Ekim 1965.
22- Yn, Derg., 26 1965, Nr. 139,
23-
24- Sosyal Adalet, Derg., 1965, Nr. 20,
25- Abidin Dino, "Romantizm - Gerekilik"
1 Blm.
1960' dan Gnmze Trkiye
Komnist Partisi
Gayretleri Ve Organizasyonlar
1960, 27 sonra Trkiye Komnist Partisinin ve onun le-
gal parti ve yan kuvvetleri olan derneklerinin
belli bir taazzuv gze arpmamakta, bir g-
bir tek iinde Bununla bir-
likte, birok nedeni, gayede Bu teferruat
zerinde durmak konumuz iin, zerinde durmayaca-
Ama iki grup komnistin, taktik ve stratejik
ra dikkati ekmeden, ne "Yn" dergisinin ortaya "Milli
Cephesi" hareketinin ne bir ara bir yarahlmak iste-
Trkiye Partisi'nin "Milli Cephe"sinin gayesini ne
de, Trkiye Komnist Partisi'nin bilhassa Harici Bro' sunun yaratmak
"Milli Demokratik Cephe" fraksiyonunun gayenin
renilmesine imkan yoktur. Onun iin esas konuya girmeden bir
sol (komnist) dergi ve gazetelerin Trkiye
Partisi, Sosyalist Kltr ve genlik bildirile-
rinden, lider ve elde
ve komnist faaliyetin reddedilmez belgeleri olan Tek Cephe motifleri-
ni tahlil szgecinden geirmek
Tek Cephe uygulayacak olan
belgelerini tetkik zaman, komnistlerin kendi da
bir i mcadelesinin grmekteyiz. Bu mcadelenin
gaye taktik ve strateji zerine bina
gibi, bugn de suyun yznde sosyalist
cephenin (Tek Cephe) hangi zmre veya
meselesi, konusu
ve elimizdeki belgelerin tahlilini yaparsak, komnist hare-
ketin bugn i bnyesindeki temsil eden iki grubun, Tr-
kiye Partisi ile "Sosyalist Kltr ve "Yn"
da kmelenenler ederiz. Bu iki grup, hem kendi
3241 Aclan
iinde, hem de ile kesif bir mcadele yapmakta, bunun
da mstakbel bir sosyalist ihtilalin, hkumet darbesinin
kadrosunu Tek Cephe
TKP'nin lider kadrosunun, taktik ve stratejisini onlarla para-
lelde taassupla uygulamak isteyen Trkiye Partisi' dir.
Trkiye Partisi'nin Tek Cephe konusunda ilkelerin, ko-
mnist radyolarda okunan Trkiye Komnist Partisi (TKP) bltenleri,
bildirileri bir Ve bu belgeler, Trkiye Par-
tisi'nin olaylarda olaylarda (mesela konusun-
da) Sovyetlerle paralelde fikir hareketlerinde sahip
disiplini niteliktedir.
Trkiye Partisi ile, (1946) Trkiye Komnist Parti-
si'nin legal vehesi olan "Trkiye Sosyalist Emeki ve Kyl Partisi"
(TSEKP)'nin ilkeleri, taktik ve stratejileri bir ayniyet
de edilmektedir. 1946 bir sre faaliyet gsteren Dr.
Hsn TSEKP, Esat Adil
Trkiye Sosyalist Partisi'ne (TSP), "Yn" ve "Sosyalist Kltr
(SKD) sulama
Aradaki fark, 1946 daha sert ve sekter en-
tellektel nitelikten yoksun tahlil idi.
Bugn ise daha daha en-
tellektel nitelik yle zannedilir ki, komnistlerin
gnmzdeki i kkleri, 1927 komnist pat-
lak veren Merkez Komitesi iindeki ihtilafa kadar S-
reyya (Aydemir) ve bir revizyonist
"Yn" ve SKD kmelenenleri mmkndr.
Fanatikler grubunda Av-
bunlara dogmatikler diyor), 1946'da TSEKP gibi tek ilerici rg-
tn, yani ciddi sosyalist hareketin kendileri syle-
mekte, ile, demelerle, bildirilerle ve kendilerine
gazete ve dergilerle fikirlerini
Tek Cephe 'nin ileri zerinde
dahi kabul etmedikleri teklif; meselesidir
ki, gizli Trkiye Komnist Partisi'nin Prensiplerinde" bu hu-
susta sarahet
1946'da bu nderlik motifi, ancak TSEKP'nin temsil
Trkiye Sosyalist Partisi'nin kendi kendini
feshedip, TSEKP'ye iltihak etmesinden yol
tavsiye ve telkin ediliyordu. Hatta o TSP'nin Samsun
kendi kendini feshedip, TSEKP'ne komnistlerce bir za-
fer kabul Behice Boran, Mehmet Ali Aybar yolu takip et-
ilki "Vatan" gazetesinin 1962
Trkiye'de Sol Hareketler 1325
"Yn"clerin SKD kmelenenlerin girmele-
rinin
Revizyonistler diye YN'cler,
SKD ise yine esas almakla birlikte,
iinde sosyal ve psikolojik muvacehe-
sinde, nder kadronun savunmakta
bugn iin en nemli bir mesele
ileri srmekteydiler. Bu makalelerinde
layan "Yn" dergisinde (17 Haziran 1966,
Nr. 168) bu konuda demektedir: "nc
ncs olan partidir. ve kyl olmak, Parti-
nin ynetiminde en ufak bir imtiyaz yol amaz.
Partide ilerlemeyi mmkn tek l yenin
Sosyalist iin, veya kyl olmak yoktur ... "
Mahiyeti itibariyle 1946 ile 1962 - 1966 da bir paralellik
1946'da bu mesele, Dr. Hsn grubu ile, Esat
Adil grubu
linde tecelli Esat Adilciler, Trkiye yu-
Dr. Hsn ise Sendika-

TSEKP'nin olan "Sendika" gazetesinin 31 1946 tarihli
Dr. Hsn
istihsal, ve meslek -Bunun
Sendikalar Ve Trkiye kurulacak Sendika Federas-
Ve sonradan Trkiye Kon-
federasyonu etmeli ... "
Meselenin z, gene - n-
idi. Esat Adil,
ya teklif ediyordu.
Komnist faaliyet, Trkiye' de bilhassa 1946' dan sonra
legale zaman, SSCB konusunda temkinli davranmak-
ta idi. TSEKP'nin legal faaliyeti SSCB
konusunda vc szler,
Trkiye Partisi de, temkini rnek Dnya
siyaset SSCB'ni, in'i temkinli bir
vmekten ibaretti. Sosyalistlerin tutumu,
resmi Partilerinin komnist partisi
sylemekle Mesela 1966 senato seimle-
Solda taktik ve stratejik
ortaya fikir

"Yncler" alarak bilinen
"Yn Dergisi" evresinde
rgtlenen ve da

fraksiyon
geliyordu
rinde radyoda propaganda yapan etin Altan ko-
' "Ant"
mnist parti komnistlerin kyl ve ile ihtilat
olan
sonucu almak isteyen parti kendilerinin ise Vt'
kyl sayesinde ihtilalsiz, seim yoluyla
3261 Aclan
iinde bir arada

parlamenter mcadeleyi
ngryordu ve bu politika
l 935'te Komntern

gibi, Sovyet Blokuna komnist
partileri, Sovyetlerin Avrupa' daki Coehistancepeacifull (Ba-
Bir Arada olarak,
lik ihtilalci hareketler yerine, parlamenter mcadeleyi ngr-
mektedirler. Nitekim 1965 Moskova'da toplanan Av-
rupa Komnist Partileri liderleri bu Komnternin
1935 VII. Kongresini anarak teyit
1946'da da TSEKP TKP'nin perde
gerisinde legaldeki kadronun TKP'nin kontroln-
de TSEKP'ne TKP'li olmayan sosyalistlerin de
ifade edilmekte idi. ise, resmi TKP
sylyordu. Yani onlara gre Trkiye dahilinde
bir gizli komnist partisi yoktur. Mehmet Ali Aybar bu konuda
bir beyanat da vererek, varsa Amerikan polisleri ile, Trk polisleri bu
bulup demekteydi. bugne kadar ara kom-
nist partisi ama, komnizme

Revizyonist grup ise (Yncler ve SKD); 1946'dan ve daha
temkinli bir Trkiye'nin kapitalist metodla
takdirde, komnizmin yararla-
"oysa tek metod sosyalizm" yolu seilirse, buna
meydan ileri srerek, ilk merhalede sosyalizmi bir em-
rivaki haline getirmek istiyorlar. Bu tereddt iinde olan
Atatrk - Milliyeti gruba 27 tasfiye veya
ki istikametsiz kadrosuna, muhalefet partilerinin ve bilhassa lider-
lerin evresinde Devleti kimselere bir ha-
hakimdir. Denmek isteniyor ki, tek metod sosyalizmi semez,
kapitalist bir iktisat sisteminde ederseniz, uu-
rum ve
Bundan yararlanacak olanlar komnistlerdir. "Yn"clerin
ideolog'u A itimat telkin edebilmek iin
(komnizme mealinde ibareler ilgi ekicidir.
Bu yeri geldike komnizme bildirilmekte birlik-
te, bu gerekleri ile ilgili ne ufak bir ne de
fiili bir harekete Aksine, genellikle komnizmin b-
tn kamuflaj paralel olarak daha
unsurlardan meydana gelen Tek Cephe kadrosu kurulmak isten-
bylelikle, "komnizme sznn 141. ve 142.
maddeleri iin "Yn" dergisine, Amerika' dan
bir da (Edebiyat doktoru mil-
liyeti ve muhafazakar grubun ve henz
gerekesi ile, bu grubun da sosyalizme
Trkiye'de Sol Hareketler l 127
mmkn bildirmesini, YN ihtiyatla sayfa-
derkenar bir notla fikirleri kabul
diklerini, ancak sahibini Ke-
za, Sreyya Aydemir'in (Trk Sosyalizmi) tezine say-
yer halde, mteakip fanatik ve
taktiki bir marksist olan Prof. Sadun Aren sert bir
sosyalizmin YN'n ve
SKD hareketinin 1946 revizyonistlerinden entellektel
sahip
1960'tan sonra belli Cephe "Yn" ve
SKD'nin legal olarak ortaya "Milli Kur-
Cephesi" dir. Bu cephe, bir siyasi partilerin sol ka-
nat bir senatrleri iine almakta, kuvvetini dE
genlik kitleleri "Yn" der-
gisi, gerekten sistemli bir mcadele ile "Milli Cephesi"ni uy-
gulayabilmekteydi.
"Yn" dergisi 12 Eyll 1962 tarihli 39.
"Sosyalist Gerekilik" isimli bir makale Gerek-
te bu, Moskova olan bir "Milli
Cephesi"nin ve bildiren idi.
konusunda
"Nere deyiz?
"Gnmzn en nemli bir sosyalizmin ve hangi
kuvvetlere dayanarak meselesidir.
"Bu konuda bir hkme varabilmek iin, sosyalist teorinin
memleketimizin hangi iktisadi
nun tayini lzumludur:
"Atatrk' n siyasi elde eden Trkiye,
Cumhuriyetten sonra iktisadi
ve devletilik iktisadi
yolunda Ne ki, bu yolda tam bir
hareketi ok ufak apta kal-
temel olan demokratik bir ihtilali bu
yzden sosyal ilerici kuvvetlerin lehinde nemli bir ol-
2
Dnya sonra, bu politika Trkiye'nin
zengin kapitalist memleketlerin ltuf ve
tir. Atatrk devrinde Trkiye zel
sermayeyi ekebilmek ile tavsiyesi
Sermayeyi Kanunu, Petrol Kanunu gibi tavizkar kanunlar
Amerikan ve Alman hkumetleri ile sermaye iin zel garanti an-
Bu iki bir cins kapitlasyon

Mustafa Kemal'le
sonra
"Kadro" dergisi,
birlikte bir dneme
vurarnk olan
"Kadrocular" olarak
bilinecektir
3281 Aclan
"Atatrk' n politikadan yzseksen derecelik bir
yerli burjuvazinin devlet zerinde az ok bir ha-
kimiyet kadar, zengin kapitalist memleketlerin, askeri ve iktisa-
di kendi iktisadi ihra etme olarak kullan-
sonucudur. Gerekten byk monopollere
pazarlar ve Trkiye' de de monopollere tabi bir burjuva
Byle bir burjuva mevcudiyetinin, Tr-
kiye'yi kapitalist aleme ve onu sosyalist koruya-
mit Memleketimizdeki evrelerin bir ara sos-
yalizme dinden de medet
"Kennedy'nin alan memleketler istedikleri sistemini
seebilirler" demesine hedeflerinde en ufak bir de-
yoktur. Devlet tasfiyesi, verenlerin
nemli monopollerle halinde bu-
lunan yerli firmalar, hkumetleri-
nin de ile konsorsiyomun aslan almak
iin faaliyete Trk ve Amerikan hkumetinin
paralarla kurulan Demir-elik ve byk adeta hediye
CHP olan bu durum, 1962 Trkiye' sin-
de ok tabii Ortak Pazar' a gayreti, Trk ekonomisini,
kapitalizmin ve monopollerin mutlak hakimiyeti soka-
cak bir Bylece Trkiye ve adaletsiz olan kapita-
list yoluna milli ekonomi monopollere
Bugn alanda, da-
yanan, Atatrk'n ekonomik
ok Trk ekonomisi, sermayeye tabi
"Bu Trkiye'de sr'atle tipi burjuvazi yaratma
gstermektedir. Politik nfuzunu gittike byk bur-
juvazi, yeni tip bir memleketimizdeki temsilcisi haline gel-
mektedir.
henz memleketimizde feoda-
lite byk burjuvazinin mttefikidir. Byk burjuvazi feodalite ile
sayesinde siyasi partilere ve seimlere rahata hakim olabilmekte-
dir. Rotatif ve ilanlar bir onun trksn alan
organlar haline Memleketimizdeki geleneksel ve ko-
mnizm korkusu da byk burjuvazinin ilerici kuvvetleri ve
yeni yeni kazanan halk
"Bu durum, memleketimizin demokratik nlemekte,
kilden ibaret bir demokrasi, feodalizm ve emperyalizmin gizle-
yei: bir paravana olmaktan teye gidememektedir.
Ne
"zetlersek, memleketimiz ne ne de emperyalizmin haki-
miyetinden Atatrk'le Milli Hareketi
Trkiye' de Sol Hareketler 1329
Trkiye bugn birok az memleket gibi, mil-
li hareketi Bu hareket ulama-
demokrasi ve sosyalizm yolunda ilerleme kaydetmek mmkn de-
Sosyalizme giden yol, Milll Hareketlerinden gemektedir.
"O halde, sosyalizmin bugn temel meselesi, anti emperyalist ve anti
feodal mcadeledir. Bu mcadelede Mcadele
btn demokratik ve vatansever kuvvetleri ilgilendirir. Atatrk devrini
devlet sahip Trkiye' de anti feodal ve anti emperya-
list mcadele, btn sosyal gruplarda
"Bu safhada hedef, dayanan eko-
nomik kylleri tabi olmaktan
racak ve ve toprak reformu-
nun (buna demokratik zirai ihtilal de diyebiliriz) ve Ana-
yasaca hak ve hrriyetlerin ve M-
cadele, bu ana fikirler her trl dogmatizmden ve
ca toplumun btn yer alan milliyeti
ve demokratik kuvvetlerin bir araya getirilmesine Milli Kur-
veya Cephesi ismini bu grubun birbir-
lerine benzeyen muhafazakar partilerin dikilmesi, bugnn en
nemli meselesidir. "CHP ve CHP'ye olanlar" gibi sun'i bir blnme-
nin yerini, gerek bir olan blnmesi bugnn
muhafazakar siyasi partilerin iinde yer alan ilerici kuvvetler, gerek yerle-
rini

"Bylece bir Cephe kurulabilir? Buna cevap verebilmek iin
memleketimizdeki sosyal kuvvetlerin durumunu ve
gereki bir incelemelidir. Bu, uzun ihtiya gsteren
bir Biz, burada bir etmek zere ok sathi
de de olsa meseleyi incelemeye
ve Kyl
sosyalist mcadelenin n yer
i dinamik, kolay ve durumu itibariyle ilerici bir sosyal
gruptur. uzun tutulan yeni yeni
ve Bu iin her trl
gayret gsterilmelidir. Fakat bu gayret hareketinin henz saf-
bir
beklenmemelidir. Bu sebep-
le, bugnn meselesi olarak ortaya sosya-
listler ve olmaya dikkat etmeli ve bu yolda
ekinmemelidir. meselesini, sanki bugnn en hayati mesele-
gibi her stnde sayan bir ki, sosyal
330 1 Aclan
psikolojisini gznnde iin hi taktik
dan
"Bunun Trkiye' de nfusun yzde kyl ol-
Memleketimizde ancak, ve ky-
l kuvvetli bir halk hareketinin temelini edebilir. ky-
lerin ve geleneksel tefeci ve
hakimiyeti, kyllerin ve son derece g-
Fakat az memleketlerde denemelerin
de zere, bu, bir engel tefeci ve ara-
bir g olarak tasfiye edecek ve kyly
kilde bir toprak reformu, Ky Enstitleri tipi ilerici ve bir ha-
reketiyle birlikte takdirde, kylnn zamanda uyanma-
ve ilerici bir g olarak yer
riz. Bu tip bir toprak reformu ve hareketi, ve kyl
ve memleketimizde, demokratik ve kapitalist olmayan yolunu ke-
sin Bu sebeple toprak reformu ve ilerici bir hamle-
si, ekonomik sosyalist mcadelenin temeli
ve bunun iin btn gerek vatanseverlerin

bugn memleketimizde, olduka bir ve
gvensizlik toplumda her yksek
bile sosyal orijinlerine onlara vermesi, bir
sosyal grubun mcadele gcn Esasen gittike de de-
mokratik olmaktan sistemi nem-
li bir burjuva ailelerden gelmektedir. Bununla beraber, iktisadi' an-
lamda bir olmayan kimse inkar edemez.
"Milli Hareketi mcadelenin ideolojik alanda
istesek de istemesek de yapacak, gerekli kadroyu
lde onlar Bu konuda her trl r"omantizmi,
sosyalizmi gibi ocuka ktlemeleri gibi gr-
meliyiz.
"Trkiye memuruyla, fakir ve orta
dan gelme nemli bir grubuna sahiptir. Bu Atatrk vatansever
Milli Cephesi'nin gayelerini benimsememeleri iin
bir ciddi sebep yoktur.
Genlik
bir sosyal etmemekle beraber, gibi gen-
lik de dinamik ve ileriye dnk bir kuvvet olarak, ekonomik,
ve demokrasi mcadelesinde nemli bir rol oynamaya namzettir. 27 Ma-
ta gericilerin messir ilk dikilenlerin genler
kazanan bir hareket yenilmez bir kuvvet-
tir ve genlik ilericilerin tabii mttefikidir.
Trkiye'de Sol Hareketler 1331
Ordu
"Fakir ve mtevazi ailelerden gelen ordu, Trkiyemizin ile-
ri hamlelerinde en kuvvetlerden biridir.
Memleketimizin hamlelerinde Ordu, daima ilerici-
lerin yer Bugn de ilerici kuvvetlerin, Anaya-
sa' dan da kuvvetli Ordudur. Ordu, elbette ki, gnlk
politika ve Bu durum, Ordunun
Milli' Cephesinin en gvenilir manevi' desteklerinden
biri
ilerici Ordumuzu
bu temel grmemekte etmektedir. Buna sebep, Ba-
dan olsa gerektir. Gerekten da ordu,
burjuvazinin tam bir aleti burjuvazisi, kendi as-
ker menfaatlerini koruyacak ve as-
kerlik ve kyl Bu sebeple, da
ordu daima gerici kuvvetlerin yer arayan
G. Amerika' da da durum Trkiye' de ise hal-
ktan Atatrk bir Ordu Bu orduyu, hakim elinde
itaatkar bir alet olarak byk bir
memleketlerinde de durum pek Ordunun
mutlaka ileri srenler her nce deneme-
sini Kral Faruk'u deviren Cemal Abdl
ve gen subaylar, bir cins idare
Gen ilk icraat, asmak mem-
leketi ileriye gtrme yanan gen subaylar, zikzaklardan son-
ra, halk kitlelerinde ok byk bir tazyik halde, sosyalizme y-
feodaliteyi ve burjuvaziyi siyasi ve iktisadi g olarak
tasfiye yerine ve kyllere dayanma zaruretini duy-
bu yaz program olduka ileri sosyalist
Bu izah etmeli? Ordu ve kelimelerini
anlamda kullanmaya grnenler her nce bu soruyu ce-

Burjuva
"Burjuvazi, byk burjuvaziden ibaret Burjuvazi iinde de e-
tezatlar ve menfaat olabilir. Mesela toprak sanayici ve
birbirinden Halen memleketimizde en
kudretli grup olan ticaret burjuvazisinin, sanayi ve ziraat
ezici hakimiyet, ve aile bu byk lde
nlemektedir. Fakat bir gelecekte ticaretin liberasyonu
Pazara (Ortak Pazar) ve sanayiin bu
rabilir. Sanayi konsantrasyonu byk ve kk sanayi menfaat a-
yol aabilir. Bu sebeple, burjuvaziye tutum dik-
Trkiye' de sosyalist bir
devrim iin kadar,
subaylar iinde
da devrim yapan
subaylar ve Albay Cemal
rnek
))21 Aclan
katle incelenmeli, onu bir blok olarak almaktan
imkan nispetinde Bir sanayici,
ticaret serbestisi isteyen milli sanayii
isteyen milliyetilerin pekala yer
alabilir. Kk sanatlar iin de durum
Politika, bu ihtimalleri gznnde tutarak
btn burjuvazinin, byk burjuvazinin
kenetlenmesi nlenmelidir.
"zetlersek memleketin bugnk iktisadi
me sosyalizm yolu, demokratik Milli Kur-
Hareketi'nden gemektedir. Sosyalistler her tr-
." l dogmatizmden ve toplumun
Sosyalist Kltr . f
bnyesinde, Milli mevcut, gerek tara topla-
Cephesi b'l k 1 M'll' K tul C h ., . kl t" 1 1 d "
kitlelerine ya ece o an ur ep gere a
1960 "Yn" dergisinin ortaya bu program sosyalistler ve
ande gelen
isimlerinden biri.olan komnistler Bunlardan en nemlisi 1 Ni-
Numan de
bulunuyordu san 1964'te Genel Merkezi"nde tertip edilen "Gericilikle
belgede de gibi "Milli
Cephesi" Parti - Gericilik" d-
istiyordu. Bu amala hareket ederek, 33
Fakat 24 dernek Tahsin (Hal-
kevleri genel Mehmet (Tabii Senatr), Mustafa zen
(Atatrkler gayesini sezerek, ilk reaksi-
yonu gsterdiler ve oturumu terkettiler. Bu kimselerin sert
komnist veya sosyalist olmayan dernekler de ekil-
diler ve "Milli Cephesi" cmlesinden olan bu harekette
bir snd gitti. Sadece bu tepkiler du-
rumu kurtarmak isteyenler reformist bir bildiri yetindi-
ler. Oysa btn Atatrk komnistlerin
ve sosyalistlerin ynetiminde bir gericilik idi. "Yn" c-
lerin ve "Milli Cephesi" yneticilerinin ikinci faaliyet
"Sosyalist Kltr komnist olmayan da konfe-
ranslar verdirmek oldu. Mesela bu arada, Numan Esin, Mustafa Ok, Ni-
hat Erim SDK' de Bu konferanslardan ama da, e-
parti belli bir hedefte ve asgari cephe-
"Yn" ile ajitasyona da ser-
maye, petrol ve madenler konusu, Milli Emniyete iki-
li Vietnam konusu, in'in NATO ile
lerimiz, Trk-Amerikan, mnasebetleri gibi bir alana
bilhassa zmre etkisiz denemez.
CENTO'nun4 bir Dean Rusk'a ynelen
Atatrk'n bstn paralama tel'in ile tertip edilen
Trkiye' de Sol Hareketler 1333
ortaya sloganlar, olduka ciddi sonu-
cuydu. "Milli Cephesi" hareketi, Trkiye Komnist Partisi'nin
yeralh genlik seksiyonu ile ilgi Bununla birlikte, Milli
Cephesi'nin btn komnist iddia edile-
mezdi. Zira eski komnistler ve sosyalistler, bilhassa ileri gelenlerin-
de "Sosyalist Kltr ile "Milli Cephesi"ne
heler mevcuttur. Bu hareketlerin eski bir revizyonist olan Srey-
ya fraksiyonu genellikle klasik solcular Moskova
izlediklerinden, "Milli Cephesi" faaliyetinin
bir kabul eder grnmemekteydiler. Burada
muhtelif tarihlerde yer ve aradaki konusunu belgele-
yen aktarmakta fayda
1
Milli Cephesi'nin
1- Sosyalist Kltr Bildirisinden
" ... Trkiye'de toplumsal konular zerine milliyeti, hrri-
yeti ve demokratik ilkelere dayanan bir sosyalizm bir-

(Bildiri) de gerek gericilik denmekte ve sosyalizmin di-
iinde zel bir tarifi
"Sosyalizm, Trk ulusunu ileri bir medeniyet seviyesine
hedefine bir dzen kurmak zere Milli
bir devam ve yeni bir hamlesi (Yn, No. 57, 16
Ocak 1963)
2- Mcadelesi ve Kapitalizm
" ... Trkiye ise Atatrk'n yoldan maalesef Ata-
trk'n yolundan kapitalizme .. "
Sosyalizmi mazur ve makul gsterip, emrivaki haline getirmek iin
makale D. Trkiye Komnist Partisi'nin 1951-1952 tevki-
ele geen Adana tamimi Metin Toker' den
(Akis) naklen ileri sryor, kapitalist metodun uygun bir or-
tam bahsediyor. gre, Atatrk'ten son-
raki btn iktidarlar Atatrk'n yolundan kesin
" ... Kapitalizmi seen hkumetler ise, Atatrk'n yo-
lundan kesin makale).
(Yn, Nr. 57, 16 Ocak 1963, Mcadelesini Kim
Krklyor)
3- Cephe ve "YN"cler
sosyalist en hayati te-
3341 Aclan
lakki etmesini tenkit eden
"... Bu dogmatik statkoya
. olan kuvvetlerin sosyalist hareketteki roln kmsemeye it-
ti ... Halbuki Trkiye'nin somut daha formllere gitmeyi
ve daha zorunlu ... ki, Trkiye
bir gelecekte sosyalizme ynelecektir. Fakat sosyalizme
mak uzun zaman isteyen bir Bu sebeple, malum sosyalist
ard arda yerine, sosyalizm yolundaki engelleri ve
statkoya olan btn kuvvetleri toplayabilecek formllere ncelik
vermek lzumludur. Bu sosyal adalet ve hrriyet iinde
n plana almak, bunun iin gerekli anti kapitalist ve an-
ti feodal mcadele btn devrimci kuvvetleri bir araya getirme-
gereki bir n
plana bugnk objektif gznnde tutulursa, kuvvetleri
bir yaramaz ... Sosyalizmin zaferine ve
olarak idarecilerini, sosyalist aksiyon ve program konusunda

(Yn, Nr. 50, 28 1962, 'Trkiye Partisi'ne Dair)
4- Tek Cephe Motifleri
" ... Silkinerek btn gcmz ortaya koymazsak, bir gn kendimizi
eski devrin bulabiliriz. Onun iindir ki, hangi kesimde grev
olurlarsa olsunlar, Trkiye'nin btn geriye koymak
Bu safhada gsterilecek gnlerin mj-
decisi olabilir. ok nemli bir nokta daha var, mttefikleri iyi semek."
(Yn, Nr. 14, 26 Eyll 1962, Mmtaz Soysal
" ... Bu tehlikeye gerek demo-
krasi btn sosyal kuvvetleri ve
Ufak tefek farklar yznden toplumun ileri kuvvetlerinin bln-
mesine ve birbirlerine ... Toplumun iyi niyetli
ve kuvvetlerinin byk burjuvazinin alet n-
lemeye
0
(Yn, Nr. 41, 26 Eyll 1962, Dikkat")
Sosyalist Kltr
Bildiri' den
" ... Trkiye uzun Atatrk'n temel ve yolla-
zmrelerin ile ok 27 bu
gerici ilan Bugn Atatrkler, ve
bir reform ... Bugn iinde bulundu-
buhranlardan birinci Trk toplumunun
li kesimlerinde grev ve millet kaderine hakim olabilecek
mevkilerine ortaya koyarak bir
Trkiye'de Sol Hareketler 1335
temel felsefesi gryoruz ... "
(Yn, Nr. 75, 23 1963)
5- Prof. Sadun Aren'e gre Tek Cephe
" ... Fakat maalesef bu ilerici kitle halen bir Ve
hatta daha blnmek tehlikesine maruzdur ... ve devrimci in-
bir muhafazakar partilere ... Bu hareket
... Devrimci ve ilerici ktlenin bir a-
Partisi ... olarak hareke-
tin hi bir surette blnmesine msaade edilmemesi ... sonra ku-
rulacak btn ilerici partilerin iinde ... Devrim-
ci ve ilericilerin bu nokta zerinde hassasiyetle ... "
(Yn, 1962, Sadun Aren, zm Yolu")
" ... taraftan
11
sosyalizmden yana da, kk farklardan
tr byk ihtilaflara kadar ...
(Yn, 21Mart1962, Sadun Aren Bir Sosyalizm")
6) Tek Cephe'nin daha dar gren Komnist- Sosyalist
leri: Bunlar TEK CEPHE'yi 1946'da Dr. Hsn iin-
de, illegal kaydolmakla istemektedirler.
" ... Sosyalist hareketi dernekler (Sosyalist Kltr
telmihte bulunuyor) konferanslar ve daha propaganda ile
sosyalist fikirlerin toplumda sosyalist fikirleri samimiyetle be-
nimseyenlerin isterlerse bir partiye, isterlerse bir girerek fa-
aliyette anlamak ve anlatmak ... Bunun iin
sosyalizm ve hareketi olarak
(Vatan gazetesi, 22 1962, Behice Boran, "Sosyalist Kltr Der-

" ... Bu (TCK 141-142 maddeleri) ve Anayasa-
demokratik hak ve hrriyetlerin bir da
memleketteki btn ilerici kuvvetlerin politik hareketine
lanarak, ya da' hi onu destekleyecek ve onunla birlikte yryecek
demokratik mcadeleye girmesidir ... iktidara getikten sonra yolunu
gerekten ve ilerici ancak ilerici halk hare-
ketleri iinde bir kez daha
(Vatan, 2 Eyll 1962, Behice Boran, "Memleket ve
" ... Atatrklk, ilkeleri elbette sosyalizmin
(Vatan, 9 Eyll 1962, Behice Boran "Meseleleri Koymak Gerek")
" ... Fikir ve hareket birbirini etkileyerek beraber yrr. .. "
Behice bu Stalin'e aittir. Stalin, bir vakitler gizli Ko-
mnist Partisi'nde okutturulan "Ekonomik Politik aynen
le diyordu:" ... Fikir ile aksiyonu .. "
(Vatan, 17 Eyll, 1962, Behice Boran, "Gerekle Yzyze Gelmek Cesareti")
336 \ Aclan
" ... Fikir faaliyeti ile aksiyonu .. " makaleden).
" ... blnmeler, daha derinde nemli sebepten
olur, bunlar da zaten nlenemez. Bizde ise hareket ilk ahyor.
Namuslu, cesur, bilgili bu emekilerin ve
ihtiya ... " tarihli Vatan)
7- Grup Tek Cephe konusunda ve telifi

" ... Gericiler Parti kurar, Parti kurar hep kafada
lar, Partilerin szcs olur, lideri olur. Ama devrimciler, Atatrk-
ler, emekiler bir trl bir araya gelemezler ... "
Oktay Akbal, bir 1946'da Dr.
Hsn - Esat Adil son-
ra diyor ki;
(Vatan, 17 Eyll 1962, Oktay Akbal, "Sosyalistler Blnmemeli").
" ... bir avu var, bir avu sosyalist var.
Gereksiz son vermeli. Partisi'ni desteklemek bu partinin
gerek. .. nemli olan emekten yana, emekiden yana
olmak, emekiyi savunmak."
(Vatan, 23 Eyll 1962, Oktay Akbal, "nemli
" ... zamanda Trkiye Partisi'ni sz geer bir parti haline ge-
tirmek, demokratik hrriyetleri ve durdurma-
tek yolu gibi grnyor. Zinde kuvvetlerin
ve sosyal yana byk bir Gnn meselesi ...
Parlamento iindeki iyi niyetli Parlamento -zin-
de kuvvetler, ilerici ile demokratik hrriyet-
leri haline getirecek emeki bir an nce bir
kuvvet haline gelmesini ... "
Vatan, 20 Haziran 1962, Fethi Naci, Hareketleri
Fethi Naci, Tek Cepheye, siyasi milli muhalefet partileri-
nin bir sre nce terimini de
Vatan, Fethi Naci, "Kolay Sulamalar"
" ... Emeki 1950 Fransa' da
bu mesele epey O zaman kitle hareketleri iinde li-
derlerin sonu, bugn bizim
- Gerekli atabilmeleri iin esas zerinde tavizde bulunmadan
ve bir espri iinde etmek;
- devrimci, emeki ideolojik ve politik pozis-

8- "Milli Cephesi"
" ... Bizce iinde sosyal mcadelenin
bu netice ok nemlidir. Birbirinden bu noktada zan-
iki sosyalist grup iin, meselesi
Trkiye' de Sol Hareketler 133 7
olmaktan ... Zira ikiye blen ve blm-
lerden birini opportunizme iten tarihi bizde yoktur ... halde bir ay-
grubunun mcadeleyi bir ele iin sebep yo-
ktur... Milli Cephesine khne partilerin kimse sana-
maz. birbirlerini ve kendi kendilerini milli ve
toplum iin mcadeleyi her zaman tercih edeceklerdir.
ki olumlu unsurlar ise bu cepheye ancak olumlu takip etmek ve
benzer yollarla .. "
(Vatan, 19Eyll1962, (Berktay) "Milli Cephesi")
9- Tek Cephecilere Gre, Ordu, Emekli Subaylar Ve Tabii Senatrler
"Ordu: ... bizce bir btn olarak Orduyu .. ve
ordu iindeki ileri asker sz amak daha olur ...
Milliyeti ve sosyalist etkili bir ha-
le gelebilecekleri konusunda bir
Emekli Subaylar: Ordudan son seb&plerle ve
hareket kaabiliyetlerini muhafaza eden emekli subaylar var. Bir
hissi sebeplerle MBK aleyhinde ve hatta AP' ye alet olan
bu belki de onlardan bu sebeple
nemli bir kuvvet edebilirler. 22 byle bir
cephe iinde yer msaitse bu ok nemli sonular verebilir (Bu
21 1963 nce kaleme ol-
duka ilgi ekicidir) ...
Tabii Senatrler: (Eski MBK yeleri): MBK'nin esas uy-
gun bir cephe, bir siyasi parti iin Tabii Se-
natrlk zarar vermeyecektir. Buna mukabil, Senatrler
uygun bir dayanak bulacaklar, belki de yeniden glene-
ceklerdir ... Bu talihsiz ve tecrbesiz devrimcilerin ilericiler ok
ve mcadeleci bir Senatr grubuna sahip olabileceklerdir3.
... Halka en olan Dernek ve
Federasyonlar halinde ve Ve her ileri hamlede seslerini du-
yurmakta, her gerici harekete halktan ve devrimden yana bir tepki
gstermektedirler ...
Genlik: ... Genlik kitlelerinin da byk bir
la ele ve bu tertemiz unsurun gericilere itina
edilmelidir."
(Vatan, 19Eyll1962, (Berktay) "Milli Cephesi")
10- Motifler
" ... Devrimleri emekiler, namuslu yrtecektir. Birlik
her nce. birlik olma lsn
Vatan, 12 1962, Samim Kocagz, "Eski
" ... gereken susmamak gereken evrilen
gereken gnlerde Bu sosyalistler iin
demokratik hrriyetlerden yana olan herkes iin zarurettir. nk, sol'a
3381 Aclan
her hareketin sonunda, btn demokratik hrriyetleri silip
tarihi bir gerektir."
Vatan, 18 Ekim 1962, Fethi Naci, Bildirisi"
" ... Demokratik nizama inanan, Atatrk ilkelerine inanan,
inanan btn zinde kuvvetlerin, Parlamento iinde veya
tezelden Dev ile
tehlikesi are yoktur."
Vatan, 9 Eyll 1962, Fethi Naci, Tehlike
" ... Biz, siyasal ok nemli dnm birine
daha Halk ve devrim gericilerle
ve ilerici. kuvvetlerin son ve kat'i meydan sr'atle
Gereklerin khne yzlerdeki maskeleri ekip byk Devrim
iin, Trkiye'nin btn ilerici glerini bir
27 Fikir Kulb Dr. Memduh Eren'in 21 Eyll 1962 ta-
rihli - da
" ... Ne ile, btn zinde kuv-
vetleri ile, toplumumuzun demokrasiden yana olan btn
Anayasaya
Vatan, 27 Ekim 1962, Fethi Naci, "Hrriyet Bitmedi"
" ... Sosyalist Kltr sonunda Parti olacak Parti
caksa hi bir szm yok. Parti olacaksa, niin
Niin blnyoruz? Memleket bu kadar dklp
ya tahammlmz var Birlik olmak, birlikte yrmek

Vatan, 26 1962, Samim Kocagz, "Sosyalist Kltr
" ... emekiler fikirler yeni bir toplumun
birlikte yryorlar ... "
Vatan, 2 Ekim 1962, Fethi Naci,
" ... kuvvetler, olunuz ve rgtlenini'z: ... "
nc, 10 Ekim 1962, Mehmet Ali
" ... Ne ne de gayelerine
lar. Her ikisi de birbirinin Bu sebepten zaman zaman
iinde ve bulunan gerek toplumcu rkmele-
ri ve kendilerinden gibi zannetmeleri yersizdir ... "
(nc, 12 Ekim 1962, Mehmet

" ... Bugn temizlemek arzusu ucuz bir arzudur. O
halde (zinde kuvvetler) belirtilen zmreler neyi
stnde seik ve kesin bir
(nc, 8 Ekim 1962, Veysel ngren, "Ucuz Olan
" ... Kendilerini ilerici sayanlar iinde bir imece iinde
bu temel ilkeleri ve eylem gerek. nde-
ri kendisidir ... Merih'e yol alan bir fzenin
Trkiye'de Sol Hareketler 1339
kadar ince bir hesap yznden, gittikE; bir .
uurumlara hal-
sosyalizm denemelerinin de hedefin ge-
ip ylesine Karavanalara dikkat."
(nc, 8 Ekim 1962, Abidin Dino, "Can Nokta")
" ... Btn ilerici kuvvetler Tek Cephe' de Onun
iin de, emekten yana olan btn. ve btn emekilerin kendi-
lerini yolundan iktidara yryen iinde gerekir.
parti yeni yollar aramak nce ki-
kendine ortaya koyar. Parti kurmak elbette ki kimse-
nin tekelinde Ama dinamik gc oturan ciddi bir sos-
yalist parti mevcutken, bir parti ynelmek, sermaye evrele-
rinin bilinli blclk gayretine alet .. "
(nc, 19 Eyll 1962, A. "Olaylar ve Sosyalist Kltr
" ... Fakat gene de demokrasiye zlemli, smrme-
zinde glerin her sreden daha
ok, daha rgtl gereklidir."
(nc, 21 Ekim 1962, Sami Tehlikesi")
" ... 1962 iin temel gericilikle diyen
Genel Mehmet Ali Aybar devamla: Gerici evreler
bir cephe kuruyorlar.
ileri birlikler birbirlerinden bu durum memleketin ilerisi
iin affedilmez bir gaflettir, diyor. O ne .. Bugn bize
ilerlemek. .. barajlar vermeden ge-
yzeyde hedeflere
(nc, 4 Eyll 1962, Hamdi Konur, "1962 Temel Ge-
ricilik ve
" ... .. toplumsal devrimleri yolunda
Sendikalar, bu Partiye Bylece teki
emekilerle birlikte gerek ileri Bu da btn a-
zaferi demektir."
(nc, 17 Eyll 1962, Demir zl, "Sendikalar ve
" ... beceremezsek smrclerin elinde
oyuncak devam ederiz. Ezilmemek iin, smrlmemek iin bir
gibi bizi ezmek isteyenlerin
(nc, 9 Eyll 1962, Tahir ztrk, "Trkiye Federas-
yonu Birinci Genel Kongresinde
" ... halk z olan tek siyasal dir. O
halde ulusun derslerine are arayan ve onu mutlu iin bir
duyan btn
(nc, 14 Eyll 1962, Mnir Cerid, Dikkat!")
"Emeki ...
(nc, 8 Ekim 1962, Mehmet Ali Aybar, "600 bir Top-
Daveti")
340 1 Aclan
Gerek "Milli Cephesi" gerekse, konusu
,daki topluca grdk. Bize Komnist-Sosyalist Cephe
iindeki bu ara rastlanan legal faaliyetle illegal faaliyetin
reorganize edilmesindeki glklerden Fakat kritik anlarda, gene
de komnistlerin ve ihtilalci sosyalistlerin
oluyoruz. Mesela, 1965 Ekim Genel seimlerinden nce gibi ... 4
"Milli Demokratik Cephe" ve TKP Brosu
Burada, dkmanlar "World Marxiste Review"de
olup Trk da yer bu
"World Marxiste Review"nn 1965 makale
olup, genel konusu "Bugnk dur. Bu maka-
lelerin birisi Irak, birisi Suriye, birisi Trkiye Trkiye ile ilgi-
li makale Yakup Demir (Zeki ve Halis Okan

"World Marxiste Review", dnyaya marksizmi, yani komnizmi ya-
ymak iin gerekli stratejileri ve bunlara adeta birer direktif ola-
rak mahalll komnist bir dergidir. Ve nsh-
Kanada'da Bu yzden Trk komnistlerinin di-
rektifleri belirtmek iin, Trkiye iin raporu inceliyo-
ruz.
Bu konular
Trkiye'nin toprak meselesi,
Trkiye'nin ve devlet sektr,
Trkiye' de sermaye,
Trk faaliyetler,
Demokratik Milli Cephenin
Sovyetlerin komnizmi yayma hareketenin ilk hedefi, az
memleketlerde kuvvetli bir Sovyet sempatisi Bu ortam
meydana geldikten sonra, bu memleketler kolayca sosyalizme ve kom-
nizme Sovyet tecrbeleri bunun en bir
Ve gstermektedir. Bu Sovyetler
kendisine rakip in ile de mcadele etmek
Az memleketler elde edildikten sonra, dnya ihtilalini ta-
mamlamak zere ikinci hedef, blokun
Trkiye'ye uygulanacak Sovyet iki yn-
den yryecektir:
1) Trkiye'yi blokundan az lkeler iindeki bi-
rinci plan hedefine dahil ederek, komnizme bu mmkn ol-
mazsa;
2) Onu ntr bir halde temin ederek,
dan gittike ve az lkeleri ele geirme Sov-
yetlere nlemek.
Trkiye' de Sol Hareketler 1341
Trkiye, Sovyetlerin hudut bulunmakta ve Afrika'ya
atlama yolunu tek Trkiye, Irak ve ise Sovyetle-
rin az Asya ve Afrika lkelerine atlama
Bu yzden Sovyet idarecileri
bizim de dahil bu memleketi komnizme evirme-
ye, yahut hi nrt bir durumda yan

Yakup Demir ve Halis Okan'a gre, Trkiye, ve Irak iin Sovyet
btn iin tatbik edilmekte olan Sovyet
ki, bu da bu lkelerde bir Milli Demokratik Cephenin kurul-

Buradaki, Milli Demokratik Cephe, hakikatte tamamen Sovyet tipi bir
Demokratik Cephedir. Nitekim, Dr. Hsn oldu-
Demokratlar Cephesi"nin de mahiyetine daha nce

Milli Demokratik Cephe, biraz ileride de ile
kilde, ekseriyeti eden, dar gelirli ve hayat halk kit-
leleri ve ilerici inanan sloganlarla, memnu-
niyetsizliklerini istismar ederek ve tahrik suretiyle sosyalist bir cep-
hede temin etmektir. Bu cephenin grevi, bylece demokra-
tik hkumetleri ve her trl ile bir
da tutmak fikir hrriyeti bu cephe idare-
cilerinin tespit ettikleri propaganda gittike ay-
cephe iinden kk gruplar, dernekler ve parlamento-
daki temsilcileri hkumete bir kampanya aacaklar, bir taraf-
tan hkumeti parlamento mcadeleleri ile mspet yapmaktan
taraftan da mevcut metodlarla (Demokratik metodlar)
fikrini Hkumet bu kr
iinde acze otoriteyi elinden Tabii bu
meydana gelebilecek durumlar ve msait du-
rum bulunca iktidar
Yakup Demir ve Halis Okan bu makaleye gre,
Sovyetler Trkiye' de ihtiliil gsmek-
tedirler. gre, Trkiye'de komnizm, Irak ve
nazaran daha sratle Bu iki yazar, Trkiye'deki durumu
kendi zetlemektedirler:
a- Kapitalizm, Trkiye'nin sosyal ve ekonomik halen ze-

ve komnistler bir rejim, yani yeni bir yn tavsiye et-
mektedirler. Onlar objektif sosyalizme gemek iin daha henz
gereken kabul etmektedirler.
c- Fakat, sosyalizmin iin gereken tesisi
ilericiler bir faaliyete
34 2 I Aclan
d- En nemli gereken ekonomik sektrde ilericiler ve kom-
nistler kapitalizmin daha fazla nlemek ve devlet sektrnn
mmkn kadar bytlmesini iin
e- Byk bir Devlet Sektr, kapitalist olmayan yolun te-
min edecek en verimli metottur.
f- Politik sahada, sosyalist yolunu savunan kuvvetlerin by-
mesi temin edilmektedir.
g- Trkiye' de halen kapitalist olmayan kitlesinin ncleri ve b-
yk bir entellektel kitle Sosyal De-
mokrat Parti ileS Trkiye Partisi ve CHP'nin sol mensup po-
bu savunmakta ve desteklemektedirler.
h- Ordu, milli fikirlerinin ve "vatansever tesiri
ok byk bir ekseriyeti ile ilerici ve
ileri srlen demokratik reformlar ve talepleri desteklemek-
tedirler.
i- Toprak ve toprak yedek
Ve onlar yegane olmasa bile en
nemli insan gc beslenme Toprak he-
nz Ve btn bu tezatlar, ancak kapitalist olmayan yo-
lun temin radikal bir toprak reformu ile halledilebilecektir.
1919-1923 burjuva bir hareketi idi. Onun gaye-
si, Trkiye'yi feodal kolonyal bir devlet haline getirmekti (Btn
bu fikirler Yakup Demir ve Halis Hkumet, devletilik
kuvvetini yoluna Her iki yazar tip
vehelerini tarif ediyorlar:
1- Btn ekonomik meselelerde hkumet mdahalesi
2- Trk devletin milli korumak iin ekonomiye
mdahale Fakat, hakikatte devletilik milli burjuva-
zi ve kapitalizmi kuvvetlendirmekte mhim bir rol
3- Burjuvazi ve devlet sektrn, kitlelerin menfaati aley-
hine, kendi ve kuvvetini yolunda
4- Yine de devletilik, Trkiye'nin mspet bir rol oyna-
Fakat devlet sektr katiyen hususi sektrn bir haline
gelmemelidir.
5-Komnistley iin devlet sektr, bir memleketin siyasi ve iktisadi
tihsalini kuvvetlendirmekte en faktrdr.
k) Sermaye:
1- Milli menfaatlara uygun olarak ve Atatrk' n "Yurtta Sulh Cihanda
Sulh" da Trkiye NATO ve CENTO'nun bir yesi ol-
ve halen Trkiye da emperyalizmin bir temel
2- Trkiye hasbi ve ve kredilere
Bu bizim milli istikametinde
ve temin etmelidir. mnasebetlerde byle ha-
Trkiye'de Sol Hareketler 1343
kikaten hasbi bir olabilir mi? Evet. Bu ancak byk Le-
nin'in memleketinden temin edilebilir.
1) ve "Milli Demokratik Cephe":
1- Ve bugn Trkiye'de gze arpan
unsurdur. Trkiye' de 2,5 milyon olup bunun 700.000'i organize
tur. Bu hkumet ve sindirme gay-
retlerine ve polis zulmne
2- Trkiye Partisi'nin bu bir tezahrdr.
Bu Trkiye'nin tarihinde, kanun ilk partisidir. Bu par-
tinin gayesi, kyl kitlelerini bir araya getirerek memleketin yeniden
Bu iin toprak refor-
mu ve kapitalist olmayan yolu
3- Tabiatiyle hkumet sendika konfederasyonu ve
Beynelmilel Sendikalar Konfederasyonuyla mnasebetler kurmak suretiy-
le Fakat bu politika iflas
4- Bugn bir Milli Demokratik Cephe mmkn mdr? kuv-
vetler bu cephenin en tatmin edecek ve memleketi kapi-
talist olmayan yola sevkedebilecek kuvvet ve kudrete
midir? Sonra burada byk ve kk burjuvazi bir
yorlar. Onlara gre kk Milll Demokratik Cepheye
ve bu cepheyi kuvvetlendirmesi mmkndr.
5- Kk ve orta burjuvazinin vatansever ilerici
niversite ve vatansever subaylardan etmektedir.
6- Kyller bu hareketin nemli bir ediyorlar, fakat Tr-
kiye' de kyl
7- Netice itibariyle, Trkiye' de anti- emp"eryalist, an ti-feodal bir Birle-
Cephenin iin n Milli Demokratik Cephe
ve bilhassa sanayi niversite ve
insiyatifi sayesinde kurulabilecektir.
8- Trkiye iin tek yolu, Milli Demokratik Cephenin kurul-

m- Bu makalenin yani "World Marxiste Review'"de Irak ve
Trkiye bizi sonuca gtrmekte-
dir; Trkiye, Sovyetler iin da ilk hedeftir. Trkiye' deki
ve Irak' a nazaran daha cesaret vericidir.
n- da elle tutulabilecek sonular daha uzak grnmektedir. Ko-
mnistler burada evvela kendilerinin hkumet iinde ve hkumetle bera-
ber verimli olarak iin gereken de-
nemeler ve tecrbeler zerinde duymaktadi.rlar. Onla-
ra gre mutlaka tasfiye edilmesi Bununla beraber bu te-
de vaktinden nce geilmemelidir. nk bu vakitsiz hareket, en
az kadar tehlikeli olan hakiki milliyeti kuvvetlerin yol
aabilif9
3441 Aclan
o- Sovyetler, Trkiye ve ile olan mnasebetlerinin oldu-
kanidirler. Irak ise, zel bir ve oradaki durum-
henz kesin bir fikre
ve Krtleri 'vaktiyle vaziyetlerini bir hayli
grnmektedir. Bununla beraber memlekette yine pek ok
leri Irak' a silah gndermekte ve gen Irak ik-
tisadi' ve sosyal yrtmektedirler. Btn bunlardan
yor ki, Sovyet idarecileri muhtelif cephelerde inan-
Metod ve ayarlamalar yapmak lzumu-
nu duyuyorlar. Ve Sovyetler iin da
zannediyorlar. Fakat hakikatte bununu aksi olabilir. Zira, hkumet-
ler ne kadar normale dnerse;
1- ve bilhassa tepkisi ve tazyiki
2- mnasebetler Sovyetlerin bir memleketi ntra-
lize etme da
3- Sovyetlerle olan mnasebetler memleketin i politika-
daha esnek ve msamahakar bir hal takdirde ii ilerici kuvvetle-
rin tesiri de artacak ve solcular hklimette daha ok nfuz kazanacaklar-
Cephe" dedikleri organizasyonun
daha evvel
4- Sovyet Rusya ile bu Sovyetle-
rin daha ok tesirine ve bu memleketlerin her birinde Sov-
yet iktisadi' nfuzu da
5- Sovyetler devlet sektr ele her proje iin, bu
memleketlere kabul edeceklerdir. Bylelikle de zel sek-
trn nlenecektir.
6- makaleden gre, Sovyetler daki
Komnist TUDEH Partisi'nin faaliyetlerinden hi de memnun
Orada da Cephenin bu par-
ti fakat ordu ve hklimet maskeli kom-
nistlerin ve kenetlenmesi sayesinde

"Demokratik Milli' Cephe", "Milll Cephesi" hareketlerini
iin, sol derneklerin, solcu partilerin ve bu arada Trkiye
i Partisi'nin faaliyetlerine bakmak yeterli Bu te-
zahrlerine pek ok olaylar vesilesiyle rastlamak mmkndr. Mesela, 19
Eyll 1965 tarihinde ve 20 Eyll 1965 tarihli gazetesin-
de tam metni "Partisizler" bildirisi; 111 A vukahn
politika" konusunda bildiri (17 1965);
tarihinde niversitesinde 79 yesinin Viet-
nam, ve politika konusunda Ankara niversitesi
tim yelerinin bildiriyi destekleyen bildiri; 28 1965
tarihinde Ankara niversitesi'nin 38 yesi
Trkiye' de Sol Hareketler\ 345
konudaki bildiri, gibi, "Milli Cephesi" ve "De-
mokratik Milli Cephe" faaliyetleri cmlesindendir. var ki, byle-
sine aksine
bir hareketi olarak, hkumetlere devlete kaba kuvvet
tecelli etmekte ve halk kitleleri komnizme ve sosyalizme fazla
bir sempati Sovyet izleyen cephe
ve protokolu dergisinin 1 1966 tarihli 6.

deniyordu:
"Emperyalist devletlerin, devlet ve milletimizin kas-
detmeleri neticesinde mdafaa iin toplanan TBMM kadar
muhtelif vesilelerle, serahaten veya ilan maksat ve
bir kere daha btn cihana arz iin beyannameye lzum
TBMM milli hudutlar dahilinde hayat ve istiklalini temin ah-
Binaenaleyh, hayat ve istiklalini yegane mukaddes
emel Trkiye emperyalizm ve kapitalizmin tahakkm ve
zulmnden kurtarmak irade ve hakimiyetinin sahibi gayesine
kanaatindedir.
TBMM, milletin hayat ve istiklaline suikast eden emperyalist ve kapi-
talist tecavzlerine mdafaa ve bu maksada ha-
reket edenleri tedip azmi ile bir orduya sahiptir." (21Ekim1920
TBMM bildirisinden.)
Dnyada ilk anti emperyalist milli cephesini aan ve tarihin
en emperyalist koalisyonuna milli kaza-
nan bir ulusun olarak;
Byk Atatrk'n szlerini ve birinci TBMM'nin "btn cihana ilan
beyanname"yi Trk yurtseverlerini bir milli
doktrini olarak kabul eden bizler; byk Atatrk'n lmn-
den sonra, zellikle 1947'den bu yana "bizi mahvetmek isteyen emperya-
lizmin ve bizi yutmak isteyen kapitalizmin" yeniden yurdumuza
meye ve milli her geen gn daha da tehli-
keye farkeden yurtsever ve
ve dzensiz mcadeleyi kesin bir iin yetersiz bularak; btn
yurtseverlere ve milliyeti derneklere olan "Trkiye Anti Emperyalist
Milli Cephesi"ni bulunuyoruz.
Trkiye Anti Emperyalist Milli Cephesi'ni kuran bizler; anti emperya-
list mcadelenin byk dnyada ilk anti emperyalist
cephesini aan ve milli kazanan bir ulusun ola-
rak iyi biliyoruz. Gene iyi biliyoruz ki, anti emperyalist glkleri
yenmek ve zafere yeniden tam bir Trkiye yaratmak
iin yolu Bu biricik yolu: Anti emperyalist milli
cepheyi glendirmek, yaymak, milletin btn zinde glerini seferber et-
mektir.
Trkiye Anti Emperyalist Milli Cephesi'ni kurmakla bu
3461 Aclan
ilk atan bizler; ana kavramlar ve ilkeler zerinde
bulunuyoruz:
1- Trk z ve doktrini anti emperyalist anti-kapita-
list milli ncelikle, Trk z ve doktri-
ni zerinde ve duyan bizler, Byk Atatrk'n:
gven bulundurabilmek iin, toptan mil-
lete bizi mahvetmek isteyen emperyalizme ve bizi yutmak isteyen
kapitalizme millete uygun gren bir doktrini izleyen in-
szlerini, Trk z ve doktrini olarak kabul et-
bulunuyoruz.
Byk Atatrk'n bu szleri Trk zn viimlendiren
tarihi bilimsel bir olarak Bu bilimsel
maya gre: Milll ile bulunan Trk yurtse-
znn "an ti-emperyalist, an ti-kapitalist bir milli
iin bir gerektir. Gerek milliyetilik, bir anlamda bir yurtseverliktir.
tarihinde
/1
anti emperyalist ve anti kapitalist" ol-
ilk defa btn dnyaya Trkiye Byk Millet Meclisi'dir.
Bu hi bir zaman TBMM'nin 21Ekim1920 bildirisin-
de ifadesini bulan szler:
"Trkiye Byk Millet Meclisi, milli hudutlar dahilinde hayat ve is-
tiklalini, temin ahdiyle, Binaenaleyh hayat ve istiklalini
yegane ve mukaddes emel Trkiye emperyalizm ve kapita-
lizmin tahakkm ve zulmnden kurtarmak irade ve hakimiyetinin sahibi
gayesine kanaatindedir"
Trk ve Trk nce emperyalizme
ve kapitalizme kesin ve cesur bir cevap
Trk anti emperyalist ve anti kapitalist bir milliyetilik-
tir. Gerek bu halde, Atatrk'n lmnden zellikle
1947'den sonra -ABD ile imzalanan ilk ikili sonra-
Dnya ortaya da znden
Bu dnemden sonra Trkiye'nin en gl empe-
ryalist koalisyonuna ve zaferle bir milli kurtu-
unutturulmak
Ve ynetici nce
emperyalistlerle ve yoluna
Sovyet bilinen bir ustaca kullanan o dnem-
deki ve bir maske olan emperyalist-
ler, Trk bu ve milli uygun

Dnya grnen emperyalizmle giri-
ve Sovyet bilinen, ve Ana-
dolu' daki illerimizle ilgili Trk bi-
linli byk tepki anti emperyalist znn
da Bunda iktidara koyan ve daha sonra ik-
Trkiye'de Sol Hareketler 1347
tidara gelen byk toprak sahipleri ve komprador burjuvazinin hakim ol-
bir partinin byk rol Btn Asya:, Afrika ve Latin Ame-
rika lkelerinde emperyalizmle yapan bu iki
iktidara geldikten sonra, genellikle emperyalizmi btn dn-
yada milll komnistlikle sulamalar
Trkiye zerindeki emellerini
Dnyadaki birok milli Trk bir komnist ayak-
bir sen-ben olarak Bu nedenle, Trk
bir milyon tarihi ve dini Cezayir
milli emperyalizmi yer alan
birliki hkumete tepki bile Bu dnemde, anti empe-
ryalist ve anti kapitalist olmak bir gibi gsterilerek, gerek milliyet-
ilik Gene bu dnemde, Trkiye' de gerek yurtseverlik olan
anti emperyalizm hi bir yokken, komnistlikle veya tutul-
Emperyalizmin ve onun Trk dzen-
ledikleri bu oyun, emperyalizmin maskesi kadar
devam Ve bu dnemde Trkiye iktisadi, siyasi, askeri ve kltrel
birok Amerikan emperyalizmine Fakat
bulunan ikinci anti emperyalist yurtseverlik temelini B-
yk Atatrk'n birinci TBMM'nin karara ve Trk
kan anti emperyalist zne
Bylece, Trk ile milli yapan mazlum milletler
yapay ortadan ve emperyalizmle Trk
tarihi ortaya Fakat, Trk
milli anti emperyalist Asya, Afri-
ka ve Latin Amerika anti emperyalist mcadeleleri ile byk
zenginlik Milli ilk bizimle
halde, milletleri milli olan
den, Trk milliyetileri yeterince
1/a) Anti emperyalist, anti kapitalist ve milli olan Trk
mazlum milletlerin
Bir milletin zn ve tarihi
bilimsel hareket ederek yal-
mazlum milletlerin hi bir apa-
ortaya nk, milli yapan btn Asya,
Afrika ve Latin Amerika z anti emperyalist,
anti feodal ve anti kapitalisttir. Bylece Trk ve btn maz-
lum milletler anti emperyalsit ve anti kapitalist znde bir-
Bu btn bu halklar yurtsever ve milliyeti bir cephede
yer Anti emperyalist mcadele tamamen milli niteliktedir. Fakat yal-
milli nitelikte olmakla emperyalizmin niteli-
gelen zorunlulukla bu Asya, Afrika ve Latin Amerika halkla-
bir mcadelesi
348 \ Aclan
Trk yurtseverleri, Trk ve Trkiye'nin yerinin
bu cephede
1/b) Anti emperyalist, anti kapitalist ve milli olan Trk
z, emperyalizmin ile tam
bir halindedir.
z, anti emperyalist, an ti kapitalist ve milli olarak biim-
lenen emperyalistlerin ve Asya, Afrika
ve Latin Amerika'daki de kendilerine zg bir yurtsever-
lik Bu lkelerin yneticileri kendi lkelerinin
smrlmesini ve emperyalist lkelerine halk-
diktatrlerden, komnistlerden hatta muhtemel komnistlerden ko-
gsterirler. Emperyalizmin tarihi da bu
byle bir yurtseverlikle biimlendirir. Kendi emperyalizmin
kendi hi bir olmayan de
biimde Bylece biimlenen yurtseverlik empe-
ryalistlerinkiyle Emperyalizmin ve anti emperyalizmin birbiriy-
le tam tarihi biimlendirdikleri yurtseverlikleri de tam bir
halindedir.
2- Anti emperyalist mcadelenin bir yn, Trki-
ye'yi Amerika'ya yn de
emperyalizmle yapanlara
emperyalist gler, yerli destekleri, halk
evrelerden Bylece anti emperyalist lkeyi
smren emperyalizmle onun ierdeki yrtlr.
Byk halk emperyalistlerle iinde
bulunanlar gerekte o lkenin milli ve ulusal ile a-
halinde olan ok kk bir
3- Btn yurtseverler, milliyetiler Trkiye'nin ve milli
tehlikeye sokan Amerikan emperyalizmiyle mcadele et-
melidirler.
1947' den bu yana, emperyalizmin denetimi giren lkemiz,
bir yandan zedelenmesi, te yandan btn tabii kaynakla-
tekeline gemesi sonucu birinci
rultusundan korkun bir smrlme dzenine Bu
durumda, btn yurtseverlerin, milliyetilerin yurdumuzun gene
smrlmeyen bir lke iin mcadele etmesi gerekmektedir.
Trk biimleyen anti emperyalist z bunu gerektirmekte-
dir. Trk nce gene yapabilecek gtedir. Han-
gi silahlarla sermaye gleri, halk gleri nnde
yenilmeye mahkumdur. bu yenilgiyi biz, Trk
milliyetileri bir anti emperyalist cephede bir s-
re iinde toplanacak kurultayda saptamak zere
da emperyalizmle btn gcmzle mcadele andierizlO.
Trkiye' de Sol Hareketler 1349
Ondrdnc Blm
1- Bknz., Aclan "Soldaki atlaklar", Ankara, 1967,
ikinci "Solda Blnmeler" blmnde olarak ele

2- Halis Okan a.g.m.'de ... Milli idare Milli
Hareketi emperyalist teye Bu ha-
reket, toprak problemi olmak zere burjuva ihtilalinin grevlerini ye-
rine ... "
3- Mihri Belli'nin ynetiminde "Trk Solu" dergisinde Suphi Kara-
man ile Sami Kk'n Mihri Belli grubu ile bu iki eski MBK
yesinin mnasebetlerinin 1962'lere kadar belgeleyici nitelikte-
dir.
4- Bknz., Aclan "Soldaki atlaklar", s, 34-37, Ankara, 1967
5- "Yol", Derg., Nr. 7-8-11.
6- TKP'nin Zeki nce Bro Sekreteri Salih stngel (takma
ile) Bilen (Laz idi. (Bulgaristan' dan muhacir olarak Trkiyeye
Bekir gre).
7- Yakup Demir (Zeki Halis Okan iin Bknz., Aclan Sov-
yetlerde ve Trk s, 106-107, Ankara, 1966
8- Genel Sosyal Demokrat Parti. 1965 seimlerin-
de yesi ile birlikte CHP'ne iltihak etti.
9- Bu hakiki milliyeti Kuvvetler da ve nfusunun
eden Azerbaycan Trkleridir.
10- Derg., 1 1966, Nr. 6.
1 Blm
1968 12 Mart 1971

niversite Dnem
1968 Uzak dan Avrupa'ya kadar, drt
bir niversiteleri
ettiler, tahrip polis ve askerlerle
Dnya kkn, biraz Marx, biraz Hegel, biraz Lenin,
biraz Mao' dan alan, Herbert Marcuse'n tketim toplumuna
ran, Hippy ile eylemleri Trkiye'de de etkisini
gsterdi.
dar bir kadro ile, klasik faaliyeti olan
Trkiye Komnist Partisi, 27 1960 askeri mdahalesinin
hrriyet ne kadar 1968
ci ile ispat etti.
1 Haziran 1968 tarihinde, Ankara Yavuz Yce-
trk'n "Genlik dinleyenler, sa-
dar pantolonlu, Trk olup da ile Trk'e benzemeyen
birka gencin, mikrofonlarda, toplum
le sakal dar pantolonla gezmekten
istediklerini ifade ettiklerini duy-
dular. Kim tahmin ederdi ki, bu masum radyo nce An-
kara Fakltesi bir grup, Hatice Balaban isimli
bir derste Doent Bahriye
ok'un dinlememesi, olay sebebiyle Bayan Doentin
ilingir isimli bir zerine Nisan 1968'in
ilk boykot, srede fakltele-
ri de saracak ve komnist ynetimi girecek ve
sregelen eylemler, banka adam
ra ve ldrmelere 12 Mart 1971 tarihinde Trk Kuv-
vetleri'nin mdahalesini gerektirecek verilmesine sebep

bu sorunun Trkiye komnistlerinin -bir dereceye
3521 Aclan
kadar- gze
"Trk Solu" ve 12. kadar
Sosyalist Dergi"nin "Milli Demokra-
tik Devrim" stratejisi,
tarihe kadar zaten disiplinli bir
ve 27 1960
nemli bir nbeti
gibi
Geen blmde ve 1968'den
sonra Trkiyeli komnistler
blnmeler, zellikle Mihri Belli
Gniimzekadardevam fraksiyon, oportunistlikle

bir sosyalist genlik kitlesi kendini Fikir Kulpleri Federasyonu (FKF)

F
A,nkdara lldhiyat ile illegal rgtlenmede ve legal platformdaki eylemlerin iin-
a u n e mey ana
Hadisenin de buldu.
olan
Bahriye daha sonraki
bir suikast k d
FKF'den Trkiye Devrimci Gen Fe erasyonuna
(DEV-GEN)
1971 bir dkman2 propagandif deyimlerin
FKF' den DEV - GEN' e kronolojik iin-
de olarak 27 nisbi ser-
bestlik FKF'nin 1960 ncesine kadar

Fikir Kulb, Demokrat Parti'nin son bir grup ay-
hareketi olarak Siyasal Bilgiler Fakltesi'nde (1956).
CHP paralelinde ve Demokrat Parti'ye yrtlen muhalefetin bir
olmaya
1961 serbestlik iinde, sosyalizmin
biimleri, 'toplumcu' fikirler, da gibi 'mo-
da' olmaya FKF' de bu modaya uydu. Trkiye Partisi
iinde Sadun Aren grubu, FKF'nunu etkisi
1965 Kozlu Kmr greve gitmeleri,
FKF varan yol des-
teklemek olmayan ve ekingen bir hava iinde ge-
en ilk de bu
FKF yeleri ve Trkiye Partisi yesi genler, 1965 baha-
dergisini bir Anka-
satmaya 27 m-
dahalesine varan genlik bir arena idi ve kom-
nistler bu sefer, 1960 ncesinin yaratarak, ordunun kendi
leyhlerinde bir mdahalesi ile kolay bir iktidara
1965 seimlerinde, AP'nin seimleri kazanarak
Trkiye'de Sol Harekftler 1 \" -
tek hkumeti gedikli ana muhalefet partisi-
ni de bir sre iin olsun, solun paralelinde gsterecekti.
Nitekim ilk boykotlar CHP Genel
ve boykot diyerek olaylara arka
fakat sonradan mecraya dklnce, li-
derin yzseksen derecelik bir "boykotun da gi-
bi kanunsuz sylemek istedim" demesi, solun ey-
lem diye soygunlarla, adam ve ldrmeler-
le ne kadar gl bir mttefiki meydana
genlerin tepkisi-
ne sebep oldu. Dergiyi satanlarla, onlara muhalif olan,
genler gz nnde Kavgalar faklteleri
Sol genlerin birarada Bylece 1965
"Fikir Kulpleri Federasyonu" ve 'Trki-
ye Devrimci Genlik Federasyonu" oldu3.
dkman, Sadun Aren'in ynetimindeki FKF' yi tasvir edi-
yordu: "FKF Merkez (Sadun) Aren'in kor-
kak, kariyerist, hain yneticilerin elinde ikili, bir dans salonu ha-
line geldi. Bu yer olarak 'FKF Diskotek' diye
gnlerde FKF, Dean Ankara'ya ziyaretini protesto
etmek iin bulundu. Hareketlerde ekingenlik ve
dikkati ekiyordu. 1965'lerde, Trk demokratik y-
n daha basan Mehmet Ali ve
Mihri Belli eline gnlerde FKF'nin, pa-
ralelinde, kanun iinde eylem yrtme istemleri, Trkiye Mil-
li Talebe Federasyonu ve Trkiye Milli Genlik gibi genlik
rgtlerini de sol cepheye sebep
FKF 1968 mi-
ele geirerek, illegal partiyi, legal bir rgte ne)
hakim iin Mihri Belli ynetiminde "Trk Solu" dergi-
si ve FKF'li genler bir sem-
pat de Sonradan, Mahir ayan, Mnir Aktolga,
Yusuf Kpeli ve Krk drtls saf
edilen Mihri Belli o gnlerde, ismi efsane ile
pek ok iyi niyetli genci toplamaya muvaffak
tu. eylemleri iin byk banka so-
yan, adam ve ldren Mahir ayan ve da
o Mihri Belli'nin
"Trk Solu" dergisinin keskin 1
gcn kertiyor, elemanlar, illegal kadroya iinde ve
1965'e kadar sregelen he-
yecanlar, illegali.tenin dehlizlerine
Perinek'in,
FKF'nin

zerine,
daha sonra zerinde
epeyce olan
PDA (Proleter Devrimci
dergisiyle
bir fraksiyon
)')41 Aclan
12 Mart darbesine giden
yolda en sz
ettirecek sol rgtlerden
DEV-GEN grubunun
kadrosunda Yusuf Kpeli
yer
Uloj sol
eylemlerin nde gelen
eylemcilerinden biri olarak

- olduru
"Trk Solu" hareketinin sosyalist egemen oldu-
bu dnemde, FKF'nin olarak, Maocu
Perinek ortaya Ve seildi. Fakat bu devre uzun
srmedi. Perinek'in Milli Demokratik Devrim'i sa-
zerine ekti. FKF'nin,
Devrimciler G (DEV - G) iine girmesi, 29 Nisan
1968'de da Orduevi nndeki mitinge Do-
Perinek' in FKF son verilmesine sebep oldu.
Vaktinden nce ynetim kurulu,
Perinek'i, Genel ve yerine
Zlkf getirdi. Perinek'in ynetiminden uzak-
ikili bir ile
DEV - G, taktik bir olarak iin, ille-
gal gler reddedildi. Asker-sivil, bile tem-
sil edemeyecek olan kurucular, grltl bir 'Milli Cephe'yi
ilan ettiler. Bu ortam iinde "Proleter Devrimci
grubu Perinek ve ortaya
gnlerde Teknik niversitesi'nde "Sosyalist Fikir
Kulb"ne militanlar, tahrik sonucu toprak eden
kyllerin istiyordu. taraftan, da, Dev-
rimci (DB) ve FKF ziyarete
gelen Amerikan denizcilerini Dolmabahe' de denize Anka-
ra' da da bir FKF'liler Amerikan Haberler Merkezi CIA ile
Amerikan 6. Filo'nun ziyaretinde de, il-
legalitenin ile FKF ynetim kurulu olaylara Sol
illegal eylemin "Milliyeti - Top-
lumcu" (lkc) genlerle, "Mihri Belli"nin yneti-
mi olan sosyalistler
yerleri genellikle fakltelerdi. FKF'nin nc Genel Kongre-
si 1969 Genel Yusuf Kpeli se-
ildi. daki illegal klik, FKF' de Devrimci
ciler (DB) FKF olu-
Korner, Amerika Devletleri'nin Ankara Elili-
Elinin olay-
lar oldu. Teknik niversitesi'nde sefirin ya-
FKF Merkez Yrtme Kurulu bu mnasebetle
ilk bltende "Milli Demokratik Devrim" de
meselesinden sz ederek, eylemlerin kitlelere mal
edilmesinden bahsetti. Bu bltenle birlikte FKF Merkez Yrtme Kuru-
lu ile kurulu iindeki Perinek ve ara-
ilk Bu FKF Akhisar ve
lan ttn mitinglerine Toprak yapan Atalan ve Gllce
Trkiye'de Sol Hareketler 1355
kylleri ile kurmaya Keban grevine bir gz-
lemci ile bildiriler gnderdi. 1969'un 17
bul' da Pazar" olarak nitele-
dikleri olaylarda FKF n planda rol Bu mitingte, iki ki-
ld, yze de Bu olay zerine
Trkiye" isimli bir blten FKF,
sonuna kadar smrme yolunu seti. 1969 Nisan
iinde Singer grevlerinde tahrikata Ske
ve mitinglerinde, FKF temsilcileri
Ankara' da byk bir yksek okullar
gal edildi. FKF, bugnlerde DEV-G iinde faaliyetine
marksist-leninist grup olarak devam etmekteydi. FKF'nin s-
en byk kitle eylemlerinden biri, 1969
oldu. 1969 niversite Reform
madan, TBMM'nin tatile girmesi zerine, ve Ankara niversite-
lerinde yeleri idari grevlerinden istifa ettiler. Bunun ze-
rine, solcu genler, rgtnn btn niversi-
teleri ettiler. Akademik nedenlerle hareket, srede
Amerikan grup eylemle-
rini Ankara, Erzurum ve srdrdler. Her gn
gibi ve eylemler ortada
idi. AP hkumetinin aczi, komnizminin cr'etini daha da
yordu. niversitelerde FKF'nin 10 Haziran g-
n bir tertiplemesine sebep oldu. Olaylar, niversitenin asker-
ler edilmesine kadar srd. Sonunda ertelendi.
niversite ile SBF'nde isgal ha-
reketi, btn faklte ve yksek okullara Bu eylem de,
FKF anti-emperyalist bir
Binlerce bildiri gecekondu semtlerinde ama, bu
semtlerden FKF olumlu bir tek ses
1969 Ekim'inde Drdnc FKF
solcular oldu. Perinek ve ta-
Mahir ayan ve Mihri Belli grubuna hcuma
getiler. " ... (Trk Solu) hareketiyle genlik evrelerinde belli
bir olan Mihri Belli, eklektik bir kk bur-
juva ideolojisini Kongre-
de, Mahir ayan ve Mihri Belli - Perinek
iin aba sarfeden Atilla Sarp, Genel seildi
ve "Fikir Kulpleri Federasyonu", "Trkiye Devrimci Genlik Federas-
yonu (TDGF) veya DEV - GEN" DEV - GEN Kon-
gresinde de en radikal grup, Krk' nn idare-
yi ele
ABD' nin Ankara
atanan
Comer'in ODTU
kompusnde
12 Mart
darbesine giden yolun

Fikir Kulpleri
Federasyonu'nun
blnmesinin
Trkiye Devrimci Genlik
Federasyonu, DEV-GEN
olarak
Krk
stlenecektir
1'561 Aclan
Mihri Belli'nin
DEV - GEN'in Mahir ayan, Yusuf Kpeli, Mnir (Ra-
mazan) Aktolga, Krk drtls 1971
bir mektupla7, Mihri Belli'yi sulayarak,
tasfiye etmek istediler. 29-30 Ekim 1970 tarihinde "Hanif Ti-
yatrosu" salonunda
ayan grubu8: Mihri Belli'nin
rinden harekete tam bir hakim Bu
hareketin hem teorik, hem de pratik en-
gel olmaya diyordu.
Bu gruba gre sebepleri
Mahir ayan kadrosunun "Gerekten de blnmelerin
ndegelenisimlerinden .dd. d k d vl N k. b.. .. l . v b. l.k
biri olan Mnir Ramazan e ece e var utun gayret ragmen
Aktolga, 12 Mart 1 b. l.k 1 b. l.k k k 11 k (A d 1 k
e, - e - me u anara , y
Sosyalist Dergi)' deki ideolojiyi bertaraf edemedik... Hareketin
leninizmin ilkeleri zerindeki birliktir. Bu durumdan
Sosyalist Dergi)'yi .. Mihri Belli ken-
di ile bizimkiler temelde nemli bir fark
syleyerek milliyetilik, revizyonizm, rgt meselesi vesaire gibi ko-
nulardaki dzeltme yoluna ima ediyordu ... 29-30
Ekim tarihinde Mihri Belli bu tutumunda samimi
ortaya
Dnemin sol
iinde
grubu bir
rgtlenme iindeydi
Amata fakat eylem ve metodda ihti-
lalciler, 1970 devalasyonundan itibaren ekonomik
ve bilhassa dar ve sabit gelirli ve kyller zerindeki
detini hesap ederek, ihtilalin objektif meydana
kanaat getirerek, Anla-
gruplar, kendi hareket etmeye Radi-
kaller eylem denemelerine Mihri Belli,
5 Nisan 1971'de "Trkiye Solu" Dergisini ve bu
dergiye E:k olarak "Proleter Devrimci Hareketimizin Pro-
gram Dr. Hikmet da
gnlerde, "Tarihsel Maddecilik serisi iinde
Partisi Nedir? - Vatan Partisi ve Progra-
12 Mart sonra
olaylardan ki, birbirleriyle olan, ol-
mayan, grlen, hareket eden
le zetlemek gerekiyordu:
1- (Dr. Hikmet grubu),
2- Mihri Belli' den yana olan ve legal bir Parti kurmaya ynelen
grup,
3- DEV - GEN grubu: Mahir ayan, Mnir Ramazan Aktolga,
Trkiye'de Sol Hareketler 1357
Yusuf Kpeli, Krk drtls,
4- Deniz "Devrimci
(DB) grubu.
Son iki grup, kesin .rkiye Halk Ordusu"
ve "Trkiye Halk Parti Vf Cephesi" iste-
dilerse de, rfi verildiler.
bu eylem ve ile izleyebiliriz.
Trkiye Halk Ordusu
Deniz 1969 El-Fetih ih-
tilal bir mddet gerilla grdkten sonra,
Eyll (y11rda) beraberinde bir adet Carl mar-
ka, makineli tabanca, drt el ve tabanca mermile-
rini Teknik niversite rasathanesi civa-
1970 Eyll silah ve bombalan gm-
yerden Sivas'a askerlik grevi ile gnde-
rilmesi kaarak Ankara'ya ODT (Orta Teknik
niversitesi) 1 yurdunda 201 ve 202 no.'lu
Yusuf Aslan, Sinan Cemgil, Alparslan Hseyin
birlikte bu karargah olarak kullanmaya Hse-
yin El-Fetih gerilla 1970 senesi
da Atilla Keskin, Kadir Manga, Ahmet Alparslan
ve Mustafa in de on grupla beraber yur-
da avdet bir kendisi ile birlikte 7 1970 tari-
hinde ve Bu 8
Ekim 1970 tarihinde tahliye Mustafa Hseyin
Atilla Keskin ODT 201ve202 No.'lu
karargah haline ve bu maksatla ... Ken-
di gre, Trkiye, Amerikan emperyalizminin sermaye,
askeri kontrol ve Trkiye Cumhuriyeti, Ame-
12 Mart darbesine gereke
olan sol eylemler, banka
soyma, adam
fidye alma biiminde
kamuoyuna
eylemler olarak
sunuluyordu. Oysa
Trkiye'nin siyasal
toplumsal
nne
bunu da niversite

1ss I Aclan
vadeli
eylemlerle sol hareketin
popler isimlerinden biri
haline gelen Deniz
l 2 Mart
takiben kurulan
mahkemesi
idama
edilecektir
Nahit Tre ve Cihan
Alptekin Ankara Merkez
Cezaevinde. Alptekin
cezaevinden ve 30
Mart 1972'de
ldrld
rika Devletlerine bir lkedir.
liki sermaye, feodal unsurlar, tefeciler, vurguncular, retim
ve siyasi iktidara sahiptir. Devrimci gler,
polisi Smr d-
zenine genler, olarak ldrlmekte ve
failleri yakalanmak dursun, aranmamakta ve hatta hi-
maye grmektedir. tefecilere, finans-kapitale ve on-
temsilcisi siyasi iktidara mcadelede yasal yollar
Bu mcadele mcadele Gayri
milli unsurlar zor ve cebirle tasfiye edilecektir. Marksist-Le-
ninist dzen silah zoru ile getirilecektir. (Trkiye) Halk Kur-
Ordusu bu mcadelenin ya-
Mcadele, intikal ettike, kitleler bu mcadele-
ye sahip
Trkiye Halk Ordusu'nun Stratejisi
ve Dzeni
THKO'nun temel stratejisi, Mihri Belli'nin fakat eylem
insiyatifini, radikal DEV - GEN grubuna "Milli Demokra-
tik Devrim" dir. THKO eylemlerinde, gerilla lideri Carlos
ilkelerini gibi ve bu uygulama-
Leninist metodla C.
Gerilla nemli uygulayan THKO, 29.12.1970
gn, rgtn nde gelenlerinden Yusuf Aslan 06
FR 888 plaka nolu otomobille, Deniz Hseyin ve Sinan
Cemgil, Amerikan Sefareti nnde (Ankara) nbet tutan po-
lislere gece sonra, saat 03.00 me-
safeden Abdlnahit ve Nuri Seluk isim-
li polisleri 11Ocak1971 tarihin-
de, Bahelievler Emek (Deniz
Hseyin Sinan Cemgil, Yusuf Aslan, Alparslan
Kor Koalak, Sevim Onursal, Olca Al-
banka gerillalara 15
1971'de rgt Hseyin Yu-
suf Aslan, Deniz Alparslan Sinan Cemgil,
Recep silah bulmak ve ile Balgat'taki
Amerikan tesislerine ve er zenci Jimm R.
Finley'i 4 Mart 1970 gecesi gene rgt
mensubu olan astsubay Jimm Sekston'u, er James M.
Gholson'u, er Larry J. Heavner'i, er Richard Carasz'i ve
THKO'nun 400.000 dolar fidye bildiren bir bildiri kaleme al-
Drt asker, evde muhafa-
Trkiye' de Sol Hareketler 1359
za bir sre sonra Deniz ve Yu-
suf Aslan, ve Nurhak blgelerindeki gerilla
ne zere bir motorsikletle Ankara' dan
da ile Gemerek

THKO'nun
(THKO), ve birlikte plan-
gerilla faaliyetinden ve fidyeler-
den elde ettikleri bir
ve eylemlerinin tahsis ik-
mal tatbikine
eylemlerine 20-30 zaman zaman
1970 itibaren, Trkiye
Halk Ordusu'nun eylemlerine militanlar
peyderpey blgede (Malatya) olarak Mustafa Yal-
Kadir Manga, Ahmet Besni Tuncer
Smer'le Semih Orcan ve Mustafa ubuk'u da
alarak blgenin 12 Mart son-
ra faaliyet Teslim Tre'den si-
lahlarla yresindeki Bir sre sonra
Sinan Cemgil kendilerine gerilla grubunun ele
Ankara' dan Ercan ztrk, Osman Metin
Mehmet Asal, Fevzi Bal ve Adem Topal kendilerine iltihak
Bilahare gruba, Tonak, Hasan de Gerilla gru-
bundan Mustafa Atilla Keskin, Kadir Manga, Ahmet
daha nce El-Fetih'te 31 1971 g-
n jandarma ile msademeye Tonak, tes-
lim Sinan Cemgil, Kadir Manga, Alpaslan
Mustafa de olarak ele geiril-

Trkiye Halk Ordusunun
Grubu
grubu, Cihan Alptekin
ilk olarak eylemler iin fikri
sahip militanlar ve glk ekme-
Cihan Alptekin'in gerilla grubu, 17 Ocak
1970 tarihinde apa Yksek Okulu'nu Phi-
lips Anonim tehditle para Akbank
Edip Turhan Targa isimli bir evine
15 Nisaff1971 tarihinde Hakan Duman isimli bir o-
THKO'nun
iin
yolda, jandarma ile
msadere sonucu
nde gelen isimlerden
Cihan Alptekin ldrlecek,
grubun nemli
isimlerinden Teslim Tre
ise sonra Paris'te bir
metro istasyonunda
mensubu solcu

ldrlecektir
THKO'nun gerilla grubu
iinde yer alan Teslim Tre,
Sinan Cemgil, Kadir Manga
ve Ahmet
birlikte eylemlere

360 1 Aclan
THKP-C'siyle Mahir ayan
klasik rgtlenmesini
ikinci plana atarak
eylemlerle,
tipi mcadeleyi

Oktay Etiman, ayan grubu
eylemlerden
lsrail Elraim
Elrom'u
250.000 Trk 19
Nisan 1971 gn soy-
3 1971 tarihinde Ziraat
besini soyarlarken Tahsin Ci-
han Alptekin hcresinden ile mahkemeye
verilen isimler Cihan Alptekin, mer Ayna, Os-
man Oktay Kaynak, Yavuz Ali
Zerruk Rukiye Dlger, Gnl Tolon,
mail Tayfur Cinemre, Gney
Mahir ayan Hcresi - Trkiye Halk
Cephesi ve Trkiye Halk Partisi
(THKC-THKP)
DEV-GEN iinde, Mahir ayan, Mnir Ramazan Aktolga, Yusuf
Kpeli, Krk drtlsnn fraksiyon teo-
ride ve hissettirmeyen Deniz hcresinin, Trki-
ye Halk Ordusu (THKO) rgtne da eyleme
geen Mahir ayan grubu, Trkiye Halk
Cephesi (THKC) ve Trkiye Halk Partisi (THKP) ver-
Deniz grubu da, DEV-GEN bnyesinde olmakla
birlikte, ayan ve ilki DEV-GEN ey-
lem halde, da ve
Devrimci (DB)'ni tutturmak Geri, ayan ve
nl dkmanda19 DB aleyhinde en
ufak bir ima dahi yoktur. Ancak genel slubundan
gre DEV-GEN, DB' kendisinin
gibi telakki etmektedir. Trkiye Halk Partisi ve
Cephesinin Ankara' da Trkiye Halk Or-
dusu Deniz da merkezi-
gibi bilahare eylem gelince, Mahir a-
gitmesi, Deniz in Ankara'ya gelme-
si, birinin Ankara'da eyleme gemesi
de bir olmasa gerektir. Nite-
kim, Mahir soygunlarla ilgisi, polis-
ten kurtulmak iin Sibel Erkan isimli bir rehine
kadar bilinmiyordu. Hatta in Ef-
raim Elrom'un ldrlmesinde de Mahir rol, ya-
sonra meydana
THKC ve THKP'nin de stratejisi "Milli demokratik Devrim" idi.
ayan grubuna gre DEV-GEN Bildirileri, ga-
.1etesi ve (1965-1971 Trkiye' de Devrimci
Trkiye' de Sol Hareketler 136 l
Mcadele ve DEV-GEN; Sosyalist Dergiye
Mektup; Kesintisiz Devrim)' den eylem ilkeleri
di21:
DEV-GEN, Milli Demokratik Devrimi
iin yeterli bir rgt Proleter bir rgt kurul-

Devrim (Milli Demokratik Devrim) - Kyl
zerinde fethi izleyen bir halk
ile tahakkuk edecektir;
Esas, fethi ise de, emperya-
lizmin nc dneminin zelliklerinden ve Trki-
ye' deki retici glerin seviyesinden birinci
dnemde temel, ikinci dnemde temel,

Halk kyller temel gtr. Proletarya nder gtr ve
ideolojiktir;
rgt, merkeziyeti gc olacak, olarak lega-
lite ile illegaliteyi birlikte srdrecektir;
Temel mcadele metodu, askeri metodudur.
Askeri yan, politik tabi
mcadelenin objektif emperyalizmin
her dnemde ...
Trkiye Halk Partisi'nin ve buna THKC'nin kuru-
tarihini 30 Ekim 1970 gnyle, yani, Hanif toplanan
kurultayla birlikte Mahir ayan,
Krk, Mnir Ramazan Aktolga, Yusuf Kpeli ve Sinan z-
idi22. Mahir ayan, Cephenin organize grevini
ve Ankara Ziraat soygunundan sonra a ge-

Mnir Ramazan Aktolga ve karar
ve sonra, 1971 Mart
gelen Yusuf Kpeli ve Krk, Mahir ayan ile r-
gt kiralanan bir apartman dairesinde toplanarak,
Trkiye Halk Partisi'nin
Krk'nn el ile elde olunan"23 parti
genel program, parti yeleri ve partinin
prensipleri, olmak zere blmden ve yedi
maddeden ibaret idi. Son blmde organ olarak Trkiye
Halk Cephesi' ne ye (Madde: 6
ve 7). Efraim Elrom'un sonra
muhtelif adreslere Yolu -THKP'nin Devrim Stratejisi"
bildiri rgtn syleydi:
Bir eylem
ziyade, bir fikir olan
Mahir ayan,
olaylar kendini
nnde bulacak
ve ardarda
ilkini lsrail'in
lstanbul
Efraim Elram'un
ldrlmesiyle

ldrlen Elrom'un cesedi
Hamarat

362 J Aclan
Mahir ayan -
, Hseyin Cevahir'le
Maltepe' de
bir eve
Sibel Erkan isimli
bir rehin
zerine girdikleri
Hseyin Cevahir
lecek, Mahir ayan
olarak
1-.Vurucu kadro,
2- iindeki kadro,
3- Genlik ve DEV-GEN,
4- Blgesel
5- - Rapor
Bildiri, THKP Merkez Komitesi Si-
laha are Partinin halk sa-
bu gerilla temel
bugnk objektif ve sbjektif gerilla
hirlerde yrtlmesini zorunlu bildiriyordu.
THKP'nin ve Cephesinin Eylemleri
Mahir ayan, Hseyin Cevahir, Kamil Dede,
Oktay Etiman gerilla eylemlerine Ankara' da ver-
12 1971 gn, Ankara, Kk Esad Ziraat
sini Bilahare rgt eylemlerine da devam kara-
Erenky. Trk Ticaret soyma eylemini
Bankalada emniyet tedbirlerinin zerine rgt,
zenginleri ve ilk olarak 4 Nisan 1971 gn
Mahir ayan, Hseyin Cevahir, Kamil Dede, Oktay Eti-
man; Mete Has ile Talip Aksoy isimli iki zengini 400.000 li-
ra fidye serbest
Trkiye Halk Partisi ve Cephesi soygun
sonra, Mahir ayan, Krk ve Hseyin Cevahir'in ka-
rarla, siyasi bir ve bununla tevkif
bulunan, Trkiye Halk Ordusu ta-
rgtle bulunan
ile Saffet Alp de bu
grev ve 17 1971 gn,
konsolosu Efraim Elrom'u Bu
ne ayan hcresinin hemen hemen btn
Efraim Elrom, rgtn nceden
bul' da "Hamarat" ve orada da Ma-
hir ayan veya Mahir mahkemedeki ifadesine gre
Olaylar mu-
hafaza ederken, rgt liderlerinden Hseyin Cevahir ve Ma-
hir ayan tesadf olarak Maltepe' de takip
olarak kaan iki militan Sibel Erkan isimli bir
rehine alarak, 30 gn Maltepe caddesin-
deki (Sibel evine 51 saat mddetle polise askere
msademe sonunda Hseyin Cevahir
Mahir ayan da olarak
Trkiye' de Sol Hareketler 1363
ayan Hcresi
Mahkemesine verilenler: Mahir ayan,
Ula Kamil Dede, Necmi Demir, Demir, Ziya
Kadriye Deniz zen, Rhan Manas, Jlide Zaim,
Necati mer Erim Serkan, Uar, Abdullah e-
Tlay Tat (Erdumlu), mer Gven, Mehmet Bala-
ban, Mustafa Avni Yksel
Rasim zkan, Emel Mesi, Abdurrahman Tre, Muhar-
rem Yanar, Mustafa Aynur.
1971 Ekim ayan hcresi mensubu
iin aranan Bingl Erdumlu ve da, I. Nihat Erim
kabinesinde, Sadi iin
organize olurlarken, rfi idare yakalan-
keza da soyulan Ziraat ait bir arabadan drt
milyon lira alan bir hcre de sonunda
Trkiye Partisinin
eylem devam ederken, Anayasa Mahkemesi Trkiye
Partisi'ni, Esas 1969 /37, Karar 1971/8, nolu kararla 21.1.1971
tarihinde fakat bu 21 Temmuz 1971 gn
kamucyuna sonra 26 Temmuz
1971'de Behice Boran Hadko, Erik, Sait il-
Osman Adil zkol, Cerit, Necat kten, Sadun
Aren, Turgut Kazan, Hseyin Korkmaz, Adnan Keserbier, Al,
Oral Hseyin Erdal Orhan, Nurettin Pirim, Ejder
Kemal Burkay, Mehmet Tuncer mahkemesine veril-

Mahir ayan ve Sonu
tarihli gazeteler ve Trkiye ve te-
levizyonu, Kartal Askeri Cezaevinde Mahir ayan, Cihan
Alptekin, Ziya ve mer t-
nel kazarak Ku-
38 bildirisinde deniyordu
2
5:
"Devletin temel ve Anayasa messesesi ile
messes Trkiye Byk Millet Meclisi'ni zorla
bs ve bunu temin iin birok icra etmek su-
retiyle "kanun" huzurunu, mal ve can tehdit et-
mekte olan, idam talebiyle Mahir ayan, Zi-
ya Cihan Alptekin ve mer Ayna gecesi Kar-
tal Tutukevi'nden tnel amak suretiyle ... "
Bu firar ihmal ve tertibin mahiyeti zamanla ortaya
Son derece seri karorlor
verebilen Mahir ayan
Kartal Askeri Cezaevi' nden
sonro Ordu'nun
Ynye Radar
Uss'nden iki lngilizle bir
daha
sonro
girdikleri
ldrlecektir
Hseyin Cevahir,
Maltepe' deki
Mahir ayan'la birlikteyken
ldrlecektir
3641 Aclan
12 Mart na yol

cephedeki
orduyu temsil eden
Dnemin
Turgut
Sunalp, Faik Trn ve
Kemal Kayacan, Sibel
evinde
bir
katliama
operasyonun birinci
dereceden sorumlusu
MOSSAD
sonra
Nihat Erim, Trkiye
Byk Millet Meclisi'nde tnel ka-
zarak meydana kama ola-
bahsederken, Trkiye'nin
iten ve bir
komployla
ordu iinde ihmalleri grlen en
ufak rtbelisinden, en yksek rt-
belisine kadar er ve sert
bir ifa-
de etti.
1972 ilk
bir ihbar zerine Levent semtinde bir eve polisler
da, sonunda bir polis memuru ve
kaaklar tekrar firara muvaffak oldular. Fakat
17 gn, Selahattin uhadar
bir Hava ile Samur bir Hava yer
''Drtler" bir so,'lunda An-
gre, iki sonunda 18 19
bat' a sabaha de bir sonunda emni-
yet kuvvetleri, Kartal Cezaevi firarilerinden Ziya birlikte
rafettin Serdar, Osman Cahit Hseyin olarak ya-
Safiye zkan ve Leyla ele 19
bat sabah saat 7' de Emniyet kuvvetleri Arnavutky' de, bir
zemin msademe sonunda, Ta-
mer Grbz ve Okatan iki polis memuru Kartal
Cezaevi firarilerinden, da l olarak ele
hava tevkifinden bir ay sonra Genelkurmay
bir ile Trk Kuvvetlerinden 57 subay ve 11 as-

Mahir ayan, Cihan Alptekin, mer Ayna bu
la ele bsbtn
gnlerde Timothy isimli 14 bir
da 6 hkm giymesi, Trki-
ye' ye hcumuna sebep iki lke elli
beri dostluk zedelenme tehlikesine
maruz nazik bir dnem-
de bu gnlerde, 27 Mart 1972 gn Ordu ilinin, n-
ye ilesinde Hava Radar Mevzii grevli
Gordon Banner, Charlie Turner iki
Joe Law

srede Cihan Alpte-
kin, mer Ayna ve Gerillalar,
Trkiye' de Sol Hareketler 1365
nazik safhaya gnler-
de, grevli idam hkmleri
Deniz Yusuf Aslan ve Hseyin
Trk hkumetine bas-
ile serbest Emni-
yet kuvvetleri Gandarma) ve komando birlikleri evre-
de tedbirler 29 Mart 1972 gn nye' de
tevkifler oldu. Blge Ali Kaynar,
CHP' den istifa ve bir zamanlar partinin il-
e sylyor, Mahir
30Mart1972 gn
kynde evine onbir gerilla ve rehine,
saat 14'te rehineleri gvenlik kuv-
vetlerine srekli saat 17' de gvenlik kuvvetleri eve
girerek sonunda on DEV-
GEN Genel Krk'y de
olarak ele
ayan grubunun,
Unye Hava Radar Mevzi
lngiliz
grevlilerin

kynde bir
son bulacak, Cihan
Alptekin, mer Ayna ve
dokuz militanla,
rehine ldrlecek,
Krk ise
yerden
olarak
3661 Aclan
Blm
1- Olaylar ve Derg., Dnyada ve Trkiye' de Hareketleri, Ac-
lan 1968, s, 63.
2- 1965-1971 Trkiye' de Devrimci Mcadele ve DEV-GEN,
2Mart1971. Muhtemelen Mahir ayan
3- s, 8.
4- s, 8.
5- Bknz., Sosyalist Dergiye Mektup", An-
kara, Ocak 1971,
Yeri burada Mahir ayan ile ilgili bir bahsetmek is-
tiyorum. 1968 idi. Siyasal Bilgiler Fakltesi yurdunda kalan bir
gen bana, FKF'nin ilk Mahir ayan isimli birini ta-
sordu. dedim. ayan beni ama,
gereken biri olarak gence,
veya beni ilgilendirmez, ona syle ben ne Rusum,
ne ne de Trkm, dedim. Bu gen ayan'a sylediklerimi
Bir gn birlikte evime Mahir ayanla saat kadar
Beni 1963'ten Gazi Lisesindeki bir dinle-
o zamanlar Necdet iin Trk
fakat geen zamanla tatmin iin sosyalizme Mehmet
Ali legalite namuslu bir ankaya
Kongresinde bir fanatik huzurunda Sovyetleri takbih syledi.
Mahir bendeki o gnk tesiri, halim selim, fikirleri olan, de-
mokratik sosyalizmden yana bir sosyalist
Dil iin burs Fransa'ya Kendisine iyi yol-
culuklar diledim ve hakla bulundum: "Yurt
da olunuz. diye, Paris'te komnistilik Bin
adam Rus casusu mudur, CIA, Entelicans servis
yoksa Dziyem Bronun memuru mudur, bilemezsiniz. ol-
mayarak Sizden Fransa' da sadece
Trkiyeye Trk Trke yapa-
Devlet geirtmeyin Zannederim bu
ayan ok memnun hararetle el
6- Bknz., Dip not: 2, s, 12.
7- Sosyalist Dergiye Mektup", s, 8-11-12-14.
8-
9-
10- Muhtemelen Mihri Belli, 1971 tarihinde" Sosyalist" dergisi-
nin 28. bir cevap verirken diyor ve
Mahir ayan'a telmihte bulunuyordu: (sayfa, 283); grnpte
kampus "sol" etkisinde kalan, onlarla "sol"
gevezelikte kimse, proleter devrimci hareketimizin
tarihine "bize bir miras
diyerek sven kimse; toplum polisi ve devrimci
Trkiye'de Sol Hareketler 1367
ne glge kimse gerek sosyalist ve bylelerinin proleter
devrimci rgt yeri yoktur ... "
11- Gerekeli Hkm (Deniz ve Hk. Evrak No. 1971/146;
Esas l.Jo. 1971/13; Karar No. 1971/23, Ankara, 9.10. 1971, Ali Elverdi
general, (1944-104); Ahmet Tetik - Hakim Albay, ye (1949-P-627;
Mehmet Turan, Hakim Yarbay, ye (1950-P-1)
12- s, 14.
13-
14- Carlos Marighella, iin), ANT
41, Ekim, 1970,
15- Gerekeli Hkm, s, 30-35.
16-
17-
18- Muhakeme edilenlerden, Deniz hcresi 18
idam hkm fakat Asker! bunlardan n
12'sinin Deniz Yusuf Aslan, Hseyin 6
1972 gn idam
19- Trkiye' de Devrimci Mcadele ve Dev-Gen
20- dergisi 3 3. rfi sonra
fakat
21- 1971/343
1971/171 Esas No.lu, 1971/115 Karar No.lu iddianamenin 17 1971
tarihli "Milliyet" gazetesindeki zetinden.
22-
23-
24- Mahir ayan evimize bir "Size
Sen de Kemalistsin, bizim rgt Kemalizmi sizden Sizin
ancak "Genlik" rgt illegal olarak Kemalizmi bugnlerdeki
genliklerinin
25- Milliyet gazt., S. 8647
26- Milliyet gazt., 18 1972, Cuma, S. 8722
27- Milliyet gazt., 19 1972, Cumartesi; 2. S. 8723
28- Milliyet gazt.,20 1972, Pazar, S. 8723
29- Milliyet gazt., 12 Mart 1972, Pazar, S. 8745
30- Milliyet gazt., 28 Mart 1972, S. 8761
31- Hrriyet gazt., 30 Ekim 1972, S. 8595
32- Hrriyet gazt., 1Nisan1972, Cumartesi, S. 8597
tarihli gazeteye gre ldrlen gerillalar Mahir ayan, Ci-
han Alptekin, mer Ayna, Hdai Sinan Ahmet
Atasoy, Saffet Alp, Ertan Saruhan, Sabahattin Kurt, Nihat
NOT- Bu kitap da izledikleri gibi, bilimsel yntemlerden uzak-
mmkn lde objektif kalmaya dikkat edilerek
maya TS ve 226 DEV-GEN konu olan pek
ok olay, kitapta yer
Ancak, Trk solunun bir dnemini burada noktalarken, sy-
368 j Aclan
szler nk bu 1947-1952 ara-
yani Trkiye (gizli) Komnist partisinin bir mi-
idi. 1952' de partiden koptu. Bu onun komnizmden de
idi. On sustuktan sonra, yeni bir dneme girdi, fikir yoluyla komnizme
bu trajik sonu ve bile
Yazar, soyut anlamda ve tarihsel bir gerek olarak Trk Devleti-
nin gcn ispat etmesinden yana, onu isteyenlere de kesin olarak
Ancak, bu eylemine itilen genlerin hemen hepsinin -ld-
rlenler de dahil- 20 ila 27 yksek tahsil genleriydi. Yazar,
TKP'ne ye heyecan ve nerelere kadar ok
iyi bilmektedir nk Ama 1968'den bu yana olanlara bir trl
anlam verememektedir. Marksizmi, Leninizmi yazar. Sovyet
devriminin bilir. ihtilalin zaruri terr de
anlayabilir. Oysa son cereyan eden olaylarda ama
korkun bir Burada ona ister.
DEV-GEN'in drtl yneticilerinden Yusuf Kpelidir. Yusuf Kpeli, 15
Temmuz 1967 tarihinde Paris'ten Mahir ayan'a mektupta: [Yusuf
Kpeli, Talat Aydemir Harp Okulundan
ilkin ODT'ne (1965) Bilahare SBF'ne sonra
Fransaya bknz., DEV-GEN iddianamesi (teksir),
26.11.1971, s, 55] "Harbiye'den ve bey kesen bir ol-
ok arzu ettim" 8 Temmuz 1967 tarihli mektubunda da: "Biz
zaman bekileri ile parampara diye
Bu sefer Trkiye' den o Paris'te bulunan Mahir ayan'a 2 Temmuz
1968 tarihinde gene " birok kavgaya girdim.
Fakat bunlar yetmiyor, bir balyoz gibi temellerine
gm gm vurmak istiyorum." (Yusuf Kpeli, Mnir R. Aktolga ile 1972
da tevkif
Mahir ruh halini aksettiren zel belgelere sahip ki
o da, Kpeli gibi korkun bir zlemi ile dolu Sadece
paralamak zlemiydi.
eylemler ve feci direnmelerinin, mark-
sizmle, hatta bir ilgisi Bu soruya olumlu cevap
vermek olduka gtr. Gerek Efraim Elrom'un ldrlme-
si, gerekse iki bir teknisyenin
kynde meydana gelen Jandarma Genel Kemalettin
Eken'e suikastte bir ldrlmesi eylemlerinin
doktrinle mazur gsterilecek izah silip ortaya nadir
rastlanan bir modeli
Bu model, gney haydutlarda rastlanan bir ruh haline ver-
dikleri isimdir: Desparata ... Desparata ... delilikten
de te bir ...
Burada, 12 Mart'a gelinceye kadar sorumlula-
olan Mihri Belli'nin 12 Mart yenilgisinden sonra
"Beyaz Kitap, Trkiye Gerekleri ve Terrizm", Ankara, 1973 29.
Trkiye' de Sol Hareketler\ 369
naklediyoruz. Kitapta verilen bilgiye gre bu "Zeki
mar (Yakup Demir) idaresindeki Komnist Partisi paralelinde olan bir grup
Federal Almanya'da YURTSEVER bir gazete-
nin 1. Mihri Belli diyor ki:
"ANT ALBERTO BA YO'nun 'Gerilla El
Gerilla n ve DOUGLAS BRA VO'nun 'Milli' Kur-
Cephesi'ni, Nayif ve zerine benzer
Bu gen devrimciler evresinde bir hayli etkili ol-
ve bu evrelerde bir gerilla romatizminin
teslim gerekir.
Bugn Avrupa' da zgrlk yapan ANT yneticileri, Tr-
kiye' de zgrlk ile genlik kitlesinde
tehlikeli bir ve terrc
desteki
Filistine giden gnll genlerin bu tecrbeden sonra bir ii-
ne gireceklerini pek Elinde silah olan bir
gencin, olaylara biraz anlamak gerekirdi. Filistin
tecrbesi hareketimiz iin bizde gerilla romantizminin ya-
oldu ... "
Mahir SBF Yurdunda Ahmet 1968
Eyll' nde drtlk, Mahir ruh halini ve bir ara-
iinde ilgi ekicidir:


bile
ki
Mahir ayan, Eyll 1968.
1 Blm
Maocu Fraksiyonlar
1. Trkiye Kyl Partisi
1960 Trk Sol'unun Maocu fraksiyon, partinin
gre: "Trkiye
Kyl Partisi, 1970 varmadan Trkiye Komnist Partisi'nin 1926
ifadesini bulan, Leninci izgisi zerinde edilmeye
Trkiye Kyl Partisi'nin marksist-Leninist izgisi,
i ve mcadelesinin byk Proleter Kltr Dev-
riminin tecrbesiyle sonucu
Mahkemeye intikal eden dokmanlara gre de bu parti; Proleter
Devrimci (PDA) hareketi 1970 Eyll'nde benim-
senip edilmeye "Proleter Devrimci
hareketi sosyalist mcadelesinin legal ve illegal bir parti-
nin olmadan O gnlerde (1970) bir Sos-
yalist Kurultay sz konusu idi. Bu PDA
grubu yollar aramaya bir parti ko-
nusunda fikir Perinek, mer zerturgut, Fe-
rit Bora Gzen, Cengiz andar, Hasan Ant bu ku-
iin Alpay ile Halil Berktay
bu partiyi toparlayacak bir gce sahip
Gn Zileli, Oral Mehmet Altun ve Kaypakkaya
ise, partinin yerde parti kur-
mak iin kylere gidilmesi, orada kylk blgedeki mca-
delenin bundan sonra bir parti halinde
fikrini savundular. Perinek ile mer zerturgut, 1971
da bir ekirdek kurmaya Yukardan edecek
marksist-leninist bir ilerde bir kongre ile, parti ha-
line getirmeyi Bu Alpay da dahil oldu.
1971 Partinin Merkez Komitesini
Merkez Komite ilk Perinek'i mer zer-
turgut'u da seti. Trkiye Kyl Partisi'nin b-
tn 1971ve1972 ve hemen hep-
3 n I Aclan
Solda Maocu fraksiyon
. bilinen "Trkiye
lh!)lalci Kyl Partisi"
(TllKP), Perinek'in
insiyatiliyle 1971
bir ekirdek kadro ile

si, Parti do-
Tzk Program Tas-
Toprak Devrimi 1971 tarihini
Keza, "Partinin Merkez Komitesi "Merkez
Komite Siyasi Brosunun Genelgesi"; Merkez
Komitesinin Birinci Trokist Tasfiyeciler
de 1971 tarihini Merkez Ko-
mite Genelgesi" ile, Kyl Bir-
1972 tarihlidir.
Merkez Komite sonra, Birinci Genel Kon-
greye kadar, Merkez Komiteye ye
men, Perinek'in insiyatifi ile Halil Berktay, Bora G-
zen ve Ferit de Merkez Komitesine getirildiler. (Cooptation
usul ile; yani mevcut Merkez Komite yelerinin
ile. Kelimenin ye olarak
Ankara ve Komiteleri, Ege, ve Gney Anadolu
Blge Komiteleri edildi. Yurt ve Filistin rgtleriyle temas

1972 ilk gnlerinde tevkif
edilenler verdikleri ifadelerle bulundular. 267
Mahkemelerine verildi3.
illegal dergisi idi.
Partinin nceki gnlerde Maocu fraksiyonunun le-
gal Ve Kyl" gazetesi; "Proleter Devrimci Ay-
dergisi; bir sreden sonra da "Trk Solu" gazete-
si idi. 12 Mart dneminin 1973 seimlerinden sonra ile, Ma-
ocular illegal eylem "Devrimci Genlik ku-
ile legaliteyi zorlamaya dergisi
ile Sesi" gazetesi kmelendiler.
12 Mart ncesinde dergisinin ilk ta-
rihi 1 1971, son ise 17 1972 tarihini
Hepsi 15
2. Trkiye Komnist Partisi (Marksist-Leni-
nist) TKP (M-L); (Trkiye Kyl
Ordusu); TM-LGB (Trkiye Marksist-
Leninist Genlik
Maocu Perinek' ten bu yeni Maocu grup
da, gerekli bilgileri kaynak4 sorunu, parti lideri
sorgudaki direnmesi ve lm fazla bir
yapma yoksunuz. den bu fraksi-
yon, TKP (M-L) ve onun yan rgtleri ile TMLGB'ni kurdukla-
Trkiye'de Sol Hareketler\ 373
zaman, her ne olursa olsun bir mcadele-
yi ngryorlar, ve rgtlerini etnik bir platforma oturtuyor-
lmnden sonra, geriye ka-
lan rgt bakiyesinin ve parti kurucusunun g-
ihtiva eden bir aynen yer al-
'Krt kendi kaderini tayin hak-
bu Buharinci formlasyondan vazgeelim. Krt
Milletinin biz izdik) kaderini tayin diyelim."
eyleme bir de Krtlk ekleyen Kaypak-
Tunceli ve yrelerine gitmesi, Sinan Cemgil ve arka-
ldrenlere ihbar eden da
methaldar bir grubun ldrmeleri, TKP (M-L)'nin her
ne olursa olsun mcadeleyi ngren Che Guavera 'Fo-
co' ortaya
Kaypakkaya, Tunceli'nin Haydaran blgesinde kolluk kuv-
vetleri Msademede Ali
Haydar ldrld. Kendisi de l taklidi yaparak kurtuldu. Bu
msademe 24 Ocak 1974 gn meydana Kaypakkaya
gn sonra, yani 29 Ocak 1973 gn gn, Di-
teslim edildi. ifadede le-
gal eylemlerini FKF (Fikir Kulpleri Federasyonu)'ndan DEV-
GEN' eve daha sonra Perinek fraksiyonuna
parti ile halde hizmet dergisinin
ve TKP (M-L) ile ilgili olarak
szleri de ifadesine " ... Benim, rg-
te hibir olmayan nitelikteki faaliyetlerim TKP (M-L) ve
kadar Sonradan
bu rgtlere ne zaman Ve be-
ni bu rgtlere kimin sylemeyi de gereksiz buluyo-
rum. TKP (M-L) ve ona rgtlerinin kimler tara-
ve bilmiyorum. bu r-
gtlerin ve illegal yesi ve
( ... ) Mensup bu rgtlerin
revizyonizmi Tezlerinin (Trkiye' de Milli Me-
sele); (Trkiye'de Kemalist Hareket, Kemalist Dnemi
Dnya ve 27 Hareketi); Mao'nun
Siyasi iktidar ta-
uzun ve rgtn tezleri ve
kabul ediyorum. ( ... )Ben bu devrim-
ci mcadele vermek zere( ... ) Ali Haydar ile Tunceli'ne
Kylleri devrim iin, halk ihtilali iin rgtlemek
kylere ( ... )"6.
Partinin ekirdek kadrosu
iinde olonlordon doho

ve
liberal ve hareket
iinde yer alacak olan
Cengiz andar, Alpay
ve etnik hareketlerin
temsilcisi olacak olan Halil
Berktay gibi isimler yer

Halil Berktay ismi
sonra AB projeleri
erevesinde "Ermeni

bir platformun yer

3 74 / Aclan
Perinek'ten
lbrahim Kaypakkaya,
izgide "Trkiye
ihtilalci
Ordusu" (TIKKO)
bir eylem grubu kurarak,
harekete ve siyasi
sol-siyasete
sokan isimler yer

Mao'cu izgide
siyasi ABD
. gdmnde
devam ettiren
Alpay halen Zaman
Gazetesi' nin

16 1973 gn, Kaypakkaya sorguya
17 1973 gn de intihar 7. Kolordu ve
netim Korgeneral ilgili makamla
bir ile duyuruldu. Bu 4.
bilgiler yer "4 - Trkiye Komnist Partisi (M-L)
rgt faaliyetlerini yneten ve sorumlu Ek-1 ve
Ek-2' de sunulan ile teyit edilen
rahim Kaypakkaya, asgari ve azami olarak
tahmin onun kendi zerinde etkiden kurtula-
mayarak 17 gn sabaha sol jiletle kese-
rek intihar ... "7
TKP (M-L) Kurucusu

Lider Maocu gruptan kesinlikle iki
nemli faktrden biri, marksist eylemi Krtlere
mak, bir Krt devrimci rgt meydana getirmek; de her hal-
karda 'Milli Demokratik Devrim' stratejisini bir devrimle askeri
harekatla
ile ilkin illegal, 1975 Temmuz'unda da
legal nl zetle diyordu:
"( ... )Bugn btn ezilen ve smrlen lkelerde (smrge veya
1- bir kitle temeli; 2- bir Parti rgt; 3-
0lduka gl bir Ordu; 4- Askeri harekata uygun arazi; 5- Bes-
lenme iin yeterli ekonomik kaynaklar, uzun sre
iktidarlar kurulabilir ve buradan ele geirmek- iin
uzun sreli ve giderek lke za-
fer ... ) Parti byle bir mcadele iinde
Kuvvetler nceleri gsz, kk ve d-
zensizken, byle bir mcadele iinde; olduka gl ve d-
zenli hale gelir ve zaten iktidar blgeleri bir anda
bir mcadele sreci iinde ( ... ) lkemizin birok bl-
gesi askeri harekata uygundur( ... )
blgeler i vazgeilmez bir haline gelme-
geri blgeler olabilir. lkemizin geri kylk blgeleri ge-
lde bu da ... ) lkemizde si-
yasi iin bir .. zaten
uzun zamandan beri mevcuttur. Eksik olan bir Par-
ti rgt ve 'olduka gl bir Ordu' dur. Bu iki da sbjektif
Yani bizim Bize
grev .. mcadele iinde Partiyi ve orduyu etmektir
( ... siyasi ve mcade-
Trkiye'de Sol Hareketler 375
lenin ( ... )
miz kylk blgelerde sreli bir propaganda - ajitasyon
ve rgtsel hemen sonra ... ilk gerilla ekirdek-
lerini etme .. mcadeleye ve girmeli-
yiz ( ... )"S
lm, ifadesi-
ne gre, yetkili bir cinayetidir. Resmi vesikalar
ise, o'nun intihar kaydetmektedir. Biz burada hl<:m
tarihe yeni bir 'foco'culuk olan Kaypak-
kaya fenomeni zerinde Bu fenomen, ilk
kez Krt nasyonalizmi ile komnist devrim bir-
Faaliyet zellikle Gney Anado-
lu' da CHP Genel Blent Ecevit'in 1975 seim
cesi gezisinde rumuzlu Sa-
nayi Blgelerinin kadar Hrriyet'
bu fenomenin bir yeni-
lik
Mao'cu izgide

sonucunda lbrahim
Kaypakkaya
Cezaevi'nde ldrlecektir
376 /Aclan
Blm
1- Trkiye Kyl Partisi - Savunma, s, 574, Anka-
ra, Eyll 1974
2- Uurumun Trkiye-Trkiye Partisi Dosya-
s, 25, 1973
3- TC As. Evrak No. 1972/410, Esas:
1972/ 496, Karar No. 1972/365 TC KKK 4 nc Kolordu Komu-
As. Ankara Esas

4- Emeki, Derg., S. 4, 1975, Kaypakkaya s, 39-65.
5- Kaypakkaya, Siyasi' s, 24, Ankara, 1975.
6- Emeki, Derg., s, 50, 21Nisan1973, TKP (M-L) - TMLGB Da-
Klasr No: 3, Dosya No: 1, No: 4; Bu Emeki dergisinin
4.
7- Emeki, Derg., s, 52-53; konu "TKP'nin Sesi" Radyosunun
20 Temmuz 1978 tarihli lm
belkide tutabilecek nitelikte bir iddia ortaya deniyor
ldrlmesi Perineki (Halil)
(ab)". Halil Berktay 1974'ten sonra, Siyasal Bilgi-
ler Fakltesinde grevlisi olarak olup, 1951 Tev-
Mihri Bellinin mteveffa
"TKP'nin Sesi" Radyosunun iin Bknz, rn, Sos-
yalist Dergi, Eyll 1978, S. 51, s, 10.
8- Kaypakkaya, Siyasi' ... s, 10-13.
9- Burada kesin olmayan zerinde durmak ve
yapacak olan tarihilerine sorular istiyo-
ruz. (a) Belli bir lider kadrosu ile meydana Deniz in
gerilla grubunun gerek lideri Kaypakkaya idi?; (b) Ve grubun
faaliyetleri, TKP (M-L)'nin eylem rgtnn faaliyeti cmlesinden
miydi?; Deniz grubunun (Malatya) Nurhak
nvelenmek isteyen, Sinan Cemgil gerilla timini ihbar eden
him veya ona kimselerin ldrlmesi keyfiyeti bu iki
soruya getirebilir mi?; (c) O gnlerde Kaypakkaya ve
Malatya' da ilgi ekici grnmyor mu?; (d) Keza,
tim Mahkemesine cinayeti" olarak geen, Maocular iindeki
TKP (M-L) rgtlenmesi ile ilgisi olabilir mi?
Bl.m
Trkiye Komnist Partisi
"Muhalefet Grubu"
Trkiyeci Olanlar
Anayasada gerekli ve Trk Ceza Kanu-
nu'nun 141 ve 142. maddelerinin anda, hemen kurulabile-
cek illegal olarak olan Trkiye kominist Partisinin
uzun beri en nemli parti ii "Muhalefet Grubu"
olarak ve zaman zaman legal, zaman da illegal olarak r-
gtlenen ve nemsiz eylemler gsteren fraksiyon, son
da bir gndemine
nce "Gerek Sesi" ve ancak bir dergide,
ortaya TKP iindeki "Muha-
lefet Grubu" deyimini duyarak, fikir sahibi olanlar, ne-
yin neye, kimin kime "Muhalif" konusunda gerekten
Zira biliniyordu ki
legal dneminde Dr. Hsn "Trkiye Sosyalist Emek-
i ve Kyl Partisi" nin Kerim Soyka ile birlikte rgt kurucu-
su idi. Bu gn "Muhalefet Grubu" ndan Hsa-
mettin Mustafa Brlce gibi Esat Adil
lu'nu paravan ederek "Trkiye Sosyalist Partisi" ne
olan o zamanlar, Esat Adil Partisini "Polis Partisi"
olmakma idi.
kendi ifadesine Rusya'da
1976 ve 1907'de kita-
Kendisi profesyonel bir yazar g-
re, Rusya' da ifade eden bir
da rastlanmamakla birlikte, kk Stavropol' da Os-
man ve Safiye ile birlikte, Devrimciler"
okula verildikleri ve yksek tahsilerini kadar
Sovyetlerde biz yerin Rusya oldu-
sonucunu
3 781 Aclan
Osman, a.g.e 'nin birinci cildin-
de gre Mustafa Suphi ile birlikte Trkiye Kominist Parti-
sinin Safiye de (parti iinde takma
Sheyla), 1932 Trkiye Kominist Partisinin III. Kongresinde
Merkez Komitesi asil Bu konuda, o kom-
nizm ilgili iddianamelerde bilgiler mevcuttur. hu-
susta bilgi sahibi olan inceleme ve Rasih Nuri
de
gre, ailesi Kafkasya' da La-
zika diye Sohum ile Tuabse Blgesinde Mergel

Ailesi, 1927 Trkiye'ye gelip
lerdir. Ailenin bir Karadeniz ilinin muhtelif yrelerinde
olan
ve "devrimcilerle" eylemlere 1929
da, halen yurt TKP Genel Sekreteri olan i. Bilen (Laz Ma-
ra), Mustafa Brlce ve Hikmet'in ettikleri Merkez Komi-
tesi dneminde ve Hikmet'tin MK Komitesi Sekreteri bulun-
Dr. Hikmet Ferit (Kalmuk),
Hilmi (Seyhan), Hsamettin nun grupla birlikte
sonunda beraat 1932 kendi deyimiy-
le "ilk sendika"2 hareketine Safiye ile fakat bir prova-
kasyon sonunda Askeri ve sivil mahkemelerde
Tevkifat Safiye Moskova'ya
rahim 'Skeli' diye ve Sigara
olarak Melek ile 4 hkm
1946 ilkin Dr. Hsn "Trkiye Sosyalist
Emeki ve Kyl Partisi" ne 16 1946 da, Partisinin,
tanbul Ynetim zerine
Bir cezaevinde sonra, delil serbest

1 Eyll 1950 tarihinde, Esat Adil "Trkiye
Sosyalist Partisi" rgtn Fakat bir sre
sonra, "Trkiye Sosyalist Partisi" ni kapatmak zorunda Bu
kapatma syle
"Bir tarafatan terrist idarenin tazyiki, taraftan Hsn
grubunun yznden TSP (Trkiye Sosyalist Partisi)
sini ve Merkezini
Tutuklanan-
lar 13 ve "Trkiye Kominist Partisi" ni illegal olarak yeniden
organize etmekle de devam ederken
27 1960 Askeri darbesiyle hepsi serbest
Trkiye'de Sol Hareketler J 379
Muhalefet Grubunun
gre: "Trkiye' de Muhalefet diye
uydurulan zmrenin
inememesine' duyulan bir tepkidir. Dr. Hsn
grubu, TKP diye daima bu grubu ile bu
grup kendilerini daima burjuvaziye daha
gre, Dr. Hsn'ye "mu-
halefet" edenler, bunlara Muhale-
feti"S diyor.
Sesi"ndeki makalesinden sonra
3 ciltlik (bkz. Dipnot:l) Trkiye Kominist Parti-
si'nin Ali Keskin ve Mustafa Brl-
ce'nin kendisine dayamak nakleder. "Muhalefet"in k-
kenlerine iner. btn edilinen
izlenime gre, bu 'muhalefet' yzeysel bir Ouvrieriste6 harekettir. An-
cak, ne var ki, gerekte bu muhalefet grubu, btn
deklase lmpenlerden ba-
zamanlar organize tabii, bu organizasyonlar on-
polisin

ve Parti ii olsun parti
olsun, ve neden oldu.
belki de ok nemli
hususlar Ne var ki, slUbu amatrce idi. Bununla bir-
likte, ona ne kadar profesyonel olur-
sa olsunlar, gereklere cevapta glk Szgelimi,
yurt Bilen, anlatan Ali
za Keskin iin, isminin Ali'yi atarak "TKP
da Keskin diye biri yoktur" diyebiliyordu. Oysa, Kominter
makalelerdeki "Ali
Bilen'in ok iyi bilmesi gelirdi. nk bu Ali 1959
da len Alsancak semtinde Pasta Ali Kes-
kin' den Bilen'in Ali da
gerekirdi ki, 1924 KUTV'da mezun gen
komnistleri Trkiye'ye ve galiba Bi-
len de
"Muhalefet Grubu"na olan tepki
gsterenler szgelimi yazar Rasih Nuri de bulunuyor.
"Emeki" dergisindeki tepkisini belli ettikten
"Trkiye Komnist Partisi ve Bilimsellik" bir de kk ki-
en
nemli
biri de, ile,
Sovyet
cereyan eden festivaller,
anma ve
trenleriydi
380 1 Aclan
tap Mete Tuncay, " Birikim" dergisinin 14
Nisan 1976 tarihli "Solun Suphici ya-
tepkide TKP Yurt Brosu'nda Genel Sekreter
olarak takdim edilen Bilen "etin bir risale kaleme
yeryer i. cevap eden, fakat bunu belirtme-
yen fikirler ileri Sovyet Y. N. Rozaliyev'in
7
Mustafa
Suphi ile ilgili de bir cevap
Keza, TKP Yurt Brosu Merkez Komitesi
dergisi de Tabii, her ve gurubun tepkileri
bir taktik ve amaca hizmet etmektedir. Trkiye' deki
bir yazarlar, Dr. Hsn destalinizas-
yon hareketinden sonra tasfiyesine tepkide
ve grubu zaten 1930 beri Hsn'ye muha-
liftirler. Bilen ise, Stalin devri Parti ileri gelenlerini tas-
fiye hareketine bulunmak iin Dr. Hsn'ye grn-
mektedir. Oysa Bilen Stalin TKP'nin Stalin nezlindeki en mu-
temet adam idi.
Trkiye Kominist Partisi Kongreleri
Konusunda
Trkiye Komnist Partisi Kongrelerinin, "Muhalefet Grubu" ve
fraksiyonlar da ihtilaf konusu son
ortaya Trkiye Komnist
Partisi'nin Birinci Kongresinin 10 Eyll 1920 tarihinde, Mustafa Sup-
hi'nin Genel Sekreter Baku' da ikincisinin 1 Ocak
1925 de, ve Dr. Hsn nn
Genel Sekreter yazar. gre, 1Ocak1937
da ise, Parti likide "Plenum"
Hikmet Ran, Genel 1 Ocak 1946 tarihinde, Na-
Hikmet ve kendisiyle irtiabt ge-
ne da toplanan "Plenum" da kararla Mustafa Brle
Genel tayin
Yurt Almanya' da) TKP Genel Sekreteri kabul edilen
Bilen' in, Partinin 15 1922' de (?) Kongreyi, Ankara' da
aktetmesi ve Genel Salih seilmesini,
him trl
"Halk kurulan TKP'nin "Ankara
Vilayet Komitesidir" ve Salih da bu komitenin sekreteridir.
Bize gre burada olsa gerektir. Zi-
ra bir Vilayet Komitesi komnist Partilerinin tem-
silci gndermesi kabul edilse bile, Komntern'in Zorin
gibi bir gndermesi, olagan grlmektedir. Herhalde
Trkiye' de Sol Hareketler 1381
Ankara' da aktedilen Kongrede, TKP'nin kayda
biri gelir. Salih Moskova'ya 1927
gnderilmesinden 9 sonra (1946), TKP Harici Brosunun Muhacirle-
ri O'nu jurnalliyerek, Stalin'in gznden Altay'larda, Kiri-
fobat' da bir tecrit sebeb ve Salih
orada Ancak Stalin'in lmnden sonra, Hikmet 1950
Moskova'ya O'nun gayretleri ile 'iadei itibar' ndan ha-
bersiz ihtimalidir. taraftan a.g.e'de Milli Kur-
Ankara'da Salih Mustafa
Suphi'yi teslim Gerekten de, Anadolu
Kongresine dan ve Baku' dan herhangi bir delegenin
konusunda mevcut Bilen de "etin
(bknz. s.19) Dr. Hsn Anadolu Kongresine TKP'nin
kadrosundan hibir delege yazmakta, onu bu
kongreyi olmakla
taraftan Rasih Nuri (bkz. TKP ve
Bilimsellik-Qu Vadis 1976, s.20), Trki-
ye'deki Sol hareketlerin gerek 1 Ocak 1925 Dr.
Hsn' nn da da Akaretlerdeki evin-
de toplanan Kongreyle ve bundan da, olanak Mus-
tafa Suphi fenomeninin ortaya
Sonu
Eldeki, olduka dkmanlardan, sulamalar-
dan, sen-ben Trkiye Kominist
Partisi iinde "Muhalefet Grubu" olarak fraksiyon liderlerine
olan kesiminin muhalefeti"
husus, belli bir strateji ve taktik iermekte, muha-
lefet nedeninin, Dr. Hsn ve grubunun, Rusya'daki
Trklerin (10 Eyll 1919) TKP'yi ileri
ortaya Bylelikle Dr. Hsn'nn
Mustafa Kemal hareketini desteklemesi, Anadolu milliyetilerine ya-
da ortaya Bu takdirde, Konin-
tern'nin Haziran 1924 aktedilen Kongresinde Ukrayna-
Sovyet delegesi Dmitry Manuilskii'nin, TKP'nin grubunu
yani, Dr. Hsn ve dergisi evresini
'milliyetilik' le anlam

Trkiye Komnist Partisi iinde, belirli belirli dnemlerde,
veya bu sebeblerle Partiden fakat genede Dr.
fik Hsn 1947 kadar mutlak olarak egeme
TKP'nin illegal kesimlerinde ya tek tek grev ya da Dr.
Hsn' den habersiz, fakat TKP illegal rgtlenmelere
3821 Aclan
Sofiye okul
komsomol
doho sonraki
TKP
propogondo

lerdir. Rasih Nuri gre, "Muhalefet Grubunu"
kil edenler, 1930 TKP'den ihra Rasih Nuri
ri, diyor14: "TKP'nin ........ ih-
ra edilen muhalefetinin pek izgisini (ab) TKP'nin temeli
olarak grmek, Enternasyonelin o dnemde ihra ettiklerini TKP'yi ise
kk burjuva kk sapma (ab) olarak gsterme idi ve o
yolda yrd ... " Rasih Nuri "Muhalefet adeta
parti kadar eskidir" diyor ve ilave ediyor:16 "Burada
Aclan ve
sebeb olan bir veriyi gerekiyor. Trkiye' de muhalefet dedi-
(TKP iinde), yani, Partice, Komnternce Partiden bir sre iin
veya sresizce yine de veya
illerdeki sahip verisi Bylece,
Bursa' da veya Adana' da dnemlerde muhalefet (ab) adeta parti
olarak tutuklanmalar ve durum iinden
bir hal nk mahkeme bakan objektif
bir verileri yetkililerden, iki taraftan ok sonra
bu arap zmesine olanak yoktur ... "
Bize gre, "Muhalefet Grubu" ile ve ya-
en dogru Mete
"Birikim" dergisinin 14 Nisan 1976 tarihli
"Solun Mustafa Suphici Ama bu
sadece "Muhalefet Grubu"
na en vermektedir. Zira, Mete Tuncay, bu
sanki objektif bir olarak Dr.
Hsn savunan bir gibi
Safiye Kimdir?
Safiye (1909-21 1976), SSCB'nde, Stavropol
rinde okulda son-
ra Trkiye'ye Okuldayken piyoner (nc) ve komso-
mol (Kominist Genlik rgt yesi) Trkiye'ye geldikten son-
ra Komnist Partisine Ali ve Topu-
ile birlikte Safiye, 1928
Amerikan olan "Glen Tabaca" Ttn
1929 "Glen Tabaca" da uygulanan greve nclk
1932'de TKP Merkez Komitesi
da, Remzi
Sako ile Moskova'ya kamaya muvaffak oldu. 1936 gizlice Tr-
kiye'ye dnmeyi ile
1946 Esat Adil "Trkiye Sos-
yalist Partisine" ile birlikte ve "Gerek" gazetesini
Trkiye'de Sol Hareketler\ 383,
ldkten sonra, 1975 Komnist militan-
lardan Medet Aslan ile o da lnce kendisine fel ve
21Mart1976 gn Safiye Trkiye Ko-
mnist Partisi "Muhalefet Grubu" nun liderlerinden biriydi ve "Mus-
tafa Suphici nde gelen
Trkiye Komnist Partisi'nin
ve
Trkiye' de komnizmin ne mahdut gruplar bi-
linmektedir. Bu gruplardan biri, komnizmle teknik mcadeleyi ya-
pan Emniyet br de gizli Komnist Partisi' gizli
Bir komnistin basit bir parti yesi
srece, teknik bir bilgiye sahip pek imkan
yoktur. nk, Parti prensipleri buna engeldir. Parti yesi illegal faa-
liyetlerde soran, sadece verilen emirleri yerine getiren
kimsedir.
Trkiye' de komnizm alanlarda ve ortamlarda faaliyet gs-
terir. Biz burada, illegal mcadele yapan Trkiye
Komnist Partisi'nin 1951-1952 elde eden da-
yanarak, bir teknikle bi-
linmelidir ki, Komnist Partisi faaliyeti mutlak suret-
te 3 ila 5 hcrelenmelere gitmek Hatta
legal faaliyette bulunan Komnist Partilerinin bnyelerinde de bu hc-
relenme Ancak bu sefer hcrelerdeki ye 3 ila 5
yerine 25-30 hcreler kurulur. dahi i bnyesinde bir-
birinden habersiz kk hcreler ki, bir tevkifat halin-
de Parti faaliyetine geebilsin.
Trkiye' de ortamda, komnizmin faaliyet
line zerinde 1951-
1952 tarihine kadar, Gizli Trkiye Komnist Partisi'nin

Komnist Partilerinin kendisine has faaliyetleri, ve tak-
tikleri Komnizm, ne kadar legal olursa olsun bir yn ile giz-
lidir. Bu gizlilik, komnist mcadele mahiyetinden gelir.
Genellikle Komnist Partilerin kanun ilan lkelerde, m-
esseselere iin bu gizlilik onlara byk avantajlar Ko-
mnizmin gizli faaliyetinin bir ismi de konspratif (Conspration)
Bunun bizde ifade anlam, veya hukuki
deyimi ile illegal geen Partinin, kendine
zg taktikleri ve metodu
1951-1952 elde edilen verilere gre, gizli
olan Trkiye Komnist Partisi'nin taktik ve faaliyetini iki
3841 Aclan
blm iinde mtalaa etmekte fayda Biz ilkine tak-
tik" de taktik" ismini
1. Trkiye Komnist Partisi'nin
A)
a) Merkez Komite, Merkez Komitesi,
b) semt ve vilayet komiteleri,
c) Hcreler, sempatizanlar.
B) Parti Disiplini.
a) Partinin gelir Aidat.
b)
c) Gizlenme (Kamuflaj).
d)
e) Randevular, - sabit, seyyar
f)
g) Muhabere ve
h) Gizli (Kupr faaliyeti).
Parti ktphanesi.

j) tek merkezde ve
il. Trkiye Komnist Partisi'nin Taktikleri
a) Legale
b) Ferdi propagandalar.
c) Partice kamuoyuna
d) Telkin.
e)
yerler.
g) Partinin legal
Trkiye Komnist Partisinin

gibi Trkiye' de Komnist Partisi'nin kanunen
Yasak lkelerde faaliyete Tr-
kiye' de de komnistler lde gizli
ne Gizli faaliyete geen komnizmin ilk
Bu ana malzemesi insan ve insan mna-
sebetleridir.
Komnist bir merkezden
sarkan ve gittike tersine bir zm gibidir. Bir
pramide benzer. Bu milletlerin kendi bnyesinde komniz-
Trkiye' de Sol Hareketler 1385
min gibi; dnya yzndeki enternasyonal
de. Bu muazzam pramidin beyni son kadar Mos-
kova idi. Ama in'in ortaya sonra, komnizm ift
bir dev gstermektedir. Trkiye Komnist Partisi, Mosko-
va izler ve kr krne bir uydusudur.
Mahalli Komnist Partileri Moskova veya Pekin beyninin
kararlara gre faaliyet gsterir ve bu beynin kuvvetlen-
mesi iin hasbi nazari insan malzemesini
besleyen da, yani hakimiyeti (iktida-
ile) kapitalist toplumun karakteri olan yok etmek
ve bir
Mahalli bu pramidin beyni olan Merkez Komitesi,
Vilayet, Semt komiteleri, Ana hcreler, Hcreler ve Sempati-
zanlar yer Komnistler her ne kadar Komnist Partilerin
meydana gelen demokratik bir btn iddia ederse
de, hakikatte, objektif ller iinde mtalaa zaman, metod ve
gayesinde gibi, Komnist Partileri meydana
anti-demokratik bir btn ederler.
Komnist Partilerin kuvvetlerini ye gre
mek Komnistler esasen seim yoluyla iktidara gelmeyi gaye
edinmezler. komnizmin ilk ve son gayesidir. Bu se-
im propaganda ile yapmak istedikleri bir
yaratacak cemiyetin bnyesine ekmektir. Ko-
mnist Partilerinin btn faaliyeti bir ihtilale Bunu yapar-
larken, iinde toplumun zelliklerine dikkat ederler.
Komnist Partisinin herhangi bir siyasi partinin
gibi Her hcre, her komitesi mstakbel bir
ihtilal ordusunun nvesidir. Faaliyetler ve daima bu ynde-
dir. Her komnist (militan) ilerde bir idare
edecek disipline edilir. Komnist Partileri, mahalli demokratik
ihtiyalardan milli bnyelerin tabii bir uzvu beynelmi-
lel ihtilal merkezlerine angaje ve bu iin zel surette
insanlar meydana getirilen bir emrivakidir. Komnist
Partileri, zamanda Beynelmilel Merkezlerinin kendine has
zellikteki istihbarat da. Komnist Partileri, Sovyetlerin ve-
ya in'in dnya yzndeki stratejik koruyan, ko-
yolunda gayretler sarfeden sabotaj, kundaklama, suikast gibi
toplumu kertici faaliyetlere alet olan zel da.
Yani Komnist Partileri, veya olan beynel-
milel, kk Bu Partinin ye b-
yk nemi haiz anlamda her komnist ih-
tilalin paradoksuna glp gememek Komnist Partisi, bir
386 j Aclan
toplumda bir hcrelerden ibaret de olsa
ve telafisi zor gedikler sebep olabilir. Komnist Partilerinin
demokrasilerdeki en nemli alternatifi, bir toplumun
Birinci Cihan Harbi'nde, ekoslovak Komnist Parti-
si'nden Parlamentoya bir ye Bu kimse Gotwalt idi, fakat
ekoslovakya, yirmi sonra Ordu ve Sosyal Demokratla-
da ile komnist oldu. Oysa Fransa' da, Cihan Sava-
sonra De Gaulle kabinesine komnistlerden vekil girdi,
Fransa komnist Ama te yandan 1920 parti
lOOO'i gemeyen in Komnist Partisi sonra iktidara gel-
di. Romanya' da Ordu, komnistleri iktidara zaman, Ro-
men Komnist Partisi'nin ye 500'den fazla
Merkez Komite
1951-1952 meydana Komnist Parti Merkez Ko-
mite ye Fakat perde gerisinde ak-
tif ve durumunda olan
leri de hesaba katarsak, bu bir hayli pek tabiidir.
Ama biz bize delillere gre
Merkez Komite yeleri, muhtelif zamanlarda Moskova ile temas
byk bir tahsillerini orada genel ve zel direktifler ki-
biraraya gemesi, birbirini o zamanki iin-
de, TKP'nin Trkiye' de en mutemet olan Dr.
Hsn tensibi ile mmkn Sovyetlerce en mutemet
kimsenin, Partinin konusundaki emri, bir em-
ri de teliikki edilebilir. Dr. Hsn 1959 kadar
beynelmilel merkezlerin en mutemet idi. Partinin
konusunda, Merkez Komite yelerinin fikrini fakat kendi
esas olarak empoze ederdi. Emre itaat, samimiyetini, komnizme
olan ortaya koyan hallerde Dr. Hsn'nn
parti kalarak, Partiyi idare Meselii 1939-1946
gibi. Komnist Partilerde Genel gibi bir makam
yoktur. Genel tekabl eden mevki, Merkez Komitesi sekreterli-
Bunun Parti 1. Dr. Hsn, 1922'den
1959 kadar Trkiye Komnist Partisi Genel Sekreteri, Merkez Komi-
tesi Sekreteri (Parti I. Sekreteri) idi.
1951 Merkez Komitenin faal ye olarak
tespit gre, Partinin faaliyete bir Merkez Komite
ile kabul Bu Dr. Hsn'nn tasvibin-
den Merkez Komitesini Merkez Komi-
tesi TKP'nin en aktif olan st kademesidir. gene Dr.
fik Hsn tasvibi ile Merkez Komitesi Sekreteri
Bu seim zahiridir. tayin yoluyla 1944 sonra,
Trkiye' de Sol Hareketler 1387
Merkez Komitesi Zeki
1923'ten 1944'e gelene kadar bu grevde, Vedat Nedim (Tr), Hikmet
Hsamettin Hikmet, Emin Sekn, Emin Bilecan,
Hasan Ali Ediz, Fuat Baraner'in bilinmektedir. Merkez
Komitesi Sekreteri, Partinin en aktif lideridir. makam ola-
rak beynelmilel temaslardan da sorumludur. Dahildeki, vilayetler ve
li nemli temaslar, Merkez Komitesi Sekreteri
ile Bu demek ki, yeler bu gibi temaslarda
bulunmazlar; ettikleri vazife lsnde bu Merkez
Komite yeleri de yapabilirler. Vilayet Komitelerinin stnde, direktif ve-
ren, sorumlu olan Merkez Komitesi Sekreteridir. Mer-
kez Komitesi hcre sarkar.
Merkez Komitesinin br yelerinin de kendilerine bulunabi-
lir. Bu kollar da Merkez Komitesi Sekreterinin kontrol
Merkez Komitesinin kalan iki ye Bu
de kendilerine hcreleri Genellikle Merkez Komite-
lerine hcreler, komitelerdir Komitesi, Genlik Komitesi
vs. gibi). Bir Merkez Komitesi yesi ne kadar pasif olursa olsun, ku-
le iinde farzedilemez. olmakla
birlikte faal rol de oynar. Mesela 1946 ve 1951
gre Partinin Genlik ve niversite Merkez Komite yeleri
dan idare Parti Genel Sekreterinin Mer-
kez Komite yelerine birbirlerinden habersiz grevler de vermesi yer
Legal olsun, illegal olsun Komnist Partis'nde gizlilik Sovyet-
ler Komnist Partisi'nin de gizli bir Nite-
kim, Alman bu partizanlar, blgelerdeki Partizan
idare Almanlara blgelerinde
Rus harekete getirerek mukavemet hareketinin kurulma-
en byk rolu
Trkiye Komnist Partisi'nin Merkez Komitesi daima
bul Uzunca bir sre Trkiye Partisi'nin Genel Merkezinin
tanbul bu dikkati ekmektedir.
Merkez Komitelerinin illerde genellikle, o ilin sekretere de
Komite Ve hatta kendisine Merkez Komitesi
Sekreterlik grevi de verilebilir. Nitekim, TKP'nin 1951-1952 tev-
meydana gre, Sekreteri Tevfik Dilmen, hem
Merkez Komite hem de Zeki
pek ok Zeki
Merkez Komite ile temas eden Vilayet Komitesi Sekreteri, hu-
susi kuryeler; genellikle birbirlerini takma ad ile Esasen
temaslar tek tek iin, sekreter Merkez Komitesinin
yelerini bulamaz. Takma isim daha ok emniyet mlaha-
ile Takma isim vermeden de temaslar Ge-
nellikle muhabereler, takma isim ve ifadelerle yrtlr.
3881 Aclan
Merkez Komitesinin bir toplanh ve mahalli Bunlar
her zaman gizli yerlerdir. Bu mahaller bazen sabittir, bazen de de-
Partinin mall gc lsnde Merkez Komitesinin iki- kadar
toplanh mahalli kiralanabilir. Merkez Komite hcre ve
komite gibi, mutlak olarak
bir ah alhnda yapmak mecburiyeti Merkez Komitenin yap-
ferdi temaslar iinde yerler tercih edilir. Bunlar genellikle ikili ve
en fazla l iin fazla dikkati ekmez.
Merkez Komite, en fazla 3-4 ayda bir yapar. btn
Merkez Komitesince mecburiyeti Ka-
rarlar Vilayet Komitelerine edilir. Vilayetler de semt ve
onlar da ana hcrelere intikal ettirir. Partinin kararlar, bl-
ten alt kademelere kadar indirilir.
kademelerden gelen haberler, raporlar gnlk gazetelerden kesil-
kprler Merkezde Partinin ve direktifleri tespit edildik-
ten sonra bir veya daha fazla kimse kaleme Blten bylelik-
le olur. Bu blten, Partinin, ya gizli ya
da veya daktilo makinesi ile teksir edilir. Bltenlerin
gizlilik riayet Bltenlerle ilgili vesaik Bltenler de
okunduktan sonra partizanlar imha edilir. halde de, bltenler
bir sre iin partizanlara sonra tekrar geri
daktilo makinesinin bu
tevdi Genel olarak pek ok Merkez Komite yeleri dahi
yerini bilmez. Mesela 1946 kadar Hikmet'in bir mat-
de legal mevkuteler ve fakat 1946 Partinin bir
gazetesi grevini zerine alan bir gazeteyi de, mat-
da Bu Hikmet'e ait muvazaa
biri biliniyordu.
Partiye denen aidatlar, Vilayetler, sonra Mer-
kez Komiteye Bu Merkez Komiteye
Merkez Komitesi Sekreteri sorumludur.
Merkez Komitesinin de Bunun yeler-
den biri zerine gibi, ok fazla itimat edilen ve pasif durumda olan
polisin dikkatini ekmeyen birine de saklatabilirler. Bu Partinin
gizli gibi belgeler bulunabilir. Bu
1952 kadar Trkiye dahilinde akla Trkiye ile il-
gili en merkez Bulgaristan'
Parti bir zerinde tespiti genellikle tehlikelidir. Zeki
1946-1949 bir usul Partinin
evinin tavan pencere tespit et-
hem de lupla grlebilecek kadar kk
Merkez Komite yurt adam beynelmilel toplanhlara
ve festivallere delege gndermek de olur.
Trkiye'de Sol Hareketler\ 3s9
Merkez Komitenin tasvibi hibir partili yurt
Nitekim, Sabahattin Ali'nin
kendi hayahna mal
Legal daima Merkez Komitesinin denetimi
olur. Yeni bir legal teklifi, kademelerden
kadar intikal ettirilebilir. Bu hallerde, Parti ve-
ya ii bir komniste finanse ettirilir. Meselii 1946' da
dergisini Adil finanse
veya birka Parti faaliyetini, mufassal bir rapor-
la, Parti Birinci Sekreteri yurt Merkezlere bildirmek
mecburiyetindedir. Bu hariteki brolarca her zaman
tasvip edilmesi beklenemez. Tenkide tabi tutulur. Merkez Komi-
te ve iinde gerekli taktik tadilat Genel Sekre-
ter, Merkez Komitesi Sekreteri, Merkez yeleri Bu gibi
daha ok Komnist Partilerin legal faaliyet lke-
lerde
Partiden ihra edilen st kademe yeleri, bro ve merkezlere bil-
dirilir. Meselii, 1927 i+erinde Sreyya da bu-
Partiden grup iin Sreyya
birka defa yurt muvaffak olunma-
kendisi milliyetilik, Ankara Hkumeti ile irtibat (Moskova' da bu-
gibi sulamalarla muhakeme edilerek hkm
1927 sonra Rusya'ya giden Baytar Salih
lu orada bir temerkz Partinin Rusya'daki 1919
da tasfiyeye tabi Hikmet, lmnden bir sre
nce da bir gazetesine mlakatta
ben de 1930 Rusya' da kade-
rini Bu beyanatta da ki, 1927 sonra
Stalin'in tam kazanan Dr. Hsn Hikmet'i
de Komnterne rapor ederek, partiden
1951 gibi Stalin klt' nn, Komnist Partilerinde btn
hakim Bu devir, Komnist Partisi'nden ihra
kimse, bir provokatr, polis hatalardan
Partiden kendisini mdafaa ve fakat syle-
dikleri ne kadar gerek olursa olsun tasfiye mukadderdir. Partiden mutla-
ka zr dilenir, affa istenir fakat Parti, bir defa tenkide
Parti bir kimseyi affetmez (1952 kadar).
Merkez Komitesinin daima bir veya iki yedek Merkez Komitesi var-
Yedek Komite tepeden inme tavsiye ve tayinlerle Mevcut Mer-
kez Komite tevkif edilir veya hale gelirse bu yedek komite faali-
yete geer. Yedek Komite yelerini Merkez Komite yeleri bilirler. Mesela
1951-1952 Yedek Merkez Komitesi yeleri, Macit Bilge, Kemal
Ergin ve Tevfik Dilmen'den ibaretti.
Rasih Nuri Trk sol
hareketinin en u
birisi olarak
isminden srekli
bahsettirecektir
390 1 Aclan
Vilayet Komiteleri
Vilayet komiteleri, 1951 elde edilen sonulara gre dai-
ma Vilayet Komitelerine dahil olan yelerin,
Merkez Komitesi sekreterinin tasvibinden gemesi Vilayet Ko-
mitelerinin yetkili Merkez Komitesi yelerinden biri olaca-
gibi, genellikle Merkez Komitesi Sekreteridir. Hatta hallerde,
Merkez Komitesi Sekreteri Merkezinin bir ilde bulunuyorsa, o
ilin sekreterlik grevini de yklenebilir. Mesela, Zeki Anka-
ra' da bir taraftan Merkez Komitesi
ni ifa ederken taraftan Ankara Komitesini etmesi gibi.
Merkez Komiteden gelen emirleri ve
uygulamakla grevlidir. iinde ilin zelliklerine gre,
parti kaymamak ile, tedbirler faaliyet gsterebilir.
Sekreterlerinin grevleri mes'uliyetlidir. Parti btn faali-
yetlerini kontrol eder ve bir Merkez Komitesi yesinden ok partili
Vilayet Komiteleri sekreterinin -illegal faaliyetlerde-
Merkez Komitesi sekreterlerinin Keza, ilin-
de gizli daktilosu, olabilir ve Komitesi
ler, bltenler Merkez Komiteye giden kuprler ve rapor-
lar, il Komiteler ile Merkeze
Gerek Vilayet Komitesi Sekreterlerinin, gerekse yelerinin
ru biiminde inen (Hcreleri) Komitesinin
sekreter ve yelerinin hcreleri de, Vilayet Komitesi Sekreterleri
ile
Vilayet Komitesi sekreterleri bazen, Ana hcreleri
hcre sekreterlerini de hesaba katmadan, basit bir hcre yesi ile temas
kurar. Partinin kademede kontrol eder, parti faaliyeti konu-
sunda istihbarat yapar.
Komnist Partilerinde ok nemlidir. Bugne kadar ze-
rinde ilgililerce pek fazla

Sekreter, Parti faali-

yetini kontrol istihbarat yapmaz. Parti yelerinin en ince
na kadar Aile kadar girer. Meziyetlerini, kontrol
eder. Bir (Komnist Partiden gizli hibir yoktur.
Vilayet komiteleri, faaliyetlerini ve ra-
porlar halinde Merkez Komitesine bildirirler. Bu raporlar, Merkezin faali-
yetleri iin iin materyeldir.
Vilayet komitelerinin Merkez Komitenin kadar
seyrek Basit bir hcrenin adedi kadar yaparlar.
olan -1952 kadar- Vilayet komitelerinin
iin belli bir yer tespitine lzum yoktur. Bu yelerden birinin
evinde gibi sokakta, yerlerde, tenha kahvehanelerde de
Vilayet Komitesinin meselelerinin
konusu tabi esaslar, basit bir hcrenin tabi
Trkiye'de Sol Hareketler\ 391
hemen hemen Mesela marksist ko-
kitap okumalar (Partinin ile gizli
yat), siyasi i ve icmaller, Vilayet Komitelerinin yer
Vilayet, bir vilayetle yapmak veya temas kurmak istiyorsa,
bunu Vilayet Sekreteri zerine Vilayet Sekreterleri Merkezle
da idare eder.
Komitesi
Bir Vilayet Komnist Parti kazalara, nahiyelere, mahallelere
Her (blge) bir tekabl eder. Mesela, Ko-
mitesi, KomitesC Nahiyesi Semt Ko-
mitesi gibi.
isminden de gibi, bir Komitesi"nin ku-
ile eder. Bu Komiteler sekreterleri denetiminde
Komitesine bu eden ve direktif veren Vi-
layet Komitesi sekreteri veya yesinden biridir.
Komitesini eden hcre de ibarettir -1951 -
1952 gre-. Gerek sekretere, gerekse iki yesine,
Ana Hcre sekreterleri Alt kademelerden gelen
sekreterleri vilayetlere Komitesi Sekreter ve yelerinin
Ana Hcre'lerle haricinde zel hcreleri bulunabilir.
unutmamak ki, illegal faaliyet gsteren Komnist Partileri
tik ve hibir zaman itibar etmezler. neyi gerektiyor-
sa, genel taktiklerini ona gre ayarlarlar.
hallerde Komitesi Sekreteri, ye kur-
zel hcrelerden haberlidir. Ama, mesela, Sekreterinin,
kendi zel hcresi veya Ana Hcresi varsa, bunlardan, iki yeye
bahsetmeyebilir ve o iki ye de bu konuda kendisine soru soramazlar.
Komitelerine yeler, Vilayet Komitesinin tasvibi ile
konusunun komitesinin tabi
basit hcrelerin tabi hemen hemen
komiteleri genellikle olarak Komitesine bildi-
rirler.
Ana hcreler
ile temas kuran hcrelerin ettikleri birlikler, Ana Hc-
re'lerdir. Ana Hcreler deyimi, komnist terminolojisinde yer almaz. Ge-
nellikle onlar bu hcrelere Semt Komitesi ismi verirler. Fakat her zaman
semt komiteleri edilemez. komitesinin mahalde,
bir hcre bu takdirde isimsiz Bu sebeple bu
olsun diye biz
Ana Hcre' den halinde Komnist
olgun lkelerde sonra hcreler
3921 Aclan
numara Mesela: 350 Nr. Hcre ... gibi ... Ana Hcre Sekreterleri, Vi-
layet Komiteleri seilir veya tayin edilebilir. hallerde bu
grevi da yapabilir. Ana Hcreyi kuracak kimse ya bir veya iki
seer. teklif eder veya birinden
gelen tavsiyelerle, Ana hcre edilir. Alt kademelerden gelen, para
(aidat) haber ve meselelerine ait teklifleri, Ana Hcre
Sekreteri bildirmekle ykmldr. Ana Hcrelerinin de faali-
yeti, ve meselelerinin ve Vilayet
Komiteleri gibidir.
Hcreler
En alt kademedeki komnist Bu hcreler, Beynelrninel
Komnist Merkezden inen prarnidin dayanak Genellikle ki-
meydana gelir. Komnist Partileri lkelerde bu hcreler de
numaralarla isimlendirilir. Hcreler, Sovyetizrnin milli bnyelerdeki kk-
leridir. Legal Parti faaliyetinde bu hcre
Hcrenin ila tahdidi gizli iin variddir ve emni-
yet iledir. tek tek parti Bu da parti m-
nasebetidir, ama terminolojinin Hcre Hcrenin tam
edilmesi iin asgari meydana gelmesi
1951-1952 ki, Hcreleri nu-
maralanacak kadar ok iin isimlerle Mesela
rnir'in blgesinde edilen Hcresi gibi ...
Sempatizanlar
Sempatizanlar, sadece komnizme sempati besleyen insanlar dernek
Sempatizanlar zaman bilerek, Parti yesi halde
ajitasyonlarda rol alan faal insanlar dernektir. Parti termino-
lojisindeki tarifi, Partiye geirdikleri bir nevi staj sresi-
dir. Ama bu dernek ki, her sempatizan mutlaka Partiye ye
yle haller ki, hi Partiye girmedikleri halde, Komnist Par-
tilerinin lde rol oynarlar. Hatta byle
mensubu Parti'de komnizmin bir siyasi
olabilir. Sempatizanlar, Komnist Partilerinin kamuoyuna
hoparlrleridirler. Sernpatizanlardan, resmi Parti di-
ye bahsetmek, en isabetli
Disiplin
Komnist partilerindeki disiplin, siyasi Partilerdeki disiplinden
ok ve sert meyyidelerle Komnist totalitarizmi-
nin bnyesindeki disiplin Komnist partilerinin bnyesinde ade-
ta her hareketi, disiplin
Fert, partizan (militan) yok olur, silinir.
Trkiye'de Sol Hareketler\ 393
Parti ilkelerine sadakati bu disiplin Partizan, Parti emirlerine bir
otomat ile intibak eder. Emirleri hemen uygular. Bir sekreterin ver-
greve, itiraz Kararlar ka-
dar zerinde Ondan sonra Partizan, o karara mualif dahi bulun-
sa, cansipenhane
emirlerine itiraz, disiplin bir harekettir.
Mesela hkmler, mahkemelere emsal olarak gsterilemez.
Gsterilse bile mahkeme heyeti o misale uymak zorunda bu-
nun gibi mazisindeki bir hata zaman ona ve-
rilecek cezalarda nleyici rol oynayamaz. Birisi disiplinsiz-
likten ceza bu durum ikincisi iin emsal edemez. Mut-
lak Parti silinir gider.
Disiplin en ketumiyet gelir. Bir ok
komnistle temas etmemesi ve komnist disiplin icap-
ok insan yznden, Parti par-
tizanlar dahi mevcuttur.
Partiden habersiz olarak hususi tanzime yeltenenler dahi
disiplinsiz addedilirler. Evlenme, dahi Parti
Hcre sekreterine Aksi halde, esasa tesir etme-
se de bir partizan, sekreterine bu ko-
'disiplinsiz' hkmne
Komnist Partilerinde bazen byk gnahlar Mesela,
bir Parti tenkit edip, o karara muhalefet etmek ve bir de hangi
maksatlarla olursa olsun Sovyetler ve onun liderleri aleyhinde ko-
yazmak -1952' deki durum budur-. Bu hi biri affedil-
mez. Mesela, Alman, in v.s. komnistlerini tenkit edebilirsiniz ve
fakat Sovyetler asla!
Cezalar
Komnist Partisinde cezalar, tevbih, tenbih, muvakkat tart ve ebedi
tarttan ibarettir. fiiller iin bu cezalar Mesela, Hcre top-
saatinde gelmeyenlere, Hcre mazeretsiz devam-
gsterenlere, Partiye ve Parti faaliyetini etkileyecek
leri kendi yapanlara, kasten yalan syleyenlere, Parti Sekreterine
zel bilgi vermeyenlere, Partice verilen vazifelere itiraz
edenlere ve vazifelerini yapmayanlara, Partiden habersiz
Partiden habersiz herhangi bir girenlere, Parti sekre-
terine ok sual soranlara, Sovyetler aleyhinde bulunup, Titoculuk hareke-
tini venlere (1947-1948); Partinin tasvip komnist kimselerle ar-
yapanlara, illegalitenin riayet etmeyenlere, Parti
dan kayanlara, tenbih ebedii tarda kadar cezalar verilir
ve bu cezalar da
3941 Aclan
Partinin Gelir
Aidat
Komnist Partilerinin genel olarak Sovyetler finanse edil-
dikleri Komntern bu
idi. bu sanmak Komnist
Partisi para vermez. Sovyetler, komnist para
demez. Ama yollarla ki, bunlar daha ok
zaruri giderleri, matbaa gibi olayla-
ra Sovyetlerin para verdikleri kimseler, genellikle casuslar-
Bir casus, Parti yesi olarak fiilini Sovyetlerden para al-
maz. Bunu idealizmi yapar. Mesela, Amerika Devletle-
ri'nde Rosenberg'in Atom Sovyetlere vermesi gibi.
Komnist Partisinin gayri olmayan gelir yelerinden
her ay Demokratik bir partiye giren, kanunun tahdit et-
miktarda partisine verir. Fakat, gerek TKP' de ve gerekse dnya-
btn komnist partilerinde yeler gelirlerinin %3' ile %20'si
da bir aidat vermek mecburiyetindedirler. Aidat, bir partilinin en nemli
disiplin lsdr. ay st ste mazaretsiz aidat vermeyenler, Partiden,
bir daha kaydiyle tardedilirler. Keza, gayri muntazam aidat
deyenleri de cezalara Aidat konusunda istisnai
haller Mesela, Partili ise, miktar bir aidat
olarak taahht edebilir. Veya Partili ise, bir kazan temin za-
mana kadar hcre ile aidat demez.
Partinin gelir
1. Komnist Partisinin ynetiminde geliri.
2. Beynelmilel Komnist Merkezlerden gelen para ve mal
3. Perde gerisinde Komnist
4. teberrular.
5. ticari
6. Soygunlar ve gayri kazan
Bilhassa Komntern olan
Sovyetler Trkiye Komnist Partisini finanse
Bu isimleri: Neft Sendikat, Rus Harici Ticaret Askot
Sovyet Vapur Acentesi.

a) ye Partiye bulunur
b) Parti yeye bulunur
ye gayri muntazam zamanlarda belli
bir partiye hibe edebilir. Bir tevkifat partizanlar iin
Bu gibi hallerde partizanlardan
sempatizanlardan da Hapiste ocu-
Trkiye' de Sol Hareketler 1395
varsa, imkan nisbetinde onlara sembolik rakamlarla da olsa ya-
Bylesine bir tevkif edilen moral durumuna gre

Gizlenme (Kamuflaj)
Gizlenmenin Parti terminolojisinde iki
1. Polisin takip bir Bu da iki yolla

a) Ya o kendi insiyatifi ile bir veya iki kendi-
si ile temas bir yere
b) Veya, bu parti tayin edilen bir yerde
veya yurt
2. Parti, gayri kanuni bir iin, btn faaliyetinde giz-
leyici hepsine vurur.
Mesela, genel olarak parti yeleri, zel polisin gzne
batacak yerlerde -kahve, gazino ve benzeri yerlerde-. Polisin
gznde, evine evinden giden mazbut bir insan
Solcu olarak kimselerle, grnmezler. Hatta aile
mnasebetleri kurmazlar. Bunun aksini yapanlar, disiplinsiz olarak su-
Nitekim 1949-1950 eski Sadun Aren'in
evine bayram ziyaretine giden, Sadun Aren'i
bir partiliyi, Sadun Aren, Ankara Viliiyet Komitesi Sekreteri mer Ltf
Tuncay'a mer Ltf de, bu Partiliyi tenbih vererek,
bir daha byle hareketlerden
Gizlenmenin bir de, btn solcularla ve parti ile
kesmektir. Parti ile kesilerek bir sre uyuyan, piyasadan ekilen
bylelikle polisi de ve mstakbel bir
latlanmada n planda yer
hallerde de partizan Parti tard alabilir. Ama bu
uydurma bir Belli bir gizli grev iin mahiyetindedir.
Kamuflaj
Trkiye Komnist Partisi'nin bilhassa Ankara (1944-1951)
belirli bir zaman iin kendisine zg bir kamuflaj ve taktikle polisi bir s-
re dikkati istikametlere
ki; genellikle takip saatlerinin
ve dikkati ekmeyecek yerlerde takip saatlerinde de polis,
komnistleri en olmayacak kimselerle ve bu sebeple
lendirmeler Mesela, Terziler diye 1950'den n-
ceki Ankara bu operasyonun sonucudur.
Mesela; Komnist Partizanlar, genellikle ya toplumda isim
partiyle ilgisiz ya da tesadfi seerek onlar-
la bir rnek (X) Her
396 J Aclan
gn ve polise A-B-C-D-E-F gibi muhtelif yerlerde gz-
kr. Dikkati zellikle olmayacak insanlar zerine eker. Parti tema-
(Y)'yi Polisten gizlemektir. Onunla ayda veya gnde ve-
ya haftada bir A, B, C, D, E, F belki de hi siyasi ol-
mayan kimselerdir. Dikkat bunlar zerinde ve taraftan ra-
hat rahat Parti da (Y) ile veya grubu ile temas kamufle
olur.
dostluk, edebiyatla ilgili toplu mnasebetler, piknikler ve gezi-
ler de mkemmelen iki veya partilinin mnasebetlerini gizleyebilir. Bu-
nu 1946-1947 Zeki Dil ve Fakl-
tesi muhitinde uygulamaya muvaffak Zeki
Keiren Piknikleri pek ok Merkez Komite Vilayet
Komitesi dahi kamufle

Komnist Partisinin Hcre faaliyetlerinin tam
l ile Bir hcrenin faaliyeti neye
Komnist Partisinin de noktalar
Bir hcrenin taazzuvu iin iki merhalenin Pratik
merhale, gizlilikte meleke kazanma, Partiye adam almak iin ele
vermeden propaganda becerebilmek, beyanname giz-
li organize etmek, basmak, yaymak, yalan sylemekte
mak, polisi atlatabilmek, hatta polisi
intibak kabiliyetine sahip olmak, hcre planlamak
nitelenebilir. Nazari merhale ise, hcrenin sistemli ve planla metodik ola-
rak marksist-leninist kltrlerini nk, pratikle teori
beraber yrtlmedike yoktur. Bu Stalin devri-
nin Komnist partilerinde ilkedir. Bu konuda Stalin der ki; "Tat-
bikat ihtilalci teori ile yolu gibi, te-
ori de ihtilalci tatbikata Fakat ihtilalci tat-
bikatla bir bir teori muazzam bir kuvvet olabilir."22
Komnist Partisi gayretle marksist kltrn ar-
bir yoktur. Bylece marksistler iin, partililer genellik-
le "Ktphane Fareleri" Onlarca esasa
hcre ve bir disiplin okumalar,
tertip edilen seminerlerdir. Bu metod, zamanda tipik bir "Beyin
ma" usuludur de.
Her Hcre bir gndemi Mesela 1947
"Keiren" de bir hcre gndemi
1. ve parti icmali (Hcre Sekreteri tara-

2. Stalin'in "Ekonomi Politik" bir blmn
(Hcre yesi
Trkiye' de Sol Hareketler 1 397
3. Hafta iinde grlen yeler olarak ve tefer-
ile Hcre sekreterine
4. Hcre sekreterinin zel ve genel direktifleri.
5. ve
6. Gelecek gnnn ve yerinin tespiti ve
7.
Her Hcre idare eden bir Bu konur.
Bazen de sistemli olarak Hcre sekreteri idare eder. As-
Sekreterdir. yelerin getirilmesi
de gayesiyledir. yeler de bir Hcrenin sevk ve idaresinde
olurlar.
Her Hcre gizlilik bir defa 'abi tutularak re-
vizyondan geilir. tenbihler Randevu saatinde ve yerlerin-
de diye, yer, saat ve gn her yeye tek-
rar ettirilir.
Partinin genel bu hcre ile
dirilir. Hcre periyodik disiplinin hakim
Parti noktai
Partinin biri de legal takip ve kupr fa-
aliyetidir.
1951-1952 tev kadar nazari okunan ki tap
ve zetleyebiliriz:
Diyalektik Materyalizm.
(Lenin).
Devlet ve (Lenin).
Ekonomi Politik (Stalin).
Kapital (Marx).
Sovyet Komnist Parti Tarihi (Ecnebi Diller
yatevi, 1940, Moskova, SSCB Merkez Komitesi Komisyonu re-
dakte ve 1938'de SSCB Merkez Komitesince tasvip
Parti Bltenleri.
Partinin tensip edip tercme makaleler.
Mustafa Suphi lm gn.
Stalin gnleri.
Mao-e-Tung'un nutku, v.s ...
Mustafa Suphi ve Trabzon'da 28/29
Ocak 1921 tarihinin partinin btn hcreleri
yapar. Mustafa Suphi'nin bltenler okunur.
1951'de Mustafa Suphi ve ldrlmelerinin 30.
Partililere 250 Mustafa Suphi'nin bir resmi de

Partinin bir de istihbarat kolu 1919-1952 bu kolu Anka-
ra' da Parti Vilayet Komitesi Sekreteri mer Ltf Tuncay sevk ve idare et-
3981 Aclan
Tahkikat yapan mer Ltf Tuncay,
Partinin istihbarat faaliyetine temas
1. Alt kademelerden Partinin btn faaliyetini kontrol;
2. Aktel haberlerden, siyasi, askeri haberlere kadar

iinde 'casusluk' fiiline girecek komntern,
Komnist Parti yasak Fakat bu bugne ka-
dar da Sovyetler Komnist Partisi
haber toplama konusunda ok ve yarar-

Her Partizan belirli ve Partiye iin

Randevular, sabit ve seyyar parola
Hcre mahalline gre isimlendirilmesinde
fayda bir sokakta, veya bir kahvesinde veya bir
piknik buna "Seyyar-Gezici
bir bu "Sabit toplan-
Emniyet gizlenme ve kamuflaj seyar tercih
edilirse de, makbul olan ve ciddiyet ifade eden sabit olan-
yani bir esrarengiz bir hava ve-
rilmez, tabillikten
Birbirini iki partilinin ilk iin bir parola tertip edi-
lir. Bu parola genellikle, bazen bir jest, bazen de bir szdr. Mesela
1950 Vasfi Ykselsoy, Marsilya'da Dr. Sevim kebap"
kelimesi ile
da parola belirli bir gazete veya belirli bir
cepte belirli renkte bir mendilin cepten
larak, terinin silinmesi v.s. tecelli edenidir.

Merkez Komitesi sekreteri ile, vilayetler irtibat
kuran kimsedir. basit birok zellikleri
Mesela bu, zel gezginci bir bir
tir veya Birok illeri pek tabiidir. Bu dikka-
ti zerine ekmez. Bu kimse partinin ve faal bir ise,
Parti Komitesi Sekreteri ile yapabilir. Vi-
layetlerle direkt temas ve Parti Komitesi Sekreterine
verir. Bunun 1950-1951 tipik Zeki ile Saim
olan Saim Al-
Zeki zel ve kuryesi idi. g-
revleri dikkati ekenleri zetlemek mmkndr;
a) merkeze nakletmek,
Trkiye'de Sol Hareketler 1399
b) Merkezin yeni Vilayetlere etmek; gizli bltenleri
Vilayetlere nakletmek, Vilayetlerde merkeze gtrmek.
c) Vilayet Komitelerinin meselelerini merkeze nakletmek,
d) Kopan Hcre mnasebetlerini yeniden tanzim etmek,
e) Hcre alarak Vilayete gtrmek,
f) Hcre karar ve tekliflerini st kademeye nakletmek,
g) Polise adresleri, Parti iin
bu gibi adreslerdeki da st makama gtrr.
Kimlerdir?
zel durumu
her hcre sekreteri bir
Vilayet Komitesi Sekreterleri ile irtibatta bulunan en basit bir
parti yesi de Merkez Komite ile temas eden Vilayet Sekreter-
leri de olarak nitelenebilirler. ve yeri geldike her
partizan bu grevini yapabilir. Bir de tevkiflerde, tevkif
Komnist ile, olanlar irtibat
Bunlar her iki tarafa haber ve talimat gtrdkleri gibi, ierdekile-
re para ve da organize ederler. hallerde irtibat-
tebdili yaparak iller gidip geldikleri vakidir (Merih
o Ankara' da bulunan Mihri Belli' ye mektup
de gibi).
Muhabere ve
Muhabere gibi, bilinmeyen kimselerin adresleri
ile de zaman ifadelerden
ve imzalar hep Merkeze
mektuplarda gibi). Parti meselelerinde rumuz
Mesela genellikle komnistler "hava gidiyor" dediler
mi bunun polis tazyikinin ve takibinin Harile muhabe-
rede Sevim da gibi, bir kurye ile
Gizli (kupr faaliyeti)
Gizli bir Parti, yoluyla yapar. Bunlardan
biri legal dergiler, gazeteler br de beyanname gibi
Bir de partililer iin gizli ki, bunlar ka-
muoyuna gibi, mteakip imha edilir. Gizli
hemen hemen btn hcreler bilerek veya bil-
meyerek grev sekreterlerine verdikleri rapor-
lar, gizli materyelleridir. yurt sokulan kom-
nist karakterli eserler, etdler de malzeme olarak bu
400 1 Aclan
Kupr Faaliyeti
1950 TKP bu faaliyet iin zel Teknik Hcre Bu
Hcreye bir de radyo ve da dinleme g-
revi Bu teknik hcre btn haberleri, ilgili makaleleri derleyip
Merkez Komitesine da Behet Pekmerdol'un Hcre-
si -1951).
Parti Ktphanesi
Merkez dahil, her vilayetin Parti Ktphanesi Bu k-
tphanenin hibe ile Sol ve komnist kitaplar,
kanunen eserler burada bulunabilir. Kitaplar bazen bir
muhafaza edilir, bazen de Partizanlar taksim edilerek
1946 TKP Ktphanesi, Kemal Pa-
Caddesi ESHOT brosunda saklanmakta idi. Bu bronun Ahmet
Bilge, zamanda Vilayet Komitesi yesi bulunuyordu.
Ankara TKP ktphanesi ise 1946'da, Trkiye Sosyalist
ve Emeki ve Kyl Partisi'nin Ankara intikal etti. TSEKP kapa-
Trkiye Genler devredildi. 1947 mitinginde
bu pek tahrip edildi.

Gerek TKP Merkezinin, gerekse vilayetlerin bir
Bunun zerine bir gibi, yurt
Merkezlere de diplomatik olan Demirperde ge-
risi kuryeleri ile de
tek merkezde ve
ilk yer Vilayet Komite sekreterlikleridir. Sekre-
ter, Vilayetin geri da Merkez Komiteye gnde-
rir. Aidatlar, mrekkep, iin yol, yatacak gi-
der. Partiye radyo, daktilo
Komnist Partisinin Taktikleri
Legale
Gizli Komnist Partisi'nin ilk gayesi, hangi maske ve isim
olursa olsun legal bir hale girme
btn komnistleri gizli faaliyetle, halk kitlelerine inemeyeceklerini bilir-
ler. Komnist Partileri iin verimli olan Gizlilik halk-
la temasa mani olur ve partizan faaliyetleri tecrit eder. Tecrit olunmak ise
komnistlerin bir haldir. tarihimizde ve hele gnmz-
deki siyasi Parti, Dernek, olmak zere isimler
Trkiye Komnist Partisi'nin kontrol, sevk ve ida-
Trkiye'de Sol Hareketler 1401
resi 1919'dan bu yana birka isim anmak yerinde
"Trkiye ve ifti Sosyalist (1919), Dernekleri", (1922),
sendikalar, genlik yekunu bir
hayli ve her halkarda Trkiye Komnist Partisi kitle ile temas

Komnistler illegal ok emin ve fakat
verimsiz bulurlar. te yandan, illegal par-
ti i bnyesi da Parti-
zanlara verir. disiplinsiz tedbirleri kolay-
Bir zamanlar Balkanlarda " Komnist bir fraksiyon" de-
yimi Komnternin Balkan seksiyonu bu yzden byk tenkitle-
re maruz hatta Komntern Yugoslav Komnist Partisi
Merkez Komite yelerinin pek Sovyetlerde
Propaganda ve Ajitasyon - Telkin
Propaganda uzun isteyen bir bilim haline ge-
Sovyetler - PROP rumuzu ile bir Bronun
bilinmektedir. Biz bunun, ilmini de, TKP'de uygulama
bakarak elde tespitle
Bir partizan, her halkarda propaganda ile grevlidir. Propaganda,
yapan kimsenin gre Ferdi propaganda-
lar, nihayet bir grubun veya birka Partice gayesini g-
zetir. Aslolan propaganda, memleket ajitasyonlarla
Bunun iin Trkiye Komnist partisi kitlevi propagandaya
bilmek iin, olarak gnn
gre hadiselerden yararlanarak sesini
Dnya iindeki ve Trklk - 27
Devriminden sonra, iinde gnlere kadar uzanan,
kapitalist metodla madenlerin sm-
rlmesi gibi meseleler, Amerikan ve NATO son olarak Alevi-
lik-Snnilik tahrikleri rnek gsterilebilir. Komnist Partisinin propagan-
da bilhassa dikkati ekmektedir. Belli bir meyyide
iin ve veya bu ahlaki ilkeye komnizm iin
btn meseleler bir ajitasyon meselesi haline getirilerek bir propa-
ganda Bunun nedenleri, komnistlerin diyalektik stnlkle-
ri ile izah edilebilir. demokrasinin komnizmi
olsa bile namtenahi 1950-1971 Trki-
ye'de "sosyalizm" byk bir yzdesi Trkiye
Komnist Partisi'nin kontrol
propagandalar, zn telkin gcnden Israrla belli
fikirlerin bu fikirlere inanmak isteyenlerin beynini
kar. Telkin, komnist psikolojisinde nemli bir blm eder.
4021 Aclan


ve Sencer

gibi
Trk
toplumuna


getiren nadir
sol
entellektell
erdendi
Sempatizanlar
Sempatizan her partiza-
grevidir. Partizan ise okullarda; ise
fabrikalarda; memur ise dairelerde bu
evreyi
Sempatizan
Partizan uygun eline
kin onunla uzun bir kurar.
bir samimiyet tam itimat kurulur.
Bunu iin, partizan meziyet ve
Bu kimsedeki mspet-menfi
btn hasletlerini belli bir yrngeye oturtarak, elinde kurban
belli bir gelir. Bu devreden sonra kendisine Partizan,
resmi temaslardan sonra belli bir sorumluluk duygusu ile dolar. Bu andan
itibaren, parti komnist Bazen de top-
lumsal olaylar, kitle halinde sempatizanlar Ancak bu nitelik srekli
O toplumsal olay geip gittikten sonra kitle asli dner. Me-
selii, 1944'ten sonra Fransa'da Komnist Partisi'nin Parlamentoya en fazla
milletvekili ile girmesi gibi... Sempatizanlar TKP'nin halk
iletkenletidir. Hemen hemen en faal Ve hele Partiyle resmi bir
de iin partinin polise rol de oyna-
mazlar. Sempatizanlara Partinin hoparlrleri de diyebiliriz;. Partizanlar Ko-
mnist Partilerinin (Spontane)
Partinin, Legal
Bunlar pek oktur. gnmze, yz-
lerce dergi, gazete ve kitap ismi zikredebiliriz. Fakat
illegal partinin legal ile uzun sre szcl-
yapanlar "TAN" gazetesi ile "Yurt ve Dnya"
ve" dergileri
SONU
gnmze, Trk sol ve komnist
hareketlerinin serveni, ya kk profesyonel ihti-
la)ci grubunun tekelinde ya da 1960-1970
gibi, elitin ol-
Trk milletinin, komnizme ve sosyaliz-
me, kyl ve olarak nedeni,
ikiyz beri sregelen - halk gittike
her iki grubun kutuplarda yer Bir
ve tekelci tutumu, bize gelen
marksist de son on yani
Trkiye' de Sol Hareketler J 403
sol en dnemde de bu nitelik de-

Marx, "Alman eserinde, kendi teorisinin
iin yreklilikle yazar. ona
gre sosyal bir sahiptir. Nitekim, Marx'tan sonra,
zellikle onun bu hareket eden spe-
klatif ortaya E.J. Hobsbawn, K.A. Wittvo-
gel gibi "Asya Tipi retim"
den hareketle, yeni teoriler ortaya Bu speklatif
en tipik Wittfogel'in "Hidrolik Teorisi" dir.23
Trkiye' de sol hareketler, 1960'tan sonra da Do-
konusundaki zerinde
gelen Maoculuktan ve gene gelen Moskova
den hareketle, bir kez daha ortaya Fa-
kat, entellektel marksistler, Trkiye iin yeni bir olan "Do-
benimseyerek, Trk toplumunun bir ya-
sahip yeniden Yeniden diyoruz, n-
k, solun hibir zaman itibar ve kendi ifadelerinde ola-
rak niteledikleri yorumcular, beri kah sezgi olarak, kah bi-
linli bir bu zaten ortaya Solcu
bu yeni ile bir
denilebilir. Szgelimi, Sencer Toplumu
ve Asya Tipi retim Kkmer'in "Dzenin
Muzaffer Sencer'in "Dinin Trk Toplumu-
na Etkileri" eseri, solun diyalog kurma denemelerine rnek gs-
terilebilir.
Soldaki bu hareketler, bize gre en olumlu sonucunu
Kemal Tahir'in Metin ve Halit Re-
sinema kendini soyut mark-
sist bir kavramdan hareket eden bu Trkiye gere-
ile klasik tamamen
lar, yepyeni bir senteze Kemal Tahir'in "Dev-
let Ana", "Yol "Yorgun "Kurt Kanunu",
ekirdek" Metin "Sevmek
"Kuyu"; Halit "Haremde Drt
"Bir Trk'e Gnl Verdim" filmleri bu yeni sentezin olumlu
Fakat bu sonular, politik bir yan-
en hcumlar yeni senteze
soldan birinci nsz-
de ifadesini bulan yeni senteze bylece Bize
gre, Kemal Tahir gibi bir bilge Marksizmden kala
kala bir tarihe metodu Metin Erksan ve Halit film-
Trkiye yerli
ve milli bir
edebiyat ve sanatta ortaya
kayarak adeta bir ekol
yaratan isimlerden biri
ynetmen Metin Erksan,
Kemal
Tahir
4041 Aclan
lerinde Trk meselelerini dile getirirken, sanat ha-
zellikle sinemaya, geleneksel Trk ile
paralelden sonra bir hediye
Politik sol, son yerini
Maoculuk ve Lenincilik, genlerin elinde bireysel ci-
nayetleri, gangster hilelerini birer silah -kaynak-
Sosyal adaletin veya sosyalizmin insan sevgisi ile yz-
n Marx'tan de, ilkelerinden alan bir grup (Hareket
dergisi toplananlar) gven verici kk hikaye,
deneme ve felsefi bir tempoyla
ler ve daima gnlk ve eylemlerin
CHP'nin Ecevit tipi, Sosyal Demokrasisi ise, klasik Marksizmin yumu-
ve bir renk ortaya
Y-ani o da gibi muhafaza kltrel
me sorununun ve zmlenmesinde Solu"
Solu - Moskova Yolu" nktesindeki so-
ve irkinlik bir yana, bu iinde daha ok birbirle-
rini "idare" yani, kimileri sola, kimileri de prestii-
ne angaje
Trkiye' de Sol Hareketler 1405
Onyedinci Blm
1- Neden Sosyalist Parti 1946-TKP'nin ve
Mcadelesinin Tarihi (1914-1960), C. II, s, 91-93, 1976
2- Trkiye' de Sendika Kuruldu,
1975. Bu kitapta verilen bilgiye gre, Skeli Melek,
retmen Okulunda son kadar sigara
girip (s, 19) 1932
kun
3- Neden Sosyalist Parti, s, 93, 1946, C. II
4- a.g.e., C. II, s, 52
5- a.g.e., C. II, s, 54
6- Ouvrieriste: Salt dayanan, kesimi inkar edenler.
7- A. Rozaliyev, Trkiye' de ve
bul, 1970, bu Rozaliyev'e aid olan blm
"27 Kapitalist ve Mcadeleri"
Rozaliyev'e cevap ise, "Gncel"
"28-29 Ocak 1921'i Unutma- Mustafa Suphi ve
1977," 141-159. Rozaliyev'e ait olan

8- Neden Sosyalist Parti, s, 15, 1946, C. I
9- Bilen, etin s, 19, TKP yer belli
1975.
10- Neden Sosyalist Parti, C. II, s, 68.
11- Neden Sosyalist Parti, C. II, s, 94-95'te yazar: " ... Bi-
zim Radyoda, dergisinde ve etin bol bol T.K.P.
demeler veren, yapan Bilen) .... Dr. Hsnye kf-
rederek silip atmakta, Mustafa Suphiye yaltanmakta, devrime
fazla olan Salih ne srerek kendine tutunacak yer ara-
Salih kadrosu, parti direktifini dinlemeyerek ha-
reketlerle Mustafa Suphiyi eline ... Kendini
Mustafa Suphinin yerine geirmeye, kongreler yapmaya
koymaya ve 1923 kadrosunu da da-
ve tek Salih sorulan da 1925
kongresinde cevap vermeyerek Hsnye yklemeye ...
1928'de Moskovaya gitti... 1973'de uymayarak Rusya' da
12- George S. Haris, Thr Origins of Communism in Turkey, s, 131-132, Stanford
California, 1967
13- Rasih Nuri TKP ve Bilimsellik-Que Vadis
lu, s, 17, 1976.
14- a.g.e., s, 17.
15- a.g.e., s, 20
16- a.g.e., s, 54
17- Rasih Nuri a.g.e'inde 'Trkiye'de Sol Hareketler'
son da Bu cevap verecek An-
4061 Aclan
cak sylemek isterim ki, TKP'nin ynetici durumun-
da ieren kitaplar bu konuda a-
isteyenler iin byk bir TKP gerek
parti ilgililerinin gerekse, Emniyet masonik gibi saklama-
izah gtr. Rasih Nuri a.g.e'nde bizim belge
ralamakla, iddianamelere dayanmakla tarih ileri sryor.
Belki Bu bir da ok sonra
iinde kimselerle sz ediliyor
ki, ben bunu ok arzu halde, eskilerden merhum S-
reyya Aydemirle sylemekle, kendi bir de-
1952-53 cezaevinde Celal Zht Benneci, Halil
ya, Dede Ahmetle ile o bu tarihini
konusunda bir fikrim iin, ve bir sis-
yoktur. Zaten, onlarla ve-
rileri de dip "zel olarak Tabii "zel
diye bu ilgili
dir. Bana, eski iddianamelerini bulunan eski
bir milletvekilli ve onun ismiyle o devrin iddianamele-
rinden da "zel dip notuyla "zel Ar-
deyiminin gvenlik kuvvetlerinin bana belgeler Hat-
ta, Mehmet Kemal bir st olarak bunu yaz-
Bir da gerekten
Zira, Emniyet Genel ya da gvenlik kuvvetlerinden
bir nszlerinde kendilerine
de bir telakki edecektim. Birinci n-
sz de gvenlik kuvvetlerinin TKP'nin eski a 't belgeleri ift
mahrem dosyalarda konusu ol-
sun, olsun Rasih Nuri
ken, bugnk TKP'nin tarihinin TCK'nununun 141ve142. madde-
si srece Ona gre
Komntern gn Komnternin hangi dos-
Bu TKP'nin eylemlerini fazla nemsemek gel-
mez mi? A.B.D'nin California eyaletindeki Hooven Enstits bir
dostum ile grme elime dokunan bir
Maocu grubun dergisinde de
Komntern dergilerinde ve haber bltenlerinde, Laz
Hsnnn, Ali Keskinin zaman zaman gerek Trkiye konusunda, ge-
rekse dnya ile ilgili haber ve Bunlar da y-
le TKP'nin, tutumu, stratejisi, tezleri ko-
nusunda bilgi vermemektedir. TKP'nin, iyice 'Mi!lf Demokratik
Devrim' den bir tezi Hsnnn AY-
DINLIK'taki (1924) ki, Komntern de TKP'yi Sov-
yetler Mustafa Kemal ile dostane fazla
nemsemiyor. Benim iin, Dr. Hsn Komntern Komi-
tesi yesi hala konusudur. eski komnist, sonra Sosyal
Trkiye'de Sol Hareketler\ 407
Demokrat, en sonunda da Federal emekli
Gnther Nolluanun inanmak gerekirse (Bknz. Nollua, Die In-
ternationale, Wurzeln und Erheinungsformen teksir belli elimi-
ze gazetesinin Ankara Brosu'nda 1963
ti, sayfa, 35) Komnternin Kongresi 1920 ve Mus-
tafa Suphi o gnlerde hayatta gre Suphinin Komntern Ko-
mitesinde yer Trkiye'yi Schatzkin bir Leton Yahudisinin temsil
etmesi, Enternasyonalin Trkiyeyi gerekten bir delil olsa
gerektir. Rasih Nurinin tasavvurunda agrandize 'Parti
yle bir olmasa gerek. Bu olsa bir
parti bildirileri, jurnallemeler, ihra af parti
dan isimleri mevcuttur. Haydi ben 1946
da TKP Vilayetinin parti ESHOT bir memur olan A.
Bilen'in elinde ve bana Bunlar nelerdi diye sorabilir. Haydar
tercmeleri, John Steinbeck'in, Gorki'nin ehov'un hikayeleri vs.
vs ... Kanaatim odur ki, parti tarihi bugnlerde Gelecek-
se bsbtn bir toprakla yzyze geleceklerdir.
Rasih Nuri belki fazla Hsnc ama en objektif Sol Hareketler
tarihini Benim gelince, elimden bu kada-
geldi. da vnmyorum da.
18- Neden Sosyalist Parti. C, II, s, 97-102'den
19-1951-1952 belgelerine gre.
20- Dr. a.g.e., s, 551.
21- 1965'ten sonra olsun illegal "Devrimci -

22- rgt konusunda daha sylenebilir. Parti, tek bir "rgt"
dir. En dar hcrelerden, Parti yesi da rgtle-
re kadar uzanan da kapsayan bir rgtler Komnist Partisi, bir
rgtte rgtler Parti, tamamen nc mfrezeden
bir dikey rgtlenme ve yan rgtlerden bir yatay rgt-
lenme sahiptir. Bknz. ANT, Haziran 1970, S. 2, Faruk Pekin(?), Pro-
rgtlenmesi
23- Karl A. Wittfogelin Toplumu (veya Asya Tipi retim Teori-
si: (Die Theorie der orientalischen Gesellschaft, Zeitschift fr Social fors-
chung) vrr (1938), s, 90-122'nin, tercmesi zerine
dan, Readings'in Anthropology V. II. M. H. Fried (editr 1959)da
mak zere ve yenilenen zet olarak,
sistemleri iki trldr. Birincisi, bir sulama ve drenaj sisteminin
gerektiriyor (sulu tekisi mevcut ile iktifa
ediyor (kuru Teoriye gre, sulu ve etkili ve
kuvvetli bir merkezi rgtl (devleti) gerektiriyor ve (ekolojinin)
yararlanarak retimin Teori, teknik,
sosyolojik ve ideolojik faktrleri dikkate iin, antropolojideki kltr-
ekoloji okuluna girmektedir. Toplumu" teorisi, 18. sonunda
klasik ekonomistlerin dikkatini ekti. nk onlar, eski in, Hind ve
4081 Aclan
Mezepotamya izahta glk Bu toplumlar, kla-
sik Yunan, Roma ve Feodal Avrupa benzemiyordu. Problem,
Max Weber da incelendi. Sonu pek kesin Teorinin ileri sr-
hipotez Devlet iyi retim artar; Devlet artan
retimden daha fazla pay hizmetler aksar. refaha
sulama ihmal edilir. retim
Devlet, olmayan rnden daha fazla pay talep edince ihtilal olur, mref-
feh kadro Devrim ile ve kylnn ile kanallar
su gelir, retim artar. Fakat bolluk ve refah periyodu tekrarlar.
Bu bolluk-refah-ihtilal sreci devam eder gider. (Bu dipnotu Do. Boz-
kur Gven' ten rica ettik. Kendilerine ederim. A. S.)
24- Felsefe Seliihattin Hilav, orijinal yorumlar ortaya
byk mitler Sencer ile Kkmer birer eser-
den sonra bu nedeni politik gelen
hcumlar bize zg bir korku ile sz gelimi
Kemal Tahir, Metin Erksan, Halit eserleriyle felsefecilerin,
toplumbilimcilerin ok nne bir kez daha bizde sari' at bilimi

25- 14 1972 pazar CHP Kongresinde, daha nce gven
oyu alan Ecevitiler, aktettikleri Genel Kongrede Blent Eceviti Genel
kan
,
2. Kitap
Trkiye' de Sol Hareketler 1411

Sovyet ve yelerince Trk
ve iki yneltti. 1963'ten beri sre ge-
len strateji da ekoslavak sonra, kesin bir b-
lnmeyle belgelendi.
1- "Tk Solu" ve dergisi kmelenen Stalinci g-
rup. Bu gurup, noktalarda Maoculardan Son
rnek in Komnistleri, her ne kadar
Dupek'i destekler grnmyorlarsa da, Ruslar ve yele-
rinin revizyonizmin barbarca bir olarak
Oysa, Stalinci gurup iin, Sovyetler ya da Sovyet
peyklerinden birini sz konusu
Bu gurubun Mihri Belli ekiyordu.
iinde, Stalin'den sonraki idarecilerinin stratejilerini
olan Yakup Demir'e (Zeki gurup; Sadun Aren,
Nihat Erik, Minnetullah Behi-
ce Boran, bu gurup iinde bir gsteriyordu. Tahminlere gre, B. Bo-
ran, Zeki Trkiye zerindeki rolnden Mosko-
da olacak yeni bir senteze meyletmek gsteriyor-
du. Bu Aren'in gruba fazla angaje
grnmyordu.
3- Bir gurupta, Kkmer'in Genel Kongrede
n fikir hareketidir. Kkmer'in kongrede program
teklifi A. T. . T.' illeri Asya Tipi retim teorisini Trkiye
iin geerli grenler) bir dereceye kadar tatmin etmekle birlikte daha ok siya-
si eylemde bir temsil ediyor
Bu kategoride blmler gerekte, T. K P.'nin tama-
kapsamakta ve i bnyesindeki kaynamaya dikkati ekiyordu.
4- Drdnc grup, Aybar' a
sonra Genel ele geen sonuna kadar inatla kullanma-
klasik Komnist Partisi koparmaya Trk so-
lundaki guruplara kritik bir noktaya
ti. Bu inceleme, Trk solunun tarihi seyri iindeki atlaklara son-
ra, gnmzdeki blnmelere edecek III. Genel Kongresi'nden
sonra, sonuta sol platformda meydana gelen ve yenilikleri tes-
pite yneliktir. da belirtelim ki, bu incelemeden gaye, Trk
solunun -Komnizmin-1968 -1969 Trkiyesindeki Bu g-
gerek yn ile takdirde idareciler ve hkfunetler de, Ana-
yasa iinde kanuni tedbirler almakta glk ekmeyeceklerdir.
1970 Ocak - ankaya
Adan
1. Blm
Tarihi Seyir
Blnmeler (1927 - 1946)
Trkiye Komnist Partisi
Trkiye Komnist Partisi tarihi, biraz belirsizdir. Mevcut
tarihleri 20 Temmuz 1918'de Mustafa Suphi'nin
Moskova'da "Trk Sol Sosyalistler grubu"; Dr.
Hsn 22 Eyll 1919'da da legal bir ku-
"Trkiye ve ifti Sosyalist 7 1920'de Anka-
ra' da edilen "Halk Mustafa Suphi'nin 10 Ey-
ll 1920'de Bak'de "Trkiye Komnist Partisi". Bu tarihler-
den Zeki (Yakup Demir) T.K.P.'nin
anma 14 Temmuz 1920 tarihini Tevsik edil-
bir tarihte 14 Mart 1919' dur. Dr. Hsn,
kurmazdan nce bu tarihte da T.K.P.'yi illegal olarak
tur. Biz burada, T.K.P.'nin tarihi olarak, Yakup Demir (Zeki
tarihi 14Temmuz1920) kabul ediyoruz. nk Ze-
ki Moskova T.K.P. 1. Sekreteri olarak takdim edil-
bu Orta Asya ve Azerbaycan Trkleri geziler yap-
mahalli radyolar yerlerde bu haber ve
yorum olarak

Dr. Hsn Sadrettin Celal (Antel) iki
temsil Ali Cevdet, bir kominterin
olarak, Ronald Genenzberg, Mak-
Zaharya gibi isimler de, kanallarla Komnternle irtiba-
olan 1923 Sadrettin Celal, yoluyla
Tiflis'e, Roland Genenzberg Moskova'ya, Zaharya Amerika'ya, Se-
rafim Maksimos Yunanistan'a
Sadrettin Celal ile Dr. Hsn
Milli ve Mustafa Kemal'i destekleyip des-
4 14 J Aclan
Trk sol hareket iinde
blnmeler neredeyse
solun ortoya
son derece
sebepler
yznden muhalif
daha
ihtiraslar ve teorik

byyecektir. Bu
blnmenin ilk
isimlerinden biri
Hsn
teklememekten yle grlyor ki, Sadrettin Ce-
lal, Milli nemsememekte,
ruya ihtilaline bel Bu
Onu, bu Troki'ye mmkndr. Dr.
Hsn ise, Milli desteklemek
Nitekim TKP'nin bu - yani Milli Burju-
vazi, Kk Burjuva, brokrat yapmak - 17
Haziran, 8 Temmuz 1924 aktedilen Kominterin. V.
Kongresinde, Ukrayna delegesi Manuilski

Sadrettin Celal'in, Milli
inanmayan, Dr. Hsn'nn tam sosya-
list parti lideri Hseyin Hilmi ile birlikte hareket zamanlar ol-
"Trk Tarihi Enstits 24 1938
(1922) tarihli bir rapor, muhtemelen Dr. Hsn'nn kontrolnde
Milli istihbarat rgt M. M. Gurubu sorumlula-
Mehmet Bey'e Bu rapor da
Milli cephe olan sosyalist ve yer al-

Dr. Hsn ile Sadrettin Celal Trk
Sol Hareketinde bir blnmeye sebep da; 1923'te S-
reyya (Aydemir)in Moskova' dan gelerek Merkez Komitesine
ile durum
Sreyya Fraksiyonu
Sreyya (Aydemir), T.K.P.'nin seksiyonuna iltiha-
bir sonra (1924), Sadrettin Celal'i de kendi ekerek

" ... Bize gelince, biz de imparatorluk memleketimizin haki-
katen fena idare edilmesi lzumsuz muharebeler, kapitlasyonlar memle-
ketimizi bir mstemleke halinde ve iktisaden
mani Btn ve bilhassa harb-i Umumi ve Yunan harple-
rinin neticesinde, memleketimizdeki iktisadi seyr, menfi bir
seyrdir. Yani, memleketimiz bir sermaye terakkm devri
Memleket umumi bir ve halindedir. Bizde henz pro-
leterya hlasa lumpen proleterya
ki iktisadi hallerde, hakiki sanayi ve ticaret
ihtikar [speklasyon] hakim Binaenaleyh biz de, ne sosyal de-
mokrasi ne de kitlevi hareketler iin olan itimai zemin he-
nz ve ile Memleketin zengin, sermayedar, ile-
ri bir hale gelmesi gnn tarihi bir vazifesidir. Bu vazife ise disiplin-
li ve bir cumhuriyet partisine Cumhuriyeti idame ve mu-
iin her hareket, hatta ne kadar bile olsa
Trkiye' de Sol Hareketler l 41 s
dur. Terakkiperverane ileri bir harekettir .. "3
yle tahmin edilir ki, Komnternin 1924, V. Kongre-
sinde T.K.P., tezlerinden h-
cuma 1924'lerde Dr. Hsn'nn
Sreyya'ya kesin olarak cehpe dair belge-
ler mevcuttur. Mesela, Sreyya bir
"Vedad Nedim ise halen dostumdur.
Fakat bunun gl ruhi sebepleri
Komntern bize fena halde mdahalede Bu
idraksiz, milli harekette tarihi grevini
alamayan bir mdahale idi. Cephe Komntern nemli
bir Onu gn sert hcumlar-
la geri dnmeye mecbur biliyorum. Stalin, dnya ihtilali taraf-
Komntern aksi Komnternin bu tutumuna
ilk cephe alanlardan biri T.K.P.' dir. Hsn bu mukavemeti
grmyordu. Fakat cephe de ... "4
1923 kadar, Sadrettin Celal Milli destekle-
me fakat zaferin sonra, Srey-
opportnist tezine devrin iktidar partisini destekle-
meye kadar Dr. Hsn ise 1919 - 1922 Milli Kur-
fakat bilhassa 1925'ten sonra, T.K.P.'deki
Sreyya fraksiyonuna hcuma 1927'de bu fraksiyonu
Sreyya T.K.P. iindeki tezlerini bilahare
ve Kadro"

Sreyya, Mustafa Kemal Atatrk'le sonra bir
sre "Kadro" Dergisi evresindeki fikir hareketi, T.K.P.'ne
gre, reformcu bir mcadelesini nlyordu. Sreyya,
her Trk burjuvazisinindir, 1!1cadeleleri yok edilmeli diyen
bir oportnistti. Trk emekisini burjuvazinin smrmesine
T.K.P.'nin iktidar partisi iinde eriyip isteyerek, Alman Na-
zizmine hulUs
Sreyya Aydemir'in Tezi
Sreyya T.K.P. iinde Komnterne tezini
1932 kitap halinde
Bu teze gre, milli hareketleri tarihi orjinleri ile
beynelmilel bir yani mstemlekeci (smrgeci) memleketlerle,
mstemlekeler ve mstemlekeler (smrgeler) iktisadi
ve siyasi bir neticesidir. Milli hareketlerinin
beynelmilel bir tezad gibi bir gaye ve hedefi de bu bey-
nelmilel yani bir memleketlerin bir memle-
ketlere iktisadi ve hatta siyasi tabiiyeti tecelli edt>n ..,,.,,.;"_
Milli Mcadele
Sovyetlerin Ankara
olan Arolov,
Ankara hkmetine hem
)rk sol hareketi, hem de
lngilizler srekli
bilgi verecek olan

41fi1 Acbn
Trkiye Cumhuriyeti'nin
ve Milli
Mcadele'nin
Trk sol
hareketinin
bir dnm
eder
temlekecilik hallidir. Bu itibarla Milli ha-
reketleri, gerek tarihi gerek iktisadi istikametleri
cihan iinde bir btn prensipleri kendi
bnyesinden icap eden mstakil, beynelmilel bir
temsil eder. Milli hareketleri, herhangi bir
hareketin peyki, tabii veya rezervi olamaz. Milli Kurtu-
hareketleri dnya kendi iine e-
kilmeleri ve ile mteveccih menfi
ve irticai birer hareket Trkiye' de mlkiyet mna-
sebetleri esasen teknik ve iktisat
faaliyetleri Trkiye' de milletin ileri cemiye-
ti sevk ve idare eden bir iktisad mlki-
yet ve murakabesi ve eder. Milli hare-
ketleri, alemin bugnk mustarip btn milletlerin si-
yasi ve iktisadi kayd ve btn memleketle-
rin Milli hareketleri yeniden ve
hadisesidir bir devrimdir. Milli istiklale ancak istiklal harbi ile
bu davada yer verilmemesi Her millet
kendi yine kendi bnyesinden
zet olarak bu tez, bugn, solcu
her birini dergisinin (Nr. 1, 1 1968) ma-
nifestosunda smrgecilik meselesi Leninist ilkelerle
Sreyya' da ilkelerin Milli anali-
zini Dergisi ile paralelde gzkmektedir.
"Trk Solu" dergisinin "Milli Demokratik Devrim"i
iin, cephede ngren tezi ile tezi
ortak ihtiva etmektedir. Her milletin, kendi kendi
bnyelerinden hususu da Lenin'in tezleri yer
Mehmet Ali Aybar, bu noktadan
hareket eder; giderek, Sovyet sisteminin sert bir
1927' deki Trajik atlama
1927'de Komnternin de Dr. Hsn
1925 Moskova'ya ilgili mercileri
ikna ettikten sonra, T.K.P.'de temizlik Parti
Sekreteri Vedad Nedim'i (Tr), Viyana'ya orada Merkez Ko-
mitesi Plenum aktederek, partiye verilmesi gereken yn ka-
rarlar Vedad Nedim, Trkiye'ye Anti-
Komntern stratejisine devam kendi kimselerin
bir merkez komite Bunun zerine Ve-
dad Nedim (Tr), Dr. Hsn'nn faaliyetlerini polise ihbar
mahkemeye birok deliller 1927 sonra,
Trkiye' de Sol Hareketler 1417
Komntern Merkezinde T.K.P. ile ilgili bir tasfiye hare-
ketine Bundan byle T.K.P. Komntern stratejisinin
"Dnya ana benimseyip, kulla-
narak 1928'e kadar basit ajitasyonlara yetindi.
Anadolu T.K.P. de
(Halk Fraksiyonlar
Anadolu' da kimi zaman legal, kimi zaman da illegal faali-
yet gsteren T.K.P., birlik Birok
guruplar, Halk sureta birlik
ler, fakat birbirlerinin Mesela,
lideri eski Tokat Valisi, Bey, Moskova gznde itimat
Mustafa Kemal da Mahkemesi'nde bu za-
Rus sefiri Aralov
da, Bey'in faaliyetlerini Mustafa Kemal ihbar Di-
taraftan Vakkas Ferit isimli Trk haber alma bir aja-
konusunda iddialar Halk bir de
erkez Ethem Grubu ve Orducular" erkez Ethem'in Yu-
nan sonra bu gurup bir da Mustafa
Kemal iinde eriyip Halk bu-
gne kadar uzanan Marksist nvesi Baytar Salih ile
Affan Hikmet'tir. Bunlardan Baytar Salih, 1927 Affan Hikmet,
Milli gnlerinde Sovyet Rusya' ya Baytar Sa-
lih, 1949'da bir Sovyet tecrit Affan Hikmet'te
bir trafik
Mustafa Suphi ve Blnmeler
28-29 Ocak 1921 tarihinde Trabzon' da denizde ldrlen Mustafa
Suphi ve ettikleri Merkez Komitede belli bir uz-
iddia edilemez. bir ko-
mnist kabul etmedikleri, karinelerle Kars'tan Erzu-
rum'a gelen Mustafa Suphi ekibinden Mehmet Emin Vehbi,
Srmeneli Yakup, Tayyareci Hilmi'nin ol-
duka ilgi ekicidir. Bu ya gerekten Ankara hkmetinin
ya da Mustafa Suphi'yle kesin
mevcuttu. Bu sebepten Karabekir teslim oldular. Azarbay-
can' daki T. Komnist Partisi da gerek komnist
bir an nce Trkiye' ye dnmek isteyen harp esirleriydi
12
. G-
rlyor ki, Milli da, gerek yurt ii, gerekse
yurt komnist guruplarda nisbi bir doktrin
ihbar, sulamalarla T.K.P. "rk Yumurtadan" hviye-
tini gnmze kadar
Hikmet, ismi kadar
sol hareket iinde batan
beri fraksiyon
ihraj edilenler
zikredi enlerden biri

41 s I Aclan
1930' daki Fraksiyonlar
1928'den 1929'a kadar T.K.P. iin iin Komntern strate-
jisine uymakta zaaf Hikmet, 1930'da Hasan Ali
Ediz'in Moskova'dan gelmesi ve parti ynetimini ele zerine
T.K.P.'den ihra Hasan Ali Ediz'e gre, Partiden ihra edilen
Hikmet Mustafa (Brklce), Hsamettin
Hamdi (Alev) de T.K.P.'den 1935
Komnternin VII. Kongrede T.K.P.'ni de Parti le-
gal ajitasyonlara nem vermeye Legal faaliyetler 1930'larm
T.K.P. iinde drt gurup meydana
Birinci Grup: Hikmet'i destekleyenler; Hamdi
(Alev), Musollini Ahmet.
Grup: Trokistler. Kerim Sadi, Cahit, Bur-
han, Dr. Fuat Sabit> Dr. Nadire Sadi, gazetesinden Hseyin Av-
ni
nc Grup: Dr. Hikmet ya olanlar.
Kaptan Sabahattin, Mustafa, Fatma Nudiye
Drdnc Grup: Haydar Yorulmazl3.
1945 kadar sre parti iin ihtilaflara ve kavgalara,
1946 Komnist tevkifatmda ele olan bir mektup tutmakta-
kelimelere dken mektup sahibi de-
mektedir:
" ......... Byle bir merkezi siyasi partinin iine Hikmet'i, Kerim
Sadi'yi, Hsn'y, Hamdi alacak bir partinin o zaman ku-
maddeten imkan yoktur. Zira Hamdi Hikmet,
Mustafa Brklce, Hsamettin ... ilahir partiden
vaktiyle Dr. Hsn Bey'in bir Stalin'e mu-
halif olan Birke-Alimof gurubu ile ve bir Trkiye polisi ile
ettiklerine dair rapordu ............ "14
Bu durum, 1935'teki 1938'e kadar srer. Donan-
mada ve Harp okulunda meydana kmelerle, T.K.P.'nin ihti-
laflarla dolu bir dnemi Parti 1939'da Dr. Hsn
mer'in Trkiye'ye dnmesi ile gnn uygun olarak yeniden

1939'dan sonraki dnemde gnmze intikal eden, taktik ve strateji
da tohumu iin zerinde durmakta fayda
1939' dan 1946 Kadar
Geen Dnemde
Dr. Hsn 1939 Temmuz'unda,
Mihri Belli, Amerika Devletlerinden, Uzak yo-
Trkiye' de Sol Hareketler 1419
luyla, muhtemelen in' den de geerek Trkiye' ye ge-
lir. Zeki ise Ankara' da, Ktp-
hanesinde mtevazi bir memur Dr.
Hsn Partinin Merkez Komitesinde Mihri Belli
ve Zeki da alarak, illegal faaliyete yeni bir

Dr. Hsn, Trkiye'ye
T.K.P. iL Cihan az nce kabul olduk-
taktik gizli yok denecek dere-
ceye O gre, ok kk
mikyastaki iktidar partisine (C.H.P.) ve Halkevleri'ne
sokmaya muvaffak T.K.P. bu siyasi meselelere
dokunmayan "Yeni Edebiyat" dergisini Hkmet, 1941
"Yeni Yneticilerini, mahke-
mesine verdi. Tevkif edilenler, Fuat Baraner ve Zeki
dergi ile ilgileri (!)
bu iki serbest Oysa gerekte "Yeni
T.K.P. Komitesi gerek yneticileri bu iki
1939-1941 T.K.P., hedefi bir faaliyete
di. 21Haziran1941'de Alman Sovyet Rusya'ya hcum edin-
ce, T.K.P.'de hareket Merkez Komitesi karara gre, Dr.
Refik Saydam hkmetini destekleyecekti. Gerek Refik l-
m, gerekse onun yerine ve Al-
man Stalingrad' da ilerlemesi, bu destekleme
T.K.P. 1942 ilk mcadele
ortaya Kemalizm'in tereddi mcadele! Bu te-
reddi eden "yurtta sulh, cihanda sulh" ilkesi idi.
Trkiye mttefikler derhal girmeli, Nazile-
re harp ilan etmeliydi. Oysa T.K.P., 21Haziran1941'e kadar Refik
Saydam Hkmetini siyasetinden destekleme
m fakat Sovyetlere hcum etmesi ile, T.K.P.
yzseksen derecelik bir destekler O'nun
iin "yurtta sulh cihanda sulh" Kemalizmin tereddi
T.K.P., 1942 iinde legal nem verdi. Ankara niversite
evrelerinde Behice Boran, Niyazi Berkes, Pertev Naili Boratav ve Muzaf-
fer ynetimindeki, "Yurt ve Dnya" ile
/1
der-
gilerini Zekeriya ve Sabiha Sertel ynetimindeki "TAN" gazete-
si, T.K.P.'nin gnlk idilS. "TAN" ile bir
Dr. Hsn bir da Sadrettin Celal Antel ya-
Sadrettin Celal, "Antel" ile gazetenin politi-
ka yorumcusuydu. T.K.P. illegal bu tarihlerde niversite
sevk ederek, kesif bir propagandaya
Alman Rusya
ilerine ilerlemeleri, Trk
sol hareketinin ynn
Trk milliyetilerine
evirecek, cephe

da tesiriyle,
nl 1944 Trk lk-

nde
gelen isimlerinden Nihal
ve Necdet
Sancar bey
4201 Aclan
1943'te parti plenumu yeniden Yeni kararlara gre T.K.P.,
1943 Trk hkmetinin mttefikler harbe girmesi me-
selesini daha kesif bir ele Merkez Komite gre,
Trk hkmeti derhal mttefikler harbe girmeliydi. Bunun
iin T.K.P. cephe cephe pro-
Parti, ilk olarak Trk ve
lara) mcadeleye Merkez komitenin "En B-
yk Tehlike" militantlardan Faris Erkman ile
T.K.P. faaliyetleri Sovyet ile
enforme "TAN" gazetesi olarak verdi. Bro-
daha nceki gnlerde gazete, 1Temmuz1943'te
bir serisi ile, Trklere ve milliyetilere hcuma
Bu seri "Trklk
ve Mahiyeti", "Trk "Cumhuriyet
Devrinde Trklk T.K.P.'nin bu ajitasyonu, Mil-
li hkmet zerinde etkili oldu. 3 1944'te, Trkler tevkif edil-
diler. Hkmet resmi tevkif edilenlerin Trokist
iddia ederek, T.K.P. Parti iki kol-
dan yrtld ve ortaya iki lider T.K.P.'yi yneten Fuat Ba-
raner; Genlik yneten Mihri Belli.
T.K.P., il. Dnya iinde (1943'lerde) ve
Vurgunculuk Aleyhinde Cephe 1945'te Demo-
krat Cephesi" ismiyle Bu cephenin yneticileri Dr.
Hsn olmak zere, Hsamettin Nail Vahdeti
Ahmet Celal Zht Benneci gibi T.K.P. yneticilerin-
den Hsamettin yeniden Merkez Komite-
sine tard rcu delildi.
1944'teki tevkifat, nedense o zaman hkmetin direktifle

Genlik daha o Mihri Belli'nin hizipi bir
idi. 1944 Mihri Belli, yurt 1950'lere
tanbul'a gelerek, T.K.P.'nin illegal seksiyonunda tekrar faaliyete ge-
1947'den sonraki, illegal dneme gemezden nce; T.K.P.'nin
ok partili devreye gnlerindeki, legal sosyalist ve
bu kavgalara
1946: Trkiye Sosyalist Emeki ve Kyl Partisi -
Trkiye Sosyalist Partisi
T.K.P.'nin illegal denetimindeki legal "Tan" gazetesinde 1944-1945
beri yazan Esad Adil
evrelerde ilgi ok partili devreye girilince, partinin il-
legal lider kadrosu bilgisi olmayan kurulacak bir
Trkiye' de Sol Hareketler l 421
sosyalist partinin tabii lideri olarak
Esad Adil gr-
meye stelik, Esad Adil
Hapishane
sa-
isimlerinden bir Adliye mfetti-
idi. Dr. Hsn Feh-
mi Kurucu ile 4 1945
gn (TAN gazetesinin tahrip edil-
gn) Esad Adil'le
tereken bir parti kurma fikrinde 1946 T.K.P.
Vilayet Komitesi Sekreteri Hsamettin gizlice Esad Adil'le te-
mas kurdu. T.K.P.'nin illegal vilayet komitesi
Durum, Demokrat Cephe" sekreteri Nail Vahdeti
dan Dr. Hsn'ye aksettirildi. Hsamettin grevinden az-
ledilerek, yerine Mehmet Bozer Sekreter oldu.
Esad Adil Dr. Hsn ile
dikkate almayarak, Dr. Hsn'ye haber ver-
meden 14 1946'da "Trkiye Sosyalist Partisi"ni kurdu. Bunu bir
emrivaki kabul eden Dr. Hsn ile illegal kadro sosya-
list ve komnist "Trkiye Sosyalist Partisi"ne
mamak iin 19 Haziran 1946'da "Trkiye Sosyalist Emeki ve Kyl
Partisi"ni kuruverdi. Her iki partinin faaliyeti, 16 1946'ya kadar
srd; sosyalist (Komnist) partiler ynetim
"Trkiye Sosyalist Partisi" "Gn", "Gerek" dergileri ile
"Trkiye Sosyalist Emeki ve Kyl Partisi"nin ve
"Sendika" dergilerinde, yrtlen taktik ve stratejik acaba
neydi? bunun zerinde durmak gerekir.
T.S.P.'nin Tezleri
Esad Adil kendisine gelene kadar geen
srede T.K.P.'nin tenkid ediyordu. Zira ona gre
sosyalist partiler merhalesinden geilmeden, komnist parti-
leri kurmak yersizdi. Onun iin Parti, mutlak olarak illegal
tahrik ederek fela-
kete srklememeliydi. taraftan Trki-
ye tepeden inme mahalli sendikalar, yu-
federasyonlara
T.S.E.K.P.'nin Tezi
Dr. Hsn disiplinli bir partinin illegal
platformda savunuyordu. Demokrasi denemesi
2. Dnya
Alman
Stalingrad'a
ilerlemeleri Trk
solu, zaman zaman
Kemalizmle
zemini
pek soru
olan
eylemlerden biri de
Zekeriya ve Sabiha
Sertellerin
"Tan" gazetesinin
tahrip
edilmesiydi
4221 Aclan
Selonikli olan Sobiho
Sertel, Trkiye' den ABO'ye
g edene kodor Trk
solunun
hemen hemen
tek hakimi
yeniydi. C.H.P. tutumuna gvenilerek btn ille-
gal legal kadrolara yersiz-
di. Nitekim, T.S.E.K.P.'ne, illegal parti yelerinin pek
Dr. Hsn "Sendika" gaze-
tesinde Esad Adil'in yukardan sen-
dika kurma tezine tezler ileri srd. yu-
kardan antidemokratikti. Sendikalar, taban-
dan edilmeli, taban fede-
rasyon, oradan da konfederasyonlar
Nitekim, her iki sosyalist parti, liderlerinin tezlerine yat-
sendikalar kurdular. Ve her iki partinin bir-
birlerini polislikle sulayarak, 16 1946'ya kadar bir so-
harbi srdrdler. Bilhassa, Esad Adil ko-
mnistler adam tecrid edildi. 1946 Dr.
Hsn T.K.P., I. sonu oldu. 1947'den itiba-
ren, partide aktif liderlik roln Zeki Ve bu tarihten son-
ra Trk derin atlak gnmze kadar gelerek,
III. Genel Kongresinde koydu.
1947 - 1951 T.K.P.' de
ve Liderlik
Trkiye Komnist Partisi'nde liderlik daha Dr.
Hsn pasif bir Dr. Hsn
lmnden sonra (1958) Parti, lider kadrosunun ve yeleri-
nin hapis ve srgnde sebebi ile durgunluk
1963'te Zeki Blokuna ve Sovyetlerce
T.K.P. I. getirilmesinden sonra su yzne gn-
mzdeki itham ve sebep

Liderler ve ve "Bizim
Radyo" gibi, propaganda intikal eden
lar; bu temel belgelerdir.
T.K.P. Merkez Komitesi iinde, son kadar sren
Cephe ortaya
Dr. Hsn 1939'dan 1944 sonuna kadar T.K.P.'nin faali-
yetleri Moskova'ya raporda T.K.P. Merkez Komite-
sindeki bu sz Buna Dr.
Hsn daha bunun mezkur ra-
porunda, kadro ve tevkiflerden yaka-
olanlar ve bunlar bir sene kadar evvel SAKO
Trkiye'de Sol lfareketler 1423
lerine (Merkez Komite) gen bir mcahit byk ya-
evvela kuv-
vetlendirmeye ve sonra da yeni gre, harekete yeni
bir veche vermeye muvaffak demekle, Zeki
Moskova nezdinde teskiye
Dr. Hsn "Gen bir mcahit"
kimsenin Zeki 1944 tev-
11 ay mev klif delil yetersizli-
tahliye edilmesi ve Ankara'da 1944'ten sonra
T.K.P.'yi idare Bu "Gen mca-
hit" Mihri Belli olamaz. nk, Mihri Belli 1946 kadar
hapis 1946 - 1950 yurt Dr.
fik Hsn ise, T.K.P.'ye yeni veche veren "Gen mcahit"ten
bahsetmektedir.
Zeki ile Mihri Belli Cephe
ile ilgili taktik farklar, giderek strateji blnmeye kadar
liderler evresinde iinde
(1968), partizanlar
T.K.P., 1944 kadar yer ve bunun
sonucu olarak, illegal faaliyeti, legal faaliyetlere intikal ettirme
defa illegal olarak ve Vurgunculuk
Aleyhinde Cephe" hareketi ile, bu bir kolu
Genlik 1943 - 1944 faaliyete Her iki hare-
ketin de lideri, da, Mihri Belli'nin Her iki
da illegal hareketi legal hareketler haline
mekti. 1944'te Ankara, Yedek Subay Okulunda, T.K.P. ile ilgili bir bl-
tenin, bir ile gizli parti Mihri
Belli ve Sleymaniye Camisinin iki minaresi
ve Vurgunculuk Aleyhinde Cephe" faaliye-
ti cmlesinden olan Hkmeti ihtiva
eden bir asarken zerine, Genlik
da iine alarak

ve Vurgunculuk Aleyhinde Cephe"nin bayrak ek-

me hadisesi, konspratif sonucu idi. Oysa


Genlik 1944 bildirisi ile
17
"Ar-
yksek tahsil ilham ve iradesini temsil eden, ta-
lebe meselelerini halletmede enerji ile, beceriklilikle hareket edebilen ve
bilhassa niversite muhitinde
engel olabilen, Kemalist en ileri ile bir
olarak vazifelerini mdrik, ve mcadeleci bir
ruhla vazifeye bir ileri Trk Talebe Ke-
malist bize demokratik haklardan faydalana-
Trk solunun 2. Dnya
pravakatif
en nemli eylemlerinden
biri Mihri Belli
organize edilen
Sleymaniye Camii
minareler
Hkmeti
dviziydi
424 j Aclan
Mihri Belli, sol hareket
iinde her trl
eylemler iinde
kadar, hareketin
blnmesinde de
geecektir.
en byk engel
ise Zeki
rak korumak bir zaruret haline diyerek legal komnist bir
renci genlik kurmak Nitekim, Dn-
ya mttefikler lehine zerine, 2 Temmuz 1946'da
Genlik 1944 dernek ilkin,
niversite ve Yksek Okullar ismiyle bilaha-
re, bu Yksek Tahsil Genlik ismini alarak,
faaliyetini 1951 kadar 1946 - 1950 Mihri Bel-
li'nin taktik ve stratejisini olanlar, Mihri Belli fraksiyonuna
mensup militanlar idi. Zeki 1949 Eyll'nde
T.K.P. icra komitesi sekreteri olarak ile, dernek bir ara Dr. Sevim
onun kontrolne geer gibi da; Mihri Belli'nin
gizli bir Trkiye'ye tevkif tarihe kadar tekrar
bu genlik re' sen
Cephe Ankara' da
Zeki
Yksek Tahsil Genlik faaliyetine
paralel olarak Zeki da Ankara' da "Trkiye Genler
legal bir olarak faaliyete (Ara-
1946). T.G.D. 1949 kadar, fazla bir faaliyet gstereme-
Hey'eti iinde strateji konusunda meydana
1949 kendi kendisini feshetme-
si ile son Bilhassa, Mihri Belli fraksiyonunun An-
kara temsilcisi genel sekreteri
dernek ii son haddine Behice Boran ve
Zeki gayretlerine Dernek, Genel
Nezihe Araz, dernekten istifa edip,
12 1950'de edip, 28 Temmuz 1950'de
Kore ile hareket zerine ve men-
Behice Boran, Adnan Cemgil, Nevzat zmeri, Vahidettin
Barut, Sevinsoy, Osman Fuat mahkumiyetleri
ile son bulan "Trk Cemiyeti" ise, Ze-
ki kontrolndeki legal bir
Mihri Belli ve Zeki Ynettikleri
Genlik Farklar
1944 belirmeye ve gnmze kadar sren
ve bir strateji yol aan iki lider
her iki liderin miza olarak gibi, bilhassa Mihri Bel-
li'nin 1946-1950 esrarengiz yurt gezisi muhtemel
ile de karakterize edilebilir. Mihri Belli, tahminlere gre Ce-
zayir, Fransa, Moskova, Pekin'e kadar hatta rivayet
1
Trkiye'de Sol Hareketler 1 425
ne gre Kuzey Kore' de, Trk askerine yrt-
propaganda idare Mihri Bel-
li'nin, A.B.D.'den, 1939 Trkiye'ye de esra-
rengiz bir mahiyet arz etmektedir. Mihri Belli, Byk Okya-
nus'u in'e oradan da muhtemelen Mosko-
ziyaret ettikten sonra Trkiye'ye 1939'da Ah-
met Emin "Vatan" gazetesinde, seyahat
bir seri halinde Tevkif 1944
na kadar Fakltesi'nde ve Doent-
lik
Bu zetten sonu ki, in'i de gr-
dkten sonra Mihri Belli, Moskova stratejisinden bir yol
1962 in - Sovyet sonra kesin bir Stalinist
bir tercih Zeki ise, ilk defa Moskova'ya gi-
1963 tekrar yurt kadar,
uysal, mutemet bir olarak faaliyet
Mihri Belli'nin, hunhar ve gz pek bir insan
Zeki uysal, mzakereci, temkinli ve tedbirli bir sa-
hiptir. btn faaliyetlerinde, ne olursa olsun
dklmekten gzn budaktan te yan-
dan Ankara'daki T.G.D.'de Zeki olan gurup,
bir Mihri Belli fraksiyonunu frenle-
meye hatta bir ara in dernek
cihetine dahi
T.K.P.'nin Ankara grubu, 1951 kadar, Zeki
stratejisine ve bilhassa ve
lar grubu ise Mihri Belli'nin kontrolnde faaliyet
1951 - 1952 ve Lider
Patlak Vermesi
26 Ekim 1951 tarihinde Dr. Sevim Marsilya'ya hareket
ederken Galata' da tevkifi ile ve hemen byk bir zlme ile
T.K.P. ilgililerinin illegal partiyi btn
ile meydana oldu. Dr. Sevim polise ve askeri sorgu yar-
glk tahmin ve da kapsayan 176 dak-
tilo ifadesi ile, kendi faaliyet iinde, btn ele
verdi. Dr. Sevim iindeki gurubu ile
bir isim listesini ihtiva ediyordu. yrten ilgililer, Dr. Sevim
dan bunu ve onun ifadelere dayana-
rak, parti genel sekreteri ve Merkez Komite Sekreteri anla-
Zeki zerinde durdular. Dr. Sevim Tan'dan sonra
Robert Koleji mezunu,
ABD' de tahsilini

Universitesine asistan
olarak giren Mihri Belli,
BO'li kadar sol
hareket daha ziyade
sol fraksiyonlarla
bahsettirecek, Mardinli bir
aileye mensup olan Mihri
halen BO'lerde

4261 Aclan
Zeki olmak zere, Merkez Komite yelerinden Mehmet
(Boz Mehmet), Halil (Zileli Halil); yedek Merkez Komi-
tesi yelerinden Vilayet Komitesi sekreteri Macit Bilge;
Vilayet Komitesi Sekreteri Tevfik Dilmen, Ankara ve Vilayet
Komitesi sekreteri Kemal Ergin; Ankara Vilayet Komitesi Sekre-
teri mer Ltf Tuncay; Ankara Vilayet Komitesi yesi Enver Gke,
Kenan Bekir Vilayet Komitesi yesi Ahmet Bilge;
Ankara vilayeti parti yelerinin yzde ge-
T.K.P.'nin btn ele verdiler.
Bu tevkifatta Mihri Belli, sorgusu
dan
Cezaevinde, partiyi ilk ele veren Dr. Sevim ile Mihri Belli ara-
bir Bu durum Mihri Belli'nin mevkuf parti
yeleri durumuna tesir etmemekle beraber; Dr. Se-
vim Mihri Belli'ye hitaben mek-
tubunun mahkeme hey' etinin eline gemesi durumu 1968
sulamalarda bilhassa bu mektup nemli rol
Dr. Hsn ynetimindeki 1946
fireler, taktik, strateji legal-illegal aparatlara
pek ok polis Zeki ve Mihri liderlik kavga-
Dr. Hsn sonra T.K.P.'nin I. Sekre-
1949 Eyll'nde Zeki getirildi. Bu tayin
Moskova'nm kr krne uydusu olan T.K.P. Merkez Komitesi tara-
herhalde tavsiyelerine uyularak
Zeki Rusya'da KUTV'da (Komunistitcheski Universitet
Troujenika Vostoka) Mihri Belli ise, Amerikan Robert Kole-
ji mezunu olduktan sonra, A.B.D. de
Mihri Belli, 1954 mahkemesine intikal eden, Cihangir' de aktedilen
bir Merkez Komite (1951), Dr. Hsn
1946 tenkit etti. Dr. Hsn
komnist usul bir gnah ile kabul etti.
Zeki bu iki tekliflerle ortaya
Fakat durumu nk Mihri Belli iin birinci derecede he-
def, Dr. Hsn Zeki Zeki
bunun
lider 1951 - 1952 se-
yir zerine aleniyete dkld; sulamalar, "Harbi-
ye Askeri Cezaevinde" de cereyan etti. Mahkeme gerek Zeki
gerekse Mihri Belli birbirlerini
Bu sulamalar, gnmze kadar intikal "ANT",
"Trk Solu", "Sosyalist" dergilerinde, Abidin Dino, M.
Mihri Belli bir risale kaleme
Trkiye'de Sol Hareketler J 427

Zeki "Yeni bir ilave sa-

bununla da yetinmeyerek, Ocak 1968
tarihinde T.K.P. Merkez Komitesine bir bildiri
Mihri Belli'yi itham . Bildiride ilgi ekici
yer .
"( ... ) Ne uzun sren illegal ne
durmadan ve terr ne me-
ne provokasyonlar, ihanetler, hibir Trkiye Komnist
Partisi, emeki memleketin gerek milli men-
faatlerini savunmaktan Trkiye Komnist Partisini
cehpe ile onu iin-
den uzun ve etin mcadele
dejenere ve deklase veya
trl yollardan hareketine musallat edilmek maskeli ajanlarda
bir destek aramaya ve bu kanalla Trkiye' de illegal faaliyetin ihanet
fikrini yaymaya
Trkiye Komnist Partisi, illegal
geen sekiz faaliyeti boyunca ve
felce bu senet ve gizli servis ile
provokatrlerle devam ediyor. zellikle emperyaliz-
min memleketimizi bir harp bir anti-emperyalist mcadelesinin ge-
halk son Amerikan emperyalistlerine
gizli servislerin, Trkiye Komnist Partisine ilgisi bir hayli
benziyor. Emperyalizme ve demokratik milli cephe
Trkiye' de olan Trkiye Komnist Partisine ve genel olarak
i hareketine cepheden paralel olarak, onu iten kundaklama ve
paralama
Komnist Partisine seri halindeki ile
partiden veya ona hibir zaman bile yeniden g-
Bunlar, maskelerini yeniden
komnist ve hareketinde kendilerine yer edinmeyi, fakat komnist
partisinin faaliyetini, yani onun emperyalizme ve emeki
menfaatleri mcadelesini ilan etmeyi Trkiye
Komnist Partisi yneticilerine, mrlerini emeki
btn namuslu ve aktif komnistlere irkef legal
yrrlkteki anti-demokratik illegal faaliyet-
lerle gstermek iin en kaba yollara resmi evrelere jur-
nallemeyi Bu provakatrler ve ajanlar Komnist
Partisinin bir ve takip faydalanarak ve
bunu bilerek, polisin ve himayesi grevlerini
ca yerine getirmektedirler".
"Bizim Radyo" 4 1968 tarihli yorumda
Mihri Belli'yi hedef alarak
Fraksiyon iinde
yer alan nl.ressam
Abidin Dino, lngiliz
servisleriyle
iindeyken,
Paris'te srdrmeye devam
edecektir
4 2s I Aclan
27 1960 ihtilali ve
yeni
siyasi haklar, Trk salunun
yeni bir yolda

doho rahat bir zemin

" ... Trkiye Komnist Partisine ihanet
da, komnistlerin cezaevlerinde, poliste bin
bir provokasyonlar provokatr Trkiye
Komnist Partisinin - ile deje-
nere kimseleri, polis, A. P. hkmeti, Milli
yeniden Bunlar son bir iki iinde baltalama
eylemlerine, komnist hareketi ve ve sendika hareketlerini
ulusal zellikle btn ilerici glerin cep-
he eyilimlerini daha filiz halinde ezmek iin ortaya
Bu eli polis provokasyon-
jurnalciliklerini yoluyla, yahut noterlikler yoluyla
Kimisi kendisini ilerici yazar, polisle
saatlik kahraman gsterir. Kimisi de, ilericilerin seminerlerinde
bilgilik taslar, kendisini ve sosyalist hareketin komnist hareketin
sayar. Fakat hepsi birden, polisi de, da, da, bu
T.K.P.'den oktan ya da onun hibir zaman
olan sicilli provokatrlerle ile ilerici gleri ve rgtleri
ieriden paralamaya .. "20
Zeki kontrolnde ve direktifinde bu
mada ilericilerin seminerlerinde "bilgilik" "kendisini kom-
nist hareketin sayar" kimseyle, jurnalcilik-
lerini... noterlik yoluyla kimse, Mihri Belli'nin ta
kendisidir. gibi Mihri Belli, Siyasal Bilgiler Fakltesinde yap-
bir sol hareketin stratejisinden Komnist
Partisinin ihsasen
stratejisini tenkid eden bir mektubu noter ile liderlerine
Bu bltenden gre T.K.P.'den
olan de Mihri Belli olsa gerekir. Bugne kadar, T.K.P.'den kovul-
nemli bir rol bu konuyla ilgilenenler bilirler. Dr.
Hsn 1930'larda Partiden ihra isimlerden Na-
Hikmet, Hamdi (Alev), Hsamettin uzun
illegal partinin
Mihri Belli'nin daha 1967 Tem-
muz'unda, Zeki dan uslupla bahesediyordu :
" ... Yeri yerli ve boy gsteren 1951
Zeki zikretmekte fayda var-
- erkekli bir vatanseverin en verimli saf
edilmelerinde byk rol Tiksinti duymadan
bu isme daha fazla yer ... "21
Abidin Dino'nun 28 1968 tarih ve 74
"ANT"a Paris'ten "Niin Zeki
mar'a veriyordu:
Trkiye'de Sol Hareketler 1429
" ... A. Dino, Trkiye' deki sosyalist hareketlerin tarihine de
yi nedense. birbirlerine
zetleyi veriyor Bu kavgalarla, birbirlerini itham
ediyorlar. Bundan yararlanan polis, toptan tevkiflere onca.
abartma ve ynetimini bir de burada A. Dino.
deyimi zerinde Sosyalist eyleme
hizada gerektiren bir kural gre, do-
olarak bilgisine, gre eyleme
daha nemli grevler yklenecektir. Dino
nedense bu olarak niteliyor.
Tevkiflere gelince: Kavgaya yenmek de yenilmekte
Hele tevkif edilmek, en Her yenilgiden ders, yenmek
iin gerekli nemli bir etken olur. Bu
yolu, reetesi de yoktur. Gerekli dersi verebilecek apta yenilgi ya-
bir deyimle, yeteri kadar olmak, an-
cak bir konusu olabilirdi. Fakat o zamanda bu-
lunan devrimcilerimize dil uzatacak yerde, Dino'nun
kendisine gerekirdi.
Sosyalist eylem ne kadar iin-
de olursa olsun, zamanda i da etkisinde, bir yol izlemek
Provokatrler, ajanlar harekete daima isteyeceklerdir.
saptanacak, da, ne kadar dikkatli olunursa olun-
sun, zaman zaman gsterecektir. Hele tevkifler sonu-
cu, eylem yeteneksiz ellerde bu provokatrlerin
bir nitelik de kazanabilir. Ve bunun sonucu bir
tevkifatlar da Ama, Dino'nun gibi ara-
fit sokup, birbirleri ithamlar
tevkifler hikayesi sadece irkin bir imge-
lemin rndr.
Hapishanelerde bile bu almaz, bilince
maz thmetler, afarozlar polisin Laf-
gelince; burada, kuruyu yntemini uygulu-
yor Dino. Okuyucu da sanacak ki, Dino da bu tevkifatta Dino bu tev-
kifatta gibi, hibir tevkifatta da Okuyucunun hi-
kayeyi sonradan gelebilir. Oysa Dino, tevkifat
sonra, pasaportunu Paris'e Neyse, bir yolunu bulup
diyelim. Ama irkin bir yol
Bir an iin kendinizi 1952'de Harbiye Askeri Cezaevinde
Tutuklamalar iki bu iki 3 - 4
6 - 12 24 Emniyet
Birinci hcrelerinde olsun.
da diyelim ki polis kendilerini ve
on kadar hapis imzalatmaya
olsun.
4 30 1 Aclan
geen tutanaklara, ve provokatrlerin ra-
dayanarak iddianamesini olsun. Her koyun kendi
dan hi de geerli bir ortamda, yzlerce ve
tutuklusu bulunan bu kolektif mahkeme diyelim.
en Dr. Hsn ve Fuat I.
tazyik olan tmnn, red-
dedilmesini, veriyorlar diyelim. Her ikisi de I. iki tazyik
ve imzala-maktan olsunlar. Buna mukabil bir
Z. - bu deyim ancak bu kimseler iin ge-
erlidir - teklife geen tutanaklardaki ifadele-
rin tevil yollu kabul edilmesini ngryor olsun. Kendisi de I. iki
ama daha ilk gnden itibaren - tarihinden anla-
olsun - ifadeler, yzlerce bulmakta ve iddianame
iin nemli bir dayanak diyelim. Ve da, su-
larken bu sayfa olsun.
Dr. Hsn ve Fuat
benimseyip, geen reddedecek diyelim. Zeki b-
tn sert tutumunu stelik sa-
kendi taraftar bulmaya diyelim. Di-
no'ya gre yere ierdekilere gre olacak ve Zeki
tecrit edilip, aresiz kaderine terk edilecektir diyelim.
Hapishanede bile, i bazen zorunlu bu k-
k rnek, bilmem yeterli bir ...
Aradan uzun hapislik geecek, Zeki
vermeden, kadem basacak diyelim. Gnn birinde yurt
daki nl bir smr dzenine btn
cmerte ve MenderPs tekrar
tarihi deyimi sokma-
ya yeltenecek, o devrin gen ve talebelerini de ziyan bilinsiz
aralar olarak yorumlayacak, bizim de ellerimiz armut toplayacak ve gemi-
mirasyedice seyirci yle yok"22.
Abidin Dino, M. ile 2 Temmuz 1968 tarih
ve 79 "Ant" Dergisinde cevapta, Dr. Sevim (Bel-
li)'nin Mihri Belli'ye mektubun zikrederek
le diyordu:
"Hapiste dpedz uydurma; seik
olarak Trkiye' de provokasyonlar tarihi
cak olsa grlecektir ki, en ok yntemlerden biri, sosyalistleri
dzme ithamlarla tutuklamak
1952 ieride olup bitenler sadece
ibaret? O gazeteler hapishane iinde yakalanan
dan yok mu? bu
gereken gen bir gn elbette
Trkiye' de Sol Hareketler [ 431
zmleyeceklerdir. Sosyalist eylem gnlerin tari-
hini yazarken, akla olan bu bilginler, gn olacak
dnecek, belki bu yolda Belki on, belki yirmi sonra
gzlerine olursa bu odur ki onlara,
bizler adeta sosyalist devrini Sosyalizme
ama, kimimiz ok gerilerden gelme acaib igd-
leri ile marifet ..
ile gre sosyalistlere ediyo-
rum. Tutumum Bu yoksulluk ve ezgiler
celerine gsterdikleri hele de-
gibi, yolda teslim ekenlerden bence de bir kat
onlar. Ama eylemde sosyalist ahlaka ve po-
litik sulara hi mi hi yok.
Bu yazarken eski defterleri istedi-
eski gnlerden gelme gen de-
nemelerine engel olmaktan ibaret. Tepeden eski nnde susmak
Diyorum ki yepyeni ve eylemler iinde bulunan gen ku-
in sizi memleket gereklerine dayanan so-
mut eyleminizden szlerie elmek isteyenlere kulak
ile gre ilgili izni ile
sosyalizm yapmaktan duyan ...
Siz o kerteyi buluyor ki, beri
yerde srkleniyor, ama
gre, etme gre,
Zahir mecliste e yneltilen da birer ibaret. Emperya-
listlerin, ve almaz apta yklenmeleri "ra-
hat" etmeniz iindir, btn bunlar kimi solcunun yznde, bir
bir Bre insaf!
ile size bir szm daha var: birdenbire
beliren kimi yeni dostlara olun. Eskiden solculara falaka e-
kerlerdi, hapsederlerdi, srerlerdi, ise pek de iltifat ediyorlar,
sebebini hi m? Kimi belirtiler umudu ile sizin-
le yol Belki hepsi yle
itenlikle sosyalizme giden yolda olmak yle
ise, zor olan
Benden sylemesi: gznz Trkiye'nin biricik sosyalist r-
gtnn dikkatli olun,
bu fazla".
A. Dino'nun bu Zeki
polislikle ve Sevim mahkemenin eline geen mektubu-
nun
" ... Bundan nceki 1952'de hapishane iindeki
ibret verici kk bir rnek vermek zorunda
4321 Aclan
bir pozla, sorumsuzca bu tep-
kimde etken da yakalanan mektup kurca-
Bu hale getiren bir
yn yoktu. Geen kk bir sonucuydu.
Kprler zaten. Bir deyimle, olay tazyik
da reddedilmesine Ze-
ki'nin istismar konusu bir idi. Davadaki yeri de devede
Yani bu tevkifata, diye bir isim da, yine de-
bir yoktu. Geen sefer nedenle Zeki'nin
Mdriyetteki tutumuyla halde, da
bu yitik itibara uygun bir izgide istiyordu. rne-
tahkikatta, sorgu hakimi olarak bulunan
olarak itirazda gibi,
da sivil mahkemelere
gemesini ngren ve bu nedenle askeri mahkeme heyetini reddeden tekli-
fimize de Bu ve benzeri sorunlarda, zellikle Belli ile halin-
deydi. ile olan Belli'yi
iin mdriyetteki tutumunu ne sryordu. nk Belli'yi
trl O da iki sene mdriyette ama en hunharca
kencelere Zeki'nin Tan'dan mdriyet-
teki tutumunu, olarak, bir istediydik. Bu sa-

dan verilirken tutulduydu, mektup hikayesi budur. Zeki bu mektuptan ya-
rarlanarak i seyrini iin byk bir gayret gster-
Ve safdilleri de. En kts bu arada
de Oysa ol-
sun ilk tahkikat olsun birbirlerine kadar
bir olmayan poliste geenlerin tutuklulardan sak-
Bu mektupta sadece ve hangi
iinde hikayesi
dam Zeki' den bu
hikayesini mmkn Hatta dosya tetkikine
ya kadar, kendisini kahraman gibi gstermede, da

Eski aksine, incelememiz iin, gerekli zaman ve
elde mumu kadar En kor-
kuncu Zeki'nin ve reddetmeye
sorulara: Bu hususu Hamdi Beye
Hamdi) olarak deyip cevaplar da
gen Akla en ok Parmak-
bu somut belgeleri hayrete ... "24
daha da ileri girerek Abidin Dino'nun
imada bulunarak diyordu:
Trkiye' de Sol Hare keller 14 33
" ... Galiba ben sizi yere fazla ciddiye Merak
bir taraf var. Acaba yneticileri, yok bayram yokken, kendileri-
ni, bylesine biri eda ile
lu'nun bir dille ilginiz sizin
bir biimde ve iddia ediliyordu. O
gen sizinle dikkatli veriliyor-
du. yneticilerinin olumlu bir
beslediklerini Sosyalizmin bir durum
alma eylemde hepinizi zahir ... "
2
5.
Bu tarihte Kemal' de Dino'yu savunan
bir kaleme
1960' dan Sonraki Blnmenin Fikir
Stratejik tezlerdeki
1951'den 1960 kadar geen dokuz sre, T.K.P.'nin, en
hareketsiz, l devresidir. Cezaevlerinde ve srgnde
da kalanlar tam bir skuta faaliyet daha ziyade
evrelerde, edebi hareketler olarak umut-
suzluk, sorumluluk, gibi J. P. Sartre, A. Ca-
mus, F. Kafka gibi moda resimde abstre (soyut) ekol
mzikte, klasik 12 ton sistemi (atonal sis-
tem) geerli Gerekten 1957'e kadar geen srede vit-
rinleri Paul Klee, Kandinsky, Picasso, H. Matisse, M. Chagall gibi
burjuva irili ile Kaf-
ka, Sartre, Camus'nn eserleri tercme
1957 kadar Sol'la tek olay, Dr. Hikmet
"Vatan Partisi" denemesidir. taraftan, Milli muhalefet
liderinin ortaya tezi, solcularda bir se-
bep mesela, ana muhalefet -Ulus gazetesine- bir d-
zineye solcu Mihri Belli'nin en mutemed
biri Muzaffer Erdost, "Ulus" gazetesinin aktif mstahdemleri
Naci Sadullah Cengiz Vurge takma Suat
Taus ile; Nijat zn, Adnan Ufuk ile; Aziz Ne-
sin ismiyle "Ulus"ta gazetenin M-
de sol Ada
muhalefet partilerine de solcular kilit mevki-
lerine Mesela, Niyazi Faiz Turhan gibi bili-
nen isimler "Cumhuriyeti Kyl Millet Partisi"nde sz sahibi

Fakat, Trk Solu'nun msait zemin 27 1960
devrimi ile Bu demek ki, 27 1960 harel< ti
sola eygin bir harekettir. 27 demokratik bir anayasa, hrfr etle-
4 341 Aclan
Sovyetlerin,
ekoslavakya'ya mdahale
etmesi, Trk solu iinde
ciddi bir
ve sol iin bir dnm

rin mdahalesi
idi. Byle bir hareketle
lde harekette,
sol da elbette
Trk Solu, 1960-1965
en parlak idealist ve dev-
rini Bu sre iinde, profes-
yonel komnistlerin, solun temsil-
cisi stratejik tezini, ilkin
"Yn" dergisinde
fikir bir sebep oldu. Tar-
temel nedeni, daha nceki blmde de gibi
r.K.P. idi. Fakat bu, militanlarca, Zeki
stratejisini ortaya "Yn" dergisi
srede, belli bir fikri seviyeyi muhafaza etti.
Profesyonel komnistlerin-Mihri Belli ve gurubunun- pro-
fesyonel hcum ederken, hedef
tabii idi. nk Aybar, 22 1968'e gelinceye kadar Zeki
gurubu ile ittifak halindeydi. evresindeki, guru-
bun temsilcileri, Sadun Aren, Nihat Behice Boran, Zeki
mutemetleri kadar, Mihri Belli de
Dnya Komnist Partilerinde
1960'dan Sonra Tez
1960'dan sonra, Dnya komnist partileri Pekin ve
tezlerini srdrdler. 1962'de atla-
ma btn ile belirdi. Bu iki zetlenebilirdi?
Moskova'ya gre temel sosyalizm ile
kapitalizm zellikle bu sistemleri temsil eden dnya a-
kuvvetler
Pekin'e gre temel sosyalizm ile em-
peryalizm milli hareketleriyle, emperya-
lizm Emperyalizme mcadelede g, dnya sos-
yalist sistemi hareketi milli
hareketleridir.
Birinci savunanlar, emperyalizme vurulacak darbe mesele-
sinde, nc dnya lkelerinde yrtlmekte olan anti emperyalist
nemini kmsemektedirler. Emperyalizm ldrc dar-
beyi, sosyalist lkeler ile ileri indirebilir.
savunanlar ise, devrimci blgesinin
dan, Afrika, Asya, Latin Amerika'ya Bugn-
k durumda bir ihtilal
Trkiye'de Sol Hareketler\ 435
Trk Solunun Tezler Durumu
Bu T.K.P.'nin, Trkiye'deki Mihri
Belli her iki tezi telif edici biimdedir. Mos-
kova veya Pekin belli bir durum '!
Telif edici iki noktada zetlenebilir2S; .
1- temel sosyalizm-kapi-
talizm olarak ileri sren birinci g-
te yandan en nemli yani milli
yeni bir em-
peryalistlerin uykusunu yeterince
memektedir. Gene bu emperyalist blokun jandar-
on nc Dnyaya resmen
harp ilan etmekte ok ynl korkun bir yrtmekte
grmezlikten gelmese bile, bu blgesinde Amerikan empe-
ryalistlerinin neden bylesine korkun bir te-
mel yeterince gereki
dan bilimsel tabana Temel sosyalizm ve
kapitalizm olarak savunan bu te yan-
dan temel ynlerin, kendi sreleri iinde
yeni grmekle beraber, bunu hem teorik hem
de pratik dzeyde yeterince devrimci zmlemeyi ya-
Temel byle bir durumda oportnizme
kaymadan Emperyalizmle bir-
likte ve iinde temel zm yolu bul-
ma teorisi bu rn olmakta, temel zm
maza girmektedir. Birinci kabul etmedikleri
nemli noktalardan biri de bu
2- temel sosyalizm -kapitalizm
nc Dnya ile emperyalizm
savunan ikinci tez, bir yandan en nemli ola-
rak basarken, te yandan a-
temel Yani temel nc
Dnya ile, emperyalizm iddia etmektedir.
sosyalizm-kapitalizm temel reddeden ve bylece byk bir
iine fakat bunun en nemli
ne isabetle basarken, bir hataya ikinci tezin sa-
emperyalizme glerin gerek yerlerini ve
hesaplama meselesinde ciddi bir
Sosyalist blokun ve kapitalist lkeler ve de-
mokratik glerin kmsemekte, te yandan nc dnya
gcn ise Birinci savunanlar da
tersinden
Trk sol literatrnde
olarak bilinen
"Milli Demokratik Devrim"
tezleri Mihri Belli'nin
kontrolnde "Trk
Solu" dergisinde
buluyordu
4 36 J Aclan

Mehmef Ali
TIP i gibi, Komnisf
Partisi ve lfalyan Kamnisf
Partisi de alacak,
bunun sonucu Maskova'dan
yeni bir "sal
hareke!"

Trk Solu'nun (M. Belli Stratejisi
Her iki tezi, zetle T.K.P.'nin
Trkiye' deki bir sonuca
dnemde Trkiye' de birok sreleri
ve he sreci, kendi iinde ihtiva etmekte-
dir. Tek szle Trkiye, karma-
bir btndr. Bu btnde
elbette bir temel Ve bu temel
me, smrenlerle smrlenler Ve bu
nin smrlenler lehine zlmesiyle, Trkiye sosyalizme
geecektir. Temel zlmesi iin objektif ve sub-
jektif yeterli olmaktan Bu devrimci
glerin nndeki strateji; Sosyalist devrim stratejisi ulusal De-
mokratik Devrim stratejisidir ... "29.
"Milli Demokratik Devrim" Manifetosu
"Trk Solu" dergisinin 53. ek olan
"Milli Demokratik Devrim" manifestosu (32 Trkiye'nin em-
peryalist dnya sistemi iinde, smrlen lkeler geri bir
lkesi yirmi burjuva parlamentarizmi-
nin, 1960 - 1961 dnemi hari, emperyalizme en rgtlerin
ifade edilmektedir.
Manifesto, lkelerinin emperyalist smr dzenini srdr-
mek iin iddia NATO'ya, Trkiye'nin dahil olma-
yermekte Amerikan slerinin, kopacak nkleer bir Trki-
ye'yi birinci hedef haline ileri srmektedir. sosya-
list devrim ve Milli devrimleri Bir lkede devrimci
emekilerin siyasi sadece sosyalist
devrim ileriye bir Emeki he-
men her zaman ilk dneminde, lkenin ger-
ve feodal temizleme gibi sosyalist devrimin de-
demokratik devrimin grevlerini yerine getirir. Klasik sosyalist li-
teratrde "Burjuva Demokratik Devrim" deyimi
bugnn pek Anti-feodal ve anti-emperya-
list devrim iin "Milli Demokratik Devrim" daha uygun bir terimdir.
Temel slogan "Tam ve gerekten demokratik Trkiye" sloga-
zmn yemek isteyen yabani bitkilerden
Milli Demokratik Devrim Trkiye'nin emperya-
list sistem iinde smrlen bir lke olarak srdr-
mesinde olan, emperyalizmin yerli ortaklar durumundaki
sermayaye, feodal gayri milli Devrimci gler
ise, Trkiye milli burjuvazi, kk burjuva-
Trkiye'de Sol Hareketler 1437
zi, brokrat ve Stra-
teji milli demokratik devrimdir. Hedef tam ve ger-
ekten demokratik Trkiye'dir.
Stratejisi
temsil stratejiyi iki dnemde mtalaa et-
mek nceki
dnem; ve
nceki Dnem
Milli burjuvazinin Trkiye
mcadelesini Geirilen tecrbeler
tir ki, Trkiye' de milli burjuva devlet tavizler vere-
rek gnmze kadar Trkiye kendine zg
ile bir yana dahi, antiemperyalist ve anti feodal mcadelenin
mutlaka burjuvazinin yrtlmesi gerekir diye bir iddia
yoktur. Anti-emperyalist mcadele, her az toplumun iinde
tarihsel ve kuvvetlerine ve
sosyalist hareketin Trkiye'de milli'
tan yana, ikinci Milli hareketine yetenekli bir milli burjuvazi
yoktur. Trkiye geri bir memleket Memleketimizde gl bir
sosyalist hareketin yapabilecek hacimde bir var-
Trkiye, Milli Demokratik Devrim denen lde ta-
Milli' burjuvazi tam serma-
ye ve komprador kucak Sosyalist ancak
emeki organizasyonda emeki -
ile olur. Yeryznde emeki smremeyecek tek g
emeki kendisidir32.
"Sosyalizmin Trkiye'ye zg tarih iindeki
na ve bu bu iindeki teoride
dirilmesinden meydana gelen Trkiye'ye zg sosyalist - teori-eylem
sistemine, Trkiye Sosyalizmi veriyoruz( .. ) Trkiye' de sosyalizme
alelade zelliklerinden tede bir nitelik
Trkiye sosyalizmi, teori ve eylem olarak Tr-
kiye Partisinin milli emeki horlanma ve
smrlmeden eksiksiz tastamam uygulan-
yolunda vermekte mcadele ile
Trkiye sosyalizmi halindedir( ... ) Gerekten ikinci byk kongre-
miz ikinci milli mcadelesinin sosyalizm iin mcadeleden
kesinlikle ifade ( ... ) Bu vesileyle, Milli
mcadelesi da (Yn der-
gisini temsil eden gruba dokunuyor Aybar) ortaya
Mehmet Ali Aybar, siyasi
boyunca
sosyalizmi savunurken,
yandan Sovyetler
byk devlet
psikoloiisi tenkid
eden nadir sol liderlerden
biri
4 38 / Aclan
Sovyetler
sosyalist lkeleri koruma
Macaristan ve

dnya sol hareketlerinde
tepkinin tesinde
bir yol
izlemelerine yol
Millf mcadeleleri anti-emperyalist bir mcadelenin
ba.3anya emperyalizmin yurt iindeki
na da mcadele yrtlmesine Birinci millf
bu nokta olarak gerek
Birinci Byk Millet Meclisi, gerekse Atatrk, empe-
ryalizme ve kapitalizme ilan Fa-
kat gerekte kapitalizm ve feodalizm ile mcadele
iin, yani mcadele sosyalist yrtlmedi-
iin, zaferden sonra, ikinci bir
vermek durumuna bulunuyoruz ( ... ) Gnmzde
emperyalizme sosyalizm iin mcadeleden
etmek mmkn ( ... ) Millf mcadelesi sos-
yalizm iin mcadele ile birlikte yrtlr demek, millf kur-
mcadelesini sosyalistlerin gelmez.
Millf mcadelesi emperyalizme olan btn kuvvetlerin
Milli Bir Cephe yrtlecektir. Fakat bu mcadele
emeki halk kitleleri sosyalizm iin, kkl iin
de mcadele ettiklerini bileceklerdir. Millf mcadelesi, sosya-
list bir partinin demokratik yrtlecektir( .... ) Milli kur-
mcadelesini emperyalizme ve Trkiye'nin tarihi
iinde Amerikan emperyalizmine bir mcadelenin sa-
dece politik planda tutmak mcadeleye Milli Cephe'nin
sal karakterini grmezlikten gelmek, hele bu mcadeleye sosyalist bir
karakter vermekten son derece byk bir ... )
milli mcadelemiz, sosyalist teorinin ve sosyalist
Trkiye Partisinin demokratik yrtlecektir. ( ... )
Antiemperyalist mcadelede Milli Cephe'yi en ller iinde tut-
mak mcadelenin sosyalist karakterini ihmal etmemize yol
aacak olursa, hi kimsenin ikinci millf m-
cadelemizi zafere mmkn Millf
mcadelesi millf burjuvazinin -ki bizde yoktur- veya ara
yrtlrse, ( .... ) emperyalizmle yeniden kur-
grlmektedir .. sosyalist evrelerin
demokrasi" teorisinin bir teori Trkiye son-
ra Gana ve Endonezya sonra da meydana
ci byk kongremiz sosyalizmin halka tepeden inme yntem-
lerle kesinlikle ifade ( ... ) nk sosyalizm,
sadece bir ekonomi ibaret Sosyalizm her
nce dnya felsefesi, politik ideolojisidir.
sosyalizmi benimsemeye ( ... ) Maya Bu
bilmezlikten gelenler hata iindedirler. Sosyalizm tepeden in-
me kurulamaz. bunu asla kabul etmez( ... ) Millf m-
Trkiye'de Sol Hareketler\ 439
cadelesi olsun, sosyalizm iin mcadele olsun, ancak bilimsel bir teori-
nin, yani sosyalist yrtlp
( ... ) Ara tabakalara, sosyalizmle ama tersine
ara ancak sosyalist bir dzende insanca
ve seik olarak belirtmemiz gerekiyor( .. .)"
22 1968' den
ekoslavakya'nm sonra, Mehmet Ali Sovyet-
leri giderek Sovyet rejimini sert bir "Tr-
kiye sosyalizmi"ni, "gler yzl sosyalizm"e
oyu ile iktidara gelip, oyuyla iktidardan burjuva de-
mokratik muhalefet partilerinin muhafaza ifa-
desi; Mihri Belli ile; iindeki gurubu
Aybar'm bir muhalefete sevk etti. Kongre'de, gerek
Mihri Belli fraksiyonu, gerekse destekleyen sen-
ve delegelerin kesin bir yenilgiye
larsa da; kongre etin Altan' m da kongrede ertesi
Aybar ve yeniden

III. Genel Kongresi'ne Kadar
ekoslovakya'nm Trk Solu'nun stne Ve
her Mehmet Ali Aybar'm 22 1968 tarihinde basma verdi-
beyanatla Mehmet Ali Aybar diyordu:
yesi ekoslavakya'nm, mttefikleri Sovyet Rus-
ya ile Polonya, Macaristan, Bulgaristan ve
yurdumuzda ve dnyada bir infial
Sovyet bu hareketini, ek yneticilerinin ve
bertaraf edecek bir ve
vererek, sinsice tatbik mevkiine
bu infialin daha da ihtilal" yalanma,
ek yneticileri davet edildikleri
Blokunu eden devletlerle, Sovyet Rusya her
birinin tarihlerinden gelen derin Orta Avrupa
tepeden inmece ithal bir sosyalizm tecrbesini kabul etmeyecek-
lerini, sosyalizmi kendi gre uygulamak istediklerini, muh-
telif vesilelerle Bu istekler her seferinde Sovyet tankla-
mdahalesi ile ekoslavakya, stelik en-
dstrice en ve tketimci retime en dnk olup da Co-
mecom'un en ok Nihayet ekos-
lavakya, iinde daha hr, daha bir duruma ka-
440 1 Aclan
Sovyetler ne 2.
Dnya hediyesi
olorok verilen Polonya
boyunca

komnizm korkusunun
sembol olorok

meylini de Sovyet Yneticileri ise, Sta-
lin devrinin kr itaatini, sosyalist ve tek
olarak grmeye ekoslavakya
btn faktrlerin tesiri ile patlak ...
ekoslavakya askeri kk yeleri
iin, tehlikenin blokun lideri durumunda bulunan gl
mttefiklerinden ve gerekte kk devletler ba-
bu bloklara girdikleri anda kaybettiklerini
ortaya "Ortak Savunma" askeri
kk devletler iin, gerekte byk devletin
bir tabii olarak sz konusu Ve byle
iin de kk devletlere askeri ileri kara-
kolu olmak gibi nankr ve gerek gvenlik ve ile
bir rol
ek ortaya ikinci bir gerek de,
sosyalizmin vazgeilmez bir unsuru Milletler, kendi sosya-
lizmlerini, kendi ile ve milli

Mehmet Ali Aybar, bu ilk sonra, an-
kaya Kongresi ile, Ankara Kongresinde Ankara Kon-
gresindeki szleri, damla oldu;
Sovyetler ve yele-
rince bir gerginlik Mesela, Romanya ve Yugoslavya
Sovyet tehdidi ileri srdler ve st
tedbirler Ve sosyalist, komnist partileri de ekoslo-
yerdiler. komnist ve emeki partileri,
bir tehdit sonucuna
lar. sonuca biz de Durum, Sovyetlerin iddia gi-
bi .. .37.
Trkiye' de Milli mcadelesi zamanda sosyalizm
iin mcadeledir. nce Trkiye, sonra sosyalizm diyenler
var. Milli mcadelenin, sosyalist mcadeleden nce yrtlmesi ge-
bir teorik gibi syleyenler var. Sosyalist lite-
ratre sylediklerine bizim sylediklerimi-
ze ise pek rastlanmaz. Sosyalist literatrde her bizim iin
Trkiye garip bir lkedir. Sosyalizmin
gler yzn halka gstermeliyiz. 1969 seimlerinde meclise hi
olmazsa on milletvekili sokup bir gurup Dnyada ilk ku-
rulan sosyalist lkenin despotik, totaliter ve ceberrut tm in-
iin bir talihsizliktir. Sosyalizm, ilk kurulan devlete des-
potik bir idare olmaktan teye gidemedi. Sosyalist demokrasiye ok
uzak Partisi merkeziyeti, despotik bir biimde
Trkiye' de Sol Hareketler 1441
Ve iktidara gelince devleti de soktu. Yani despotik, totaliter
ve ceberrut bir devlet! Ekonomik smryle despotluk bir madalyo-
nun iki yz gibidir. Sosyalist demokrasi mi sadece
teknolojik olur. Bugnk Sovyet yneticileri, mlkiyetlerine sahip ol-
masalar bile, gibi retim tahakkmle-
rinde tutuyorlar. Bunun sebebi, emeki sosyalizmin tam
tersi Ve de biz, insana bir sosyalist parti-
yiz. Tahakkmn emeki ynetime ve
yneticilerin seimle gelmesiyle mmkndr. Gzel bir r-
nek vermek isterim: Kylere zaman bize soruyorlar: "Top-
rak reformu yapacak cevap veriyoruz:
ve hazinenin fazla
denip soruyor hemen. Dikkat edin
asil bir kulak verin. Bu hal-
kendisini bile ne kadar adaletli
ve gsteriyor.
in btn ve demokratik iktidar, insana sa-
ve hrriyetidir. Biz "Trkiye Sosyalizmi"nin bu ynn hal-
iyice Sosyalist teori hrriyeti bir teoridir.
teorisi hrriyet teorisidir. Marks emek ile sermaye ara-
de inceledi. Sosyalist bu iki
mcadelesi sonunda iddia etti. Marks, sosyalizmin
tere' de syledi ve bu cmlenin izdi, ama
medi. Sonra Lenin, kyl da Ama devrimi,
iler, kyller ve askerler
"Uygulamada sosyalizmler Rusyadaki sosyalizmle Kbada-
ki sosyalizm, Vietnamdaki sosyalizmle Kuzey Karedeki sosyalizm bam-
Ama indeki sosyalizm hibirine benzemez. Sosyalizm en
fikirlerin bir rejimdir. Sosyalizmde her
orada bilimden bahsedilemez. Byle bir toplum
cehennemden Sovyetler bu byle oldu. Sovyetler Bir-
tm ceberrut tatbikat bilim Bu lkede, dil alimleri-
nin fikirleri Stalin'in "Marksizm ve Dil" bir
ok bilimsel gibi grnyor ama fikirleri ya-
Sebebi de genler etkilenmezler, Bu yasaklanma-
sebebi de Marksizmde bir etki tepki teorisinin Bilim
da gidildi. politik alanda fetva ver-
mek tehlikelidir. Sosyalizmde kabeler yoktur."
bu fikirlerine ilk tepki "Trk Solu" Dergisinde belirdi. Bi-
gibi, Mihri Belli ynetimindeki bu komnist fraksiyon Aybar ve
1962'den beri muhalifi ve tenkitisi idi. "Trk Solu"na
gre "Sosyalistler yerine gre ilkelere kalarak, sevimsiz ve
44 2 I Aclan
Sovyetler
sadece SSCB (KP)'yi
yerel komnist partilerin
da
Szn
komnist partisine
Cesaire partiden istifa
edecek
komnistlerinin tepkisini
(Cesaire 2008
unda Martinik'te

grnmeyi ilkeleri sevimli ve gler yzl
olmaya tercih ederler"38 idi. "Trk Solu" Sovyetler'i
de hazmedemiyor diyordu:
"( ... ) en ilgin ynlerinden biri de
Ekim Devrimine ve onu yapanlara nefretle
oportnistlere ve gerici demagoglara zg olan bu
Sosyalistten vazgetik, milli' duygusu olan bir Trk'e ya-
Ekim devrimi ezeli
Yerine kurulan ilk sosyalist lkenin devrimci
bizim milll biricik kara gn dostumuz ol-
Ekim Devrimi ezilen emeki
boyu sren son veren ve
dnya emperyalizmine mcadeleye ynelten nemli bi;: tarihi etken
...... "39
Sosyalizm hrriyetidir, ama devrimci fikirleri savunma
hrriyeti bizim sosyalizmimizde yoktur. "Trkiye Sosyaliz-
mi!" kimi evrelere pek ok vaat ediyor. Aybar'a g-
re hrriyetsiz bir sosyalizm cehennemden Buna gre
tekrarlanan Cehennemden inan-
mak gerek.
maskeler Byk kongrenin gnler-
de gerekten devrimci ve sosyalist znn parti iinde-
ki Parti iindeki gerek sosya-
listlerin, kendi devrimci vurma ... "
ve ile kongrelerindeki bu ile Aybar ilkin "Trk So-
lu"nun evrelerin ifadesine gre Trokist lideri, Mihri Belli
ve kadrosunu, sonra da iindeki gurubunu temsil eden
Sadun Aren, Behice Boran, Erik, Minnetullah Dr.
Nihat sinirlendirdi. Oysa, kom-
nist tezlerin Aybar, ilkbahar genlik
dan ve son olarak Sovyetler ve drt
ye devletinin sonra beliren Komnist Partiler
blnmelerde, Waldeck Rochet Komnist Partisi
ile Longo Komnist Partisinin ve tez-
lerini Gerek gerekse Komnist parti-
leri sonra
Waldeck Rochet ve Longo gibi liderleri tasfiye iin Moskova, Roma ve
Paris'te faaliyete Komnist Partisi'nin Moskova'ya
nlemek ile Thorez'in milletvekili dul Madam
Vermesch, tatilini geirmekte Rusya'dan Paris'e ve
tenkit Komnist
Partisi etmeyince madam Vermersch partiden istifa Tho-
Trkiye'de Sol Hareketler 1443
rez'in dul bundan ncede defa partiye fakat
kabul Son Waldeck Rochet memnuniyetle onay-
kimseleri acaba Bah tipi sosyalist bir
parti mi oluyor hkmne tutumu, gerekte ve
Komnist partilerinin benimsemesinden bir anlam ta-
Aybar komnist partilerine benzetmek istiyordu.
Sovyet sonra parti ko-
mnistlerin parti ii solcular da Mosko-
tenkidlerine Aybar, Sovyet tenkid ederek,
bilimsel sosyalizmden hrriyeti, gler yzl sosyalizm de-
yimleri ile, sosyalizmin glge Aybar,
sosyalizmi, dnya lsnde paralayan hainlerin partilile-
re tavsiye III. Genel Kongresinden sonra Yalova ya-
bir bildiri de suluyordu:
"Bir hain olan Prudon ve Kautsky'yi kendisine nder olan ve
daha ziyade okumak savunan ve sos-
yalizme ve Trk hizmet iinde syle-
meli ve partiyi bu gibilerden temizlemeliyiz. Peyami Safa 176
sosyalizm bir 177. Aybar icat
etti. ortaya
tenkid etmesi komnist terminolojisinde
"sapma" kelimesi ile ifadesini buluyordu.
Zeki Trkiye Komnist Partisine
mutemet Sadun Aren'i harekete geirdi. Aren, durumu
ilk defa Zeki ile evli ve ailesinin
Dr. Nihat Behice da alarak bir
Durumu Aybar'a duyurmak istediler. Behice Boran, Aybar'la
daha evvel iin Aybar, kendi-
lerini bunlar benim "60 mrmn bir sentezidir.
Ak tecrbeleridir" dedi ve kendilerini geri evirdi40. Bunun
zerine, Sadun Aren durumu Merkez ynetim kuruluna
ni syledi. 16 Ekim 1968 gn Merkez Yrtme Kurulunda Ay-
sosyalizm ve stratejisi
iin Behice Boran, Sadun Aren, Erik, Nihat Minnetullah
bir takrir vererek konuyu gndeme

Bu-
rada uzun oldu. Aybar yedi oyla itimat
Takrir sahipleri konuyu olan Byk Kongre'ye getirecek-
lerini bildirdiler. Bunun zerine Aybar bir kararla, Genel Y-
netim Kurulunu (41',ler Meclisi) Drt gnlk top-
sonra, red Bylelik-
le Aybar' kongre ncesinden, ynetim kurulunca tesCil edil-
oldu. Bu ihanetle Aybar
4441 Aclan
teyple de tesbit ettirerek, sosyalist lkelerdeki hr-
sz ederek, kendi temsil sosya-
lizmden kabul Boran, bu
kah Sadun Aren'i, kah bunun zerine B. Bo-
kendi tasfiye ederek III. Genel Kongrede listeleri-
ne
etin Altan, kulisler her iki gurubun uz-
tavsiyesinde Aybar bunun zerine etin Al-
tan' a, kendi gelmeyi tavsiye fakat Altan,
ne uygun bir kongre ertesinde, daki stununda ilk
provokasyonunu
III. Genel Kongresi
III. Genel Kongresi, 9 1968 gn "Selim Tarcan
Spor Salonu"nda Kongre Sadun Aren ve arka-
salonun solunda; Mehmet Ali Aybar, ve
delegelerin lideri Dr. Ziya Ekinci halde salonun
yer Kulis, sulamalarla doluydu. Taraftarlar-
dan birbirlerini "Rusu", "Komnist", "revizyonist",
olarak Aren, evini kiraya veren "polis"ti.
Aybar'da, idi. Bu ortam iinde etin Altan, kongre
seildi. sulamalardan sonra, seimlere geil-
listesi genel ynetim kuruluna seilerek, Ay-
bar nc defa olarak Genel
Sonu
Kongrenin konuyla ilgili "Yn" dergisinin ilk
"Bildiri", derginin birinci ve bir imza kam-
Genellikle "Bildiri"yi imzalayanlar
bir tabii senatrlerden, entellektellerden, ileri gelenlerinden,
eski komnist partisi idi. Bundan
nceki dnem in gnlerine tesadf eden ve fikirlerin ilk de-
fa "nc" gazetesindeki TKP iindeki
strateji ve teklifleri, "nc" de olmakla beraber, ara-
da farklar gze
kendisi ile bir yklen-
ifade "Bildiri", "nc"nn teorileri
gre yeniden terkibi mahiyetinde idi.
1963 Belediye seimlerine kadar bir
Fakat bu arada "Yn" dergisi genellikle A ile bil-
hassa ve CHP'nin nder kadrosunda emperyalizmle
Trkiye' de Sol Hareketler 1445
mak iin bir "Milli Cephesi" teorik
na Bu cephe "Yn" Dergisinin 12 Eyll 1962 ta-
rihli 39. Bu tarihe gelene kadar "Yn" men-
bir bir CHP mensubunun 22
diye ihtilalcilerle bilinmektedir.
"Yn" dergisinin bildirisi A ve gurubu-
nun TKP. ncleri ile olup malUm yle
zannedilir ki, bu tarihe kadar TKP'nin liderlik olan Trki-
ye' deki mmessili Mihri Belli ve evresi, ile ve bilhassa onun n-
der kadrosu ile temasta idi. "Yn" Dergisinin "Milli Kurtu-
Cephesi" sonra evresinden gelen mtereddit
tepkiler dikkati eker. Mesela daha ileri bir d-
nemde (1 Nisan 1964) "Milli Cephesi" tertip-
ledikleri
0
gericilikle aktif olarak
Mart 1965 tarihinde Mehmet Ali Aybar bir
"Yn" dergisinin paralelinde CEPHE gerek-
ileri Bu dnem seimler arifesine iin
ve sola ani bir Ekim 1965 milletvekili ve
senatr seimlerinden hemen sonra iki gurup gs-
terdi. A bu temeldeki ilk esasen 15
Ekim 1965 tarihli "Yn" dergisinin 133. Bu
seim mitinglerinde kyl ve ziyade hariciye-
cilerin, sosyete ismi geen gzel ha-
bol ifade ile "poplizm-Narod-
nik" yani iinde ifade
ediyordu. resmi cevap, etin
kalemi ile 21Mart1966 tarihinde" gazetesinde "Teori"
ile
Mihri Belli'nin "Yn" dergisi ile ilgisinin ne zaman
Ancak, Yakup Demir'in, Trk Zeki
sonra, E. Tfeki ile "Yn" de
gnlerde Yine, Roger Garaudy'den
E. Tfeki (Mihri Belli) ile birlikte ve Sosyalizm"
tercme
1966 tarihinde "Olay" dergisinde Aybar'a Dr. Hikmet
da fikirler Ve bu tarihten sonra gu-
rubunun, Mihri Belli ve Fuat'la daha
Mihri Belli'nin, tabii senatrlerden Sami Kk Suphi Karaman,
Kamil Mucip ile 22
dan sonra muhtemelen "Yn" dergisi ve Sreyya
Aydemir ile Sreyya Aydemir'in bu sena-
trlerle sebebiyle karine oh,rak kabul edilebilir.
4461 Aclan
Yakup Demir'in Zeki olarak demaske edilmesinden son-
ra, E. Tfeki (Mihri Belli) "Yn" dergisinin 159. Zeki
ve provokasyon yapmakla itham etti.
Bu dnem iinde kpr kurmak isteyen Mihri Belli
gurubuna "Yn" dergisinin 4 1966 tarih ve 188.
szler -ki ok evvel Mehmet Ali Ay-
bar' a ait olup, Mihri Belli gurubunu ileden
"Bizce eski sosyalist Partiler hata ve devirlerini kapat-
Bunlar memleketimizin, bugne gre ok olan
iinde faaliyet da, da mazi-
ye mal Trkiye Partisini bir sosyalist olarak buma-
ziye organik yersiz bir gayretse; partimi-
zi maziye mal hareketlerin yeniden bir ortam
saymakta,. bir hayaldir. Byle bir hevese olursa hevesleri
Dostun bunu byle bilmesini isteriz"
Bu beyana Mihri Belli'nin kolu mesabesinde olan Ba-
yine "Yn" dergisinin tarih ve 189.
da yeter" bir cevap verdi, bu szlerinin,
ihbar telakki edilmesi belirtti.
Mihri Belli'nin Cephe
ve
Mihri Belli TKP'nin kk burjuva brokrat
da alan Cephe faaliyeti stratejisinin 29 Nisan
1968'den nce "Devrimici G Dev G" kurmakla
iinde Aybar, Mihri'nin bu faaliyetine idi. Fakat
FKF Perinek ve 29 Nisan 1968 ta-
rihli mitinge nleyemedi. FKF' den Perinek ve ar-
tasfiye edip, yerine kendi getirdi. Fakat bu tas-
fiye Amerikan ziyareti FKF men-
gsterilere nleyemedi. iindeki Mehmet
Ali Aybar hizbi, gnlerde bir miting tertip
ederek Mihri Belli'nin eylemini ve ksteklemek istedi.
den ilk olarak Mihri Belli olan 13 bilahare 75
ihra edildi.
Mihri Belli, Dev-G'ten sonra "Demokratik Devrim
ve Mcadele gibi cephe ar-
kurdurdu.
tasfiyeler bu parti genlik ve doktrine
komnist gurubunu tedirgin etmekle birlikte, 21
1968'e gelinceye kadar Aybar'a muhalefete gemediler.
iindeki gurubun, tasfiyelerini
Trkiye' de Sol Hareketler\ 44 7
gerek nedeni idi. Esasta mcadele strateji
gibi grlmesine TKP'si
Yani kavga, Mihri Belli ile Zeki Zeki
yurt ve kendisini Moskova'ya kabul ettirmesi, "Bizim
Radyo" isim zikretmeden Mihri Belli'nin provokatrl-
sz edilmesi; iinde Sadun Aren, Dr. Nihat Behice
gelmekteydi. nk bu her Zeki
kontrol eden mutemetleriydi.
tarihinden sonra Mehmet Ali Genel
kuruluna an-
kaya kongresinde Sovyetler hcumlarda
Mihri Belli iin bir oldu ve Mihri Belli, Moskovaca tes-
cil ettirecek harekete geerek, ekoslovakya tasvip eder
mahiyette
21 1968' den Sonraki Durum
Mihri Belli ile Zeki para-
lelde iinde gnlerde Sadun Aren, Nihat
Behice Boran, Minnetullah Erik, Aybar'a
belirttiler. genel idare heyetini saatlik
sonra, Sadun Aren'in muhalefette Behi-
ce Boran ve Nihat sert bir Aybar'a itimat oyu verdiler.
Bununda nedeni Zeki mutemetlerinin kontroln el-
den
"Trk Solu"nun 51. Mihri Belli son itimat oyundan son-
ra Aybar'a hcuma geerek, Aren'in
nerek kendi kendini tenkide davet etti. Bu tarihe kadar Behice Boran' a
da hcum eden Mihri Belli, nedense "Trk Solu"nun mezkur
dan Behice Boran'a en ufak bir hcumda
sonra perde gerisinde Mihri Belli'nin
dergisinin 1 da Mihri Bel-
li'ye itimat kredisinin bir belgesidir.
/1
dergisi tetkik
grlecektir ki, TKP'ye taktik ve stra-
tejide bir
gre Mihri Belli faaliyetleriri:in tehlikeli do-
ruk DEV-G'e tabii senatrler ile vuku muh-
temel Hava ve Deniz Harb Okulu
"ANT" dergisinin destekler grnmesine
zgden'in ve daha Mihri Belli stratejisine g-
ze _
TKP' nin 1920'lerden sonra olan dergisi 1 Ka-
1968 tarihinde yeniden Dergide,
4481 Aclan
-Dnya Trkiye ve Devrimci Mcadele-
Dnya Tahlili" TKP' nin Mihri Belli
manifestosu 31 kapsayan bu husus-
ki;
a. TKP bu manifestonun gereklerden sonra legaliteyle,
illegaliteyi taazzuv
b. TKP bu dergide, Mihri Belli btn komnist gu-
temsil
Hi dergisi Mihri Belli yeniden
Trkiye Komnist Partisinin zetini
miz makale de Mihri Belli TKP'nin manifestosudur. Ma-
kalenin anatomik rgs, ideolojik taktik ve stratejisi konusunda tespit
hususlar, herhangi bir derginin mstakbel mahiyetinde
muhtemel siyasi bir rgtnn tespit

a. Anatomik rg
nce dnya tahlil edilmekte ve marksist literatr-
de zellikle disiplinli komnist rgtlerin terminolojilerinde yer alan
kavramlarla militan bir tasnif ve ortaya Manifesto-
nun zellikle zerinde ana kavram, Lenin'in uy-
gun olarak ele emperyalizmdir. Daha sonra
drt belli terminolojik iinde saptanmakta
ve sonra bir sosyalizm-kapitalizm ge-
ilmektedir. Bu blmde, manifesto dnya komnist partileri
da da ekoslovak Tito'yu Mosko-
va ve Pekin terkiplerle Bu yeni mani-
festo, in ve Sovyet tezlerini mmkn lde verir g-
rnmektedir. Ancak, daha sonraki fikirleri ile, in ve Sovyetler
TKP' nin bu yeni fraksiyonu kesin bir durum
la birlikte, eylemde taktik ve strateji ile in tezini benimser g-
rnmektedir.
Manifestonun, dnya sisteminin konusunda ileri
fikirler ile, bilhassa Almanya, ekoslovakya, Yugoslav-
ya'ya Moskova ve Pekin bir sentezi mahiyetini

"kapitalist-emperyalist lkelerde proletarya-burjuva-
zi zerinde de durularak, Avrupa Komnist partileri,
zellikle Komnist Partisi
gibi Komnist Partisi, son ekoslovak
kadar Sovyetlerle paralelde ancak, ekoslovakya isti-
takbih etmesi ile Sovyet Rusya ile haline Ma-
Trkiye' de Sol HarekeLler 1449
nifestonun buradaki hassasiyeti, eskiden beri Pekin'in
lerine uymakta; sonra da Sovyet-
lerle boyutlarda
Manifestonun "Ezilen Uluslar ve Emperyalizm
me" blm Asya, Afrika, Latin Amerika lkelerinin ihtilalci
hareketlerine sonra, Trkiye'nin kendi
yol olarak grdkleri "Milli Demokratik Devrim"e bulun-
makta ve bu hareketin ideolojik ve rgtsel
de ileri srlmektedir.
"Emperyalistler blm ABD, ortak pazar, EFTA'
tahlilleri dokuz yz milyon stoku
evirmesine nemle ve militan llerle yer verilmektedir. Tr-
kiye'nin tahliline kadar gelen bu anatomik rgtsel
manifestonun esas mahiyetindedir. feodalite-
si, kapitalizm ve emperyalizm tahlili ile Jn Trk hareketlerin-
den milli mcadelesine ve Kemalist reformlara, itti-
27 1960 hareketine geildikten sonra, devrim-
ci mcadelemiz ile TKP' nin taktik ve stratejisi
Bu strateji, "Milli Demokratik Devrim" iinde terkip edilmek-
te; ve bundan sonra taktik sorunlara "Emperyalizmin
Bilinci, Mcadelesi Geli-
geilmektedir.
b. rg
1. Strateji: Milli Demokratik Devrimdir. Bu strateji, in hat-
komnist partilerin Sovyetler in ile
iinde, Kuzey Afrika'da Vietnam'da bu
stratejiyi teori ve eylem olarak benimsemekte, ve propa-
ganda gc ile bu lke Bu tez Sovyet ideo-
logu G. Mirsky Sovyetler kendi milli
nedeni ile Gney Amerika' da yrtlen bu stratejiyi baltala-
maya kadar varan hareketlere Nitekim, in' in ve Gney
Amerika komnistlerinin ihtilalci gurubunun hiddetini eken nokta
budur. Sovyetler Avrupa komnist partilerine iti-
dal yolunu tavsiye etmektedir. Bunun da nedeni, Sovyetler
ve zellikle Amerika Devletleri lkeleriyle olan
rinde Manifesto'da stratejinin gerekesi Marks'a ve Le-
nin' e kadar uzanarak esasen sosyalizme de
nerilmektedir. Ancak, bu manifesto Troki'den bu yana sre
bir yenilik getirmemekte, ncl-
milli demokratik devrimin kk burjuvaziyi de al-
makla hareketin g TKP.'nin mevcut
450 1 Aclan
gre, kk burjuvazi, birka eski Milli Birlik Komite-
si yesi ve talebe Trkiye'de
birok devrimler (1876 - 1960) daima kk burjuva sivil brokrat ve
asker ile Mihri Belli
fraksiyonu da srdrmek istemekte acele bir darbe ile ik-

2. Strateji: Bunu madde madde elimize kk bir direk-
tif listesi geecektir. ki:
- meslek ve reform taleplerini ya-
milli devrimci
- Amerikan kara kirletmelerini, Amerikan
bahriyelilerinin mitinglerle, hare-
ketleri ile telin etmek;
- Emperyalizmin ve gsterilerle,
anlatmak;
- demokratik haklar ve sosyal adalet iin
mcadeleleri sonuna kadar desteklemek ve bu mcadeleleri demokra-
tik devrim izgisine getirmek;
- sermayeli veya
onunla eden bankalara, milli
ekilmesine milli hareketler dzenlemek;
- Emperyalizmin rgt ve Amerikan tekellerinin yurdu-
muzdaki bekisi NATO'ya mitingler dzenlemek;
- Emperyalizmin yerli kullanma ilkesini can-
boykot etmek;
- Emperyalizmin kltrel oyalamaya ve af-
yonlamaya ynelen ideolojik aralarla mcadele etmek.
1951 Ekim'inde T.K.P.'nin illegal hkmete
Ancak 1961'den sonra legal ve illegal veheleriyle ve harici bro kuru-
ile bu su yzndedir. olarak Aybar Mihri
Belli grubuna "Yer "Tepeden inmeci" gibi
la esasen bir ihbar motifi M. Ali sulayan Mihri
Belli, "Trk Solu"nun muhtelif bunu 5
1968 tarihli derginin 51. son Aybar konusun-
da
"( ... )Partinin ynetilmesine bahanesiyle bu
krklerse, dpedz ihbar byle bir iddia ile
en bilinli, en fedakar.. ( ... )"
Mihri Belli'nin Berktay 11
1966' da "YN" dergisinin 189. 6. Aybar' da muh-
birlikle
Bu haliyle fraksiyonlara olsa da, Trk Solunun or-
Trkiye' de Sol Hareketler 1451
taya bir dkm
a- Zeki fraksiyonu: Sadun Aren, Behice Boran, Dr.
Nihat Erik, Minnetullah
b- Trkiye dahilindeki Mihri Belli ve Dr. Hikmet lider-
Zeki muhalif TKP fraksiyonu,*
c- TKP'nin Zeki (Yakup Demir) harici
brosu; (Moskova' da)
d- Mehmet Ali Aybar, ve grup. (Dr. Zi-
ya Ekinci).
Fakat zellikle, hem Mihri Belli, hem de 21
1968'e kadar guruba ne-
denleri zerinde durmak Aybar' da btn kla-
sik terminolojilerden Ancak, far-
Trkiye'nin Trk zel-
liklerini gzden uzak Trk atavik hareketleri ile
Rus emperyalizminin Halk deyimi ile, komnizm,
evizm, hatta marksist sosyalizm, moskofluktur. Moskof, Trk'n tarih
boyunca ezeli ve ebedi Asya'daki Trk devletlerini yutan
"Moskof" emperyalizmidir. bi-
rinci derecede rol oynayan devlet Son olarak 1945
da, illerimizi isteyen hak talep eden gene Rus-
ya' Milli bahanesi ile
evik Anadolu'daki faaliyetleri, Tokat Mebusu Bey,
Mustafa Suphi, Ordu, Halk ile
oyunlar, T.B.M.M.'ni, Mustafa Kemal'i elmelemek istemeleri, Trk
kadar Mehmet Ali da malumudur.
4521 Aclan
Birinci Blm
1- "Yeni Derg., Eyll, 1965, Prag, Nr. 9. Yakup Demir'in Makalesi.
2- Mete Tuncay, Trkiye' de Sol II. s, 177, Ankara, 1967
3- Mete Tuncay, a.g.e. s, 57
4- Sreyya - S. Celal, "Lenin ve Leninizm", s, 1923
5- "Yn" Derg., 11Ocak1967, Nr. 198, s, 6
6- Jakond ile Siyau - Taranta Babu'ya Mektuplar, Toplu II. "Notlar ve
Varyantlar", Hulusi, s, 163, 1965
7- Sreyya, ve Kadro, s, 129 - 138
8- Arolov, Bir Sovyet Trkiye 1967.
9- Nizamettin Nazif "Yeni 26 1968.
10-. Yeni Derg., Nr. 11-12, 1964, Prag, s, 648-651, (TKP mer-
kez komitesi bildirisi), S. 651.
11- Bknz. "28 - 29 Kanunsani 1921 Karadeniz Paralanan Mustafa
Suphi ve Moskova, 1923.
12- Bknz., Sreyya Aydemir, Suyu Arayan Adam, 1959.
13- Fethi Trkiye' de Komnist ve Sosyalist Faaliyetleri. s, 551, An-
kara, 1967
14- Dr. Hsn Moskova'ya rapor.
15- Yeni Gazete, 13 Nisan 1967, Al, Ediyorum, S. 5.
16- Mihri Belli, TKP ve ileri genlik ile ilgili cevap - Sav-
sz Ankara, 1967.
17- s, 24.
18- 953- 17 Ank. Garnizon K. Tmg. Mithat Akakoca
na Hakim Alb. Halil ler.
19- "Yeni Derg., ilavesi, Prag, 1966, "Dava ve Mdafa". Bu 1954
Parti Sekreteri olarak Zeki mdafaaname-
dir.
20- Bu bildiri iin Bknz. 31 Ocak 1967 - tarihli 31 - 32 "Bizim
Radyo" Blteni., Bildiri tarihi: 28 Ocak 1968
21- Bknz. tarihli 35 No.lu Bltende "Gnn en nemli politik Bel-
gesi" yorum.
22- "Polis "Sosyalist" Dergisi, 13 Temmuz 1967
23- A. Dino ve "Trk Solu", 11Haziran1968. Nr. 30
24- "Dino'ya Zorunlu bir cevap Daha", "Trk Solu", 9 Temmuz
1968, Nr. 34
25- s, 3., b) Bknz. Yusuf Bir Yine var - Trkiye' de Sos-
yalizmin s, 125-6, 1967, Abidin Dino'nun sempa-
konusunda yer
" ... bu siyasetini sezemeyen bir
sempati beslemeye 'Ses'in ilk bir-
likte Abidin Dino geliyordu ... Suphi 'Ses'e maddi
sylyordu ... Fakat sonradan gre
da, solda ar ur muazzam parada szn
Trkiye'de Sol Hareketler\ 453
Abidin Dino'nun Paris'te Suphi'nin buse-
fil hayata gz ileri gelse gerekir. .. ", Trk Solu, Derg., Mehmet
M.
"Abidin Dino'ya - Paris"
" ... Dnya Trkiye' de ya-
cirit oynuyordu. gzel bir
o gnlerde biri Alman, biri Rus, biri biri Amerikan olmak
zere ufak tefekleri drt ajana
byle bir ortamda, basan kimi sosyalizan
liz Enteligence Service'i fazla
gamak ve bu yzden de, uyarmalarda bulunmak

Sonra Biritish Council denen emperyalizminin rgtnden yararlar
biimde grmemek de bir tutum olamaz ... "
26- Kemal, "Abidin Dino'ya Mektup", 9 Temmuz 1968, "Ant", S. 5
27- Sovyet in Pekin - Moskova Nr. 3, Ankara 1967
28- M. Anadol, "Trkiye' de Antiemperyalist Stratejisi", Mart, 1968
29- s, 127 - 128
30- Behice Boran, Dergisi, 1Ocak1967
31- Sadun Aren, Derg., 15 1966
32-
33- etin Altan, 3 Ekim 1967
34- Nr. 8
35- etin Altan, "Bir Erken Oldu", "Bu ynetici-
ler Seimi Kazanamaz", . Altan, 15 1968; Hi Sebe-
bsiz . Altan," 17 1968; "Sosyalist ok Ge-
etin Altan, 18 1968; Et-
mek Gerekmektedir", etin Altan, 22 1968.
36- Ant, 27 1967, Nr. 87.
37- Trk Solu, Nr. 49. 22 Ekim 1968. Ersan Olga, gelen ses:
Opportunizme dur diyelim."
38-
39- Bknz., Cumhuriyet, 14 Ekim 1968
40- Tanju 23 1968. deki i yz".

42- Bknz. etin Altan "Bir Erken Oldu", 14 1968.
43- Bknz., Sosyal Adalet Derg., Nr.,12
Blm
Soldaki atlaklar
(1927-1966)
Trk Revizyonizmden Sosyalizme
Dnya sosyalist hareketlerinde blnme, XIX. hare-
ketlerinin siyasi alanda boy gstermesi ile Birinci Enternasyo-
nalden sonra eden Enternasyonalin blnmesi ile kuru-
lan nc Enternasyonal; Rus Sosyal Demokrat Partisinin blnme-
sinden grubu; Jean Jaures'nin lmy-
le blnen Sosyalist Partisinin sol grubunun Komnist
Partisini etmeleri; daki sol meydana
Komnist Partisi ve tipik r-
nekleridir.
Siyasi Partilerde blnme, sol partilerin kaderi
partilerin, partilerin, solu ve partilerinin de kaderidir.
Bizde, pek ve Terakki
kimselerdi. tarihimizde Cumhuriyet Halk
Partisinden Demokrat Partiyi gibi, Cumhuri-
yeti Kyl Millet Partisinden ve grubunun Millet
Partisini meydana getirmeleri; Demokrat Partiden Kyl
ve bir de Hrriyet Partilerini etmeleri daha dn denecek kadar
bir zaman nce meydana siyasi
Trkiye da, gnmze kadar bln-
meler gurup 1910' da, 1919' da da
tiraki Hilmi'nin Sosyalist ile, bu
Paris kurucusu Refik bir sre sonra
Hilmi' den uzun Enternasyonal ile mnasebetle-
rini srdrmesi; keza 1919 mtareke Dr. Hsn
Ethem Nejat, Vehbi (Sandal), Ahmet Akif ve
Sadrettin Celal (Antel)'in "Trkiye ve ifti Sosyalist
Himi'nin Sosyalist
ilan etmeleri; keza "Trkiye ve ifti Sosyalist
456 j Aclan
Millf destekleyenler-desteklemeyenler
her siyasi dalgalanmada tesadf edilebilen
Sol hareketlerin, illegal dahi, blnmeler
tur. Legal safhadaki, bundan nceki blnme bir Esad Adil Mstecap-
yol Dr. Hsn
"Trkiye Sosyalist Emeki ve Kyl Partisi" (1946), Esad Adil'in
"Trkiye Sosyalist Partisi"ni sol hareketler iinde tecrit ederek,
dan lmne sebep
Gnmzdeki blnme ise, btn ile etmemek-
le birlikte, ve ile klasik sollar,
kendilerine milliyeti diyen sollar kadar etkili olmamakta ve Trk siya-
si kendilerini tecrit etme tehlikesi ile bulunmakta-
Biz bu kk etdmzde, sol ve bir
denedik. mmkn lde
objektif Bilhassa sol cephede, kendi ifadeleri ile blnmenin,
dnden bugne belgelemek istedik. yerli so-
lun, kanuni sebeplerle, mmkn kadar bloklardan
birine kesinlikle ifadeden da gz nnde
bulundurursak, ne gibi glklerle
meydana

1960 sonra bir hayli sol cephenin, bu-
gn blnmeleri zerinde durmak Ancak,
gnmzn iin, dokunmakta fayda var-
Grlecektir ki, 1925'lerden taktik ve strateji blnmele-
ri iinde mahiyet gibi grn-
mesine ayniyetini muhafaza etmektedir.
gibi, Trkiye'de Komnist Partisinin tarihi ze-
rinde, solcular da Bir solcular bu
tarihi Dr. Hsn mtarekede
"Trkiye ve ifti Sosyalist ile
(22 Eyll 1919). Bunlara gre 20 Temmuz 1918'de Mustafa Suphi'nin
Moskova' da "Trk Sol Sosyalistler" grubu olsun gene Mus-
tafa Suphi'nin Baku Milletleri Kungresi"nde gizli bir karar-
la"Trkiye Komnist Partisi"nin 1920'de iliin ol-
sun, Trkiye Komnist Partisinin olmaktan ileri gide-
mez. 7 1920'de Ankara' da edilen "Halk
da Komnist Partisinin ancak bir
Mustafa Suphi'nin Baku' de Trk Komnist Partisinin tari-
hi de (10 Eyll 1920) kabul edilmemektedir. Son olarak Yakup Demir
-Trk Komnist Partisinin mesUl birinci sekreteri- partinin
Trkiye'de Sol Hareketler\ 457
tarihi olarak 14 Temmuz 1920'yi gsteriyor.1 Yakup Demir'e
gre Trkiye gizli Komnist Partisi, Anadolu'daki oniki ko-
mnist sonunda Partiyi
meydana getiren ana Ankara' da edilen
"Halk Dr. Hsn
"Trkiye ve ifti Sosyalist ve Ba-
"grup"tur. Fakat biz bu etdmzde Trkiye Kom-
nist Partisinin tarihini, Dr. Hsn' nn 22 Eyll
1919'da ismi geen
Zira o tarihten gnlere kadar Ko-
mnist Partisi srdren kadro, Dr. Hsn
kadrosu
Dr. Hsn Paris'te tahsilini yaparken Jeune
Turc (Gen Trk) idi. Fakat, Birinci Dnya imparatorlukla
birlikte hareketin grd. Fransa'da Jean
Jaures sosyalizminin etkisi Almanya' da
kil bulunan sosyalist gruplarla temaslar mtareke
una dndklerinde "Trkiye ve ifti Sosyalist
ettiler. Bu grup ilkleri "Komnist" Bir men-
subu "Milli destekliyor, Sadrettin Celal (Antel) hiz-
bine dahil bir ise desteklemiyordu. Dr. Hsn
mer), ihtilalci sosyalizm yoluyla komnizmde karar Fakat o za-
man pek ok kendisini 1923
na kadar, Dr. Hsn'nn Komntern ile
lidir veya srekli Fakat 1923'ten sonra, Sreyya (Ayde-
mir) ve Rusya' dan zerine bu temaslar
intizama 1925 kadar "Trkiye Gizli Komnist Parti-
si" Komntern seksiyonu olarak faaliyet Ancak, 1925'ler-
de 1927 patlak bu tarihten
sonra Dr. Hsn Komnternin ve en
muhtemet olarak gizli Komnist Partisi iinde bir tasfiye
hareketine Partiden tasfiye edilenlerden Baytar Salih
Sovyet vize alarak Rusya'ya 1930
kadar bir kolhoz da veteriner olarak fakat Dr.
Hsn' nn kolu oraya kadar uzanarak, Baytar Salih
lu 1930 bir tecrit Stalin yok
Tasfiye edilen Baytar Salih 1919'da Mustafa
Suphi'nin olan yz kadar Trkiyeli komnist de,
Stalin Trkiyeden ldrlenler
edilen komnistler de
Bu sebebi neydi?
Jean Jauses ismi, Gen
Jn
Trklere, Yahya Kemal' den,
Mustafa Suphi'ye kadar
Paris'te da grmeden
dnmedikleri
topik sosyalisti tek isim
olarak
458 j Aclan
VE
Trk sol hareketi iinde,
politik daha

adeta fraksiyonlarla
gibidir. Bunun ilk
isimleri
Sreyya Aydemir'in

"Kadro" hareketi grnr
Revizyonizm Suu
1924 gizli Komnist Partisinin Merkez Komite-
sinde Sekreteri Sreyya (Aydemir) ya-

"Bize gelince; bizde imparatorluk memleke-
timizin hakikaten fena idare edilmesi, lzumsuz muharebe-
ler, kapitlasyonlar memleketimizi bir mstemleke ha-
linde ve iktisaden mani B-
tn ve bilhassa harbi umumi ve Yunan harplerinin
neticesinde, memleketimizdeki iktisadi seyir,
menfi bir seyridir. Yani, memleketimiz bir sermaye te-
rakkm devri Memleket umumi bir
ve halindedir. Bizde henz proleterya ihtisas-
hlasa "lumpen proleterya" ki iktisadi de-
hallerde, hakiki sanayi ve ticaret ihtikar (speklasyon)
hakim Binaenaleyh bizde, ne sosyal demokrasi, ne de
ktlevi hareketler iin olan itimai zemin henz ve ile
Memleketin zengin, sermayedar, ileri bir hale gel-
mesi gnn tarihi bir vazifesidir. Bu vazife ise, disiplinli ve m-
bir Cumhuriyet Partisine Cumhuriyetin idame ve mu-
iin her hareket, hatta ne kadar bile olsa
Terakkiperverane ileri bir harekettir"2
Bu ifade mana, Trkiye Komnist Partisinin dev-
rin tek partisi olan Cumhuriyet Halk idi.
da (20 Ocak 1924) in' de birinci kongreden
sonra in Komnist Partisi bir memorandumla,
da Mao-e Tung ve Li-Ta-Chao halde Kuomntang'a gir-
diler3. Keza Hindistan' da Benerci ve M.N. Roy'un bulundu-
bir komnist parti mensubu Hindistan Komnist Partisini
terk ederek, Hint Milli Partisi olan Kongre Partisi'ne dahil oldular. y-
le zannediliyor ki, Trkiye' deki "Revizyonist" hareket de nceden
in, Hind ve Trk komnistleri hareket
lerdi.
Trkiye Komnist Partisi iindeki 1927 sonra,
1929' da revizyonistlerin istedikleri Cumhuriyet Halk
ve onun lideri Mustafa Kemal'e harp ilan ediyorlar ve vilayet
komitelerine tamimi
"Btn Dnya Amelesi
Trkiye Komnist Partisinin Vilayet Komitelerine gizli tamimi -Eski-
harbi-
Trkiye burjuvazisi, Cumhurreisinin ile istasyonunda,
Trkiye' de Sol Hareketler 1459
TKP'ne harp ilan etti. Bu devam eden bir muharebenin
burjuva devletinin en yksek resmen tasdiki
demektir.
Bir mddet evvel de Mecliste
bir nutukla, komnistlere taarruz Mustafa Kemal
komnistlere uzun sonra ordu kuvvetiy-
le tehdit ve ilk defa olarak komnistlere mcadelede
Trk amelesinden, kylsnden ve
tir. Demek oluyor ki, geen zaman Trkiye Komnist
hareketi burjuva iin daha mhim bir tehlike haline
Bu iki hareket her hareketimizin et-
mekte delildir. Trkiye Komnist hareketi; Trkiye
amelesinin hareketidir.
Trkiye Komnist Partisi, Trk amelesinin partisidir. Bu hareket ve bu
parti, Trkiye' de kyl ve fakir esnaf menfaatlerini mdafaa
eden yegane kuvvettir. Mustafa Kemal ve onun hkmeti; burjuva
zabitlerine ve polislerine dayanabilir.
nutkundan derse gelince:
Ameleler, kyller ve ordunun iinde daha ziyade
ehemmiyet vermek, esnaf ile daha ziyade
mak ve bu hususta, kyl, ordu ve esnaflar gizli byk
bir azimle yerlerde ise devam etmektir.
Bundan bu sahalarda olan de kuvvetlendir-
mek icap eder.
Amele mesaimiz, esas faaliyeti iin,
burada malumdur. Bilhassa her sahadaki faaliyetimiz de, kit-
lelere "bugnk hkmetin ve Cumhurreisinin, burjuva mahiyetini
11
iyice
anlatmak Halk Halk hkmetinin, Byk Mil-
let Meclisinin, Cumhurreisinin yzlerindeki maskeyi ve btn bu
messese ve burjuva messesesi ve mmessilleri
emeki gstermek TKP' nin nnde duran en mhim meselelerin-
dendir.
TKP, Trkiye reisi, Trkiye amele, kyl ve en
byk olan Mustafa Kemal resmi harbini, byk bir
ve mcadelesine devam eder.
Trkiye Komnist Partisi Merkez Komitesi
Trkiye Komnist Partisinin vilayetlere gizli tamimin
ifade anlam, Mustafa Kemal' e zamanda
Mustafa Kemal'le isteyen revizyonistlere de Daha
sonraki Hikmet "Benerci Kendini Niin ldrd"5
isimli eserinde, hem Hind revizyonistlerine, hem de Trk revizyonist-
lerinin lideri Sreyya'ya (Aydemir) Hind revizyoniz-
minin lideri iin Hikmet
TKP iinde ki,
revizyonizmin
Trkiye'nin zel
cumhuriyet
Trkiye'siyle, Mustafa
Kemal'in devrimlerinin
nemi bykt
460 1 Aclan
"Roy Dranat, Benercinin eski bir kavga Fakat sonra,
galiba korktu, galiba tkendi ve galiba ruhunu bul-
mak ele geirdi. Kavgadan Roy Dranat,
emperyalizminin emrinde pelerinsiz ve ara-
yan mustarip bir Fausttur".
Trk revizyonizminin lideri Sreyya (Aydemir) iin de Na-
Hikmet diyordu.
isterim ki, Benerci emperyalizmi ve em-
peryalizmle mcadeleyi neo-Hitlerist sosyal -Sinyor- von
ket Sreyya Bey gibi
Trkiye Komnist Partisi, Trk revizyonistleri ve Cumhuriyet h-
kmeti dayanan ve
bir diktatorya gayret sarfederken, Srey-
ya' da (Aydemir) ve Kadro" eserinde T.K.P.'yi grnmeden
hedef 1924'ten beri T.K.P.'nin iindeki revizyonist tezini
du7. Sreyya'ya gre, Trkiye' de kesif sanayi merkezleri olma-
iin, bir Trkiye Milli sava-
hareketle, bir sosyalist bir planlama ile
bir cemiyet" haline sokulabilirdi. 11 maddede tezini,s ki-
"Milli Hareketlerinin Ana Prensipleri"
diyordu:
1- Milli hareketleri, tarihi orijinleri ile beynelmilel
bir yani mstemlekeci memleketlerle, mstemlekeler ve
mstemlekeler iktisadi ve siyasi birer neticesidir.
Bu tezad, tarih iinde bir taraftan makinelerin garp memle-
ketlerinde sanayiye tatbikinden byk sanayi
taraftan bu sanayinin mahdut tekasf ve inhisar et-
mesi tecelli eden beynelmilel
2- Milli hareketlerinin mebde beynelmilel bir te-
zad gibi, gaye ve hedefi de bu beynelmilel yani bir
memleketlerin bir memleketlere iktisadi ve hatta
siyasi tabiiyeti tecelli eden mstemlekecilik hallidir.
Bu itibarla Milli hareketleri, gerek tarihi gerek in-
istikametleri cihan iinde bir ve binaenaleyh
btn prensipleri kendi icabeden mstakil bir
beynelmilel bir temsil eder. Milli hareketleri, herhan-
gi bir hareketin peyki, tabii veya rezervi olamaz.
3- Tarihi mahiyetleri itibariyle, Milli hareketleri, cihan ik-
tisat vahdetini inhilal ettirmeye ve cihan eden un-
birer birer kendi iinde ekilmeleri sureti ile, gittik-
e mteveccih menfi ve irticai birer hareket
4- tahakkm yani istihsal m-
Trkiye'de Sol Hareketler 1461
nasebetleriyle, teknik uygunsuzluk cemiyette
yan btn tezadlar ve bu meyanda mstemlekecilik unsuru
aslisidir ... Millet iindeki iktisadi tasfiyesi bahsine gelince;
milletin ahenk ve stnde menfi rol oynayan ve binnetice mil-
let bnyesini - byk sanayi memleketlerinde gibi- kes-
kin mcadelelerine buhranlara katastroflara ve nihayet btn mil-
let bnyesinin inhilaline mahkum iktisadi menfaat mcadeleleri,
byk ve byk iktisat faaliyetlerinin ne-
ticesidir. Halbuki Trkiye'de ... Mlkiyet mnasebetleri esasen
Henz halindedir. Bu memleketlerde
ileri teknik ve iktisat faaliyetleri ancak milletin, yani milletin ileri men-
faatleri cemiyeti sevk ve idare eden bir iktisat devletili-
mlkiyet ve murakabesi ve edebilir.
5- tekasf ve terakki byk sanayi memleket-
lerinde, en temsil eden mcadelesi... s-
tndeki mlkiyet miinasebetlerinin bir ihtilal ile tasfiyesine
6- Byk sanayinin mtekasif memleketlerle sanayiden
mahrum ham maddesi ve memleketler iktisadi ve
siyasitabiiyeti idame edecek bir itimai Milli hareket-
leri menfi bir cemiyet hareketidir. Bize gre bugnn
uygun progresist bir hareket ancak, bir taraftan millet iinde, di-
taraftan milletler tabiyet ve metbuiyet tasfi-
ye edecek bir harekettir.
7- Milli hareketleri, alemin bugnk
mustarip btn milletlerin siyasi veya iktisadi kayd ve al-
btn memleketlerin
8- Bir Milli hareketi, ne siyasi ne de mnha-
hukuki bir hadisedir. Bu hareket..."yeniden ve
hadisesidir. Bir ... Levanten temaylleri, kt ve dar
bir ve ruhunun milli m-
cadelede yeri olamaz. Bu pasif kombinezonlar, siyasi idareci
maslahatlar sokak veya diplomasi hibir
yoktur. Milli istiklale ancak, istiklal harbi ile
9- Milli hareketleri "Milletin, Millet" olarak istiklalini is-
tihdaf eder ... bu davada yer verilmemesi ...
10- zaruri bir olan Milli hareketle-
ri .. ve kemale daimi bir ve bir istihale seyri iindedir.
Her millet kendi yerini kendi bnyesinden
11- Milli hareketlerinin tam ve hakiki mmessili Trki-
yedir. Trk milli tarihimizin btn tarihi-
nin en nadir, en ve en hareketlerinden biridir ...
Btn Milli hareketleri, ana prensipleri ile, ancak
462 / Aclan
Trk milli ve onun manevi ve prensipleri s-
tnde yryecektir ... Yeni millet tipini cihana Trk milleti verecektir"
Sreyya, revizyonizmi ve gibi "Kad-
ro" hareketini Sreyya, Trkiye Komnist Partisine
gre, partideki reformcu ve mcadelesini nlemek isteyen tutu-
mu yznden Trkiye Komnist Partisinden Komnist
Partisine gre,"Kadro" hareketinin yapan S-
reyya Trk burjuvazisinindir, mcadelesi
yok edilmeli" prensipleri ile, Trk emekisini, burjuva-
zinin smrmesine oluyordu. Bu ile emekinin b-
tn (yani Komnist Partisini halk kitle-
lerini byk sermayenin ve emperyalizmin emrine veren Alman ve
ideolojisi az ok
Trkiye Komnist Partisi, Sreyya ve ilan
edip, gnn rahata
Sonraki TKP iindeki revizyonist dalgalanmalar fazla
Hatta TKP, 1946'da "Trkiye Sosyalist Emeki ve Kyl Par-
tisi" olarak legale Esat Adil "Trkiye Sos-
yalist Partisi" fraksiyonunu ucuz Dr. Hsn, Esat Adilci
grubu tecrit edebildi.
Trkiye Komnist Partisi Merkez Komitesi iinde son byk
ma 1946 vesilesiyle, 1951 patlak verdi. Merkez Komi-
tesi yelerinden Mihri Belli, Parti birinci sekreteri Dr. Hsn'y
sert bir tenkit etti.9 Bu tenkitte revizyonizm taraftar-
yoktu. Tenkidin amili, liderlik idi. Mihri Belli 1946
ksknlkleri dile Dr. Hsn
idi, lm halinde onun yerine lider kuruyordu.
gibi komnist birinci sekreteri tenkit eden va-
ziyete hakim olursa lider olurdu. Bu TKP Merkez Ko-
mitesi Sekreteri Zeki rol Keza 1951-1952
TKP cezaevinde yrtlen Mihri Belli - Dr.
Hsn Zeki mcadelesi, Mihri Belli grubuna ba-
sarken, Sevim Mihri'ye bir mektup ele geti. Bu mek-
tupta Zeki bir dille tenkit ediliyordu1D. Mektubun ele
gemesi ile, TKP ileri srlen deliller kuvvet Mah-
keme pek ok komnisti mahkum ederken, bu mektuba da yap-
Tabiiki bu durum Mihri Belli'nin durumunu iyice Zeki
mar yine n plana Hapis doldurduktan sonra Rusya'ya,
oradan da ve Prag'a geti. Mihri Belli'yi bu yenilgi is-
ter istemez Trk revizyonistleri ile ittin.
Trkiye'de Sol Hareketler j 453
1960'tan Sonraki Blnme, Trk Revizyonizmi
zerinde in Etkisi ve Solcular
Trk yeni blnme 20 1961 gn "Yn"
dergisinin ile meydana geldi. "Yn" dergisinin
"Bildiri", ihtiva fikirleri itibariyle ve bir sos-
yalizmi savunuyordu: "Atatrk devrimleri ile ama edinilen
seviyesine
Trk demokrasisini sosyal adaleti ve
demokrasi rejimini temeller zerine ancak iktisadi'
alanda yani milli istihsal seviyesini
ykseltmekte
yoruz. Atatrk devrimlerinin olan en ge-
ile istihsal seviyesine lde
diyen "Yncler", zamanda, daha ara-
dan , drt ay gemeden, demokratik ve bir sosyalist
uzak ihtilalci sosyalizmine
"Bildiri", ya ihtilalci sosyalizmi ilk nazarda kabul etmeyecek
bir uyutmak iin kaleme ya da bu
yneticileri, demokratik sos-
yalizmi kurmak isterlerken, klasik
rak dejenere Bu ahlaki bir gerileme de-
ideolojik zaaftan ileri geliyordu. 20 1961 'de
Yn'n ilk iin istihsal seviyesinin
hallini ngrenler, birka sonra Pekin termino-
lojisi iinde yer alan temsil edecekler ve Pekin'in taktik ve
stratejisinde uygulama bulan etmeye
"Yn", demokrasinin alt kuvvetlendirmek
ile ortaya halde, belli bir sreden sonra parlamentoculu-
savunmakta, adeta ihtilali ngrmekte idi. Son
beynelmilel sosyalist dahi
makta grmeyen "Yn"
"te yanda hi bir in var. Amerika'ya ve Sovyetler Birli-
kafa tutan ve yoluna giren 700 milyon nfuslu
bir in. stelik teki az lkelere veriyor ve tek atom
Liderlerinin Amerikan destekleyen nutuk-
bir lke olmasa gerek. in'li nfusun bur-
nunun dibindeki Hong-Kong'unu ve Portekiz Maco'sunu ele geir-
mek iin en ufak bir Ama gre
maz bir Amerikan beklemekte.
zerine gzlerini mit ve Mustafa Kemal'e evi-
ren Mao'nun in'ini hkmleri Yn, bu
hususta stne grevi yerine getirecektir. Yn 3. hayale yer
vermeden mitleri ve mitsizlikleri ile gibi

Trkiye sol hareketi iinde
revizyonist hareketin
Trkiye
gibi in' de sosyalist devrimi
in
lideri Mao'nun tesiri gz
edilemezdi
4641 Aclan
"Yn'n 164. Seluk diyordu: "in, nc
atom Nkleer silahlanma yolunda ilerleyen inlile-
rin nmzdeki bir ka iinde hesap-
layanlar "in meselesi"ni llerle ele
Vaktiyle meselesi" gibi bir de "in meselesi" ve
kapitalizminin Zira in, smrgecilerin
bir lke idi. smrmeye, i
bir lke .. inliler eski ve tarihlerine hakaret gren,
onuru bir ulus
her in, yeryznde sz sahibi bir kudret ha-
line bir devlettir. 700 milyona nfusu ve
adeta askeri disipline toplum kn-
tlerini
in bu hangi metodlarla Bu
veya in toplumunun bugn elle
tutulur kabul etmek .. Ve in gibi 35 mil-
yon nfus ile eski bir afyon smrgesini komnist
rejime iten nedenleri tarih ve iktisat incele-
mek bir
Bilimsel olgular objektif kalabilmekle mm-
kndr. Bu in'in ve teki lkelerin rejimleriyle
tansa, in Trkiye
makta fayda
Zaten politika devletlerin rejimleriyle
devletleri gtrr. Trkiye, Dnya sonra
bu iine zellikle bir rejim ter-
cihlerini devletin politika kesinlikle bir
gerekir. Atatrk, rejimlerdeki devletlerin
dostluk iinde da
gerekilik
Gerekte Trkiye'nin iinde durumda NATO
iinde, Portekiz mttefik grlmek-
tedir. te yandan CENTO iinde,
Buna beri sre gelen bir propaganda
Trkiye ile Sovyetler politika komnist reji-
min Kknden bir
dir bu. Cumhuriyet Nadir Nadi'nin bir pek g-
zel gibi, Rusya ve Trkiye ile yneltilirken,
Trk-Rus daha iyi idi de her iki lkede Cumhuriyet ilan edi-
lince mi bozuldu?
Tersine Cumhuriyetin ilk 1945'e kadar Ruslarla iyi m-
nasebetlere Tarihten dersler gsteriyordu ki, Trk
Trkiye'de Sol Hareketler l
her n uzakta tamemen milli
biimde yrtmek gerekir.
in de n izlemeyi,
gereki bir politika yrtmek zorunlu bulu-
yoruz. Bir in'in Trkiye'ye ok uzakta
ve henz Milletlere kabul bir devletle
konusunda kafa erken sylenebi-
lir. Olaylar bu tersini CENTO iinde mt-
tefik in ile
mnasebetleri byk Balkan
Rusya'ya in
byk etkiler gittike
politika tutumunda, in paralellik kuranlar
ve
in ok ilgilidirler.
Mao e Tung'un in'i, bugn dnya izgilerini tayin
edebilecek bir etken olarak ortaya in-Rus rekabetini de dik-
katle izlemeliyiz. bir rakip ve
bir yeni byk g Trkiye'nin dikkatleri iin daha ca-
zibelidir.
Bir nokta daha; Bugn politika genellikle in'in
sz edilmektedir. Son atom denemesi bu szlere daha
da Oysa in, sert szlerinin bir poli-
tika gtmekte ve adeta bir nitelik Bu halin en
basit Kuzey ve Gney Vietnamdaki tutumudur. Bugn Kuzey ve
Gney Vietnam'da in askeri yoktur. Buna Gney Viet-
nam' da yz binlerce bir Amerikan ordusu
in hava tecavzlerine in' in
dikkatli gzlerden
Herhalde nc atom btn
gzlerini in'e en nfusuna ve atom
gcne sahip bir lkesi olan in'i Milletlere almamakta
etmek
Trk in dikkatle izlemek, in denemesinin
nl "Dnyada
insandan biri inlidir". Her bir Trkiye nfusu kadar artan ve
atom denemelerini birbiri piyasaya bu lkeyi yok
saymak hibir devlet iin mmkn
"Yn" ilk klasik Trk belli bir g-
ven duygusu Erdem, Gaziantep'te
"Gerek" gazetesinde, "Trkiye' de sosyalizmi
sizi desteklerim"B Klasik sollar gven-
Trk solunun
sosyalizmine ynelmesi
ynnde zemini

Cumhuriyet gazetesi
ilhan Seluk
geliyordu
4661 Aclan
nedenlerinden biri de "Yn" hareketinin "Kadro"nun bir deva-
ve bir oyunu zerinde "Gerek"
diyordu:
bir Yn dergisi sahibi A
lu' na; siz sosyalist olarak kendinizi topluma ettirebilirse-
niz, bende sizi himaye ederim". Bu sz duyunca ilk nce tebessm et-
tik zira, kendisini topluma ettirebilecek gte olan bir
mukavemetine ne ihtiya
Klasik bir dereceye kadar idi. CHP
yrtclerinden Cemal esasen "Yn" dergisinin
ise 1960 gelinceye kadar
CHP'nin ilmi kurulunda fakat gene de klasik sol,
"Yn"n su sosyalizmine ses hatta "Bildiri"ye koy-
imzalarla "Yn" sosyalist harekete arka
yordu. Yn dergisinde Sreyya Aydemir'in"Trk
Sosyalizmi ve Fikir ile Klasik sollar-
dan Sadun Aren, gene dergide Sreyya Aydemir'in "Trk
Sosyalizmi" konusundaki cevap veriyordu:
"Bu pratiki (yani Trk sosyalizmini bulmak isteyenle-
rin) fakat daha derli toplu bir ifadesi de, Trkiye iin ve Trki-
ye'ye mahsus, yeni bir teorisi yeni bir sosyalizm bulmak tekli-
fidir. Bu fikir de yersiz ve gibi sosyalizm belli bir
sistemidir ve bunun gerisinde de, sosyal tahlil ve
izah eden belli bir metod
Klasik solun liderlerinden Behice Boran ise, gnlerin "Vatan"
gazetesinde Sreyya Aydemir'e cevap verirken,
ok eski gnlere ekinmiyordu.
"Yn" revizyonist sollarla, klasik ara-
daha deyimle beynelmilel sosyalist hat iinde
temsil edildikleri belirmesi, yine "Yn" dergisinde. "Milli
Cephesi" zerine oldu.
Milli Cephesi
"Yn"n nce, "Milli Cephe-
si" hareketlerinin kimler ve ne" zamandan beri ortaya
zerinde Grlecektir ki,"Yn"n ortaya program
orijinal gibi, yeni bir harekette ve programlar
ok merkezler da ele
Beynelmilel komnizmin bir tarihi, cephe ta-
rihidir. Fakat bunu mstemleke ve mstemleke lkelerinin Kurtu-
ve in Komnist Partisi
tur16. Ve "Milli Cephesi" organizasyonunun en uzun ve en
Trkiye'de Sol Hareketler 146 7
ve etkilisi Gney Vietnam' da Mihn edil-
nk bu organizasyon, Gney Vietnam'da nc
Dnya harbiyle tehdit eden in-Amerikan srdren
nitelikte ve kuvvettedir.
Milli Cephesini meydana getirme fikri 1959' da Hanoi' de
Kuzey Vietnam komnist ihtilali G-
ney Vietnam'a fikri ile ortaya 1960 Eyll Ku-
zey Vietnam Komnist Partisi birinci sekreteri Le Duan,
daha kuvvetle Bu tarihten drt ay sonra ise "Milli
Cephesi"nin Hanoi radyosunda bir manifestosu,
Le adeta bir idi. Amerikan
gre "Milli Cephesi" Gney Vietnam' da muvaffak
Bu mukabil, propaganda bizi gerekten
rabilir. Kuzey Vietnam ve in'in da
Gerek ki, Gney Vietnam "Milli Cephesi" ha-
reketinin bu yana Gney Vietnam askeri
ihtilaller ve birbirini ve "Mil-
li Cephesi" hareketinin birinci genel sekreteri Nguyen Van
Hicu'nun milletler temaslarda gayreti, organizasyonun
geici hkmet olarak Ve bu hareketi, komnist
in, Almanya, ekoslavakya, Kba, Endonezya ve Cezayir'i ta-
Ancak, in-Sovyet Sovyetlerin
peyklerini daha serbest harekete Sovyetler Birli-
peyklerini, bu serbest bu
nin delilidir.
Her ne kadar "Yn" dergisi "Milli Cephesi"
1962 ise de, bu cephe faaliyetinin 1965
ile 1966
Komnist in, diplomatik bir tarafa iterek, 1966
geri lkelerde komnist olmayan hkmetlere
dnya bir ihtilal ve hareketine nderlik etmek iin
faal bir kampanya hareketine Asya, Afrika, Latin Ameri-
ka ve da bir "Halk konusundaki bu 1965 Ey-
ll Pekin hkmetinin Mdafaa Vekili Lin Piao'nun, Mao-e-
Tung'un doktrinlerini zetleyen makalesinde dile
Ancak, Endenozya Komnist Partisinin, Cakarta hkmetine ha-
darbenin muvaffak Pekin'in ikinci bir Asya-Afri-
ka (Bandung) hakimiyetini sonucunu do-
Bununla birlikte Pekin, isyana etme kam-
1966 iinde gerek Afrikadaki bozulan den-
ge, gerekse da nisbi bir skunun hakim mer-
kezini Trkiye zerine Pekin, Hava-
4fi8 I Aclan
Trk Siyasi tarihinin nemli
olan ismet
nn siyasi
zorunda
en nemli konulardan biri
de sistem sol hareketler

na'da Afrika-Asya-Latin Amerika (tesant) konfe-
"Halk iin yeni bir bulunarak,
in delegasyonu Wu Hsuch Tsien, Ocak
konferansta yirmiden fazla Asya, Afrika, Latin Ame-
rika memleketinin bu gibi syle-
Wu, Peru' dan Kongo-Leopoldvill'e, Kore' den Filipin-
lere kadar memleketlerde mcadelelerin"
iddia ve in'in desteklemekte azimli
Daha sonra, Pekin, "Malasia Federas-
yonu" hkmetini devirmek iin harekete ve Tay-
land hkmetine tahrik
Resmi in Haberler 12 Ocak tarihli bir habe-
rinde "Malaya Milli Cemiyeti" Malaya' da bir mis-
yonun tesis edilmesinin Pekin memnuniyetle

"New-York Times" gazetesinin Hong Kong mahreli bir haberin-
de 1960 sonra uzun ete idare inli
bir komnist olan Chin Peng'in gney Tayland'da Malaya hududu
boyunda faaliyette
olan ete kuvvetinin Tayland Gizli Komnist Partisi'nin ile
Malaya'da temine ifade
"New-York Times", Malaya komnist faaliyetinin bir merkezi-
nin inlilerin zamana kadar Endonezya etecileri ile
de Sarawak Malaya
Tunku Abdul Rahman, Kuala Lumpur radyosunda bir
mada "Komnistlerin Gney Asya memleketlerini hakimiyetle-
ri alma vazgemediklerini ikaz Merkezi Pe-
kin' de olan bir misyonu" 1 Ocak 1965 tarihinde tesis
olan "Tayland Vatanseverleri Cephesi"dir. Cephenin Tay-
ve gney eyaletlerindeki tahripkar faaliyetleri, ko-
mnist in ve komnist Kuzey Vietnam idare edilmekte-
dir. Tayland ve Praphat Charusat-
hein, 12 Ocak' ta gazetecilere, ele geirilen sabotrlerden
bir kuzey ve bir da Hanoi ve Pekin tara-
desteklenen bir Laos komnist grubu olan "Laos Vatansever
Hareketi" ne mensup Pekin, Hanoi ile,
gney Vietnam ve Laos'ta mcadeleyi Pekin, za-
manda kresinde komnist kalesi ve tahrip hareketinin si-
nir merkezi olarak 1965 kadar Pe-
kin'in bir ok memleketin i meselelerine mdahalelerini gsteren sa-
olaylar dnya kamu oyunca, hele Trkler hi bilinme-
mektedir. Son meydana gelen olaylardan bir ka r-
Trkiye' de Sol Hareketler 1469
nek, komnist in faaliyetinin ne kadar gstermek-
tedir. Brezilya' da bir ticaret heyeti ile, Yeni in Haberler
mensup dokuz komnist inli tahripkar faaliyette bulunmak ve ma-
halli komnistlerle yapmak suu ile on hapse mahkum
Dokuz yz Pekin Hintli komnistin tevkif edildi-
bildiren Hindistan hkmeti bir ihtilalci mca-
deleye Kamerun Cumhuriye-
tinde, Pekin ete iin komnistler tevkif
Komnist in demokratik bir tesis olan Ka-
merun hkmetini devirme gayretlerine devam etmekle
Kenya hkmeti "Milli Gvenlik Menfaatleri" Yeni in
Haberler muhabiri Wang-Te-Mong'u memleketten
gibi, Lenin'e bulunarak dnya ihti-
lalinin ocukluk ile Pekin, her
da tahribata devam etmektedir. Trkiye' de de 1962'de
1966 iinde uygulama ihtimal dahilinde-
dir. ve 1962'de ortaya "Milli Cephesi"
hareketinin belirtileri Trkiye' de de vesilelerle ortaya
Bir sre nce "Milli Komitesi" beyanname,
Dean CENTO mnasebeti ile ziyareti
patlak veren gsteriler ve Atatrk' n bstne tecavzle-
ri protesto ile da "Ne Rusya ne Ame-
rika" "Milli Cephesi" faaliyetinin
cmlesinden olsa gerektir. Bu cephe faaliyetinin
ve Moskova destekleyenler
Trkiye' de soldaki atlaklara edelim ve hangi grup
sosyalistin(!) Moskova hangilerinin de in destekledik-
lerini tespit edelim.
"YN"n Teklif Program
"Milli Cephesi" ve
"Yn" dergisi 12 Eyll 1962 tarihli 39.
"Sosyalist Gerekilik" isimli bir makale Gerek-
te bu, Moskova olan bir "Milli
Cephesi"nin ve bildiren idi.
Esasen klasik hemen akabinde reaksiyon da "Yn",
Pekin izlediklerini ima eder mahiyette idi. Av-
zikri geen konusunda
" ... Sosyalistler her dogmatizmden ve top-
lumun mevcut gerek demokrasi vatanseverleri
toplayabilecek olan "Millf Cephesi"ni
... Politik nfuzunu gittike byk burjuvazi yeni
4 70 1 Aclan
tip memleketimizde temsilcisi haline gelmektedir ... Bu se-
beple burjuvaziye tutum dikkatle incelenmelidir. Onu bir
blok olarak almaktan imkan nispetinde .. O halde sos-
yalizmin bugn temel meselesi anti-emperyalist ve anti-feodal mcadele-
dir ... sosyalizme giden yol Milli hareketlerinden gemektedir .. Her
trl ve toplumun btn taba-
yer alan milliyeti ve demokratik kuvvetlerin bir araya getirilme-
sine Milll veya cephesi ismini verebilece-
bu grubun birbirlerine benzeyen muhafazakar partilerin
dikilmesi bugnn en nemli meselesidir. CHP veya CHP'ye
olanlar gibi suni bir blnmenin yerini gerek bir olan ilerici-geri-
ci blnmesi bugn muhafazakar siyasi partilerin iinde yer alan ile-
rici kuvvetler gerek yerlerini ..
ve Kyl: sosyalist mcadelenin n yer
bugnn meselesi olarak ortaya
sosyalistler ve olmaya dikkat ve bu yolda fe-
ekinmemelidirler .. meselesini sanki bugnn
en hayati meselesi gibi stnde sayan bir ki
sosyal psikolojisini gznnde iin, hi
tatbik ... Memleketimizde ancak ve kyl it-
kuvvetli bir halk hareketinin temelini edebilir ... Mil-
11 Hareketi mcadelenin ideolojik alanda
istesek de istemesek de yapacak, gerekli kadroyu lde on-
lar .. Trkiye ile, ile memuru ile fakir ve orta
gelme nemli bir sahiptir. Bu Atatrk vatanse-
ver Milli Cephesinin gayelerini benimsememeleri iin
hibir ciddi sebep yoktur.
Genlik: kazanan bir siyasi hareket yenilmez bir kuvvettir ve
genlik ilericilerin en tabii mttefikidir.
Ordu: Fakir ve mtevazi ailelerden gelen ordu, Trkiyemizin ileri ham-
lelerinde en kuvvetlerden biridir .. ordu burjuva-
zinin tam bir aleti burjuvazisi kendi asker yap-
menfaatlerini koruyacak ve askerlik
ve kyl Bu sebeple ordu geri-
ci kuvvetlerin 'yer arayan
.. Trkiye' de ise halkta Atatrk bir ordu .. Bu orduyu ha-
kim elinde itaatkar bir alet olarak byk bir ... "
Bu eden "Sosyalist Kltr
bilhassa "Milli Cephesi"nin nemli rol oy-
Nitekim "Sosyalist Kltr bildiride
sylemekteydi:
" ... Sosyalizm, Trk ulusunun ileride bir medeniyet seviyesine
hedefine bir dzen kurmak zere
Milli bir ve yeni bir hamlesi olacak-
... "19.
Trkiye' de Sol Hareketler 14 71
"Yn" dergisinin gerek bu program, gerekse der-
kadrosu edilen "Sosyalist Kltr
klasik itiraza sevketti; klasik daha
liderlerinden olan Prof. Sadun Aren, sol cephenin ge-
savunarak diyordu:
11
fakat maalesef bu ilerici kitle halen bir Ve
hatta daha blnmek tehlikesine maruzdur. Kurulacak btn
ilerici partilerin iinde Devrimci ve ilericile-
rin bu nokta zerinde hassasiyetle ... "20.
Yine temkinle Prof. Aren
" ... taraftan, sosyalizmden yana da, kk farklar-
dan tr byk ihtilaflara kadar

Moskova izleyen solcular, "Milli Cephesi" pro-
da itiraz ederek, sosyalizmin uygu-
kabul ediyorlar ve ki, bu
1945 Dr. Hsn Demokrat-
lar da Zaten 1924 beri reviz-
yonistler meselesini Trkiye'nin iinde
realist bir olarak kabul
" ... Sosyalist hareketi, dernekler, konferanslar ve daha
propaganda sosyalist fikirlerin
sosyalist fikirleri samimiyetle benimseyenlerin isterlerse bir siyasi par-
tiye isterlerse bir girerek faaliyette anla-
mak ve anlatmak ... Bunun iin sosyalizm bir hareke-
ti olarak .. "22
meselesi, Moskova
mez ilkesidir. Esasen 1917 Sovyet ihtilali ile in ihtilali fark-
lar, iki grup taktik meselelerde esas problem-
lerini ortaya in ihtilali, uzun sreli mcadelesinde, ister
istemez milliyeti bir nitelik Daha 1923-1924
itibaren bu nitelik, yani Milli sosyalizme dn-
bunun iin komnist partilerine milliyeti partilerle
gibi bir grev ilkesi ortaya 1923 Trk re-
vizyonistlerinin lideri Sreyya' da (Aydemir) esasen ve
Kadro" eserinde fikirleri savunmakta idi. Behice Boran bu
kabul ederek sylyordu:
" ... blnmeler daha derinde nemli sebepten
olur. Bunlar da zaten nlenemez. Biz de ise hareket ilk
yor.. Namuslu, cesur, bilgili bu emekilerin
ve ihtiya var .. "23
"Milli Cephesi" konusunda gayret sarfeden
c

1
'
'
'

4 n I Aclan
xo


Beynelmilel sol hareketler
tarihinde cephe
usta
isimlerinden Ho Min,
Vietnam' da
"Milli Cephesi"yle
dnya sol hareketlerine
rnek
yazarlara da Bunlardan bir meseleyi
hissi cepheden ele almakta Oktay Akbal, ("Vatan" 17.9.1962;
23.9.1962) Fethi Naci ve Berktay gibi dokt-
rinci marksistler de gerek bir yolunu aramakta-

" ... zamanda Trkiye Partisini sz geer bir
parti haline getirmek, demokratik hrriyetleri
menin ve tek yolu gibi grnyor. Zin-
de kuvvetlerin ve sosyal reformlar-
dan yana byk bir Gnn meselesi, parle-
mento iindeki iyi niyetli parlamento
rin, zinde kuvvetler, ilerici g ile
demokratik hrriyetleri haline getirecek emeki
bir an nce bir kuvvet haline gelmesini ... "24.
Fethi Naci, klasik da gcendirmemek iin "Milli
Cephesi" deyimini kullanmaktan iin, deyimini
tercih ediyor. gibi 1957 sonra "Gbirli-
deyimi milli muhalefet lideri
" ... emeki 1950 Fran-
sa' da bu mesele epeyce O zaman kitle hareketleri iinde
liderlerin sonu bugn bizim yarayabilir.
Gerekli atabilmeleri iin, esas zerinde tavizde bulunmadan
ve bir espri iinde, etmek; dev-
rimci emeki ideolojik ve politik
kolay
bu minval zerinde srp giderken, "Yncler" ken-
di devam "Milli
Cephesi" hareketinin ilk 1Nisan1964'te "Gericilikle Sa-
ismi davet edilen 33 dernekten 24'nn
ile "Yn"de "Milli Cephesi"
da CHP'ye olanlar -CHP yerine, gerek
Gerici" teklif Genel
Merkezi'nde ilk bir dernekler durumu pro-
testo ederek, ekildiler ve kendi terketti-
ler. Solcular kendi Atatrk dernekler or-
tak bildirisi" ismi Bildiriye gre, Trkiye
sren ve Trki-
yemizi iinde isteyen geri zihniyetin yok
bir lkeydi". Bildirinin pek ok yerinde "Yn"n ilk
"Bildiri"ye Bu hareketin 1 Nisan
1964 tarihi Moskova izleyen klasik sollarla, Ynclerin
en gnlerdi. Denilebilir ki, olarak, Trkiye
Trkiye' de Sol HarekeLler 14 73
Partisi, (Yn) clerin tertip bu
ise bir tesadften ibaretti. "Siya-
sal Bilgiler Fikir Kulb" Alper ise bu
dayanan" ilkeler ekme akim Fa-
kat CHP Halkevleri Genel Tahsin ve
Tabii Senatr Mehmet gelen tepkiler, istenilen
sonucun engel oldu. da derin akisler
snd gitti.
Muvakkat
grup sol ve srp giderken,
1965 genel seimlerinin her iki sol grubu, bir sre iin
ve adeta sun'i bir "Demokratik Milli Cephe"
di. World Marksist Review'nn 1965 Trkiye Kom-
nist Partisi birinci sekreteri Yakub Demir ile bir sorumlu Halis
Okan26 Trk
"Milli Cephesi" taviz verir bir bir mddet
iin durduruyordu. 9 Haziran 1965 tarihli Alman-
ya'dan Trke yapan "Bizim Radyo" diyordu: "Unutma-
mak gerekir ki, demokratik bir Trkiye emperyalizmi ve feodalizmi
yenme
paralelde "Yn" de "Bugnk mcadele,
Emperyalizmle olan
dzeltilmedike hi bir meselemize zm yolu bulunamaz.
Bu sebeple sosyalizm meselesidir. Bugnn meselesi emperya-
lizmle mcadeledir"27.
"Bizim Radyo" yine 9 Haziran da diyordu: "Bu ancak
gl bir cephe ile mmkndr. CHP'ye bugn bu ya-
gerek. Bu partiyi on nceki ller ve ynlerle

"Yn" dergisi de 124. yazmakta idi: "Yn" milli
bir CHP'nin nemli
bir mevkii
"Yn" ve "Bizim Radyo" arada yi-
ne farklar Mesela "Yn", nn bir
CHP' ye gvencini realist bir tutumla "Bizim Radyo" CHP
ileri sryordu.
"Bizim Radyo"nun 9 Haziran'da bir de "Tecrit ol-
mak demokratik glerin nemli bir Bu bir cephe politi-
ile yenmek kabildir."
"Yn" ise seimlerden sonra "Tecrit" olunma tehlikesine dikkati
ekerek "Sosyalist" "Parlemento
4 74 j Aclan
sosyalistlerin dikkat etmesi gerekli en nemli mesele tecrit
olunma tehlikesinden sosyalistleri par-
lamento da mahkum etmek iin her trl tahrike ve

Trkiye Partisi ise, daha Mart 1965 tarihinde kabinesi-
nin sonra, liderleri Mehmet Ali bir
bildiri ile btn sosyalistleri "Milli Cephe" de toplamaya
"Sosyal Adalet" dergisinin 12. (Mart 1965) bu
bildiri aynen "Hkmet bte mzakerelerinde Millet Meclisin-
deki muhalefet partilerinin ile Demokratik rejimler-
de, parlamentolarda hkmetlerin Bununla beraber
bu Trkiye tarihinin kritik bir dneminde bulu-
nuyor. Bu sadece ierdeki muhalefetin hkmete
grmek meseleyi gerek nedenleri ve
nk oylamadan hemen nceki gnlerde, bir temas ve ziyaretler ya-
dikkatten Byk elilerin
memleketlerde, partileri ziyaret etmeleri devletler hukuku eli-
lere haklar bir
hkmetin gete olsa ve olan bir politika yrtmek zo-
Amerika Devletlerini
Beri yandan 27 beri yurdumuzda toplum-
cu ve emeki halk kitlelerinin ve de gerek ser-
maye evrelerini gerekse ierdeki Bu-
gn Trkiye' de yurt servetlerinin kk sermayeler eliyle
edilmesi bulunuyoruz. sermaye evreleri
petrollerimize sanayimizin bir el gibi,
de madenlerimizi ele geirmek Toplumcu
emeki demokratik yoldan sz ve karar sahibi etmesi bu duruma
kesinlikle son verecektir. Emperyalist evrelerin bu yzdendir.
belirtmek yerinde ki, hkmetin ile sonulanan
CHP'nin de nk Trkiye'yi ba-
bir lke durumuna ilk bundan onsekiz nce biz-
zat CHP stelik CHP hkmetleri,
1961'den bu yana, tam ve eksiksiz daima savsak-
Trkiye'nin ekonomik ve politik tam dev-
let haline gelmesi ve bugn Trk milleti iin bir lm me-
selesidir. gibi, milletimizin btn
namuslu, yrekli ve gerekten yurt sever kuvvetlerinin bir Milli' Cephe ha-
linde etmeleri ve kutsal bir grevdir. Trkiye, bir
Vietnam, bir Kongo olamaz ve milli
ve zafere olan milletimiz, demokratik yoldan top-
lumcu bir lkenin kurulma de verecektir. mutlu
demokratik Trkiyesi"
Klasik legal lideri olan Mehmet Ali Aybar, "Yn" dergisi-
Trkiye'de Sol Hareketler j 475
ne beyanatta, seim arifesinde demekteydi: "Trkiye'de
nfuz ve hakimiyetini reddeden btn siyasi ve gayri siyasi kuru-
ve namuslu btn yurtseverlerin Anglo Amerikan emperyalizmine
tek bir cephe halinde mcadele etmelerini zorunlu grmekteyiz"31.
Muvakkat Seimlerden Sonra
Ekim 1965 arifesinde edilen muvakkat cephe seim-
den hemen sonra adeta Moskova kalanlar
seim ilk tenkitlerinde
"Koltuk itibariyle sonu nemlidir. Parlamentoda
15 milletvekili kk rakam Ne var ki ellerden ok,
olmasa, CHP'ye gidecek memur, genlik vs. Se-
imlerden bir gn nce AP ile Ankara' da yan yana
mitingi bu durumun tipik bir idi. iz-
mitinginde hariciyeciler, sosyete dedikodu-
ismi geen gzel bol gzk-
mekte idi. Bu birbirlerine (ne nazik topluluk) diye ilti-
fat idi... hatipler byle bir
ler, diye seslenmekte idi. Birka yz metre tede 20-30
bin AP mitingi idi. Orada ve
hepsi Demirel'i Bu ters tutumun neden-
leri iyice ve sosyalist hareket 1860 grlen
Poplizm Halka gider sy-
leriz. Halk 1969'da da iktidara geliriz gibi poplist
edebiyat, gcn bilimden syleyen sosyalist
iin, bilim kt bir romantizmdir. Sosyalist semeni soyut bir
olarak ekonomik ve ideolojik iinde
Seimlerden gn sonra klasik sola Moskova
olan "Milli Cephesi" bu idi. Daha
sonraki gnlerde, daha da "Yn" evresinde toplan-
olanlar, klasik demokrasinin Trkiye'nin iinde itimai
ve ekonomik yznden sosyalizme rol oynaya-
Bunlara gre en kestirme yol,
deki CHP ile sonucunda ya CHP'nin iktidara byk
gemesi ya da CHP lehinE: bir hkmet darbesi
sonucu sosyalizmin fikri idi. Nitekim sol kulisinde ya-
bu gazete ve dergi kadar intikal etti. e-
tin Altan 21 Mart 1966 tarihli
11
gazetesinde (Teori) ya-
klasik solun 12 madde iinde zetliyor ve ilk drt
maddesinde diyordu:
1- Burjuva demokrasilerinde kapitalist ekonomiye dayanan hakim
ile, proletorya, kendi bilincine ok daha abuk Bu
bilin burjuvalar, proleteryaya taviz vermek, cretlerini
sosyal rgtlemek, mesken dzenlemek
. ilinde
lstanbul'a gelen ABD ilosu
askerlerinin

denize ve CIA
merkezine nemli

4 7 6 1 Aclan
zorunda burjuvazisi ancak bu tavizlerle ayakta
2- Trk burjuvazisi gerek bir burjuvazi kapitalizme Trki-
ye'yi smrterek aradan geinen bir komprador burjuvazisidir. Onun iin-
de sermaye birikimine hibir zaman Ve bundan sonra da git-
mesine imkan yoktur. Sermaye birikimine bir burjuvazi proleto-
ryaya taviz veremez.
3- Mademki burjuva demokrasisinin bilinlen-
mesi ona taviz vermektir. Ve Trkiye' de burjuvazi bu tavizi ver-
mekten yoksundur. yle ise Trkiye' de tam uygulanacak bir demokra-
sisi sosyalizme dnecektir.
4- Smrc bunu sezdiklerinden, gerek bir demokrasisi-
ni uygulamaktan ve kitap fikir ile Trk pro-
bilinlenmesini nlemeye ... "
Bu fikirler,"Yn"n temsil ihtilalci sahipleri tara-
kabul edilmeyecek ve itiraz edilecektir:
"Trk mevcut parlamenter sistemde
ve ciddi bir itiraz yoktur. tenkitler daha ok parlamen-
ter sistemin yeteri kadar toplan-
Durum bu iken ok kolay rtebilecek teoriler ve bilimsel olma
ile gerek vgler dzmeye lzum olmasa
gerektir"3
2
.
"Yn" bu sonra, etin
drt maddesinden ncsn alarak devam ediyor:
" ... tezin birinci ve ikinci bu 'Trki-
ye' de tam uygulanacak bir demokrasisinin' sosyalizme
tam aksine Trkiye' de onun deli-
lidir. Sistem uygulanabilmektedir. Zira, burjuva taviz verebilecek
Taviz vermeyen burjuva ise kitlelerin artan talepleri
da ister istemez Burjuva en ufak sosyal uya-
fena halde korkarak, gsteriyorsa bu taviz verebilecek
durumda iindir. Bu determenizmden kurtulup, burjuva dzeni
iinde sosyalizme az lke maalesef yoktur.
Ve byle bir teorik da mmkn gzkmemektedir".
Yakup Demir Mnasebetiyle
Daha da
Sovyet Komnist Partisi'nin 23. kongres;inden nce "Yn" dergisi,
in daha bir ynelirken, Moskova'ya solculara kar-
da durumunu "Yn"n 148.
in, Laos, Hanoi, Kuzey Vietnam, Gney Vietnam, Kamboya ve
Saygon'u kapsayan bir harita Derginin bu in
mini orta sahifesinde de zenle Sosyal im-
"Milliyeti Komnistler" bir yer
da "Sovyetler ve Biz"
Trkiye' de Sol Hareketler 14 77
A Sovyetler de byk devletler egoizmi iinde
niteledikten sonra, bu lkeyi gene vmekte ve fakat, 1953 kadar
smrgeci bir devlet itiraftan ekinmemektedir. Av-
gre Sovyetlerin 1945-1953 Yani
ci Dnya harbinin bitiminden Stalin'in lmne kadar geen devre.
Moskova Trkiye Komnist Partisi yeril-
mekte ve bu partinin brosunun Sovyetlerce desteklenmesi

11
diplomatik bulunmayan Almanya' da
emrinde bir Trkiye Komnist Partisi'nin
ve Bizim Radyonun mnasebetsiz ll davranmak lzumunu
olarak Komnist Partileri in'e bir
oy iin, Moskova byle kukla besleyebilir. Fakat
bu bilmelidir. Bizim komniste de say-
ama, ya da Pekin'in Trkiye'nin komnist
olmak ve nce Trkiye demek ile. Moskova ve Pekin
pek Tr-
kiye bugn bir iindedir. Bu milliyeti
n yapan Trk sosyalistleri, glge
nereden gelirse gelsin en ufak msamaha gstermeyeceklerdir"
"Yn"n bu klasik sol, skfla mukabele etti. Fakat arala-
bir hayli daha da kabul ettiler. Esasen bu tarihlerden
sonra edilen klasik solun kendi kendini tecrit etmesi, sokak
gsterilerinde "Milli Komitesi" bildirilerde ak-
siyon rolnn "Milliyeti Komnistler" elinde klasik solun
temsilcisi parti olarak bu hareketlere grlmemesi ile
sabit tenkitde kendini kabul etmesi
"Milli Cephesi" grubunun sokak mcadelele-
rinde inisiyatifi ele alarak klasik solun temsilcisi ikinci nc
plana Yakup Demir patlak vermesi ise klasik
solu bsbtn
Sovyet Komnist Partisinin 23. kongresinde Kosigin ve Brejnev'in
Trkiye Komnist Partisi Birinci Sekreteri olarak Yakub Demir'i se-
Trkiye' de sol ve cephede tepkilere sebep oldu.
Ancak ve ona organlar tepkiler skutu muhafaza
etmekle yetindiler. etin Altan 6 Nisan 1966 tarihli
gazetesinde, "Yakub Demir Meselesi" makalesinde mugalata-
ya sapmakla yetindi. "Yakub Demir'in Amerikan
ileri srd. Polemikte stad bir iine
kendisince de olacak ki, bir daha bu konuya
grlmedi. "Yn" Seluk daha bir
"Milliyetilerin, Moskova da davranma-
5 Nisan 1966 tarihli, "Cumhuriyet" gazetesinde
4 781 Aclan
Seluk, "Milliyetilerin Grevi" diyordu:
himayelerine siyasi partilerden Trk milletine
yoktur. Amerika'ya grnsnler, ister, Rusya'ya grnsn-
ler, farketmez. bir siyasi parti Trki-
ye'nin milli gereklerinden
bir siyasi partide derekeye demektir. gibi
Moskova da Kendileri olan g-
ler, Trkiye'yi ynetemezler. Bu sylemek Trk
milliyetilerinin grevidir"33.
Seluk, bu makalesindeki fikrini Nisan 1966 tarihli "Yn"
dergisinde de tekrar ediyordu (Nr. 157).
Yakup Demir'in Trk ilk defa Sabah"
gazetesinde 5Nisan1966 tarihli Yakup Demir'in
takma ve bu takma kullanan de Ankara Garnizon Mah-
kemesi on mahkum Zeki an-
Yine klasik sol tercih etti. Fakat (Milli Cephe-
si) temsilcileri, beynelmilel sol hareketlerde ettikleri yeri daha be-
lirleyerek hcuma getiler. 15 Nisan 1966 tarihli ve 159
"Yn"dergisinde E. Tfeki "Trk Soluna
deniyordu:
"Anti komnizmin Amerikan emperyalizminin ideolojik oldu-
gerici evrelerin yaratmaya aba anti komnist histeri
hedefini komnizm Trk toplumunun nndeki kutsal grev
olan Milli bilincine
Trk solu, bu ulusal etmektedir. Trk solu bu g-
reve gsterecektir ... Son gnlerde kompador ba-
(Yakup Demir meselesi) zerinde syle-
diklerimiz gerekiyor. Mesele zel olarak
Avrupa lkelerine olan Trk siyasi mltecileri kk bir
grup kendisine kimi "Trkiye Komnist Partisi" kimi "Trkiye Komnist
Partisi Brosu" takarak komnist partileri kongrelerini beylik laf-
larla selamlamakta ve Prag'da Trkiyedeki dergi ve gazetelere
gnderilen "Yeni bir dergi Bu grubun 'Bizim
Radyo' ile de sylenmektedir. Bu kk mlteci grubu, Tr-
kiye' de tek bir temsil edemez. "Yeni da telif en-
tellektel seviyesine komnist lkelerdeki emigrasyonu (muhacir-
leri) temsil de
zere, E. Tfeki (Mihri Belli), Zeki temsil
grubun komnist lkelerdeki muhacir Trk komnistlerini dahi
temsil fikrini ileri sryor. Demek oluyor ki sol grup iindeki
ikilik ve Zeki a muhalefet, Trkiye' de yurt
daki komnistler da
Gerek ki, sz geen mlteci grubunun eylemi, l-
kelerin emekilerinin terinin rn olan imkanlarla, Trkiye'nin Ame-
Trkiye' de Sol Hareketler 14 79
kompradorlar evreleri iin, yurtseverlere provo-
kasyon malzemesi sonu vermemektedir. Tr-
kiye emekileri bilgi ve devrimci kltr
tekerlemelerle maval okumak, et-
mek Trk soluna haddini bilmemezliktir. Sovyet-
ler Trkiye ile dosta her
kimse bilir. Bu yolda olumlu sonular ver-
meye politika isteyen her Trk yurtseve-
rini sevindirir. Ama diplomatik alanda elde edilen olumlu sonu-
sz konusu edilen meselenin besbelli-
dir.
Kimileri, Sovyetlerin kendine "Parti" bir ka
mlteciyi beslemesinin nedeninin, in'e ideolo-
jik bir fazla oy elde bulundurmak ileri sryorlar. Biz bu
mesele ok daha basit: Trkiye'nin gereklerini
ve bu yzden de oyununa gelme. Byk
Rus Gogol'n bu yana uzun geti, ama kuzeyli
halen Gogol benze-
miyorlar"39
E. Tfeki gibi Yakub Demir'i iltizam et-
mesini, Trkiye gereklerini edememekle nitelemektedir.
Yine "Yn" dergisinin 8 Nisan 1966 tarihli ve 158. "Komnist
Parti Meselesinin bir var. Orada da Moskova'ya
TKP'ye ve Yakub Demir (Zeki en h-
cumlarda
"Gerekten TKP bu Moskova'ya
Moskova eski szlerini derhal unutarak yeni trk-
y sunf bir bu
grup besbelli ki, Sovyet Komnist Partisinin paralarla
Moskova Kongresinde 'Trkiye Komnist Partisi Brosu Birinci
Sekreteri' halbuki 'Yeni dergisinde Trkiye Komnist
Partisi Merkez Komitesi, Birinci Sekreteri kullanan Yakup Demir,
bu grevi iin dolgun cret almakta ve emrinde bir makam bulun-
gre bu Yakup Demir, 1950 komnist
173 sahifelik ifade ile Menderes'in polis Ahmet hayli yar-
olan Zeki yedi hapis sonra yurt
ve orada TKP Birinci
Kendilerine milliyeti diyen soldan gelen bu hcumlar
Moskova klasik sol hala Ve benze-
mektedir. Fakat buraya kadar belgeleri ile ortaya gre
Trkiye' deki solda, in ve Moskova gre bir blnme
Dnn revizyonistleri bir dnya ihtilalini engelleyen
olarak itham edilmekte idiler. Bugnn in dn-
k revizyonistler ise, dnn ihtilalci komnistlerinin, bugn parla-

Sadun Aren ve
Nihat Moskova
izgisinden Aybar'a
cephe

480 1 Aclan
temsil etmektedirler.
Btn bu Trkiye solunda demokratik sosyalizmin niin
de
Dnya sosyalist hareketinin Trkiye'de belir-
Bunun zerinde durmakta fayda nk bir gen-
lik ve bu Karakteri
in izleyen ihtilalci sosyalistler bu
sebebidir. Zira bunlar genel tenkitlerinde Moskova'ya kendileri-
ni hr addediyorlar. Komnizm bugne kadar Trkiye' de Rus patenti
ile iin, ihtilalci sosyalistlerin serbeste tenkit ede-
bilmesi, ihtilalci sosyalizm bir sempatinin
Bunun tipik da kanun-
suz bir tecelli
Bir genler, Rus ve Amerikan Haberler Bro-
su nnde sesini Trkiye' de
beliren ve kendi terminolojilerine uygun olarak kendilerine milliyeti
diyen yeni ihtilalci sosyalist fraksiyonunun tehlikesi, klasik ya-
tehlikeden daha bykt. bir milli
de cazip gelmekteydi. Bir an iin Moskova grubunun kar-
olan milliyeti ihtilalci sosyalist hizbin muvaffak
tasavvur edilse dahi Rusya'ya en byk hududu ile
olan bir lkede, sonuna kadar muhafaza
Slav-Rus bir gerekti.
Grup Solcu Fraksiyon
Sol cephenin legal sol eski ko-
mnistlerin yerine gre tenkidlerini zerine ekiyordu. Mesela, bir
grupta eski komnist partisi liderlerinden Dr. Hikmet ileri-
de daha ile gibi "Biimsel Demo-
krasinin Seimsel Partisi"37 deyimini kullanarak, hicivlerin en

br yandan "Yn" dergisi, daha eski gnlerden bu yana
temsil sol kendisi taktik ve stratejik
sistemli bir ortaya koyuyordu.
Gayede bir olan sol ve komnist taktik ve
stratejik tarihi zaman, grnen o ki,
Trkiye Komnist Partisinin i bnyesinde 1927'den bu yana olagelen-
ler, mahiyet grnmesine ayniyetini muhafaza et-
mesidir.
Ancak, hemen belirtelim ki, Sol cephe iinde sregelen
en uzununu ve sistemlisini, gnmzde etmekte-
yiz.
Trkiye'de Sol Hareketler 1 481
Dr. Hikmet ve etrefili slubu ile
bir ara Samsun' da dergi-
sinde tenkid
Dr. Hikmet ve
Dr. Hikmet eskiden beri kendine grup-
la TKP iinde bir franksiyonu temsil Legal alanda
"Marksizm seri ile Na-
Hikmet'e hcumlarda Gnmz de
hem "Yn" sosyalistlerine, hem de ne
Dr. Hikmet tenkitlerini yrtrken sosyalist
hareketleri salt bir olarak mtalaa etmektedir. An-
cak, fikir ve k(.iltr pratik tecrbesi ile sosya-
list, komnist ve sol kamuoyunda ve ken-
di kendini tecrit etmektedir.
Dr. Hikmet Partisi"nin
belirtmekte,
kilata salt hakim ileri srmekte idi.
Bu Lenin' in "Solun ocukluk olarak isim-
"Ouvrieriste" bir Daha bir vesile ile "Yn" dergi-
si bu konuda
semenleri, parlamento grubu ve st kademe yneticile-
ri, esas itibariyle, inkar ve grubundan gel-
mektedir. "bilinli, fakat eli "sosyalistlerden yoksun gibidir. He-
le parti st kademelerinde zlemini gerek halk liderlerini gre-
miyoruz. Bu durumda etin deyimi profesyonel ay-
smrlmesinden" mi sz
Smrme-smrme tek sosyalizmi
yeterli Bu ktlelerce bilincine ve sosyalist teori
ve eylemi iyice militanlardan kurulu bir sosyalist partinin hareke-
te nclk etmesi Emeki smrme var diye,
bilinlenecek nl bir szle, emeki bilin kendi
gelir. Bu sebeple deyimi ile, "misyoner" bir kadroya ihtiya
Bu "misyonerlerin ve kyl elbette ok
daha iyidir, bu yolda aba gsterilmelidir. Ama bu yolda en ufak el-
de etmeden, ileri srerek, sosyalist afaroza
ve "ouvrieriste" bir tutum olsa gerektir. Hakim
st geme konusunda ileri srlen emeki
ihaneti, iddia gibi bir zorunluluk mu-
dur? Diyalektik neden bu noktada Diyalektik, hakim
emeki biiminde
mi? tutum, Trk toplumunun kaderine kadar byk rol oy-
inkar yerine, onlara, halk iinde erimek
anlatmak midir?"
Solun nde geJen
isimlerinden TIP'ten
milletvekili seilerek keskin
bir olan
etin Altan, daha sonra
{1980) ANAP
yoiunu ve
bir AB'liki
4821 Aclan
Dr. sol terminolojisinde kelimelerle hcum
ediyordu. Dr. Hikmet gre halkla, ile kyl ile
ona uzaktan diye seslenen
"Biimsel Demokrasinin seimsel partisidir".
Bey" slubu egemendir38. Liderleri tepeden inme parti-
ye Oysa, parti kadrosu, bir geirilmelidir. Bu-
nun iinde gnll Dr. Hikmet bu
gruplara Gnllleri", "Kyl Gnllleri" ismini vermektedir.
Bu gnlller, ve kyl propaganda yapacak,
devrimci bir hareket evresinde Trkiye Partisi
"Karma Ekonomi" konusunda da "Karma Ekonomi"yi,
kabul etmekle, burjuva partileri ve Sleyman Demirel'in AP' si ile
paraleldedir. TBMM'ne kanun teklifleri olsa
reddedilecektir. bile bile bunu "Biimsel demokrasi-
nin Seimsel Partisi" yzndendir. zet olarak haliha-
tutumu ile, sosyalist hareketler bir Onun iin "Uyar-
mak iin uyanmak iin
Nitekim, bu lde, Dr. Hikmet
da da
Dr. ve Sebebi
Dr. Sol hareketler iin de etkisini ve tken-
bir Bu sebepten kendisini muhatap
nlemez. Esasen Dr. Hikmet da cephe almaya sev-
keden bahane bu zamanlarda mahkum ol-
Dr. ve bir ka da kendi bnyesine alarak
esas mahiyetini edecek kadar tecrbesiz
Nitekim Mehmet Ali Aybar ve 20-24 1966 tari-
hinde Malatya' da aktedilen gnlk iL Genel Kongresinde "es-
ki sosyalistlerin" partiyi ele geirme gayretlerinden Bu
"eski sosyalistler", illegal parti veya g-
sebebi ile illegal organizasyonlardan kimselerdi.
Dr. grubundan, Mihri Belli ve hatta "Kadro" fraksiyonuna
kadar bir eski kadroyu
Mehmet Ali Aybar ve ekibinin, kongreden nce eski komnist ve
sosyalistlere kampanya, sosyalistler"in yani
TKP tevkiflerinde komnistlerden
(Berktay) sert bir Ba-
(Berktay) diyordu:
"Yn"n 4 1966 gnl 188. gre
Ankara Kongresine Bay Mehmet Ali Ay-
bar, sosyalist hareketlerin "devirlerini
Trkiye' de Hareketler 1483
ve da "maziye mal bildirdikten
sonra; "Trkiye Partisini bir sosyalist olarak bu maziye orga-
nik yersiz bir gayretse, partimizi
maziye mal hareketlerin yeniden bir ortam saymak da
bir hayaldir. Byle bir hevese olursa, hevesleri
Dostun bunu byle bilmesini isteriz. Bay Mehmet Ali
dostu kim, kim, gerekten maziye mal
hareketleri nereden ve "devirlerini ... mazi-
ye mal ise, konumuzun
yneticilerinin gerici iktidara ve oportniz-
minin esas itibariyle, Bay Mehmet Ali
Uyanan devrimci muhalefetin etkisini azaltabilmek umuduyla genel
kongreyi Malatya'ya sorumlusu da, esas itibariyle, odur. Bunun
da partinin oportnizm ukuruna hesa-
Bay Mehmet Ali Aybar, partisi iinde terre
Bylece, hesap muhtemel delegelerin genel kongre-
ye nlemek, nlenemeyenleri susturmak yolu tutul-

Bu yurdumuzda bugne kadar her ileri ve mspet harekete kar-
ve hatta bir zamanlar bizzat Bay Mehmet Ali Aybar ile
na olan "gizli komnist tertibi" yneticile-
rinin AP ve oportnizmine parti
ii ve parti sosyalistler, korkutularak, susturulmak isteniyor.
Bir de, gibi, aleyhinde yrtlmekten olan bir takibat var.
Anayasa ve program hareket gerekesiyle, ka-
talebiyle bu yneticilerini iyice g-
rlyor. Bu durumda, Bay Mehmet Ali resmi makamlara "sz ko-
nusu suu biz diye eski sosyalistleri gstermek is-

Bay Mehmet Ali ve Bayan Behice
zellikle "Partimizi maziye mal hareketlerin yeniden
bir saymak, bir hayaldir. Byle bir hevese
lanlar olursa, hevesleri szleri, bir
olursa" terkibindeki ikilemin, bir hevesinden faz-.
la bir yoktur. Byle bir vermek istemesey-
di, Bay Mehmet Ali Aybar bu kelimeleri kullanmaya ve bu tehdidi savurma-
ya lzum grmezdi.
bir su Trkiye Partisi Genel
Bay Mehmet Ali Aybar, "partisini"; maziye mal hare-
ketlerin yeniden bir ortam sayan" heveslilerin
nu, kendi partisinin Ankara kongresine
derhal takibat amak ve Bay Mehmet Ali Aybar' dan bilgisini
ve delillerini istemek mevkiindedir.
Bu sonunda ya ihbar eski sosyalist partilerin
-kimler pek bu cretkar o nl 141.
4841 Aclan
maddesinin cezalara ve bylece Bay Mehmet Ali Ay-
bar, yola rahat rahat devam eder. Veya, Bay Mehmet Ali
1950-1960 dzgn ve sakin ve bugnk
borlu bir avu namuslu siyasi ama ahlaki ba-
ok adi bir iftiraya Hodri Meydan, Bay Meh-
met Ali Aybar!
harekete gemesini beklemeden, siz
Ekim 1966 Ankara kongresinde, Behice Boran,
(Berktay)'a yeter" dedirten Mehmet Ali uzun bir
okudu. Aybar, partiyi "iten kertmek" isteyen iki tip tehli-
ke zerinde Tehlikenin biri "eski tfekler" veya "tfek-
iler" yani daha nceki Zeki a TKP' de liderlik
yrten, 1946'larda bir hayli parlakken, 1952
da snen Mihri Belli grubu idi. ise Mihri Belli
biliniyordu. teki ise, CIA ve "CIA ile ve kader
lerdi" Galiba, CIA ile
"Sosyalist Kltr ile, idi. Aybar,
"Eski Tfekler" ifadeyi kullanarak
"Bizce eski sosyalist partiler, hata ve devirlerini
Bunlar memleketimizin, bugne gre ok olan iinde
faaliyet da, da maziye malol-

Trkiye Partisini bir sosyalist olarak bu maziye organik
kilde yersiz bir gayretse; partimizi maziye
hareketlerin yeniden bir ortam saymak da, bir
hayaldir. Byle bir hevese olursa, hevesleri kala-
Dostun, bunu byle bilmesini isteriz"40
Dr. Meselesi
Kltr yeterli olan Dr. Moskova sosyalist
hareketlerin, bugnk habersizdir, bu sebeple
temsil hareketin, mahiyetini
Moskova sosyalist ve komnist partileri
gibi, Komntern'in 1935 Vll.
Bu karar da, Trkiye iinde "Anayasa'ya titiz-
likle kalarak (!) parlamenter sistem iinde faaliyet gstermektir.
Yine bu kararlar lsnde demokrasinin eksiksiz a-
iin, ve Cephe kurmak, demokra-
tik partiler(!)
Oysa, komnist hareketlerin bu taktik
Dr. haberi yoktur. Dr. ncesinde devri-

Bir y_neticilerine gre, faaliyetinde ko-
Trkiye'de Sol Harekftler 148')
mnistlere parti kadrosunda yer verilmesi
M. Ali Aybar' ifadesinde gibi "Maya
Aksi halde komnistler bu
"maya" bozulabilir.
Bir eski komnistler ise
"Maya Bu tarihin Bu sebep-
ten ekingen lzum yoktur. eski
partililerin (TKP'lilerin) tecrbelerinden istifade etmeli, on-
larla btn komnistleri bir aksiyon birli-
Bugnk Anayasaya gre parti kapat-
mak mmkn
Dr. ve benzeri komnistlerden gelen ve gele-
cek olan tenkitlerin iinde bir fraksiyon (hizip)
mezse bile, "Yn"n temsil Sol gruptan gelen tenkitlerin tesirsiz
iddia edilemez.
Zira "Yn"n tenkitleri, partinin i ile ilgili
dnya sosyalist hareketin stratejik meseleleri ile ilgilidir ve nem
Gerek Dr. Hikmet gerekse, "Yn"den gelen
tenkidlere, cevaplar vermekten, mmkn
lde gazetesinde solun militanla-
etin cevaplar, her ne kadar
resmi yorumlanmaya msait de; "Yn" bu ce-
hedeflendirme yoluna saparak, meseleyi resmiyete dk-
mekten "Yn"e cevap, "Yn"e
ilk resmf cevap
"Yn"n temsil grupla grubu acaba ne gibi
farklar
ve
bir gerektir ki, temsil ideolojik kampla,
"Yn" n temsil ideolojik kamp, hemen hemen btn ile
gibidir. Mesela, ki,
meselesindeki tutumu ile, Moskova sosyalist
mini nitelemekten
Trk-Sovyet mnasebetlerinde Meselesi" sz konusu ol-
madan nce gre sadece emperyalizme
bir cz idi. hal-
tayini ngrlyor, Trkiye'nin bu meseleye
Vaktaki Trk-Sovyet ko-
nusunda"Federatif Devlet" hususunda bir
derhal "Federatif Devlet" tezini benimsedi. An-
kara ve resmi savunmaya
meselesi,
TIP
emperyalizmin bir oyunu
olarak kabul daha
sonraki
Trkiye'nin
milli meselesi olarak

4861 Aclan
Bu olay, Moskova belgeleyici bir nitelik

konusunda ile "Yn" bir fark olma-
makla beraber, temsil edildikleri ideolojik kamplar konusunda

Beliren
"Yn", marksist terminolojideki tarife uygun nevi mahsus
iinde Pekin in) sosyalizmin temsil-
Her iki kamp zet-
leyebiliriz: '
1) ile iinde birlikte tezi,
Marxizme ve Leninizme ihanettir. Zira kapitalizm ile sosyalizm (ko-
mnizm) bir arada Moskova, belli bir sre iinde olsa ihti-
lali
2) Geri ve az lkelerin dnya
sosyalizminin nemli bir rol Solcular, bu
"Milli Cephesi" ederek, Milli
sosyalizme grevindedirler.
3) Milli burjuva ve kk nder-
iin "milliyeti" nitelik Bu milliyeti ha-
reketler, milliyeti lde enternasyonaldir de. Sosyalistler bu
hareketin her trl ve
mmkn lde bir cephe
4) ihtilal ve hkmet darbeleri, milli y-
rten lkelerin kk burjuva ve burjuva nderlerini sosyalizme yak-
Btn bu gre, tutumu, Pekin
temsil eden solculara gre statiktir.
grnen "Anayasa'ya titizlikle kalarak parla-
menter sistem iinde faaliyet gstermek, 1969 genel seimlerinde
iddia etmek" olarak zetlenebilir. Buna "Yn"
grubu, Anayasa konusunda ile birlik grnmekle beraber,
erken "Yn"e gre bu
tutumu, sol terminolojisinde populizmi temsil etmektedir. Populizmin
romantizmidir. Rusya' da bu populistlere 1917 ihtila-
linden nce narodnikler deniyordu. Bir dur-
sun, gitme olan sosyalist kimi yerde
durdurucu, kimi yerde de rol "Yn"n,
1965 seimlerinin hemen akabinde populistlikle
gerekten populist yznden Moskova
kendi hr iradesi ile taktik
ile izah edilebilir.
Trkiye' de Sol HarekeLler 1487
Bu ile Komnternin VII. kongre
kalmakla bir formalizme ve konformizme Bu ise,
Trkiye Solunun engeldir. etin (Teori)
gerek vg bu "Yn"e gre
yersizdir. (orta olmayan Trkiye' de, parlamentoculu-
ve demokrasinin tam sosyalizmi iktida-
ra getirir. "Yn" bu soruya kesin bir cevap vermiyor veya verir grn-
myor.
Fakat bu konudaki fikirleri sarihtir. "Milli Cephesi" pro-

gre ilan program grnmemek-
tedir. ilkesinde, ve "kyl" unsurunu n pla-
na "Eli ile seimlere Oysa meclise
eli elleri kalemden ara bir le-
vantenler
"Yn"e gre; konusundaki
malara yol aan sosyalist teorinin oktan
sonucudur. nc
ncs olan partidir. ve kyl olmak partinin
ynetiminde en ufak bir imtiyaz yol amaz"41
Genlik Meselesi
Yine "Yn"clere gre, yola ve yz
nce genel planda
mek Bunun kabahati ise sosyalizmin bir metod olarak ele
gizlidir. Mesela, eller Meclise" yeri-
ne "En iyi sosyalistler Meclise" sese idi,
melerden kendisini "Parti seileceklerin ya-
gelmesi, sosya-
lizmden habersiz, oportunist ve brokrat kk burjuvalar olan sendi-
ka yneticilerine, feda edilmesi im-
tiyazlar yol
Moskova takip eden ile,"Yn" taktik ve
stratejik planda "Genlik" meselesinde de oldukla-
bilinmektedir. parti temsilini ar-
zu etmemektedir. Oysa "Yn"e gre; en g
olan genlik bir etmiyor gerekesi ile Oy-
sa, genlik kmsenmemelidir"
Genlik "Yn"e tekzipde fazla
nitelikte
Bu noktada genlik parti temsile
sebebi yle zannedilir ki, Trkiye (gizli) Ko-
488 1 Aclan
mnist Partisinin Trkiye seksiyonu, tam
genlik ile faaliyettedir. Bunun lideri olan
de, Moskova'da, TKP lideri olarak Yakup Demir'in seilmesine
tepki Moskova'ya kafa
Bylesi bir durumda, genlik temsil edi-
lirse, Moskova kavan TKP genlik seksiyonunun uluslarara-
solun ideolojik bnyesine getirmesi mmknd. Ta-
bii ki bu ne ne de, onun ilham olan merkezlerinin
geliyordu.
Nitekim "Yn" etin "Genlik" konusundaki
ele alarak
"Gerekten sosyalist genlik, Trkiye'nin kaderini veya Beya-
tayin olan paralele

11
dikkatle (Yani gerekten sosyalist genlik, kendi-
ni teki ilerici genlerden tecrit edecektir). gerekten sosyalist genlik,
teki ilericilerle paralele emeki bir duvar
olur. Zira Trkiye'nin zinde kuvvetlerce ynetilmesine, emeki
bilinli olarak (o halde kabUI etmek gerekir ki, emek-
i emperyalizm ve bilinli olarak

Trkiye'nin kaderini ve izmeye
kendini bu sosyalist genlik -ki
genlik- problemlerin emeki zmn ama edi-
nen sosyalist hareketler dzenlemelidir. Bu sebeple, evreler-
den gelebilecek blclk ve sosyalist genlik al-
etmemelidir.
etin ikinci da ve
tipi ceberrut devletin ile "yrngesine halk
devrimi" tezlerinin bir olan tam bir sada-
katla yoksun iin, genlik ve bu maksatla, sosyaliz-
mi kendi alet etmektedirler. Ktleler bilinsiz iin, hare-
ketin ele geirebilecek sosyalizmi ve anti-emperyalist mcadele-
yi Esasen halk bunlara ay-
ve verilmelidir. ve anti-emperyalist
genlik gsterilerinden, gerekten sosyalist genlik uzak Yoksa
kaybeder.
sosyalizmin ocukluk diye bu blc
ve tezleri, samimiyetle ve ciddi ki,
bu genlerin emeki bir ve
da Emeki ktleden kopukluk, sosyalist gen-
leri kendilerini inkara ve itmektedir. gerekten
ktle ile "Bunlar sosyalizmi ele geirirler,
Zaten halk da bunlara tehlikeli bir komplekse tutulmaz-
lar, ve btn ilerici ktlemek yerine, onlardan emeki
Trkiye' de Sol Hareketler 1489
ktle lehinde Hem emeki ktlelerden uzak ola-
bilinlendirmeyeceksiniz, hem de sosyalizme ve anti-empe-
ryalist ilgi duyan genler ve kaka ... " diyeceksiniz! zr
dileyerek syleyelim, bu emeki kel, hem fodul" diyeni-
teledikleri durumdur"42
Mcadele
"Yn" gre dar bir kadro ile G-
vensizlik ile tutumuna son vermeli ve ynetici kad-
rosunu
"Emperyalizme ve mcadeleye kesin ncelik
ve onu proleter-burjuva mcadelesinden dikkatle ha-
yati bir meseledir" "Yn"e gre. radyo ile seim
o gnlerde karma ekonomiyi destekletme ve bunu izah
etmektedir:
"Btede karma ekonominin geici savunan radyo-
da karma ekonomiyi daimi bir sistem olarak ve-
ren Bu da bir tavizdir ve
"YN" e gre; bir yandan anti-emperyalist mcadeleyi bir nu-
mesele sayarken, br yandan proleter-burjuva mcadelesinin
n plana gleri bir de-
anda iki meydan muharebesi vermekte stelik ikinci mu-
harebe yznden, ilk muharebeye glerin ve ama-
yol
Dr. Hikmet
"Eski Tfekler"e Tepkisi
"Olay" dergisinin 1966 tarih ve 1. Dr. Hikmet
Ankara Kongresine gnderilen
ile mlakat, yneticilerine muhalif grubun
ilgi ekicidir. mlakat
Soru - Bay Mehmet Ali Aybar, Partisinin Ankara Kongre-
sinde "Eski Sosyalistler" den
11
Maziye
"Tehlike" ve
11
Partiyi iinden kertmek"
istediklerini Ne dersiniz?
Sylediklerinin elimde yok. Sahiden byle
bu seferlik ama
11
Eskiler", ge-
rinin zalimi bir ve pren-
sip koydular;
1-Anti-emperyalizm + Anti-feodalizm,
milliyecilik (Milli
3-Trkiye
490 1 Aclan
Bugn birinci prensip, btn Trkiye
prensibi Yn'cler, nc prensibi kendilerine maledi-
yorlar. Maletsinler. Yeter ki itenlikle ezberlemece maletmesinler. O
prensipleri kendilerine maledenler parti savunucusu oluyorlar ve
kelle koyanlar "Partiyi iinden kertmek" isterler? An-

Eskiler' in en son teklifleri de uygulama metodu oldu:
dedikodu yerine otokritik.
2-Krs sosyalizmi yerine (Halk) inmek.
zaman bulamayan ye yerine Gnllleri.
Teorik prensipler gibi pratik metodlar da herkese ve
olarak otuz beri bulunuyor. Bunlar kimin iin tehli-
kelidir? Gene ... )
Trkiye'de btn kanunlar hep hem hem sola
vurmak bahanesi 141-142, Ceza Kanunu madde-
leri gibi.
Mehmet Ali Bey Bir kerecik olsun 141-142'nin
midir? Eskilerin "Vatan Partisi" avukat
Mehmed Ali Bey tam iki devam etti. Bu davada 141-142'ye girecek
bir tek olay grd m? Ceza Kanunu hep yle ve
yor. burjuvazi Soluna duvar rerken
bile. daha yer iin bunu
yor. Neden? nk Trkiye, l-
kedir. Eskilerin "Trkiye'de Kapitalizm"
ise "zel sermayemiz .. sanayinin prosp.er
hibir zaman yaratmadan ultra modern oldu. Tekelci finans-kapital
emrine girdi. Onun iin, bir yandan kendi milletine insan
bir keskin te yandan millet nndeki zaa-
telafi etmek iin, finans kapitale kul kle ol-
mak zorunda Mehmet Ali Bey' in CIA, onun iin Tr-
kiye' de bu denli elini kolunu sallaya sallaya
Buna Mehmet Ali Bey ne nce yasak
geen aforoz ediyor. Bugn "Sol Papa" sa-
"Sosyalizm Yn'de, Partisine Vatikan
getirir mi? Trkiye'nin binde 999 iin Milli
peynir ekmek kadar ihtiya iken, 27 ile 22
kime CIA'ya. Mehmet Ali Bey CIA'ye
muz kadar ve tedbirli olmak da buyuruyor. En
tedbir" olarak da, tam CIA glgesinde Demirel
Bey'le kol kola "Sulh Taarruzu" yaparlarken, Mehmet Ali Bey "Eskiler

Soru - Partisine musunuz?
Trkiye'de Sol Hareketler 1491
- Partisine biz ezelden evlat... Katiple-
rin defterlerinde silinsek bile. O bizim ...
Soru - Ama B. Mehmet Ali Ankara "Hevesleri kursak-
kalacak"
- O kursak felsefesi. Heves kolayca ele geirilecek
zentidir. Eskiler iin Partisi kolay klah ve
zentidir. Yedisinden dek kendilerini bir
Bu zindan, lm elinden
kulu ekipleri mi alacak? Kk tupesi.
Soru - B. Mehmet Ali, Ankara iki gn nce
nutkunda "Her ne etiket olursa olsun" Parti sosyalist
iddialara Bu sosyalist olan partiye girer, de-
mek
- Partisi elbet disiplin partisidir. Ancak dnyaya
partisi Bitler usul sosyalist ya-
sak etme partisi Hele burjuva siperi ho-
kursak felsefesi yapmak partisi hi
Bir yanda prensiplerini kimseleri, kanun elverse de
partiye soksam, te yanda, parti partinin iin
olsa da syletmem denir ise, bu disiplin demezler.
kesim dzencilerini, dekadan iftlik teorisi denir. Bu
iftlik "Bil irs vel istihkak" benim geecek. Kulum olma-
"Ve de zorlu sosyalistim."
var? Eskiler durup dururlarken boyuna destekledikleri
Partisi iinde neden ikide bir CIA
ile vnebilmek iin, illaki eskilere hi yoktan
byle olur.
Soru - Yn dergisi byk kongresinin Malatya'ya gtrlme-
sini gdclerinin O fikirde misiniz?
Yncler kendilerine anlama-
makla "Kendileri himmet bir dede"dirler.
Kk gerekleri ne olursa olsun, illerini nemse-
mesi en gerekli biri olur. Yeter ki anti-feodalizm a-
da, "anti-emperyalizm" gibi genel sylevlerde bir
forml olarak
zet olarak; her lkede sosyal hareket, kendi tarihine gster-
lde temellere oturur. her hkmdar ta-
rihi, kendisiyle Onun iin de Ancak bir
ve getiren tarihi, Muhammed'in gyle,
ristiyan tarihi; ve En sekin
edebiyat, kendisi ama insanlar onu bir
daha zenelim"
4921 Aclan
Trkiye sol hareket iinde
gerek manada zgn
teorik
bir biimine sahip
nadir isimlerden biri Dr.
Hikmet idi
Dr. Hikmet Yeni
ve Yeni Bir Dergi "Sosyalist"
Dr. Hikmet 1967 ilk
yan "Sosyalist" isimli gnlk bir gazetede Sol' un kendi
daki hareketinin ve ol-
eski malum solcu grubuna dayanarak koymaya
Eskilerin tek temsilcisi, Dr. Daha
nce de gibi, bilhassa gizli Komnist Partisinin genlik sek-
siyonuna hakim olan Mihri Belli de Ve Mihri Belli grubu "Eski
Tfeki"ler olarak ve "Yn" sosyalistlerinin
ile 20 Ocak 1967 gn 1. on-
gnlk "Sosyalist" gazetesi, sol cephenin Dr.
Hikmet kaleminden tahmin
vermektedir:
Trkiye Sol'u iki byk ana blme
a) Bilimsel sosyalizm sosyalistler,
b) Bilimsel sosyalizm olmayan sosyalistler.
A-Bilimsel sosyalizm sosyalistler
"Sosyalist" dergisine (veya Dr. gre, bun-
kategoride toplamak mmkndr:
sosyalistleri,
b- "Yn" sosyalistleri,
c- Eski sosyalistler,
B-Bilimsel sosyalizm, olmayan sosyalistler.
Bunlar "Sosyalist" dergisine gre kategori iine
lar:
a- 27 sosyalistleri,
b- Sosyalist kulpleri,
c- Sosyalist kltr dernekleri,
d- Sosyal-Demokrat parti
e-
f- Sosyal ve ilh .. ilh.
Birinci ana blmdeki sosyalistleri ile, "Yn" sosyalistlerinin
hangi meydana geldiklerini, stratejideki
neler ilerde bir kere daha "Eski"
Sosyalistlerin durumuna
"Eski" sosyalistlerin en nemli grubu TKP iinde, Mihri Belli'ye
Dr. Hikmet olanlar ise de-
neylerden TKP iinde ok
kk bir grubudur ki, Rumeli'nden Trkiye'ye eskiden g
Trkiye'de Sol Hareketler\ 493
ve ekseriyeti ttn amelesi olan kimselerdir.
Yukardaki tasnifi yapan Dr. Hikmet ilk olarak
"Yn" ve "Eski" sosyalistlerin istemektedir. Zira bu grup
sosyalistlerin tek bir parti olabilir, yani TKP'yi
edebilir. Ve belki de TKP'dir.
Dr. Hikmet aradaki kk burjuva
yormakta ve bu kurtularak "Trkiye Anti-empe-
ryalist Milli Cephesi" ve "Milli Cephesi" isimlerinin
Cephesi" nin tavsiye etmektedir. ki
Aybar, Mihri Belli' den sonra Trk Dr.
da sahip olmak istemekte, yeren etin Altan'a da
yklenmektedir.
Dr. Hikmet gre, bu grup sosyalistin bulun-
asgari "teorik ve pratik platformda daha bugnden
"Yn"de, "Eski"lerde teorik bilimsel sos-
yalizme pratik ikinci kuvayi ve anti-emperya-
lizme grnmektedirler. bu grup gs-
terecek olursa, toparlamak mmkn olabilecektir.
blmdeki, bilimsel sosyalist olmayan sosyalistlerin
de bir dkmn yapmakta fayda Dr. "27
Sosyalistleri" kimseler, "Tabii Senatrler" olan
Sami Kk, Suphi Grsoytrak, Suphi Karaman, Kamil Karaveli gibi bir
Bu senatrlerin ciddiyetten uzak ve cep
sosyalizm bilgileri, Dr. ya gre her ne kadar "bilim-
sel sosyalist de, bilimsel sosyalistler
olursa, bunlar da yola geleceklerdir. Dr. tasnifindeki "or-
ise CHP'dir. Bu ne hayaldir ki
esas gruplar tarihi ve "milli" bir parti olan CHP ve
ile, sosyalistlerin emri girecektir. Tevekkeli
"insan hayal mddete Dr. gre
Sovyetler
Komnist Partisi
Kongreleri ve
sonu
beyannameleri,
Trk solu

dikkotle takib
edilirdi. Bu
kongrelerde
SBKP genel
sekreterinin
TKP'yi
ise,
sol iin nemli bir
l olarak kabul
edilirdi
4941 Aclan
"Sosyal Demokratik parti kastedilen, Alaaddin Tiri-
ile emekli General sonunda CHP ile "Sosyal
Demokrat" Yazara gre "Sosyal ise,
"Hareket" dergisi olan kk bir mslman sosyalist
gruptur. da ilk olarak, ana sosyalist
Cephesi"nde
Dr. gre kendi fantazisi iinde
dan idare edilmektedir. demek" Aybar+Boran+Altan" demek-
tir. yklenirken eski Kadroculara da
" ... otuz ksur nce sosyalizm nasyonal
sosyalizm yapan kadrocu Sreyya tipinin "ideologlug
etin Altan, harfi harfine zorla gldr-
mektedir ... "
" ... liderlerinin Bir yanda
Sosyalizm olmaz diyecekler, tede fakir Trkiye inme yolunu
gsterme Bir yanda 'Halk bir nutuk deyimi
diye yazacaklar tede; Ya teori, ya halk. .. Yoksa sosyalist de-
ekecekler .
. .. Samimi lde, eskilerin derileri, kemikleri
edindikleri teorik eserleri-polis toplamasa Kebe-
cileri yasaklayacaklar ... " 43.
Yeni Beliren Durum
Her iki grup taktik ve stratejik meseleler-
den meydana gelimekteydi. 1966 Trkiye'de sosyalist cephe
iindeki son belgelerden de gibi su yzne
Bu da, dnya sosyalist ve komnist hareketlerin-
deki farklar ve sebepler ne ise, bizde de odur. Formel bir deyimle, Tr-
kiye' de Sovyet izleyenlerle, in izleyen sosyalist gruplar
kesin izgileri ile belirleniyordu.
olarak, Sovyet izleyenlerin Trkiye Partisi iin-
deki zaferleri, yle grnyor ki uzun vadeli Esasen 20
1966'da Malatya gibi bir ilde Kongrenin top-
sol hareketlerin Ankara veya gi-
bi bu il. Kongreye gidilmesi, Trkiye Parti-
si kadrosunun zaferlerine glge bir durum gsteriyordu.
Her iki sol grubun dnya sosyalist-komnist hareketle-
rindeki benzerliklerini Yani, taktik ve stratejik fark-
sol ediyordu. Buna gre ar-
sosyalist cephedeki blnmenin ortaya konula-
bilirdi:
Trkiye' ele Sol lfarcLct in l
Sovyet
Bu grup iine, ettikleri, mevkilere gre
dahil etmek mmkndr:
a) Trkiye Komnist Partisi'nin Prag'daki Brosu ve
Trkiye' deki illegal organizasyonun legalize nemli
bir kesimi,
b) Trkiye Partisi (legal bir sosyalist
c) muhalif; daha ok liderleri-
nin idaresindeki, tesir gc az, bir sendikalar ve bu sen-
dikalardaki militantlar;
d) Fikir Kulpleri ve dernekler.
1965 "World Marxist Review"de, Trkiye
Komnist Partisi Birinci Sekreteri Yakub Demir ve Halis Okan
ile bir makalede, Trkiye' de sosyalist ve komnistlerin
edecekleri "Tep Cephe" prensipleri ile bil-
Bu cephenin ismi, anti-emperyalist mahiyette "Milli De-
mokratik Cephe" Bir bir zamandan sonra, bir ta-
legal dernekler 1965 protokole
uygun bir protokol "Trkiye Anti-Emperyalist Milli
Cephesi"ni ettiler. neme binaen "Trkiye Anti-Empe-
ryalist Milli Cephesi" protokol ieriyordu:
"Emperyalist devletlerin, devlet ve milletimizin kas-
detmeleri neticesinde mdafaa iin toplanan TBMM, kadar
muhtelif vesilelerle, sarahaten veya ilan maksat ve
bir kere daha btn cihana arz iin beyannameyi lzum
TBMM milli hudutlar dahilinde hayat ve istiklalini temin
la Bineanaleyh hayat ve istiklalini yegane mukaddes emel
Trkiye emperyaf,m ve kapitalizmin tahakkm ve zulmn-
den kurtarmak irade ve hakimiyetinin sahibi gayesine olaca-
kanaatindedir.
TBMM milletin hayat ve istiklaline suikast eden emperyalist ve kapita-
list tecavzlerine mdafaa ve bu maksada hareket
edenleri tedip azmi ile bir orduya sahiptir"
21 Ekim 1920 TBMM bildirisinden.
Dnyada ilk anti-emperyalist milli cephesini aan ve ta-
rihin en emperyalist koalisyonuna milli
kazanan bir ulusun olarak;
Byk Atatrk'n szlerini ve birinci TBMM'nin "btn cihana
ilan beyannameyi" Trk yurtseverlerini bir milli kur-
doktrini olarak kabul eden bizler; byk Atatrk' n
lmnden sonra, zellikle 1947'den bu yana "bizi mahvetmek isteyen
emperyalizmin ve bizi yutmak isteyen kapitalizmin" yeniden yurdu-
JJ


Trkiye'nin 1973'te
mdahale
Trk solunda bir
TKP'nin
brosu mdahaleyi
emperyalist bir eylem
olarak
496 \ Aclan
muza ve milli her geen gn
daha da tehlikeye farkeden yurtsever ve
ve dzensin mcadeleyi kesin bir iin yeter-
siz bularak; btn yurtseverlere ve milliyeti derneklere olan
"Trkiye anti-emperyalist milli cephesi"ni bulunuyoruz.
Trkiye anti-emperyalist Milli Cephesini kuran bizler; anti-empe-
ryalist mcadelenin byk dnyada ilk anti-emperyalist
cephesini aan ve milli kazanan bir milletin
olarak iyi biliyoruz. Gene iyi biliyoruz ki, anti-emperyalist
glkleri yenmek ve zafere yeniden tam
bir Trkiye yaratmak iin yolu Bu biricik yo-
lu anti-emperyalist milli cepheyi glendirmek, yaymak, milletin b-
tn zinde glerini seferber etmektir.
Trkiye Anti-emperyalist Milli Cephesini kurmakla bu seferberli-
ilk atan bizler, ana kavramlar ve ilkeler zerin-
de bulunuyoruz:
1-Trk z ve doktrini anti-emperyalist anti-ka-
pitalist milli
ncelikle Trk z ve doktrini zerinde
ve duyan bizler, byk Atatrk'n;
gven bulundurabilmek iin, toptan millete bizi mahvet-
mek isteyen emperyalizme ve bizi yutmak isteyen kapitalizme
millete uygun gren bir doktrini izleyen
szlerini Trk z ve doktrini olarak kabul .bu-
lunuyoruz.
Byk Atatrk'n bu szlerini, Trk zn bi-
imlendiren tarihsel bilimsel bir olarak
Bu bilimsel gre; "Milli ile biim-
bulunan Trk znn, anti-emperyalist, anti-
kapitalist bir milli bir gerektir. Gerek
milliyetilik bu anlamda bir yurtseverliktir. tarihin-
de "anti-emperyalist ve anti-kapitalist" ilk defa
btn dnyaya Trkiye Byk Millet Meclisidir. Bu
hi bir zaman TBMM'nin 21 Ekim 1920 bildirisinde
ifadesini bulan szler; "Trkiye Byk Millet Meclisi, milli hudut-
lar dahilinde hayat ve istiklalini, temin ahdiyle, Bi-
naenaleyh hayat ve istiklalini yegane ve mukaddes emel Trki-
ye emperyalizm ve kapitalizmin tahakkm ve zulmnden kur-
tarmak irade ve hakimiyetinin sahibi gayesine
kanaatindedir." Trk ve Trk n-
ce emperyalizme ve kapitalizme kesin ve cesur bir cevap ol-

Trkiye' de Sol Hareketler 1497
Trk anti-emperyalist ve anti-kapitalist bir milliyeti-
liktir. Gerek bu halde, Atatrk'n lmnden zel-
likle 1947'den sonra -ABD ile imzalanan ilk ikili sonra-
Dnya ortaya da
znden Bu dnemden sonra Trkiye'nin en
gl emperyalist koalisyonuna ve zaferle
bir milli unutturul-
mak Ve ynetici nce toprak-
emperyalistlerle ve yoluna

Sovyet bilinen bir ustaca kullanan o d-
nemdeki ve bir maske olan empe-
ryalistler, Trk bu ve milli' uygun gs-
termeye
Dnya grnen emperyalizmle
ve Sovyet bilinen, ve Do-
Anadoludaki illerimizle ilgili Trk
byk tepki, anti-emperyalist znn
Bunda iktidara ko-
yan ve daha sonra iktidara gelen byk toprak sahipleri ve komprador
burjuvazinin hakim bir partinin byk rol Btn
Asya, Afrika ve Latin Amerika lkelerinde emperyalizmle ya-
pan bu iki iktidara geldikten sonra, ge-
nellikle emperyalizmi ile Bylece Ame-
rikan emperyalizmi btn dnyada milli'
komnistlikle sulamalar Trkiye zerindeki
emellerini Dnyadaki birok milli' kurtu-
Trk bir komnist bir sen-ben kavga-
olarak Bu nedenle, Trk bir milyon ld-
tarihsel ve dinsel Cezayir milli
emperyalizmi yer alan h-
kmete tepki bile Bu dnemde anti-emperyalist
ve anti-kapitalist olmak bir gibi gsterilerek, gerek milliyeti-
lik Gene bu dnemde, Trkiye' de gerek yurtseverlik
olan anti-emperyalizm hi bir yokken, komnistlikle ve ay-
Emperyalizmin ve onun Trk
dmnledikleri bu oyun emperyalizmin maskesi
kadar devam Ve bu dnemde Trkiye iktisadi, siyasi',
askeri' ve kltrel bir ok Amerikan emperyalLmine
Fakat, bulunan ikinci anti-emperyalist yurtse-
verlik temelini Byk Atatrk' n birinci TBMM'nin ka-
rara ve Trk kan anti-
498 1 Aclan
emperyalist zne Bylece Trk ile milli kur-
yapan mazlum milletler yapay e-
ortadan ve emperyalizmle Trk tarihi a-
ortaya Fakat Trk milli
anti-emperyalist Asya, Afrika ve Latin Amerika
anti-emperyalist mcadeleleri ile byk zenginlik kazan-
Milli ilk bizimle halde
milletlerin milli olan
Trk milliyetileri yeterince
1 / a) Anti-emperyalist, anti-kapitalist ve milli olan
Trk mazlum milletlerin
mez.
Bir milletin zn ve tarihsel
bilimsel hareket ederek
nrsek, mazlum milletlerin hi bir
ortaya nk, milli ya-
pm btn Asya, Afrika ve Latin Amerika
z anti-emperyalist, ve anti-kapitalisttir. Bylece Trk
yurtseverleri ve btn mazlum milletler anti-emperya-
list ve anti-kapitalist znde Bu btn bu halklar
yurtsever ve milliyeti bir cephede yer Anti-emperyalist mcade-
le tamamen milli niteliktedir. Fakat milli nitelikte olmakla kal-
emperyalizmin uluslar gelen zorunlulukla bu
Asya, Afrika ve Latin Amerika bir mca-
delesi
Trk yurtseverleri, Trk ve Trkiye'nin yeri-
nin bu cephede
l/b) Anti-emperyalist, anti-kapitalist ve milli olan
Trk z emperyalizmin
ile tam bir halindedir.
z anti-emperyalist, anti-kapitalist ve milli olarak bi-
imlenen emperyalistlerin ve Asya,
Afrika ve Latin Amerika'daki de kendilerine zg bir
yurtseverlik Bu lkelerin yneticileri kendi
lkelerinin smrlmesini ve emperyalist lkelerine
diktatrlerden, komnistlerden hatta muhtemel ko-
mnistlerden gsterirler. Emperyalizmin tarihsel
da bu byle bir yurtseverlikle biimlendirir. Kendi yurt-
emperyalizmin kendi hibir
me olmayan de biimde Bylece biimle-
nen yurtseverlik emperyalistlerinkiyle Emperyaliz-
min ve anti-emperyalizmin birbiriyle tam tarihsel bi-
Trkiye' de Sol Hareketler 1499
imlendirdikleri yurtseverlikleri de tam bir halindedir.
II- Anti-emperyalist mcadelenin bir yn
Trkiye'yi almaya Amerika'ya y-
n de emperyalizmle yapanlara
emperyalist gler, yerli destekler halk
evrelerden Bylece anti-emperyalist
lkeyi smren emperyalizmle onun ierdeki y-
rtlr.
Byk halk emperyalistlerle
iinde bulunanlar gerekte o lkenin milli ve ulusal
ile halinde olan ok kk bir
III- Btn yurtsever, milliyetiler Trkiye'nin ve ulu-
sal tehlikeye sokan Amerikan emperyalizmiyle mca-
dele etmelidirler.
1947'den bu yana emperyalizmin denetimi giren lke-
miz bir yandan zedelenmesi, te yandan btn tabii
tekeline gemesi sonucu, birinci
korkun bir smrlme dzenine
Bu durumda btn yurtseverlerin, milliyetilerin yurdu-
muzun gene smrlmeyen bir lke iin mcadele
etmesi gerekmektedir. Trk biimleyen anti-emperya-
list z bunu gerektirmektedir. Trk nce
ne yapabilecek gtedir. Hangi silahlarla serma-
ye gleri, halk gleri nnde yenilmeye mahkumdur. bu yenil-
giyi biz, Trk milliyetileri bir anti-emperyalist
cephede bir sre iinde toplanacak kurultay-
da saptamak zere emperyalizmle btn
gcmzle mcadele and ieriz"
Bu gibi ilk gvde gsterisini 12 1966'da
Ankara' da Amerika aleyhine bir belgeledi.
gnlerde, Trkiye Partisi Mehmet Ali Aybar' da, ABD
Johnson'u ile Londra'ya utu.
"Trkiye Anti-Emperyalist Milli Cephesi", da-
veti zerine meydana
1- Trkiye
2- Sosyalist Fikir Kulb
3- Trkiye Milli Talebe Federasyonu
4- Teknik niversitesi
5- Siyasal Bilgiler Fakltesi
6- Hukuk Fakltesi
7- Teknik niversitesi Fen ve Edebiyat Fakltesi
ci
500 1 Aclan
8- Fakltesi
9- Fikir Kulpleri Federasyonu
10- Ankara Yksek Okulu Kulb
11- Ankara niversitesi Fen Fakltesi Fikir Kulb
12- Ziraat Fakltesi Fikir Kulb.
Trkiye Anti-Emperyalist Milli Cephesinin "D-
dergisi Bunun organlar:
Samsun' da
Trabzon' da
de "Memet"
Gaziantep'te, halen faaliyetini tatil "Toplum" gibi benzeri

Bu grup sosyalist hareketin muhtemel liderleri ise, Prag'taki TKP
Brosu 1. Sekreteri Yakup Demir; Sabiha Sertel; Trki-
ye' de de sosyalist bir olan "Trkiye Partisi"nin idareci kad-
rosudur. Bu kadro gre, Mehmet Ali Aybar - Behice Boran-
Sadun Aren triosudur.
Teorileri
Bu grubun teorisini zetlemek mmkndr.
1960 seksenbir komnist partisinin temsilcile-
ri bir kongre aktettiler ve bir "Bildiri" Bu "Bildiri" de 1935
toplanan, Komnternin VII. Kongresinde incele-
yerek tespit ve teyit ettiler. Ve gnmz gre yo-
Bildiri'de "in Halk Cumhuriyetinin
1962' den sonra bir anakronizmdir. "Bildiri" meselelere temas et-
tikten sonra, Moskova'ya komnist ve sosyalist partilere direk-
tifi veriyor, taktik ve stratejilerini buna gre istiyordu:
"Bugn pek ok kapitalist lkede ncsnn
i ve halk kitlelerinin ve partilerle halk-
sayesinde i gitmeksizin devlet idaresini
ele geirme ve temel istihsal halka maletme sahip-
tir. Halk dayanarak ve kapitalistlerle ve
iterek gerici ve halk kuvvetleri yenebilir, par-
lamentoda parlamentoyu
koruyan bir mekanizma olmaktan hizmet eden bir
sokabilir, parlamento bir kitle mcadelesi
lir, gerici kuvvetlerin mukavemetini ezebilir ve sosyalist ihtilale
yollarla iin gerekli yaratabilir( ... ) Her lkede sosya-
lizme o lkenin tarihi
lkemizde bu legal platformda Trkiye
i Partisi Gerek bu liderleri, gerekse teorisyen-
Trkiye'de Sol Hareketler\
leri zamanlarda ve organlarda bu ve ol-
gun hale Trkiye Partisinin, 20 1966 gn
Malatya' da akdedilen gnlk il. Genel Kongresinden sonra kaleme
bunun en belgesidir. Trkiye Partisinde, li-
derler kadrosuna bir yazar olan, etin Altan,
ve "Teori" ile ilk defa 1960, Dnya Kom-
nist Partileri kararlara Son
olarak bir kere daha ittifakla Genel seilen Mehmet
Ali Aybar da, kendi olan gnlk bir dergiye be-
yanatta, Moskova sonra "Bildiri"yi teyid
eden hareket olarak
"Sosyalizmin Trkiye'ye zg tarihi iindeki ve bu
bu iindeki teoride mey-
dana gelen Trkiye'ye zg sosyalist - teori - eylem sistemine, Trkiye sosya-
lizmi veriyoruz ( ... ) Trkiye' de sosyalizme aleliide zelliklerin-
den tede bir nitelik Trkiye sosya-
lizmi, teori ve eylem olarak Trkiye Partisinin milli emeki
horlanma ve smrlmeden eksiksiz
tastamam yolunda vermekte mcadele ile ku-
Trkiye sosyalizmi halindedir ( ... ) Gerekten il. Byk
Kongremiz, ikinci milli mcadelesinin sosyalizm iin mcadeleden
kesinlikle ifade ( ... ) Bu vesileyle Milli
mcadelesi da (Yn dergisini temsil
eden gruba dokunuyor Aybar - A.S.) ortaya Milli
mcadeleleri anti-emperyalist bir mcadelenin empe-
ryalizmin yurt iindeki da mcadele yrtlmesine
Birinci Milli bu nokta olarak gerek I.
Byk Millet Meclisi, gerekse Atatrk, emperyalizme ve kapitalizme
iliin Fakat gerekte kapitalizm ve feodalizm
ile mcadele iin, zaferden sonra, ikinci bir kurtu-
vermek durumuna bulunuyoruz ( .... ) Gnmzde empe-
ryalizme sosyalizm iin mcadeleden etmek mmkn
dir( ... ) Milli mcadelesi, sosyalizm iin mcadele ile birlikte yrt-
lr demek, milli mcadelesini sosyalistlerin yrte-
gelmez. Milli mcadelesi, emperyalizme olan
btn kuvvetlerin Millf bir cephe yrtlecektir. Fakat bu
mcadele emeki halk kitleleri sosyalizm iin, kkl
iin de mcadele ettiklerini bileceklerdir. Milll mcadelesi, sosyalist
bir partinin demokratik yrtlecektir ( ..... ) Milli m-
cadelesini, emperyalizme ve Trkiye'nin tarihi iinde Amerikan
emperyalizmine bir mcadele olarak grp kabul ettikten sonra, bu m-
cadelenin sadece politik planda tutmak mcadeleye Milli
cephenin karakterini grmemezlikten gelmek, hele bu mcadeleye
sosyalist bir karakter vermekten son derece byk bir ( .... )
so2 I Aclan
milli mcadelemiz, sosyalist teorinin ve sosyalist
Trkiye Partisinin demokratik yrtlecektir. ( ... ) Anti-em-
peryalist mcadelede, Milli Cepheyi en ller iinde tutmak
mcadelenin sosyalist karakterini ihmal etmemize yol aacak olursa, hi kim-
senin ikinci milli mcadelemizi zafere
mmkn Milli mcadelesi, milli burjuvazinin -ki biz-
de yoktur- veya ara yrtlrse, ( ..... ) emperya-
lizmle yeniden grlmektedir. sosyalist evrelerin
demokrasi" teorisinin bir teori Trkiye
sonra Gana ve Endenozya sonra da meydana
il. Byk Kongremiz, sosyalizmin halka tepeden inme yntemler-
le kesinlikle ifade ( ... ) nk sosyalizm sadece bir
ekonomi ibaret Sosyalizm nce dn-
ya felsefesi, politik ideolojisidir. sosyalizmi
benimsemeye ( ... ) Maya Bu bilmezlikten gelenler
hata iindedirler. Sosyalizm tepeden inme kurulamaz. bunu asla ka-
bul etmez ( ... ) Milli mcadelesi olsun, sosyalizm iin mcadele ol-
sun, ancak bilimsel bir teorinin, yani sosyalist yrtlp
( ... ) Ara tabakalara, sosyalizmle
ama tersine ara ancak sosyalist bir dzende insanca
ve seik olarak belirtmemiz gerekiyor ( ... )"46
SSCB temsil edenlerin bu ve sosyalist
kamp iindeki tenkide sevketti ve yneticileri-
nin revizyonizme syleyecek kadar ileri gittiler. Bu tenkit-
lerin bir nokta da, solun parlamenterizme
tavizle opportunizme Mesela, bu arada Trkiye
Partisinin Amerika'ya pasif mukavemet
bu grup sosyalistler gln kabul edilmektedir.
SSCB izleyenler, hareketinin kadro-
olduka dar "Trkiye Anti-Emperyalist Milli
Cephesi" yneticisi Ayhan bu
konuda gayet sarih bir ifade
"(:.)Amerikan Emperyalizmine milli bir cephe kurmak( ... )
tekrar emperyalizmin tek nedeni ve tek
sorumlusu sonra istenen milli burju-
vazidir ( ... ) Geri bir lkede endstri devrimi yapacak bir milli
Bu lkelerde burjuvazi mutlaka ya-
sermayenin grmek (Yazar bu fikirlerini,
"Milli Burjuvazi dile getiriyor. A.S.) ( ... )Bu cep-
heye, kyller, dar gelirli memurlar, zanaatkarlar,
niversiteliler, sosyalist 47
Trkiye Partisinin, 1965 milletvekili seimlerinde yrttkleri;
eli Meclise" bir ihtilalci
Trkiye'de Sol Hareketler l '5)
sosyalistler gre ise
sosyalizm Sosyalist
nne geilmez bir gibi bymektedir. Ve
sosyalizmi benimsemesi ve ile ik-
Tepeden inme sosyalizm az ve geri
lkelerde kayabilir. Gana ile Ende-
nozya bunun son misalidir. taraf ise temsil etti-
ispat iin da rejimini gs-
termektedir. karakter bu askeri
ayaklanma, emperyalizm ile, giderek sosya-
lizmde karar SSCB izleyenlere ve Trkiye
Komnist Partisi Merkez Komitesi ile 1960 "Moskova
Bildirisi" ne paralel fikirlerin olan Trkiye Partisine g-
re, sosyalizmi kurma edilecek"Milli Cephe" kadrola-
ara tabakalar ismini verdikleri kk burjuvaziye ve milli burju-
vaziye yer yoktur. Hele meselesi dahi
edilmemektedir. Bu tez, bilhassa fakltesi doentlerinden,
yesi Sencer ve bu
me, grup sosyalistler sert tepkiyle
in
Sosyalizme yolda, in izleyenler, geri l-
kelerde ve sosyalizmin ihtilalle
Bunlara gre, rejimlerin ne olursa olsun; iktisadi
bnyeleri ister kapitalist, ister sosyalist ve olsun, bir
toplumu idare edenler, Bu "eli
lar, Meclise" saf bir populizm Bir
fantazi olmaktan ileri gidemez. En iyi slogan, "En iyi sosya-
listler Meclise" idi. Sosyalizme giden yol milli kurtu-
Soldaki blnmeler
srecinde ilk milli-sol
hareketin temsilcilerinin
ve

"Yn" dergisi
geliyordu
geer. Bu davada yer yoktur. MEcusrEKiGiW
OTURUMUN ZABTI
bir ile milli
milyonluk
zaferle birlikte, sosyalizm de Esasen milli kur-
sosyalist mahiyettedir. Bu kadrosunu,
, OYNAYANLAR
komnist ve Partileri ile kurmak diye bir yo-
ktur. ve komnist Partilerinin ara tabakalar, ya-
ni kk burjuvaziye ve hatta taktik bir zaruret olarak burju-
vazinin milli sermaye kesimide yer Zira milli ser-
maye, komprador burjuvazinin ile daimi bir
halindedir. Bu savunanlar burada Lenin'e bulunarak, so-.-
yalistler bu azami lde bilmelidirler
ileri srmektedirler.
zet olarak sunulan bu "Yn" dergisinin
5041 Aclan
sonra, derginin 12 Eyll 1962 tarihli 39. "Milli
Cephesi" olarak, kalemi ile realize edil-
Bu metnin uygulama (aksiyon) merhalelerden
bir ok sonunda, yani 1966 di-
grup sosyalistin "Trkiye Anti-Emperyalist Milli Cephesi"ni
etmeleri ile, stratejik ve taktik sol cephede nemli bir atlak ola-
rak Ve bu gerek saklanamaz hale gazete stun-
kadar intikal "Yn"de da
etin Altan49; "Milliyet"te Abdi "Cumhuriyet"te Sel-
ukSl bu blnmeleri teyid ederek, temsil edildikleri blnmeler iinde-
ki iinden,
son tenkidleri ile, etin zerinde duraca-
"Yn" diyor ki;
"n plandaki sosyalistlerin dahi, sosyalist teoriyi bir tahlil metodu ola-
rak kendilerine yeterince mal bir fikir yol bu-
lunuyor. Btn varma bu vuzuhsuzluk srp gi-
diyor. Hatta bu abalar, bir de iin, kolayca kt
niyetlerle Siz kadar demokratik devrim, feodalite-
nin tam tasfiyesi, tam gelmektedir diye sosya-
list terminolojide bulunan iki kere iki drt eder kadar diye
n planda bir sosyalist bir taraftan sava-
derken te yandan "biz demokratik devrimi hemen hemen id-
bulunabilmektedir. O halde neye ikinci Yine n
plandaki bir statik planda Euclide ile
ve rafa iin, sosyalist teori ve eylemin temel
eden iin, sosyalist
dan hayli Diyor ki; "orta tabakalarla g
yapmak iin, sosyalist, neden yeri terkedecektir? Terkeder-
se, sosyalist izgiyi muhafaza edemez ve nleyemez".
bizi af buyursun, bu hi mi hi sosyaliste ... ) Sosyalist bi-
limsel teorinin hangi
kuvvet ne iyi sonra, nnde
ilk devrimci teki ve tabakalarla
sonucuna sosyalist izgiden olmaz, aksine tam sosyalist iz-
gisinin iinde bulunur. Bugn, da kabul gibi emeki kt-
lelerin olmaktan ok uzak ve devrimci tecrbeden yoksun bu-
bir noktada, en gl emperyalizmine mcadele et-
mek isterken, btn anti-emperyalist gleri toplayacak nitelikte devrimci bir
programlar ortaya ta kendisidir ...
11
52.
konuyu eden fakat, idareci kadrosuna
sebebiyle dile getiren etin Altan' da hlasa
olarak fikirleri ileri srmektedir:
"Btn sosyalist hareketler byle bir i mcadeleden Bu-
gn Trkiyedeki sosyalist da aresiz olarak bu bir atlamaya y-
Trkiye' de Sol Hareketler 1 SOS
( ... ) Bizim iin emeki sosyalist bir rgt iin-
deki btn sosyalist hareketlerin yrngesini etmektedir.
Byle bir yrngeden mahrum olan her hareket, ne kadar iyi niyetli olursa
olsun sosyalizme dnemez ve emeki iktidar yolunu aamaz. Hatta,
tam tersine, halkla gelebilir ve sosyalizm orta taba-
dnk bir Nitekim 1923 hareke-
tinin sonunda halktan ve bunun en kesin is-
( .. ) Sosyalizmi kurmaya sosyalistim demek yetmez ( ... ) Hatta sosya-
list niyetlerle iktidara gelmek de yetmez. Mutlaka emeki
bir sosyalist rgte dayanmak ... "53
Bugn"Milli Cephesi" veya
toplanmak isteyen
a) Trkiye Gizli Komnist Partisinin bir kk grubu. Bun-
lar daha ok "Eski Tfekiler" ismi iinde bir fraksiyonu
etmektedirler.
b)
/1
Grubu "Bunlar Yn" dergisini idare edenlerle, bu der-
ginin yapan
nde gelen sosyalistlerdir.
c) Sosyalist Kltr ve bu dernekle mnasebet bir
"Tabii Senatr"ler.
d) CHP' de Solu" yrten kk bir grup ve
bunlardan Sosyalist Kltr ve "Yn" dergisi ile olanlar;
Cemal Ko ve benzeri
e) Bir Trkiye Dernekleri Fe-
derasyonu, dernekler.
zerinde husus,
CHP'nin "Milli nemli bir
yeri
yle grnyor ki, ile bu grup gsteren en esas-
ihtilaf, edilecek tespitinden ve sei-
minden
"Milli Cephesi" teoricilerinin "Yn", bir derece
ve "Cumhuriyet" gazete ve dergisidir. "Ulus"ta da cephe
ile acemi
Bu cephenin teorisyenleri: Muammer Ak-
soy, (Berktay) E. Tfeki ve Niyazi Berkes'tir.
bu grubu "tepeden inme sosyalistler" olarak isimlendir-
mektedirler. Onlar da revizyonizm olarak
gryorlar.
5061 Aclan
Sol hareket iinde teorik

blnmelerin iinde yer
alan Behice Boran, l 980
darbesi
Belika' da ldkten sonra,
Trkiye'ye dnecekti
Behice
A ve evresindeki solun
olan eski marxistlerden Behice Boran' a gre
sosyalizm
"Bugn Trkiye'nin gelen politik, askerf ve
ekonomik alanlarda yzde yz milli oldu-
bunun iin de btn bu alanlardaki nfuzundan
memleketi kurtarmak ve yeniden bir milli mca-
delesi vermek durumunda seik ortaya
Milli meselesi ile en
ilgilenenler ise, Trk sosyalistleridir. Sosyalistler bu ko-
nuda iki ayn ileri srlmektedir.
Birincisi, Trkiye Partisinin ki, en zetlen-
mek gerekirse, bugn son tahlilde sosyalizm ol-
ve ikinci milli ancak emeki ve onun sos-
yalist partisinin ve bunun iin de Trk
i ve btn emeki ktleleri rgtleyip politik bir g haline getir-
mek
ve sosyalizmden nce, anti-emperyalist ve
anti-feodal mcadeleyi ngrrlerken, gerek milll burjuvaziye, gerek kk
burjuvaziye "ara tabakalara, nclk kadar Cephe fikrini tut-
Halbuki taraf fikirde Milli burjuvazi denen-
birinci fakat ekonomik alanda gereken
gibi tekrar emperyalizmin Bu ba-
bu davada Milli burjuvaziyle gereksizdir.
gereken ikinci bir nokta, Trkiye' de bugnk saf-
hada Milli Hareketi'nin anti-emperyalist ve anti-feodal bir nitelik
veya dnya sosyalist literatrnde genel-
likle memleketler ileri srlen, bir
veya paraleldedir. Oysa memleketlerin durumu,
meseleleri, verdikleri mcadeleleri incelenir ve
lara biz, Trk sosyalistlerinin dikkat etmesi ve nemle
gerekir ki, bu ele memleketler, genellikle, he-
nz smrge devletlerle politik
yeni gen Asya-Afrika devletleridir. Milli burjuvazi ile
halinde, hatta bu anti-emperyalist ve anti-feodal
mcadele forml zellikle bu memleketler iin ileri srlmektedir.
olarak da Latin Amerika memleketleri zerinde Oysa Trki-
ye'nin btn bu memleketlerden bir Dnyada ilk milli
drt nce zafere politik ve as-
kerf anlamda tam sonra
ekonomik iin yeniden emperyalizmin nfu-
zu bir lke olarak Trkiye'nin bir tec-
rbesi Trkiye "milli burjuvazinin mca-
delesi" ve milli burjuva devleti ve burjuvazinin mem-
Trkiye' de Sol Hareketler l so7
leketi ekonomik bu-
nun iin de politik tavizler geirilen tecrbeler-
le fiilen sabit Trkiye'nin durumu, arada benzerlikler ve ortak
unsurlar bulunmakla beraber, ne smrge devletlerle, ne gen Asya-Afrika
devletleriyle, ne de Latin Amerika memleketleriyle ... "
Behice Boran'a gre, anti-emperyalist mcadele sosyalist hareketin
Trkiye' de, burjuvazinin
in, Kuzey Kore, Kuzey Vietnam tecrbeleri de bizim iin rnek olamaz:
"Anti-emperyalist ve anti-feodal mcadelenin mutlaka burjuvazinin
-sosyalistler ancak onlarla halinde olarak- yrr ve-
ya yrtlmesi gerekir diye bir iddia da yoktur ortada. Tersine, az-ge-
memleketlerde, anti-emperyalist hareketi y-
ve ideolojisini temsil eden partilerin hareketi rgtle-
yip ve hareket zafere bir burjuva demokratik devlet ku-
sosyalist bir toplumun belirtilmektedir. rnek
olarak da in, Kuzey Kore ve Kuzey Vietnam gsterilmektedir. Ne var ki, bu
memleketlerde ve emeki rgtlenmesini ve mcadele hareke-
tini yneten partiler komnist partileridir ve bir i zaferi ve
Trkiye'nin durumu ise yukarda gi-
bi Sz geen memleketlerle
ki, hangi nclk hangi ideolojisine gre
hareketin meselesi, nceden teorik olarak zmlenecek bir
mesele Her toplumun iinde tarihsel
me ve kuvvetlerine ve sosyalist hareketin
ne
Az lkelerde burjuvazi, emperyalist lkelerin sermaye
ile
"Bugn emperyalist lkeler, kendi sermaye evrelerinin
memleketlerde yerli sermaye ile ihtira ve bun-
kullanma zerinde yerli montaj sanayisi-
ne nemli temin etmesi, nihayet bu son devrede meydana getirilen
mali messeselerin krediler vermesi yolundan mem-
leketleri smryor ve ekonomisine hakim oluyor. Bu durumda yer-
li sanayici da "komprador" bir nitelik yani milli
ve smrmede sermayeye eden bir duruma
yor. Byle olunca da, milli hareketine ve bir
devletin yana ortadan ... "
Behice Boran'a gre "Milli" burjuvaziye, anti-emperyalist
mcadelede nclk sosyalizm teoriye
"Milli burjuvazinin, var hallerde dahi, kaypak, iki ynl, empe-
ryalizm ve feodalizm ile zerinde ise, onunla
savunan bizim sosyalistler hi durmuyorlar. Oysa bu son derece nem-
li bir Bu demektir ki, objektif msaadesi nispetinde her
memleketin sosyalist partisi millf hareketinin burjuva-
ziden (milli burjuvazi, ara her ne ise, ondan) almak, bu objektif ola-
sos I Aclan
rak mmkn mill1 burjuvazinin bu kaypak, iki ynl, ni-
etkisiz hale getirmek Burjuva bir
milll burjuva hkmetleri idaresi
bir devresi yirmi ok partili politik de-
mokrasi ve bugnk sosyal anayasaya
emeki rgtlemek ve politik bir g haline getirmek
1966 Trkiye' sinde, ikinci milli' hareketinin n-
hala burjuvaziye, "ara nce anti-emperyalist
mcadele, sonra sosyalizm diye teoriye de, memleketin iinde bulun-
tarihsel da uymayan bir yapmak, en
katiyyen anlamamak ve bir
Boran'a gre "ancak bilimsel sosyalizm memleketin
gre ve sosyalizme zerin-
de olan bir toprak reformu feodalizmi tasfiye edebilir." Ve; "Milli Kur-
hareketinin emeki ve onun partisi yaparsa,
burjuvaziye emeki politik etkin bir
koyabilirse ancak bir kuvvetler dengesi kurulabilir; emeki halk yara-
ve devlet, halindeki bloku-
nun ortak smren ve smrlen
belirli iinde tutarak, bizim da
gibi, "iktisaden ve yani smrlen koruyan, onla-
demokratik bir dengeyi temsil eder.."

"Yn" dergisinin ve "Milli Cephesi"nin teorici-
si 20 Ocak 1967 tarih ve 199 Yn'de, ve
onun teorilerine ne sryordu. gre;
ki, sosyalizm teorik planda bilgilik
taslamak iin Yn, eyleme tutmayan ay-
ve bundan daima Esasen "Yn"n gc
ve Trkiye'nin somut teker teker gn
ileri gelmektedir. Sosyalizm gevezelikleri yapmaktan
Sosyalizm da, yneticileri tehlikeli bir yola girme
limi gsterdikleri iin sz eden, emperya-
lizm ile n safta bir mcadele veren ve btn milli-
yetilerin olarak isteyen yneticileri, parlamentoya
sonra tehlikeli tezler ileri srmeye hkmetinin
politik ve ekonomik tam bir devlet haline gelmesi ve ya-
bugn Trk milleti iin bir lm meselesidir. sa-
gibi, milletimizin btn namuslu, yrekli ve gerekten
yurtsever kuvvetlerinin bir milll cephe halinde etmeleri ve
kutsal bir devdir diyen bir "Milll Cephe
yneticileri, nemli bir politika yapa;ak,
/1
An-
ti-emperyalist mcadele, sosyalist mcadeledir. Bunu sosyalistler
rir" demeye sosyalist olma bakmadan "milletimi-
Trkiye' de Sol Hareketler l so9
zin namuslu, yrekli ve gerekten yurtsever btn kuvvetlerini bir milli cep-
hede toplama" sz konusu Aksine, Milli Cephe "Ge de
olsa, ve olan bir politika yrtme anlaya-
rak ABD'yi diye vlen aleyhine
ra ekmekten, bunun sz aan parti bildiri-
leri Emperyalizm ve mcadeleyi ihmal
na, emperyalizmin en ok glere yklenme parti progra-
ile yeni ve ok orijinal teorilere bel Yeni te-
orilere gre ilk yapan ve 27 gler,
tipi ceberrut devletin halk temsilcileridir". Emperyalizm
ile DP ve AP hareketleri ise "yrnge-
sine halk devrimleridir." Bu Mustafa Kemal hareketinin
ve 27 nitelikte gerekmektedir!
Milliyeti gleri blen ve sosyalizmi tehlikeli bir "halk dalkavuklu-
halinde dejenere edebilecek olan bu tehlikeli zerinedir ki,
sosyalist strateji zorunlu CIA
raporunda, milliyeti glerin en byk tehlike olarak gsterili-
yor ve bunun mutlaka nlenmesi isteniyordu. yneticilerinin herhalde
iyi niyetli tutumu, objektif olarak, CIA
gerekli idi55.
Tabii ki, Trkiye' de ok zaman zere, yrnge-
sinden inmecilik, halk fa-
sosyalizm" gibi esas konusunu
bir toz ve duman bulutu iinde unutturma sonucudur( ... )
zlerek sylemeliyiz ki, uyarmalara yneticileri-
nin, milliyeti demokratik gleri blc
dile belirtilen bir dergi
ve
dklen teki Atatrk genlerden uzak nermektedir.
kontrolndeki bir kulpleri federasyonu, bltende, em-
peryalizme cesur mcadelesiyle Trkiye Milli Talebe
Federasyonu da dahil, "mevcut genlik egemen g-
lerin birer uydusu" Hukuk Fakltesi Der-
seimlerinde grup, anti-emperyalist "Kemalist Cephe"ye,
AP'li grupla birlikte glerin blnmesi, sosyalist-
ve Geen beri halk-
teorisine gre, "halk, zinde kuvvetlere Sosyalistler, zinde
kuvvetlerin paralelinde grnrlerse, halkla bir duvar
Sosyalistler, zinde kuvvetlerin ve hatta
yer Halk, Menderes'i seviyorsa, bunu
lar". Zinde kuvvetler ile halk uurumu doldurmaya
yerde, zinde kuvvetleri "halk sevmiyor, Menderes'i seviyor" diye afa-
roz eden "halk teorisi, bu sahiplerini, zinde kuvvet-
lerin paraleline kurtarmakta, ama emperyalizm ile
likilerinin paraleline itmektedir.
510 1 Aclan
yneticileri, ilerici blc bu ve teorilerini nle-
yecek yerde etmektedirler. yneticilerinin sosyalist strateji konu-
sunda son zamanlarda ileri srdkleri zinde kuvvetleri halk
sayan bu blc tutuma gereke Yneticilerin
zetlenebilir: bizim anti-emperyalist bir
hareket ki -sosyalist hareketten dejenere olmaya, kay-
maya ve tekrar emperyalizmin mahkumdur" Pek iyi, pek
gzel. Sosyalizme gre ok daha mtevazi bir hedef olan anti-empe-
ryalist mcadele, temsil ileri sren buyursun nc-
ele Buna kimsenin yok. Ama teorisyenleri diyorlar ki
milli burjuvazi ok kendilerinin
syledikleri milli' burjuvazi ele gre halen
harekete nclk edebilecek gte Peki hareketin
yapacak duruma gelene kadar ne Tarih duracak ve yneti-
cilerinin demelerini mi bekleyecektir? ( ... )
Behice Boran,"Birinci milli' burjuvazinin nder-
dejenere oldu" diyor. yapmaya
Boran, ilk olsa dejenere
edilecektir, nk bizim diye
Proleteryaya "Ma_dem nc vazgein, ha-
direktifini mi verecekti?
son teorileri, bu lde sonulara gtrmektedir.
hesiz, parti olarak teki ilerici siyasi' rekabet halindedir.
Bu rekabette grev fena halde olumlu ge-
Hle de olumsuz gstermek ve milliyeti engelleyici te-
- oriler icat etmek daha -byk bir gle, emperyalizmin ve
rinin dikilerek ve._daha bir mcadele vererek, taraf-
_
yneticileri, nce bu Kur-
gibi, milletimizin biitn namuslu, yrekli ve
- -gerekten yurtsever kuvvetlerinin bir milli' cephe halinde etmeleri ve
kutsal bir devdir" derken bizim de yrekten ve
de bir dile getirmekteydiler. AP iktida-
ra. beri ne de, dn kutsal dev Milli' Cephe .
yooetkilerinden emperyalizmi ve
ni pek. sevindiren bu .nemfi p o11tika nedenlerini
istemek
kti.in bunlar sert
del _da bir mahiyet yle gnilyor ki
"Yn" evresinde toplanan sosyalistler, britn CHP iinde-
ki Solu,. zaferin'e CHP'de
lu(' galip geli.r, Atat CHP ekibi,tasfiye edilirse "Yn" sosyalistle-
ri, az lkeler i_in gerekli olan lhtilal" teorisini tatbik
ele geireceklerdir. Solu" zafer kazansa daha milli bir
parti olan CHP, "Yn" sosyalistlerinin
Trkiye'de Sol Hareketler 1
Sonu
Etdmzden vehile,
gnmze kadar (1927-1966) Trkiye taktik ve stra-
tejik sebeplerden meydana gelen blnmeleri
unutmamak ki, sol, enternasyonal bir hareketti ve Trkiye ke-
simindeki blnmeler, beynelmilel alandaki bir
Belirgin olan, iki komnist merkez, in ve Sovyetler Birli-
komnist partilerinin meydana Cep-
heler genellikle, Pekin'e Kuzey Kore Kuzey
Vietnam Partisi", Japon Komnist Partisi, Hindistan Komnist
Partisi'nden kmsenmeyecek bir grup ve Balkanlarda Arnavutluk,
in komnist partilerinin mhim bir o-
ise, Sovyetler iindedir. Fransa' da in'e k-
k bir grup La vole Communiste - Association Populaire Franco - Chi-
noise Le Communiste isimli Fakat
bu Sc:rvyet nfuzunu nitelikte
genellikle in'i Komnist Partisi, Sovyet-
lerin Avrupa'daki en disiplinli seksiyonudur. Buna bir
Komnisti, British Commitee of Communist Unity
meydana Komnist Partisi iinde de in
Bir komnist de Ritoniama a
Lenin, - Cina Society, in dernekler bulunuyor-
lar. Durum, Avustralya Komnist Partisi'nde de blnmelere sebep ol-
Bugn Avustralya' da da in veya Sovyetleri iltizam eden iki
komnist partisi mevcuttur. Gney Amerika'da, mesela Meksika'da,
Komnist Partisi yeni eden Meksika Ko-
mnist Partisi, Spartakist Leninist Komnist Cephesi in
Bunun Afrika'da eden Komnist
kllerde Sovyetler basmakla birlikte, in da ihmal
edilemez
komnist partilerinin durumuna gelince. General Ka-
devrilmesinden Komnist Partisi genellikle Sovyetle-
re Son in ile irtibat kur-
maya Irak Komnist Partisinde de blnmeler gster-
di. Fakat, Arifin BAAS hareketi, Irak Kom-
nist Partisinin en ldrlmesine sebep
ve bugn Irak yeni Merkez Komitesi Mosko-
va'ya zorunda Suriye Komnist Partisi ise Mosko-
en mutemet
Bu husuta, Sovyet Tass bir bildiri olduka
dikkati eker niteliktedir. Bildiride yer
"Emperyalistlerin yaratmak istedikleri yeni tehlike ..
512 J Aclan
Sovyetler ilgisiz kalamaz. Zira blgesi hu-

Bu bildiri zerine Ord. Prof. Baban, yorumu
"Kremlin'in birdenbire bu kadar net surette sesini her-
halde faktrleri Vietnam ve Asya
ile iyiden iyiye mahkum ( ... ) nc faktrde ko-
mnist in'in, zellikle Suriye ve fazla ilgi gstermesi ve bu iki
memlekete de ekonomik ve teknik iin etmesidir.
Pekin'in Irak hkmetini de Afrika'dan sonra
in'in, da girmek istemesini
ne asla imkan olamaz. Zira T da gibi Rus ya-
in'in
gibi, zerinde Sovyet-Amerika
in-Rus, in-Amerikan da sz konusudur. Hele Trki-
ye gibi Sovyetler ile en byk hududuna sahip, blo-
kuna NATO ve CENTO ye bir devletin, gerek Sov-
yetlerin gerekse in'in Trkiye Komnist
Partisi, en eski, komnist partisidir. Ve bir
zamana kadar Sovyetlerin mutlak bir seksiyonu olarak faaliyet
tir. Fakat bu faaliyetin etkiler sylenemez. Bunun
nedeni, Trk mevcut Moskof (Rus)
gibi Komnizm, Trkiye' de daima Moskoflu-
mteradifi ve Ama, gerek
in'in ve Stalin'in lmnden sonra gerekse, Trkiye Ko-
mnist Partisinin liderlik sonucu, gizli Komnist Partisinin gen-
lik seksiyonu, kendilerini Moskova'ya daha hr ve Tr-
kiye Komnist Partisinden 1927 revizyonistlerin de et-
kisi ile in stratejisine uygun bir hat takibine Bu grup
sol hareketin "Yn" dergisi
Moskova komnistlerin liderinin, Sovyetler
Komnist Partisinin 23. Kongresinde, Yakub Demir olarak
ilan edilmesi bir Trk Komnistleri protestolara sebep
Trkiye Komnist Partisi Merkez Komitesi yesi olarak ye-
di mahkum ve olan ve E. Tfeki mstear
ile "Yn" dergisinde yazan Yakub Demir'in parti
seilmesini protesto ve bunu Trk hakaret telak-
ki bildirerek, yurt emigrasyonun Trkiye
temsile yetkili Gene dergi, o noktaya
ki, Yakub Demir'i (Zeki 1952 komnist tevkifa-
o polis mdrne gstermekten
tir58. Yakub Demir Trkiye Partisi temsilci-
leri ses
Trkiye'de Sol Harekeller l sn
1927 Dr. Hsn Trkiye Komnist
Partisinden tasfiye revizyonistlerin de etkisi ile, Trk ara-
Moskova'dan Pekin'e gittike
Trkiye Partisine bir solcular ki biz bunlar hak-
klasik sol tabirini -Sadun Aren, Be-
hice Boran, Adnan Cemgil, Mehmet Ali Aybar gibi- daha ziyade Sovyet-
lerin iltizam etmektedirler. Teorileri, etin da
gibi, burjuva demokrasisini tam uygulamaya Bu
tan sonra, orta olmayan Trkiye Esa-
sen 1965'in son toplanan dnya komnist liderleri de, 1935 Ko-
mntern 7. Kongresindeki yeniden gzden geirerek, etin Al-
da hususlarda mutabakata Son toplan-
teyid edilen karar, ve gerici kuvvetlere burjuva demo-
krasisinin tam iin, Komnist, sosyalist partile-
rin cephe ettirmek! Sovyetlerin da zaten
buna amirdir. in ise, "Milli Cepheleri" mcadele-
yi daha radikal yollarla "srekli ihtilal" teorisiyle yrtmek
Bunun da tek yolu, milli' sosyalizme d-
ihtilalci hareketleri etin parlamentoculu-
"Yn" n bu sebeptendir. Gerek bu taktik gerek-
se Yn'n son "Milliyeti Komnizm" konusuna Romanya
ile yer in komnizmine fazla ve gerekse Vietnam
zerinde bu kadar "Yn"n, kendi deyim-
leri ile "Milliyeti" solu kanaatimize gre de in seen sol hare-
keti temsil ettikleri
S 14 j Aclan
Blm
1- "Yeni Derg., Eyll 1965, Nr. 9, Yakup Demir'in makalesi, Prag
2- Sreyya - Sadrettin Celiil, "Lenin ve Leninizm", s, 42, Kl-
No. 10; 1924,
3- "Sovyet Rusya in' de" s, 43
4- Komnizm ve Komnistlere Trk Nr. 3, s, 24
5- Benerci Kendini Niin ldrd, I. s, 76, Hikmet.
6- Benerci Kendini Niin ldrd, I. s, 94, Hikmet.
7- ve Kadro, Sreyya, s, 129-138, 1932,
8- ve Kadro, Sreyya, s, 129-138, 1932,
9- 953-17 Ankara. Garnizon K. Tmg. Mitat Akakoca
na Hakim Albay Halil ler
10- Dr. Sevim biliihare Mihri Belli ile evlendi. Sevim (Belli) bu mek-
tubunda mahkemede inkar teyid o zaman hapishane
sakinleri Mihri Belli'ye kesin cephe zaten hapishane psi-
kolojisi iinde polislikle sulamak, kolay ve tatmin eden
ucuz bir yoldu. A.S.
11-Mihri Belli'nin Yn' ve Sosyalizm" Niyazi Ber-
kes ile Melih Cevdet Anday'a cevaplarda" milliyetilik" basmak-
Bak., YN (Nr. 143-146-147-152-159).
12- Yn Derg., "nc Dnya", Nr. 159, s, 3-15/4/1966
13- "Gerek"Derg., 15 Ocak 1965, s, 2, Gaziantep, Nr. 17 /3 (zel
14- "Yn" Derg., 21Mart1962, Nr. 14, s, 12 Bir Sosyalizm", Sadun Aren
15- "Yn" Derg., Nr. 39, 12 Eyll 1962, s, 20
16- Gerekte bu teoriyi ilk Kazan Trklerinden Tatar Komnisti Mir
Sultan Galiyev'dir. Burada in'i Galiyev gibi yenilmeyip, mu-
vaffak sebebiyledir. Sultan Galiyev iin Bknz., "SSCB ve Sultan
Galiyev" Aclan 1966
17- USIS Blteni, 16 Mart 1966, Benjamin E. West
18- "Pekin Yeniden Dnya Tahrik USIS
Blteni 30 Mart 1966, Frederik Hansen
19- "Yn" Derg., Nr. 57, 16 Ocak 1962
20- "Yn" Derg., zm Bir Sosyalizm" S. Aren
21- "Yn" Derg., 21Marat1962
22- 22/8/1962 ve 17 /9/1962 tarihli Vatan, Behice Boran
23- 22/8/1962 ve 17 /9/1962 tarihli Vatan, Behice Boran
24- Harekeleri 26/6/1962, Vatan, Fethi Naci
25- "Kolay Sulamalar" Vatan 1962, Fethi Naci
26- Halis Okan tahminen 1948'lerde Bulgaristan'a bir Trk komnisti-
dir. zaman lise mezunu idi. Tahsiline Sofya'da devam
ilk defa bir Bulgar, sonra da Bulgaristan Trklerinden bir evlen-
1962 kadar Sofya niversitesinde Ekonomi Politik dersleri ve-
riyordu. Bir (A.S.)
27- "Yn" Derg., Nr. 124, 13 1965
28- "Yn" Derg., Nr. 134, 22 Ekim 1965,
29- Bildiri tarihi: 14 1965
30- "Yn" Derg., 3 Eyll 1965, Nr. 127
31- "Yn" Derg., 15 Eyll 1965, Nr. 133
Trkiye'de Sol Hareketler 1 515
32- "Yn" Derg., 25 Mart 1966, Nr. 156, s, 6, "Parlamentoculuk"
33- "Milliyetilerin grevi", Seluk, 5 Nisan, 1966, s, 159
34- "Trk Soluna E.Tfeki, 15 Nisan 1966, s, 159
35- A.g.d., A.g.y., makale
36- A.g.d., "Komnist Parti Meselesinin yz", 8 Nisan 1966, s, 158
37- Dr. Hikmet A.g.e., "Uyarmak iin Uyanmak iin

38- Samsun' da Koleksiyonu
39- "Yn" Derg., Yeter" Nr. 189, s, 6
40- "Yn" Derg., Nr. 188, 4 1966, s, 6
41- "Yn" Derg., 17 Haziran Dair",
42- "Yn" Derg., Nr. 199, s, 4-5
43- Sosyalist, Hikmet 20 Ocak 1967, Nr. 1, s, 1-4
44- Bknz."Trkiye'de Komnizmin Cephe Emniyet Genel Mdr-
nemli Nr. 4, 1966
45- "World Communist Plan" Nisan, 1961, Landon, s, 36. Trkesi: "Dnya
Komnist 1966, Odalar s, 42-43
46- Ankara, Nr. 8
47- 1 1966, Ankara, Nr. 8, s, 6
48- "Yn" Derg., 2 1966, Nr. 192
49- s, 2,"Sosyalist etin Altan.
50- "Milliyet", 3 1966, s, 1,"Sosyalist Kamptaki Abdi
51- "Cumhuriyet'', 4 1966, s, Seluk
52- "Yn" Derg., Nr. 192, s, 5
53- s, 2
54- Nr. 10, 1 Ocak 1967, s, 67
55-
56-
57- Tercman, 1Haziran1966.
58- "Sovyetler Tehlikeye Kalamaz", Tercman, 1 Haziran
1966
59- Bizim ki Zeki Mihri Belli'nin bugnk Dr.
Sevim 173 ile mecbur
Dergisinin sz konusu 173 Zeki Dr. Se-
vim ya aittir. Dr. Sevim Emniyet muame-
le devrin polisine (A.S.)
Blm

Trkiye Partisi iinde
Oyunlar
Lenin, kendisi de bir halde,
bir gnde Lenin," bir lkenin B .. 'udur" n-
k Lenin' e gre boyunduruk gelmez,
gereklere, tavsiyelere kulak Daha deyimle, ca-
hil muhalifleri ile kolay alt edebilirdi ama
na bela Bu nedenle, Parti iinde Lenin' in ilk
evik hareketin neden oldu. Rus Sosyal Demokrat Parti-
si ve olmak zere ikiye blnd. I. Nico-
II. Alexander (1855-1881) bir ile ldr-
lnce, halk ar'a ve onun
na, kibarlar sevgi ve bir azalma
ti. Ama gene de daha byk bir tutkuyla siyaset zerinde en
kk teferruata kadar inerek devam Kyller
bu fizik ve teorik kavgalara ilgi ama
ilk kylerle birbirine yepyeni bir
ortaya engel I. ilk ettirdi-
demiryolu, endstri ve brokraside Rusya' da hibir
darbenin, hibir ihtilalcinin kadar Rus toplumuna
etki Rusya'daki rgtlerine, Sibirya
srgnlerine, lkelere ihtilalcilerin kah-
velere kadar fkeli kavgalar gzleri
nnde oluyor, polis da ihtilalci geri
devlet raporlarla doluyordu. Ortak ar'a veri-
len mcadelede bile kendi hizip de-
vam
Lenin yirmidrt iken, Georgi Valentinovi Plekhanov-Rus
komnizminin ilk marksisti - Narodnik Mihailovski ile
Lenin, bu inanma-
ya o zamanlardan bulunuyordu. Nitekim gn gelecek,
olarak Lenin de Plekhanov'a, Martov'a, Potrezov'a
s 1 Aclan
Lenin'e gre, byk
bir ve adet haline Onlara
"Ne nl bu
yeni kurulacak parti iin sert bir neriyordu. Bu
tan sona Avrupa Rusya'daki Lenin'in
btn "profesyonel" ihtilalci
Lenin' den gnmz komnizminst
rejim boyunca etkisini gsterdi ve komnizmin genel karakterini
turdu. Bir entellektel platformda Lenin' in olu-
-kendisi de halde- yersiz de ger-
ekte ocuksu olurlar, her alandaki kk bir
yeni teorik binalar ederlerdi.
21 Haziran 1941 Hitler Rusya'ya
23.9.1939' dan beri Hitler Sovyetler ile
ve Dostluk gnleri bir anda geri
si, komnizmin ok hatta olan pek ok Trk
Stalin ABD, ve mttefiklerinin yer
demokrasi
dan ok umutla neden
1941'lerde Trk global olarak kategoride
Birinci (kategoride olanlar, lkeyi idare eden tek partiye (CHP'nin de-
mokrat Onlara gre Trkiye zaten Cum-
huriyetti. Emperyalizme mcadele zafer
bir lkeydi. Sovyetlerle, 1921 bir Dostluk ve pak-
Trkiye'nin
da ve Trkiye dneminde gibi gz yo-
ktu. Trkiye Komnist Partisi'nin iki dzineyi bulmayan kadro-
ise bir ka "Trokist"in (Falih Atay, Ulus gazetesinde
byle Trkiye iin komnizm bir tehlike
Sovyetler konusunda bu kategoride ilk oldular.
Diplomatik zaferin ve teslim verdi-
Stalin ynetimindeki Sovyetler Trkiye ze-
rindeki talepleri, evirdi. kategoride olanlar, yani
liberaller, "mttefikler ve yer alan Sovyetler, uluslara-
de demokratik diyalog geleneklerine uyacaklar ve bu
durum giderek i bnyelerinde de sebep "
Bu kategorideki da gecikmediler. Bi-
gibi II. Dnya bitimi ile Avrupa lkeleri diye bi-
linen Polonya, Macaristan, ekoslovakya, Romanya ve Bulgaristan' da
komnistler nce koalisyona olan partilerle
Cephe sonra Macar komnisti Matias Ra-
kosirt'in ifade gibi, "Salam uygulanarak, yani komnist
Trkiye'de Sol Hareketler J
partiler koalisyon asimile ederek, ya da tasfiye
yoluyla salam gibi dilim dilim sonunda, Sovyet Or-
dusu"nun bir darbesi ile tek iktidar nc katego-
rideki ise, Trkiye' de komnist partisinin 1945'lerden beri ku-
isteyen bir liberaller, bir dini gruplar komniz-
mi, Sovyet ki bunlara gre; libe-
rallerin dikkate husus; Trkiye iin marksizmin tehlike ol-
Sovyet gdmndeki Leninist bir komnist partisinin, Trkiye
iin demokrasi sorunu ile ilgisi olmayan, bir "Rus", bir "Sovyet" soru-
nu ve Kremlin'in inmek iin stratejik tutumunda-
ki nemli birini etmesidir. 1945 bu tip
liberallerinin gnmze kadar ve gn-
mzde TKP Brosundaki Genel Sekreter Haydar Kutlu (Nabi
ile Dr. Nihat Yunan, Alman, komnistlerinden bi-
rer temsilci ile Trkiye'ye gelmelerini ve da-
hi bir Sovyet ajitasyonuna alet
Dini zaman zaman nkseden, Trkiye Komnist Parti-
sinin isteyen dini partilerin engel
olan T. C. K.'nun 163. maddesi ile Trkiye' de Komnist Partisinin ku-
nleyen T.C.K.'nun 141 ve 142. maddelerinin ge-
ileri srmeleri Yani, dini gruplar iin, Trkiye
Komnist Partisinin 1946'lardan beri var olan "taktik" bir
meseleydi. Komnizmle, Sovyet en
Trkiye' de komnist partisinin
istemeleri, uzaktan da olsa, bir yandan kapitalizme bir yandan da ko-
mnizme ile
Btn bu iddialar, 1945'ten gnmze saf
dan kategorik Ama, 1950 ile 1960
Trkiye' de ynelik
bir toplum ve tipi ortaya ideo-
lojiler, inanlar olarak kristalize oldular. 27 1960'dan sonra orta-
ya "zgrlk" ii zgrlkt. nk bu zgrlk orta-
nedense, Demokrat Partili taraftarlar -ki halk oyunun yzde 38'ini
ieriyordu- "Kuyruklar", ile lanet-
leniyor, hapse Milletin al-
bulunurken, sol hareketlere hareketleri alabil-
yol 27 ilkesiz lideri Cemal Grsel
bile, "Trkiye Komnist Partisi"nin sz ediyordu. By-
le bir ortamda, (genlerin hergn sokaklara ve kontrolden
uzak gnlerde) Sovyetler gibi ihtilalci hareketlerde tecrbeli
bir sper gcn kendi ynlendirmesini, ne
tarihsel nleyebilirdi ne de emniyet kuvvetleri.
5201 Aclan
Trk sol hareketi iinde
TIP ve
genel Mehmet Ali
Aybar, son derece ilginj
Trk so
siyasetinde yeni bir yol

geni, hareketlerin odak idi
TKP, sadece kaynakli szgeli
mi, "Bizim Radyo" dan gelen direktiflere gre biimlendirilmek isteni-
yordu. "Atatrk Genlik" ile solculuk iieydi. Milli Birlik Komitesi
iinde de Trkiye Komnist Partisinin yana olanlar
Mihri Belli, ilk olarak bu yoluna girdi ve
genlik hareketlerini, Moskova yerine Vietnam, Ho Mihn
ile ynlendirme yolunu seti. Ama, Trkiye Partisi kurulana kadar
mitoslar ortaya Genlik hareketlerinin Ba-
Duman "Mlkiye bir de "Harp Okulu idi.
Trkiye Partisi ortaya sonra, Trkiye
Komnist Partisi'nin yarar uman belli bir oran-
da nk Trkiye Partisi, btn Trk solunu, hatta TKP'ni
de kucaklayan bir
Trkiye Partisi Serveni
Trkiye Partisi 13 1963 tarihinde, oniki sendi-
1945-1946 "Hr",
"Zincirli Hrriyet" gibi kendisine bir isim
karizmatik lideri, bu yeni partinin getirilmesi iin ya-
telkinlere uyan kurucu kendisine bu-
lununca, iki gn bu iki gnlk d-
nem iinde de muhtemelen kendine zg yollarla "Hrriyet-
i Sosyalist" Sovyetlere NA-
TO' nun ilgililerine ve Trkiye Partisi'nin
Mehmet Ali Aybar, nce Milli Kurtu-
Kemalist milliyeti genlerindendi. Galatasaray
Lisesi'nde iken, Trkiye'nin en iyi atletlerindendi. Hatta
Trk atlet grubu Yunanistan'a Balkan giderken, spor-
culara lacivert kostm, beyaz gmlek, mavi bir niforma giy-
vapur Pire Mehmet Ali Aybar, Trk
simgelesin diye beyaz gmlekle kravat
kravatlar gemiden ilgili-
lere bunun zerine btn atletlere kravatlar veril-
liberal bir Devletler Hukuku doenti iken, 1945-1946
dnemlerinde sosyalizme geen ve bunda Hikmet ile ak-
da etkisi olan Mehmet Ali Aybar, 1959 "Sosya-
list" bir dergi uygulayabilmek iin kendi ya-
Turhan isimli bir gazeteciyi -Bu sonra M. A. Aybar ve
Ecevit'in oldu-Ankara'ya bu gazeteci, ki-
bu arada pek ok eski tfekle
Bu eski tfeklerden biri, Turhan gazeteciye,"TKP ve
Trkiye'de Sol Hareketler J s21
TKP hkmls
"Sosyalist" bir derginin ortaya iyi olur, DP ile CHP
daki da regle eder, ayarlar, demokratik ortama rahat nefes
zellikle Behice
tavsiye Ankara' da Sadun Aren'le de
Mehmet Ali 1959'lardaki "Sosyalist" dergi
27 1960 hareketi ile suya Trkiye
Partisi Trkiye' deki marksist sosyalist birikimden
partinin Mehmet Ali Aybar
1986 Stockholm kentinde, Adem Kalfa takma
"Trk Solu-Dn Bugn"
gre, 27 1960 hareketi ile Trk Solu bir srecine
Sol'a ilk somut belirtisi oldu. 1960 yeni se-
ilin kanununun "Milli Bakiye" sistemi ile iki yz-yz bin-
oy alan kk partiler de meclise milletvekili sokabileceklerdi. Trki-
ye Partisi'nin ilk Genel ve kurucusu Avni ki-
partisinin Genel istifaya gerek grmeden "Yeni Tr-
kiye Partisi" milletvekili Avni
gnlerde, seim "Yeni
Trkiye Partisi" gibi liberal bir partinin yapmaktan e-
olarak ABD'ne gitti, orada bir Ameri-
ile evlenerek Trkiye'ye dnmedi.
Mehmet Ali Aybar'la dnem, l Trkiye
Partisi'ne birden verdi. Btn sol, komnist, sosyalist
27 ve devrimcileri, 1962 seim-
lerinde bu propagandif g "Milli Bakiye" sistemine
gre, Trkiye Partisi'ne parlamentoda 15 milletvekili
1950'lerde kurulan ve Trk temsil eden Trkiye Sendikala-
Konfederasyonu iinden, bir sre sonra,
paralel olarak Devrimci Konfederasyonu
du. Bu rgtn ortaya rol alanlar, Trkiye Partisi'nin sol
ile hkml eski tfeklerle - eski komnistler- parti
iindeki henz olan yeni komnistlerdi. TKP Genel Sekreteri
Zeki illegal faaliyet iinde yer
iinde ve hcrelenmelerine izin ancak hkm
Behice Dr. Nihat ve Sadun Aren'in
TiP'ne dahil edilmesi konusunda, Mehmet Ali Aybar'la mutabakata
Bylelikle TKP oluyor,
demokratik sosyalist olan Mehmet Ali Aybar'a da, TKP'ne kar-
izole etme Bu
Sovyetler kadar devam etti.
TKP'nin eski legal, uzun illegal dnemlerinde pro-
s22 I Aclan
Fikir Kulpleri Federasyonu
niversitelere ynelik
faaliyetlerden almak zere,
her niversitenin
fakltelerinde birer
aarak harekete genij bir
manevra
paganda iin ilk hedefleri genlik elde, so-
kaklara 27 1960 ihtilalcilerinin kendilerini korumak
iin bir "Atatrk" genlik bunlara el atacak,
sonra "Sosyalist"
ortaya ve - - hedef-
ortam da ondan sonra
ve FKF (Fikir Klpleri
Federasyonu)
Fikir Klpleri 1955-56 Siyasal Bilgiler Faklte-
si iinde, CHP'ye duyan ve DP'ye muhalefeti
destekleyen bir gizli sol, bir
liberal-zgrlk ve o
gnlerde olan "Forum" dergisi ile de fikir ynn-
den beslenerek, 1960'lara T:i'kiye
duyulur THKP-C'nin de kalan ele-
Krk'nn gre "FKF,
byk lde olarak bir r-
gtlenmeydi".2 Bu dayanarak yola
da ki, bir sre sonra, Trkiye Partisi, yani Trkiye Kom-
nist Partisinin legal rgt, tahrik-
isi ve
O zamanki rgtlenmelerfu kendine zg bir Hem
niversitelerde olabilirlerdi hem de, genlik rgt-
lerinin niversitelerde ya da alt ederlerdi.
Genel merkezleri niversitelerin da olsa, niversite iinde r-
gtlenebilirlerdi. Bunun ve merkezleri niversite
iinde olan rgtler de Trkiye Partisi rgtlendikten sonra,
zellikle byk kentlerde onun organik
hem olmak hem de olmamakla birlikte,
"Sosyalist Fikir Klpleri" kurulmaya Bu klpler niversite-
lerde demekti. yelerinden bir bunun bir
ise gerek bir demokraside gereken ideal rgtlenme iin-
de iindeydiler.
Bu klpler, hemen hemen btn niversite ve fakltelerde birer
ya da alt rgte sahiptiler. Bu, yani TKP'nin
niversitelerde demekti. Asli
da sosyalist yaymak ve bunun fikir
erevesinde yryen bir etkinlik gstermekti. bu
gnlerinde Zeki Moskova'dan bir emirle 1963
Trkiye' den Almanya' da Yakup Demir ortaya
Zeki Trkiye' de sre iinde, Trkiye Parti-
Trkiye'de Sol Hareketler l s23
si'ndeki mutemetleri, ile, Dr. Nihat Behice Bo-
ran ve Prof. Sadun Aren, O'nun bir triumvira (l)
da bir gerekti ki, 1951-52 mey-
dana gelen parti ii blnmelerinden sonra, Mihri Belli tara-
aleyhine estirilen hava Zeki
Trkiye Partisi zerinde direkt bir tesiri
iindeki olaylardan, kendisine Dr. Nihat
ile haberdar olabiliyor, gerekli direktif ve nerilerini onun
ile partiye, Behice Boran ve Sadun Aren'e
liyordu. En insan Dr. Nihat
olabilirdi, nk Zeki
ile evliydi3.
CHP milletvekillerinden Cemal ile Tica-
ret "Yeni Gn kurarak kamuf-
le eden Zeki kenarda militanlarla TKP'yi
yeniden organize Zeki bu Mihri
Belli ve Fuat Baraner de olmak zere 1951 Merkez Komitesi ye-
lerinden ile Moskova'ya bu Zeki
sonradan ona Boz Mehmet diye bilinen Mehmet
ve yurt
1981 yakalanan TKP kalan
grup,_ Sahir Bekel ve de toplanarak yeni bir
Merkez Komite ve 3 Bltende
de gre, Zeki paravan arka-
gizlenerek TKP'yi daha 1960 yeniden etmeye

davete uymayan grubu; ile Mihri
Belli, Fuat Baraner, (Lenin'e uyarak) "ekirdek" bir rgt
genlik hareketlerini ele geirerek, onlar ile Trki-
ye Partisine egemen olmak Zeki
ri sert tepki grerek, TKP'ndeki blnmenin su yzne
neden Bu "ekirdek" kimileri, Komnist
Partisi Mihri Belli, Zeki "Yn" dergisi
ile sert yazarken, Sovyetler de "Gogoln
rinden" medet uman bir _Qlke olarak gnlerde, nl
bir belge kadar intikal bulunuyordu.s
Bu ihtarnamede Mihri Belli'nin iinde, o gnlerde
Yakup Demir takma Zeki mihrak-
ve Mehmet Ali Aybar sadece pa-
Onun Nihat ve Sadun Aren hedefti.
TKP iindeki blnmelerin iine Mihri
Belli'nin M. Belli'nin iinde genlikten ve niversite
70'1i eylemci sol
hareketin
FKF'nin bir dnm
Fikir
Klb sol bir
ittifak kurulmujtu
5241 Aclan
rencilerinden gl bir kadrosu Ama;
bir bir anlama yormak, ger-
eklerden olurdu. nk 27
zerinde son bulmaya Mihri Belli n
safta, genler bir lider haline "Herkesin bildi-
gibi" diyordu Mihri Belli bu sosyalist ey-
lem, o tarihsel illegal eylemdi. Legal bir siyasi
rgt olan ile eylemi organik kur-
mak isteyenin sz edip, bylelerinden
ve stelik de tekeline ne anlama zmek,
olduka usta olan emniyetilerimizin, stesinden geleme-
yecekleri kadar zor bir Ama bundan daha kt olan. Parti
iinde kulistir. Parti nce,
oyunu partililerle zel
Ve ok bilen, ama ancak bir
kimse nemli Dediklerinize gre:
'Gizli Komnist Partisi' iine Ama parti ynetimini
ele geirmektir. parti yneticilerini bu komplonun
iindedirler. Bu kt enternasyonale
Partiyi, maceraya srkleyecekler ve se-
bep Herkesin belaya girecektir. Parti yneticilerini
seimle iktidara gelip sosyalizmi inan-
Onlar ihtilalcidirler ... "
Mihri Belli'nin ihtarnamedeki bu Zeki
iindeki (Dr. Nihat
Aren) TKP Genel Sekreteri Zeki sadece bir uygu-
luyor, Trkiye'de sosyalizmin serbest-demokratik
dalgalanmaya gelince TKP, dizginleri eline ala-
Ancak, 1973'te Zeki hastanede bulundu-
parti ele geiren ve kendisini Parti Genel Sekreteri
ilan eden Bilen, Trkiye' de illegal rgtlenmeye giderek,
tehlikeli maceralara itti. olaylar legal-illegal komnist bireyleri
etti. de buydu. Zaten Bilen, Mosko-
va' dan hareket etmeye Zeki KGB' ye gn
gnne jurnal ediyor, SSCB Komnist Partisi Polit Bro yesi ve Tr-
kiye komnist KGB sorumlusu B. Ponomarev'in
nne bu jurnaller gn gnne gidiyordu. Zeki bu
de tasfiyesi, I. Bilen'in tek bir Sovyetler ge-
lecekte hem Glasnost' a aacaklar, ABD ile hem de
Avrupa' da parti lkelerine iade
edeceklerdi, Beklenen sonunda oldu. El Salvador' da
Trkiye denemesi, Dr. ve Haydar Kutlu'nun hava
Trkiye' de Sol Hareketler l s2s
da ile fiyaskoyla Sovyetler gnlerde,
Washington ile silahlar konusunda
(1987
12 Eyll' den sonra Avrupa'ya kaan, Zeki iindeki
"ekirdek" grubundaki iki liderden biri Dr. Nihat Behice
Boran' (Behice Boran, Nevzat Hatko'nun ile
pasaport yerden Mehmet Ali Aybar ise para-
Bu paravan, (yani M. Ali Aybar) Mihri Belli'yi "muhbir" olmak-
tan kurtarmak iin Behice Boran, Mihri'nin de gibi,
Zeki ynelik projeler iin TKP'ye
Dil-Tarih ve Fakltesi partili
olan ve Zeki ile ortak Doent Muzaffer Ba-
idi. Ne Pertev Naili Boratav, ne Niyazi Berkes hibir zaman gizli
parti yesi Behice ile TKP kadar
1943'lerden beri Zeki fakat Partiyle
olabilirdi. Ama sonra B.
Boran TKP'li oldu, bir gn sonra da Belika'da kalp krizinden ld.
(Zaten kendisi kalp TKP, bir zamanlar parale-
linde, Eurocommunisme (Avrupa komnizmi)ne olarak sert
Ancak, - ile - Euroccommunism'in
ilkelerine Trkiye Ko-
mnist Partisi'nde (TBKP) Moskova komnizminden tek ilke,
"Proletarya programda yer idi. Bu "Pro-
gram zerinde ilerde bir
FKF'nin
niversitelerde genlik ile ilgili
Trkiye' de komnizm niversite-
lerde rgtlenen "Sosyalist Fikir Klpleri" (SFK), sosyalist
bir hayli Bu
yollarla birliklerindeki de
Sosyalistlerle, sosyalist SKF'leri
"Sosyalistlerin" Burada "Sosyalizm" keli-
mesinin demokratik sosyalizmle ilgisi "Komnizm" anla-
SFK'leri genelde yani do-
olarak TKP'nin niversitelerdeki En st genlik rgt
"Fikir Klpleri Federasyonu" (FKF), sosyalist "Komnist"
bir 1965 sonra FKF'nin
etkinlikleri niversitelerde yrtlen fikir mcadelesinin
iindeki Mihri Belli gruplarla, Zeki Behice
Boran saflara blndler. Yani 1951-1952
sonraki TKP ii blnme ve mahiyetini bilmeyenler, bir
5261 Aclan
iine girdiler. Bir TKP ii muhalefetin lideri olan ve
o gnlerde "Trk Solu" dergisine egemen olan Mihri Belli'nin
da Bu genler, en aktif
Zeki ile tel-
kinlerine kulak Mihri Belli'ye gruplar,
byk bir niversiteli genlerdi. Aybar, Boran ve
genlere ve partililere dayak yeseler bile, sosyalizmin ve legalitenin
iin mukabelelerde telkin Bur-
sa' daki kongresi bu sonucu idi. Mihri ise, genlere sal-
neriyor, Aybar - Boran telkinle-
rini pasifize ederek genleri kendi ekiyordu.
O gnlerde FKF'nin nemli bir kesimi, muhalif hareketin en keskin
Bunlar sonradan grupta toplanacak olan
terr rgtlerinin THKP-C, THKO, TKP (M-L) terrn
oldu. yasal miting ve gsteriler Kendi
yelerinin etkin dernekleriyle, hem niversite reformu
hem anti-emperyalist mcadeleler hem de belli bir lde toplumun di-
kesimlerine, kyllere yneldiler. FKF niteliksel bir
me bu FKF da
Kendi "Biz gerek anlamda
fikir klpleri Ama rgtlenmelerde
daha olan TKP Bu gelenek (Mihri Belli'nin el at-
ile) legal TKP'nin Mihri Belli'nin
illegal ynetiminin gdmndeydi. Mihri Belli'nin rgtte
bu taktik yenilik, 1973'lerde Partinin yeniden (TKP illegal kesiminin) to-
oldu .. TKP'de, Mihri Belli'nin tutumuna bir
kilde "rn", Yolu" Dnya" dergileriyle, Ka-
Genlik Dernekleri bir
e sendikalarla legaliteyle illegaliteyi rgt-
lerini oturttular. Bu tarihlerden sonra Mihri Belli'ye gruplar,
koptular. in Perinekiler, sonra
ve TKP (M-L) hareketleri oldu. zellikle TKP (M-L) (grup liderleri
rahim Kaypakkaya idi) Krt terrizmin ekti ve bundan
cesaret alanlar bugnk
- Mihri Belli teorik platformda olsun ve pra-
tiklerde olsun, FKF iinde rgt paralanmaya
Zeki yoluna kendili-
(Marksistler buna demokratik
altst iinde, Partinin denetimi bulunan rgtler
iersinde, en ok, teorik konularla olanlar, kesimler-
di. Bu nedenle FKF iindeki gen sosyalistler olumlu olumsuz,
iindeki bu teorik etkilendiler.
Trkiye' de Sol Hareketler 1 sn
1966'dan sonra Behice hakim grup, "Sosyalist
Devrim" teorisini ortaya Trkiye Komnist Partisi bunlara,
dan UDD (Ulusal Demokratik Devrim) tezleri ile destek oldu. Mihri
Belli ise MDD (Milli Demokratik Devrim) tezlerini ileri As-
UDD ile MDD bir fark yoktu. Ne ki M. Belli, hemen ak-
tif eylem neriyor, askeri cuntalarla yana yo-
propaganda Genler ise, 27 1960 ncesi eylem-
lerinden gelen, bir "Atatrk Genleri" idi. Ancak,
nitelik "Atatrk Genler" en ok yarar-
lananlar bir iki askeri cunta oldu. kimlikleri bilinmektedir.
FKF iinde MDD ile UDC ve onun "Sosyalist Devrimci-
ler", yani Boran (legal) Zeki (Yakup Demir - illegal)
FKF iinde byk bir Mihri Belli bugnlerde M.
Ali Aybar ile Behice Boran' a yukarda ifade noter ile
protesto mektubunu gnderdi: sosyalist
organik bir sylyorsunuz ( ... ) son olarak da ken-
dinizden gayri yerli her ve kk mil-
li' olarak nitelendirmeye diyordu. Mihri Belli ve daha
sonra tehditler savuruyordu: vehimleri iinizden Bunlar si-
zi olmayan bir yola srkleyecektir( ... ) Onun iin
1965 gznden bu yana kaygan bir dzeye bulunuyorsunuz.
Belki henz ok ge ( ... ) Amerikan anti-
komnizm yararlanmaya anda
durumdan, o kaygan yzeyden kendinizi Yoksa o
kaygan yzey, sizi kt sonlara srkleyecektir( ... ) Bu ihbarlar yzn-
den tek bir sosyalistin dokunulacak olursa, bunun manevi yk
yklenecektir. v.s. v.s.
sonunda "Milli Demokratik Devrim" (M.
Belli ve FKF'ye hakim olduktan sonra, gelecek gnlerin
eylemleri filiz vermeye "Bizim Radyo", "TKP'nin
Sesi Radyosu", "Yeni ve Mihri Belli'yi, CIA
Trokist gsterme bir Sovyet
Sovyetler daima ift oynar, bazen bu l,
drtl hale getirirlerdi. Szgelimi, iin, Bulga-
ve da servenci Trk milliyetileri
(!) aletleri semesi bunun ifadesiydi??
Bu nedenle, Mihri Belli'den sanmak
bir gafletti. Moskova, Mihri Belli'ye vize vermezdi, ama kendisi ile Fi-
listin rgtlerinde, Stockholm' de, Londra' da pekala temasla-
srdrebilirdi. komnistlerin, M. Belli'yi
gerekte bir Son Dimiter
nov Bulgar Sovyet bir Silah Sesleri"
1
528 I Aclan
bir kitap eylemlerin bu kitapta
neyin ifadesi olabilirdi? buna benzer bir
oyunu da; TKP' den kopup Almanya' dan kaarak Londra'ya yer-
olan R. (Nihat Akseymen) Sesi" grubu-
nu ve Trkiye'yi gstererek, Krt-
eylemlere destek vermesi, ii cinayet
arka idi. Bu da Sovyet ne denli zengin
gstermeye yeterdi.8 1973'den sonra yeniden toparlanacak olan
TKP'nin Trkiye ii illegal rgtlenmesinde zere, TKP'nin
Berlin ile Londra birlikte hareket edeceklerdir.
Mihri Belli'nin FKF'ye egemen bu rgt gelecek gnlerin
hareketlerinin haline gelecektir. Bylelikle FKF, Kom-
nistlerin marksist-Leninist da bir mer-
kez haline geldi. FKF iinde, parlamento bir mcadeleye ilgi duy-
mak istemeyenlere ii mcadelelerin yeni eylemler
iin Deniz ve Cihan Alptekin grubu ortaya
MDD yzde yz FKF'ye hakim olduktan sonra da Deniz
"Devrimci (DB)'ni feshetti. FKF'ye dahil oldu ve FKF
kesin olarak denetiminden "Sosyalist Dev-
rim" teorisyenleri, MDD'nin "anti-emperyalist" mcadeleleri ye-
nik bundan sonra sokaklara hakim olan FKF idi.
1968 ve Sonu
iinde iki cereyan ilk gnden itibaren srp 1964
gelinceye kadar, Mihri Belli'nin MDD tezlerini "Tam
gerekten demokratik Trkiye" de
yordu. TKP bu ilkeye grnmesine belli bir dnem-
den sonra Trkiye' de TKP'nin illegal rgtlenmesine verilmesi kara-
ve Zeki ortaya "Ulusal Demokratik Cep-
he" (UDC) tezleri ile MDD'ye, yani Mihri Belli'ye kesin cephe
Zeki (Yakup Demir) lmnden sonra, Parti Genel
ele geiren Bilen ve onun lmnden sonra da yerini
alan Nabi (Haydar Kutlu) kadar geen srete, TKP' nin
taktik Leninist ideolojinin Gorbaov
da da devam eden bin bir renkli taktiklerinden bir Na-
bi Brejnev'in lmnden sonra iki lider Sovyetler Bir-
TKP'den de sorumlu Polit Bro yesi B. Ponomerov'dan
direktiflerle, TKP'nin V. Kongresinde, UDC'yi "Sol Birlik Cephesi"ne

Behice Boran, Dr. Nihat Sadun Aren as-
Zeki (Yakup Demir) da, Bilen dneminde
de Sovyet uydusu ve Sovyetlerin ajitasyon rg-
Ti'rkiye'de Sol Hareketler l s29
tnden bir olmayan TKP'
nin taktiklerini son derece dikkatle
uyguluyordu. M. Belli'nin "Yurt
ii" gizli Komnist Partisi; "Yurt
TKP, yani Almanyada-
ki, Sovyetlerin tara-
verilen donelerle teki
Behice Boran ve Dr. Nihat
grubunca ekinmeden edi-
lebiliyordu. ki, M.
Belli'nin tasfiyesi, Sovyetler kendine zg politi-
ka bir Neydi bu taktik? gibi, Tr-
kiyenin Sovyetler ile ekonomik ve kltrel alanda
te yandan, Brejnev'in "Neo-Stalinist" dneminde detan-
te ile ilgileri de iten ie devam ediyordu.
olan bu dnemi yeniden ihya etmek nk Sovyetler
detante ile dnya terrist hareketleri iinken-
dilerine byk bir Trkiye' de 27
1960'tan sonra, tek demokratik bir Demokrat Parti o-
ezerek sola, byk Bu ge-
iinde TKP' yi bilinen "eskiler" den olan Yunan
rtbesi ile) ELAS Tabur Mihri Trk solu-
nun lideri olarak takdim etmesi olurdu. Zeki nce uy-
kuya sonra yurt onu TKP Genel
getirdi. Zeki ile kilit ele geirdik-
ten sonra, Mihri Belli'yi okul ile olaylara yn-
lendirdi. Meselenin pf Bunu, Zeki anla-
bilinmez. Bilen o da mehul. An-
cak Trkiye'de sorgusu son TKP Genel Sekreteri Naibi
iin polisin haber, Nabi idi.
Onun ise, bunu hi imkan yoktu. Nihat Akseymen (Reha
iin de durum bundan Moskova, R.
lu'nu gerek Bilen'e, gerek Y. Nabi (Haydar Kutlu)
koz olarak izgiyi Sovyetlerin
yapacak alternatiflerimiz var demek istiyordu. Nitekim
1985'te sonulanan Trkiye' deki illegal TKP Partinin Trki-
ye Aydan Bulutgil'in dahi Nihat Akseymen'in (R. Y-
getikten sonra, TKP yesi
Gene sorumlulardan Sahir Bekel ve daha pek ok partili, ka-
naldan Sovyet uydusu TKP'nin yneticileri ve yeleri idi.
Her fraksiyon, oyununu bile bile sonuna kadar Mil1ri Bel-
li, TKP'nin tek sorumlusu olarak kendisinin Moskova kabul
Sol iinde her zamon ittifak
ismi olarak
Sadun Aren
geecektir. O
Ruhi Su ve
Timur Seluk'lo bir aroda
530 1 Aclan
edilmemesinin tepkisi olarak, provokasyondan bir anlama gel-
meyen Behice Boran-Aybar ikilisine ekti. he-
def, btn bu TKP zerinde eviren, Sovyet Prezidyumunda
Polit Bro yesi B. Ponomerov idi. bu kadar eski bir TKP
Merkez Komitesi yesi olan, tutuklamalarda her trl
gererek bulunan Mihri Belli'ye bu byk bir
Mihri Belli, Trkiye'nin Nagy'si,
Sadlo gibi Hatta Kadar ile bir
da Kendisi "millici" komnist rolnde idi(!), Moskova,
yani onun B. Ponomerov ise hala Trkiye' de "Gogol'n Mfet-
ile"
Behice Boran, yurt TKP yneticilerinden sonra,
M. Belli'nin mukabil provokasyonlarla ve-
riyordu. 1960 gen "Mihri Belli, partiye
gizli hcreleri ile diyordu. B. 1967 parti mec-
lisi bu szler, Trk da M.
Ali Aybar da, Trkiye Partisi'ni, Trkiye Gizli Komnist Partisinin
eski-yeni btn "izole" gdyor, tabii
bu nedenle de Behice Boran ve Dr. Nihat ile ihtilafa
1967'lere M. Ali Aybar ile
1967 da TS (Trkiye Sen-
salonunda bir oturum Bu
M. Belli, Behice Boran, Seluk da Behice Boran, Zeki
izgisinde bir TKP ve
iin, M. Belli ile Seluk'u kastederek:" ... Onlar devrimle si-
ihtilali kastediyorlar. Biz buna demokratik yoldan ik-
tidara gelecek ve Sosyalizmi M. Belli de bunu ihbar
kabul B. bu gerekten bir"ihbar" kabul
eden da, M. Belli ynetimindeki "Trk Solu" dergisi sorumlusu
Vahap ile "Cumhuriyet" gazetesi Seluk aleyhine,
TCK'nun 142. maddesi dava bu davada Behice Boran ta-
olarak ifadesini da beraat
Mihri Belli, 12 Mart ilan gnlerde Trki-
ye' den kendi ifadesine gre Filistin rgtnce
misafir sylentilere gre oradan Berlin'e kadar
Moskova'ya gitmek fakat kendisine taktik nedenlerle vize ve-
Btn bunlara TKP'nin 1973'lerden sonra
Bilen dneminde dergisi hareketiyle ilk
retini gene Mihri Belli idi. Mihri Belli, diyordu 1972
da: "Evet, bugn illegal gizli bir zorunluluktur"12.
anda illegal mcadeleyi uygun olarak vermekle ykml-
yz. Gizlilik tam olarak eski
Trkiye'de Sol Hareketler l s31
den, eski kt illegal usta
Btn engelleri fabrikalara, kylere ... " (Bel-
li, age. s. 184) Mihri Belli'nin "Bizim Radyo", "Trkiye Komnist Par-
tisi'nin Sesi" radyosunca CIA ve Trokistlikle sulanma-
da gibi, bize gre, bir "taktikten bir

1965 seimlerinde, milletvekili ile TBMM'ne giren Cum-
huriyet Halk Partisi'ni de ve Atatrk'n partiye ne
nereye eksen oraya giden Solu" politi-
hakim Solu merkantalist zihniyetin en
khnesini eden, Trkiye'nin ok dertler Oysa
CHP'yi, Solu"na ekmek, Trkiye Gizli Komnist Partisi, Dr.
Hsn Zeki ve Sreyya Aydemir grubunun
lar CHP'nin kendi kendisini Solu"nda ilan
etmesi ile, CHP'nin bir Bu
ise (Gordium 12 Eyll ile, Trk Kuv-
vetleri Tabii, CHP'nin Solu"nu semesi, 1932'den
beri bu yolda ok iyi bilen Moskova Zeki
yolda ve nedenler ve
bahanelerle Sovyetler, Sreyya Aydemir'i de Moskova'ya davet
seyahatinde bir trafik haberi sylentisiyle S-
reyya Aydemir ok uzun bir sre Moskova'da Orada,
Hikmet'le konusunda bilgimiz var. Zeki Bi-
len ve parti ve Polit Bronun Trkiye Komnist Par-
tisi sorumlusu ile konusundaki bilgileri ise eceliyle Trkiye' de
kendisi ile birlikte
Zeki M. Belli'nin TKP'den tasfiyesi-
ni bu da Bizans

Mehmet Ali Tasfiyesi
Mihri Belli'ye gre, TKP'nin TKP Merkez
Komitesi desteklenmesi ve "Bizim Radyo"
prestij sebep tabana siyasal yn verme
gcnden yoksun sendika liderlerinin gnll var-
srdrebilen bir rgt durumuna Mihri Belli, duru-
mu byle ama neden bu Z.
ynetimindeki Behice Boran, Nihat Sadun Aren
TKP'nin Trk kamuoyu Ay-
bilinmeyen bir husus, Zeki Mehmet Ali
husus, yani TKP'nin
CHP'nin solu" yana olanlar da far-
532 / Aclan
Trk sol hareketinde "Eski
Tfekler" bilinen
idris Sadun Eren,
Rasih Nuri ileri ve Mehmet
birarada
cephe
Oysa diyordu Mihri Belli,
ABD olmak zere emperya-
lizmin gler ve bunla-
temsilcisi rgtlere ulusal
ve demokratik glerin, bu arada
CHP'nin sol fraksiyonunun da de-
mokratik g ve

tirmek"
Aybar, "Trkiye'ye zg gler yzl Sosyalizm" yolundaki poli-
1962-1969 yedi sreyle yap-
Ama onun 1968 anti-Sovyet
bir kampanya Sovyetler K.P. gd-
mndeki btn Avrupa kmnist partilerinde gibi), parti iin-
deki ve Z. TKP M. Belli fraksiyonu-
nu, Dr. Hikmet ve iindeki Krt frak-
siyonu harekete geirdi. Sonunda, IV. Byk Kongresinde, de-
mokratik sosyalist, Marx' a perspektifle bakan, Bernstein' den
Kautsky'ye kadar btn II. Enternasyonal sosyalistlerini de kabul
eden, Leninizm'i reddeden demokrasiden yana olan M. Ali
Aybar tasfiye edildi. Behice Boran, Zeki komnistle-
rin ve Krtlerin olarak genel oldu. TKP' nin de
emirlerine uyarak, kongrede Mihri Belli'nin "Milli Demokratik Dev-
rim" tezlerine "Sosyalist Devrim" programa Bu,
Berlin grubunun UDC'sine bir Krt meselesi ile ilgili TKP gr-
aynen benimsenerek dile getirildi. iindeki
MDD grubu den gnlerde "Proleter Devrimci Ku-
rultay" Sovyetler yurti-
inden btn bu Sovyet servisleri bir ta-
raftan cuntalar zerine dikkatini topluyor, br taraftan Mihri Belli'nin
hareketlerini izliyor, taraftan da TKP' nin il-
kelerinin egemen maniple ediyordu.
IV: Genel Kongresi arifesinde, Krt delegeler,
parti iindeki muhalefetin yneticisi Mihri Belli ve
ile bir Kongresinde elli Krt delege Mih-
ri Belli da bunlara dahil ederseniz 70-80
grubun ile kongrede Krtler
lerdi. Krtler, Mihri Belli'ye ve ynetimi ele geirelim"
dediler. Oysa MDD' cilerin diriltmek onu yok ede-
rek kertmek ve Mihri Belli'nin yeni bir parti kur-
Mihri Belli'nin sonunda tuttu, 12 Mart 1971 dneminde
Trkiye' de Sol Hareketler l s33
Krt faaliyetlerle blclk ile Anaya-
sa Mahkemesi 12 Mart rejimi
tan sonra da, Mihri Belli "Trkiye Emeki Partisi (TEP)'ni
kurdu. ,
Gene de noktalara getirmek gerekiyor. Behice
Boran, her ne kadar tepeden inmecilere, Mihri Belli, Dr.
bilinen emekli general gibi gr-
nyorsa da, 1968 ekoslovak protesto eden,
SSCB'ni Mehmet Ali Aybar'a te-
orik planla pratikte DEV-GEN ile birlikte bir
Cephe rgt kurup onlarla ortak teklif ediyordu.
Szgelimi, Aybar'la konusunda Boran, cmle-
lerle diyordu: "Parti ynetiminde ve meydana gelen g-
ve ve parti evrelerde genellikle
1968 ekoslovakya'ya sosyalist lkelerce mda-
haleye gsterilir; oysa ve ok daha te-
mel daha bir Behice bu g-
Mehmet Ali itici gc oldu.
nk DEV-GEN iindeki fraksiyon Krt-
komnistlerden ve bugn Apo diye
nan Abdullah calan PKK lideri de bulunuyordu. etkisiy-
le IV. Kongresinde, Krt meselesini TKP
na
12Mart1971'de liderleri mahkum oldular. 1974 ikti-
dar ile 1803 Af kanunundan yararlanarak serbest
30 Nisan 1975 tarihinde gene kadrolarla
dular. Tabii gibi, yeleri da pek
ok Krt Bunlardan bir hapiste, bir da
da kaak olarak Snmez, Bekir Yenign, Yal-
Cerit, Zeki Turgut Gkdere, Poyraz, Ziya Ekin-
ci, Mehdi Zana. iki ynetim kurulu iindeki sosya-
list ve komnistler yer yeler Canan
Canbeyli, Erol Efe, Hasan Dndar, Rahim Dn-
dar gibi Krt iddia edenler de gnlerde
yelerinden ama TKP Mustafa
lu (Deniz) TKP yesi de yer 1948
da yksek niversitesi
Fakltesinde Fikir Klpleri Federasyonu'nda ve Devrim-
ci Kltr ve ye Mustafa
TKP 1975 kurulu-
rastlar. dzeylerde parti rgtlerinde ve
TKP Merkez Komitesi yesi Mustafa 1982
DDKD'de siyasi
TIP iinde Behice

sayesinde devam ettiren
Mehdi Zona etnik
nde gelen
isimlerindendi
5341 Aclan
Merkez Komitesi yesi olarak iddialara
gre hcresinde l
1975 sonra, btn
riyle, ok dar etkileriyle, TKP'nin
bir O gnlerde bin kadar TKP'linin illegal dir-
sek halindeydi. 12 Eyll 1980'ne kadar sren faaliyetle-
ri askeri mdahale sonucu bitti; Mah-
kemesi' ne sevkedildiler. Bu arada Behice Boran ve yeler tutuk-
suz muhakeme Bundan yararlanan Behice Boran ve Dr.
Nihat Pasaport, Behice Boran'a Nev-
zat Hatko'nun
ikinci "Bilimsel Sosyalizm" maskelen-
marksist-Leninist bir rgt olarak ortaya Komnizmin
jargonunda, kelimelerin, terminolojilerin ift anlamlara gel-
bilinmektedir. bu standartlardan ve 1975
Program ve tzklerinde "Bilimsel Sosyalizm"
deyimini ama, "komnist" syle-
Gerek hviyetlerini kaak olarak
da (Avrupa' da) ve TKP'nin ilan ede-
cekler ve TKP Genel Sekreteriyle, Genel Sekreteri Av-
rupa komnist partileri yelerinden milletvekilleri
halde Ankara inecekler (16 1987) ve tu-
ve TKP "Trkiye
Komnist Partisi'nin program gerek
TKP ve kk taktik
da bir grlecek ve bu arada bu pro-
gram iin, soldan gelen yer
1975'te kurulan Stalinist dnemin ta-
tipik bir olan, mlkiyeti ortadan yer al-
o gnlerde ve bireysel mark-
sist-Leninist Bilimsel Sosyalizme ve proleter enternasyona-
lizme resmi
dergisi'nin (ark da kyly sim-
geliyordu) 16 Mart 1979 tarihli partinin II. Kongre
da Komnist Partisi'nin yurtii rgtlerinin ol-
ilan "Partimiz (burada ile TKP an-
lamda yer bilimsel sosyalizmi ve proleter enternasyonalizmi il-
kelerine titizlikle kalarak her hal ve grev
Bu, legaliteden illegaliteye de Ni-
tekim 12 Eyll sonra, yurtii ve illegalite-
ye geti. Zaten ve yurtiindeki illegal TKP' nin bir frak-
siyonu idi. partinin, sonradan Trkiye Komnist
Trkiye'de Sol Hareketler l s35
Partisi (TBKP) formlasyonu gstermelik bir oyundan bir de-
TKP'nin V. Genel Kongresinden sonraki "Sol Birlik" cephe
ne uygun Nitekim TBKP'nin program
yer alan ilgi ekicidir: "Trkiye Ko-
mnist Partisi (TBKP), Trkiye marksist-Leninist iki partisi
TKP ve tek parti olarak .. Trkiye Bir-
Komnist Partisi'nin zamanda sol parti, hare-
ket ve glerin yolunda da ileri bir ... TBKP, TKP ve
devrimci geleneklerinin, mcadele deneyiminin, komnist klt-
rnn gnmzdeki .. te yandan TBKP'nin ortak mcade-
le tarihi yer bir tarihtir.. Program ve
politika dzeyinde ortaya sekter blnmeler zaman za-
man komnist harekette ciddi yol ... " (s. 5-6). Zaten
1975 1. maddesi TKP ile kendileri-
nin partiler "Trkiye deniliyor-
du, "Bilimsel Sosyalist parti olan Trkiye Partisi, Trkiye'nin somut
bilimsel sosyalist somut tahliline dayanan program
ve partisine zg ile strateji ve tak-
tiklerle ve uzun bir
tarihi olan politik mcadelesinin ...
ve Kapitalizme demokrasi, sosyalizm mcadelesini her
hal ve rgtl olarak srdrmek ... ". Yurt-
Mihri Belli'nin Trkiye" dergisinin 13-
14'nc 1975'te kurulan 1, maddesini onaylar
grnyor, diyordu: "Proleter devrimcilerin bile biraz
benimsediler, biz; Sosyalizm yolunda tam
gerekten demokratik Trkiye' diyorduk, onlar
anlama gelmesi gereken demokrasi, sosyalizm be-
nimsediler. Proleter devrimcilere svmeyi srdrmekle birlikte, daha az
laflar etmeye seimle iktidara gelip sos-
yalizmi demiyorlar.. TBKP program Mih-
ri Belli okuduktan sonra bir hayli Daha TBKP kurulmadan
nce Mihri Belli, Londra' da bir Trk magazin dergisi muhabirine
diyordu: "Byle bir TKP, vitrin
ve Krtlk
27 tek demokrasi TKP'
nin o zamanki gene drt elle Ama parti, ilk ku-
sosyalizm bile Mehmet
Ali ile demokratik sol bir parti grnm a-
Zeki mutemetleri o gnlerde Mehmet Ali Ay-
bar'a direktifi susmakla yetiniyorlar, bunun geici
536 J Aclan
bir taktik Fakat giderek Mihri Belli'nir
terrizme anak tutan MDD' ci taraftan TKP
brosundan gelen yeni taktikler ve program dzeltmeleri
iinde Mehmet Ali etkisi silindi ve
parti en gruplarla dzeyde, fakat
performanslarda
Milliyeti Cephe Hkmetlerini iktidardan
minde btn denedi. Mihri Belli'nin Bo-
ran ve parlamentarizm saplanarak AP hk-
metlerini oy CHP'yi hedef
gerek O gnlerde DEV-GEN, DEV-YOL, DEV-SOL ve
TKP' nin yan olan ve birlikte
"MC'ye edilsin" zetlenen m-
cadele motifine ve o
olan Fahri Korutrk' de 22 1975' te Cumhur-
Fahri Korutrk Trabzon' da bir Ara seim-
ler ncesindeki bu Genel Behice Boran neye
belli olmayan bir gerekeyle anti-demokratik buluyor;
da her 1961 ihlal eden Behice Boran, ne hik-
metse Anayasaya bulunmakla
suluyordu. Parlamento iinde partilerden koalisyon hkmet-
lerini in yerici ve yok etmeye ynelik seim
acaba hangi demokrasiyle
ve sorumlusu MC'ye diyen
ve Behice Boran, 8 Ekim 1975'te bir beyanatta
Krt hareketlere destek veriyordu. Bu alt da
bir zamanlar ve Mitingleri" ile
Behice Boran'a gre, Hakkari' de bir reisi ile jandarma
erinin izleyen kamuoyunun dikkatinden
ller ve gre sorumlula-
aramak ve yakalamaya normal ama uygulanan yntemler
normal olmaktan ok Kyllere ve Hakkari byk
bir kitle operasyonuna yreye jandarma ko-
mando karakolu Can emin olma-
yan bir bir ise Behice Boran'a gre
kylerini sylediklerinin
yere gitmesi de Hakka-
ri gibi sona olan bir yredeki vukuata elbetteki jandarma
komandosu mdahale edecekti. Ama Behice Boran devam ediyordu:
"On sekiz bin Bu gln yorumun gerekle
hi bir yoktu. Trkiye'nin en illerindeki on
sekiz bin kylnn bile yerinden oynatmaya kafiy-
Trkiye' de Sol Hareketler l s3 7
di. Hakkari'nin yzde seksensekizi
Ekili-dikili ala-
il iindeki % 1,4 idi.
El hi bir sa-
nayi Hakkari, Trki-
ye'nin okur yazar en
iliydi. Yzlm 9521 km2, nfu-
su 182.645 idi. Yani
nfusunun
% lO'u Demek, % 88'i
olan Hakkari' de halk, jandarma gelince
du. Bu ve gln hedefi, kendilerini
Krt sanan kyllerini
meyveleri 1980'lerden sonra PKK ortaya
Behice lmnden sonra bir yazar
du; "Behice Boran, Krt emekilerinin, ay-
iinde hepsi bu
1975 araseim bildirgesinde Krt konusuna da ve-
yalan ve bir slupla nleme
bahanesi kitleler halinde hunharca ldrlmesi mut-
laka nlenmeli" gibi ve yalan bir ifade
daha 1971'lerde Krtlk partinin genel sekrete-
ri olarak Behice Boran mahkemeye fakat af yarar-
lanarak dava 197l'de Boran, Ankara
Mahkemesi'nde savunmada: Blgesinde uygulanan po-
hukuken Anayasa'ya ileri Krt
ve zerine
ve buna Behice Bo-
ran, Sovyetlerin Almanya' da bir uydusu olan, TKP B-
rosunun Behice sosyalizm
ve sosyaliste iin yazar ve Attila bir
kilde diyordu :"itaati sosyalizm".
ve 1
TKP'nin 1 olmak zere
iinde bir fraksiyon, Gen-
ler ve idi. Da-
ve 1 1976" btn ger-
sergileniyordu. Zaten 1 normal bir demo-
kratik olay haline ama, bunu III. Enternasyonal, Sovyet Rus-
bir ajitasyon haline getirerek
demokratiklikten enternasyonalizm amuruna bulayarak
Kitle gsterileri zellikle
70'1i sol hareketin
en nemli tutomok
Grevler
ve boykotlar l

biten byk
olaylarla
5381 Aclan
Trkiye' de uygar lkelerinde de kendi
birbirlerine an-
lamda 1 yer "Trki-
ye'deki sosyalizm hareketi de dnyadaki bu ve hareketlerin
bir ve ondan soyutlanamaz. Bu gz nnde tutan
dnya sosyalizmindeki hareketlerindeki
ilerlemeleri, izler, olumlu Bu ve hareketler-
le ngrr". 1976 tarihli, 1 il-
gili Trk dnya sadece bir nitesi ola-
rak nitelenir. nk onlara gre, kapitalizmin egemen lkeler-
de btn temel hayat zelliklerini Oy-
sa, bir sosyolog olan Behice kaleminden bu program
sosyoloji Her lkenin ve hatta lke iindeki yrelerin
leri nicel ve nitel farklar Kimi yerde szgelimi b-
yk bir diyelim matbaa dizgi makinesinin bir
orta kademede bir memurun bir
Sovyet bir olup, srle-
ri kolay gtme olgusuna Komnistler bunun iin de bulun-
lkelerde bir haline getirip, eline
sunmak isterler. Oysa, giderek rgtlerinin, zellikle sanayi-
lkelerde gnmzn en ilgin ol-
biridir. Szgelimi, de sendikalar, ilgili r-
gtn bir idi. Ama bunun byle sylenemezdi.
Kenara itilmelerinin nedeni, 1979'da iktidara gelme-
lerinden ok, gerek bir i zlmeye Sendikalar, 1979-1983
iki milyon mahrum ve bu sendikala-
istifa nk ok siyasi faaliyet gsteriyorlar,
haliyle yeterince yoksun Belli bir sendi-
bile birliktelik gre, btn dnyadaki
iler bir Marx iin bir topya idi ama, Sovyetlerin
komnistler iin bir ajitasyon bir
enternasyonalizmini savunurken sermaye ve de
hikayesiyle avlamak istiyordu.
sa, Sovyetler dnya bu plan, genellikle
her lkenin tepkilere sebeb oluyordu. Szgelimi, Fran-
sa' da Sosyalist Parti, 1 (A)
Komnist Partisi (B) Trokistler de (C)
komnist partiler Sovyetlere selam "ament"sn-
den sonra, hem Trokist hem de, sosyalist kfrediyor;
Trokistler, komnist sosyalist sosyalistler de hem ko-
mnistlere hem de Trokistlere hakaretler
1 1976 Trkiye dnya
Trkiye'de Sol Hareketler 1 s39
ve mcadelesinin dnya
devrimci hareketinin bir ol-
ekinmiyor-
du. Bu ifadeler, Sovyetlere ko-
mnist partilerinin tutumunu
lamaktan bir an-
da, Sovyet dnyaya
egemen olmak
bu partilerin birer kol ol-

gre, 1 Komnist Enternasyonalizmin ifade olan "Uluslara-
ile Orduya davet
da bir oluyordu. gre,
ana ilkeleri tek bir zde
du. O da, btn lkelerin ve mcadelelerinde or-
tak idi. Bunu, Komintem Stalin kendine bir
dnya komnistlerinin Sovyetleri lde "gerek
enternasyonalist olabilecekleri" biiminde formle O halde
neydi? Daha Lenin'den bu yana neydi? Hi
temelde stratejide zigzaglar iziliyor ve buna g-
re de taktikler bunlar
grlyor, lke kltrlerinden ve Sovyet hegemonya-
itiraza kalkan komnistler de pasifize ediliyordu:
ulusal kolay-
zmlenemiyecek yoktur". kendi gcnn ok s-
tnde, Moskova' dan bir olacak, Polonya, ekoslovakya,
Macaristan gibi lkelerdeki muhalefete, oluyordu bylelikle.
ve btn emekiler iin de durum "Devrimci harekette ulu-
sal ve ve devrimci hareketin
gvencesi", yani SSCB kenetlenme an-
cak, byle bir
Bu ifadeler binlerce kez Komntern, Komnform belgelerinde yer
dnya komnist partileri bu ok Trki-
ye'de de TKP bu Fakat bize gre nemli olan,
Trk Trkiye' de komnist olsa bile ok kk
bir komnizmin Trkiye iin bir tehlike et-
Trkiye' de komnist ve partisi olsa bile, bunun demokrasi ge-
Moskova komnist ve hatta
sosyalist olmasalarda- idi. Bilinmeyen bir
husus, marksizmin Trkiye iin bir tehlike ama bu ide-
olojiyi yapan Sovyet Trkiye'nin tepesinde,
iinde, hergn uzun vadede lkeyi ile edip
Hak arama
dzenlenen
gsteriler solun en nemli
biri

540 1 Aclan
yutmak iin marksizm afyonunu Leninizme ve Leninist ideolojiye bu-
layarak, milletimizin milli paralamak isteme-
si idi. Komnizmin tehlikesiz da bin yzl ajitasyonun
bir Trkiye iin tehlike "Sovyet" tehlikesi idi. Bunun da ta-
rihsel gerekeleri szde komnist olmayan, sos-
yalist olan ve Behice Boran, bu byk ajitasyonun, Trkiye zerin-
deki kk bir ediyordu. Nitekim zaman geldi,
Sovyetler nkleer silahlar konusunda ABD ile nispi bir ula-
"Glasnost" yana syleyerek,
Amerika'da ve puan toplayan Mihail Gorbaov, Trkiye'ye
gstermekten ekinmedi. Trkiye zerindeki gele-
neksel niyetlerinin tarihi ya-
rar olsa gerek. Potsdam Sovyetlerin -Stalin dneminde, ,
anakkale ve zerinde hi-
e sayarak hak talep etmeleri, "Ermeniler" iin (esas niyet buydu) Do-
illerimizde isteklerinin nedeni,
konularda Stalin ile sonucu miydi? Pot-
stam' da, Sovyetlere bu cesareti veren ve Sovyetleri eden de Tru-
man' dan olmasa gerekti?20
1987 "Gorbaov "Glastnost"
nist stratejisi) ile dnya genelindeki yeni ideolojik
ve gnlerde, Trkiye'de
yurt TKP ile szde
sanki gibi, bir da ifade gibi Trkiye Bir-
Komnist Partisi (TBKP) legale iin, Ankara'ya, ka-
tekmeleyerek ve Avrupa yesi
bir iki komnist ile yaygaralar kopararak girmek istemeleri fakat,
ve TKP Genel sekreterlerinin
kence erken seimlerden hemen sonra, Tr-
kiye Byk Millet Meclisi'nin yemin trenine kadar girmesi
kavrayabilmek iin, nce TKP' nin 1951-52 ile kertilmesinin
yeniden ve Gorbaov'un
"Glastnost" ve "Perestroika" taktiklerinin ideolojik ve Leni-
nist temellerini irdelemek gerekecektir. O zaman Trkiye Komnist
Partisi'nin neden bu kadar cr'etkar, TBKP' nin han-
gi
Trkiye' de Sol Hareketler 1 541
nc Blm
1- Szkonusu kongre toplayan ve "ark-
Mihri Belli fraksiyonunun

2- Trkiye Dizisi (2), Nadire Mater Krk ile
s, 14
3- (Aclan TKP'nin Dn-Bugn, 13 1987,
Tercman Gazt.
4- Bknz., Gerekeli Karar, TKP Esas No. 1984-147, Karar No. 1985-90, s,
69
5- Bknz., TC. 5. Nr. 25911, 31 1967
Mehmet Mihri Belli; Muhatap, Mehmet Ali Aybar
Milletvekili) Veli Alemdar Han, Kat 5, Galata- Behice Boran (Urfa
Milletvekili) ABC Tercme Brosu, Mumhane Caddesi, Mumcu
No: 54/3 Bu belge, Mihri Belli"nin yurt iinde mi
Trkiye" dergisinin 13. ve 14.
da aynen
6- Buradaki (gizli) Komnist Partisi Mihri Belli'nin ekirdek grubudur.
7- zellikle silah rol ve Papa ile
ortaya durum Bknz., Mumcu, Silah
ve Terr, 1982,
8- Reha Emperyalizmin Trkiye - Oportinizme
Burjuvaziye Sesi Yay., 7, Londra,
1974
9- Komnist Cephe ve Taktikleri, s, 67, 1987, Ankara
10- Nokta Derg., S. 47
11- XIX. yy. Rus Gogol'n nl oyunu Trk tiyat-
defalarca Bir ileye sahte bir gelir.
sonra da Mihri Belli, Zeki ve bu
benzetiyordu. Kendi da, ikaz ediyor-
du. TKP Genel Sekreteri olarak Zeki semesi. Onun
idi. Mihri ise, eski bir ELAS Yunan
(ELAS - Ulusal Ordusu. Ellinikos Laikos Apeleftherotikos). M.
Belli. Yunan KKE'den (Kommounistikon Komma Elados) yani
Yunan Komnist Partisi'nden ELAS lideri Aris
Volouchiotis'in emrindeydi. M.Belli'nin yurt eseri "What
Rigas Said" (Rigas Ne Dedi) kendisi gibi hareketten
mmkndr.
12- Mihri Belli, Devrimci Hareketimizin (1961-1971), s, 34
13- Bilen, etin s, 25, TKP Yay., 1975
14- Bknz., Trkiye Derg., S. 13-14
15- Bknz., TKP s, 83. TKP'nin szkonusu
den gre, Mustafa ya eceliyle veya
intihar
54 2 I Aclan
16- Nokta Derg., s, 47, 1978
17- Bknz., Sosyalizm Yolunda; 2. ML 22 1976,

18- Bknz., Metin Nurol, Gn Derg., No. 33, 1987,
19- Bknz., A.y.d.
20- Bknz., Gevrye George S. Harris, Troubled Alliance, Turkish American
Problems in Historical Perspective, (1945-1971), USA, 1972
Blm
TKP' den Trkiye
Komnist Partisine
TKP, her ne kadar Zeki on hapis tamam-
(infaz gre bu te ikisini hapishanede geir-
sonra, 1951-1952 Komnist Partisi dava-
kalan temas kurup, partiyi yeniden is-
ise de, muvaffak gnlerde TKP Merkez Komi-
tesi yelerinden Zeki Mihri Belli'ye, Fuat Baraner'e,
Leipzig'te bulunan TKP Aram Pehlivanyan (Ahmet
Saydan veya Saydam) ve Bilen
iin davet Bu Zeki (Yakup Demir) ve
Mehmet (Boz Mehmet) Fuat Baraner ile Mihri
Belli cephe Kendi Mihri Belli ve Fuat Ba-
raner nk Trkiye' de 27 1960 hareketi,
Cumhuriyet hkmetlerinin gnden bu yana devlet
kltrn ve onun parampara Genlik, her gn
Ankara ve gibi kentlerde darbe "Ordu-
Genlik Elele" sokaklarda btn milletini

Bylesine bir ve Anadoludaki Trk dev-
letleri, 1402 Ankara bozgunundan sonra
1908' de "Kanuni Esasi"yi ilan etmeleri ile iktidar darbe-
si dahi, kadife eldivenlerle bylesine bir ortam mey-
dana Bu Moskova ve TKP iin bulun-
maz Muhtemelen, Fuat Baraner ve Mihri Belli, Mosko-
da ile Trkiye' de spontane genlik hareketle-
rini daha nce de gibi organize ederek Trkiye'yi
mcadele haline getirmeye
Zeki Leipzig'e gittikten sonra da TKP' nin,
hala genel sekreteri idi. Yurt Almanya'ya ve ora-
dan da Moskova'ya Zeki'nin Moskova'ya gne kadar,
Aram ve KGB Bilen'in TKP yurt-
'5441 Aclan
Klasik sol siyasetin
isimlerinden biri
olarak iktisat
profesr Sadun Aren, o
sol cephenin
iin aba
harcayanlar
SIP
(Sosyalist iktidar Partisi)'i
kuracak ancak herhangi bir
gsteremeyecekti
temsil Hikmet dahi, Leipzig'de hi
bir yapma Moskova' da bl-
tenler, Aram bozuk Trkesiyle "Bizim Rad-
yo" ve "Trkiye Komnist Partisi'nin Sesi" radyosunda
Hikmet, Moskova'ya orada
kendini, iki ve sefahate 1963 Haziran l-
Zeki da Yakup Demir
Parti Genel bu gnlere rastlar ve bu gn-
lerde TKP Brosu Bro, Zeki
(Yakup Demir), Bilen, Aram Pehlivanyan'dan (Ahmet
Saydan) TKP' nin Merkez Komitesidirler;
Moskova'dan gelen paralarla Trke "Yeni (1963) ve
"Yurdun Sesi" (1964) Bu dergiler yetersiz bir kaak
olarak Trkiye'ye sokuluyordu. Fakat hedefi, Trkiyedeki ve
genlerden ok, Federal Almanya, Belika, Danimarka, Fransadaki
ilere ve de okuyan Trk ynelikti. Trk-
lerine de, Komnist Partisi AKEL sesi
bu dergiler ile rahata Trkiye iinde ise "Trk So-
lu", "Yn", "Ant" ve daha pek ok ile Kom-
nist Partisinin dergiler zaten legal olarak
lanmakta, giden yolun teorilerini ve Ge-
Maoist "Kyl ile ilgili kitaplar da doldur-
makta idi. Bulgaristan da durmuyor, Dimiter gibi KGB
memuru Karaslakof, Mitka Gripeva gibi komnist ve ter-
ristlerin ile
piyasaya
TKP'liler "1973 olarak yeniden
rgtlenmesinin Bilen sonradan kendine mal etmek istemesine
Zeki idi. Sovyetler TKP mili-
iin okul Fransadaki ve Almanyadaki kom-
nist partiye ile bu lkelerde ve Bul-
garistan, Macaristan' da "Parti faaliyete geiren ve Sovyet-
lere bu finanse ettiren, Zeki Kremlin' e
dan beri gvendi. Bunun Partiye gelir
iin Trkiye' de ticari kurduran da oydu. Zeki
bu kurdururken, Sovyetlerden gelen gre hareket
ediyordu. SSCB, Trkiye iinde elli beri birik-
ve hibe bir para sahipti. Ticari gi-
bu paralar sayesinde hayata intikal ettiriliyordu. Tica-
ret", "Komat Komputr" "Gepa" TKP'nin, Trkiye'de
mutemedi ellerde paralarla
Zeki Genel eski beri muhaliflerin-
Trkiye'de Sol Hareketler 1 54'5
den olan Bilen'e de akredite (accrediter) ettirdikten sonra,
TKP' yi yurt iinde on sreyle (sponta-
nety) harekete 27 1960'dan sonra kar-
dnemi, sosyalizmin kitlelere en
dnemdi. 1932 beri zaten Zeki -
Sreyya Aydemir ikilisinin Dr. Hsn e
kabul ettirmek istedikleri taktik de buydu. Zeki
1932 da Pavli Parti Plenum
bu yapa-
rak da partiden bilinmektedir. li-
der kendisiydi. uygulayabilirdi.
TKP, 1973 taktik yurt iinde ve Avru-
pa' daki ve illegal olarak rgtlenmeye
ca, dnemi Zeki lmnden sonra Bilen,
kendisine da, Alman Sosyalist Birlik Partisi'nden ve
komnist partilerinden Zeki lm ile taziye
gelince, Bilen yz seksen derecelik bir kendi Genel
olan" dergisinde bir ka ha-
berle Zeki'nin
Bilen dneminde Trkiye'de illegal rgtlenen TKP
iinde nde gelen yneticilerden Sahir Bekel, "Devrimci Davra-
bilinen bir fraksiyon haber bl-
tenlerinin 3.snde Zeki ekarte
partililere. Zeki 21 1973 gn Al-
manya' da bir hastaneye Bu, Bilen' in Genel Sekreter-
ele geirmesi iin iyi bir Kaypak bir sahip olan Aram
Pehlivanyan (Ahmet da alarak Partiye hakim
"Devrimci fraksiyonunun blteninde Bilen ve Aram
ifade ediliyordu :"Hastanede yahnakta
olan Yakup Demir'in (Zeki Parti zorla alarak greve
... ". Bu trajik el Zeki lmnn normal
konusunda parti ii gre
Zeki, hileli yollarla Tabii, Almanya' da bunu ne
mail Bilen ne de A. Pehlivanyan SSCB Ko-
mnist (b) Partisi, Polit Bro'sunun Trkiye Komnist Partisi ile ilgili
memurunun emri ya da
Zeki Genel Sekreter olduktan sonra, Trkiye'nin zel
nedeniyle, Moskova'ya
Trkiye'de komnistlerin, Mehmet Ali destekle-
meleri partililere Bu gnlerde,
Zeki muhalif -azda olsalar- illegaliteye gemek konu-
sunda bulunmak istediklerini Berlin grubuna ilet-
SSCB'nin
Almanya' dan ihra
edilen sol liderlerin liberal

en
tenkidleri, kendisi de sol
bir gelenekten olan
Profesr Mmtaz Soysal

5461 Aclan
de, daima Zeki Bilen, Aram Pehlivanyan ta-

Bilen'in kendini Genel Sekreter ilan etmesi o kadar da ko-
lay Moskova ne kadar dayatsa da, Trkiye'de, Trkiye
Partisi iindeki komnist fraksiyonunun Zeki destekledikle-
rini Behice Boran, Dr. Nihat Prof. Sadun Aren ve
daha pek ok Z. iindeki idi. Zaten bu
kol, Mihri Belli fraksiyonuna tasfiye etme-
Mihri'nin de Zeki bu kadar sert
TKP iinde de Mihri Belli'ye, Dr. Hikmet
duyanlar ABA deyimi o gnlerin
Muhtemelen bunlar, Sahir Bekel'in evresindeki
"Devrimci fraksiyonunu Bu fraksiyon
bltende, Mihri Belli'nin ileri
bltende; "1960'dan sonra on grev-
de kalan Yakup Demir (Zeki Bilen, Aram Pehlivanyan
(Ahmet Saydan) ynetimi, Partiyi (TKP' yi) rgtlemekten titizlikle ka-
nce (Mehmet Ali Aybar), sonra (Behice Bo-
ran)
Bilen, Zeki lmnden iki sonra, kendisini
TKP Genel Sekreteri ilan nk, Zeki'nin lmyle birlik-
te eski ve yeni liderler (Behice Boran, Meri - H. Erdal,
Nabi Haydar Kutlu, Aydan Bulutgil) ve
meler byk boyutlara ancak iki sonra tavizlerle,
szgelimi Fuat Baraner'in iade edilmesi, Z.
Brodaki Bilen ve Aram Pehlivan-
(Ahmet Saydan), sosyalist potansiyelin
zelliklerine dikkat etmeleri, Trkiye'de demokrasinin
gzden uzak kabul edildikten sonra ! .. Bilen, Ge-
nel Sekreter
TKP, Zeki lmnden sonra Bilen'le
dnemde (1973 pasifizasyon son vererek yurt iin-
de illegal olarak rgtlenme 24 1973' te
yurt kendilerine TKP / MK Polit Brosu takanlar bu ka-
rara TKP' nin yeni program ve ve Mer-
kez Komitesinin yeni olarak, 8 Ocak 1974'te, der-
gisi gnlerde, "Bizim Radyo"nun
ra, "Trkiye Komnist Partisi'nin Sesi Radyosu" emisyona geti.
1977'de "Konya - Moskova'da
TKP program ve Trkiye iinde yre ve il ko-
miteleri kurulmaya 1977'den sonra illegal parti rgtlenmesi
kuruldu; koo-
Trkiye' de Sol Hareketler l s4 7
peratiflere, maske rgtlerine, hareketlerine, e el
50.000 adet TKP 1 mitinglerinde, da
Taksim gsterilere hakim olundu.
Bilen' in TKP' ye ye bile bir garip-
lik Partiye bir dileke, iki resim veriyor -teklifi ken-
disine yapana- bir de partinin kapsayan bir aday
ye doldurularak Oysa illegal bir parti idi
bu. Dilekeler kuryeler -genellikle lkeleri kur-
yeleri- gerekli yerlere ve cevap yurt geliyordu.
Bylesine bir illegal ye kaydetmek pek ok anlama gelebi-
lirdi. biri SSCB'nin istihbarat rgtlerine
yordu. de TKP F. Almanya' da ve Alman Ko-
mnist Partisi olan Alman Sosyalist Birlik Partisi'nin2 Disburg
deki hcrelerinden birinde, bir blmede Federal Al-
manya - Moskova - geni, KGB' nin Trkiye aleyhindeki
faaliyetleri organize yerlerdi. Bu eylem-
lerin TKP, ve her Krt hareketler
Ermenilerin cinayetleri yer casusluk dahil, her trl ba-
Sovyet en merkezleri Sofya, Gney
Atina, Prag, Tahran ve idi.
Bilen ve ondan sonra 1986-1987 Nabi
Genel intikal eden TKP, Zeki kalan,
lkelerindeki iyi Zeki Fede-
ral Almanya' da Trk ve Tek Cephe
da toplamaya Bu nedenlerle, Almanya'daki TKP de-
netiminde, derneklerin nayak oldu. Bu dernekler
ile olan "Yeni dergisi gibi dergiler ve
cilere Bylece, ve TKP sempati-
O gnlerde, "Durum" bir blten de
grmekteydi. Federal Almanya' da dernekler topla-
nan yelerin bilinmekteydi. Buna
men Zeki bu solcu dernekleri," Av-
rupa Trk Toplumcular Federasyonu" (ATTF)
Sonunda iindeki solcular TKP
pasifize edilerek, A TTF, btnyle TKP'nin haline geldi. Al-
pek ok "Toplumcular rgtler
kuruldu ATTF' nin "Yeni dergisinin
Stuttgart bir dergi Bunun
bir dergi ATTF, kom-
nist zamanda partili, Merkez Komitesi ve Polit
Bro yeleri Szgelimi, Merkez Komitesi ve Polit Bro ye-
lerinden Mustafa Demir, Ali Durak, Selma (Selma Sami
5481 Aclan
Sovyet
en liberal

llya Ehrenburg gcn,
sosyalist olmaktan ziyade,
fanatik Yahudi

Ashworth), Ulvi mer Tulgan, Ali Alp
Otman, Metin Gr, Feridun Akyz, Hasan Kahraman, Yk-
sel gibi ATTF ve derneklerin nde ge-
len yneticileri idiler. Federal Almanya' da, Trkiye Devrim-
ciler Federasyonu da (TDF), TKP' nin Federal Almanya'daki
bir idi ve "TKP'ye zgrlk"
li Trkiye'ye kadar TKP ile
kitle hareketlerine TKP'nin "Toplumcular Oca-
ATTF, TDF gibi rgtleri, o gnn iinde, Trki-
ye'de legal olarak faaliyet gsteren Trkiye Partisi'ni

Zeki Trkler ok iin Federal Alman-
hedef ama, tohumunu de TKP' nin
yeni yneticisi ve liderlerinin byk bir de
ve Trkiye'ye gelerek TKP' nin illegal
di. Aydan Bulutgil bunlardan biri idi. Meri (H. Erdal) TKP' nin
Trkiye sorumlusu (sekreteri) iken, Merkez Komitesi yesi olunca.
Bro' ya yerini daha sonra TKP Genel Sekreteri Nabi
o da Merkez Komite yerini Ay-
dan Bulutgil 1981 yakalanan ve kertilen TKP' nin
Trkiye sorumlusu (sekreteri) de olan, Aydan Bulut-
gil idi. Aydan Bulutgil, 1964 Ankara Siyasal Bilgiler Fa-klte-
si'ne "Yn", "Ant", gibi dergilerin etkisi ile ko-
mnist fikirleri benimsemeye Fikirlerini, Engels'i,
Lenin'i okuyarak Drt sonra Siyasal Bilgiler Faklte-
si'nin Maliye Blmn bitirince 1968 lisans st yap-
mak ile Eyll Birmingham niversitesi'ne
Burada yazar Kk ile Trkiye Partisi
idi
4
. gnlerde Trk
renci Dernekleri Federasyonu" girdi. Bu Zeki
eseri idi. Zeki ilk defa zaman,
Almanya' ya ye Burada Trkiye' de de bi-
linen birok solcu deki bu
seksen bir grup Aydan Bulutgil okulunu bitirince-
ye kadar, de TKP' nin bir fraksiyonunu yneten Sesi"
-grubunun lideri Nihat Akseymen (R. ve Merih Ak-
seymen ile Cavlu Cuflaz, Orhan Bedir Aydemir, Hasan ap-
Cahit Baylav, Akgl Artungal, Nuri
Trkiye iinde birlikte ve Almanya' da-
ki ATTF ile bir Dernek faaliyetleri
iinde genlik Aydan Bulutgil, Cavlu Cuflaz'dan
parti teklifi ve 1973 TKP yesi olur ve Aydan Bulutgil
Trkiye'de Sol Hareketler j 549
TKP Avrupa'daki btn bir aparat
haline gelir.1974 hala dedir ve faaliyetlerini TKP
na Londra'dan idare etmektedir. 1974 Nihat Akseymen'in
inin Sesi" gazetesi Aydan Bulutgil de bu gazetede yazar,
TKP'nin bildirilerini ve haberlerini deki Trk kamuoyuna du-
yururlar. Sesi", Trkiye'de adreslere ve
ona sendikalara gnlerde Nihat Akseymen'in
Merih Akseymen Trk Derne-
Bu dernek daha sonra Trkiye'de
Aydan Bulutgil de birlikte
Atilla Sahir Bekel, Orhan Eren, Mustafa Dil, Nail
Ziya Demir, Halil Hikmet Esen, Biray, Ali Er-
tem, Nail Akgl, Filiz Kardam, Ali Tosun, To-
ros Tekeli, Vahap Aygn gibi
Trkiye'ye gelip, Nabi Trkiye (sek-
hepsini partiler ve hepsi de 1981 pey-
derpey Aydan Bulutgil'in ve ifadeleri ile ortaya
kar ve da sonra yurt kaarlar.
Aydan Bulutgil, TKP Merkez Komitesinden bir
emir zerine Komnist Partisi ile temasa geer. Kom-
nist Partisi'nin teorisyenlerinden Jack Woddis5 ile fikir teatisi
yaparlar. Jack Woddis ile gizli bir adresi tespit ederler.
Komnist Partisi'nin ile Federal Almanya'da, Alman Trk
Federasyonunun (ATF), Fransa'da da, Trk

Aydan Bulutgil, 1974 Trkiye'ye Nihat Aksey-
men' den bilgiler ve tavsiyeler zerine, ye
larla temas kurar. Rahmi Aslan, kendisine Trkiye' de yol gsteren olur.
O'nun teklifi ile Oktay Zorlu'yu partiler, "Kemal Maden" parti
Rahmi Aslan'a devreder. grubunun pek ok TKP
yesi yapar. Nihat Akseymen'in Almanya' dan bir davet
zerine, Aydan Bulutgil de olmak zere Adnan Bucak, Ha-
luk Yurtsever nce Almanya'ya sonra da Almanya'ya gide-
rek, Alman Sosyalist Birlik Partisi Alman Komnist Parti-
si) misafir edilirler ve ilk kez Aydan Bulutgil, Parti Genel
Sekreteri Bilen ile Sonra tekrar dnerler. Bir sre
sonra, Bilen' den gelen zerine, Aydan Bulutgil, Cavlu Cuf-
laz, Hasan Cuflaz ve daha yedi
halde Trkiye'ye gelirler. Aydan Bulutgil Trkiye'ye geldikten sonra,
Berlin'de TKP Mustafa Demir' in tavsi-
yesine uyarak kod Metinli ztrk ve Onun ile
TKP' nin Trkiye sorumlusu Meri (H. Erdal) ile
5501 Aclan
M.S.B. "NIN 127 iPTAL
Nabi (Haydar Kutlu)da gnlerde TKP' nin
bul Vilayet Komitesi sekreteridir ve hareketli bir eleman ola-
rak eylemin iindedir. Bir yandan terr rgtlerine
dirsek bulunuyor, taraftan da
ve meslek rgtleri ile ilgileniyor,
derneklerine engel Nabi 1977'de Polit
Bro sonra,
TKP' nin btn ile tam destek
"TKP' ye zgrlk" ile TKP' nin da-
Nabi Trkiye Dernek-
leri ve TB-DER Genel Gltekin ile de par-
ti srdryordu. TB-DER, TKP ile "Birlik Daya-
70'1i iinde
dddi
bir y

genel
Gltekin
iinde birlikte idi. Ahmet Muhtar Skc, "Mar-
da" takma kitle rgtleri sorumlusu Erdal Talu'ya bulunu-
yordu. 12 Eyll 1980 hareketi ile birlikte kaanlar
Nabi da Skc, bir dergiye
rportajda, Nabi dnemindeki genlik hareketlerinin ze-
uzaktan, 12 Eyll' den sonra demokrasiye d-
neminde genlerin rgtlenmesinde yeni taktik ve stratejilerin neler
bildiriyordu7 ..
Aydan Bulutgil'in Almanya, Fe-
deral Almanya' da, Moskova'ya da Aydan Bulutgil
nedense Sovyetlerle son-
ra O da ok iyi biliyordu ki, TKP, 1920 10 Ey-
ll'nde SSCB'nin Mustafa Suphi ve bir
partiydi ve yedi kontrol Ay-
dan Bulutgil, 1946 Safranbolu gen bir partiliydi. Tahkikatta
ifadeler partililer gibi- parti po-
lislere, evinde ifade ne var ne yok
adalete teslim TKP' nin kontrolnde far-
korku, ve daha duygular iinde
kalarak kendini evinin penceresinden atarak intihara
Ankara Bir Askeri Mahkemesinin (S.
126) bu olay yer "Btn bu deliller teslim edildikten
sonra Aydan Bulutgil'in su mutfakta oldu-
beyan ederek oraya ve ani bir hareketle ekmek
ile grevlileri tehdit edip, mutfak penceresinden kendisini apart-
man olarak hastaneye belirtildi-
Aydan Bulutgil'in apartman kendisini at-
nedeni, st oturan Nabi
bir vermekti. Nitekim Nabi da bun-
dan yararlanarak ve evi terk
Trkiye'de Sol Hareketler 1 ')'il
Sovyetler Komntern ve Komnform'un
sonra "Dnya Komnist Partileri
ma Kurulu" gnn uygun, yeni bir En-
ternasyonal grnts veren bir rgt
tedir. Karar mercii, Komntern ve Kominform
gibi, gene Sovyet Komnist Partisi'dir. TKP, gn-
mzde de her bu kuru-
lun emirlerine Nitekim, Nabi (Hay-
dar Kutlu) ile Dr. Nihat Trkiye'ye dnmeden nce,
Moskova'ya on gn kadar orada temaslar
lar, emirler
1951-1952 TKP knce,
ren Zeki Sovyetler partiyi orada Bi-
len, Aram Pehlivanyan (Ahmet Saydan) ile birlikte
destek alarak Almanya'ya Gerek Aram Pehlivan-
yan, gerek Zeki ve gerekse Bilen, kendilerini ziyarete
gelen Trklere, yol verecek kadar Sovyet rtl
ok para ve Almanya' da, villalarda lks bir hayat
Bu dekiler iin de sz konusuydu. Nihat Akseymen
cins kpeklerin bir villada lordlar gibi hkm sryordu.
Scotland Yard ile de dostane iindeydi: "TKP'nin Sesi Radyo-
su" ve Trke dergilerin hepsi de Sovyetlerin maddi ile
Almanya'ya, ister Bulgaristan'a, Macaristan'a,
ekoslovakya'ya ve hi kimseye gsterilmeyen ko-
Trk komnistlere tabii bu lkelere
girip belirleyen damgalar da Trkiye' deki gvenlikleri ne-
deniyle vurulmuyordu. Parti gittikleri yerlerde zel misafir-
hanelerde Okul sresince, kendilerine da
veriliyordu. Seracettin bir ynetici
"TKP'ye olan gven, ilginin ok byk ve
Sovyetler olmak zere devrimci Komnist hkmetlerle
gelmektedir"S TKP'nin Sovyetlere mutlak en
belirgin de yer "TKP ana
devrimci gc olan, Sovyetler Sosyalist
dnya ... Yolundan ... TKP, Sovyetler Komnist Parti-
si'ne lmsz Lenin'in Partisine itenlikle derin bir duyar ... ".
TKP ise bu durum ifadesini bulur: "Dnya
sosyalist sistemi, zmleyici g Sovyetler olmak zere
ykselmektedir ... ". Moskova'ya bu denli bir partinin Trkiye' de
demokrasinin bir sayan, komnist olmayan
Avrupa Parlamentosu yelerinin safdilliklerine elde
Acaba, Sovyetler federatif devletlerinden birinde, bir par-
sol hareketin nde
gelen isimlerinden Nihat
Akseymen, Londro'd.a lard
lngiliz
istihbarat servisi ile oian
mak borluydu
ss2 I Aclan
ti kurulsa, kurulan bu partinin, Amerika Devletlerini, TKP'nin
Sovyetleri gibi Moskova
acaba Byle bir partiyi sonu ne olur? Bize
gre, TKP gibi Sovyetlere bir partinin Trkiye' de kurulma-
demek, lke iinde, bir devletin, gzc-
s, istihbarat subversif faaliyetlerinin merkezlerinden
birinin demektir. TKP'nin, en ve terbiyeli ifa-
desi ile Sovyetler ve Komnist Partisinin
sunda bir komnist devlet Bilen' in "Konya Kon-
olarak bilinen, Moskova da, TKP'nin
hi bir milli bir komnist
partileri, Sovyetler Komnist Partisi, Almanya Sosyalist
Partisi (Alman Komnist Partisi), Bulgar Komnist Partisidir.
partimize Trkiye devrimci glerin
gsterdikleri somuttur. Partimiz, sznn eri is-
patlamaya ... ". Bulgaristan' da iki milyon Trk'n dinlerini,
zorla direnenleri, ile yok
eden, esir dolduranlardan gren, bunu
Trkiye Komnist Partisinin, neresi Trk' tr, neresi diye sor-
mak gerekmez mi? Bilen'in ifadeleri de, TKP' nin
hi bir olmayan bir parti ve Moskova ta-
bir olsa gerektir: "Sovyetler
Komnist Partisi, Partimizin Leninci bir ro-
izlemesine destek TKP konferans ve kongrele-
rinde Parti Merkez Komitesi
da) bile, Sovyetlere olan bir Roma ki-
lisesine olan ifadesi bildirmektedir. TKP'nin Tr-
kiye' deki mcadelelerinden biri de anti-Sovyetizme mcadeledir.
Bilen'in Brejnev'e
Bilen bu diyordu: "TKP'nin yolu-
nu siz komnistler ise, bir gn
mnasebeti ile ant "Sovyetler
gz gibi ant ieriz"
TKP yneticilerinin Sovyetlere bu denli TKP'nin sun'i
nefesle ifadesidir. Marksist
pek ok komnist, seslerine zaman,
Sovyetlerin TKP'nin ifa-
deden ekinmemektedirler.
TKP'nin Trkiye iindeki Cephe da, Partinin genel
Sovyet gre
bir szgelimi Maden kyllerin elde edil-
mesi iin kooperatif ve buna rnek gsterebilirizll.
Trkiye' de Sol Hareketler l ss3
Sahir Bekel' de Siyasal Bilgiler Fakltesi'nde iken
sosyalist, ilgi derneklerinde ve Fikir Ku-
lplerinde eylemlerinden 12Mart1972'de okuldan
bir bularak gitmeyi
gittikten sonra Trk Federasyonu" a-
TKP yesi de taban
da aktif rol oynayan Beket daha ok Trkiye' den gelen demokratik sos-
yalist genlerle Trkiye'li ilericiler
1974
nin Sesi" yneticileri yer Nihat Akseymen'in ynetti-
Grubu'nun, iinde Ynetim Kurulu Cavlu Cuflaz, Ay-
dan Bulutgit bulunuyor ve Sesi" gazetesinin ynetimi ise Sahir
Beket Aydan Bulutgit Halil Tunsever, Hayri
dan yrtlyordu. Bu derginin Avrupa' da Trkiye' de
e konusunda daha nce Trk
ilerinin Frankfurt blgesinde faaliyet
gsteren Sahir Beket 1975 Sesi" gazetesini, kur-
matbaa ile burada Nihat Akseymen kendisini
Komitesine ve Akseymen sonra onun yerini Bekel al-
Sekreteri olduktan sonra Bilen ile iin
Sahir Bekel, Almanya'ya gitti. 1977 ise, de
yasal sre dolduktan sonra polisi
drt buuk ay hapishanelerinde tutuklu Sonunda,
edildi ve Trkiye'ye dnd. O gnlerde Aydan Bulutgit
re' den Trkiye'ye Marmara Blge Komitesini Birol
ile yrtmekteydi. Sahir Beket da Aydan Bulutgil'le
tu. Sahir Bekel' e, Aydan Bulutgil hemen TKP
nu verdiyse de, Bekel bu grevi kabul o gnlerde
ci yararlanarak, ihra Siyasal Bilgiler Fakltesi'ne ye-
niden 1979 Aydan Bulutgit Ankara'ya geldikten
sonra, Beket tekrar illegal gruplarla ilgi 1980 Temmuz
da Ankara Komitesi yesi
1980 ikinci Sahir Beket TKP'nin ideolojik
iyi grevlerin yerine konusun-
da hayata geirilmesi parti tutuklan-
Tutuklananlar Aydan Bulutgil'de Partiyi
yeniden iin 12 Eyll sonra
evre bulamayan Sahir Bekel, orada 1981
tos'unun ilk gnnde tevkifat kalan militanlarla bir yap-
"TKP /Devrimci Kanat" fraksiyonunu Bu fraksiyon,
daha nceden varolan parti ii muhalefetin yeni
idi. Sahir Beket TKP'nin ynetici oportnist ka-
5541 Aclan
bu muhalefeti Oportnistler, mcadeleyi
sadece ideolojik alanda yrterek, partinin Bilen, Aram Pehli-
vanyan, Zeki pasif illegalitede uygulu-
Bunun iin tek tek bireyler
ideolojik mcadeleyi rgtsel bir mcadeleye
mek iin aba harcamak gerekti. Sahir Bekel diyordu:
"TKP'de rgt ii bir muhalefet da muhalif olunan
TKP TKP'nin oportnist ve komnist ynetimidir. Mcadele
ideolojik dzeyde yrmektedir. ideolojik savu-
nanlar, bir srdrmekte-
dirler. Bu ne rgtten bir isim ne de TKP'yi onun yerel
rgtlerini ynetme ve sadece ve sadece
tek tek benimsemesidir. Yani rgt-
sel bir ve sonu elde etmek iin fikirsel bir bu
birlikteliklerini srdrme ve
Sahir Bekel, partinin faaliyette gnlerde, Cebe-
ci semt daha sonra Komitesi
demokratik rgtleri ve ajitasyon propaganda sorumlu-
Parti yelerinin iin Bro"yu
12 Eyll sonra da "TKP /Devrimci Kanat" frak-
siyonunu
Bu TKP'nin btn illegal faaliyetlerinin dk-
mn yapmak TKP'nin, Gorbaov ynetimi ile taktik
dikten ve Trkiye Komnist Partisi haline sonra,
TKP Genel Sekreteri Nabi bir
eski TKP'nin znesi szlerinin gerekle ilintisini ve TKP'nin,
TBKP'nin hem znesi hem nesnesi gstermektirl4.
Zeki a Moskova, kendi olan Aram Pehli-
van yan ile Bilen' in kinlerine engel olduktan sonra TKP iinde ilk
blnme, Nihat Akseymen'in, Bilen tasfiyesi
tur. Moskova buna ses ise de, Nihat Akseymen'i de feda
Siyasal Bilgiler Fakltesi iinde ve grup-
larla sonra ye Nihat Akseymen ve
Merih Akseymen, Zeki gelen bir Londra'ya git-
ve orada Zeki Nihat Akseymen'den
nce Londra'ya giderek TKP ile TKP' nin Avrupa Mer-
kezinin karara sempatizanlar Zeki' den,
Trkiye' den bir ekirdek listele-
Nihat Akseymen, hem Zeki'nin iindeki ekirdek adamla-
biri, hem de eski TKP'lilerden ' nn idi. . ise 1951
gerek parti faaliyetleri dneminde gerekse cezaevindeki
Mihri Belli-Zeki Zeki'nin
Trkiye' de Sol Hareketler l sss
Nihat Akseymen Londra' da ekirdekten sonra, Tlirk
rencilerden bir taban zerine Grubu" denilen, parti
fraksiyonunu 1970'li sonra Londra gru-
bunun eylemleri Sesi" gazetesinin
ile, Trkiye' de TKP iinde toplanacak olan komnistlerin
re' de nemli ve
Trkiye sorumlusu TKP'liler (Aydan Bulutgil, Sahir
Bekel, Meri gibileri). eylemleri ve Nihat
Akseymen'i bir anda nde gelen bir TKP lideri haline daha
serbest ve ile Trkiye' deki devrim
momenti dergide ileri srmeye Nihat Aksey-
men'in Bilen ve Mosko-
va'ya raporlarda Trkiye ile ilgili istihbarat ve
"Bizim Radyo"ya malzeme iin sempatiyle Ni-
hat Akseymen bu TKP Merkez Komitesi Veli Dur-
sun takma zellikle belli bir tarihten yani, Al-
manya grubu ile ipler koptuktan sonra Nihat Akseymen, "Bizim Rad-
yo" Scotland Yard ile
sulamalara muhatap Bilen
Scotland Yard olabilirdi. Buna
Sovyetlerin de para ile Nihat Akseymen, Reha tak-
ma de lks villalarda bir hayat srme
Bilen, Nihat Akseymen'in duygusuna
TKP iinde btn tarihi boyunca kariyer olarak ta-
ve KGB'ye de hcumlarla Nihat
Akseymen'i kk Bilen, eski ve her
zaman TKP iinde kendi (Moskova' da
Trk komnistlerini KGB' ye jurnal Baytar Salih
Ali Cevdetleri kamplarda Hikmet, Polonya'da
Isaac Deutscher'e bir beyanatta
"Stalin" dneminde 1.000 kadar Trk komnistinin
ni Bilen" ve "Erdem
KGB isimlerini
Bilen, daha, 1976'da Berlin'de toplanan Avrupa Komnist ve
Partisi Nihat Akseymen'e koymadan 1977
"Konya denilen TKP da (Moskova' da top-
"Trkiye Emperyalizmin diye bir yorumda
Nihat Akseymen bundan yararlanarak, R. im-
ile bir kitap nc kadar (1979)
Bilen'e ithaf edilen yer "Bilen btn m-
rmz tmyle
Leninci ilkelere, devrime bu bilin ve onurdan
5561 Aclan
taviz gcne, devrimin utkusuna, senin
gibi inatla, tutkuyla dnmesine, karamsar-
oportnizmin her trne, her belirtisine
ve Leninci bir Leninizm'e ve proletarya
enternasyonalizmine, Lenin'in lkesine, devrimlerin kalesi Sovyetler
ne gibi senin zverili, e-
tin, onurlu yolundan and ieriz". Bu kitapta,
mail Bilen'e kabul ettirilmek istenen tez, Trkiye' de devrimci potansiye-
lin var emperyalizmin bu
gerekli idi. 1978-79'larda, gibi Trkiye' de Dev-Sol, Dev-
Yol TKP (ML), Acilciler, THKP-C gibi gerilla rgtleri gnde en
az sekiz, on ldryor ve buna lkc tepkiler de
Nihat Akseymen, bir i
"TKP'yi de olarak silaha R. Yr-
nszn yazan William Pomeroy, Amerikan Ko-
mnist Partisinin, Filipinlerden sorumlu, bir gerilla Trki-
ye' de bir da
Nihat Akseymen sz konusu sonra,
Berlin grubuna rgt iersinde faaliyet gstermeye
Bunun zerine Almanya grubu, Nihat Akseymen ko-
nusunda tedbir ve konu, 1977' de Al-
. manya grubu ilk defa Merkez Komitesine getirildi. Aydan
Bulutgil'in mahkemede gre, Merkez Komite yesi oldu-
halde Nihat Akseymen Bi-
len, uzun bir sonra, Nihat Akseymen Alman-
ya Grubu'nun Merkez Komitesinden Nihat Akseymen'in
TKP rgt iinde pek oktu. Londra Grubunun en
TKP Cephe rgt Genlik idi. Bunlar,
Almanya' daki merkeze olanlar Sesi
Grubu" ya da Grubu" olarak 1980'lerde ise
"TKP-Leninciler" bir konferansta yeni bir grup daha Bun-
lar da "TKP-Leninciler Grubu" Bu son grubun Trki-
yedeki eken Avukat Haluk Yurtsever ve de
Seha ve Hikmet Esen' de TKP nce
sonra da TKP' den TKP Kongresi
Bilen Oysa gre, TKP Kongresinin ihra
gerekiyordu. 1983 TKP Kongresinde, Bilen' in keyfi kara-
Merkez Komite olarak gsterildi.
Bilen ve Nabi olanlardan biri de, parti kod
H. Erdal-Hasan Erdal olan Meri, gnn birinde
geti ve Nihat Akseymen ile Almanya grubu
ve 5. Parti Kongresinde de Meri'in
Trkiye'de Sol Hareketler l ss7
TKP' den ihra kararlarda yer
Bu blnme, kopma ve ihralardan sonra, 1981 ile do-
oynamak isteyen bir sre tevkifat
Sahir Bekel ortaya Ankara Komitesinde tutuklanmayan
kendisi idi. Kendi grubunun ortaya Sahir Bekel,
"1975'te partiye kk bir
muhalefet bizi ezip Muhalif olanlar
TKP'ye TKP'nin oportnist ynetimine Ezilen mu-
halefetimden Tabandan, muhalefeti
1981 sonra bir sre
Sahir Bekel, gne kadar
Blteni" 4 bir Partinin
bulunan kariyeristlik, oportnistlikle bu bltenlerde.
Onlar Sahir Bekel' e gre, partiyi idare Partiyi biz idare
edecek ve diyordu. Tenkitlerin de, Bilen d-
neminde partinin yan-legale ve "rn" dergisi, Yo-
lu" ve polise
TKP' nin elli beri de bir kongre Sa-
bir Bekel' e gre gazetesi yeterli parti CHP' ye
bel Ulusal Demokratik Devrim (UDC) tabanda tepe-
de bir koalisyon (cephe) formlasyonu idi.
Sahir Bekel TKP sonra,"Keskin" kod
muhalefet grubunu hemen rgtlemek istedi. Daha yakalan-
"TKP-Devrimci Kanat" fraksiyonunu
Merkez Yrtme Brosu de Sahir
Bekel getirildi, Blteni"nden birka
daha bildiriler
#Trkiye Komnist Partisi"
TBKP'nin znesi Nesnesi
" .. .TKP'nin devralan bu Trkiye
devrimini utkuya yeteneklidir. Bu ta-
rihsel grevi bizden sonraki ... "
Haydar Kutlu Nabi TKP 5. Kongresi

27 1960 sonra, zellikle "YN" dergisi
bu derginin toplananlar ve y-
lesine byk umutlara ki, Haydar Kutlu'nun epigraf ola-
rak szlerine uygun "her ne olursa olsun .. "
ile niversitelerde profesr, doent, asistan sosyete ya-
sss 1 Aclan
Sovyetlerin
olarak

en azo indirebilmek i\in,
son derece ince bir politika
izleyerek, kamuoyunu,
Sovyetlerin yeniden


da lks dairelerde di-
yorlar, sanat etkinlikleri ve her gn meydanla-
dolduran, yapan niversiteliler ile propaganda
ritmini tutmaya
Bu defa, Haydar Kutlu' dan gelen mesaj (5. Kongre' deki
1960-1980
trklerle sren ve sonra noktalanan ve
devrimin haline gelen "Sosyalizm-Komnizm"in gi-
derek, Krt terrist rgtlerinin haline yeni te-
lif edici hedeflere ynelikti.
"Sol Birlik" taktikleri gibi, Trkiye
komnistleri da bir Ama
kusuz, TKP iin "Sol Birlik", ile TKP'nin bir atlama
oldu. Haydar Kutlu, TKP'nin 67. nedeniyle
"Trkiye Komnist Partisi'nin Sesi Radyosu"nda bir
da (10 Eyll 1987) gibi, iki devrimci partinin, Trkiye Ko-
mnist Partisi ile Trkiye Partisi'nin tek 'bir Komnist Partisi ola-
rak tamamlama srecine bulunuyor" diyordu.
Kutlu'ya gre gl bir Komnist Partisi hedefi bu
meydi. nk kendisi de bu partinin iinden legal mcadelenin
seim yararlanarak, TBMM'ne 15 mil-
letvekili giden 300.000'e
TKP'nin son Haydar Kutlu'ya gre Nabi
iki partinin Trkiye Partisiyle birlik srecinin
byk bir parti de Kutlu'ya
gre ve bir iindeydi. Nabi'ye
gre (Haydar Kutlu) gl bir Komnist Partisi olmadan ve
lkemizin kaderini mmkn Ancak bu
me tahakkuk ederse, toplumsal ilerlemenin yolu Bu
havanda su dvmekten bir Brksel' de
Behice Boran ile TKP Genel Sekreteri Haydar Kutlu, Belika Ko-
mnist Partisi'nin bir salonunda, ile TKP' nin 7 Ekim
1987'de ilk bir taraftan demo-
krasiden bahsederlerken, taraftan demokrasiyi her gn
askeri idarenin iktidara gerekten siya-
setin olan, Trk Kuvvetlerinin st ynetimi ge-
dikler (Bkz. Ek: 4) ile TKP' nin
ni ve "Trkiye Komnist Partisi" ilan eden toplan-
Krt meselesine, program adil, demokratik ve
bir zm getireceklerini Oysa Trk milletlinin
ne kadar hassas tarihini okuyanlar
da ok iyi bilirlerdi. Ama TBKP yneticilerinin bundan haberi yoktu.
Trkiye' de Sol HarekeLler l ss9
Haydar Kutlu Nabi 10 Eyll 1987'de "TKP' nin Sesi
Radyosu"nda Trkiye Komnist Partisinin pro-
gram btn devrimci sol glerin ilgisini syle-
mesine Trkiye iinde byle bir ilgi hi bir izlenmedi.
O da, daha ok eski lilerden bir
Mehmet Ali Aybar'a gre, TKP ile 13
bat 1962 tarihinde kurulan TKP'ye ve ondan sonra TKP'ye
kadar geen srete, Nabi (Haydar Kutlu)
TKP ve Haydar Kutlu sorununu gndeme
getiren gazetesi muhabiri Turhan Aytul tepki-
nin, Mumcu' dan gelmesi ilginti. Mumcu:
"TKP Genel Sekreteri Haydar Kutlu, gazetesinden Turhan Ay-
tul ile TKP'nin Gorbavo'un izgisinde
Kutlu'dan trl beklenir miydi? Dn,
TKP Brejnev'in izgisindeydi, nceki gn daha nce de
Stalin'in. TKP'nin siyaseti ve ideolojisi, Kremlin'in izgisindedir. Ne
bir ne bir solda. TKP, Gorbaov'dan nce, Brejnev'in
siyaseti bugn ise Gorbaov'u ... TKP, Gorba-
ov'un izliyor. Bu yzden Haydar Kutlu bi-
linen, Nabi bir siyaseti tersine
yine o siyaseti " ... Bu Sovyet bro-
krasisinin, Kremlin gibi bir ylesine kr kr-
ne ve ylesine" emir-kumanda zinciri iinde" ... 19. Taha Akyol'a gre de
TKP bir parti bir koldur20. Taha Akyol da, "Fikri bir ka-
naat, sosyolojik bir doktrin olarak Marksizm su ve olamaz"
diyen bir Mumcu ile bir tesadf de-
ister solcu olsunlar, yurtsever insanlarsa,
gstermekte TKP'nin Genel Sekreteri
ile, Genel Sekreteri Dr. Nihat Trkiye'ye gelme karar-
da Kimi yazarlar, illegal TKP
hapiste yatarken ve illegal Komnist Parti ge-
rekeli hkmnde, Nabi bu Partinin Genel Sekreteri
Aydan Bulutgil, Sahir Bekel ve Parti Merkez Ko-
mitesi yelerinin Almanya'da- Merkez Komitesi
kendi ifadeleri ile kararda yer Nabi
(Haydar Kutlu) olur da Trkiye'ye gelebilir, hapisler-
de yatarken olur da, Trkiye' de ellerini sallayarak dola-
diye biimlerini de Prof. Mmtaz Soysal
... Ama btn bunlardan sonra TBKP'nin yneti-
cilerinin byk hata bir nokta var iki, ilerisi iin ok nemli:
Gelirken bir milletvekili, gazeteci getirip
bir Trkiye' de yasal bir
560 \ Aclan
komnist parti amalayan, Tr-
kiye'nin konulardaki he-
defleyenlere yarayan bir show. zihniyetinin
ve Ege meselesindeki Elenizmin gnll savu-
kadar herkesi kapsayan, onlara bayram ettiren bir
gsteri. Avrupa bir kez daha Trk demokrasisinin kurulma-
olmak ile, Trkiye'nin hassas yakala-
onu birbirine ...
Byle bir ortamda TBKP yneticilerinin bir
da gelmeleri, belki Trk sempati uyan-
bir tam tersine, 'kffara' da kal-
bir sefere ... evrensel korun-
btn bir biitn bir toplumun onurunu ve gururunu
uzak durmak gerekir ... TBKP yneticilerinin

gibiydi. Ancak byk .. hep vurgulanan, hep belir-
yolun sonuna
Trk solu lilen, hep sylenen ve
fork edecekti
destekle geldikleri iin kendilerine sanmak, en
bu tantanayla sunmak ...
Oysa soldaki yapanlar, kendi
onuruna ve gururuna, milliyeti syleyenlerden de daha
fazla nem vermek Bu ifade de Sol'un, TBKP'ne ba-
rnek bir belgesidir.
Trkiye Komnist Partisi'nin program
komnistler de Onlara gre, TKP tarih iinde siya-
setiyle Trkiye' de kk Parti tarihi daha ok
polisiye olaylar iinde belirlenirdi. 1973 sonra, 1977
TKP' nin 3. ortaya On sonra da yeni
bir program ile TKP sonra TBKP
program nce illegal olarak da
Avrupadaki Komnist partilere benzer bir komnist partisinin, Trk
siyasi legal olarak girme ihtimaline bir onay gsterdi-
ler22 .. zet olarak "Gelenek" isimli dergiye gre, TBKP tesli-
miyetidir, Eurocommunismin ilkelerinden de ileri gitmektedir, termi-
nolojiler, kavramlar
la ifade etmekte, Devrim ise, TBKP
gre
TBKP Program Nedir,
Ne Amala Kaleme
Program zerindeki nce, bundan
sonraki blmlerde Gorbaov'un Glasnost
ve Peresfroika da Leninizmin ideolo-
Trkiye'de Sol Hareketler 1 561
jik rnlerinden biri tekrar TBKP' nin
program bu perspektiften ele ve gerek ola-
da budur- belgenin nedenini daha kolay anlayabilir, program
daha kavrayabiliriz. TBKP program
ne Gelenekilerin ifade ettikleri gibi bir "teslimiyetin" ifadesidir, ne de
iindeki ana fikirler, Haydar Kutlu ve Behice Boran gnn
bir Haydar Kutlu ve Behice
Boran olsa olsa ilkelerin, Gorbaov
na ters Leninci ideolojinin redaksiyonunu
Program ve Mihail Gorbaov'un SBKP.
MK. 27. Kongresinde rapordur. Sovyetlere dnya a-
komnist cephe Dnya Konseyi, Dnya
Sendikalar Federasyonu, Dnya Demokratik Genlik Uluslara-
Federasyonu ve
Sovyetlerin politik platformda srdrdkleri
mcadelelerde stratejik savunma projelerinin engellenmesi,
nkleer denemelerin Sovyetlerin iin dev-
srdrecek bir alt
ve bilhassa en ilginci dini azami mevcut yne-
timlere gler ya da dini rgtlerle ittifaklar
hedefleri mcade-
lesi eylemleriyle destek kampanyalara Sadece,
bu cephe ve Moskova' daki "Komnistler Ara-
Kurulu", 1943 szde ama
her zaman var olan Rus devletinin yeni Komn-
ternden Bu da Rus taktiklerinin ve bu taktiklerin ko-
mnist partilerinde ortaya koymakta-
Gorbaov' un szde
orta menzilli nkleer belli oranda konusunda an-
btn gzne baka baka yrtlen bir
aldatmaca oyununun en nemli grntsdr. Sovyetler bu
gne kadar bu silahlardan bir tekini bile imha sahte
imha ediyor grntsyle
Gdk TBKP dahi, program ve blmnde rne-
grlen Amerikan emperyalizmine ve NATO' ya
deneyimleri verken, birka sonra da ikiyzll-
sergilemekten SO'li lkede ve
dnyada durumda meselesinin yeni boyutunu,
demokrasi meselesinin yeni nemini gz nnde tutarak, iinde bu-
stratejik devrimin
maya hizmet edecek olan bir ara, ve demokratik yemlenme ola-
rak Parti, stratejik izgisini, Tr ki-
5621 Aclan
ye'yi Amerikan emperyalizminin olmaktan
kurtarma ve demokrasiyi kazanma olarak belirliyor". Oysa Behice Bo-
ran'la birlikte Haydar Kutlu 7 Ekim 1987'de Brksel' deki toplan-
aynen "te yandan 21. yeni
bir dnya ABD ve SSCB prensip
nkleer silahlarda uzun sonra ilk kez indirime gi-
dilmesinin yolu bir gvenlik ve ye-
ni bir sisteminin filizleri beliriyor ... "
Yeni Komntemin cephe destek kampanyalara ko-
nu Sovyetlerin stratejik TBKP' nin program tasa-
da yer grmekteyiz. Tabii' Gorbaov'un
Glasnost ve Perestroika taktiklerine dikkatle
adapte edilerek .. Szgelimi, SBKP MK 27. Kongresinde Gorbaov'un
siyasal raporda: "Grevimiz Leninist biimde, iinde
zamana bir ve
ile gerek partinin ... Her yn-
den, gereki bir ... " TBKP'nin
blmndeki Gorbaov'un
byk bir benzerlik "Trkiye Komnist Parti-
si'nin bu TKP ve devrimci temellerde birli-
bir program zamanda gnmzn meselele-
rine yeni politik (Perestroika) her iki partinin ortak ilkele-
ri dzeyinde zamanda stratejik
yi (Perestroika) ifade eden bir Tabii Gorbaov'un 27.
Kongre' de raporunda yer alan (Glasnost),
(Perestroika) sadece bir aldatmaca motiflidir. Gorbaov raporunun
z, Lenin' den Stalin, Malenkov, Brejnev siyasal
gibi, TBKP' nin program da znde
TKP ve stratejik
Szgelimi, blmnde yer alan ve grlen ifade-
lerin, II. Dnya TKP' nin btn yer
ve ulusal
Amerikan emperyalizmine, NATO'ya demokrasi
iin mcadele bilincine (Haydar Kutlu'nun NATO'ya
ancak btn yana
ve gazetelere, szgelimi Cumhuriyet gazetesine ver-
(29.10.1987 tarihli) Demokratik evrelerde,
Krt Krt ulusal probleminin kabul edilmesi,
hareketinin sendikal hareketin ve kitle
glenmesi, toplumsal ilerlemenin, demokratik ve sosyal
elde edilen deneyim ve TKP'li ve
ile
Trkiye' de Sol Hareketler J s63
belirtirsek, yle ki bir
TKP ve TBKP' nin, Trk
ile uzaktan ve bir yoktur. Bulgaristan' da
Trkler' e zulm ve Hay-
dar Kutlu ve TBKP bile, takbih edici bir tek ve beya-
na program yer Haydar Kutlu'nun ve
Behice Genel Sekreteri Dr. Nihat hi bir
ve yer sadece iki ulusun ve
Trklerin) kendi siyasal ve diyaloglar tavsi-
yesiyle
TBKP' nin, "Krt Meselesi"ni, kapitalist lkelerle gn-
deme getirmesi, Sovyetlerin, bu lkelerdeki faaliyetlerinden esinlen-
mesinin sonucudur. TBKP program "Krt" meselesine, bi-
ze gre amala yer verilmektedir. Birinci PKK ve Krt-
parti ve -zellikle Irak'taki- Krt etkileme gi-.
sahip Trkiye' de etkisi
Trkler ile hareket ve oy potansiyelini ikinci ama,
ve Trkiye'nin bir blge-
lerle suni bir "Sosyalist Krdistan" devleti kurmak ve bu koridordan
Sovyetlerin zengin petrol ele geirmek iin
inmesini nc ama da, Trkiye'yi szde "federatif" bir,
lke haline sokarak, geleneksel merkezi otoriteye ve kuvvetlerin birli-
dayanan Trkiye Cumhuriyetini Sovyetlere
lamak, lkeyi uydusu haline sokarak, Trakya' dan, atalca'ya
kadar olan blgeyi Bulgaristan ve Yunanistan taksim etmek,
kadar iki lkeyi sokmak; Orta Anadolu' da
"Trkmenistan" diye kk bir blgeyi Trk devleti olarak kabul ede-
rek, Trkiye'nin btn etmek; Sovyet
nfuzundaki Suriye'ye Tabii, TBKP'nin sylemeye cesaret
bir husus ta, illerinde bir
Trk Sovyet ekmek, gerekirse,
Gneyde (!) bir Ermenistan gz yummak,
komnist Trkiye'yi (!) szde bir "federatif" Halk Cumhuriyeti
gibi tek bir devlet olarak ortaya Bu yorumumuz
na speklatif gelebilir; anti-Sovyetizmin had bir olarak
kabul edebilir. Ama kadar Sovyetler kural olarak
iin, insanda byle bir An-
cak, gerek da olsa byledir.
Polonya devletini kuran Sovyetler, 1939 Hitler Al-
(23 1939'da imzalanan Sov-
yet-Alman Sovyet Molotof, "Al-
manya, en zamanda sona ermesi iin abala-
564 J Aclan
Trkiye'ye ynelik
faaliyetlerden almak zere,
hemen hemen
btn siyasi mahvelleri
iindeydi.
Bunlardan biri de Bel\ika
Komnist Partisi ydi
yan bir devlettir. Eski yeniden herke-
sin gibi hi bir biimde sz konusu olamaz"
beyanat Bu gn ise uydusu olan
Almanya' da yzde bir ve 20 tmenlik bir aske-
ri gle "Demokratik Alman Cumhuriyeti"ni kurduktan so-
nra" Alman deyimini kendi lkesinde ve btn
peyklerde onun yerine "Hitler deyimi-
ni kullanmaya Oysa Almanya'ya
gnlerde zafere ok Stalin, Yahudi
Ehrenburg'a, Pravda da, "Alman ldrnz"

TBKP'nin program yedi ana blmden
yor. Gnmz ana ve ve
Dnyadaki Durum, Blgede Durum; Trkiye'nin Dzeni ve Durumu
ana ara ise, Trkiye'nin Dnyadaki Yeri, Ka-
pitalizm'in ve zgllkleri, Ekonomik ve Politik
Devlet Rejim ve ve Demokra-
tik Yenilenme Stratejisi ve Gleri ana Stratejik izgimiz,
ve Demokratik Yenilenmenin Toplumsal Gleri, ve Demo-
kratik Yenilenmenin Politik Gleri; Trkiye Komnist Parti-
si'nin Bugnk ve Demokratik Yenilenme,
ana iinde, Demokratik Bir Rejim Egemen Bir
Pditika Ulusal Ekonominin Korunabilmesi ve Mo-
Yoluna Koyulabilmek Emekilerin Hayat
Krt Ulusal Meselesinin Adil Demokratik ve
zm Genel Meselesinin zmne Bulu-
nabilmek ve Demokratik Yenilenme Diyalog ve
Temel Ama Sosyalizm ana ise, Sosyalist Tr-
kiye, Kapitalizmden Sosyalizme Yolu ile son olarak Komnist
Partisi ana yer
Trkiye Komnist Partisi'nin program kimi ko-
mnistler Avrupa komnizmi teslimiyeti bir program
olarak nitelemektedirler. Oysa Avrupa Komnizmine dahil olan
yan Komnist Partisi'nde "Leninizm"; Komnist Partisi'nde
"Proletarya enternasyonalizmi", Komnist Partisi'nde ise hem
Leninizm hem de proleter enternasyonalizmi programdan
Oysa TBKP daha ilk cmlelerinde iki
parti TKP, Marksizm-Leninizm ve proletarya enternasyonalizmi
izgisinde legal ve illegal parlamento ii ve mcadeleyi
etin mcadelenin bugne kadar
Ve bu da
gre, TBKP hi bir Trkiye'ye zg bir sosyalizmin
Trkiye' de Sol Hareketler l s65
de Ama; bir i iktidar yararlanarak
da ya da
gibi Trkiye'yi de ederek, komnist dev-
leti Bulgaristan, ekoslovakya, Macaristan, Romanya
ve Polonya' da gibi. Konumuz iin Sovyetlere esir
bu lkelerin trajik serveni zerinde Bu arada
Kba krizi ABD'nin den, Trkiye'yi etmeye
yolunda sz da yarar
TBKP temeli, Marx, Engels ve Lenin te-
orisidir. Bu programla TBKP, Sovyetlerin,
Suriye'nin, ABD'nin, Federal fanatikleri-
nin, ve zihniyetiyle Trkiye'yi iin
srekli ajitasyon konusu olan Krt meselesine sahip
Szgelimi program son paragraf
"TBKP, ezici kyl,
ve emekilerin, Krt genlik ve
Trkiye'nin ve emperyalizmin, ABD
emperyalizminin, tekellerin ve egemen burjuvazinin geri-
ci ve militarist grev bilir"
"Gnmz ve Meselesi", TBKP
geen ve bir slupla nkleer silahlanma ve ko-
nusunda ABD emperyalizmini ve emperyalist lkelerdeki
kompleksini ve onun hedef "ABD ynetimini gl
bir biimde etkileyen kompleksi erevesinde, bilimsel tek-
nolojik devrimi askeri alana uygulayan ve ekonomide
byk silah tekelleri, yksek rtbeli generaller, st devlet brokrasisi,
birim silahlanma ve propagan-
... nkleer silahlanmadan daha fazla
kar etmeye, dnya ABD'nin ekonomik, politik ve askeri ege-
kurmaya olan bu g, emperyalizmin, ABD
emperyalizminin gnmzde itici
gcdr" Sovyetler'in Afganistan grmezlikten gelen TBKP,
bu Mihail Gorbaov'un 27. Kongre siyasal ak-
Ne ki, Gorbaov daha terbiyelidir: "Kapitalist dnyadaki y-
netici gerekleri anlamakta glk, iki dnya-
blen her trl grubunu kuvvet yoluyla zme
nin periyodik elbette Emperyaliz-
min iinde grnmez gler ve onun sosyo-ekonomik
z, onu iki sistem rekabeti askeri
meye srklemektedir ... Burada silah fabrikatrleriyle etkin askeri b-
rokrat doymak bilmeyen tekellerin ham madde
ve dnya ele geirmek yolundaki agzl
5661 Aclan
meydana gelen burjuvazinin korkusu
son olarak giderek kendine zg meselelerini sosyalizmin
zme gibi birok nedenlerden sz edilebilir.
Bu abalar, zellikle Amerika Devletleri emperyalizminin bir
gibi TBKP, program
bir olmayan Kol" rg-
tdr. Gorbaov da, sanki sosyalist bir lkenin
irkin ve bir gibi, kabahati ABD'ye
yklemektedir.
TBKP'nin program gre "En nemli gc sosyalist
lkelerdir. daha ilk gnnden bu gne kadar sosyaliz-
min devlet belirleyici ilkesi Hadi
bir yana Polonya' da demokratik
korkan Sovyetlerin bir askeri darbeyle komnist parti-
sinin sivil yok komnizm ucubesini de
grmezlikten gelelim. Dubek'in, Prag
kendine zg sosyalizmini iin bu lkeyi komu-
askerlerinin ettiklerini de
Peki, Todor Jivkov'un Bulgaristan'da iki boyunca Trk
asimile etmek iin ve dinlerini direnenlerin
de ldrlmelerini, Nazilere bir
Tuna Nehri'ndeki lm (Belene) ad
ye Trkleri ldrerek nehre atan "en nemli gc
sosyalist lkelerden" olan (!) Bulgar TBKP Jivkov'un hangi
cebine Ve TBKP gibi, SSCB Komnist Partisi ve onun Ge-
nel Sekreteri Mihail Gorbaov, bu cinayetleri sosyalizm
Gorbaov, Sovyetler Par-
tisinin asimile etmeye ynelik iskan sonucu, Rus nfusunu
fazla gstererek, Kazakistan zerinde bir uygulamalara
Kazakistan Komnist Partisi Genel ve Merkez Komitesi-
ne olarak imiydi? zbekistan' da da, Par-
ti Genel Sekreteri azlettirdikten sonra, bir zbek'i Ge-
nel getirerek, zbekistan Komnist Partisi Merkez Komi-
tesini Ruslarla Glasnostu ve Gar-
baov da, eski Jivkov' dan biraz daha rafine
idi. TBKP; sahibi lkelerini grmezlikten geli-
nen gsteriyor ve Bulgar - Sovyet asimilasyon
belgeleri ile dnya kamuoyuna diye, bu lkelere
"Gerici", "Militarist", "Tekelci sermayeci emperyalist" demekten
ka, yani terminolojilerden kfrleri bir
glerinin ortak mcadelesi ve Sovyetler Birli-
bu mcadele dinamik emperyaliz-
Trkiye'de Sol Hareketler 1 s67
min en ve gerici glerinin savunma zorlamak-
Program en bol szck ve terminolojiler,
emperyalizm gericilik, militaristlik ve kapitalizmdir. TBKP'
nin program pek ok yerinde geen "Toplumsal
masum ve her iyi niyetli insan ka-
bul bir TBKP Program bu yeni Gor-
baov kavram terminolojisinin dik-
kati ekiyordu. Ama Gorbaov, SBKP MK 27. Kongresi siyasal rapo-
runda TBKP' nin durumunu bir
(s. 24). Gorbaov diyordu: "Sosyal
(TBKP-buna toplumsal ilerleme diyor, y.n.) komnist ve
hareketinin ve nkleer silahlanmaya olan
hareket de dahil, yeni ve demokratik kitle hareketinin serpi-
lip ifadesini buldu ... " Gorbaov bu sonra
terminolojinin gerek hedefini de vurguluyor (s. 42) :"Sosyal
her stndedir (yani komnist ve hare-
ketlin Leninist srekli devrimi y.n.) SBKP, pratik bu
rultuda Subversif faaliyetler dahil, burjuva top-
her trl yaratacak hareketler, Sovyetler
Komnist Partisi'nin pratik Bu pratik
nimetleri, Gorbaov'a gre (s. 24): " ... Kapitalist dnyada,
zellikle emperyalizmin merkezi olan Amerika Devletlerinde
siyasal glerin da kendini gsterir (abc)."
cmlesinde yerine oturuyor; ABD'ndeki siyasal glerin
da kendini gsterir. ABD' deki paralanmalardan duydu-
memnuniyeti ifade ediyordu. Gorbaov, sosyalist-kapitalist dnya
yapmadan, silahlanma (s. 26), teknolojik
rin ekolojik problemlerden iki sosyo-ekono-
mik sistemin, ortaya meseleleri zmeye olup, ol-
da soruyordu. (s. 27).
Buna TBKP program (s. 12) gre,
sosyalist blokta; son ucuz konut
herkese haklar, kltrel
yararlanma teknolojik ilerlemenin toplumsal ilerle-
meye nitelikli ve gvenceli
gelecek emekilerin gerek anlamda ynetime
ulusal son
yeni bir yeni
Bu kaba propagandadan bir
TBKP, IMF ve Dnya kollektif
yeni rgtleri olarak nitelendirirken (s. 15), birok sosyalist lkenin
ta Sovyetler Macaristan, Polonya, Yugoslavya olmak zere hep-
568 J Aclan
sinin Dnya olan unutuyor, IMF ile gr-
mezlikten gelerek, "kollektif yeni oldu-
ifade eder duruma Gorbaov'a
gre, sosyal toplumun daha sonraki
me lke iinde ve ekono-
mik, siyasal, bilimsel, teknik yeni etkenler harekete geiyor. Devletlerin
ve birbirine gderek daha da (abc).
politika, ister ekonomik ve sosyal kapasitesi, ister toplumun
manevi ehresi sz konusu olsun, btn bunlar, her devlete, zellikle
kesin istekler (s. 22). TBKP' nin program far-
Kltrel da bunu anlamaya
grnmyordu. at ile ile ge-
de, gnmzde de TKP ne ise, TBKP'nin de "hem nesn-
esi hem znesi" TBKP yneticilerinin, Gorba-
ov'un ifadesi ile dinamizmi
ve i ile hite ilgisi yoktu. Program
sadece siyah ve beyazdan ibaret gryordu.
TBKP' nin program vurgulanan nokta, sosyalist-kapi-
talist lkelerin mali nc Dnya lkelerine
kredilerdir. TBKP' ninen kaba beliren niyeti, bu yar-
(ekonomik ve mali alanda) sayesinde, kazan-
lkelere, bloklar nc Dnya Devletlerine sosyalizmin ca-
zip gelmemesinden ve korkudan bir
ve Gney Yemen sosyalizmin (n-
c Dnyada) rneklerden sadece ikisiydi. Trkiye'de, ay-
sosyalistler dahi, genellikle ekonomik evrelerde ve
yeni liberal ile lke meseleleri zm arama yolun-
da aba harcamakta, bu da Moskova kitlesel
hareketlere bir darbe indirmekteydi. TBKP program
1960 yaratmak Avrupa' da da durum de-
1968'in "Yeni Sol" kitlesel
hareketlerin sonuncusu "Avrupa yeleri"
da, Avrupa lkelerinin komnist partilerinin milletvekilleri de bulun-
hepsi, bilinli bir Sovyet ko-
mnizmine Avrupa
lar. Zaten, bu lkelerdeki Eurocommunism hareketinin da buy-
du ve Avrupa' da bu hareketin kkenleri yeni Komntern'in II.
Dnya Kongresi'nden sonra Avrupa komnist partileri, Komn-
terndeki Rus onurlu mcadeleler ya
Moskova'mn ile tasfiye ya da bir punduna getirilip
Rusya'ya yok
Avrupa' da ve Trkiye' de, marksist bir dn-
Trkiye' de Sol Hareketler 1 569
yadaki piyasa ekonomisi haberliydiler.
in cesaretle bu de Gorbaov, liberal -
zme Gorbaov da Sovyetler Birli-
temsil sosyalizmin, Sovyet tuvalet
ve bile gazete parala-
ile temizlendiklerinin) olsa gerektir. Bunun far-
olmayanlar, yle ki, en ilkel
daki eden TBKP yneticileridir.
1980'li sonra liberal zmn devrim, Tr-
kiye' de, yeni yeni fark edilmeye Buna "Yeni Mu-
da diyorlar. Muhafazakarlar, yani eski toprak
sahipleri, rantiye burjuvazi ile anda, ye-
ni liberal zm 1980'li sonra, Trkiye de dahil, pek
ok lkede "Yeni Muhafazakarlar" iktidara geldiler. Semenlerin zih-
niyetlerindeki geici daha
nemliydi. Yeni zm, eski ideolojileri Kendilerini bu
yeni ideoloji hakim ideolojilerde
zellikle sosyalist dnyada. ekoslovaklar buna "kendine zg Sos-
yalizm", Aybar Trkiye'de, "gler yzl Sosyalizm" derken, Avru-
pa' da "Eurocommunism" ile komnist partilerinde kopmalar
in ve daha sonra da Sovyetler kendi iin, hatta ve hatta
dnya iin, Leninist ideolojinin kaypak zemininden yarar-
lanmak suretiyle, Lenin' e yeni ideolojik bulunarak, Glasnost
ve Perestroika ve ile yeni
"Yeni tarihsel perspektifle ba-
yeni bir ihtilaldi. Gorbaov'un 27. Kongre'deki raporunda bu
yeni ihtilalin Ama TBKP, bu raporu, y-
zeysel ve biimsel olarak dokmante etmeye program ta-

Her Dnya O devlet
brokrasileri, kaderine el koymaya toplumla-
byle ok te-
sine daha iinde durumun
bunun iin de cesaretli olmak gerekiyordu. Bu anlamda, hala
Londra' da, Avusturya kkenli bir filozofu
olan Friedrich Von Hayek, 1943 sonunda byk grlt koparacak
kk bir kitap "Klelik Yolu". Hayek, Churchill'in Milli
Birlik hkmetine bu sert toplumu
iin ekonomisi bahanesine suluyordu. Bu
tirmenin, demokratik lkelerle totaliter lkeler btn
yok etme tehlikesi Son olarak da
bu devleti Sol kadar da gstermek
SSCB'nin tasfiyesi,
zamanda
hareketlerin de tasfiyesi
demekti. Bunu Reagan ile
Gorbaov, ardarda
dzenledikleri zirve
dnya
kamuoyuna deklare

5701 Aclan
la, eserini, "Btn partilerdeki Sosyalistlere" ithaf ediyordu. Trkiye
Komnist Partisi'nin bundan haberi yoktu. Ama patronlar
olan yeni Sovyet brokrasisinin haberleri elbette. Gorbaov bu
"haberli" hizip ortaya bu nedenle TBKP'nin
program ta 1943'lerin Klelik Yolu'nu neriyordu.
Program gre (s. 15-16) "her zaman blgeye
kendi stratejik blgenin, petrol ve
smrmek ve blgenin ilerici g potansiyelini ezmek
olan ABD emperyalizmi, gnmzde blge dev-
letlerini anti-Sovyet bir mutabakat temelinde,
rultusunda ynlendirmeyi birinci ama olarak grmektedir ... Blgeyi
NATO'nun eylem katmak. .. Devlet, milliyetler, etnik gruplar
ve gerginlikleri Sovyetler teki
anti-emperyalist gleri (yani Avrupa lkelerini y.n.) blgeme-
selelerinin zmlerinin Gorbaov, ABD ile Sov-
yetlerin ortak bir dil (s. 40) 27. Kon-
grenin siyasal raporunda, olan Sovyet ya da komnist
tehdidi efsanesi, silahlanma ve emperyalist lkelerin
gstermek geliyor" ifadesini
Silahlanmadan Gorbaov'un, TBKP Sov-
yet glerinin vgs ise (s. 11) : "Sovyetler
ve sosyalist lkelerin etkin, po-
litik ve ekonomik potansiyeli, askersel gc (ab) emperyalizmin sal-
geriletmeyi mmkn .. " ya
TBKP program bir taraftan Sovyetler olmak
zere, sosyalist lkeleri gsterirken, te yandan Sov-
yet ve sosyalist lkelerin "askeri gc" ile demokratik Sov-
yetler (!) tahdide Gorbaov'a ters
gibi, insana Don gln
TBKP'nin, program husus,"Toplumsal ilerle-
menin" ksteklenmesidir. Yani, komnist ve hareketlerinin ilerle-
mesinin engellenmesidir. Bu da "Emperyalizmin ve milita-
nist Dikkat edilirse, bu TKP' nin, sokak ve gar-
drop srekli "Polis" benzemektedir.
platformda gibi, ulusal platformda da, Sovyet ya-
gvenlik nlemleri ki, Al-
manya, yzde yzde zerinde
kurmak iin, 20 tmen Rus askerinin, polisin, istihbarat
rgtlerinin ihtiya duyuyorsa, demokratik her lke de i ve
dnyada bu nlemleri NATO, Sovyet
savunma yneliktir; ama Sovyetlerin
kendi lkelerdeki kul-
Trkiye'de Sol Hareketler 1 571
eden ve
askerleri, son olarak, Bulgaristan'da Jivkov'u,
Trkleri genoside tabi tutmak iin desteklemekte,
suu Oysa NATO'nun kendi yesi bir devleti g-
Buna TBKP, program TKP dnemin-
den kalan eski srdrlerek, (s. 13):
"Toplumsal ilerlemenin ve dnya ulusal nn-
deki temel engel, emperyalizmin ve militarist
Bu her nce "Sovyet tehlikesi" propaganda-
ile Sovyetler ve dnya sosyalist sistemine
askeri stratejik stnlk bir yandan nkleer ilk imka-
ele geirmek, te yandan da Sovyetler ve sosyalist lke-
lerin ekonomik tketerek baltalamak, byle-
ce dnya toplumsal ilerleme srecini engellemektir". Akla ge-
len, bylesine Sovyetler ve peyk lkeler
yerine, daha Trkiye' de legalite gdk bir rgtn yap-
iin syleyen bir
TKP, Sovyetlerin ile yurt Trkiye'ye
de bu Trkiye'nin Avrupa
iinde yer olarak, TKP' nin legalite gerekti-
tehdidi ile (program motifleri legaliteye
rak) Trkiye'de yapmak istemekte-
dir. Tabii bunun n "Sol Birlik"
sonra, Trkiye' de on legal faaliyet sresi geiren ile "sz-
de" TBKP
TBKP' nin program gre, ge-
kalesi ABD emperyalizmidir" (s. 14). Gorbaov'a gre de "G-
nmz emperyalizminin merkezinin Devletler,
Avrupa, Japonya gizli ve doludur ... Avru-
pa ile Japonya, ya da burada patronun yerini alma-
ya Hatta teknik nclkte gibi, Amerikan egemen-
geleneksel bir Devletlere meydan okumakta-
.. " Gorbaov'un SBKP' ne kendi perspektifleri iinde 27.
Kongreye rapor vermektir. TBKP program ise sloganlar topla-
bir anlama gelmemektedir. Gorbaov'un, kapitalizmin;
bir kltr ve boyunca manevi
rin erozyonunu (s. 39) TBKP de program
olarak kltr konusuna da (s. 14).
TBKP, Program diyor: "Kapitalizmin
politika, ideoloji, kltr ve ahlak
lara yol TBKP' nin bu bir
daha temellere oturtmak Gor-
5 n I Aclan
baov'un ifadeleri bir tercme kurban gitmedi ise,
sanki tarih boyunca manevi komnistler
da, kltr yoksulu kapitalizm, onbinlerce beri komnizmin ya-
kltr erozyon haline Gorbaov
aynen diyor: "Kapitalizm, halklara bir kltr
lar boyunca manevi erozyonunu da ... "
Gorbaov, ne de olsa komnizmin dar bir trl kurtu-
lamamakta, btn dnyadaki burjuva bilgisizlik ve
yalanla gre, kltr deyince, bilgiyi
yor Gorbaov. Burada eserlerinden,
kltr
lunun her kltrdr". yle ki, Gorbaov, Jour-
nal of World History dergisinin 2. (346-392.
Zvorkine'nin "Some Problems of the Theory of Culture" makalesini
1967 nk bu dergi, Moskova'da
Gorbaov, Moscow Progress Publishers
da "Historical Materialism an Outline of Marxist Theory of Socie-
ty" eserini de Vladislav Kelle ve Matvei Kovalson Sov-
yet sosyal da Yoksa bay Gorbaov, Le-
ninist midir? Lenin, szde devrimcilerin, SBKP'yi
kltr bir yana atarak bir "proleter kltr" ortaya koyma y-
nndeki ne kadar cahil
ve bir aba Gorbaov, 27. Kongrede okudu-
raporda, kltr konusunda demagojik bir
TBKP'nin program da kltr araya bir kav-
ramdan ibaretti. Her TBKP kltr
kaan szler yer
TBKP Program ilk blmnn "Gnmz Dn-
SBKP. MK 27. Kongrede Gorbaov'un raporun ilk
blm ise: Dnya" Program ikinci blm;
"Trkiye'nin Dzeni ve Durumu" SBKP. MK 27. Kongre
Raporunun ise; "lkenin Ekonomik ve Sosyal
nc blm Kongreye sunulan Raporda; "Toplumun s-
rekli ve Sosyalist zynetiminin Derin-
TBKP Program bu blm de ve De-
mokratik Yenilenme Stratejisi ve Gleri" Kongre Ra-
porunda drdnc blmn "Partinin Politika Stratejisinin
ve Ynelimleri" TBKP'nin ise; ve Demokratik
Yenilenme iin Diyalog ve 27. Kongre raporu-
nun blm; "Parti" TBKP' nin bu blm de: "Ko-
mnist Partisi" oluyor.
gibi, TBKP'nin Program biimi ile SBKP MK
Trkiye' de Sol Hareketler l sn
27. Kongresinin Raporu onun daha
vulgarize ve daha bir
TBKP program gre, Trkiye' de "Ekonomik
ve politik iktidar" tekelci-militarist bir
elindedir, (s. 23). Daha nceki in ve
Sovyetleri de etkileyen, "Yeni ekonomi
devrimi konusunu bilmeyen program redaktrlerine
verilecek kendi deyimleri ile "Askersel" ve "Poli-
tik iktidar" dan icazet alarak legalite arayan ya, Tr-
kiye' de onbinde bir oy bile sahip olmayan) "eski" bir
partinin, (TKP'nin) biraz daha Trkiye'ye yneticilere
terbiyeli hi Lenin'in
ilkesine uyarak, gerekirdi
dedir. bilmeliydiler ki, bir avu komnist ile Trkiye' ye
gelmeleri, Trkiye'yi ne korkutacak ne de milli Atatrk
izgisinden Nabi TBKP kurulmadan n-
ce, NATO' ya birok kez sylemesine (ve Gorbaov
ile el program ABD'ye ve
NATO' ya kfr edip dururken (s. 23), hangi Glasnosttan, hangi Perest-
roikadan sz etmektedir?
TBKP program ve Demokratik
Toplumsal Gleri" kent kyller, ve ge-
leneksel orta katmanlar (yani dindar blm, ilerde Milli
bu konuyla daha derinden y.n.) milli eko-
nomiye bulunan gibi (herhalde ssl psl sol tan-
dergiler kitaplar, ansiklopediler basan kaste-
diliyor, y.n.) sosyal gler (bu kavramdan hi anlam
Sosyal olmayan var Marksist teoride) olarak tr-
olmayan genlik (Krt, Milli Solcu genlik,) gi-
bi sosyal gruplar, Krt gibi uluool bir g ve demokratik pe-
(onlar diyorlar) toplumsal gleridir. zellikle
Krt konusu zerindeki vurgulamaya gelmezden nce, bir-iki evvel,
TKP Genel Sekreteri Nabi (Haydar "Sol Birlik"
ve tarihesi zerinde
Almanya Grubu" Trkiye Komnist Partisi Genel Sekrete-
ri Nabi 12 Eyll sonra, hayata geirmek
"Sol Birlik", 1921 'den Komntern "Birlik
Cephesi" meselesiyle ilgilidir. 1924/25 bir ara terk
edilen bu taktik, 1929' dan sonra; sadece bir Birlik Cephesi"
ortlya "Birlik Cephesi"nin Sosyal Demo-
krat Sosyal Demokrat Partilerle idi. Bununla
dan Komnist Enternasyonalin Merkez Yrtme Kurulu ilgi-

Sovyetler
sosyalizmin sonuna
TKP'yi temsil
edenler bu defo etnik ve
dini sahip

Nabi bunun nde
gelen isimlerindendi
5 7 41 Aclan
leniyordu. "Birlik Cephesi"nin tek Sosyalist Enternasyonal, iki
buuk uncu Sosyalist Enternasyonal ile nc Enternasyonal (Ko-
mntern) temsilcilerini, 1922 sonu da Berlin'de
oldu. 18 192l'de Komntern yrtme kurulunca oy-
ile Birlik Cephesi" oldu.
TBKP program Anadolu Trklerini,"Krt" ile
Trkiye nfusunun nemli bir blmnn Krt oldu-
bulunuyor ve "Krt" iki
ileri srlyor. Szde "Krt bir yandan tekellerin
ve yerli byk toprak sahiplerinin, smr-
sne hedef olmakta, bir yandan da barbarca yntemleri ieren bir ulu-
sal tutulmakta (s. 31). TBKP' nin, PKK cinayetlerini
nlemek iin devlet gleri ile yapan ve sivilleri
grmezlikten gelerek, "teslim ol" silahla cevap verenlerle gi-
"ulusal vermekten ekinmiyor ve Tr-
kiye' de legalite Program bir yerinde iti-
rafta bulunuluyor (s. 32): "Krt ulusal demokrat iindeki etkili
gler, son on Trkiye sol hareketi iinde izgilerde yer
olan devrimci ve demokratik glerdir". Sadece bu cmle, btn
terrist rgtlerle dirsek ifadesidir. TKP-ML, PKK
gibi rgtler de, Trkiye Komnist Partisinin, izgi-
sinde ve Demokratik Yenilenmenin Politik Gleri"dir. Byle
bir programla, legalite isteyen bir partiye, seni paralayaca-
szler eden Sovyet koluna, Avrupa parlamen-
tosunun Fransa, gibi lkelerinden hangisi izin verir di-
ye sormak gerekmez mi? Federal Almanya'da bunu Baader
Meinhof'un Tugaylar" eteleri sylyordu. ne ol-
btn dnya biliyor. Hapishanede hepsi birden kendilerini
Bu inanan Program deva-
yer alan dini rgtlerle almakla yetinecek ve ko-
nu zerine blmde (s. 33): "Gnmzde dini etki-
lenme olan kitlelerin sosyal ve politik nedenlerle hareketlen-
mesi tepkilerini dinsel motif ve ortaya
yol Bu durum dinsel da beraberin-
de getirmektedir. Egemen gler, eskiden gibi emekilerin din-
sel gerici ynde ve kendi
na uygun rgtlerken, anti-emperyalist ynl yapan dinsel
ve kesimler, sol ile diyalogda daha duruma geliyorlar".
Byle bir Sovyetler Humeyni'nin muhalefet gnle-
rinde de sonra, TUDEH' iler "Rus ca-
susu" olarak eski mttefikleri olan Humeyni rejimi idam
Hem de TV nne rezil edilerek. ...
Trkiye'de Sol Hareketler l s75
TBKP'nin program sonraki TCK'
mm 141, 142, ve 163. maddelerinin Krt ulusal hareketi-
nin rgtlenerek tabii bu arada Trkiye Komnist Parti-
si'nin de (s. 36), yerel ynetimlerin, merkezi idarenin vesayetinden
sadece protokoler temsil
Milli Gvenlik Kumlu'nun (s. 37),
Kuvvetlerin i (ne demekse) Milll
rat ve polis rgtnn, btn devlet kurum ve
ve devlet parlamentonun denetimi girmesi,
ordu ve teki devlet demokrasi
kadrolardan devlet ilkesinin be-
nimsenmesi (!) gibi kabul istekler yer
Bu isteklerin hemen yer alan ve ifadesini bulan bir iha-
net belgesi de (s. 37) "Krt zerindeki terre son veril-
meli, Krt ulusunun (yani milletinin) ve Krt mesele-
si adil, demokratik, bir zme
1982 da istenmekte, herkes "dil, din, milli-
yet, cinsiyet, politik inan ve sosyal kken
devlete olarak denilmektedir.
ca Trk askerinin tan ekilmesi (s. 41) teklifleri de program tasa-
sekin(!) bir maddesidir. Krt meselesini ama-
"Krt ulusu"nun izlenimi verile-
rek, gerekte Sovyetler'in inmesi iin (daha nce de belirt-
gibi) bir koridor hedefi gdlmektedir.
TBKP'nin temel nce sosyalist olmak, sonra da sosyalist bir
dzen Fakat Lenin, gre
mak, iin, TBKP'nin program gibi nerilerle yola
Birinci Dnya da ile geleneksel Rus em-
peryalizminin temellerini demir ile TBKP' ciler
ise, Trkiye'yi sonra, tepsilerinde, Anadolu Trk-
Sovyetler' e En deyimi ile ama-
budur.
5761 Aclan
Drdnc Blm
1- Bknz., Tercman Gazt., 24 1987
2- F. Alman Sosyalist Birlik Partisi, isimle Alman yadaki sosyalist parti-
nin
3- Zeki 1946-1947'de Ankara'da "Trkiye Genler
fikirde yelerden
4- Bknz., Gerekeli Karar, TKP s, 127
5- Jack Woddis'in Trkiye'de "Yeni Devrim Teorilerinin
Tmhan Taylan tercme ilk cildi, 1975
"Bilim
6- Komnist Partisi'nin resmi Daily Worker gazetesinin
Amerikan rgt CIA finanse bir CIA yetkilisi TV
gereke olarak da, Komnist Partisinin, bir
neler
7- Bknz., Derg., S. 75, 1987,
8- Ankara Bir Ask. Mahk. s, 93
9- TKP Gndz Gzen'in ifadesinden, s, 9; Gerekeli Karar, TKP
s, 93
10- Bknz., Gazt., 7Mart1979
11- Komnist Cephe Eylemleri ve Taktikleri, s, 45-81
12- Gerekeli Karar, TKP s, 461
13- Sahir savunma dilekesinden, s, 40
14- Bulutgil ile, Sahir Bekel'in eylemleri zerinde
nedeni, ilkinin parti ynetiminin sorumlusu Nabi
ikincisinin de parti ii muhalefetin lideri Trkiye
Komnist Partisi'nin bu muhalefete son TBKP'nde rol
oynayan faktrlerden biri, Gorbaov'un TKP'nin hemen
ikinci faktr de Trkiye'de TKP'nin legal bir
birlikte, gene Sovyet taktiklerine ne kadar uymaya da
Trkiye'nin gereklerine, TKP Bro'sundan daha TKP ile
taktik konularda Trkiye
Komnist Partisi'nin incelerken bunlar daha iyi
15- Reha (William Domeroy'un nszyle), Emperyalizm'in
Trkiye, Sesi Yay., 1978
16- William J. Pomeroy, Filipinlerde Gerilla Ankara, 1969
17- Gerekeli Karar, TKP s, 111
18- Seimlerinde, Kayseri, Sivas, Tokat illerinde bir ankete ve incelemeye
gre, Trkiye Partisi'nin bu kadar ok oy sebebi rozetinde
idi. gnlerde, Yeni Trkiye Partisi'nin de simgesi
Anketilere bu illerde, kyllerin ve verdikleri cevap, hal-
ile Yeni Trkiye Partisi'ni birbirine
19- Bknz., Cumhuriyet Gazt., 7 Nisan, 1987
20- Bknz., Tercman Gazt., 30 Ekim 1987
21- Bknz., Milliyet Gazt., 18 1987
22- Gelenek Derg., S. 13, 13 1987
Blm
Glasnost - Perestroika
ve TKP'nin "Trkiye Komnist Partisi"
(TBKP) Mihail Gorbaov'un Sovyetler Komnist
(b) Partisi Genel Sekreteri ve partinin 27. Kongresine sun-
rapordan sonra Ortaya nce Rusada an-
gelen "Glasnost" terimi Dnya Gorbaov'un ye-
pyeni bir lider vgsn yaparken, Gorbaov iki kez grn-
mez, duyulmaz oldu. Son zehirlenerek
Ortaya ise, Rusada an-
gelen "Perestroika" iin bir sre
sylendi. Sovyetlerin yeni liderinin reformist
Leninist taktiklerinden biri hemen hemen hibir ya-
zar Lenin"Bir partinin, ya da ey-
leminin taktik denir" diye 1905 Lenin'e
gre "Eksiksiz zgrlk, otokratik dzenin ve
onun yerine demokratik cumhuriyetin getirilmesini gerektirir ... " (s. 17)
derken, 1905 da
mez bir ilkesini temellendiriyordu. Bu, komnist partileri-
nin, Rus
ekseni idi. "Demokratik Devrimin karakteri gz nnde
mazsa, geici devrik hkmetinin rol ve
mesi eksik olur. Demokrasinin nc mcadelesini, her zaman n safta
mcadele eden komnistler, burjuva demokrasisinin yeni
toplumsal ve yeni mcadeleleri (s. 18-19).
Gorbaov'un nl Glasnost ve buydu.
Leninist ideolojiyi, gnn uyduruyordu. Gorbaov'un 27.
Kongreye nl raporunun bir taktik
te, ilan bir iinde ile
Gene bu konuda Lenin " ... Dnya kapitalizmi-
nin onun sonsuz ve
meydana Sermayenin devirmeden,
bir komnistlere geirmeden emperyalist kendini kur-
578 j Aclan
Gorbaov' un
Sovyetler
tasfiye

Sovyetologlor
taktik bir politika

tarmak mmkn zorla empoze
demokratik bir elde etmek mmkn ... )
me srece gerek bir devrim meydana gel-
mez ... "3 Gorbaov'un Glasnost ve da-
Leninist temel... Glasnost ve Perestroika
btn ilkeleri, 27. Parti Kongresi'ne
raporda mevcuttu.
Gorbaov'un inceleyen
Sovyet nedense byk
ve nihayet lkeleri olmak
zere, btn aldatmak iin kaleme ileri
Le Figaro gazetesinin cevap-
Helene d'En-
cousse ile L'Express dergisinin Alain
Besanon, "Perestroika" Gorbaov'un, net ve kesin hi bir
ortaya gzle grlr ve elle tutulur bir reform pa-
keti
belki gelen bir drt ile komnizmle, Sov-
yet meselesini birbirinden grmeleri, Sovyetler iin bir
Ama devleti bu saf daha
devl.eti, (Komnist Partisinin Parlamentoda yeleri
legal Komnist Partisinin illegal gibi eylemlerini ve
sert bir duvar Fransa' da durum budurs. Beli-
ka' da ise kk bir legal komnist partisi kom-
nistler, kamu hi birinde greve
bir izleme de de durum
Bayan d'Encousse'a gre Gorbaov, Stalin'i konusunda,
kadar bile sert SSCB K. (b) Partisinin XX. Kongresin-
den yirmibir sonra Stalin'in cinayetleri Gorbaov'a gre
ve grnml" olarak niteleniyordu. D'Encousse'a gre,
Sovyetlerde her eskisi gibiydi. Bayan Sovyetologun bu
onun komnizmle, Rus meselesini Bizim,
en iyi niyetli bile bu iindeydiler. Alain Besanon
ise, Rus kelime
du. L'Express dergisinde: Moskova' da ihsanlar birbirle-
riyle Bugn Perestroika Perestro-
ika dizilmek)".
Gorbaov'un 27. Kongreye rapor, sona Leninist
ideolojinin yeni bir taktik Sovyetler, silah sanayisinde ABD
ve ok geriydiler. Hayat seviyeleri, Devletlerin eski
Milli Savunma Weinberger'e bir gn bile
tahamml ilkellikteydi. Gorbaov'un zaman
Trkiye'de Sol Hareketler j 579
iin ABD ile yeni bir de-
tanta
Bunun iin de dnya
tylerini rperten nkleer silahla-
ve fzelerin, Avrupa ve Ameri-
ka ile teklif-
lerini ortaya
ma ekebilmek iin
reformist gerekiyordu. Bu-
nu, Gorbaov Andro-
pov yapabilirdi ve Rus-Sovyet y-
netimince uzun sreden beri bu
karar zaten.
Gorbaov, nl raporunda diyordu: "Grevimiz, Leninist
biimde, iinde zamana bir
tirmek ve ile gerek partinin
ile her bireyin ve beklentilerini organik bir biimde
her ynden dengeli, gereki bir ha-
27. Kongre ve ncesinden ha-
reketimizin, yani Sovyet sosyalist toplumunun nitelike yeni bir du-
rum hareketin hem karakterini, hem de uyumlu
mesini belirleyecektir, (s. 15). lkenin yol, onun ekono-
mik, sosyal ve kltrel Marksist-Leninist teorinin hayati-
yetini, sosyalizmin ve Sovyet toplumunun
byk potansiyeli gz biimde
(s. 16) Lenin'in Taktik" inden bir-iki cmleyi, Gor-
baov'un raporundaki ile Glasnost'un ve
ne anlama daha bir anlayabiliriz:
ortaya o kadar de-
rin ve nemlidir ki, bu btn etkenlerin yeniden
lendirilmesi ve olarak zmlenmesini gerektirmektedir ( ... )
Emperyalizmin silahlanma 20. bu son
dneminde dnya bir problemle
nkleer tehlikeden kurtulabilecek mi yoksa, nkle-
er ihtimalim ykselten stn gelecek-
tir? Sermaye hegemonya ideolojisinden ve
Yneticileri sosyal alma umudunu, henz yitir-
hala kuvvete stnlk gleri ile (s.
17). Uzun vadeli ve temel grevleri formle eden Merkez Komitesi,
sosyal gerekten bilimsel teorisi olan Marksizm-Leninizmi
bir biimde .. (s-18). Lenin, tarihsel srecin
her zel evresinin somut ekonomik ve siyasal zorunlu ola-
TKP'nin Berlin'de
tasfiyesinin Nabi
Nihat ikilisi
AB'nin himayesinde
Trkiye'ye dndkten
sonra TBKP'yi kuracaklar
fakat grnce
sessiz

580 J Aclan
rak olsa olsa ancak genel grevleri gsterebilen
formlleri, ezberlemek ve tekrar etmekle, Marx ve Engels'in
olarak alay ... (s. 18). gibi
uyutan Glasnost ve alt Mark-
sizm ve Leninizmdir. Ve onun ideolojisidir.
Gorbaov' a gre Sovyet partisinin stratejisini, ekono-
mik ve sosyal belirler. Sovyet ise, rapora gre
(s. 103) Bunun zaman kazanmaktan
bir olmasa gerektir. Bunun iin de nkleer tehlikesinin
maddi durdurmak gerekmektedir. Fakat btn bu
szlere Afganistan' da Gor-
baov gerekesini de devrime (!) ve emperya-
lizme dayamakta, mdahalelerini mazur gstermeye .

Gorbaov'un SBKP MK. 27. Kongre siyasal raporunda, sosyal iler-
konusundaki ifadede, "ABD'nde siyasal g-
rlmekte, ilerici rgtl bilgilendirme
muazzam propaganda bas-
tekelci despotizm sisteminde kendilerine yol amak zo-
denilmekte (s. 24). Sanki bu ifadelerle SSCB'nin tekelci
ve bu
ile kendi lkesinin Glasnostuna
Marx'a da yapan Sovyetlerin yeni diktatr sermaye
da cehalet ve bilgi bilim ve kltrn en yksek
birlikte yan yana srdrp gitmesi
tan sonra ve zorunda
toplum, byle bir toplumdur". (s. 25) diyerek, ABD ile
bir diyaloga girmek Gorbaov'un
sermaye bilgi ve cehalet iinde gene
kendisinin ifadesi ile iindedir: bilimsel
ve teknik devrime (s. 25). Raporda, kapi-
talist lkelerde zenginlik ile giderek az elinde
Glasnost kendisi
nk, pek ok belli bir kltrel dzeye
komnist da Gorbaov da dahil- liberalizmin
ca tazelenmekte olan eski bir fikir uygar lkelerin
bir olguyu temsil ok iyi bilirler. Gorbaov raporunda,
ok uluslu sermayenin yeni gler sylyorsa (s. 33),
ketler yeni teknik ve teknolojik patentlere sahip olmak iin ok uluslu
kapitalist dnyada maddi
kk bir elinde demokrasi ile tekelci ynetimin
demokrasiye ihtiya kendi lkesindeki
teknolojik ve kltr ynetimin de-
Trkiye'de Sol Hareketler 1
mektir. Gorbaov'un, Sovyet "Saatleri-
mizi kimimizin ileri kimimizin saatleri-
nin geri dikkat edelim" ifadesi,
garibi, liberal bir gazetecisi ve ba-
olan Guy Sorman'dan6 gibidir. Guy
(ifadeleri zerinde dikkatle gerekir; "Marksistler
bu yana, milli hareketleri dnyevi
dan asla tutmazken, liberaller garip bir kozmo-
pek Ama bu libera-
lizm sosyalistler evrelerine duvarlar r-
yorlar,
Almanlar, Japonlar liberal saate ayak uyduru-
Fransa beri sanki saat geriden geliyor"
7
.
Gorbaov, Sovyetler'de 1970'li ulusal ekonominin
ve ekonomik byme nemli lde
sylyordu (s. 45). Dokuzuncu ve onuncu Plan-
lar hedeflerine Ekonomik siyasal bir
lendirmeye tabi yntemleri Ulus-
teknik yararlanma yoluna Bilimsel ve
teknik ulusal ekonomide acil ve can
bir zorunluluk Bu konuda
ve hi bir yoktu. Emek
byme Dev kaynaklara sahip milli ekonomi
kaynak Sosyal ihtiyalar ile retimin dzey
talep ile mal sunma bir uurum
(s. 45). Sonu olarak, kitap haline yzelli sa-
yfa tutan rapor, Sovyetlerin her alanda ifade-
sinden bir Hrriyetlerin Sovyet
alkolizme, beyaz zehir tutkusuna
Glasnostun, Trkiye' deki ve dnyadaki
demokrasiye dnmeye bir Sovyet
Ekonomik alanda sol gazeteler Sovyetler yeni bir
dnemden Bunlara gre Gorbaov yenilik getir-
Glasnost Demokratizatsiya Perest-
roika Gorbaov'un onlara gre lkenin du-
rumundaki ekonomik modernize etmek, totaliter
idarenin toplumu iin yeni at-
Sovyet lideri, televizyon halk nnde ya da
parti yelerine hitaben demelerde hep bu modernizasyon va-
Sonra bol bol gibi giyinen Sovyet genle-
ri, Vyacheslav Zaitsev'in moda izgileri, rock
Laima Valkule, Tallina' da zel ait kuafr-
Sovyetler Komnist
Partisi 27. Kongresinden
sonra, mrn Sovyetlere
olan Haydar Aliyev,
Sovyetlerin
siyasi
Azerbaycan' da politik
entrikalarla devam
ettirecek, eski komnist,
yeni liberal liderlerden biri
olarak ABD' de lecektir
ss2 I Aclan
ler, devlet taksileri ile zel taksilerin rekabetleri, zel lokantalarda i-
gan ile yemekler yenilmesi.. Nikita XX. Parti Kon-
gresinden sonra da yollar zel ait
kuafrler, zel taksilerle devlet taksileri rekabetler, igan
ile yenen yemekler, Lenin ve Stalin dneminde de ve
bir ilgisi yoktu.
Amerikan John Steinbeck Sovyetleri ziya-
rete Anadolu seyahat evirip
haber bltenlerinde John Steinbeck,
!erinde de iinde insanlar aceley-
le giderlerken, gzlerini rirnelliyorlar,
diyordu . ..Solun en dahi,
modayla, sslenme ile ama bir zamanlar
Kba'da Batista rejimi gnlerinde, Salazar Portekiz'de,
panya' da Franko de Bu lkeler de bugnk
Sovyet toplumu gibi despot ve bireyi hie sayan sr toplumla-
Hele Rejimler ise sadece bir
hayaldi. Lenin'in rejim, rejimine gre daha demokra-
tikti. Ama Sovyet bir demokratik kltr birikimi yoktu. Ne
toplumsal demokratik kurumlar ne de bir zgrlk
ve kanaatin konudan
biraz sapsak bile gstermek
son dnemi bile Lenin'in ilk dnemleri demo-
kratiklik konusunda bir mukayese bile Hadi,
Alexander Soljenitsin Sovyet rejiminin nde gelen muhalifi
iin, onun hacimli ve "1914 eserini, "Gulak Ta-
bir yana Amerikan Komnist Partisi'nin ku-
rucusu Sovyet Lenin'in yer alan John Reed'in "Dnya-
Sarsan On Gn"ne bir gz Reed: "Rus rgtlerinin
ok -Siyasi' Partiler, Komite ve Merkez Komiteleri, Sovyetler,
Durnalar, Birlikler- ortalama okuyucunun olduka
dedikten sonra, bu partiler ve rgtleri
1. ve hizipleri Oktobristler vb.
2. Kadetler Demokratlar) liberaldiler,
temsil Kamu grubu : Kadetler, Kornilov'un kar-
hareketlere (Kornilov bu grup ku-
ruldu Kerenski hkmetinde grev
3. Poplist sosyalistler ya da Trudovjki grubu). Kk burju-
va, esnaf, muhafazakar kyller.
4. Rus Sosyal Demokrat Partisi: Marksist sosyalistler (Lenin' in
partisi).
a. Demokratik Sosyalistler: Toplumun sosyalizme
Trkiye'de Sol Hareketler 1 ss3
inananlar.
b. Enternasyonalciler. radikal enternas-
yonalci proletarya
lar. Liderleri Troki, sonradan Martov, Martinov.
c. Kendilerine Komnist Partisi Li-
derleri , Lenin, sonradan Troki, Lunaarski.
d. Sosyal Demokrat Enternasyonalciler. Bunlara Novaya
Zhin (Yeni Hayat) grubu denir. grubunun par-
tisiydi. Maksim Gorki taktiklerine
e. Yedintsuo. Pleihanov'u izleyen eski Sosyal Demokratlar grubu.
5. Sosyalist Devrimci Parti: SR'ler. Devrimci Kyl
Partisiydi. Ancak parti, iinde sosyalist olmayan pek ok yeyi
1917'de bu partiden "Sol Sosyalist Devrimci Par-
ti"yi kurdular. Sosyalist Devrimci Parti" ise destek-
lediler. Sonunda da zengin ve orta halli kyllerin partisi oldu. Lider-
leri, Avksentiyev, Gotz, Kerenski, ernov,
Bunlar sadece ve sol partilerdi. birbirine Sovyet
(Federasyon) sendikalar, fabrika ve atlye komiteleri, Durna-
lar kurulu), Zemistvolar konseyleri), Kooperatif-
ler, Ordu komiteleri, Filo komiteleri, Merkez komiteleri de pek oktu .
ayika (Rusya ve Asker Sovyetleri Delegeleri Merkez Komite-
si; Centnoflot (Merkez Filo Komitesi); Vikzhel (Rusya Demiryolu
ri Komitesi).
rgtler de; Beyaz Tekinstsi
(Ordudaki Yaban Tmeni); Orta Asyadan gelen mslmn Trk
tmenleriydi. Kornilov'un
"lm ya da Kuvvet 1917'de Kerenski
aile rgt idi. Sovyet dev-
riminin arifesinde ve iinde bu partiler Lenin'in rejim,
rejimine gre daha burada kendi kendini -
rtr. nk, Lenin
da kalan parti grup ve merkez komitelerini, sosyalistle-
rin hepsini sadece rgtlerini kapatmakla geri da
bir tasfiye etti.
zgrlk mcadelesi (1550'ler) Astarkhan ve
Kazan srdrdklerini ve yendikten sonra, em-
peryalist uygulamaya Gorbaov dnemine
kadar srdrdklerini bundan sonra demokratiklik ve
yemleri ile emperyalist devam unutmamak gerekir.
Rusya' da toplumsal demokratik
ise, Avrupa ile Asyatik toplumlar
sosyolojik ve kltrel nedenlerle
5841 Aclan
Gorbaov tarihlerde, Glasnost'u,
1917' den beri en byk devrim olarak niteleyen SSCB'nin Ankara mas-
Anatoli Kadirov'un szleri, Sovyet propaganda-
bir delildi.
denemesinden sonra, Gorbaov'un Stalin'e fazla yklen-
memesinin sebebi kolay gibi Sovyetlerde ve
dnyada Gorbaov'dan daha popler bir i darbeyle
grevinden yerine geen Brejnev ve onun piyonu Kosigin, Sta-
lin dnemini yeniden Gorbaov'un "Komnistler!
Yemlik diye direktifler gnlerde, Sovyetler Mer-
kez Komitesi propaganda sorumlusu ve Politbro yesi Alexander Ya-
kovlev, Stalin dneminde milyonlarca yolundaki
tasfiyelerde Stalin'in ileri
Kimi Trk da ham hayaller
Sovyetler sosyalizmden kapitalizme mi sorusunu
soruyordu.
Bloku lkelerinde de bir Gorbaov
korkutmuyordu. Bir sosyalist lkeleri, Gorbaov'a arka
Bulgar Todor Jivkov, Dnya Sa-
gnlerinde Stalinci, Stalin lnce Malenkovcu, Malenkov tasfiye
olunca tasfiye edilince de Brejnevci
ise tam (!) bir Gorbaovcuydu. Gorbaov ne onu
yapmaya Gorbaov, Kazak Trklerini parti
onun yerine getirirken, Jivkov da, Bulgaristan
Trklerinin ve dinlerini Ekonomide, Gorbaov
gibi merkezi sistemi gene Gorbaov gibi lkesinde anti-
alkol drt Macar Parti Genel Sekre-
teri Janos Kadar, Blokunda Gorbaov'dan ok nce
ye Ruslar, zerine gibi, Macaris-
zerine gidemezdi. nk 1956 Macar
de Ordu ve 35.000 Hem
de, ilk Glasnostu Janos Kadar, Gorbaov'dan ok
daha nce hrriyet,
sosyalist lkelerden daha
Trkiye'de Sol Hareketler\ sss
Blm
1- Bu rapor iin Bknz., Mihail Gorbaov SBKP MK 27. Kongre Siyasal Raporu,
1987,
2- Lenin, Taktik, s, 13, 1967 Ankara
3- A.g.y., Nisan Tezleri ve Ekim Devrimi, s, 47, 1967, Ankara
4- Bknz., Tercman Gazt., 29 1987
5- Fransa'da ok az parti yesi, II. Dnya koalisyon
dneminden kalma Kamu grevlisi gibi pasif emeklilik-
lerini beklemektedirler.
6- Guy Sorman, gen ve gazeteci Ecole Nationale
d'Administration'dan (ENA) mezun oldu. Ulusal Ynetim Okulu. Halen
Paris'te Politik Etdler Okulu'nda ekonomi dersi vermektedir. "Amerikan
Muhafazakar Devrimi" bir eseri daha
7- Guy Sorman, Liberal zm - Dnyada Piyasa Ekonomisi s,
III, 1967,
8- Derg., 16 1987
Blm
TKP, Radikal ve

"Milli
TKP ile daha TBKP haline gelmeden, TKP Merkez Komitesi
yesi, lideri Ahmet Muhtar Skc, TKP Trkiye' de ya-
bir dergiye rportajda; eylem
da sorulan bir soruya veriyordu "12 Eyll Rejimi sol
leri ve sol harekete Bunun en olarak
genlik zerinde etkileri 12 Eyll rejiminin ekono-
mik, politik, kltrel ve genlik evrelerinin
dini meyletmesini getirdi. te yandan bizzat
tezlerine olarak, Suudi kkenli dini im-
belirtmekte yarar var bence, tm dini
hareket eden genleri kefeye koymuyoruz, koymamakta da
y-arar var. Bunda nemli olan nokta, bize gre iki ana izgide gidiyor
dini Birincisi; rejimle Suudi kkenli hareket-
ler, ki bu hareketler tamamen ABD emperyalizmi hareketlerdir,
esas rgtlenmesi ANAP iinde olarak
biz ulusal ve demokrasi bu gruplara
yandan anti-emperyalist, demokrasi ve insan yana, 141,
142, 163. maddelerin isteyen dini da var. Biz
bunlarla eylem yana genlik iersin-
de ortak talepler eylem birlikleri de
nk biz grdk ki, devrimci ve keskinlikle bu-
gn bir yere gidilmesi mmkn .
Dergi muhabiri, eski Ahmet Mubtar Skc' y ka-
bulup kendisiyle
TBKP ortaya sonra da, dini gruplarla eylem yapa-
bilecekleri konusu, nc blmnn sonunda

TKP ile "Milli daha 1985 sonunda
"Milli kimin rgt idi? Trk sz gemi-
sss 1 Aclan
yordu. rgtn tam "Avrupa Milli (AMGT) idi.
Trkiye'nin "Milli temsil ediyor
Byle olunca da, Sovyetler cephe rgtlerin-
den Konseyi"nin Milletlerin
1986 "Dnya ilan etmesinden nce (1985 ka-
Sovyetler bylece Milletler uygulamaya
gemeden grevini ykleniyordu."Milli Gazete" ya-
Dnya Kongresine bu ilk defa bilmen mdavim
gruplardan (yani komnistlerden demek istiyor y.n.) tamamen
ve sahip bir da Bu merkezi Al-
manya' da bulunan "Avrupa Milli idi. Bu Kongrede
AMGT'yi genel sekreter Ali Yksel bir heyet temsil etti.
AMGT Genel Sekreteri Ali Yksel, Kongre' de bir bildiri sunarak, Dn-
ya konusunda Dani-
Kopenhag'da Kongresi'ne 130'un
zerinde lkeden 2.700 delege Fatih bir gazeteci
"Milli Gazete" kendisiyle bir yaparak Kongresi
izlenimlerini AMGT bir delegasyonla ifa-
de eden Genel Sekreter Ali Yksel, Kongre'ye Trkiye'den
Genel Necati elik de "Ancak" diyordu Ali Yksel,
elik, kongreyi Peki,
Genel hareketleri kongreye da, AMGT Ge-
nel Sekreteri ve delegasyonu ne ve bildiri
Bu belli Ali Yksel'in gazeteciye gre;
(Sovyetlerin Trkiyedeki Cephe rgtlerinden olup, yeleri mahkum
olan ve iin Temyiz Mahkemesi'nde bekleyen)
"Trkiye' den ile ilgili Kongrede.
Yani so-
ile temsilcileri de Ve bir de biz
AMGT". problemleri ile rgtler
TKP, gibi kaaklar olabilirdi. Ali Yksel, "Uluslarara-
Kongresinde, iin (!)
iin bir bildiri diyordu Genel Sekreter: Kon-
gresinin y.n.) ve Adalet, ve
ve ve ve
Birlik, Birlikte gibi genel hatla-
bu bildiriliyordu" gibi,
Kongresinde konular, Sovyet dnya cep-
he motiflerde sloganlar ve aji-
tasyon - propaganda ilkeleriydi.
AMGT, hangi sonucu, Kopenhagdaki
Kongresi'ne bunun iin kahin olmaya gerek yo-
Trkiye' de Sol Hareketler 1 ss9
ktu. Solcusu, dincisi, Krts, 1980 ncesi
selameti A vrupa'ya kamakta
Muhacir iindeydiler. Sovyet propa-
bu psikolojiden Bu nedenle, 1920
Baku' da dzenlenen Milletleri Kongresi" gibi bir top-
Bu Kopenhag'da hayata geirdiler.
bu kongrede
Kongresi'nde AMGT ile ne
lar oldu ki, "Milli Rotterdam
rinde, "Birinci Avrupa Meseleleri Konferan-
TKP Hasan
zcan' da Rotterdam' a AMGT davet edilenler ara-
IGrilG
Yani, Dnya Kongresine AMGT, da-
vet oluyordu. Ve Ali Yksel ile Hasan zcan
da (Bu Sovyetlerin ile Hasan
zcan, gn boyunca,"Milli davetlisi olarak Rotter-
dam Hilton Otelinde Hasan zcan bu "Milli G-
devam ediyor. Buraya davet edilmem de bunun en
byk ... " diyordu. AMGT Genel Sekreteri Ali
Yksel ile, Hasan zcan yanyana Hasan
zcan, kongreye syledikten sonra gazetecile-
re; TKP ile ilgili onun ynetimi
"Biz" Almanya Hareketinden
de, de etkileniyoruz, Milli
emekileri ilgilendiren meseleler bize buraya gelmemi-
zin sebebi Mslmanlar meseleler
riliyor merak ediyoruz. yerler nerelerdir,
istiyoruz. yerlerde bu rgtler neler yapmakta,
hareket etmekte da grmek istiyoruz. Konferansta sorun-
Btn biz de kendi
da ... " Buraya kadar ki TKP'nin ve
onun istihbarat yapmak ve
grevli ortaya
Hasan Hasan zcan, Milli ol-
ifade ediyor, zelll.kle insan konusundaki
nlerindeki en nemli mcadelenin haklar mcadelesi
ifade ediyordu. Birlikte hareket konusunda ise Hasan zcan
diyordu; "Milli kendisini veya sol olarak belirlemiyor.
Biz bunu kabullenmek Bugn olan
yan yana gelmesi iyi Bu
olabilir. bizim yelerimiz tep-
ki biiminde Ama bu konuyu isteyen
Avrupa Milli Grj
Erbakan
rgtlerinden olup
1980 soldan, etnik
blc unsurlara kadar
gitmekte bir
grmeyecekti
590 1 Aclan
1980 ilgin bir
bii.mde sol ile ittiloko giren
(Avrupa Milli

dzenledikleri "Avrupa
Mslman Meseleleri
bir araya
Kendisine
lslam" veren
Ali Yksel, konferansa
solun

yelerimiz yelerimiz soruyor, Bylece
niin birlikte hareket daha iyi Bu
meler zerine TKP Genel Sekreteri Haydar Kutlu Na-
bi diyecekti:" gide-
hareketlerin Trkiyeye ka-
bul edemeyiz ve Onlar devrimini ih-
ratan sz ediyorlar. Devrim ihra edilmez. Her lke kendi
iinde devrimi Trkiye'de veya bu
hareketler oluyor. Bunlar Humeyni destekleniyor
veya deniliyor ... Ne var ki, bugn Trkiye' de
lami hareketler iersinde, Trkiye'nin meseleleri dikkatle
gzleniyor ... Trkiyenin ABD ile olan
evreler de Btn devleti isteniyor ve
Humeyni'nin gdlyor kaba
ru ... Trkiye' de tarihsel bir sentez gerekiyor. Bizce
hareketi yeni Zaten btn dnyada yeni-
den ... Laiklik dinsizlik demek Byle
zaman evreler iinde evrelerle savunuyoruz.
Onlarla ortak hedefler iinde birlikte mcadele gr-
yoruz ve bunu da sylyoruz. Ama, gibi, bunlar, Tr-
kiye iinde ortak mihraklarda insanlar olarak
Ne Humeyni ile var ne de
evrelerle (?!). Biz zamanda zellikle Suudi kkenli
da ok biliyoruz. gibi.
esas dikkatleri oraya evirmek Esas tehlike olarak bunu gr-
mek Yani fanatik dinsel destekleyen evreler
Bunun elbette ABD var"3
Haydar Kutlu'nun bu dikkati eken husus, mca-
deleyi Trkiye iine gibi ms-
mslmana Milli gibi Sovyet
Suudi Sovyetler toplamak-
ile yok" derken de, Sovyetler yalan
sylyor Haydar Kutlu. nk Humeyni'nin iktidar rgt ile SSCB
ABD'ne bir unutturmak istiyor.
Basra Krfezinde olagelenler, lojistik olarak Sovyetlerin destek-
lenmesinden; da her iki yani hem ABD'nin hem de Sov-
yetlerin desteklemesinden srp gidiyor. Yani, msl-
man sper gler tam bir zihniyeti ile hare-
ket ediyorlar. Haydar Kutlu, bu zihniyetinin bir gibi davra-
narak, ldrmesi iin platform olarak Trki-
ye'yi grnyor. TKP Genel Sekreteri Haydar Kutlu,"Yeni
Gndem"in muhabiri Metin Dalman'a mlakatta szleri
Trkiye'de Sol HarekeLler \ 591
isteyen ve Amerikaya
Trk yapmak iin at-
ifade ediyordu.
Temmuz 1987 tarihinden beri "Bizim Radyo"da, TKP'
nin "Milli yer 24
Temmuz 1987 gn emisyonunda, TKP' ye ya-
"Trkiye gazetesinde Erol Din'in,
AMGT (Avrupa Milli
ile Gazetenin gre,
1986 Dnya konusunda,
AMGT ile
evinde geer. Sorulara cevaplarda
kan dini bile tahrif ederek, Dini" oldu-
sorulara da Sovyet cephe
cevaplar dnya
atom
ABD'nin Projesi", ay-
Etopiya'ya, Afganistan'a ve Afrika lkelerine gnderil-
mesi, iin grevler, sanki bir
Sovyet bir rgt yar-
en byk beklentisi szlerde doruk
"Bunun iin de ben mslmamm, komnist, onunla ke-
serim, o komnistti, birbirlerinin fikrine
hrmet ederek fikir teatisinde bulunarak ortaya la-
... "
Oysa, TKP'nin bir oyun Onun iple-
rini oynatan Sovyetler ise durum Emir kulu TKP
bunun O, Moskovadan gelen emre gre hareket ediyordu.
Szgelimi, 28 Eyll 1986 tarihli "Pravda"da bir yer
"Bilimsel dinsizlik etkileyerek, kitlesel,
grupsal ve bireysel en uygun ortak bulmak her
zaman mmkndr ... dinsel gya din
olmadan yksek ahlak dzeyi de olmaz Bylelik-
le estetik arzu ve hislerini istismar etmektedirler ... Dinsel ahla-
sosyalist ile bir yelteniliyor ... Dinsizlik
iin, propaganda seimi,
birinci derecede nem ... " Bu Sovyet propa-
lke iinde dine buna
dnyada tam tersi bir standart
Orta Asya mslman Trklere dini bas-
geri illegal platformda dinsel inan, btn Asya Trkl-
Sovyet Bu nedenle SBKP, MK'
Trkiye'ye hemen
hemen btn dini, mezhebi
ve etnik rgtler
mutabakat iindeydiler.
Bunlardan biri de
Avrupa' da Trkiye
Cumhuriyeti'ni kuran
Cemaleddin Kaplan isimli
eski bir diyanet mttsyd
5921 Aclan
1980'lerde solcu-
nde
isimlerinden biri de

do yapan Necati elik'ti.
elik, daha sonra, Erbokon
grubundan
siyasetine AKP
devam
edecek ve 2009' do lecektir
27. Kongresi'nde dine veril-
mesi fakat Perestroika ve Glasnost
na (1921 NEP gibi) Kazaklara,
zbeklere, Trkmenlere, Azerilere
Andropov dneminin gzdesi Haydar Aliyev,
gzden grnmez
16 Temmuz 1987'de "TKP'nin Sesi Radyosu" emisyo-
nunda, Trkiye Komnist Partisi'nin "Milli
g yana savunuluyor. 23 Temmuz
1987'de ise "TKP'nin Sesi Radyosu" diyordu: "Tarihte
ilerici halk hareketlerinin, kendilerini dinsel belge (slogan)
ve istemlerle ifade ettiklerine birok kez olundu. O ne-
denle dindar btn hareketlerini gerici saymak ol-
maz. nemli olan somut tarihsel bir analizle dinsel hareketlerin
sal hangi ortaya ...
Smrye ve ezgiye marksistler ile dindarlar birlikte
ler. Ama bu smr ve ezginin ve nedeni
sahiptirler ... "
Tabii ki, TKP din konusundaki bu Sovyetlerde
Trk iin syleyemez. nk o zaman Trk
smr ve ezgi yapan Ruslar
Sovyetlerin Din Konusunda
Tarihin Tekerrr, Yeni Baku Kongresi
Ekim ilk gnnde Sovyetler 1921'deki "Maz-
lum Halklar Kongresi" gibi gene Baku'da Mcadelesinde Ms-
lmanlar Kongresi" konulu bir konferans TKP'nin Sesi
Radyosunun, AMGT bu kadar
nem vermelerinin nedeni, Ekim 1986'da Bakudaki bu Sovyet
idi. Baku 60 Asya, Afrika ve Avrupa lkesi ile ulusal ve
mslman rgtlerden 600 delege Avrupa' da
mslman lke yoktu. Ancak firari dinciler grubu Muhtemelen
Milli Cemalettin Hoca taifesinden
gndeminde: mcadelesinde faali-
yetleri; adalet ve dostluk konusunda islam hadisleri, Emperya-
lizm ve Siyonizm'in nkle-
er tehlikesine mcadele
Sovyetler, Humeyni'nin dini devriminden, Afganistan' da msl-
man mcahitlerin Orduya ve
hareketin, Orta Asya mslman Trklerinde de korka-
rak, inisiyatifi, konusunda da ele almak iin bu kongreyi top-
Trkiye' de Sol Hareketler\ 593
Bir iki vurmak idiler. Birincisi; Afganis-
tan ve Sovyetlerde Trk pasifize etmek; te yan-
dan mslman hepsine sahip Orta Do-
da ABD'ni getirmekti.
Baku sunulan Dnya nkle-
er tehlikeleri, ve bu konulardaki Sovyetlerin
gayretleri, ABD'nin SSCB' deki dini vecibe-
leri yerine getirme sonunda
nan iin ve ortak srdrl-
mesi "Daimi Komisyon" bir organ
tir. Bu grevi, faaliyetleri, komnist hedefleri maskelemeye ve
koordine ederek ynelikti. bu rgt Sovyetler Bir-
bir Mslmanlar
da "Daimi Komisyon" Azeri Al-
idaresinde Komitesi"ni kurdu, bu
konferans iin.
Dini evrelerin, Sovyet ve bu ko-
nudaki koordine etmek iin daha 1983 "Sovyet Ba-
Komitesinin Dini evrelerle Komisyonu" bu tarih-
ten sonra Moskova'ya komnist partileri gibi TKP de, Federal Al-
manyadaki Trkiyeden olan dini rgt bir araya
getirdikleri dernek ve federasyonlara el atmaya Bunun se-
meresi ilk olarak Asya Buda Konfe-
Avrupa Katoliklerinin Berlin
tu. 1986 da Rotterdam belirtil-
gibi "Milli de "Birinci Avrupa Mesele-
leri Bu konferans, Sovyet Komite-
sinin eseriydi. "Milli de, bilerek ya da bilmeyerek Mosko-
FIDEF ve TKP ile kuyrukusu
Sovyetler din henz imkanlar ol-
Bu nedenle, kendi uygun, politika-
da ve kendilerinden
dinine rgtlerle cephe
kurabilirdi.
Sovyetler, politik hedeflerine iin ve dolay-
yollardan azami lde kullanabilecek rgtlenmelere her
yerinde sahipti. Bunlar her alanda cephe Sovyetler
lehine faaliyet gsteren Btn bu cephe te-
gerekte SSCB'nin biri olan "Uluslara-
Dairesi"nin grev blm gre, hallerde gizli yollar-
la faaliyet gsteren ynetilmekteydi. Grev blmleme
de uygulama politikalar da, SSCB. MK. Polit brosu
5941 Aclan
dikte ediliyordu, bu dzeni iinde Sovyet
kampanyalar yrtlmektey-
di. gnlerde
Avrupa' da fzelerin NATO ve
olarak komnist lkeler lkelerde mevcut
dzene dini konulardan kisvesi
Bu alanlardaki faaliyetlerden biri olarak dzen-
lenen "Gmen Dernekleri ve Grevleri" konulu konferans,
23 1986 gn Frankfurt Nordwesstand'da Konfe-
ransa, e olarak faaliyet gsteren dernekler ve
Fransa, Belika, Hollanda, ve Avusturya der-
neklerinden de delegeler masraflar Sovyetlerce
finanse Avrupa Milli (AMGT)
konferansa Zihni bir "Trkiye
konusundaki da
Trkiye'de Yahudilerin olan Trk
Bu konferans salonunda Trk bu-
bir eksikliktir. Bayrak bunu
anlamakta ve bylece de tasvip edilmemektedir.
her Bylece
koz oluruz, birlikten kuvvet fikrini be-
nimseyerek yapmaya Ben,
dzenlenen her ediyor ve her da
bir getirerek, FlDEF'in komnist bir rgt olma-
aksine vatansever ve bir rgt
st dzey yneticilerimiz
DEF'le kabul gre da bu ka-
bul etmesi gerekmektedir, Ancak, henz bu tam
Alt
de da in yer
bu sonra 16 1986'da Hamburg'da bir
yaparak AMGT ve bir olan HDF Dev-
rimci Federasyonu) ile ortak girilmesi 30 Ey-
ll 1986 gn de "Belika Trkiyeli de TKP
sunda, Baku Kongresi'ni, SSCB MK Polit brosunun buyrukla-
yerine "Dini gruplar ile asgari
mesi karar TKP' nin dine nesnel ynde
ifade TKP' nin g-
F. Almanya' da "Milli ve Ata-
trk bir lde de olsa g-

Trkiye'de Sol Hareketler 1 s95
Sonu
"Sol Birlik", (TBKP), ve TKP ile "Milli
Haydar Kutlu Nabi ve Dr. Ni-
hat Trkiye'ye gze alarak her ne ka-
dar sosyal ve siyasal olgular, statik kavramsal iine
meye de, gene de Trkiye' de 1980 ncesinde
beliren daha ve 1980 ncesin-
den sloganlarla i yaratmak
nk dnya Sovyetlerin cephe
rinin yerel her Sovyet gre bir
amaca yneliktir. Bu nedenle, TKP ile yrtlen
ajitasyon ve gele-
cek iin gzetilen zerinde durmakta yarar
Trkiye, mslman olan bir lkedir ama onun uzun bir dev-
let ve deneyimine sahip bugne kadar Orta Do-
da Sper gler veya bu
daha da istediklerinden, Trkiye'yi
hedeflerinden iin yollarla gerekli
yapmaktan geri Sovyetlerin rgt
ve kesimler bellidir: TKP,
Krt terristler, Ermeniler, TKP /M-L, DEV-YOL, DEV-SOL
bakiyeleri ve 1980 ... ABD'nin ise; endirekt
yoldan (nfuz olan F. Almanya ile) Krtlkle ilgili,
Trkiye aleyhine beyanat verdirmesi, Ermeni meselesini
mdahale iin politik platformda Ankara' dan tavizler ko-
parmaya ngrlen
Yunanistanla Trkiye dengeyi bozan oyunlarla Papand-
reau'yu Bulgaristana gibi bu-
ve bytmeye yneliktir. Ne var ki
Trkiyenin Sovyetler ise, rgtleriyle,
Trkiye ile olan ticari belirli ajan-
larda bloke edilmesi ve sarf inisiyatifini elinde bulundur-
ve en nemlisi kuzeyde byk deniz ka-
ra ile en byk tehlikedir.
596 J Aclan
Blm
1- Derg., S. 75, 1987
2- (F. Almanya'daki Trkiyeli Dernekleri Federasyonu) 1970
Duesseldorf TKP kuruldu. Alman
bu rgtn TKP belirtilmektedir. Federal
ve Sosyal Gvenlik szcs Offner,
Berlin'den ve Trkiye faaliyetleriyle
szlerine F. Almanya 1985 rapo-
runda Moskova ve TKP
TKP'nin de Mannheim ideolojisi ve stratejisi konusunda
yirmi 6.000 yesi bulundu-
Alman Komnist Partisi (DKP)'nin etkisi
3- Bknz., Tercman Gazt., 6 Nisan 1987
4- Bu konuda Haydar Kutlu beyanat
Blm
Komnist Enternasyonellerde
Cephe Taktikleri

ilk ve son kez, Lenin' e ve "kediye kedi" diyelim.
nk "Ben kediye kedi derim" szleri Lenin' e aittir.
bir gerek ki, komnizmin, III. Enternasyo-
nalin ve II. Dnya Kongresinin akdinden sonraki tarihi,
"Komnist Cephe tarihidir.
Lenin, bunun ilk mecazi ile verir: "Diyelim ki,
otomobiliniz haydutlar Haydutlara
pasaportumuzu, veriyorsunuz ve
bylelikle o refakatinden oluyorsunuz. Bu
bir bunda yok. 'Do ut Des', sana
veriyorum, bana veresin diye. Deli hi
kimse, byle bir ilkelere iddia edemez, ya
da su ileri sre-
mez ... Ve Lenin sonra da szleri ekler; " ...
Her ya da durumunu ve
somut tahlil etmesini bilmelidir ... "2
Bu III. Enternasyonalin, III. Dnya Kongresinden, sonuncu-
su VII. Kongreye kadar adlarla, genelde Cephe olarak uy-
gulanarak III. Enternasyonalin, 1943 feshin-
den gnmze kadar da adlarla eylem
Dikkate nokta, Marx ve Engels ve hatta Komntern'in (III.
Enternasyonal) gelene kadar hi bir komnist rgt, lider;
Cephe anmazlar. Hele Marx, btn tilki gibi kur-
antenlerinin bir btn dnyaya
Cephe sz etmez, bunu
bilimsel ve felsefi ve Birinci Enternasyonal iindeki eylem-
5981 Aclan
leriyle, zerinde Birinci Enternasyo-
nal bnyesinde rgtlenme verir.
cephesi, Cephe olarak Cephesi' dir.
Bu nedenle, Engels ile birlikte kaleme "Komnist Manifes-
to"nun son cmlesi; "Btn Dnya
Engels, I. Enternasyonalin olmak zorunlu-
ve bir partisinin asla herhangi bir burjuva partisi-
nin Engels, burjuva partileri ile ge-
ici da bir
Cephe Lenin' in Sovyet Rusya' da ve III. Enternasyo-
nalde (Enternasyonalin II. Dnya Kongresinde) dizginleri eline geir-
dikten sonra, onun vaftiz edilir ve bir "Rus Mese-
lesi" olarak
Trkiye Komnist Partisi gnlerde (10 Eyll 1920),
Mustafa Suphi ve Mustafa Kemal Mil-
li TBMM' ne ve hkmetlerine engel atarak Cephe
uygulamak erkez Ethem Bey kuvvetlerine, zaman
zaman eteler" kadar
Ama Garp Cephesinde, Milli Kuvvetlerin
erkez Ethem Bey ve_ iltica etmek mecburiyetin-
de ve bu Sovyet bylelikle emrivaki olmaktan
Sakarya Meydan Muharebesinden soma, devletten devlete
dostluk ve -Moskova ile Ankara

SSCB ile devletten, devlete gnlerde, Mustafa
Suphi ve Ankara'ya bykeli olarak tayin edilen Mdiva-
ni ile bir heyet halinde gelirlerken, Kars' ta, TBMM o-
kmeti Moskova General Ali Fuat
Cebesoy ile Cebesoy bu arada Mustafa Suphi ile
ma General Cebesoy Suphi'nin
nakleder: "111. Enternasyonal Trkiye dahilinde mutlaka ko-
mnizmin tatbikini (a.b..) kabul Trkiyenin itimai
kendisine Anadolu itimai bir
ihtilal olmaktan ziyade, Trk milletinin emperyalist
istiklal ve hrriyetini bir kani
bulunuyoruz. Trkiyedeki bey ve burjuva addetmi-
yoruz. Bilakis halk kitlelerinin en olarak biliyoruz.
Anadolu hareketini idare edenlerin ve bilhassa Mustafa Kemal Pa-
prensiplerini anlamaya ... "4
Suphi'nin bu kabul edilebilir teklifleri, kendi fikirleri Le-
nin'in telkinleri idi. nk Mustafa Kemal Sovyetlerle
ni, TKP ile iinde yrtmekteydi.
Trkiye' de Sol Hareketler 1 s99
Mustafa Suphi'nin, Trkiye'de uygulamaya
Cephe bir provokasyonu ile
Karadeniz' de bir facia ile son buldu. Mustafa Suphi ve arka-
ldrlmesi uzun zerinde
ancak daha sonraki bunun tam tersi
yani Kemalciler organize
Oysa Mustafa Kemal ve Suphi'nin
cephe tekliflerinin mmkn uygun bir slupla
Trabzon yoluyla geri dnmelerini tavsiye

Marx ve Engels, "Komnist Manifesto"sunu, 1848'de
1872 Almanca birlikte
nszden gres, 1847'ye kadar "Komnistler Birli-
gizli Ve 1847 Londra
Kongresinde "Komnistler Marx ve Engels'e halkoyuna sunul-
mak zere bir "Manifesto" yazma grevini verirler. Bu belge (Manifes-
to) bir komnist partisinin, pratik ve teorik ilk rne-

1847 "Komnistler gizli rgtnn 28 Ey-
ll 1864'te gene Londra'da Saint-Martim's Hall'de Kongreden
sonra edilen, "Emekiler Enternasyonal sosyalizmin
tarihine "I. Enternasyonal" olarak geecektir.
I. Enternasyonal, ancak kongre toplayabildikten sonra, merke-
zini 1876'da A.B.D.'nin New York eyaletine da, orada, kendi
kendini feshetmek zorunda
Marx ve Bakunin bitmez tkenmez dolu
olan 1. Enternasyonalde ana ilke, komnist par-
lamenter demokrasi ile Bakunin ve
rin ise, parlamentarizmi ve sendikalizmi hor grmeleri idi.
Marx ve Engels gelecek gnlerin, komnist hareketlerinin ve partileri-
nin; Bakunin de vaftiz oldular.
Birinci Enternasyonal (1864- 1876)
Marx-Engels dnemindeki komnistlerin hi bir
medikleri Cepheler, I. Enter:\tasyonalde ifadesini,
formlasyonu iinde, buluyordu. Marx' in ifa-
desi ile komnistler teki partilerine duran bir par-
ti meydana getiremezlerdi. Onlar, proletarya hareketini biimlendire-
cek ve bir sokacak, kendilerine zg sekter ilkeler ileri sremez-
lerdi5. "Fransa' da Mcadelesi 1848-1850"
"kyllerin, kk genellikle orta da gide gide
Klasik Marksizm iinde
beliren fikir
Rus
ideolojisiyle, Avrupa
dlnce biiminin ezeli
on
Ju. Bu
u rneklerinden biri de
Bokunin'di
600 1 Aclan
getikleri"6 de, III. Enternasyonal dne-
minde Cephe taktiklerine tutulan bir olmakla birlikte, Marx ve En-
gels hareketleri saptamakla siyasi
ele geirmek grevi konusunda dur-

Avrupa "Yeni Sol"unun teorisyeni ve New Left Review'nn
kurulunun yesi Perry Anderson'a gre; ne Marx ne de Engels, kom-
nistlere vermekten te bir eylemde teorik ve
gncel ile komnizmin fikir I. Enter-
nasyonale ve partilerin hi birine ye olma-
Cephe taktiklerinin bile
I. Enternasyonalin IV. Kongresine sunulan raporda (Eyll, 1869),
komnist partilerinin gelecekte Cephe sistemlerine kay-
edecek, liberaller ve orta "bencil igdleri" olan
lar olarak niteleneceklerdirs.
zet olarak ifade edersek, I. Enternasyonal belgelerinin hi birinde
mahalll zg
ilgili bir ima yoktur. Ne Enternasyonalin ne
de, Cephe (Proletarya) sz konusudur. Marx
ve Engels'in, XIX. yy. burjuvazisine tek tehdit tutkusu, he-
defi daha haline
Enternasyonal (1899-1914)
II. Enternasyonal, biimler ve formlasyonlar iinde, buna-
giren yerine, salt Cephesinin yeni-
den siyaset platformundaki yerine merasimi iin,
1899 Paris Sergisinin" bekleyecekti. Bu
vesile ile Jules Guesde'nin Marksist sosyalistler "Birinci
Kongresi"ni proletarya daha bu tarihler-
de paralanmaya ilk Marx ile Bakunin ara-
Ama Enternasyonalde bu atlak
daha da byd, Bakuninci radikaller "Possibi-
listler" diye merkezi ynetiminle
kk birimler olarak Bakuninci de gn-
lerde bir kongrede Partisi" organize
1899' da, 100. I. Enternasyo-
nalin btn Paris'te Uluslara-
istekleri, 1 kabul edilmesi ha-
la gndemdeydi. Karar, Jules Guesde'nin "Birinci
Kongresi"nde 1877'de "Ce-
nevre Kongresi"nde; 188l'de Kropotkin, Elsee Reclus, Johan Most, En-
rico Malatate gibi rgtledikleri "Enternasyonal Birli-
Trkiye'de Sol Hareketler 1601
ya da "Kara Enternasyonal"de,10 1883-1886'daki
i kongrelerinde, kongrelerinde
zlemleri tekrar tekrar dile getirildill. 1871 Faris Ko-
mn deneyimi, hareketinin hi bir zaman
cak olan bir simgesi, ha-
idi. Byle bir g-
ile mmkn, ama muhtevada, g ve Jules
Guesde'nin kongre, drt yz delegeden olu-
Avrupa ve Amerika' dan Marksist sosyalistleri bir
arada kongre yelerinin
mm-
kn ortaya koyuyordu.
ihtilalci sosyalistlerinin lideri Edouard Vaillant ile Alman
Marksisti Wilhelm Liebknecht idi. Vaillant ile Liebkhnecht'in el
iki lke "Enternas-
yonal simgeliyordu ama 1914-1918 Birinci Dnya
bu el ve Alman birbirlerini l-
drmelerine engel olmuyordu. Birinci Dnya
ler ve de il. Enternasyonalin oldu. II. Enternas-
yonalin bir rgt 1919'da Lenin ku-
rulan III. Enternasyonal bir idi. bu
birbirine
yordu: Demokrasi, ve Komnizm. Demokrasi, bugnk an-
ile liberal sosyalizm; ise, dinli-dinsiz;
lar sonra Lenin'in ifadesi ile demir disiplinli, her kk "e-
kirdek" birimler olarak tek merkeze bir rgt de
komnist idealleri temsil ediyordu. Her grup birbirleriyle
Ve II. Enternasyonalin kongrelerinde dile
komnistler, demokratik sosyalistler, hepsi de
halde, bunlardan hi
birisi, 1919'dan sonra III. Enternasyonal rgtnde Cephe
en ufak bir bile
Birinci Dnya lkelerin
diye birbirlerinin III. Enternasyonalin "sahte"
da, gnmze kadar srp
nc Enternasyonal (1919-1943)
Cephe
III. Enternasyonalin, kongresinin son
karar "Komnist Enternasyonalin Btn Dnya
Manifestosunda gre,12 il. Enternasyonal
dneminde hareketinin btnyle milli bir zemin
Sosyalist Enternasyonel
komnistlerin hibir


forml iinde

602 J Aclan
zerinde, milli devletler erevesi iinde, milli sanayi temelinde, milli
parlamentarizm Komnterin bu Manifestosunda, il. Enter-
nasyonal, ve reform ile on Toplumsal
devrim, onlar iin lafta kalan, ama gerekte toplumsal devrimi inkar
eden, burjuva devleti ile saplanan bir liderler
Manifestoya gre, 1. Enternasyonal gelecekteki
il. Enternasyonal ise, milyonlarca proleteri rgtle-
III. Enternasyonal da, kitle eyleminin, devrimi
menin, eylemin enternasyonali Ama
III. Enternasyonalin ve I. Ekim 1917 Devri-
minden sonra, Marksistler, Rusya'ya, Rus
byk bir sempati Tepkiler de bu sempatiler
o denli Lenin, bu yararlanarak, 1918 6-9 Ka-
tarihleri "VI. Pan-Rus Kongresinin"
dan da destek alarak, eninde sonunda gi-
recek, bir rgt kurma Le-
nin, ile deneyimli, d-
Marksist bir partinin bir trajedi olarak niteleyerek;
yeni bir enternasyonalin hayata geirmek iin 1918
Ocak Avrupa ve Amerika' dan delegelere yeni bir enter-
nasyonalin rgtlenmesini telkin
Lenin, enternasyonalistlerin bir araya getirilmesi meselesini, daha
1915 sosyal makalesinde
Ama Lenin'i 1918'de ve komnistleri Petro-
grad'da toplamaya sevk eden amil, Pan-Rus VI. Kongresinin destek
Lenin, Kautsky'nin "Proletarya g-
cevapta (10 1918) -ki, bir
nce Petrograd Kongresinde yeni bir enternasyonal ko-
nusunda Amerikan ve komnistlerini "Enter-
nasyonal nedir?" sorusunu Marx'a kalarak ve zetle, "dnya pro-
leter ihtilalinin ve propaganda-
olan rgtlenme niteliyordu.
Bu sonunda, III. Enternasyonalin ilk kurucu kongresi
iin 1919 sonunda, delegeler Moskova'ya gelmeye
delegelerin zaten Rusya iindeydi ve Birinci Dnya
Ruslara esir gelenlerin
glklerinden gemiyordu. Hugo Eberlein,
Almanya' dan; Gritz Platten den Bu, Kurucu Kon-
gre' de rgtl tek parti, Rus Komnist Partisi idi16.
3 Mart 1919'da, Kurucu Kongre 4 Mart da, Al-
man komnisti Hugo Eberlein'nin aleyhte oyuna dele-
gelerin III. Enternasyonal, Rus Komnist Partisi'
Trkiye' de Sol Hareketler 1603
nin res-
men oldu. Birinci Kongre bir dnemi idi.
Dnya Kongresi
19 Temmuz - 7 1920
III. Komnist Enternasyonalin (Komntern) Kongresi, Pet-
rograd'da Moskova'da devam etti ve Kon-
gre, btn dnya komnist partilerini, Rus Komnist Parti-
si'nin toplayan ve dnya
daki olarak nl "21 kabul ile geleneksel
Rus emperyalizmine yeni ufuklar ve 17. maddeleri-
ne gre, Komntern Kongre btn komnist partileri iin
Partiler "milli" ve "yerel" rgtleriyle Komn-
ternin olarak Kongrede
Lenin'in, "Sol Komnizm-Bir ocukluk ile
1920'den itibaren olan Tek Cephe, Cephe taktikle-
rinin de oluyordu17. " ... ve Ameri-
(devrimcileri) yeni, oportnist olmayan, ol-
mayan parlamenterizmi yaratabilmelidirler; parti formle
etmelidirler ... rgtlerde, derneklerde, meydana gelen
halk yerlerini ve halkla
ama adam diliyle Sz konusu olan, son derece
ynl ve sosyal btn bulunan ve
burjuvazinin stesinden gelerek bir koldan sonra tekinin, bir alandan
sonra tekinin zapt edilfuesine imkan veren pratik grevlerin yerine
getirilmesi iin ... "
Lenin'in kongredeki bu paragraflar-
da Tek Cephe Hareketlerine verilen bir "Komnist
Enternasyonal, geri lkelerin ve smrgelerin burjuva demo-
krasisiyle sreli ve hatta ittifaklar fakat
burjuva demokrasisi ile en ekirdeksel biimde de olsa,
proletarya hareketinin kesinlikle koruyarak. .. " Grld-
gibi Kongreden sonra, kongrelerde de, adlar-
la Cephe taktikleri, III. Enternasyonalin gndemindedir.
nc Dnya Kongresi
22 Haziran- 12 Temmuz 1921
,,..":..
Komntern'in III. Kongresinin "Dnya il. Kon-
grenin aksine bir platformda ele keskin devrimci davra-
"Kitlelere dile Le-
6041 Aclan
nin, III. Kongredeki ile "Sol Komnistleri", "sekreterleri"
bunlara mcadele edilmezse, ne "ko-
mnizmin" ne de "Komntern"in telkin
Bunu anlamamak, nceden kabul etmekti. Le-
nin, Tek Cephe ya da Cephe aralayarak
diyordu: " ... Ve mcadele emeki -sa-
dece tm smrlenlerin ve ezilenlerin bi-
zim o zaman gerekten zafer
... " Leninizm de, "ezilenler", "smrlenler" gibi kav-
ramlar, amaca Sovyet yolunda
"aralar" idi, Yani, bir deyimle, Sovyet subversif faaliyetlerinin
platformlardaki ncleriydiler.
Lenin, direktiflerinin, Alman, delegeleri
Rus Partisinin, Sovyet devletinin, Ko-
mntern zerindeki tayin edici roln oldu.
Lenin'in, III. Kongredeki telkinlerinin ilk kitlelere
idi. Bunun sonucu olarak "Tek Cephe", Cep-
he"lere proleter ve k-
k burjuva (dar gelirli meslek sahiplerini, k-
k parti kendi Bunun so-
nucu olarak, Sovyet ideolojisi, ilk kez, "santralizm ... " ynteminin
na "Demokratik" ekleyerek yeni bir dnemi ve
dnya komnist partileri de, (yani Komntern "Demo-
kratik santralizm'i" ilke olarak, benimsediler. "Kitlelere
rak Sovyet Rusya'da, Yeni Ekonomik Politika (NEP)
(Novaya Ekonomieskaya Politikaya) de, Lenin'e byk faydalar
Sovyet Ruslar elinde
NEP; mslman halklardan, Trklerden, Rus olmayan
bir alma alarak sonuna kadar Nitekim Rus Kom-
nist Partisi Merkez Komitesi, 1921 parti iinde de bir temizlik
hareketini organize etti. 170.000'e parti yesi, yani btn ye
25'i partiden Sultan Galiyev'e, Kazan Trkleri-
nin "Mslman Halklar Komnizm"! teorisyenine gre de NEP, bir in-
tikam idi. Rusya' da ne zaman bir reform sylentisi ilk ola-
rak Rus olmayan belalar geliyordu.
III. Kongrede, "Parti konusunda kararlarda, "disip-
lin" konusunda, il. Kongrenin "21 eklenen bir para-
grafla, "Tek Cephe" husus,
Dnya komnist partilerinin ve Sovyet komnistlerinin, Federatif
Cumhuriyetin, Rus olmayan partilerinin tepesinde sallanan
bir Demoklesin idi. Bir ifade ile Komnternin, kesinlikle,
Sovyet Rus devletinin bir ara haline d-
Trkiye' de Sol Hareketler 1605
idi. Delegelerin bir "disiplin" ilkesinin, "Tek Cep-
he"ye darbe ifade etmeleri, Lenin'i, bu ilkeyi, "fazla Rus"
kabule
Drdnc Dnya Kongresi
5 - 5 1922
Avrupa'da Mussolini iktidara Almanya'da Na-
zizm de dnemine Bu iki olgunun plat-
formda, anti-Sovyet propagandaya alanlar Komnterni,
drtklemesi ile Cephe -III. Kon-
gredeki ilkesi rafa sevk etti. Bu yeni poli-
tik iki yn Birincisi; Sovyet Rus devletinin dnya
ile ilgili yn; ikincisi; dnya komnist partilerinin Rus poli-
tik ve hedefleri iin tek merkezden (Moskova' dan) ynlendi-
rilebilmesi ... Bu iki hedef ve Sovyet
sundaki yzeysel ve Zinoviev'i, Rutlt
Fischer'i, Cepheler"i yneltti. Zinoviev'e gre "Bir-
Cephe", "Oportnizmin Kutsal Ruth Fischer' e gre de sa-
dece bir "ajitasyon" idi. iV. Kongreye gre gericilikle
Bu komnist partileri Sovyet devrimini
Dnya Komnist Partileri, Sovyet Devrimini zmse-
meli ve kendi lkelerinin
iV. Kongrede, kabul edilen en nemli tez, smrge ve l-
kelerdeki hareketleriydi. Bu tarihte, Mustafa Kemal
Trk milli mcadelesi btn zafere
9 Eyll 1922'de denize yeni bir
Trk devletinin, iinde
Sovyetler, emperyalizme yrtlen Milli hareketle-
rinde komnist partilerini nder yapmak ve komnist partileri
ile o lkeleri nfuz iine ekmek Trkiye Kom-
nist Partisinin Genel olan Dr.
Hsn Ferdi Komnist Enternasyonal Yrt-
me Komitesi yedinci oturumda, 26 1926 gn bu
hususu ifade " ... Milli hareketlerinde,
gen burjuvazinin mttefiklere Bu mttefikler
siyaset proletarya ve Sovyetler l-
ke iinde ise o lkenin Bu durum, komnist partilerin ge-
iin son derece Komnist partilerin grevi, emeki
kitleleri durup dinlenmeden emperyalizme mcadeleye ve dev-
rimci eylemlere seferber etmek ve kyllkle ittifak halinde bulunan
ele geirmesi iin ... "21.
tarihli oturumda Dr. Hsn diyordu: " ... Ezilen
6061 Aclan
iinde yer alan Trkiye'nin bugne kadar empe-
ryalist devletlere yerine, yer alma
gemesi zellikle dikkat ekmektedir ... Kemalistler en so-
nunda siyasetin ezilen halklara ve Sovyetler Bir-
kesin bir ynnde kavrayacaklar-
... "22. Emperyalizme lkeleri yutmak ya da
almak iin Sovyetler, Moskova' da sonra da Petrograd' da, IV.
Kongre ncesinde, 1922'de, in, Kore, Japon,
Hindistan, Endonezya ve Sibirya hareketlerinin delegelerini
1-8 Eyll da Baku'de Mslman lkeleri, "Birinci
Kongresi"nde bir araya 1922 Ocak
ve IV. Kongrede dokuz ay sonra
mstemlekelerle ilgili tezlere iindi. Ve bu lkelerde komnist
partilerinin Baku Kongresi ise, burnunun di-
bindeki Trkiye' de Milli: Mcadeleyi yolundan iin
tertip bir oyundu. Komntern, bu oyunun Perde
gerisinde bu oynatan, Kremlin'in sakinleri bulunuyordu.
IV. Kongre, zerine tezlerinde, konma
ynelik yeni bir program Bu da Anti-Em-
peryalist Cephe" ve idi. Bu program ve gre,
zaferi kazananlar, feodal hak ve ortadan
toprak reformunu ve getirecekler, sis-
temi Gnmze kadar intikal eden, 1963'
ten sonra da Trkiye' de uygulanan "Milli: Demokratik Devrim Cephe-
si", "Ulusal Demokratik Cephe" devrim tezleri IV. Kongrenin tezlerin-
den parti Mihri Belli, de TKP'
nin Brosundaki Genel Sekreteri Yakup Demir'in (Zeki
ortaya "Cephe" idi.
Kongre
17 Haziran- 18 Temmuz 1924
Komntern'in V. Kongresi, Lenin olmadan ilk kongresi
idi. Lenin (21Ocak1924), Stalin ve Sovyet liderleri
daki iktidar Komnterne komnist (par-
tilerine) kadar
Kongre, Komntern haline Komnist Partileri-
nin Sovyet Ko-
mnist Partileri, toptan sekter bu tutuma, "Sola dndrlyordu.
partiyi gerekten bilimsel sosyalist bir parti haline (!?) getir-
meye, Marx ve Lenin'in kitlesel bir dev-
rimci hareket giden uzun ve zorlu bir sre"
bugnk Sovyet Stalin'in kaba slubu,
Trkiye'de Sol Hareketler 1607
dnya komnist partileri
ne bu ifadesini gi-
bi gnmze kadar devam edecekti.
Oysa bu gerek,
Sovyet o gnk
na, dnya komnist partilerinin

terek Cephe, Tek Cephe,
Cephe taktiklerini
mak; bu nedenle Zinoviev ve Sta-
lin'in bol bol Sosyal
ve Sosyal Demokra-
silerin bir Makyavel'in deyimi ile ve saf
aldatmak, Troki'yi tasfiyeye Alman ve
mine rahat nefes Sovyetler mcadele-
sini 1939 kadar kimi zaman sratli ve sert bir
kimi zaman da aksak ve zigzaglar izerek Stalin ve Bitler
sonra bu tutumun
Alman Nazizmi konusunda, Sovyet resmi
zerinde uzun uzun gerekir24. "Bugn Almanya, en
zamanda sona ermesi ve iin abalayan bir devlet durumunda-
... ". "Btn teki ideolojik sistemler gibi Hitlerizm ideolojisi de onayla-
nabilir ya da reddedilebilir. Bu siyasal gre ... "Hitleriz-
mi ortadan iin gibi demokrasi iin mcadelenin
sahte rtlen bir gibi srdrmek, anlam-
zamanda canicedir de ... Dnya egemenliklerini kaybede-
ceklerinden iin ve ynetici evreleri Al-
manya'ya gdyorlar ... Almanya ile
az nce gibi, kkl biimde dzeldi. Burada olay-
lar, dostluk pratik
si ve iin abalarla desteklenmesi
sunda akacak. .. Dostluk ve SSCB-Alman ile ilgili Eyll sonunda im-
zalanan Alman-Sov;et Alman ile
.. "25 "Biz her zaman, gl bir Avrupa' da s-
rekli bir iin zorunlu .. " "Biz
la, Alman ya ile dzelmesi iin aba ve Almanya' da da
bu ynde gsterilen her biimde
ile dosta temelinde, y-
nndeki temelinde ve za-
manda Sovyet-Alman ekonomik iki devletin
uygun olarak kuruldu ... ".
Komntern V. Kongresinde en ok konunun tez-
Komntern'in 5. Kongre
Stalin'in
kararla Troki'yi tasfiye
etmekle birlikte, Sovyet-
Alman dostluk
genij
bir nefes alma

608 J Aclan
Genlik
TKP'de bir
mcadeleyle porti genel
ykselen
lsmoil Bilen
neredeyse tek
Soyvetler ne

ol
leri Sovyetlerin eylemleri ile szleri
da uyum yoktu. nce Zinoviev, sonra da Stalin ile-
ri srlen Sosyal bir
1929'lardan sonra Komntern iinde egemen ola-
cakh. V. Kongrede Rus Partisinin iindeki, Lenin'in lmn-
den sonra iktidar partile-
rin yeniden rgtlenmenin yeri esa-
gre ilkelerinin Komntern yesi partilerin
Moskova'nm denetimi hedefleyen
lerdi. Gerek Sosyal olarak
gerekse parti ii reorganizasyonlar, Cephe tak-
tiklerinin sebeb oldu. Bylelikle Komntern
iinde ve Rus Partisinde ilk tasfiyeler Zinoviev'in Komntern
Merkez Komitesi ve 1927
ile Alman Hitler'in
iin, Moskova Nazilere btn
Cephelerin toptan rafa ile
Dnya Kongresi
17 Temmuz - 1Eyll1928
VI. Kongrede komnist partileri iin en byk tehlikenin
Sapma" belirlendi. "Tek lkede Sosyalizm" stratejisi onaylan-
Sadece burjuva partilerine Sosyal Demokratlara da
mcadelenin kararlar 1929' da
Troki yurt da bir sre sonra Mek-
sika'ya gitti ve 1940 Stalin'in bir ldrld. Bu-
harin, Komnterndeki ve Sovyet Devletindeki btn grevlerinden
ve idam edildi. Sosyal Demokratlar, VI. Kongreden sonra "Sos-
yal olarak Sovyet byk ve bir
tasfiye Sovyetler btn dnya anayur-
du ilan edildi. Bu sebeble Proletarya"; Sovyetler Birli-
sosyalizmin ve kapitalist glerin
her yola Sovyet
Stalin, en iyi enternasyonalistti, Sovyetlere onun iin
her yapan insan olarak Ve bylece

Yedinci Dnya Kongresi
25 Temmuz - 20 1935
Hitler'in iktidara gelmesi ile
Cephe" gndeme geldi. 1939 kadar Georgi Dimit-
rov'un Komntern Genel Sekreteri gnlerde, Sosyal Demokrat-
Trkiye' de Sol Hareketler 1609
larla araya konan duvar ilk kez
Dimitrov'un ile daha VII. Kongre toplanmadan
Halk Cepheleri" kurulmaya Haziran 1933'te, Paris'te "An-
Kongresi" Bu kongre, yeniden po-
uygulanmaya ifadesi idi. 1933
yol Komnist Partisi, sosyalist ve cumhuriyetilerle ortak bir Cephe
platformunda seim listeleri Komntern, VII. Kongresi-
nin resmi Birlik Cephesi, Halk Cephesi idi. Komnternin VI.
Kongresinin in'de Mao Tse-Tung'un
an-Kay ile Japon emperyalizmine Fran-
sa' da da "Halk Cephesi" kuruldu. Bu Cephe hepsi, 23
1939 Stalin'le, Hitler'in sonra birden
kt. 21Haziran1941'de, Hitler Sovyetlere
ca, Cephe yeniden Bu sefer, dnya
platformunda ittifak ve
larla cephenin yeni ortaya Nazi Ordu-
Rusya ierlerinde srede, Sovyet ve Komntern
"Anavatan idi. Sovyetler lehine
dnnce, Pravda'da, Yahudi kkenli Ehrenburg'a Stalin,
"Alman ldrnz!" ve makaleler yaz-
Komntern'in gerek yoktu. 15
1943'te Komntern kendi kendini Cephe politika-
grevini sonunda, Sovyetler, en byk
AB.O. ve grerek,
TKP'nin Cephe (1920-1951)
11
Avrupa Emperyalizmi ile Mcadele Cephesi"
TKP'nin, BakO.'de 10 Eyll 1920 tarihinden sonra,
Anadolu' da, Mustafa Kemal ve ba-
Yunan verilen Milli mcadeleyi Ko-
mntern tezlerine oturtmak isteyen Lenin, Mustafa Suphi (TKP kuru-
cusu ve ilk Genel Sekreter) ve Anadolu'ya gemesi ile
yok edilmesi zerine, hedefini Anadolu' da kurulan Ordu" ze-
rine yneltti. gibi Ordu", Milli mcadelenin ilk gnle-
rinde askeri birlikler daha toparlanmadan nce, denetimi
yan-gizli bir rgtt. Tarihsel verilerden de
gibi, Ordu"nun g, erkez Ethem Bey'in
eteleriydi. Mustafa Kemal ifadesine Or-
du"nun ilk Damat Ferit
Uzun sre
"cephe 2.
Dnya ncesinde
Bulgaristan Komnist lideri
Dimitrav

Cephe" yeniden
gndeme gelecektir
61 O / Aclan
gilizlerin Milli hareketini iinden yok et-
mek isteyen "Cemiyet-i Ahmediye"nin telkinlerine
lerdi. Fakat daha Ordu" gizli olarak bir hayli
nizamname ve programlar Anadolu'nun her
Mustafa Kemal rgt, sadece milli mfreze-
ler meydana getirmek daha genel hedeflere
Ordu", Birinci Trkiye Byk Millet Meclisi'nde
(TBMM) mebus bulunan Bey erkez Ethem ve karde-
Tevfik Bey de rgte dahil edilince, eteler, Ordu"nun
rgt iindeki propaganda faaliyetleri giderek ni-
telik "Halk Komnizmi27
propagandalarda yer Ordu'nun Halk
rakiyun (Halk Komnist Partisi) gizli hcreleri
Ankara TBMM hkmeti, Harbiye-i Umumiye Ri-
yaseti [Genel Kurmay Fevzi (akmak)
ile her iki rgt (Trkiye Halk ile
Ordu'yu, Mahkemesine sevk ve mahkum Trk
"Halk bu dnemdeki eylemleri illegaldi. Legal
rgt, 2 1920'de 12Mart1922'de tekrar legal olarak
faaliyete geen 29 Mart 1922'de Anadolu kom-
nizminin uzun sre uykuya neden
Bu tarihlerde, erkez Ethem ve Garp Cephesi Kuman-
ile iltica ederek konu
28-29 Ocak 1921'de de Trabzon'da, Mustafa Suphi ve 14
Yahya ldrlerek denize
ilk akamete Mustafa
Kemal ve Mustafa Suphi
grubu Ankara' da Halk ve Ordu"yu ele geirecekler
ve ete ile Anadolu'nun Sovyet peyki haline gelmesine de b-
yk "Halk Tokat Me-
busu Bey'e gre Ordu, Avrupa Emperyalizmi ile Mca-
dele (Cephesi)" Ve TKP' nin (Komntern ile)
ilk Cephesi, Milli kuvvetlerin ile oldu,
Baku' de ve Anadolu' da uzun Trkiye Komnist Partisi'nin ze-
rine l serpildi.
Cumhuriyetin da TKP Cepheleri
(1925- 1927)
1921 - 1923 Cephe
1. Trkiye Komnist Genler Cephesi (1923)
2. Beynelmilel Bina ve Marangozlar Cemiyeti Cephesi (1921)
Trkiye' de Sol Hareketler\ l 1
3. Trkiye Amele Teali Cemiyeti Cephesi (1921)
4. Dergisi evresi Cephesi (1921)
5. Rum Amele Grubu Cephesi (1921)
6. Ermeni Cemiyeti Cephesi (1921)
Dergisi evresi Cephe Rum Cephe
Ermeni Cephesi, Trkiye Komnist Parti-
si'nin ilk kurucu
7. Genlik Cemiyeti Cephesi (1921)
8. Beynelmilel Deniz Cemiyeti Cephesi
(1921)
9. Beynelmilel Bina Cemiyeti Cephesi (1923)
10. Beynelmilel Cephesi (1921)
Bu on cephe Komnternin direktifleri ile
Dr. Hsn ve kurulan rgtlerdi. ve
Ermenileri ise gibi gnmzde de srdren
gruplardan ve rgtlerden
Komnternin Dnya Kongresinde kararlar
ca, TKP Cephe faaliyetlerinin Mos-
kova etkileri TKP seksiyonunun 1925-1927
faaliyetieri zerinde de grld. 1923 "Trkiye Komnist
Genler "Amele Teali Cemiyeti" gibi rgtlerin "Ay-
dergisi evresinde yan-legal rgtlenen TKP' nin kesin izgisi,
partinin gayesine ynelikti. Hcrelenmelerin esa-
gre, fabrika ve faaliyete gemeleri ilkesi bu ye-
ni ilk idi.
1925 Said'in is-
ile "Takriri Skun Kanunu"nu hkmet, is-
birlikte komnistlere de yneldi. TKP
bir (Aydemir) "Orak-
eki" dergisi de, Said hareketinin feodal ayaklanma
iin Ankara hkmetini destekler grnerek, Mustafa Kemal
bu isyan feodaliteyi burjuvaziyi de -Trki-
ye'de henz ok olan kapitalizmi- kertmesi iin
1925 TKP sebebi, Ankara hkmetinin bu
(provokasyonun) oyuna gelmemesi idi. Trk jan-
devlet gleri de, za-
ten ile bir fark olmayan Trk kapitalizminin
odak aacak ve sonunda TKP
Dr. Hsn 1925 kurtulmak iin ka-
yurt "Komnist Enternasyonal Dergisi" nde diyor-
du: iin getirilen ve btn Anayasa gvenceleri-
ni yeni Kanun (Takrir-i Skun Kanunu) sadece yan-
Kendisi
olan Sait, l 925'te
glerin

Trkiye' de
siyasi ve blc Krtlk
hareketinin nemli dnm
birini

612 I Aclan
gericileri Said demek istiyor) canevinden vurabil-
mek iin getirilen bir silah olarak fakat gene bu kanun ko-
mnistlerden kurtulmak iin tam bu
komnistlerin son
yana ve feodalizmin tasfiye edilmesinde Halk
Partisini btn gleriyle destekleyeceklerini ilgintir.
"Trkiye Komnist Genler Komnternin sola dnk tak-
uygun, genleri bnyesinde toplamak isteyen ve bu gnn
rici Genler paralelinde dar bir Cephe rgt idi.
"Amele Teali Cemiyeti" ise gene bugnn "Devrimci
gibi marksist ve meslek dayanan kom-
nist Cephe hareketinin bir seksiyonu
"Amele Teali Cemiyeti", ilk tohumuydu. Trkiye o za-
manlar, sanayi ileri bir lke ve
onu propagandalarla haline getirecek profesyonel ko-
mnistler gibi blgeleri de yoktu. Bu sebeble
"Amele Teali Cemiyeti" bir minyatr ve blgesel olarak
Cephe olarak Komnterne, Moskova'ya sunulan raporlarda malzeme
olarak Dr. Hsn'nn Komntem
harfi harfine uygun XIX. yy' dan, "Komnist Manifes-
to" sundan miras "Btn Dnya di. O kadar
bir gerektir ki, hi bir lkede bu uyup da, Dnya
rinin kadar de
birliklerin daima, ya Marx dneminde "Yahudi Sermayesi"
ya da 1917 Devriminden sonra Sovyet Rusya; 1949'dan son-
ra da in Halk Cumhuriyeti yer
Dr. Hsn'nn, 1 "Btn Dnya Birle-
koymak istemesi, komnistleri itiraza
sevk "Amele Teali Cemiyeti" yneticilerinden Apti Recep ile
elektriki Nuri, bu "1 Nedir?" kar-
fakat Komntemin mutlak memuru olan Hsn itiraz-
lara bu 1925, 1 parti ilk
1924 Haziran-Temmuz Komntem V. Kongresinin Cephe tak-
tiklerimi uyutma hatta provoke etme Dr. Hsn'nn
mer) Moskova'ya ile Trkiye' de de oldu.
1927 Komntem Provokasyonuna
Cephecilerin Provokasyonu
TKP iimde, Dr. Hsn'nn ve ona kar-
grntsyle Komnterne sert bir muhalefet Bu muhale-
fetin lideri Sreyya (Aydemir) stelik Aydemir, Dr.
Trkiye'de Sol Hareketler 1613
Hsn gibi Faris komnistlerinden KUTV' dan, Moskova' daki
niversitesi diye ihtilal okulundan mezun oku-
la Profesr" tayin Trk halde
SSCB (b) Komnist Partisine de ye kabul Trk komnistle-
ri bu ona Sreyya, Sadrettin
Celal Antel ile birlikte kaleme "Lenin ve Leninizm" (1924) ad-
kitapta kendisine ait bl-
mnde, bu muhalefetin izlerini grmek mmknd. Sreyya,
Trkiye'de iin, TKP'nin kendini likide etmesi ve
bir Cumhuriyeti Parti (CHP) ile feodalizme ve emperyaliz-
me bir Cephe Bu, zellikle
daha ilerde de gibi Milli Demokratik Devrim, ya da Ulu-
sal Demokratik Devrimin30 ilk projesi idi. Sreyya Aydemir ile
Komntern bu Dr. Hsn'nn ka-
grnmesine Doktor, 1925 yurt ka-
Komnterne hesap Verilen Komntern
ve bir Trkiye' de bir
kitapta ve 8 Eyll 1925 ile
20 Ocak 1934 tarihleri B. Ferdi, Ferdi imza-

1925 Mahkemelerine" verilen TKP
hkm giydikten sonra, 1926 af ile serbest
Komnternin TKP, Viya-
na' da bir fOnferans Parti'nin Trkiye' deki temsilcisi (Sekrete-
ri) Vedat Nedim'de (Tr) bu Dr. Hsn,
Trkiye' den delegelere, Moskova taktikleri bu-
yruklar Bunlar, gibi Komntem ilkelerinin
Tramvay grevler du-
varlara bildiriler ve yerlerinde hcreler kurmak" gibi
topik "sol" Yani, partinin idi. Vedat
Nedim (Tr), Trkiye'ye :!nnce Sreyya ile birlikte kendi ge-
Cephe taktiklerini partinin likide edilmesinin
srdrdler. Dr. Hsn, duruma el koymak iin gizlice
Trkiye'ye geldi. Fakat, Vedat Nedim polise ihbar edildi.
1927 ile birlikte, Komnterne olan Komnist Partisi
Cepheciler ya da likidatrler) TKP' nin Komnternci
bir darbe indirdiler. Sreyya Aydemir, sonra bu
" ... Komntem bize fena halde mdaha-
lede Bu, idraksiz, milli hareketi ta-
rihi grevini anlamayan bir mdahale idi. Cephe ... Stalin dnya
ihtilali Komntern idi ... 3
1
Komnternin
bu tutumuna ilk cephe alanlardan biri TKP'dir .. !"
6141 Aclan
Partinin Likidasyoncu
CHP'ye
1927 parti Partiden kopanlar ve
CHP'ye Sreyya, Vedat Nedim, Nurullah
Esat (Smer), Nafi Atuf (Kansu), Sadrettin Celal (Antel),
Mehmet Vehbi (Sandal), Harbiye'de Numan, Niza-
mettin Ali (Sav), Mustafa Nermi, Dr. Ali Rasim (Prof. Adasal),.
Ahi (Mehmet Eti ile), Nafiz (Pamir), Mmtaz (Taylan),
Lemi Nihat, Burhan Asaf (Belge) gibi isimlere
hepsi de 1918-1920 komnistleriydi. Spartakist harekete sempati duy-
kimileri Almanya' da, kimileri de de tahsillerini tamam-
CHP, kendisine bu kadroya payeler da-
Kimi CHP Genel Sekreteri, kimi profesr, kimi mebus, kimileri de
Trkiye Cumhuriyeti'nin propaganda ve propaganda organla-
grev Burada kk bir parantez hemen belirtelim
ki, Sreyya Aydemir, illegal platformda TKP'yi srekli izledi.
Zeki (Yakup Demir) gibi bir perde gerisinden TKP
Genel Sekreteri 1960'tan sonra da Zeki 1951 tevkifa-
sonra ken partiyi serbest dalgalan-
maya Bilen, Parti Sekreteri olana kadar bu likide platform de-
vam etti. Sreyya ve Zeki lmnden sonra, 1974
TKP yeniden Trkiye dahilinde illegal
Stalin, Troki'yi tasfiye ettikten ve ynetimi ele geirdikten sonra,
Moskova'daki Ali Cevdet'i, elektriki
Nuri'yi ve Baytar Salih ve daha
emigre (Rusya'ya kaan) Trk komnistlerini, Dr. Hsn'nn ra-
ile Gulaklara (tecrit ve ldrtt. Dr.
Hsn, bu dnemde, kendisine rakip grmesine KGB' nin sa-
bir olan Bilen ile tasfiyelerde
1939 - 1951 Cephe
Komnternin III. Dnya Kongresindeki "Kitlelere
1928'lere TKP iin hala geerliydi. TKP
"minyatr" bir rgtt. TKP, 1939'da mesela; Hsn
Trkiye'ye gnlere kadar 20-30 aktif ile Ko-
mnternin btn kongrelerinde birbirine
bir idi. Uygulamalar bunu gsteriyordu. Bilinsizce, hatta
cahilce, bildiri adedini duvarlan
duyurmaya Bu Trkiye'ye
tanbul, gibi illerde dahi lokal, kk yerlerden Rusya'ya
(Sovyetlere) bir Szgelimi "TKP
Komitesi" "Trkiye ve Kylsne" bildi-
Trkiye' de Sol Hareketler 16 '5
ri, eseriydi Bildirilerin ele yerler, Be-
Galata, ve gibi lokal ve kk bir
muhitti. Gene yol iinde Tramvay Hc-
resi" bildiri ile Moskova'ya gz
Amelesi ve Yoksul Halk Kitlelerine" bir
mayan bildirilerle, Komnternin btn karar-
boyun ispatlamak istiyorlar-
Oysa Komntern, VI. Dnya Kongresini
saparak, Sovyetlerin "Tek lkede Sosyalizm" stratejisini, ge-
Avrupa komnist partileri ile dnya
iindeki konjonktre uyarak, kendisini dnyadan so-
yutlamaya ve kapitalizme ayakta dur-
mak istiyordu. Bu politika, Komnternin VII. Dnya Kongresinde so-
Sovyetler, demokratik kapitalist lkelere gz ve
mcadelede Yeni Cephe
1928'e kadar ise, TKP'nin, zellikle Komnternin II. Dnya Kongresin-
den sonra hemen hibirinden haberi yoktu. 1929' da
TKP tam bir ve zlme iindeydi. Bursa'da 1928
"Bursa Vilayet Komitesi" duvarlara "III. Enternasyonal
Trkiye Komnist Merkez Komitesi" Komnternin eski-
den kalma "Kitlelere gsteren, "Trkiye Amele
na ve Halk Kitlelerine" bildiri ile da duvara
lan bir-iki bildiri Ve Bursa' daki laf bir
idi. 1929 Hikmet'te "Resimli gibi
dergide "kitlelere ile legaliteyi zorluyor; Laz
Bilen) illegalitede "Komnist" gibi teksir
legalite ile illegalite kurmaya gn-
lerde, Hamdi Komntern bir ilgili ile (Dr. Toimof) te-
bu, legal ve illegal maddi-manevi destek oluyordu.
1930'1arda TKP' yi ve 20-25 grup-
lar, Sovyet Komntern temsilcisi) Dr. Toimof'un
paralardan daha byk pay koparabilmek iin birbirlerini
Moskova'ya ihbarla Hikmet ve
bu ihbarlar sonucu, Komntern ile partiden kovuldular. Par-
tiyi temsilen ortada kalan Moskova muhbirleri, Trk Kuvvetle-
rine fabrikalarda bildiri 1931
1929' dan beri yurt olan Dr. Hsn
Yolu" dergisi ile, Moskova izgisini, parti, program ve ile Tr-
kiye' ye sokmaya bu rol alanlar 1932'de par-
ti hcreleri halindeyken yeni tevkifat oldu. Ama
Cumhuriyetin 10. bir afla serbest 1935
TKP'nin bir avu blk prkt. Sanki her ye bir frak-
TKP'yi
nde gelen isimleri,
tahsillerini Avrupa' da
Sol
hareket iinde yer
Alman
spartaksleri ve Rosa
Lksemburg onlara bu
yolda ilham

616 J Aclan
siyondu. Militanlar illegalitede, hala partinin ilkelerinin
iindeydiler. Komnternin VII. Dnya Kongresindeki Cephe
TKP, sanki hi haberli "Hafta"
dergisinde bir iki legal Haydar (Yorulmaz) "Dn ve Ya-
Ay", "Resimli Ay", magazinlerin-
de rtl propagandalar, o zamanlar sola sapan Anadolucu milliyeti-
lerden Hilmi Ziya (lken)in "Yeni Adam" dergisindeki edebi ve felse-
fi hala "Kitlelere 'Kitlelere
"ilkesi ile belki de Cephe" politika-
yneleceklerdi. Ve 1940'ta TKP bu emeline Sabiha ve Zeke-
riya Sertel'lerin "TAN" gazetesini ele geirerek il. Dnya sonu-
na kadar, bu gazete ile her gn parti kamuoyuna

1936-1937 sonra TKP, Alman
kavururken, mcadele yerine, devrin tek partisi CHP'ye
mcadele CHP ile Alman-
de, CHP'nin
Orak-ekili bildiriler telgraf tellerine Sovyet bay-
mahkemelerde "Kahrolsun CHP, Kom-
nizm!" Komnternin, VII. Kongresini,
entelektel zaafiyetlerinden komnizm
CHP'ye mcadele ile ko-
mnizm TKP o gnlerden, 1960
gelene kadar, yurt ii rgtlenmelerinde 1943-1951 dnemi hari tutu-
lursa- Komnternin VII. Kongresi habersiz gibiydi. Fa-
Cephe", "Halk Cepheleri" gibi taktik formller-
den, Georgi Dimitrof'un Alman Nazizmini hedef alan
dan, TKP ynetici yararlanma yoluna girmekten bile acizdi-
ler. o gnlerde TKP, ii kof bir serseri gibiydi. Bu serse-
ri 1938'lerde Harp Okulu ile Trk Pek ok
solcu, uzun hapis Hikmet ile Kemal
Tahir de hkmller Harp Okulu ve Donanma
paralelinde gvenlik rgtleri Zinba kynden
Hasan Kaleli, Halil ve Hikmet gibi Sovyet yaka-
Muhtemeldir ki, NKVD' nin ve Ivan Iva-
novi'in akim bunu hazmedemeyen
"Donanma ve Harp Okulunda" se-
bep O gnlerde Harp Okulu olan l-
gne kadar bir Sovyet casusu yle ki bu yo-
rumun en gl biridir.
Trkiye' de Sol Hareketler J 617
Dr. Hsn'nn ile Durum;
Cepheler
Dr. Hsn Trkiye'ye gelmesi, TKP' nin
durumuna son verilmesini Dnya en civcivli
gnlerinde girilmemesi Sovyetlerin ya-
girilmesi iin (1943-1944). Ve gnlerde,
niversite TKP en nemli Cephe rgt,
ve Vurgunculuk Aleyhine Cephe" idi. Bunun
Mihri Belli'nin ynetiminde bir Genlik Cephesi
Genlik Cephesi" eylem 1944 TKP tevkif
sonra, kalan komnist militanlar "Demokratik Cephesi-
ni" kurdular. Dr. Hsn, 1946 ele geen ve Mosko-
va'ya rapor msveddelerinde diyordu: " ...
mttefik devletler bilhassa, Tah-
ran beri gze arpacak bir tarzda
eden btn terakkiperver grup ve
demokrasi ve cephelerini, takip ettikleri ge-
mterakki (ilerici) milli birlik siyaseti gz nnde tutula-
rak memleketimizde de her trl sol temayll ve
namuslu terakkiperver yurtseverleri iine alacak ve hatta fa-
gnl ve hkmetlerin
ile ve bilhassa gibi bu
yolda en ileri idarecilerin temizlenmek suretiyle, Halk
Partisi'ne de yer verecek (CHP) ve vurgunculara
"Demokratik Mcadele Cephesi" bir
yaratmaya ... "34.
TKP Merkez Komitesi, bu Cephe faaliyetleri
ile ilgili kadar slogan ve ilke de tespit Moskova'ya
Dr. Hsn diyordu :"Bu liste (slogan listesi)
zere olan hareketin siyasi ve temelini karakterize
iin, onu da bu mektupla gnderiyorum ... "35.
Bunlar, Dr. Hsn Genel Sekreterlik gnlerinde
Cephelerdi. Ama iinde bundan ibaret kalma-
1943 TKP, TAN gazetesindeki legal Tek Cep-
he, Cephe gibi TAN gaze-
tesinde "Tan" ama Dr. Hsn kaleme bir
deniliyordu: de her mensup kimseler
cemiyetin (toplumun) yeni (devrimlere)
ne, eski Muhafazakar li-
beral, sosyalist herkes bu yeni aleme girmek iin elele ver-
meye mecbur harbe btn unutarak
Sekter tutumuyla
kadar,
ynnden olduka dikkat
eken isimlerden
Hsn Trkiye'ye
dnmesiyle sol
hareketlerin
uygun olarak, bir_
cephe

618 1 Aclan
yeni sadmelerine da ylece Tek Cephe
"vcuda .. "36.
Dnya Harbi'nin bitimine Cephe de-
Szgelimi, ve Vurgunculuk Aleyhine Sa-
Cephesi", Vurgunculara Mcadele Cephesi"
Bu 1945 Trkiye ok parti dnemine ge-
me iindeydi. Milli muhalefet partileri kurulmaya
Dr. Hsn iktidar partisini alan ve b-
tn partileri kendi ynetiminde bir araya toplayacak "Milli Birlik Cep-
hesi"ni kurdu. Bu Cephenin eylem Demokratlar
Cephesi" idi. Ve Cephenin Merkez Komitesi, TKP Merkez
ve Vilayet Komiteleri yelerinden Bu Cephe te-
komnistlere zg o gnn ana muhalefet partisi
olan Demokrat Partinin drt lideri Celal Bayar, Adnan Menderes, Fuat
Kprl, Refik da alan bir haf-
dergi Bu dergi, ancak tek CHP, 4
1945 tertip ederek, harekete geirdi, TAN mat-
ve komnist matbaalar ve Cephe TKP,
1946'larda, Genlik Cepheleri yoluna gitti. da ku-
rulan Yksek Tahsil Genlik Cephesi", Ankara'daki
"Trkiye Genler Cephesi", TKP' nin 1946'da kurulan ve
kadrosunun legale "Trkiye Sosyalist Emeki ve Kyl Parti-
si"nin yan idi. Bu parti de 16 1946'da
netim ve TKP tekrar illegaliteye
geti. 1950 kurulan Hikmet'i hapisten kurtarma ey-
lemleri illegal Genlik Cephelerinin idi. Sovyetlerin,
hareketini ynlendiren "Merkez Cephesinin" Trki-
ye' deki kolu Cemiyeti" de illegal TKP' nin yan cephe r-
gt idi. Kore zerine bu cemiyet 26 Ekim 195l'de ge-
TKP da, uzun srecek bir eylemsizlik dnem:-
ne girdi. nk parti btn ile
27 1960 devriminden sonra da Cepheler, TKP'deki bln-
meler, sendikal faaliyetlerin bir TKP denetimi girmele-
ri de bundan sonraki blmn konusu
1960'tan Gnmze Kadar Cepheler
Kimilerine gre Cephe, sosyalistlerin
bir vey Oysa, daha nce de zere,
dnemde olmayan Komnist Cerhe Lenin' in
eseri idi ve bir Rus meselesi olarak Komnist Cep-
he taktiklerinin teoriK analizini yapmak konumuz el iin de-
Trkiye'de Sol Hareketler 1619
mokrasilerde, sosyalist ile kapitalist partiler uurumun kalk-
sonunda Lenin'le ne da konu
Burada Trkiye'nin somut iinde, 1960'tan gnmze, yz y-
ze Rus meselesi, Trkiye'deki tahripleri
ve bu tahriplere alet olan rgtlerin eylemleriyle, Rus-Sovyet subversif
faaliyetlerinin birine dikkati Sovyetler
emperyalist emellerini "sper devlet"
ile kamufle etmektedir. "Sper Devlet" kompleksinin
pek oktur. Biz komnist eylemler zerinde durmakla kitlelerin
normal cephe tak-
tikleri iinde yutmak istediklerine Bu Cepheler iinde z
gazete 1950 ve
1960 parlamenterleri bilim
Cephe istekleri, ile masumdur ama, varmak
istedikleri hedef, hizmettir. zel-
likle, Sovyetlerin, inmesinde, bir Trkiyenin
reddedilmez bir olgudur.
1960 sonra, niversiteler ve
ile hareketlerin, komnistlerce Lenin'in kritik
eserini okutmaktaki hnerleri, Trkiyeyi bir sonuna
12 Eyll 1980 Kuvvetler zorunlu hale 1960
sonra en ok kitap, Lenin'in Tak-
tik" eseridir. Bu kitap, Cephe Gene Le-
nin' in "Ne nemli bilincinin
dan burjuva Lenin' in
"Devlet ve ise, daha profesyonellerin
Ama Cephe i\e bir
her da Trk Halk Ordu-
sunu, Trk Halk Cephesi Partisi'ni eylem-
lere ve bugnlere gre
anlayamadan
1951 - 1974
TKP serbest dalgalanmaya, yani,
marksist deyimle
ci-Spontanty" bir
da, platforma,
eski Komntern yneticilerinden
(Stalin 1940'da Paris'te
ldrtld) Willy Menzenberg'in
deyimi ile pek ok "masum kur-
banlar" komnist
cepheleri, komnistlerle, komnist
eski sol hareketin
nde gelen isimleri
ordunun iktidara
el yolunda
yaparken, 80 darbesi
en gerici unsurlarla
birlikte girerek
ortak cephe kurma
faaliyetlerini

620 1 Aclan
bir araya getirerek, Sovyet emrine sok-
komnist cephe Dnya Konse-
yi, Dnya Sendikalar Federasyonu, Demokrat Hukukular Uluslarara-
Dnya Demokrat Genlik Federasyonu, Afro - Asya Halkla-
rgt, Dnya vb. gibi rgtlerdi38.
1960'dan 1973 -1974 dnemine gelinceye kadar Ulus-
Komnist Cephe rgtlerinin,
Trkiye' de de kurulmaya Dnya Sendikalar Federasyonu'nun
bir yan rgt haline gelecek olan Devrimci Konfede-
rasyonu tarihinde 1973-1974 dne-
minde, Zeki lmnden sonra yerine geen Bilen
dan yeniden organize edilen illegal TKP'nin cephe rgtlerinden ve
Dnya Demokrat Genlik Federasyonu'na Genler Derne-
legal platformda eylemlerde yerini almaya Bilen 1977
TKP'nin szde Konya' da diyor-
du: "TKP, Genler ynlendirmeyi, Komite-
sine (o zaman TKP Vilayet Komitesi Sekrete-
ri bugnk Nabi (takma Haydar Kutlu idi. y.n.) Gen-
lik Komitesi eliyle ve bu komite daha sonra (1977 Mer-
kez Komitesine Merkezi Genlik Komitesi
Bu komitenin grevi: nin faaliyetlerini genel olarak glendirmek
ve genlik iindeki parti faaliyetlerimin genel izmek olarak
tespit bu konferansa raporda nin
TKP Merkez Komitesi "Merkezi Genlik Komitesi"ne de-
diyordu: partimiz genlik,
kyl, rgtleme bir nem
veriyor ... Partinin yeni dnemiyle bu alanda ge-
meyvelerini vermeye (genlik rgt). Genlik hare-
keti nin ve eylemleri y.n.) partimizin aktif yedek gcdr.
Partimiz bu gc yi y.n.) btn r-
gtlenmesine, Leninci kadrolar devrimci,
gen bir nem verecektir ... "41.
TKP onaylanan "Platform Tezleri"nde42 yer alan
IGD ile ilgili maddede; "TKP, ilerici yurtsever genlik ve hare-
ketlerini destekler, (m-
cadelesi) ile rer. emeki, kyl rgtlenmesine nem
verir. Bu rgtlerin ilerici enternasyonal genlik
destekler. .. "
TKP'nin yan rgtlerinden bir Cephe rgt de Ka-
idi. Bu rgtte, TKP' nin, Bilen dneminde ye-
niden illegal olarak Trkiye' de gnlerde ortaya (1974).
TKP' nin nl "Konya diye belge-
Trkiye'de Sol Hareketler 1621
lerde olarak yer Szgelimi, geen konferansta
onaylanan platform tezlerinin bir maddesi "TKP
olan ilerici hareketinin daha da rgtlenmesi yolun-
daki destekler; ilerici hareketinin de demo-
kratik rgtleriyle savunur ... "43. "Konya Konfe-
diye Bilen, TKP' nin hareketini, oku-
Merkez Komitesi Raporu'nda genel deyimlerle
hareketi de yeni bir iindedir. (TKP' nin yeniden illegal
olarak Trkiye'de yeni olarak Partinin
tarihi de yurt TKP Merkez Komitesi
dergisinin tarihtir, y.n.) Partimiz bu hareketi her ynyle des-
teklemekle grevlidir, sorumludur. y.n.) b-
yk bir ... Toplumun Ezici
korkun ezgiler ... Somut durum durumda ol-
ortaya koyuyor ... Partimize, aktif, bilinli yol-
komnistler ... "44 geen konferansta
delegelerden A. Hareketi vs Trkiye Komnist Partisi
stne" Bilen'in konusundaki genelle-
mesini ifadelerle "Trkiye hareketi iinde yer
alan birok rgt CHP
legal sosyalist partilerin yeler
srekli bir eylem beliriyor ... "45.
Bilen'in 1983'te lm;
Nabi (Haydar Kutlu)46 Dnemi
10 Ocak 1986 Trkiye Komnist Partisi Genel Sekreterinin
Gorboov'un iktidara
Danimarka' da bir "TKP'nin Sesi Radyosu" Bilen'in
k k
lm
Bu kk bir tarihte gaze- Bundansonrososyalizmve
d 1 d
devrim anlam
tesin e an
Nabi Yagv (Haydar Kutlu), Danimarka' da, TKP yurt kresel kapitalizmin hakim

parti rgtlerini bir konferans iin ve _
bitiminde TKP Merkez Komitesi
Genel Sekreteri, sorulara cevaplarda, TKP'nin kuru-
65. Federal Almanya'da, 1985
da Bonn'da da gazetecilerle Trkiye'deki bu-
gnk rejime Hay-
dar Kutlu'ya gre bugn muhalefet partilerinden sola
kadar btn evreler 12 Eyll rejimine Krt hal-
zerinde sylyordu. "Partimiz" diyordu
"bu iin blclkle Ku-
zey ve Trk-Yunan konusunda sorulan bir
soruya da, Sovyetlerin ve-
6221 Aclan
riyordu: Trk askerleri syledik.
Ama bunu sylerken, elbette ki Kuzeyinde Trklerin
gzlerimizi Her iki toplumun
toprak sahip, egemen bir devlet
... Biz zm olarak her iki toplumun ve konu-
nun platformda ele ngryoruz ... "
Haydar Kutlu'nun, Trkiye - Yunanistan diyalog yeri-
ne, konunun platformda istemesinin sebebi
SSCB ile peyklerini de konunun iine sz sahibi ve Sov-
yetlerin bir daha ileri gitmesiydi.
Haydar Kutlu, Almanya ve Avrupadaki gmen Trk
ri meselelerine de bir soru zerine A vrupadaki "Tm demo-
kratik ve partileri", gmen oy sahibi
istemede Bundan da ama, bir
sre sonra lkelerine dnecek olan TKP' ye sempatizan
hale getirmek, Avrupa' da, misafir l-
kelerin dzenini bozacak hareketlerde
rak, hem ile amak, hem de Trkiye'yi, dan kopar-
Yunanistan'daki Lavrion bulunan, Trkiye' den ka-
Krtlerin zerime sorulan bir soruya,
hi bir cevap bu Trkiye' ye dnmele-
rini istediklerini ifadesi, TKP' nin Yunan Megalo ile
halinde Haydar Kutlu, TKP bilgi isteyen
Danimarka radyosu muhabirine, partisinin illegalde
ye ve merkezinin yeri

/1
ama nemli Krt yemiz syleyebi-
lirim" Demek oluyor ki, TKP, Trkiye Komnist Partisi hvi-
yetini ve devletlerin
nan Trkiye'nin yzde doksan sekiz nfusunun Trk bir ya-
na Krtlerin parti-
si haline nk Moskova bunu byle tensip Zira Fi-
listin George Nayif Havatme ve Ebu Nidal, Su-
riye Komnist Partisi Genel Sekreteri Halit Sovyet fi-
nanse Trkiye'ye mteveccih
Ama, Trkiye'yi gten Bu da tampon
komnist bir Krt Devletinin da bir koridorla Sov-
yetlerin bir zamanlar Vietnam'a inmesi gibi, inmesini
Danimarka radyosunun "Sizi ka destekliyor" soru-
suna cevap, bu konusu ile ilgili iin, aynen

"Partimiz darbeden nce Trkiye' de hemen hemen legal du-
O tek ilerici sendika federasyonu iinde partimiz,
Trkiye' de Sol Hareketler 1623
en fazla olan politik gt ve partimizin sempatizan
bini yeli bir genlik rgt,
bir rgt
Danimarka Radyosu: - ismi nedir?
Haydar Kutlu: - de Genler Der-
ve
Haydar Kutlu'nun bundan sonraki sorulara ce-
vaplar;
11
Bizim Radyo",
11
Trkiye'nin Sesi Radyosu"nun ya-
yerlerini propaganda yapmakla,
Trkiye'ye gizli olarak meydan oku-
maktan ibaretti ...
ve ye yerden devam edebi-
liriz

gibi, Trkiye Partisinin TBMM'ne ye
(13 1967) gnlerde, marksist-Leninist fraksi-
yonun anarko-sendikalist,49 ihtilalci bir rgttr. 12 Eyll
1980 Askeri sonra mahkemeye verildi.
Marksist, Trkiye Partisinin kurucu yesinden
drd yer in seminerle-
rinden gre, hedefleri noktada
Bunlar, temel dzey (A); orta dzey (6); yksek dzey (C). (A) Temel
dzey gn sreliydi. (1) Sendikal 2)
Kapitalist retim ve smr, 3) Tarih boyunca 4) Dnyada
ve 5) Trkiye' de ve
6) Trkiye' de hukuku, 7) Trkiye' de toplu dze-
ni, B) Orta dzey on gn sreliydi, otuz gn sreli (C) Tipi yksek se-
minerlerin ortak Sovyet Rusyadaki, Avrupa peyk-
lerindeki ve Avrupa Komnist partilerindeki
11
Parti
/1
Marx ve Lenin'in olan konular (B) ve (C) d-
zeyi seminerlerinde militan ynelikti. 1) retim-retim
2) retim Biimleri 3) Ekonomi-Politik, 4) Kapita-
list Sermayenin ve Biimleri, 5) Emperyalizm, 6) Tekelci Dev-
let Kapitalizmi, Nedenleri, 7) Ekonomik
ler, 8) 9) Egemen ve Tabakalar, 10) Sendikal mcadele,
sendikalar, 11) 12) 13)Ulus-
Sendikal Hareket ve 14) Sosyalist lkelerde Sendi-
kalar, 15) Grev, Genel Grev, 16) Almanya, 17) Bulgaristan, 18)
Macaristan, 19)SSCB.
Bu militan yeler, Almanya, Bulgaristan, Macaristan ve
SSCB'ne giderek grg ve bilgilerini
genel olan
Kemal Trkler,
ve
sosyal
gerilmesine yol
Darbeci
generaller iin bu
onun bir suikasta
zirveye

624 \Aclan
seminerlerde, konferanslarda yeler iinden, blge ve
rgtlenme bu Nitekim Na-
bi (Haydar Kutlu), bu seminerlerde ve TKP Genel Sekre-
kadar ykseldi.
ve st dzey yneticileri, hr demokratik dzeni, Marksist-
Leninist bir dzen kurmak devireceklerdi. karar
ve eylemleri, cret diyalog
mek, kadar Legal grnm sendika idi, ama
illegalitede Marksist- Leninist bir ihtilal rgt idi, yoluy-
la"Proleter Kurmak" Ve bylelikle, Sos-
yalizme gemeyi Szgelimi 6. Genel Kurul
da "Tm ulusal ilerici, demokrat, yurtsever rgt ve glerin anti-fa-
anti-emperyalist ve anti-tekel cephede kurul-
NATO gibi askeri rgtlerden ikili iptal
edilmesi, s ve tesislerin AET, IMF, OEDC gibi
ekonomik rgtlerden sermayenin
si,"50 karar 7. Genel Kurul ise ka-
rar, 6. Genel Kurulda karardan bir daha ileridir:
sosyalist bir dzen iin sosya-
lizm mcadelesinde halk glerimizin ortak siyasi iktidar cephesinin
zorunlu gren Genel Kurulu, btn an-
ti-emperyalist, anti-tekel ve siyasal ve demokratik gle-
rin ileri sendikal rgt olarak bu
cephedeki yerini karar ... " bu
TKP'nin Ulusal Demokratik Cephe (UDC) ve hayata ge-
irilmesinden bir anlam UDC, gibi Ko-
mnist partisinin Yunanistan' da gibi i Komnist
partisi kurmak isteyen Mihri Belli'nin, Milli Demokratik Devrim stra-
tejisinin birbirinden olmamakla beraber, fraksiyon stratejisinin
idi. Komnizmde bir kelime, bir kavram, parti ii frak-
yeterliydi. TKP. M.K. Genel Sekreteri 1. Bilen'in
Merkez Komitesi plenumunda Politik Bro raporunda belirt-
gre, UDC (Ulusal Demokratik Cephe)'yi
du: yer alan Ulusal Demokratik Cephenin
mesi bir sre iinde Bu mesele TKP' nin glenme-
sine bunu
y.n), bu srecin en nemli bir Ulusal Demokra-
tik Cephenin temeli Bu
kurulmadan, Ulusal Demokratik Cephe
raporda CHP gibi politik partilerle Ulusal De-
mokratik Cepheyi neriliyordu52. Platform, an-
ti-emperyalist Bilen'e gre, 7. Genel Kurulunda
Trkiye' de Sol Hareketler 1 62 'i
ise bu husus karara TKP' nin
iin UDC, srekli ve eylemleri ile olu-
ve UDC' de, nc idi; ortak-
da halk kitlelerinin in UDC iindeki
sonunda demokratik, ilerici bir bunun
iin bir savunma cephesi cephesi, sosyalizme
ileri demokratik dzen iin bir basamak
UDC, pek tabii bnyesine terr rgt-
lerini de onlara TKP' nin
na uyarak UDC' nin 6 ve 7. Genel Kurul ka-
iinde, "Demokratik Platform"
"Demokratik Platform"u
ve emeki kesimlerin istemleri bu istemleri ba-
demokrasi ve sosyalizm mcadelesi iinde
daha ileri atmak, tm demokratik srdrlen or-
tak programa, sistemli ve srekli bir
turmak iin Demokratik Platform DEV-YOL, DEV-
SOL gibi terr rgtleri de, bu Demokratik Platformda yer Bu
platform, Cephe daha bir idi.
Cephenin bir olan Demokratik Platform ile devlete ynelik
eylemler Ve 12 Eyll 1980 ncesinin kaosu bylelikle ya-
oldu. hayata "Demokratik Platform" iinde
ileri Demokratik Halk
Devrimi" nitelikli pankartlar "Kom-
nist Partisine zgrlk" Yolu
Politik Yoludur" "Sos-
yalizm Mcadele" intikam krkleyen
terrize ediliyordu. bu y-
TKP'nin 59. pankartlara
TKP mitinglerinde "TKP'ye zgrlk" is-
temleri bir hareket haline Marx, Engels, Lenin, Mustafa
Suphi, Hikmet'in, Bilen'in resimlerini ellerinde
"Ulusal Demokratik Devrim da mitingleri-
nin ssyd."Sosyalizme Yol Demokratik Dzen Devrim-
ci Yoldan Kurulur" ve mitinglerinin
idi. Demokratik yol iin. Hemde sebepsiz yere. Mi-
tingleri, 1 iplik
devlet glerine eylemleri
TKP (1981), maskesini 77'si ve
zamanda birimlerinde, 95'i profesyonel sendi-
olarak Blge, Semt ve parti birimlerinde grev al-
meydana taraftan in A ve B tipi seminer-
Nabi
TKP'nin palitbro
btn
DISK'in
eylemlerine destek verme

6261 Aclan
Trkiye'nin en byk
..
(TOBDER) Genel
Gltekin
Trkiye' deki
nde
isimlerinden biri olarak

lerine (A) tipine 64,S'i; (B) ti-
pine % 93.33'nn parti yesi

25 Haziran - 2 Temmuz 1980 7. Kon-
gresine parti ve delegeleri, Ulusal Demokratik Cep-
he'nin sergiliyordu. Genel Behice Bo-
ran diyordu:
ve rgtl bir (yani bir Cephenin
meselesi, hi politik
ni ve sendikal de Trkiye Sosya-
list Partisi'nin Ahmet Kamaz'a gre de "Bugn
Trkiye iin geerli olan bir tek yol bilimsel sosyalist-
lerin proletarya enternasyonalizmini sonuna kadar
ideolojisini sonuna kadar bilimsel sosyalistlerin
tek bir ve kyllerle, emekilerle
iktidara yryen hareketini glendirmeleridir. Bu
nedenle kurulan sosyalist partiler
Bilimsel sosyalizmin temel ilkesi tek bir partisi-
dir"54.
Daha sonra Trkiye Birlik Partisi lideri Mustafa Timisi
sonra Sosyalist Vatan Partisi Mehmet zler ise
le "Bugn iinde tereddt cephesi ile cephesi
ancak Cephesi, iin onla-
ekmek iin TB-DER Genel Gltekin Ga-
ise "Tm emeki halk g-
lerimizin gz bugn 7. Kongresi zerindedir.
Hareketinin yolunda Kongrenin
byk moral destekler getirecektir"56. Trkiye Tabipler
Dr. Erdal Atabek ise: "Toplumun dinamik kesimi, reten kesimi,
emeki katmanlar btn glerini emperyalizme
diyordu. Ky-
Koop. CHP Adana Milletvekili Nedim
dan sonra, sendika UDC ko-

Kongresinin kararlar "Sosyalist Hareketin
"Cephe Hangi Mihrak rlr", "Burjuvazinin
"Demokratik Merkeziyetilik", "Sendikal Eylem "Ulus-
"l "Genlik rgtleriyle
zetleniyordu. Cephe bir manivela rol
oynayacak, grevi yapacak nitel ve nicel gc Bu grev,
emperyalizme ve g ve eylem rgtlemek-
ti58. "Sosyalist Hareketin "Siyasi Cephesi"; "Demokra-
Trkiye'de Sol Hareketler J 627
tik Platform Cephe" (UDC), "Halk Cephesi",
kararlar yer temel mcadele il-
kesi Mcadele" idi.
devrimci bilinlenmesine
Ulusal Demokratik Cephe-
nin hedefi ve ilkeleri Milliyeti Cepheye en etkin
ve en kitlesel organize etmekti61. MC hkmeti g-
revinden ve UDC'nin ikinci hedefi olan ulu-
sal Son hedef olarak da demo-
kratik ilerici bir iin, bir Cephesi
UDC'nin ilkeleri
gazetesinin eki olarak 1977'de Kemal Trkler bir
formle TKP'nin bu
uygulayan bir aratan bir UDC,
Ky-Koop ve kooperatifleri, Ziraat demokra-
tik kyl derneklerini, TM-DER; TM PERSONKON gibi memur
derneklerini; TB-DER'i, Mimar ve Mhendis (TMMOB),
TTED derneklerini, Trkiye Tabipler TS-DER'i, Ba-
rolar ve Hukukular DEV-GEN, (DEV-
YOL, DEV-SOL), ve Karikatrcler derneklerini, Halkevleri-
ni, gibi siyasi partileri
TKP'nin UDC bylece tahakkuk n-
TKP, Konya belgelerinde deniliyordu:
"Programda gibi, TKP'nin devrim srecinin
ileri demokratik her dzeyde ky
emekilerinin, orta devrimci ve
ve eylem ile
Genlik
6 1978'de, o gnn Blent Ecevit, ve
komnist Hem de bu
lerinin, illegal TKP'nin yan-resmi legal "Politika" gazetesine be-
yanat olarak 5 1978' de ve TKP'nin yan rg-
t olarak, Almanya' da olan Devrimci Genler (DGB)
bir TKP "Avrupa Trk Fede-
rasyonu"nun genel kongresine ve
4 Ocak 1978' den itibaren de TKP, Durum bltenle-
rini gn-
Bu bltenlerden birinde, TKP'nin bir yer
du: ve demokratik ortak ulusal de-
mokratik glerin Cephe ve g ynnde
nemli bir TKP, var gcyle destekliyor ... " Btn

(IGD) liselerden itibaren
rgtlenmelerle
TKP'nin en
alarak 12
Eylle kadar srdrecektir
628 / Aclan

(IKD) sol rgtler
gibi, faaliyetleri ve
evrelerle
halinde TKP'nin
nemli destekilerindendi
15-17 1978 tarihleri
1. Genel Kongresine, TKP kutlama 20 Ni-
san 1980 tarihinde 18 yesinin zerine TKP
Federal Bonn bir protesto gsterisi-
ne neden Trk kesimindeki, Moskova kom-
nistlerin, Trkiye' deki Rus silahlar gnder-
gazete yer 1978
SSCB'nden Student rgtnden bir davetle,
VIII. Yaz Okuluna 25.7.1979 tarihleri ile 6.8.1979 da-
vet btn Student
kendilerine

TKP'nin Cephe olan Devrimci Sendika-
ve Genler gibi, yurt rgtlerle gibi
merkezlerle de halindeydiler. Szgelimi, 8 Ekim 1976
ta,ihinde 1. Genel Kurul rapo-
runu TKP'nin bir olan Berlin Trkiye Ka-
gnderdiler. Berlin'den, Berlin'e
geip TKP ile temas, g bir
12 Eyll ncesinde, Anayasa ve adet
haline gnlerde, 8Mart1978 tarihinde "Dnya G-
n" ile Harbiye Tiyatrosunda bir
O gnlerde TRT dahi, bu Sovyet rgt TV ekran-
Bir programda, " film dizisini seslendirmesi dola-
ile ne Tiyatrosu Meral Taygun,
spikerin bir sorusuna yesiyim" di-
yor ve bu Sovyet rgtnn bedava rgt yirmi
milyon TV seyircisine duyurabiliyordu.
28-29 1978'de, dzenledikleri il.
Genel Kurul Trk milletinin can Bul-
garistan' daki zulmeden, dire-
nenleri ldren, Trk tarumar eden despot
devletin bir temsilcisi, "Bulgaristan yesi
davet etti. Bu Bulgar Komnist de
hit delege" olarak genel kurul bulundu. Yine 1
Temmuz 1978' de, TKP'nin yurt rgt dergile-
ri kampanya Castro'nun, bir festival
hemen ile ortak bir
kilde HAFEST (Havana Festivali) bir komisyon
du. Bir veya daha fazla ya da TKP'li yurt
dan ya da iinden Havana'ya utular. Cep-
Trkiye' de Sol Hareketler 1629
he rgtlerinden 1979 III. ola-
gndermesi hale
Bu dnem iin TKP'nin Merkez Komitesi Genel
Sekreteri Bilen, plenum "par-
timiz legal demekten ekinmeyecekti. 1979
Temmuz'unda, Federal Almanya'da, F. Alman Komnist
Partisinin tertip bir genlik festivaline de
Bu festivalde, forumlar tertip edildi. temsilcilerine de
sz verildi, nutuklar ekildi. da TKP'nin
Mitinglerde, forumlarda, Ka-
zgrlk",
"NATO' ya "Krt ve Trk Genleri Yo-
lunda Enternasyonal diye
sol havaya Dikkati eken bir husus, bu
sloganlarda "Krt" sz, daima "Trk" ten nce geliyordu. Bu Sovyet-
ler denetimindeki TKP'nin bnyesinde, Krt parti
haline getirmesinin Sloganlarda
atanlar, en gnlerde,
istemekle, devlet otoritesini bir
i ynelmiyor muydu?
1978, yurt ynetilen TKP'nin ve Sovyet subversif
faaliyetlerinin en gnlerdi. Gnde yirmi ld-
bir ortamda, de elinden gelen yapmaktan
ekinmiyordu. 1978 Suriye hududuna An-
takya tertip gecede bir karar da e-
kinilmedi: "Dzeni iin tm erkek, talebe
memurun birlikte eyleme gemesi gerekmektedir. Filistin'de, Kambo-
ya' da, Kba' da, Vietnam' da devrimci kadar, en az biz de sos-
yalist dzen getirecek devrim iin mcadele etmeliyiz". geen l-
kelerin hibirinde stabilize bir rejim yoktu. Bu lkeler ok kon-
jonktre! sebeplerle, i iine Trkiye'yi de
duruma istiyorlar ve
Kamboya, Vietnam, lkelerin uzun
zaman iinde. Filistin meselesi, petrollerine
hakim olmak iin sper glerin bir mcadele
Kba, Batista rejimine duyulan muhalefetin ve tepkisi
olarak Castro'nun eline Oysa Trkiye, Mustafa Kemal'in
demokratik ve stabilize bir devlet idi. iinde
ekonomik hamleler ne zorba
bir elindeydi ne de, anti-demokratik bir lkeydi. Parlamento ser-
best seimlerle kuruluyor ve devlet gemisi bir rotada ilerliyor-
du. Demokrasilerde parlamento ile bir partinin
Solun popler
Aziz
Nesin ekzantirik

bildirilerle daha ok siyasi
ve
inan

630 1 Aclan
Kemal Trkler' den sonra
Genel
getirilen Abdullah
anarko sendikolizmin
btn
sonuna kadar
kullanmaktan
ekinmeyecektir
bir parti ya da koalisyon hkmetleri kurulurdu. Szgelimi, Mil-
liyeti Cephe hkmetinin yerine CHP'nin iktidar Ece-
vit'in gelmesi sanki normal bir parlamenter olay de
komnistlerin mcadelelerinin sonucuydu: "Emperyalizmin yerli
birlikilerinin gerici MC'si, erkek, emeki sava-
ile emeki oy verip, destekle-
CHP yeni bir hkmet geldi..."64. Oysa bilin-
gibi AP' den onbir ye transfer edilerek, AP+ MHP
ve iktidar Haber kom-
nistlerin haline taleplerini usanmadan
tekrarlamaktan ekinmiyordu: Ceza Kanunundaki 141ve142. madde-
ler tm cretliler sendika genel grev kabul edil-
meli, lokavt su toprak reformu smrye son veril-
meli, sanayi devlet eliyle NATO' dan AET ile
kiler kesilmeli ... vd ... 65.
UDC (Ulusal Demokratik Cephe) bir milim
TKP'nin uydusu bir rgtt. en
emeki acil ve ertelenemez istemler
rgtleyip, (mcadeleye) bu istemler
da Ulusal Demokratik Gler eylem ve Cephe
mak iin aba gstermeyi bu yndeki
iinde dnemin vazgeilmez grmektedir ... "66.
Tabi, bu vazgeilmez "gerek", 198l'de TKP ile suya
Pek ok yesi genlerin, illegal TKP militan-

Haydar Kutlu'nun "Sol Birlik" Cephesi
1984'te 1383 Dilekesi"nin TBMM'nin "Dileke
Komisyonu"na verilmesini, 1986 Eyll'nde "Ekmek ve Hak Bildirge-
si" Grevi", "lm Orucu", "Siyah elenk"
gibi eylemleri; 15 1985'te, Mehmet ner
birinin protesto hep yurt
TKP'nin ynlendiri-
yordu. Geri Dilekesi" ile "Ekmek ve Hak Bildir-
gesi" Aziz Nesin' in ama TKP'nin
"Bizim Radyo" ve "Trkiye Komnist Partisi'nin Sesi" kor-
san btn bu eylemlerin kendilerince
ifade ediliyordu. Mehmet ner, polise
ifadede, meselesini, kendisinin Ankara' da
TKP'lilere duyurmak iin
ti. Mehmet ner, 1984'ten beri Ankara Gazi niversitesi
Trkiye' de Sol \ 631
rencisi idi. yer sonra, TKP'den Ha-
san kod birisi, Mehmet ner'i buldu. Festivaline TKP
na karanfiller satarak 70.000.- TL. Bu pa-
ra, parti mutemedi Hasan' a verildi. Mehmet ner, YK' protesto mi-
tingine YK nne siyah elenk koydu. Gazi niversitesi Der-
iinde, TKP'nin genlik rgtlenmesini
Mehmet ner'in bu TKP'nin Trkiye rgt kertildikten
sonra, yeniden toparlanmak iin genlik
Bu her zaman byle Demokrasiye gnler-
de, niversitesinde kurulan Yksek Tahsil Derne-
Ankara Dil Tarih Fakltesinde, "TAN" gazetesinin tah-
ribi ile ilgili 108 protesto bildirgesinden sonra kurulan Denizci-
ler Caddesinde slenen "Trkiye Genler 1951
meydana parti hcrelerinin nayak
Yurt TKP, 1983'te 5. Kongresini Bilen
ve iinde "Parti ile yamalak bir
sonra, zaten hasta hasta kongreyi
hastaneye
TKP, 5. Kongresinde, parti ze-
rinde deniyordu programda: "Tek Cephe TKP,
ve Ulusal Demokrasi iin btn ulusal demokratik glerin Tek
Cephesini kurmak iin Sol glerin btn ulusal
demokratik glerin Tek Cephesini byk bir rol oy-
nayabilir. Komnistler (mttefikleriyle)
temelinde hi bir talep etmiyorlar. TKP' ye
gre Ulusal Demokratik Glerin Tek Cephesini temel yo-
lu, milyonlarca emekinin tabanda gnlk iinde eylem birli-
... "69
Bu paragrafta gibi herkes iin cazip bir kelimenin
bu kelimenin "gnlk iin ele
meydana
Komnizmin jargonunda Sovyet ideolojisinde nemli bir kavram
olan "Demokratik Birlik" ilkesi, TKP'nin 5. Kongresinden sonra yeni-
den tanzim edilen parti birbirine kavramlarla
yer "Ulusal demokrasi, kyllerin, esnaf
ve yurtsevererlerin, astsubay ve ve
kk ve orta sahiplerinin, Krt diktatrl-
ve ortak bir program erevesinde btn gle-
rin ile aktif sa-
"Ulusal Demokrasidir"
7
0 TKP iin ama, 12 Eyll ile
sindirilen, btn ve cinayet yeniden serbest hale gel-
mesi, gvenlik rgtlerinin pasifize edilmesi, 1982 iptali,
6321 Aclan
genel politik af, sermayeye toprak ve reformu talep-
lerinin "Ulusal Demokrasi"dir
71
. TKP' ye gre, btn bu talep-
lerin muhalefetin ve "Ulusal Demokra-
si" mcadelesinde kendileri ile birlik
Burada gizli bir tehdittin belirgindir. Demek iste-
niyor ki, bizimle sosyalist sistemi
muzda sizden de hesap Komnizmin taktiklerinden
biri de Lenin-Stalin ikilisinin dne-
mi da Rus komnizmi, bu ilkeyi, emperyalizmi
gibi da dneminden miras derece derece
kendisine dnya komnist partilerine de
Birlikte gibi, btn z-
bir TKP' ye gre: Birlikte
ekonomik, politik ve ideolojik alanda sregelen bir
biimidir"73. Ve "Hibir zaman ideolojik anla-
gelmez". Yani, mcadelesinde pasifize eden bir
forml. Komnist partisinin iktidara gemek iin or-
iinde Oysa kyl, kom-
nizmin en byk ayak
"Sol Birlik"in bir ittifak anlamak iin, TKP'nin 12
Eyll 1980 Askeri yarar
12 Eyll 1980'nin nlenememesinin nedeni" ... ne denirse
densin, btn ulusal demokratik glerin Tek Cephesi yoktu. O d-
nemde CHP oy-
olumsuz rol biliniyor. Ne ki btn ulusal demokratik g-
ler tek bir cephede ... " ysa daha nce de gi-
bi, 7. Kongresinde, Ulusal Demokratik Cephe, (UDC), sol
parti, dernek, CHP, Mustafa Timisi'nin "Birlik Partisi" ile ve btn
ile hatta DEV-GEN ve da ii-
ne sonra, artan ldrme
gibi devlet glerine bile ge-
grevler, fabrika UDC'nin tek merkezden gelen buyruk-
larla, ihtilal bile. Haydar Kutlu Nabi
devam ediyordu. " .. O dnemde sendikal hareket
t. ve bulunuyor-
du"75. Bu gibi iersinde
de ifadesini bulan blnme ortaya
CHP'nin ve terrizmin etkisiyle orta katman-
lardaki Burjuva parlamentosunun Ordunun
politik artan gerici roldr .. "76
Terrizmin dn gibi bugn de hep TKP
tur. de terrizmin etkisi ile "orta katmanlardaki sz
Trkiye' de Sol Hareketler 1633
ediyor ve 27 1960, Trk Kuvvetlerinin ilerici
syleyen TKP, darbeden sonra, Ordu'nun "artan gerici ro-
l" forml ile 12 Eyll 1980 ile ina-
Oysa 22 21 ordu hareketlerinin
Haydar Kutlu grnyordu. 12 Eyll 1980 hareka-
memleketi kurtarmak iin harekat ve tam
bir disiplin iinde
"Sol Birlik" e
TKP, 12 Eyll sonra btn "Sol Bir-
lik"in harcayacak ve Lenin'in
sola) ynelecekti. Ama "Sol Birlik" sonrada, ift standart
Birincisi: Krtlerle bir ittifak kurup, ma-
sum emelleri iin kullanarak, Anadoludaki terr
lojistik ve ideolojik destek Haydar Kutlu'nun,
Danimarka' da sorulan bir soruya
cevap, bu
Danimarka radyosu muhabiri-Krt Komnist Partisi yok mu?
Haydar Kutlu - bu isimle yok. Ama biz Krt ve Trk
lerin partisiyiz ... " "Sol Birlik" kurulduktan sonra7s, "TKP
iin kim olursa olsun herkesle
diyecekti.
Burada diktatrlk" 12 Eyll'den sonra, Trkiye'nin gene
demokratik dneme kadrolar ve iinde
ok partili demokrasi ynetimidir.
"Sol Birlik"e iin, TKP, nce bir "Ulusal
yolunda aba "TKP'nin btn yurtii ve
rgtleri, olumsuz seim oyununu bozmak
iin sonuna kadar kullanmak, Cuntaya seim-
lerde geersiz oy vermeye yneltmek iin elden geleni Biz,
Kongremizin (5. Kongre, y.n) krssnden bir kez daha btn sol g-
leri daha ok zaman yitirmeden ortak bir rgtlemek
iin harekete Btn sol parti ve rgtler, ya
da bu komite, rgt ve seimlerde geersiz oy
TKP, bu komitede yer ha-

TKP, bu sonra, btn gcn, Krt eteler ze-
rine
" ... partimizin ne ulusal grevi ne-
dir? Her nce bu grev y-
nelmektir .. "
"Sol Birlik"in btn ve Fe-
'
634 I Aclan
deral Alman Komnist Partisi Herbert Meis idi. 1985
Almanya' da kutlanan TKP'nin 65. trenlerine misa-
firi olarak sz Meis'e Alman Ko-
mnist Partisinin "Sol Birlik Cephesi"ni
yordu: " ... Sol partinin eylem
ok byk ve nemli bir Bu birlik lkenizde demokrat ve
yurtsever gleri toparlama ileriye ok nemli bir
Trkiye ve Trkiye "Sol Birlik"in daha da
ve sizlere (TKP' ye) ve
partilere dileriz ... "81.
Herbert Meis'ten sonra TKP M.K. Gn. Sekreteri Haydar
Kutlu Nabi TKP'nin 65.
nm, kabul etmiyor diyordu8
2
"Bu TKP'nin
olarak grmyoruz .. Birlik, Dostluk, Da-
... "83
SSCB Komnist Partisi84, Alman Sosyalist Birlik Parti-
si Merkez Komitesi Genel Sekreteri Erich Honecker, Bulgar Komnist
Partisi, Macaristan Sosyalist Partisi Merkez Komitesi, ekoslovak
Komnist Partisi Merkez Komitesi, Kba Komnist Partisi, Afganistan
Demokratik Halk Partisi, Kore Emek Partisi; ve Sosyalizm Sorun-
lar Dergisi Redaktr Yuri Sklyarov, Yunanistan Komnist Partisi,
AKEL Partisi Genel Sekreteri Erakias Papaioannou, Tudeh
Partisi, Fedaileri rgt Merkez Komitesi Bi-
rinci Sekreteri Farok Negahdar, Portekiz, Norve, Belika, G-
ney Afrika, Avustralya Sosyalist Partisi, Kanada, Hindistan, Brezilya,
Venezella, Sri lanka, Komnist Partilerinin
da,85 Behice Boran; Ahmet Kamaz; Trkiye Ko-
mnist Emek Partisi Teslim Tre, Trkiye Sosyalist
Partisi Kemal Burkay, PPK Krdistan nc Partisi Ser-
had Dicle ve bireysel olarak Strasbourg'da Prof. Server Tanil-
li, TKP'nin 65. telgraflarla "Sol Bir-
lik"e parti, bu Birlik
TKP Cephe ve
Sovyetlerce
Sovyet Ordusu Moskova'
byk bir dert Ama Sovyetler eylemine girdikle-
rinde, ABD iin Vietnam neyse, kendileri iin de ona
benzer, hatta btn Orta Asya mazlum etkide bulunacak ve
Sovyet kurtulmak iin
rnek olacak bir hesap Gorbaov bir
Trkiye' de Sol Hareketler\ 635
mddet sonra, Afganistan' dan ekilmenin aramaya
Gerekten en byk mslman Af-
gan Sovyetlere tkenmemekte, bir ya-
Pakistan' a bir in Halk Cumhuriyetine olan Afga-
nistan, btn mslman sempatisini kazanmakta, maddi
ve manevi sonu gelmemektedir.
Afganistan, Davud darbeden nceki devlet
bir ekiyordu. Afganistan, Trkiye
Cumhuriyetinin en biriydi. Atatrk, ve Bayar
Afgan ordusunun gen Trk Harp
ve Harp Akademilerinde Sonra birden ne ol-
duysa oldu, Emanullah Zakir Han ve 1960
itibaren, Afgan grmek iin Sovyetlere gnderildiler.
Davud Han bunun nne geebilmek iin darbede bir sre
olduysa da Moskova'da subaylar grevlerini(!) yaparak ik-
tidara el koydular. direnci da, Macaristan, ekoslo-
vakya misallerinde gibi "Doktrin" Sovyet Ordusu
etti ve her o zamandan
Mslman bir lke olan, b-
tn hr dikkatlerini zerine ekti. Sovyetler dnya
kamuoyunda "mtecaviz" bir lke olarak ve byk bir prestij

politik evreler nefretle
Ancak, o henz TKP'nin Trkiye' de illegal kad-
rosunun legal yan cephe rgtlerinde, Sovyet
bir devrim kabul eden Bunlar, Genlik Cepheleri,
Cepheleri, Cepheleri ve bir
6 Ocak 1980 gn, Genler Cephesi) Anka-
ra' da ve "Afganistan Devrimi" ile
ma" halinde Sokaklara, binlerce Af.
ganistan Sovyet
Afgan
pullar ya-
12 Eyll 1980 ncesinin
komnistlerinden
ibaretti ve
provokatrleriydi ve yz
gemiyordu87. Yz kadar al-
gen, Ulus ve
pankartlar Bu
pankartlarda Afganistan
Devrimi, Sovyetler
l979'da Afganistan'a
Sovyet mdahalesinin
tam olarak
Trk sol
rgtleri topyekn olarak
Sovyet
destek vereceklerdi
636 j Aclan
Berlin'den
sonra AB
Trkiye'ye gelip
TBKP deneyiminin

Nabi
ve Nihat
Yani,
de bir
Hsn gibi, Trkiye'yi
Sovyetlerin bir yapmak iin
Ordudan yani, onla-
Dr.
Hsn lmnden nce
Manisa Devlet Hastanesindeki do-
ktoruna,
Dnya girme-
mesi ifadesi ilginti.
fik Hsn'ye gre gi-
rilseydi, Trkiye edilecek, Bulgaristan ve di-
Devletleri gibi kolay yoldan komnist bir lke oluve-
recekti.
cephesinin bu hareket, Ynetim Kurulu ve
Konseyi da Abdullah
sanki Afganistan Sovyetler de, ABD
gibi ABD'nin da Afga-
nistan Devrimine (!) Sovyetler (!) asker! ba-
hane ederek veren (!) ko-
mahkum (!) etti. Abdullah "Afganistan
emperyalizmin yok edici, birbirine
diyordu. Ve ekliyordu, bun-
lara son vermek iin Sovyet Afganistan'a Ama
diye ekliyordu iki keskin gibi Abdullah "Ancak
Afganistandaki Sovyet askerlerinin temel nedeni bu
bu olay dnya olumsuz ynde et-
Genel bu kadar bir sonra, dnya-
her Amerikan emperyalizmine yklyor
ve Sovyetleri stle olarak ortaya sryordu. Ynetim
Kurulu ve Konseyi Abdullah masum
Trk bir emperyalist gcn Sovyetlerin goygoycu-
su haline sokarken, onuru bile amura
Trkiye Sosyalist Partisi ile nl de, Afganis-
eden Sovyetleri kamufle etmek iin, ABD'ne
ve ABD'ni ve in Halk Cumhuriyetlerini ge-
ricilikle suluyor, Sovyetleri karalama girdiklerini
du. Afganistan ve gre
rimci" idiler. Oysa Afganistan devrimi, proletarya enternasyonalizmi
ilkelerine uyarlanarak Sovyetler ABD bunu baha-
ne ederek, da yeni ten
Trkiye' de Sol Hareketler 1637
Anadol, zet olarak diyordu90.
ABD'nin ve onun gdmndekilerin en almaz ikiyzl-
lkle Afganistan' a Sovyet etmelerinin
nedeni, sosyalizmden, ulusal lm-
ne Dnyada lkesine ihanet sosya-
list yoktur .. ". Anadol'un ihanet konusundaki anla-
Sovyetlere ihanet etmemek geliyordu
suz. de orkestraya bir bildiri ile Bu
bildiri de91 Afganistan sorununa
ama ABD'nin Trk hkmeti zerinde
ifade edilerek, Sovyetlerin desteklemesini
nen gsteriyordu.
taraftan, Koroya, sendi-
ile Emeki de Afganistan ve
Sovyetler enternasyonalist olduk-

Stalin oktan ama Stalinist emperyalizm, hala Sovyetle-
rin stratejisi idi. gibi, komntern dneminde Stalin,
Enternasyonalizmi, Sovyet O gnlerde
iin illegal eylem iinde olan TKP'nin yan
Cepheleri, adeta Stalin'in enternasyonalizm yeniden ha-
yata 1980 Ocak
Sonu
gibi Marx'tan sonra, zellikle III. Enternasyonalin ku-
gnden (1919) bu yana, dnya Komnist partileri ve Trkiye
Komnist Partisi, Cephe taktikleri ile
zellikle, 1943 sonra TKP'nin bu yoldaki gide-
rek gnmzde Krt Marksist-Leninist etelerin
lerini desteklemekte Bir Trk TKP'nin,
zellikle Cephe taktik ve stratejilerini hayata geirmek ve Trkiye'yi 12
Eyll 1980'nin gerisine getirmek her halde, sahibi
dikkatlerinden Bu konuda bir iki gnlk gazete,
dergiler, kimi zaman hem hem giderek
devam etmektedir. Tarih ibret hi de-
mektir. TKP'nin Sovyetlerden kaynaklanan istekleri, ne ka-
dar "masum" grntl olursa olsun, bu masumiyet sadece bir maske
ve maskenin ehre ister ehreli ister gler yzl Rus em-
peryalizmidir.
Bugn bir ma-
ama ve Sovyet emperyalist-
leridir.
Garbaav'la birlikte bir
devrin anlayan
Haydar Kutlu, 80 TKP
tezlerini bir yana
liberal Avrupa
sylemlerini
kullanmakta herhangi bir
grmeyecekti
638 1 Aclan
TBKP'nin Program zerine
n
TBKP Program
Mihail Gorbaov, "Glasnost" gnlerde,
TKP'nin rgtleri hala 1983 Trkiye Komnist Parti-
si 5.Kongre belgeleri ve bu belgeler olan TKP pro-
Brejnevci taktikleri hayata geirmek iin yeni
Cephe konusunda tertipler Gorbaov'un
muhafazakar komnistler alt
Szgelimi, Komntern dneminden beri zaman zaman ortaya
"Sol Birlik" cephesi uygulamaya Ama 1987'ler-
de Moskova' dan bir olacaklar ki, bu Cephe
nemli revizyonlara bu konuyu yeniden tekrarla-
ve sonra SBKP MK 27. Kongre Siyasal Raporu'nun
sonra bu rapor alelacele TKP ile Trki-
ye Partisi'nin ortak program analizine geelim.
TKP, 5. Kongresi'nde, parti Cephe taktikleri
zerinde deniyordu programda: "Tek Cephe,
TKP, ve ulusal demokrasi iin btn ulusal demokratik glerin
Tek Cephesini byk bir rol oynayabilir. Komnist-
ler (mttefikleriyle) temelindr
hi bir talep etmiyorlar. TKP' ye gre Ulusal Demo-
kratik glerin Tek Cephesini temel yolu, milyonlarca
emekinin tabanda gnlk iinde eylem
mektir" (TKP 5. Kongre Belgeleri (il), 1983, s.20),
konusunda gibi herkese cazip gelen bir keli-
menin bu kelimenin gnlk iin
ele meydana Tek Cephenin
de TKP'nin haklarla" belirtilmesi de
Macaristan' da, 1945'te ile iktidara gelen Komnist Partisinin
Genel Sekreteri Matyas Rakosi'nin "Salam uygulama
bir Yani komnist olmayan partileri, kom-
nist partisi iine salam gibi yok etme
Sovyet ideolojisinde nemli bir kavram olan "Demokratik Birlik"
ilkesi kimi zaman "Sol Birlik" ncesi, kimi zaman da sonra-
"Demokratik Birlik", taktik bir ilkedir. Her lkenin kendi
gre akraba szcklerle ifadesini bulur. Szgelimi, TKP'nin 5.
Kongresi'nden sonra yeniden tanzim edilen parti birbiri-
ne kavramlarla "Demokratik Birlik" yer "Ulu-
sal Demokrasi, kyllerin, esnaf ve yurtse-
Trkiye' de Sol Hareketler 1 61LJ
ver erlerin, astsubay ve ve
kk ve orta sahiplerinin, Krt 12 Ey-
ll' den sonraki ve ortak bir program
erevesinde tm glerin
aktif Ulusal De-
mokrasidir."
TKP iin, buradaki ama, 12 Eyll sindirilen,
btn ve cinayet yeniden serbest hale gel-
mesi, Parlamentonun iine gvenlik rgt-
lerinin pasifize edilmesi94, 1982 iptali (bunun
somut rnekleri 1984'te TBMM'nin Dileke Komisyonuna
verilen 1383
/1
Dilekesi", "Ekmek ve Hak
Bildirgesi", grevleri, lm orucu, siyah elenk eylemleri-
dir. Genel politik af, sermayeye toprak ve reformla-
"Ulusal Demokrasi"dir (TKP 5. Kongre Belgeleri). TKP,
btn bu taleplerin yasal muhalefetin ve ortakla-
Ulusal Demokrasi mcadelesinde kendileriyle birlik
kendilerinin de tehdidiyle bir istemek-
tedir. Yani, demek isteniyor ki, bizimle sos-
yalist sistemi sizden hesap
Birlikte gibi gerek anlamda,
dan zlemini bir TKP
gre Birlikte ekonomik, politik ve ideolojik alan-
da sregelen bir biimidir. Ve "hi bir zaman ideolo-
jik gelmez" (TKP 5. Kongre Belgeleri
(II), .8.15) Birlikte bu programa gre, Trkiye Ko-
mnist Partisinin iktidara gemesi iin iinde
(TKP 5.Kongre Belgeleri, s.25).
Tabii ki, TKP diyelim Lenin'in "son kapitalist kyl-
dr" ilkesinden hareket ederek bu mttefikini, yani kyly, salam gi-
bi atacak, gerek anlamdaki zincir takarak
kk bir ynetici kadroyu "proletarya" diye niteleyerek
Bu iinde elbette ki reel anlamda bir fabri-
ka aramak
TKP Belgelerinde "Sol Birlik" 12 Eyll
1980 Trk Kuvvetlerinin mesafeleri
nlemek, 12 Eyll ncesindeki terr eylemlerinin iinde
TKP'nin fonksiyonunu ve " ... ne denirse densin, b-
tn ulusal. demokratik glerin tek cephesi o dnemde
CHP belgisinin (yani
y.n) olumsuz roldr. Ne ki btn ulusal demokra-
tik gler tek bir Cephede ... Oysa, 7. Kongre-
AB' ye olmak solun
biline gelen en nemli
sylemlerindendi. Sovyetler

sonra AB ile
ise eski solun en nemli
biri haline
gelecektir
640 1 Aclan
sinde Trkiye Komnist Partisi'nin, Mihri Belli'nin, Mili Demokratik
Devrim tezi taktik tezlerine Ulusal Demokratik Cephesi,
Sol parti, dernek, CHP, Birlik Partisiyle btn et-
hatta DEV-GEN ve da iine sonra, artan
ldrme gibi
devlet glerine bile grevler, fabrika
galleri Ulusal Demokratik Cephe ilkeleri iinde, tek merkezden,
TKP' den gelen buyruklarla ihtilal ilk bile
Etape, Komnist terminolojisinde, zellikle
kapsayarak bir toplumsal formasyonun somut dnem-
lere Yani o gnlerde TKP direktifleriyle her e-
eylemler 1 demonstrasyonlara kadar ne varsa
iinde yer Haydar Kutlu Nabi ey-
lem " ... o dnemde diyordu, hareket
sendikal hareketler ve bulu-
nuyordu" bu, yenilginin bir ifadesiydi.
iindeki blnmelere de Haydar Kutlu "CHP'nin yarat-
ve terrizmin etkisiyle orta katmanlardaki sapma-
lar burjuva parlamentosunun ordunun politik hayatta
"artan gerici gcn" TKP, ift
bir taraftan terrizmle dirsek halde, Trk
Kuvvetleri'ni harekete geiren sebebi grmezlikten gelerek 27
1960'ta Trk Kuvvetleri'nin "ilerici" unu-
tarak, "orta katmanlardaki sz ediyor. 12 Eyll'de
darbeden sonra Ordunun "artan gerici rol" forml ile 12 Eyll
1980 hareketinin
TKP, 12 Eyll sonra btn "Sol Birlik"
cephe ve Lenin'in yani
sola Ama "Sol Birlik" sonra
ift bir taktik Londra grubu komnistlerinin ya-
ni fraksiyonunun pasifize etmek iin
Krtler de dahil Krtlerin btn da ittifak
kurup, Anadolu'daki terr ideolojik destek
lamaya Haydar Kutlu, Danimarka radyosu muhabirine,
"Krt komnist partisi bu isimle yok. Ama biz Krt ve Trk
ilerinin partisiyiz." Sol Birlik kurulduktan sonra "TKP
iin kim olursa olsun herkesle
ifade Bunun reel Trkiye' de halen grl-
mekte, devlet kk, cephe birlikleri ad kon-
madan hayata izlenimini Haydar Kutlu ve
Nihat Trkiye'ye rol sylentilerinin ya-
o gnlerde (1980'li A.Kahveci ve
Trkiye' de Sol Hareketler J M 1
devlet glerinin bu Trkiye Komnist Par-
tisini kurmaya rivayetleri Adnan Kahveci'nin
gazetelerde "TBKP bizi mazur grsn" ifadesi,
sanki bu rivayetlere gereklik gibidir96.
"Sol Birlik"e iin TKP nce bir "ulusal
yolunda aba TKP'nin tm yurtii ve
rgtleri olumsuz seim
oyununu bozmak, blmek iin sonuna kadar
kullanmak, Cuntaya seimlerde geersiz oy
vermeye yneltmek iin elden geleni Biz Kongre-
mizin (5. Kongre) bir kez daha btn sol gleri daha
uzun zaman yitirmeden ortak bir rgtlemek iin
harekete Tm sol parti ve rgtler, ya da bu
komite, rgt ve seimlerde geersiz oy kullan-
TKP bu komitede yer almaya ...
diyen Haydar Kutlu, bu sonra TKP btn gcn Krt
eteler zerinde diyordu Haydar Kutlu; " ... Parti-
mizin ne ulusal (yani Krt sorununu y.n)
grevi nedir? Her nce bu grev a-
ynelmektir ... ". kelimesi komnistlerin
bir szckt. Eski deyimi ile "kitle", Amerikan Komnist Partisinin bi-
le New Masses. 1946'da da
dergiyi, TKP Genel Sekreteri Dr. Hsn, da "Trkiye
Sosyalist Emeki ve Kyl Partisi"nin olarak -
Oysa sr konumunun ifa-
desi idi. Haydar Kutlu'nun,
nn Krt Trk da cazip ve
gstermekten bir Zaten daha nceki
da gibi Haydar Kutlu, Danimarka radyosu muhabirine,
Krt asli unsur kabul edip, ne alarak,"biz Krt ve Trk
ilerinin Partisiyiz" miydi? Haydar Kutlu'nun Kongredeki
Trkiye'yi bir Afganistan durumuna
trmekti.
Sovyetler TKP, 12 Eyll'de duruma CHP, MSP,
AP gibi rgtleri "Ulusal da edemiyordu (TKP 5.
Kongre Belgeleri, s, 50) TKP belgelerde, bir Trk
de mttefik addetmekten ekinmiyordu.
"Sol Birlik" elbette maddi ve manevi destekisi ol-
Direkt destek Federal Almanya Partisi
Herbert idi. TKP' ye gelen maddi-manevi (Mos-
kova ile) Heonnecefin, Alman Partisi idi. Herbert Meisin
partisi, zaten Federal Almanyaya bir kolu
NATO'ya olan
TKP ve
Sovyetlerin daha
beklemeden
seksek siyasetini bir
yana NATO

burjuvazinin btn kurum

girecektir
64 2 I Aclan
Sovyetler
mdahaleci Avrupa
sol siyaset iinde
bunun en
FKP
Komnist Partisi) iinde
Maurice Thorez

idi. Herbert Meis, 1985 Federal Almanya' da kutlanan TKP'nin
65. trenlerine misafiri" olarak Her-
bert Meis, Moskova' da birinci patron, Parti Merkez Komitesi Polit B-
ro yesi ve KGB'nin Trkiye Ponemarovun
patron idi. kukla patron ise Hoennecer idi
Almanya'da. Herbert Meis "Sol Birlik" Cephe'si konu-
sunda diyordu: Sol Parti eylem birli-
ok byk ve nemli bir Bu birlik lkenizde de-
mokrat ve yurtsever gleri toparlama ileriye ok
nemli bir Trkiye ve Trkiye "Sol Birlik'in daha
da ve sizlere (TKP' ye)
dileriz. "98
gibi gnn "Sol Birlik" btn grn-
tsne ama, Trkiye da alarak
g toplamak ve Gney destek daha sonra-
ki bir etapeta da Abdullah calanm da bu "Sol Birlik" iine
alarak, gerilla Gney ve
bir i Gney Suriye, ile ve
Anadolu Trkiye ve Sovyetlere huduttu. Tasarlanan i
yrtlmesinde, lojistik Ordu-
yu da muhtemeldi. Gelgelelim, TKP 5.Kon-
gresinin ifadeleri, yerini Gorbaovun ho-
gitmedi. TKP nce bu yeniden
revizyondan geirdi, sonra da szde ile Trki-
ye Komnist Partisi halinde, lideri ile birlikte An-
kara indiler ve gvenlik mahkemeleri-
ne sevk edildiler ANAP, TBKP'nin yzde ka
istiyordu, bu bilgimiz ... 99
Gorbaov'un Glasnostu
gazetesinde TKP Genel Sekreteri Haydar Kutlu Na-
bi ile gn sren bir rportaj TKP, Trki-
yenin Ortak Pazara girmesini beklediklerini, bu sayede legaliteye
bileceklerini diyordu, Haydar Kutlu;
"Trkiyenin AET'ye Trkiye' de yasal bir parti
TKP'nin 5.Kongre revizyondan geirilmesi sonucu ortaya
"Yeni idi. Tabii ki bu
Trkiye iinse kamuoyu gibi sonular ka-
dar yurt iindeki yasa rgtn liderleri olsun, yurt ml-
teci partinin yneticileri olsun, Parti Genel Sekreteri ve
hi biri Trk gazetelerine, TKP bu-
"Yeni dergisi ile TKP Merkez Komitesi ya-
Trkiye'de Sol Hareketler 1643
dergisinde, "Bizim Radyo" ve ''Trkiye Komnist
Partisinin sesi Radyosu"nun
lerde, illegal yollardan ve destekli yarar umarak
(L'Humanite gibi), Trk ve dnya kamuoyuna duyurmak

Haydar Kutlunun bu konuda gerekesi, bugne kadar TKP so-
hi birinin iin, Trk gazeteleri-
ne beyanat vermemelerinin nedeni, Trk gazetelerinin
idi1DD. Haydar Kutluya gre "Yeni ilkesi
(!)

(Glasnost) idi. Peki ne da TKP, gazetesine,
Haydar Kutlu ile
11
kabak gibi tam drt son-
ra, 5. Genel Kongrelerinde
5. Kongre taktik ve Stalin'den bu yana
olan Sovyet ideolojisinin terminolojik bir de-
Gorbaov Rusya da, eskisinden
hep Ama XXI.
Sovyet Lenin'in NEP, yani
Novaya Ekonomieskaya Politika (Yeni Ekonomik Politika) dnemin-
deki uygun olarak, dizginlerin gibi,
lar iinde, Kremlinin yeni normlar ge-
duyuruyordu. Lenin, bu iin
ne varki olan, mslman Trk in-
san Gorbaov ise yerinden yz mozai-
yeniden dengeye getirmek iin Glasnost ve uygulama
Daha ilk gnlerde Kazakistan' da Trklere te-
rr Trklerinin dnmeleri
zbekistan' da parti kademesinde Trkme-
nistan' da mslmanlara
Gorbaov'un
11
Glasnost"
11
Perestroyka" (Yenilenme) tak-
tik platformda, devrimin ve
Yukardan"101 anda hedefine Ne ki, Gorba-
ovun zellikleri, entellektel bugne kadarki Sovyet li-
derlerinden gsteriyordu. Parti komnist Rus-
gibi bkebiliyordu.
kendi ile yurt besledikleri TKP gdk bir r-
gt, Trk-Sovyet, Amerikan-Sovyet dzeltilmesi gnlerin-
de, su katarak bozmak istiyordu. Gorbaov gerekli
TKP liderlerine, Belika' da ikamet eden Sovyet
11
istasyon
bir Trk ile TKP gazetesi ile bir r-
portaj teklifini memnunlukla Paris'te, Komnist
Partisinin ile Haydar Kutlu Sanki Haydar Kutlu,
kin, nefret kusan ve de, Sosyal Demokrat
6441 Aclan
Partiden ve Yol Partisinden ok daha sevimli ve bir
parti idi. sempatik grnt iinde ve esnek konu-
Haydar Kutluya gre, Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti
AET'ye girmek iin zal da, bu
vurudan olumlu sonu alabilmek iin bir beyanatta bu-
lunarak, Trkiye' de demokrasinin btn ile oldu-
AET yesi iin neden "Dinci
partilerle, Komnist partisinin de ima eden szler
sarf 103
Sovyetler Trkiye'nin AET Trkiyenin istek ve
tepkilerini izliyordu. Ankara, demokrasiye
gemekteydi. Trkiyenin i Haydar Kutlu Mosko-
sesi, gz olabilirdi, legal bir TKP kurulabilirse. Haydar
Kutlu, Paris'te 5 Nisan 1987 gn, gazetesi muhabirine di-
. yordu: "Biz (TKP) ilke olarak Trkiye AETye girmesin demiyoruz. Ama
diyoruz ki bugnk ekonomik durumda bu bizim olmaya-
Ancak Trkiyenin ekonomik problemleri zlebilir, rekabet du-
rumuna o AET Trkiyeye olup ol-
Haydar Kutlunun bu lastikli uygun
szlerini legal muhalefet partileri esasen bol bol
kendi i bnyesinde "AET Nedir?" rakamlar
gstererek, bir kapitalist olarak, gaze-
tesine, TKP Genel Sekreterinin bu szleri yeni geliyordu.
Bugne kadar, "TKP'nin Sesi" ve "Bizim Radyo" da NATO ile
AET birlikte kfrlere muhatap Bu nedenle gazete "TKP, Or-
tak Pazara girmemizi bekliyor" Bu
gnde bir Trk gazetesi104 bir haber veriyor-
du: "Yasa Trkiye Komnist Partisinin Genel Sekreteri Haydar
Kutlu, Paris'te Trkiyenin Ortak Paza-
ra girmesini nlemek iin Avrupadaki tm hkmet
syledi." bu ifte taktik, Mosko-
zerine Haydar Kutlu, bu oynar-
ken, dolu TKP Gorbaov buyruk-
uyarak TKP MK VII. Plenumunda
hangi anlama geldiklerini olarak
varmakta glk ekmeyiz.
Mumcu gazetesinde "TKP Genel Sekreteri
Haydar Kutlu, gazetesinden Turhan Aytul ile
TKP'nin Gorbaovun izgisinde Kutlu'dan
trl beklenir miydi? Dri, TKP Brejnev izgisindeydi,
nceki gn daha nce de Stalinin. TKP, Gorbaovdan nce
Brejnevin siyaseti bugn ise Gorbaovu. Oysa
Trkiye'de Sol Hareketler j 545
Brejnev, rejim cezaevlerine Gorba-
ov ise cezaevi ... Dn TKP' den ses ykselmiyordu; bu-
gn Brejnevin tek tek ortadan Gorba-
ov, TKP Bu yzden Haydar Kutlu
bilinen Nabi bir siyaset tersine yi-
ne o eski siyaseti" Bu TKP' de hi bir ye-
nilik yok. Byle bir yenilik olmaz; olmaz da ... Olamaz, nk TKP, Sov-
yetler Komnist Partisine bir rgttr"l05. Mum-
cuya hak veriyoruz; ama bir hususu da kendisine
makta yarar gryoruz. Marksist olmak
olmak Avrupa sosyal hareket
ise Sovyet olan bir komnist partilerinin ...
TKP'nin VII. Plenumunda, Tez biri
kim meselesiydi. Daha nce (5. Kongre ve
tezlerinde) burjuvazinin, emperyalizmin en gerici en
kesimleri ve idi. "En gerici en de-
yimleri konuyla ilgilenenler iin yeni tabirler 1935 Ko-
mnternin VII. Kongresinde zamanda sonuncu), XIII. Plenumun-
da, Komntern Genel Sekreteri Georgi Dimitrov
burjuvazinin "en gerici en kesimi Tr-
kiye Komnist Partisinin 5.Kongresindeki tezlerde ise deyimlerle
burjuvazinin ilan Dimitrov ise
Hitler gre de,
onun yerine"Mali Sermaye/Finans Kapital" Finans kapitalle
burjuvazi terminolojilerdi. Bir farkla ki, Al-
manya' da, finans kapital devletin gdmnde bir ka kartel ve trstn
elindeydi. Demokratik lkelerde ise ve aleyhine
yasalar szgelimi, ABD'nde.106
deyimi ise, gibi Dnya Nazi
ile yapan evrelerdi. Bugn, TKP de,
iinde olmak Avrupa lkelerinin Sovyet
ilerinin elinde Naziler konusunda deyimi de
Sovyetler ve Amerikan
idi. SCCB, ise 1939 Eyll'nden 21 Haziran
1944'e kadar Nazi idi. Onlara gre Nazi askerle-
ri Gottvvald deyimi ile Proleterler" idi107. Nazi
Sovyetler Molotova gre "Bugn Almanya sa-
en zamanda sona ermesi ve yeniden iin a-
balayan bir devlet ... Eski herke-
sin gibi (Bu herkes, Stalin ile Hit-
ler' den hibir biimde sz konusu olamaz ... Hitleriz-
mi ortadan iin gibi, demokrasi iin mcade-
646 j Aclan
lenin sahte rtnen bir gibi srdrmek,
zamanda canicedir de ... Dnya egemenlikleri-
ni kaybedeceklerinden iin, ve yneti-
ci evreleri Almanyaya gd-
yorlar ... vs.,ve ... " 1940 Komntem belgelerinde de
gibi idi. Ocak bulunan Kom-
nist Enternasyonal dergisinde
TKP'nin de 5. Kongre tezlerinde deyimi, Komnternin
VII. son Kongresindeki (1935) Nazi gre, tabii
bu deyimin yerini ABD, Federal Almanya ve NATO lkeleri al-
1939 Stalin-Hitler atlanarak.
TKP merkez Komitesi VII. Plenumunda konulardan
Gorbaov gre ve uyularak
revizyona tabi "emperyalizm" ve terminolojile-
rinden eski tez, Haydar Kutlu, gazete-
sine rportajda biz, diyordu, bizim btn
sol parti ve gruplarla kurmak istiyoruz, sadece sol
Trkiyedeki muhalefet evreleri ile de kurmak istiyoruz." Oysa
zamana kadar, "Bizim Radyo" ve "Trkiye Komnist Partisinin
Sesi Radyosu" Trkiye iin de, sol sol olmayan
muhalefet partilere ve dinsel evrelere "Emperyalizmin
birlikiler" bilenler, Sovyet ifte standart kavra-
yanlar iin yeni bir eskiden kfrettiklerine,
TKP'nin bugn kucak ok platformda olan
demokrasiyi kertmek iin yeni bir Cephe"
ru olan bir sonra,
lkelerinde, ile iktidara gelen komnist partileri de,
burjuva partileri ve Sosyal Demokratlarla bir Cephede ar-
daha nce de gibi "Salam ile
partileri bir tasfiye Oyun oyundu. TKP de
yolun yolcusu idi.
TKP Merkez Komitesi VII. Plenumunda, Partinin 5.Kongre tezle-
rinde yer alan "Ulusal Demokrasi'', dar ereveli, agresif slupta
Bunun zerinde de plenum
"Ulusal Demokrasi" yerini, 5. Kongre "ok
Cephe"ye Aynen, 1936'da Fransa'da, Komnist
Partisi Genel Sekreteri Maurice Thorez'in (Takma Ivanov) ilan et-
"Halk Cephesi" gibi bir oyundu "Ulusal Demokrasi"ye yeni
1936'da bu oyun, da sebep Fran-
sa ise byle bir i zor TKP VII. Plenum
gre, "Ulusal Demokrasi hayata gemesi, btn
ulusal ve kylnn, esnaf ve
Trkiye'de Sol Hareketler\ 64 7
memur ve genlerin ve ekonomik kal-
olan sanayici ve
bu topraklara herkesin de-
mektir". Buna benzer taktik cepheler 1946 Stalin
dneminde de TKP Genel Sekreteri Dr. Hsn
ortaya ve CHP
Plenum "Ulusal Demokrasi iinde
terrizm ulusal ve dinsel nefret ve
faaliyetler Aynen 1947 "Trkiye
Genler madde Moskova tak-
tiklerinin hi bir ifadesiydi: "Turan-
giremezler".
TKP bir eliyle iki eliyle almaya V. Kongre tezle-
rini grnts verirken, hedefleri VII. Plenu-
munda, TKP iin "12 Eyll, Trkiyenin kkl bir d-
Bu Trkiyenin en dnemidir". Tabii istedikleri, 12 Ey-
ll ncesinin bir Bu nedenle
man", "ok Cephe" Trk Kuvvetleri idi.
5.Kongre tezlerinde de "Ordu ve btn devlet
gericilerden ve Amerikan vurgulan-
temizlenmesi Bu ifadeler ve amalar,
VII. Plenumda biraz "Ordu ve btn devlet fa-
Amerikan demokrasi temiz-
lenmelidir" Bu "gericilerin temizlenmesi" deyimi
dini gruplarla ilk 5. Kongre TKP
"Nkleer tehlikesi ABD emperyalizminden kay-
ifadesi, VII. Plenumda "Ronald Reagan ve
Gorbaov zarar gelmesin diye, ABD'i devreden
ve VII. Plenumda formle "Nkleer tehlikesi emperya-
lizmin en gerici ve kesimlerinden Mademki,
Gorbaov-Reagan zirvesi VII. Plenum, elbette ABD'ne
Parti tezlerinde gibi sulamalarda Nkleer
soyutlanacak, "emperyalizmin en gerici ve ke-
simleri olarak nitelenecekti.
NATO konusunda da TKP zigzaglar iindeydi. Hay-
dar Kutlu, 4 Nisan 1987 gn gazetesine rportajda-
ki "Biz Trkiyenin NATO'dan istemiyoruz? Ama NATO
iersinde ve ulusal uygun bir politika izlemesin-
den ifadeleri; 5.Kongre tezlerinde yer alan,
"TKP'nin, Trkiyenin NATO' dan burada
belirtmek gerekir" tam bir tezi benimser grnmesi,
Eurocommunismin, Gorbaovcu bir ifadesinden bir
12 Eyll darbesini gereke
yapan TBKP, Avrupa Birliki
glerin hemen
her o gnlerde
alacaklar ve
sivil toplum rgtleriyle
birlikte
yolunu
648 / Aclan
VII. Plenum, Sovyetlerden gelen yeni direktiflere gre, ebetteki "5.
Kongre diyemezdi. Bunun yerine Sovyetle-
rin 7-8 bir taktik tezi olan "NATO ve kar-
tezi ile szde grnmek
Ekonomi konusunda da, nl VII. Plenum ile tamamen
denecek her yana ekilebilir bir gre
Szgelimi, TKP'nin ekonomik tezlerinde Kemalist tezlerden biri yer
Devletilik" zel hisselerinin
%51'nin ileri srlyor, 5. Kongredeki
Bankalara yer verilmemesi" tezi, VII. Plenum
Bankalar kontrol lke eko-
nomisine zarar verici faaliyetlerine izin verilmemelidir" bir
ifadeye sokuluyordu.
TKP'nin 5. Kongre tezlerinde, sosyalizmin Gorbaovun
yer alan szlerden mlhemdir: "(Sosyalizm) Pe-
restroyka, demokrasi yoluyla 5. Kongre tezlerinde
de TKP'nin ilkesi (!) "Sosyalizm ancak demokrasi yoluyla kurulabilir"
ifadesini buluyordu. Sovyetler, bu denli uygun gr-
olacaklar ki, Vll. Plenumda
"Sosyalizm ancak demokrasi mcadelesini ykselterek ve demokrasi yo-
lundan kurulabilir." Buradaki "mcadele" sz, iin mcadele" s-
zne ok benziyordu. Mcadele, marksist terminolojide hareket
gelen aksiyon "eylem" yeni solun praxis idi. Kavga idi,
ajitasyon, provokasyon ve propaganda, grevler, sokak polis-
le gruplarla sokak ve nihayetinde devlet
yaratacak idi.
TKP'nin parti 5. Kongrede revizyo-
nunu gerektiriyordu Kremlin iin. Szgelimi 5. Kongredeki "tez"e g-
re, "TKP'nin birlik iinde mcadele
idi. Vll. Plenum bu tez revizyondan geirildi
ve ifadesini buldu; "TKP'nin ve demokrasi iin birlik
ve mcadele Tabii bu ifade "Ulusal Demokrasi", "ok
Cephe"sinin sonucu idi. Bunun formlasyon
da"Trkiye Komnist Partisi" olacak, Haydar Kutlu ve Dr. Ni-
hat Ankara indirecekti.
TBKP'nin Program zerine
TKP gibi Moskovaya benzeri Avrupa komnist partile-
ri ile "reel Sosyalist" lkeler komnist yani Churchillin de-
yimi ile Sovyet peykleri olan "Demir Perde" gerisi lkeler, SBKP-MK
27. Kongre siyasal raporunun beklemeden, Glasnost
ve Prestroika taktik tezleri konusunda fikir be-
Trkiye'de Sol Hareketler 1649
yan etmekten Bunun iki nedeni Birincisi, Lenin' den
bu yana, parti dar kurtulabilmenin imkan-
ikincisi, Mihail Gorbaovun, kendine zg "liberal " taktikleri-
nin tepki ile tutucu diye parti brokrasisi ta-
ihtimaline idi. Bu iki se-
beb, birdenbire bir taktik dnmenin
Almanya, Bulgaristan gibi lkeler, susmakla yetinmeyip,
durum bir ifadesi haline gelecek, esnek ileri s-
Ama gerek Honecker, gerekse Todor Jivkov, belki Gorba-
ovun de Kremlinin yeri ayak
Szgelimi, Honecker ilk kez Federal ziya-
ret sonra ine ve Fransaya Todor Jivkov ise, Sovyet Rus
emperyalizminin
11
D asimilasyonuna Bulgaris-
tan' da Trk mslman da din yoluyla,
Devleti dneminde, zorla asimile ile Bulgaristan' da
Trklerin Krem-
linin yneticileri kobay gibi kendileri iin
Asya mslman
Azerileri gelecekteki iin, zora slav-
hareketlerinde dnya kamuoyunun tepkisini
SBKP-MK 27. Kongresinde, Siyasal Rapor, Mihail Gorbaov tara-
tasvip grnce, genellikle Avrupa "reel sosyalist" yne-
timlerinde111 bu taktik hemen uyuldu, Avrupa ko-
mnist partilerinin, bir da yola girdiler. Avrupa kom-
nist partilerinin, birden Sovyetlerin taktiklerine gre soldan sa-
sola ark ettikleri, szgelimi, 1939'da imzalanan "Alman-
Sovyet ve Dostluk nce
Sovyet Rusya ve denetimindeki III. Enternasyonal (Komntern)
me siyasal mcadeleyi en nne Ko-
mntern ile Nazi anti-Komnterni
Demokrasiye Sovyet Rusya ideolojik, Nazi m-
cadeleyi Komnterne gre, Nazi
en zamanda sona ermesi ve iin abalayan bir dev-
letti; ve Fransa dnya egemenliklerini srdrmek iin Alman-
yaya devletlerdi; Sovyetler "zaten" her zaman
"srekli bir iin" gl bir zlemi iindeydi112.
Almanya dosttu O), idi; emperya-
listleri, gazeteleriyle, "dilenci mzis-
yenler korosu" meydana getiriyor, demokratik sos-
yalistlerinin nderlerini de alarak113,
Tabii, o gnlerde, Yugoslav ve Arnavut Komnist Partileri ile
in Komnist Partilerinin kalan komnist partileri, bu soldan
650 1 Aclan
ark tamamen
Trkiye Komnist Partisi de, Mihail Gorbaov n plana
SBKP MK 27. Kongre siyasal raporu cephe-
ilk olarak, Trkiye Partisi'nin kaak liderleri ile
Tabii bu kaak liderler, Mehmet Ali bu demokratik
sosyalist lideri alt eden, Moskova'ya iindeki "Cunta"dan
Bu "Trkiye Komnist Partisi"
Ve bylece, Moskova Trkiye'de yeni servenlere
Ne ki, TKP'nin (TBKP) sosyalizmi korumak iin ilk "de-
inananlar, samimi grnseler
bile, evrelerinde DEV-YOL, DEV-SOL, TKP-ML, PKK
ve hatta Maocu eski grubun gibi mantarlar, bu demokratik-
hemen ortaya dktler. TBKP'nin
yan rgtleri olan bir derneklerini niversitelerde polise
28 Nisan ve 1 gsterilerinde bu gerek ortaya
Kendileriyse, da bomba Gney da kat-
ile zaten terr grevlerini yerine hapishanelerden
(tnel kazarak), grevleri ile
lerdi. Haydar Kutlu (Nabi ve Dr. Nihat Trkiye'ye ge-
ve sokak eylemleri srede Ken-
di gnlerde Kocae-
linde terrist rgtler bir askeri karakolu Trkiye' de ortam za-
ten enflasyondan bsbtn Trki-
ye Komnist Partisi ve zehirli
ile Trk demokrasi dengesinde bir
Trkiye Komnist Partisinin kanavie olarak
Gorbaovun 27.Kongrede 25 1986'da raporun hemen
tam bir Szgelimi, Gorbaov'un
daki szler, TBKP'nin Program metninde de yer Her
iki belgedeki ara biri Trkiyenin
na gre ufak tefek gsteriyor, fakat ierik gibi ka-
Sovyet Rus ift taktiklerini
"reel sosyalizm" lkelerinin partilerine
lonlar biiminde en ufak komnist partilerine kadar Re-
el sosyalist lkelerin ve dnya komnist partilerinin ift te-
hep ve zetlenirse Programlar, tzkler, ana-
yasal ve yasalarla ilgili olan hususlar; uygulamayla meydana
komnizmin olmayan" (stratejileri); iktidar biimleri-
nin stratejileri, komnist partilerinin toptan
du. Ve hepsi de, Moskova'dan Bu nedenle Gorba-
ovun "byk Glasnost ile 27. Kongreye
yan TKP'nin program iinde yer
Trkiye'de Sol Hareketler 1651
TBKP Program Ara
1. 2. Gnmz ve ve
Dnyada Durum-Blgede Durum; 3. Trkiye'nin Dzeni ve Durumu-
Trkiye'nin Dnyadaki yeri-Kapitalizmin ve zellikleri-
Ekonomik ve Politik Rejim ve 4.
ve demokratik stratejisi ve gleri-Stratejik izgimiz-
ve toplumsal ve politik
gleri; TBKP'nin bugnk ve Demokratik Ye-
nilenme-Demokratik bir rejim iin- Parlamento politik sistemin en st
eksiksiz halk z-
grce sesini duyurabilmek, politik sisteme dar-
be (12 Eyll) anti-demokratik uygulamalar btn ile
egemen bir politika iin Trkiye dnya ba-
Kendi irademiz bir
srklenmenin tehlikesinden kurtulabilmek iin lkemizdeki
Amerikan askeri son verilmelidir- Trkiye
dete ve tehdidine yollardan z-
meyi ilke edinmelidir- Trkiye btn lkelerle, zellikle
iyi ve yarar
temelinde ok ynl Ulusal egemenlik
ve ancak halk aktif rol ile korunabilir- Ulusal eko-
nominin korunabilmesi: ve yoluna koyulabil-
mek iin, emekilerin hayat iin, demokratik
bir kltr iin, Krt ulusal sorununa adil, demokratik ve ba-
zm iin, Genel zmne bulu-
nabilmek iin; 5. ve yenilenme iin diyalog ve politika-
6. Temel ama: Sosyalizm-Sosyalist Trkiye-Kapitalizmden Sos-
yalizme yolu; 7. Komnist Partisi.
Program ile, Gorbaovun Siyasal Raporunu
sak, her iki belgenin blmnde paralellikler hemen dikkati
ekmektedir. ve yerel zelliklerin gerekleri, sz-
ckler program 27. Kongre siyasal
raporunun anlamda bir taklidi anlamakta glk ekil-
mektedir. Szgelimi, TBKP'nin blmndeki
ya Gorbaovun siyasal raporunun
Trkiye bir anlama gelmemektedir:
"TBKP, TKP ve devrimci geleneklerinin mcadele deneyimi-
nin komnist kltrnn gnmzdeki ... )
ulusal demokrasi ve sosyalizm mcadelesinin, her
iki partinin Marksizm-Leninizm ve proletarya enternasyonalizmi te-
melinde, legal ve illegal parlamento ii ve mcadeleyi
her trl terrne ve ideolojik bo-
6521 Aclan
yun emekilerin hayati iin etin mca-
delenin ... ).
27. Kongre siyasal raporunda Gorbaovun ifadeleri, Sovyet Ko-
mnist Partisinin yeni konumuna ilk Trkiye iin bu ka-
TBKP, yani TKP+ "Grevimiz, diyor
Gorbaov, Leninist biimde, iinde zamana
bir ve ile gerek imkan-
partinin her bireyin ve beklentilerini
organik bir biimde ... ) 27. Kongre kararlan ve
on ncesinden, hareketimizin, yani Sovyet Sosyalist toplumu-
nun nitelike yeni bir durum hareketin hem karakteri-
ni, hem de uyumlu getirecekti( ... )"
Trkiye Komnist Partisi de, TKP'nin Gorbaov liderli-
Moskovaya yeni bir uyduluk ilkesi ve tezleri yaratmak iin,
ile ve bu bir gerekeye
TKP'nin Trkiye komnist hareketi iinde zgn so-
nucu politik yeni rgtlenmelere yol
son vermesi ve komnist hareketin ta-
rihsel nemde bir ... .)". 27. Kongre siyasal raporunun
ki TBKP'nin Program
"lkenin yol, onun ekonomik, sosyal ve kltrel kaza-
Marksist-Leninist teorinin hayatiyetini, sosyalizmin
ve Sovyet toplumunun byk potansiye-
li gz biimde TBKP program
ise, 27. Kongre siyasal raporundaki szlerle ifa-
desini buluyor: "TBKP, TKP ve devrimci geleneklerinin mca-
dele deneyiminin, komnist kltrnn gnmzdeki .... "
27. Kongre siyasal raporunun ynelik
lendirmede Gorbaov, siyasal ve pratik hayattaki ihmallerden, sosyal,
ekonomik, politik ve manevi alandaki olumsuz sz eder
ve halka yarar ifade eder. TBKP
ise
/1
sekter" bir tarihinin hi bir dneminde
iin (bu sekreterlikte Sovyetlere yzde yz kulluktan zorla-
ma bir itirafta bulunarak grevini yerine "te
yandan TBKP'nin ortak mcadele tarihi
da yer bir tarihtir ... Gorbaov, SBKP' nin
tam yapmaktan TBKP ise, aynen buna uy-
ma yolunda ifade eder; Bu ortak tarihin zengin dene:
yiminden yararlanmak mmkndr".
27. Kongre, siyasal kongre raporundaki "Uzun vadeli ve
temel grevleri formle eden Merkez Komitesi gerekten bilimsel teori-
si olan Marksizm, Leninizmi bir biimde Bu
Trkiye' de Sol Hareketler 1653
Sovyet TBKP'nin "Trkiye
Komnist Partisinin temeli, Marx, Engels ve
Lenin teorisidir. Parti bu fikirleri(?) Trkiyeye uygular".
Hemen miyiz, Marx, Engels ve Leninizm fikir midir,
yoksa taktik, stratejik doktrin midir diye. Ama bu-
itirazda bulunmak, soru sormak yoktur. Bu
perinlemek iin ifade etmekten ekinmezler:
"Trkiye Komnist Partisi, bir yandan Trk ve Krt
ulusal savunurken te yandan enternasyonalist
grevlerini yerine ynelir". Bu ifadenin
yarar nk Gorbaov raporunda Rus olmayan halklar iin by-
le bir kucak ama yoktur. Aksine, Parti siyasal raporunda ge-
nel ekonomik dzeltilmesinden, retimin
dan, gnlerdeki brokratik ihmallerin ifa-
deler yer Raporda, uluslar tek'e, Sovyet indiri-
lirken, Trkiye' de TBKP Trk ve Krt diye blnmekte, san-
ki Krtler tarih boyunca Trklerle birlik gibi on-
"Ulusal savunmaktan elli milyonluk, Orta
Asya ve Sovyetlerdeki btn mslman Afgan
"Ulusal sz edilemez. Sovyetler, nc Enternasyonal
/ Komntern beri "enternasyonal Stalinin
bir Stalin, enternasyonalizm
ile de Leninin sylemek isteyip de sylemeye zaman bula-
bir yerine getirir. 1928 Komntern VI. Kongresinden beri bu
bir VI. Komntern Kongresinin yeni
SSCB'nin Proletarya Enternasyonalizminin
le ifade ediliyordu: " ... grevleri, SSCB'ndeki
sosyalist ilerlemesini ve SSCB'ni gcnn
btn aralarla kapitalist glerin korumak biiminde
formle etmektir". Stali'in deyimiyle "en iyi entemasyonalist, Sovyetler
en iyi hizmet eden, ona her vesile ile kim-
sedir" Gorbaov dneminde de bundan TBKP bu
ile bir kez daha oluyordu.
Daha 1931 Almanya' da Dr. Hsn
Yolu" dergisinin, 3-4. yer alan 1.
maddesinde de bu szlerle ifade ediliyordu: " ... ancak
byle bir burjuva idaresinden, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler
ile mttefikan, sosyalizm
temin ve tesir edebilir"116. Bu madde ise
lkeye daveti programlamaktan bir
27. Kongrede, Gorbaov diyordu: "Byk Ekim Devrimi ile
olan devrimleri 20. ehresini belirlemektedir.
6541 Aclan
olarak sosyalizm ile Dnya
sosyalizmi gl bir olduka bir ekono-
miye, bir bilimsel temele, gvenilir bir siyasal ve askeri potan-
siyele ... " Tabii, Gorbaov, davulun sesinin ABD' ne
Bedin, Macaristan 1956
1968 Polonyadaki
askeri Afgan
gzden uzak Ama Sovyetlerin ABD'ne Zirve
arifesinde bu TBKP program grmez-
likten gelerek, hemen hemen anlama gelen terminolojilerle, ifade
etmekten zevk (!) ve Kremline bir kez daha gs-
"Dnya tarihinde bir dnm byk Sosya-
list Ekim Devriminin ... Ulusal devrimleri, smrge-
toplumsal ana itici glerin -dnya sosyalizminin,
ve Komnist hareketinin, devletler ve demokra-
tik hareketlerinin- emperyalizme onun ve po-
demokrasi ve toplumsal ilerleme iin mcadele
... Sovyetler ve sosyalist lkelerin et-
kisi... Emperyalizmin geriletmeyi mmkn
... "
Gorbaova gre, kapitalizm, iki iki dn-
blen her kuvvet yoluyla zmek istemektedir. Empe-
ryalizmin iinde grnmez gler ve onun sosyo ekono-
mik z, onu iki sistem rekabeti askeri d-
srklemektedir ... Bu abalar, zellikle, ABD emperyaliz-
minin bir Tabii TBKP, bu nemli anti-Amerikan ifadeyi,
efendisinden daha szcklerle kullanmakta kusur etmeyecektir:
"Gnmzde ve militarizm ekseninde yer
alan ABD emperyalizmi, egemen lkelerin
srelerini, zorbaca durdurmaya
askeri mdahalelerde gericili-
kalesi ABD emperyalizmidir"
Bu program Sovyet uydusu Polon-
ya' daki darbe hkmeti, mdahale-
sini sormakta yarar ama Nabi Dr. hapiste olmasa-
lar da bu soruya cevap vermezler. Program ABD empe-
ryalizmi, gnmzde blge devletlerini anti Sovyet bir mutabakat te-
melinde, ynlendirmeyi birinci
ama bilmektedir ifadesi, Gorbaov'un 27. Kongre siyasal raporunun
bir Gorbaov diyor: "Bugn olan
Sovyet ya da komnist tehdidi efsanesi, silahlanma ve empe-
ryalist lkelerin gstermek geliyor".
Trkiye' de Sol Hareketler 1655
Daha ilerde de Gorbaov, bu getirirken diyor:
11
kapitalizmin antikomnizm ve anti-Sovyetizm ...
sosyalist olmayan kesiminde mcadele veren b-
tn nc ve idareci unsurlar zerinde, bir Tabi ki bu
szler de bir alicengiz oyunundan ibarettir. Anti-Sovyetizm
deyimi ise, Komntern gnlerinden, Nazi ve
Hitler'in Anti-Komnternden kalma, bir Sovyet-
ler bunu ABD'ne uygulama bulunmakta,
zirve gnlerinde piyasaya yeniden srerek,
ABD'ni, TBKP'nin gibi ima yoluyla," gericilik
/1

da Amerika ilericidir, gericidir. Bu bizim meselemiz
gibi, TBKP'nin bu Parti gerekten zerkse,
gdmnde da yer ala-
cak bir mesele Diyelim, ve tam bir iinde,
samimi olarak bir o zaman TBKP'nin bu
p sepetleri bile kabul etmeyecektir.

Perestroyka (yenilenme), TBKP'nin yeni stratejisidir. Program tas-
bu strateji ve Demokratik Yenilenme
Stratejisi ve Gleri -Stratejik izgimiz"
Trkiye'ye gibi gelen TBKP'nin iki liderinin, ceplerin-
deki program konjoktrel ba-
ynelme ksteklemek ve Trkiye kesitinde bir i
yaparak krkle gitmek yneliktir.
"Devlet, Rejim ve blmnde,
fikir Trkiye' de bur-
juva demokratik bir rejimin, btn kurum ve srekli varol-
nedeni, TBKP program gre, Pentagon'a ve NATO
merkezine (!) Trk Kuvvetleridir. Program
redaktrler, bunun byle grnrlerken,
dneminde, stne getiren Sovyet
Ordusunun mdahalesini, Polonya' da kendine Kuv-
vetlere darbe komnizmi militarist bir sistem haline soku-
Brejnev Doktrini118 ekoslovakya'dan zerklik
lerini yelerinin karma ordusu ile ederek, reform-
tasfiye etmesi, Gorbaov'un ABD ziyaretinden gnlerin-
de yelerini toplayarak yeni taktikler ieren
talimatlar ziyaret eden Avrupa lkeleri li-
derlermin, sadece yeni talimatlar almak iin Kremlindeki efendilerinin
nnde elpene divan durarak stne ve Trk-Ameri-
kan ve Trkiye-NATO Trk devletinin bir
6561 Aclan
kaybetmeden Pakt yelerine ve ABD'ne kimi zaman sert
ise grmezlikten ve bilmezlikten gelmektedirler.
gz ve olan dnya Komnist Partilerinden bi-
ri olan Trkiye Komnist Partisi, ie dnk terrn sorumlusu
olarak da gene Trk Kuvvetlerini grmektedir. bu noktaya ge-
lince, TBKP, yol gstericisi rol oynamaktan bir
gler en
nemli yeri, genellemelerle PKK ve Krt fraksi-
yonlar nk TBKP'ne gre "Krt sorunu zlmeden Tr-
kiye' de demokratik yenilenme (Perestroyka) olmayacak-
Bu ifadenin bir yorumu da, sanki Trkiye' de demokrasinin
Perestroykaya gibi bir hava yaratarak, Suriye'nin
PKK terrn, Sovyetler yne ka-
nalize etmesidir. Ve TBKP, tahrik gcn Krtlk meselesine y-
neltmek iin de liderleri ile Trkiye'ye Program
Krtlerin mcadelesine vererek demektedir: " ... Bugn sa-
bulan Krt Trkeden tamamen bir dile, tarih-
sel olarak bir ulusal kltre sahiptir. bir ortak
Krt ulusal bilinci sz konusudur. Krt bir sredir
kendi zgrce iin mcadele ediyor. Krt ulusu-
nun ulusal ve mcadelesi ve
ru bir mcadeledir"
1
20. Program bu ifadelerle, legal bir par-
ti haline gelmek isteyen TBKP Trk devletinin
dayanan partilerin izin sanki hi hesaba kat-
Bu nedenle olacak, TCK'nin 141, 142, 146, 163. maddele-
rinin istemektedir
Program 36. ulusal hareketi, btn
politik rgtlenmeler serbeste faaliyet gstere-
bilmeli, 141, 142, 163. maddeler Burada, TBKP Program
Komnist Partisinin Krt terristlerle ortak bir hareket iinde
ifade ederek, maskesini hemen
TBKP gibi bir programla marksist bir partiye en demo-
krat bilinen lkelerinde de yer verilmez. Burada bir sual sorula-
bilir: Trkiye Komnist Partisinin program
PKK'dan bahsedilmiyor. nk TBKP, alerji yaratmamak iin
formlasyon iine oturtuyor: "Krt Ulusal Demokrat iinde-
ki etkili gler ... "122 Bu etkili g, PKK'dan Trkiye Komnist Partisi
nceki Krt meselesi konusunda temkinli Hatta
Zeki lmnden az nceki aylarda Prag'da teorik
ek ve Slovak bahane ederek,
Trkiye Partisi iindeki bir mesaj
"TKP, Milli meselede milletlerin kendi kaderlerini kendilerinin tayin
Trkiye' de Sol Hareketler\ 657
etmesi prensibini Ama bu prensip bizce de millet-
lerin birbirinden mutlaka kabul ve propaganda edilmesi
Kendi kaderini tayin etme prensibi, halklara
kendi kaderlerini kendilerinin tayin etmesi ve bu arada
ma yahut bu veya milletlerle devlet muhafaza ta-
gerektirir". Tabii ki, Haydar Kutlu Avrupa'da
gnlerde, Nihat Akseymen'in (R. Londra' da "Em-
peryalizmin Trkiye" ajitasyon ve propaganda ki-
Zeki gibi "Milli iinde" sosyalizm ilke-
sini lider de ldkten sonra, R. Krtleri
ile Zaten, Ankara' da karara iki yz ksur
illegal TKP Londra grubu R. hizbi ile
mail Bilen'in Berlin hizbinden
TBKP Program gre,123 uygulamak
iin "Yenilenme Stratejisinin Gleri", btn Krt rgtleri ve etkin
olan Krtler, "Yeni Sol" diye terrist gruplar ve
btn sol "Yeni Sol", Krtler ve btn bl-
c fraksiyonlar, terristler Sovyetlerin subversif faaliyetlerinin Trki-
ye' deki bir miydi? Ama sami-
mi ya da gayri samimi ve ilkesine gre,
subversif faaliyetler, sosyalizmi, ge-
ri neden ise,
boyutlardaki bir idi. Sovyetler Birli-
Komnist Partisi'nin XIX. bu hususlar zellikle dile
bir daha byle hatalar Gorba-
ov'un bu konudaki Bir Geri."
Leninist ilkesinin bir anlama gelmiyordu. Gorba-
ov'un niyetlerini., galiba TBKP program ediyordu.
Trk Kuvvetlerine atfedilmekle birlikte, Trk
Kuvvetlerine mensup ilkesiz asker grubunun 27 Ma-
1960 hkmet darbesi, srede yoldan
dolu bir hareket idi. Bir taraftan Demokrat Par-
tilileri ettiler" diye darbe te yandan, Ata-
trk 1924 kendileri 1961
lerdi. olmadan solun 27 taraftarla-
ilkesiz hrriyet yararlanan Komnist partisinin
leri ile platformda Bit, yani Louse olarak nitelenen ve
terrizmin ektiler. 12 Eyll hareketi, bir gi-
ve hedefleri terr ve terr Ama ya-
27 gibi gebe hareketler yok TKP ve
ise bekledikleri "yeni 27 idi. TBKP, bu nedenle,
bilinli 12 Eyll hareketini Trk Kuvvetlerine
6581 Aclan
olacak ve onu paralamak isteyecekti. Program istekler
neyin ifadesi olabilirdi;124 "Subay ve erlerde btn gibi
temel hak ve zgrlklere sahip emir-komuta zinciri ordu men-
lkenin durumu ve konusunda zgrce
tirebilmesine engel dzeylerde kendi hr
iradeleri ile politik hayata ... 1980
ncesi bilinli olarak terr ve buna ger-
askeri darbenin hesap ... B-
tn politik ieren bir genel politik af politik hak-
ellerinden bu geri verilmeli ... Demokra-
siye ynelen bir olan 12 Eyll 1980 askeri darbesinin ve
sonraki anti demokratik btn ortadan kal-
Milli Gvenlik Kurulu ... Milli
ve polis rgt, btn devlet kurum ve ve devlet
leri parlamentonun denetimine tabi ... kuvvetlerin ve
polis rgtnn demokratik halk hareketlerinde
yol aan yasal dzenlemeler ... ".
12 Eyll TBKP'nin iki lideri hima-
yesinde Trkiye'ye gelip sonra da, Trkiye'deki
yurt iinde odaklar ve nisbi
TBKP'nin legalize
dan (Avrupa girebilmek iin) yarar uman acemi politika-
birlik gz hatta ba-
kltr bunun ve fakat kurum-
iinden bir hale 12 Eyll' de, askerlerce ve-
to edilen bir liberal (!) bu konuda salt kendisinin veto edilmesinden
iin
/1
Askeriyenin son temizliyo-
ruz" ile 12 Eyll'n ve genel mdrlerini tasfiye ede-
rek, kendi tayin TBKP'nin Trkiyeye geldiklerin-
de da, bu gruplarca gazetelerde yer alan,
TBKP' den zrler dikkatten
TBKP liderleri, Trkiyeye gelince
iinde bir Trkiye yaratma biran geri
Trk Kuvvetlerine a-
gayretlerine, yeni program zaten daha Trkiye'ye gel-
meden yer Tutuklama sonra devlet kurum-
TKP'liler, solcular, gruplarla "Sivil
Toplum" formlasyonu iinde askerlere cephe faaliyet-
lerine geri PKK ve Krt faaliyetle-
re, terr daha ilerde de gibi, kaderlerini tayin
ilkesi tezleriyle arka ve TBKP Program
bu
Trkiye' de Sol Hareketler\ 559
"Devletin ordu, polis, meka-
hem hem de nitelike yzlerce politik
tutuklu, terr Krt hal-
srekli askeri operasyonlar126 bir terr uy-
TBKP'nde yer alan bu PKK cinayet rgtnn
Suriye'nin etelerle, Trk katlia-
ma tabi oluk ocuk, erkek demeden ldrmesi,
asker ve polis timlerine pusu kurarak kahpece kaynak-
terr grmezlikten gelerek, devlet glerine ve
yurtsever terrn olarak nitelemesi, TBKP ihane-
tinin "Program ile belgelenmesinden bir
Program ve 1980 ncesinde
gibi de yurt ve yurtiindeki terr rgtlerini destekle-
mesi, Trkiye' de ile kaleme
bu Ruslar Ligaev gibi
Glasnost ve Perestroyka grevlerinden oktan
Ama Trkiye' de terrizm
gibi zamanlarda ABD'nin de geliyordu. Szgelimi, Cumhur-
Kenan Evren'in son Washington gezisinden nce PKK ile or-
kuran ok ajan Celal Talabani'ye Amerikan
kucak bunun ve yle ki ABD'nin
bu Krt maceralara el bir sebebi de, Sovyet-
lerle gizli olabilirdi. Azeriler ve
Ermeniler olaylar, ABD'nin Ermeni mih-
Azerbaycan btn Trk
lan bir ve orada milliyeti duygular, idealleri b-
tn ile gl ve Moskova'ya kabul
ettiren bir ne Amerika Ermeni ve Yunan lobisi ister ne de
Azerbaycan' a daha uzun sre Moskova tahamml edebilirdi. O halde,
Azerbaycan'la Ermenistan ve Trkiye bir Krtlk
yaratmak, en bu konuda propaganda yapmak, Trkiye'yi me-
seleler iinde bunaltmak Amerika lobilerininde Sovyet da
gelebilirdi. Bylelikle bu Trkiye' de Krtlere "kaderle-
rini tayin ilkesini, Trkiye Komnist Partisi or-
taya atabilirdi. TBKP,
taktikle Amerikan lobilerinin de oturmaktan e-
Program belirtilen herhalde
anlama yorumlanamazda127 "Tarihsel kklere sahip olan Krt Ulusal
Hareketi iinde bugn izgilerle devrimci ve de-
mokratik gler etkilidir. Bu glerle Trk demokrat evrelerin daha
bir diyalog daha gereki politik konumlara ynelme-
leri hem koruma ve dem9krasiyi kazanma mcadelesini hem de
660 1 Aclan
mcadeleye btn hareket ve glendirecektir" Bir
yerde de denmektedir1
2
s "Trkiye Komnist Parti-
si, Krt sorununun tam demokratik bir zmnn ancak Krt ulusu-
nun kendi kaderini tayin ger-
Krt ulusunun iin bu hak-
zorunludur. Krtlerin Trk
ve Krt Trkiye devletinin iinde birlikte
meleri iin zorunludur. .. " Bir zamanlar, soyunan
TKP-ML ve rgtleri de sylyorlar
ve bu nedenle aba
Trkiye'de terr Sovyetlerin gibi, ittifak
halinde lkelerin de faydalar zellikle Krt me-
selesine kucak gnlerin ana kronik
biridir. Terr'n, Lenin biliyoruz. Lenin'in
bu konudaki Daha 190l'lerde 4,
ilke olarak hi bir zaman terr reddetmedik ve
edemeyiz de. Terr, belli bir birliklerin belli bir duru-
munda ve belli son derece uygun ve hatta zorunlu olabilecek
askeri eylem biimlerinden biridir". Trkiye Komnist Partisi
de Marx, Engels ve Lenin de terrn canilik gre-
vini PKK ile de yapacak, genelleme iinde bu ilke
programda yer Trkiye Komnist Par-
tisi, emeki kyllk ve Krt rgtlenme-
ye zel bir nem veriyor" (Program s, 64). bundan bir
itiraf, ifte bir rgtn bnyesinden trl
Ve TBKP liderlerinin muhakeme gnlerde de Milliyet gazete-
sinde Mehmet Ali APO ile rportaj ve onu sempa-
tik gstermesi "gazetecilik" esprisine mi, yoksa Sovyet-
ler - ABD ortak de ifadesi olan TBKP Program
hizmet okuyucunun takdirine
TBKP'nin (Yenilenmenin) stratejisi ve bu stra-
tejiyi gleri, eski terminoloji ve slogan biimlerinden
ka bir ve Yenilenme" TBKP'nin Pro-
gram bize, Eski hamamda yeni grev ha-
Szgelimi, Program gre, "egemen burjuvazinin bu-
gnk

ve rejimiyle nfusun ezici

gnmzde zellikle zlmesi gerekli politik Ya-
ni egemen burjuvazi ile halk emek ile sermaye e-
gibi demokratik reformlar sosya-
lizm lecek diye SSCB son parti Gorbaov kadar
feryat etsin; yerli hala ncesinin termino-
lojilerini gevelemekten bir Komnizm
Trkiye'de Sol Hareketler 1661
"Point" dergisinin de gibi slogan ile
cahillerin ideolojisi haline TBKP'nin iki lideri bunun somut
bir olsa gerektir. TBKP liderlerinin Marx ve Engels'ten ve hatta
Lenin' den neler merak ediyoruz. Program sz
konusu ettikleri ta, 1945 Stalinci parti hcre-
lerinde okunan, "Ekonomi Politik" diyalektik ve tarihsel
materyalist metodolojisidir.
TBKP'nin Stratejik Bir Alternatif Olmak!
Trkiye' de, alternatifsiz szleri, biraz
olmakla birlikte, gerekte ne ikilisinin ne Demirel
DYP'nin, ne MP' nin ne de RP'nin alternatiftik bir yoktur.
Alternatif bir partinin grnts, gelecek gnlerde kurulma-
muhtemel bir partide gvenini isimlerin orta-
ya ile yok olabilir. TBKP bunun iin, politika-
alternatif Program
da gibi, Parti Genel Sekreteri, Devlet Gvenlik Mahkemesin-
deki ilk bu Program ise
"TBKP, toplumsal ilerlemenin nnn
ve Demokratik yenilenme (Perestroyka) iin mcadeleye, demokrat bir
rejimin ve alternatif bir demokratik hayata ge-
mesiyle ve Demokratik yenilenme (Pe-
restroyka) iin mcadele, bugnk Komnist Partisinin stra-
tejik izgisidir". Biz (yenilenmenin) Sovyetler Birli-
lideri Mihail Gorbaov'un, sosyalizmin kntden
mesi iin yeni bir stratejik izgi Me-
TBKP'nin stratejisi bu. Kendileri bunu Program
"Marksizm - Leninizm teorisini srekli
edinmek, bu teoriyi ve yay-
mak her komnist partisinin grevidir. TBKP, gerek zerinde hi bir
partinin tekeli yola en zengin deneyi-
me sahip olan Sovyetler Komnist Partisinin deneyim ve bilim-
sel zel bir nem dikkate (s, 66).
TBKP'nin bu ibare, TBKP'nin Stalin
dneminden bu yana bir ileri ve Stalinci jargonlfirla
yurt ve iinde, faaliyetini Stalin dnemi
komnistleri "Parti ilkesine Szgelimi Trki-
ye' de bu ilke sz konusu Trkiye Komnist
Partisi Sovyetler Komnist Partisi ve onun nde-
ri Stalin Bu nedenle, dn gibi bugn de dnya ko-
mnist partilerinin btn hcrelerinde "Parti Tarihi" seminerlerinde, o
6621 Aclan
lkelerin komnist parti Tarihleri Sovyetler Komnist Par-
tisi tarihi okutulur. Mahalli komnist partilerinin tarihleri resmi olarak
Nitekim Trkiyeli komnistler, parti tarihinin
ifadeden ekinmemektedirler. Daha gerilere gider-
sek, komnist partilerinin Komntemde karar
na zaman, uygulama, bir tek Komnist Partisini, Sovyetler Bir-
Komnist Partisini Avrupa ve her yerindeki
mahalli komnist partileri, Sovyet Komnist Partileri "Seksiyonu", ya-
ni, "Blm" Szgelimi, Komnist Partisi, Fran-
Komnist Seksiyonu, Trkiye Komnist Seksiyonu ... vs.
Dnya Komnist Partilerinin
Gorbaov ne kadar dnya komnist partilerini,
hatta bugn iin hakim Sovyetler Komnist
Partisini Leninist, Trokist, Stalinist bertaraf
edemeyecektir. nk 1917'den bu yana dnya komnist partilerinin
sregelen terminolojiler ve sloganlarla zirvesinde
ve bir yok edici etkisindedir. Bugn
Avrupa' da, Amerika' da ve lkelerde, komnist partileri yzde el-
liyi bir kayba Komnist partileri, sokak
lerinin elinde birer ara haline Gorbaov'un bu gere-
syleyemeyiz. Lenin'in Bir Geri"
uyarak, Glasnost ve Perestroyka ile dizginleri za-
man kazanmak politik alanlarda ekonomi-
de, ve teknolojidedir. Bu nedenle, kendilerince perest-
TBKP, Program amala ve toplum-
sal glere" sahip olma veriyordu. kent yok-
geleneksel orta katmanlar, ulusal ekonomiye
bulunan gibi sosyal gler, olarak olmayan
genlik, gibi sol gruplar, Krt gibi ulusal bir g
dir TBKP. Bunun bir da ok cephede bir
TBKP taslak gre "Btn bu glerin zgl di-
namizmlerini, (zgl: trle ilgili, nevi Buradaki ifadede,
program redaktrlerinin Trk Dil Kurumunun bile
Bu da zgl kelimesini orijinal kul-
belli) Hareket potansiyellerini ve Demokratik Yeni-
lenme stratejisi mmkn ve zorunludur".
Yani, TBKP Program Gorbaov'un
Cephe formlasyonu olarak sunmaktan bir
lar. Sovyet Rusya' da Gorbaov iin zorunlu grlen perestroyka, Trki-
ye' de en cephede oluyor. gibi kafa ka-
fa, 1920'den bu yana hibir yok.
Trkiye' de Sol Hareketler 1663
TBKP Program
TBKP'ne gre, Trkiye Trkiye'nin en ilerici ve devrim-
ci gc Byle bir topya ile 68 oyalanan Trkiye Komnist
Partisi, en gl 27 1960 hkmet darbesin-
den sonra, emekilerin, fakir fukara Trkiye
Partisi' ne Adalet Partisi'ne verdiklerinin bile
dir. Hatta, Devrimci gibi anarko-Sendikalistlerin yne-
timinde olan bu rgte yeleri dahi, Trki-
ye Partisi'ne AP'ye, MSP'ye, MHP ve GP'ye bir oranda da
Ecevit'in Solu" CHP'sine verdiklerini de Yani
dahi partilerde Trkiye
Partisi'nin oy potansiyeli, bir kendi lkesine ve kltrne yaban-
uyur-gezer hayallerle oyalanan Sokak
ri, 16 Haziran birka provokatr DEV-
YOL, DEV-SOL zerlerine alsalar dahi, gerek zellikle, 16
Haziran Sendika Kanunundaki
maddelerine meydana spontane hareket
ortaya koyuyordu. gnlerde, Kemal Trklerin,
bul Vilayet beyanatta, 16 Haziran
iin yalvar yakar gazete koleksi-
mevcuttur. tahrikileri ise, gecekondu
Krt kesimi idi. husus fazla bilinmemekle birlik-
te, dneminden beri Krtlk ve Ermenililikle hibir ilgisi ol-
mayan Avrupa' dan ithal edilen Krt ve Ermeni terrizminin bu-
gne kadar
Sonu
Trkiye Komnist Partisi'nin Program Trkiye
gereklerine arayan bir istekler dizisi Sovyet Sosyalist
Cumhuriyetleri' nin Trkiye' deki emellerinin
Sovyetler bunu ya da Parti Genel Sekreteri Mi-
hail Gorbaov ile bu Dnya Sa-
sonunda galibiyetin ve kaba Stalin-
Molotof ikilisinin, ve anakkale s istemelerine
benzeyen; illerden Sovyet Cumhu-
riyetine ileri sren duruma Ya-
tarih Truman Doktrinini, Marshall ve NA-
TO'ya girmeyi Trkiye o zaman kabul hatta bunu iin
Kore'ye 5000 bir tugay sonunda uzak Kore
3000 Anadolu
ile konjonktr
fzelerin 1946'dan O
6641 Aclan
zaman legale Trkiye Komnist Partisi, bugnkler
kadar hain iin, Trkiye Sosyalist Emeki ve Kyl Partisi
tam bir demokrasi tek dereceli seimi savun-
sendikal talep Buna
gnn basiretsiz hkmeti, Trkiye Sosyalist Emeki ve Kyl
Partisini, 16 1946'da tevkif etmeseydi, y-
le ki, Trkiye Komnist Partisi, Trkiyenin hayati meseleleri
iinde pasifsize hale gelirdi. toplumlarda, her lkenin
partileri, gvenlikleri iin mttefikler arayabilir-
ler. Diyelim Trkiye Komnist Partisi 1946'da Trk-Sovyet
ve nem verilmesini istiyordu, o gnn CHP'si de Ameri-
kan Bu nedeni de, Stalin-Molotof ikilisinin
isteklerine tepkiden bir nk Trkiye hepimizin
gibi Dnya Naziler; Balkanlara,
Kafkaslara, Yunan inmelerine bize cesa-
ret ve Trkiye'nin bir po-
Trkiye gnde
gibi edilecek bir lke Sovyetler
de, Naziler de 1939 Eyll'nde ve
Dostluk Trkiye zerindeki Trki-
ye'nin girmemesi zerinde ama 21 Haziran
1941 Naziler, Sovyetlere Ruslar, Trkiye'nin
1939'dan sonra, il-
legal TKP' yi organize edenlerin, Nazi yetkilileri konusunda,
devrin gvenlik bu
hususu bir raporla bildirdikleri konusuda iddialar Gven-
lik bu raporu gnlerde, Fuat Baraner'in, Mer-
kez Komitesi olarak partinin ve ilk sorgula-
devam ediyordu. Ve gariptir ki, Grc Kilisesi
casusluk ile TKP irtibat bulun-
ve bu o gnlerin niversite K.T. ile
tan sonra intihar eden Hasan Basri Alp' in Gr-
c Kilisesi, casus de, TKP ile paralel bir adalete
tevdi (TKP nin nl 1944
Nazi Trk genlerine komnizmi denili-
yordu raporda. da, Trkiye'yi Sovyetler Trk
yol aacak sert tedbirler
ifade ediliyordu. Bugnk Trkiye Komnist Partisi
de, Kremlin' den gelen emirlere gre, Krt sorununa A.B.D. de
ok ajan Celal Talabani ile PKK Krt cinayet bir-
sonra, ok kabul
ediyor ve kendisine brifingler verdiriyordu. Amerika Devletle-
Trkiye' de Sol Hareketler\ 665
rinin, Sevr Muahedesi gnlerinden sonra nl Wilson Prensiplerinde,
Krdistan diye bir sorun Yani,
Dnya gnlerinde, Grc Kilisesi ile te-
mas kuran TKP, Nazilerden ve Sovyetlerin yar-
kurulan TKP; bugn Gorbaov-Reagan sonra,
Amerika Devletleri' ne gz ve Sovyet
Krt meselesine vererek, Amerikan petrol monopolleri
ile Demokrat Parti Dukakis'in
zal'a mesaj gnderirken, bir olmayacak ama insan hak-
konusuna dikkat" diyordu. Yani, Dukakis seilirse, Wilson
Prensiplerine dayanarak, Krt meselesine de koyacak de-
mektir bu Trkiye Komnist Partisi de zaten
Program konuya veriyor. Dukakis seilir-
se konuyu ondan nce gndeme getirerek, Trkiye' de
iin Krtlere kendi kaderlerini tayin bu ya-
takdirde Trkiye' de
ifade ediyordu. Perestroyka sanki Trkiye'nin gibi.
Trkiye Komnist Partisi ile Trkiye Partisi'nin za-
ten olmayan iki grubun grntden
gelir. Trkiye Partisi'nin IV. Kongresinde, Behice Boran ve Krt-
ler sonra, Trkiye Partisi Trkiye Komnist Par-
tisi'nden bir nk Behice Boranlar, Dr. Nihat Sar-
Prof. Sadun Aren'ler ve daha bir avu szde iinde
TKP'nin Truva idiler. Bu Amerika Dev-
letlerine TKP'nin Rus uydusu Trkiye' de legal on
siyasi iinde faaliyet Trkiye Partisi ile
Bir safdil bir
safdil Gorbaov'un bir lider
ya, TBKP gzlerini boyayarak, partinin legale iin on-
destek te yandan, Sovyetler Perestroy-
ka ve Glasnost muvakkaten- "Bizim Radyo" ve
"Trkiye Komnist Partisi Radyosunun" son
di. 1958' den beri Almanya' da bu
ttren TKP, Radyodaki grevlerine son verilince, Moskova'dan,
"Yurdunuza Dnn" emrini ve yurda TBKP iin
Avrupa yelerden komnistlerin
na TBKP'ne zgrlk Sovyetler
"bu Trkiye'nin i sorunudur" demesi olduka ilgi ekicidir.
saf dillere yaranmak isteyen TBKP, bu safdil demo-
kratlar biraz Trkiye ile kendi "Trkiye
Partisi iinden neden Mehmet Ali Aybar, Dr. Yahya Kanbolat, Ke-
nan Somer gibi demokrat sosyalistler yer da, meydan Krt-
6661 Aclan
lerle Behice Boran ile Dr. Nihat sorusunu

TBKP'nin program 1920 gnmze TKP'nin Sov-
yetlere en uydu olan Parti Program redaktr-
leri, Moskova daha bir platformunda kay-
daha bir ukurun iine
Yani, son olarak, Trkiye Komnist Partisi, ne olursa olsun,
kurulacak olursa, Krt tahriklere devam edecek, daha nce
gibi terre arka belki legal platformdan yararlanarak Trki-
ye'nin iin, Trkiye Cumhuriyeti'nin kkne dinamit koymak
iin elinden gelen her Yeter ki bir iktidar ya-
ve bu Trkiye Komnist Partisi doldursun.
Trkiye' de Sol Hareketler J 667
Yedinci Blm
1- V. I. Lenin, "Sol" Komnizm- Bir ocukluk s, 28-29, Ankara, 1970.
2- V. I. Lenin, age, s, 30.
3- Marx-Engels, Birinci Enternasyonalde rgtlenme Meselesi, s, 96, Ankara,
1975,
4- General Ali Fuat Cebesoy, Moskova s, 40 -41, 1955.
5c K. Marx-F. Engels, Komnist Manifesto, s. 17, Ankara, 1970
6- Marx - Engels, a.g.e., s, 59.
7- Marx - Engels, Politika ve Felsefe, C. I., s, 268, 1971,
8- Marx-Engels, Birinci Enternasyonalde rgtlenme Meselesi s. 74, Ankara,
1975,
9- Birinci Enternasyonalde, para de yazan, Paris Komnne
Trklerden Nuri Bey' dir.. Kemal'in (1872) tarihli
ret gazetesinde, Paris Komnclerini savunan makalesindeki ilgi
hemen her amele yrekler dayanma-
yacak bir haldedir. Ameleden bini cretin bir
terk takdirde fabrikaya kabul iin fabrika-
var. Ya amele niin yle bir ittifak etmiyorlar. Evet, Enter-
nasyonal Cemiyeti o tavsiye ediyor. Ve hin-i vukuunda
icap eden muavenet-i nakdiyede (para de asla kusur etmiyor .. "
gazetesi, s, 28-29, 12 Haziran 1872,
10- gibi simgeleyen rengi Marksistle-
rin ki
11- Bknz. James Joll, The Second International, 1889-1914, London, 1969
12- Bknz. Herman Weber, Die Kommunistische Doku-
mentation, Verlag J.H.W. Dietz, Hannover, 1966. (Trke III. Enter-
nasyonal-Belgeler-1919-1943, s, 14, 1979.
13- Herman Weber, a.g.e., s, 15.
14- Lenin, Sosyal Demokrat Dergisi, 41. Btn Eserleri, C. I,
s, 188-192.
15- Lenin, Proletarya ve Dnek Kautsky, s, 169, Ankara, 1969.
16- Georges Cogniot, Komnist Enternasyonal, s, 43, Ankara, 1975,
17- V. I. Lenin, 'Sol' Komnizm, Bir ocukluk s, 107-9, Ankara, 1970.
18- Georges Cogniot, a.g.e., s, 56.
19- SSCB Komnist Partisi Tarihi, s, 270, Moskova, 1940
20- Burada, Komntern dnya Komnist partilerine
eylemlerine ve politikadaki konuyu
maK'iin Bu konuda bilgi iin Bkz. "Belgelerle Trk Ta-
rihi Dergisi", S. 16-17-19-20
21- Internationale Presse-Korrespondenz, 1926, S, 146, s, 2567
22- Internationale Presse-Korrespondenz, 1926, S, 152, s, 2719-2721
23- Alexander Sobolev, nc Enternasyonalin Tarihi, s, 266,
1979.
24- Molotov'un 31 Ekim 1939 tarihli, Moskova Yksek Sovyetinin V.

6681 Aclan
25- Dnya sonra, eski Nazilerin, Alman Cumhuriyeti
komnistlerle hemen ne bir srpriz, ne
de emrivaki idi. Bu uygun bir Zagreb (Yugos-
lavya) niversitesinin doentlerinden Mihaylovi'in Sovyet Rusya
"Toplama" Ruslardan rnek alarak kurdu"
demesi Moskova' dan btn Mare-
Tito, Mihaylovi'i hem hem de hapis
(1963)
Bu dnemde SSCB, Hitler stratejik ham maddeleri
bol bol Ve bu ham maddelerden imal edilen mermiler, sonra Sovyet in-
ldrd.
26- Mustafa Kemal Atatrk, Nutuk, s, 335-336, Ankara, 1938.
27- Bu durum, 1980 yurt TKP ile Milli ara-
bu konuda olduka
28- Mutlugil, s, 13-14.
29- Komnist Enternasyonal Dergisi, 25 Ekim 1926, S. 6 (15) s, 269-273.
30- Milli Demokratik Devrim ile Ulusal Demokratik devrim fark,
Ali Hoca ya da Hoca Ali farktan bir MDD' nin
teorisyeni Mihri Belli, yurt Zeki Genel
Komnist Partiye i Komnist Parti iin (Yunanistan'da
gibi) sanki bir teze vurgula-
mak iin MDD
31- YN, 11 Ocak 1976, Nr. 198, s, 6. Sreyya burada, srekli devrim
(Trokinin tezleri) ile Stalinin tek lkede sosyalizm tezlerine telmihte bulu-
narak, Hsnc Troki ile suluyordu (1927'1erde)
32- Baytar Ali Cevdet, Dr. Hsnnn eski idi. KGB o zamanki
ile NKVD hasta kamplara gn-
derildi. Baytar Salih Altaylarda bir kampta ld. Ali Cevdet ise,
kamplara sevk edilirken yolda can verdi. Burada Stalin ikili nce
Sreyya grubunu ve bu grubun CHP gibi Atatrk bir
parti iinde grnce, ykseksen derecelik bir Dr.
Hsn tutarak likidatrlere likidatrlerin
CHP iinde parti olabilseydi, darbe Dr.
Hsn inecekti.
33- Kemal Tahir partili 1960'lardan sonra; "ama Dev-
let tabii ki tedbirini
34- Bknz., Nejdet Sancar, Gizli Komnist Belgeleri, Ankara, 1966
35- 1960 i komnist Partiyi isteyen Mihri Belli, geen bel-
genin, Dr. Hsnnn kendi zel iddia ehnektedir.
Ama "Onu da mektupla gnderiyorum" ifadesi Mihrinin
rhnektedir. Dr. Hsn, bu raporunu Danski takma ile Mosko-
va' da Georgi Dimitrov'a
36- Bknz, Tan gazetesi, 4 Ekim 1942.
37- Kk, Trkiye zerine Tezler, C. III., s, 270, 1986.
38- 1980 Year Book of International Cummunist Affairs, Hoover Institutin
Press. s, 439.
Trkiye' de Sol Hareketler j 669
39- bu Konferans de ve Tr ki yeye bir kuvvet
gsterisi olarak TKP Konya' da ileri
40- Yeni da, 1977, 2, yer alan bu Trkiye'de"Temel Ya-
"TKP (Belgeler), Ankara, 1978'de,
nin Parti ile diye, Bilen'in raporunda hi

41- "TKP (Belgeler), s, 75, Ankara, 1978"
42- Yeni Nisan 1977, 4. Bknz, "TKP (Belgeler), An-
kara, 1978
43- Yeni 1977, 2. ve "TKP (Belgeler), Ankara, 1978
44- Yeni 1977, 2. ve "TKP (Belgeler), Ankara, 1978
45- Yeni Temmuz 1977, S. 7, s, 644-672 ve"TKP (Belgeler), An-
kara, 1978"
46- Nabi olan, Trkiye Komnist Partisinin bilinen
ci Genel Sekreteri (Daha ncekiler Mustafa Suphi, Dr. Hsn
Zeki (Yakup Demir), !. Bilen (Laz Marat). Haydar
Kutlu, 1944 Tokat'ta Hukukta okudu. Sen-
yneticilik TKP Merkez Komitesi Polit-Bro yesi olmadan
nce, partinin "Kitle propagandisti" olarak grev Bu grev, parti-
nin en alt birimiydi. 1970'in ikinci 1981 kadar zaman-
da yurt TKP'nin Trkiye sorumlusu idi. 1981 meydana
TKP' nin illegal yurt -H. Erdal
Meri)in ile- 1983 ok iin, parti
alan Bilen dneminde Nabi Haydar Kutlu
takma TKP Genel Sekreteri oldu.
47- 12 Eyll 1980 Trk Kuvvetler mdahalesi kastedilmektedir.
48- "Bizim Radyo" 15 Mart 1958 gn deneme Bu korsan
Radyo, 19 Mart 1958 tarihinde Hrriyet gazetesi duyuruldu."Bi-
zim Radyo"nun yeri Leipzig Radyonun
patronu SSCB'dir. Bu Radyonun o gnlerde Bilen bulunuyor-
du. Sonra, Hikmet, Zeki Bilen ve Haydar Kutlu yer

"Bizim Radyo"nun perde gerisindeki yneticisi ve Dnya
Ankara Dil Tarih Fakltesi profesrlerinden Nazi
Prof. Henbert Melzig idi. Melzig, 1977 nce Trkiyeye iltica etti, son-
ra Amerikaya gitti. Melzig, bir taraftan Nazilere hizmet ederken,
taraftan Nazi ve taraftan da SSCB'ne
hizmet ediyordu. profesyonel bir "Trkiye Komnist Parti-
sinin Sesi Radyosu"nun yeri de Leipzig'dir. Dalga
49- Anarko - Sendikalist: Sendika
50- T. C. Askeri
Sendikalar 25.6,1981. s, 194-195.
51- TKP MK Gend Sekreteri Bilen Merkez Komitesi Plenumunda
Polit Bro Raporu, s, 32, 1978.
52- a.g.e. s, 34.
6701 Aclan
53- 218.
54- 218.
55- a.g.e. s, 221.
56- a.g.e. s, 222.
57- a.g.e. s, 223.
58- a.g.e. s, 255.
59- a.g.e. s, 267.
60- a.g.e. s, 294-95.
61- a.g.e. s, 448-449.
62-TKP (Belgeler), Ankara, 1978.
63- gazetesi, 21.2.1979.
64- Haber 13.1.1978; Sahibi Beria Onger; Adres: Mete Cad. 25/2,
Taksim -
65- a.g. Blteni.
66- a.g. Blteni.
67- Yeni Gazetesi, 30 1986.
68- a.g. gazete.
69- Trkiye Komnist Partisi TKP 5. Kongre Belgeleri (II)-TKP Ya-
1983 (Yurt
70- a.g.e., s, 32
71- a.g.e., s, 33-41
72- a.g.e., s, 23
73- a.g.e., s, 15
74- a.g.e., s, 25
75- 1950'lerde ise, Marksist-Le-
ninistler 13 1967'de kuruldu.
76- Buradaki ifadede iinde TKP'ye cephe alan CHP'nin Ecevit
fraksiyon mcadelesine telmihte
77- "Trkiye Komnist Partisinin Sesi" Radyosu, 10.12.1986.
78- TKP 5. Kongre Belgeleri (1), s, 49.
79- a.g.e., s, 44
80- a.g.e., s, 44
81-TKP 65. TKP 2 Henausgeber Er-
mis Verlag, postfach 101016, 4300 Essen s, 6.
82- a.g.e., s, 15
83- a.g.e., s, 15
84- SSCB, Politik nedenler ve Trkiyeyle nedeniyle me-
sajda "Sol Birlik"e hi
85- partilerin hi biri "Sol Birlik" konusunda sz etmiyor .. Sadece
65. kutluyor. in ve Arnavutluk
Komnist partilerinin bu kutlamalara ilgi ekicidir.
86- Politika gazetesi, 7 Ocak 1980
87- yer
88- Politika, 12 Ocak 1980
89- Politika, 12 Ocak 1080
90- yer
91- yer
92- Politika, 13 Ocak 1980
Trkiye'de Sol Hareketler 1 671
93- Bkz. Wolfgang Leonhard, Bugnk Sovyet s, 87, CM,
1980,
94- konusunda son ve
95- sanayi devriminin ilk I. Enternasyonal Partileri tara-
ortaya suni bir ifadesiydi. Hele "bilinli
bu daha bir sunilik Lenin bu bilincin, burjuva ay-
zerk Yani ama ko-
mnistlerin bloke ettikleri bilinci" XIX. yy'da yoktu; XX. yy'da ise
btn hareketi, maledilmek Gnmzde ar-
ve yeni liberal ekonomik devrimde yani bur-
juvalarla feodal sonucunda bu deyimi hep-
ten silindi."Yeni denen in'den Sovyetler
kadar btn komnist lkeleri etkiledi. Komnizm sildi gtrd
Komnizm ld. bloklarda yeni gebedir.
96- Adnan Kahvecinin 6 seimlerinde ANAP listesinden 12 Eyll yne-
ticileri konusu zerinde
97- Sol Birlik iindeki partiler: TKP, Trkiye Sosyalist
Partisi, Krdistan nc Partisi (PPKK), Trkiye Komnist Emek Partisi
idi. Liderleri, Haydar Nabi Behice
Boran (sonradan Nihat Ahmet Kamaz, Kemal Burkay, Serhat Dic-
le, Teslim Tre.
98- TKP TKP 2 Herausgeber Ermis Verlag
Postfach 101016, 4300 Essen, s.6
99- bnyesi ilk gnlerde Bugn de yledir;
orada esen neler bilmiyoruz. TBKP'nin
ANAP bunu Avrupa girmek iin olabilir.
ANAP felsefesinde Avrupa ve Trk Kuvvetleri-
nin politika zerindeki
100- Gazetesi, 6 Nisan 1987
101 - Perestroika, s, 56.
102- Hrriyet gazetesi, 15 Nisan 1987
103- zal bir idi. AET'na Trkiye,
Trkiyenin Komnist Partisi
Genel Sekreteri Mihail Gorbaovun da haberi
104- Gazetesi, 5 Nisan 1987
105- Cumhuriyet Gazetesi, 7 Nisan 1987
106- zlerek belirtmekten Liberal sisteme giren Trki-
ye' de, trst ve karteller aleyhine hibir hareket yoktur. Holdinglf!r, birbirle-
rine Bu da liberalizmin temel garantisi olan rekabeti ortadan

107- Bknz., Birikim Dergisi, ek Komnist Partisi eski Merkez Komite yesi Ji-
ri gre, 1988, 42-43-44."ekoslovak-
612 \ Aclan
ya' da Sosyalizm Mcadele (1938-1972)" Jiri Pelikan ile
meyi yapanlar; Ouintin Hoare-Robin Blackborn.
108- Die Kommunistische Dokumentation, Verlag J.H.W.
Dietz, 1966, Hannover.
109- Mihail Gorbaov, Perestroyka, s, 31, yay., 1988,
110- Federal Mnih kentinde, ABD'nin "Sovyetler Bir-
Enstits"nn "Sovyetler Genlik" sempozyumu-
na A. bir gen, delege olarak bir
Enstitnn idare mdr, "Sovyet Rus emperyalizmi"
ibaresine Sovyet komnist emperyalizmi dzeltilmesini
A. kendisine bu haberi getiren Mustafa bunun se-
bebini sorunca, mdrmz, drt iken
evik sonra Rusya' dan Dede'.eri ar ordusunda gene-
raldi. Byk istemezler. Bugn Amerikan ordusunda,
yzde Rus
111- Reel sosyalizm terminolojisi, Avrupa komnizminde iflas eden Le-
ninizmi kurtarmak ile "uygulanabilir gelen, Rusla-
icat ettikleri bir
112- Molotov'un 31 Eki 1939 Moskova yksek

113- Komnist Enternasyon;.'. Dergisi, 1940 kurulu im-
gre.
114- SSCB iin bu ama, dnya te
yandan, Sovyet Federal cumhuriyetlerinde zlmeye ulus-
lar Slav ideolojisi iinde eritmek gibi da gze arpmak-
Trkleri ekoslovakya'da, "ek", "Slo-
vak" da, ek Polonya' da, iktidarla,
ve kiliseler mcadeledeki hedefler
maya ve yneliktir. Polonya gibi Slavlardan ve
Almanlardan ve dinleri Roma'ya yo-
etkisi
115- Alexander Sobolev, nc Enternasyonallin Tarihi, s, 345,
1979,
116- lvar Spector, The Soviet Union and the Muslim World, s.114, 1917-1958,
University of Washington Press, Seattle, 1959.
117- Almanya' da kukla bir komnist devlet kurul-
duktan sonra, hem kendi lkesinde hem de uydu lkelerde eski dne-
min "Hitler Nazizmi" demektedirler. Bu disipline TBKP'de

118- Brejnev Doktrini: Bir sosyalist lkede, i veya kuvvetler sosyalizm iin
tehlike olmaya o lkenin i olmaktan bir durum
meydana gelir. Byle hallerde btn sosyalist lkeleri ilgilendiren bir sorun
ortaya Ve lkeye askeri gerektirir.
119- TBKP Program s, 48
120- s, 47
Trkiye'de Sol Hareketler 1673
121- Nihal Trklerini Anadolu blge-
sine iskan edelim diye teklifte iin, ile
TCK'nunun 141, 142. maddesine gre iki hkm ve hapse
etin Altanla birlikte hapis ve Bu konuyu e-
tin Altan da ok iyi biliyor
12:?- TBKP Program s, 32
123- 16 Temmuz 1972, Bizim Radyo Blteni.
124- TBKP Program s, 37, 38, 39
125- TBKP Program s, 25
126- ABD'nin Mnihteki (eski) "Sovyetler Enstits"nn
mdr CIA temsilcisi- Rus Albay Leon
Krt liderlerini angaje bilinmektedir. O Molla Musta-
fa Barzani, Irak'ta isyan halindeydi ve ABD'nin kolu idi. de Ame-
rikan grevine Celal Talabani talip Washington'dan hsn
kabul
127- TBKP Program s, 33
128- TBKP Program s, 48
129- Bu rportaj, DGM engellendi. bir gnlk tefri-
ka okuyuculara gn sonra zal'a suikast
bahanesi ile Milliyet gazetesinin ajitasyon,
TKP'nin kar hanesini
130- Trkiye' de burjuvazi lke bugn olurdu. Tr-
kiyeli zenginlerle, burjuvaziyi bizde birbirine

131- Bknz. Edvvard Weisband, 2.Dnya
1974,
132- K.T. de, Hasan Basri Alp de Grc
Blm
TKP' de Milli Komnizm
Mazlum Milletlerin
SSCB ve Sultan Galiyev
Stalin olan, Grcistan Milliyeti Ko-
mnist lideri ertvadze btn dnya pro-
Ama, Marx, btn Rusla-
Tiflis'te ne ne de
SSCB'nin son ve politi-
dnya tarihinde ciddi ve kritik bir O Sovyetler ki,
iin el ele fakat sonradan, mslman
-Arap grnmek iin ile mnasebetlerini kesecek
kadar ileri gibi Stalin'in Yahudi
tasfiyesi iin operasyon,
ile mnasebetlerini kesen Sovyet Rusya, sanki
Kur' emrini yerine getirmek anti-semitik temizlik
hareketlerine, isimler 1964 kadar devam
"Babiyar" tepki, 1964
Yahudi muhakeme edilerek, srlme-
si bunun delilleridir. Btn bunlardan gdlen maksat, biri pan-
slavist yerine getirmek, yani Rus pren-
sipleri yer alan anti-semitizmi tatbik etmek ; de Arap
ele geirmek iin tasarlanan
son Sovyetler, mslman hamisi ro-
lndedir. Her Hacca yzlerce gndererek, Arap lkele-
rine bir taarruzu" yrtmektedir.
Sovyetler Trkiye'ye de emelindeydi-
ler. Asya devletleri ile Vietnam' dan Afrika'ya, Gney Amerika'ya ka-
dar el lke yok gibiydi. Kuzey ve tropikal Afrika lkelerinde-
ki Komnist Partilerin ve milliyeti
6761 Aclan
nderi olmak hevesindedir. Moskova'da 1960
olan "Patrice Lumumba Dostluk niversitesi" nde geri mazlum
milletlere ihtilalci imal etmekle Cezayir, Morako, Tunus,
Lesotha Komnist Partileri ile; Kongo' da "Parti National de la Conven-
tion du Peuple", Malagais ve Maritius Komnist Partisinin hamisi ve
yol gstericisidir. Kuzey ve Gney Vietnam Komnist Partilerini in
Halk Cumhuriyetinin nfuzundan kurtarmak iindedir. En-
donezya Komnist Partisinin sahip bu
Partiyi in nfuzundan koparmak Kore'de, Japonya'da
bundan bir Arap lkeleri ve Trkiye' de de
ayni taktik tatbik edilmektedir.
Grlyor ki, bekledikten sonra SSCB, sosyalizmi, koloni ve
koloni ile az lkelere karar
Vietnam ile faaliyetlerinin
1966 Temmuzunda Konferan-
sta kararlar, Vietnam'a aiddi. Netice ile harbin sonra-
SSCB, koloni, koloni, az ve geri lkelerle m-
nasebetlerini bir hayli Akla soru geliyor:
- Acaba Sovyetler bu yeni
SSCB'nin
iradesi ve otuz milyon ve Kafkas Trkleri SSCB politi-
mspet faktrlerdir. Bu faktrler mnasebetleri kura-
cak ve mahiyettedir. Ama Sovyetler, bu faktrleri
hale getirebilir mi?
Komnizmin nde gelen teorisyenleri, menfaatle-
ri ve meseleleri ile o kadar ki, bugne kadar koloni ve milli
zerinde belirli bir doktrini
Ancak in Halk Cumhuriyetlerinin bir g olarak ortaya
sonra, 1919-1927 bir hayli olan
"Koloni fikri yeniden geerli hale bu fikir Trki-
ye' deki sosyalist ve komnist kimselerle, legal-illegal parti
ciddi blnmelerin meydana gelmesine sebep ol-

Marx ve Engels Onlar iin ehemmiyetli olan s-
mrgelerden gelen servetlerle Avrupa kapitalizmi-
nin yeni bir g, yeni bir itimai yani prolelerya idi.
kehanetleri bu gelecekteki kabiliyetlerine da-
Endstrinin ile burjuva burnu dibin-
de yepyeni bir Bunlar btn
lar. Bu Marx ve Engels iin milli meseleler, hatta smrgele-
rin yolunda olan ve ihti-
laller, milli nc derecede Marx
Trkiye' de Sol Hareketler 1677
ve Engels iki kk ve
milliyeti hareketlerini mspet buna
genel olarak bir Or-
gz ile ve
milliyetilik onlara gre en-
gel bir unsurdu. Komnizmin zaferi ile btn
milliyetilik gibi dar blgeci ortadan
Marx, doktrininin lkeler
hi nde gelen mritlerinden Ro-
sa, Luxemburg ise, milli meselelerle birlikle, dar blgeci milli-
kapitalist rejim hal yoluna an-
cak sosyalizmin ile btn, bu meselelerin zlece-
bu arada milliyeti desteklenmesinin ahvalde burju-
va fikrine Bu arada daha
sosyalistler, mesela sosyalistlerden R. Bauer sosya-
lizm yolundaki ilerlemenin milliyetilik meselesini tasfiye edecek yerde
fikrinde idiler. Bu fikir, profesyonel ihtilalcileri korkutu
yordu. Bununla birlikte profesyonel kltr ve toprak otono-
misinin savunucusu oldular. gibi 1917 ihtilalinden nce de Le-
nin'in tutumu, Rusyadaki lkelerinin karara
onlara devletler kurma Ama bu karar, son-
radan bu karara inanarak 1917 olan milliyet-
ilerin suya ve iinden bir
hal mesela zbeklerin engel olmak iin,
zbek gerici muhafazakar dini liderleri destekliyor-
du. Onlar da ar efendilerine hizmette kusur etmiyor, ilerici milliyeti-
leri, bunlar kafir deyip, Ortodoks teslim ediyorlar-
1917'den sora ise smrge tatbik
ettikleri grld. Rus iin ihtilalde
nc rol olan Mnevver Kari gibi milliyetiler 1932'de eski
yol "milliyeti" iin
na dizildiler veya idam edildiler
2
.
Marx gibi Lenin de orta kalma bir fi-
kir kabul ediyordu. milliyeti kltre; burjuvaziye ve
nefretin duyuyordu. Lenin gerek ile
federalizmin ve desantralizasyonun her karar-
ve bir idi3. nk, kapitalizmin kuvvetlenirken,
onun sosyalizmin ve bir antitez olarak glenmesi
iin devletlerin mmkn kadar gl bir merkeziyetilik (Sant-
ralizm) tarihin ihtilal lehine
yarayan bir olarak gryordu. Lenin burada
hesaplayacak kadar Bunun
Sovyet devriminin
yolunun
Rusya Trkve
ittifaktan
bilen Lenin, btn
zulmne
tam
hrriyet voadedecektir
6 78 1 Aclan
milliyeti hareketleri Marx'tan olarak taktik gre
metlendiriyor, otonomiyi red ile "milli kabul ediyordu
4
.
Bundist Kossovsky'nin 1913'te bir milletin gibi
kendi kendinin tayin etmesi (self determina-
tion) forml belirli bir devletten veya millet-
lerin birbirleri ile olan mnasebetleri ve bu mnasebetlerin ayniyetin-
de bir sreklilik Lenin'in olduka girift tezine
tutmaktan
Sovyet gcnn ile, milliyetler ve milliyetilik meseleleri
yeni bir safhaya girdi. Rusya da bir halk-Polonya, Bal-
Finler idaresinin kmesinden yararlanarak yeni ve milli-
yeti mstakil devletler kurdular. Grcler, Ermeniler, Aze-
riler, taklit etmek istediler. Daha Kazaklar
ve Orta Asya burjuva hkmetler kurma yoluyla tam
bir istiklal olmasa bile, federasyon ereve si iinde bir otonomi el-
de etmek yolunu idaresindeki Rusya parampara olu-
yordu! bu yzden Stalin kendini, milletler meselesine vererek,
Rusya evresindeki milletlerin kaderini, doktriner kaidelere gre
ekonomik ve askeri yollarla halletmeye Yani hrriyet ve istiklal-
lerinin hemen olan bu mazlum lkeleri istila etti.
1917'den sonra, liderleri, Stalin olmak zere, milli
menfaatlerini bir kenara ittiler. menfaatlerini ne
alarak yeni bir dzen kurmaya Bylelikle koloni ihtilallerini,
Avrupa' daki lkelerin sosyalist ihtilallere
bu liderler ve Stalin hibir zaman koloni ihtilallerinden vaz-
getikleri olarak belirtmediler. Onlar iin koloni ihtilalleri bir gaye
taktik bir meseleydi; kapitalist kk bir
Bu yzdendir ki 1919-1934 Sovyet
Mustafa Kemal "Milll ar-
ka grnd. Hatta Mustafa Suphi ve Trabzon' da
ldrlmesine, Trkiye Komnist Partisinin Brosunun sert pro-
hemen bir sre sonra Mustafa Kemal hkme-
tiyle "Trk Sovyet
Objektif olarak koloni ihtilalleri konusunda
liderlerin ve Stalin'in 1917'den nce hibir Rus ve kom-
nist teoricisinin, koloniler evresinde sosyalizmin iin gerek-
li tarifini gerekesine
Bir olan,burjuva sistem iinde
gcn ve Marx dahi,
eserlerinde bu konuyu" Asya Tipi retim" terkibi ile bir
de te bir 'Koloni meselesi,
bize yle geliyor ki, in Halk Cumhuriyetlerinin ortaya
Trkiye' de Sol Hareketler 1679
sonra doktrine olmaya in Halk Cumhuriyetinin
ve dnya komnist hareketlerinin in'e
korkusu ile, Sovyetler bu meseleye alel acele et at-
Son kadar, Rus kendilerine
gsterdikleri alaka kolonilere oportonist
Avrupa lkelerindeki marxistlerin ideolojik
ile koloni ihtilallerinin Asya
teoricileri, Sovyet yoktu. Bununda bir-
ok sebebi Bir defa ihtilalciler, bir merhale olarak bur-
juva ihtilalleri ve milliyeti teorilerinden
te bir ve bilgilere sahip Sosyal
ihtilal fikri marxistlerin, kendilerine has bir
olarak teorisyenler ancak ile, kendilerini alakalan-
meseleler ortaya zaman ilgileniyorlar, formel bir
derine Zira terminolojiler zerinde biraz
oynamak, zorlamaya dalalete olmak
kafi idi. 1919-1921 muhakkak ile
Alman modeli, sosyal ayaklanma bir cemiyette olaca-
fikrine
Koloni ihtilalleri konusunda, iinde
gl bir isimle Mir Said Sultan ifade-
since ve ismiyle: Sultan Galiyevs.
Sultan Galiyev, bir mslman Tatar Trkyd.
Galiyev, Koloni ihtilalinin ilk teorisyenidir. btn smrge
tatbik etmek istiyordu. Bu kaybetti.
1937'de idam tarihe kadar asla
Fakat onu bir zamanlar sulayan, korkun dalaletleri-
ni ileri srenlere lmnden yirmi dokuz sonra, onun g-
Sovyet inleyen mazlum milletlere, smr-
gelikten kurtulmak isteyen ve halklara

Sultan Galiyev, 1917 ve sosyalizmi btn Asya topluluk-
yaymak iin Asya' da sosyalist ihtilali za-
manda bir Ve muhtemel bir zafer Asya'daki
Rus ldrc bir darbe indirecekti.
Sultan Galiyev'in 1923'te hkm giyip 1937'de bu
yana Sovyetler Stalin'in lanetlenmesine vatan hai-
ni, emperyalist kelimeleri ile birdir. Galiyev teorileri bugn tama-
miyle veya unutturulmaya hususlar
birka sarih usule irca edilebilir. Bunlar, kendisinin mslman vatan-
, sosyalistlere ya da reforcula-
ra zamanda Rus ve bilhassa Staline
Sovyet de'lrimi iindeki
konumu kadar,
iin
"Smrgeler
Enternasyonali" teziyle
nder bir isim Kazan
Trklerinden Sultan
Goliyev'di
680 1 Aclan
uzun ve mcadelesi Teori-
leri ve hallerde gtr. Buna
men koloni ihtilal prosesini tarife yeltenen tek teorisyen
ve Sultan Galiyev'dir.
Sultan Galiyev'in doktrininin marxist bir fikir olan, maz-
ezenlere alma ilkesinden Koloni (smr-
ge) mazlum daha ok var-
nk smrge iki Sultan Galiyev bu gerekler-
den iki sonuca
1. Koloni (smrge) hepsi Bu lkelerde en-
dstri az da olsa, koloni proletarya olu-
tesir edemez;
2. Mill1 hareketleri hangi idare
edilirse edilsin sosyalisttir ve bu sebepten ilerici bir harekettir9.
Sultan Galiyev'in Hanefi Muzaffer, bu
de
"Mslman halk (Trkler) yani koloni halk, Rus al-
nk gerekten ezilen bir (Ruslar
dan). Mslman Trkler, ve daha ger-
ek Bundan mslman Trk lkelerindeki milli-
yeti hareketler gerek sosyal ihtilal hareketleri karakterini

Bundan diyor Hanefi Muzaffer, mslman Trk
btn sosyal smrgecilerin (yani
Bu onlar toptan "Proletarya" deyimi by-
lece btn milliyeti kuvvetleri kapsayan bir mana Vara-
sonu, koloni mcadelesinin ikinci derecede
bir ehemmiyeti Mill1 birka tane de-
prensibin ve kafidir.
Bu ve Sultan Galiyev, mazlum milletlerde
mcadelesini smrc devletten ve istiklalini elde et-
mesi ikinci dereceye itiyor.
Galiyev'in en orjinal ise, endstrisine meydana gel-
Marxist teoriden onu dana
ka bir ifade ile ve bilhassa zira-
atla bir cemiyete gre dzenleyerek tatbike Ko-
mnizmin sadece 1920'lilerin Alman modeline dayanarak
Galiyev' e gre sosyalizmin tehlikeye girmesi gelmektedir.
Galiyev zamanda diyalektik materyalizmin tefsirinin Rus
eviklerinin tekeline kanaatinde idi. nk Rusya en-
Alman modeli komnizmin proto tipi de Ruslara mal
olacak, bunun sonucunda daha korkun bir Rus
Trkiye'de Sol Hareketler\ 681
Avrupa ve Rus Komnist Gali-
yev Asya ve mslman Trk kltrnn temel fikirleri ze-
rinde sosyalizmin tezini ileri srd. Mslman
Trklerin kendine has ilerici gelenekleri ile
savundu. Daha sonra Mao-Tse-Tung'un gibi
ilerici bir tutumla, sosyalizmin, gelenekleri yeni
bir topluma tatbikini istedi. Sonunda siteminin b-
yk endstri Mazlum Milletlerin
nin nk Galiyev burjuva koloni gele-
neklerini tevars mazlum milletler
burjuvazinin tehlike kadar bir tehli-
ke kanaatinde idi.Bu maksatla Galiyev, III. En-
ternasyonalden bir Kolonial .enternasyonal, ifadesine
gre iV. Enternasyonal kurdu. olan
de ve mstemlekeci rnek-
Lr gstererek 1922'de Sultan Galiyev diyordu:
"Avrupa cemiyetinde bir burjuvazinin yerine
konulacak bir proletarya idaresi mazlum milletlerin durumunda hibir
Byle bir takdirde, bu,
mazlum milletler iin iktidara yeni bir efendinin gemesinden
bir mana ifade etmeyecektir"12
Sultan Galiyev'in gibi Rus komnistle-
rine de hi gveni yoktu. Tatar milliyeti hareketlerinin Ruslar
dan bir ne kadar yerinde oldu-
ispata kafi geldi. Rus komnistlerinin smrgeci yer-
di. Ve sosyalist ihtilale ihanet ettiklerini, devlet kapitalizmini
kurup brokratik bir rejimi syleyerek Byle
bir rejimin, mslman lkelerde hibir ideolojik salahiyeti ola-
Bu sebepten Galiyev:
mcadelesinin mstemleke durumuna tatbiki mahduttur"
ve btn milli kuvvetlerin, mahalli bir Partisi hi-
mayesi tavsiye

"Kolonici enternasyonal, ve kyllerin, kk
ilerici ile
Galiyev'in bu konudaki olduka
"Koloni btn , istiklal m-
cadelesi iin gereklidir14.
Galiyev'in tutumundaki, lkelere gvensizlik
Rus komnistlerinin ihtilal ile tamamen
ve Galiyev'in ne kadar ortaya
nk mslman Trk lkelerindeki mcadelesi Ruslar
dan parti ve idare gasp edilmesi iin bir bahane olarak
Enver

devrimi
konusunda epe. mitvar
ama, devrim bir Rus
devrimi
Trkistan'a
geerek Trkistan istiklal
hareketini
6821 Aclan
kabul ve Kolosev, Trkistan Sovyetle-
rinin III. Kongresinde syle
(Trklerin) ihtilal mercilerinin en yksek organla-
girmelerine izin verilmez. Mslman (yerli Sovyet-
lerin ve bir proletarya
sahip da, hkmette vazife engeldir.
Ve biz buna msaade edemeyiz"16
Kolosev'in gerekeleri, gerekle Zira ilerici Trk-
ler, kendilerine asgari otonom, azami vere-
ceklerine inanarak, ihtilale olarak msl-
man Trklerin siyasi partiler ilerici din
iftiler, kyller 1917 ihtilaline fiilen Yagoda ile
dizilen Feyzullah Hoca ile Akmal zbek Mnev-
ver Kari, Sultan Galiyev, Hanefi Muzaffer, Neriman Nerimanov, Mol-
la Nur Vahitov, hatta Resulzade Emin, Zeki Velidi (Togan) gibi benze-
ri milliyetiler, Kolosev'in daha 1917'lerdeki rte-
cek ve Rus yzndeki perdeyi indirecek, tarihe mal

Kolosev'in sonra, bir Kazak komnist lideri
olan G. Todjanov
"Kazak stepleri, mstemlekeciler, mcrimler ve zorbalar
Kazak komnistleri btn lkc
dir. Durmadan partiden Bugnk durum devam ederse,
Kazak ihtilalci byk bir mcadeleden vazgeip, o
halde Rus smrgecileri gelsinler kaderimizi tayin etsinler' diyecekler-
dir."17
Sultan Galiyev ve iin mstemleke lkelerinde
mcadelesi ister istemez burjuvaziden gasp edilen mevkilerin Rus ko-
mnistleri yol Bu sebepten mahalli Orto-
doks komnistler, burjuva reformizminin klasik prensiplerini destek-
lemeye
Kazak Komnist liderlerinden Smagul Sadvokasov, 20 Nisan
1926'da beyanda bulundu:
"Kazakistan' da bir sosyal ihtilal sylentileri beni
Bizler iin sosyalizm, en sade en basit ile bir demago-
ji olur. mcadelesi yerine Kazak prensiplerine uygun sosyal ba-

Sultan Galiyev'in gznde Rus smrgecileri iin N.E.P. (yeni
ekonomik politika -Novaya Ekonomieskaya Politika) mslman l-
kelerden Trklerden ve Rus olmayan bir alma
ve byk byk zlm idi.Ve Ruslar bu zulm so-
nuna kadar tatbik ettiler. Nitekim Rus Komnist Partisi Merkez Komi-
Trkiye' de Sol Hareketler\ 683
tesi 1921 parti iinde de bir temizlik organize et-
ti. 170 bine parti yesi, yani btn ye
25'i partiden Sultan Galiyev'in, N.E.P'in msl-
man lkelerden almaya ve bunun
sonuna kadar tatbiki, Enver da de tasdik
oldu.
Aksiyon olan Enver aksiyon ve teori-
ci Sultan Galiyev gibi, nceleri himayesi
bir mstemleke ihtilalinin 1920 Eyl-
l'nde Baku' da toplanan Milletleri Kongresi"nde En-
ver
"III. Enternasyonalde gvenilir ve bir
mttefik bulmaktan mes'uduz. bir olmayan Avrupa
emperyalizme bulu-
nuyoruz."
Bu tarihten iki sonra Enver Ordu ile Bas-
bulmak iin gnderildi20. bir grevi de
kent'te Sovyetler istila etmekti. Fa-
kat hayal Enver bu hayal szler-
le ifade
daha iyi ki, idealimi iin, empe-
ryalizmin ezilen iin, nce
bu halklar zerindeki Rus emperyalizmine son
Enver Komnist Partisinden Sultan
Galiyev Parti iinde mcadelesini devam ettirdi. sosya-
list ihtilali tekelleri alma ve kendi smrgeci menfaatleri-
ni kullanma mani olmaya Ve bu maksatla,
ve sosyalist ihtilalin mutlak zerinde de-
surette ve durdu. 1919
"Komnizm, Avrupa ihtilal hareketine ncelik vermekle cid-
di bir strateji nk kapitalist
Avrupa Asya Komnist
ihtilalin Sovyet lkeleri ile ala-
gayretlerinin yetersiz
Sultan Galiyev bundan sonra ihtilalin harekat
izdi. diyordu:
emperyalizmin elinden kurtarmak, yani burjuva dnya-
ya ldrc darbeyi indirmek iin"23 ihtilal
mazlum milletler yani smrge mil-
11 fikri Stalin ve Zinoviev gibi Rus genellikle
Sultan Galiyev'in onlar-
dan nokta, bu fikri her yerde, bilhassa ve zellikle Sovyet ida-
Sultan Galiyev'in n
"Asya Turan
Sosyalist Devleti"
dar
blge
kalan Zeki Velidi Tagan ve
Mehmet Emin Resulzade
geliyordu
6841 Aclan
ar zulmnden
yolunu
Sovyetlerle
yapmaktan
inanarak devrime

Turar devrim
sonra ilk
idam edilen isimlerden

resi lkelerde tatbik etmek idi. Sosyalizmi
(Komnizmi) Asya'ya bir lks olarak yaymak
iin bu lkelerin mslman (Trklere) gveniyor-
du. Ona gre sosyal adaletle bir yo-
ktu. Sosyalizme ve onun mani
idi. Sultan Galiyev'in fikirlerinin teoricisi Ha-
nefi Muzaffer
"Her sosyalizmle (Komnizmle)
nk dar bir milliyetilik asla
tecviz edilemez. bir dindir, evrensel-
dir. islam toplanan btn insanla-
ilan ve kabul eder"24
Sultan Galiyev'in bir ka safhadan ibaretti:
- defa Volga'da bir mslman sosyalist devleti
- Bu devlete btn Trkler ve btn Rus
- Sosyal ihtilalin ve koloni lkelerinin kurtu-
mslman Trk devleti (Turan)

- Nihayet Asyaya dnk bir Enternasyonal-Komntern"
kurmak; bylece endstri smrge l-
kelerinin siyasi' hakimiyetini Galiyev'in
idi.
Sultan Galiyev, doktrinci red ediyor, ayni zamanda
teorilerini de bizzat tatbik etmek istiyordu. Bu cephesi ile tipik bir mar-
xist idi. Teori ile bir arada yrmedikten sonra, ne teo-
rinin ne de bir mana ifade biliyordu.
Daha 1917 Mslman Trk hareketinin sol ile
Bunun Sosyalistlerle de
Mslman Sosyalist komitesinin de bir yesi idi. bu komite
mahiyeti temayll idi. Sosyalizmi mslman
Trkler ve btn islamlar yaymak iin Molla Nur
Vahitov 1917 Galiyev,
kesin olarak Kazan h-
kumetinde Maarif ve Milliyetler meselesi ile Halk Komiseri ol-
du. Siyasi hayattaki kariyeri de bu 10 Ocak 1918'de
III. Rus Komnist Partisi Kongresinde, blgesinde bir Tatar-
Cumhuriyetinin fikrini ortaya atarak savundu. Bu,
Rusya' da bir Trk (Turan) devletinin ilk
Volga-Ural da seimi isabetli nk bu
blge Kazan ve Ufa gibi Rusya mslman Trklerinin gerek kltr
merkezlerini iine
5 1918'de Sultan Galiyev, Stalinin Milliyet-
Trkiye'de Sol Hareketler 1685
ler Halk Komiserler girdi. Bu tarihten sonra Stali-
nin mesai oldu. ay sonra da Molla Nur Vahitov
ile Milliyetler Halk tekrar Birlikte,
bir sosyalist (Komnist) Trk-Mslman temeli-
ni Bu ve daireleri (MUSBURO) Avrupa
btn islam ve komi-
teleri (GUBMUSKOM) Ufa' da, Orenburg, Kazan ve
Astahan' da kuruldu. Bu sosyalizmin Rusya' ya
islam lkelerinde ve yaraya-
yeler ve delegeler gelecekteki Trk-
Mslman devletinin btn Asya ve smrge
ihtilalci roln zerinde
Pravda
Cumhuriyetinin bir ihtilal nvesini edip buradan
olan ayaklanma btn
yoruz"27
Sultan Galiyev'in (Trk), hatta Pan-Asya komnizmi
grnyordu. Sadece, bir siyasi ki, bu
otonomiyi yetecektir.
1918 Molla Nur Vahitov, Moskova'da Mesele-
leri blgeler kongresini Bylece
Mslman-Trk sosyalist ve btn Rus-
yaya bir parti kuruldu. Bu yeni Merkez komitesinde
Sultan Galiyev de Galiyev zamanda, btn Rusya' daki
Trk Moskovada Kongrenin de
idi. Bu kongrenin bir niversitesinin kurul-
da Ama bu andan itibaren de glkler
Galiyev' e Stalin harekete geti.
6 1918'de Kazan, Beyaz Rus
dan edildi. Molla Nur Vahitov on-bir gn son-
ra dizildi2S. Bu Galiyev, ka-
lan kesin olarak an-
ki, mahalli kltrlerin
ve yol Bunun
iin ilk olarak Zeki Velidi (Togan) gibi Trk milliyetileri
ile aramaya Zeki Velidi (Togan) o
Hkumetinin idi.
1918 Kazan Beyaz ek geri
Rusyadaki mslman Trk komnistleri Moskova' da bir kon-
gre daha aktettiler. Bu Kongrede Stalin ile Galiyev ilk defa
Ve iki lider oldu. Stalin, mslman
Trk Komnist Partisinin, Rus Komnist Partisine iltihak etmesini tek-
Sovyet devrimine mit
birlikte, daima
bir olarak kalan
Trk
Galiyev'in en
Molla Nur
Vahidov devrimin ilk
birisi

Stalin devrim

temizlik hareketi, ikinci
Dnya
kadar toplu bir katliama
Rusya, deta
byk bir kye

6861 Aclan
lif etti. Fakat mslman Trk Komnist Partisinin lideri Sultan Galiyev
(Molla Nur Vahitov'dan sonra onun yerine Stalinin
yeni ve bir proje ile Federatif esaslar dahilinde Rus Kom-
nist Partisi ile ve mslman Trk Komnist Partisinin
Trkistan, Kafkasya, ve Volga delegelerinin
bu teklif, kongrede kabul edilmedi. Bu kongrede mnaka-
edilen nemli meselelerden biri nitarizm-Federalizm meselesiydi.
temsil eden Zeki Velidi de nitarizm idi.
sonunda her iki proje de tadil edilerek, Rus Komnist Partisi iin-
de bir mslman blmnn, yani
de karar mslman Trk Komnist Partisi Merkez Komitesi,
mslman Merkez brosu halinde geldi ve Rus Komnist
Partisinin Merkez Komitesine nitarizm galebe
Merkez Komite, Stalinin idi. Sultan Galiyev ise, Par-
ti haliyle alelade bir Merkez Komitesi yesi olu-
Stalin bundan sonra Galiyevle yumu-
iin, mslman-Trk komnistlerinin ile
bir kpr kurmaya muktedir beyan etti. Bylece Rus Ko-
mnist Partisi Merkez Komitesi, hakimiyetini btn mslman Trk
zerinde kurdu. Ve MUSBURO ile GUBMUSKOM'un ma-
halli kontrol Mslman Trk komnizmi
kendi bir Uralsktaki i Sultan Galiyev'in
yeni bir darbe indirdi. 1919 Sovyet hkmeti Ze-
ki Velidi'nin (Togan) milliyeti hkmeti ile bir
zerine
Devletinin projesi suya Mart
Merkez Brosu, Rusya ve Milletleri Komnist
Merkez Brosu olarak Buna Tatar, Trkmen, Azer-
baycan ve blgeler dahil edildi. Bylece mslman Trk
projesi de oldu.
bir sre sonra meseleleri selahiyetleri
daha da ve bir ile By-
lece 1919'dan itibaren Sovyet Hkmeti, otonom kazanmak isteyen
Mslman kurma bir
Mslman Trkleri bir kontrol Sultan Galiyev'in aba-
ideolojik problemlere bu ko-
lonilerde ve bilhassa (Asyada) makalesi-
ni
Bu makalelerinde Sultan Galiyev, roln

Moskova'da toplanan II. Pan-Rus Milletleri Komnist
kongresinde Stalin, komnistlerin yetkilerini biraz daha
Trkiye' de Sol Hareketler 1687
Sultan Galiyev'in Komntern iinde bir Mslman -
Trk Komnist Partisi kurma kongrede inatla red edil-
di. Galiyev - Ural Cumhuriyeti teklifini tekrar ileri sr-
dyse de, bu da gene kabul edilmedi.
Stalinden gelen Sultan Galiyev 1920
hala komnist mslman Trklerin li-
deri idi. Milliyetler Halk olan Jizn'Nat-
sional'nostej gazetesinin editr, Milliyetler Halk Komiserli-
de yesinden biriydi.
Galiyev, tekrar Komnist Partisi Merkez
Komitesine Cumhuriyetinin iin teklifte
bulundu. Fakat bu sefer Stalinden kesin red
Bunun zerine Galiyev de muhalefete geti. bir sre sonra ister
komnist olsun, ister btn mslman ileri gelenleri; Sultan
Galiyev, Zeki Velidi (Togan), Tursun Baytursunov ve daha
Moskova' da gizli olarak bir aktettiler ve gizli (illegal)
bir kurdular. ve Terakki" ismini alan bu gizli cemiye-
tin gayesi
Trkleri \ Sovyetleri daresinde mevkilere getirmek;
Trklerin maarif belli bir yer etmelerine
mak;
gibi anti-sovyet ve anti-komnist milliyeti
la gizli kurmak.
Bu sonuncu iddia, Galiyev'in ileri srld.
Sultan Galiyev mazlum milletlerin Asyaya
yaymak isterken, Sovvet hkmetinin kendisini her vesiley-
le
1920 SOVNARKOM'un bir kararnamesi ile Tataristan-
da bir ASSR Cumhuriyeti kuruldu. Bylelikle Galiyev'in Dev-
letleri jurma bir kere daha darbe oldu. Tam bu
Moskova. Azerbaycandaki Gence ka-
na Eyll 1920' de Milletleri Kongresi" Baku' da toplanarak
Galiyev'in son mitlerini de Bu kongre mstemlekelerde bir
genel ayaklanma iin bir cihad beyannamesi ama, bunun de-
Zinoviev'in, bilerek veya ile ntrali-
ze oldu. nk Zinoviev, mstemleke mcadelesi
tezini ortaya atarak, Mustafa Kemal Anadolu
Milli rejimine hcum bu arada kongreye
olan ve gibi komnist olmayan delegeleri fkelendir-

O mahalli ol-
du. Mslman ve Trk tutum, Rus Komnist Partisinin bir
Komntern iinde
mslman Trk Komnist
Partisi'ni kurmak Sultan
Galiyev izgisinde Trk
en byk
hedefiydi. Ahmet
Baytursunov da bu
rgtlenme iinde bulunan

6881 Aclan
sonraki X. Kongresinde Sultan Galiyev, Safarov'un
ile Rusyadaki Trkler iin bir defa daha milli kltrel otonomi talep et-
ti. Stalin bunun bir ihtilal olup, insanlar nefreti tah-
rik syledi32.
Bu kongreden sonra Ruslarla, lkeler
Enver 192l'de hareketine dnd ve
birka ay sonra da oldu. Sultan Galiyev, Rus
tehlikenin idi. Bunu nlemek gayesi ile mitsiz bir
de, endstri bir muvazene etmek iin
mazlum milletlerden . bir kolonyal Komntern
teklif etti. Sosyalizmin Rus mslman lkele-
re istedi. Cumhuriyeti, bu dnyaya,
den nce Trkiye'ye bir ihtilal penceresi
Bu SOVNARKOM Veli
1927' de zerine lanetlendi.
1921 Sultan Galiyev Jizn'Natsional'-nostej gazete-
sinde, Trk lkelerindeki zalim yerdi. "S-
vari ile adam ldrme yerine, daha insani ve daha
elastiki istedi.
beslenmesi, ileri srd. ve fikirlerinin
komiserlikteki Tataristanda bir ko-
misyonu gstererek ispat etti.
Bu Sultan Galiyev'in sratle gzden
mani 1923 Moskova'da Komnist Partisinin XII.
Kongresi
Bu Kongrede Stalin, Grcistan milliyetileri ile Sonu:
mahalli Rus ile birlikte lanetlenmesi oldu.
Bundan bir ay sonra da (1923, Sultan Galiyev tevkif edildi. Ko-
mnist Partisi Merkez Komitesinin IV, kesin olarak
Partiden kovuldu ve hkm giydi.
Gerek bu konferansta, gerekse Kirov "Sul-
tan Galiyev ile rapor, gizli polise en saf edebi-
yatlarla doludur.
Rapor, Galiyev'i Komnist Partisinin koynunda bir kar-
ihtilalci, milliyetilik ve milliyeti bu arada Basma-
yapmakla; hepsinden nemlisi, Rusya da ayni
kurdurup "mazlum milletlerin emperyalizmin bo-
engel olmakla" suluyordu.
O Sultan Galiyev ki, mazlum milletlerin, bilhassa Asya

Bundan sonra Sultan Galiyev
1923 Mslman-Trk milliyetilerinin tasfiyesine
Trkiye' de Sol Hareketler\ 689
1937-1938 ve komik mahkemelerine kadar bu
tasfiye, zalimce
Sultan Galiyev'in 1927'de bir ara serbest biliyoruz.34
1928'de tekrar tevklif edildi. 1929'da tekrar muhakemesi
ve bilinmeyen bir tarihte Moskova'ya gnderildi. Ve orada "Halk
ilan edilerek 1937'de idam edildi.
Ek Bilgiler
1927 sonra Sovyetlerin Kon-
vize alarak Moskova'ya giden Baytar Salih da
1930 bir kolhozda ldrld. Baytar Salih'le birlikte 1. Cihan
Harbinden sonra Rusya'ya olan Trkiyeli komnistlerden
1000 da tasfiye edildi srld, dizildi. Gvenilir bir
gre Hikmet, bir gaze-
tecisine beyanatta, 1930'larda Rusya'da bulunsa idi Trkiyeli
komnistlerin
"Yn" "Asya'da Marksizm ve Milliyetilik
eserin H. C.d'Encause ile Stuart Schram; Sultan Galiyev hak-
verdikleri bilgilerde zetle demektedirler: "Baku Kongresin-
den hemen sonra, orada kararlar, Rusya' da uygulanarak Milli Ko-
mnist Hkmetler engellenmeye ve milliyeti kadrolar tasfiye edilmeye
Krizin en yksek 1923'te milliyeti ve he-
men btn yerlilerin mahalli grevlerinden yerlerine
"Proleter getirilmesi
Bu temizlik hareketinin en gze arpan Sultan Galiyev ad-
bir Tatar komnistti. Ekim hemen sonra Milliyetler Ko-
Stalin'in yapan bu maalesef
pek az Galiyev, 1923'ten itibaren, hcuma
Komnist Partisinden kovulduktan sonra, ancak rakiplerinin zikrettik-
leri metinlerde bulunan ve eskisine nazaran ok daha radikal fikirleri
ile O, ve lkeleri temel ve bu-
nun belirterek mslman or-
taya "Mslman halklar, proleter
proleterleri ile Fas ve Efganistan proleterlerinin ekonomik du-
byk fark Mslman lkelerin milliyeti ha-
reketlerinin sosyalist bir ihtilal hareketine sahip iddia edile-
bilir.' Sultan Galiyev III. Enternasyonalden ve ileri lkelere
proleter milletlerin savunan kolonial bir komnist en-
ternasyonalinin ngryordu" ...
* * *
Mnih'+e Trke "Dergi"de B. Sleyman
Tekiner, Galiyev
690 1 Aclan
" .. devrinin en ileri gelen cedidci lideri Mir Seyit
Sultan Galiyev idi. Kendisinin, Rusya
etmelerini ngren malum tezi ana prensipleri ihtiva ediyordu;
1- Gerek Ruslar, gerekse Mslmanlar iin mutlak bir siyasi ve
kltrel
2- bir din olarak de, genellikle (mslman hayat
ve kltr vahidi) olarak
3- ncesi cedidizmin "mterakki' hatla, ihtilalci nitelikte ol-
hususunun
4- Sovyetler btn mslman milli ve
idari ynden byk bir Trk-Mslman TURAN cumhuriyetinde bir-

5- Ekim kuvvetinin Avrupa yerine Asya tevci-
hi. Bu hareket Komnist Enternasyonali ile mttefik, fakat esas
ile bir (Smrge Beynelmileli)nde ile, tekmil
tabi ve tabi Emperyalizminin hakimiyetinden kurta-
matuf ( ... )Sultan Galiyev ve bu
ile dediler ... Mnih, 1964, Nr.
35/36, s. 64 - 65, "Bugnk Tataristan - tenkid gz ile icma-
li - Prof. V. Dubrovskiy, "Tataristan Muhtar Sovyet
Sosyalist Cumhuriyeti Tarihi" Kazan, 1960, vesilesi ile Sultan
Galiyev' den bahsetmektedir:
"1923'te Sultan Galiyev muhakemesi, Komnist Partisi ve
Sovyet evresinde Trklerle Ruslar ok bir ih-
yer gstermekte idi. Rusya Komnist
evik) Partisi Merkez Komitesi, Milletler en sorumlu
olan Sultan Galiyev'i 4 1923'te Partiden ihra GPU
(Sovyet Siyasi Polis da onu derhal tevkif Sultan
Galiyev ortadan kayboldu. Sultan Galiyev'i mahkum eden resmi mah-
keme, ancak sonra ortaya ve 1929'un Ta-
taristan Komnist Partisinde temizlemeden sonra, Sultan
Galiyev Enbayev, Muhtarov ve
leri gibi sorumlu idarecileri Sultan Galiyev tevkif edilince, ortak birdi-
leke ile onun derhal serbest Tataristan' da
ve Sovyetler dahil Trk cumhuriyetlerinde Sultan
Galiyevler iin, Rusya K. P. Merkez Ko-
mitesi, Haziran 1923'te Moskova'da Milli Cumhuriyet ve eyalet so-
zel bir Bu Sul-
tan Galiyev'in cinayetleri bir rapor ve milliyetilere
ok sert ihtarlarda Kitap mellifleri (yani 1960
Kazan' da Tataristan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Tarihi ya-
A. S.) Sultan Galiyev'in cinayetleri ile
Trkiye' de Sol Hareketler\ 691
dkmektedirler. Ne var ki btn bu cinayetler -ibarettir:
ne o, ne de ideal Rus olmak ve ha-
kimiyeti kabul Sultan Gallev' e atfedi-
len-gya burjuva devletlerinin bir peyki yapmakya
gibi su, ok ve hi bir esasa
nk bir devletle bir yoktur.
gibi Sultan Galiyev'den sonra, Sovyetler
cumhuriyetlerine mensup bir ok Trkler de GPU
Trkler zerinde bu siyasi bir
gzn ve Moskova kolonyal sosyalizminin mahiyet ve iyz-
n grmelerine Kitap melliflerinin fikrine gre 1928- 1929
Sultan Galiyevciler, Buhara, Azerbaycan,
tan milliyetileriyle hedef ve gayece ve Sovyetler
Komnist Partisine ve Komnteme koymak iin kendi
partilerini kurmaya ana meselesi, milli
cumhuriyetlerdeki Sovyet hkmetini devirmek ve Sovyetler
nin Trk lkelerinden yeni mstakil bir TURAN Devleti vcuda getir-
mekti. Tataristan Eyalet Komnist Partisi Merkez Komitesi plenyumu,
1929'da bu meseleyi ve zerinde Trklerle
Moskova bu ihtilaf bilahare Tataristan messeselerinde ya-
temizleme ile Moskova, Sultan k-
kn kurutmak iin, 1932'de Tataristan Komnist Partisinde ikinci bir
temizleme Ne var ki bunda da bir elde edileme-
di. Zira milliyetilik fikri hapse
* * *
konuda, Zeki Velidi Togan "Bugnk Trkili (Trkistan) ve
Tarihi" eserinde da karineyi
geen Baku Kongresinin Eyll'de Baku'da akdine
msaade edilip, o mnasebetle biz de gizlice Baku'ye geldik. Burada
Mustafa Suphi siyaseti bulunan Trk Komnist i
daireleri ve daha bir resmi hkmet dairesi, bize
gizli milli meselelerini ve bu kongrede bahis mevzuu olan me-
seleleri mzakere iin merkez oldu. ari olan bu dairelerde
mzakerelerimizi Kongrede Zinoviev ve Radekler,
bir koyun srs ile herkesin birka hafiye
tayin edip takip ettiklerinden ve celselerden
bu itima birok sovyet fikirlerini
Zeki Velidi Togan, nmze cevap bekleyen seriyor,
ki:
1. Mustafa Suphi, Milletleri Sultan Galiyev'in
muavinidir. Ruslar ilkin ondan kurtulmak iin, kendisini Ankarayla uz-
Kars'a Mdivani bir hey'etle gelen
6921 Aclan
Mustafa Suphi, Erzurumdaki tepkiden sonra 14 veya 11 kalarak Trab-
zon' a, Rusya'ya dnmek iin geldi. Orada Mustafa Suphi'nin
Yahya Kahya ve Kk Talat Milli
geirmek ve Mustafa Kemali tasfiye ile
Enver Mustafa Suphi onu ve ar-
yok etmeye karar verdiler. Mustafa Suphi ve 28
- 29 Kanunisani 1921'de Karadeniz'de ldrp cesedlerini sulara
Ankara gl bir ihtilalci iin tabi ki zeri-
ne Ruslar ise Mustafa Suphi' den iin memnundu-
lar. nk len, 1923'ten daha Lenin'in komnist par-
tisinden kovulan ve 1929'da ldrlen Sultan Galiyev ise Ruslara
olmak zere kolonyalizme isyana eden stra-
tejinin nderi, teoricisi ve eylemcisi idi. Turan Devleti kuracak ve empe-
ryalizme mazlum milletlerin bu Trk devleti ede-
cekti. Galiyev hareketinin bir ise eski devletinin
yeniden Turan ismi ile idi.
2. Sultan Galiyev ve Mustafa Suphi, Rusya'da Zeki Velidi Togan
ile mutlak Zeki Velidi,
1969" eserinin 288 ve 289. bunu kesin olarak teyid eder.
Zeki Velidi'nin 289. sayfada: "Sultan Galiyev'in bizden bir
Komnizme bizim gibi bir zaruret bizzat buna inanarak in-
tisap ve samimi olarak din idi" demesi
Sultan Galiyev gibi belki Mustafa Suphi de partisine
tahakkuk ettirebilmek iin Zeki Velidi gibi "bir za-
ruret intisap Sultan Galiyev'in, o zamanlar Kazan' da
olan gazetesine mektuptaki
cmle Zeki Velidi'nin ile
"Mazlum milletime byk sevginin yatan
sebebiyle (milletimin iin) girdim." Sultan
Galiyev, din da Rus emperyalizmine
temel unsuru kabul ediyordu. O, ar ve Sovyet em-
peryalistleri ile daima din smrc yobazlara
idi. Galiyev'in Hanefi Muzaffer'in (Zna-
mya Revulyutsii) de 1918
"Mslman halk (Trkler) yani koloni halk, rus al-
nk Ruslar gerekten ezilen bir hal-
Bundan mslman Trk lkelerindeki milliyeti hareketler
gerek sosyal ihtilal hareketleri
Sultan Galiyev'in "Mslmanlar Din Propagan-
da "Jizn Natzionalnostey"in 14 ve 23 1921 ta-
rihli Bu Zeki Velidi'nin gibi
onun din yorumlanamaz. Aksine, Galiyev bu
Trkiye'de Sol Hareketler\ 593
mslman Trklerin hcum eden sert bir
de Galiyev'e gre, Asya Trkleri
tirici bir unsurdur. Cehalet nedeniyle Trklerin her bir kabilesi
kendini bir millet Bu da Rus emperyalizminin
Galiyev, bu islamiyeti Rus kolonyalizmine
sosyal bir ihtilal olan potansiyel g olarak kabul
geen makalelerinin ilkinde, Galiyev, Zeki Velidi'nin
cerheden yazar:
" ... durumunu tayin ve tasrih eden esas unsur, bunun
son bir hak dini (Byk) dinleri en gen-
ci islam dinidir. Bu islamiyet en ve icra nfuz
en gl olan bir dindir. dini sosyal ve politik un-
en iyi bir muhafaza Halbuki dinler, saf-
sataya yer vermektedir. Mslman hukuku bir
kanun ve asli hkmleri kapsayan bir dsturdur. Bu kanun mminle-
rin btn dnyevi tezahrlerini idare eder. Bu dsturun iinde,
dua toplumda, aile iinde, gnlk hayatta
hareket en kk kadar tarif edilmektedir.
Bu hkmlerin byk bir tamamen msbet bir karaktere haiz-
dir. mecburi Hz. Muhammed'in Ha-
disini kafidir. Bu Hadiste denilmektedir: (Ultibul il-
ma Min-Al Mahdi ilal mezara kadar ilim tahsil ediniz.)
Ticaret ve mecburiyetini, byynceye kadar
tim verme hususunda ebeveyne terettp eden mecburiyet, medeni ev-
lenme messesesi; suyun ve hususi mlkiyet al-
hurafeye tel'in edilmesi, ya-
sak kumar men'i, lksn, al-
ziynetin ipek elbiselerin giyilmemesi, alkoll ikilerin
iilmemesi, ve (bu son nokta Kuzey
Afrika iin ok nemli idi) ayni veya veya para ile (zekat,
vergileri deme hususunda ve ilerici bir sistemin mevcut
tebarz ettirmek kafi gelir.
aile ve verasete ait hukukunda da msbet prensipleri
mevcuttur. nk, daha kaleme vakit, hatta daha bi-
le putperest durumunu tanzim ediyordu. Nitekim, mesela,
Hz. Muhammed'in teaddd Zevcat Hadisini, dini
ile olan bilginler, Hz. Peygamber'in poligamiyi tahdit etme hu-
susundaki arzusunun bir ifadesi telakki etmektedir-
ler. ve siyasi amilleri ihtiva etmesi hasebiyle din olarak
dini dinlerden daha abuk mminlerinin ruhuna nufuz etmekte-
dir. din durumu dinlerin ruhban
na nazaran daha bunun en iyi delili olarak gsterilebilir.
694 j Aclan
Misal olarak, bizden Rusyadaki mslman ulema ele ala-
Ruslarda bir ruhani dairesinde 10-1200 bulunurken
mslmanlarda bir cami 700-1000 gelmekte ve her camide
ruhani daireye mensup ye, yani molla, bunun muavini mezzin
hizmet grmektedir.
Mslman ulema kuveti bu zmrenin mslman sekene-
ye nisbeten itimai ve siyasi durumu ile de izah edilebilir. Molla,
zamanda hem hoca (dini ayinleri icra etmekle grevli) hem de
mendir. (Her cami bir din okulu-mektebi veya med-
resesi Molla, evlenme talaktan ve verasetten
iin, hem hakim, hem de bazen doktor vazifesini grr. Bundan
ka, mslman ulema seimle tayin edilebilen trdendir ki, bu da
onun durumunu mesela, Rus ruhban nazaran daha da
st makamlar tayin olan Rus papa-
mridleri nezdindeki otoritesi, Tatar ile z-
bek kendi mahallelerindeki daha Bu
sonuncular, gibi telakki ediliyor ve bundan
daha byk bir ilgi Molla ve ule-
malar hem daha demokrat, hem de halka daha idiler; bu itibarla
daha byk bir prestije yani itibara sahip bulunuyor ve zerin-
deki tesiri Rus mjik zerindeki nufuzundan daha byktr"
Resmi Sovyet destalinizasyon hareketine Ekmel
Feyzullah Bucharinci Trk liderlerini temize
Sultan Galiyev'i hala burjuva hain ilan etmesi dikkat
ekmektedir.
3. Mustafa Suphi, Zeki Velidi'nin de ifadesinden g-
re Bak kongresi Asya mslman Trk milliyetilerine yar-
Zinoviev ve Radek'in EKA (Rus Gizli Polisi)
takibinden Mustafa Suphi bu grevi elbette Sultan
Galiyev'le Zeki Velidi'nin (S. 289)
lar bu
"Mir Seyid Sultanaliyev 1929'da ve onun 1937
de idam edilirken, Pravda ve gazetelerinde Sultan Galiyev'e
memleketlerde olup emperyalistlere eden Zeki Validov ile
temasta bulunmak isnad olundu) diye
Hakikatte ise Sultanaliyev ile benim aramda ben Rusya' dan
sonra hibir temas Fakat Sovyet gazetelerinin
Sultan Galiyev ile Validov'u birlikte bir (milli ideoloji ve kur-
dular mealindeki ise ve bu ideoloji Kalinin
Komisyonunda Tatar ve nehri boyunca
Hazar denizine kadar uzanan iki Rus vilayeti ile fiilen ve nihai olarak
siyasetinin kabul husule ... "
Trkiye' de Sol Hareketler\ 695
Elbette bu Milli ideoloji ve Milliyet-
ler Sultan Galiyev'in muavini olan Mustafa Suphi'nin
de byk belki de "Milli"
l Benningsen'e gre; ve Terakki" ismini bu
Galiyev, Mustafa Suphi ve Zeki Velidi Togan, Tursun Hoca-
yev, Baytursunov gibi kimseler dahildi ve anti-Rus ve
program
a. Trkleri Sovyetler idaresinde mevkiine getirmek;
b. Trklerin maarif belli bir yer etmelerine a-

c. gibi anti-Sovyet ve anti-Komnist gizli
yapmak.
4. Sreyya Aydemir'in 1968 Sovyetler Birli-
gezide, bize gre Moskovadaki Trkoloji Ensti-
ts'nde Enver Sultan Galiyev'in En-
ver ziyaret hususunu Enver el ile
tr. Biz Sultan Galiyev - Enver gizli Musta-
fa Suphi kuvvetle Elbetteki bu,
o zamanki Rus gizli polisinin gznden Ve Mustafa Sup-
hi'nin temizlenmesine karar Mustafa Suphi'nin ldrl-
iki sonra - Sultan Galiyev'in tasfiye edilmesi ve 1937
da da ldrlen Galiyevciler - 1000 kadar Trkiyeli ve Mus-
tafa Suphi ekolne komnistin ldrlmesi zerine de ciddiyet-
le
5. Btn bu hususlardan sonu ki, Mus-
tafa Suphi'yi Ruslar ve 192l'lerde o olan
Ankara hkmetinin zaafiyetinden istifade
6. Bugn Trk komnistlerin her 28-29 Ocak' ta Mustafa Suphi'yi
bir nk llerin dili
yoktur ve ller
7. Mustafa Suphi ve ldrlmesine tekaddm eden
gnlerde Sovyet sefiri Aralov Anadolu' daki Mustafa Suphi ko-
lunu M. Kemale ihbar
Alexandre Benningsen, Sir Olaf Careo, Prof. Zeki Velidi Togan,
Chantal Lemercie Quelquejay, Serge A. Zenkousky, Richard Pipes,
Ivar Spector, Abdurakhman Aytorkhanov, Dr. Baymirza Hayit, E. H.
Carr, Geoffrey Wheeler, Gothardt Jaschke gibi nl Sovyet ve pantr-
kizm bu konuda - ve bizi teyid edecekleri
pek ok dkmana sahip
6961 Aclan
Sekizinci Blm
1- Report on the Soviet Union, Alexander Tsamaia, New York, 1966,
2- Konu daha malmat iin, Bknz., Dr. Baymirza Hayit,
Trkistan' da Hareketi, 1999, Ankara; A. Recep Baysun, Trkistan
Hareketleri ve Enver 2006,
3- "Critical Notes on National Questions", V. !.Lenin, Paris, 1952
4- A.y.e S, 87
5- "Hasha Rabochaia Gazeta", Nr. 3.
6- "Rote Spuren im Orient", Gnther Nollau-Hans Jrgen Wiehe, Kln, 1963,
s, 95-111.
7- Sreyya Aydemir, Suyu Arayan Adam bu konuya
kendine has ironik slubu ile temas eder.
8- Bu konuda esas kaynak; "The Middle East in Transition", Frederlc
A. Preager Inc. U.S.A., 1958. Bknz. A. Benningsen'nin "Sultan Galiyev: USSR
and the Colonial Revelotion" s, 398 - 414; daha malmat
iin son iin Bknz., Erol Kaymak, Sultan Galiyev ve
Smrgeler Enternasyonali, 1994,
9- Sultan Galiyev'in bu "Yn" dergisi sosyalist-
lerin benimsedikleri
10- "Znamya Revolyutsii", Nr. 44, 8 Mart 1918.
11- Burada "Milll yer yoktur" diyen
"Yn" dergisi ile "Kadro" hareketinin beyni Sreyya Aydemir'f
lamamak elde Sreyya Aydemir'in 1927'de Komnist Partisin-
den 'niin da burada
12- Arsharuni ile Gabidullin'nin: "Oerki Panislamizma i Pan Trkizma v Ros-
sii", s, 78-79, Moskova, 1931
13- Sultan Galiyev Shching, Anti-Religiosnik", "1930, Nr. 5, s. 21,
Arsharuni. Bu gnmzdeki temsilcilerinin "Yn" Dergisi evre-
sinde sosyalistler Bknz. "Yn" dergisi, Nr.
39, "Sosyalist Gerekilik" makalesi. bu gurup
sosyalistin organize "Milli Cephesi" hareketine niin
CHP'nin ve burjuva partilerinin gerici kesimlerinin
daha iyi
14- A.y.e., s, 28
15- Gnmzde Cezayir milliyetilerinin yrt-
tkleri milli Komnist Partisinin ve
hele Cezayirli milliyetilerin Sosyalist Partisi liderlerin-
den Jules Moch'un genoside tabi Sul-
tan Galiyev'in ki niteliktedir.
16- Gazeta", 28 1917
17- No. 15, Mart 1922
18- Partiinova Stroitel'stva v Kazakhstane" Lekerov, Almaata, 1936,
s. 177179.
19- SSCB Komnist Partisi Tarihi, Moskova, 1940, s. 270. (Trke ba-

Trkiye' de Sol Hareketler J 697
20- "Trk Kltr" Dergisi, Eyll 1964, Nr. 23, s, 42- 43, Prof. Dr. Yar-
"Muhtar Trkistan ve Orda Hkmetleri ile Hareke-
ti tesbitlerde "Son olarak Trkistan' da
milli muhtar hkmetin Sovyetler sonra Rus istila-
genel halk hareketi' zerinde
durmak hareketi, Trkistanda istiklal mcadeleleri ta-
rihinde ok nemli bir yer eder. Bu harekete bir halk ola-
rak Sovyet Rusya milli mcadele olarak
vermek gerekir ( .... ) Trkistan iyi bilen bir Sovyet idarecisi olan Ge-
orgi Safarov yazar: hareketi bir taraftan Kokand- muhta-
riyetinin ortadan ve smrgecilik sonucun-
da meydana gelen milli egemenlik mcadelesi ve te yandan, ikti-
sadi kriz ve ( ,.. ) O devirlerde Trkistan Cephe-
si bulunan Frunze'nin gre,
"Sovyet tahakkmnden kurtulma ve Mstakil Mslman Devleti Kurma
idi ( ... ) hareketinin btn lkeye ok
halk olma devri 1918 - 1923
21- "Pod Znamenem Novyi Vostok, Ur. 4, 1922 s, 95; Daha
malmat iin Bknz., Okay Kurt, Enver 2007,
22- "The Socialist Revolution in the Orient" Jizn 'National' nostei, 10- 12 Ekim,
2 1919.
23- kaynaklar, 2 1919.
24- "National And Religious Problems", Hanefi Muzaffer'in risalesi
Bu konudaki bilgiler Arsharuni ile Gabidullin'in

25- A. Battal Taymas, "Kazan Trkleri", s, 207. Sultan Galiyev diyor
ki: "Bu lkede Sovyetlerle ekici vaidlerinden millf gayeler
faydalanmak Seyidgaliav, Muhtarov gibi "Milli
Komnistler; hapse srgne gnderil
yok konuda kanaatleri iin Bknz., Rus
1998,
26- Molla Nur Vahitov ile Sultan Galiyev'in ettikleri Komnist Sosyalist
Mslman Trk tertip konferansta gelecekteki Msl-
manTrk Devletinin isliim olmayan mstemlekelerin
- Mariler ve gibi.
27- Pravda, 1,5, 11, 18 1918.
28- Troki, Molla Nur Vahidov'un dizilmesinde bizzat oldu-
ve Kazan'a bilerek Konu
Bknz., L. D. Troitski, Stalin, 1953, Faris
29- Jizn 'Natsionai' nostei, 24 1918.
30- Ayni Eser, 2, 2 Ekim ve 2 1919.
31- Pravda Vostoka, 18 1934: Tursun Hocayev ile ilgili makale.
konuda daha malmat iin Bknz., Erol Cihangir, (Tere.) Arif
Sultan Galiyev 2008,
32- "Revolyutsiya i National'nostei" Nr, 11, 1933.
6981 Aclan
33- T.K.P. Merkez Komitesi yelerinin te biri o (1921 - 1922) Tatar-
lardan 1925 T. K. P. Hikmet, Sadrettin Ce-
lal (Antel), Hasan Ali (Ediz) yolu ile Rusya'ya da
Galiyev'in mslman zerindeki nfuzu ortaya

34- Bu serbest 1927 T.K.P. ile
var bilmiyoruz. gibi o tevkifatta Trkiye' de
Galiyev'in yolunda yryen bir komnistler T.K.P.'den
Ve sosyalizm Trkiye' de bugne kadar uzayacak olan yeni bir hareketin
idi.
9 * Blm
Sovyetlerde Komntern
ve Trk
Komntern, btn dnya lkelerinde, komnizmin
da, komnist partilerinin bir rol
Ama Stalin'in Rus partisinin
ve Sovyet hkmetlerinin bir haline gelmesiyle de iflas
ve 1943 feshedilmesi dahi, Sovyetlere byk
faydalar Bununla birlikte, her iki durumda da komnist parti-
si eleman Komntern
dnya komnist faaliyetlerinde nemli yer ettiler. tari-
hinden sonra, iinde, bu ihtilal okuyan
ler, belli bir ideolojiye teorik ve pratik fikir-
lerle Gnlk politik aksiyonlarda rol ihtilalci
partilere nderlik ettiler, milli Teorik ve pratik fi-
kirlerin btn kendilerine
Komnternin gizli, bu okullarda Komnternin
O.M.S. (Otdyel Mejdunarodniy Svyazi) finanse
edildiler. Komntern Sovyetler idare eden bu
Sovyet maliyesi denen paralarla finanse eden
O.M.S. idi. Bu Ossip Piatnitski bulunuyor-
du. Bu zamanda Komnternin irtibat brosu idi. Beynel-
milel alanda faaliyet gsteriyordu. zel gizli ajanlar Ko-
mnternin Avrupa faaliyetleri iin grevlisi Jacob Mirov Abra-
mov 1921 den 1930 kadar Sovyetlerin, Berlin Sefarethanesinde
matbuat Oysa bu onun zahiri grevi idi. gre-
vi Komntern Almanya' da ve Avrupa' da 1937
byk temizlik ldrldl.
Lenin'in Teorisi
Lenin (What to do?) Ne yapmab? eserini 1902'de
Daha o Komnist fikrini savundu. Lenin'e
gre, burjuva memurlar, hekimler
700 1 Aclan
partiler de, profesyonel ihtilalciler okullar
1911 Lenin, Paris'in 20 km. olan Longjumeau'da ilk
defa ihtilalci bir okulu Bu okulun ok az
rencisi 1917 ihtilalinden sekiz ay sonra, 1918
Agit Prop faaliyete geti. (Agit Prop, Ajitasyon ve pro-
paganda) . Komnist Partisinin, VIII. Kongresinde ise, Merkez
Komitesinin kontrolnde Yksek Parti karar ve-
rildi (Mart 1919). Ve ilk defa bir Komnist niversitesi kuruldu. Bu ni-
versitenin ismi Sverdlov idi. Sverdlov, ihtilalin akabinde Agit Prop
organize eden bir ihtilalci idi. 1919 da bu okulun ilk direkt-
r V. Nevski idi. Lenin de bu okulda konferanslar verdi2.
Komnternin niversitesi
KUTV-KUNMZ VE SUN YAT- SEN niversiteleri
Komnist enternasyonaline nc edecek eleman-
lar Rus komnistlerinin idi. Partinin, IX. X. XI.
Kongrelerinde, komnist niversiteleri fikri
Plan, dnya ihtilaline ncler gre Muh-
telif lkelerden gelecek olan komnistlere, Lenin'in deyimine uygun
olarak Bu gaye ile 21Nisan192l'de ilk de-
fa, beynelmilel mahiyetteki Komnist niversitesi" faali-
yete geti. Rusa ismi Komunisticski Universitet Troujenika Vostoka
olarak bu KUTV olarak bilinmektedir. niver-
site, Komnist Partisi Merkez Komitesi ile Rus Komnist Par-
tisinin Merkez Komitesinin karar zerine :Moskova' da kuruldu.
Sovyet Cumhuriyetlerinin, komnlerinin, milli
devam edecekleri bu okul, Halk ida-
resi idi ve Sverdlov niversitesinin ders uygula-

KUTV'un 1921 715 idi. lkenin ve
Kafkas okula kaydolundular. Daha sonraki
da bu rakam ykseldi. 1923'te 62 lkeden 1015 geldi.
ler, ve koloni lkelerinin, Orta ve komnist-
leri idi. Yunanistan komnistleri ilk defa KUTV'a 1923'te geldiler. N.
Zachariades idi. Bu Yunan Komnist Parti-
si'nin yirmi sre ile Genel Dnya Sa-
sonra patlak veren Markos komnist ihtilalin-
de rol Son kadar menkub bir kimse olarak Mosko-
va' da Nerde bilinmemekle birlikte, muhtemelen "des-
talinizasyon" hareketi tasfiye 1923'te Trkiye Giz-
li Komnist Partisi de bu okula birok
KUTV'un iki seksiyonu Sovyetler gelen
Trkiye'de Sol Hareketler l 101
renciler; lkelerden gelen Stalin kltnn ya-
KUTV' dan gelen
teklifle niversiteye Stalin'in ismi de verildi6.
1925 KUTV'a elli lkeden geldi. niver-
sitenin resmi grevlilerinden Hindli Komnist M. N. Roy is-
tisna edilirse, zaferinden sonra Lenin hkmetinde
Stalin'in "Milliyetler grevinden beri
onun olan Gregoire Isakovitsch Broido, Y. Raiter, onu
takiben Boris Zacharovitseh Choumaiteski, niversiteyi Sov-
yetler bir olarak idare ettiler.
KUTV'un Komntem ile Sovyetler menfa-
atlerine gre Bunun
1923'ten 1937 - 38 gelene kadar bir tasfiye edil-
di. Hatta 1936 niversite, ve tasfiyesi
sonunda bir hale iin Boris Z. Choumiateski, Sov-
yetlerin Tahran
KUTV' daki Trk Komnistleri
Bugne kadar Sovyetler veya okumak mak-
Trkiye Komnist Partisi veya Sovyet Eliliklerinin gayretleri
ile Rusya'ya yollarla veya 1936
na kadar KUTV'da 1960'tan sonrada "Lumumba niversitesi"nde oku-
Rusya'ya kategori iinde
mtalaa etmek gerekir. Birinci gruba dahil olanlar, Rusya'ya tahsil kas-
di ile II. o gnlerinde po-
litikaya sonra vesilelerle Rusya'ya
da I. Dnya Rusya ile esir
1913'ten sonra Rusya' ya kaan ilk kafilede, son-
ra (1918), Moskova'da, Trk harp esirlerinden, Trkiye Komnist Par-
tisinin nvesini edecek olan yani "Trk Sol Sosyalistleri" guru-
bunu kuran Mustafa Suphi de bulunuyordu.
Mustafa Suphi'nin, marksist fikirlerle daha Fransa' da tahsilde bu-
1917 Rusya'da
zaman, ihtilalci fikirlere, teoride ve pratikte iin, ihti-
lale intibak
Mustafa Suphi, 1883'te Giresun' da devrin vali-
lerinden Arnavut Ali Bey, annesi Samsun Belediye Reislerinden
Halil Hilmi Beyin Memnune tahsilini Erzurum' da
sonra, da Galatasaray Lisesi'nde okudu.
Hukuk Fakltesini bitirdi. 1904 - 1905 tahsiline devam iin
Paris'e gitti. "Ecole des Sciences Politiques"e devam ederek, oradan
mezun oldu. Mezuniyet tezi, "Trkiye' de Zirai Hal ve
Sovyet
iopolitik gerekler zerine
kuruluydu. Bu gereklere
en nemli
uygun yolu
ynelik
komnist militan yetijtiren
niversitelerdi
702 j Aclan
ismini Tez, ekonomik evrelerinde ilgi
1911' de Fransa' da "Gney Zirai Kongresi" ne Bu
1
tez sonradan Roma Enstits da okunarak
Fransa'da Jean Jaures'nin etkisi al-
Sosyoloji ile ilgilendi. sosyologu Bougle'un dersle-
rini takip etti. Paris'te "Tanin" gazetesinin muhabir-
dndkten sonra "Tanin", "Serveti F-
nun", "Hak" gazete ve Bu arada "Bougle"un
Nedir?" eserini tercme etti. "Vazife-i Temeddn"
telif bir eser Siyasi ve Terakki
idi. "Hrriyet ve tuttu. gazetesinin
1912 "Yksek Ticaret Mektebi"nde
Hukukiye" dersleri veriyor, "Yksek Muallim Mektebi'nde
ve "Mektebi Sultani"de ilmi Sadrazam
Mahmut suikastte ldrlmesi ile birlikte "Hr-
riyet ve ile birlikte Sinop'a srgn edildi. Ve
oradan bir "milli mason kurmak gayesi ile 7-8 ile
birlikte Rusya'ya Ve ihtilalinin iinde nemli roller oy-
nayarak, 1918'de, Moskova'da Trkiye.Komnist Partisinin ilk ekir-
etti.
Mustafa Suphi ve onunla birlikte ihtilaline Tr-
kiyeli komnistler iin - Ethem Nejat, Kayserili Niyazi
Zekeriya, Mehmet Emin, Nazmi, Ltf Necdet, Ka-
Ali, Ahrriet Cevad v.s - bir komnist sz ko-
nusu Bu grubun himayesinde bir genler, o
Trkiye' den Moskova'ya geldiler (1919). Ve bunlar ilk olarak komnist
ihtilalinin pratik ve teorik meselelerini iin zel bir
den geirildiler. Hikmet, Vala Nureddin, Laz (Mara),
Hasan Ali (Ediz), Sreyya (Aydemir), Hsrev (Tkin) gi-
bi genler Sovyet Rusya' da ihtilalcilik gren ilk Trk komnist-
leri kabul edilebilir. Nitekim bu guruptan Hikmet sonuna ka-
dar bir Sovyet olarak Hasan Ali (Ediz) ve Srey-
ya (Aydemir) Trkiye dndklerinde bir sre Trkiye Komnist Par-
tisinin illegal grev Merkez Komitesi yeleri
olarak Sreyya 1927'de Komnist Partisinden
Bu gurup Trkler KUTV'un ilk idiler.
Sovyetler gren genlere genellikle, iktisat, sos-
yal ilimler tedris edildikten komnist btn ince-
likleri 1923'ten sonra, Moskova'da bu gen komnistler,
komntern stratejisine uygun bir Gerek eldeki
Trkiye Komnist Partisinin gre (193l'de Berlin'de ya-
Yolu" dergisinin 3. - 4. Bu
Trkiye' de Sol Hareketler 1703
dergi Dr. Hsn ynetilen T.K.P,
nin illegal idi),7 gerekse 1919-1920 te-
eden III Enternasyonal statsnn 2. maddesine gre,
mahalli komnist partileri, Merkezi Moskova' da bulunan
Komnist Enternasyonalinin Nitekim
1931'de Yolu"nda olan T.K.P. faaliyet
1. maddesinde idi:
Madde: 1 - Trkiye Komnist Paftisi, Komnist Enter-
nasyonalinin bir ile m..:adelelerini - Trkiye'nin
hususi iinde - Sovyetler cihan proletarya
ve komnizm lehinde bulunur. Sovyet Sosyalist
ile mttefikam, sosyalist
temin ve tesri edebilir ...
Bundan da gibi, bilhassa Moskova' dan dnen
cilerin de T.K.P. nin Merkez Komitesi kademesi, bu tzkle
Komnternin bir seksiyonu olarak Bylelikle
Moskova' da gren Trk komnistleri, Parti de m-
saade vehile, Komntern grevini yerine getiriyorlar-
Hem de mazlum olarak T.K.P. iindeki 1927
bir olabilir kanaatin-
deyiz: Bir Merkez Komitesi Jieleri Sovyet Komntern
kalmak isterken, bir da milli kazanmak iin direndiler.
Nitekim 1923 - 1927 T.K.P.'nin Komnternle mcadele ol-
du. O zaman T.K.P.'nin Dr, Hsn yerine vekaleten
sekreteri olan Vedat Nedim (Tr) zamanlarda, bu konuya
nerek
Komnterni dinleyip Partiyi emirler
yznden oldu. Tramvay isti-
Dinleseydim heder olurduk"9.
Sreyya Aydemir' de bu konuda
"Komntern bize fena halde mdahalelerde Bu
idraksiz, milli hareketi, tarihi grevini anlamayan
bir mdahale idi"lO.
T.K.P. 1923 sonra, KUTV'a faaliyeti-
ne Bu KUTV'a giden, ikinci
kategoriye dahil ediyoruz. Bu sre iinde T.K.P. Merkez Komitesi, Sov-
yetlere gnderme ve faal rol Parti
kilat ve Merkez Komite yeleri bu
Moskova'ya gnderilen veya Karadeniz' den Laz (Mara) in
ile bir gidecekleri yerin.Moskova
sylenmiyor, Almanya'ya teknisyen olarak gnderilecekleri bil-
diriliy0ordul2. 1924 yollarla KUTV'a gnderllen,
H).kmet,
Universitesi olarak
bilinen KUTV'de okuyan ilk
Trk biriydi
704 J Aclan
(Trk 30 - 40 kadar tahmin
edilmektedir. Enstitnn gre 4000
bulunuyordu13. Yine ilgili eserinde
gre o rektr G. I. Broido idi. KUTV'da o okuyan veya
bulunan Trk isimleri biliyoruz:
len), Tesviyeci Selim, Fakltesinden Faruk, Dimitri,
Mesrure, Server, Hamit, Hayat, Ziya, Ekrem, Niyazi,
Akif, Aziz, Krd Mehmet, Tekin, Faik. .. 14
Bu guruptaki pek lkelerin
rencilerini de alarak, yirmidrt bir fraksiyon edip dersleri
boykot Bunlardan 1939 kadar temer-
kz ve hapishanelerde tam 11 sonra Trk
hkmetinin ile Trkiye'ye dnd16. Selim, kendisini Ne-
va nehrine atarak intihar etti. Keza, Faruk da, Niyazi, Baku' de
intihar ettiler. Server, dizildi. Akif, Malkof'ta geerken
ve Ruslar ldrld. Hayatta Trki-
ye'ye dnebildi17. Enstitnn faaliyetinde Komnternin Trki-
ye temsilcileri olarak Hasan Ali (Ediz), Halim takma ile Va-
la Nureddin (VAN), Hikmet (Ran Verzanski), Laz (Ma-
ra) derslerde ve genlere komnist ihtilalinin
teorik ve pratik meselelerini Trkiye za-
man da T.K.P'nin Genel Sekreteri Dr. Hsn Ferdi
takma ile Trk moral durumunu kontrol edi-
yordu. Komnternin Trkiye seksiyonu propaganda Abid Alimov
da Siyasi Komiser
isimli bir Ermeni idilS.
teorik bilgilerin U delniya' daki ihtilal
gnderiliyorlar ve orada, Ordu nezaretin-
de ihtilal, sabotaj, sokak konusunda talim
Zeki Trkiye' de (1946) bir dostuna an-
noktada nemlidir:
iin burjuva polisinin muhtemel hepsi de tatbik
ediliyordu."
gibi, 1923-1924 T.K.P. nin KUTV'a
normal bir meslek Lenin'in deyimi ile "ihtilal
ve bu konuda teorik ve pratik dersler kurslar gr-
. Ancak bu dnemdeki pek TKP' nin mi-
litan iin mmkn bir
mukavemetleri lmlerine, hapishanelerde, tec-
rit sebep
tur. Pek da komnizmden vazgeerek Trkiye'ye
TKP iin, Moskovadaki gayretlerinin en verimlisi, yle g-
Trkiye' de Sol Hareketler\ 705
rlyor ki, 1926 - 1930 Rusya'ya gizlice kaan
nc kategori iine bu isimlerin
en nemlileri Zeki Mehmet Emin Bilecen, Ahmet
Nail Vahdeti Emin Sekn, David Nea v.s.
Emin Bilecen, Hasan Ali (Ediz) den sonra, uzun sre T.K.P'nin
Komsomol Mehmet Ahmet
1952 kadar T.K.P. Merkez Komitesi
Zeki ise, Prag'da Yakub Demir is-
mi ile T.K.P. nin Dr. Hsn sonra I.
Bu dnem hemen hepsi, gnmze kadar
T.K.P'nin gizli idareci rollerini

nc kategoride veya bilinmeyen isimler endst-
lkelerde komnist ftilallerini ngren Komntern
na gre Komnternin ve Komnformun fesf da
dahil, 1952 kadar T.K.P'ni Komnist Enternasyonalinin bir sek-
siyonu olarak, Moskova'ya yzde yz kalarak idare
Bunun son belgesi, 1951 - 1952 ele geen ve redaksiyonu
Zeki "T.K.P. Prensipleri" ismi al-
T.K.P. ve faaliyet
1936 Avrupa'ya dnk komnist ihtilalleri iin, Do-
smrgelerin, az ve geri lkelerin genlerin-
den, ihtilalcileri ve Sovyetler iin aparatlar
KUTV, Stalin'in tasfiye ve
menlerinden pek dizildikleri, temerkz
iin
1936'dan 1944'e kadar geen Sovyetler gerek i,
gerekse en
1938'e kadar sren tasfiyeler milyonlarca ld-
rlmesi ile topraklar kyllerden msadere edilerek Devlet iftlikleri
haline ve Sovyet Komnist Partisi, Dnya komnist hareke-
tinin mutlak ele
te yandan, Avrupa' da beklenilen sol ihtilaller yerine, ftilal-
ler 1933 Almanya' da Hitler ve daha nce de
Mussolini, 1936'dan sonra da Franko ele
geirerek, bir komnist tasfiyesine ve
tere'nin btn Avrupa' da ya iktidarlara ya
da iktidarlar zerinde etkili rol Bu srede Sovyetler,
Komnist partilerinin ile 1935 Komntern'in VII. Kon-
gresinde kararlarla, btn dnyada Nazizme ve
mttefikleri de kapsayacak Halk Cepheleri
Ama, 1939 keskin bir Nazi ile ittifak yapma
bulunca bundan
7061 Aclan
Komntern Sovyet
devrimi Lenin
zel olarak
temel
Marksist klasiklerin
Sovyet

hedefliyordu
byk temizlik hareketlerinden sonra Komnist Enternas-
yonali (Komntern) dnya ihtilalinin bir Sovyet
bir haline
1936'dan 1960'a gelene kadar, Moskova'da bir ihti-
lal okulunun bilinmiyordu. Bu Sov-
yetler bir ihtilal okulu amak yerine, zel ve giz-
li metodlarla, ihtilalci devam
1936'dan sonraki Trkiye'den Moskova'ya
olup da bilinmiyordu. Moskova,
1945'den sonra genlik meseleleri ile Trk
Paris, Berlin yolu ile Rusya'ya
ler ve pek da, Blokunun propaganda or-
yer Trke y-
propaganda, ve dergilerini tertip ve tanzim
dir. Dnya Harbinden sonra Demirperde gerisine giren, kaan
Trk uzun ayni
maddi iyi Mesela, bir Hariciye memurunun bize,
Gn Togay ve Necil Togay ifti hak-
syledikleri yrekler koca ancak doyu-
rabilmekte ve bir odada mahkum Necil To-
Btn bunlar bu
iki talihsiz Trk'e cennet cehennem
den meydana 1950'lerde Edirne hududundan Bulgaristan'a ka-
an bir ka Trk, Fahri Erdin, Deliorman, Ziya Yama' da ay-
ni son olarak Fahri Erdin "Bizim Radyo" da
mak zere Berlin'e
Onlardan bir sre nce Bulgaristan' a olan iki
Trk biri, Halis Okan, Sofya niversitesinde
ve orada "Ekonomi Politik" dersleri
1965'lerde isminin "World Marxist Review" de Ya-
kup Demir' in grlmesi, Trkiye Komnist Partisi-
nin Bro II. uhdesinde intiba-
Bununla birlikte, Halis Okan 1962
na gelinceye kadar, Bulgaristan' da bir hava iinde
ve ikinci ile bir gz odada idi. Halis
Okan'la birlikte Bulgaristan'a olan Rauf Osman Al-
per' de Sofya radyosunun Trke servislerinde grev
Bulgaristan'dan Trkiye'ye binlerce
men 1948'den beri Trkiye' den Bulgaristan'a
gememektedir.
Trkiye' de Sol Hareketler l 107
Lenin okulu
Sovyet komnistleri kendi ihtilal-
leri gre, prensiplerinin kabul
edilmesi takdirinde, Komntern
operasyonlara duruma gelebilirlerdi22. Bu d-
de tesirleri Dnya Kongresi (1924),
Komntern
messir bir yolu da, fonksiyonerleri
Sovyet gre Bu sebepledir ki,
1924'den itibaren btn memleketlerden seilen komnist-
ler, siyasi i harp veya sahala-
Komntern iin-
de bu hareketi, OMS koordine ediyordu23. Emrinde, Moskova
bulunan ve Lenin'in bir okul Kendi par-
tileri ierisinde temayz eden fonksiyonerler, burada gryor,
Okulun bir "Direktr" bulunuyor, temizlik
hareketine kadar Bayan Kirsanowa, ondan sonra Bulgar Komnisti
Vulka Direktr parti mercii olarak "Parti komi-
tesi" ve kadro blm, Lenin Okulunun bir bir
lizce, bir Almanca ve bir de Rusa blm mevcuttu. bu
sektrlere nemli olan milliyetleri sektrn
tim dilinde gsterdikleri istidat ve idi. Bylece, Wallon olan Bel-
blmne, Flaman Hollanda-
komnistler Almanca blmne devam bilen
Norveliler Almanca ise Almanca blmne giri-
Rus blmnn Ruslar Rusa anlayan Po-
ekler ve Her sektrn okul idaresi tara-
tayin olunan bir Blmler, zaman, dairelere
blnyordu. Mesela, Almanca blm, 1933'den sonra bir ok Alman
komnistinin Moskova' da yznden, ikisi parti, biri de
genlik olmak zere daireye .. 1935 bu okulda
500 Bunlar halktan tamamen tecrid
olup, adlar kullanmak zorunda idiler. Kadro blm gizlilik kai-
delerinin yerine getirilmesinden sorumlu bulunuyordu.
Okulun bir, iki ve liderlerden ba-
mesela Stalin ve Buharin gibi konferanslar, dersler
veriyordu24. Alman en marufu Fred Oelssner'de dersler ver-
Komnist ideolojisi, kitle grevlerin sevk ve idareleri ve
i harp okul idi25.
yaz silah talimleri arazi ve harita bilgisi
yorlar ve sokak muharebesi Fakat
dersleri politik mevzu ve ediyordu.
192l'de Sovyet Holk
zel bir
ile (KUNMZ)
Milli Komnist Universitesi
Sovyetler yerli
hedefliyordu
7081 Aclan
Lenin Okulu'nda, Bah memleketleri komnistlerinden yzlerce
insan okudu. kendi memleketlerinin, parti
mhim roller mesela W alter Ulbricht, An ton Ackermann ve
Karl Schirdovvan Almanya' da, Axel Larsen Danimarka' da. Bu okulun
birok Alman mezunu, Hitler Almanya' da faaliyet-
lerinden tr ve idam edildi, Wilhelm Knchel gibi. Me-
Yugoslav Eduard Kar-
delj ile Kanadadaki espiyonluk Gussenko ortaya
kan Sam Garr Komnternin btn gibi, Lenin Oku-
lunun hoca kadrosu da temizlik hareketlerinde byk
Lenin Okulu 1938 olundu.
Cihan iinde Komnternin de geici merkezi olan
Ufa' da, Lenin Okulunun bir benzeri bulunuyordu. Fakat bunun
cileri partilerde temayz komnistler ekserisi Rusya' da
ocuklar olup, bunlar nesli olarak
nlyordu. Bu okulda Sovyetlerle hali harpte bulunan memle-
ket okuyordu. Bu maksatla bu memleketlere gre blmler
Herkes kendi memleketinin blmne devam ediyor-
du. olsun, olsun hepsi takma ad
Talebeler ok bir "proleter disiplinine" uymak zorunda idiler. Ho-
calar Jakop Bernhard Koenen ve
Paul Wandel bulunuyordu. Bu okulun
nemli mevkiler Almanya
"Milli Halk Ordusu" generali Heinz Hoffmann, SED'nin merkez komi-
tesine Sosyal Enstits Mdiresi, Lene Berg, ve Sovyet
gal blgesi Devlet Emniyet mhim bir vazi-
fede bulunan Mischa Wolf gibiler bunlardan
KUNMZ
"Kommunistichesky Universitet Natsionalnikh Mentchistv Zapa-
da" kelimelerinin harflerinden bu niversite, 28
192l'de Halk (Sovnarkom) zel bir ile milli
ve Sovyetler iin kuruldu. Ural
(Volga), Fin, Beyaz Rusya, Polonya ve Rusya Yahudileri v.s. bu okulun
idi.
KUNMZ, 1920'lerde Polonya ve Alman ihtilalcileri ile birlikte ar-
olan bir J. Marchlewski Karski idare edili-
yordu. Karski'nin 1925'te lm zerine, 1920'den beri Komntern
Merkez Komitesi ve Spartakist hareketin
dan olan Maria Froumkina, KUNMZ' a rektr oldu. Maria Froumkina,
Komntern Kongresinin de delegelerinden idi. 1929 - 1930
sonra bu niversiteye Sovyet Avrupa ko-
Trkiye'de Sol Hareketler\ 709
mnist partileri yeleri de olarak
Polonya, Alman, Skandinav, Balkan kom-
nistleri de KUNMZ' da grdler.
pek nemli olmayan bu okulun ne-
mi, Almanya' da Hitler'in iktidara gemesi ile (1933)
KUNMZ'un normal Siyasi konular
da matematik, edebiyat gibi kltr dersleri de okutulurdu.
1933'ten sonra Alman komnistleri iin on drt zel
kurslar Ders belli Mar-
xism Leninizm, Parti Tarihi (SSCB Komnist Partisi
Tarihi), Diyalektik Materyalizm idi. KUNMZ'da 1936
da, byk temizlik hareketi ve
cisiz iin kapanmak zorunda
Komnternin
Komnternin bir kurumu da Leningrad' da ki St. Pe-
tersburg idi28. Bu okulun ismi "Komnist niversite-
sinin Enternasyonal Blm" idi29. Buradaki de, komnizmin
teorisi ve komnist ihtilalleri ve proleterya diktato-
ile Otta Kuusinen, Ossip Piatnitski,
Heinz Neumann ve Arthur Ewert gibi komnistler ki, her biri komn-
ternin nemli idi, burada ders
Bundan bir Komntern okulu da "Wilson Okulu" is-
mini OMS'un 1930 sonra telsiz
burada gibi Komntern
merkezler gizli iin Av-
rupada telsiz idi. Bu okula bilhassa, Amerika
Devletlerinden ve Avrupa devletlerinden mahdut miktar-
da (Komnist) devam
in Komnistlerini iin
Bir niversite: SUN YAT SEN niversitesi
Bu niversite nce "in niversitesi" ismiyle 1925
Sun Yat Sen'in lmnden sonra "Sun Yat Sen niversi-
tesi" ismini 192l'lerde KUTV olan ve daha sonra
in Reisicumhuru olan Liou Chao Chi; 1923 1927 in
Komnist Partisinin Genel olan Prof. Tchen Tou
Siou'nun bu okuldan mezun oldular. in niversitesine "Sun Yat
Sen" isminin ile (1960) olan
niversitesi"ne sonra "Lu-
mumba niversitesi" isminin propaganda benzedi-
Sovyet bir
boyutunu ise in

Sovyetlerden rnek
in' de Sun Yat Sen
kurulan niversitede in

hedefliyordu
7101 Aclan
dikkati ekeriz. in Komnist Partisinin Kuomntang'la
bu okula gerek Kuomintang gerekse K.P.
1927' de an Kay . K P. ile son verin-
ce, in Komnist Partisi bu okulda "Sun Yat Sen ni-
versitesi"nin rektr, 1928'lerde Sibirya'ya srgn edilinceye kadar
Karl Radek idi. Onun yerini Pavel Mif
Komntern niversiteleri
Bilgiler
30 1923 Boris Souvarine, Komntern Merkez Komite-
sinin komnistlerine, Komntern yal-
yirmi gnderdikleri iin sert bir tarizlerde bu-
lundu. Moskova' da, o bulunan yirmi komnist
M. Thorez' de Ama da bilinen bir gerektir ki Thorez,
Komnternin, Lenin Okulu'nda hi bir zaman
1924 Komnternin V. Kongresi zaman, Bela
Kun, Kriebick, Otto Kuusinen, Lenin Okulu'nda marksist ve ihtilalci
gren Alman, Amerikan, ekoslovak,
Orta ve bahsettiler. Hatip-
ler, bir hayli bulunduktan sonra bu ga-
yesinin komnist ihtilalinin teorik ve pratik meselelerini ve
ihtilalci liderler da resmen teyid ettiler.
Bela Kun, 1925 Komntern Plenumunda, elli
ila bu okullardan basit bir
ihtilalci liderler olarak illegal te-
orik ve pratik meselelerini ifade etti.
Lenin Okulu, Lenin' in lmnden sonra, Stalin'in ha-
kimiyeti girdi. Troki, Zinoviev ve Bucharin'in tasfiyelerinden
sonra gerek Lenin Okulu, gerekse Komntern Stalinin
krsleri haline geldi.
Komnist Partisi'nin Komntern yelerinden Hemi Bar-
be, Komntern
"Enternasyonal Leninist Komntern Sovyet Ko-
mnist Partisi idare ediyordu. Okulun idaresinden Rus
Kirsanova sorumluydu. Okulun btn idarecileri, profesrleri
hep Rustu. Ruslar ve Sovyet Komnist Partisinin yeleri, pro-
fesr ve ntralize
Sovyetlerce finanse tabi kabul edilebilir. Boris
Souvarine'in gibi btn masraf ve Sovyetlerce
sonucu, bu okuldan mezun dnya ihtilaline de-
Sovyet Rus menfaatlerine idi.
Sun Yat Sen niversitesi
Trkiye' de Sol Hareketler 1 711
cep olarak ayda 10 dolar veriliyordu32.
komnistlere denen cep ise, bekarla-
ra ayda 20, evli ve ocuklu olanlara 25
Bu okullarda ders verenler saat bir hayli dolgun
cretler Mesela Tito, bu niversitelerde 1935 -
1936 dersler ve saat 20 Ruble
21 Dolar) cret
Lenin Okulu, 1926'dan 1939'a kadar; KUNMZ ise,
1921'den 1936'ya kadar faaliyet gsterdi. Lenin Okulunda,
1926 - 1927 70 - 84 1935'te Yugoslavlardan 30
1939 da 150 bulunuyordu. Bu
okulda, Dnya gnlerde 12 milli gu-
ruptan 15 - 20 Wolfgang Leonhard bil-
dirmektedir.
Komntem sre iinde binlerce komnist ih-
tilalcisi ve drt Lenin Okulunda, 1934
- 1936 ders olan profesr Arvo Tuomi-
nen35 ile Alfred Burmeister36 1933 -1936 600
bildiriyorlar. "Sun Yat Sen niversitesi"nde 1928'de 600
renci KUTV' da ise binleri
Amerika Devletlerinden, 1927'de Lenin Okuluna, Ameri-
kan Komnist Partisinin delaletiyle yedi gnderildi. KUTV'a
ise on zenci komnist gnderilecekti. Fakat gnderilen
, drt zenciden ibaret 1927 -1929 ise oniki be-
yaz, drt zenci Komntern Hemi Barbe'nin
gre, Komnist Partisi 1927 -1933
Komntern 5 - 6 gurup halinde yz kadar gnder-
di. Waldeck Rochet'nin de yirmidrt
kafilesi iinde Komnist partisinde 19 Partiyi ter-
Waldeck Rochet, Thorez'den sonra Komnist Partisi
Genel Sekreteri
Sovyet Rusya Komntern Parti
1926 Komntern Blteninde, Komnist Partisi'nin
1924 de Bobingy'de okul Amerikan Komnist Partisi'nin oku-
lunda 1500 mcadelesi, parti konusunda teorik ve
pratik bilgiler in' de, ve parti
yeleri iin kurslar de ma1Umdur39. Komnternin 1928
akdedilen VI. Kongresinde ekoslovak, Amerikan ko-
mnist partilerinden ve idaresi okullardan sz edil-
Yugoslav Komnist Partisi de Zagrep'te 1940 ile
Eyll 1941 otuz lideri bir kurs
Komnist
okuyanlar
uzun
demir yumruk idare
eden Tita' da yer

112 I Aclan
Komntem Bilgiler
1922 KUTV'un tahsil sresi idi. KUNMZ'da bu sre
1929 drt ykseltildi. Alman komnistleri, Hitler'in iktida-
sonra kitleler halinde Sovyetlere iltica ettiler ve tahsil a-
olanlar KUNMZ' da
J. T. Murphy'e gre, KUNMZ'da iki kategoriye
Birinci kategorideki ikinci kategorideki
renciler ise bir sreli kurs
Hemi Barbe 1928 - 1930 iki
kurslardan sonra memleketlerine 12-14 kapsayan
devrelere kurslardan sz ediyor (KUTV, KUNMZ, Lenin Oku-
lunda).
1929 ise, bir grup Alman Komnistinin,
kursa tabi tutulduktan sonra memleketlerine gnderildikle-
ri, Yugoslav komnistlerinden Bozidar Maslaritch bildiril-
mektedir41. A. Losovski ise, 1930'da bir
9 ve 2 Alfred Vassart da,
1934 1935 1926, 1932, iinde sresi as-
gari ay, azami ay ifade ediyor ve bu kurslardan
1520 ve Fransaya iade bildiri-
yor. Yugoslav komnisti, V. Dedijer ise bu
a) 1 sreli
b) 2 sreli
c) 3 sreli
olarak e A. Touminen'de 1934, 1935, 1936
Lenin okulunda ihtilal Fizik dersleri
ve entellektel
Komntern Sovyet partisine hakim olan zihniyet
bu okullarda bilgilerle, Komnternin
ve gizli ehliyetini
Sovyet Partisini ile Sovyetler baha
biilmez bir olarak telkinler bu g-
ve iinde onlar memleketlerine Komntern
okul ve niversitelerinin talebeleri Sovyet Komnist Partisinin btn
komnist partilerini kendine zincirin birer Bun-
lar ayni zamanda Sovyet emrinde yedek insan malzeme-
leri demekti44. Sovyetler Komnist Partisi'nin Sovyetler
kadar Rusya' da komnistler iin "Merkez Okulla-
idame ettirmesinde herhalde bu sebeplerin tesirleri az
olmasa gerektir. bu "Merkez sonra, 1960'da Lu-
mumba niversitesi'nin Sovyetlerin yedek insan malzemesine
ne kadar nem verdiklerinin de bir delilidir.
Trkiye'de Sol Hareketler l n3
Komntern ders kate-
goriye
A) Politika,
B) Ekonomi,
C) tarihi.
A- Smrge meselelerinin tak-
tik meseleler, prensipler, stratejik ajitasyon ve
propaganda komnist partilerin ko-
mnist hareketlerde askeri teknik, legal ilkeleri,
illegal tahlili gibi hususlar birinci kategori iin-
dedir.
B- En Das Kapitali okutulur, mark-
sist eserler etd edilir; Lenin, Buharin gibi Sovyet marxistlerinin eser-
leri zerinde Leninist doktrin, Parti Tarihi okutulur,
1917 Oktobr de dersler yer te yandan, marxist
ekonomiye byk yer verilirdi.
C- tarihi, bilhassa SSCB tarihine
Sovyetler Rus dili derslerin
te yandan, dnya hareketine yan bilgiler ola-
rak ve Sovyet ile el arist hareket zerinde durulur,
sosyalizmin topik sosyalizmden, Faris Komnn-
den ve Komntern faaliyetlerinden sz seminerler
Komntern mezun komnist
Yugoslavya
Yoran Malichitch Martinovitch (1923) Djuro Djakovitch Petrarski
Brozovitch (Zagrep)
A. Mavrak Gorkitch
B. Tito
Blagoye Rarovitch
R. Tcholakovitch
E. Kardelj
Yunanistan
Zachariades (1929) Leninist Okulda iki tahsil. sre
ile Yunan Komnist Partisinin Genel
C. Theos, Yunan Komnist Partisi, blm lideri.
Christa Hadji Vassilov, Yunan Komnist Partisi Hareketle-
ri politik sekreteri.
Apostolos Grozos, Zachariyades'ten sonraki II. Sekreter.
Finlandiya
Arvo Tuominen (1939'a kadar Komntern liderlerinden)
Tuure Lehen
Akseli Antilla
Trkiye' den Sovyet
niversitelerine gayri-resmi
olarak gidecek olanlar

lstanbul
Kltr
sorgusundan
geiyordu
7141 Aclan
Lehtinen
Vaino Tattari
Aima Aaltonen
Ville Pessi

Hernandez(1933)
in
LiLiSan
Peng TehHuai
WanMine
PoKu
Lo Fu (Tchang Wen Tsien)
Liou Chau Chi (in Reisicumhuru)
Wou Wang Chia Hsiang
Hisiou Chuan
Bulgaristan
Vulko Tchervenkov Anton Yongov
Georges Ivanov Tchankov
Boyan Bolgaranov
Rayko Damianov
Tsola Dragoitcheva
P. Pantchevski
Ivan Mikhailov Mikhailov Sovyet Askeri Okulundan mezun ol-

Trkiye
Zeki (Yakup Demir)
Hikmet (Ran Verzanski )
Sreyya Aydemir (1927'de TKP'den
Vala Nureddin (VAN)
Hasan Ali Ediz (Mtercim)
Hsrev (Tkin)
T.K.P. iinde daha pek ok kimse ki KUTV'un veya
uzun sreli Fakat bunlar, ne parti aksiyonu
iinde, ne de kamuoyunda daha kabiliyetleri ile n
ler Malumat kabilinden,
Hsamettin
Boz Mehmet (Mehmet
Ahmet
Laz (Mara)
Emin Bilecen
David Nea
Emin Sekn
Zileli Halil
Sreyya
Dede Ramazan
Mmtaz
Trkiye'de Sol Hareketler 1 715
Nail Vahdeti gibi isimleri de burada anmak isteriz.
Patrice Lumumba4s Dostluk niversitesi
Smrgelere Dnk Teorisi
Sovyetler smrgelere dnk ihtilalci stratejisinin
tarihini Stalin'in lm olarak alabiliriz. Stalin'in
harp" ve "Komnform" lkelere
dnk ihtilal stratejisinin sonu ko-
mnist olmayan Sosyalist ve Sosyal Demokrat partilerine gnder-
"mtareke" mektubundan sonra (1957), Sovyetler politik
stratejisini, smrge lkelerine, geri az lkelere, Orta
ve Asyaya, Afrikaya ve Gney Amerikaya gre ayarla-
Ne varki Komntern gibi di-
siplin komnist blokta, in Halk Cumhuriyetinin
smrgelere ynelik ihtilal teorisini daha radikal terminolojiler iinde
liderlik konusunda in ile Sovyetler iki aman-
olarak 1960 Moskova' da
toplanan seksenbir komnist partisinin "Bildiri",
her ne kadar in - Sovyet muvaffak ise de,
1962'de bu ihtilaf, kesin ile ortaya ve dnya komnist
partileri iinde fraksiyonlar
1960 "Bildiri" si, Komnternin 1935 VII. Kongresinde
nan gnn ve bilhassa smrge halk-
geri az lkelere tatbik ediyor, komnist partile-
rinin Cepheler" ngryordu.
Bu karardan sonra, 17 1960 tarihinde Moskova'da
niversitesi" faaliyete geti. Kongolu lider, Patrice Lu-
sonra da "Patrice Lumumba Dostluk ni-
versitesi" ismini Nitekim 1925'te Sun Yat Sen'in lmnden son-
ra, Moskovadaki Komntern Okulu "in niversitesi"ne de "Sun Yat
Sen niversitesi" ismi
niversitesinden,
Patrke Lumumba Dostluk niversitesine
i960 "Sovyet ve Asya Afrika lkeleri
Komitesi" sekreteri A. Sofronov, arzusu zerine, Afrika,
Asya ve Latin Amerika lkelerinden gelen
7161 Aclan
iin "Halk Dostluk niversitesi" ismiyle yeni bir niversitenin kurula-
ilan etti. Bu niversite, Rusya' da bulunan birok
ciyi bnyesinde toplayacak, da celbedecekti. Bun-
dan isteyen de Sovyet niversitelerinden bi-
rine devam etmekte serbesttirler. "Dostluk niversitesi" bilhassa kal-
olan lkelerin iin propaganda
hedefi bilhassa bu lkelere Bu sebeple pek ok
Moskovaya 1960 "Sovyet
dergisindeki bir gre, Sovyet Rusya' da, Gana dahil, elli lkeden
birok Bu kendi
ise mbadele
gre gelen ve Sovyetler okuyan Mesela,
Arap Cumhuriyeti ile bir kltr sonunda yz
Rusyaya ve bunun on Sovyet
si de Arap Cumhuriyetleri fakltelerine
"Halk Dostluk niversitesi"nin nem, haberin o zamanki
Sovyetler bizzat verilmesinden
Nitekim 1960 Endonez-
ya'ya seyahatinde "Cakarta' daki Milli Endonezya niversite-
si"nde bir Sovyetler Afrika, As-
ya, Latin Amerikadaki arzusunun, bu niversite-
nin gayeyi Yeni ni-
versitenin 28 1960 tarihli "Pravda" gazetesinde
bir ile, ifade Sofronov
Sofronov, yeni niversitenin
ile Sovyetler Asya Afrika Devletleri
Komitesi, lkelerle Dostluk ve Kltrel Mnase-
betler Merkez Konseyi. Sofronov, bu
sebebinin olan lkelerle
lere sahip ileri Sofronov'un makale-
si, Dostluk niversitesi cretsiz olarak ba-
ve ev temin burs belirtmekteydi.
renciler yeterli temel bilgilere sahip bir ila
bir devam edebileceklerdi. Bu
lerin demokratik ve kapitalist lkelerde yksek
sahip bulunmayanlara bu imkan
otuz ufak idi. Genel bir or-
ta olanlar birinci gerekli sahip bu-
orta bitirmeleri iin niversitelerin
blmne Rusa bilmeyen de dil
iin Lagos'ta 5 1960 ta-
rihli "Nigeria Daily Times" gazetesinde "Gana Delegasyonu Lenin-
Trkiye'de Sol Hareketler\ 717
Ziyaret Ediyor" bir Bu-
rada delegasyonun 11000 bulunan, Sovyetler Birli-
kendi en byk politeknik enstitsn ziyare-
tinden bahsediliyordu. "TASS" yorumuna gre,
bu ziyaret Gana'mn
lerini bu messeseye gndermeyi mit ifade
bildiriliyordu. 24 Agustos 1960 tarihinde gazete, Kuzey
Nijerya Enstits Blmnden Dr.
R. A. Dikko'nun Nigeria hkmeti tro-
piklerde ocuk incelemek zere
Rusya'ya bildirmekteydi. Dr. Dik-
ko'nun ziyaret eden ilk Kuzey
zellikle belirtmekteydi. Afrika yer alan btn bu
Sovyet ve
bu ilginin de gittike gstermekteydi.
1960 Lagos, Nigeria Daily Times, TASS
bildirdiklerine gre Gana ve Sovyet Rusya bir kltr
Bu ilim ve kitap mbade-
lesini Bir ay sonra TASS (Eyll' de) yzelli Kongolu
Sovyet yksek okumak zere Mos-
kova ya bildirdi. Haberde Kongo, Leo-
poldvil resmi ile birlikte Sovyetlerin lkelerle
Kltrel Mnasebetler Komitesi" Georgi Zhukov im-
bildirilmekte idi. Bu haber ciddi ve muhafazakar
gazetelerinden "Times" de de Zhukov, Leopoldvil' den
sonra a giderek oradan da bursiyer
ldrlmesinden sonra bilhassa Afrika, Gney
Amerika ve Asya iin kurulan niversitesi" "Pat-
rica Lumumba Dostluk niversitesi" ismini
niversite Asker! Akademisi"nin iinde yer
Askeri Akademi, yer yerini "Patrice Lumumba Dostluk
niversitesi"ne
Sovyetler kontrol etme
da, partizan, sabotr, ihtilalci, hatta casus imal eden pedagojileri buse-
fer, smrge, geri az lkelerden gelen
rencilere sayfalarda da gibi "Patrice Lu-
mumba Dostluk niversitesi" yzde seksenine
smrge, geri ve az lkelerden 1966
Ekim'inin ilk Mos1mva'dan niversitede
dan fazla olan Anadolu
gre, niversitede 1962 - 1966 drt Trk genci tahsile
fakat ilerde sebepler yznden bu
Afrika
Sovyetler
Amerika'ya
cephe
birinci
dereceden hedefleri
yer Bu
Sovyetlerle
birlikte in'de

7181 Aclan
hi biri niversiteyi Gltekin (Anadolu
Necil Kuntaf, Yksel tgen
him Derman' da Almanya' ya orada Yugoslav Trklerinden
bir ldrdkten sonra, mevkuf Mnih cezaevinde,
bir iddiaya gre de almak iin polis nezaretinde
evinde esrarengiz bir intihar
Yine Anadolu ki, Lumumba ni-
versitesinde okuyan drt Trk Moskova' da iki
konservatuvar ile Devlet niversitesince okuyan iki
daha ki, bunlardan sonuncusu Gner da Trkiye'ye
"Hrriyet" gazetesinden Konservatuvarda
okuyan Lale Tamboy ile Karamrsel tahsillerini tamamlamadan
Trkiye'ye Moskova Devlet niversitesine devam
eden, Yksel tgen bir ara Leningrad'a de, Kosigin'in
Trkiye'ye gnlerde Trk Sovyet yumu-
meydana Trkiye' ye Moskova' dan,
in Halk Cumhuriyetlerine giden Gner Durmay'da niversitenin ilk
devresi olan iki pekiyi derece ile
men, in' den Polonya; ekoslovakya, oradan da Trkiye'ye

Stalin'in lmnden sonra, Sovyet stratejisindeki ve ge-
dnya Afrika ve istiklal hareketle-
ri, milliyetilik ve harek;etleri, 1960 gnn
na uygun yeni bir niversitenin Moskova' da sebep oldu.
Sovyetler lkelerle iinde y-
rtrken ihtilal prosesini, smrge ve az geri lkeler
zerine teksif etti ve byk bir strateji meydana geldi.
Patrice Lumumba niversitesinin salt ihtilalci
mahsus ihtilalci, sabotr ve Sovyet daha iti-
bir seimle bu niversitedeki seilmesine dik-
kat sarf edilmesidir.
yle zannediliyor ki, Sovyetlerin pedagojik in-
"Patrice Lumumba Dostluk niversitesi"ne enternas-
yonal bir legalite Seksen iki lkeye mensup 4000
ciye yksek tahsil grnmektedirler.
niversitede meslek blmleri de grlecektir
ki, makine ve hukuka kadar dokuz faklteyi iine alan bir
kilata sahiptir. Seksen iki az geri ve smrge lkelerin-
den 4000 kadar bu niversitede Dikkati eken hu-
sus, lke bu okula eskiden gibi
niversitede seksen iki lkeden % 30 Latin Amerika, % 20
Afrika,% 15 Arap,% 10 Endonezya;% 10 - 30 Sovyetlere dev-
Trkiye'de Sol Hareketler 1 719
letlerden Bu niversite, 1966
kadar Trkiye iin 16 bir burs Bu gne ka-
dar Avrupa yoluyla bu niversiteye drt ol-
Almanyada bir ya-
na, gerek Lumumba niversitesindeki gerekse Moskova
Devlet niversitesinde okumakta olan yurda
niversitenin rektr ile bir Sovyet istihbarat su-
Bu ilkin Albay Pavel Dimitriyevi Yerzin
idi46. tayin edildi. Sonra onun yerini Galubov
Pavel Yerzin, Trkiyede 1953 - 1957 Sovyetler Bir-
Bykelilik Ve bir Sovyet istihbarat

niversiteyi idare eden, Rus (K. G.B. ve
G.R.U.), guruba
1) Sovyet casus olmaya
2) Komnist Parti
3) Ne parti ne de aparat sadece
Sovyet lkelerine dndklerinde tu-
tacak elemanlar.
nc guruba girenler, ok olan lkelerin
iseler, kontrol birlikte, fazla tazyik gr-
mezler. Tahsillerini gz yumulur. olarak
az iseler, bahanelerle niversiteden
Sovyetler, burs olarak verdikleri her
Grlyor ki, "Patrice Lumumba Dostluk niversitesi"nde btn
normal nceki "Mazlum Enstit-
s"nden bir gaye gzetmemekte, 4000 fa-
klteler, aparat, militan, parti idarecisi gibi, ihtilalci
rilmesini kamufle etmekten bir
Komnist Blokta Yapmak zere

Komnist blok niversitelerinde okumak zere toplama
usulleri ve daima Resmi hkmetler kltr an-
Blok tecrbe ve temaslar Bu bilgi, ge-
olan lkelerin resmi programlarda
En gayri resmi tutum, komnist veya
gren veya yapan kurullar seip on-
lara burslar teklif etmektir.
(IUS) ve Dnya Demokratik Genlik
Federasyonu (WFDY) gibi gizli komnist ta-
gzkmekle beraber, gerekte Sovyet kontrol
720 1 Aclan
zellikle CPSU ve genlik kolu KOMSOMOL kontrol eder ve
her iki da Sovyet hkmetinden fon temin eder. da
olan lkelerdeki genlerle ok ilgilenmektedir. Milli
rinden olan lkelerde bulunan IUS' nin
siyah Afrika iin, Arab iin ve Cakar-
ta'da Gney Asya iin bir blge brosu Burs
her fazla olan lkeye 250 burs verir. Birok
devleti burs idaresinin bir IUS'e

olan lkeden bir politik veya mesleki uy-
lmek iin ilk Dnya Genlik Festivali, veya Dnya
Genlik Forumunda ortaya Bu gibi gizli uluslara-
komnist veya Blok genlik veya ta-
tertiplenir ve olan lkelerden buraya
olur.
kendi veya okurken, uluslara-
ve milli teklifler de
ve ve Orta Afrika' da, Afrika (WASU) IUS ve
Blok Afrika' da, Afrika
Genel (UGEAO) ve Fransa' daki, Siyah
renciler Federasyonu (FEANF) Sovyet Blok olarak kul-
Blokun devlet genlik da olan lke
rencilerine burs verirler.
olan lke temas kurma sade
genlik ve zellikle gen sen-
gizli komnist olan Dnya Federasyonu
(WFTU) ve Bloktaki sendikalar
olan blgelerdeki komnist, Sovyet ve ilerici
partiler, isteyen gelecekte ye olabilirler midiyle,
Sovyet blok gitmek yaparlar. Komnist
blokla olan dnya dostluk ve kltr
ilerlemesiyle ilgilenen bazen eder. (Mesela, Sovyet-
lerin lkelerle dostluk ve kltr kurma dernekleri,
Sovyetlerin Asya ve Afrika lkeleriyle birlik kurma komitesi, Asya -
Avrupa Birlik Bazen Sovyet blokundan gazeteciler
gizli resmi dnen temaslar ku-
rarlar. Komnist blok elilikleri kltrel
karak, ilgilendikleri- blge veya blgeler
rencilerine burs verirler. Hatta gazetelerle, veya risalelerle
propaganda Blok veya gizli bir komnist
latla temas kurmaya
toplamada milli zellike nem
Trkiye'de Sol Hareketler\ 721
verilir. Gittike daha gvenilir, faal komnist hizmetlileri
olarak yeler, memleketlerindeki burs kabul
edici mektup yazmaya Tatilde mem-
leketlerine dnen yeler genellikle serbeste seyahat ederek
yeni temaslar kurar, eskilerini tazelerler. Komnist Blokta
okumakta yznden oraya hevesli
lerle lkelerindeki politik ve sosyal du-
rumu bilmeleri, burs
verilerek semekte yarar..
Komnist Blok niversitelerinde Okuyan
Endoktrinasyonu
Sovyet okumaya davet edilen her
Sovyet hizmetlisi gzyle Orada okurken, sistemli politik
nim ve endoktrinasyona tabi tutulur. faal militan olmaya
iin yollar hep birden veya teker teker Ge-
olan lkeden gelme hizmetli "milli grup" da lider
durumuna gemesi beklenir. Bundan sonra endoktrinasyon, kom-
grevini "milli grup"lar zerine
Komnizm teorisi dersleri 1960'da sosyo -
politik zorunlu itiraz beri, ders se-
imlidir; fakat yine de dersi almaya
maddi imkanlar vadedilir almazsa, durumunu
kaybetmekle tehdit edilir. bu dersi veya
ama az veya ok bu konuda Zaten bu devrede
kimse politik endoktrinasyondan tam kaamaz, nk aka-
demik her ynne Ders ve dil dersleri
politik Ele Komnist Partisinin ta-
rihesi, dine ve fikirler, teorik;: !'v:.c.rxsim - Leninizme bir

serbest da politik (oludur.
Birok olan lkenin sosyal oi,
grup faaliyetlerini Sosyalizm modellerini (mc 'd
gider, ,,:o J<Un kalaba-
resmi geitlerini seyreder. Komnist .
ve Halk Dostluk gecelerine davet olunur
ciler yerli ve dans gsterileri yaparlar ve politik okurlar
v.s.) Burs iin para toplama dnya
problemleri konusunda imza toplamakla grevlendirilir (mesela, G-
ney Vietnam), sonunda ve resmi geitlere beklenir.
Endoktrinasyonun bu kolonyalizm ve emperya-
lizm aleyhinde sloganlar, dolu insani fikirler propagandaya
iin
Sovyet niversitelerinin
ve
ynelik

Sovyet
A. Kosigin yrtyordu
122 J Aclan
maruz Politik duygular pa-
sif rolden, aktif role geer ve bu arada ve iin Bir-
ne
evrenin her ynne ve zellik-
le faal politik bulunma grevini kontrol
ederler. Ekseriya bir 3 - 6 mes'uldur.
(Moskova'daki, Patrice Lumumba Dostluk niversitesinde okuyan
500 Rus, vazifesi grr). Yeni bir gelince,
akademik ve problemlerini eder. ile
gvenini kazanmaya Bu konusu,
ders politik devresinden sonra devam-
itina ve doyurma" bazen rapor

sansr ederek ve dinliyerek bilgi ek-
lemekle Zamanla hi ikna
bir rastlayabilir. tehdit veya yolla
mdahale tepki tedbirli davranmak
bir memleketlisinden gelirse, tabii ki bunu daha ko-
lay kabul eder, Bunun iin, blokun "milli grup" iinden bir yer-
li rehber sistemi
Bir komnist bloku niversitesinde "milli' grup"
genellikle komnist Bazen yerli komnistler hemen
yetkiyi ellerine nfuz edilir
ve sonunda komnist hizmetlileri durumuna
ler yetkiyi ellerine Bu temel prensipleri, belli belirsiz
karara yeni ye ve blmne Daha
sonraki safhada etki nemli grevleri ellerinde tutmakla
yetinirler. Daha sonraki safhada kesif politik hevessiz ye-
lerin ikna edilmesi ve genellikle komnistlik Ten-
kit etmek ve koymakta edenler gruptan veya memle-
ketlerine zamanda da nemli grevler iin seim
ve seimler "Demokratik merkeziyet" prensibine Yetki kom-
nistlere geince, milli grup toplama ve g-
revine tam olarak yklenir. Eldeki bilgilere gre, bir-
ok niversitelerde o kadar ki,
gibi grevlerin tamamen veya
bu milli gruplara
Komnist Blokun "milli grup" sistemiyle tecrbeler en ok
hallerde
1 - Sistem, btn nemli milletlere mensup byle bir
zorunda Sovyetler en
yelik bazen ama, gerekte herkes yedir.
Trkiye' de Sol Hareketler\ 723
Sistemi bytp, iine daha fazla daha az
(mesela, ve
ve Arap Byle daha zor kont-
rol ve idare edilir. Hem de bunlar Pan Afrika faaliyetlerinin nemini
ve bir politik kuvvet olarak Komnistlerin
engellenir ve milli birbirine daha zorla-
Konunun ay sonunda 1963'de Sofya nma-
olunca Bulgar hkmeti bir "Btn Afrika
izin .
2- Komnist blok "milli grup" zerindeki yetkisini
killerde muhafaza eder:
a) hizmetlileri seip
la bu uzun sredir blokunda ve dene-
nip gvenilir veya verilir veya ya-
"milli gruba" her zaman gzden kamaz.
Endonezya hkmeti, Moskova Dostluk niversitesi'ndeki Endonez-
ya milli grubunda ele geirip komnist etkisine koymak
zere, akademik ve politik iyi bir grup yol-

b) Gruplar bir merkezden idare olunur. Komnist blok hkmet
Moskova, Berlin ve Prag' daki brolardan gi-
bi gzkmektedir. Sovyetler milli gruplar Moskovadaki
"Milli Gruplar Konseyi"nden idare edilmektedirler. (Karargah: Dnya
Dostluk Evi) Burada grnrde ufak grevlerde bulunan
Sovyet olan lkelerden gelen yar-
ederler. Bloku lkelerinde, bu kontrol de-
ama orada da temayl grlmektedir.
c) "Milli Grup"la kendi diplomatik temsilcisi iyi
Komnist hizmetliler idaresini tam el-
lerine geirdikten sonra, sefaretleri ile hi isten-
mez. yerlerde gruplar muhafaza Sofya'da-
ki, Gana ile oradaki bilhas-
sa 1963 Resmi mdahaleye imkan veren bu
kiler Bulgar koymak
Hem de bu olaylar, komnist hizmetliler Bulgaristandaki milli grupla-
idaresini ellerine almak zereyken cereyan etti.
Bulgaristan' daki olaylar poli-
tik endoktrinasyonu yoluyla kabul etmeyenlere zor
ispat etmektedir. metoduna kontrol sistemi eklen-
fakat bu sisteme duracak olursa, tehdit ve
Eliliklere ziyaretler kontrol edilir. Posta (mektup-
lar ve gazeteler) sansrden geer. kalma ihtimalin-
724 j Aclan
den bahsedilir. Komnist sistemle sylenir.
Bu durumda memleketine dnmesi hemen hemen gibidir
(mesela, kendi hkmetini yeren yazmaya veya radyo ko-
yapmaya edilebilir). Daha nce de gibi
koyma hapse sonulanabilir.
rencinin ve politik tutumu ile
burs kesilip edilir. Bu are ancak ok acil
olaylarda
Normal olarak, her trl politik durma tutumu politik
min daha ilk yok edilir. zellikle yksek
iin hi olmayanlar, ilk endoktrinasyon safhala-
gerekten komnizmi kabul etmeden durumu idare ede-
rek becerirler. Bir cesur isyan eder ve bir so-
nunda da okuyabilir. Fakat bir elde edilen
bile Sovyetlerin hizmetli
Ktle Halinde Komnist Bloktan

Son zamanlarda edinilen bilgilere gre, olan lke
rencilerinden bir Bloku niversitelerinde
rak, Almanya'ya 1963'de ok (312)
Sovyet niversitelerini ile en kalaba-
milli grubu ediyordu. gruplar, 38 ile
25 ile, 28 ile Somalilerdi. 1962
de byle 115 O da gene 30
renciyle en grup 196l'de, 113 ay-
28'i 1964 Ocak ait
deY'am gstermektedir.
Bu sebeple Almanya niversitelerinde,
niversitelerinde 597 Afrika-
(458). Gelenlerden Almanya'da 123
bilinmeyen yerlere 69'u da tekrar
Almanya'ya gelen 95'i orada kal-
(Bu rakamlar Almanya'da tahsile devam eden
rencileri iine gre, dnenlerin yekt1nunun daha ol-
muhtemeldir.)
gelenlerden bir Sovyetlerde
problemlere benzer problemlerle
1- akademik ve tam
madan ya iyi veya
yeteneksizdi. zaman zaten burs istekleri
Bunun zerine Sovyetler teklif edip, bu du-
Trkiye'de Sol Hareketler J ns
husumetten istifade etmek Esas eskiden
de de politik hizmetliler ama liderlik
bulunmak-

2- anti sosyaldir ve glk ekerler. Di-
sadece daha fazla burs
veya daha yksek hayat elde etmek isteyen Ge-
nellikle bu "geri dnen" tipinin tecrbeyle da zorlukla kar-
gelecekte Bir de gelecekte,
fakat mit vadeden nce komnist bloktaki zel li-
selere Bu dzenin tatbikine stan-
ykseltilip, adaylar daha bir semeye tabi tutulursa, ni-
versitelere daha az istenmeyen girecektir.
Geri dnenlerin
1- Mesleki gelecekleri iin
diplomalar zaman memleketlerinde Resmen
bile, ve konusunda dikkatli davranmak isteyen l-
kelerde resmi memur olabilmek iin bir engel edebilir.
2- Politik evre politik endoktrinasyona za-
man gzyle sonunda Blok taleplerine
boyun sonunda komnist olmaktan Bu mem-
leketten demektir. ve po-
litik ve dini hrriyetlerinin tehdit edilmesinden
3- okurken marxizme dnenlerde hayal
bilhassa oktur. Sosyalizmin gereklen beklediklerini ve
binlerce yoktur.
karar veren birok engellerle
mekte olan lkelerden gelen
kolayca kabul edilmez ve gitmeleri engellenir. nce
ikna yolu denenir. yapan
maddi zerinde durulur. olarak, burs bulamaya-
ve po-
litik zorluklar sylenir. Direnmeye
devam eden memlekete veya bursu deme-
ye zorlanmakla tehdit edilir. ilgi-
liler bu zerinde kt tesire mani
edenler herkesin nnd_e yerilir (me-
sela, casus yerler). Faal direnme tutuklanma ile
Sessizce isteyen engellerle
Daha nceki belgeleri geri almak
iin mraaat etmek Bir
. ilgiliier ona vurup hemen memleke-
7261 Aclan
Komntern
en Belika
smrgecilerinden Kongolu
zenci liderin
Patricia Lumumba

niversiteydi
tine yollarlar. te yandan gerekli
dair belge almadan giderse, bir niversitede uy-
gun bir zor olur. Kurum pasapor-
tuna da el koyabilir. vizeleri kolay Biletler, Ba-
kontrolde
renci gze red edilebilir. hallerde
arkada rehin olarak olursa, kanuni
yoldan yolculuk etmesi
Bylece tek ve kanunsuz olarak
yeltenir, zaman kendisinin neyi bil-
meden. Birok hallerde kendi eliliklerinden de
isteyemezler. Buna sebep, Sovyetlere kanunsuz yolla
girmeleridir. zaman olan bir lke Sovyetlerden yar-
Blok niversitelerinden
etmez.
Konusunda Sovyet
Gerekler47
1960 Prof. Sergey Rumyantsev bir
trenle niversitesi"ndeki
me, gene bir trenle ve emriyle, 17 1960 gn resmen
Her iki trende de niversitenin zerinde durul-
ve bu ama yeni olan milletlere, yne-
tici olmak"
Moskova niversitesinde uzun bir sre olup da tarih-
lerde memleketlerine dnen bir grup
ziyaret ederek ilerini dkmeyi bir grev
bu SSCB' deki ve
rin ve iinde zor
hala Moskova' da yapmakta bir an nce geri dnme-
lerinin ve bununla da yetinmeyip, konunun
Milletlere gtrlmesini,
Daha nceden de Afrika lkelerinden (Togo, Tanganika,
Nijerya ... gibi) Moskova'ya giden gr-
ve memleketlerine dndklerinde
Bu ve sonradan da tekrar edildi. 1960'da sa-
150 kadar olan de yola
edilmemelidir.
Sovyet on ana fikir zerine Her sefe-
rinde ya Sovyet ya da niversite rektrnn ele
dikleri bu fikirlerin M. N. Muhammed, A. M. Hasan, A. H.
M. Baki, M.G. Barre, A. N. Husein, A. K. Adem ve A. M. Soma-
Trkiye' de Sol Hareketler 1727
li ilettikleri
1.
Komnistlere gre Dostluk niversitesi "kapitalist lkelerdeki btn
benzeri tesislerden nk iin bu niversiteye yoksulla-
gelirler".
17 1960 tarihli
"niversiteye aday seilirken gz nnde tutulan ilk kriter
genel kltr seviyesidir".
(Rektr Prof. Sergey Rumyantsev'in 1 1960
Gerek budur;
genlerin SSCB' de niversite ve yksek
kabul iin seiminde gzetilir. Her
den nce, az ok Sovyet bilinen kimselerin akraba ve
Bunun iki sebebi Byle ailelerin
siyasi daha ok gven telkin etmektedirler.
Rusya'da ailelerine moral yapabilme
da vermektedir.
Bunun daha nceden kendilerini komnist propaganda-
olarak veya komnist ya da komnist taraftan
olan kimseler seilmektedir.
Afrika lkelerinin komnist ile
SSCB ve rtsne
brnerek da bir gerektir.
niversiteleri iin kendi memleket-
lerinden yerlerde, zellikle Kahire, Roma, Paris, Bonn, Londra
ve A.B.D. de okumakta olan zel ve ihtimam gs-
terilerek kendilerine gelme Bu hu-
sus, Sovyet liderleri iin byk siyasi nem ve bu ba-
ile yrtlebilmesi iin her trl ve vaad-
lerinden
Bizlerin lkelerine sonra, Sovyet
ile Moskova niversitesine ve tra-
jik tecrbelerimizden sonra btn ile ka-
rar bu aldatma ve parlak vaatlerin
yalanlar ve bizim veya milli kesin
olarak hizmet en bir
2. Hayat
Komnistlere Gre; "Gen olarak kitap,
konferans okul ve iyi bir lzumlu olabilecek her
7281 Aclan
verilmektedir. yemek ve zel kendilerine
ayda 90 Ruble (resmi kurdan 99 Dolar) denir"
Dostluk niversitesi
Oysa gerek neydi? Hemen ki hayata seviyemiz hay-
vanlardan bile daha verilen hcre byk-
kck odalarda sekizer stelik
din ve milletlere mensup olan bu adetleri ve yal-
kendi dillerini .. Ellerine geen para en b-
yk ierisinde bile kesin olarak yeterli yi-
yecek iin bir gnde ila drt Ruble harcamak
Bir ift 3132 Rubleydi. Sert iklimin bizlere bir pal-
to 110-120 rubleydi o da ikinci kalite bir mal olmak Elimizden
kadar medeni bir iin elbiselerimizi ve
Roma' dan birlikte satmak zorunda
Bu Ruslar iin bilhassa lks addediliyor ve iyi fiyat-
lara
birisi ok kt bir hastaneye
yor ve bir" "NEGRO" iinde hi
koridor Bir apandisit iin
hastaneye ve o kadar kt bir tedavi ki, normal ola-
rak on gnde tamamlanacak olan tam iki ay
3. Irk
Komnistlere gre; "Burada hi bir ve milliyet gzetmeksizin,
hepimiz Irk kapitalizm ve emperyalizmi
tur. Komnizm, en yksek doktrini olarak, rengine gre
bu niversite, SSCB'nin Asya Afrika milletlerine
bir
Dostluk niversitesi
Oysa gerek; Ruslar bizi bir kabul ederler. Bize tu-
da buna greydi. SSCB' de srece bize "Kara
maymunlar" olduk. zaman "Siz insan
niz, maymunsunuz; niversitede da gerisin geriye,
dnn" szleri ile
Her yerde bize, sadece merakla bir
ifadeyle ve drtklercesine evresini gen
Ruslar ve bizim kara, beyaz, bizim
ince gibi szlerle alay
Genlik kulplerinde ve umumi yerlerde grnmemiz zor du-
rumlar Birok ,Rus, sanki bir
gibi bizi grnce
Trkiye'de Sol Hareketler\ 729
Bize gsteren bir kimseye ve polis hemen
nazarlarla biriyle dans etmeyi gze
alan bir o anda ve herkesin nnde "orospu" olarak ilan ediliyor
ve kendi Bu
tek tutumumuzu ve neler kontrol etmek
verilen KOMSOMOL ve K.G.B. (Sovyet Emniyet
olan ediyordu.
Bu olaylar, medeni olmayan, aptal kimselerin
Sovyet olan derin bir sonucunu yan-
makamlar, Ruslarla engel olmak
iin ellerinden gelen her ve bylece rasgele
ve Rus) birbirlerini
Bizimle olduka iyi geinen bir Rus ani
ve bir daha hi Ne
muzda, bakir topraklarda zere Sibirya'ya bu-
o, bu ilk kimse de-
ve sonuncusu da
Rusya'ya gitmeden nce da aylarca memleketi
tan ok evrelere ve
lar her trl sosyal kimselerle
Orada hi kimse, renginizin bir duydu-
belli Bir tek defa olsun
tutum Avusturya' da ve Moskova'ya giderken iinden
Almanya' da da gzmzden
Irk ile iin sosyalizm ve komnizmin
olan SSCB'ye gelmek
Bu tecrbelerimiz bizimle birlikte Moskova'da bulunan Af-
elde ettiklerinin
4. Milliyet
Komnistlere gre; belirli koloniyal sistemin
Her gn yeni devletler Asya'ya, Afrika'ya,
Kba'ya Popler ihtilal zaferleri, halk yrtlen milli
mcadelelerinin parlak rnekleridir. Bu lkeler milli kadroya sa-
hip olmadan gerek
17 1960
Oysa gerek; niversite, Somalili bir grup halinde ya-
izin vermemektedir. Polis ve akademik makamlar da buna
benzer bir milli grubu herhangi bir ortak faaliyette bu-
lunmaktan vazgeirmeye
Ruslar bize diye hitap ettiler. Bunun sebebi,
men Somalili ve kabul etmeme-
730 1 Aclan
leri idi. Ama sebep siyasiydi; Sovyetler Soma-
li desteklemektedir. bizimken-
dimize Somalili demememizi ve hazmedememekte-
dirler.
Afrika milletlerinin problemlerine ve Afrika
gayet kaba da ekleyebiliriz. Sovyet
gelen bizlerin,
mek "Btn ta-
bile red Bu ve yerinde gstere-
bilmek iin de, bir olamayaca-
nk Afrika' da siyasi henz mevcut ileri

Bylece bir yandan milli yana ileri s-
rerken, zamanda bu kendi ile So-
mali'ye ile olan gibi) derhal milli hkmran-
grmemezlikten
Kendilerinin enternasyonalist iddia ve evrensel
likten bahsederler. zellikle uyumakta olan Afrika sz
aar, ama Afrika engel olmak iin de elle-
rinden gelen her yaparlar.
Buna sebep de, emperyalizmin ebedi izleyerek ve bi-
zim blnmemizden yararlanarak kendi nfuz ve stnlklerini em-
poze etmek ve el daha da
yi ve ama
5. Dini Eziyetler
Komnistlere gre; "Marxist Leninist tarihi materyalizm doktrini ze-
rine olan komnizm, tabiat itibariyle dinsiz olup, kapitalistler ta-
proleterya zerindeki kudretlerini devam ettirmek iin icad edil-
bulunan dini safsatalardan kurtarmaya Ama bu niver-
sitede manevi hrriyetlerini iin hi bir
Herkes kendi dininin yerine getirebilecektir. Sov-
yet en ve en gerek din hrriyetini garanti eder."
Dostluk niversitesi
Oysa gerek; niversitede dininin yerine yetirmek isteyen
bir kimse iin herhangi bir cami, mabed, kilise veya benzeri yer yoktur.
Sovyet Moskova' da bir tek cami ile bir tek Katolik kilise
ve bir Musevi sinagogu Bu caminin grevi ise hem bir mze gi-
bi, hem de ziyaretiler iin Hipokrat bir vitrin olarak
Mslman bir lider Moskova'ya gelince, SSCB' de ne
kadar hrmet grdklerini ve ne derece hr
olarak, ilkin bu camiye gtrlr. Gerek ki, ziyaretiler ca-
Trkiye'de Sol Hareketler l
miye polis refakatinde gitmelidirler. Aksi halde "dini hurefeye"
limli olanlara ok bir kin besleyen militan Konsomo-
letskiler fena halde taciz olunurlar.
Ruslar, bizlere niversitede dinimiz sorular sor-
ve her seferinde de alay ederek, ve dini
szler biri islam di-
ni umumi bir yerde Komsomoletskiler
dan hcuma Oysa sadece kendisine

Mtecaviz Komsomoletskiler, bu
rularken, "Sovyet devletinin cmert yararlana-
rak, kapitalizmi olan irkin ve kirli bir din pro-
tepkide" ileri
Gelenek ve greneklerimizi bildikleri halde, bize domuz eti
bir de ki bu bir
bizimle alay etmek ve bizi kltmek iindi.
6. Polis Eziyeti
Komnistlere gre; Sovyet ve ile
ynetilen byk bir ailedir. Sovyet Devleti ve sizlerle ilgilenerek
btn ve zellikle canla mcadele ederek ken-
dilerini kapitalizm ve koloniyalizmin olan in-
sanlara sevgisinin belirli bir gstermeyi
Rektr Rumyantsev'in 1 1960
Oysa gerek; niversitenin misafirleri olarak Moskova' da bulun-
sre iinde, polisin bizi ve elbette
ki Bunu hissediyorduk. her hareket gzetleni-
yor, her casusluk faaliyetinde bulunuluyor,
sorguya ekiliyor, aranmalara maruz ve e-
sebeplerle bin bir trl
da iken, o lkede gibi gezmekte serbesttik. Ama
SSCB'de, terk etmemiz veya belirtilen yollardan
kesin olarak bir blgele-
re ve zellikle zorunlu ile binlerce gencin bakir
topraklara gitmeye msaade istedi. Kesin bir red Bu, tama-
men aptalca bahanelere ve sebeplere Yok
za devam (oysa geziler tatillerde yok
vs. vs ...
Devlet polisi, bizi durmadan bulundurdu ve SSCB'nin
btn verici, bize de
tatbik etti. Buna ek olarak, Komsomoln faal yeleri (SSCB'nin en
militan genleri) de bizi olarak ve hatta daha byk bir inat
7321 Aclan
ve kt niyetle gzetledi. iimizden herhangi biri, istedikleri. her
zaman kendini fikirlerine Ruslar
kendisine bir casus ve emperyalist gz ile Evimize
dnmemize etmeleri iin, bir sefarete
zaman, izlenerek ekiliyor, engeller sorgu
suale, ve kk muamelelere Bi-
zim bu yerlere Allah bilir hangi ihanette (SSCB'ne bulunmaya
syletmek iin direnmekteydiler.
En haince tahriklere Bir gen erkek veya bize
ve bir konuda olursa, hemencecik Kom-
somoletskiler ve hatta polisler yerden bitercesine evremizi sarar ve bi-
zi SSCB aleyhinde propaganda yapmakla Son zaman-
larda iimizden birisi byle bir olayda o kadar feci bir dvl-
ki bilahare Aftaraya Gradiskaya hastanesine ve bu
hastanede hafta kadar tedavi edilmesi
Bir gecesini hi Bu geceyi beraber kutla-
mak iin Rus davetliydik. daha henz gir-
ki idarecisi (bu kimseler Devlet memuru olup, zellikle
ikamet binalarda K.G.B. yesidir-
ler) polis memuru ile geldi. bir aramadan sonra, hepimizi
polis karakoluna gtrdler ve kaynaklardan ev sahibi arkada-
ve bizler yeterli bilgi gelinceye kadar Ne-
den sonra serbest bizi evine yalvararak
kendileriyle bile istediler.
ertesi gn resmi makamlarca olan tehditler savu-
ruldu. son verecekler ve bizi ormanlarda lmek
zere gerisin geriye gndereceklerdi ...
7. Casus Seimi ve
Komnistlere gre; sizler de olan ko-
mnizme tutulacak bizi bundan tr nemli olan
sizlerin namuslu insanlar ve bu niversiteden sonra anavatan-
iin
17 1960 gn
Oysa Gerek; Gizli polis ve Komsomolun ze-
rindeki ve tehdit ve iki ynl
Sovyetler srece bu kimseleri kontrol al-
bulundurmak ve Sovyet kendilerine
temin etmek; ilerinde en olarak belirenleri seerek, nce
Moskova' da kendi sonra da gene kendi lkele-
rinde casusluk ve siyasi propaganda Bu iki
ynl iin ok yol ve aletler
Trkiye'de Sol Hareketler 1 733
Gelen ve giden Sovyet sansre tabi
tutularak ajan ve muhbir olarak en uygun kimselerin seilmesine
Somaliya'ya ve ailelerimize
hi bir zaman adreslerine
sistemlerle, polis olarak lkelerimiz-
den tecrit edilmemize kadar, yorulmaz, ve ok ide-
olojik propagandalarla komnizmin belirterek, Sovyet li-
derleri bizlerden yok kendileri iin ajan
Bu metotlara ek olarak, hediyeler, yksek para vaatleri, zel im-
tiyazlarla
kurmaya muvaffak Bu yolla "Somaliya
ama bunun Sovyetler
dan ve kendi iin bir dzen bildiklerin-
den bu red
olanlar, Sovyetlerin ayart-
ma ve tehditlerle siyasi ajan ve kendi z ve aley-
hinde casus olarak kullanmak istediklerini biliyorduk. Bu sebeple, e-
Oysa,
Sovyetlerin kendi ihanet etmek isteyenlerle
teki grup ediliyordu.
Sovyet bu genler gerekli bilgileri -
aileleri, sosyal evreleri, ve saire
- sonra usanmaz bir azimle bu kimseler
zerinde Taa bu lkelerine dndklerinde
Sovyet emperyalizminin olarak gelene kadar.
8. Komnizm Telkini
Komnistlere gre; "Herkes Dostluk niversitesi'nin ok derin bir insa-
ni' ve adil bilir. Bu niversiteyi amakla gen devletlere kali-
fiye iin etmek istiyoruz. daima artan
genler Asya, Afrika ve Latin Amerika' dan Moskova'ya gelir,
iinde yapar ve kendilerini Bu
lere kendi siyasi ve ideolojilerimizi empoze

17 1960 gn
Oysa gerekte; btn ve tek-
nik bilgilerini verecek yerde siyasi
ve gsterilere propaganda telkini din-
lemeye mecbur
zellikle durmadan sistemi vme-
ye; sisteme, liderlerine, Sovyet ve Sovyetlerin insanla-
hrriyetlerinin yolundaki olan
7341 Aclan
belirten bildiriler edilmektedirler. Propagan-
da ve gsterilerde bulunan
Sovyet ve propaganda Sovyet
siyasi ve haberi bile olmadan

Bu korkun kalmak Grme-
mize izin verdikleri gazete, kitap ve dergiler sadece komnizmden ve
bunun zaferlerinden bahsedenlerdi. Radyo
dan gelen haberleri ya tamamen bilinemezlikten gelir ya da btn ile
sadece Sovyetlerle ilgili konulan methederdi.
Serbest fikir teatilerine, iyi ile kt,
ideolojilerde mmkn olan samimi ve dostane seminerlere Sovyetler
rastlamak mmkn
Bu propagandaya - ve grdklerine ka-
larak ve hrriyetini muhafaza ederek - kendini Sovyet-
lerle kabul etmeyen, kendi kullanarak karar
verenler bir hain olarak tecrit edilir ve
kendi lkesine bile iftira ve sulamalara
Okulla gibi bir Moskova' dan Sovyetler
muvaffak olur ve aleni tenkid
ederse, Sovyetler hemen bildiriler ya-
iin harekete geerler. Okulla iki
renci Omar Muhammed ve Muhammed Abdi, Okullo'nun szlerini
yermeleri Londra'ya bedava seyahat ve tekliflerle ayar-

Komnistler, bizim Sovyetler ektiklerimizi ve grdk-
lerimiz szlerimizi duyar duymaz, propaganda mekaniz-
derhal seferber ederek, szlerimizi tekzibe So-
maliya' da bizleri Amerika' ya tah-
rik olarak ilan ettiler. bulundu-
Roma' da, Komnist Partisi gazetesi ve geen
iki bizleri tembellik ve itham etmekten
geri
9. niversitenin
Komnistlere gre; "Tarihte ilk defa, ok bir endstri, kltr
ve teknik kadroya sahip bir devlet, son zamanlara kadar smrge idare ve
hala da bulunan insanlara aarak en temel
olan bilimi
17 1960 tarihli ilgili
Oysa gerek; Dostluk niversitesindeki derslere devam ederek iyi
bir mhendis, doktor, idareci veya teknisyen
Trkiye' de Sol Hareketler l n:
herkes byk bir hayal Akademik pro-
gram o ki, marksist endoktrinasyon ha-
ricinde temel bilgilerinden hi bir vakit
bulamaz. da, milliyet ve kltrel sa-
hip olan gibi gayet nazik ve zor bir grevi
racak nitelikte Tam ile ya
hi yoktu ya da yetmemekteydi. Bunun sonucu olarak Afrika-
setikleri konularda sadece teorik bir grmekte
ve tatbikat iin hi Seilen derslerde
nim ikinci Rusa ve siyasi indoktrinasyon iin
Bu Sovyet yeteri kadar gstere-
meyenler devam edememektedirler.
10. niversite'nin Gerek
Komiinistlere gre; "Dostluk niversitemiz bu gn 59 lkenin temsil-
cilerini bu niversite kendi gele-
neklerini yaratacak ve insanlar kuvvetlendirecektir"
17 1960 gn
"Bu niversite az lkelere teknik ve bilimsel kadrolar
tirerek, istikballerini etmek iin kurul-

Rektr S. Rumyantsev'in 1 1960
Oysa gerek; Kahire ve Roma' da niversitelerde sakin sakin
nimimize devam ederken, bizlerle temasa geen komnist
Moskova' da gerek gerekse ilerlemesi
iin ok lzumlu olan zel bir
dir. Talihsiz tecrbelerimizin kesinlikle syleyebiliriz ki bu
kimseler bizi tam Bilimsel ve mesleki alan-
larda hi bir gibi, gerek vaktimizi gerek-
se enerjimizi yok yere Sadece, gen (bizden
sonrakilerin) bu propagandaya engellenmezse lkelerimize
ne gibi zararlar olduk.
Dostluk niversitesinin, Moskova niversitesindeki
iin zel ve komnist lkelerindeki Afrika Ensti-
tlerinin sadece tek bir Her lkeyi Sovyet emperyalizmi-
nin idaresine sokacak bir ynetici
Afrika lkelerindeki en verimli genleri kendi celbet-
mek suretiyle Sovyet liderleri, - Ba-
kaybolmakta olan koloniyalizminden ok daha - top-
lumsal, kltrel ve manevi bir koloniyalizasyonunu hedef

7361 Aclan
Maalesef, bu gerek ancak komnist vaat
tam aksine, bir tecrbe sonunda mmkn-
dr bizler gibi.
lkelerde yapan btn
sadece bizler, Sovyet emperyalizminin Afrikadaki ka-
bul iin, fena muamele ve yurdumuzda bu
tecrbeleri edinerek bulunuyoruz.
isteyen gerek hangi ta-
rafta karar verebilmeleri iin btn
ve genlerin bu hakikatleri bilmelerini hararetle ar-
zuluyoruz.
Komnist lkelerde ve Kltr4s
Komnistlerin imkanlar, teknisyen ve ye-
idareci kadrosu pek mahdut bulunan ve yksek tahsil vermek
iin kendi kafi gelmeyen Afrika hkmetlerine son derece
cazip gelmektedir.
beri etmekte-
dir. Bu gn sadece de deniz lkelerden 60.000 den
fazla talebe -btn komnist memleketlerde ders gren talebe-
lerin iki fazla
Komnist memleketler bu sahada Dnya Harbinin sonuna
kadar nemli bir aba sarf etmediler. 1965'den ncesine kadar da Afri-
ancak bir ka tane komnist bursu
Umumiyetle, komnistler bu ya diplomatik
yahut da Dnya Demokratik Genlik (WFDY) ve
Talebe (IUS) gibi
fertlere
Birok hkmetler burs verilen namzetlerin akademik kabiliyetle-
rine gre de, komnizmi benimsemeye derecesine gre
fark iin bu metod
birok Afrika hkmetleri, namzetlerin seiminde kendilerine
istemektedirler.
komnist memleketlerde 23.000 den fazla talebe
(sadece Fransa, Almanya ve Amerikadaki 188.000 Afri-
mukabil) bulunuyor. Bunlar bilhassa ilmi teknik mevzularda
tahsil grmektedirler. ekoslovakyada, Almanyada ve Sovyetler
byk talebe fakat komnist in ve Afri-
ka' dan talebe ekmeyi yahut da zor
Komnist lkelerdeki pek kendileri iin mesela
Moskovadaki Patrice Lumumba niversitesi gibi hususi mer-
kezleri olmakla beraber, milli niversitelerde ve kolejlerde oku-
Trkiye'de Sol Hareketler 1737
derecelerin veya akademik
ti nk bunlar lkelerde nadiren kabul edilmektedir.
talebeler yerli talebelerin kt muamele-
lere ve tehditlere maruz ve huzursuz oluyor. 1963
Bulgaristan' dan byk bir talebe g oldu.
1963'te yzlerce talebe bir talebenin esrarengiz
lmesi zerine, Moskovadaki Meydanda grlmedik bir
Nisan 1965'de de talebelerin boykot
zerine Sovyet resmi' 29 talebeyi memleketlerine
iade etti.
Bulgar resmi Talebeler za-
man Sofya' da bir huzursuzluk Dersten, Teknik Kolejindeki
Alman Komnist Partisi organizatrlerinden biri de bu
trl talebe ifade "Ken-
di talebelerimizin menfaati iin, bir talebe ii-
mize imkan
Birok talebeler Sovyet Rusyadaki protesto ettiler.
Moskova "Lumumba niversitesi"ndeki bir talebe kendilerinin Sovyet
talebelerinden ve talebelerden edildiklerini syleyerek
yette bulundu. Bak gibi daha uzak blgelerde bu daha
detli ok muhtemeldir. in'e giden bir ka talebe bu
ve inlilerin stnlk
lisan bunlar iin byk bir problem etmektedir. Ga-
yet Rus, Avrupa ve hatta in dillerini zorun-
da kalan talebeler, ders doktrin gayesi ile
da
Komnist niversitelerde tatmin olmayarak tale-
belerin sylediklerinden gre, hakiki bir kom-
nistler iin ikinci derecede nemlidir.
Birok Afrika hkmetleri, memleketlerde okuyacak tale-
beleri o memleketin kendilerinin semesi sy-
ledikleri halde, hadiseler gsteriyor ki komnist lkeler daima
hayal ve mtemadiyen komnist doktrinini en
iyi benimseyebilecek talebelere vize ve msaade vermektedirler.
Baku' dan gnderilen talebelerin bu doktrin
lama metodu vericidir:
byk bir beyin ile bozuldu. niversiteden ok
bir doktrin idi."
Komnist niversitelerinde talebenin karakterine,
derslere ve burs temin etme yoluna kendi hkme-
tinin bilgisi ve pasaportsuz olarak -ki hala yle
kesif bir doktrin talimine msaittir. Kendi hkmeti-
7381 Aclan
nin himayesinde daha bir muamele grr. Komnizme
ilgi gsterenler -veya komnizmi sylenince msait
davrananlar- hususi ders grmekte yahut da normal ders sa-
atleri toplanan gruplar iinde
hcum etmeye ve komnist Af-
hakiki dostu olarak gstermeye ok gayret sarf edilmektedir.
Komnistler ve tertib ederek Afrika-
talebelerin bu bir olmak zere,
ve komnizme vgleri destekleme-
leri bekleniyor. Komnizmin gstermek zere sanayi, zi-
raat blgelerine ve sosyal muhitlere geziler tertip ediliyor, fakat bunun
komnist sistemin gerekleri ile iin
talebelerin hareketleri
Komnist cemiyetin ok gvenlik ve muh-
birlik bu guruba gvenilir komnistlerin talebe
da- birok talebeleri istenen zorla-
makta ve resmi kabul edilmektedir. Bu
riayet iradi bir olmakla beraber, zamanla bir
ve nihayet bir insiyak haline gelmektedir. Maamafih yine de
yzlerce talebe komnistlerin bu bozucu fark
ettikten sonra tahsillerini terk
Sovyetler ve Avrupa memleketlerinin byle zahiri bir
akademik tahsil zerinde ehemmiyetle inliler,
dikkatleri bilhassa in ve Afrikadaki askeri kamplarda gerilla harbi ta-
limine teksif inliler, Afrika' da bu kadar apta tem-
silciliklere sahip olmadan nce, Pierre Mulele gibi asi liderler in' de ye-
ve da isyan iin
na Kongo devam mddete inliler,
Kongo (Brazzaville) ve Burundideki elilikleri talimgahlar
Bulgar, Kba ve Cezayirli gerilla da Kon-
golu ve Portekiz
ve Almanya komnistlerinin "Komsomol"
terbiyesi de -genlik liderlerinin tatbiki maskesi bu ka-
dar tehlikeli, fakat daha az gze arpan bir metodudur. Bu
hakikatte bir siyasi doktrin ve tahrik tekniklerinin, siya-
si ve kitle hareketlerine nfuz etme fa-
aliyetlerinin mahiyetini Acemiler komnizme
derecelerine gre buralarda toplanarak ve huzursuzlukla-
mahalli husumetleri istismar etmek zere memleketlerine gnderilir.
Komnist lkeler Afrikada her bilgiye duyulan
gittike daha ok istismar etmektedirler.
Afrika' da muhtemelen en kuvvetli propaganda radyodur.
Trkiye' de Sol Hareketler 1739
Afrika dilinde -Swahili- ilk komnist radyo 1960
Moskova 1961 Temmuz'una kadar
Prag, Berlin, ve Sofya da ve
komnist radyo haftada 205 saati 1965
na kadar bu miktar haftada 384 saata Moskova,
ca, Swahili, Amharic, Portekiz, Hausa ve Somali dillerinde
bu 384 saatin 126 saatini dolduruyor. Pekin radyosu-
nun Zanzibar, Madagaskar, Mauritius ve Reunion ada-
inli komnistlere hitap etmektedir.
Komnist radyolar hcum ediyorlar, kom-
nistlerin Afrika ve Afrika memleketlerine yap-
komnist sistemini ve onun sulh iin, silah-
iin mcadeleleri vyorlar. Afrika
haber ve yorumlar gayet bir veriliyor. Bu malzemenin b-
yk bir muhtelif blgelerindeki komnist haber
temsilcileri Siyasi yorumlarda, Tom Mboya
gibi mutedil liderler tenkid edilmekde, buna mukabil Oginga Odinga gi-
bi vlmekte ve bunlara bir yer verilmektedir.
1961'de Moskova radyosu "Sovyet - Afrika Asya Ko-
mitesinin Sesi" bir ve bunun (dinleyicilerin
"Sosyalist Devletler" cevap veren yeni bir pro-
grama Prag radyosunun da Afrika' da bir ok "dinleyici"
klpleri, ve bilhassa Afrika iin bir dergi-
si
Komnistlerin hkmet kontrol haber ikili bir
rol Bunlar, haberleri parti uyacak
de tahrif ve adapte ederek, komnistlerin gi-
bi, siyasi nfuz ve fesada hizmet ediyorlar. Yeni in Haberler
(NCNA) Darsselah'daki muhabiri Brazzavillededir)
Kao Liang Burundideki in zemin
ve 1963'de Ruvan'da yapmak iin Watutsi'H srgn li-
der Mwami Kigeri ile temas halinde Memleket-
leri haber kullanmak ve seyahat hrriyetine sahip
olan komnist ajans gazetecileri, gizli istihbarat iin kom-
nist ok daha msaittirler.
Yeni in Haberler Kahire' de, Rabat' da, Akra' da, Ko-
nakri' de Tunus' da, Adisababa' da, Darusselam' da Bamako' da, Ceza-
yir' de Mogadishu'da, Nairobi'de ve Brazaville'de temsilcilikleri var-
Bu muhabirleri henz blgelerin
srgn "milli mcadeleleri
da mlakat yapmak iin ihtisas
1965 Temmuzunda Nairobi'deki, NCNA muhabiri Wang Tek-
7 40 1 Aclan
Ming edildi. Onun mevcudiyeti "milli iin tehlikeli"
Wang Tek-Ming'in iktidardaki "Kenya Afrika Milli Birli-
Partisi'nin sol kanat da dahil olmak zere hiziplerle
tespit
TASS resmi Sovyet haberler Bu muhabirleri de
hep Sovyet olup, ekseriyetle propaganda tahrik veya is-
tihbarat Onyedi Afrika lkesinde hal-
lerde tek bir muhabir bir ka devlete birden bakmakla beraber) TASS
temsilcisi bulunuyor. 1961'de zahiren gayri resmi bir ajans olarak ku-
rulan Novosti da Sovyet bir orga-
ek (CTK) ve Alman (ADN) da Afrika' da fa-
aliyet gstermektedir.
Byk komnist devletleri propaganda takviye et-
mek zere lkelere iin teknik ve bu
memleketlerin komnist bylece sempati gstereceklerini
umuyorlar.
Bu Afrika'ya -bilhassa Gana, Gine
ve Mali'ye- Sovyetler Gine' de ve Somali Cumhuriye-
tinde radyo kurmak gibi projeleri ile
Bir radyo istasyonu da Kenya' da bulunuyor. Almanya,
Mali ve Tanzania'ya matbaalar verdi; TASS, ADN ve CTK' da birok Af-
rika ajans haberleri almak zere tehizat kurdular.
kadar talebe, byk Sovyetler ve
ekoslovakya'ya olmak zere, gazetecilik ve radyoculuk tahsili iin
komnist lkelere gittiler. Rus da, Gana Radyo Kurumun-
da olarak in, Kenya'ya ve Zanzibar'a mat-
baa makineleri; Kongolu asilere de 75 bir verici cihaz gn-
derdi. Tanzania'da da iki tane kuvvetli radyo vericisi
Komnistlerin malumat planlamakta
gsterdikleri kabiliyet ve dikkat, kitleye hitab eden
verdikleri ehemmiyeti belirtiyor. Mali'deki durum, yer-
lerde iin bir rnek
Mali' de komnistler yksek devlet kullanarak
bilmektedirler. Gazetecilik (IOJ) vekili
ve bu Mali Milli Gazeteciler (UNJM) olan
Turizm ve Haber Alma Mamadou Gologo yoluyla bir ok te-
maslar bulunuyorlar. Pan - Afrikan Gazeteciler sa-
Genel Sekreteri ve Mali Modibo enfor-
masyon Doudou Gueye ise IOJ'nin eski vekilidir ve
halen bu mnasebetleri devam etmektedir.
Enformasyon malzemesi Mali'ye, esas itibariyle, hkmet kontrol
olan ve hepsinin de Mali' de bulunan haber
Trkiye'de Sol Hareketler 1741
(TASS, CTK, ADN ve TANYUG) girmektedir. Mali ve ek H-
kmeti 1961'de bir zerine CTK 1963'de Mali
haberler ve Mali gazetecileri zere ekoslo-
vakya'ya Mali Hkmeti ekoslovakya' dan radyo vericisi
ve makineleri gibi cihazlar ve ADN'den de komple bir
laboratuvan Mali gazetecilerine verilen daktilo makineleri, mo-
tosikletler, teypler ve bir ofset makinesi de komnistlerin, Mali en-
formasyon servislerine bir
Bununla beraber, IOJ'nin Santiago' da son
birinde Mamadou Gologo, "sosyalist" lkelerin ve Haber Ajans-
ok iin tenkid etti. Mali enformasyon
servislerine Sovyetler Polonya, Yugoslavya, ekoslovakya, Do-
Almanya ve bahsetti, fakat komnist gaze-
tecilerin komnist olmayan lkelerin gereklerine intibak etmedikleri-
ni syledi. Bunlar, Afrika lkelerinin ilerlemelerden ziyade
folkloruyla Bir Afrika lkesinin ve
iktisadi durumu ile ilgilendikler zaman da sadece kendi memleketleri-
nin zerinde Gologo,"Sosyalist"
gerek Mali gerekse, Mali'yi ilgilendiren haberler
dan da ilave etti,
bir tenkitten istisna etti. inliler uzun bir zaman ga-
zeteciler iin en tesirli olacak grme - tek-
niklerini zaruretine
Byk apta propaganda mdlzemesi -birok Afrika devletle-
rinin komnist yasaktan kurtulmak iin bilhassa
Avrupa ve Hong-Kong yoluyla-Afrikaya gnderilmektedir. Misa-
fir heyetler, diplomatik ve ticari misyonlar ve mahalli kitap
da propaganda gayet
mal olan ssl magazinlerdir. Moskova'dan Sovyetler
Sovyet filmi, Sovyet Yeni Zamanlar, Kltr ve Hayat dergileri;
Komnist in' den de Peking Review, Chinese ve China Re-
constructs dergileri.
Cezayir' deki "Afrika gazetesinin in
"Revolution" dergisi Afrikada kadar, Asya ve La-
tin Amerikada' da ok sahaya bir
in gazetesi "Eveggreen" ise, 1964 Nijerya hkmeti tara-
yasak Bu dergiler maliyet ve ok
bir para ile inliler cazibesini
iin, onlarla birlikte resim ve takvimler de vermektedirler. in propa-
ganda taaruzu Afrika gazetelerinde ilan ve reklamlarla destek-
lenmektedir.
komnist Dnya Genlik (Dnya Demokratik
7 4 2 I Aclan
Genlik Federasyonu Dnya Talebe Haberleri (Milletler Ara-
Talebe ve Btn Dnya da kendi
gndermektedirler,
1964 Eyll'nde lene kadar profesr Potekhin ynetil-
olan "Sovyet Afrika Enstits", Afrika marksist - Leni-
nist pek ok tarihi ve kltrel kitaplar
diyor. Potekhin, 1959'da Moskova'da bir konferansta, Rus Af-
rika en nemli vazifesinin "Afrika ait tarihi
hakikatleri ortaya (Yani Afrika tari-
hini marxist - Leninist yazmak.)
Bu kasden tek ayni Enstitnn mdr
1963'de
"Biz ve kyl hareketlerinin hususi vehelerini tetkik
etmeye mcadelesinde rol ile ve
milli demokrasinin bir temeli olmak zere ve kyl ara-
ile ilgileniyoruz."
"Sovyet Afrika Enstits", yeni mdr V. G. Solodovni-
kov'un idaresi Afrika meselelerine daha pratik bir
1965 ''Sovyet Akademisi" prezidyumu, Af-
rika Enstitsnn hedeflerini ve bu daha te-
sirli meselesini ele Belli ki bu mevzuda
. Prezidyum, Enstitnn Afrikadaki iktisadi ve sosyal
- politik kafi derecede bnyesinin sakat
Sovyet Afrika yeterli bir koordinasyon
kanaat getirdi. Fakat Enstit, yine de bir akademik
messese olmaktan ziyade, Sovyet bir olarak

Enstitnn Afrikada hareketi mo-
nografileri, Afrika Tarihi" zerine denemeleri, "S-
Yeni "Afrika ve Milll Meseleleri" ne
dair ve bir "Afrika" ansiklopedisini ihtiva ediyor.
1962 Akra'da toplanan ilk" Afrikanistler Kongresi-
ne" Sovyetler Polonya, ekoslovakya, Macaristan ve in' den
delegeler ve misafirler Bu kongrede, Afrika tetkiklerini
tirecek bir istendi.
men Potekhin taslaklara
Komnist yaymak zere filmler, sergiler ve klt-
rel mbadelelerden de istifade edilmektedir. Sovyet Dkmanter Film-
leri Merkez Brosu, Afrika lkeleri pek ok propaganda fi-
limleri Bunlar "Mcadele Kongo" ve "Afri-
ka Zincirlerden Kurtuluyor" gibi filmler bulunuyor.
Somali' de, Gine' de ve Mali' de gsterilen in filmlerinin ek-
Trkiye'de Sol Hareketler 1743
seriyeti, Afrika dillerinde Ekim 1963'de inliler So-
mali'ye filmler ve sinema hediye ettiler. (1962 da
Ruslar byle hediyeler inliler ayni zamanda Kongo ha-
diseleri zerine iki tiyatro ve bir bale eseri
Afrika devletleri ile sosyalist devletleri yzden fazla kl-
trel ve bulunuyor. Bunlar ara-
edebi eserler, radyo ve malzemesi, filim, sanatkar ve atlet
ekipleri mbadelesi de
Afrika ve sosyalist memleketleri biribirine dostluk der-
nekleri de bu faaliyete etmektedirler. Sovyet - Afrika Dostluk
Uganda'da, Mali'de, Gine'de, Togo'da, Madagaskar'da,
Volta'da, Nijerya' da, Sierra Leone'de, Gana'da, Somali'de, Su-
dan'da ve Tunus' da ilk alt - komitesi
lara ait Afrika edebiyat ve Dernek, Mos-
kova'dan Swahili dilinde yapar, radyoda tertip
eder, edebiyat ve mzik konserleri verir. Afrika milli gnlerini tesid
eder. Sovyet turistleri bu himayesi ziyaret
ederler. Birok Avrupa lkelerinin ve in'in de Afrikada dostluk
cemiyetleri
Gnmzde Sosyalist Okullaf49
genlerin tercmesini bir iki
nce ve Afrika Bu sre iinde, Af-
rika' da siyasi daha da sratli bu 1966
en ok ilgi eken bir blgesi haline geldi. Afrika' da
askeri darbeler birbirini kah kah sola sonu-
cu hem Afrika hem de teker teker Afrika lkeleri-
nin ekonomik belirli bir gerileme gze arpmaya
(Bu durumdan gerek Afrika lkeleri, gerekse, Afrika-
da bulunan kapitalist lkeler zarar grmektedirler.)
nce, Afrika' da bir huzursuzluk, bir
gittike
Bu durumda, gen Sovyet Blokundaki ve
bu alanda kaydedilen son zerinde ok dikkatle
gerektirmektedir.
(Sovyet peyki) lkeler de, Sovyetler izin-
de yryerek, Afrika devletleri ile kltrel mbadele maskesi
ve art dayanan adeta, ide-
olojik harb ve zellikle gen nesillerin etkilenmesi Sovyet-
ler ile ki, bir yandan Moskovadaki
Lumumba niversitesi te yandan Avrupa' da da bu-
gn 3.000 kadar yksek (Bir o kadar
7 441 Aclan
gen de Sovyetler
Avrupa' daki 3.000 1.00' Almanya' da
800' ekoslovakya'da, 300' Polonya'da, 300-350'si Bulgaristan'da,
350'si Macaristan' da ve 100 da Romanya'
ciler, ncelikli semektedirler. Buna sebep,
ki, ileride da kullanabilecekleri bir dile sahip olmak

ekoslovakya'da da Lumumba niversitesine benzer, Afrika ve
iin bir "17 niversitesi" Bu lke-
nin "kltrel, siyasi ve ekonomik iin mcadelelerinde
olmak kurulan bu niversitede, marxist ekonomik
ve marxist pedagoji zerinde durulmakta, ilim ve teknisyen yeri-
ne, ilerinin komnist liderlerinin nem verilmektedir.
1966 Ocak Havana' da (Kba) Asya Afrika La-
tin Amerika zere, komnist inde,
"Hrriyet mcadelecilerinin iin" gerilla ver-
mek zel merkezler olursa
1964 Zanzibar'da patlak veren ihtilalin liderleri
in' de kimselerdi).
in delegesinin bu
Avrupa' da tip gsterilen yerlerde yrtlmekte
beyan
Sovyetler Merkezi Komsomol Okulu, Moskova
ekoslovakya: Ekonomik Enstits, Prag, Afrika
tim Merkezi Houtka, Prag
Almanya: iin Yksek OkJl Bernau, Leipzig.
Karl Marx Okulu, Berlin
Macaristan: Beynelmilel Birlik Okulu - Bautzen, Afrika Sendi-
Okulu Polonya: Merke-

Bu merkezlerde gsterilen szm ona ve
gerek Sovyetler gerekse Almanya lkelerinden,
renimlerini yanda kaan
malar glgelemektedir. 6 1965 tarihinde Bulgaristandan 12 Ke-
ile bir iki nce Bunla-
ilerinden drd Abongo Mugala dahil) daha nce Do-
Almanyadan Abango Mugala geenle-
ri "Bir protesto
de terk iin Almanyadan Bu hareketimizle o
lkedeki gayri ve muameleleri protesto etmek
Mugala, Enstitnn komnist gsteride bulun-
zerine dvldklerini, a hapse
Trkiye' de Sol Hareketler\ 745
ve kendilerine eziyet szlerine
tercih Ya bir ay hcre hapsine
olacaklar, ya da hareketin byk bir hata dair
beyanda Bunun zerine drt Al-
man meydan "Ya buyrun bizi dizin,
ya da dnelim" diye cevap ve beynelmi-
lel bir skandaldan ekinen Almanlar ise, kendilerinin (Alman-
ya' dan) ihra edilmelerinde karar Mugala, gayet bir dille,
komnist lkelere gidecek ok dikkatli
ve acele bir karar vermemelerini tavsiye Afrika h-
kmetlerini de bu konuyla ilgili olarak ikaz
Abongo bir et-
mekte ve ilerisi iin ne derecede ispat
etmektedir: Mugala, Uganda Federasyonu'nun Genel sekreteri idi.
Kendisine Almanya'ya yksek iin teklif edilen burs,
herhangi bir Uganda resmi
ruya Sovyetler ve Avrupa'da oku-
makta olan binlerce verilen burslar hep el
makta ve bu iin Afrikada
Son olarak Sudan hkmeti (ki sonucu bu dev-
let ok soluna Bulgaristan Bykel-
isine bir ikazda bulunarak, ol-
31 bursdan, Sudan hkmetinin haberdar
kesin bir dille protesto ve bu i
mdahale olarak Protestoya, burs-
ile
ve bylece en uygun

Oysa uygulanmakta olan usul, (Mugala ve ol-
gibi) burs tekliflerinin ve
elinmesi Tabii ki seim de ehliyete veya hi te-
sadfe gizli gre Sovyet
en zellikle nem verilmektedir.
Bulgaristanda "Siyah Gelenlerso
Bulgaristan'a binbir mitle gelip, daha sonra hayal
anlatan zenci iin "Bulgaristan" ne anlama gelmektedir?
Hepsi Bulgaristan' da tahsilde bulunan ve namsait yzn-
den ara vererek, tahsillerine devam etmek iin yeni
memleketler aramak zorunda kalan yirmi
kil bir grubun gayri resmi vazifesi maalesef bana
Gerek bizim ve gerekse btn iin bu
7 461 Aclan
bir fakat daimi bir tabi ve
tehdit devam etme-
mizin mmkn belli
Hepimiz bir zihinle ve mit dolu olarak
ancak ok gemeden glklerle
ayda sadece 24 ve bunun 18
sarf olunuyordu. Elbise iin para verilmedi-
ve hepimiz iklim elbiseleriyle Bulgaristan
kendimizi muhafaza edebilmek bir me-
seleydi.
Bulgaristan
Daha modern Afrika umumi ce-
haleti zerimizde byk bir tesir Talebelerden profesrlere ka-
dar herkes ait meselelerde tam bir ierisindeydi. Btn
bildikleri, lkenin ok sokaklarda hala
ve idi. Onlara elbiselerimizin Gana' da imal
vakit
gittike artan bir Bulgar ve ta-
lebelerin hedef olmaya Sokaklarda
vakit her trl kfr ve harekete muhatap oluyor ve "siyah maymun-
lar", "orman gibi adlarla Otobs ve trenlerden erkek
yzlerine ve pencerelerin geerken zer-
lerine su oluyordu. Bundan hepimizin zhrevi
lara dair de korkun bir dedikodu
maya Nihayet byle bir yalan ispat etmek
iin muayeneden geirilmemizi talep etmek mecburiyetinde dahi

Irk Bulgaristan' da tezahr ediyordu.
Bulgarlar dvlrken polis ya bir yer-
de grevli bahisle hi bir izah ediyor ve-
ya dayak devam ederken sadece yetiniyordu.
1962 bilhassa irkin bir olay vuku buldu. bir
gazinoda bir Bulgar kendisiyle dans etmesini
Dans ederlerken bir asker "Siyah bir maymunla dans etmem de-
mi?" diye sordu. Mesele istemeyen dnd.
Tam ki bir Bulgar iskemlesini ekti. yere
bir nc Bulgar iskemleyle vurarak
Bundan sonra gazinoda bulunan dzinelerle insan ve sokaklardan ge-
len bir sr Bulgarla bir avu bir meydan
Bu gazinodaki polisler derhal Ancak
ayak diredikleri polisler geri dnerek
Kavgaya sebep olan bulmak iin bir gayret gstermedikten
Trkiye'de Sol Hareketler 1747
ka, drd kavga olan de tevkif et-
tiler. Ertesi gn, yaralanan drt serbest ve Gana hkmeti-
nin talebi zerine uakla Accra'ya Ancak, olmayan
iki mahkeme huzuruna kadar bir ay ha-
piste ve mahkeme sonunda bir tanesi bir sene,
ri de sene hapse mahkum edildiler. Gana hkmeti'nin tazyiki netice-
sinde bunlar da serbest memleketlerine
1962 "Btn Afrika kurmak iin
ilk bir gayelerimiz Polis himayesinin
biz talebelerin iin imkanlar ve
yeterli olmayan hayat istiyorduk.
Bir tzk ve felsefe talebesi olan Tetteh Tawiah
yedi yeden bir komite setik. ok gemeden
ona, prensiplerine
iin mecburiyetinde bildirdi.
Tard Emri
6 Tawiah'a, niversiteden tard edildi. Bir imti-
hana ve derslere olan da buna sebep olarak gste-

9 Tawiah'a 12 saat iersinde terk ehnesi emre-
dildi. Bu emir haberi 150 kadar yurdun nnde
toplanarak Lenin boyunca
Tawiah geri ve "Btn Afrika
(A.A.S.U.) talebeleri temsil eden bir organ olarak
talep ehnek niyetindeydik.
Mamafi, grmenin
fakat ertesi hafta bizim temsilcilerimizi kabul
dik. Hafta sonunda sunacak yedi talebe setik. Pazar-
tesi gn dairesinde tam saat halde hi bir
cevap
O gn sonra Sofya polis komiseri yurda gelerek, bizim yaph-
gsterilerin Bulgaristan' da kanun bildirdi,
(halbuki biz gayriresmi bir tarzda, hi bir ve her hangi bir
sylemeden birarada birka kilometre Biz de ko-
misere, bunu sadece bir mlakat elde ehnek iin
syledik. Bunun zerine polis komseri bize byle bir mlakat
vaadetti.
gece saat 3'de yahnakta yurt yz kadar polis tara-
abluka Bir talih eseri olarak Bulgar talebelerinden olan
polisin liderlerimizi tevkif ehnesi ihtimalinden
Bu yzden icra komitesi yelerinden odalarda ve
Tawiah' da emniyet saikiyle benim odamda
Ancak, Komitesi yelerinden olan Togo'lu Mr. Matthews
7481 Aclan
benimkine olan Gece polis,
kilitli olan ve Mat-
thews'un isteyen Silahlar ekildi
polis beni tekrar odama gir-
mem iin Derhal dnp pencereye da, polisin baheye
grdm. Matthews'a iin her hangi bir bu-
lunursam veya haber verirsem emniyetini ve hatta
tehlikeye fark ettim.
Polis Matthews'a hi kimseyle ve toplama-
syledi, fakat onu zorla gtrrlerken "Tevkif edildim ve gidiyorum,
ama siz Afrika iin diye Bu onu son defa din-
oldu.
Onun da O kadar ok kimse
ki, polis Matthews'u ve kendi yatmak
bulunan icra komitesi yesi Daniel
tevkif kafi grd.
Ertesi sabah saat 8'de, terk etme bir sembo-
l olarak her birimiz birer torbaya doldurup alarak,
yapma hususunda
Orada, iki derhal ve olarak serbest
bize vizesiyle Bulgaristan' dan iin
uak biletlerinin verilmesini talep edecektik. Saat 7.45 de iki yz
Lenin boyunca buuk kilometrelik yolu
hemen hemen tamamen kat ki cip dolusu polis arka-

Sivillerin de polisler rastgele zerimize
lar. Erkekler Peace To-
golu bir ve burnundan kan geliyordu; birok talebe-
ler de Polis bizi tevkif bu
rada sivil icra komitesinin yelerini bulup etmeleri
zerine da beklemekte olan polis doldurdular.
Bir sivil etmesine birok
renciler onu korumak iin evirdiler. Polis, ancak bu insan
zorla sonra onu gtrebildi.
Tevkif edilen talebelerden elli tanesi hcrelere fakat
sonradan bir evvelki gece yurda tevkiften kendilerini kur-
olan icra komitesi yesinden gayri serbest
Vizeleri
Bundan sonra mevkuf serbest
ve Bulgaristan' daki btn talebelerin vizeleriyle
biletlerini temin etmek iin geici bir icra ettiler. (Bu
iersinde memleketlerinden siyasi mlteci olarak burada bulu-
nan dahil
Trkiye'de Sol Hareketler j 749
Hkmet, btn gnlk vizesi vermeyi
kabul ancak, burs olan ve oradan
istedikleri takdirde verilmesi icap eden biletleri temin etmeyi
Ertesi gn, 14 bir grup bilet istemek iin
tekrar gitti. Hkmet buna cevaben, Bulgar profesr
ve bir hey' eti bize gndererek memleketlerinde
talep ve vaadinde Ama
biz byle vaadlere Biletler elimize verilinceye kadar yurt-
ta derslere girmemeye karar verdik. Resmi makamlar nihayet bu ta-
lebimize, gitmek istiyorsak kendi geri
sylemekle cevap
Bilet Meselesi
Hibirimizin ferden imkan iin, bu bir elle
br elle deme meselesi oldu. nce
Bulgaristan sefirimiz Mr. Sarppong'un refakatinde biz takip et-
tik. Bizim da Nijerya, Mali ve Gine memleketi terk
etti. hari, Bulgaristan' da kalan varsa,
bunun yegane sebebi memleketi terketmek iin bilet cretini de-
yecek
yksek tahlisilimizi tamamlamak iin yeni yerler ve yeni im-
kanlar aramak problemiyle bulunuyoruz.
Bulgaristan' dan beri kendilerine dair hi bir sarih ha-
ber yedi liderimizin da bizi
meselelerden biridir. Btn ve
savunma birlikleri, yegane Afrika olan bu ta-
lebelerin derhal ve cezaya memleketten msa-
ade etmelerini Bulgar resmi talep etme hususunda
melidirler.
Genel
Afrika niversiteleri
Sovyetler ve Demirperde lkelerinin
ri Sosyalist Blok ve Sovyet niversitelerinde getirtmeleri, Sov-
yetlerin noktai tam tatminkar Bu
fark gzetilmesinden,
muamele grmekten (renklerinden yetersiz besin ve giyim
yeteneklerinden Buna Sovyetler
grdkleri edene hemen hemen hi rastlanmamak-
Bu sebepten Sovyet niversitelerinde talip olan
azalmamakta tersine, gn getike
Burada hususa bilhassa edelim; bu-
memlekette genel olarak memnun
750 1 Aclan
nadiren grlr. ABD de okuyan pek ok memnun ve
hayal olarak memleketlerine dnerler. tre,
yiyecek ve problemleri ister gerek, ister tasav-
vurunda olsun duygusu ve kendi memleketlerinde ve
ok kere yetersiz bir bu kendileri-
ni toplumun hissetmelerine sebep
Andrew Richard Amar gibi Sovyetler gitmeden yksek
Fakat SSCB'deki
evvelce yksek Genellik-
le bu ok beklemekte, bu sebepten SSCB' de grdkleri
muameleden o nispette hayal t-
kenerek, kendi derslere evvel, ilerde kendi
memleketlerinde hi bir yaramayacak bir dili mecbur
tutulmaktan olan ile
niversitelerine almak iin da
bir problem etmektedir. Bu bek-
ledikleri zaman, tarafa geme tehdidini si-
lah olarak kullanabilirler.
ister Sovyet, ister ister Afrika niversitelerinde
okusunlar, Afrika kltrn ele alan dersler bulmakta ok kere glk
ekiyorlar. Kendilerini memleketlerinde yahut
mkemmel fen dersleri bulabiliyorlar fakat, bu lkele-
rin fen kadar, tahsilli diplomatlara, siyasi liderlere
ve memurlara da
kendi siyasi ve sosyal bnyesi
da hi bakalorya Nijerya
daki Kede kabilesinin ilgin ve kompleks bir
sahip gre gelir vergisi hesaplar. Tallensi kabi-
lesindeki kendilerini otokrasiye koruyan kontrol
ve denge iyi bir hkm et idaresini temine eder. Y o-
ruba ticaretinin ekonomik kabilesinin mlkiyet ve vera-
set Bemba kabilesinin vakur ve yksek seviyeli adalet usul-
leri, Mende kabilesinde uygulanan ve sistemi
btn bunlar sadece ilgi ekici malumat olmakla bir gn
memur yahut olacak iin elzem
bilgi nk bu eski Afrika' dan yeni Afrika'ya
gtrmenin ve nemli
Afrika niversiteleri bu bilgiyle mcehhez
dir. kendi memleketlerindeki niversiteleri ter-
cih etmektedirler. takdirde gerek ge-
rekse tatmin kendi memleketindeki niversitelerde
iin burs verilmesinin daha olumlu sonular kabul edil-
Trkiye'de Sol Hareketler 1751
mektedir. Uzun vadeli. bu yolda harcanan Af-
rika milletleri iin ok daha kabul edilmektedir.
Afrika niversiteleri Bir cetvele gre Afrika
niversite 1960 46 idi. Bu niversite seviyesinde
ders veren muhaberat da dahildir. Gney Afrikadaki 15 niver-
siteden 7'si, 1959'dan beri kabul etmektedir.
tanesi de olmayan kabul etmektedir.
Afrika lkelerinden ancak 20 tanesinin niversitesi ve
sadece birer niversiteye sahiptir. Bu niversitelerin birok eski ve
seviyelidir. Fas'daki Qaraouine niversitesi 1859'da, al-Azhar
niversitesi 1970'de, Cezayir niversitesi 1879'da, Kahire niversitesi
1908'de, Kahire Amerikan niversitesi 1919'da, Cape Town niversite-
si 1918'de, Natal niversitesi 1909'da, Stellenboseh niversitesi 1916'da
Buna 46 niversitenin en 29 tanesi Yksek
okul statsne 1950'de ve daha sonra
18 Ocak 1963'de bir rapora gre, Afrika niver-
siteleri mevcudunu, 1980 evvel, 31.000 den
274.000 e Bu rapor, Eyll 1962 tarihinde
Malagasy Cumhuriyetinde, Tanarine' de UNESCO yksek
konusunda tertiplenen Afrika mzakerelerine da-
Konferansta mevcut Afrika niversitelerini
fen ve teknisyen ve Afrika kltrn
kilde lzumu zerinde Bu konferan-
sta 41 Afrika lkesinin temsilcisi Bunlardan 19'u Afrika
niversitele.rinin UNESCO'nun Genel Mdr Yar-
Dr. Malcolm Adiseshiah, en nemli
22-24 grubundaki yzde 1.5
Bu yzde lkelerine
ok
Dr. Adiseshiah, Afrika niversitelerindeki ancak
yzde onunun nmzdeki yirmi
da 14000 mezunun zarureti Dr. Adi-
tahmine gre bu kapatmak iin, nmzdeki on
memleketlerden 7000 gerekecektir. Dr.
Adiseshiah, nem bir da Afrikada yk-
sek messeselerinin 32 olarak ve elde-
ki btn mali ve bu messeselerin zerine
da ilave 12 ve 8 veteriner faklteleri
zerinde bilhassa ...
Bu ile dahi bursu aramak
zorunda Afrika niversitesinin
zerindedir ve bu alanda
7521 Aclan
umud ettikleri devrim eldeki mevcut
nim ok zerine
27Mart1964'de New York Times haberi "Sovyet
Hkmeti bir gn evvel "Sovyet istismar edecek ya-
ve Sovyet
dava ikaz mahiyetinde Bu ihtar,
Sovyet Yksek Vyacheslev Yelutin
len bir kararnamede grlmektedir. Bu kararname, btn niversite
SSCB' deki btn vazedilen kanun
edilme ya da mahkemeye verilme durumunda ol-
bildirilmesi hususunda talimat vermekteydi. Bundan, Sov-
yetler daraltma niyetinde oldu-
Muhakkak olan SSCB'nin bundan byle yaban-
bir nezaret Ne var ki,
memleketlerde ne olursa olsun, yksek
nimin muhtelif avantajlara sahip olmak istediklerinden gerek
gerekse niversitelerine devam edeceklerdir.
Buraya kadar olan gre, Sovyetlerin pe-
dogojilerinde belli bir gze KUTV, KUNMZ,
Sun Yat Sen ve Lenin gibi, militan, sa-
botr, hatta casus Militanlar, sabotr ve
casuslar normal seilmektedir.
Lumumba niversitesinin Afrika, Gney Amerika, As-
ya, Orta lkeleri Trkiye'ye, son zaman-
lara kadar 16 bir kontenjan bu nisbet Tr-
kiye'nin yksek meselesini bir hal yoluna delildir.
Sovyetlerin sosyalizm konusunda Trk
fazla bir de Trkiye iin 1923 - 1938 dnemleri
Sovyetlere gre 1944'ten gnmze yeni bir dnem
Bu noktai nazar bir dereceye kadar Nitekim
Sovyetlerin Moskova' da itibar etmeyip casusluk y-
nnde analize etmek istemeleri bu yeni noktai nazarla
O halde Anadolu bize geebiliriz.
Trkiye'de Sol Hareketler\ 753
EKLER
Patrice Lumumba niversitesinde Drt Okuduktan Sonra
Trkiye'ye Dnen Anadol ile Mlakat
Birinci Mlakat (20 1966)
"1939 "Ziya G-
kalp" okulunda, Orta birinci da lisesinde okudum. 1952
da g ettik. Bu okuma hevesim Akran-
gibi, resimli romanlar yahut da i klasikleri,
romantikleri yani ciddi eserlerini okuyordum. Ortaokul nc
zaman, sosyal meselelerle Bu ara-
da muntazaman Moskova, Sofya Trke
dikkatle ilgiyle izliyordum. Bu radyolar, yeni bulunan sos-
yalist toplumlarda her
XX. btn herkesin
sylyor, kendi lkelerinin ile radyo da,
sylediklerinin ispat
Orta Okulu"nda okuyordum. Rad-
yolar ben de, sosyalist lkeleri grmek, sosyalizmin biz-
zat etmek Lisesi"nin birinci
iken, bir "Akis" dergisi okuyucusu idim. Bu
kendi kendime Trkiye' de problemleri ile ve
Toplumsal tet-
kike fakat, bunun kapitalist sistemin ta-
bii bir sonucu fikrinde karar Bu giderilmesi kapi-
talist sistemin Bu da bir halk hareketinin
sosyalist bir devrimle mmkn Ve bu sonucu gr-
yor, onun iin sosyalist devrimlerini lkelerde, sosyalizmin
istiyordum. Sovyetler bu benim
iin idealdi. Oralara gidip, sosyalist doktrini ve sosyalizmin na-
konusunda bir fikre sahip
Ailece Aksaray'a Ben de okulumu
tirdim ve Pertevniyal Lisesine kaydolundum. lise ikinci ge-
27 Devriminden sonra bir hrriyetler sistemi uygu-
lanmaya Trk hkmetinin Sovyetlerle mnasebetleri dzelme
yoluna Sovyetlerin, vit-
rinleri alaka ile seyrediyordum. O Konsoloslukta filmler de gste-
riliyordu. Film gsterileri ayda bir veya iki defa idi. olarak 1961
da, Sovyetlerin film gittim. Hemen
hemen ayni tarihlerde de, Moskova radyosunun Trke ya-
"Patrice Lumumba Dostluk niversitesi"nin duy-
7541 Aclan
dum. Konsoloslukla mnasebetlerim film seyretmekten ibaret de-
Kendisi ile Kltr Ate-
Yusuf Alimbeg'ten okumak iin kitaplar ve okuduktan sonra
iade ediyordum. Yusuf Alimbeg, bir Azeri Trk idi, var-
ise Ermeni idi. Lise son Yu-
suf Alimbeg'e "Patrice Lumumba Dostluk niversitesi"nde okuyup oku-
sordum. Alimbeg bana, bundan Trk hkmetinin haberi
zira arada bir syledi.
Ben, pasaport alarak, herhangi bir Avrupa memleketine gidebilir, oradaki
Sovyet Sefaretine mracaatla, Moskova'ya gnderilebilirdim. Hemen te-
geebilirdim. Alimbeg ile Konsolosluktaki zel bir odada bana
belgeleri doldurdum. Bu belgelere "anket" ismi Ta-
plana gre ilk nce Mnih'e gidecektim. Kendi paramla
360- TL vererek tren bileti Gene kendi paramla 800 DM
dviz deyerek, 80 mark ile 720 traveller eki elde ettim.
Gltekin hareket Yani bizler yol
ve dvizlerimizin bedelini kendimiz Halbuki
sonradan ki, bu Ruslar temin ediyor-
ok tedbirli idim. Moskova'ya gitmek ve "Patrice Lumum-
ba Dostluk niversitesi"nde Bu sebepten hi bir solcu
le polise tespit edilmemek iin temas
1962 Mnih'e hareket ettim. Mnih'ten Frankfurt'a getim.
Frankfurt Sovyet verilen talimata gre Bonn Bykeli-
vize almak Bonn'daki Sovyet Byk
Sefarette, Trke bilen iin lisede
az buuk Elimde, Lumumba niversitesinden bir
davetiye iin bana vize vermediler. davetiyesi gel-
Bunun zerine birlikte ilkin Berlin'e oradan da
Berlin' e, getik. Sovyet sefaretinden cevap, Bonn sefaretinden
cevaptan Berlin'den Moskova'ya
yolcu ettim, ben de Berlin'e dndm. Bir hayli Param da
tkenmek zere idi. bir memleket olan Avusturya'ya ge-
mek ve Viyana' da Sovyet mracaat etmek geldi. Viyana'ya
dndm. Sefaret, Lumumba niversitesine telgraf
ekti. On gn bekledim, bir cevap gelmedi. bir telgraf ektiler. niver-
site cevapta, bilgi sahibi ve benim orada oku-
mam iin herhangi bir ve teklifin bildirdi.
durum son gelen fikir, sosyalist lkelerden birine ge-
mek, oradan Bulgaristan'a dndm ve Sofya'da
trenden iner inmez polise durumumu Bana bir otel
gsterdiler. Ertesi gn beni ziyarete, gzel Trke bir milis geldi.
Ona da durumumu ve bir kere daha tekrar ettim. "Peki, olur" ceva-
verdi. Bir dileke vermemi ve Sofya' da zorla kendi kal-
bildirmemi istedi. belgeyi milise verdim.
Trkiye' de Sol Hareketler j 755
Otel, Sofya istasyonunun idi. Tam da bir
karakol Otel birok Bulgaristan
Trk' bulunuyordu. Tam gn Bulgar polisi
gz hapsine Bulgar milis sorular sormaya
Mesela bunlardan biri, Bulgaristan' da bir olup
dairdi. verdim. Milis hergn benim yiyece-
getiriyordu. Milis, bir gn gene ziyaretime geldi ve oteldeki
Bulgaristan Trklerinin odama ziyaretime geldiklerini syledi.
Geldiler, dedim. Polis, Bulgaristan Trklerine benim
zorla Bense onlara, zorla burada
kendi milise
Milis son bana 50 leva verdi (300 TL kadar bir pa-
ra). Bir ka Sofya'dan ve tekrar bildir-
di. restorana gitmiyordum. giderek, doyuru-
yordum. Aradan drt gn geti milis grnmedi. Otel da bana
verilen Levalardan Cebimde 7 Leva Bir gn
a ki, Bulgar polisi beni her
hangi bir kimseyle tespit etmek istiyordu. Param suyunu
ti. Otelci, oteli terketmemi syledi. Otelden Yolda bir Bulgar Tr-
kn buldum. Bulgaristan'da Trkleri sefaletten
mmkndr. Bulgar Trkne beni milis merkezine gtrmesi-
ni rica ettim. beni milis merkezine gtrd. yeni
bir milisle Durumunu tekrar ettikten sonra, otelden
syledim. Tekrar otele gitmemi ve benimle temas eden milisin beni
gelip syledi. Otele geldim. Nitekim bir sre sonra, benim-
le ilgilenen milis geldi, bana yiyecek getirdi. Memnundu. Zira benim,
he ekecek bir tespit Milis, ertesi gn
ni bildirerek gitti ve giderken Bulgaristan' da husu-
sunda bana cevap bildirdi. Ertesi gn geldi, Bulgaristan' da
kalabilecektim.
44 Leva bursla, Bulgarca iin Sofya niversitesine kabul
edildim. Alh ay kadar Sofya'da ve Ve bu ara-
da pek ok Bulgar Trk ile temas ettim. Bulga-
ristanda gze batan Trklere daima ikinci in-
san muamelesi Bariz Trkleri asimile etmek,
Bu arada Sofya niversitesinde "Ekonomi Politik" ders-
leri veren Halis Okan ile de Trkiyeden nce
sylyordu. tarihi 1947 tesadf ediyor. Halis Okan Erzin-
idi. Liseyi Trkiye' de Orta boyluydu,
Bir ve tek bir evde oturuyordu. Halis Okan, 1962
ile 1963 Trkiye Komnist Partisine iin mra-
caat Bu arada Halis kendisi gibi olan
Rauf Osman Alper'le de Rauf Osman Alper, Sofya Radyosunda
Trke Halis onbir ve bun-

Anadol Sofyo
zerinden Lumumba
niversitesi1ne gidip,
sonro
Trkiye'ye dnecek ve
dile
getirecek
biriydi
7561 Aclan
da Rauf Osman Alper, 35
kadar maddi durumu iyi idi ve bir
apartman oturuyordu. Benim, Bulgaristan'da grdklerimle,
ideallerim bir hayli Derin hayal
Bu Sofya' da bir olay cereyan etti. Halis Okan ve siyasi
mlteciler bir gazete karar verdiler. Deliorman bu gaze-
tenin zerine Ama
terdi. Zaten her birbirlerini yiyorlar, birbirlerini itham ile
Bulgar polisine jurnal etmekte Halis Okan, 1962 sonla-
Bulgar ve Moskova'ya tahsile git-
mek istiyordu. Benim Moskova'da srece Halis Okan, Mos-
kova'ya gelemedi. Gazete konusundaki gazete-
nin, Almanya' dan, geirilmesi meselesinden koptu. Hibiri ri-
zikoyu gze daha tehlikeli girmek
Halis Bulgaristan' da "Trkiye' de Emperyalizm" isimli kk
bir Halis Okan, benim Moskova'ya Lumumba niver-
sitesine orada kendisine dokunur umudu
ile bana Bir gn beni evine de davet etti. Ve kendisine Moskova'ya
gidersem dokunup sordu.
Daha Bulgaristan' da ideallerimin hayal
dile zaman
cevap oluyordu:
- Bulgaristan' da sosyalizm henz 17 Elbette
Sosyalizmin cennet Sovyetlerdir!
Beni olduka ve ideallerimi sarsan bir olaydan bu-
rada bahsetmek isterim:
Bulgaristan'da fiyatlar yevmiyeleri, memur cretleri ise
sabit Bulgar gazeteleri ve Sofya radyosu fiyat ykselmelerini hal-
ka iktisadi durumun dzelmesi" takdim
ediyordu. Birgn, Sofya radyosunun Trke spikeri Rauf Osman'a
bir sual sordum:
- Trkiyede fiatlar ykselirse, bunun ktye ve zam olur.
Oysa burada ayni iktisadi durumun dzel-
mesi" oluyor. Bu
Rauf Osman Alper, bana, kendisinin eline verilen metni okumakla g-
sylemekte yetindi.
Sofya dinlerseniz, insanlar "Mil-
liyet" kapitalizmin sonucu sosyalizmde bunun ken-
Halbuki tatbikat bunun tam tersidir.
Trklere her vesile ile kt muamele edilmekte, onlara "ingene" den-
mektedir.
Bulgar da mustariptir. Gvensizdirler. Daima ihbar edilmek
korkusu Bir Bulgarla ilk size pa-
gibi, sylerler. Ama biraz samimi ve zerle-
Trkiye'de Sol Hareketler 1757
rinde itimat hemen dert
Trk peyderpey Kltr hareket-
leri kitaplar ve dergiler idare edilmektedir. Trk
gerekesi, Trklerin daha iyi ko-
Ama Romenler, Bulgarca tedrisat yapan
bir okul zaman, Bulgarlar hararetle tebrik
gibi Romanya' da Bulgarca Romen
dili ve hi biri Bulgarca
gibi, Bulgarca da arzu etmez. "Bul-
gar Komnist Partisinin" Sureta Trke
olarak "Yeni gazetesinde, gerek makaleler
iinde, gerekse derginin gnn, gsteren Bulgar-
Mesela, makale yazan diye yazmanlar da: "Pisatil" diye yazarlar.
Birgn niversitede Trke ile bir sordum:
- Niye "Yazar" kelimesi yerine "Pisatil"
Bana iin dedi:
-"Pisatil" kelimesi yerine "Yazan" demek, hrriyetim yoktur. Emir
yle verildi. bu emri dinlemez de, "Yazan"
yazarsam, toplama gnderilirim.
Halis Okan' dan birka kelimeyle daha bahsetmek isterim. Kendisi
"Bulgar Komnist Partisinin" Onlardan direktiflere gre
hareket eder, sokulur, Sonra partiye ve siyasi
polise rapor eder. Seimler Bulgar Komnist Partisi seya-
hate ve Trkler komnist yapar.
Bulgaristan' da ok geerli olan ve bir Sovyet uydusu ol-
belirten bir anlatmak isterim.
bir gn rya grr. Sabah kalkar kalkmaz,
bir uak peyklerinin zerinden syler. bu
ya, Molotov'u da Bir yerden geerlerken,
dan gelir, Molotov;
ki;
- bak da nerede der.
uaktan uzatarak bakar, bir gelir ve anlar
-
Bir sre daha uarlar. Molotov;
- Bak neredeyiz? der.
uaktan Bu sefer bir sopa gelir,
- der.
devam ederler. Bir yere gelirler ki,
- Hurraaaa! Sesleri duyulur.
- Neredeyiz, bak diye sorar.

- Bakmaya lzum yok, Bulgaristan'
Yksek tgen de izinsiz
olarak Moskova'ya giden
biriydi.
Kendisine casusluk
teklifinin
bir yolculuktan
sonra Trkiye'ye dnecektir
7ss 1 Aclan
Moskova'ya
Sofya'dan kendisine mektup
Dostluk niversitesine dileke gnderdim. 1962 sonunda davetiye
geldi. Sofya'daki Sovyet mracaat ettim. Sefaret,
iin uak bileti temin etti. Bu tarihi gayet iyi biliyorum, nk 5
gecesi bir restoranda bir feci
ve
7 Moskova'ya indim. Telgraf iin
Elimde zaten adres Taksi ile Lumumba niversitesi-
ne gittim. Oradan Sovyet talebesi ve bir Trk'n refakatinde
renci yurduna geldim. Bir oda verdiler. Burada drt Geli-
ikinci gn niversiteden, Arapa, Rusa, Trk-
e ve Ermenice sonradan Aram Bayramyan isminde
biri ziyaretime geldi. Birlikte niversiteye gittik, ve kimya,
fizik, matematikten imtihana girdim. tercmeyi Trkeden,
Rusaya olmak _zere Aram Bayramyan yaph. Daha sonra muayene-
sinden geirildim. 1 Eyll' de derslerfu sylendi. Rusa
mek iin bir gurupla kurslara devama Kursta benden
Derman, bir Tunuslu erkek ve Ni-
bir erkek bulunuyordu. Rusa bir Azeri leh-
esi ile Trke Rus dilini, Lenin'in eserlerinden, SSCB
Parti tarihinden Konverzasyon saatlerinde Sovyetler-
de durum, Sovyet sisteminin iyi Sovyetlerin bugnk ileri duru-
ma gelmesinin nelere borlu mzakere ediyorduk. Bu derslerin
bir da kontrol idi. Ben bu saatlerde, ge-
nellikle materyallerin tenkid ediyordum. Mosko-
va'daki soruyordum. Kendi diyalektikleri iinde cevaplar veri-
yordu Biz sanayiye nem veriyoruz.
Stalin'e yklemek moda idi. Tabii sonra da iktidardan
Stalin ile
Fikri durumumuz, Rusa tespit ediliyor ve ni-
versite rapor ediliyordu. tertip semi-
nerler de durumumuzu tespit yarayan yollardan biri idi. te yan-
dan Komsomol Genlik yelerinin de kontrol idik.
kompozisyon grevleri verirlerdi Rusa derslerinde.
verilen raporlar niversitenin rektr top-
bu Albay Yerzin idi. Sonra onun yerine Galu-
bey geldi. Bunlar GRU veya KGB idi.
Ailem bana Trkiye' den "Cumhuriyet" gazetesini gnderiyordu.
Yksel tgen'e de gazetesi ile "Yn" dergisi O
"Cumhuriyet"te olan "Oleg Pankovsky"nin hahra-
da niversite idaresinin GRU ynetiminde
renerek kanaatlerimizi teyit ettik.
Trkiye' de Sol Hareketler 1759
talebelerin nisbi bir hrriyeti Onlara memleketlerinden
gazete gelmesine msaade niversite idaresi
gruba
1- Casus iin setikleri bi-
zimkinden fazla idi. Kendileri mstakil oda veriyorlar, arhyordu.
konusunda yoktu. Ruslarla serbeste ya-
Derslere girmeseler bile, normal sre iinde niversiteyi bitir-

2- Komnist olarak seilen da imtiyazla-
birinci kategoride olanlara
3- Ne parti ne de, casus olmak istemeyen, sadece
yapmak isteyen
guruba dahil delege olarak ve mitinglere se-
iliyorlar, beynelmilel faaliyetlerine Bu gurup da
uzun sre imtihanlara girmeyebilirlerdi. teknik sebeplerle kesile-
cek olsa bile hemen iade ediliyordu.
yle zannediyorum ki, o Moskova'da bulunan Trk
cilerden Derman ile "x" casusluk kategorisi iine
Beni de bu guruba dahil etmek iin ok Aram Bayramyan,
1963-1964 benden mtemadiyen iin rapor istiyor-
du. Her seferinde red ettim, vaktim syledim. Tabii ki Rus is-
benim iyi raporlar gitmiyordu.
11 Mart 1966 Cuma gn, Moskova radyosunun Trke spikeri olan
Mustafa (Mustafayev) Yksel tgeni ziyarete geldi. Trke-Rusa
lgat yazmak syleyerek bir kartoteksler kendisi-
ne. Yksel'e Trk talebelerinin
Sonra birlikte bir restorana iki Mustafa
san, Yksel, benden gayri bir Trk' n Lumumba'da
bilmiyor. nk gerek gerekse Necil Kuntaf Tr-
kiye'ye Derman' da Trkiye' ye dnmek zere Mosko-
va' dan Almanya' ya Mustafa beni
ni ve de, biraz sonra iyi
ihsas Yksel tgen ise leyhimde Bunun zerine
Mustafa tatmin grnerek, Yksel'e bana kendisi ile tema-
kendisine bildir-
memizi te yandan Mustafa Baytar Salih bir
vakitler Anadolu Trkesini de Yksel'e Yksel,
bana btn hikaye etti. gn sonra Mustafa tekrar gelerek, bir
restorana davet etti. Ve yolda ona kendisine mstakil bir oda ve-
rilmesi ifade Gene bir restorana gidip Bu
ikinci temastan sonra Mustafa bir daha gelmedi. Onun yerine Boris
isimli bir Rus gelerek, ilkin Yksel ile sonra benimle temasa geti.
Mustafa ev adresi ve telefon Yksel'e halde bir
daha hi grnmedi. Szde lgat iin kartoteksler
7601 Aclan
Lumumba niversitesi'ne
Trk
iin casus ve
Kosigin'in T.rkiye
Mustafa Ihsan
ilgileniyordu
de elimizde Boris kendi ifadesine gre Moskova radyo-
sunda ve derdini anlatacak kadar Trke biliyordu. O'da, bize
oda verilmesi kendilerine sadakatle olursak, Lu-
mumba' dan sonra, Londra'da doktora bildiri-
yordu. Bizim, Boris ile temasa gememizden sonra,
Moskova Devlet niversitesinde okuyan Gner Durmaya ms-
takil bir oda verildi. bana oda bulma tekliflerini
okula gerekesi ile red ediyordum.
ile sosyalist ihtilallerden falan
bahsederken, bilahare beni almak, ajan yapmak iin teklif-
lere diyordu Gner Durmay. Genellikle Ruslar ajan ola-
rak grevlendirilenleri, sureta kesip okuldan kovu-
Sonra sefaretle (Trk Sefareti ile)
yorlar ve oradan haber Bilahare de, grevle
Moskova'dan Al-
manya'ya gnderilmesinde gibi.
Derman
1962-1963 ders 26 Moskova'ya geldi.
Hukuk Fakltesi birinci Sovyetlerin Konso-
kendisine 2800 Trk alarak turist olarak yurt
Ve Viyana zerinden Moskova'ya geldi.
Derman daha ilk
- Beni diyordu. Devlet niversitesinin bana "Lu-
mumba Dostluk niversitesi" diye gsterdiler.
Derman bir sre sonra, Moskova'daki Krtlerle te-
masa Annesi Trk olan, Mzgin Abdlkerim isimli Krt ile ta-
ilgi kurdu. Mzginin da Krt ve Devrimi
ailece Suriye'ye Derman ve teki Krt Trke
bilmiyordu. Kendisini Krtlkle itham iin bana da or-
da burada aleyhimde Hatta o kadarki, Rus poli-
sine bir rapor tanzim Mustafa Yksel tgen ile
Mustafa "onun iyi sylemi-
yorlar"
Derman sadece bir anta ile Bir sre bursunun gel-
etti. Hatta Trkiye'ye bile syledi. Bir gn
ona, uzun boylu, gzlkl bir geldi. Bu zat Sovyet Komnist Partisi
yesi ve btn bildirdi. Ve birdi-
leke istedi. O da, en ufak kadar ne varsa hepsini is-
tedi. Uzun boylu gzlkl olarak Derman ile temas halinde
idi. Bir beni de bir restorana davet ettiler fakat ben gitmedim.
Derman bu ile bir de Marina isimli Rus bul-
du. Bununla evlenmek istiyordu. Ama Rus gre bir Rus
ile evlenecek insan, kendi sefaretinden izin Bu evlenme vesile-
Trkiye'de Sol Hareketler\ 761
si ile Derman Trk sefaretine girip Ruslarsa, Der-
talep vermekte Derman lser
iin poliklinikte nc bir gn dersten
hocalar kendisini iki saat sonra geri dnd. Kendisine 24
saat iinde terk etmesini Sebebi de 99 saat
derslere dilekede yazarken en ufak teferruatlar-
dan bahsetmesi..
Gitmek istemiyordu. Zorla okulun kabul brosunda biletini kendisi-
ne verdiler. Sabah saat 7.30 da Aram Bayramyan geldi. ederim,
Moskova' dan diye direniyordu .. Ben de kendisini ikna edenler
idim. Nihayet yolcu ettik. Viyana'dan Trkiye'ye gelecekti.
rendik ki, Viyana' da biletini Mnih'e Ben de tahsilime
devam ediyordum. Haziran 30 gn iin Romanya hududundaki
"Maldavya Kriminuk" kolhozuna geldim. Oradan da Soi'nin
Tuabsi dinlenme evine.
Derman, Mnih'e gittikten iki ay sonra bana bir mektup
Ayda 1000 DM 1964
Cumhuriyet gazetesinden bir Trk Yugoslav gmenini tamahen
ve sonra da hapishanede intihar okudum. Hayret et-
tim. Derman paraya tamah edip herhangi birini ldrecek insan
Hele bile. ok seviyordu.
Tahminime gre, bir idi. Moskova' dan bir
Ona Mnih'te bir grev verdiler, o da grevini yerine getirdik-
ten sonra, Ruslar Alman polisine yapar korkusu ile ld-
rld.
Derman, Moskova' dan sonra, Sovyetlerin arka-
propaganda onun bir Trk idi.
***
Lumumba niversitesinde Trk talebelerinin 16 - 20 ara-
olmakla birlikte, 1962-1966 fakat hi
biri mezun olmadan
Gltekin 1962 bir sre sonra Trkiye'ye dn-
d.
Ben (Anadol 1962'de gittim 1966'da tahsilimi tamamlamadan
dndm.
Necil Kuntaf: oturur) 1962-1964. Yurda dn-
d.
Konservatuarda okuyupta tahsillerini bitiremeyenler:
Lale Tamboy: (Halen da), 1966'da dnd. Karamrsel
(Halen da) 1966 da dnd. Moskova Devlet niversitesinde oku-
yanlar: Gner Durmay, 1965'te Moskova'dan Halen
Yksel tgen: (Halen Leningrad niversitesinde) Der-
man'da gibi Mnih'e orada da ld.
7621 Aclan
Anadol ile Mlakat
(Ertesi Gn) Sovyetlerde
ilgim Moskova radyosunun Trke dinle-
mekle dn ... Bu
da beni bilhassa "soru - cevap" ilgilendiriyordu. Sov-
yet sistemleri, mali
gibi hususlara bilhassa ilgi
::iuydum. Bu sorularda radyolarda verilen cevaplara
paralarla ve ev sahibi nor-
:nal tatil hastalara
saatlerinde grdkleri-
ne, yiyeceklerinin, ieceklerinin devlet
kanaat getirdim. Radyo bir
S l . .k. d" d vl d I.k. d" d vl '"lk 1 d
zerinden Moskova ovyet hsa urumu sag hsa urumu sag u e er e
Bulgaristan d'kt t'' l '"k 1 . d S tl d b' d k . d b' d'kt t'" l '"k 1
a or u o maz ovye er e emo var a or u o a-
dnya ynetimini diktatrlk olarak gsteriyordu.
ve Toto
Radyonun btn sylediklerine kr krne Sofya rad-
- yosu Trkiye' den iddia edilen ger-
ek Moskova radyosuda Sonradan
Sofya'da, Raif Osman Alper'e bu
- Yok, dedi, biz uyduruyoruz. de Bulgaristan
Trklerinden geliyor.
SSCB'ne btn milletler Herkes kendi diliyle tedrisat ya-
Her Cumhuriyet anda SSCB' den
Oysa sosyalist lkelerde neler hayal dn de
ifade gibi Sofya'da Trkiye ve Trkler aleyhine
radyolardan, gazetelerden, okuma kadar Trkler, Bul-
propaganda edebiyahnda, gaddar
Sosyalist lkelerde sosyal adalet diye bir grmedim. pa-
rayla zar zor doyuruyordu. Mesela, Bulgaristan' da bir ayda 30
Leva Bunu 180 TL. eder. Oysa bir
300-400 Leva Trk olarak eline geen; 1800-2400
pek hususi Btn
bunlara bizler Sofya'da iken sosyalizmin ve refah
ni sylemek Aksini ifade, veya temerkz kampla-
srnmeye sebep olur. Nitekim ben ilk Rauf Osman Alper' den
Halis Okan bana, Almanya ile Bulgaristan sor-
Kendisine Almanya'da ilk kelimenin "Danke
ederim), ise "Nema" (Yok) syledim.
Rauf Osman, bunun zerine bana bir ihtarda bulundu. Dn, hepsinin bir-
birini itham ettiklerini (Bulgaristandaki Trk mltecilerinin)
ihbar idi. Nitekim Bulgaristandaki mlteci Trkler,
Stalin'i tel'in da Stalin'i hep birbirlerini itham ettiler.
Trkiye' de Sol Hareketler 1763
ben dahil, 15 idik. Sonunda kavga Hepsi de TKP' ye
sebebinin suunu birbirlerinde buluyordu. Btn bunlar bende-
ki hayal .
Moskova'ya zaman bu haleti ruhiye iinde idim. Mosko-
va' daki sosyal ile, Sofyadaki sosyal fark yoktu.
Sovyetler ve bilhassa niversitede, kaba Trk
bir genelleme Btn kapitalist-
ler, Amerika, Almanya, idi.
Gerekte Sovyetlerde, bir ynetimi yerine bir zmre ve
hakimiyeti Bunun da en adi ile diktatrlk idi.
bilhassa zirai rol Sovyetle-
rin lkelere bol keseden vaatleri de tenkit ediliyordu.
Mesela, unu" takip unun-
dan pastalara deniyordu. zama-
fiyatlarda Bunlar da tenkit edildi, fakat tabii btn ten-
kitler, sonra
Sovyet "Lumumba Dostluk niversitesi"nin kabulle-
nemiyor ve ok Lumumba' daki Rus
ov'un sonra:
- gitti, ne tarizlere ma-
ruz
Pravda, ise o
Yalta'da bir dinlenme evinde idi. Telefonla Moskova'ya iki
gn niversitede hi bir ses Pravda, tenkide
sonra, bizim hocalarda zemberek gibi yumdular
gzlerini. bir dille tenkide
kantinde ekmek
mesinden sonra bir dilim ekmek 1 kopek' e (1 kopek 10

kendini seyahatlere gtrmesi
ve devlete detmesi, tenkid edilen hususlar idi.
Pravda, tenkitlere sonra, btn resimleri
Yerlerine Brejnev, Kosigin, Podgorni'nin resimleri Damat Acu-
bey, Pravda' dan kovuldu. Lumumba niversitesinde ise, tutan-
lar ekseriyette idi. lkelerle Rusya bir
Polis dahilinde Ama orta ve hal-
da Stalin'i vdklerini Stalin devrinde 1 Ruble ile 1 ki-
lo ekmek, 1 kilo halbuki ondan sonraki devirde
1 Ruble ile 1 kilo ekmek, 1 kilo patatesi zor ifade

Sovyetlerde suistimal ve karaborsa Restoranlar, dev-
let iin, mdrleri eksik gramajla yemek vererek suis-
timal Bilhassa bu gibi messeselerdeki suistimallerin gerek-
esi, Daa'da bir daire sahibi olmak iindi. Keza, Rus 6000-7000
7641 Aclan
Ruble Volga marka arabalardan edinmek ile her trl
suistimali yapmaktan ekinmiyordu. Araba iin giriliyordu. Fakat
partide torpilli olanlar, hemen arabadan bir tane Mal mlk
edinme devlet suistimali krklemekteydi.
Kapitalistlerin hayat ve yaratmak kendileri-
ne. Mesela bir Ermeni Erivan'da bir otobs biletisi, bilet
kesmeden antaya arada bir bilet
bir suistimal daha.
Genellikle hi bir bulunmaz. Bilhassa giyime m-
teallik bulmak gtr. Mesela bir magazaya girdiniz yn kazak is-
tediniz. Yok diyorlar. Israrla isterseniz, iki saat sonra diyorlar.
yorsunuz. Sizden normal bir misli para alarak eli-
nize
Lumumba niversitesi, talebe yurdu mdr bir battani-
yeleri iin Yemekhane mdrnn suistimali yaka-
Fakat onun Komnist Partisinde nfuzlu iin,
den yer
Yemekler olduka kt idi. sekiz on ye-
mekleri Bu sefer mdrn elli mek-
tupla yemekleri bildiren kutulara at-
Halbuki yemekleri bir defa bile bizim lokantada
yemek insanlar
Karaborsa, devlet tezgahtar
Diyelim 1000 ift yn orp geliyor. Tezgahtar 1000
ifti diyor, normal fiatla 500'n 500'nn
da dyor. Geri karaborsaya sryor. Normal iki
misline Bunun genellikle kontrolne imkan yoktur. Zira devlet
iin nemli olan 1000 ift
1000 Ruble deyerek, Moskova' da ikamet izni almak mmkndr.
Bir Azeri Trk' iznini almak iin 500 ruble
ni geri kalan 500 Rubleyi syledi. der mi, demez
mi bilmiyorum tabii.
Rusya'da, suistimaller, karaborsa, gibi olaylar ga-
zetelere aksetmez. Gerekeleri de, bu gibi haberleri yazarlarsa halk

Rusyada da, Bulgaristan' da gibi sistemli
Rusadan gayri dillerde gazetelerde, bir sr Rusa kelime var
ve btn dillerdeki gazeteler Rus ile
Baku' da bir Ermeni, Grc, Rus Azeri bunlarla
Rusa
Moskovada Rusa bilmeyen bir Azeri Halk kendi dilini
unutup, Rusaya
Orduda yksek rtbelere Rusdan gayrisi gelemez, bilhassa Trkler.
Bulgaristanda Trkler olamazlar.
Trkiye' de Sol Hareketler 1765
Bulgaristan Trkleri askere bir azap Kendilerine
kadar, bir harp bizden mi olursun, yoksa Trklerden mi di-
ye sorarlar.
- kadar Lumumba niversitesinden mezun olan Trk yo-
ktur.
- Yksel tgen (Halen Leningrad'da) karakteri ve namuslu
bir ocuktur. O da benim gibi Sovyet sisteminden ve komnizmden nefret
etmektedir51.
- niversiteye gelende ilk duygu,
Trkler, iin, yani kendi hkmetlerinden izinsiz Mos-
kova'ya gelenler iin bilhassa bu byle olur. Yani bu
bir havaya sokulur. Yksel'e bir ka defa "Trk Milli Emniyeti ba-
sorguya diyerek zerinde yapmak istediler.
- Yusuf Alimbeg'e, Lumumba niversitesinde okumak bil-
dirdikten iki ay sonra bana ilk tavsiyesini yap-
Bir dileke verdim. Bunda Lumumba niversitesinde okumak iste-
resim Alimbeg; onu da
tahsil durumumu, hangi fakltede okumak yerimi ve
tarihini Sorulardan biri de Rusya'da
olup idi.
Lumumba niversitesinde faklteler
- Makina Fakltesi Strayeniye)
- Motorlar Fakltesi (Dvikatilye Vnutrinni Vazgarenye)
- Petrol Fakltesi (Neftyannik)
- Rus Filolojisi (Filologia)
- Fakltesi (Medisinya)
- Hukuk Fakltesi (Yuridiiski Faklte)
- Ekonomi Fakltesi (Ekonomi Prava)
- Jeoloji (Geologya)
- Ziraat Fakltesi (Selskahazaisva)
Fakltede genel talebe 4000
82 lkeden:
% 30 Latin Amerika
% 20 Afrika
% 15 Arap
% 10 Endonezya
% 1030 Sovyet fakltelerde yer
1966 kadar Trkiye iin kontenjan 16 idi. Bu kontenjan-
dan ancak biz drt 19.621.966 bu rakam
ayda bir Bir kurs, iki smestreye tekabl eder;
yani, ayda bir smestre demektir bu.
Kitaplar okulun ktphanelerinden bittikten sonra iade etli-
7661 Aclan
lir. Kendiniz de kitap alabilirsiniz. Bunun iin de 2-3 Ruble para de-
meniz gerekir. Kitaplar genellikle ucuzdur.
Btn lke talebe rdn, Suriye,
Irak, Uganda, Somali, Kamboya, btn Latin Amerika lkeleri ve
talebe bu arada zikredebiliriz. Bu Ko-
mnist Partisi ynetilir. Benim drt iinde
Trk talebe yoktu. Sovyetler bu kendilerine
getiriyorlar.
Anadol nc Mlakat
21 Ocak 1967 Anadol ile nc ve
sorarak
SORU - Size, Moskova' da veya Rus
iin, teklif ne zaman, kim
CEVAP - 11 Mart 1966 gn Mustafayev, Yksel tgen'i kal-
talebe yurduna ziyaret iin teklif ona Mustafa-
yef'in de zerine, bana bildirilmesi ikisi ka-
Ben Mustafayev'i hi grmedim. onun, Yksel'e verdi-
ve "Hrriyet" gazetesinde

Bana teklif Ben bir defa Boris ile temas
ettim. O da, 17 -18 Temmuzda kesilen bursumun bana yeniden verilmesi
iin Kendisine sadece ettim. Mustafayev
ve sorulara, Yksek tgen ile birlikte cevaplar
verdik. cevaplar
SORU - Size Moskova'da tekliflere kaamak cevaplar
niz zaman ne gibi maruz
CEVAP - Bu drt gerekir. Mesela, birin-
ci metodu burs kesmektir. Moskova ni-
versitelerine nakletmektir. Mesela, beni Odesa'ya, Yksek tgen'i de Le-
ningrad'da gnderdiler. Ben Odesa'ya gitmedim. Fakat Yksel Lenin-
grad'a giderek bir mddet ve sonra gibi Trkiye'ye dn-
d55. nc tip imtihanlara sokmazlar. Zaten bir defa
bursunuzu keserler. Tabii imtihana da girmezseniz gene bursunuzu
keserler. Burs olarak verdikleri 90 Rublenin her al-
mak isterler. Okula ilk zaman, size 2000-3000 Rublelik giyim
verirler ama sonra fitil fitil burnunuzdan getirirler. Drdnc
Polis sizi hissedilir ve bilhassa takip de his-
settirerek takip eder.
SORU - Tekliflerini red ettikten sonra mnasebetleriniz hangi yola d-
kld?56
CEVAP - Yukarda fakat teklif sa-
hipleri ortadan kayboldular.
SORU - ait herhangi bir cazip vaadde bulundular
Trkiye'de Sol Hareketler 1767
CEVAP - Evet, mesela 3 - 4 Moskova' da okumak bu vaatlerin ilki-
dir. Kendilerine tam sadakatle hizmet edeceklere, Bah Avrupa
de (Londra, Paris, Viyana, gibi) doktora bursu vereceklerini
bol para, rahat bir ikametgah, her trl
vaatleri dikkati ekiyordu.
iinde bilhassa ajan almak iin maruz kalan-
lar, hkmetlerinden habersiz Rusya'ya okumaya gelenlerdir. Bunun iin
biz bu kadar maruz nku Trk hkmetinin msaade-
si Moskova'ya korku ve kompleksler iindeydik.
SORU- Ders haricindeki seminerlerin hangisine mecburiye-
ti
CEVAP - "Bugnk dnya isimli seminerlere kahlmak
mecburi idi. Burada tema emperyalist, da an-
tiemperyalist idi.
SORU - Hangi milletlerin marxsizm dersi mecburidir? Mese-
la marksizm derslerine girmiyorlar.
CEVAP - Lumumba niversitesine gndermiyor.
Moskova Devlet niversitesinde okuyorlar.
Makine Mhendislik kolunda okuyanlara Marxsim okumak
mecburiyeti yok. iin mecburidir. defa bizim da
mecburiyet sonra serbest Ama btn bu
men bizi de rahat taciz ederek "seminerlere niin
gelmiyorsunuz?" diyerek, adeta seminerlere gnll olarak gitmemizi is-

Rus talebeleri iin seminerler mecburi idi.
Latin yzde seminerlere de-
vam ediyordu. seminerlere gidiyordu.
Keza Arap lkeleri de bu seminerlerin mdavimleri ara-

SORU - Hangi milletten daha ok var?
CEVAP -
Latin Amerika
Arap lkeleri
Afrika
Endonezya
Kamboya (Vietnam yok)
Rumlar (30 - 40 kadar)
SORU- Trklerden hi var
CEVAP - Ben ekingendim. Rusya Trklerinden yoktu.
Saloviev gibi Rus
ma da fazla itimat etmezdim. nk onlar, btn ihbar
ederlerdi. Gner Durmay, beni bir Metro Kuduzovsky semtin-
deki oturan eski Trk komnistlerinden Baytar
Salih Sabiha Smbl'e gtrd. 1965). Sabiha
7681 Aclan
Smbl, 1930'da tevkif edildiklerini, Altaylarda bir gn-
derildiklerini (15 mahkum olarak), orada inme (fel) gelerek
bir korku tutularak Azerbaycan' da vefat
Stalinizmin tasfiyesinden sonra, Hikmet' e mracaat ederek
talebinde Hikmet'in delaleti ile de kendisi-
ne 80 Ruble
SORU - Talebelerin umumi nelerdir?
CEVAP - Derslerde siyasi ideolojik direnenlere
komplolar ve daimi konusu da giyim ve yiyecek zerinedir.
SORU- Sovyet bilgi verir misiniz?
CEVAP - Kendileri ile Robot gibi
Resmi herhangi bir fikir serdetmekten korkarlar. Beyin-
leri bir
Siyasi polise birbirlerini gammazlarlar.
SORU - Kba, Siniyavisky, meselesi neler duydunuz
Moskova'da?
CEVAP - Siniyavisky ile Daniel'in dinlen-
mesi ile seminerlerde Trkiye ve Trk
Duvarlara Trkiye aleyhinde pankartlar Ruslar
alenen
Son olarak syleyeyim, Ruslar kendi
gz yumuyorlar. Mesela Mehdi 700 Ruble ele
geirerek Japonyaya gitti ve kaak getirdi, Hi bir
Gene ayni Mehdi bizim odadan pardes kendisine
hi bir tesiri Halbuki bir sveter
satan derhal Moskova'dan
Yksel tgen'in Trkiye'ye
(27 1966, Hrriyet, Nr. 6705)
Sovyet Rusya' da Trk hkmetinden izinsiz olarak okuyan talebeler-
den sonuncusu olarak bilinen Yksel :tgen, dn sabah trenle yurda dn-

Rusya' da ay kalan Yksel tgen, Moskova'da 6 ay sren lisan
sonra, Moskova niversitesi, Fakltesine devam etme-
ye sonra da Moskova'dan Leningrad niversite-
sinde okumaya mecbur
Yksel tgen, Leningrad'dan Trkiye'ye ve yorucu bir
yolculuktan sonra tgen, geldikten sonra;
- Trkiye'ye midimi Son zamanlarda
bile ediyordum
Yksel'in ifadesine gre Moskova'ya gitmesinden drt ay sonra ken-
disine olarak casusluk tekliflerinde ve Tr-
kiye' deki rapor vermesi talep
Yksel tgen'den en ok istenilenler, Trk sefareti ile temas ku-
Trkiye'de Sol Hareketler\ 759
rup rapor Trkiye' de mitinglerin
Trk talebe ne
de
Bunlara Yksel tgen'e byk vaatlerde bulunul-
Vaat edilenler Moskova'daki tahsilin tamam-
sonra de doktora bursu ka-
para ve akla gelebilen her
Yksel'e bu teklifleri yapanlar, Boris ve Mustafa
san, Mehmet Emmovi'tir. Bunlardan sonuncusu Sovyet
Kosigin ile birlikte Trkiye'ye ve Kosigin'in
Her ikisi de Moskova radyosunda grevlidirler.
Yksel tgen'in ifade gre, Sovyet
bu almaz tekliflerini ya da cevaplar
tir. rnek olarak, "Mitingler miting idarecileri, mutlaka yol ze-
rindeki bir camiye ve elini per, dua
ifadeler Gerek etkisi, gerek taleplerin
reddedilmesi sonucu, Sovyet Yksel zerindeki
Bunun sonucu olarak, Yksel'e st kazaya kurban
kaybolanlar ya da lenler konusunda uzun konferanslar
Nihayet Eyll da Yksel tgen, Leningrad
niversitesine gitmeye mecbur Burada bsbtn kalan
ve hayahndan durmadan eden Yksel, Rusya'dan iin
vizesi" taleplerinde bulunmaya fakat bir sonu ala-
Nihayet bir gn Leningrad'dan, Mart byk zor-
luklarla Moskova' daki Trk telefon etmeyi ve
drt gn sonra da vizesini
Leningrad'dan Moskova'ya gelen ve oradan kendi ile Sofya'ya
kadar glklerle bilet alabilen Yksel, Rus hududunu trenle terk ederken
gmrk ve hudut

Yksel, Sofya' da Trk ve
hemen a hareket eden trene
Yksel tgen, 1964 Belediyesi'nde verilen bir ko-
kteyl daki Sovyet Kltr Konstantin
ile Bundan bir kadar sonra da Kltr ile
bursla Moskova'ya Yksek tgen, Moskova'ya gider-
ken iki sreli bir turist pasaportu ile yurt
27 olan Yksel tgen, Deniz Lisesini bitirdik-
ten sonra, Deniz Harp Okulunda iken ordudan ve ye-
dek subay olarak Bundan sonra Hukuk Fakltesine ve
iki devam Sonra da, Sovyetlerin bursla ve verdik-
leri msaadeyle Moskova Devlet niversitesine
Sovyet Rusya' da bir ay geiren Yksel tgen, bu gn-
lerini ifade etmektedir:
Sovyetler byk
mitlerle okumaya gidip
hayal geri
dnenlerden birisi de
Gney
770 1 Aclan
- "Sovyetler marksizm olan korkun bir Rus derebeyli-
Bu derebeylik, ikiyzl bir Hakiki yzn, giz-
leyerek, ve hatta kendi milletine insan hak ve hrriyet-
lerinin koruyucu pozunda grlmeyi
tarihine bylesine bir sistem ku-
Neron devri Roma bile bu Rus
zemzemle kadar saf
Tehlike, melek yz ile btn gtedir.
bu syledikleri ile binde bir ihtimalle
dahi inanabilse idim, bilhassa Kosign'in Trkiye' de bu-
gnlerde, bu szleri sylemezdim. Trkiye'ye gelen Ko-
sigin, bir subay, bir gizli ajan, Rusya'daki
Trk casus ile grevli bir bilmi-
yor mu?
Sadece bu bile, samimiyetsizliklerini gsteren yeterli bir r-
nektir. Ciddi fikirler bir devlet byle bir ala-
maz! Bari, Yastsenkoyu da getirse idi de, "Trkiye iin casus
me rgt" bu ziyareti bilip Trkiye' de devam etseydi."
Gner Trkiye'ye
(6 Ocak 1967, Hrriyet, Nr. 6715)
Moskova Devlet niversitesi, Fakltesinde ikibuuk oku-
duktan sonra in'e giden ve Pekin'de bir kalan Gner Durmay
Trk genci nceki gn Trkiye'ye
Gner Durmay, 1963 bir turist pasaportu ile
yurt
Gner Sovyetler tahsil yapabilmesi iin gerek-
li bursu ve msadeyi, Sovyetlerin Kltr Konstantin

Gner Durmay, Moskova'da Devlet niversitesinin, Fakltesi-
ne ve iki ile bitirerek "pekiyi"
derece ile diploma
Fakltesindeki derslerine devam Durmay, kendi-
sine gre bir sebepten" okuldan ve Sovyetler
Ruslar, Gner'in bir gece, kalmakta talebe yurduna
iddia ve bu yzden nce niversiteden, sonra da Sovyet-
ler karar Bu
rgpl'nn (Suad Hayri) Sovyetler resmi ziya-
retten hemen sonra
Rusya' daki Durumu
Gner Durmay, bu
"Sovyet Rusya' dan tahsilimi tamamlamadan sebebini
henz Fakat bunda, bana Trkiye'ye mte-
Trkiye' de Sol Hareketler\ 771
veccihen yapan Baku Radyosu mdr Alihanof'un teklifini
rol kanaatindeyim. Trkiye iin
li ve iktisadi konular zerinde ayda 400
ruble, bir ev ve Baku niversitesini bitirmem vaat etti. Sovyet
hedef memleketlere mteveccih
propaganda iin, Moskova'ya ikin-
ci senesi ve zerinde edilen mezkf teklifi reddettim.
tezkeresi almak iin Sovyet polisi ile olan da ikamet tezkere-
sini ok daha rahat fakat Sovyetleri daha fazla sevmem, on-
larla fikri Bu katiyetle reddet-
mem zerine de gece saat 11.00 den sonra yurt odamda bulundurdu-
gerekesiyle Rusya'dan hudut edildim. (ismini dahi
kati olarak bilmiyorum) gece saat 10.45 yurt
ve ieri girerek benimle Bu
bulunan telefondan yurt personelinin ifadesi zerine
de telefona Ve sadece ismimi syleyen, ne
birisi ile telefonda dakika kadar
odama giderken, koluma birka ve beni odama gtr-
dkleri zaman hayretle yatakta gr-
bir da Byle
mevzularda sadece tekdir verilmesi adet birka talebenin
zorla Rus yurt ierisinde ekerek tecavzde bulunduk-
hallerde dahi, talebelerin ancak bir ni-
versiteye nakli halde ben, gn ierisinde Rusya' dan
Hudutta da Sovyetlere gstermem teklif
edildi. ekinerek ve Trk bir an bile unutmayarak
tahsilimi Rusya' dan tercih ettim."
Hakiki Rusya
Rusya' da gnlerde Trkiye' den gelen birok ter-
Bunlar Aziz Nesin, Kemal, Melih Cevdet
Anday, Nevzat stn, Leyla Gencer gibi kimseler
Bunlara sadece iyi ve gsterilmesi istenilen
tir. Hakiki hayat seviyesi, bu grdklerinden ok
Hakiki Rusya, grdkleri Rusya
Ver Elini in
Gner Durmay, Sovyetler sonra, geici bir
pasaportla Romanya'ya ve oradanda uakla Pekin'e n-
celeri in iktisat tahsilini
Durmay, ince ve uzun zaman
ki mecburiyetler yznden, tahsiline devam etmek yerine, inlilere Trk-
e dersler vermek yolunu Komnist in Gner'e bu
ayda 200 dolar para Bu dviz
7721 Aclan
olarak, da in olarak Gner
Trke inli talebeler yedi ve bunla-
19 ila 25 tir.
Geen yaz in' de, denilen genlerin hare-
keti nlerine ait bu genle-
rin ktle hareketinden Pekin'deki da zarar ve bunlar-
dan pek ederek, in' den
lerdir. Gner de in'den fakat pasaportu ge-
rekesiyle kendisine uzun sre msaade Nihayet uzun m-
cadeleden sonra Gner, in'deki bir defaya mahsus
bir temin ve bununla Polonya'ya Yola
de tekrar geriye ve dahi yanma ala-
Polonya'dan, Prag'a geen Durmay, orada bir sre
sonra nihayet nceki gn yurda
in' deki ve gnleri bir cehennem olarak
haber verilen Durmay, in lideri Mao'nun fikirlerinin ak-
sine hi kimsenin bir dahi yetkisi yoktur" demektedir. G-
ner'in ifadesine gre hareketi, in'in ve
kapitalist ile btn kesmesi iin, Mao plan-
bir byk
eski in kltrne, medeniyetine ait
ne varsa Buna gelenler ise ld-
rlmektedir.
ekici Bir Mtalaa
"Moskova'ya Niye Gidiyorlar?s7
Trkiye ile Sovyetler zlmesi ve bu-
gnk politik lisanda, "iyi mnasebetleri" olarak nitelendi-
rilen hareket, henz ve aktif bir maziye de sahip
1962 o Feridun Cemal Erkin'in
Moskova'ya resmi ziyarette ilk nemli Trk - Sovyet Kl-
tr konusunda Sovyetler,
meler kltr erevesinde, talebe mbadelesini de
teklif Bu arzu daha sonra da ziyaretler
Sovyetler mzakere
Sovyetlerin "iyi mnasebetleri" erevesi ierisinde ta-
lebe mbadelesi teklifinde tarih 1962 Fakat bu ta-
rihten ok ncelerinden beri, Moskova' da ve Sovyetler
gizli okuyan ok Trk talebesi
Bugn de Sovyetler yksek
doktora yapan ve bir trl kesin olarak Trk ta-
lebeleri
Trkiye' de Sol Hareketler j 773
Sovyetler ihtilalinden bu yana, ulusla-
gren talebeleri her zaman Byk devlet
zelliklerinden "ideoloji, kltr ve yayma"
Sovyet da yeri
zellikle, durmadan kazanan ve imkan-
dan yoksun yeni kendi ekmek, hi byk
devlet yapabilmek iin, en tesirli yol olarak kabul edi-
len talebe konusunda, Sovyetler byk para ve gayret sarf
etmektedirler. Bunun sonucu olarak, "Patris Lumumba Dostluk ni-
versitesi" 1960 Bugn Lumumba niversitesinde
82 lkeden 3000 talebe
Lumumba niversitesinin ile Sovyetlerin daha nceden
beri ile yrttkleri propaganda-
-zellikle Moskova Rad-
yosu- Sovyetlerin temsilcilikleri de apta
Sosyalist dahil lkelerin hemen hepsinden, daha
ok talebe Moskova'ya yollanmaya l-
kelerden gelecek de ok iyi ihtiyaca bol bol
yetecek burs, vaatlerinde ve olan genle-
re ya da bu ne olursa olsun, Moskova Dostluk
niversitesi sizi bekliyor. Sosyalizmin yeryzndeki en byk merke-
zinde tahsil Bunun bir
"Sosyalist cennet" tarifi ve btn imkanlar kadar Mos-
kova'ya tahsile gelecek iin seferber
Sonu olarak da, Sovyetler kendi oku-
izin vermeyen lkelerden bile, ok talebe Moskova' da
rnek olarak, Sovyetlerle talebe mbadelesi konusunda
Trkiye gibi durumda olan, rdnl ve talebe-
ler de Lumumba niversitesine ya da yksek
na ylesine ki, bu talebelerden pasaportsuz ya
da pasaport sresi durumuna gz ve bun-
lara Sovyetler okuma ve tahsil yapma msaadesi
Sovyetler "Lumumba Dostluk niversitesi"
niversite ve yksek okullarda tahsil gren onbin ya-
talebe byk yeni Afrika Devletleri
ile Amerika, Asya ve Orta lkelerinden talebelerdir.
Moskova' da ve Sovyetler okuyan Trk talebelerinin ke-
sin henz bilinmemektedir. Ancak bunlar gerek tahsil-
leri gerekse sonradan bir Trk talebele-
rinin Moskova'da okumak fikrine genellikle Moskova radyosunun ya-
sonra karar verdikleri ortaya Temas edilebilen
ve talebelerden onda dokuzunun ifadeleri Moskova' da
77 4 J Aclan
okumak iin gerekli olan bursu, Sovyetler Trkiyedeki Kl-
tr ile su yzne
Yine bu arada, gre, Sovyetler burs
Trk talebelerinden sadece birisine, Moskova piya-
no tahsili yapacak olan bir gen Trk hkmeti gerekli msaade-
yi btn talebeler, hkmetin arzusu Moskova
yoluna
Sovyetler merkeziyet sistemi ile idare edilen bir l-
kedir. Bu, bir merkeziyetiliktir. Sovyetlerde en ufak bir
Kremlin'in haberi olmadan bile hayaldir.
Sovyet Rusya' da ve kltr konusu da, ve merkeziyeti-
dir. Buna olarak, hangi lkelerden talebe kaar adet ola-
ne kontrol edilecekleri ve hep
nceden
Elde resmi rakamlar olmamakla beraber, kaynaklara gre,
Trk talebelere olan kontenjan on Bunun daha ifade-
si, Sovyetler her Trk talebesine burs verilmesini
Bunun ok iyi bilinen bir durum Sovyetler, plan
konusunda byk titizlik gsterirler ve hi bir feda-
Bylece Moskova'da ve Sovyetler
tahsil yapabilecek Trk talebelerinin genel bir fikir edi-
nilebilir. Fakat tekrarlamak lzumludur ki, Sovyetler hi bir zaman
resmi olarak Trk talebelerinin ve

Sosyalist ya da dahil lkelerden Sovyetler
tahsile gitmek, o lke talebeleri iin bir Bir Alman, Bir
Kuzey Vietnam, ya da bir ekoslovak talebenin bu sahip
iin iyi talebe, iyi Sosyali-.:t olarak zelliklere sahip ya da
Komnist" Bu talebeler, ekse-
riya o lkenin hkmetleri ve Komnist partileri seilir.
Tahsil da partiler ve hkmetler denir. Zaten
bu lkelerin, Sovyetlerle kltr talebe mbadele pro-

Sovyetler talebe okutmak istemeyen lkelerin
leri, buraya genellikle iki yolla gitmektedirler.
Yollardan birincisi, Sovyet temsilcilikleri ile
Trkiye' den Sovyetlere ok talebe, Kltr ile
Bu devre 1960' dan sonraki
O zamanlar, Sovyetlerin Trkiyedeki Kltr
bulunan Alibeg Yusuf, hayli Trk talebesinin burs temin etme-
sini Alibeg Yusuf'tan sonra yine Kltr
olarak tayin edilen Konstantin Trk talebelerinin Sov-
Trkiye'de Sol Hareketler J 775
yetler gitmelerinde lde
Bu iki Kltr bir yandan kendi grevlerini yerine geti-
rirken - ki bu Sovyet iindedir - te yandan da Trk h-
kmetinin hassasiyetini ve ok iyi bildiklerinden, burs
talebelerin hemen hepsine:
" - Rusya'ya niversite yapmaya gidiyorum diye pasa-
port almaya Trkiye'den Turist
pasaportu ile trene binin ve Edirne' den Sonra nereden is-
terseniz orada, Sovyet Byk Eliliklerine Biz sizin
ve Moskova'ya kadar biletlerinizi diye tembi-
hatta
geen bu iki Kltr Moskova'ya talebe-
lerin hemen hepsi, sol genler
Sovyet Rusya' da tahsil yapabilmenin ve burs
ikinci yolu da gizli faaliyet gsteren ve merkezi Prag' da bulunan Tr-
kiye Komnist Partisi istifade etmektir. Trkiye' de ka-
. nun olan, fakat lkeleri her zaman
izaz ve ikramla hatta finanse edilen Trkiye Komnist Par-
tisi de Sovyet Rusya'ya bir hayli Almanya,
yire, Fransa ve Avusturya' daki talebeler bir propagan-
da yapan, TKP (Trkiye Komnist Partisi) geen lkeler-
de sol genler zerinde
ve bunlardan muvaffak
Sovyetler niversite ve yksek
okullar, sistemin btn gibi, Sovyet sosyal,
ekonomik, ideolojik ve politik organi-
ze Yksek tahsilin program ve organizasyonu, bir kanunla
"Sovyetler Yksek Tahsil" isimli bu kanun,
1961 Bakanlar Kurulu Kanunda, Sov-
yet Yksek Tahsil (niversite, kolej, yksek okullar ve
enstitler) gayeleri
1 - Marksist-Leninist ruh ve iyi kaliteli ilim ve teknoloji-
nin ayak uydurabilecek, yurt iinde ve
lecek kapasitede yksek kalitede eleman
2 - Komnizmin konusunda glkleri
halledecek yapmak.
3 - Yksek standarda iin yapmak ve kitaplar

4 - ve
Maddeler bundan sonra ile devam etmektedir. Bundan
sonu Sovyetler yksek btn
kanunu bu maddeleri tatbik edilecektir.
7761 Aclan
Daha ifade ile Marksist-Leninist ruh ve ye-
gelen ikinci madde de, yksek
tahsil bu okullar ve niversitelerde yeleri komniz-
min konusunda ve tedbirleri ha-
Bu arada yine kanun maddesi olan nemli bir konu
da, bu messeselerinde talebelerin, ve poli-
tik bilgilerini de halka Bundan gdlen ve ga-
ye Marksist - Leninist ruhla, ilmi yksek talebeler ye-
ve bunlar da rejimin politik idelerini, Sovyet
Rusya iinde ve Sovyet toplumunun
iin lzumlu olan hareketler Rusya iinde ve Kom-
nist Partisinin direktiflerle, halklara duyurulacak ve

Btn bu kanun maddeleri ve hkmler, Sovyetler
okuyan Trk talebeler iin de yrrlktedir.
Lumumba Dostluk niversitesi'nde uzun sre talebe olarak bu-
olan bir Trk, Moskova'ya gelen btn yabanca talebelerin
drt ileri gre,

1- Sovyet zere talebeler.
2- birer komnist olarak talebeler,
3- Sadece tahsil yapacak olanlar,
4- Hi bir yaramayanlar,
iki gruba dahil olanlar, ekseriya gizli olarak Sovyetler
gidenler seilmektedir. Bunlar bir
ma sonra Rusa ilk gnden itiba-
ren kontrol
Bu kontroller, ekseriya talebenin olan Rus
uygun grlenler ise
daha yksek kademedeki grevliler incelemeye tabi tutul-
makta, sonra da lzumlu olan bilgiler kendilerine verilmektedir.
ci grupta olanlar da ayni muameleye tabi tutul-

Bu yapan Trk talebe, Lumumba niversitesinde yz-
dE. otuz Rus talebe hepsinin askerlik-
lerini komsomollar (gen komnist) ve
okullarda okuyan Rus talebelerden daha burs
-
Lumumba niversitesinde okuyan talebelere verilen burs
ayda 90 rubledir. Rus talebelerin miktar ise 45 Ruble-
dir. ok Sovyet talebeleri 60 Ruble alabilmektedirler.
Moskova'ya, giden talebeler, nce ay sreli bir lisan
Trkiye' de Sol Hareketler j 777
tabi Burada Rusa tekstler okutu-
lan konular; Komnist Partisi tarihinden blmler, Dnya Hare-
ketleri, ihtilali, Komnizmin ilerlemesi prensipleri ve Le-
nin'dir. Bylelikle zaman birok
konulara Bu lisan gnle-
rinde, fikirlerdeki talebelerin ve reaksi-
ortaya
Moskova'da hayat, byk mitlerle talebeler iin
gnlerin kaybolduktan sonra, lke-
lerden bir araya genler, gereklerle yz yze gelirler,
Normal talebelik birok
otuz kilometre fazla iin "gerekli makamlar-
dan" izin Hareketleri kontrol ve kendile-
rine telkinler Sadece okumak iin olan
talebeler zerinde bu kontrol ve bazen geriye tepen silah gibi et-
ki yapar. Bir defa da memnuniyetsizlik sonra ne ya-
bu talebeyi ne yere, ne muhite, ne de rejime
imkan yoktur! Bunun misalleri
yeni lkelerinden Asya Latin Amerika' dan ok ta-
lebe, byk hayal ile
Sovyetler Memnuniyetsizlik konusunda,
byk da etkili kabul et-
mek yeni bir Moskova'daki
an, daha iyi Ameri-
ka' da tahsil her zaman bilmektedir.
lkelerden ve al-
gen, ve ne yapabileceklerini
kestirmek her zaman kolay bir Ve Sovyetler bu konuda he-
nz bir tecrbe devresindedirler. Lumumba Dostluk niversitesi'nin
ana kadarki byk sylemek iin ok
iyimser olmak
Moskova'da ve Sovyet okuyan talebelerin yerli
halkla bugnk mnasebetinin de pek normal sylenemez.
Mesela Moskova' da, Afrika' dan siyahi bir bir Rus
ile caddede bile. Asya ile Latin
iin de sylenebilir. talebeler iin, Mos-
kulak gazetesinde, mutlaka her gn yeni bir hikaye
Bir sre nce, gerekten fakat sadece kulaktan
hikayelerden birisi, Lumumba niversitesinden bir
rencinin, niforma sekiz Rus' dan da-
Bir ile kahvede oturan
hviyetini gstererek:
7781 Aclan
- Ben Dostluk niversitesindenim, demesi zerine de
kadar Her memleketine dnmek isteyen bu
talebeye byk tavizler verilerek, Moskova' da

talebelere Sovyet sempati
ve gler yz bugn mevcut
Fakat btn bunlara ve plan
bilinen Sovyet idarecilerinin, Lumumba niversitesi konu-
sunda giderici tedbirler gidermeleri zor
bir hareket
Trklerin
Sovyetlerde okuyan talebeler iersinde en ok hisseden-
lerin Trk talebeleri gelir. Byk gizli yollarla Sov-
yetler olan bu talebelerin "talebe hi bir
Trk kabul etmez. Moskovadaki Trk Sefaretinin konsolosluk
herhangi bir durum iin "Senin burada ne
var? topla hemen geri dn" szleri sylenir.
Ve talebe, Trk askerlik
ilmhaberi almak isterse cevap yine ay-

- Sen talebe fikri, talebenin
Kural olarak, Trk Milli ve Sovyetler
ki yksek kabul et-
mezler. Bu propaganda gayesiyle olan Lumumba niversi-
tesi iin belki bir Fakat UNESCO'nun, niversiteler lis-
tesinde bulunan Moskova Devlet niversitesinin' de
kategoriye bir tutum
Sovyetler okuyan Trk talebelerinin byk
gizli yollarla ve Trk hkmetinin msaadesi olmadan Sovyetler Bir-
liseyi bir gencin, herhangi bir lke-
de kanuni hibir yoktur. Trk
hkmetinin ve da bu talebelerin kanun hareketle-
rini tespit etmeden herhangi bir zordur.
durumda Trk yapabildikleri tek bu ta-
lebelerin Sovyet Rusya' da tahsil ileriye gide-
memektedir. Trk talebelerinden Rusya' da bulunanlara, yeni pasaport
verilmemekte, askerlik ve her Tr-
kiye'ye dnmeleri ya da Sovyetler lkede
tavsiye edilmektedir.
Sovyetler gizlke tahsile olan bir talebenin sol
limli kabul etmek gerekir. Ya propaganda ya da
Trkiye' de Sol Hareketler j 779
fikirler yznden tahsilini Sovyet herhangi bir
rinde yapan Trk talebelerine bu tutum, ekseriya talebeleri Trk
ve lkelerden Bunlar,
glkleri nceden bildiklerinden, hibir Trk ilgilileri ile te-
mas etmemekte ve gizli tercih etmektedirler!.
Bunun bir tutum olarak, Trk hkmetinin
msaadesi ile Sovyetler tahsilde bulunanlar da
talebelerin de Sovyet hkmeti denir.
Fakat bunlara Trk glk ve bir l-
kede okuyan gsterilen hepsini gsterirler.
Bu durumlar, son aylarda Moskova'da okuyan talebeler iin
hayli zor durumlar ortaya ve yerler
Trk hkmeti tespit edilebilen talebelere yollarla
telkinler ve yurda dnmeleri Sovyet ilgilileri de,
Trk ilgililerinin bu konudaki byk hassasiyetini grdkten sonra,
gznnde olan talebeleri, ya Moskova' dan
ya da Bunda gdlen gaye
Sonu olarak; Sovyetler ve birok durumlarla ka-
liteli bir yksek gerektir. Sovyetler, mesele-
lerini kendi sistem ve gre Propagandala-
v e"byk devlet" zellikler yznden de
olarak talebeleri kendi lkelerinde okutmaya ve a-
Sovyetlerdeki yksek ne olursa olsun,
her talebe mutlaka marksist-Leninist Ve
mutlaka her yksek yapan
"Ekonomi Politik" Bu dersler sosyalist dze-
nin Komnist Partisi tarihi, diyalektik materyalizm, Dnya
hareketleri
bir Trk talebesi
ya da konusunda, uzun
Ancak ortada bir gerek o da Trk ister kabul etsin,
isterse etmesin, Sovyetler, Trk talebelere burs vermeye devam ede-
ceklerdir. Bu bir hkm ya da afaki bir sz srece,
nacak en iyi tedbir, her belirli talebeyi Sovyetler
gndermektir. talebelik kontrol, lkelerde
gibi, talebe konsolosluklar ile byk ra-

Sovyet Rusyada Amerikan, ve daha birok lkele-
rin talebeleri tahsil yaparlarken, Trkiye' den Rusya' ya talebe gitmesi-
ni yasaklamak, gerekleri grmemektir58.
780 1 Aclan
Dokuzuncu Blm
1- Walter Krivitzki, "Stalin Agent" (Ben Stalinin s, 64., 2.
tanbul, 1948
2- Bknz. Jacques Freymand,"The Comntem's Constributions of History", Ge-
neva, 1965.
3- Unabridget Soviet Encyclopedia, C., 22, s, 257 258. Moskova, 1953
4- 1921, Nr. 31, s, 12.
5- Bknz. Trkiye Gizli Komnist Partisi ve Cinayetleri,
bul, 1966.
6- Unabridget Soviet Encyclopedia, Moskova, 1937.
7- Spector, The Soviet Union And the World, 1917, 1958, s, 114
127, A.B.D., 1959
8- Leittstze Und Statten der Komnistichen Intemationale, s. 5, Hamburg,
1920,
9- Yn, 11 Ocak 1967, Nr. 198, s. 6.
10-
11-Trkiye Gizli Komnist Partisi ve Cinayetleri, s. 10
12-
13-
14- s. 17 -19. Ekrem, Hasan Ali'nin (Ediz) olup, o zamanlar onbir
bir ocuktu. Ve bir de kynden Ziya isimli
bir ocuk ki, onun on, onbir Bu niversitede
eski komnistlerden bir zat bize Hasan Ali (Ediz) nin olma-
ve de ifade
15- s, 15
16- S, 40
17- s, 40
18- s, 14
19- s, 21
20- Yakub Demir ismi ile Prag'da T.K.P'nin Brosu I. Sekreteri gzken Ze-
ki 1905 Srmene' de Trabzon Muallim Mekte-
binin ikinci iken 1926 Moskova'ya veya
1930 kadar orada kalarak KUTV'dan mezun Trkiye'ye giz-
lice T.K.P. nin illegal faaliyetlerinde srekli olarak grev
1951-52 Pirhasan (Edebiyat Kuleli
As. Lisesi, st okuldaki Edebiyat
meni Yzb. Abdlkadir Demirkan'a bir haberi iki gn Moskova rad-
yosunun haberleri Haber, Kore
harbine gitmemek iin Osman isimli birine aitti. Abdlkadir De-
mirkan ise Zeki Bundan da
gre Zeki bir taraftan T.K.P. Komitesi Sekreteri
iken, taraftan Sovyetlerle temas halinde olan bir ajan idi. Zeki
1963 Trkiye' den
21- Bknz., Trkiye' de Komnist Emniyet Genel nemli
Trkiye'de Sol Hareketler 1781
s, 47-61, Nr. 4, 1966, Ankara.
22- Gnter Nollau, Die Internationale, Wurzel'n und Erscheinungsformen des-
proleterischen Internationalismus, Kln, 1959.
23- Krivitzki. a. g. e. nsha) s, 74.
24- Tito, V. Dedijer, s, 74.
25- Erich Woilenberg'in Der Aparat, Bonn 1952, s, 12'de bahsedilen (M) Kom-
nist okulu ile Lenin Okulunu (M) Okulu, Alman-
ya' da 1923 sonra bir sre sonra ku-
Srekli yoktu. gre, mstakbel
buradan Nitekim bu okuldan mezun Alman
komnistlerinden HansKippenberger, Wilhelm Zaisser, Arthur
(Stahlmann), Albert Freiner, Alman Komnist Partisi istih-
barat Bu (M) daha ziyade zel olarak ca-
sus 1932 - 1933 Moskova'ya Bakow ci-
kurulan (M) Alman komnistleri bu maksatla ve i
harp ile iin
26- Report of the Royal CommissiQn, s, 104,0ttowa, 1946
27- Castro Delgado, J'ai Perdu la foi a moscau, s, 320
28- Dissolution and Aftermath of the Comintern Experiences and observations
1937 1947, Alfred Burmeister, Newyork City, 1955
29- Jan Valtin, Tagebuch der Holle, s, 112.
30- Leon Troki, Mein Leben, s, 441.
31- Memories ofa Communist Militant and Leader, manskrip, s, 199.
32- X. J. Eudin R. North,Soviyet Russia and the East 1920 -1927, a docurnante-
ry Survey, s ,86, Stanford niversity press, 1957
33- B. Gitlow, The Whole of Their, s, 243, Newyork London, 1948,.
34- Castro Delgado, s, 35.
35- Arvo Tuominen, The Chimes of the Kremlin,.
36- Bknz., Dipnot. 28, s, 6
37- Theodore Draper, American Communism and Soviyet Russia, Newyork,
1960, s, 196 ve 471.
38- International Correspondence, 29 Eyll 1926, s, 1176.
39- Martin Wilbur Julle, Documents on Communism, Nationalism and Soviet
Advisers in China, 1918-1927, s, 130 -134, LienYing How, Newyork, 1936
40- The Activities of the Comrnunist International beetwen the fifth and Sixth
Congresses, Paris, s, 58.
41- Moscow Madrid Moscow, s, 18, Zagrep, 1952
42- A. Strike is a Battle!, s, 63, Paris, 1931
43- Tito, V. Dedijer, s, 237.
44- Bknz. Dipnot, 22.
45- Patrice Lumumba, Kasai ve Kivu eyaletlerinin Sankuru'nun Ka-
tako Kombe kynde 1925 Fakir bir ailenin idi. za-
manlar katolik misyonerlerinin bir okula gitti. Birgn
beyaz sylemesi zerine, Patrice Lumumba aksini ve
"Allah zencidir okuldan Bunun zerine, Lu-
7821 Aclan
mumba ailesinin arzusu
kalan tahsiline kendi kendine Genlik
anormal gsterdi. protestan misyone-
rin ve saatini alarak Stanville'.e gitti. Stanville, Kasai eyaletinin gen-
leri iin ideal bir Buraya Lumumba, ve saatini
misyonerden "iyi hal" istedi. Misyoner olan bir in-
san olacak ki, Stanviile'e gnderdi. Lumumba bu referansla,
Postaneye memur oldu. zaman 19 Ayni ken-
di kynden Paulin isimli bir evlendi. 1960'ta zaman Pau-
lin' den 4 1956 geliri ile, farklar grl-
d. Bir otomobil sahibi bir postahane memurundan daha yksek bir
hayat Bu durum, idarecilerin dikkatini ekti. Hesaplara el
kondu. 2500 dolar Ve iki hapse mahkum oldu. ta-
bu Kongolu mcahitlere iin zimmetine
iddia eder. Nizamlara uygun bir hayat iin, Jatodville hapishanesin-
den bir sonra serbest Bu sefer Leopoldville'e geldi. Polar
oldu. ok Ve derhal temayz etti, sonunda
mdr oldu. kltr merkezlerinde hitabeti ile n sal-
Bu merkezler sekin genler iin Lumumba gerek bu
merkezlerdeki faaliyeti, gerekse yerlerindeki ile za-
manda herkese rakibi Kasavubu idi. Kasavubu ve
bir Bakongo kurmak Lumumba, 1961 om-
be'nin ldrld.
46- Ankarada bir Sovyet Oleg Pankovsky, Kitaplar, Nr. 5, s, 240,
Ankara, 1966, Pankovski, Alb. Yerzin yazar: "Yerzin
larda rtbesine terfi ve Patrice Lumumba Dostluk niversitesi
Rektr tayin edildi. Bu niversitenin btn kadrosu
KGB kuruludur; yatakhane amirlerine kadar! Yerzin, bana ni-
versitede iki grevi syledi: KGB ve
rektr niversite, eskiden Genel Kurmaya As-
keri Akademisinin iindedir. Bu niversitenin birinci g-
revi Afrika Asya memleketleri iin bir kol
rin daha ele ve Sovyet istihbarat
Bunlara Marksizm Leninizm
mekte ve Afrika liderleri olacak siyasi verilmekte-
dir. Kendilerine, memleketlerine dndklerinde ilk olarak grevler, gsteriler
ve hkmet darbeleri tertip etmeleri verilmektedir KGB ile
yapanlar iyi beslenmekte giydirilmekte ve para va-
sat Sovyet daha iyidir her trl
Albay Pavel Dmitriyevi Yerzin, uzun bir sre KGB'nin Trkiye'deki gizli

47- Bknz, Komnizm ve Afrika, s, 44 - 54.
48- Bu tr faaliyetleri gibi, gnmzde de srmekte,
hatta bugn daha bir ajan zere zellikle ABD ve l-
keler muazzam mali kaynaklarla yerli ajan dzenlemektedir.
Trkiye'de Sol Hareketler 1 783
49- Mehmet A. Demirer, Yeni Emperyalizm, s, 39 - 42, 1966.
50- Robert Kotey, Biz Neden Vazgetik", 1963 Ankara, s, 1 - 8.
Robert Kotey: Bulgaristandaki Cemiyetinin idi.
Bulgaristan' da kendilerine ve haysiyet mua-
meleleri protesto etmek ile Bulgaristan' dan
ler cemiyeti zenci bir iin Demir perde gerisindeki
iyzn
51- O Yksel tgen' de Trkiye' de
52- Sovyet idarecilerinin ki, bir yandan Trk hkmeti ile ya-
kurmak iin can atarken, te yandan zaten 3-5 ibaret olan
Trk casusluk, teklif
53- Bknz., Hrriyet Gazt., 6, 7, 8, 9, 10 1966
54- Bknz., Hrriyet Gazt., 6, 7, 8, 9, 10 1966
55- Son Gner Durmay ve Yksek tgen Trkiyeye
lerdi.
56- Anadolu un 6, 7, 8, 9, 10 1966 gnl "Hrriyet"te
dikkate
"Zaten Lumumba niversitesinde, her lkeden gelen talebelerle grup grup
olan grevliler Bunlar, talebelerin her ile ilgileniyor, so-
ve bulduka da Sovyetler ve komnizmin
iyiliklerini,
Beni birka gn sonra Rusa derslerinin verdiler. Bir de im-
tihana soktular. Sonra Rusa lise vereceksin, dediler.
Ve Moskova'da gnler birbirini kovalamaya
niversite iinde ve her hareketimin kontrol bir
sre sonra hissetmeye Lumumba niversitesinde Afrika, La-
tin Amerika ve Gney - Asya lkelerinden talebeler
ok da erkek Rus Rusa devam gn-
lerde, sadece Lumumba'da okuyan kontrolle grevli
"Gen Komnist" mensup talebeler Bir
gn oda Fernand:
- Rus talebelerin dikkatli ol, her haber verirler, dedi.
Bu szlere pek nem vermedim. Fakat bir sre sonra, btn hareket-
lerin ve yerlerin, Aram Bayramyan
Bu sre ierisinde yeni
her gn gryordum. Bir gn yeni bir Trk talebesinin daha haber
verdiler. Bu Derman isimli bir ocuktu. Daha sonra da, Trkiye' de
Robert Kolej' de Necil isimli bir talebe geldi. Mosko-
vadaki Trk talebelerinin bir hayli Ben,
him, Necil ve daha birka
Bir gn Aram bana geldi. Havadan sudan birka sz-
den sonra benden Moskovadaki Trk "rapa;-" verip
sordu.
Rapordan ne sordum.
- ne yapar, kimlerle beraberken neden bahsedersi-
784/ Aclan
niz, gibi nemsiz dedi.. bana daha iyi bir oda ve daha iyi
burs va'dejiyordu ..
Gldm ve bahane olarak ok ders syledim.
"ispiyonluk" tekliflerinden birincisini bylece at-
Fakat az bir zaman sonra, Trklerden zel
muamele Bunlardan benim ilki,
hareketlerindeki ve hayat Trk-
ler en ok ederdi. bu garip
ve bir hikayesi oldu. Sonunda da bilinmez bir sebeple ld. Ya da l-
drld.
daha Trkiye'de iken Krtlk olan
Moskova'ya Almanya' dan Hepimizden muamele gryordu.
Buna sylyordu, Moskova'da ancak
ay Sonra tekrar Almanya'ya dnd.
Aram ve Ruslarla da ok samimi' idi. de bana ok
esrarengiz geldi. Almanya'ya dndkten sonra bilinmeyen bir se-
bepten Zaman isimli bir Trk duyduk. Arka-
da yine sebepten kendisini Mnih
hapishanesinde Bu haberler, Moskova' da okuyan talebele-
ri hem evirdi, hem de derin derin Bu iki lmn ar-
sebeplerin hepimiz
Bizi kontrolle grevli olan Yksel'i kendilerine daha buldular.
Ondan ve benden olarak konularda "Raporlar" is-
temeye Bu isteyenler, Mustafa ve Boris
idi. Mustafa Trkeyi ok iyi ki, Trkiye' de ok
bu sesini gayet iyi bilir. Mustafa, Moskova radyosunun Trke
spikerdir. Bir Sovyet devlet Trkiye'ye iki
nce ziyarete tercman olarak Trkiye' den Rusya'ya ya-
bir resmi ziyarette de grevini bu adam Boris
ise, galiba iki nce gelen Sovyet heyetinde bulun-

Bizden istedikleri
1- Trkiye' de talebe mitingler tertip edilir. Bu ku-
ierisindeki polisler kimlerdir?
2- Rusya'ya sempati duyan subaylar kimlerdir?
3- Trkiye'de halk zerinde etkili olabilen gazeteciler kimlerdi, bunlardan
hangileri sever?
Bu konulardan, Rusya'ya sempati duyan subaylar ve ordu hari,
uydurma cevapla,. verildi. Yksel'le oturup uzun Bir-
denbire, vermemize imkan yok" desek daha zor durumda
hissediyorduk. ki Ruslar bize dedikleri bursun
talep Ve bu hepsinden tede, bizim Mos-
kova'daki Trk sefareti ile ilgi
11
- sefarete gidin, kurun ve orada gelip bize ha-
ber verin .. " szlerine Moskovada okuyan btn talebeler muhatap oldular.
Trkiye' de Sol Hareketler 1785
Bu taleplerde bulunanlar gayet iyi ki hepimiz Moskova'ya, Trk
hkmetinden habersiz ve izinsiz Sefaret bizim talebelik
bize pasaport vermiyor ve yurda dnmemizi istiyordu. Bu-
na bizi Moskova'ya veya bu olan
Moskova' daki Trk sefareti ile talebinden vaz-

Ruslar, taleplerinin istedikleri gibi yerine grn-
ce, bizi Moskova'dan yolunu setiler. Yksel tgen, Mosko-
va'da 21 ve 22 Harbiye talebelerinden ve-
ya bu yolda imada Ancak, kendisinin ordu ile ilgisinin kesil-
mesi 21 ok ncedir. Yksel tgen, bir askeri' lisede
fakat 10. iki st ste iin okuldan
Bundan sonra sivil bir okulda lise ve Fakl-
tesine girerek okumaya Burada da iki vereme-
ve Sovyet Kltr ile Mos-
kova niversitesinde okumak zere burs temin Yksel t-
gen, niversitesinde okurken talebe idarecilik-
lerinde Yksel'in asker! lisede olan 21 Ma-
sonra ordudan
57- Bknz. Yeni Gazete, 14, 15, 16, 17, 18 1966, Nr. 689, 690, 691, 692, 693.
58- Bu kaleme alan son zerinde
bilir. Trkiye'den Rusya'ya gndermenin acaba ne gibi ola-
Sovyetler, Trk gerekten ilim bu mtalaaya
eklenecek bir szmz yok. 1923'ten gnmze tecrbeler
ki Sovyetler de btn yurda dndklerinde gizli T.K.P.
yer Sovyet Rusya' dan bu gne kadar bir tek
olsun meslek sahibi olarak Rusya' da ne bir
doktor, ne bir mhendis gsteremezsiniz. Hemen hemen hepsi sosyal ilim-
ler Bu sosyal ilimler ihtilal teo-
ri ve