WSTP

W pnocno-wschodnim kcie Afryki ley Egipt, ojczyzna najstarszej cywilizacji w wiecie.

Przed trzema, czterema, a nawet picioma tysicami lat, kiedy w rodkowej Europie odzi
ani w surowe skry barbarzycy kryli si po jaskiniach, Egipt - ju posiada wysok organi
zacj spoeczn, rolnictwo, rzemiosa i literatur. Nade wszystko za wykonywa olbrzymie prac
e inynierskie i wznosi kolosalne budowle, ktrych szcztki budz podziw w technikach now
oytnych.
Egipt - jest to yzny wwz midzy Pustyni Libijsk i Arabsk. Gboko jego wynosi kilkaset
go sto trzydzieci mil, rednia szeroko zaledwo mil. Od zachodu - agodne, ale nagie wzg
libijskie, od wschodu strome i popkane skay arabskie s cianami tego korytarza, ktrego
dnem pynie rzeka - Nil.
Z biegiem rzeki, na pnoc, ciany wwozu zniaj si, a w odlegoci dwudziestu piciu mil od
rdziemnego nagle rozchodz si, i Nil zamiast pyn ciasnym korytarzem, rozlewa si kilkom
ramionami po obszernej rwninie majcej ksztat trjkta. Trjkt ten, zwany Delt Nilow, ma
odstaw brzeg Morza rdziemnego, za u wierzchoka, przy wyjciu rzeki z wwozu, miasto Kair
tudzie gruzy przedwiekowej stolicy, Memfisu.
Gdyby kto mg wznie si o dwadziecia mil w gr i stamtd spojrze na Egipt, zobaczyby dz
raju i osobliwe zmiany jego koloru. Z tej wysokoci, na tle biaych i pomaraczowych p
iaskw, Egipt wygldaby jak w, ktry w energicznych skrtach posuwa si przez pustyni do M
rdziemnego i - ju zanurzy w nim trjktn gow, ozdobion dwojgiem oczu: lewym - Aleksan
awym - Damiett.
Dugi ten w w padzierniku, kiedy Nil zalewa cay Egipt, miaby bkitn barw wody. W lutym
y miejsce opadajcych wd zajmuje wiosenna rolinno, w byby zielony, z bkitn prg wzd
bkitnych yek na gowie, z powodu kanaw, ktre przecinaj Delt. W marcu bkitna prga
iao wa, skutkiem dojrzewania zb, przybraoby kolor zoty. Wreszcie w pocztkach czerwca N
owa prga byaby bardzo cienka, a ciao wa zrobioby si stare, jakby przysonite krep sku
suszy i pyu.
Zasadnicz waciwoci klimatu egipskiego jest upa: w styczniu bywa dziesi stopni ciepa,
erpniu dwadziecia siedem; niekiedy gorco siga czterdziestu siedmiu stopni, co u nas
odpowiada temperaturze rzymskiej ani. Nadto - w ssiedztwie Morza rdziemnego, nad Del
t, deszcz pada ledwie dziesi razy na rok, za w Grnym Egipcie raz na dziesi lat.
W tych warunkach Egipt, zamiast kolebk cywilizacji, byby pustynnym wwozem, jakich p
eno wrd Sahary, gdyby co roku nie wskrzeszay go wody witej rzeki Nilu. Od koca czerwca
do koca wrzenia Nil przybiera i zalewa prawie cay Egipt; od koca padziernika do koca m
aja roku nastpnego opada i stopniowo odsania coraz nisze paty gruntu. Wody rzeki s ta
k przesycone mineralnymi i organicznymi szcztkami, e kolor ich staje si brunatnawym
, wic w miar opadania wd na zalanych gruntach osadza si mul yzny, ktry zastpuje najleps
ze nawozy. Ten mu i gorcy klimat sprawia, e Egipcjanin, zamknity midzy pustyniami, moe
mie trzy zbiory w cigu roku i okoo trzystu ziarn z jednego ziarna zasiewu!
Ale Egipt nie jest jednostajn paszczyzn, lecz krajem falistym; niektre jego grunta t
ylko przez dwa lub trzy miesice pij bogosawione wody, inne nie widz jej przez cay rok;
wylew bowiem nie dosiga pewnych punktw. Niezalenie od tego - trafiaj si lata maych pr
zyborw, a wwczas cz Egiptu nie otrzymuje zapadniajcego muu. Nareszcie, skutkiem upaw
ia prdko wysycha i trzeba j zlewa jak w doniczkach.
Wszystkie te okolicznoci sprawiy, e nard zamieszkujcy dolin Nilu musia albo zgin, je
sabym, albo uregulowa wody, jeeli posiada geniusz. Staroytni Egipcjanie mieli geniusz
, wic stworzyli cywilizacj.
Ju przed szecioma tysicami lat spostrzegli, ze Nil przybiera, gdy soce ukazuje si pod
gwiazd Syriuszem, a zaczyna opada, gdy soce zblia si do gwiazdozbioru Wagi. Spostrzeeni
a te popchny ich do obserwacji astronomicznych i mierzenia czasu.
Aby zachowa wod przez cay rok, wykopali w swoim kraju dug na kilka tysicy mil sie kana
Aby za ubezpieczy si od nadmiernych wyleww, wznosili potne tamy i kopali zbiorniki, sp
omidzy ktrych sztuczne jezioro Moeris zajmowao trzysta kilometrw kwadratowych powier
zchni, przy dwunastu pitrach gbokoci. Nareszcie wzdu Nilu i kanaw pobudowali mnstwo p
ych, ale skutecznych machin hydraulicznych, za pomoc ktrych mona byo czerpa wod i wyle
wa j na pola pooone o jedno lub dwa pitra wyej. I jeszcze, jako dopenienie wszystkiego,
trzeba byo co roku oczyszcza zamulone kanay, poprawia tamy i budowa wysoko pooone drog
i dla wojsk, ktre w kadej porze musiay odbywa marsze.
Te olbrzymie prace wymagay, obok wiadomoci z astronomii, miernictwa, mechaniki i b
udownictwa - jeszcze doskonaej organizacji. Czy to umocnienie grobli, czy oczyszc
zenie kanaw musiao by robione i zrobione w pewnym czasie na wielkiej przestrzeni. Std
powstaa konieczno utworzenia armii robotniczej, liczcej dziesitki tysicy gw, dziaaj
oznaczonym celu i pod jednym kierunkiem. Armii, ktra musiaa mie mnstwo maych i wielki
ch dowdcw, mnstwo oddziaw wykonywajcych rozmaite prace, skierowane do jednolitego rezu
ltatu, armii, ktra potrzebowaa wiele ywnoci, rodkw i si pomocniczych.
Egipt zdoby si na tak armi pracownikw i jej zawdzicza swoje wiekopomne dziea. Zdaje si
stworzyli j, a nastpnie nakrelali jej plany - kapani, czyli mdrcy egipscy; rozkazywa
li za krlowie, czyli faraonowie. Skutkiem tego nard egipski w czasach wielkoci tworz
y jakby jedn osob, w ktrej stan kapaski odegrywa rol myli, faraon by wol, lud - cia
szestwo - cementem.
Tym sposobem sama przyroda Egiptu, domagajca si wielkiej, cigej i porzdnej roboty, st
worzya szkielet spoecznej organizacji tego kraju: lud pracowa, faraon kierowa, kapani
ukadali plany. I jak dugo te trzy czynniki dyy zgodnie do celw wskazanych przez natur,
tak dugo spoeczno moga kwitn i dokonywa swoich dzie wiecznotrwaych.
agodny i wesoy, a bynajmniej nie wojowniczy lud egipski dzieli si na dwie klasy: rol
nikw i rzemielnikw. Midzy rolnikami musieli by jacy waciciele drobnych kawakw gruntu
wanie jednak byli dzierawcy ziem nalecych do faraona, kapanw i arystokracji. Rzemielnic
y wyrabiajcy odzie, sprzty, naczynia i narzdzia byli samodzielnymi; pracujcy za przy w
ielkich budowlach tworzyli jakby armi.
Kada z tych specjalnoci, a gwnie budownictwo wymagao si pocigowych i motorw: kto musi
rpa po caych dniach wod z kanaw lub przenosi kamienie z kopal tam, gdzie byy potrzebne
Te najcisze mechaniczne zajcia, a przede wszystkim - prace w kamienioomach, wykonywa
li przestpcy skazani przez sdy lub schwytani na wojnie niewolnicy.
Rodowici Egipcjanie mieli barw skry miedzian, czym chepili si gardzc jednoczenie czarny
mi Etiopami, tymi Semitami i biaymi Europejczykami. Ten kolor skry, pozwalajcy odrni
ego od obcego, przyczynia si do utrzymania narodowej jednoci silniej anieli religia,
ktr mona przyj, albo jzyk, ktrego mona si wyuczy.
Z biegiem czasu jednak, kiedy pastwowy gmach zacz pka, do kraju coraz liczniej napyway
obce pierwiastki. Osabiay one spjno, rozsadzay spoeczestwo, a nareszcie zalay i rozpu
sobie pierwotnych mieszkacw kraju.
Faraon rzdzi pastwem przy pomocy armii staej i milicji czy policji tudzie mnstwa urzdni
kw, z ktrych powoli utworzya si arystokracja rodowa. Tytularnie by on prawodawc, nacze
lnym wodzem, najbogatszym wacicielem, najwyszym sdzi, kapanem, a nawet synem boym i bog
iem. Cze bosk odbiera nie tylko od ludu i urzdnikw, ale niekiedy sam sobie stawia otar
i przed swymi wasnymi wizerunkami pali kadzida.
Obok faraonw, a bardzo czsto ponad nimi, stali kapani: by to zakon mdrcw kierujcy losam
i kraju.
Dzi prawie nie mona wyobrazi sobie nadzwyczajnej roli, jak stan kapaski odegrywa w Egip
cie. Byli oni nauczycielami modych pokole, wrbitami, a wic doradcami ludzi dorosych, sd
ziami zmarych, ktrym ich wola i wiedza gwarantowaa niemiertelno. Nie tylko speniali dro
biazgowe obrzdki religijne przy bogach i faraonach, ale jeszcze leczyli chorych j
ako lekarze, wpywali na bieg robt publicznych jako inynierowie tudzie na polityk jako
astrologowie, a nade wszystko - znawcy wasnego kraju i jego ssiadw.
W historii Egiptu pierwszorzdne znaczenie maj stosunki, jakie istniay midzy stanem k
apaskim a faraonami. Najczciej faraon ulega kapanom, skada bogom hojne ofiary i wznosi
nie. Wwczas y dugo, a jego imi i wizerunki, ryte na pomnikach, przechodziy od pokoleni
a do pokolenia, pene chway. Wielu jednak faraonw panowao krtko, a niektrych znikay nie
tylko czyny, ale nawet nazwiska. Par razy za trafio si, e upadaa dynastia, a klaff, cz
apk faraonw otoczon wem, przywdziewa kapan.
Egipt rozwija si, dopki jednolity nard, energiczni krlowie i mdrzy kapani wspdziaali
dla pomylnoci ogu. Lecz nadesza epoka, e lud skutkiem wojen zmniejszy si liczebnie, w
cisku i zdzierstwie utraci siy, napyw za obcych przybyszw podkopa rasow jedno. A gdy
cze w powodzi azjatyckiego zbytku utona energia faraonw i mdro kapanw, i dwie te potg
zpoczy midzy sob walk o monopol obdzierania ludu, wwczas Egipt dosta si pod wadz cud
cw, i wiato cywilizacji przez kilka tysicy lat ponce nad Nilem - zagaso.
Ponisze opowiadanie odnosi si do XI wieku przed Chrystusem, kiedy upada dynastia dw
udziesta, a po synu soca, wiecznie yjcym Ramzesie XIII, wdar si na tron i czoo swoje oz
dobi ureusem wiecznie yjcy syn soca San-amen-Herhor, arcykapan Amona...