..................

ERROR: REFERENCE SOURCE NOT FOUND

APUD ARBITRUM

ERROR: REFERENCE SOURCE NOT FOUND

JUDICIUM ERROR: REFERENCE SOURCE NOT FOUND

DE MAGISTRATIBUS ROMANORUM
FOUND

ERROR: REFERENCE SOURCE NOT

DE JUDICIIS PUBLICISERROR: REFERENCE SOURCE NOT FOUND

CODICILLUS

ERROR: REFERENCE SOURCE NOT FOUND

JUS CIVILE ET JUS GENTIUM

FOUND

ERROR: REFERENCE SOURCE NOT

DE DECEMVIRIS ERROR: REFERENCE SOURCE NOT FOUND

DE FONTIBUS JURIS ROMANI
FOUND

ERROR: REFERENCE SOURCE NOT

IN JURE CESSIO ERROR: REFERENCE SOURCE NOT FOUND

DE JURE PERSONARUM

ERROR: REFERENCE SOURCE NOT FOUND

.
ERROR: REFERENCE SOURCE NOT FOUND

ERROR: REFERENCE SOURCE NOT FOUND
ERROR: REFERENCE SOURCE NOT FOUND
CORPUS JURIS CIVILISERROR: REFERENCE SOURCE NOT FOUND
INSTITUTIONUM SIVE ELEMENTORUM LIBER PRIMUS
ERROR: REFERENCE
SOURCE NOT FOUND

LIBER SECUNDUS ERROR: REFERENCE SOURCE NOT FOUND

LIBER TERTIUS
ERROR: REFERENCE SOURCE NOT FOUND
DIGESTA
ERROR: REFERENCE SOURCE NOT FOUND
ERROR: REFERENCE SOURCE NOT FOUND
GAUDEAMUS.......................ERROR: REFERENCE SOURCE NOT FOUND


Apud arbitrum
Arbter noster Marcus Tullius est vir laborisus et justus. Hodie apud
arbtrum multae causae privtae sunt: de debtis pecuniariis; de testamentis et de
mandtis. Primus reus jam in judicio est, cetri rei etiam in judicio sunt. In numro
causrum prima est causa mea de mandto et debto pecuniario. Adversarius meus est
Gajus Sempronius.

Judicium
Optmum judicium est placda conventio, facta vel ab ipsis, inter quos lis
est, vel ab arbtro. Haec si non procdit, veniunt in forum (olim judicbant in foro,
hodie in praetorio), cui praesdet judex cum assessorbus. Dicographus vota calmo
scribit. Actor accsat reum et prodcit testes contra illum. Reus excsat se per
advoctum, cui contradcit actris procurtor. Tum judex sententiam pronuntiat
absolvens insontem et damnans sontem ad poenam vel mulctam vel supplicium. (J.
Amos Comenius)

De magistratibus Romanorum
Principtus magistratuum Romae in manbus conslum erat. Consles
erant magistrtus annui; consulbus erant imperium et potestas; praeterea consul erat
judex et pontfex maxmus. Consul jus vitae necisque habbat. Item ordinarii
magistrtus alii erant. Praetor jus inter cives dicbat. Quaestres aerarium curbant.
Censor censum agbat. Postea autem officium censris erat etiam peccta civium
contra bonos mores notre atque sentum legre. Aedles curam aedium, postea
curam ludrum denque curam annnae habebant. Extraordinarii magistrtus Romae
erant dicttor, magister equtum, decemvri, tribni miltum consulri potestte.

De judiciis publicis
Judicia publca in republca Romna haec erant. Si quis a consle per
quaestrem parricidii vel per duumvros perduellinis captis condemnabtur, is lege
Valeria de provocatine ad poplum provocre potrat et tum ejus res comitiis
centuritis agebtur. Comitiis centuritis reus aut absolvebtur aut condemnabtur.
Si quis a magistrtu mulctae condemnabtur supra, quam lex Aternia
Tarpeja permittbat, id est supra, quam duae oves et triginta boves vel tria milia
assum et viginti, condemntus etiam ad poplum provocre potrat et tum comitiis
tribtis reus aut absolvebtur aut certae mulctae condemnabtur.
Postea judicia publca ad quaestines perpetuas pervenibant. Prima
quaestio perpetua ex lege Calpurnia de pecuniis repetundis anno sexagesmo quarto
(ab U. c.) constitta est.
Deinde edem saeclo secundum leges Iulias et Cornelias questines
perpetuae constittae sunt, quae de aliis criminbus judicia commitbant, uti de
crimne majesttis, de adulteriis, de sicariis et veneficiis, de parricidio, de pecultu,
de ambtu, de annna et cetris criminbus.
Publicrum judicirum quaedam capitalia sunt, quaedam non capitalia.
Capitalia sunt, ex quibus poena mors aut exsilium est, hoc est aqua et igni interdictio.

Codicillus
Lucius Titius Sejum et Maevium, libertos suos, aequis partbus herdes
scripsit. Deinde codicillis ita

cavit: Lucius Titius Sejo, herdi suo, saltem.

Maevium, libertum meum, quem in testamento pro parte dimidia herdem institui,
eam partem heredittis veto accipre; in ejus locum et partem Publium Sempronium
herdem esse jubeo.

Jus civile et jus gentium

Omnes popli, qui legbus et morbus reguntur, partim suo proprio, partim
commni omnium homnum jure utuntur.
Nam jus, quod (quisque) poplus ipse sibi constituit, id ipsus civittis
proprium est vocaturque jus civle, quasi jus proprium civittis.

Quod autem naturlis ratio inter omnes homnes constituit, id apud omnes
poplos custodtur vocaturque jus gentium, quasi eo jure omnes gentes utuntur.
Poplus itque Romnus partim suo proprio, partim commni omnium
homnum jure uttur. (Gajus)

De decemviris
Anno ante aeram nostram CCCCLIII Romni tres viros legum
cognoscendrum caus in Graeciam misrunt. Hi primum Athnas ad Solnis leges
describendas venrunt. Tum in alias Greciae civittes ad leges, mores, institta
cognoscenda iter fecrunt. Post legatrum redtum proxmo anno decemvri legbus
scribendis creti sunt. In his fuit Appius Claudius, vir magnae auctorittis et
probittis. Leges in XII tablis inscriptae sunt. Anno CCCL itrum decemvri ad rem
absolvendam creti sunt. Proxmo anno decemvris munus abrogtum est, quod in
legbus scribendis severires furant.

De fontibus juris Romani

Jus popli Romni constat ex legbus, plebisctis, sentus consultis,
constitutionbus princpum, edictis erum, qui jus edicendi habent, responsis
prudentium. Lex est, quod poplus jubet atque constituit. Plebisctum est, quod plebs
jubet atque constituit. Plebs autem a poplo eo distat, quod popli appellatine
universi cives significantur; plebis autem appellatine cetri cives sine patriciis
significantur. Sed postea lex Hortensia lata est, qua plebiscta universum poplum
tenbant; itque eo modo legbus exaequta sunt.
Sentus consultum est, quod sentus jubet atque constituit: idque legis vicem
obtnet.
Constitutio princpis est, quod impertor decreto vel edicto vel epistla
constituit.
Edicta sunt praecepta erum, qui jus edicendi habent; jus autem edicendi
habent magistrtus popli Romni. Sed amplissmum jus est in edictis durum

praetrum, urbni et peregrni, quorum jurisdictinem in provinciis praesdes erum

habent; item in edicto aedilium curulium.
Responsa prudentium sunt sententiae et opiniones erum, quibus permissum
est jura condre. Si sententiae erum omnium in unum concurrunt, id, quod ita
sentiunt, legis vicem obtnet; si vero dissentiunt, judci licet (quamlbet) sententiam
sequi; idque rescripto divi Hadrini significtur. (Gajus)

In jure cessio
1. In jure cessio hoc modo fit: apud magistrtum popli Romni, velut
praetrem, is, cui res in jure cedtur, rem tenens, ita dicit: "Hunc ego homnem ex
jure Quiritium meum esse ajo". Deinde postquam hic vindicavrit, praetor interrgat
eum, qui cedit, an contra vindcet. Quo (eo) negante aut tacente tunc ei qui
vindicavrit, eam rem addcit. Hoc firi potest etiam in provinciis apud praesdes
erum. 2. Plerumque tamen mancipationbus utmur: quod enim ipsi per nos
praesentbus amcis agre possmus, hoc non interest nec necesse (est) cum majre
difficultte apud praetrem aut apud praesdem provinciae agre (Gajus).

De jure personarum
1. Omne jus, quo utmur, vel ad persnas pertnet vel ad res vel ad actines.
Prius videmus de persnis. Summa divisio de jure personrum haec est, quod omnes
homnes aut libri sunt aut servi. Rursus1 liberrum homnum alii ingenui sunt, alii
libertni.
Ingenui sunt, qui libri nati sunt; libertni, qui ex servitte manumissi sunt
(Gajus).
2. Est autem manumissio de manu missio, id est, datio liberttis: nam quamdiu
quis in servitte est, manui et potestti suppostus est, manumissus autem libertur
potestte (Digesta).
3. Sequtur de jure personrum alia divisio: nam quaedam persnae sui juris
sunt, quaedam alino juri sunt subjectae. Rursus erum personrum, quae alino juri
subjectae sunt, aliae in potestte, aliae in manu sunt (Gajus).

4. Videmus nunc de iis, quae alino juri subjectae sunt: nam si cognovermus,
quae illae persnae sint, simul intellegmus, quae sui juris sint. Ac prius dispicimus
de iis, qui in alina potestte sunt.
In potestte itque sunt servi dominrum, quae (= et ea) potestas juris gentium
est2: nam apud omnes gentes animadvertre possmus domnis in servos vitae
necisque potesttem esse3, et quodcumque per servum adquirtur, id domno adquri
(Gajus).
5. Sed hoc tempre4 neque civbus Romnis nec ullis aliis hominbus, qui sub
imperio popli Romni sunt, licet supra modum et sine causa in servos saevre 5: male
enim nostro jure uti non debmus (Gajus).
6. Item in potestte nostra sunt libri nostri. Quod (= et id) jus proprium civium
Romanrum est: fere enim nulli alii sunt homnes, qui talem in filios suos habent
potesttem, qualem nos habmus (Gajus).

___________________
1

rursus () , .
iuris gentium (gen. possesivus) est .
3
dominis (dat. possesivus) in servos.... potestatem esse ()
.
4
hoc tempore (abl. temporis) () .
5
saevire in aliquem -.
2

.
(M. Tullius Cicero), ,
, 106 . . .
, , 43 . .

.
(63 . ..).

I. Quo usque tandem abutre, Catilna, patientia nostra? quam diu etiam furor
iste tuus eldet? quem ad finem sese effrenta jactbit audacia? Nihilne te nocturnum
praesidium Palatii, nihil urbis vigiliae, nihil timor popli, nihil concursus bonrum
omnium, nihil hic munitissmus habendi sentus locus. nihil horum ora vultusque
movrunt? Patre tua consilia non sentis? constrictam jam horum omnium scientia
tenri conjuratinem tuam non vides? Quid proxma, quid superire nocte egris, ubi
fueris, quos convocavris, quid consilii cepris, quem nostrum ignorre arbitrris? 0
tempral 0 mores! Sentus haec intellgit, consul videt, hic tamen vivit. Vivit? Immo
vero etiam in sentum venit, fit publci consilii partceps, notat et designat oclis ad
caedem .unumquemque nostrum: nos autem, fortes viri, satis facre rei publcae
vidmur, si istus furrem ac tela vitmus. Ad mortem te, Catilna, duci jussu conslis
jam pridem oportbat, in te conferri pestem, quam tu in nos machinris. An vero vir
amplissmus P. Scipio, pontfex maxmus, Ti. Gracchum, mediocrter labefactantem
statum rei publcae, privtus interfcit: Catilnam, orbem terrae caede atque incendiis
vastre cupientem, nos consles perfermus? Nam illa nimis antqua praetereo, quod
C. Servilius Ahala Spurium Maelium, novis rebus studentem, manu sua occdit. Fuit,
fuit ista quondam in hac re publica virtus, ut viri fortes acriorbus suppliciis civem
pernicisum quam acerbissmum hostem corcrent. Habmus sentus consultum in
te, Catilna, vehmens et grave; non deest rei publcae consilium neque auctortas
hujus ordnis: nos, nos, dico aperte, consles desmus.

II. Decrvit quondam sentus, ut L. Opimius consul vidret, ne quid res

publca detrimenti capret: nox nulla intercessit interfectus est propter quasdam
seditinum suspicines C. Gracchus, clarissmo patre, avo, majorbus; occsus est
cum libris M. Fulvius consulris. Simli sentus consulto C. Mario et L. Valerio
consulbus est permissa res publca: num unum diem postea L. Saturnnum tribnum
plebis et C. Servilium praetrem mors ac rei publcae poena remorta est? At nos
vicesmum jam diem patmur hebescre aciem horum auctorittis. Habmus enim
hujusce modi sentus consultum, verum inclsum in tablis, tamquam in vagna
recondtum, quo ex sentus consulto confestim te interfectum esse, Catilna, convnit.
Vivis, et vivis non ad deponendam, sed ad confirmandam audaciam. Cupio, patres
conscripti, me esse clementem, cupio in tantis rei publcae periclis me non
dissoltum vidri; sed jam me ipse inertiae nequitiaeque condemno. Castra sunt in
Italia contra poplum Romnum in Etruriae faucbus collocta, crescit in dies
singlos hostium numrus; erum autem castrrum imperatrem ducemque hostium
intra moenia atque adeo in sentu vidmus intestnam alquam cotidie perniciem rei
publcae molientem. Si te jam, Catilna, comprehendi, si interfci jussro, credo, erit
verendum mihi, ne non potius hoc omnes boni serius m, quam quisquam crudelius
factum esse dicat. Verum ego hoc, quod jam pridem factum esse oportuit, certa de
causa nondum addcor, ut faciam. Tum denque interficire, um jam nemo tam
imprbus, tam perdtus, tam tui simlis invenri potrit, qui id non jure factum esse
fatetur. Quam diu quisquam erit, qui te defendre audeat, vives, sed vives ita, ut
vivis, multis meis et firmis praesidiis obsessus, ne commovre te contra rem
publicam possis. Multrum te etiam ocli et aures non sentientem, sic ut adhuc
fecrunt, speculabuntur atque custodient.

I. 1. Quo usque ,
. quam diu abutre==
abutris (fut. 1). Eldet eludre ( )
(),
. Sese... jactbit audacia?

? Nihil ... nihil ... nihil .

Palatii

. Bonrum==bonrum civium ,
munitissmus . Habendi sentus locus==locus, in quo sentus
habtur , horum ,
vultusque . Movrunt te .
Constrictam... tenri . Quid ... egris..., ubi furis...
ignorre. Proxma , superire
. 2. Immo vero . Fit... partceps ,
fortes viri . Videtur = nobis videtur .
Conferri , . 3. Ti.==Tiberium ,
,
132 . . . Mediocrter labefactantem statum
, privtus . Catilnam

, orbem , illa... antqua

, , praetereo , , quod ,
(quod explicatvum). Spurium Maelium 439 . ..

, ,
, . In hac==in

nostra. Ut

(explicatvum) , . Sentus consultum

63 . ..: videant consles, ne quid res publca detrimenti capiat.
. Vehmens et grave
. Hujus ordnis . . , nos... desmus
, . . .
II. 4. Quondam 121 . .. Nox : ? . Gracchus
. Clarissmo patre, avo, majorbus abl. qualittis.
,
. . Fulvius . . Mario et L.
Valerio consulbus 100 . .., est permissa res publa
, . L. Saturnnum... et

. Servilium praetrem ,
, ,
. Remorta est , . .
. Hbs aciem in vagna recondtum ,
, .
Horum . . . In tab1is , . Tamquam in
vagna recondtum , . Vivis : "
". Patres conscripti :
.

Dissoltum

vidri

. Inertiae nequitiaeque , . .
. 5. In Etruriae faucbus
. In dies singlos . Adeo . Jam
. Credo . Ne non potius ..== n non potius omnes boni dicant
hoc m serius factum esse . . Serius . Certa de causa
. Nondum addcor, ut faciam
. Interficire == interficiris (fut l). Qui... non... fatetur == ut (ut
consecutvum) is non fatetur.

Corpus juris civilis

,

XII . Corpus juris civlis,
4 : 1) Instrtutines, 2) Digesta Pandectae, 3) Codex Justininus
4) Novellae.
I. Institutines 4-

, . 533 .
II. Digesta Pandectae , 39
, ,
. . .

50 , ( 30, 31 32) ,
.
. 533 .
III.

Codex

Justininus,

529 ., .
535 .
IV.

Novellae.

535 565 ., a .
Institutines Digesta.
DOMINI NOSTRI JUSTINIANI PERPETUO AUGUSTI.
Institutionum sive Elementorum liber primus
titulus I. De justitia et jure.
Justitia est constans et perpetua voluntas jus suum cuique tribuens.
Jurisprudentia est divinrum atque humanrum rerum notitia, justi atque injusti
scientia.
His generalter cogntis et incipientbus nobis exponre jura popli Romni ita
maxme videntur posse tradi commodissme, si primo levi ac simplci, post deinde
diligentissma atque exactissma interpretatine singla tradantur. Alioquin si statim
ab initio rudem adhuc et infirmum anmum studisi mulitudne ac variette rerum
oneravermus, durum altrum aut desertrem studirum efficimus aut cum magno
labre ejus saepe etiam cum diffidentia, quae plerumque juvnes avertit, serius ad id
perducmus, ad quod lenire via ductus sine magno labre et sine ulla diffidentia
maturius perdci potuisset.
Juris praecepta sunt haec: honeste vivre, altrum non laedre, suum cuque
tribure. Hujus studii duae sunt positines, publcum et privtum. Publcum jus est,
quod ad statum rei Romnae spectat, privtum, quod ad singulrum utilittem
pertnet. Dicendum est igtur de jure privto, quod triperttum est; collectum est enim
ex naturalbus praeceptis aut gentium aut civilbus.

tit. II. De jure naturali, gentium et civili.

Jus naturle est, quod natra omnia animalia docuit. Nam jus istud non humni
genris proprium est, sed omnium animalium, quae in caelo, quae in terra, quae in
mari nascuntur. Hinc descendit maris atque femnae coniugatio, quam nos
matrimonium appellmus, hinc liberrum procreatio et educatio: vidmus etnim
cetra quoque animalia istus juris peritia censri.
Jus autem civle vel gentium ita dividtur: omnes popli, qui legbus et morbus
reguntur, partim suo proprio, partim commni omnium homnum jure utuntur: nam
quod quisque poplus ipse sibi jus constituit, id ipsus proprium civittis est vocaturque jus civle, quasi jus proprium, ipsus civittis: quod vero naturlis ratio inter
omnes homnes constituit, id apud omnes poplos peraeque custodtur vocaturque jus
gentium, quasi quo jure omnes gentes utuntur. Et poplus itque Romnus partim suo
proprio, partim commni omnium homnum jure uttur.
Quae singla qualia sunt, suis locis proponmus. Sed jus quidem civle ex
unaquque civitte appelltur, velti Atheniensium, nam si quis velit Solnis vel
Dracnis leges appellre jus civle Atheniensium, non erravrit. Sic enim et jus, quo
poplus Romnus uttur, jus civle Romanrum appellmus vel jus Quiritium, quo
Quirtes utuntur; Romni enim a Quirno Quirtes appellantur. Sed quotiens non
addmus, cujus sit civittis, nostrum jus significmus: sicti cum potam dicmus n
addmus nomen, subaudtur apud Graecos egregius Homrus, apud nos Vergilius. Jus
autem gentium omni humno genri commne est. Nam usu exigente et humnis
necessitatbus gentes humnae quaedam sibi constiturunt: bella etnim orta sunt et
captivittes sectae et servittes, quae sunt juri naturli contrariae (jure enim naturli
ab initio omnes homnes libri nascebantur); ex hoc jure gentium et omnes paene
contractus introducti sunt, ut emptio venditio, locatio conductio, societas, depostum,
mutuum et alii innumerables.
Constat autem jus nostrum aut ex scripto aut ex non scripto... Scriptum jus est
lex, plebiscta, senatusconsulta, princpum placta, magistratuum edicta, responsa
prudentium. Lex est, quod poplus Romnus senatorio magistrtu interrogante, velti
consle, constitubat. Plebisctum est, quod plebs plebejo magistrtu interrogante,

velti tribno, constitubat. Plebs autem a poplo eo differt, quo species a genre:
nam appellatine popli universi cives significantur, connumertis etiam patriciis et
senatorbus: plebis autem appellatine sine patriciis et senatorbus cetri cives
significantur. Sed et plebiscta, lege Hortensia lata, non minus valre quam leges
coeprunt. Senatusconsultum est, quod sentus jubet atque constituit. Nam cum
auctus est poplus Romnus in eum modum, ut difficle sit in unum eum convocri
legis sanciendae caus, aequum visum est sentum vice popli consli. Sed et quod
princpi placuit, legis habet vigrem, cum lege regia, quae de imperio ejus lata est,
poplus et in eum omne suum imperium et potesttem concessit. Quodcumque
igtur impertor per epistlam constituit vel cognoscens decrvit vel edicto praecpit,
legem esse constat: hae sunt, quae constitutines appellantur. Plane ex his quaedam
sunt personles, quae n ad mplum trahuntur, quoniam non hoc princeps vult:
nam quod alicui ob merta indulsit, vel si cui poenam irrogvit, vel si cui sine
exemplo subvnit, persnam non egredtur. Aliae autem, cum generles sunt, omnes
procul dubio tenent. Praetrum quoque edicta non modcam juris obtnent
auctorittem. Haec etiam jus honorarium solmus ll, quod qui honrem
gerunt, is est magistrtus, auctorittem huic juri dedrunt. Proponbant et aedles
curles edictum de quibusdam casbus, quod edictum juris honorarii portio est.
Responsa prudentium sunt sententiae et opinines erum, quibus permissum erat jura
condre. Nam antiqutus instittum erat, ut essent qui jura publce interpretantur,
quibus a Caesre jus respondendi datum est, qui jurisconsulti appellabantur. Quorum
omnium sententiae et opinines eam auctorittem tenbant, ut judci recedre a
responso erum non licret, ut est constittum. Ex non scripto jus venit, quod usus
comprobvit. Nam diuturni mores consensu utentium comprobti legem imitantur. Et
non ineleganter in duas species jus civle distribtum vidtur. Nam orgo ejus ab
instittis durum civittum, Athenrum scilcet et Lacedaemnis, fluxisse vidtur: in
his enim civitatbus ita agi soltum erat, ut Lacedaemonii . quidem magis ea, quae pro
legbus observrent, memoriae mandrent, Athenienses vero ea, quae in legbus
scripta reprehendissent, custodrent.

Sed naturalia quidem jura, quae apud omnes gentes peraeque servantur, divna
quadam providentia constitta, semper firma atque immutabilia permnent: ea vero,
quae .ipsa sibi quaeque civtas constituit, saepe mutri solent vel tacto consensu
popli vel alia postea lege lata.
Omne autem jus, quo utmur, vel ad persnas pertnet vel ad res vel ad
actines. Ac prius de persnis videmus. Nam parum est jus nosse, si persnae,
quarum causa stattum est, ignorentur.
tit. III. De jure personarum.
Summa itque divisio de jure personrum haec est, quod omnes homnes aut
libri sunt aut servi. Et libertas quidem est, ex qua etiam libri vocantur, naturlis
facultas ejus, quod cuque facre libet, nisi si quid aut vi aut jure prohibtur. Servtus
autem est constitutio juris gentium, qua quis dominio alino contra natram subictur.
Servi autem ex eo appellti sunt, quod imperatres captvos vendre jubent ac per hoc
servre n occidre solent: qui etiam mancipia dicti sunt, quod ab hostbus manu
capiuntur. Servi autem aut nascuntur aut fiunt. Nascuntur ex ancillis nostris; fiunt aut
jure gentium, id est ex captivitte, aut jure civli, velti, cum homo liber major viginti
annis ad pretium participandum sese venumdri passus est. In servrum condicine
nulla differentia est. In libris multae differentiae sunt: aut enim ingenui sunt aut
libertni.
tit. IX. De patria potestate.
In potestte nostra sunt libri nostri, quos ex justis nuptiis procreavermus.
Nuptiae autem sive matrimonium est viri et muliris conjunctio, individuam
consuetudnem vitae continens. Jus autem potesttis, quod in libros habmus,
proprium est civium Romanrum: nulli enim alii sunt homnes, qui talem in libros
habeant potesttem, qualem nos habmus. Qui igtur ex te et uxre tua nasctur, in tua
potestte est: item qui ex filio tuo et uxre ejus nasctur, id est nepos tuus et neptis,
aeque in tua sunt potestte, et pronpos et proneptis et deinceps cetri. Qui tamen ex
fili tua nasctur, in tua potestte non est, sed in patris ejus.

Liber secundus
tit. I.De rerum divisione.
Superire libro de jure personrum exposumus: modo videmus de rebus,
quae vel in nostro patrimonio vel extra nostrum patrimonium habentur. Quaedam
enim naturli jure communia sunt omnium, quaedam publca, quaedam universittis,
quaedam nullus, plerque singulrum, quae variis ex causis cuque adquiruntur, sicut
ex subjectis apparbit.
Et quidem naturli jure communia sunt omnium haec: aer et aqua profluens et
mare et per hoc litra maris. Nemo igtur ad litus maris accedre prohibtur, dum
tamen villis et monumentis et aedificiis abstineat, quia non sunt juris gentium, sicut et
mare. Flumna autem omnia et portus publca sunt: ideque jus piscandi omnbus
commne est in portbus fluminibusque. Est autem litus maris, quatnus hibernus
fluctus maxmus excurrit. Riprum quoque usus publcus est juris gentium, sicut
ipsus flumnis: itque navem ad eas appellre, funes ex arborbus ibi natis religre,
onus alquid in his reponre cuilbet librum est, sicti per ipsum flumen navigre.
Sed propritas erum illrum est, quorum praediis haerent: qua de causa arbres
quoque in iisdem natae eorundem sunt. Litrum quoque usus publcus juris gentium
est, sicut ipsus maris: et ob id quibuslcet librum est casam ibi imponre, in qua se
recipiant, sicut retia siccre et ex mari deducre. Proprietas autem erum potest
intellgi nullus esse, sed ejusdem juris esse, cujus et mare et quae subjcent mari,
terra vel harna.
Universittis sunt, non singulrum, velti quae in civitatbus sunt thetra,
stadia et similia et si qua alia sunt communia civittum...
Singulrum autem homnum multis modis res fiunt: quarundam enim rerum
dominium nanciscmur jure naturli, quod, sicut dixmus, appelltur jus gentium,
quarundam jure civli. Commodius est itque a vetustire jure incipre, palam est
autem, vetustius esse naturle jus, quod cum ipso genre humno rerum natra
proddit: civilia enim jura tunc coeprunt esse, cum et civittes condi et magistrtus
creri et leges scribi coeprunt.

Ferae igtur bestiae et volcres et pisces, id est omnia animalia, quae in terra,
mari, caelo nascuntur, simulatque ab alquo capta furint, jure gentium statim illus
esse incipiunt: quod enim ante nullus est, id naturli ratine occupanti concedtur.
Nec interest, feras bestias et volcres utrum in suo fundo quisque capiat, an in alino:
plane qui in alinum fundum ingredtur venandi aut aucupandi gratia, potest a
domno, si is providrit, prohibri, ne ingreditur. Quidquid autem erum cepris, eo
usque tuum esse intellegtur, donec tua custodio corctur: cum vero evasrit
custodiam tuam et in naturlem liberttem se receprit, tuum esse desnit et rursus
occupantis fit. Naturlem autem liberttem recipre intellegtur, cum vel oclos tuos
effugrit vel ita sit in conspectu tuo, ut difficlis sit ejus persecutio. Illud quaestum
est, an, si fera bestia ita vulnerta sit, ut capi possit, statim tua esse intellegtur.
Quibusdam placuit, statim tuam esse et eo usque tuam vidri, donec eam persequris;
quodsi desiris persqui, desinre tuam esse et rursus firi occupantis. Alii non alter
putavrunt tuam esse, quam si cepris. Sed posterirem sententiam nos confirmmus,
quia multa accidre solent, ut eam non capias...
Item ea, quae ex hostbus capmus, Jure gentium statim nostra fiunt: adeo
quidem, ut et libri homnes in servittem nostram deducantur, qui tamen, si evasrint
nostram potesttem et ad suos reversi furint, pristnum statum recipiunt. Item lapilli,
gemmae et cetra, quae in litre inveniuntur, jure naturli statim inventris fiunt. Item
ea, quae ex animalbus dominio tuo subjectis nata sunt, edem jure tibi adquiruntur.

Liber tertius
tit. XIII. De obligationibus.
Nunc transemus ad obligatines. Obligatio est juris vinclum, quo necessitte
adstringmur alicujus solvendae rei, secundum nostrae civittis jura. Omnium autem
obligatinum summa divisio in dua genra deductur: namque aut civles sunt aut
praetoriae. Civles sunt, quae aut legbus constittae aut certe jure civli comprobtae
sunt. Praetoriae sunt, quae praetor ex sua jurisdictine constituit, quae etiam
honorariae vocantur. Sequens divisio in quattuor species deductur: aut enim ex contractu sunt aut quasi ex contractu aut ex maleficio aut quasi ex maleficio. Prius est, ut

de his, quae ex contractu sunt, dispicimus. Harum aeque quattuor species sunt: aut
enim re contrahuntur aut verbis aut littris aut consensu. De quibus singlis
dispicimus.
tit. XXIII. De emptione et venditione.
Emptio et venditio contrahtur, simulatque de pretio convenrit, quamvis
nondum pretium numertum sit ac ne arra quidem data furit. Nam quod arrae
nomne datur, argumentum est emptinis et venditinis contractae. Sed haec quidem
de emptionbus et venditionbus, quae sine scriptra consistunt, obtinre oportet: nam
nihil a nobis in hujusmdi venditionbus innovtum est. In his autem, quae scriptra
conficiuntur, non alter perfectam esse emptinem et venditinem constitumus, nisi
ei instrumenta emptinis furint consripta vel manu propria contrahentium, vel ab
alio quidem scripta, a contrahente autem subscripta et, si per tabellinem fiunt, nisi et
completines acceprint et furint partbus absolta. Donec enim alquid ex his deest,
et poenitentiae locus est et potest emptor vel vendtor sine poena recedre ab
emptine. Ita tamen impne recedre eis concedmus, nisi jam arrrum nomne
alquid furit datum: hoc etnim subsecto, sive in scriptis sive sine scriptis venditio
celebrta est, is, qui recsat adimplre contractum, si quidem emptor est, perdit, quod
dedit, si vero vendtor, duplum resliture compelltur, licet nihil super arris
expressum est. Pretium autem constitui oportet: nam nulla emptio sine pretio esse
potest. Sed et certum pretium esse debet. Alioquin si ita inter alquos convenrit, ut,
quanti Titius rem aestimavrit, tanli sit empta: inter vetres satis abundque hoc
dubitabtur, sive constat venditio sive non. Sed nostra decisio ita hoc constituit, ut,
quotiens sic composta sit venditio quanti ille aestimavrit, sub hac condicine staret
contractus, ut, si quidem ipse, qui nomintus est, pretium definirit, omnimdo
secundum ejus aestimatinem et pretium persolvtur et res tradtur, ut venditio ad
effectum perductur, emptre quidem ex empto actine, venditre autem ex vendto
agente. Sin autem ille, qui nomintus est, vel nolurit vel non poturit pretium
definre, tunc pro nihlo esse venditinem, quasi nullo pretio statto. Quod jus cum in
venditionbus nobis placuit, nn est absurdum et in locationbus et conductionbus
trahre. Item pretium in numerta pecunia consistre debet. Nam in cetris rebus an
pretium esse possit, velti homo aut fundus aut toga alterus rei pretium esse possit,
valde quaerebtur... Cum autem emptio et venditio contracta sit (quod effci dixmus,
simulatque de pretio convenrit, cum sine scriptra res agtur), periclum rei vendtae
statim ad emptrem pertnet, tametsi adhuc ea res emptri tradta non sit. Itque si
homo mortuus sit vel alqua parte corpris laesus firit, aut aedes totae aut alqua ex
parte incendio consumptae furint, aut fundus vi flumnis totus vel alqua ex parte
abltus sit, sive etiam inundatine aquae aut arborbus turbne dejectis longe minor
aut deterior esse coeprit: emptris damnum est, cui necesse est, licet rem non furit
nactus, pretium solvre. Quiquid enim sine dolo et culpa venditris accdit, in eo
vendtor secrus est. Sed et si post emptinem fundo alquid per alluvinem accessit,
ad emptris commdum pertnet: nam et commdum ejus esse debet, cujus periclum
est. Quodsi fugrit homo, qui veniit, aut subreptus furit, ita ut neque dolus neque
culpa venditris interveniat, animadvertendum erit, an custodiam ejus usque ad

traditinem vendtor susceprit. Sane enim, si susceprit, ad ipsus periclum is casus

pertnet: si non susceprit, secrus erit. Idem et in cetris animalbus ceterisque rebus
intellegmus. Utque tamen vindicatinem rei et condictinem exhibre debbit
emptri, quia sane, qui rm nondum emptri traddit, adhuc ipse domnus est. Idem
est etiam de furti et de damni injuriae actine. Emptio tam sub condicine quam pure
contrhi potest. Sub condicine velti si stichus intra certum diem tibi placurit, erit
tibi emptus aureis tot. Loca sacra vel religisa, item publca, velti forum, basilcam,
frustra quis sciens emit, quas tamen si pro privtis vel profnis, deceptus a venditre,
emrit, habbit actinem ex empto, quod non habre ei liceat, ut consequtur, quod
sua interest, deceptum eum non esse. Idem juris est, si homnem librum pro servo
emrit.

Digesta
L. L, 17
De diversis regulis juris antiqui
2. Ulpinus. Femnae ab omnbus officiis civilbus vel publcis remtae sunt et
ideo nec judces esse possunt nec magistrtum gerre nec postulre nec pro alio
intervenre n ruratres existre. Item impbes omnbus officiis civilbus debet
abstinre.
9. Idem. Semper in obscris quod minmum est sequmur.
10.Paulus. Secundum natram est commda cujusque rei eum sequi, quem
sequentur incommda.
14. Pomponius. In omnbus obligationbus, in quibus dies non pontur,
praesenti die debtur.
25. Idem. Plus cautinis in re est quam in persna.
29. Paulus. Quod initio vitisum est, non potest tractu tempris convalescre.
32. Ulpinus. Quod attnet ad jus civle, servi pro nullis habentur: non tamen et
jure naturli, quia, quod ad jus naturle attnet, omnes homnes aequles sunt.
35. Idem. Nihil tam naturle est quam eo genre quidque dissolvre, quo
colligtum est. Ideo verbrum obligatio verbis tolltur: nudi consensus obligatio
contrario consensu dissolvtur.
53. Paulus. Cujus per errrem dati repetitio est, ejus consulto dati donatio est.
54. Ulpinus. Nemo plus juris ad alium transferre potest, quam ipse habret.

55. Gajus. Nullus vidtur dolo facre, qui suo jure uttur.
56. Idem. Semper in dubiis benignira praeferenda sunt.
57. Idem. Bona fides non pattur, ut bis idem exigtur.
59. Ulpinus. Herdem ejusdem potesttis jurisque esse, cujus fuit defunctus,
constat.
62. Julinus. Heredtas nihil aliud est, quam successio in universum jus quod
defunctus haburit.
82. Papininus. Donri vidtur, quod nullo jure cogente concedtur. .
113. Gajus. In toto et pars contintur.
114 Paulus. In obscris inspci solre, quod verisimilius est aut quod
plerumque firi solet.
128 Idem. In pari causa possessor potior habri debet.
131 Idem. Qui dolo desirit possidre, pro possidente damntur, quia pro
possessine dolus est.
132 Gajus. Imperitia culpae adnumertur.
142 P a u 1 u s. Qui tacet, non utque fattur: sed tamen verum est eum non
negre.
144 Idem. Non omne, quod licet, honestum est.
151 Idem. Nemo damnum facit, nisi qui id fecit, quod facre jus non habet.
180 Idem. Quod jussu alterus solvtur, pro eo est, quasi ipsi soltum esset.
185 Celsus. Impossibilium nulla obligatio est.
193 Idem. Omnia fere jura herdum perinde habentur, ac si continuo sub
tempus mortis herdes exstitissent.
196. Modestnus. Privilegia quaedam causae sunt, quaedam persnae. Et ideo
quaedam ad herdem transmittuntur, quae causae sunt: quae persnae sunt, ad
herdem non transeunt.
202 Javolnus. Omnis definitio in jure civli periculsa est: parum est enim, ut
non subverti posset.
203 Pomponius. Quod quis ex culpa sua damnum sentit, non intellegtur
damnum sentre.
204 l d e m. Minus est actinem habre quam rem.

206 Idem. Jure natrae aequum est nemnem cum alterus detrimento et injuria
firi locupletirem.
207 Ulpinus. Res judicta pro veritte acciptur.
209 I d e m. Servittem mortalitti fere comparmus.

INSTITUTIONES
De justitia et jure (L. I, tit 1).
Justitia , ,
. 2. His generalter cogntis .
Desertorem studiorum efficiemus .
De jure naturali, gentium et civili (L. I, tit. II).
Istus juris peritia censri . 2. Velti
Atheniensium : jus civle. Usu exigente
. Quaedam sibi constiturunt .
Locatio conductio
. 3. Plebiscta plebisctum
,
. Princpum placta
, prudentium. 4. Interrogante interrogre
, .
Lege Hortensia lata ( 468 .
). 5. In eum modum, ut , . 6. Sed et quod princpi placuit
. Pr epistlam . Cognoscens ,
- . Haec sunt quae . Quae n ad exemplum
trahuntur . Sine exemplo .
Persnam non egredtur . Omnes ... tenent
. Procul dubio . 7. Non modcam juris ...
auctorittem . Id est . 9. Imitantur

. 10. Ita agi soltum erat . Memoriae mandrent

, . . . 12. Nosse == novisse.
De jure personarum (L. I, tit. III).
Prohibtur . 3. Mancipia==servi. 4. Fiunt
. Id est .
De rerum divisione (L. , tit. I).
Modo . Universittis "universtas" (
, ;
, ; ,
)

"singli".

Singulrum , . . . Variis ex causis

. E subjectis apparbit . 1. P hoc
. Dum abstineat . 9. Natis .
Rnr . Quorum praediis haerent
. 5. Ob id . Quibuslbet librum est
, . In qua se recipiant . Deducre
. 12. N interest . Donec tua custodia corctur
. Occupantis fit
. Oclos tuos effugrit . 13. Illud
quaestum est . Quibusdam placuit .
De obligationibus (L. III, tit. XIII).
Quo necessitte adstringtur .
Solvendae solvre . E contractu sunt
obligatines.
De emptione et vendittone (L. III, tit. XXIII).
Obtinre oportet , . Nihil nobis...
innovtum est . Contrahentium
, . Pnitentiae locus est , . .
. Sine poena . Hoc etnim subsecto e

 (), . . . Compelltur
. Super arris==de arris. 1. Si ita inter alquos convenrit
. Empto... vendto emptum -
, vendtum
. Emptre... agente .
Trahre , . 2. In numerta pecunia
. Valde quaerebtur . 3. Periclum
periclum
(). De damni injuriae actine
. 4. Sticchus . Intra
certum diem . Aureis tot - .
Basilcam basilca ,
. Sciens .
Digesta.
2. Postulre -, ,
. . Pro alio intervenre .
9. In obscris . . in ambiguis rebus. 10. Secundum natram est
. Quem sequentur . 14. Obligationbus obligatio
,
- ,
. Non pontur ,
. 29. Convalescre . 35. Naturlis
, . . jus naturle. Nudi consensus nudus
(, ) consensus verba, scriptra. 55. Dolus
, . 57.
Bona fides . Exigtur exigre -
, . 62.
Successio , -
. 131. Pr... possidente pro . Damntur
, . Pr... possessine . 185.

Impossibilium gen. plur. . . 193. Fere . 196. Privilegia...

causae , , (privilegia)
persnae . 203. Damnum sentit . Non
intellegtur . 207. Res judicta .

Gaudeamus
( )
Gaudeamus ,
. XIV .
.
XVIII ,
XV .
Gaudemus igtur,

Vivat academia!

Juvnes dum sumus!

Vivant professres!

Post jucundam juventtem,

Vivat membrum quodlbet!

Post molestam senecttem

Vivant membra quaelbet!

Nos habbit humus. (bis)

Semper sint in flore! (bis)

Ubi sunt, qui ante nos

Vivant omnes virgnes

In mundo fure?

Gracles, formsae!

Transeas ad supros,

Vivant et mulires

Transeas ad infros,

Tenrae, amables,

Hos si vis vidre!(bis)

Bonae, laborisae!(bis)

Vita nostra brevis est,

Vivat et respublca

Brevi finitur;

Et qui illam regunt!

Venit mors velocter,

Vivat nostra civtas,

Rapit nos atrocter,

Maecentum cartas,

Nemni parctur.(bis)

Qui nos hic protgunt.(bis)

Pereat tristitia,
Pereant dolres!

Pereat diablus,
Quivis antiburschius
Atque irrisres!(bis)
. . , . . , . .
:
. ., . ., . .
.
. - 4- ., . . - .: , 2001.