You are on page 1of 5

FICHA BIBLIOGRFICA

ARCHILA NEIRA, Mauricio. Los indgenas colombianos, de la Independencia al


Bicentenario: una memoria de exclusin. In: TOBAR ZAMBRANO, Bernardo (org.).
Independencia: historia diversa. Bogot: Universidad Nacional, 2012, pp. 479-523.

RESUMO
Mauricio Archila Neira, licenciado em filosofia pela Universidade Javeriana da
Bogot, PHD em Histria pela Universidade do Estado de Nova York Stony Brook e
professor do Departamento de Histria da Universidade Nacional da Colmbia desde
1978 escreveu Los indgenas colombianos, de la Independencia al Bicentenario: una
memoria de exclusin levantando um questionamento que, de certa forma, rege o
texto: o que h para comemorar no bicentenrio da Colmbia, principalmente as
populaes indgenas e afrodescendentes?
Para responder essa pergunta Neira (2012) procura fazer uma relao entre
memria e histria dando nfase a viso dos indgenas sobre a independncia. O autor
vai tecendo uma anlise sobre as relaes destes grupos com as elites criollas partindo
do perodo da independncia passando pela conformao do Estado nacional
colombiano e culminando nas comemoraes do bicentenrio. Ainda que esses grupos
tenham participado ativamente desses processos Neira mostra como a situao deles
no mudou ao longo de 200 anos.
Debaixo do discurso da elite colombiana e das aes excludentes promovidas
pelo prprio Estado, como exemplo o autor cita as comemoraes da independncia
que no inclua indgenas nem afrodescendentes, havia um intenso movimento de
resistncia por parte dos indgenas que estavam construindo toda uma luta de
emancipao durante esses processos. Neira (2012) utiliza como marco temporal a
virada do sculo XIX para o sculo XX com a inteno de narrar a construo das
vises elitistas que separavam os indgenas em dois grupos: os civilizados, que
viviam em comunidade e estavam sob a autoridade dos cabildos; e os selvagens, que
habitavam locais onde as autoridades no chegavam e que na viso da maioria dos
criollos deveriam ser obrigatoriamente civilizados atravs da evangelizao.
Na continuidade do texto o autor analisa o discurso de mestiagem que a elite
criolla assume a partir da dcada de 1920 com o objetivo de dar unidade ao projeto de
nao e destaca os anos 1970 como o perodo em que os indgenas assumem a
identidade campesina e despertam para lutar tanto por sua identidade tnica como pela
sua condio de classe. A presso dessas lutas culmina na abertura reformista do
governo a partir da dcada de 1980, resultando na participao de representantes
indgenas na Assembleia Constituinte no ano de 1991. Foi nessa constituinte que
ocorreu a reforma da Constituio colombiana, reconhecendo o pas como pluritnico e
multicultural.

OS OBJETIVOS DO AUTOR
Refletir sobre o significado da independncia e suas comemoraes para
setores que foram invisibilizados e excludos dos processos que construram a
Colmbia como nao;
Mostrar como os indgenas sofrem um processo sumrio de excluso ao longo
da histria colombiana e como se relacionam com as elites criollas;
Identificar em que contexto as lutas por autonomia dentro de um Estado
discriminador culminaram no despertar indgena;

TESE CENTRAL
1. Los indgenas caucanos no tienen mucha memoria sobre la Independencia,
recuerdan ms el tiempo precolombino o el traumtico proceso de conquista y
colonizacin. Algunos indgenas participaron del lado patriota, pero en general
en ese periodo, tanto las autoridades civiles como eclesisticas, los dejaron
tranquilos. (p.483)
2. Como se ve, para nada aparecen los afrodescendientes o los indgenas,
poblaciones que conformaban la mayora de la intendencia. Pero tambin ms
que una conmemoracin independentista pareca una celebracin de la
conquista de la madre patria con marcado acento religioso, aunque se incluy
una pequea muestra ilustrada de plantar rboles de la libertad. Todo ello
pareca muy consistente con el ideal regeneracionista de nacin. (p. 490)
3. A esta larga historia de exclusin le dedicaremos el presente ensayo que
recorrer algunos de los momentos claves de la relacin entre los indgenas,
especialmente caucanos, y las elites dominantes que controlan el Estado
nacional. Trataremos de extraer en los distintos momentos estudiados, el
significado que para ellos tiene la independencia y las formas como van
entendiendo sus luchas por ganar espacios en la nacin colombiana que, a su
juicio, est por construirse. (p. 480)
4. [...] qu ocurri en esa coyuntura, especialmente entre las comunidades
originarias, para entender el papel del indgena en la nacin en este otro
momento. (p. 488)
5. Como se puede ver por estos crueles eventos, todava a comienzos de los
aos 70 del siglo pasado la conquista no haba terminado para los pueblos
originarios. Pero las cosas comenzaron a cambiar, en gran parte por la accin
de ellos. Se daran tambin un giro de la identidad campesina, dominante hasta
el momento, por la tnica, sin que desapareciera la de clase. Veamos cmo
ocurri ese despertar. (p. 508)

TESE SECUNDRIA
Mauricio Archila Neira nos relata que apesar da Colmbia se declarar
independente e ter se tornado Republica ela exclui os indgenas de todo o processo,
sendo que esses tambm no se sentem parte dessa nao. Isso gera um sentimento
de indiferena com relao a essa independncia, mas tambm gera uma noo de
classe e etnia que faz com que os indgenas lutem por melhores condies de vida
dentro do pas. Essas lutas despertam muitas vezes a ira das elites criollas que, se
vendo sem opes, passam a propagar o discurso de mestiagem a fim de dar unidade
a nao. O fato que ao longo do tempo
El cambiante contexto nacional e internacional de la segunda mitad del
siglo XX ofreci la oportunidad poltica para que con su accin
institucional y extra-institucional- las comunidades indgenas se ganaran
un espacio en la nacin, como iguales pero distintos, superando la
secular invisibilidad a que estaban sometidos (NEIRA, 2012, p.514)
CONCLUSES DO AUTOR
Neira (2012) chega a concluso que os indgenas no tem uma memria
extensa acerca da independncia colombiana, mas sim do perodo pr-colombiano e
da conquista e colonizao. Por isso quem comemorou o centenrio da independncia
foram as elites e no a grande maioria da populao que foi excluda dos eventos
oficiais. O autor ainda aponta que as comemoraes foram muito mais para passar
uma imagem para a comunidade internacional do que uma reivindicao popular. O
fato que diante dessa discriminao os indgenas no foram passivos o que gerou
uma srie de processos, lutas de resistncias que muitas vezes eram ocultadas pela
histria oficial, resultando no despertar indgena na dcada de 1970.
Nesse sentido a memoria de excluso dos indgenas foi complementada pela
memria de resistncia tornando as lutas por autonomia ainda maiores. O autor
destaca ainda que esse , [...] segn nuestro criterio, el significado del Bicentenario
para los pueblos originarios y, seguramente, para muchos colombianos y colombianas
que todava sufren la exclusin de una nacin que todava no les pertenece. (NEIRA,
2012, p. 518)


CRTICA
Esse um texto bastante significativo, tanto para a histria da Colmbia como
para a Amrica Latina. O fato de Mauricio Archila Neira ser professor de Histria e ter
escrito esse texto para uma coletnea que comemorava o aniversrio da Universidade
na qual leciona o torna ainda mais significativo. Alm disso, o texto importante por
trazer uma reflexo acerca da independncia no como uma ruptura, mas como uma
segunda forma de dominao de negros e indgenas, processo que se repete por toda
a Amrica Latina. O autor nos impele a refletir sobre as comemoraes dos
Bicentenrios de independncia latino-americanos, contemporneos se comparados a
independncia e o centenrio, em relao a quem comemorou ou vai comemorar
(dependendo do pas) e se houve realmente algum avano para as chamadas minorias
ao largo desses 200 anos.

Ariana Mara da Silva
Acadmica de Histria

You might also like