You are on page 1of 9

'

e
s
t
a
d
o

d
o

m
e
|
o

a
m
b
|
e
n
t
e

n
o

B
r
a
s
|
|
AIJ=@ @= =JIBAH=
O ar IuhdanehLa para a sobrevvhca ha Terra. Por neo
de ccos haLuras, os seus cohsLLuhLes so cohsundos e
reccados. As aes ahLropoghcas vn provocahdo de-
sequbros hesLe ssLena, cohduzhdo acunuao, ha
aLnosIera, de subsLhcas hocvas ao prpro honen e ao
neo anbehLe. As aLvdades en nbLo goba ho sehLdo
de proLeger a aLnosIera dzen respeLo a una grahde var-
edade de probenas: a reduo da dnhuo da canada
de ozho, o eIeLo esLuIa, o cohLroe da acdIcao e ou-
Lros probenas reacohados a pouo do ar.
! . Pr|nc|pa|s po|uentes atmosfr|cos
e seus |mpactos sobre os seres
v|vos
CehLras Lrncas, reIharas peLroIeras, sderrgcas e I-
brcas de cnehLo ahan grahdes quahLdades de gases
ha aLnosIera. An desLes, os vecuos auLonoLores Lan-
bn assunen cohsderve nporLhca devdo ensso
de gases hocvos, cono o nohxdo e o dxdo de carbo-
ho, o dxdo de ehxoIre e os hdrocarboheLos gasosos.
SuchLanehLe, pouehLes aLnosIrcos so subsLhcas
que, en Iuho de suas cohcehLraes ahornas, poden
Lorhar o ar hocvo sade dos seres vvos, dahoso Iau-
ha, Iora ou aos naLeras. Ees poden surgr dreLaneh-
Le ha aLnosIera, a parLr das ensses dessas subsLhc-
as, ou nesno hdreLanehLe por neo de reaes qun-
cas que ocorran ha prpra aLnosIera. Tas reaes po-
den ocorrer en Iuho de aunehLos has cohcehLraes
de cerLos gases.
Os pouehLes, quahdo presehLes en quahLdades supero-
res capacdade do neo anbehLe en absorv-os, provo-
can degradao da quadade do ar. Assn, as quahLdades
de pouehLes presehLes ho ar hIuehcan dreLanehLe ha
sua quadade. No ehLahLo, en escaa oca, a naghLude de
ensses ho cohsLLu o hco IaLor deLernhahLe da qua-
dade do ar. NesLa escaa a hLerao ehLre os pouehLes e
as varves neLeorogcas hIuehcaro ha capacdade de
duo desLes ho ar; cohLrbuhdo, assn, para a deIho
do hve de quadade do ar en una rego.
ExsLe un coh|uhLo basLahLe eevado de gases que, en
deLernhadas cohdes, poden ser cassIcados cono
pouehLes, ou que poden cohLrbur para a sua Iornao.
DehLre os que provocan os naores probenas anbeh-
Las ha aLnosIera, en nbLo oca, nerecen desLaque o
nohxdo de carboho (CO), o dxdo de ehxoIre (SO
2
), o
dxdo de hLrogho (NO
2
), o ozho LroposIrco (O
8
) e os
naLeras parLcuados.
O nohxdo de carboho un gs que surge prhcpaneh-
Le da conbusLo hconpeLa de conbusLves Isses. As
prhcpas IohLes so os vecuos auLonoLores, pos as coh-
des Lnas de conbusLo hen senpre so obLdas. Esse
gs cassIcado cono un asIxahLe ssLnco, pos
una subsLhca que pre|udca a oxgehao dos Lecdos.
Nves aLos de nohxdo de carboho esLo reacohados
cohIuso nehLa, pre|uzo dos reIexos, hcohschca, pa-
rada das Iuhes cerebras e, en casos exLrenos, norLe
(CETESB, 1999).
O dxdo de ehxoIre surge, prhcpanehLe, de processos
en que h quena de eo conbusLve, quena de carvo e
en noLores Dese. Nos seres vvos, hves eevados do gs
causan descohIorLo ha resprao e o agravanehLo de pro-
benas respraLros e cardovascuares; ha aLnosIera po-
den evar Iornao de chuva cda, provocahdo dversos
eIeLos sobre o neo anbehLe (CETESB, 1999).
O dxdo de hLrogho provehehLe prhcpanehLe de
processos de conbusLo en vecuos, en hdsLras e en
cehLras Lrncas que uLzan eo conbusLve ou gs
haLura. Nos seres vvos, as aLas cohcehLraes do gs
esLo assocadas a probenas cono asna, brohquLe e
baxa ressLhca a hIeces respraLras. ALas cohcehLra-
es de dxdo de hLrogho Lanbn poden evar Ior-
nao de chuva cda (CETESB, 1999).
O ozho LroposIrco ho enLdo dreLanehLe ha aLnos-
Iera, sehdo produzdo IoLoquncanehLe pea radao so-
ar sobre os xdos de hLrogho e conposLos orghcos
voLes. Assn, surge prhcpanehLe a parLr dos gases
provehehLes dos escapanehLos dos auLonves e da po-
uo hdusLra, sehdo ehcohLrado en naor cohcehLra-
o has reas urbahas. O gs Lanbn surge en cohsequ-
hca da quena da vegeLao, quahdo ehLo sua cohcehLra-
o se eeva, aLhghdo aLos hves, parLcuarnehLe en
reges cono a Anazha.
O ozho un gs que apresehLa Iuhes dversas, cohIor-
ne a aLLude en que se ehcohLra. Na LroposIera conporLa-
se cono un gs Lxco que, en aLas cohcehLraes,
pre|udca aos seres vvos e ao Honen en parLcuar, pro-
vocahdo rrLaes hos ohos e una sre de probenas

o

e
s
t
a
d
o

d
o

m
e
|
o

a
m
b
|
e
n
t
e

n
o

B
r
a
s
|
|
respraLros. An dsso, aLas cohcehLraes de ozho
poden Lanbn resuLar en dahos pahLaes e vegeLa-
o haLura (KrchhoII, 1989).
Sob a dehonhao "naLera parLcuado" so agregados
os pouehLes "parLcuas LoLas en suspehso", "parLcuas
haves" e "Iunaa". So parLcuas de naLera sdo ou
qudo que Ican suspehsos ho ar ha Iorna de poera,
hebha, aerosso, Iunaa, Iugen eLc. As prhcpas IohLes
desLas subsLhcas so LernoeLrcas, sderrgcas, que-
nadas, vecuos novdos a Dese, Ibrcas de cnehLo e
aguhs ranos da hdsLra qunca. Os eIeLos resuLahLes
do aunehLo da cohcehLrao desLes pouehLes hcuen
probenas respraLros cono asna e brohquLe. An ds-
so, Las pouehLes poden causar dahos vegeLao, redu-
o da vsbdade e cohLanhao do soo (CETESB, 1999).
2. D prob|ema da reduo da camada
de ozn|o
DurahLe as dcadas de 191O e 198O, vros esLudos reazados
aerLaran para una possve reduo da canada de ozho e
cohsequehLe aunehLo ha hcdhca de radao uLravoeLa.
De hco, o probena Io daghosLcado ho HensIro Su,
parLcuarnehLe sobre a AhLrLda, ohde Io dehLIcada una
rareIao acehLuada ("buraco") ha cohcehLrao do ozho.
PosLerornehLe o nesno Iehneho Io verIcado sobre o
ArLco
1
, porn en nehor hLehsdade.
ParaeanehLe, esLudos denohsLraran que cerLas subsLh-
cas produzdas peo honen e que cohLhhan coro (C) e
brono (Br), ao ehLraren en cohLaLo con o ozho esLra-
LosIrco, cohLrbuan para o seu esgoLanehLo. Os prhc-
pas grupos de Las subsLhcas so os CoroIuorcarbohos
(CFCs), cu|as nocuas seran degradadas pea radao
soar ha aLa aLnosIera, berahdo Lonos de coro que,
ehLo, reagran con o ozho, desLruhdo-o.
OuLras subsLhcas desLrudoras de ozho so os haohs,
LeLracoreLo de carboho, neL coroIrno, hdrocoroIuor-
carbohos (HCFCs), hdrobronoIuorcarbohos, bronoco-
roneLaho e broneLo de neLa. Tas subsLhcas so an-
panehLe uLzadas en ssLenas de reIrgerao de ar, cono
propeehLes de aerosss, ha Iabrcao de espunas, pro-
duo e uLzao de sovehLes e en equpanehLos para
exLho de hchdos, ehLre ouLros usos.
Para LehLar evLar o agravanehLo do probena, en 1911, o
Prograna das Naes Uhdas para o Meo AnbehLe (PNU-
MA) coordehou un ehcohLro de especasLas de vros
pases. En 1981, o PNUMA crou un grupo de Lrabaho
Lehdo cono prhcpa ob|eLvo esLabeecer as bases para a
orgahzao de una cohveho goba, vsahdo conbaLer
as causas da reduo da canada de ozho. A Cohveho
de Veha, cono vra a ser cohhecda, Io reazada en 198b
e raLIcada por cerca de 8O pases, os quas se conprone-
Leran a adoLar neddas apropradas para proLeger a sa-
de hunaha e o neo anbehLe dos eIeLos hegaLvos da
reduo da canada de ozho. Tanbn Io prevsLa a ado-
o de una sre de hsLrunehLos, vsahdo IacLar a coo-
perao en pesqusas e o hLercnbo de hIornaes
Estudos reaIizados em So PauIo, in-
dicaram que um aumento de 30% no nume-
ro mortes em funo de doenas respi-
ratrias em crianas menores de 5 anos,
poderia ser reIacionado a uma eIevao
de 75mg/m
3
na concentrao de dixido
de nitrognio {Who, 2000).
Tambem em So PauIo, estudo de-
senvoIvido peIa Secretaria de Estado da
Saude, em parceria com a Universidade
de So PauIo e com a Companhia de Tec-
noIogia de Saneamento AmbientaI do Es-
tado de So PauIo {CETESB), mostrou que
10% das internaes por doenas respi-
ratrias na infncia e 9% das mortes em
idosos esto reIacionadas com eIevadas
concentraes atmosfericas de materiaI
particuIado {Freitas, 2002).
O numero estimado de mortes causa-
das por probIemas decorrentes da poIuio
atmosferica no mundo e de cerca de 3 miI-
hes. Este vaIor representa 5% do totaI de
55 miIhes de mortes que ocorrem
anuaImente no mundo {Who, 2000).
Em aIgumas popuIaes, cerca de 30
a 40% dos casos de asma e 20 a 30% de
todas as doenas respiratrias podem ser
reIacionadas poIuio atmosferica {Who,
2000).
Em aIgumas popuIaes, uma
reduo de 20% na poIuio do ar em
ambientes fechados pode reduzir os ndi-
ces de mortaIidade, em funo de in-
feces respiratrias agudas, em peIo
menos 4 a 8% {Who, 2000).
!
NesLas reges, a aLnosIera Ira e a preseha de huvehs poares que reLn deLernhadas subsLhcas reaLvas, parLcuarnehLe subsLhcas cohLehdo coro e brono,
cohIorne dscuLdo en seguda ho LexLo, Lorhan o probena nas grave. A desLruo do ozho poar aceerada pea crcuao aLnosIrca, que eva Las subsLhcas
dos Lrpcos para os pos.
AIJ=@ @= =JIBAH=
Box 1 - AIguns dados estatsticos
o

e
s
t
a
d
o

d
o

m
e
|
o

a
m
b
|
e
n
t
e

n
o

B
r
a
s
|
|

sobre a produo e o cohsuno das subsLhcas desLru-


doras de ozho.
A Cohveho de Veha crou as bases para a dscusso e
hegocaes que se seguran aL a asshaLura do ProLo-
coo de MohLrea (en 1981) sobre SubsLhcas que Des-
Lroen a Canada de Ozho. EsLe ProLocoo, en parLcuar,
deIhu una sLa de subsLhcas con poLehca de des-
Lruo da canada de ozho (SDOs ou SubsLhcas Coh-
Lroadas) e esLabeeceu prazos para a reduo da produ-
o, conercazao e cohsuno de Las subsLhcas. An
dsso, os pases desehvovdos se conproneLeran a Iac-
Lar o acesso dos pases en desehvovnehLo subsLh-
cas e Lechoogas aLerhaLvas que ho pre|udquen o neo
anbehLe, cooperar ha pronoo de pesqusas e IacLar
o hLercnbo de hIornaes.
Desde 1981, o ProLocoo de MohLrea ven soIrehdo a|us-
Les e hcorporahdo enehdas con base en reuhes ahu-
as (EhcohLros das ParLes), ehLre as quas se desLacaran
as de Lohdres (199O), Copehhague (1992), Veha (199b),
MohLrea (1991) e Be|hg (1999). Con base hesses ehcoh-
Lros, Ioran IeLos acrscnos sLa de SubsLhcas Coh-
Lroadas, e pronovdas a-
Leraes hos prazos para
enhao da produo,
conercazao e cohsu-
no das nesnas. Vae des-
Lacar, guanehLe, a crao
do Fuhdo MuLaLera para
a InpenehLao do Pro-
Locoo de MohLrea
(FMPM) en 199O, que Io
hsLLudo con o ob|eLvo
de pronover a|uda Lchca
e Ihahcera aos pases en
desehvovnehLo, con
base en cohLrbues dos
pases desehvovdos sghaLros.
An de aIeLar dreLanehLe os seres vvos, evehLuas redu-
es ha cohcehLrao do ozho esLraLosIrco poden Lan-
bn provocar aLeraes ha LenperaLura LerresLre e ho pa-
dro de crcuao dos gases ha aLnosIera. A conbhao
desses eIeLos aLera o equbro dos ecosssLenas, podeh-
do, hcusve, gerar cohsequhcas hegaLvas ha produLv-
dade das pahLaes.
3. h questo do aumento do efe|to
estufa
Desde o hco do Scuo XX, as possves hIuhcas do
honen sobre o ssLena cnLco vn sehdo observa-
das, nas, sonehLe a parLr de neados da dcada de 19bO,
cehLsLas vn reuhhdo evdhcas e pubcahdo arLgos
que reacohan o aunehLo da cohcehLrao aLnosIrca
de ases oo ejeito estuja, os CEE (CO
2
, neLaho, xdo
hLroso, coroIuorcarboho, ozho eLc.) decorrehLe en
grahde parLe do aunehLo do Iuxo bruLo de ensso dev-
do a aLvdades ahLrpcas, ao aunehLo da LenperaLura
nda do paheLa, ou se|a, ao aquecnehLo goba e a ou-
Lras aLeraes ho ssLena cnLco. CohLudo, sonehLe a
parLr da dcada de 198O, que a nudaha cnLca des-
perLara a aLeho de un hnero naor e sghIcaLvo de
cehLsLas ha conuhdade hLerhacoha.
De IaLo, ao Iha daquea dcada, hLehsIcava-se basLahLe a
preocupao acerca de una possve nudaha ho padro
de IuhcohanehLo do ssLena cnLco e, por cohseguh-
Le, en |uhho de 1988, reazava-se en TorohLo Cahad, a
CohIerhca Muhda sobre Mudahas ALnosIrcas, "The
Chahghg ALnosIere: Inp-
caLohs Ior Coba SecurLy",
durahLe a qua, sugeru-se a
adoo rpda de una coh-
veho hLerhacoha sobre
nudaha cnLca.
Un narco hsLrco Io a ho-
vao hsLLucoha Lrazda
peo Prograna das Naes
Uhdas para o Meo Anb-
ehLe (PNUMA) e pea Orga-
hzao MeLeorogca Muh-
da (OMM), ao craren, en
hovenbro daquee nesno aho, o Pahe IhLergoverhaneh-
La sobre Mudaha CnLca, un grupo de Lrabaho ehcar-
regado de respadar, Lchca e cehLIcanehLe, as hegoca-
es desse LraLado.
A hecessdade de Iornao de La pahe se baseava ho reco-
hhecnehLo da ehorne conpexdade do ssLena cnLco,
do eevado rsco decorrehLe de aLeraes ho nesno e da
hecessdade de una IohLe ob|eLva de hIornao Lchca,
cehLIca e sco-ecohnca sobre as causas e npacLos da
nudaha cnLca. An desLas possves neddas de res-
posLa, hcuhdo a conparao dos cusLos e beheIcos da

o

e
s
t
a
d
o

d
o

m
e
|
o

a
m
b
|
e
n
t
e

n
o

B
r
a
s
|
|
ao cohLra os da hao, Lanbn Ioran prepohderahLes sua Iornao.
EsLe pahe, cohhecdo nuhdanehLe pea sga IPCC (IhLergoverhnehLa Pahe
oh CnaLe Chahge), cohsLLudo por una Iora LareIa sobre gases do eIeLo
esLuIa e, Lanbn, por cehLsLas de dversos pases e reas de cohhecnehLo,
orgahzados en Lrs grupos de Lrabaho que aLuan en Lrs IrehLes dsLhLas, nas
conpenehLares. O prnero grupo, cohhecdo cono Workhg Croup I (WCI),
esLuda os aspecLos cehLIcos do ssLena cnLco e da nudaha cnLca. O
seguhdo - Workhg Croup II (WCII) avaa a vuherabdade da hunahdade e dos
ssLenas haLuras s nudahas cnLcas, suas cohsequhcas posLvas e hega-
Lvas e as opes para a adapLao hecessra a essas cohsequhcas. O Lercero
grupo ou Workhg Croup III (WCIII) ahasa as possbdades de nLao de
ensso de CEE (Cases do EIeLo EsLuIa) e de nLgao da nudaha cnLca e
as cohsequhcas desLas, neddas do pohLo de vsLa sco-ecohnco.
DurahLe Ieverero de 1991 e nao de 1992, represehLahLes de nas de 1bO pases
reuhran-se por chco vezes para hegocar o LexLo de una cohveho. En 9 de
nao de 1992, o LexLo deIhLvo da CQNUMC - Cohveho Quadro das Naes
Uhdas sobre Mudaha do Cna
2
(UNFCCC Uniteo Nations /ramework Conjeren-
ce on C/imate Chane) Io aprovado ha Sede das Naes Uhdas, en Nova Iorque.
Aguhs das depos, ha CNUMAD - CohIerhca das Naes Uhdas sobre o Meo
AnbehLe e DesehvovnehLo (reazada ho Ro de Jahero en 1992, e por esLe noL-
vo cohhecda cono Ro-92), 1b4 pases e a Conuhdade Ecohnca Europa Irna-
ran a Cohveho, que Leve o Bras cono o prnero pas sghaLro.
conposLa por Lodos os pases sg-
haLros, Leve sua prnera sesso
en 199b, en Bern. Na Lercera
reuho da CohIerhca das ParLes,
reazada en KyoLo, en dezenbro
de 1991, Io adoLado o chanado
ProLocoo de KyoLo. Naquea oca-
so, Lonahdo-se cono base as
ensses de 199O, os pases deseh-
vovdos se conproneLeran a re-
duzr suas ensses coeLvas de
gases de eIeLo esLuIa, en nda
b,2% ho perodo ehLre 2OO8 a 2O12.
Nas cohIerhcas seguhLes, rea-
zadas en Buehos Ares (1998),
Bohh (1999) e Haa (2OOO), dscu-
Lu-se e LehLou-se cohcur a ageh-
da deIhda peo Paho de Ao de
Buehos Ares, que LraLava da regu-
anehLao conpenehLar de una
sre de ArLgos do ProLocoo de
KyoLo, hcuhdo os chanados ne-
cahsnos de Iexbdade. A Ses-
so recohvocada da COP 6, rea-
zada en Bohh ho hco de 2OO1,
ben cono a COP 1, reazada en
Marraqueche en hovenbro do
nesno aho, ograran a cohcuso
da reIerda agehda e abrran ca-
nhho para que o ProLocoo de
KyoLo pudesse ser ehcanhhado
peas ParLes a seus cohgressos ha-
cohas, para raLIcao.
Os prhcpas CEE (Cases do EIeLo
EsLuIa)de orgen Lanbn ahLrp-
ca so o dxdo de carboho (CO
2
),
o neLaho (CH
4
), o xdo hLroso
( N
2
O), os C oroI uorcarbohos
(CFCs), H droI uorcarbohos
(HFCs), PerIuorcarbohos (PFCs) e
o HexaIuoreLo de EhxoIre (SF
6
),
cu|as cohcehLraes ha aLnosIera
vn aunehLado de Iorna preocu-
pahLe, devdo a deLernhadas aL-
vdades hunahas.
A CQNUMC ehLrou en vgor ho da 21 de naro de 1994, 9O das aps o depsLo
da quhquagsna raLIcao, reazada en hve hacoha, o que exgu a aprova-
o peo paranehLo. No Bras a CQNUMC Io raLIcada peo Cohgresso en 28
de Ieverero de 1994, e ehLrou en vgor 9O das aps esLa daLa, ou se|a, ho da 29
de nao do nesno aho. AL a cohcuso desLe Lrabaho, 186 pases | havan se
Lorhado ParLes da Cohveho.
A CohIerhca das ParLes (COP), rgo supreno da Cohveho do Cna,
2
oeundo Pereira ('OO'), o ermo cuadro' provem do ermo ines ramewor, cue siniica Tne wor o ramin, or compeed consrucion' e cue, porano,
ransmie uma ideia de coninuidade em um processo/rabano. Nese caso especico, raase da neocia,ao do reime cimaico. Cabe observar cue o ermo cuadro,
uii.ado na radu,ao oicia para o poruues (Miniserio da Ciencia e Tecnooia e Miniserio das Fea,oes Feriores) nao ransmie esa ideia.
AIJ=@ @= =JIBAH=
!


e
s
t
a
d
o

d
o

m
e
|
o

a
m
b
|
e
n
t
e

n
o

B
r
a
s
|
|
4. D Bras|| e a conveno sobre a mudana do c||ma
Devdo ao Lanahho de sua ecohona e de sua popuao, o Bras pode ser
cassIcado cono un nporLahLe enssor de CEE. Todava, cabe enbrar o
prhcpo da CQNUMC das respohsabdades conuhs, nas dIerehcadas, e a
dvso ehLre ParLes - Ahexo I, que deLernha que pases hdusLrazados
Lonen a hcaLva ho conbaLe ao probena, e recohhece o dreLo de pases
en desehvovnehLo cono o Bras a aunehLaren suas ensses hun pr-
nero nonehLo, devdo a sua pequeha respohsabdade sobre o probena.
Adenas, por especIcdades prpras, o Bras Len baxos hves de ensso
de CEE por PIB e er caita. Cabe desLacar que o Bras un dos pases que
nas cohLrbu para conbaLer o agravanehLo dos rscos gobas de nudah-
as cnLcas, Lehdo en vsLa o eevado peso de IohLes rehovves ha sua
naLrz ehergLca, con desLaque para a parLcpao predonhahLe de gera-
o hdroeLrca e de progranas cono o PROALCOOL, graas aos quas o
pas Len evLado a ensso de grahdes quahLdades de gases de eIeLo esLuIa
ha aLnosIera.
As ensses braseras sero dvugadas ho hvehLro das ensses ahLrpcas
por IohLes, e das renoes por sundouros, de Lodos os gases de eIeLo esLuIa
(Sreenhouse Sases - CHC). Esse Lrabaho coordehado peo MhsLro de Ch-
ca e Techooga (MCT) e Iaz parLe da Conuhcao Nacoha, conpronsso
assundo ho nbLo da Cohveho Quadro das Naes Uhdas sobre Mudaha
do Cna.
O prazo para apresehLao da Co-
nuhcao Nacoha do Bras | se
esgoLou, e os noLvos dados peo
MCT para esse aLraso reacohan-
se anpa exLehso LerrLora do
pas, e hsuIchca de recursos
Ihahceros Iorhecdos ho nbLo da
Cohveho, para a reazao do h-
vehLro. Adenas, as neLodoog-
as do IPCC nuLas vezes ho se
apcan s especIcdades brase-
ras, o que obrgou aguhs especa-
sLas braseros a desehvoveren
neLodoogas nas deLahadas.
Nos casos en que os resuLados pren-
hares do hvehLro ahda ho Ioran pu-
bcados, recorre-se LeraLura dspoh-
ve, ahda que precra e provsra. Es-
sas hIornaes pernLro una hoo
da nporLhca reaLva de cada IohLe.
O hvehLro desagregado en ses
nduos, que correspohden esLru-
Lura dos ccuos adoLada ha neLodo-
oga do IPCC:
Uso de Eherga,
IhdsLra,
SovehLes,
SeLor Agropecuro,
Mudaha ho Uso da Terra e Fo-
resLas, e
TraLanehLo de Resduos.
Enbora ho se|a o gs que proporco-
hanehLe nas cohLrbua para o eIe-
Lo esLuIa, o CO
2
respohde pea nao-
ra dos esLudos pos sua ensso su-
pera a de ouLros gases reacohados.
NoLa-se aLuanehLe, ehLreLahLo, un
naor esIoro ho sehLdo de se avaar
os eIeLos do CH
4
, que so decorreh-
Les, prhcpanehLe, da deconposo
de naLra orghca; e do N
2
O, cu|as
ensses so provehehLes do uso de
IerLzahLes hLrogehados e de aguhs
processos hdusLras. Un esLudo re-
A neLodooga de ccuo das ensses ho hvehLro brasero se basea, de
una Iorna gera, ha neLodooga deIhda peo IPCC. Dversos especasLas e
hsLLues dos seLores de eherga, hdsLra, IoresLa, agropecura e LraLa-
nehLo de resduos, sLuados en Lodas as reges do pas, parLcpan desse
Lrabaho. Aguhs grupos | Ihazaran seus Lrabahos e os resuLados pren-
hares esLo dspohves ho web-site do MCT. OuLros Lrabahos ehcohLran-se
en Iase de Ihazao.
"
o

e
s
t
a
d
o

d
o

m
e
|
o

a
m
b
|
e
n
t
e

n
o

B
r
a
s
|
|
azado pea COPPE/UFRJ, para a SecreLara Muhcpa do Meo AnbehLe do Ro
de Jahero ho aho 2OOO
3
, nosLra a possbdade de aproveLanehLo ehergLco
do neLaho produzdo hos vazadouros e aLerros de xo, a parLr de sua hchera-
o dreLa. Essa hcaLva nporLahLe, pos, apesar das ensses de neLaho
seren nehores do que as de CO
2
, una Loheada desLe gs Len un PoLehca de
AquecnehLo Coba (CWP Coba Warnng PoLehLa) 21 vezes naor do que o
de una Loheada de CO
2
. An dsso, o aproveLanehLo ehergLco do CH
4
coh-
Lrbu para a reduo do rsco de dIcL de eherga eLrca ho ssLena.
OuLra IohLe rehovve que vn per-
dehdo espao ha naLrz ehergLca, e
cohsequehLenehLe, Iazehdo con que
as ensses de IohLes nves vehha
aunehLahdo aho a aho, o coo.
Essa IohLe Io uLzada cono esLraL-
ga de subsLLuo da gasoha, dec-
dda durahLe os choques do peLreo
ha dcada de 191O, para reduzr a de-
pehdhca de sua nporLao. O Pro-
grana do Acoo (PROALCOOL) Leve
La vuLo, que ho Iha da dcada de
198O, as vehdas de carros a coo che-
garan a represehLar 9O% do LoLa, e
cerca de b nhes de vecuos a co-
o crcuavan ho Pas (Rosa et a/.,
2OOO). Mas adahLe, ahda hesLe esLu-
do, o PROALCOOL ser vsLo con
nas deLahes.
A TabeIa 1 nosLra as ensses de
CO
2
de vecuos eves para o gasoo e
para o coo hdraLado, cohsderah-
do as ensses da eherga rehovve
e, posLerornehLe, descohLahdo es-
sas ensses ehLre 199O e 1994. O c-
cuo da parcea do coo ahdro coh-
Lda ho gasoo hdca que 84,16% das
ensses de CO
2
so provehehLes
da gasoha.
E possve coocar o coo hun pa-
he|anehLo nas gera do seLor de
conbusLves Iudos e de LrahsporLe,
para que possa hcusve ser usado en
LrahsporLes coeLvos, avahdo a pres-
so do dese ha esLruLura do reIho
brasero e a pouo aLnosIrca has
grahdes cdades (Rosa et a/., 2OOO). O
eo dese para o seLor de Lrahspor-
Le a IohLe nas nporLahLe de ens-
so de gases de eIeLo esLuIa que a
gasoha. En Lernos de dxdo de car-
boho, os vecuos pesados geran cer-
ca de bO% a nas que os vecuos e-
ves. A Figura 4 nosLra os hves de
ensso de CO
2
provehehLes da que-
na desse conbusLve, ho perodo
199O-94. NoLa-se un aunehLo sghI-
caLvo das ensses hesse perodo.
5. Em|sses dev|das ao uso de energ|a
No que dz respeLo s ensses de CO
2
de orgen ehergLca, o pas apresehLa
un quadro Iavorve graas esLruLura da sua naLrz ehergLca, ha qua predo-
nhan as IohLes rehovves. Isso Iaz con que o Bras Lehha un dos nehores
hdces de ensso dervadas do seLor ehergLco, en reao ao PIB do nuhdo.
Na Figura 2 nosLrada a peheLrao de ehergas Isses ho perodo 199O-94
8
,
reLrada do hvehLro das ensses do MCT. En seguda, ha Figura 3, so nos-
Lradas as ensses das LerneLrcas.
AIJ=@ @= =JIBAH=
3
Para maiores inorma,oes ver np.//www.ivi.coppe.ur.br/arcuivos/eeio''Oesua.pd
#


e
s
t
a
d
o

d
o

m
e
|
o

a
m
b
|
e
n
t
e

n
o

B
r
a
s
|
|
En reao s ensses da hdsLra, con exceo do seLor qunco, esses
dados ahda ho esLo dspohves ho hvehLro brasero. Porn, Lanbn
possve observar hesse seLor a perda de espao de IohLes rehovves, cono o
caso do carvo vegeLa ha sderurga. Esse conbusLve possbLa a produo de
Ierro gusa e ao de aLa quadade, dado o seu baxo hve de npurezas. Con o
carvo vegeLa ahda se subsLLu o uso do coque cono reduLor, evLahdo assn,
nas de Lrs nhes de L de CO
2
por aho, ho Pas (Rosa et a/., 2OOO).
Cabe ressaLar, ho ehLahLo, que h una peheLrao IorLe hos Lnos ahos de
ehergas Isses ha naLrz ehergLca. Isso devdo, prhcpanehLe, recehLe
reesLruLurao do seLor eLrco que LehLa aLrar capLa prvado para cohsLruo
de hovas ushas. Assn, Lechoogas que ho exgen un hvesLnehLo hca
nuLo aLo e que Ln un Lenpo de reLorho nehor so Iavorecdas, cono o
caso das LerneLrcas a gs haLura. Con sso, IohLes rehovves de eherga,
cono a das hdreLrcas, vo perdehdo espao, causahdo un aunehLo has
ensses de CO
2
de orgen ehergLca.
Os eIeLos dahosos da pouo aLnosIrca sobre a sade hunaha so exLrena-
nehLe graves, prhcpanehLe en pases en desehvovnehLo cono o Bras.
Enbora ha|a una sre de dIcudades para a quahLIcao dos eIeLos, esLudos
nosLran que, prhcpanehLe en reas urbahas do Pas, ea cohLrbua para o
surgnehLo ou agravanehLo de probenas, cono norLes prenaLuras e doehas
respraLras ehLre vras. Seguhdo Who (2OOO) a pouo aLnosIrca pode,
Lanbn, ser IrequehLenehLe assocada dIcudades de aprehdzado e probe-
nas conporLanehLas.
A pouo aLnosIrca Lanbn provoca una sre de ouLros eIeLos ha haLu-
reza. A chuva cda, por exenpo, causada pea ensso de deLernhados ga-
ses, provoca a acdIcao de agos e ros, nodIcaes ho pH do soo, degra-
dao das rvores, nodIcaes hos huLrehLes hecessros para o crescneh-
Lo das pahLas e a deLerorao de naLeras nahuIaLurados e esLruLuras (La
Rovere, 199b).
6. Em|sses dev|do
as mudanas no uso
do so|o
Os resuLados do hvehLro reaLvo
s nudahas ho uso do soo ahda
ho Ioran conpeLanehLe dspoh-
bzados peo MCT. Apehas os Lraba-
hos sobre as varaes de esLoque
de bonassa en IoresLas pahLadas
e as ensses de bonassa esLoca-
das abaxo do soo so apresehLados
ho web-site do MCT. Na IaLa de re-
suLados oIcas, recorre-se, aqu,
LeraLura cehLIca sobre nudahas
ho uso do soo. Cono | cLado, o
presehLe esLudo ser resLrLo ao pro-
bena do desIoresLanehLo.
A parLr dos ahos de 191O, observa-se
una rpda nudaha da coberLura ve-
geLa, LahLo en reas IoresLas, cono
ho Cerrado. No perodo de 1918 a
1988, seguhdo dados do INPE, a rea
ahua desnaLada ha Anazha Io de
2118 n hecLares. A eevada Laxa de
desnaLanehLo Io avo de severas
crLcas ho cohLexLo hLerhacoha. As
crLcas sobre as poLcas pbcas
braseras ha Anazha evaran o
goverho Iedera a suprnr, ehLre 1981
e 1988, Lodos os hcehLvos agrope-
cura oIerecdos ha rego. A prhc-
po, supresso de hcehLvos gover-
hanehLas Io cohsderada basLahLe
eIcaz, devdo queda acehLuada ha
Laxa de desnaLanehLo hos ahos se-
guhLes ao (Hurre, 1992).
EhLreLahLo, pode-se observar ha Figu-
ra 5, que h, ha verdade, una evou-
o ccca do desIoresLanehLo. EsLe
pode Lanbn ser aIeLado por IuLua-
es da denahda exLerha de nadera
(Seroa da MoLLa, 1996), pea crse eco-
hnca ou por quesLes neLeorog-
cas (Hurre, 1992).
No Bras, h dos Lpos de hsLruneh-
$
o

e
s
t
a
d
o

d
o

m
e
|
o

a
m
b
|
e
n
t
e

n
o

B
r
a
s
|
|
Los ecohncos uLzados para cohLroar o desIoresLanehLo: as Laxas IoresLas
e as conpehsaes Iscas. O esLado de Mhas Ceras apca, desde 1968, una Laxa
sobre os produLos IoresLas. EsLe un exenpo de cohLroe de desnaLanehLo
ben suceddo ho Bras. EhLreLahLo, o IhsLLuLo Brasero do Meo AnbehLe e dos
Recursos NaLuras Rehovves (IBAMA) Len dIcudade de gerr as Laxas IoresLas
en nbLo Iedera (Seroa da MoLLa, 1996).
Las, cono por Cerrado. NesLe Lno
caso, o cohLedo en carboho hIer-
or a 1O Loheadas de carboho por hec-
Lare (L/ha) {TabeIa 2).
Essa varedade expca a dIcudade
de se preparar o hvehLro hacoha.
Un anpo eque de dados cohLrover-
sos ehcohLrado ha LeraLura. As pr-
neras esLnaLvas de Res (1992)
usan una Iaxa de voune de bonas-
sa ehLre 21O a 4OO Loheadas de nade-
ra por hecLare ha Anazha. Cohsde-
rahdo a conposo da nadera en
aproxnadanehLe bO% de carboho,
esLna-se una Iaxa de 18b a 2OOL/ha.
Esses hneros | soIreran vras re-
vses. En Lrabahos nas recehLes,
vaores hIerores de cohLedo de car-
boho por hecLare Ioran adoLados.
AL nesno o reaLro do IPCC
(2OOO), por exenpo, assune un va-
or ndo de 12OL/ha para as Iores-
Las Lropcas. No presehLe Lrabaho,
as ensses so hdcadas apehas
en orden de grahdeza. Cohsderou-
se una Iaxa de 1O a 12OL/ha de ens-
ses por rea desIoresLada. A Labea
a segur apresehLa as esLnaLvas do
Ihpe (IhsLLuLo Nacoha de Pesqu-
sas Espacas) sobre a rea ahua des-
IoresLada ha
As conpehsaes Iscas por resLres ao uso da Lerra Ioran npenehLadas
hos esLados do Parah, So Pauo, Ro de Jahero e Mhas Ceras. Seroa Da
MoLLa (1996) observa que, ho caso de reas de IrohLera ha Anazha, a apcao
de Laxas nuLo dIc, devdo dnehso do LerrLro, IaLa de hIraesLruLura
e baxa dehsdade popuacoha. A conpehsao Isca, por ouLro ado, ehvove
baxos cusLos adnhsLraLvos e cra hcehLvos quees ehga|ados en neddas
de preservao.
O desIoresLanehLo ha rego Anazhca Len ocorrdo, prhcpanehLe, hos esLa-
dos de MaLo Crosso, Par e Rohdha. Essas reas de expahso da IrohLera agrcoa
apresehLan una grahde dversdade vegeLa. So reas Iornadas LahLo por Iores-
AIJ=@ @= =JIBAH=
%


e
s
t
a
d
o

d
o

m
e
|
o

a
m
b
|
e
n
t
e

n
o

B
r
a
s
|
|
Fgura b - res desnaLada ha Anazha
FohLe: Ihpe, 2OOO
Anazha e as esLnaLvas de ensses de carboho por aho, devdo
ao desnaLanehLo.
E bon enbrar que esLas esLnaLvas vsan apehas Iorhecer una orden de
grahdeza do Iehneho. Un esLudo nas reIhado esL sehdo reazado para a
Conuhcao Nacoha, cLada ahLerornehLe. Esse esLudo hcu esLnaLvas
sobre o voune de bonassa ha Anazha, baseadas en nagehs IoLogrIcas
areas IeLas hos ahos de 191O. Essa neLodooga conpara as reas desIoresLa-
das aLuas, obLdas peas nagehs de saLLe, e as nagehs IoLogrIcas dos
ahos 1O.
7 . Part|c|pao re|at|va das fontes de em|sso
A conparao das prhcpas IohLes de ensso de gases de eIeLo esLuIa Ica
pre|udcada pea hdspohbdade de dados Idedghos sobre ensses dev-
das ao uso da Lerra. Apesar desse probena, Iaz-se aqu essa conparao,
apehas para hIornao. Mesno uLzahdo baxos coeIcehLes de ensses
devdo s nudahas do uso do soo, observa-se que esLa IohLe a prhcpa
respohsve peas ensses ho Bras.
A rea ahua desnaLada apresehLa
una cerLa esLabdade. A nda
ahua, hos ahos de 199O, Io de cer-
ca de 1,6

nhes de ha/aho, vaor
esLe ho nuLo dIerehLe dos vao-
res observados hos Lnos ahos
da dcada, cohIorne dados do Ihpe
apresehLados ha Figura 5.
A TabeIa 3 apresehLa as ensses
de CO
2
das prhcpas IohLes. Cohs-
derou-se o coeIcehLe de ensso
nas baxo para as nudahas ho uso
do soo. Mesno assn, verIca-se
que as ensses devdo s nudah-
as ho uso do soo so as nas n-
porLahLes. EhLreLahLo, observan-se
Laxas de crescnehLo das ensses
de IohLes ehergLcas superores s
Laxas de crescnehLo de ensses
devdo ao desnaLanehLo.

You might also like