You are on page 1of 92

THE SCIENCE OF PRANAYAMA

By SRI SWAMI SIVANANDA


Sri Swami Sivananda Founder o T!e Divine "ie So#ie$y
SERVE% "OVE% &IVE% P'RIFY% MEDITATE% REA"I(E So Say)
Sri Swami Sivananda
A DIVINE "IFE SOCIETY P'B"ICATION
I you wou*d *i+e $o ,ur#!a)e $!e ,rin$ edi$ion% ,*ea)e -o $o.
!$$,.//www0d*)!10or-/#-i23in/)$ore/#ommer#e0#-i4
+eyword)5e)678 I you wou*d *i+e $o #on$ri3u$e $o $!e
di))emina$ion o ),iri$ua* +now*ed-e ,*ea)e #on$a#$ $!e
&enera* Se#re$ary a$. -enera*)e#re$ary9)ivanandaon*ine0or-
Fir)$ Edi$ion. 687: Si;$een$! Edi$ion. 688< =>%??? Co,ie)@
Wor*d Wide We3 =WWW@ Edi$ion. A???
WWW )i$e. !$$,.//www0d*)!10or-/
T!i) WWW re,rin$ i) or ree di)$ri3u$ion
B T!e Divine "ie Tru)$ So#ie$y
ISBN C62<?:A2?AA27
Pu3*i)!ed By THE DIVINE "IFE SOCIETY P0O0
SHIVANANDANA&ARDAE8 68A Di)$$0 Te!ri2&ar!wa*% '$$ar
Prade)!% Hima*aya)% India0
P'B"ISHERSF NOTE
I$ i) need*e)) or u) $o )$re)) on $!e meri$) o $!e )u3Ge#$ or
i$) au$!or% Sri Swami SivanandaGi Ma!araG0 Sri SwamiGi
a*ready *ive) in $!e !ear$) o $!e ,eo,*e o $!e wor*d a) an
Hunai*in- )aviourF0 T!e SwamiGiF) me$!od o ,re)en$in- )u#!
in$ri#a$e Yo-i# )u3Ge#$) in an inimi$a3*e% )im,*e )$y*e wi$!
#onvin#in- a))uran#e) in uni1ue and unriva**ed0 I$ i)
au$!ori$a$ive% $!e more )o% 3e#au)e o SwamiGi 3ein- a
#om3ina$ion o an e;,erien#ed medi#a* ,ra#$i$ioner% a u**2
3*own Yo-i and a Iivanmu+$a0 T!e ,ra#$i#e o Pranayama
!a) 3een viewed wi$! ear in #er$ain 1uar$er) on a##oun$ o
#er$ain *imi$a$ion)% viJ0% $!e a3)o*u$e ne#e))i$y o $!e
nearne)) $o a ,ere#$ed &uru% $!e die$e$i# re)$ri#$ion) and
$!e *i+e0 Sri SwamiGi !a) e;,*ained !erein in #*ear $erm) $!e
va-arie) o )u#! ear) and !a) ,re)#ri3ed very )im,*e and
)ae me$!od)0 T!e 3oo+ #on$ain) )ui$a3*e *e))on) or a**
$y,e) o Sad!a+a)0 T!o)e w!o o**ow $!e ),e#ia* in)$ru#$ion)
-iven $oward) $!e end o $!e 3oo+ #an 3e )ure o $!eir
-uaran$eed )u##e)) and )ae$y0 Pranayama i) an im,or$an$
An-a in A)!$an-a Yo-a0 I$ i) e1ua**y ne#e))ary or a** in $!eir
dai*y *ie% or -ood !ea*$!% )u##e)) and ,ro),eri$y in every
wa*+ o *ie0 How i$ i) )o% i) e;,*ained in $!e)e ,a-e)0 T!e
)#ien#e o re*a;a$ion i) a very va*ua3*e -i$ or $!e reader)
and wou*d 3enei$ a**0 We are -rea$*y en#oura-ed 3y $!e
warm re#e,$ion $!e ,reviou) edi$ion) !ad a$ $!e !and) o
our dear reader) and we !o,e more and more Sad!a+a)
wou*d $a+e u, $!i) im,or$an$ a),e#$ o Sad!ana in $!eir dai*y
),iri$ua* ,ra#$i#e)% and ee* or $!em)e*ve) $!e !a,,ine))
and Goy w!i#! wi** na$ura**y *ead $!em $o 3*i))u* HDivine "ieF0
DTHE DIVINE "IFE SOCIETY
INTROD'CTION
Today% or 1ui#+ $rave*% $!e ma$eria* wor*d ,re)en$) u) $!e
Rai*way% S$eamer)% Aero,*ane) and )o or$!% 3u$ $!e Yo-in)
#*aim $!a$ 3y Yo-i# #u*$ure $!e wei-!$ o $!e 3ody #an 3e )o
redu#ed $!a$ i$ #an *y over $!e ),a#e $o any di)$an#e in an
in)$an$0 T!ey #an ,re,are a ma-i# oin$men$% w!i#! w!en
a,,*ied $o $!e )o*e) o $!e ee$% -ive) $!em ,ower $o
$raver)e any di)$an#e on ear$! wi$!in a very )!or$ $ime0 By
$!e ,ra#$i#e o K!e#!ari Mudra% 3y a,,*yin- $!e e*on-a$ed
$on-ue $o $!e ,o)$erior na)a* o,enin-) $!ey #an *y in $!e
air0 By +ee,in- a ma-i# ,i** in $!eir mou$! $!ey #an a*)o
move in ),a#e $o any ,*a#e in $!e $win+*in- o an eye0 W!en
we are an;iou) $o +now $!e we*are o our own re*a$ion) in a
di)$an$ or orei-n *and% we $a+e re#our)e $o wri$in- *e$$er)
)endin- ordinary or ur-en$ #a3*e)0 Bu$ $!e Yo-in) #*aim $!a$
$!ey #an% 3y medi$a$ion =Dyana@% +now any$!in- $!a$
!a,,en) in o$!er ,ar$) o $!e wor*d 3y a ,roGe#$ion o $!e
mind or 3y men$a**y $rave**in- $!e di)$an#e w!i#! i) on*y a
ma$$er o ew )e#ond)0 Yo-i "a!iri% w!o)e Samad!i i) )$i** in
Varana)i% $rave**ed $o "ondon $o )ee $!e )$a$e o !ea*$! o
!i) )u,eriorF) wie0 For !earin- a riend a$ a *on- di)$an#e
$!e ma$eria* wor*d ,re)en$) u) wi$! $e*e,!one) and wire*e))
re#eiver)% 3u$ $!e Yo-in) #*aim $!a$ $!rou-! $!eir Yo-i#
,ower% $!ey #an !ear any$!in-% rom any di)$an#e% even $!e
voi#e) o &od and o$!er invi)i3*e 3ein-) in $!e irmamen$0
Today w!en a man i) )uerin- rom a di)ea)e $!e ma$eria*
wor*d ,re)en$) u) wi$! do#$or)% medi#ine)% inGe#$ion) and )o
or$!% 3u$ $!e Yo-in) #*aim $!a$ 3y a mere -*an#e or 3y
)im,*e $ou#! or 3y re#i$a$ion o Man$ra)% no$ on*y $!e
di)ea)e) #an 3e #ured 3u$ a*)o *ie #an 3e -iven $o a dead
man0 T!e)e Yo-in) 3y ,er)i)$en$ eor$ in #on#en$ra$ion -e$
dieren$ Yo-i# ,ower) $!a$ are +nown a) HSidd!i)F0 T!o)e
w!o a#1uire $!e)e Sidd!i)% are +nown a) Sidd!a)0 T!e
,ro#e)) $!rou-! w!i#! $!ey o3$ain Sidd!i)% i) #a**ed
Sad!ana0 Pranayama i) one o $!e mo)$ im,or$an$
Sad!ana)0 T!rou-! $!e ,ra#$i#e o A)ana% you #an #on$ro*
$!e ,!y)i#a* 3ody and $!rou-! Pranayama% you #an #on$ro*
$!e )u3$*e% a)$ra* 3ody or $!e "in-a Sarira0 A) $!ere i) an
in$ima$e #onne#$ion 3e$ween $!e 3rea$! and nerve2#urren$)%
#on$ro* o 3rea$! *ead) $o $!e #on$ro* o vi$a* inner #urren$)0
Pranayama o##u,ie) a very im,or$an$ ,*a#e in Indian
re*i-ion0 Every Bra!ma#!ari% and every &ri!a)$!a a*)o% !a)
$o ,ra#$i)e i$ $!ree $ime) every day mornin-% noon and
evenin- in !i) dai*y wor)!i, durin- Sand!ya0 I$ ,re#ede)
every re*i-iou) ,ra#$i#e o $!e Hindu)0 Beore !e ea$)% 3eore
!e drin+)% 3eore !e re)o*ve) $o do any$!in-% Pranayama
)!ou*d 3e ,erormed ir)$ and $!en $!e na$ure o !i)
de$ermina$ion )!ou*d 3e #*ear*y enun#ia$ed and ,*a#ed
3eore $!e mind0 T!e a#$) o i$) ,re#edin- every eor$ o
$!e wi** i) a )ure$y $!a$% $!a$ eor$ wi** 3e #rowned wi$!
)u##e)) and $!e mind wi** 3e dire#$ed $o 3rin- a3ou$ $!e
de)ired re)u*$0 Here I may reer $o $!e ea$ o memory%
,ra#$i)ed 3y $!e Hindu Yo-in)% under $!e name o
#on#en$ra$ion on one !undred $!in-)0 HSa$avad!anaF%
w!erein one !undred 1ue)$ion) are ,u$ $o a Sa$avad!ani or
$!e #on#en$ra$or in ra,id )u##e))ion 3y dieren$ ,er)on)L
)ome $e)$in- $!e ver3a* memory o $!e ,erormerL o$!er)
$e)$in- !i) ,ower o men$a* #a*#u*a$ionL a-ain )ome o$!er)%
$ryin- $o $e)$ !i) ar$i)$i# )+i**% wi$!ou$ -ivin- !im% any $ime
or #ommi$$in- $!e 1ue)$ion) $o !ave 3een ,u$ $o !im0 T!e
,erormer 3e-in)% 3y re,rodu#in- $!e 1ue)$ion)% in any
order% in re),e#$ o $!o)e 1ue)$ion)% wi$! $!eir an)wer)0 T!i)
i) -enera**y done in $!ree or more $urn)% in ea#! $urn -ivin-
on*y a ,or$ion o $!e an)wer $o ea#! o $!e 1ue)$ion) and
$!en #on$inuin- rom w!ere !e *e$ o in $!e ne;$ $urn0 I
$!e 1ue)$ion) are o $!e na$ure o ma$!ema$i#a* ,ro3*em)
w!o)e )o*u$ion) are re1uired% !e de*iver) $!e an)wer) a*on-
wi$! $!e ,ro3*em)% !avin- )o*ved $!em men$a**y0 T!i) a#u*$y
o #on#en$ra$ion o mind i) o$en e;!i3i$ed no$ on*y wi$!
reeren#e $o $!e in$e**e#$ 3u$ a*)o wi$! reeren#e $o $!e ive
)en)e)0 A num3er o 3e**) may 3e mar+ed dieren$*y and
$!e )ound) may 3e a**owed $o 3e )$udied and made men$a*
no$e o wi$! $!e mar+ -iven $o i$0 A num3er o o3Ge#$) o
)imi*ar )!a,e and #o*our w!i#! are *i+e*y $o #au)e de#e,$ion
$o $!e eye o an ordinary man may 3e )!own on#e $o $!e
HAvad!aniF wi$! $!eir mar+)0 W!i*e !e i) a$$endin- $o o$!er
$!in-)% i a 3e** were $o 3e )$ru#+ or one o $!e o3Ge#$)
)udden*y e;!i3i$ed 3eore !i) )i-!$% !e wi** a$ on#e men$ion
$!e mar+ o $!e 3e** or $!e num3er o $!e o3Ge#$ )!own0
Simi*ar*y !i) +eenne)) o $ou#! i) a*)o ,u$ $o $!e $e)$0 Su#!
ea$) o memory are due $o $!e $rainin- w!i#! $!ey re#eive
rom $!e dai*y ,ra#$i#e o Pranayama0 T!e Prana may 3e
deined a) $!e ine)$ vi$a* or#e in every$!in- w!i#! 3e#ome)
vi)i3*e on $!e ,!y)i#a* ,*ane a) mo$ion and a#$ion and on
$!e men$a* ,*ane a) $!ou-!$0 T!e word Pranayama%
$!ereore% mean) $!e re)$rain$ o vi$a* ener-ie)0 I$ i) $!e
#on$ro* o vi$a* ener-y w!i#! $in-*e) $!rou-! $!e nerve) o
,er)on)0 I$ move) !i) mu)#*e) and #au)e) !im $o )en)e $!e
e;$erna* wor*d and $!in+ !i) in$erna* $!ou-!$0 T!i) ener-y i)
o )u#! a na$ure $!a$ i$ may 3e #a**ed $!e vi) viva o $!e
anima* or-ani)m0 T!e #on$ro* o $!i) or#e i) w!a$ i) aimed
a$ 3y $!e Yo-in) 3y mean) o Pranayama0 He w!o #on1uer)
$!i)% i) no$ on*y $!e #on1ueror o !i) own e;i)$en#e on $!e
,!y)i#a* and men$a* ,*ane% 3u$ $!e #on1ueror o $!e w!o*e
wor*d0 For% $!e Prana i) $!e very e))en#e o #o)mi# *ie% $!a$
)u3$*e ,rin#i,*e w!i#! evo*ved $!e w!o*e univer)e in$o i$)
,re)en$ orm and w!i#! i) ,u)!in- i$ $oward) i$) u*$ima$e
-oa*0 To $!e Yo-i $!e w!o*e univer)e i) !i) 3ody0 T!e ma$$er
w!i#! #om,o)e) !i) 3ody i) $!e )ame $!a$ evo*ved $!e
univer)e0 T!e or#e w!i#! ,u*)a$e) $!rou-! !i) nerve) i) no$
dieren$ rom $!e or#e w!i#! vi3ra$e) $!rou-! $!e univer)e0
T!e #on1ue)$ over $!e 3ody doe)% $!ereore% mean $o !im
$!e #on1ue)$ over $!e or#e) o na$ure0 A##ordin- $o $!e
Hindu P!i*o)o,!y $!e w!o*e na$ure i) #om,o)ed o $wo
,rin#i,a* )u3)$an#e)0 One o $!em i) #a**ed $!e A+a)a or
e$!er and $!e o$!er% Prana or ener-y0 T!e)e $wo may 3e
)aid $o #orre),ond $o ma$$er and or#e o $!e modern
)#ien$i)$)0 Every$!in- in $!i) univer)e $!a$ ,o))e))e) orm or
$!a$ !a) ma$eria* e;i)$en#e% i) evo*ved ou$ o $!i)
omni,re)en$ and a**2,erva)ive )u3$*e )u3)$an#e HA+a)aF0
&a)% *i1uid and )o*id% $!e w!o*e univer)e% #on)i)$in- o our
)o*ar )y)$em and mi**ion) o !u-e )y)$em) *i+e our) and in
a#$ every +ind o e;i)$en#e $!a$ may 3e 3rou-!$ under $!e
word H#rea$edF% are $!e ,rodu#$) o $!i) one )u3$*e and
invi)i3*e A+a)a and a$ $!e end o ea#! #y#*e re$urn $o $!e
)$ar$in- ,oin$0 In $!e )ame way% a** $!e way o or#e) o
na$ure $!a$ are +nown $o manL -ravi$a$ion% *i-!$% !ea$%
e*e#$ri#i$y% ma-ne$i)m a** $!o)e $!a$ #an 3e -rou,ed under
$!e -eneri# name o Hener-yF% ,!y)i#a* #rea$ion% nerve2
#urren$)% a** )u#! a) are +nown a) anima* or#e) and $!ou-!$
and o$!er in$e**e#$ua* or#e) a*)o% may 3e )aid $o 3e $!e
manie)$a$ion) o $!e #o)mi# Prana0 From Prana% $!ey ),rin-
in$o e;i)$en#e and in Prana% $!ey ina**y )u3)ide0 Every +ind
o or#e in $!i) univer)e% ,!y)i#a* or men$a* #an 3e re)o*ved
in$o $!i) ori-ina* or#e0 T!ere #an 3e no$!in- new e;#e,$
$!e)e $wo a#$or) in )ome one o $!eir orm)0 Con)erva$ion
o ma$$er and #on)erva$ion o ener-y are $!e $wo
undamen$a* *aw) o na$ure0 W!i*e one $ea#!e) $!a$ $!e )um
$o$a* o A+a)a ormin- $!e univer)e% i) #on)$an$% $!e o$!er
$ea#!e) $!a$ $!e )um $o$a* o ener-y $!a$ vi3ra$e) $!e
univer)e% i) a*)o a #on)$an$ 1uan$i$y0 A$ $!e end o ea#!
#y#*e $!e dieren$ manie)$a$ion) o ener-y 1uie$ down and
3e#ome ,o$en$ia*. )o a*)o $!e A+a)a w!i#! 3e#ome)
indi)$in-ui)!a3*e. 3u$ a$ $!e 3e-innin- o $!e ne;$ #y#*e $!e
ener-ie) )$ar$ u, a-ain and a#$ on $!e A+a)a )o a) $o
invo*ve $!e variou) orm)0 A##ordin-*y% w!en $!e A+a)a
#!an-e) and 3e#ome) -ro)) or )u3$*e% Prana a*)o #!an-e)
and 3e#ome) -ro)) or )u3$*e0 A) $!e !uman 3ody i) on*y a
mi#ro#o)m $o a Yo-i% !i) 3ody #om,o)ed o $!e nervou)
)y)$em and $!e in$erna* or-an) o ,er#e,$ion re,re)en$ $o
!im% $!e mi#ro#o)mi# A+a)a% $!e nerve2#urren$) and
$!ou-!$2#urren$)% and $!e #o)mi# Prana0 To under)$and $!e
)e#re$) o $!eir wor+in-) and $o #on$ro* $!em i)% $!ereore%
$o -e$ $!e !i-!e)$ +now*ed-e and $!e #on1ue)$ o $!e
univer)e0 He w!o !a) -ra),ed $!i) Prana% !a) -ra),ed $!e
very #ore o #o)mi# *ie and a#$ivi$y0 He w!o !a) #on1uered
and #on$ro**ed $!i) very e))en#e% !a) no$ on*y )u3Ge#$ed !i)
own 3ody and mind 3u$ every o$!er 3ody and mind in $!i)
univer)e0 T!u) Pranayama or $!e #on$ro* o Prana i) $!a$
mean) 3y w!i#! $!e Yo-i $rie) $o rea*i)e in !i) *i$$*e 3ody $!e
w!o*e o #o)mi# *ie% and $rie) $o a$$ain ,ere#$ion 3y -e$$in-
a** $!e ,ower) in $!i) univer)e0 Hi) variou) e;er#i)e) and
$rainin-) are or $!i) one end0 W!y de*ay4 De*ay mean) )o
mu#! o addi$iona* )uerin- and mi)ery0 "e$ u) in#rea)e $!e
),eed% )$ru--*e !arder un$i* we )u##eed in 3rid-in- over $!e
va)$ #!a)m o $ime0 By doin- ,ro,er Sad!ana *e$ u) a$$ain
$!e -oa* a$ on#e in $!i) 3ody% ri-!$ now in $!i) very momen$0
W!y no$ we -e$ $!a$ inini$e +now*ed-e% inini$e 3*i))% inini$e
,ea#e and inini$e ,ower% now a*one4 T!e )o*u$ion o $!e
,ro3*em i) $!e $ea#!in- o Yo-a0 T!e w!o*e )#ien#e HYo-aF
!a) $!i) one end in view%D$o ena3*e man $o #ro)) $!e o#ean
o Sam)ara% $o in#rea)e ,ower% $o deve*o, +now*ed-e and $o
a$$ain immor$a*i$y and e$erna* 3*i))0
CONTENTS
P'B"ISHERSF NOTE 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 iii INTROD'CTION 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 iii CHAPTER ONE Prana and
Pranayama 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 6 W!a$ i) Prana4 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 6 Sea$ o Prana 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 7 Su32Prana) and
T!eir Fun#$ion) 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 7 T!e Co*our o Prana) 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 7 T!e "en-$! o $!e Air2Curren$) 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 7 T!e Cen$erin- o
$!e Prana 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 E T!e
"un-) 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 E Ida and
Pin-a*a 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 > Su)!umna 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 <
Kunda*ini0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 < S!a$2C!a+ra) 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 <
Nadi) 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 C Purii#a$ion o
Nadi) 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 C S!a$2Karma) =T!e Si; Purii#a$ory
Pro#e))e)@ 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 8
D!au$i0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 6? Ba)$i 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 6? Ne$i 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 66 Tra$a+a
=&aJin-@ 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 6A Nau*i 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 6A
Ka,a*a3!a$i 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 6A CHAPTER
TWO 00000000000 00000000000 00000000000 00000000000 00000000000 00000000000 00000
000000 00000000000 00000000000 00000000000 00000000000 00000000000 00000000000 000000
00000 00000000000 00000000000
T!e Medi$a$ion Room0 T!e Five E))en$ia*) 0 0 T!e
P*a#e 0 0 0 0 0 0 0 T!e Time 0 0 0 0 0 0 0 T!e Ad!i+ari 0 0 0 0 0
Die$e$i# Di)#i,*ine 0 0 Yo-i# Die$ 0 0 0 0 0 0 Mi$a!ara 0 0 0 0 0 0 0
Puri$y in Food 0 0 0 0 0 C!aru 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Mi*+ Die$ 0 0 0 0 0 0 0
Frui$ Die$ 0 0 0 0 0 0 0 Ar$i#*e) A**owed 0 0 0 Ar$i#*e)
For3idden 0 0 A Ku$ir For Sad!ana 0 Ma$ra
Padma)ana ="o$u) Po)e@ 0 0 0 0 Sidd!a)ana =T!e Pere#$
Po)e@ 0 Sva)$i+a)ana =Pro),erou) Po)e@ Sama)ana =E1ua*
Po)e@ 0 0 0 0 0 T!ree Band!a) 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Aram3!a
Ava)$!a0 0 0 0 0 0 0 0 &!a$a Ava)$!a 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Pari#!aya
Ava)$!a 0 0 0 0 0 0 0 Ni)!,a$$i Ava)$!a 0 0 0 0 0 0 0 0
CHAPTER THREE W!a$ i) Pranayama 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 Pranayama =A##ordin- $o $!e
&i$a@ 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Pranayama =A##ordin- To Sri
San+ara#!arya@ 0 0 0 0 0 0 0 0 Pranayama =A##ordin- $o Yo-i
B!u)unda@ 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Con$ro* o
Brea$! 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Varie$ie) o
Pranayama 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 T!ree Ty,e) o
Pranayama 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 T!e Vedan$i#
Kum3!a+a 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Pranayama or Nadi2
Sudd!i 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Man$ra Durin- Pranayama 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 E;er#i)e No0 6 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 E;er#i)e No0 A 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
E;er#i)e No0 7 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 E;er#i)e
No0 E 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Dee, Brea$!in-
E;er#i)e 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Ka,a*a3!a$i 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 T!e
E;$erna* Kum3!a+a =Ba!ya@ 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Ea)y
Comor$a3*e Pranayama =Su+!a Purva+a@ 0 0 0 0 0 0 0
Pranayama or Awa+enin- Kunda*ini0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Pranayama Durin- Medi$a$ion 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Pranayama W!i*e Wa*+in- 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Pranayama in Sava)ana 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
R!y$!mi#a* Brea$!in- 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Surya
B!eda 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 'GGayi 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Si$+ari0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Si$a*i 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
B!a)$ri+a 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
B!ramari 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Mur#!!a 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
P*avini 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Keva*a
Kum3!a+a 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Prani# Hea*in- 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Di)$an$ Hea*in- 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Re*a;a$ion 0 0 0 0 0 0
Re*a;a$ion o Mind 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 E> Im,or$an#e and Benei$) o Pranayama 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 E< S,e#ia* In)$ru#$ion)
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 EC
APPENDIM 00000000 00000000 00000000 00000000 00000000 00000000 00000000 000000
00 00000000
Con#en$ra$ion on So*ar P*e;u) Pan#!a D!arana0 0 0 0 0 0 0 0
S$ory o Yo-i B!u)unda 0 0 0 T!e Inner Fa#$ory 0 0 0 0 0 0 0
Yo-i# Die$ 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 SivanandaF) Pranayama 0 0 0
Kunda*ini Pranayama 0 0 0 0 0 Nue)$ion) and An)wer) 0 0 0 0
&*o))ary
C!a,$er One
Prana and Pranayama
Pranayama i) an e;a#$ )#ien#e0 I$ i) $!e our$! An-a or *im3
o A)!$an-a Yo-a0 OTa)min Sa$i Sva)a
,ra)va)ayor-a$ivi##!eda! Pranayama!PDRe-u*a$ion o
3rea$! or $!e #on$ro* o Prana i) $!e )$o,,a-e o in!a*a$ion
and e;!a*a$ion% w!i#! o**ow) a$er )e#urin- $!a$ )$eadine))
o ,o)$ure or )ea$% A)ana0 T!u) i) Pranayama deined in
Pa$anGa*i Yo-a Su$ra)% C!a,$er II2E80 HSva)aF mean)
in),ira$ory 3rea$! and HPra)va)aF i) e;,ira$ory 3rea$!0
Brea$! i) e;$erna* manie)$a$ion o Prana% $!e vi$a* or#e0
Brea$! *i+e e*e#$ri#i$y% i) -ro)) Prana0 Brea$! i) S$!u*a%
-ro))0 Prana i) Su+)!ma% )u3$*e0 By e;er#i)in- #on$ro* over
$!i) 3rea$!in- you #an #on$ro* $!e )u3$*e Prana in)ide0
Con$ro* o Prana mean) #on$ro* o mind0 Mind #anno$ o,era$e
wi$!ou$ $!e !e*, o Prana0 T!e vi3ra$ion) o Prana on*y
,rodu#e $!ou-!$) in $!e mind0 I$ i) Prana $!a$ move) $!e
mind0 I$ i) Prana $!a$ )e$) $!e mind in mo$ion0 I$ i) $!e
Su+)!ma Prana or P)y#!i# Prana $!a$ i) in$ima$e*y #onne#$ed
wi$! $!e mind0 T!i) 3rea$! re,re)en$) $!e im,or$an$ *y2
w!ee* o an en-ine0 Iu)$ a) $!e o$!er w!ee*) )$o, w!en $!e
driver )$o,) $!e *y2w!ee*% )o a*)o o$!er or-an) #ea)e
wor+in-% w!en $!e Yo-i )$o,) $!e 3rea$!0 I you #an #on$ro*
$!e *y2w!ee*% you #an ea)i*y #on$ro* $!e o$!er w!ee*)0
"i+ewi)e% i you #an #on$ro* $!e e;$erna* 3rea$!% you #an
ea)i*y #on$ro* $!e inner vi$a* or#e% Prana0 T!e ,ro#e)) 3y
w!i#! $!e Prana i) #on$ro**ed 3y re-u*a$ion o e;$erna*
3rea$!% i) $ermed Pranayama0 Iu)$ a) a -o*d)mi$! remove)
$!e im,uri$ie) o -o*d 3y !ea$in- i$ in $!e !o$ urna#e% 3y
)$ron-*y 3*owin- $!e 3*ow2,i,e% )o a*)o $!e Yo-i# )$uden$
remove) $!e im,uri$ie) o $!e 3ody and $!e Indriya) 3y
3*owin- !i) *un-)% i0e0% 3y ,ra#$i)in- Pranayama0 T!e #!ie
aim o Pranayama i) $o uni$e $!e Prana wi$! $!e A,ana and
$a+e $!e uni$ed Prana,ana )*ow*y $oward) $!e !ead0 T!e
ee#$ or rui$ o Pranayama i) 'd-!a$a or awa+enin- o $!e
)*ee,in- Kunda*ini0
W!a$ i) Prana4
OHe w!o +now) Prana +now) Veda)P i) $!e im,or$an$
de#*ara$ion o $!e Sru$i)0 You wi** ind in Vedan$a Su$ra).
OFor $!e )ame rea)on% 3rea$! i) Bra!man0P Prana i) $!e )um
$o$a* o a** ener-y $!a$ i) manie)$ in $!e univer)e0 I$ i) $!e
)um $o$a* o a** $!e or#e) in na$ure0 I$ i) $!e )um $o$a* o a**
*a$en$ or#e) and ,ower) w!i#! are !idden in men and w!i#!
*ie everyw!ere around u)0 Hea$% *i-!$% e*e#$ri#i$y% ma-ne$i)m
are $!e manie)$a$ion) o Prana0 A** or#e)% a** ,ower) and
Prana ),rin- rom $!e oun$ain or #ommon )our#e% HA$manF0
A** ,!y)i#a* or#e)% a** men$a* or#e) #ome under $!e
#a$e-ory HPranaF0 I$ i) or#e on every ,*ane o 3ein-% rom
$!e !i-!e)$ $o $!e *owe)$0 W!a$ever move) or wor+) or !a)
*ie% i) 3u$ an e;,re))ion or manie)$a$ion o Prana0 A+a)a or
e$!er a*)o i) an e;,re))ion o Prana0 T!e Prana i) re*a$ed $o
mind and $!rou-! mind $o wi**% and $!rou-! wi** $o $!e
individua* )ou*% and $!rou-! $!i) $o $!e Su,reme Bein-0 I
you +now !ow $o #on$ro* $!e *i$$*e wave) o Prana wor+in-
$!rou-! $!e mind% $!en $!e )e#re$ o )u3Gu-a$in- univer)a*
Prana wi** 3e +nown $o you0 T!e Yo-i w!o 3e#ome) an
e;,er$ in $!e +now*ed-e O $!i) )e#re$% wi** !ave no ear
rom any ,ower% 3e#au)e !e !a) ma)$ery over a** $!e
manie)$a$ion) o ,ower) in $!e univer)e0 W!a$ i) #ommon*y
+nown a) ,ower o ,er)ona*i$y i) no$!in- more $!an $!e
na$ura* #a,a#i$y o a ,er)on $o
6
THE SCIENCE OF PRANAYAMA
wie*d !i) Prana0 Some ,er)on) are more )u##e))u* in *ie%
more in*uen$ia* and a)#ina$in- $!an o$!er)0 I$ i) a** due $o
$!e ,ower o $!i) Prana0 Su#! ,eo,*e mani,u*a$e everyday%
un#on)#iou)*y o #our)e% $!e )ame in*uen#e w!i#! $!e Yo-i
u)e) #on)#iou)*y 3y $!e #ommand o !i) wi**0 T!ere are
o$!er) w!o 3y #!an#e $um3*e unaware o $!i) Prana and u)e
i$ or *ower ,ur,o)e) under a*)e name)0 T!i) wor+in- o
Prana i) )een in $!e )y)$o*i# and dia)$o*i# a#$ion) o $!e
!ear$% w!en i$ ,um,) $!e 3*ood in$o ar$erie) in $!e a#$ion o
in),ira$ion and e;,ira$ion durin- $!e #our)e o 3rea$!in-L in
$!e di-e)$ion o oodL in $!e e;#re$ion o urine and ae#a*
ma$$erL in $!e manua#$ure o )emen% #!y*e% #!yme% -a)$ri#
Gui#e% 3i*e% in$e)$ina* Gui#e% )a*ivaL in #*o)in- and o,enin- o
$!e eye*id)% in wa*+in-% ,*ayin-% runnin-% $a*+in-% $!in+in-%
rea)onin-% ee*in- and wi**in-0 Prana i) $!e *in+ 3e$ween $!e
a)$ra* and ,!y)i#a* 3ody0 W!en $!e )*ender $!read2*in+ Prana
i) #u$ o $!e a)$ra* 3ody )e,ara$e) rom $!e ,!y)i#a* 3ody0
Dea$! $a+e) ,*a#e0 T!e Prana $!a$ wa) wor+in- in $!e
,!y)i#a* 3ody i) wi$!drawn in$o $!e a)$ra* 3ody0 T!i) Prana
remain) in a )u3$*e% mo$ion*e))% unmanie)$ed%
undieren$ia$ed )$a$e durin- $!e #o)mi# Pra*aya0 W!en $!e
vi3ra$ion i) )e$ u,% Prana move) and a#$) u,on A+a)a% and
3rin-) or$! $!e variou) orm)0 T!e ma#ro#o)m =Bra!manda@
and mi#ro#o)m =Pindanda@ are #om3ina$ion) o Prana
=ener-y@ and A+a)a =ma$$er@0 T!a$ w!i#! move) $!e )$eam2
en-ine o a $rain and a )$eamer% $!a$ w!i#! ma+e) $!e
aero,*ane) *y in air% $!a$ w!i#! #au)e) $!e mo$ion o $!e
3rea$! in *un-)% $!a$ w!i#! i) $!e very *ie o $!i) 3rea$!
i$)e*% i) Prana0 I 3e*ieve% you !ave now a #om,re!en)ive
under)$andin- o $!e $erm Prana a3ou$ w!i#! you !ad a very
va-ue #on#e,$ion in $!e 3e-innin-0 By #on$ro**in- $!e a#$ o
3rea$!in- you #an ei#ien$*y #on$ro* a** $!e variou) mo$ion)
in $!e 3ody and $!e dieren$ nerve2#urren$) $!a$ are runnin-
$!rou-! $!e 3ody0 You #an ea)i*y and 1ui#+*y #on$ro* and
deve*o, 3ody% mind and )ou* $!rou-! 3rea$!2#on$ro* or $!e
#on$ro* o Prana0 I$ i) $!rou-! Pranayama $!a$ you #an
#on$ro* your #ir#um)$an#e) and #!ara#$er and #an
#on)#iou)*y !armoni)e $!e individua* *ie wi$! $!e #o)mi# *ie0
T!e 3rea$!% dire#$ed 3y $!ou-!$ under $!e #on$ro* o $!e wi**%
i) a vi$a*i)in-% re-enera$in- or#e w!i#! you #an u$i*i)e
#on)#iou)*y or )e*2deve*o,men$L or !ea*in- many in#ura3*e
di)ea)e) in your )y)$emL or !ea*in- o$!er) and or o$!er
variou) u)eu* ,ur,o)e)0 I$ i) wi$!in your ea)y rea#! a$
every momen$ o your *ie0 ')e i$ Gudi#iou)*y0 Many Yo-in) o
yore% *i+e Sri Inanadeva% Trai*in-a Swami% Rama*in-a Swami
and o$!er)% !ad u$i*i)ed $!i) 3rea$!% $!i) or#e% $!e Prana% in
a varie$y o way)0 You #an a*)o do )o% i you ,ra#$i)e
Pranayama 3y ,re)#ri3ed 3rea$!in- e;er#i)e)0 I$ i) Prana
$!a$ you are 3rea$!in- ra$!er $!an $!e a$mo),!eri# air0
In!a*e )*ow*y and )$eadi*y wi$! a #on#en$ra$ed mind0 Re$ain
i$ a) *on- a) you #an do i$ #omor$a3*y0 T!en e;!a*e )*ow*y0
T!ere )!ou*d 3e no )$rain in any )$a-e o Pranayama0
Rea*i)e $!e o##u*$ inner *ie2,ower) w!i#! under*ie $!e
3rea$!0 Be#ome a Yo-i and radia$e Goy% *i-!$ and ,ower a**
around you0 Pranavadin) or Ha$!a Yo-in) #on)ider $!a$
Prana Ta$$va i) )u,erior $o Mana) Ta$$va% $!e mind2,rin#i,*e0
T!ey )ay% Prana i) ,re)en$ even w!en $!e mind i) a3)en$
durin- )*ee,0 Hen#e Prana ,*ay) a more vi$a* ,ar$ $!an $!e
mind0 I you -o $!rou-! $!e ,ara3*e) in Kau)!i$a+i and
C!!ando-ya ',ani)!ad)% w!en a** $!e Indriya)% mind and
Prana i-!$ amon-)$ $!em)e*ve) a) $o $!eir )u,eriori$y% you
wi** ind $!a$ Prana i) re-arded a) $!e !i-!e)$ o a**0 Prana i)
$!e o*de)$% or i$ )$ar$) i$) un#$ionin- rom $!e very momen$
$!e #!i*d i) #on#eived0 On $!e #on$rary% $!e or-an) o
!earin-%
A
THE SCIENCE OF PRANAYAMA
e$#0% 3e-in $o un#$ion on*y w!en $!eir ),e#ia* a3ode)% viJ0%
$!e ear)% e$#0% are ormed0 Prana i) #a**ed Iye)!$!a and
Sre)!$!a =o*de)$ and 3e)$@ in ',ani)!ad)0 I$ i) $!rou-! $!e
vi3ra$ion) o ,)y#!i# Prana $!a$ $!e *ie o $!e mind%
San+a*,a or $!in+in- i) +e,$ u, and $!ou-!$ i) ,rodu#ed0
You )ee% !ear% $a*+% )en)e% $!in+% ee*% wi**% +now% e$#0%
$!rou-! $!e !e*, o Prana and $!ereore Sru$i) de#*are.
OPrana i) Bra!man0P
Sea$ o Prana
T!e )ea$ o Prana i) !ear$0 T!ou-! $!e An$a!+arana i) one%
ye$ i$ a))ume) our orm)% viJ0% =i@ Mana)% =ii@ Budd!i% =iii@
C!i$$a and =iv@ A!am+ara a##ordin- $o $!e dieren$ un#$ion)
i$ ,erorm)0 "i+ewi)e% $!ou-! Prana i) one% i$ a))ume) ive
orm) viJ0% =6@ Prana% =A@ A,ana% =7@ Samana% =E@ 'dana
and =:@ Vyana a##ordin- $o $!e dieren$ un#$ion) i$
,erorm)0 T!i) i) $ermed a) Vri$$i B!eda0 T!e ,rin#i,a* Prana
i) #a**ed Mu+!ya Prana0 T!e Prana% Goined wi$! A!am+ara%
*ive) in $!e !ear$0 O $!e)e ive% Prana and A,ana are $!e
#!ie a-en$)0 T!e )ea$ o Prana i) $!e !ear$L o A,ana% $!e
anu)L o Samana% $!e re-ion o $!e nava*L o 'dana% $!e
$!roa$L w!i*e Vyana i) a**2,ervadin-0 I$ move) a** over $!e
3ody0
Su32Prana) and T!eir Fun#$ion)
Na-a% Kurma% Kri+ara% Devada$$a and D!ananGaya are $!e
ive )u32Prana)0 T!e un#$ion o Prana i) re),ira$ionL A,ana
doe) e;#re$ionL Samana ,erorm) di-e)$ionL 'dana doe)
de-*u$i$ion =)wa**owin- o $!e ood@0 I$ $a+e) $!e Iiva $o
)*ee,0 I$ )e,ara$e) $!e a)$ra* 3ody rom $!e ,!y)i#a* 3ody a$
$!e $ime o dea$!0 Vyana ,erorm) #ir#u*a$ion o 3*ood0 Na-a
doe) eru#$a$ion and !i##u,0 Kurma ,erorm) $!e un#$ion o
o,enin- $!e eye)0 Kri+ara indu#e) !un-er and $!ir)$0
Devada$$a doe) yawnin-0 D!ananGaya #au)e) de#om,o)i$ion
o $!e 3ody a$er dea$!0 T!a$ man i) never re3orn% w!enever
!e may die% w!o)e 3rea$! -oe) ou$ o $!e !ead% a$er
,ier#in- $!e Bra!marand!ra0
T!e Co*our o Prana)
Prana i) )aid $o 3e o $!e #o*our o 3*ood% red -em or #ora*0
A,ana w!i#! i) in $!e midd*e% i) o $!e #o*our o Indra-o,a
=an in)e#$ o w!i$e or red #o*our@0 Samana i) o $!e #o*our
3e$ween $!a$ o ,ure mi*+ or #ry)$a* or o oi*y and )!inin-
#o*our% i0e0% o )ome$!in- 3e$ween 3o$! Prana and A,ana0
'dana i) o A,andura =,a*e w!i$e@ #o*our and $!a$ o Vyana%
re)em3*e) $!e #o*our o ar#!i* =or $!a$ o ray o *i-!$@0
T!e "en-$! o $!e Air2Curren$)
T!i) 3ody o Vayu i) 8> di-i$) => ee$@ in *en-$! a) a
)$andard0 T!e ordinary *en-$! o $!e air2#urren$% w!en
e;!a*ed i) 6A di-i$) =8 in#!e)@0 In )in-in-% i$) *en-$!
3e#ome) 6> di-i$) =6 oo$@% in ea$in- i$ #ome) $o A? di-i$)
=6: in#!e)@% in )*ee,in- 7? di-i$) =AA 6/A in#!e)@% in
#o,u*a$ion 7> di-i$) =A< in#!e)@ and in doin- ,!y)i#a*
e;er#i)e i$ i) mu#! more $!an $!a$0 By de#rea)in- $!e
na$ura*
7
THE SCIENCE OF PRANAYAMA
*en-$! o $!e e;,irer air2#urren$) =rom 8 in#!e)@% *ie i)
,ro*on-ed and 3y in#rea)in- $!e #urren$% dura$ion o *ie i)
de#rea)ed0
T!e Cen$erin- o $!e Prana
In!a*in- $!e Prana rom ou$)ide% i**in- $!e )$oma#! wi$! i$%
#en$re $!e Prana wi$! $!e mind% in $!e midd*e o $!e nave*%
a$ $!e $i, o $!e no)e% and a$ $!e $oe)% durin- $!e HSand!ya)F
=)unri)e and )un)e$@ or a$ a** $ime)0 T!u) $!e Yo-i i) reed
rom a** di)ea)e) and a$i-ue)0 By #en$erin- $!i) Prana a$ $!e
$i, o $!e no)e !e o3$ain) ma)$ery over $!e e*emen$) o $!e
airL 3y #en$erin- a$ $!e midd*e o !i) nave*% a** di)ea)e) are
de)$royedL 3y #en$erin- a$ $!e $oe)% !i) 3ody 3e#ome) *i-!$0
He w!o drin+) air $!rou-! $!e $on-ue de)$roy) !i) a$i-ue%
$!ir)$ and many o$!er di)ea)e)0 For !im w!o drin+) $!e air
wi$! !i) mou$!% durin- $!e $wo Sand!ya) and $!e *a)$ $wo
!our) o $!e ni-!$% wi$!in $!ree mon$!)% $!e au),i#iou)
Sara)va$i =&odde)) o ),ee#!@ i) ,re)en$ in !i) Va+
=),ee#!@% i0e0% !e 3e#ome) e*o1uen$ and *earned0 In )i;
mon$!) !e i) ree rom a** di)ea)e)0 Drawin- $!e air a$ $!e
roo$ o $!e $on-ue% $!e wi)e man $!u) drin+in- ne#$ar enGoy)
a** ,ro),eri$y0
T!e "un-)
I$ wi** no$ 3e ou$ o ,*a#e !ere $o men$ion a word on *un-)
and $!eir un#$ion)0 T!e or-an) o re),ira$ion #on)i)$ o $wo
*un-)% one on ei$!er )ide o $!e #!e)$ and $!e air ,a))a-e)
$!a$ *ead $o $!em0 T!ey are *o#a$ed in $!e u,,er $!ora#i#
#avi$y o $!e #!e)$% one on ea#! )ide o median *ine0 T!ey
are )e,ara$ed rom ea#! o$!er 3y $!e !ear$% $!e -rea$er
3*ood ve))e*) and $!e *ar-er air2$u3e)0 T!e *un-) are
),on-y% ,orou) and $!eir $i))ue) are very e*a)$i#0 T!e
)u3)$an#e o $!e *un-) #on$ain) innumera3*e air2)a#)% w!i#!
#on$ain air0 A$er ,o)$2mor$em% w!en i$ i) ,*a#ed in a 3a)in
o wa$er% i$ *oa$)0 T!ey are #overed 3y a de*i#a$e )erou)
mem3rane #a**ed $!e ,*eura w!i#! #on$ain) )erou) *uid $o
,reven$ ri#$ion o $!e *un-)% durin- $!e a#$ o 3rea$!in-0
One wa** o $!e ,*eura #*o)e*y ad!ere) $o $!e *un-)0 T!e
o$!er wa** i) a$$a#!ed $o $!e inner wa** o $!e #!e)$0 T!rou-!
$!i) mem3rane $!e *un-) are i;ed $o $!e wa** o $!e #!e)$0
T!e ri-!$ *un- #on)i)$) o $!ree *o3e)0 T!e *e$ *un- #on$ain)
$wo *o3e)0 Ea#! *un- #on)i)$) o an a,e; and a 3a)e0 T!e
3a)e i) dire#$ed $oward) $!e dia,!ra-m% $!e mu)#u*ar
)e,$um% $!e dividin- wa** 3e$ween $!roa$ and a3domen0 T!e
a,e; )i$ua$ed a3ove% near $!e roo$ o $!e ne#+0 I$ i) $!e 3a)e
$!a$ -e$) in*amed in Pneumonia0 T!e a,e; o $!e *un- w!i#!
doe) no$ -e$ ,ro,er )u,,*y o o;y-en -e$) ae#$ed 3y
#on)um,$ion0 I$ aord) avoura3*e nidu) or 3reedin- -round
or Tu3er#*e Ba#i**i =T0B0@0 By $!e ,ra#$i#e o Ka,a*a3!a$i and
B!a)$ri+a Pranayama) and dee, 3rea$!in- e;er#i)e)% $!e)e
a,i#e) -e$ -ood )u,,*y o o;y-en and $!u) ,!$!i)i) i)
o3via$ed0 Pranayama deve*o,) $!e *un-)0 He w!o ,ra#$i)e)
Pranayama wi** !ave a ,oweru*% )wee$% me*odiou) voi#e0
T!e air2,a))a-e #on)i)$) o $!e in$erior o $!e no)e% ,!aryn;
or $!roa$% *aryn; or $!e wind 3o;% or )oundin- 3o;% w!i#!
#on$ain) $wo vo#a* #ord)% $ra#!ea or wind,i,e. ri-!$ and *e$
3ron#!i and $!e )ma**er 3ron#!ia* $u3e)0 W!en we 3rea$!e%
we draw in $!e air $!rou-! $!e no)e and a$er i$ !a) ,a))ed
$!rou-! $!e ,!aryn; and *aryn;% i$ ,a))e) in$o $!e $ra#!ea
or wind,i,e% $!en#e in$o $!e ri-!$ and *e$ 3ron#!ia* $u3e)%
w!i#! in $urn% )u3divide in$o innumera3*e )ma**er $u3e)
#a**ed 3ron#!io*e)% and w!i#! $ermina$e in minu$e
)u3divi)ion) in $!e )ma** air2)a#) o $!e *un-)% o w!i#! $!e
*un-) #on$ain mi**ion)0 T!e air2)a#) o $!e *un-) w!en ),read
ou$ over an un3ro+en )ura#e% wou*d #over% an area o
6%E?%??? )1uare ee$0
E
THE SCIENCE OF PRANAYAMA
T!e air i) drawn in$o $!e *un-) 3y $!e a#$ion o $!e
dia,!ra-m0 W!en i$ e;,and)% $!e )iJe o $!e #!e)$ and *un-)
i) in#rea)ed and $!e ou$)ide air ru)!e) in$o $!e va#uum $!u)
#rea$ed0 T!e #!e)$ and *un-) #on$ra#$% w!en dia,!ra-m
re*a;e) and $!e air i) e;,e**ed rom $!e *un-)0 I$ i) $!rou-!
vo#a* #ord) $!a$ are *o#a$ed in $!e *aryn; $!a$ )ound i)
,rodu#ed0 "aryn; i) $!e )oundin- 3o;0 W!en $!e vo#a* #ord)
are ae#$ed 3y $oo mu#! )$rainin-% a) in )in-in- and
#on$inuou) *e#$urin-% $!e voi#e 3e#ome) !oar)e0 In ema*e)
$!e)e #ord) are )!or$er0 Hen#e $!ey !ave a )wee$ me*odiou)
voi#e0 T!e num3er o re),ira$ion ,er minu$e i) 6>0 In
,neumonia i$ i) in#rea)ed $o >?% <?% C? ,er minu$e0 In
A)$!ma% $!e 3ron#!ia* $u3e) 3e#ome ),a)modi#0 T!ey
#on$ra#$0 Hen#e $!ere i) dii#u*$y in 3rea$!in-0 Pranayama
remove) $!e ),a)m or #on)$ri#$ion o $!e)e $u3e)0 A )ma**
mem3ranou) *a$ #a, #over) $!e u,,er )ura#e o *aryn;0 I$
i) #a**ed E,i-*o$$i)0 I$ ,reven$) $!e ood ,ar$i#*e) or wa$er
rom en$erin- in$o $!e re),ira$ory ,a))a-e0 I$ a#$) $!e ,ar$
o a )ae$y va*ve0 W!en a )ma** ,ar$i#*e o ood $rie) $o en$er
$!e re),ira$ory ,a))a-e% #ou-! #ome) in and $!e ,ar$i#*e i)
$!rown ou$0 "un-) ,uriy $!e 3*ood0 T!e 3*ood )$ar$) in i$)
ar$eria* Gourney% 3ri-!$2red and ri#!2*aden wi$! *ie2-ivin-
1ua*i$ie) and ,ro,er$ie)0 I$ re$urn) 3y $!e venou) rou$e%
,oor% 3*ue2*aden wi$! $!e wa)$e ma$$er o $!e )y)$em0
Ar$erie) are $u3e) or ve))e*) $!a$ #arry ,ure o;y-ena$ed
3*ood rom $!e !ear$ $oward) $!e dieren$ ,ar$) o $!e 3ody0
Vein) are ve))e*) or $u3e) $!a$ #arry 3a#+ im,ure 3*ood rom
$!e dieren$ ,ar$) o $!e 3ody0 T!e ri-!$ )ide o $!e !ear$
#on$ain) im,ure venou) 3*ood0 From $!e ri-!$ )ide o $!e
!ear$ $!e im,ure 3*ood -oe) $o $!e *un-)% or ,urii#a$ion0 I$
i) di)$ri3u$ed amon- $!e mi**ion) o $iny air2#e**) o $!e
*un-)0 A 3rea$! o air i) in!a*ed and $!e o;y-en o $!e air
#ome) in #on$a#$ wi$! $!e im,ure 3*ood $!rou-! $!e $!in
wa**) o $!e !air2*i+e 3*ood2ve))e*) o $!e *un-) #a**ed
,u*monary #a,i**arie)0 T!e wa**) o $!e #a,i**arie) are very
$!in0 T!ey are *i+e mu)*in #*o$! or )ieve0 B*ood ooJe) ou$ or
e;ude) readi*y0 O;y-en ,ene$ra$e) $!rou-! $!e wa**) o
$!e)e $!in #a,i**arie)0 W!en $!e o;y-en #ome) in #on$a#$
wi$! $!e $i))ue) a orm o #om3u)$ion $a+e) ,*a#e0 T!e 3*ood
$a+e) u, o;y-en and re*ea)e) #ar3oni# a#id -a) -enera$ed
rom $!e wa)$e ,rodu#$) and ,oi)onou) ma$$er% w!i#! !a)
3een -a$!ered u, 3y $!e 3*ood rom a** ,ar$) o $!e )y)$em0
T!e ,uriied 3*ood i) #arried 3y $!e our ,u*monary vein) $o
$!e *e$ auri#*e and $!en#e $o $!e *e$ ven$ri#*e0 From $!e
ven$ri#*e i$ i) ,um,ed in$o $!e 3i--e)$ ar$ery% aor$a0 From
aor$a% i$ ,a))e) in$o $!e dieren$ ar$erie) o $!e 3ody0 I$ i)
e)$ima$ed $!a$ in a day 7:%??? ,in$) o 3*ood $raver)e) $!e
#a,i**arie) o $!e *un-) or ,urii#a$ion0 From $!e ar$erie) $!e
,ure 3*ood -oe) in$o $!e $!in #a,i**arie)0 From $!e #a,i**arie)
$!e *ym,! o $!e 3*ood e;ude)% 3a$!e) and nouri)!e) $!e
$i))ue) o $!e 3ody0 Ti))ue re),ira$ion $a+e) ,*a#e in $!e
$i))ue)0 Ti))ue) $a+e u, $!e o;y-en and *eave $!e #ar3on
dio;ide0 T!e im,uri$ie) are $a+en 3y $!e vein) $o $!e ri-!$
)ide o $!e !ear$0 W!o i) $!e #rea$or o $!i) de*i#a$e
)$ru#$ure4 Are you ee*in- $!e invi)i3*e !and o &od 3e!ind
$!e)e or-an)4 T!e )$ru#$ure o $!i) 3ody 3e),ea+)
undou3$ed*y o $!e omni)#ien#e o $!e "ord0 T!e An$aryamin
or $!e Indwe**er o our !ear$) )u,ervi)e) $!e wor+in- o $!e
inner a#$ory a) Dra)!$!a0 Wi$!ou$ Hi) ,re)en#e% !ear$
#anno$ ,um, 3*ood in$o $!e ar$erie)0 "un-) #anno$ #arry ou$
$!e ,ro#e)) o ,uriyin- $!e 3*ood0 Pray0 Pay your )i*en$
!oma-e $o Him0 Remem3er Him a$ a** $ime)0 Fee* Hi)
,re)en#e in a** $!e #e**) o $!e 3ody0
:
THE SCIENCE OF PRANAYAMA
Ida% Pin-a*a% Su)!umna and S!a$2C!a+ra)
Ida and Pin-a*a
T!ere are $!e $wo nerve2#urren$) one on ei$!er )ide o $!e
),ina* #o*umn0 T!e *e$ one i) #a**ed Ida and $!e ri-!$ i)
+nown a) Pin-a*a0 T!e)e are Nadi)0 Ten$a$ive*y% )ome $a+e
$!e)e a) $!e ri-!$ and $!e *e$ )ym,a$!e$i# #ord)% 3u$ $!ey
are )u3$*e $u3e) $!a$ #arry Prana0 T!e Moon move) in $!e
Ida and $!e Sun in $!e Pin-a*a0 Ida i) #oo*in-0 Pin-a*a i)
!ea$in-0 Ida *ow) $!rou-! $!e *e$ no)$ri* and $!e Pin-a*a
$!rou-! $!e ri-!$ no)$ri*0 T!e 3rea$! *ow) $!rou-! $!e ri-!$
no)$ri* or one !our and $!en $!rou-! $!e *e$ no)$ri* or one
!our0 Man i) 3u)i*y en-a-ed in wor*d*y a#$ivi$ie)% w!en $!e
3rea$! *ow) $!rou-! Ida and Pin-a*a0 W!en Su)!umna
o,era$e)% !e 3e#ome) dead $o $!e wor*d% and en$er) in$o
Samad!i0 A Yo-i $rie) !i) *eve* 3e)$ $o ma+e $!e Prana run in
$!e Su)!umna Nadi% w!i#! i) +nown a) $!e #en$ra* Bra!man
Nadi a*)o0 On $!e *e$ o Su)!umna i) )i$ua$ed Ida and on
$!e ri-!$ i) Pin-a*a0 T!e moon i) o $!e na$ure o Tama) and
$!e )un i) $!a$ o $!e RaGa)0 T!e ,oi)on )!are i) o $!e )un
and $!e ne#$ar i) o $!e moon0 Ida and Pin-a*a indi#a$e $ime0
Su)!umna i) $!e #on)umer o $ime0
>
THE SCIENCE OF PRANAYAMA
Su)!umna
Su)!umna i) $!e mo)$ im,or$an$ o a** $!e Nadi)0 I$ i) $!e
)u)$ainer o $!e univer)e and $!e ,a$! o $!e univer)e and
$!e ,a$! o )a*va$ion0 Si$ua$ed a$ $!e 3a#+ o $!e anu)% i$ i)
a$$a#!ed $o $!e ),ina* #o*umn and e;$end) $o $!e
Bra!marand!ra o $!e !ead and i) invi)i3*e and )u3$*e0 T!e
rea* wor+ o a Yo-i 3e-in) w!en Su)!umna 3e-in) $o
un#$ion0 Su)!umna run) a*on- $!e #en$re o $!e ),ina* #ord
or ),ina* #o*umn0 A3ove $!e -eni$a* or-an) and 3e*ow $!e
nave* i) $!e Kanda% o $!e )!a,e o a 3irdF) e--0 T!ere ari)e
rom i$ a** $!e Nadi) <A%??? in num3er0 O $!e)e% )even$y2
$wo are #ommon and -enera**y +nown0 O $!o)e $!e #!ie
one) are $en and $!ey #arry $!e Prana)0 Ida% Pin-a*a%
Su)!umna% &and!ari% Ha)$iGi!va% Pu)a% Yu)a)vini% A*am3u)a%
Ku!u! and San+!ini are )aid $o 3e $!e $en im,or$an$ Nadi)0
T!e Yo-i) )!ou*d !ave a +now*ed-e o $!e Nadi) and $!e
C!a+ra)0 Ida% Pin-a*a and Su)!umna are )aid $o #arry Prana
and !ave Moon% Sun and A-ni a) $!eir Deva$a)0 W!en Prana
move) in Su)!umna% )i$ or medi$a$ion0 You wi** !ave dee,
D!yana0 I $!e #oi*ed2u, ener-y% Kunda*ini% ,a))e) u, a*on-
$!e Su)!umna Nadi and i) $a+en u, rom C!a+ra $o C!a+ra
$!e Yo-i -e$) dieren$ )or$) o e;,erien#e)% ,ower) and
Ananda0
Kunda*ini
Q
Kunda*ini i) $!e )er,en$ ,ower or )*ee,in- Sa+$i% $!a$ !a) 7
6/A #oi*) wi$! a#e downward)% in $!e Mu*ad!ara C!a+ra% a$
$!e 3a)e o $!e ),ine0 No Samad!i i) ,o))i3*e wi$!ou$ i$)
3ein- awa+ened0 T!e ,ra#$i#e o Kum3!a+a in Pranayama
,rodu#e) !ea$ and $!ere3y Kunda*ini i) awa+ened and
,a))e) u,ward) a*on- $!e Su)!umna Nadi0 T!e Yo-i#
,ra#$i$ioner e;,erien#e) variou) vi)ion)0 T!en $!e Kunda*ini
,a))e) a*on- $!e Si; C!a+ra) and even$ua**y -e$) uni$ed
wi$! "ord Siva% )ea$ed on $!e Sa!a)rara or $!ou)and2
,e$a**ed *o$u)% a$ $!e #rown o $!e !ead0 Nirvi+a*,a Samad!i
en)ue) now and $!e Yo-i -e$) *i3era$ion and a** $!e divine
Ai)!varya)0 One )!ou*d ,ra#$i)e #on$ro* o 3rea$! wi$!
#on#en$ra$ion o mind0 T!e awa+ened Kunda*ini $!a$ i) $a+en
u, $o Mani,ura C!a+ra may dro, down a-ain $o Mu*ad!ara0
I$ !a) $o 3e rai)ed a-ain wi$! eor$0 One )!ou*d 3e#ome
,ere#$*y de)ire*e)) and )!ou*d 3e u** o Vaira-ya 3eore !e
a$$em,$) $o awa+en Kunda*ini0 Kunda*ini i) *i+e a $!read and
i) re),*enden$0 W!en i$ i) awa+ened i$ !i))e) *i+e a )er,en$
3ea$en wi$! a )$i#+ and en$er) $!e !o*e o Su)!umna0 W!en
i$ $rave*) rom C!a+ra $o C!a+ra% *ayer a$er *ayer o $!e
mind 3e#ome) o,en and $!e Yo-i a#1uire) variou) Sidd!i)
=,)y#!i# ,ower)@0
S!a$2C!a+ra)
C!a+ra) are #en$re) o ),iri$ua* ener-y0 T!ey are *o#a$ed in
$!e a)$ra* 3ody% 3u$ $!ey !ave #orre),ondin- #en$re) in $!e
,!y)i#a* 3ody a*)o0 T!ey #an !ard*y 3e )een 3y $!e na+ed
eye)0 On*y a #*airvoyan$ #an )ee wi$! !i) a)$ra* eye)0
Ten$a$ive*y $!ey #orre),ond $o #er$ain ,*e;u)e) in $!e
,!y)i#a* 3ody0 T!ere are )i; im,or$an$ C!a+ra)0 T!ey are.
Mu*ad!ara =#on$ainin- E ,e$a*)@ a$ $!e anu)L Svad!i)!$!ana
=> ,e$a*)@ a$ $!e -eni$a* or-anL Mani,ura =6? ,e$a*)@ a$
nave*L Ana!a$a =6A ,e$a*)@ a$ $!e !ear$L Vi)ud!a =6> ,e$a*)@
a$ $!e $!roa$ and AGna =A ,e$a*)@ a$ $!e ),a#e 3e$ween $!e
$wo eye3row)0 T!e )even$! C!a+ra i) +nown a) Sa!a)rara%
w!i#! #on$ain) a $!ou)and ,e$a*)0 I$ i)
Q
For ur$!er ,ar$i#u*ar)% )ee my 3oo+% OKunda*ini Yo-aP
<
THE SCIENCE OF PRANAYAMA
*o#a$ed a$ $!e $o, o $!e !ead0 Sa#ra* ,*e;u) $en$a$ive*y
#orre),ond) $o Mu*ad!ara C!a+raL Pro)$a$i# ,*e;u) $o
Svad!i)!$!ana% So*ar ,*e;u) $o Mani,ura% Cardia# ,*e;u) $o
Ana!a$a C!a+ra% "aryn-a* ,*e;u) $o Vi)udd!a C!a+ra and
Cavernou) ,*e;u) $o AGna C!a+ra0
Kunda*ini and Mu*ad!ara C!a+ra
Nadi)
Nadi) are a)$ra* $u3e) made u, o a)$ra* ma$$er $!a$ #arry
Prani# #urren$)0 T!ey #an 3e )een 3y $!e a)$ra* eye) on*y0
T!ey are no$ $!e nerve)0 T!ey are <A%??? in num3er0 Ida%
Pin-a*a and Su)!umna are $!e im,or$an$ one)0 Su)!umna i)
$!e mo)$ im,or$an$ o a**0
Purii#a$ion o Nadi)
Pranayama i) )aid $o 3e $!e union o Prana and A,ana0 I$ i)
o $!ree +ind)De;,ira$ion% in),ira$ion and re$en$ion0 T!ey
are a))o#ia$ed wi$! $!e *e$$er) o $!e San)+ri$ a*,!a3e$ or
$!e ri-!$ ,erorman#e o Pranayama0 Pranava =R@ on*y i) )aid
$o 3e Pranayama0 Si$$in- in Padma)ana ="o$u)2,o)$ure@ $!e
,er)on )!ou*d medi$a$e $!a$ $!ere i)% a$ $!e $i, o !i) no)e%
Devi &aya$ri% a -ir* o red #om,*e;ion% )urrounded 3y
num3er*e)) ray) o $!e ima-e o $!e moon and moun$ed on
Ham)a =Swan@ !avin- a ma#e in !er !and0 S!e i) $!e vi)i3*e
)ym3o* o $!e *e$$er A =A@0 T!e *e$$er ' =u@ !a) a) i$) vi)i3*e
)ym3o* Savi$ri% a youn- *ady o w!i$e #o*our !avin- a di)# in
!er !and% ridin- on an ea-*e =&aruda@0 T!e *e$$er M =m.S@
!a) a) i$) vi)i3*e )ym3o* Sara)va$i% an a-ed woman o 3*a#+
#o*our% ridin- on a 3u**% !avin- a $riden$ in !er !and0 He
)!ou*d medi$a$e $!a$ $!e )in-*e *e$$er% $!e )u,reme *i-!$D
$!e Pranava OM =R@ i) $!e ori-in or )our#e o $!e)e *e$$er)D
A% ' and M0 Drawin- u, $!e air $!rou-! Ida =*e$ no)$ri*@ or
$!e ),a#e o 6> Ma$ra)% !e )!ou*d medi$a$e on $!e *e$$er A
=A@ durin- $!a$ $ime% re$ainin- $!e in),ired air or $!e ),a#e
o >E Ma$ra) !e )!ou*d medi$a$e on $!e *e$$er
' =u@ durin- $!a$ $imeL !e )!ou*d $!en e;!a*e $!e in),ired
air or $!e ),a#e o 7A Ma$ra)% medi$a$in- on $!e *e$$er M
=m.S@ durin- $!a$ $ime0 He )!ou*d ,ra#$i)e $!u) in $!e a3ove
order a-ain and a-ain0 Havin- 3e#ome irm in $!e ,o)$ure
and !avin- ,re)erved ,ere#$ )e*2#on$ro*% $!e Yo-i )!ou*d%
in order $o #*ear away $!e im,uri$ie) o $!e Su)!umna% )i$ in
Padma)ana% and !avin- in!a*ed $!e air $!rou-! $!e *e$
no)$ri*% )!ou*d re$ain i$ a) *on- a) !e #an and )!ou*d e;!a*e
$!rou-! $!e ri-!$0 T!en drawin- i$ a-ain $!rou-! $!e ri-!$
and !avin- re$ained i$% !e )!ou*d e;!a*e i$ $!rou-! $!e *e$%
in $!e order% $!a$ !e )!ou*d draw i$ $!rou-! $!e )ame
no)$ri*% 3y w!i#! !e e;!a*ed i$ 3eore and !ad re$ained i$0 To
$!o)e w!o ,ra#$i)e i$ a##ordin- $o $!e)e ru*e)% $!rou-! $!e
ri-!$ and *e$ no)$ri*)% $!e Nadi) 3e#ome ,uriied wi$!in $!ree
mon$!)0 He )!ou*d ,ra#$i)e #e))a$ion o 3rea$! a$ )unri)e% a$
midday% a$ )un)e$ and a$ mid2ni-!$% )*ow*y% C? $ime) a day%
or E wee+)0 In $!e ear*y )$a-e% ,er),ira$ion i) ,rodu#edL in
$!e midd*e )$a-e $!e $remor o $!e 3odyL and in $!e *a)$
)$a-e% *evi$a$ion in $!e air0 T!e)e re)u*$) en)ue ou$ o $!e
re,re))ion o $!e 3rea$!% w!i*e )i$$in- in $!e Padma ,o)$ure0
W!en ,er),ira$ion ari)e) wi$! eor$% one )!ou*d ru3 !i) 3ody
we**0 By $!i)% $!e 3ody 3e#ome) irm and *i-!$0 In $!e ear*y
#our)e o ,ra#$i#e% ood wi$! mi*+ and -!ee i) e;#e**en$0 One%
)$i#+in- $o $!i) ru*e% 3e#ome) irm in !i) ,ra#$i#e and -e$) no
Taa,a =3urnin- )en)a$ion@ in $!e 3ody0 A) *ion)% e*e,!an$)
and $i-er) are -radua**y $amed% )o a*)o $!e 3rea$!% w!en
ri-id*y mana-ed% #ome) under #on$ro*0 By $!e ,ra#$i#e o
Pranayama% $!e ,urii#a$ion o $!e Nadi)% $!e 3ri-!$enin- o
$!e -a)$ri# ire% !earin- di)$in#$*y o ),iri$ua* )ound) and
-ood !ea*$! re)u*$0 W!en $!e nervou) #en$re) !ave 3e#ome
,uriied $!rou-! $!e re-u*ar ,ra#$i#e o Pranayama% $!e air
ea)i*y or#e) i$) way u, $!rou-! $!e mou$! o $!e
Su)!umna% w!i#! i) in $!e midd*e0 By $!e #on$ra#$ion o $!e
mu)#*e) o $!e ne#+ and 3y $!e #on$ra#$ion o $!e one 3e*ow%
viJ0% A,ana% $!e Prana -oe) in$o $!e Su)!umna% w!i#! i) in
$!e midd*e% rom $!e we)$ Nadi0 Su)!umna Nadi i) 3e$ween
Ida and Pin-a*a0 T!e Prana w!i#! a*$erna$e) ordinari*y
3e$ween Ida and Pin-a*a% i) re)$rained 3y *on- Kum3!a+aL
$!en a*on- wi$! $!e )ou*% i$) a$$endan$% i$ wi** en$er $!e
Su)!umna% $!e #en$ra* Nadi% a$ one o $!ree ,*a#e) w!ere i$
yie*d) ),a#e or en$ran#e $!rou-! )u#! re)$rain$ o 3rea$!%
and in $!e nave*% 3y $!e Sara)va$i Nadi% on $!e we)$0 A$er
)u#! en$ry i$ i) $!a$ $!e Yo-i 3e#ome) dead $o $!e wor*d%
3ein- in $!a$ )$a$e #a**ed Samad!i0 Drawin- u, $!e A,ana
and or#in- down $!e Prana rom $!e $!roa$% $!e Yo-i ree
rom o*d a-e% 3e#ome) a you$! o )i;$een0 T!rou-! $!e
,ra#$i#e o Pranayama #!roni# di)ea)e)% $!a$ dey A**o,a$!i#%
Homeo,a$!i#% Ayurvedi# and 'nani do#$or) wi** 3e roo$ed
ou$0 W!en $!e Nadi) !ave 3e#ome ,uriied% #er$ain e;$erna*
)i-n) a,,ear on $!e 3ody o $!e Yo-i0 T!ey are *i-!$ne)) o
$!e 3ody% 3ri**ian#y in #om,*e;ion% in#rea)e o $!e -a)$ri#
ire% *eanne)) o $!e 3ody% and a*on- wi$! $!e)e% $!e a3)en#e
o re)$*e))ne)) in $!e 3ody0 T!ey are a** )i-n) o ,urii#a$ion0
S!a$2Karma) =T!e Si; Purii#a$ory Pro#e))e)@
T!o)e w!o are o a *a33y and ,!*e-ma$i# #on)$i$u$ion on*y%
)!ou*d ,ra#$i)e a$ ir)$ $!e)e )i; Kriya) $o ,re,are
$!em)e*ve) or $!e ,ra#$i#e o Pranayama and $!eir )u##e))
#ome) in ea)i*y0 T!e)e )i; Kriya) are. 60 D!au$i% A0 Ba)$i% 70
Ne$i% E0 Tra$a+a% :0 Nau*i and >0 Ka,a*a3!a$i0
Va)$ra D!au$i
D!au$i
Ta+e a #*ean ,ie#e o mu)*in #*o$! E in-er) wide and 6: ee$
*on-0 Di, i$ in $e,id wa$er0 T!e 3order) o $!e #*o$! )!ou*d
3e ni#e*y )$i$#!ed on a** )ide) and no ,ie#e) o $!read )!ou*d
3e !an-in- *oo)e0 T!en )*ow*y )wa**ow i$ and draw i$ ou$
a-ain0 Swa**ow one oo$ $!e ir)$ day and in#rea)e i$ dai*y%
*i$$*e 3y *i$$*e0 T!i) i) #a**ed Va)$ra2D!au$i0 In $!e 3e-innin-
you may !ave )*i-!$ re$#!in-0 I$ )$o,) on $!e $!ird day0 T!i)
,ra#$i#e #ure) di)ea)e) o $!e )$oma#!% )u#! a) -a)$ri$i)%
&u*ma =dy),e,)ia@% 3e*#!in-% ever% *um3a-o% a)$!ma%
P*ee!a =di)ea)e) o ),*een@% *e,ro)y% )+in2di)ea)e) and
di)order) o ,!*e-m and 3i*e0 You need no$ ,ra#$i)e i$ dai*y0
You #an ,ra#$i)e i$ on#e a wee+ or on#e in a or$ni-!$0 Wa)!
$!e #*o$! wi$! )oa, and +ee, i$ a*way) #*ean0 Drin+ a #u, o
mi*+ a$er $!e ,ra#$i#e i) overL o$!erwi)e% you wi** ee* a dry
)en)a$ion in)ide0
Ba)$i
T!i) #an 3e ,ra#$i)ed wi$! or wi$!ou$ a 3am3oo $u3e0 Bu$ i$
i) 3e$$er $o !ave a 3am3oo2$u3e0 Si$ in a $u3 o wa$er
#overin- your nave*0 A))ume $!e ,o)$ure '$+a$a)ana 3y
re)$in- your 3ody on $!e ore,ar$ o your ee$% $!e !ee*)
,re))in- a-ain)$ $!e ,o)$erior)0 Ta+e a )ma** 3am3oo2$u3e >
in-er) *on- and in)er$ E in-er) o i$) *en-$! in$o $!e anu)
a$er *u3ri#a$in- $!e $u3e wi$! va)e*ine or )oa, or #a)$or oi*0
T!en #on$ra#$ $!e anu)0 Draw $!e wa$er in$o $!e 3owe*)
)*ow*y0 S!a+e we** $!e wa$er wi$!in $!e 3owe*) and $!en
e;,e* $!e wa$er ou$)ide0 I$ i) +nown a) Ia*a2Ba)$i0 I$ #ure)
P*ee!a% urinary di)order)% &u*ma% mya*-a% dro,)y% di)order)
o di-e)$ion% di)ea)e) o $!e ),*een and 3owe*)% di)ea)e)
ari)in- rom $!e e;#e)) o wind% 3i*e and ,!*e-m0 T!i) Kriya
)!ou*d 3e done in $!e mornin- w!en $!e )$oma#! i) em,$y0
Drin+ a #u, o mi*+ or $a+e your mea*) w!en $!e Kriya i)
over0 T!i) Kriya #an 3e ,ra#$i)ed w!i*e )$andin- in a river0
T!ere i) ano$!er way o doin- Ba)$i wi$!ou$ $!e !e*, o
wa$er0 I$ i) #a**ed S$!u*a2Ba)$i0 Si$ in Pa)#!imo$$ana)ana on
$!e -round and #!urn $!e a3domina* and in$e)$ina* ,or$ion)
)*ow*y wi$! a downward mo$ion0 Con$ra#$ $!e ),!in#$er
mu)#*e)0 T!i) remove) #on)$i,a$ion and a** $!e a3domina*
di)order)0 T!i) i) no$ )o ee#$ive a) $!e Ia*a2Ba)$i0
Te#!ni1ue o Drawin- Wa$er in$o Bowe*)
Ne$i
Ta+e a $!in $!read 6A in-er) *on- =6/A #u3i$@ wi$!ou$ +no$)0
In)er$ i$ in$o $!e no)$ri*) and ,a))in- i$ in)ide draw i$ ou$ 3y
$!e mou$!0 You #an a*)o ,a)) $!e $!read $!rou-! one no)$ri*
and ,u** i$ $!rou-! $!e o$!er0 T!e $!read i) -*ued and
$!ere3y rendered )$i or ,a))in- $!rou-! ea)i*y0 T!i) Kriya
,uriie) $!e )+u** and ,rodu#e) #*ear and +een )i-!$0 R!ini$i)
and CoryJa are #ured $!ere3y0
Su$ra Ne$i
Tra$a+a =&aJin-@
&aJe )$eadi*y wi$!ou$ win+in- wi$! a #on#en$ra$ed mind a$
any )ma** o3Ge#$% un$i* $ear) 3e-in $o *ow0 By $!i) ,ra#$i#e
a** di)ea)e) o $!e eye are removed0 'n)$eadine)) o $!e
mind vani)!e)0 Sam3!avi Sidd!i i) o3$ained0 Wi**2,ower i)
deve*o,ed0 C*airvoyan#e i) indu#ed0
Nau*i
T!i) i) a3domina* #!urnin- wi$! $!e !e*, o re#$u) mu)#*e o
$!e a3domen0 Bend $!e !ead down0 I)o*a$e $!e re#$u)
mu)#*e and $urn i$ rom ri-!$ $o *e$ and rom *e$ $o ri-!$0
T!i) remove) #on)$i,a$ion% in#rea)e) $!e di-e)$ive ire and
de)$roy) a** in$e)$ina* di)order)0
Ka,a*a3!a$i
Do Re#!a+a and Pura+a ra,id*y *i+e $!e 3e**ow) o a
3*a#+)mi$!0 T!i) de)$roy) a** $!e di)order) o ,!*e-m0
De$ai*ed in)$ru#$ion) are -iven )e,ara$e*y0
Mad!ya =Cen$ra*@ Nau*i
Vama ="e$@ Nau*i Da+)!ina =Ri-!$@ Nau*i
C!a,$er Two
T!e Medi$a$ion Room
Have a )e,ara$e medi$a$ion room under *o#+ and +ey0 Never
a**ow anyone $o en$er $!e room0 Kee, i$ )a#red0 I you
#anno$ aord $o !ave a ),e#ia* room or #on$em,*a$ive
,ur,o)e) and or ,ra#$i)in- Pranayama% !ave a ,*a#e in $!e
#orner o a 1uie$ room% )e$ a,ar$ or $!i) ,ur,o)e0 Have i$
)#reened0 P*a#e $!e ,!o$o o your &uru or I)!$a2Deva$a in
$!e room in ron$ o your A)ana0 Do PuGa dai*y $o $!e ,i#$ure%
,!y)i#a**y and men$a**y% 3eore you )$ar$ medi$a$ion and
Pranayama0 Burn in#en)e in $!e room or 3urn A-ar3a$!i
=in#en)e )$i#+)@0 Kee, )ome )a#red 3oo+) $!ere )u#! a)
Ramayana% Srimad B!a-ava$a% &i$a% ',ani)!ad)% Yo-a2
Va)i)!$!a% e$#0% or your dai*y )$udy0 S,read a ouro*d
3*an+e$ and over i$ a ,ie#e o )o$ w!i$e #*o$!0 T!i) wi** )erve
$!e ,ur,o)e o an A)ana0 Or ),read an A)ana O Ku)a -ra))0
Over i$ ),read a deer or $i-er )+in0 Si$ on $!i) A)ana or
,ra#$i)in- Pranayama and medi$a$ion0 You #an !ave a rai)ed
,*a$orm made o #emen$0 Over $!i) you #an ),read your
A)ana0 Sma** in)e#$)% an$)% e$#0% wi** no$ mo*e)$ you0 W!en
you )i$ on $!e A)ana +ee, your !ead% ne#+ and $run+ in a
)$rai-!$ *ine0 By doin- )o% $!e ),ina* #ord $!a$ *ie) wi$! $!e
),ina* #o*umn wi** 3e 1ui$e ree0
T!e Five E))en$ia*)
Five $!in-) are ne#e))ary or ,ra#$i)in- Pranayama0 Fir)$ a
-ood ,*a#eL )e#ond% a )ui$a3*e $imeL $!ird% modera$e%
)u3)$an$ia*% *i-!$ and nu$ri$iou) oodL our$!% ,a$ien$ and
,er)i)$en$ ,ra#$i#e wi$! Jea*% ea)e and earne)$ne)) and
*a)$*y $!e ,urii#a$ion o Nadi) =Nadi2Sudd!i@0 W!en $!e
Nadi) are ,uriied $!e a),iran$ en$er) $!e ir)$ )$a-e in $!e
,ra#$i#e o Yo-aDHAram3!aF0 A Pranayama ,ra#$i$ioner !a) a
-ood a,,e$i$e% -ood di-e)$ion% #!eeru*ne))% #oura-e%
)$ren-$!% vi-our% a !i-! )$andard o vi$a*i$y and a !and)ome
a,,earan#e0 T!e Yo-i )!ou*d $a+e !i) ood a$ a $ime w!en
Surya Nadi or Pin-a*a i) wor+in-% i0e0% w!en $!e 3rea$! *ow)
$!rou-! $!e ri-!$ no)$ri*% 3e#au)e Pin-a*a i) !ea$in- and
di-e)$) $!e ood 1ui#+*y0 Pranayama )!ou*d no$ 3e ,ra#$i)ed
Gu)$ a$er $a+in- mea*)% nor w!en one i) very !un-ry0
&radua**y one )!ou*d 3e a3*e $o re$ain $!e 3rea$! or 7
&!a$i+a) =one !our and a !a*@ a$ a $ime0 T!rou-! $!i)% $!e
Yo-i -e$) many ,)y#!i# ,ower)0 W!en anyone wan$) $o )$o,
$!e 3rea$! or a *on- ,eriod% !e )!ou*d remain 3y $!e )ide o
a Yo-i &uru% w!o +now) $!e ,ra#$i#e o Pranayama
$!orou-!*y0 T!e 3rea$! #an 3e )u),ended 3y -radua$ed
,ra#$i#e rom one $o $!ree minu$e) wi$!ou$ $!e !e*, o
any3ody0 Su),en)ion or $!ree minu$e) i) 1ui$e )ui#ien$ or
,uriyin- $!e Nadi) and )$eadyin- $!e mind and or $!e
,ur,o)e o -ood !ea*$!0
T!e P*a#e
Se*e#$ a )o*i$ary% 3eau$iu* and ,*ea)an$ ),o$% w!ere $!ere
are no di)$ur3an#e)L on $!e 3an+ o a river% *a+e or $!e )ea
or $!e $o, o a !i** w!ere $!ere i) a ni#e ),rin- and -rove o
$ree)% and w!ere mi*+ and ar$i#*e) o ood are ea)i*y
,ro#ura3*e0 Bui*d a )ma** Ku$ir or !u$0 Have one #om,ound0
In $!e #orner o $!e en#*o)ure% )in+ a we**0 I$ i) im,o))i3*e $o
-e$ an idea* ,*a#e $!a$ #an )a$i)y you rom a** view,oin$)0
T!e 3an+) o Narmada% Iamuna% &an-a% Kaveri% &odavari%
Kri)!na are very )ui$a3*e or 3ui*din- Ku$ir) or !u$)0 You
mu)$ )e*e#$ one )u#! ),o$% w!ere $!ere are )ome o$!er
Yo-i# ,ra#$i$ioner) in $!e nei-!3our!ood0 You #an #on)u*$
$!em in $ime) o dii#u*$ie)0 You wi** !ave ai$! in $!e Yo-i#
Kriya)0 W!en you )ee o$!er) a*)o w!o are devo$ed $o )u#!
Yo-i# ,ra#$i#e)% you wi** di*i-en$*y a,,*y your)e* in your
,ra#$i#e% a) you wi** -e$ an im,e$u) and you wi** )$rive $o
e;#e* $!em0 Na)i+% Ri)!i+e)!% I!an)i% Praya-% '$$ar+a)i%
Brindavan% Ayod!ya% Varana)i% e$#0% are -ood ,*a#e)0 You
#an i; a ),o$ in a ,*a#e ar rom $!e #rowded *o#a*i$ie)0 I
you 3ui*d a Ku$ir in a #rowded ,*a#e% ,eo,*e ou$ o #urio)i$y
wi** mo*e)$ you0 You wi** !ave no ),iri$ua* vi3ra$ion) $!ere0
You wi** 3e wi$!ou$ any ,ro$e#$ion i you 3ui*d your #o$$a-e
in a $!i#+ ore)$0 T!ieve) and wi*d anima*) wi** $rou3*e you0
T!e 1ue)$ion o dii#u*$y or ood wi** ari)e0 In Sve$a)va$ara
',ani)!ad i$ i) )aid. OA$ a *eve* ,*a#e% ree rom ,e33*e)% ire
and -rave*L ,*ea)an$ $o $!e eye)% and re,airin- $o a #ave%
,ro$e#$ed rom $!e wind% *e$ a ,er)on a,,*y !i) mind $o
&od0P T!o)e w!o ,ra#$i)e in $!eir own !ou)e) #an #onver$ a
room in$o a ore)$0 Any )o*i$ary room wi** )erve $!eir ,ur,o)e
we**0
T!e Time
T!e ,ra#$i#e o Pranayama )!ou*d 3e #ommen#ed in Va)an$a
Ri$u =),rin-@ or Sarad Ri$u =au$umn@ 3e#au)e in $!e)e
)ea)on) )u##e)) i) a$$ained wi$!ou$ any dii#u*$y or
$rou3*e)0 T!e Va)an$a i) $!e ,eriod rom Mar#! $o A,ri*0 T!e
Sarad% au$umn% *a)$) rom Se,$em3er $o O#$o3er0 In
)ummer do no$ ,ra#$i)e Pranayama% in $!e a$ernoon or
evenin-0 In $!e #oo* mornin- !our) you #an !ave your
,ra#$i#e0
T!e Ad!i+ari
=T!e Nua*iied Per)on@ One w!o !a) a #a*m mind% w!o !a)
)u3dued !i) Indriya)% w!o !a) ai$! in $!e word) o $!e &uru
and Sa)$ra)% w!o i) an A)$i+a =i0e0% one w!o 3e*ieve) in &od@
and i) modera$e in ea$in-% drin+in- and )*ee,in- and one
w!o !a) an ea-er *on-in- or de*iveran#e rom $!e w!ee* o
3ir$!) and dea$!)Di) an Ad!i+ari =1ua*iied ,er)on@ or $!e
,ra#$i#e o Yo-a0 Su#! a man #an ea)i*y -e$ )u##e)) in $!e
,ra#$i#e0 Pranayama )!ou*d 3e ,ra#$i)ed wi$! #are%
,er)everan#e and ai$!0 T!o)e w!o are addi#$ed $o )en)ua*
,*ea)ure) or $!o)e w!o are arro-an$% di)!one)$% un$ru$!u*%
di,*oma$i#% #unnin- and $rea#!erou)L $!o)e w!o di)re),e#$
Sad!u)% Sannya)in) and $!eir &uru) or ),iri$ua* ,re#e,$or)
and $a+e ,*ea)ure in vain #on$rover)ie)% or o a !i-!*y
$a*+a$ive na$ure% $!o)e w!o are di)3e*iever)% w!o mi; mu#!
wi$! wor*d*y2minded ,eo,*e% w!o are #rue*% !ar)! and
-reedy and do mu#! u)e*e)) Vyava!ara =wor*d*y a#$ivi$ie)@%
#an never a$$ain )u##e)) in Pranayama or any o$!er Yo-i#
,ra#$i#e0 T!ere are $!ree $y,e) o Ad!i+ari)% viJ0% 60 -ood
='$$ama@% A0 midd*e =Mad!yama@ and 70 inerior =Ad!ama@
a##ordin- $o Sam)+ara)% in$e**i-en#e% de-ree o Vaira-ya%
Vive+a and Mumu+)!u$va and $!e #a,a#i$y or Sad!ana0 You
mu)$ a,,roa#! a &uru% w!o +now) Yo-a)a)$ra and !a)
ma)$ery over i$0 Si$ a$ !i) *o$u)2ee$0 Serve !im0 C*ear your
dou3$) $!rou-! )en)i3*e and rea)ona3*e 1ue)$ion)0 Re#eive
in)$ru#$ion) and ,ra#$i)e $!em wi$! en$!u)ia)m% Jea*%
a$$en$ion% earne)$ne)) and ai$! a##ordin- $o $!e me$!od)
$au-!$ 3y $!e $ea#!er0 A Pranayama ,ra#$i$ioner )!ou*d
a*way) ),ea+ +ind and )wee$ word)0 He mu)$ 3e +ind $o
every3ody0 He mu)$ 3e !one)$0 He mu)$ ),ea+ $!e $ru$!0 He
mu)$ deve*o, Vaira-ya% ,a$ien#e% Sradd!a =ai$!@% B!a+$i
=devo$ion@% Karuna =mer#y@% e$#0 He mu)$ o3)erve ,ere#$
#e*i3a#y0 A !ou)e!o*der )!ou*d 3e very modera$e in )e;ua*
ma$$er) durin- $!e ,ra#$i#e0
Die$e$i# Di)#i,*ine
T!e ,roi#ien$ in Yo-a )!ou*d a3andon ar$i#*e) o ood%
de$rimen$a* $o $!e ,ra#$i#e o Yo-a0 He )!ou*d -ive u, )a*$%
mu)$ard% )our% !o$% ,un-en$ and 3i$$er $!in-)% a)aoe$ida%
wor)!i, o ire% women% $oo mu#! wa*+in-% 3a$!in- a$
)unri)e% ema#ia$ion o $!e 3ody 3y a)$)% e$#0 Durin- $!e
ear*y )$a-e) o ,ra#$i#e ood o mi*+ and -!ee i) ordainedL
a*)o ood #on)i)$in- o w!ea$% -reen ,u*)e and red ri#e i)
)aid $o avour $!e ,ro-re))0 T!en !e wi** 3e a3*e $o re$ain !i)
3rea$! a) *on- a) !e *i+e)0 By $!u) re$ainin- $!e 3rea$! a)
*on- a) !e *i+e) Keva*a Kum3!a+a =#e))a$ion o 3rea$!
wi$!ou$ in),ira$ion and e;,ira$ion@ i) a$$ained0 W!en Keva*a
Kum3!a+a i) a$$ained 3y one% e;,ira$ion and in),ira$ion are
di),en)ed wi$!0 T!ere i) no$!in- una$$aina3*e in $!e $!ree
wor*d) or !im0 In $!e #ommen#emen$ o !i) ,ra#$i#e )wea$
i) -e$$in- ou$0 A) a ro- move) 3y *ea,) )o $!e Yo-i )i$$in- in
Padma)ana move) on $!e ear$!0 Wi$! a ur$!er in#rea)ed
,ra#$i#e% !e i) a3*e $o ri)e rom $!e -round0
He% w!i*e )ea$ed in *o$u)2,o)$ure% *evi$a$e)0 T!en ari)e in
!im $!e ,ower $o ,erorm e;$raordinary ea$)0 Any ,ain%
)ma** or -rea$% doe) no$ ae#$ $!e Yo-i0 T!en e;#re$ion) and
)*ee, are dimini)!edL $ear)% r!eum in $!e eye)% )a*ivary
*ow% )wea$ and 3ad )me** in $!e mou$!% do no$ ari)e in !im0
Wi$! a )$i** ur$!er ,ra#$i#e% !e a#1uire) -rea$ )$ren-$! 3y
w!i#! !e a$$ain) B!u#!ara Sidd!i w!i#! ena3*e) !im $o 3rin-
under !i) #on$ro* a** $!e #rea$ure) $!a$ $read on $!i) ear$!L
$i-er)% Sara3!a)% e*e,!an$)% wi*d 3u**) and *ion) even die 3y
a 3*ow -iven 3y $!e ,a*m) o $!i) Yo-i0 He 3e#ome) a)
3eau$iu* a) $!e &od o "ove !im)e*0 By $!e ,re)erva$ion o
$!e )emen a -ood odour ,ervade) $!e 3ody o $!e Yo-i0
Yo-i# Die$
In)$in#$ or voi#e wi$!in wi** -uide you in $!e )e*e#$ion o
ar$i#*e) o die$0 You are your)e* $!e 3e)$ Gud-e $o orm a
Sa$$vi# Yo-i# menu $o )ui$ your $em,eramen$ and
#on)$i$u$ion0 Fur$!er inorma$ion i) -iven in $!e A,,endi;0
Mi$a!ara
Ta+e w!o*e)ome Sa$$vi# ood !a* )$oma#!u*0 Fi** a 1uar$er
wi$! ,ure wa$er0 A**ow $!e remainin- 1uar$er ree or
e;,an)ion o -a) and or ,ro,i$ia$in- $!e "ord0
Puri$y in Food
OA!ara2)udd!au )a$$va2)udd!i!% Sa$$va2)udd!au d!ruva2
)mri$i!% Smri$i*a3!e )arva-ran$!inam vi,ramo+)!a!0P By $!e
,uri$y o ood% o**ow) $!e ,urii#a$ion o $!e inner na$ure% on
$!e ,uri$y o $!e inner na$ure $!e memory 3e#ome) irm and
on $!e )$ren-$!enin- o memory o**ow) $!e *oo)enin- o a**
$ie)% and $!e wi)e -e$ *i3era$ion $!ere3y0 You mu)$ no$
,ra#$i)e Pranayama Gu)$ a$er mea*)0 W!en you are very
!un-ry% $!en a*)o you mu)$ no$ ,ra#$i)e0 &o $o $!e wa$er
#*o)e$ and em,$y $!e 3owe*) 3eore you 3e-in Pranayama0 A
Pranayama2,ra#$i$ioner )!ou*d o3)erve Samyama =#on$ro*@
in ood and drin+0 T!o)e w!o are2)$ri#$ and re-u*ar in die$
derive immen)e 3enei$) durin- $!e #our)e o ,ra#$i#e0 T!ey
-e$ )u##e)) 1ui#+*y0 T!o)e ,er)on) w!o )uer rom #!roni#
#on)$i,a$ion and w!o are in $!e !a3i$ o dee#a$in- in $!e
a$ernoon #an ,ra#$i)e Pranayama in $!e ear*y mornin-
wi$!ou$ an)werin- $!e #a**) o na$ure0 T!ey )!ou*d $ry $!eir
*eve* 3e)$ 3y )ome mean) or o$!er $o -e$ an eva#ua$ion o
$!eir 3owe*) in $!e ear*y mornin-0 Food ,*ay) a very
im,or$an$ ro*e in Yo-a Sad!ana0 An a),iran$ )!ou*d 3e very%
very #areu* in $!e )e*e#$ion o ar$i#*e) o die$% in $!e
3e-innin- o !i) Sad!ana ,eriod0 "a$er on w!en Pranayama2
Sidd!i i) o3$ained dra)$i# die$e$i# re)$ri#$ion) #an 3e
removed0
C!aru
T!i) i) a mi;$ure o 3oi*ed% w!i$e ri#e% -!ee% )u-ar and mi*+0
T!i) i) a w!o*e)ome #om3ina$ion or Bra!ma#!arin) and
Pranayama2,ra#$i$ioner)0
Mi*+ Die$
Mi*+ )!ou*d 3e )#a*ded 3u$ no$ $oo mu#! 3oi*ed0 T!e ,ro#e))
o )#a*din- i) $!a$ $!e mi*+ )!ou*d 3e immedia$e*y removed
rom $!e ire a) )oon a) $!e 3oi*in- ,oin$ i) rea#!ed0 Too
mu#! 3oi*in- de)$roy) $!e vi$amin)% $!e my)$eriou) nu$ri$ive
,rin#i,*e) and render) i$ 1ui$e u)e*e)) a) an ar$i#*e o die$0
Mi*+ i) a ,ere#$ ood 3y i$)e*% #on$ainin- a) i$ doe)% $!e
dieren$ nu$ri$ive #on)$i$uen$) in a we**23a*an#ed ,ro,or$ion0
I$ *eave) very *i$$*e re)idue in $!e 3owe*)0 T!i) i) an idea*
ood or Yo-i# )$uden$) durin- Pranayama ,ra#$i#e0
Frui$ Die$
A rui$ die$ e;er#i)e) a 3eni-n% )oo$!in- in*uen#e on $!e
#on)$i$u$ion and i) a very de)ira3*e die$ or Yo-in)0 T!i) i) a
na$ura* orm o die$0 Frui$) are very -rea$ ener-y2,rodu#er)0
Banana)% -ra,e)% )wee$ oran-e)% a,,*e)% ,ome-rana$e)%
man-oe)% C!i++u) =Sa,,o$a@ and da$e) are w!o*e)ome
rui$)0 "emon) ,o))e)) an$i2)#or3u$i# ,ro,er$ie) and a#$ a)
re)$ora$ive) $o 3*ood0 Frui$2Gui#e #on$ain) vi$amin C0 C!i++u)
in#rea)e ,ure 3*ood0 Man-oe) and mi*+ i) a !ea*$!y
a-reea3*e #om3ina$ion0 You #an *ive on man-oe) and mi*+
a*one0 Pome-rana$e Gui#e i) #oo*in- and very nu$ri$iou)0
Banana) are very nu$ri$iou) and )u3)$an$ia*0 Frui$) !e*,
#on#en$ra$ion and ea)y men$a* o#u))in-0
Ar$i#*e) A**owed
Bar*ey% w!ea$% -!ee% mi*+% a*mond) ,romo$e *on-evi$y and
in#rea)e ,ower and )$ren-$!0 Bar*ey i) a ine ar$i#*e o die$
or a Yo-i and Sad!a+a0 I$ i) #oo*in- $oo0 Sri Swami
Narayan% $!e au$!or o HE+ San$+a Anu3!avF% w!o wear) a
Kau,in o -unny 3a-% *ive) on 3read% made u, o 3ar*ey0 He
re#ommend) 3ar*ey 3read $o !i) di)#i,*e)0 I$ i) )aid $!a$
Em,eror A+3ar *ived u,on 3ar*ey0 You #an $a+e w!ea$% ri#e%
3ar*ey% mi*+% 3read% #owF) mi*+% -!ee% )u-ar% 3u$$er% )u-ar2
#andy% !oney% dried -in-er =Soon$@% -reen ,u*)e% Moon-da*%
Pan#!a)!a+a ve-e$a3*e)% Pey,uda*ai% ,o$a$oe)% rai)in)%
da$e)% *i-!$ K!i#!di o -reen da*0 K!i#!di i) a *i-!$ ood and
#an 3e a-reea3*y $a+en0 T!e ood )!ou*d 3e redu#ed in
,ro,or$ion $o $!e in#rea)e in Kum3!a+a0 You mu)$ no$
redu#e your ood mu#!% in $!e 3e-innin- o your ,ra#$i#e0
You mu)$ u)e your #ommon)en)e% a** $!rou-!ou$ $!e
Sad!ana0 Toor2+i2da* #an 3e $a+en0 T!e Pan#!a2S!a+a
3e*on-) $o $!e ),e#ie) o ),ina#!0 T!ey are e;#e**en$
ve-e$a3*e)L $!e $!i#+ )u##u*en$ youn- *eave) are 3oi*ed and
)ea)oned or ried wi$! -!ee0 T!ey are ive in num3er% viJ0%
Seendi*% C!a+ravar$!i% Ponnan-ani% C!iru+eerai and
Va**oi#!arnai +eerai0 W!en $!e Pin-a*a or Suryanadi run) in
$!e ri-!$ no)$ri*% you mu)$ $a+e your ood0 Suryanadi
,rodu#e) !ea$0 I$ wi** di-e)$ $!e ood we**0 You may $a+e
Ga#+2rui$% #u#um3er% 3rinGa*% ,*an$ain2)$em% "au+i Parva* and
B!indi =*adyF) in-er@0
Ar$i#*e) For3idden
Hi-!*y )ea)oned di)!e)% !o$ #urrie)% #!u$nie)% mea$% i)!e)%
#!i**ie)% )our ar$i#*e)% $amarind% mu)$ard% a** +ind) o oi*%
a)aoe$ida% )a*$% -ar*i#% onion)% urad2+i2da* =3*a#+ -ram@% a**
3i$$er $!in-)% dry ood)% 3*a#+ )u-ar% vine-ar% a*#o!o*% )our
#urd% )$a*e ood)% a#id)% a)$rin-en$)% ,un-en$ )$u% roa)$ed
$!in-)% !eavy ve-e$a3*e)% over2ri,e or unri,e rui$)%
,um,+in)% e$#0% mu)$ 3e avoided0 Mea$ #an ma+e man a
)#ien$i)$% 3u$ rare*y a P!i*o)o,!er% Yo-i or a Ta$$va Inani0
Onion) and -ar*i# are wor)e $!an mea$0 A** ood2)$u)
#on$ain a )ma** 1uan$i$y o )a*$0 So% even i you do no$ add
)a*$ )e,ara$e*y% $!e )y)$em wi** derive $!e ne#e))ary
1uan$i$y o )a*$ rom o$!er ood2)$u)0 T!e -ivin- u, o )a*$
wi** no$ ,rodu#e dei#ien#y o !ydro#!*ori# a#id and
dy),e,)ia a) a**o,a$!i# do#$or) oo*i)!*y ima-ine0 Sa*$
e;#i$e) ,a))ion0 No i**2ee#$) are ,rodu#ed 3y $!e -ivin- u,
o )a*$0 Ma!a$ma &and!i and Swami Yo-ananda !ad -iven
u, )a*$ or over $!ir$een year)0 &ivin- u, )a*$ !e*,) you in
#on$ro**in- $!e $on-ue and $!ere3y $!e mind a*)o and in
deve*o,in- wi**2,ower $oo0 You wi** !ave -ood !ea*$!0 Si$$in-
3eore ire% #om,any o women and wor*d*y2minded ,eo,*e%
Ya$ra% *on- wa*+% #arryin- !eavy 3urden)% #o*d 3a$! in $!e
ear*y mornin-% !ar)! word)% ),ea+in- un$ru$!% di)!one)$
,ra#$i#e)% $!e$% +i**in- anima*)% Him)a o a** +ind) ei$!er in
$!ou-!$% word or deed% !a$red and enmi$y $oward) any
,er)on% i-!$in-% 1uarre**in-% ,ride% dou3*e2dea*in-%
in$ri-uin-% 3a#+23i$in-% $a*e23earin-% #roo+edne))% $a*+)
o$!er $!an $!o)e o A$man and Mo+)!a% #rue*$y $oward)
anima*) and men% $oo mu#! a)$in- or ea$in- on*y on#e
every day% e$#0% are no$ a**owed or a Pranayama2
,ra#$i$ioner0
A Ku$ir For Sad!ana
T!e Pranayama )$uden$ )!ou*d ere#$ a 3eau$iu* room or
Ku$ir wi$! a very )ma** o,enin- and wi$! no #revi#e)0 I$
)!ou*d 3e we** ,a)$ed wi$! #owdun- or wi$! w!i$e #emen$0 I$
)!ou*d 3e a3)o*u$e*y ree rom 3u-)% mo)1ui$oe) and *i#e0 I$
)!ou*d 3e )we,$ we** everyday% wi$! a 3room0 I$ )!ou*d 3e
,erumed wi$! -ood odour and ra-ran$ re)in )!ou*d 3e
3urn$ $!erein0 Havin- $a+en !i) )ea$% nei$!er $oo !i-! nor
$oo *ow% on an A)ana% made o a #*o$!% deer2)+in and Ku)!a
-ra)) one over $!e o$!er% a wi)e man )!ou*d a))ume $!e
*o$u)2,o)$ure and +ee,in- !i) 3ody ere#$ and !i) !and)
o*ded in re),e#$ )!ou*d )a*u$e !i) $u$e*ary dei$y and Sri
&ane)a 3y re,ea$in- HOm Sri &ane)aya Nama!F0 T!en !e
)!ou*d 3e-in $o ,ra#$i)e Pranayama0
Ma$ra
T!e $ime $a+en in ma+in- a round o $!e ,a*m o $!e !and%
nei$!er very )*ow nor 1ui#+*y )na,,in- $!e in-er) on#e% i)
#a**ed Ma$ra0 Ea#! $ime2uni$ i) #a**ed Ma$ra0 T!e $win+*in- o
an eye i) )ome$ime) $a+en a) $!e ,eriod o one Ma$ra0 Time
o##u,ied 3y one norma* re),ira$ion i) #on)idered a) one
Ma$ra0 Time $a+en u, in ,ronoun#in- $!e mono2)y**a3*e% OM%
i) re-arded a) one Ma$ra0 T!i) i) very #onvenien$0 Many
Pranayama2,ra#$i$ioner) ado,$ $!i) $ime2uni$ in $!eir
,ra#$i#e0
Padma)ana ="o$u) Po)e@
T!i) i) a*)o +nown 3y $!e name Kama*a)ana0 Kama*a mean)
*o$u)0 W!en $!e A)ana i) demon)$ra$ed i$ ,re)en$) $!e
a,,earan#e o a *o$u) in a way0 Hen#e $!e name Padma)ana0
Amon-)$ $!e our ,o)e) ,re)#ri3ed or Ia,a and D!yana%
Padma)ana #ome) oremo)$0 I$ i) $!e 3e)$ A)ana or
#on$em,*a$ion0 Ri)!i) *i+e &!eranda% Sandi*ya% ),ea+ very
!i-!*y o $!i) im,or$an$ A)ana0 T!i) i) !i-!*y a-reea3*e or
!ou)e!o*der)0 Even *adie) #an )i$ in $!i) A)ana0 Padma)ana
i) )ui$a3*e or *ean ,er)on) and or you$!) a) we**0
Padma)ana Te#!ni1ue Si$ on $!e -round 3y ),readin- $!e
*e-) orward0 T!en ,*a#e $!e ri-!$ oo$ on $!e *e$ $!i-! and
$!e *e$ oo$ on $!e ri-!$ $!i-!0 P*a#e $!e !and) on $!e +nee2
Goin$)0 You #an ma+e a in-er2*o#+ and +ee, $!e *o#+ed
!and) over $!e *e$ an+*e0 T!i) i) very #onvenien$ or )ome
,er)on)0 Or you #an ,*a#e $!e *e$ !and over $!e *e$ +nee
and $!e ri-!$ !and over $!e ri-!$ +nee wi$! $!e ,a*m a#in-
u,ward) and $!e inde; in-er $ou#!in- $!e midd*e ,or$ion o
$!e $!um3 =C!inmudra@0
Sidd!a)ana =T!e Pere#$ Po)e@
Ne;$ $o Padma)ana #ome) Sidd!a)ana in im,or$an#e0 Some
eu*o-i)e $!i) A)ana a) even )u,erior $o Padma)ana or $!e
,ur,o)e o D!yana =#on$em,*a$ion@0 I you -e$ ma)$ery over
$!i) A)ana you wi** a#1uire many Sidd!i)0 Fur$!er% i$ wa)
3ein- ,ra#$i)ed 3y many Sidd!a) =,ere#$ed Yo-in)@ o yore0
Hen#e $!e name Sidd!a)ana0 Even a$$y ,er)on) wi$! 3i-
$!i-!) #an ,ra#$i)e $!i) A)ana dai*y0 In a#$ $!i) i) 3e$$er or
)ome ,er)on) $!an Padma)ana0 Youn- Bra!ma#!arin)% w!o
a$$em,$ $o -e$ e)$a3*i)!ed in #e*i3a#y% )!ou*d ,ra#$i)e $!i)
A)ana0 T!i) i) no$ )ui$a3*e or *adie)0
A?
THE SCIENCE OF PRANAYAMA
Sidd!a)ana Te#!ni1ue P*a#e $!e *e$ !ee* a$ $!e anu) or
&uda% $!e $ermina* o,enin- o $!e a*imen$ary #ana* or
di-e)$ive $u3e0 Kee, $!e ri-!$ !ee* on $!e roo$ o $!e
-enera$ive or-an% $!e ee$ or *e-) )!ou*d 3e )o ni#e*y
arran-ed $!a$ $!e an+*e2Goin$) )!ou*d $ou#! ea#! o$!er0
Hand) #an 3e ,*a#ed a) in Padma)ana0
Sva)$i+a)ana =Pro),erou) Po)e@
Sva)$i+a i) )i$$in- a$ ea)e wi$! $!e 3ody ere#$0 S,read $!e
*e-) orward0 Fo*d $!e *e$ *e- and ,*a#e $!e oo$ near $!e
ri-!$ $!i-! mu)#*e)0 Simi*ar*y% 3end $!e ri-!$ *e- and ,u)!
$!e oo$ in $!e ),a#e 3e$ween $!e $!i-! and #a* mu)#*e)0
Now you wi** ind $!e ee$ 3e$ween $!e $!i-!) and #a*ve) o
$!e *e-)0 T!i) i) very #omor$a3*e or medi$a$ion0 Kee, $!e
!and) a) in)$ru#$ed in Padma)ana0
Sva)$i+a)ana
Sama)ana =E1ua* Po)e@
P*a#e $!e *e$ !ee* a$ $!e 3e-innin- o $!e ri-!$ $!i-! and $!e
ri-!$ !ee* a$ $!e 3e-innin- o $!e *e$ $!i-!0 Si$ a$ ea)e0 Do
no$ 3end ei$!er on $!e *e$ or ri-!$0 T!i) i) #a**ed a)
Sama)ana0
T!ree Band!a)
T!ere are our B!eda) =,ier#in- o divi)ion)@ viJ0% Surya%
'GGayi% Si$a*i and Ba)$i0 T!rou-! $!e)e our way)% w!en
Kum3!a+a i) near or a3ou$ $o 3e ,erormed% $!e )in*e)) Yo-i
)!ou*d ,ra#$i)e $!e $!ree Band!a)0 T!e ir)$ i) #a**ed Mu*a
Band!a0 T!e )e#ond i) #a**ed 'ddiyana% and $!e $!ird i)
Ia*and!ara0 T!eir na$ure wi** 3e $!u) de)#ri3ed0 A,ana w!i#!
!a) a downward $enden#y i) or#ed u, 3y #on$ra#$in- and
drawin- $!e anu) u,ward)0 T!i) ,ro#e)) i) #a**ed Mu*a
Band!a0 W!en A,ana i) rai)ed u, and rea#!e) $!e ),!ere o
A-ni =ire@% $!en $!e *ame o A-ni -row) *on-% 3ein- 3*own
a3ou$ 3y Vayu0 T!e A-ni and A,ana #ome $o or #ommin-*e
wi$! Prana in a !ea$ed )$a$e0 T!rou-! $!i) A-ni% w!i#! i)
very iery ari)e) in $!e 3ody $!e *amin- o ire w!i#! rou)e)
$!e )*ee,in- Kunda*ini0 T!en $!e Kunda*ini ma+e) a !i))in-
noi)e% 3e#ome) ere#$ *i+e a )er,en$ 3ea$en wi$! a )$i#+ and
en$er) in$o $!e !o*e o Bra!manadi =Su)!umna@0 T!ereore
Yo-in) )!ou*d dai*y ,ra#$i)e Mu*a Band!a0 'ddiyana )!ou*d
3e ,erormed a$ $!e end o Kum3!a+a and a$ $!e 3e-innin-
o in!a*a$ion0 Be#au)e Prana H'ddiya$eFD-oe) u, $!e
Su)!umna in $!i) Band!a% i$ i) #a**ed 'ddiyana 3y $!e
Yo-in)0 Bein- )ea$ed in $!e VaGra ,o)$ure and !o*din- irm*y
$!e $wo $oe) 3y $!e $wo !and) near $!e $wo an+*e)% !e
)!ou*d -radua**y u,3ear $!e Tana =$!read or Nadi% $!e
Sara)va$i Nadi@ w!i#! i) on $!e we)$ern )ide o 'dara =$!e
u,,er ,ar$ o $!e a3domen% a3ove $!e nave*@% $!en $o ne#+0
W!en
AA
Prana rea#!e) Sand!i =Gun#$ion@ o nave*% )*ow*y i$ remove)
$!e di)ea)e) o $!e nave*0 T!ereore $!i) )!ou*d 3e ,ra#$i)ed
,ere#$*y0 'ddiyana #an 3e done in )$andin- ,o)$ure a*)o0
W!en you ,ra#$i)e in )$andin- ,o)$ure% ,*a#e your !and) on
$!e +nee) or a *i$$*e a3ove $!e +nee)0 Kee, $!e *e-) a *i$$*e
a,ar$0 T!e Band!a #a**ed Ia*and!ara )!ou*d 3e ,ra#$i)ed a$
$!e end o Pura+a0 Ia*and!ara i) o $!e orm o #on$ra#$ion o
$!e ne#+ and i) an im,edimen$ $o $!e ,a))a-e o Vayu
u,ward)0 W!en $!e ne#+ i) #on$ra#$ed 3y 3endin- $!e !ead
downward)% )o $!a$ $!e #!in may $ou#! $!e #!e)$% Prana
-oe) $!rou-! Bra!manadi0 A))umin- $!e )ea$% a) men$ioned
3eore% one )!ou*d )$ir u, Sara)va$i and #on$ro* Prana0 On
$!e ir)$ day Kum3!a+a )!ou*d 3e done our $ime)% on $!e
)e#ond day $en $ime) and $!en ive $ime) )e,ara$e*y0 On $!e
$!ird day% $wen$y $ime) wi** do and a$erward) Kum3!a+a
)!ou*d 3e ,erormed wi$! $!e Band!a) and wi$! an in#rea)e
o $wo $ime) ,er day0
Ia*and!ara Band!a
A7
'ddyana Band!a
'ddyana Band!a
AE
THE SCIENCE OF PRANAYAMA
Aram3!a Ava)$!a
Pranava =R@ )!ou*d 3e #!an$ed wi$! $!ree Ma$ra) =,ro*on-ed
in$ona$ion)@0 T!i) i) or $!e de)$ru#$ion o $!e ormer )in)0
T!e Man$ra% Pranava% de)$roy) a** o3)$a#*e) and a** )in)0 By
,ra#$i)in- $!i) !e a$$ain) $!e HAram3!a Ava)$!aF =$!e
3e-innin- or ir)$ )$a-e@0 T!e 3ody o $!e Yo-i 3e-in) $o
,er),ire0 W!en i$ ,er),ire) !e )!ou*d ru3 i$ we** wi$! $!e
!and)0 T!e $rem3*in- o $!e 3ody a*)o o##ur)0 He )ome$ime)
Gum,) *i+e a ro-0
&!a$a Ava)$!a
T!en o**ow) $!e &!a$a Ava)$!a% $!e )e#ond )$a$e% w!i#! i)
a#1uired 3y #on)$an$*y ,ra#$i)in- )u,,re))ion o 3rea$!0
W!en a ,ere#$ union $a+e) ,*a#e 3e$ween Prana and A,ana%
Mana) and Budd!i or Iiva$man and Parama$man wi$!ou$
o,,o)i$ion% i$ i) #a**ed &!a$a Ava)$!a0 He may now ,ra#$i)e
on*y or a3ou$ one2our$! o $!e ,eriod ,re)#ri3ed or $!e
,ra#$i#e 3eore0 By day and 3y evenin- *e$ !im ,ra#$i)e on*y
or a Yama =7 !our)@0 "e$ !im ,ra#$i)e $!e Keva*a Kum3!a+a
on#e a day0 Drawin- away #om,*e$e*y $!e or-an) rom $!e
o3Ge#$) o )en)e) durin- #e))a$ion o 3rea$! i) #a**ed
Pra$ya!ara0 W!a$ever !e )ee) wi$! !i) eye)% *e$ !im #on)ider
a) A$man0 W!a$ever !e !ear) wi$! !i) ear)% *e$ !im #on)ider
a) A$man0 W!a$ever !e )me**) wi$! !i) no)e% *e$ !im
#on)ider a) A$man0 W!a$ever !e $a)$e) wi$! !i) $on-ue% *e$
!im #on)ider a) A$man0 W!a$ever $!e Yo-i $ou#!e) wi$! !i)
)+in% *e$ !im #on)ider a) A$man0 T!en variou) wonderu*
,ower) are o3$ained 3y $!e Yo-i% )u#! a) #*airvoyan#e%
#*airaudien#e% a3i*i$y $o $ran),or$ !im)e* $o -rea$ di)$an#e)
wi$!in a momen$% -rea$ ,ower o ),ee#!% a3i*i$y $o $a+e u,
any orm !e *i+e)% a3i*i$y $o 3e#ome invi)i3*e and $!e wonder
o $ran)mu$in- iron in$o -o*d0 T!a$ Yo-i w!o i) #areu**y
,ra#$i)in- Yo-a% a$$ain) $!e ,ower $o *evi$a$e0 T!en% )!ou*d
$!e wi)e Yo-i $!in+ $!a$ $!e)e ,ower) are -rea$ o3)$a#*e) in
$!e a$$ainmen$ o Yo-a% !e )!ou*d never $a+e de*i-!$ or
re#our)e $o $!em0 T!e Yo-in) )!ou*d no$ e;er#i)e $!e)e
,ower) 3eore any ,er)on w!om)oever0 He )!ou*d *ive in $!e
wor*d a) an ordinary man in order $o +ee, !i) ,ower)
#on#ea*ed0 Hi) di)#i,*e) wou*d% wi$!ou$ dou3$% re1ue)$ !im
$o )!ow $!em =!i) ,ower)@ or $!e -ra$ii#a$ion o $!eir
de)ire0 One% w!o i) a#$ive*y en-a-ed in oneF) =wor*d2
im,o)ed@ du$ie)% or-e$) $o ,ra#$i)e Yo-a0 So !e )!ou*d
,ra#$i)e day and ni-!$ no$!in- 3u$ Yo-a wi$!ou$ or-e$$in-
$!e word) o !i) &uru0 T!u) !e w!o i) #on)$an$*y en-a-ed in
Yo-i# ,ra#$i#e)% ,a))e) $!e &!a$a )$a$e0 No$!in- i) -ained 3y
u)e*e)) #om,any o wor*d*y2minded ,eo,*e0 T!ereore% one
)!ou*d wi$! -rea$ eor$ )!un evi* #om,any and ,ra#$i)e
Yo-a0
Pari#!aya Ava)$!a
T!en 3y )u#! #on)$an$ ,ra#$i#e% $!e Pari#!aya Ava)$!a =$!e
$!ird )$a$e@ i) -ained0 Vayu or 3rea$!% $!rou-! arduou)
,ra#$i#e ,ier#e) $!e Kunda*ini% a*on- wi$! A-ni $!rou-!
$!ou-!$ and en$er) $!e Su)!umna% unin$erru,$ed0 W!en
oneF) C!i$$a en$er) $!e Su)!umna a*on- wi$! Prana% i$
rea#!e) $!e !i-! )ea$ in $!e !ead% a*on- wi$! Prana0 W!en
$!e Yo-i 3y $!e ,ra#$i#e o Yo-a a#1uire) ,ower o a#$ion
=Kriya Sa+$i@ and ,ier#e) $!rou-! $!e Si; C!a+ra) and
rea#!e) $!e )e#ure #ondi$ion o Pari#!aya% $!e Yo-i $!en
veri*y )ee) $!e $!reeo*d ee#$) o Karma0 T!en *e$ $!e Yo-i
de)$roy $!e mu*$i$ude o Karma) 3y $!e Pranava =R@0 "e$ !im
a##om,*i)! HKaya2Vyu!aF% a my)$i#a* ,ro#e)) o arran-in-
$!e variou) S+and!a) o $!e 3ody and $a+in- variou) 3odie)%
in order $o e;!au)$ a** !i) ,reviou) Karma) wi$!ou$ $!e
ne#e))i$y o 3ein- re3orn0 A$ $!a$ $ime *e$ $!e -rea$ Yo-i
,ra#$i)e $!e Q ive D!arana) or orm) o #on#en$ra$ion 3y
w!i#!% #ommand over $!e ive e*emen$) i) -ained and ear
o inGurie) 3y any one o $!em i) removed0
Ni)!,a$$i Ava)$!a
T!i) i) $!e our$! )$a-e o Pranayama0 T!rou-! -radua$ed
,ra#$i#e $!e Yo-i rea#!e) $!e Ni)!,a$$i Ava)$!a% $!e )$a$e o
#on)umma$ion0 T!e Yo-i% !avin- de)$royed a** $!e )eed) o
Karma drin+) $!e ne#$ar o immor$a*i$y0 He ee*) nei$!er
!un-er nor $!ir)$% nor )*ee, nor )woon0 He 3e#ome)
a3)o*u$e*y inde,enden$0 He #an move anyw!ere in $!e
wor*d0 He i) never re3orn0 He i) ree rom a** di)ea)e)% de#ay
and o*d a-e0 He enGoy) $!e 3*i)) o Samad!i0 He i) no *on-er
in need o any Yo-i# ,ra#$i#e0 W!en $!e )+i*u* $ran1ui* Yo-i
#an drin+ $!e Prana Vayu 3y ,*a#in- !i) $on-ue a$ $!e roo$ o
$!e ,a*a$e% w!en !e +now) $!e *aw) o a#$ion o Prana and
A,ana% $!en !e 3e#ome) en$i$*ed $o *i3era$ion0 A Yo-i#
)$uden$ wi** au$oma$i#a**y e;,erien#e a** $!e)e Ava)$!a) one
3y one a) !e advan#e) in !i) )y)$ema$i#% re-u*ar ,ra#$i#e)0
An im,a$ien$ )$uden$ #anno$ e;,erien#e any o $!e)e
Ava)$!a) $!rou-! o##a)iona* ,ra#$i#e)0 Care )!ou*d 3e $a+en
in $!e o3)ervan#e) o Mi$a!ara and Bra!ma#!arya0
C!a,$er T!ree
W!a$ i) Pranayama
Ta)min )a$i )va)a,ra)va)ayor2-a$ivi##!eda! ,ranayama!
DORe-u*a$ion o 3rea$! or $!e #on$ro* o Prana i) $!e
)$o,,a-e o in!a*a$ion and e;!a*a$ion% w!i#! o**ow) a$er
)e#urin- $!a$ )$eadine)) o ,o)$ure or )ea$0P T!i) i) $!e
deini$ion o Pranayama in $!e Yo-a2)u$ra) o Pa$anGa*i0
HSva)aF mean) in),ira$ory 3rea$!0 HPra)va)aF mean)
e;,ira$ory 3rea$!0 You #an $a+e u, $!e ,ra#$i#e o
Pranayama a$er you !ave -ained )$eadine)) in your A)ana
=)ea$@0 I you #an )i$ or 7 !our in one A)ana% #on$inuou)*y
a$ one )$re$#!% you !ave -ained ma)$ery over $!e A)ana0 I
you are a3*e $o )i$ rom !a* $o one !our even% you #an $a+e
u, $!e ,ra#$i#e o Pranayama0 You #an !ard*y ma+e any
),iri$ua* ,ro-re)) wi$!ou$ $!e ,ra#$i#e o Pranayama0 Prana
i) Vya)!$i% w!en $!e individua* i) #on#erned0 T!e )um $o$a*
o $!e #o)mi# ener-y or #o)mi# Prana i) Hiranya-ar3!a w!o
i) +nown a) $!e *oa$in- H&o*den2E--F0 Hiranya-ar3!a i)
Sama)!$i Prana0 One ma$#! )$i#+ i) Vya)!$i =)in-*e@0 T!e
w!o*e ma$#! 3o; i) Sama)!$i0 A )in-*e man-o2$ree i)
Vya)!$i0 T!e w!o*e man-o -rove i) Sama)!$i0 T!e ener-y in
$!e 3ody i) Prana0 By #on$ro**in- $!e mo$ion o $!e *un-) or
re),ira$ory or-an)% we #an #on$ro* $!e Prana $!a$ i) vi3ra$in-
Q De)#ri3ed in $!e HA,,endi;F in)ide0 By #on$ro* o Prana% $!e
mind #an 3e ea)i*y #on$ro**ed% 3e#au)e $!e mind i) a)$ened
$o $!e Prana% *i+e $!e 3ird $o $!e )$rin-0 Iu)$ a) $!e 3ird $!a$
i) $ied $o a ,o)$ 3y a )$rin-% a$er *yin- !ere and $!ere% ind)
i$) re)$in- ,*a#e in $!e ,o)$% )o a*)o $!i) mind23ird a$er
runnin- !i$!er and $!i$!er% in variou) )en)ua* o3Ge#$)% ind)
i$) re)$in- ,*a#e durin- dee, )*ee, in $!e Prana0
Pranayama =A##ordin- $o $!e &i$a@
A,ane Gu!va$i ,ranam ,rane,anam $a$!a,areL
Prana,ana-a$ee rudd!va ,ranayama,arayana! =&i$a% C!0
IV2A80@0 O$!er) oer Prana =ou$-oin- 3rea$!@ in A,ana
=in#omin- 3rea$!@ and A,ana in Prana% re)$rainin- $!e
,a))a-e o Prana and A,ana% a3)or3ed in Pranayama0
Pranayama i) a ,re#iou) YaGna =)a#rii#e@0 Some ,ra#$i)e $!e
+ind o Pranayama #a**ed Pura+a =i**in- in@0 Some ,ra#$i)e
$!e +ind o Pranayama #a**ed Re#!a+a =em,$yin-@0 Some are
en-a-ed in $!e ,ra#$i#e o Pranayama #a**ed Kum3!a+a% 3y
im,edin- $!e ou$ward ,a))a-e o air% $!rou-! $!e no)$ri*)
and $!e mou$!% and 3y im,edin- $!e inward ,a))a-e o $!e
air% in $!e o,,o)i$e dire#$ion0
Pranayama =A##ordin- To Sri San+ara#!arya@
OPranayama i) $!e #on$ro* o a** *ie2or#e) 3y rea*i)in-
nau-!$ 3u$ Bra!man in a** $!in-) a) $!e mind% e$#0 OT!e
ne-a$ion o $!e 'niver)e i) $!e ou$-oin- 3rea$!0 T!e
$!ou-!$. HI am Bra!manF i$)e* i) #a**ed $!e in#omin- 3rea$!0
T!e ,ermanen#e o $!a$ $!ou-!$ $!erea$er i) $!e re)$rained
3rea$!0 T!i) i) $!e Pranayama o $!e wi)e% w!i*e $!e ,re))in-
o $!e no)e i) on*y or $!e un+nowin-0P =A,aro+)!anu3!u$i%
66C26A?@0
Pranayama =A##ordin- $o Yo-i B!u)unda@
B!u)unda )ay) $o Sri Va)i)!$!a. OIn $!e #oo* *o$u) o $!e
!ear$ wi$!in $!i) vi)i3*e $enemen$ o *e)! #om,o)ed o $!e
ive e*emen$)% $!ere are $wo Vayu)% viJ0% Prana and A,ana%
#ommin-*ed in i$0 For $!o)e w!o $read )moo$!*y and wi$!ou$
any or $!e )*i-!$e)$ eor$)% $!e ,a$! o $!e)e $wo Vayu)% wi**
3e#ome $!e )un and $!e moon $!em)e*ve) in $!e !ear$D
A+a)a% and wi** rove in $!e A+a)a and ye$ 3e anima$in- and
#arryin- $!eir *e)!y2$a3erna#*e0 T!e)e Vayu) wi** -o u, and
down $o !i-!er and *ower )$a$e)0 T!ey are o $!e )ame
na$ure in $!e wa+in-% dreamin- and dream*e)) )*ee,in-
)$a$e% and ,ermea$e a** $!rou-!ou$0 I am movin- in $!e
dire#$ion o $!o)e $wo Vayu) and !ave rendered ni* a** my
Va)ana) in $!e wa+in- )$a$e *i$ un$o $!o)e o $!e dream*e))
)*ee,in- )$a$e0 Divide a i*amen$ o $!e *o$u)2)$a*+ in$o a
$!ou)and $ime) and you wi** ind $!e)e Vayu) more )u3$*e
$!an $!a$0 Hen#e i$ i) dii#u*$ or me $o $rea$ a3ou$ $!e
na$ure o $!e)e Vayu) and $!eir vi3ra$ion)0 O $!e)e% Prana
doe) #ea)e*e))*y vi3ra$e in $!i) 3ody% wi$! an u,ward
mo$ion% 3o$! e;$erna**y and in$erna**y% w!i*e A,ana !avin-
$!e )ame *u#$ua$in- $enden#y% vi3ra$e) 3o$! e;$erna* and
in$erna* $o $!e 3ody !avin- a downward mo$ion0 I$ wi** 3e
3enei#ia* i $!e Prana e;!a*ed $o $!e e;$en$ o 6> di-i$)% i)
in!a*ed $o $!e )ame e;$en$0 On*y 6A di-i$) are in!a*ed
ordinari*y0 T!o)e w!o !ave 3rou-!$ $o e;,erien#eDviJ0% $!e
e1ua*i)a$ion o Prana in e;!a*a$ion and in!a*a$ion wi** enGoy
inini$e 3*i))0 ONow !ear a3ou$ $!e #!ara#$eri)$i#) o Prana0
T!e in!a*a$ion $o $!e *en-$! o 6A di-i$) o $!e Prana w!i#!
!a) 3een e;!a*ed% i) #a**ed =$!e in$erna*@ Pura+a
=in!a*a$ion@0 T!i) a*)o i) #a**ed $!e in$erna* =Pura+a@% w!en
A,ana Vayu re2en$er) $!e 3ody rom ou$)ide wi$!ou$ any
eor$0 W!en A,ana Vayu #ea)e) $o manie)$ i$)e* and Prana
-e$) a3)or3ed in $!e !ear$% $!en $!e $ime o##u,ied in )u#! a
)$a$e i) =in$erna*@ Kum3!a0 Yo-in) are a3*e $o e;,erien#e a**
$!e)e0 W!en $!e Prana in $!e A+a)a o $!e !ear$ manie)$)
i$)e* e;$erna**y =$o $!e !ear$ wi$!in@ in diver)e a),e#$)
wi$!ou$ any a*i#$ion $o $!e mind $!en i$ i) #a**ed =$!e
e;$erna*@ Re#!a+a =e;!a*a$ion@0 W!en $!e e;$erna**y
*u#$ua$in- Prana en$er) $!e no)e and )$o,) $!ere a$ i$) $i,%
$!en i$ i) #a**ed $!e e;$erna* Pura+a0 Bu$ w!en i$ i) ,a))in-
rom $!e $i, o $!e no)e i$ -oe) down 6A di-i$)0 T!en a*)o i$
i) #a**ed $!e e;$erna* Pura+a0 W!en Prana -oe) arre)$ed
wi$!ou$ and A,ana wi$!in% $!en i$ i) #a**ed $!e e;$erna*
Kum3!a+a0 W!en $!e )!inin- A,ana Vayu $a+e) an u,ward
3en$ wi$!in% $!en i$ i) )$y*ed $!e e;$erna* Re#!a+a0 A** $!e)e
,ra#$i#e) *ead $o Mo+)!a0 T!ereore $!ey )!ou*d ever 3e
medi$a$ed u,on0 T!o)e w!o !ave under)$ood and ,ra#$i)ed
we** a** $!e e;$erna* and in$erna* Kum3!a+a) and o$!er)% wi**
never 3e re3orn0 OA** $!e ei-!$ #our)e)% I !ave -iven ou$
3eore% are #a,a3*e o yie*din- Mo+)!a0 T!ey )!ou*d 3e
,ra#$i)ed 3o$! day and ni-!$0 T!o)e w!o are a))o#ia$ed wi$!
$!e)e ,ra#$i#e) )moo$!*y and #on$ro* $!eir mind) 3y no$
*e$$in- $!em run in o$!er dire#$ion)% wi** in #our)e o $ime
a$$ain Nirvana0 Su#! ,ra#$i$ioner) wi** never $!ir)$ a$er
ma$eria* ,*ea)ure)0 T!ey wi** ever 3e in $!eir uniorm
,ra#$i#e% w!e$!er wa*+in-% )$andin-% wa+in-% dreamin- or
)*ee,in-0 OPrana% !avin- *own ou$% wi** a-ain 3e a3)or3ed in
$!e !ear$ !avin- run 3a#+ 6A di-i$)0 Simi*ar*y wi** A,ana 3e
a3)or3ed in $!e !ear$% !avin- i))ued ou$ o $!e !ear$ and
runnin- 3a#+ 6A di-i$) $o i$0 A,ana 3ein- $!e moon% wi** #oo*
$!e w!o*e 3ody in i$) ,a))a-e0 Bu$ Prana 3ein- $!e )un% wi**
-enera$e !ea$ in $!e )y)$em and #oo+ or di-e)$ every$!in- in
i$0 Wi** ,ain) ari)e in one w!o !a) rea#!ed $!a$ )u,reme
)$a$e% w!ere $!e Ka*a) =ray)@ o A,ana $!e moon% are
drowned 3y Prana $!e )un4 Wi** re3ir$! ari)e in one w!o !a)
rea#!ed $!a$ ,oweru* )ea$% w!en $!e Ka*a) o Prana% $!e
)un% are devoured 3y A,ana $!e moon4 T!e)e wi** arre)$ a$
on#e $!e )even 3ir$!) o $!o)e w!o rea#! $!a$ neu$ra* )$a$e
w!ere $!ey ind A,ana Vayu #on)umed 3y Prana and vi#e
ver)a0 I eu*o-i)e $!a$ C!ida$ma% w!o i) in $!a$ in$ermedia$e
)$a$e% w!ere Prana and A,ana are a3)or3ed in one ano$!er0
I medi$a$e #ea)e*e))*y u,on $!a$ C!ida$ma% w!o i) in $!e
A+a)a% dire#$*y in ron$% a$ $!e end o my no)e% w!ere Prana
and A,ana 3o$! 3e#ome e;$in#$0 T!u) i$ i) $!rou-! $!i) ,a$!
o PranaF) #on$ro*% $!a$ I a$$ained $!e )u,reme and
imma#u*a$e Ta$$va% devoid o ,ain)0P
Con$ro* o Brea$!
T!e ir)$ im,or$an$ )$e, i) $o ma)$er $!e A)ana o ,o)$ure or
$o #on$ro* $!e 3ody0 T!e ne;$ e;er#i)e i) Pranayama0 Corre#$
,o)$ure i) indi),en)a3*y re1ui)i$e or $!e )u##e))u* ,ra#$i#e
o Pranayama0 An ea)y #omor$a3*e ,o)$ure i) A)ana0 T!a$
,o)e i) $!e 3e)$ w!i#! #on$inue) $o 3e #omor$a3*e or $!e
-rea$e)$ *en-$! o $ime0 C!e)$% ne#+% and !ead mu)$ 3e in
one ver$i#a* *ine0 You )!ou*d no$ 3end $!e 3ody ei$!er
orward) or *a$era**y% i0e0% ei$!er on $!e ri-!$ or *e$ )ide0 You
)!ou*d no$ )i$ #roo+ed0 You )!ou*d no$ a**ow $!e 3ody $o
#o**a,)e0 You mu)$ no$ 3end $!e 3ody ei$!er orward) or
3a#+ward)0 By re-u*ar ,ra#$i#e $!e ma)$ery over $!e ,o)e
wi** #ome 3y i$)e*0 Fa$$y ,eo,*e wi** ind i$ dii#u*$ $o
,ra#$i)e $!e Padma A)ana or $!e "o$u) Po)e0 T!ey #an )i$ on
$!e Su+!a A)ana =#omor$a3*e ,o)e@ or Sidd!a A)ana
=,ere#$ed ,o)e@0 You need no$ wai$ or ,ra#$i)in-
Pranayama $i** you -e$ u** ma)$ery over $!e A)ana0 Pra#$i)e
A)ana and )ide 3y )ide you #an ,ra#$i)e Pranayama a*)o0 In
#our)e o $ime% you wi** a#1uire ,ere#$ion in 3o$!0
Pranayama #an a*)o 3e ,ra#$i)ed 3y )i$$in- in $!e #!air
ere#$0
In B!a-avad2&i$a% $!e Immor$a* Son- o "ord Kri)!na% you
wi** ind a 3eau$iu* de)#ri,$ion o )ea$ and ,o)e. OIn a ,ure
)e#re$ ,*a#e 3y !im)e* e)$a3*i)!ed in a i;ed )ea$ o !i)
own% nei$!er $oo !i-! nor $oo *ow% wi$! #*o$!% 3*a#+
an$e*o,e2)+in and Ku)a -ra)) one over $!e o$!er% $!ere%
ma+in- $!e mind one2,oin$ed% wi$! $!ou-!$ and $!e
un#$ion) o $!e )en)e) #on$ro**ed% )$eady on !i) )ea$% !e
)!ou*d ,ra#$i)e Yo-a or $!e ,urii#a$ion o $!e Se*% !o*din-
$!e 3ody% !ead and ne#+ ere#$% irm% -aJin- )$eadi*y a$ $!e
$i, o $!e no)e wi$!ou$ *oo+in- aroundP =C!0 VID6?%66% T
6A@0 Pranayama i) $!e #on$ro* o $!e Prana and $!e vi$a*
or#e) o $!e 3ody0 I$ i) re-u*a$ion o $!e 3rea$!0 T!i) i) $!e
mo)$ im,or$an$ )$e,0 T!e aim o Pranayama i) $!e #on$ro* o
Prana0 Pranayama 3e-in) wi$! $!e re-u*a$ion o $!e 3rea$!
or !avin- #on$ro* over $!e *ie2#urren$) or inner vi$a* or#e0
In o$!er word)% Pranayama i) $!e ,ere#$ #on$ro* o $!e *ie2
#urren$) $!rou-! #on$ro* o 3rea$!0 Brea$! i) e;$erna*
manie)$a$ion o $!e -ro)) Prana0 A #orre#$ !a3i$ o
3rea$!in- mu)$ 3e e)$a3*i)!ed 3y $!e re-u*ar ,ra#$i#e o
Pranayama0 In ordinary wor*d*y ,er)on) $!e 3rea$!in- i)
irre-u*ar0 I you #an #on$ro* $!e Prana you #an #om,*e$e*y
#on$ro* a** $!e or#e) o $!e 'niver)e% men$a* and ,!y)i#a*0
T!e Yo-i #an a*)o #on$ro* $!e Omni,re)en$ manie)$in-
,ower ou$ o w!i#! a** ener-ie) $a+e $!eir ori-in% w!e$!er
#on#ernin- ma-ne$i)m% e*e#$ri#i$y% -ravi$a$ion% #o!e)ion%
nerve2#urren$)% vi$a* or#e) or $!ou-!$2vi3ra$ion)% in a#$ $!e
$o$a* or#e) o $!e 'niver)e% ,!y)i#a* and men$a*0 I one
#on$ro*) $!e 3rea$! or Prana% $!e mind a*)o i) #on$ro**ed0 He
w!o !a) #on$ro**ed !i) mind !a) a*)o #on$ro**ed !i) 3rea$!0 I
one i) )u),ended% $!e o$!er i) a*)o )u),ended0 I $!e mind
and Prana are 3o$! #on$ro**ed one -e$) *i3era$ion rom $!e
round o 3ir$!) and dea$!) and a$$ain) immor$a*i$y0 T!ere i)
in$ima$e #onne#$ion 3e$ween $!e mind% Prana and )emen0 I
one #on$ro*) $!e )emina* ener-y% $!e mind and Prana are
a*)o #on$ro**ed0 He w!o !a) #on$ro**ed !i) )emina* ener-y
!a) a*)o #on$ro**ed !i) Prana and mind0 He w!o ,ra#$i)e)
Pranayama wi** !ave -ood a,,e$i$e% #!eeru*ne))% !and)ome
i-ure% -ood )$ren-$!% #oura-e% en$!u)ia)m% a !i-! )$andard
o !ea*$!% vi-our and vi$a*i$y and -ood #on#en$ra$ion o
mind0 Pranayama i) 1ui$e )ui$a3*e or $!e We)$erner) a*)o0 A
Yo-i mea)ure) $!e ),an o !i) *ie no$ 3y $!e num3er o
year) 3u$ 3y $!e num3er o !i) 3rea$!)0 You #an $a+e in a
#er$ain amoun$ o ener-y or Prana rom $!e a$mo),!eri# air
a*on- wi$! ea#! 3rea$!0 Vi$a* #a,a#i$y i) $!e #a,a#i$y )!own
3y $!e *ar-e)$ 1uan$i$y o air a man #an in!a*e a$er $!e
dee,e)$ ,o))i3*e e;!a*a$ion0 A man $a+e) i$een 3rea$!) in a
minu$e0 T!e $o$a* num3er o 3rea$!) #ome) $o A6%>?? $ime)
,er day0
Varie$ie) o Pranayama
OBa!ya2a3!yan$ar2)$am3!a2vri$$i2de)aa2+a*a San+!ya3!i!
,a$id$i)!$o deer-!a2)u+)!ma!0P Yo-a Su$ra)DC!a,0 II% Sa0
:? Pranayama i) re-arded *en-$!y or )u3$*e a##ordin- $o i$)
$!ree #om,onen$)% $!e e;$erna*% $!e in$erna* and $!e )$eadyL
$!e re$en$ion ,ro#e))e) are modiied 3y $!e re-u*a$ion) o
),a#e% $ime and num3er0
W!en $!e 3rea$! i) e;,ired% i$ i) Re#!a+a% $!e ir)$ +ind o
Pranayama0 W!en $!e 3rea$! i) drawn in% i$ i) $!e )e#ond%
$ermed Pura+a0 W!en i$ i) )u),ended% i$ i) $!e $!ird +ind%
#a**ed Kum3!a+a0 Kum3!a+a i) re$en$ion o 3rea$!0
Kum3!a+a in#rea)e) $!e ,eriod o *ie0 I$ au-men$) $!e inner
),iri$ua* or#e% vi-our and vi$a*i$y0 I you re$ain $!e 3rea$!
or one minu$e% $!i) one minu$e i) added $o your ),an o *ie0
Yo-in) 3y $a+in- $!e 3rea$! $o $!e Bra!marand!ra a$ $!e $o,
o $!e !ead and +ee,in- i$ $!ere% deea$ $!e "ord o dea$!%
Yama% and #on1uer dea$!0 C!an- Dev *ived or one $!ou)and
and our !undred year) $!rou-! $!e ,ra#$i#e o Kum3!a+a0
Ea#! o $!e)e mo$ion) in Pranayama% viJ0% Re#!a+a% Pura+a
and Kum3!a+a% i) re-u*a$ed 3y ),a#e% $ime and num3er0 By
),a#e i) mean$ $!e in)ide or ou$)ide o $!e 3ody and $!e
,ar$i#u*ar *en-$! or $!e 3read$! and a*)o w!en $!e Prana i)
!e*d in )ome ,ar$i#u*ar ,ar$ o $!e 3ody0 Durin- e;,ira$ion
$!e di)$an#e $o w!i#! 3rea$! i) $!rown ou$)ide varie) in
dieren$ individua*)0 T!e di)$an#e varie) durin- in),ira$ion
a*)o0 T!e *en-$! o $!e 3rea$! varie) in a##ordan#e wi$! $!e
,ervadin- Ta$$va0 T!e *en-$! o $!e 3rea$! i) re),e#$ive*y
6A% 6>% E% C% ? in-er)F 3read$!) a##ordin- $o $!e Ta$$va)D
Pri$!vi% A,a)% TeGa)% Vayu or A+a)a =ear$!% wa$er% ire% air or
e$!er@0 T!i) i) a-ain e;$erna* durin- e;!a*a$ion and in$erna*
durin- in!a*a$ion0 Time i)% $!e $ime o dura$ion o ea#! o
$!e)e% w!i#! i) -enera**y #oun$ed 3y Ma$ra% w!i#!
#orre),ond) $o one )e#ond0 Ma$ra mean) a mea)ure0 By
$ime i) a*)o mean$ !ow *on- $!e Prana )!ou*d 3e i;ed in a
,ar$i#u*ar #en$re or ,ar$0 Num3er reer) $o $!e num3er o
$ime) $!e Pranayama i) ,erormed0 T!e Yo-i# )$uden$ )!ou*d
)*ow*y $a+e $!e num3er o Pranayama) $o ei-!$y a$ one
)i$$in-0 He )!ou*d !ave our )i$$in-) in $!e mornin-%
a$ernoon% evenin- and midni-!$% or a$ 8 a0m0% and )!ou*d
!ave $!u) 7A? Pranayama) in a**0 T!e ee#$ or rui$ o
Pranayama i) 'd-!a$a or awa+enin- o $!e )*ee,in-
Kunda*ini0 T!e #!ie aim o Pranayama i) $o uni$e $!e Prana
wi$! $!e A,ana and $a+e $!e uni$ed Pranayama )*ow*y
u,ward) $oward) $!e !ead0 Kunda*ini i) $!e )our#e or a**
o##u*$ ,ower)0 T!e Pranayama i) *on- or )!or$ a##ordin- $o
$!e ,eriod o $ime% i$ i) ,ra#$i)ed0 Iu)$ a) wa$er% $!rown on a
!o$ ,an )!rive*) u,on a** )ide) a) i$ i) 3ein- dried u,% )o a*)o
air% movin- in or ou$ #ea)e) i$) a#$ion 3y a )$ron- eor$ o
re)$rain$ =Kum3!a+a@ and )$ay) wi$!in0 Va#!a),a$i de)#ri3e)
DOMea)ured 3y 7> Ma$ra)% i) $!e ir)$ a$$em,$ ='d-!a$a@%
w!i#! i) mi*d0 Twi#e $!a$ i) $!e )e#ond% w!i#! i) midd*in-0
T!ri#e $!a$ i) $!e $!ird% w!i#! i) $!e in$en)e0 T!i) i) $!e
Pranayama a) mea)ured 3y num3er0P T!e H,*a#eF o
e;!a*a$ion *ie) wi$!in 6A An-u*a) =in#!e)@ o $!e $i, o no)e0
T!i) i) $o 3e a)#er$ained $!rou-! a ,ie#e o reed or #o$$on0
T!e ,*a#e o in!a*a$ion ran-e) rom $!e !ead down $o $!e
)o*e) o $!e ee$0 T!i) i) $o 3e a)#er$ained $!rou-! a
)en)a$ion )imi*ar $o $!e $ou#! o an an$0 T!e ,*a#e o
Kum3!a+a #on)i)$) o $!e e;$erna* and in$erna* ,*a#e) o
3o$! e;!a*a$ion and in!a*a$ion $a+en $o-e$!er% 3e#au)e $!e
un#$ion) o $!e 3rea$! are #a,a3*e o 3ein- !e*d u, a$ 3o$!
$!e)e ,*a#e)0 T!i) i) $o 3e a)#er$ained $!rou-! $!e a3)en#e
o $!e $wo indi#a$ive) no$ed a3ove% in #onne#$ion wi$!
e;!a*a$ion and in!a*a$ion0 T!e ),e#ii#a$ion o $!e $!ree
+ind) o 3rea$! re-u*a$ion)% 3y a** $!e)e $!reeD$ime% ),a#e
and num3erDi) on*y o,$iona*0 T!ey are no$ $o 3e under)$ood
a) $o 3e ,ra#$i)ed #o**e#$ive*y% or in many Smri$i) we mee$
wi$! ,a))a-e)% w!ere $!e on*y ),e#ii#a$ion men$ioned wi$!
reeren#e $o $!e re-u*a$ion o 3rea$! i) $!a$ o $ime0 T!e
our$! i) re)$rainin- $!e Prana 3y dire#$in- i$ $o e;$erna* or
in$erna* o3Ge#$L OBa!ya3!yan$ara2vi)!aya+)!e,i #!a$ur$!a!P
=Yo-a Su$ra). 66%:?@0 T!e $!ird +ind o Pranayama $!a$ i)
de)#ri3ed in Su$ra :? o $!e Yo-a Su$ra)% i) ,ra#$i)ed on*y
$i** $!e ir)$ 'd-!a$a i) mar+ed0 T!i) our$! Pranayama i)
#arried ur$!er0 I$ #on#ern) wi$! $!e i;in- o $!e Prana in
$!e variou) *o$u)e) =Padma) or C!a+ra)@ and $a+in- i$
)*ow*y% and )*ow*y% )$e, 3y )$e,% and )$a-e 3y )$a-e $o $!e
*a)$ *o$u) in $!e !ead% w!ere ,ere#$ Samad!i $a+e) ,*a#e0
T!i) i) in$erna*0 E;$erna**y i$ $a+e) in$o #on)idera$ion $!e
*en-$! o 3rea$! in a##ordan#e wi$! $!e ,revai*in- Ta$$va0
Prana #an 3e de)#ri3ed ei$!er in)ide or ou$)ide0 By -radua*
ma)$ery over $!e ,re*iminary $!ree +ind) o Pranayama% $!e
our$! +ind #ome) in0 In $!e $!ird +ind o Pranayama $!e
),!ere i) no$ $a+en in$o #on)idera$ion0 T!e )$o,,a-e o $!e
3rea$! o##ur) wi$! one )in-*e eor$ and i) $!en mea)ured 3y
),a#e% $ime and num3er and $!u) 3e#ome) Dir-!a =*on-@
and Su+)!ma =)u3$*e@0 In $!e our$! varie$y% !owever $!e
),!ere) o e;,ira$ion and in),ira$ion are a)#er$ained0 T!e
dieren$ )$a$e) are ma)$ered 3y and 3y0 T!e our$! varie$y
i) no$ ,ra#$i)ed a** a$ on#e 3y a )in-*e eor$ *i+e $!e $!ird
one0 On $!e o$!er !and% i$ rea#!e) dieren$ )$a$e) o
,ere#$ion% a) i$ i) 3ein- done0 A$er one )$a-e i) ma)$ered%
$!e ne;$ )$a-e i) $a+en u, and ,ra#$i)ed0 T!en i$ -oe) in
)u##e))ion0 T!e $!ird i) no$ ,re#eded 3y mea)uremen$) and
i) 3rou-!$ a3ou$ 3y a )in-*e eor$0 T!e our$! i) !owever
,re#eded 3y $!e +now*ed-e o $!e mea)uremen$)% and i)
3rou-!$ a3ou$ 3y mu#! eor$0 T!i) i) $!e on*y dieren#e0
T!e #ondi$ion) o $ime% ),a#e and num3er are a,,*i#a3*e $o
$!i) +ind o Pranayama a*)o0 Par$i#u*ar o##u*$ ,ower)
deve*o, $!em)e*ve) a$ ea#! )$a-e o ,ro-re))0
T!ree Ty,e) o Pranayama
T!ere are $!ree $y,e) o Pranayama% viJ0% Ad!ama%
Mad!yama and '$$ama =inerior% midd*e and )u,erior@0 T!e
Ad!ama Pranayama #on)i)$) o 6A Ma$ra)% Mad!yama
#on)i)$) o AE Ma$ra) and $!e '$$ama o##u,ie) a $ime o 7A
Ma$ra)0 T!i) i) or Pura+a0 T!e ra$io 3e$ween Pura+a%
Kum3!a+a and Re#!a+a i) 6.E.A0 Pura+a i) in!a*a$ion0
Kum3!a+a i) re$en$ion0 Re#!a+a i) e;!a*a$ion0 I you in!a*e
or a ,eriod o 6A Ma$ra) you wi** !ave $o ma+e Kum3!a+a
or a ,eriod o EC Ma$ra)0 T!en $!e $ime or Re#!a+a wi** 3e
AE Ma$ra)0 T!i) i) or Ad!ama Pranayama0 T!e )ame ru*e
wi** a,,*y $o $!e o$!er $wo varie$ie)0 Fir)$% ,ra#$i)e or a
mon$! o Ad!ama Pranayama0 T!en ,ra#$i)e Mad!yama or
$!ree mon$!)0 T!en $a+e u, $!e '$$ama varie$y0 Sa*u$e your
&uru and Sri &ane)a a) )oon a) you )i$ in $!e A)ana0 T!e
$ime or A3!ya)a i) ear*y mornin- E a0m0% 6? a0m0% evenin-
E ,0m0% and ni-!$ 6? ,0m0% or 6A ,0m0 A) you advan#e in
,ra#$i#e you wi** !ave $o do 7A? Pranayama) dai*y0 Sa-ar3!a
Pranayama i) $!a$ Pranayama% w!i#! i) a$$ended wi$!
men$a* Ia,a o any Man$ra% ei$!er &aya$ri or Om0 I$ i) one
!undred $ime) more ,oweru* $!an $!e A-ar3!a Pranayama%
w!i#! i) ,*ain and una$$ended wi$! any Ia,a0 Pranayama
Sidd!i de,end) u,on $!e in$en)i$y o $!e eor$) o $!e
,ra#$i$ioner0 An arden$ en$!u)ia)$i# )$uden$% wi$! Parama
'$)a!a% Sa!a)a and Drid!a$a =Jea*% #!eeru*ne)) and
$ena#i$y@% #an ee#$ Sidd!i =,ere#$ion@ wi$!in )i; mon$!)L
w!i*e a !a,,y2-o2*u#+y ,ra#$i$ioner wi$! Tandri and A*a)ya
=drow)ine)) and *aJine))@ wi** ind no im,rovemen$ even
a$er ei-!$ or $en year)0 P*od on0 Per)evere wi$! ,a$ien#e%
ai$!% #oniden#e% e;,e#$a$ion% in$ere)$ and a$$en$ion0 You
are 3ound $o )u##eed0 Ni* de),erandumDNever de),air0
T!e Vedan$i# Kum3!a+a
Bein- wi$!ou$ any di)$ra#$ion and wi$! a #a*m mind% one
)!ou*d ,ra#$i)e Pranayama0 Bo$! e;,ira$ion and in),ira$ion
)!ou*d 3e )$o,,ed0 T!e ,ra#$i$ioner )!ou*d de,end )o*e*y on
Bra!manL $!a$ i) $!e !i-!e)$ aim o *ie0 T!e -ivin- ou$ o a**
e;$erna* o3Ge#$)% i) )aid $o 3e Re#!a+a0 T!e $a+in- in o $!e
),iri$ua* +now*ed-e o Sa)$ra)% i) )aid $o 3e Pura+a% and $!e
+ee,in- $o one)e* o )u#! +now*ed-e i) )aid $o 3e
Kum3!a+a0 He i) an eman#i,a$ed ,er)on w!o ,ra#$i)e) !i)
C!i$$a $!u)0 T!ere i) no dou3$ a3ou$ i$0 T!rou-! Kum3!a+a
$!e mind )!ou*d a*way) 3e $a+en u, and $!rou-! Kum3!a+a
a*one i$ )!ou*d 3e i**ed u, wi$!in0 I$ i) on*y $!rou-!
Kum3!a+a $!a$ Kum3!a+a )!ou*d 3e irm*y ma)$ered0
Wi$!in i$% i) HParama SivaF0 A$ ir)$ in !i) Bra!ma-ran$!i
$!ere i) ,rodu#ed )oon a !o*e or ,a))a-e0 T!en !avin-
,ier#ed Bra!ma-ran$!i% !e ,ier#e) Vi)!nu-ran$!i% $!en !e
,ier#e) Rudra-ran$!i% $!en $!e Yo-in a$$ain) !i) *i3era$ion
$!rou-! $!e re*i-iou) #eremonie)% ,erormed in variou)
3ir$!)% $!rou-! $!e -ra#e o &uru) and Deva$a) and $!rou-!
$!e ,ra#$i#e o Yo-a0
Pranayama or Nadi2Sudd!i
T!e Vayu #anno$ en$er $!e Nadi) i $!ey are u** o
im,uri$ie)0 T!ereore% ir)$ o a**% $!ey )!ou*d 3e ,uriied and
$!en Pranayama )!ou*d 3e ,ra#$i)ed0 T!e Nadi) are ,uriied
3y $wo ,ro#e))e)% viJ0% Samanu and Nirmanu0 T!e Samanu
i) done 3y a men$a* ,ro#e)) wi$! BiGa Man$ra0 T!e Nirmanu
i) done 3y ,!y)i#a* #*ean)in- or $!e S!a$+arma)0 60 Si$ on
Padma)ana0 Medi$a$e on $!e BiGa+)!ara o Vayu y.U =Yam@
w!i#! i) o )mo+e #o*our0 In!a*e $!rou-! $!e *e$ no)$ri*0
Re,ea$ $!e BiGa+)!ara 6> $ime)0 T!i) i) Pura+a0 Re$ain $!e
3rea$! $i** you re,ea$ $!e BiGa >E $ime)0 T!i) i) Kum3!a+a0
T!en e;!a*e $!rou-! $!e ri-!$ no)$ri* very very )*ow*y $i**
you re,ea$ $!e BiGa+)!ara 7A $ime)0 A0 T!e nave* i) $!e )ea$
o A-ni$a$$va0 Medi$a$e on $!i) A-ni$a$$va0 T!en draw $!e
3rea$! $!rou-! $!e ri-!$ no)$ri* re,ea$in- 6> $ime) $!e A-ni
BiGa rU =Ram@0 Re$ain $!e 3rea$!% $i** you #oun$ $!e BiGa >E
$ime)0 T!en e;!a*e )*ow*y $!rou-! $!e *e$ no)$ri* $i** you
re,ea$ men$a**y $!e BiGa *e$$er 7A $ime)0 70 Fi; $!e -aJe a$
$!e $i, o $!e no)e0 In!a*e $!rou-! $!e *e$ no)$ri* re,ea$in-
$!e BiGa YU =T!am@ 6> $ime)0 Re$ain $!e 3rea$! $i** you
re,ea$ $!e BiGa =T!am@ >E $ime)0 Now ima-ine $!a$ $!e
ne#$ar $!a$ *ow) rom $!e moon% run) $!rou-! a** $!e
ve))e*) o $!e 3ody and ,uriie) $!em0 T!en e;!a*e )*ow*y
$!rou-! ri-!$ no)$ri* $i** you re,ea$ $!e Pri$!vi BiGa *.U ="am@
7A $ime)0 T!e Nadi) are ,uriied ni#e*y 3y $!e ,ra#$i#e o $!e
a3ove $!ree +ind) o Pranayama 3y )i$$in- irm*y in your
u)ua* ,o)$ure0
Man$ra Durin- Pranayama
T!e Man$ra or re,e$i$ion durin- $!e ,ra#$i#e o Pranayama
i) *aid down in $!e I)vara &i$a. OW!en $!e a),iran$ !o*din-
!i) 3rea$! re,ea$) $!e &aya$ri $!ri#e% $o-e$!er wi$! even
Vya!ri$i) in $!e 3e-innin-% $!e Sira) a$ $!e end and $!e
Pranava% one a$ 3o$! end) o i$% $!i) i)% w!a$ i) #a**ed $!e
re-u*a$ion o 3rea$!0P Yo-i YaGnava*+ya% on $!e o$!er !and%
de#*are) $!u). OT!e u,ward 3rea$! and $!e downward
3rea$!% !avin- 3een re)$rained% re-u*a$ion o 3rea$! i) $o 3e
,ra#$i)ed 3y mean) o $!e Pranava =R@ wi$! due re-ard $o $!e
uni$ o mea)ure o $!e Man$ra0 T!i) re,e$i$ion o $!e Pranava
a*one% i) mean$ or $!e Parama!am)a Sannya)in)0 I$ !a)
3een de#*ared in $!e Smri$i)% $!a$ ordinary #on$em,*a$ion i)
$o 3e ,ra#$i)ed% $!rou-! $!e in!a*a$ion and o$!er )$a-e) o
3rea$!2re-u*a$ion a$ oneF) nave*% !ear$ and ore!ead% wi$!
reeren#e $o $!e orm) o Bra!ma% Vi)!nu and Siva
re),e#$ive*y0 For $!e Parama!am)a !owever% $!e on*y o3Ge#$
o #on$em,*a$ion !a) 3een de#*ared $o 3e Bra!man0 OT!e
)e*2#on$ro**ed a)#e$i# i) $o #on$em,*a$e u,on $!e )u,reme
Bra!man% 3y mean) o $!e Pranava%P de#*are) $!e Sru$i0
E;er#i)e No0 6
Si$ on Padma)ana0 C*o)e your eye)0 Con#en$ra$e on Tri+u$i
=$!e ),a#e 3e$ween $!e $wo eye23row)@0 C*o)e $!e ri-!$
no)$ri* wi$! your ri-!$ $!um30 In!a*e )*ow*y $!rou-! $!e *e$
no)$ri* a) *on- a) you #an do i$ wi$! #omor$0 T!en e;!a*e
very very )*ow*y $!rou-! $!e )ame no)$ri*0 Do $we*ve $ime)0
T!i) i) one round0 T!en in!a*e $!rou-! $!e ri-!$ no)$ri* 3y
#*o)in- $!e *e$ no)$ri* wi$! your ri-!$ rin- and *i$$*e in-er)
and e;!a*e very )*ow*y $!rou-! $!e )ame no)$ri*0 Do $we*ve
$ime)0 T!i) i) one round0 Do no$ ma+e any )ound durin-
in!a*a$ion and e;!a*a$ion0 Re,ea$ your I)!$a Man$ra durin-
$!e ,ra#$i#e0 In $!e )e#ond wee+ o ,ra#$i#e% do $wo round)%
in $!e $!ird wee+% $!ree round)0 Ta+e re)$ or $wo minu$e)
w!en one round i) over0 I you $a+e a ew norma* 3rea$!)%
w!en one round i) over% $!a$ wi** -ive you )ui#ien$ re)$ and
you wi** 3e re)! or $!e ne;$ round0 T!ere i) no Kum3!a+a
in $!i) e;er#i)e0 You #an in#rea)e $!e num3er o round)
a##ordin- $o your )$ren-$! and #a,a#i$y0
E;er#i)e No0 A
In!a*e $!rou-! 3o$! $!e no)$ri*) )*ow*y and -en$*y0 Do no$
re$ain $!e 3rea$!0 T!en e;!a*e )*ow*y0 Do 6A $ime)0 T!i) wi**
#on)$i$u$e one round0 You #an do A or 7 round) a##ordin- $o
your #a,a#i$y and )$ren-$! and $ime a$ your di),o)a*0
E;er#i)e No0 7
Si$ on your A)ana0 C*o)e $!e ri-!$ no)$ri* wi$! your ri-!$
$!um30 T!en in!a*e )*ow*y $!rou-! your *e$ no)$ri*0 C*o)e
$!e *e$ no)$ri* wi$! your ri-!$ rin- and *i$$*e in-er) and o,en
$!e ri-!$ no)$ri* 3y removin- $!e ri-!$ $!um30 E;!a*e very
)*ow*y $!rou-! $!e ri-!$ no)$ri*0 T!en draw $!e air $!rou-!
$!e ri-!$ no)$ri* a) *on- a) you #an do i$ wi$! #omor$ and
e;!a*e $!rou-! $!e *e$ no)$ri* 3y removin- $!e ri-!$ rin- and
*i$$*e in-er)0 T!ere i) no Kum3!a+a in $!i) Pranayama0
Re,ea$ $!e ,ro#e)) 6A $ime)0 T!i) wi** #on)$i$u$e one round0
E;er#i)e No0 E
Medi$a$e $!a$ $!e )in-*e *e$$er% $!e Su,reme *i-!$DPranava
or OMDi) $!e ori-in or )our#e o $!e $!ree *e$$er) A% ' and
M0 In!a*e $!e air $!rou-! Ida or *e$ no)$ri* or $!e ),a#e o
6> Ma$ra) =)e#ond)@% medi$a$e on $!e *e$$er HAF durin- $!a$
$imeL re$ain $!e air or $!e ),a#e o >E Ma$ra)% medi$a$e on
$!e *e$$er H'F durin- $!e $imeL e;!a*e $!rou-! $!e ri-!$
no)$ri* or $!e ),a#e o 7A Ma$ra) and medi$a$e on $!e *e$$er
HMF durin- $!a$ $ime0 Pra#$i)e $!i) a-ain and a-ain in $!e
a3ove order0 Be-in wi$! A or 7 $ime) and -radua**y in#rea)e
$!e num3er $o A? or 7? $ime) a##ordin- $o your #a,a#i$y and
)$ren-$!0 To 3e-in wi$!% +ee, $!e ra$io 6.E.A0 &radua**y
in#rea)e $!e ra$io $o 6>.>E.7A0
Dee, Brea$!in- E;er#i)e
Ea#! dee, 3rea$!in- #on)i)$) o a very u** in!a*a$ion%
$!rou-! $!e no)e and a dee,% )$eady e;!a*a$ion a*)o%
$!rou-! $!e no)e0 In!a*e )*ow*y a) mu#! a) you #an do0
E;!a*e )*ow*y a) mu#! a) you #an do0 Durin- in!a*a$ion%
o3)erve $!e o**owin- ru*e). 60 S$and u,0 P*a#e $!e !and) on
$!e !i,)% $!e e*3ow) wi** 3e ou$ and no$ or#ed 3a#+ward0
S$and a$ ea)e0 A0 "en-$!en $!e #!e)$ )$rai-!$ u,ward)0
Pre)) $!e !i, 3one) wi$! $!e !and) in downward dire#$ion0 A
va#uum wi** 3e ormed 3y $!i) a#$ and $!e air wi** ru)! in o
i$) own a##ord0 70 Kee, $!e no)$ri*) wide o,en0 Do no$ u)e
$!e no)e a) a )u#$ion ,um,0 I$ )!ou*d )erve a) a ,a))ive
,a))a-e or 3o$! $!e in!a*ed and $!e e;!a*ed air0 Do no$
ma+e any )ound w!en you in!a*e and e;!a*e0 Remem3er
$!a$ #orre#$ 3rea$!in- i) noi)e*e))0 E0 S$re$#! $!e w!o*e
u,,er ,ar$ o $!e $run+0 :0 Do no$ ar#! $!e u,,er #!e)$ in$o
a #ram,ed ,o)i$ion0 Kee, $!e a3domen na$ura**y re*a;ed0 >0
Do no$ 3end $!e !ead ar 3a#+ward)0 Do no$ draw $!e
a3domen inward)0 Do no$ or#e $!e )!ou*der) 3a#+0 "i$ $!e
)!ou*der) u,0 Durin- $!e e;!a*a$ion o3)erve $!e o**owin-
ru*e) #areu**y. 60 A**ow $!e ri3) and $!e w!o*e u,,er ,ar$ o
$!e $run+ $o )in+ down -radua**y0 A0 Draw $!e *ower ri3) and
a3domen u,ward)D)*ow*y0
70 Do no$ 3end $!e 3ody $oo mu#! orward0 Ar#!in- o $!e
#!e)$ )!ou*d 3e avoided0 Kee, $!e !ead% ne#+ and $run+ in a
)$rai-!$ *ine0 Con$ra#$ $!e #!e)$0 Do no$ 3rea$!e $!e air ou$
$!rou-! $!e mou$!0 E;!a*e very% very )*ow*y wi$!ou$
,rodu#in- any noi)e0 E0 E;,ira$ion )im,*y $a+e) ,*a#e 3y
re*a;in- $!e in),ira$ory mu)#*e)0 T!e #!e)$ a**) down 3y i$)
own wei-!$ and e;,e*) $!e air ou$ $!rou-! $!e no)e0 :0 In
$!e 3e-innin-% do no$ re$ain $!e 3rea$! a$er in!a*a$ion0
W!en $!e ,ro#e)) o in!a*a$ion i) over 3e-in e;!a*a$ion a$
on#e0 W!en you !ave )ui#ien$*y advan#ed in your ,ra#$i#e%
you #an )*ow*y re$ain $!e 3rea$! rom ive )e#ond) $o one
minu$e a##ordin- $o your #a,a#i$y0 >0 W!en one round o
$!ree dee, 3rea$!in-) i) over% you #an $a+e a *i$$*e re)$%
HRe),ira$ory ,au)eFD3y $a+in- a ew norma* 3rea$!)0 T!en
)$ar$ $!e )e#ond round0 Durin- $!e ,au)e% )$and )$i** in a
#omor$a3*e ,o)i$ion wi$! !and) on !i,)0 T!e num3er o
round) #an 3e i;ed a##ordin- $o $!e #a,a#i$y o $!e
,ra#$i$ioner0 Do 7 or E round) and in#rea)e one round every
wee+0 Dee, 3rea$!in- i) on*y a varie$y o Pranayama0
Ka,a*a3!a$i
HKa,a*aF i) a San)+ri$ wordL i$ mean) )+u**0 HB!a$iF mean) $o
)!ine0 T!e $erm HKa,a*a3!a$iF mean) an e;er#i)e $!a$ ma+e)
$!e )+u** )!ine0 T!i) Kriya #*ean)e) $!e )+u**0 So $!i) i) $a+en
a) one o $!e S!a$2Karma) =)i; #*ean)in- ,ro#e))e) in Ha$!a
Yo-a@0 Si$ on Padma)ana0 Kee, $!e !and) on +nee)0 C*o)e
$!e eye)0 Perorm Pura+a and Re#!a+a ra,id*y0 T!i) )!ou*d
3e ,ra#$i)ed vi-orou)*y0 One wi** -e$ ,er),ira$ion ,rou)e*y0
T!i) i) a -ood orm o e;er#i)e0 T!o)e w!o are we**2ver)ed
in Ka,a*a3!a$i% #an do B!a)$ri+a very ea)i*y0 T!ere i) no
Kum3!a+a in $!i) Pranayama0 Re#!a+a ,*ay) a ,rominen$
,ar$0 Pura+a i) mi*d% )*ow and *on- =Dir-!a@0 Bu$ $!e
Re#!a+a )!ou*d 3e done 1ui#+*y and or#i3*y 3y #on$ra#$in-
$!e a3domina* mu)#*e) wi$! a 3a#+ward ,u)!0 W!en you do
Pura+a% re*ea)e $!e a3domina* mu)#*e)0 Some ,eo,*e
na$ura**y ma+e a #urve o $!e ),ine and 3end $!eir !ead)
a*)o0 T!i) i) no$ de)ira3*e0 T!e !ead and $!e $run+ )!ou*d 3e
ere#$0 Sudden e;,u*)ion) o 3rea$! o**ow one ano$!er a) in
B!a)$ri+a0 To )$ar$ wi$!% you #an !ave one e;,u*)ion ,er
)e#ond0 &radua**y you #an !ave $wo e;,u*)ion) ,er )e#ond0
To 3e-in wi$! do one round in $!e mornin- #on)i)$in- o 6?
e;,u*)ion) on*y0 In $!e )e#ond wee+% do one round in $!e
evenin-0 In $!e $!ird wee+% do $wo round) in $!e mornin-
and $wo round) in $!e evenin-0 T!u) every wee+% -radua**y
and #au$iou)*y in#rea)e 6? e;,u*)ion) $o ea#! round $i** you
-e$ 6A? e;,u*)ion) or ea#! round0 I$ #*ean)e) $!e
re),ira$ory )y)$em and $!e na)a* ,a))a-e)0 I$ remove) $!e
),a)m in 3ron#!ia* $u3e)0 Con)e1uen$*y% A)$!ma i) re*ieved
and a*)o #ured in #our)e o $ime0 T!e a,i#e) o $!e *un-) -e$
,ro,er o;y-ena$ion0 T!ere3y $!ey #anno$ aord avoura3*e
nidu) =3reedin- -round)@ or $u3er#*e 3a#i**i0 Con)um,$ion i)
#ured 3y $!i) ,ra#$i#e0 "un-) are #on)idera3*y deve*o,ed0
Car3on dio;ide i) e*imina$ed in a *ar-e )#a*e0 Im,uri$ie) o
$!e 3*ood are $!rown ou$0 Ti))ue) and #e**) a3)or3 a *ar-e
1uan$i$y o o;y-en0 T!e ,ra#$i$ioner +ee,) u, -ood !ea*$!0
Hear$ un#$ion) ,ro,er*y0 T!e #ir#u*a$ory and re),ira$ory
)y)$em) are $oned $o a #on)idera3*e de-ree0
T!e E;$erna* Kum3!a+a =Ba!ya@
Draw $!e air $!rou-! $!e *e$ no)$ri* $i** you #oun$ 7 OM)L
$!row i$ ou$ $!rou-! $!e ri-!$ no)$ri* immedia$e*y wi$!ou$
re$ainin- i$ #oun$in- > OM)0 S$o, i$ ou$)ide $i** you #oun$ 6A
OM)0 T!en draw $!e 3rea$! $!rou-! $!e ri-!$L e;!a*e i$
$!rou-! $!e *e$ and )$o, i$ ou$)ide a) 3eore% u)in- $!e
)ame uni$) o OM or in!a*a$ion% e;!a*a$ion and re$en$ion0
Do )i; $ime) in $!e mornin- and )i; $ime) in $!e evenin-0
&radua**y in#rea)e $!e num3er o round) and $!e $ime o
Kum3!a+a0 Do no$ )$rain or a$i-ue your)e*0
Ea)y Comor$a3*e Pranayama =Su+!a Purva+a@
Si$ on Padma)ana or Sidd!a)ana in your medi$a$ion room%
3eore $!e ,i#$ure o your I)!$a Deva$a =-uidin- dei$y@0
C*o)e $!e ri-!$ no)$ri* wi$! $!e ri-!$ $!um30 Draw in $!e air
very% very )*ow*y $!rou-! $!e *e$ no)$ri*0 T!en #*o)e $!e *e$
no)$ri* a*)o wi$! *i$$*e and rin- in-er) o $!e ri-!$ !and0
Re$ain $!e air a) *on- a) you #an #omor$a3*y do0 T!en
e;!a*e very% very )*ow*y $!rou-! $!e no)$ri* a$er removin-
$!e $!um30 Now !a* $!e ,ro#e)) i) over0 T!en draw air
$!rou-! $!e ri-!$ no)$ri*0 Re$ain $!e air a) 3eore and e;!a*e
i$ very% very )*ow*y $!rou-! $!e *e$ no)$ri*0 A** $!e)e )i;
,ro#e))e) #on)$i$u$e one Pranayama0 Do A? in $!e mornin-
and A? in $!e evenin-0 &radua**y in#rea)e $!e num3er0 Have
a B!ava =men$a* a$$i$ude@ $!a$ a** $!e Daivi Sam,a$ =divine
1ua*i$ie)@% e0-0% mer#y% *ove% or-ivene))% San$i% Goy% e$#0% are
en$erin- in$o your )y)$em a*on- wi$! $!e in),ired air and a**
A)uri Sam,a$ =devi*i)! 1ua*i$ie)@ )u#! a) *u)$% an-er% -reed%
e$#0% are 3ein- $!rown ou$ Q a*on- wi$! $!e e;,ired air0
Re,ea$ OM or &aya$ri men$a**y durin- Pura+a% Kum3!a+a
and Re#!a+a0 Hard2wor+in- Sad!a+a) #an do 7A?
Kum3!a+a) dai*y in our )i$$in-) a$ $!e ra$e o C? in ea#!
)i$$in-0 T!i) Pranayama remove) a** di)ea)e)% ,uriie) $!e
Nadi)% )$eadie) $!e mind in #on#en$ra$ion% im,rove)
di-e)$ion% in#rea)e) $!e di-e)$ive ire and a,,e$i$e% !e*,) $o
main$ain Bra!ma#!arya and awa+en) $!e Kunda*ini $!a$ i)
)*ee,in- a$ $!e Mu*ad!ara C!a+ra0 Purii#a$ion o Nadi) wi**
)e$ in ra,id*y0 You wi** !ave *evi$a$ion =ri)in- a3ove $!e
-round@ a*)o0
Pranayama or Awa+enin- Kunda*ini
W!en you ,ra#$i)e $!e o**owin-% #on#en$ra$e on $!e
Mu*ad!ara C!a+ra a$ $!e 3a)e o $!e ),ina* #o*umn% w!i#! i)
$rian-u*ar in orm and w!i#! i) $!e )ea$ o $!e Kunda*ini
Sa+$i0 C*o)e $!e ri-!$ no)$ri* wi$! your i-!$ $!um30 In!a*e
$!rou-! $!e *e$ no)$ri* $i** you #oun$ 7 OM) )*ow*y0 Ima-ine
$!a$ you are drawin- $!e Prana wi$! $!e a$mo),!eri# air0
T!en #*o)e $!e *e$ no)$ri* wi$! your *i$$*e and rin- in-er) o
$!e ri-!$ !and0 T!en re$ain $!e 3rea$! or 6A OM)0 Send $!e
#urren$ down $!e ),ina* #o*umn )$rai-!$ in$o $!e $rian-u*ar
*o$u)% $!e Mu*ad!ara C!a+ra0 Ima-ine $!a$ $!e nerve2#urren$
i) )$ri+in- a-ain)$ $!e *o$u) and awa+enin- $!e Kunda*ini0
T!en )*ow*y e;!a*e $!rou-! $!e ri-!$ no)$ri* #oun$in- > OM)0
Re,ea$ $!e ,ro#e)) rom $!e ri-!$ no)$ri* a) )$a$ed a3ove%
u)in- $!e )ame uni$)% and !avin- $!e )ame ima-ina$ion and
ee*in-0 T!i) Pranayama wi** awa+en $!e Kunda*ini 1ui#+*y0
Do i$ 7 $ime) in $!e mornin- and 7 $ime) in $!e evenin-0
In#rea)e $!e num3er
Q
Variou) Man$ra) and $!eir 3enei$) are de)#ri3ed in my 3oo+
OIa,a Yo-aP and $ime -radua**y and #au$iou)*y a##ordin- $o
your )$ren-$! and #a,a#i$y0 In $!i) Pranayama%
#on#en$ra$ion on $!e Mu*ad!ara C!a+ra i) $!e im,or$an$
$!in-0 Kunda*ini wi** 3e awa+ened 1ui#+*y i $!e de-ree o
#on#en$ra$ion i) in$en)e and i $!e Pranayama i) ,ra#$i)ed
re-u*ar*y0
Pranayama Durin- Medi$a$ion
I you do #on#en$ra$ion and medi$a$ion% Pranayama% #ome)
3y i$)e*0 T!e 3rea$! 3e#ome) )*ower and )*ower0 We wi**
,ra#$i)e $!i) Pranayama dai*y un#on)#iou)*y0 W!en you are
readin- a )en)a$iona* )$ory3oo+ or w!en you are )o*vin- a
ma$!ema$i#a* ,ro3*em% your mind i) rea**y very mu#!
a3)or3ed in $!e )u3Ge#$2ma$$er0 I you #*o)e*y wa$#! your
3rea$! on $!e)e o##a)ion)% you wi** ind $!a$ $!e 3rea$! !a)
3e#ome very very )*ow0 W!en you )ee a $ra-i#a* )$ory 3ein-
ena#$ed in $!e $!ea$er or a i*m2)!ow% w!en you !ear a very
)ad )$ri+in- new) or )ome -*ad $idin-)% w!en you )!ed $ear)
ei$!er o Goy or )orrow% or 3ur)$ in$o *au-!$er% $!e 3rea$! i)
)*a#+enedDPranayama #ome) 3y i$)e*0 In $!o)e Yo-i#
)$uden$) w!o ,ra#$i)e Sir)!a)ana% Pranayama #ome) 3y
i$)e*0 I$ i) o3viou) rom $!e)e e;am,*e) $!a$ w!en $!e mind
i) dee,*y #on#en$ra$ed on any )u3Ge#$% $!e re),ira$ion )*ow)
down or )$o,)0 Pranayama i) 3ein- done au$oma$i#a**y0 Mind
and Prana are in$ima$e*y #onne#$ed0 I you $urn your
a$$en$ion $o wa$#! $!e 3rea$! on $!o)e o##a)ion)% i$ wi**
re-ain i$) norma* )$a$e0 Pranayama #ome) 3y i$)e* $o $!o)e
w!o are dee,*y a3)or3ed in doin- Ia,a% D!yana or Bra!ma2
Vi#!ara =en1uiry o A$man@0 Prana% mind and Virya =)emina*
ener-y@ are under one Sam3and!a =#onne#$ion@0 I you #an
#on$ro* $!e mind% Prana and Virya are #on$ro**ed 3y
$!em)e*ve)0 I you #an #on$ro* Prana% mind and Virya are
#on$ro**ed 3y $!em)e*ve)0 I you #on$ro* $!e Virya 3y
remainin- a) an A+!anda Bra!ma#!ari wi$!ou$ emi))ion o
even a )in-*e dro, o )emen or 6A year)% mind and Prana
are #on$ro**ed 3y $!em)e*ve)0 Iu)$ a) $!ere i) #onne#$ion
3e$ween wind and ire =*i-!$@% )o a*)o $!ere i) #onne#$ion
3e$ween Prana and mind0 Wind an) $!e ire0 Prana a*)o an)
$!e mind0 I $!ere i) no wind% ire or *i-!$ -e$) )$eady0 Ha$!a
Yo-in) a,,roa#! Bra!man 3y #on$ro**in- Prana0 RaGa Yo-in)
a,,roa#! Bra!man 3y #on$ro**in- mind0 In $!i) Pranayama
you need no$ #*o)e $!e no)$ri*)0 Sim,*y #*o)e $!e eye) i you
,ra#$i)e i$ in a )i$$in- ,o)$ure0 For-e$ $!e 3ody and
#on#en$ra$e0 I you ,ra#$i)e $!i) durin- wa*+in-% Gu)$ ee*
minu$e*y $!e movemen$ o $!e air $!a$ i) in!a*ed and
e;!a*ed0
Pranayama W!i*e Wa*+in-
Wa*+ wi$! !ead u,% )!ou*der) 3a#+ and wi$! #!e)$
e;,anded0 In!a*e )*ow*y $!rou-! 3o$! no)$ri*) #oun$in- OM
men$a**y 7 $ime)% one #oun$ or ea#! )$e,0 T!en re$ain $!e
3rea$! $i** you #oun$ 6A OM)0 T!en e;!a*e )*ow*y $!rou-!
3o$! no)$ri*) $i** you #oun$ > OM)0 Ta+e $!e re),ira$ory
,au)e or re)$ a$er one Pranayama #oun$in- 6A OM)0 I you
ind i$ dii#u*$ $o #oun$ OM wi$! ea#! )$e,% #oun$ OM wi$!ou$
!avin- any #on#ern wi$! $!e )$e,)0 Ka,a*a3!a$i #an a*)o 3e
done durin- wa*+in-0 T!o)e w!o are very 3u)y #an ,ra#$i)e
$!e a3ove Pranayama durin- $!eir mornin- and evenin-
wa*+)0 I$ i) *i+e +i**in- $wo 3ird) wi$! one )$one0 You wi** ind
i$ very ,*ea)an$ $o ,ra#$i)e Pranayama w!i*e wa*+in- in an
o,en ,*a#e% w!en de*i-!$u* -en$*e 3reeJe i) 3*owin-0 You
wi** 3e invi-ora$ed and innerva$ed 1ui#+*y $o a #on)idera3*e
de-ree0 Pra#$i)e% ee* and rea*i)e $!e mar+ed% 3enei#ia*
in*uen#e o $!i) +ind o Pranayama0 T!o)e w!o wa*+ 3ri)+*y%
re,ea$in- OM men$a**y or ver3a**y do ,ra#$i)e na$ura*
Pranayama wi$!ou$ any eor$0
Pranayama in Sava)ana
"ie down on $!e 3a#+% 1uie$ a$ ea)e% over a 3*an+e$0 Kee,
$!e !and) on $!e -round 3y $!e )ide and *e-) )$rai-!$0 T!e
!ee*) )!ou*d 3e +e,$ $o-e$!er% 3u$ $!e $oe) #an remain a
*i$$*e a,ar$0 Re*a; a** $!e mu)#*e) and $!e nerve)0 T!o)e w!o
are very wea+% #an ,ra#$i)e Pranayama in $!i) ,o)e w!i*e
*yin- on $!e -round or on a 3ed)$ead0 Draw $!e 3rea$!
)*ow*y wi$!ou$ ma+in- any noi)e% $!rou-! 3o$! no)$ri*)0
Re$ain $!e 3rea$! a) *on- a) you #an do i$ wi$! #omor$0
T!en e;!a*e )*ow*y $!rou-! 3o$! no)$ri*)0 Re,ea$ $!e ,ro#e))
6A $ime) in $!e mornin- and 6A $ime) in $!e evenin-0 C!an$
OM men$a**y durin- $!e ,ra#$i#e0 I you *i+e you #an ,ra#$i)e
$!e Hea)y #omor$a3*e ,o)$ureF a*)o0 T!i) i) a #om3ined
e;er#i)e o A)ana% Pranayama% medi$a$ion and re)$0 I$ -ive)
re)$ no$ on*y $o $!e 3ody 3u$ a*)o or $!e mind0 I$ -ive)
re*ie% #omor$ and ea)e0 T!i) i) very )ui$a3*e or a-ed
,eo,*e0
R!y$!mi#a* Brea$!in-
T!e 3rea$!in- in men and women i) very irre-u*ar0 In
e;!a*a$ion $!e Prana -oe) ou$ 6> di-i$) and in in!a*a$ion
on*y 6A di-i$)% $!u) *o)in- E di-i$)0 Bu$ i you in!a*e or 6>
di-i$) a) in e;!a*a$ion $!en you wi** !ave r!y$!mi#a*
3rea$!in-0 T!en $!e ,ower Kunda*ini wi** 3e rou)ed0 By $!e
,ra#$i#e o r!y$!mi#a* 3rea$!in- you wi** enGoy rea* -ood
re)$0 You #an #on$ro* $!e re),ira$ory #en$re $!a$ i) )i$ua$ed
in medu**a o3*on-a$a and o$!er nerve) a*)o% 3e#au)e $!e
#en$re o re),ira$ion !a) a )or$ o #on$ro**in- ee#$ on o$!er
nerve)0 He w!o !a) #a*m nerve)% !a) a #a*m mind a*)o0 I
$!e uni$) o e;!a*a$ion and in!a*a$ion are $!e )ame% you wi**
!ave r!y$!mi#a* 3rea$!in-0 I you in!a*e $i** you #oun$ >
OM)% e;!a*e a*)o $i** you #oun$ > OM)0 T!i) i) 3rea$!in- in
and ou$ in a mea)ured manner0 T!i) wi** !armoni)e $!e
w!o*e )y)$em0 T!i) wi** !armoni)e $!e ,!y)i#a* 3ody% mind%
Indriya) and wi** )oo$!e $!e $ired nerve)0 You wi** e;,erien#e
u** re,o)e and #a*mne))0 A** $!e 3u33*in- emo$ion) wi**
)u3)ide and $!e )ur-in- im,u*)e) wi** #a*m down0 T!ere i)
ano$!er varie$y o modii#a$ion o r!y$!mi# 3rea$!in-0 In!a*e
)*ow*y $!rou-! 3o$! no)$ri*) or E OM)L re$ain $!e 3rea$! or
C OM) =in$erna* Kum3!a+a@L e;!a*e )*ow*y $!rou-! 3o$!
no)$ri*) or E OM)L and re$ain $!e 3rea$! ou$)ide =e;$erna*
Kum3!a+a@ or C OM)0 Re,ea$ $!e a3ove ,ro#e)) a num3er
o $ime) a##ordin- $o your )$ren-$! and #a,a#i$y0 You #an
-radua**y in#rea)e $!e dura$ion o in!a*a$ion and e;!a*a$ion
a$er )ome ,ra#$i#e o C OM) and $!e ,eriod 3e$ween
3rea$!) $o 6> OM)0 Bu$ never $ry $o in#rea)e $!e dura$ion
un$i* you are )ure $!a$ you !ave ,ower and )$ren-$! $o do
)o0 You mu)$ e;,erien#e Goy and ,*ea)ure in doin- $!e )ame0
You )!ou*d no$ ee* any undue )$rain0 Pay #on)idera3*e
a$$en$ion $o +ee, u, $!e r!y$!m0 Remem3er $!a$ $!e r!y$!m
i) more im,or$an$ $!an $!e *en-$! o 3rea$!0 You mu)$ ee*
$!e r!y$!m $!rou-!ou$ your w!o*e 3ody0 Pra#$i#e wi** ma+e
you ,ere#$0 Pa$ien#e and ,er)everan#e are needed0
Surya B!eda
Surya B!eda
Si$ on Padma)ana or Sidd!a)ana0 C*o)e $!e eye)0 Kee, $!e
*e$ no)$ri* #*o)ed wi$! your ri-!$ rin- and *i$$*e in-er)0
S*ow*y in!a*e wi$!ou$ ma+in- any )ound a) *on- a) you #an
do i$ #omor$a3*y $!rou-! $!e ri-!$ no)$ri*0 T!en #*o)e $!e
ri-!$ no)$ri* wi$! your ri-!$ $!um3 and re$ain $!e 3rea$!
irm*y ,re))in- $!e #!in a-ain)$ $!e #!e)$ =Ia*and!ara
Band!a@0 Ho*d on $!e 3rea$! $i** ,er),ira$ion ooJe) rom $!e
$i,) o $!e nai*) and roo$) o $!e !air) =!air o**i#*e)@0 T!i)
,oin$ #anno$ 3e rea#!ed a$ $!e very ou$)ide0 You wi** !ave $o
in#rea)e $!e ,eriod o Kum3!a+a -radua**y0 T!i) i) $!e *imi$
o $!e ),!ere o ,ra#$i#e o Surya B!eda Kum3!a+a0 T!en
e;!a*e very )*ow*y wi$!ou$ ma+in- any )ound $!rou-! $!e
*e$ no)$ri* 3y #*o)in- $!e ri-!$ no)$ri* wi$! $!e $!um30
Re,ea$ OM men$a**y wi$! B!ava and meanin- durin-
in!a*a$ion% re$en$ion and e;!a*a$ion0 E;!a*e a$er ,uriyin-
$!e )+u** 3y or#in- $!e 3rea$! u,0 T!i) Pranayama )!ou*d
a-ain and a-ain 3e ,erormed% a) i$ ,uriie) $!e 3rain and
de)$roy) $!e in$e)$ina* worm) and di)ea)e) ari)in- rom
e;#e)) o wind =Vayu@0 T!i) remove) $!e our +ind) o evi*)
#au)ed 3y Vayu and #ure) Va$a or r!euma$i)m0 I$ #ure)
r!ini$i)% #e,!a*a*-ia and variou) )or$) o neura*-ia0 T!e
worm) $!a$ are ound in $!e ron$a* )inu)e) are removed0 I$
de)$roy) de#ay and dea$!% awa+en) Kunda*ini Sa+$i and
in#rea)e) $!e 3odi*y ire0
'GGayi
'GGayi
Si$ in Padma)ana or Sidd!a)ana0 C*o)e $!e mou$!0 In!a*e
)*ow*y $!rou-! 3o$! $!e no)$ri*) in a )moo$!% uniorm
manner $i** $!e 3rea$! i**) $!e ),a#e rom $!e $!roa$ $o $!e
!ear$0 Re$ain $!e 3rea$! a) *on- a) you #an do i$ #omor$a3*y
and $!en e;!a*e )*ow*y $!rou-! $!e *e$ no)$ri* 3y #*o)in- $!e
ri-!$ no)$ri* wi$! your ri-!$ $!um30 E;,and $!e #!e)$ w!en
you in!a*e0 Durin- in!a*a$ion a ,e#u*iar )ound i) ,rodu#ed
owin- $o $!e ,ar$ia* #*o)in- o -*o$$i)0 T!e )ound ,rodu#ed
durin- in!a*a$ion )!ou*d 3e o a mi*d and uniorm ,i$#!0 I$
)!ou*d 3e #on$inuou) a*)o0 T!i) Kum3!a+a may 3e ,ra#$i)ed
even w!en wa*+in- or )$andin-0 In)$ead o e;!a*in- $!rou-!
$!e *e$ no)$ri*% you #an e;!a*e )*ow*y $!rou-! 3o$! no)$ri*)0
T!i) remove) $!e !ea$ in $!e !ead0 T!e ,ra#$i$ioner 3e#ome)
very 3eau$iu*0 T!e -a)$ri# ire i) in#rea)ed0 I$ remove) a**
$!e evi*) ari)in- in $!e 3ody and $!e D!a$u) and #ure)
Ia*odara =dro,)y o $!e 3e**y or a)#i$e)@0 I$ remove) ,!*e-m
in $!e $!roa$% A)$!ma% #on)um,$ion and a** )or$) o
,u*monary di)ea)e) are #ured0 A** di)ea)e) $!a$ ari)e rom
dei#ien$ in!a*a$ion o o;y-en% and di)ea)e) o $!e !ear$ are
#ured0 A** wor+) are a##om,*i)!ed 3y 'GGayi Pranayama0 T!e
,ra#$i$ioner i) never a$$a#+ed 3y di)ea)e) o ,!*e-m% nerve)%
dy),e,)ia% dy)en$ery% en*ar-ed ),*een% #on)um,$ion% #ou-!
or ever0 Perorm 'GGayi $o de)$roy de#ay and dea$!0
Si$+ari
Si$+ari
Fo*d $!e $on-ue )o $!a$ $!e $i, o $!e $on-ue mi-!$ $ou#! $!e
u,,er ,a*a$e and draw $!e air $!rou-! $!e mou$! wi$! a
!i))in- )ound C C C C =or Si% Si% Si% Si@0 T!en re$ain $!e
3rea$! a) *on- a) you #an wi$!ou$ $!e ee*in- o )uo#a$ion
and $!en e;!a*e )*ow*y $!rou-! 3o$! no)$ri*)0 You #an +ee,
$!e $wo row) o $ee$! in #on$a#$ and $!en in!a*e $!e air
$!rou-! $!e mou$! a) 3eore0 T!e ,ra#$i#e en!an#e) $!e
3eau$y o $!e ,ra#$i$ioner and vi-our o !i) 3ody0 I$ remove)
!un-er% $!ir)$% indo*en#e and )*ee,0 Hi) )$ren-$! wi** 3e Gu)$
*i+e $!a$ o Indra0 He 3e#ome) $!e "ord o Yo-in)0 He i) a3*e
$o do and undo $!in-)0 He 3e#ome) an inde,enden$
monar#!0 He 3e#ome) invin#i3*e0 No inGury wi** ae#$ !im0
W!en you are $!ir)$y% ,ra#$i)e $!i)0 You wi** 3e re*ieved o
$!ir)$ immedia$e*y0
Si$a*i
Pro$rude $!e $on-ue a *i$$*e away rom $!e *i,)0 Fo*d $!e
$on-ue *i+e a $u3e0 Draw in $!e air $!rou-! $!e mou$! wi$!
$!e !i))in- )ound Si0 Re$ain $!e 3rea$! a) *on- a) you #an
!o*d on wi$! #omor$0 T!en e;!a*e )*ow*y $!rou-! 3o$!
no)$ri*)0 Pra#$i)e $!i) dai*y a-ain and a-ain in $!e mornin-
rom 6: $o 7? $ime)0 You #an do $!i) ei$!er on Padma)ana%
Sidd!a)ana% VaGra)ana or even w!en you )$and or wa*+0
T!i) Pranayama ,uriie) $!e 3*ood0 I$ 1uen#!e) $!ir)$ and
a,,ea)e) !un-er0 I$ #oo*) $!e )y)$em0 I$ de)$roy) &u*ma
=#!roni# dy),e,)ia@% P*ee!a% in*amma$ion o variou) #!roni#
di)ea)e)% ever% #on)um,$ion% indi-e)$ion% 3i*iou) di)order)%
,!*e-m% $!e 3ad ee#$) o ,oi)on% )na+e23i$e% e$#0 W!en you
are #au-!$ u, in a Gun-*e or any ,*a#e w!ere you #anno$ -e$
wa$er% i you ee* $!ir)$y% ,ra#$i)e $!i) Pranayama0 You wi**
3e a$ on#e re*ieved o $!ir)$0 He w!o ,ra#$i)e) $!i)
Pranayama re-u*ar*y% wi** no$ 3e ae#$ed 3y $!e 3i$e o
)er,en$) and )#or,ion)0 Si$a*i Kum3!a+a i) an imi$a$ion o
$!e re),ira$ion o a )er,en$0 T!e ,ra#$i$ioner -e$) $!e ,ower
o #a)$in- !i) )+in and endurin- $!e ,riva$ion o air% wa$er
and ood0 He 3e#ome) a ,roo a-ain)$ a** )or$) o
in*amma$ion) and ever0
B!a)$ri+a
In San)+ri$ B!a)$ri+a mean) H3e**ow)F0 Ra,id )u##e))ion o
or#i3*e e;,u*)ion i) a #!ara#$eri)$i# ea$ure o B!a)$ri+a0
Iu)$ a) a 3*a#+)mi$! 3*ow) !i) 3e**ow) ra,id*y% )o a*)o you
)!ou*d move your 3rea$! ra,id*y0 Si$ on Padma)ana0 Kee,
$!e 3ody% ne#+ and !ead ere#$0 C*o)e $!e mou$!0 Ne;$%
in!a*e and e;!a*e 1ui#+*y $en $ime) *i+e $!e 3e**ow) o $!e
3*a#+)mi$!0 Con)$an$*y di*a$e and #on$ra#$0 W!en you
,ra#$i)e $!i) Pranayama a !i))in- )ound i) ,rodu#ed0 T!e
,ra#$i$ioner )!ou*d )$ar$ wi$! ra,id e;,u*)ion) o 3rea$!
o**owin- one ano$!er in ra,id )u##e))ion0 W!en $!e re1uired
num3er o e;,u*)ion)% )ay $en or a round% i) ini)!ed% $!e
ina* e;,u*)ion i) o**owed 3y a dee,e)$ ,o))i3*e in!a*a$ion0
T!e 3rea$! i) )u),ended a) *on- a) i$ #ou*d 3e done wi$!
#omor$0 T!en dee,e)$ ,o))i3*e e;!a*a$ion i) done very
)*ow*y0 T!e end o $!i) dee, e;!a*a$ion #om,*e$e) one round
o B!a)$ri+a0 Re)$ a w!i*e a$er one round i) over 3y $a+in- a
ew norma* 3rea$!)0 T!i) wi** -ive you re*ie and ma+e you
i$ or )$ar$in- $!e )e#ond round0 Do $!ree round) dai*y in
$!e mornin-0 You #an do ano$!er $!ree round) in $!e
evenin- a*)o0 Bu)y ,eo,*e w!o ind i$ dii#u*$ $o do $!ree
round) o B!a)$ri+a #an do one round a$ *ea)$0 T!i) a*)o wi**
+ee, $!em 1ui$e i$0 B!a)$ri+a i) a ,oweru* e;er#i)e0 A
#om3ina$ion o Ka,a*a3!a$i and 'GGayi ma+e) u, B!a)$ri+a0
Pra#$i)e Ka,a*a3!a$i and 'GGayi $o )$ar$ wi$!0 T!en you wi**
ind i$ very ea)y $o do B!a)$ri+a0 Some ,ro*on- $!e ,ra#$i#e
$i** $!ey -e$ $ired0 You wi** -e$ ,er),ira$ion ,rou)e*y0 I you
e;,erien#e any -iddine)) )$o, $!e ,ra#$i#e and $a+e a ew
norma* 3rea$!)0 Con$inue $!e ,ra#$i#e a$er $!e -iddine))
!a) vani)!ed0 B!a)$ri+a #an 3e done 3o$! in $!e mornin-
and evenin- in win$er0 In )ummer do i$ in $!e mornin- on*y
durin- #oo* !our)0 B!a)$ri+a re*ieve) in*amma$ion o $!e
$!roa$% in#rea)e) -a)$ri# ire% de)$roy) ,!*e-m% remove)
di)ea)e) o $!e no)e and #!e)$ and eradi#a$e) a)$!ma%
#on)um,$ion% e$#0 I$ -ive) -ood a,,e$i$e0 I$ 3rea+) $!e $!ree
&ran$!i) or +no$) viJ0% Bra!ma &ran$!i% Vi)!nu &ran$!i and
Rudra &ran$!i0 I$ de)$roy) ,!*e-m w!i#! i) $!e 3o*$ or
o3)$a#*e $o $!e door a$ $!e mou$! o Bra!ma Nadi
=Su)!umna@0 I$ ena3*e) one $o +now $!e Kunda*ini0 I$
remove) a** di)ea)e) w!i#! ari)e rom e;#e)) o wind% 3i*e
and ,!*e-m0 I$ -ive) warm$! $o $!e 3ody0 W!en you !ave no
)ui#ien$ warm #*o$!in- in a #oo* re-ion $o ,ro$e#$ your)e*
rom #o*d% ,ra#$i)e $!i) Pranayama and you wi** -e$ )ui#ien$
warm$! in $!e 3ody 1ui#+*y0 I$ ,uriie) $!e Nadi)
#on)idera3*y0 I$ i) $!e mo)$ 3enei#ia* o a** Kum3!a+a)0
B!a)$ri+a Kum3!a+a )!ou*d 3e ),e#ia**y ,ra#$i)ed a) i$
ena3*e) $!e Prana $o 3rea+ $!rou-! $!e $!ree &ran$!i) or
+no$) $!a$ are irm*y *o#a$ed in $!e Su)!umna0 I$ awa+en)
$!e Kunda*ini 1ui#+*y0 T!e ,ra#$i$ioner wi** never )uer rom
any di)ea)e0 He wi** a*way) 3e !ea*$!y0 T!e num3er o
e;!a*a$ion) or round) i) de$ermined 3y $!e )$ren-$! and
#a,a#i$y o $!e ,ra#$i$ioner0 You mu)$ no$ -o $o e;$reme)0
Some )$uden$) do )i; round)0 Some do $we*ve a*)o0 You #an
,ra#$i)e B!a)$ri+a in $!e o**owin- manner0 T!ere i) )ome
)*i-!$ #!an-e in $!e end0 Havin- in!a*ed and e;!a*ed 1ui#+*y
$wen$y $ime)% in!a*e $!rou-! $!e ri-!$ no)$ri*% re$ain $!e
3rea$! a) *on- a) you #an do i$ #omor$a3*y and $!en e;!a*e
$!rou-! $!e *e$ no)$ri*0 T!en in!a*e $!rou-! $!e *e$ no)$ri*%
re$ain $!e 3rea$! a) 3eore and $!en e;!a*e $!rou-! $!e
ri-!$ no)$ri*0 Re,ea$ OM men$a**y wi$! B!ava and meanin-
$!rou-!ou$ $!e ,ra#$i#e0 T!ere are )ome varie$ie) o
B!a)$ri+a w!erein one no)$ri* on*y i) u)ed or 3rea$!in-
,ur,o)e) and in ano$!er varie$y $!e a*$erna$e no)$ri*) are
u)ed or in!a*a$ion and e;!a*a$ion0 T!o)e w!o wi)! $o do
B!a)$ri+a or a *on- $ime in an in$en)e manner )!ou*d *ive
on K!i#!di% and $a+e an enema or do B!a)$i in $!e mornin-
3eore )$ar$in- $!e ,ra#$i#e0
B!ramari
Si$ on Padma)ana or Sidd!a)ana0 In!a*e ra,id*y $!rou-!
3o$! no)$ri*) ma+in- )ound o B!ramara% $!e 3ee% and
e;!a*e ra,id*y $!rou-! 3o$! no)$ri*)% ma+in- $!e !ummin-
)ound0 You #an #arry $!e ,ro#e)) $i** $!e 3ody i) 3a$!ed in
,er),ira$ion0 In $!e end in!a*e $!rou-! 3o$! no)$ri*)% re$ain
$!e 3rea$! a) *on- a) you #an do i$ #omor$a3*y and $!en
e;!a*e )*ow*y $!rou-! 3o$! no)$ri*)0 T!e Goy w!i#! $!e
,ra#$i$ioner -e$) in ma+in- $!e Kum3!a+a i) un*imi$ed and
inde)#ri3a3*e0 In $!e 3e-innin-% !ea$ o $!e 3ody i)
in#rea)ed a) $!e #ir#u*a$ion o 3*ood i) 1ui#+ened0 In $!e end
$!e 3ody2!ea$ i) de#rea)ed 3y ,er),ira$ion0 By )u##e)) in
$!i) B!ramari Kum3!a+a $!e Yo-i# )$uden$ -e$) )u##e)) in
Samad!i0
Mur#!!a
Si$ in your A)ana and in!a*e0 Re$ain $!e 3rea$!0 Do
Ia*and!ara Band!a 3y ,re))in- $!e #!in a-ain)$ $!e #!e)$0
Re$ain $!e 3rea$! $i** you e;,e#$ ain$in- and $!en e;!a*e
)*ow*y0 T!i) i) Mur#!!a Kum3!a+a a) i$ ma+e) $!e mind
)en)e*e)) and -ive) !a,,ine))0 Bu$ $!i) i) no$ )ui$a3*e or
many0
Mur#!a Pranayama
P*avini
Pra#$i#e o $!i) Pranayama demand) )+i** on $!e ,ar$ o $!e
)$uden$0 He w!o ,ra#$i)e) $!i) P*avini #an do Ia*a)$am3!a
=)o*idii#a$ion o wa$er@ and *oa$ on wa$er or any *en-$! o
$ime0 Mr0 HSF a Yo-i# )$uden$ #an *oa$ on wa$er or $we*ve
!our) a$ a )$re$#!0 He w!o ,ra#$i)e) $!i) P*avini Kum3!a+a
#an *ive on air and di),en)e wi$! ood or )ome day)0 T!e
)$uden$ a#$ua**y drin+) air *i+e wa$er )*ow*y and )end) i$ $o
$!e )$oma#!0 T!e )$oma#! -e$) 3*oa$ed a 3i$0 I you $a, $!e
)$oma#! w!en i$ i) i**ed wi$! air% you wi** -e$ a ,e#u*iar
$ym,ani# =air@ )ound0 &radua* ,ra#$i#e i) ne#e))ary0 T!e
!e*, o one w!o i) we** ver)ed in $!i) Pranayama i) a*)o
ne#e))ary0 T!e )$uden$ #an e;,e* a** $!e air rom $!e
)$oma#! 3y -radua* 3e*#!in-0
Keva*a Kum3!a+a
Kum3!a+a i) o $wo +ind)% viJ0% Sa!i$a and Keva*a0 T!a$
w!i#! i) #ou,*ed wi$! in!a*a$ion and e;!a*a$ion i) $ermed
Sa!i$a0 T!a$ w!i#! i) devoid o $!e)e% i) #a**ed Keva*a
=a*one@0 W!en you -e$ ma)$ery in Sa!i$a% $!en you #an
a$$em,$ $!i) Keva*a0 W!en in due #our)e o ,ra#$i#e% $!e
Kum3!a+a )u3)i)$) in many ,*a#e) wi$!ou$ e;!a*a$ion and
in!a*a$ion and un#ondi$ioned 3y ,*a#e% $ime and num3erD
$!en $!a$ Kum3!a+a i) #a**ed a3)o*u$e and ,ure =Keva*a
Kum3!a+a@% $!e our$! orm o HRe-u*a$ion o 3rea$!F0 Su#!
,ower) a) $!a$ o roamin- a3ou$ in ),a#e un)een% o**ow $!i)
*a)$ orm o Pranayama0 In Va)i)!$!a Sam!i$a i$ i) )aid.
OW!en a$er -ivin- u, in!a*a$ion and e;!a*a$ion% one !o*d)
!i) 3rea$! wi$! ea)e% i$ i) a3)o*u$e Kum3!a+a =Keva*a@0P In
$!i) Pranayama $!e 3rea$! i) )udden*y )$o,,ed wi$!ou$
Pura+a and Re#!a+a0 T!e )$uden$ #an re$ain !i) 3rea$! a)
*on- a) !e *i+e) $!rou-! $!i) Kum3!a+a0 He a$$ain) $!e )$a$e
o RaGa Yo-a0 T!rou-! Keva*a Kum3!a+a% $!e +now*ed-e o
Kunda*ini ari)e)0 Kunda*ini i) arou)ed and $!e Su)!umna i)
ree rom a** )or$) o o3)$a#*e)0 He a$$ain) ,ere#$ion in
Ha$!a Yo-a0 You #an ,ra#$i)e $!i) Kum3!a+a $!ree $ime) a
day0 He w!o +now) Pranayama and Keva*a i) $!e rea* Yo-i0
W!a$ #an !e no$ a##om,*i)! in $!e $!ree wor*d)% w!o !a)
a#1uired )u##e)) in $!i) Keva*a Kum3!a+a4 &*ory% -*ory $o
)u#! e;a*$ed )ou*)0 T!i) Kum3!a+a #ure) a** di)ea)e) and
,romo$e) *on-evi$y0
Prani# Hea*in-
T!o)e w!o ,ra#$i)e Pranayama% #an im,ar$ $!eir Prana in
!ea*in- mor3id di)ea)e)0 T!ey #an a*)o re#!ar-e $!em)e*ve)
wi$! Prana in no $ime 3y ,ra#$i)in- Kum3!a+a0 Never $!in+
$!a$ you wi** 3e de,*e$ed o your Prana 3y di)$ri3u$in- i$ $o
o$!er)0 T!e more you -ive% $!e more i$ wi** *ow $o you rom
$!e #o)mi# )our#e =Hiranya-ar3!a@0 T!a$ i) $!e *aw o
na$ure0 Do no$ 3e#ome a ni--ard0 I $!ere i) a r!euma$i#
,a$ien$% -en$*y )!am,oo !i) *e-) wi$! your !and)0 W!en you
do )!am,ooin- =ma))a-e@% do Kum3!a+a and ima-ine $!a$
$!e Prana i) *owin- rom your !and) $oward) $!e *e- o your
,a$ien$0 Conne#$ your)e* wi$! Hiranya-ar3!a or $!e Co)mi#
Prana and ima-ine $!a$ $!e #o)mi# ener-y i) *owin- $!rou-!
your !and) $oward) $!e *e-) o $!e ,a$ien$0 T!e ,a$ien$ wi**
a$ on#e ee* warm$!% re*ie and )$ren-$!0 You #an #ure
!eada#!e% in$e)$ina* #o*i# or any o$!er di)ea)e 3y ma))a-e
and 3y your ma-ne$i# $ou#!0 W!en you ma))a-e $!e *iver%
),*een% )$oma#! or any o$!er ,or$ion or or-an o $!e 3ody%
you #an ),ea+ $o $!e #e**) and -ive $!em order). OO #e**)R
di)#!ar-e your un#$ion) ,ro,er*y0 I #ommand you $o do )o0P
T!ey wi** o3ey your order)0 T!ey $oo !ave -o$ )u3#on)#iou)
in$e**i-en#e0 Re,ea$ OM w!en you ,a)) your Prana $o o$!er)0
Try a ew #a)e)0 You wi** -ain #om,e$en#e0 You #an #ure
)#or,ion2)$in- a*)o0 &en$*y )!am,oo $!e *e- and 3rin- $!e
,oi)on down0 You #an !ave e;$raordinary ,ower o
#on#en$ra$ion% )$ron- wi** and a ,ere#$*y !ea*$!y and )$ron-
3ody 3y ,ra#$i)in- Pranayama re-u*ar*y0 You wi** !ave $o
dire#$ $!e ,ower o Prana #on)#iou)*y $o un!ea*$!y ,ar$) o
$!e 3ody0 Su,,o)e you !ave a )*u--i)! *iver0 Si$ on
Padma)ana0 C*o)e your eye)0 In!a*e -en$*y $i** you #oun$ OM
7 $ime)0 T!en re$ain 3rea$! $i** you #oun$ OM > $ime)0 Dire#$
$!e Prana $o $!e re-ion o $!e *iver0 Con#en$ra$e your mind
$!ere0 Fi; your a$$en$ion $o $!a$ area0 Ima-ine $!a$ Prana i)
in$er,ene$ra$in- a** $!e $i))ue) and $!e #e**) o $!e *o3e) o
$!e *iver and doin- i$) #ura$ive% re-enera$in- and
#on)$ru#$ive wor+ $!ere0 Fai$!% ima-ina$ion% a$$en$ion and
in$ere)$ ,*ay a very im,or$an$ ,ar$ in #urin- di)ea)e 3y
$a+in- Prana $o $!e di)ea)ed area)0 T!en )*ow*y e;!a*e0
Durin- e;!a*a$ion ima-ine $!a$ $!e mor3id im,uri$ie) o $!e
*iver are $!rown ou$0 Re,ea$ $!i) ,ro#e)) 6A $ime) in $!e
mornin- and 6A $ime) in $!e evenin-0 S*u--i)!ne)) o *iver
wi** vani)! in a ew day)0 T!i) i) a dru-*e)) $rea$men$0 T!i)
i) na$ure2#ure0 You #an $a+e $!e Prana $o any ,ar$ o $!e
3ody durin- Pranayama and #ure any +ind o di)ea)e% 3e i$
a#u$e or #!roni#0 Try on#e or $wi#e in !ea*in- your)e*0 Your
#onvi#$ion) wi** -row )$ron-er0 W!y do you #ry *i+e $!e *ady
w!o i) #ryin- or -!ee w!en )!e !a) 3u$$er in !er !and%
w!en you !ave a #!ea,% ,o$en$% ea)i*y avai*a3*e remedy or
a-en$ Prana a$ your #ommand a$ a** $ime)R ')e i$
Gudi#iou)*y0 W!en you advan#e in your #on#en$ra$ion and
,ra#$i#e% you #an #ure many di)ea)e) 3y mere $ou#!0 In $!e
advan#ed )$a-e)% many di)ea)e) are #ured 3y mere wi**0
Di)$an$ Hea*in-
T!i) i) +nown a) Ha3)en$ $rea$men$F a*)o0 You #an $ran)mi$
your Prana $!rou-! ),a#e% $o your riend% w!o i) *ivin- a$ a
di)$an#e0 He )!ou*d !ave a re#e,$ive men$a* a$$i$ude0 You
mu)$ ee* your)e* en ra,,or$ =in dire#$ re*a$ion and in
)ym,a$!y@ wi$! $!e man% w!om you !ea* wi$! $!i) Di)$an$
Hea*in- me$!od0 You #an i; !our) o a,,oin$men$ wi$! $!em
$!rou-! #orre),onden#e0 You #an wri$e $o $!em. O&e$ ready
a$ E a0m0 Have a re#e,$ive men$a* a$$i$ude0 "ie down in an
ea)y #!air0 C*o)e your eye)0 I )!a** $ran)mi$ my Prana0P Say
men$a**y $o $!e ,a$ien$. OI am $ran)mi$$in- a )u,,*y o Prana
=vi$a* or#e@0P Do Kum3!a+a w!en you )end $!e Prana0
Pra#$i)e r!y$!mi#a* 3rea$!in- a*)o0 Have a men$a* ima-e
$!a$ $!e Prana i) *eavin- your mind w!en you e;!a*eL i$ i)
,a))in- $!rou-! ),a#e and i) en$erin- $!e )y)$em o $!e
,a$ien$0 T!e Prana $rave*) un)een *i+e $!e wire*e)) =radio@
wave) and *a)!e) *i+e *i-!$nin- a#ro)) ),a#e0 T!e Prana
$!a$ i) #o*oured 3y $!e $!ou-!$) o $!e !ea*er i) ,roGe#$ed
ou$)ide0 You #an re#!ar-e your)e* wi$! Prana 3y ,ra#$i)in-
Kum3!a+a0 T!i) re1uire) *on-% )$eady and re-u*ar ,ra#$i#e0
Re*a;a$ion
T!e ,ra#$i#e o re*a;in- $!e mu)#*e) o $!e 3ody wi** 3rin-
re)$ $o $!e 3ody and $o $!e mind a*)o0 T!e $en)ion o $!e
mu)#*e) wi** 3e re*ieved0 Peo,*e w!o +now $!e )#ien#e o
re*a;a$ion do no$ wa)$e any ener-y0 T!ey #an medi$a$e we**0
Ta+e a ew dee, 3rea$!) and $!en *ie down *a$ on your 3a#+
a) in Sava)ana0 Re*a; a** $!e mu)#*e) o $!e 3ody rom !ead
$o ee$0 Ro** on $o one )ide and $!en re*a; a) $!orou-!*y a)
you #an do0 Do no$ )$rain $!e mu)#*e)0 Ro** on $!e o$!er )ide
and re*a;0 T!i) i) na$ura**y done 3y a** durin- )*ee,0 T!ere
are variou) e;er#i)e) in re*a;a$ion% or $!e ,ar$i#u*ar mu)#*e)
o a ,ar$i#u*ar ,ar$ o $!e 3ody0 You #an re*a; $!e !ead% $!e
)!ou*der)% $!e arm)% orearm)% wri)$% e$#0 Yo-in) +now $!e
)#ien#e o re*a;a$ion $!orou-!*y0 W!en you ,ra#$i)e $!e)e
variou) re*a;a$ion e;er#i)e)% you mu)$ !ave $!e men$a*
,i#$ure o #a*mne)) and )$ren-$!0
Re*a;a$ion o Mind
Men$a* ,oi)e and #a*mne)) may 3e 3rou-!$ a3ou$ 3y $!e
eradi#a$ion o worry and an-er0 Fear rea**y under*ie) 3o$!
worry and an-er0 No$!in- i) -ained 3y worry and an-er% 3u$
on $!e #on$rary mu#! ener-y i) wa)$ed 3y $!e)e $wo +ind)
o *ower emo$ion)0 I a man worrie) mu#! and i !e i)
irri$a3*e% !e i) indeed a very wea+ man0 Be #areu* and
$!ou-!$u*0 A** unne#e))ary worrie) #an 3e avoided0
Re*a;a$ion o $!e mu)#*e) rea#$) on $!e mind and 3rin-)
re,o)e $o $!e mind0 Re*a;a$ion o $!e mind 3rin-) re)$ $o $!e
3ody a*)o0 Body and mind are in$ima$e*y #onne#$ed0 Body i)
a mou*d ,re,ared 3y $!e mind or i$) enGoymen$0 Si$ or 6:
minu$e) in a re*a;ed and ea)y #omor$a3*e ,o)i$ion0 C*o)e
your eye)0 Wi$!draw $!e mind rom ou$)ide o3Ge#$)0 S$i** $!e
mind0 Si*en#e $!e 3u33*in- $!ou-!$)0 T!in+ $!a$ $!e 3ody i)
*i+e a #o#onu$ )!e** and you are en$ire*y dieren$ rom $!e
3ody0 T!in+ $!a$ $!e 3ody i) an in)$rumen$ in your !and)0
Iden$iy your)e* wi$! $!e a**2,ervadin- S,iri$ or A$man0
Ima-ine $!a$ $!e w!o*e wor*d and your 3ody are *oa$in- *i+e
a ,ie#e o )$raw in $!i) va)$ o#ean o S,iri$0 Fee* $!a$ you are
in $ou#! wi$! $!e Su,reme Bein-0 Fee* $!a$ $!e *ie o $!e
w!o*e wor*d i) ,u*)a$in-% vi3ra$in- and $!ro33in- $!rou-!
you0 Fee* $!a$ $!e o#ean o *ie i) -en$*y ro#+in- you on i$)
va)$ 3o)om0 T!en o,en your eye)0 You wi** e;,erien#e
immen)e men$a* ,ea#e% men$a* vi-our and men$a* )$ren-$!0
Pra#$i)e and ee* $!i)0
Im,or$an#e and Benei$) o Pranayama
OT!e i**u)ory Sam)ari# Va)ana $!a$ !a) ari)en $!rou-! $!e
,ra#$i#e o many *ive)% never ,eri)!e) e;#e,$ $!rou-! $!e
,ra#$i#e o Yo-a or a *on- $ime0 I$ i) no$ ,o))i3*e on $!e ,ar$
o one $o #on$ro* $!e mind 3y )i$$in- u, a-ain and a-ain
e;#e,$ $!rou-! $!e a,,roved mean)P =Mu+$i+o,ani)!ad@0
OHow #ou*d Inana% #a,a3*e o -ivin- Mo+)!a% ari)e #er$ain*y
wi$!ou$ Yo-a4 And even Yo-a 3e#ome) ,ower*e)) in
)e#urin- Mo+)!a w!en i$ i) devoid o Inana0 So $!e a),iran$
a$er eman#i,a$ion )!ou*d ,ra#$i)e =irm*y@ 3o$! Yo-a and
InanaP =Yo-a$a$$va ',ani)!ad@0 OTa$a! +)!iya$e
,ra+a)avaranamDT!en#e $!e #overin- o $!e *i-!$ i)
de)$royedP =Yo-a Su$ra)DII2:A@0 Tama) and RaGa)
#on)$i$u$e $!e #overin- or vei*0 T!i) vei* i) removed 3y $!e
,ra#$i#e o Pranayama0 A$er $!e vei* i) removed% $!e rea*
na$ure o $!e )ou* i) rea*i)ed0 T!e C!i$$a i) 3y i$)e* made u,
o $!e Sa$$vi# ,ar$i#*e)% 3u$ i$ i) enve*o,ed 3y RaGa) and
Tama)% Gu)$ a) $!e ire i) enve*o,ed 3y )mo+e0 T!ere i) no
,urii#a$ory a#$ion -rea$er $!an Pranayama0 Pranayama
-ive) ,uri$y and $!e *i-!$ o +now*ed-e )!ine)0 T!e Karma o
$!e Yo-i% w!i#! #over) u, $!e di)#rimina$ive +now*ed-e i)
de)$royed a) !e ,ra#$i)e) Pranayama0 By $!e ma-i#
,anorama o de)ire% $!e e))en#e% w!i#! i) *uminou) 3y
na$ure i) #overed u, and $!e Iiva or individua* )ou* i)
dire#$ed $oward) vi#e0 T!i) Karma o $!e Yo-i w!i#! #over)
u, $!e "i-!$ and 3ind) !im $o re,ea$ed 3ir$!)% 3e#ome)
a$$enua$ed 3y $!e ,ra#$i#e o Pranayama every momen$ and
i) de)$royed even$ua**y0 T!e a*i#$ion) and )in) #on)$i$u$e
$!e #over a##ordin- $o Va#!a),a$i0 Manu )ay). O"e$ $!e
dee#$) 3e 3urn$ u, 3y Pranayama0P Vi)!nu Purana ),ea+)
o Pranayama a) an a##e))ory $o Yo-a. OHe w!o wan$) $!e
air +nown a) Prana 3y ,ra#$i#e i) )aid $o !ave )e#ured
Pranayama0P OD!arana)u #!a yo-ya$a mana)a!DT!e mind
3e#ome) i$ or #on#en$ra$ionP =Yo-a Su$ra)% II2:7@0 You wi**
3e a3*e $o #on#en$ra$e $!e mind% ni#e*y a$er $!i) vei* o $!e
*i-!$ !a) 3een removed0 T!e mind wi** 3e 1ui$e )$eady *i+e
$!e *ame in a wind*e)) ,*a#e a) $!e di)$ur3in- ener-y !a)
3een removed0 T!e word Pranayama i) )ome$ime) u)ed
#o**e#$ive*y or in!a*a$ion% re$en$ion and e;!a*a$ion o 3rea$!
and )ome$ime) or ea#! o $!e)e )evera**y0 W!en $!e Prana
Vayu move) in $!e A+a)a2Ta$$va% $!e 3rea$!in- wi** 3e
*e))ened0 A$ $!i) $ime i$ wi** 3e ea)y $o )$o, $!e 3rea$!0 T!e
ve*o#i$y o $!e mind wi** 3e )*ow*y *e))ened 3y Pranayama0 I$
wi** indu#e Vaira-ya0 I you #an )u),end one in#! or di-i$ o
3rea$! in)ide% you wi** o3$ain $!e ,ower) o ore$e**in-L i you
#an )u),end $wo in#!e) wi$!in% you wi** -e$ $!e ,ower o
$!ou-!$2readin-% or )u),endin- $!e 3rea$! or $!ree in#!e)%
*evi$a$ionL or our in#!e)% ,)y#!ome$ry% #*airaudien#e% e$#L
or ive in#!e)% movin- a3ou$ un)een 3y any3ody in $!e
wor*dL or )i; in#!e)% $!e ,ower o HKaya Sidd!iFL or )even
in#!e)% en$erin- $!e 3ody o ano$!er man =Para+aya
Prave)a@L or ei-!$ in#!e)% $!e ,ower $o remain a*way)
youn-L or nine in#!e)% $!e ,ower $o ma+e Deva) $o wor+ a)
your )ervan$)L or $en in#!e) Anima% Ma!ima and o$!er
Sidd!i)L and or e*even in#!e)% you wi** a$$ain onene)) wi$!
Parama$man0 W!en $!rou-! -rea$ ,ra#$i#e $!e Yo-i #an
,erorm Kum3!a+a or u** $!ree !our)% $!en !e #an 3a*an#e
!im)e* on !i) $!um30 He undou3$ed*y a$$ain) a** +ind) o
Sidd!i)0 Iu)$ a) ire de)$roy) $!e ue*% )o a*)o Pranayama
de)$roy) $!e 3und*e) o )in)0 Pra$ya!ara ma+e) $!e mind
#a*m0 D!arana )$eadie) $!e mind0 D!yana ma+e) one or-e$
$!e 3ody and $!e wor*d0 Samad!i 3rin-) inini$e B*i))%
Know*ed-e% Pea#e and "i3era$ion0 Durin- Yo-i# Samad!i% $!e
*ame o $!e Yo-a-ni =ire o Yo-a@ e;$endin- rom nave* $o
$!e !ead me*$) $!e Amri$a in $!e Bra!marand!ra0 T!e Yo-i
drin+) $!i) wi$! Goy and e#)$a)y0 He #an remain wi$!ou$ ood
and drin+ or mon$!) 3y drin+in- $!i) Yo-i# ne#$ar a*one0
T!e 3ody 3e#ome) *ean% )$ron- and !ea*$!y0 Too mu#! a$ i)
redu#ed0 T!ere i) *u)$re in $!e a#e0 Eye) ),ar+*e *i+e a
diamond0 T!e ,ra#$i$ioner 3e#ome) very !and)ome0 Voi#e
3e#ome) )wee$ and me*odiou)0 T!e inner Ana!a$a )ound)
are di)$in#$*y !eard0 T!e )$uden$ i) ree rom a** )or$) o
di)ea)e)0 He -e$) e)$a3*i)!ed in Bra!ma#!arya0 Semen -e$)
irm and )$eady0 T!e Ia$!ara-ni =-a)$ri# ire@ i) au-men$ed0
T!e )$uden$ 3e#ome) )o ,ere#$ in Bra!ma#!arya $!a$ !i)
mind wi** no$ 3e )!a+en even i a airy $rie) $o em3ra#e !im0
A,,e$i$e 3e#ome) +een0 Nadi) are ,uriied0 T!e Vi+)!e,a i)
removed and $!e mind 3e#ome) one2,oin$ed0 RaGa) and
Tama) are de)$royed0 T!e mind i) ,re,ared or D!arana and
D!yana0 T!e e;#re$ion) 3e#ome )#an$y0 S$eady ,ra#$i#e
arou)e) inner ),iri$ua* *i-!$% !a,,ine)) and ,ea#e o mind0 I$
ma+e) !im an 'rd!vare$o2Yo-i0 Advan#ed )$uden$) on*y wi**
-e$ a** $!e o$!er Sidd!i) men$ioned a3ove0 T!e mind o a
man #an 3e made $o $ran)#end ordinary e;,erien#e and
e;i)$ on a ,*ane !i-!er $!an $!a$ o rea)on +nown a)
)u,er#on)#iou) )$a$e o #on#en$ra$ion and -e$ 3eyond $!e
*imi$ o #on#en$ra$ion0 He #ome) a#e $o a#e wi$! a#$)
w!i#! ordinary #on)#iou)ne)) #anno$ #om,re!end0 T!i)
ou-!$ $o 3e a#!ieved 3y ,ro,er $rainin- and mani,u*a$ion o
$!e )u3$*e or#e) o $!e 3ody )o a) $o #au)e $!em $o -ive% a)
i$ were% an u,ward ,u)! $o $!e mind in$o $!e !i-!er re-ion)0
W!en $!e mind i) )o rai)ed in$o $!e )u,er#on)#iou) )$a$e o
,er#e,$ion% i$ 3e-in) $o a#$ rom $!ere and e;,erien#e)
!i-!er a#$) and !i-!er +now*ed-e0 Su#! i) $!e u*$ima$e
o3Ge#$ o Yo-a% w!i#! #an 3e a#!ieved 3y $!e ,ra#$i#e o
Pranayama0 T!e #on$ro* o $!e vi3ra$ory Prana mean) $o a
Yo-i% $!e +ind*in- o $!e ire o )u,reme +now*ed-e% $!e
rea*i)a$ion o $!e Se*0
S,e#ia* In)$ru#$ion)
60 In $!e ear*y mornin-% an)wer $!e #a**) o na$ure and )i$
or $!e ,ra#$i#e0 Pra#$i)e Pranayama% in a dry we**2ven$i*a$ed
room0 Pranayama re1uire) dee, #on#en$ra$ion and a$$en$ion0
I$ i) a*way) 3e$$er $o !ave $!e ,ra#$i#e in a )$eady )i$$in-
,o)$ure0 Do no$ +ee, anyone 3y your )ide $o avoid
di)$ra#$ion o your mind0 A0 Beore you )i$ or Pranayama
,ra#$i#e% $!orou-!*y #*ean $!e no)$ri*) we**0 You #an $a+e a
)ma** 1uan$i$y o rui$2Gui#e or a )ma** #u, o mi*+ or #oee
even 3eore $!e ,ra#$i#e0 W!en you ini)! $!e ,ra#$i#e $a+e a
#u, o mi*+ or *i-!$ $iin a$er 6? minu$e)0 70 Have one
)i$$in- on*y in $!e mornin- durin- )ummer0 I $!ere i) !ea$ in
$!e 3rain or !ead% a,,*y Am*a oi* or 3u$$er on $!e !ead
3eore you $a+e your 3a$!0 Ta+e Mi)ri S!er3a$ 3y di))o*vin-
)u-ar #andy in wa$er0 T!i) wi** #oo* your w!o*e )y)$em0 Do
Si$a*i Pranayama a*)o0 You wi** no$ 3e ae#$ed 3y $!e !ea$0
E0 S$ri#$*y avoid $oo mu#! $a*+in-% ea$in-% )*ee,in-% mi;in-
wi$! riend) and e;er$ion0 OVeri*y Yo-a i) no$ or !im w!o
ea$e$! $oo mu#!% nor w!o a3)$aine$! $o e;#e))% i) addi#$ed
$o $oo mu#! )*ee, nor even $o wa+eu*ne))P =&i$a VI26>@0
Ta+e a *i$$*e -!ee wi$! ri#e w!en you $a+e your mea*)0 T!i)
wi** *u3ri#a$e $!e 3owe*) and a**ow Vayu $o move downward)
ree*y0 :0 OMi$a!aram vina ya)$u yo-aram3!am $u +araye$%
Nanaro-a 3!ave$$a)ya +in#!id yo-o na )id!ya$iDWi$!ou$
o3)ervin- modera$ion o die$% i one $a+e) $o $!e Yo-a
,ra#$i#e)% !e #anno$ o3$ain any 3enei$ 3u$ -e$) variou)
di)ea)e)P =&!e0S0 C!a,0 V26>@0 >0 Pere#$ #e*i3a#y or )i;
mon$!) or one year wi** dou3$*e)) ena3*e you $o a#1uire
ra,id ,ro-re)) in $!e ,ra#$i#e and in ),iri$ua* advan#emen$0
Do no$ $a*+ wi$! *adie)0 Do no$ *au-! and Go+e wi$! $!em0
S!un $!eir #om,any en$ire*y0 Wi$!ou$ Bra!ma#!arya and
die$e$i# re-u*a$ion) i you ,ra#$i)e Yo-i# e;er#i)e)% you wi**
no$ -e$ ma;imum 3enei$ in $!e ),iri$ua* ,ra#$i#e)0 Bu$% or
ordinary !ea*$! you #an ,ra#$i)e mi*d e;er#i)e)0 <0 Be
re-u*ar and )y)$ema$i# in your ,ra#$i#e0 Never mi)) a day0
S$o, $!e ,ra#$i#e w!en you are ai*in- )eriou)*y0 Some ,eo,*e
$wi)$ $!e mu)#*e) o $!e a#e w!en $!ey do Kum3!a+a0 I$
)!ou*d 3e avoided0 I$ i) a )ym,$om $o indi#a$e $!a$ $!ey are
-oin- 3eyond $!eir #a,a#i$y0 T!i) mu)$ 3e )$ri#$*y avoided0
Su#! ,eo,*e #anno$ !ave a re-u*a$ed Re#!a+a and Pura+a0
C0 O3)$a#*e) in Yo-a. OS*ee,in- in day $ime% *a$e vi-i* over
ni-!$% e;#e)) o urine and ae#e)% evi* o unw!o*e)ome ood
and *a3oriou) men$a* o,era$ion wi$! Prana0P W!en one i)
a$$a#+ed 3y any di)ea)e% !e )ay) $!a$ $!e di)ea)e i) due $o
$!e ,ra#$i#e o Yo-a0 T!i) i) a )eriou) mi)$a+e0 80 &e$ u, a$
E a0m0 Medi$a$e or do Ia,a or !a* an !our0 T!en do A)ana)
and Mudra)0 Ta+e re)$ or 6: minu$e)0 T!en do Pranayama0
P!y)i#a* e;er#i)e) #an 3e #onvenien$*y #om3ined wi$!
A)ana)0 I you !ave )ui#ien$ $ime a$ your di),o)a*% you #an
!ave i$ a$er ini)!in- a** $!e Yo-i# e;er#i)e) and medi$a$ion0
Pranayama #an a*)o 3e ,erormed a) )oon a) you -e$ u,
rom 3ed Gu)$ 3eore Ia,a and medi$a$ion0 I$ wi** ma+e your
3ody *i-!$ and you wi** enGoy $!e medi$a$ion0 You mu)$ !ave
a rou$ine a##ordin- $o your #onvenien#e and $ime0 6?0
Ma;imum 3enei$ #an 3e derived i Ia,a a*)o i) done durin-
$!e ,ra#$i#e o A)ana) and Pranayama0 660 I$ i) a*way)
3e$$er $o )$ar$ Ia,a and medi$a$ion in $!e ear*y mornin- a$ E
a0m0% a) )oon a) you -e$ u, rom 3ed0 A$ $!i) $ime $!e mind
i) 1ui$e #a*m and rere)!ed0 You #an !ave -ood
#on#en$ra$ion0 6A0 Va)$ maGori$y o ,er)on) wa)$e $!eir
,re#iou) $ime in $!e ear*y mornin- in an)werin- $!e #a**) o
na$ure or !a* an !our and wa)!in- $!eir $ee$! or ano$!er
!a* an !our0 T!i) i) 3ad0 A),iran$) )!ou*d $ry $o dee#a$e
wi$!in : minu$e) and #*ean)e $!eir $ee$! wi$!in : minu$e)0 I
$!e 3owe*) are #on)$i,a$ed% !ave vi-orou) ,ra#$i#e o
Sa*a3!a% B!uGan-a and D!anur A)ana) or : minu$e) a)
)oon a) you -e$ u, rom 3ed0 I you are !a3i$ua$ed $o
an)wer $!e #a** o na$ure% *a$e% you #an do )o a$er ini)!in-
$!e Yo-i# e;er#i)e)0
670 Fir)$ do Ia,a and medi$a$ion0 T!en you #an $a+e $o
A)ana and Pranayama e;er#i)e)0 T!en ini)! $!e #our)e o
,ra#$i#e 3y ano$!er )!or$ )i$$in- in medi$a$ion0 6E0 AS $!ere
i) a*way) )ome drow)ine)) w!en you -e$ u, rom 3ed% i$ i)
de)ira3*e $o do )ome A)ana) and a *i$$*e Pranayama or ive
minu$e) Gu)$ $o drive o $!i) drow)ine)) and $o ma+e you i$
or medi$a$ion0 T!e mind -e$) one2,oin$ed a$er $!e ,ra#$i#e
o Pranayama0 Pranayama% $!ou-! i$ #on#ern) wi$! $!e
3rea$!% -ive) -ood e;er#i)e or variou) in$erna* or-an) and
$!e w!o*e 3ody0 6:0 T!e -enera* order o doin- Kriya) i).
Fir)$ do a** A)ana)% $!en Mudra)% $!en Pranayama and $!en
D!yana0 Sin#e $!e ear*y mornin- $ime i) )ui$a3*e or
medi$a$ion% you #an o**ow $!i) order. Ia,a% Medi$a$ion%
A)ana)% Mudra) and Pranayama0 T!i) i) a 3e$$er way0 You
#an o**ow $!e order w!i#! i) )ui$a3*e $o you0 A$er doin-
A)ana)% $a+e re)$ or ive minu$e) and $!en 3e-in
Pranayama0 6>0 Some Ha$!a Yo-i# 3oo+) in$erdi#$ #o*d 3a$!
in $!e ear*y mornin-0 Pro3a3*y $!e rea)on may 3e $!a$ one
may #a$#! #o*d or deve*o, any #om,*ain$ o $!e *un-)% i !e
$a+e) #o*d 3a$! a$ E a0m0 ,ar$i#u*ar*y in #o*d ,*a#e) *i+e
Ka)!mir% Mu))oorie% DarGee*in-% e$#0 T!ere i) no re)$ri#$ion
in !o$ ,*a#e)0 I am a*way) in avour o #o*d 3a$!) 3eore one
)$ar$) $!e Yo-i# ,ra#$i#e) a) i$ i) rere)!in- and )$imu*a$in-0
I$ drive) o drow)ine))0 I$ 3rin-) in e1ui*i3rium o #ir#u*a$ion
o 3*ood0 T!ere i) a !ea*$!y *ow o 3*ood $oward) $!e 3rain0
6<0 A)ana) and Pranayama remove a** )or$) o di)ea)e)%
im,rove !ea*$!% ener-i)e di-e)$ion% invi-ora$e $!e nerve)%
)$rai-!$en $!e Su)!umna Nadi% remove RaGa) and awa+en
Kunda*ini0 Pra#$i#e o A)ana) and Pranayama 3e)$ow) -ood
!ea*$! and )$eady mind0 A) no Sad!ana i) ,o))i3*e wi$!ou$
-ood !ea*$! and a) no medi$a$ion i) ,o))i3*e wi$!ou$ a
)$eady mind% Ha$!a Yo-a i) o immen)e u)e or D!yana
Yo-in)% Karma Yo-in)% B!a+$a) and Vedan$in) a) we**0 6C0
T!e main$enan#e o $!e 3ody i) im,o))i3*e wi$!ou$ A)ana)
or any +ind o ,!y)i#a* e;er#i)e) or a#$ivi$ie)0 Even an
or$!odo; Vedan$in i) an un#on)#iou) Ha$!a Yo-i0 He
,ra#$i)e) )ome +ind o A)ana dai*y0 He ,ra#$i)e) Pranayama
a*)o un#on)#iou)*y 3e#au)e durin- medi$a$ion% Pranayama
#ome) 3y i$)e*0 680 W!enever you ee* unea)y% de,re))ed or
deGe#$ed% ,ra#$i)e Pranayama0 You wi** 3e a$ on#e i**ed wi$!
new vi-our% ener-y and )$ren-$!0 You wi** 3e e*eva$ed%
renova$ed and i**ed wi$! Goy0 Do $!i) and $ry0 Beore you
3e-in $o wri$e )ome$!in-% an e))ay% an ar$i#*e or a $!e)i)% do
Pranayama ir)$0 You wi** 3rin- ou$ 3eau$iu* idea) and i$ wi**
3e an in),irin-% ,oweru* and ori-ina* ,rodu#$ion0 A?0 Be
re-u*ar in $!e ,ra#$i#e0 Re-u*ari$y in $!e ,ra#$i#e i) very
ne#e))ary i one wan$) $o rea*i)e $!e ma;imum 3enei$) o
A)ana) and Pranayama0 T!o)e w!o ,ra#$i)e 3y i$) and
)$ar$) wi** no$ derive mu#! 3enei$0 &enera**y ,eo,*e ,ra#$i)e
or $wo mon$!) in $!e 3e-innin- wi$! -rea$ en$!u)ia)m and
*eave o $!e ,ra#$i#e0 T!i) i) a )ad mi)$a+e0 T!ey a*way)
wan$ a Yo-i# $ea#!er 3y $!eir )ide0 T!ey !ave -o$ $!e
eemina$e *eanin- men$a*i$y0 T!ey are *aJy% $or,id and
)*o$!u*0 A60 Peo,*e do no$ wan$ $o remove Ma*a =im,uri$y@
3y )e**e)) )ervi#e and Vi+)!e,a 3y Yo-i# ,ra#$i#e)0 T!ey a$
on#e Gum, $o awa+en $!e Kunda*ini and rai)e Bra!ma+ara
Vri$$i0 T!ey wi** on*y 3rea+ $!eir *e-)0 T!o)e w!o a$$em,$ $o
awa+en $!e Kunda*ini 3y A)ana) and Pranayama% )!ou*d
!ave ,uri$y in $!ou-!$% word and deed0 T!ey )!ou*d !ave
men$a* and ,!y)i#a* Bra!ma#!arya0 T!en on*y $!ey #an
enGoy $!e 3enei$) o awa+enin- $!e Kunda*ini0 AA0 Sow $!e
)eed o ),iri$ua*i$y in your youn- a-e0 Do no$ wa)$e Virya0
Di)#i,*ine $!e Indriya) and mind0 Do Sad!ana0 W!en you
3e#ome o*d% i$ wi** 3e dii#u*$ or you $o do any ri-id
Sad!ana0 T!ereore 3e on $!e a*er$ durin- your $een)L you
wi** )ee or your)e* in a )!or$ $ime $!e ,ar$i#u*ar 3enei$)
you derive rom ,ar$i#u*ar +ind) o Sad!ana0 A70 W!en you
advan#e in ),iri$ua* ,ra#$i#e)% you mu)$ o3)erve )$ri#$
Mouna =vow o )i*en#e@ or AE !our) #on$inuou)*y0 T!i) mu)$
3e #on$inued or )ome mon$!) a*)o0 Everyone )!ou*d )e*e#$
a #our)e o ew e;er#i)e) in A)ana% Pranayama and
medi$a$ion a##ordin- $o oneF) $em,eramen$% #a,a#i$y%
#onvenien#e and re1uiremen$0 AE0 I$ i) 1ui$e ,o))i3*e or a
man $o ,ra#$i)e #e*i3a#y% a*3ei$ $!ere are variou) )or$) o
$em,$a$ion) and di)$ra#$ion)0 A we**2di)#i,*ined *ie% )$udy o
)#ri,$ure)% Sa$)an-a% Ia,a% D!yana% Pranayama% Sa$$vi# and
modera$e die$% dai*y in$ro),e#$ion% and en1uiry% )e*2ana*y)i)
and )e*2#orre#$ion% Sada#!ara% ,ra#$i#e o Yama% Niyama%
,!y)i#a* and ver3a* Ta,a)% a** wi** ,ave a *on- way in $!e
a$$ainmen$ o $!i) end0 Peo,*e !ave irre-u*ar% unri-!$eou)%
immodera$e% irre*i-iou)% undi)#i,*ined *ie0 Hen#e $!ey )uer
and ai* in $!e a$$ainmen$ o $!e -oa* o *ie0 Iu)$ a) $!e
e*e,!an$ $!row) )and on i$) own !ead% )o a*)o $!ey
$!em)e*ve) 3rin- dii#u*$ie) and $rou3*e) on $!eir own !ead)
on a##oun$ o $!eir oo*i)!ne))0 A:0 Do no$ )!a+e $!e 3ody
unne#e))ari*y0 By )!a+in- $!e 3ody o$en $!e mind a*)o i)
di)$ur3ed0 Do no$ )$re$#! $!e 3ody every now and $!en0 T!e
A)ana )!ou*d 3e )$eady and irm a) a ro#+ w!en you do
Pranayama% Ia,a and medi$a$ion0 A>0 You mu)$ ind ou$ or
your)e* a##ordin- $o your !ea*$! and #on)$i$u$ion w!a$ )or$
o die$e$i# re-u*a$ion wi** )ui$ and w!a$ ,ar$i#u*ar Pranayama
wi** e;a#$*y !e*, you0 T!en on*y you #an )ae*y ,ro#eed wi$!
your Sad!ana0 Fir)$ read a** $!e in)$ru#$ion) o $!e variou)
e;er#i)e) -iven in $!i) 3oo+ rom $!e 3e-innin- $o $!e end0
C*ear*y under)$and $!e $e#!ni1ue0 I you !ave any dou3$)%
Gu)$ a)+ any Yo-i# )$uden$ $o demon)$ra$e and $!en ,ra#$i)e
i$0 T!i) i) $!e )ae)$ me$!od0 You )!ou*d no$ )e*e#$ any one
o $!e e;er#i)e a$ random and 3e-in $o ,ra#$i)e i$ in a wron-
way0 A<0 In a** $!e e;er#i)e) I !ave )u--e)$ed Man$ra HOMF
a) $!e $ime2uni$0 You #an !ave your &uru Man$ra% Rama%
Siva% &aya$ri or mere num3er a) $!e $ime2uni$ a##ordin- $o
your in#*ina$ion0 &aya$ri or OM i) $!e 3e)$ or Pranayama0 In
$!e 3e-innin- you mu)$ o3)erve )ome $ime2uni$ or Pura+a%
Kum3!a+a and Re#!a+a0 T!e $ime2uni$ and $!e ,ro,er ra$io
#ome) 3y i$)e* w!en you do $!e Pura+a% Kum3!a+a and
Re#!a+a a) *on- a) you #an do i$ #omor$a3*y0 W!en you
!ave advan#ed in $!e ,ra#$i#e% you need no$ #oun$ or +ee,
any uni$0 You wi** 3e na$ura**y e)$a3*i)!ed in $!e norma* ra$io
$!rou-! or#e o !a3i$0 AC0 For )ome day) in $!e 3e-innin-
you mu)$ #oun$ $!e num3er and )ee !ow you ,ro-re))0 In
$!e advan#ed )$a-e)% you need no$ di)$ra#$ $!e mind in
#oun$in-0 T!e *un-) wi** $e** you w!en $!e re1uired num3er
i) ini)!ed0
A80 Do no$ #on$inue $!e Pranayama w!en you are a$i-ued0
T!ere mu)$ 3e a*way) Goy and e;!i*ara$ion o ),iri$ durin-
and a$er $!e ,ra#$i#e0 You )!ou*d #ome ou$ o $!e ,ra#$i#e
u**y invi-ora$ed and rere)!ed0 Do no$ 3ind your)e* 3y $oo
many ru*e) =Niyama)@0 7?0 Do no$ $a+e 3a$! immedia$e*y
a$er Pranayama i) over0 Ta+e re)$ or !a* an !our0 I you
-e$ ,er),ira$ion durin- $!e ,ra#$i#e% do no$ wi,e i$ wi$! a
$owe*0 Ru3 i$ wi$! your !and)0 Do no$ e;,o)e $!e 3ody $o
$!e #!i** drau-!$) o air w!en you ,er),ire0 760 A*way)
in!a*e and e;!a*e very )*ow*y0 Do no$ ma+e any )ound0 In
Pranayama) *i+e B!a)$ri+a% Ka,a*a3!a$i% Si$a*i and Si$+ari%
you #an ,rodu#e a *i$$*e mi*d or $!e *owe)$ ,o))i3*e )ound0
7A0 You )!ou*d no$ e;,e#$ $!e 3enei$) a$er doin- i$ or A or
7 minu$e) on*y or a day or $wo0 A$ *ea)$ you mu)$ !ave 6:
minu$e) dai*y ,ra#$i#e in $!e 3e-innin- re-u*ar*y or day)
$o-e$!er0 T!ere wi** 3e no u)e i you Gum, rom one e;er#i)e
$o ano$!er everyday0 You mu)$ !ave a ,ar$i#u*ar e;er#i)e or
your dai*y A3!ya)a% w!i#! you )!ou*d im,rove $o a !i-!
de-ree0 O$!er e;er#i)e) o #our)e% you #an !ave or
o##a)iona* ,ra#$i#e a*on- wi$! $!e dai*y e;er#i)e0 You mu)$
!ave B!a)$ri+a% Ka,a*a3!a$i and HEa)y Comor$a3*e
PranayamaF or your dai*y ,ra#$i#eL and Si$a*i% Si$+ari% e$#0%
#an 3e ,ra#$i)ed o##a)iona**y0 770 T!e Pura+a i) o$!erwi)e
+nown a) HNi))va)aF and Re#!a+a i) +nown a) H'#!!va)aF0
T!e men$a* ,ro#e)) in Keva*a Kum3!a+a i) #a**ed HSunya+aF
orm o 3rea$! re-u*a$ion0 S$eady% )y)$ema$i# ,ra#$i#e and
-radua* in#rea)e o Kum3!a+a i) +nown a) HA3!ya)a Yo-aF%
)wa**owin- o air and *ivin- on $!i) air a*one i) +nown a)
HVayu3!a+)!anaF0 7E0 T!e au$!or o Sivayo-a Di,i+a
de)#ri3e) $!ree +ind) o Pranayama. Pra+ri$a% Vai+ri$a and
Keva*a Kum3!a+a0 OI $!e Prana i) in $!e orm o 3rea$!
in!a*ed and e;!a*ed% on a##oun$ o i$) na$ura* 1ua*i$y o
-oin- ou$ and #omin- in% $!e Pranayama i) +nown a)
Pra+ri$a0 I $!e Prana i) re)$rained 3y $!e $!reeo*d mean) o
$!rowin- ou$% $a+in- in and )$o,,in- $!e 3rea$! in
a##ordan#e wi$! $!e ru*e) ,re)#ri3ed in $!e Sa)$ra)% i$ i)
#a**ed Vai+ri$a or ar$ii#ia*0 Bu$ wi$! -rea$ men w!o !ave
ri)en a3ove $!e)e $wo +ind) o re)$rainin- 3rea$!% $!e
)udden re)$rainin- o $!e vi$a* #urren$) dire#$*y =wi$!ou$
in),ira$ion and e;,ira$ion@% i) Keva*a Kum3!a+a0 Pra+ri$a
Pranayama 3e*on-) $o Man$ra Yo-a0 Vai+ri$a 3e*on-) $o "aya
Yo-a0P 7:0 OT!a$ i) #a**ed Kum3!a+a =#e))a$ion o 3rea$!@
w!en $!ere i) nei$!er e;,ira$ion nor in),ira$ion and $!e 3ody
i) mo$ion*e))% remainin- )$i** in one )$a$e0 T!en !e )ee)
orm) *i+e $!e 3*ind% !ear) )ound) *i+e $!e dea and )ee) $!e
3ody *i+e wood0 T!i) i) $!e #!ara#$eri)$i# o one w!o !a)
a$$ained 1uie)#en#e0P 7>0 Pa$anGa*i doe) no$ *ay mu#! )$re))
on ,ra#$i#e o dieren$ +ind) o Pranayama0 He men$ion).
OE;!a*e )*ow*y% $!en in!a*e and re$ain $!e 3rea$!0 You wi**
-e$ a )$eady and #a*m mind0P I$ i) on*y $!e Ha$!a Yo-in)
w!o deve*o,ed Pranayama a) a )#ien#e and !ave men$ioned
variou) e;er#i)e) $o )ui$ dieren$ ,er)on)0 7<0 OS,read a
$i-er2)+in or a deer2)+in or a ouro*d 3*an+e$0 Over $!i)
),read a ,ie#e o w!i$e #*o$!0 T!en )i$ or $!e Pranayama
,ra#$i#e a#in- $!e Nor$!0P
7C0 Some wou*d $a+e $!e order a) e;!a*in-% in!a*in- and
re$ainin-L o$!er) a) in!a*in-% re$ainin- and e;!a*in-0 T!e
*a$$er i) more #ommon0 In YaGnava*+ya% we ind $!e dieren$
+ind) o 3rea$! re-u*a$ion men$ioned in $!e order o Pura+a%
Kum3!a+a and Re#!a+aL w!erea)% in Naradiya $e;$ we !ave
$!em in $!e order o Re#!a+a% Pura+a and Kum3!a+a0 T!e
$wo are $o 3e re-u*a$ed a) o,$iona* a*$erna$ive)0 780 A Yo-i
)!ou*d a*way) avoid ear% an-er% *aJine))% $oo mu#! )*ee, or
wa+in- and $oo mu#! ood or a)$in-0 I $!e a3ove ru*e 3e
we** )$ri#$*y ,ra#$i)ed% ea#! day% ),iri$ua* wi)dom wi** ari)e o
i$)e* in $!ree mon$!) wi$!ou$ dou3$L in our mon$!)% !e )ee)
$!e Deva)L in ive mon$!) !e +now) or 3e#ome) a
Bra!mani)!$!aL and $ru*y in )i; mon$!) !e a$$ain) Kaiva*ya
a$ wi**0 T!ere i) no dou3$0 E?0 A neo,!y$e )!ou*d do Pura+a
and Re#!a+a on*y wi$!ou$ any Kum3!a+a or )ome day)0
Ta+e a *on- $ime $o do Re#!a+a0 T!e ,ro,or$ion or Pura+a
and Re#!a+a i) 6.A0 E60 Pranayama in i$) ,o,u*ar and
,re,ara$ory orm may 3e ,ra#$i)ed 3y every one in any
,o)$ure w!a$)oever% )i$$in- or wa*+in-L and ye$ i) )ure $o
)!ow i$) 3enei$)0 Bu$ $o $!o)e w!o ,ra#$i)e i$ in a##ordan#e
wi$! $!e ),e#ii# me$!od) ,re)#ri3ed% ru#$ii#a$ion wi** 3e
ra,id0 EA0 &radua**y in#rea)e $!e ,eriod o Kum3!a+a0
Re$ain or E )e#ond) in $!e ir)$ wee+% or C )e#ond) in $!e
)e#ond wee+% or 6A )e#ond) in $!e $!ird wee+ and )o on% $i**
you are a3*e $o re$ain $!e 3rea$! $o your u** #a,a#i$y0 E70
Common2)en)e or Yu+$i )!ou*d 3e u)ed $!rou-!ou$ your
,ra#$i#e0 I one +ind o e;er#i)e i) no$ a-reea3*e $o your
)y)$em% #!an-e i$ a$er due #on)idera$ion or #on)u*$a$ion
wi$! your &uru0 T!i) i) Yu+$i0 W!ere $!ere i) Yu+$i% $!ere i)
Sidd!i% B!u+$i and Mu+$i =,ere#$ion% enGoymen$ and
)a*va$ion@0 EE0 You mu)$ )o ni#e*y adGu)$ $!e Pura+a%
Kum3!a+a and Re#!a+a $!a$ you )!ou*d no$ e;,erien#e $!e
ee*in- o )uo#a$ion or di)#omor$ a$ any )$a-e o
Pranayama0 You )!ou*d never ee* $!e ne#e))i$y o #a$#!in-
!o*d o a ew norma* 3rea$!) 3e$ween any $wo )u##e))ive
round)0 T!e dura$ion o Pura+a% Kum3!a+a and Re#!a+a
mu)$ 3e ,ro,er*y adGu)$ed0 E;er#i)e due #are and a$$en$ion0
Ma$$er) wi** $urn $o 3e )u##e))u* and ea)y0 E:0 You mu)$ no$
unne#e))ari*y ,ro*on- $!e ,eriod o e;!a*a$ion0 I you
,ro*on- $!e $ime o Re#!a+a% $!e o**owin- in!a*a$ion wi** 3e
done in a !urried manner and $!e r!y$!m wi** 3e di)$ur3ed0
You mu)$ )o #areu**y re-u*a$e $!e Pura+a% Kum3!a+a and
Re#!a+a $!a$ mu)$ 3e a3)o*u$e*y #omor$a3*e and ,erorm
no$ on*y one Pranayama 3u$ a*)o $!e u** #our)e or re1uired
round) o Pranayama0 E;,erien#e and ,ra#$i#e wi** ma+e you
a*ri-!$0 Pra#$i#e ma+e) one ,ere#$0 Be )$eady0 Ano$!er
im,or$an$ a#$or i) $!a$ you mu)$ !ave ei#ien$ #on$ro* over
$!e *un-) a$ $!e end o Kum3!a+a $o ena3*e you $o do $!e
Re#!a+a )moo$!*y and in ,ro,or$ion wi$! $!e Pura+a0 E>0
Surya3!eda and 'GGayi ,rodu#e !ea$0 Si$+ari and Si$a*i are
#oo*in-0 B!a)$ri+a ,re)erve) norma* $em,era$ure0
Surya3!eda de)$roy) e;#e)) o windL 'GGayi ,!*e-mL Si$+ari
and Si$a*i 3i*eL and B!a)$ri+a a** $!e $!ree0
E<0 Surya3!eda and 'GGayi mu)$ 3e ,ra#$i)ed durin- win$er0
Si$+ari and Si$a*i mu)$ 3e ,ra#$i)ed in )ummer0 B!a)$ri+a
#an 3e ,ra#$i)ed in a** )ea)on)0 T!o)e ,er)on) w!o)e 3odie)
are !o$ even in win$er #an ,ra#$i)e Si$a*i and Si$+ari durin-
win$er )ea)on0 EC0 &oa* o *ie i) )e*2rea*i)a$ion0 OT!i) i)
3rou-!$ a3ou$ 3y mean) o $!e )u3Gu-a$ion o $!e 3ody and
$!e )en)e)% $!e )ervi#e $o a -ood &uru% $!e !earin- o
Vedan$i# do#$rine and #on)$an$ medi$a$ion $!ereonP
=Nira*am3a ',ani)!ad@0 OI you are rea**y )in#ere and i you
wi)! $o !ave a 1ui#+% )ure )u##e))% you mu)$ !ave a
)y)$ema$i# rou$ine or A)ana% Pranayama% Ia,a% Medi$a$ion%
Svad!yaya% e$#0 You mu)$ 3e very #areu* in +ee,in- u,
Bra!ma#!arya0 Ee#$ive mean) $o #on$ro* $!e mind are $!e
a$$ainmen$ o ),iri$ua* +now*ed-e% a))o#ia$ion wi$! $!e wi)e%
$!e en$ire a3di#a$ion o a** Va)ana) and #on$ro* o PranaP
=Mu+$i+o,ani)!ad@0 E80 On#e a-ain I wi** $e** you $!a$ A)ana%
Pranayama% Ia,a% D!yana% Bra!ma#!arya% Sa$)an-a%
)o*i$ude% Mouna% Ni)!+ama Karma are a** a3)o*u$e*y
ne#e))ary or ),iri$ua* a$$ainmen$)0 One #an !ard*y o3$ain
,ere#$ion in RaGa Yo-a wi$!ou$ Ha$!a Yo-a0 A$ $!e end o
Kum3!a+a you )!ou*d wi$!draw $!e mind rom a** $!e
o3Ge#$)0 By -radua* ,ra#$i#e you wi** 3e e)$a3*i)!ed in RaGa
Yo-a0 :?0 Some )$uden$) w!o are )$udyin- Vedan$i# 3oo+)
$!in+ $!a$ $!ey are Inani) and $!ey i-nore A)ana)%
Pranayama% e$#0 T!ey a*)o )!ou*d ,ra#$i)e $!e)e% $i** $!ey
are ,ere#$ in S!a$2Sam,a$ o $!e Sad!ana2C!a$u)!$ayaD
Sama% Dama% e$#0%D$!e ,re*iminary 1ua*ii#a$ion) o Inana
Yo-a0 :60 Do no$ !e)i$a$e0 Do no$ 3e wai$in- $o -e$ a &uru
w!o wi** )i$ 3y your )ide and wa$#! you dai*y or a *on- $ime0
I you are )in#ere% re-u*ar and )y)$ema$i# and i you o**ow
ru*e) and in)$ru#$ion) o $!i) 3oo+ very #areu**y% $!ere wi**
3e no $rou3*e a$ a**0 You wi** undou3$ed*y -e$ )u##e))0 S*i-!$
error) may #ro, u, in $!e 3e-innin-% i$ doe) no$ ma$$er0 Do
no$ unne#e))ari*y 3e a*armed0 Do no$ -ive u, $!e ,ra#$i#e0
You wi** your)e* *earn !ow $o adGu)$0 Common2)en)e%
in)$in#$% $!e )!ri** inner voi#e o $!e )ou* wi** !e*, you in $!e
,a$!0 Every$!in- wi** #ome ou$ )moo$!*y in $!e end0 S$ar$
$!e ,ra#$i#e $!i) very )e#ond in ri-!$ earne)$ and 3e#ome a
rea* Yo-i0 OM San$i!% San$i!% San$i!R
A,,endi;
Con#en$ra$ion on So*ar P*e;u)
So*ar ,*e;u) i) o$en #a**ed $!e a3domina* 3rain0 I$ i) an
im,or$an$ #en$re o $!e nerve)% #onne#$ed wi$! $!e
)ym,a$!e$i# nervou) )y)$em0 I$ i) *o#a$ed in $!e E,i-a)$ri#
re-ion% 3e!ind $!e ,i$ o $!e )$oma#! on ei$!er )ide o $!e
),ina* #o*umn0 I$ !a) #on$ro* on $!e main in$erna* or-an) o
man0 I$ ,*ay) a mu#! more im,or$an$ ,ar$ $!an i) -enera**y
re#o-ni)ed0 I$ $a+e) an im,or$an$ ,ar$ in $!e #on$ro* o
emo$ion) and o variou) 3odi*y un#$ion)0 I$ i) #om,o)ed o
w!i$e and -rey 3rain ma$$er0 I$ i) one o $!e mo)$ vi$a* ,ar$)
o $!e 3ody0 A 3*ow over $!e )o*ar ,*e;u) i) we**2+nown $o
3o;in- men a) a ready mean) o renderin- an o,,onen$
un#on)#iou) or a$ any ra$e !e*,*e))0 I$ i) $!e )$ore2!ou)e o
Prana0 I$ i) $!e ,ower2!ou)e0 I$ i) $!e mo)$ im,or$an$ o a**
$!e Ad!ara) =)u,,or$)@ o $!e 3ody $!a$ are )i;$een in
num3er0 I$ i) a +nown a#$ $!a$ men !ave 3een in)$an$*y
+i**ed 3y a )evere 3*ow over $!e )o*ar ,*e;u)0 T!e )o*ar
,*e;u) i) *i$era**y $!e )un o $!e nervou) )y)$em0 W!en $!e
)un i) )!inin- !armoniou)*y% $!e w!o*e o $!e ,!y)i#a*
)y)$em i) !armoniou)0 I$ radia$e) )$ren-$! and ener-y $o a**
,ar$) o $!e 3ody0 T!ou-!$) and Prana% w!en dire#$ed
$oward) $!i) #en$re $!rou-! Pranayama% wi** )$imu*a$e and
awa+en $!e )un)!ine *a$en$ $!erein0 Si$ ere#$ in Padma)ana
or Sidd!a)ana0 C*o)e your eye)0 Draw $!e air )*ow*y $!rou-!
$!e *e$ no)$ri* a) *on- a) you #an do wi$! #omor$0 Kee, $!e
ri-!$ one #*o)ed wi$! your ri-!$ $!um30 Re,ea$ OM men$a**y0
T!en re$ain $!e 3rea$!0 Have $!e a$$en$ion we** dire#$ed
$oward) $!e )o*ar ,*e;u)0 Con#en$ra$e your mind $!ere0
Have $!e $!ou-!$ #en$red u,on i$0 Do no$ ma+e any undue
)$rain o $!e mind or undue eor$ o any +ind0 Dire#$
#on)#iou)*y $!e Prana $o $!e re-ion o )o*ar ,*e;u) $!rou-!
$!e re$ained 3rea$!0 Ima-ine. OI am 3rea$!in- in Prana%
!a,,ine))% Goy% )$ren-$!% vi-our% *ove0P T!en )*ow*y e;!a*e
$!rou-! $!e ri-!$ no)$ri*0 T!en in!a*e $!rou-! $!e ri-!$
no)$ri*% re$ain i$ a) 3eore and e;!a*e $!rou-! $!e *e$0
Re,ea$ $!e ,ro#e)) 6A $ime) in $!e mornin-0 Fear%
de,re))ion% wea+ne)) and o$!er unde)ira3*e emo$ion)%
w!i#! )$and in $!e way o ),iri$ua* advan#emen$% wi** vani)!0
You wi** 3e#ome more and more #oniden$ o )u##e)) in Se*2
rea*i)a$ion0
Pan#!a D!arana
Pri$!vi D!arana T!ere are ive e*emen$)% viJ0% Pri$!vi% A,a)%
A-ni% Vayu and A+a)a0 To $!e 3ody o $!e ive e*emen$)%
$!ere i) $!e ive o*d D!arana0 From $!e ee$ $o $!e +nee) i)
)aid $o 3e $!e re-ion o $!e Pri$!vi0 I$ i) our2)ided in )!a,e%
ye**ow in #o*our and !a) i$) Varna $!e San)+ri$ *e$$er H"F
a*on- $!e re-ion o $!e ear$!% i0e0% rom $!e ee$ $o $!e
+nee)0 Con$em,*a$in- u,on $!i)% one )!ou*d ,erorm
D!arana $!ere or a ,eriod o $wo !our) dai*y0 He $!en
a$$ain) ma)$ery over $!e ear$!0 Dea$! doe) no$ $rou3*e !im
)in#e !e !a) o3$ained ma)$ery over $!e Hear$!F e*emen$0
Am3!a)i D!arana T!e re-ion o A,a) i) )aid $o e;$end rom
$!e +nee) $o $!e anu)0 A,a) i) )emi2*unar in )!a,e and
w!i$e in #o*our0 I$ !a) $!e *e$$er HVaF or i$) BiGa+)!araD
)eed2*e$$er0 Carryin- ', $!e 3rea$! wi$! $!e *e$$er HVaF a*on-
$!e re-ion o A,a)% one )!ou*d #on$em,*a$e on &od
Narayana% !avin- our arm)% a #rowned !ead% dre))ed in
oran-e2#o*our #*o$!e) and a) de#ay*e))0 Pra#$i)in- D!arana
$!ere dai*y or a ,eriod o $wo !our)% !e i) reed rom a**
)in)0 T!en $!ere i) no ear or !im rom wa$er0 A-neyi
D!arana From $!e anu) $o $!e !ear$ i) )aid $o 3e $!e re-ion
o A-ni0 A-ni i) $rian-u*ar in )!a,e% red in #o*our and !a) $!e
*e$$er HRF or i$) BiGa0 Rai)in- $!e 3rea$! wi$! $!e *e$$er HRaF
a*on- $!e re-ion o ire% one )!ou*d #on$em,*a$e on Rudra%
w!o !a) $!ree eye)% w!o -ran$) a** wi)!e) and w!o i) o $!e
#o*our o mid2day )un0 Pra#$i)in- D!arana $!ere dai*y or a
,eriod o $wo !our)% !e i) no$ 3urn$ 3y ire% even $!ou-! !i)
3ody en$er) in$o $!e ire2,i$0
Vayavya D!arana From $!e !ear$ $o $!e midd*e o $!e
eye3row) i) )aid $o 3e $!e re-ion o Vayu0 I$ i) 3*a#+ in
#o*our and )!ine) wi$! $!e *e$$er HYaF0 Carryin- $!e 3rea$!
a*on- $!e re-ion o Vayu% one )!ou*d #on$em,*a$e on I)vara%
$!e omni)#ien$0 T!e Yo-i doe) no$ mee$ !i) dea$! $!rou-!
Vayu0 A+a)a D!arana From $!e #en$re o $!e eye3row $o $!e
$o, o $!e !ead i) )aid $o 3e $!e re-ion o A+a)a0 I$ i)
#ir#u*ar in )!a,e% )mo+y in #o*our and )!ine) wi$! $!e *e$$er
HHaF0 Rai)in- $!e 3rea$! a*on- $!e re-ion o A+a)a% one
)!ou*d #on$em,*a$e on Sada)iva0 By ,ra#$i)in- $!i) D!arana
one o3$ain) $!e ,ower o *evi$a$ion0 T!e Yo-i -e$) a** $!e
Sidd!i)0
S$ory o Yo-i B!u)unda
B!u)unda i) one o $!e HC!iranGivi)F amon-)$ $!e Yo-in)0 He
wa) $!e ma)$er o $!e )#ien#e o Pranayama0 I$ )aid $!a$ a
3i- ne)$% *i+e $!a$ o moun$ain% wa) 3ui*$ 3y !im on $!e
)ou$!ern 3ran#! o $!e Ka*,a Vri+)!a% )i$ua$ed a$ $!e
nor$!ern )ummi$ o $!e HMa!ameruF0 In $!i) ne)$% $!ere *ived
$!e #row% B!u)unda% 3y name0 T!i) #row i) )aid $o 3e $!e
*on-e)$ *ived Yo-i0 He wa) a HTri+a*a InaniF0 He #ou*d #o-ni)e
a** $!e $!ree ,eriod) o $ime0 He #ou*d )i$ in Yo-a =Samad!i@
or any *en-$! o $ime0 He wa) de)ire*e))0 He !ad o3$ained
)u,reme San$i and Inana0 He wa) $!ere% enGoyin- $!e 3*i))
o !i) own Se* and !e i) $!ere )$i**% 3ein- a C!iranGivi0 He
wa) or a *on- $ime en-a-ed in $!e wor)!i, o Bra!ma)a+$i
HA*am3u)aF0 A$ $!i) ),o$ o $!e Ka*,a Vri+)!a% B!u)unda *ived
or many Yu-a)% nay or many Ka*,a)0 He wou*d 1ui$ !i)
ne)$ a$ $!e $ime o Pra*aya0 He !ad $!e u** +now*ed-e o $!e
ive D!arana)0 He !ad rendered ,roo o !im)e* a-ain)$ $!e
ive e*emen$)% 3y ,ra#$i)in- $!e ive me$!od) o
#on#en$ra$ion0 I$ i) )aid $!a$ w!en a** $!e $we*ve Adi$ya)
)#or#! $!e wor*d wi$! $!eir 3urnin- ray)% !e wou*d $!rou-!
!i) A,a) D!arana rea#! u, $!e A+a)a0 W!en $!e ier#e -a*e)
ari)e ),*in$erin- u, $!e ro#+) $o ,ie#e)% !e wou*d 3e in $!e
A+a)a% $!rou-! A-ni D!arana0 W!en $!e wor*d $o-e$!er wi$!
i$) Ma!ameru wou*d 3e under wa$er% !e wou*d *oa$ on $!em
wi$!ou$ any *u#$ua$ion $!rou-! Vayu D!arana and w!en $!e
$ime o univer)a* de)$ru#$ion arrived% !e wou*d 3e% a) in
Su)!u,$i% in $!e Bra!mi# )ea$ $i** $!e 3e-innin- o ano$!er
#rea$ion o Bra!ma0 A$er $!i) #rea$ion% !e wou*d a-ain
re)or$ $o $!e )aid ne)$ or !i) a3ode0 T!e Ka*,a Vri+)!a% a$
$!e )ummi$ o $!e moun$ain% $!rou-! !i) San+a*,a =wi**2
,ower@ wou*d ari)e and -row u, in $!e )imi*ar way% a$ $!e
3e-innin- o $!e ne;$ Ka*,a% every $ime0
T!e Inner Fa#$ory
T!e ood $!a$ you $a+e #on)i)$) o ni$ro-enou) e*emen$) and
,ro$ein)% a$) or !ydro#ar3on) )u#! a) -!ee and
#ar3o!ydra$e) )u#! a) ri#e and )u-ar0 Pro$ein) 3ui*d u, $!e
$i))ue) and $!e mu)#*e)0 Car3o!ydra$e) ,rodu#e ener-y0
Be)ide) $!e)e% $!ere are variou) +ind) o )a*$) a*)o0 T!e
variou) di-e)$ive Gui#e)% )a*iva in $!e mou$!% -a)$ri# Gui#e in
$!e )$oma#!% 3i*e% ,an#rea$i# Gui#e and $!e Su##u)en$eri#u)
or $!e in$e)$ina* Gui#e in $!e in$e)$ine) a#$ u,on $!e ,ar$i#*e)
o ood durin- $!eir ,a))a-e in $!e a*imen$ary #ana* or
di-e)$ive $u3e0 Sa*iva a#$) u,on )$ar#!0 I$ #onver$) i$ in$o
)u-ar0 T!i) a#$ion i) ur$!er $a+en 3y ,an#rea$i# and
in$e)$ina* Gui#e% in $!e in$e)$ine)0 Bi*e a#$) u,on a$)0 &a)$ri#
Gui#e and ,an#rea$i# Gui#e a#$ u,on ,ro$ein)0 T!e w!o*e $!in-
i) #onver$ed in$o a mi*+y Gui#e #a**ed #!y*e0 T!i) #!y*e i)
a3)or3ed 3y *a#$ea* ve))e*) and i$ i) mi;ed wi$! 3*ood0 T!e
ri-!$ )ide o $!e !ear$ #on$ain) im,ure 3*ood0 T!i) im,ure
3*ood i) )en$ $o $!e *un-) or ,urii#a$ion and a$er 3ein-
,uriied i) 3rou-!$ 3a#+ $o $!e *e$ )ide o $!e !ear$% and
rom $!ere i$ i) ,um,ed $!rou-! $!e 3i- ar$ery aor$a%
$!rou-!ou$ $!e 3ody0 In $!e #a,i**arie) $!e 3*ood e;ude) a)
*ym,! and 3a$!e) and nouri)!e) $!e $i))ue) and #e**) o $!e
3ody% and $!e im,ure 3*ood i) #arried 3a#+ 3y vein) $o $!e
ri-!$ )ide o $!e !ear$0 T!e wa)$e ,rodu#$) o ood are
#arried a*on- $!e *ar-e in$e)$ine w!i#! i) )i; ee$ in *en-$! $o
$!e re#$um w!ere i$ i) re$ained a) ae#a* ma$$er0 W!en $!e
nervou) im,u*)e i) #arried $o $!e re#$um rom $!e
deae#a$ion #en$re in $!e ),ina* #ord% i$ i) di)#!ar-ed
$!rou-! $!e anu)% $!e $ermina* o,enin- o $!e a*imen$ary
#ana*0 T!e +idney)% $!a$ are )i$ua$ed in $!e *oin)% on ea#!
)ide% e*imina$e $!e urine rom $!e 3*ood and )end i$ $!rou-!
$wo $u3e) #a**ed $!e ure$er) $o $!e re)ervoir o urine #a**ed
H3*adderF0 From $!e 3*adder i$ i) di)#!ar-ed $!rou-! $!e
ure$!ra0 T!e nervou) )y)$em #on)i)$) o #ere3rum o
ore3rain% #ere3e**um or !ind 3rain% ),ina* #ord and $!e
)ym,a$!e$i# nerve)0 T!ere are variou) #en$re) in $!e 3rain
or !earin-% )eein-% $a)$in-% )me**in-% ),ea+in-% e$#0 T!e
dieren$ im,u*)e) rom $!e !and) w!en a in-er i) )$un- 3y
a )#or,ion are #arried $!rou-! $!e )en)ory nerve) $o $!e
),ina* #ord and rom $!e ),ina* #ord $o 3rain0 Mind $!a$ !a)
$a+en i$) )ea$ in $!e 3rain% rea#$)0 I$ ee*)0 An im,u*)e
$rave*) rom $!e ),ina* #ord and $!en#e a*on- $!e mo$or
nerve) $o $!e !and0 A$ on#e $!e !and i) $a+en 3a#+ rom $!e
)#or,ion0 T!i) i) a** done in $!e $win+*in- o an eye0 T!e
)ym,a$!e$i# nerve) )u,,*y $!e in$erna* or-an) o $!e
a3domen% *iver% ),*een% !ear$% e$#0 Now I wi** de)#ri3e% !ow
$!i) vi$a* *uid )emen i) manua#$ured0 T!e $wo $e)$e) or
)eed) $!a$ are *o#a$ed in $!e )#ro$a* 3a- are #a**ed )e#re$ory
-*and)0 T!e)e #e**) o $!e $e)$e) !ave 3een endowed wi$!
$!e ,e#u*iar ,ro,er$y o )e#urin- )emen dro, 3y dro, rom
$!e 3*ood% Gu)$ a) $!e 3ee) #o**e#$ !oney in $!e !oney #om30
T!en $!i) *uid i) $a+en 3y $!e $wo ),erma$i# du#$) or $u3e)
$o $!e $wo )ma** 3a-) or re)ervoir) or $!e )emen #a**ed
Ve)i#u*ae Semina*i) =)emina* 3a-)@% one on ea#! )ide0 'nder
e;#i$emen$ i$ i) $!rown ou$ 3y )ma** du#$) #a**ed eGa#u*a$ory
du#$) in$o $!e ,or$i# ,or$ion o ure$!ra or urinary #ana*%
w!ere i$ i) mi;ed wi$! $!e ,ro)$a$i# Gui#e% )e#re$ed 3y $!e
,ro)$a$e -*and)0 W!o i) $!e rea* Dire#$or o $!e)e in$erna*
or-an)4 W!o !a) #rea$ed $!i) )u3$*e% in$erna*% ma-nanimou)
ma#!inery4 Are you no$ )$ru#+ wi$! awe and wonder% my
dear riend)% w!en you $!in+ or a momen$ )eriou)*y a3ou$
$!e Divine &randeur and Divine &*ory% $!a$ are e;!i3i$ed in
$!e )$ru#$ure o $!e)e mira#u*ou) me#!ani)m)% !ear$% *un-)%
3rain% e$#4 How !armoniou)*y do $!ey wor+R W!o #onver$)
ood in$o 3*ood4 W!o ,um,) $!e 3*ood in$o $!e ar$erie)4 I$ i)
He0 Fee* Hi) indwe**in- ,re)en#e0 Pay your )i*en$ !oma-e $o
Him0 &*ory% &*ory% un$o $!e "ord% $!e Crea$or o $!i)
wonderu* 3ody% Hi) own ima-e% Hi) own dwe**in- !ou)e% $!e
Navadvara,uri% $!e nine2-a$ed #i$yR
Yo-i# Die$
A die$ $!a$ i) #ondu#ive $o $!e ,ra#$i#e o Yo-a and ),iri$ua*
,ro-re)) #an 3e ri-!$*y $ermed HYo-i# Die$F0 Die$ !a) in$ima$e
#onne#$ion wi$! $!e mind0 T!e mind i) ormed ou$ o $!e
)u3$*e)$ ,or$ion o ood0 Sa-e 'dda*a+a in)$ru#$) !i) )on
Sve$a+e$u a) o**ow). OFood w!en #on)umed 3e#ome)
$!reeo*d% $!e -ro)) ,ar$i#*e) 3e#ome e;#re$a% $!e midd*in-
one) *e)! and $!e ine one) $!e mind0P A-ain you wi** ind in
$!e C!!ando-ya ',ani)!ad. OBy $!e ,uri$y o ood one
3e#ome) ,uriied in !i) na$ureL 3y $!e ,urii#a$ion o !i)
na$ure !e veri*y -e$) memory o $!e Se*% and 3y $!e
a$$ainmen$ o $!e memory o $!e Se*% a** $ie) and
a$$a#!men$) are )evered0P Die$ i) o $!ree +ind)% viJ0% Sa$$vi#
die$% RaGa)i# die$ and Tama)i# die$0 Mi*+% rui$)% #erea*)%
3u$$er% $oma$oe)% #!ee)e% ),ina#! are Sa$$vi# ood2)$u)0
T!ey render $!e mind ,ure0 Fi)!% e--)% mea$% e$#0% are
RaGa)i# ood2)$u)0 T!ey e;#i$e $!e ,a))iona$e na$ure o
man0 Bee% onion)% -ar*i#% e$#0% are Tama)i# ood )$u)0 T!ey
i** $!e mind wi$! iner$ia and an-er0 "ord Kri)!na )ay) $o
ArGuna in $!e &i$a =MVIII. C26?@. OT!e ood w!i#! i) dear $o
ea#! i) $!reeo*d0 Hear $!ou $!e di)$in#$ion o $!e)e0 T!e
ood) w!i#! in#rea)e vi$a*i$y% ener-y% vi-our% !ea*$! and Goy
and w!i#! are de*i#iou)% 3*and )u3)$an$ia* and a-reea3*e are
dear $o $!e ,ure0 T!e ,a))iona$e man de)ire) ood) $!a$ are
3i$$er% )our% )a*ine% e;#e))ive*y !o$% ,un-en$% dry and
3urnin- and w!i#! ,rodu#e ,ain% -rie and di)ea)e0 T!e ood
w!i#! i) )$a*e% $a)$e*e))% ,u$rid% ro$$en and im,ure i) dear $o
$!e Tama)i#0P Food i) o our +ind)0 T!ere are *i1uid) w!i#!
are drun+L )o*id) w!i#! are ,u*veri)ed 3y $!e $ee$! and
ea$enL )ome )o*id) w!i#! are $a+en in 3y *i#+in-L and )o$
ar$i#*e) $!a$ are )wa**owed wi$!ou$ ma)$i#a$ion0 A** ar$i#*e)
o ood )!ou*d 3e $!orou-!*y ma)$i#a$ed in $!e mou$!0 T!en
on*y $!ey #an 3e readi*y di-e)$ed% ea)i*y a3)or3ed and
a))imi*a$ed in $!e )y)$em0 T!e die$ )!ou*d 3e )u#! a) #an
main$ain ,!y)i#a* ei#ien#y and -ood !ea*$!0 T!e we**23ein-
o a man de,end) ra$!er on ,ere#$ nu$ri$ion $!an on
any$!in- e*)e0 Variou) )or$) o in$e)$ina* di)ea)e)% in#rea)ed
)u)#e,$i3i*i$y $o ine#$iou) di)ea)e)% *a#+ o !i-! vi$a*i$y and
,ower o re)i)$an#e% ri#+e$)% )#urvy% anaemia or ,over$y o
3*ood% 3eri3eri% e$#0% are a** due $o au*$y nu$ri$ion0 I$ )!ou*d
3e remem3ered $!a$ i$ i) no$ )o mu#! $!e #*ima$e% a) ood
w!i#! ,*ay) a vi$a* ,ar$ in ,rodu#in- a !ea*$!y )$ron- man or
a wea+*in- )uerin- rom a !o)$ o di)ea)e)0 A +now*ed-e o
$!e )#ien#e o die$e$i#) i) e))en$ia* or every man i !e wan$)
$o +ee, u, ,!y)i#a* ei#ien#y and -ood !ea*$!0 He )!ou*d 3e
a3*e $o ma+e ou$ a #!ea,% we**23a*an#ed die$ rom #er$ain
ar$i#*e) o die$0 T!en on*y a** $!e mem3er) o !i) ami*y wi**
3e !a*e and !ear$y0 W!a$ i) wan$ed i) a we**23a*an#ed die$
3u$ no$ a ri#! one0 A ri#! die$ ,rodu#e) di)ea)e) o $!e *iver%
+idney% ,an#rea)0 A we**23a*an#ed die$ !e*,) a man $o -row%
and $urn ou$ mu#! wor+% in#rea)e) !i) 3ody wei-!$ and
+ee,) u, $!e ei#ien#y and a !i-! )$andard o vi-our and
vi$a*i$y0 A man i) w!a$ !e ea$)0 T!i) i) a $rui)m indeed0 Food
i) re1uired or $wo ,ur,o)e). 6@ $o main$ain our 3ody2!ea$
and A@ $o ,rodu#e new #e**) and $o ma+e u, or $!e wear
and $ear o our 3odie)0 Food)$u) #on$ain ,ro$ein)%
#ar3o!ydra$e)% !ydro#ar3on)% ,!o),!a$e)% )a*$% variou)
+ind) o a)!e)% wa$er% vi$amin)% e$#0 Pro$ein )u3)$an#e) are
ni$ro-enou)0 T!ey 3ui*d $!e $i))ue) o $!e 3ody0 T!ey are
,re)en$ in a3undan#e in da*% mi*+% e$#0 T!ey are #a**ed
H$i))ue23ui*der)F0 Pro$ein) are #om,*e; or-ani# #om,ound)
w!i#! #on$ain #ar3on% !ydro-en% o;y-en and ni$ro-en and
)ome$ime) )u*,!ur% ,!o),!oru) and iron0 S$ar#!e) are
#ar3o!ydra$e)0 T!ey are ,re)en$ in a3undan#e in ri#e0
Car3o!ydra$e) are Hener-y2,rodu#er)F or !ea$ -iver)0
Car3o!ydra$e) are )u3)$an#e)% *i+e )$ar#!% )u-ar or -um and
#on$ain #ar3on% !ydro-en and o;y-en0 Hydro#ar3on) or a$)
are ,re)en$ in -!ee and ve-e$a3*e oi*)0 Fa$) are #om,ound)
o -*y#erine wi$! a$$y a#id)0 T!e !uman ma#!ine o $!e
3ody ne#e))ari*y need) *u3ri#a$ion0 Bu$$er% #ream% #!ee)e%
o*ive2oi*% -roundnu$2oi*% mu)$ard2oi* are -ood or *u3ri#a$ion0
A we**23a*an#ed die$ i) one in w!i#! $!e dieren$ ,rin#i,*e)
o die$ $!a$ -o $o +ee, $!e 3ody and mind in ,ere#$ !ea*$!
and !armony e;i)$ in ,ro,er ,ro,or$ion)0 Mi*+ i) ,ere#$
ood% 3e#au)e i$ #on$ain) a** nu$ri$iou) ,rin#i,*e) in ,ro,er
we**23a*an#ed ,ro,or$ion)0 T!e ,ro$ein% a$ and #ar3o!ydra$e
)!ou*d 3e in ri-!$ ,ro,or$ion0 T!ey )!ou*d 3e o $!e ri-!$
+ind a*)o0 I a die$ #on$ain) $oo mu#! o one $!in- or $oo
*i$$*e o ano$!er% i i$ i) au*$y in one way or $!e o$!er 3y
3ein- dei#ien$ or ,re,ondera$in- in one or more im,or$an$
#on)$i$uen$) o ood% $!en i$ i) #a**ed an i**23a*an#ed or au*$y
die$0 T!i) wi** *ead $o ma*nu$ri$ion% )$un$ed -row$!% ,!y)i#a*
dei#ien#y% e$#0 Many di)ea)e) $a+e $!eir ori-in rom
ma*nu$ri$ion0 I $!e ood i) nu$ri$iou)% w!o*e)ome and we**2
3a*an#ed% one !a) -ood ,ower o enduran#e and ,!y)i#a*
ei#ien#y0 I !e !a) ,!y)i#a* ei#ien#y !e #an $urn ou$ more
wor+0 Some $a+e mi*+ a) an anima* die$% w!i*e )ome o$!er)
re-ard e-- a) ve-e$a3*e die$0 A** $!e)e ,eo,*e are under a
de*u)ion0 Mi*+ i) a ve-e$a3*e die$% w!i*e e-- i) an anima*
die$0 T!i) i) $!e em,!a$i# de#*ara$ion o *earned )a-e)0 Yo-i#
)$uden$) )!ou*d -ive u, e--)0 A** $!e nu$ri$ive ,rin#i,*e) are
ound in mi*+% 3u$$er% #!ee)e% rui$)% a*mond)% $oma$oe)%
#arro$) and $urni,)0 T!e im,or$an$ di-e)$ive Gui#e) are )a*iva
in $!e mou$!% -a)$ri# Gui#e in $!e )$oma#!% and ,an#rea$i#
Gui#e% 3i*e and in$e)$ina* Gui#e =)u##u) en$eri#u)@ in $!e )ma**
in$e)$ine)0 Sa*iva i) a*+a*ine0 I$ i) )e#re$ed 3y $!e )a*ivary
-*and)0 I$ di-e)$) )$ar#!e)0 &a)$ri# Gui#e i) a#idi# in rea#$ion0
I$ #on$ain) !ydro#!*ori# a#id0 I$ i) )e#re$ed 3y $!e -a)$ri#
-*and)0 I$ di-e)$) ,ro$ein)0 Pan#rea$i# Gui#e di-e)$) )$ar#!e)%
,ro$ein) and a$)0 I$ #on$ain) $!ree +ind) o di-e)$ive
ermen$)0 I$ i) manua#$ured 3y $!e ,an#rea)0 Bi*e i)
)e#re$ed 3y $!e *iver0 I$ di-e)$) a$)0 T!e ood2)$u) are
rendered in$o #!y*e 3y $!e a#$ion o $!e)e di-e)$ive Gui#e)%
w!i#! i) a3)or3ed 3y $!e *a#$ea*) o $!e )ma** in$e)$ine)0
&*u$$on) and e,i#urean) #anno$ dream $o -e$ )u##e)) in
Yo-a0 He w!o $a+e) modera$e die$% !e w!o !a) re-u*a$ed !i)
die$ #an 3e#ome a Yo-i0 T!a$ i) $!e rea)on w!y "ord Kri)!na
)ay) $o ArGuna. OVeri*y Yo-a i) no$ or !im w!o ea$e$! $oo
mu#!% nor w!o a3)$aine$! $o e;#e))% nor w!o i) $oo mu#!
addi#$ed $o )*ee,% nor even $o wa+eu*ne))% ArGuna0 Yo-a
+i**e$! ou$ a** ,ain or !im w!o i) re-u*a$ed in ea$in- and
amu)emen$% re-u*a$ed in ,erormin- a#$ion)% re-u*a$ed in
)*ee,in- and wa+in-P =&i$a% VI. 6>%6<@0 Ta+e ,*ea)an$%
w!o*e)ome and )wee$ ood !a*2)$oma#!u*% i** $!e 1uar$er2
)$oma#! wi$! ,ure wa$er and a**ow $!e remainin- 1uar$er
ree or e;,an)ion o -a)0 T!i) i) modera$e die$0 A** ar$i#*e)
$!a$ are ,u$rid% )$a*e% de#om,o)ed% ermen$ed% un#*ean%
$wi#e2#oo+ed% +e,$ overni-!$ )!ou*d 3e a3andoned0 T!e die$
)!ou*d 3e )im,*e% *i-!$% 3*and% w!o*e)ome% ea)i*y di-e)$i3*e
and nu$ri$iou)0 He w!o *ive) $o ea$ i) a )inner 3u$ !e w!o
ea$) $o *ive i) a )ain$0 T!e *a$$er )!ou*d 3e adored0 I $!ere i)
!un-er% ood #an 3e di-e)$ed we**0 I you !ave no a,,e$i$e
do no$ $a+e any$!in-L -ive re)$ $o $!e )$oma#!0 A -ood
1uan$i$y o ood overwor+) $!e )$oma#!% indu#e) #a,ri#iou)
a,,e$i$e and render) $!e $on-ue a)$idiou)0 T!en i$ 3e#ome)
very dii#u*$ $o ,*ea)e $!e $on-ue0 Man !a) inven$ed many
+ind) o di)!e) Gu)$ $o )a$i)y !i) ,a*a$e and !a) made !i)
*ie very #om,*e; and mi)era3*e0 He #a**) !im)e* a #ivi*i)ed
and #u*$ured man w!en !e i) rea**y i-noran$ and de*uded 3y
$!e )en)e)0 Hi) mind -e$) u,)e$ w!en !e #anno$ -e$ !i)
u)ua* di)!e) in a new ,*a#e0 I) $!i) rea* )$ren-$!4 He !a)
3e#ome an a3)o*u$e )*ave o !i) $on-ue0 T!i) i) 3ad0 Be
na$ura* and )im,*e in ea$in-0 Ea$ $o *ive and do no$ *ive $o
ea$0 You #an 3e rea**y !a,,y and #an devo$e mu#! $ime $o
Yo-i# ,ra#$i#e)0 A Yo-i# )$uden$ w!o ),end) !i) $ime in ,ure
medi$a$ion on*y% wan$) very *i$$*e ood0 One or one and a !a*
)eer o mi*+ and )ome rui$) wi** )ui#e0 Bu$ w!en !e #ome)
on $!e ,*a$orm or wor+ !e wan$) a3undan$ nu$ri$iou) ood0
A man w!o doe) immen)e *a3our =,!y)i#a* wor+@ wan$)
more ood0 Mea$ i) no$ a$ a** ne#e))ary or $!e +ee,in- u, o
!ea*$!0 Mea$2ea$in- i) !i-!*y de*e$eriou) $o !ea*$!0 I$ 3rin-)
a !o)$ o ai*men$) )u#! a) $a,e2worm% a*3uminuria and
o$!er di)ea)e) o $!e +idney)0 A$er a**% man wan$) very *i$$*e
on $!i) ear$!0 Ki**in- o anima*) or ood i) a -rea$ )in0
In)$ead o +i**in- $!e e-oi)m and $!e idea o Hmine2ne))F
i-noran$ ,eo,*e +i** inno#en$ anima*) under $!e ,re$e;$ o
)a#rii#e $o &odde)) 3u$ i$ i) rea**y $o )a$i)y $!eir $on-ue)
and ,a*a$e)0 Horri3*eR Mo)$ in!umanR A!im)a Paramo
D!arma!0 A!im)a i) $!e ir)$ vir$ue $!a$ a ),iri$ua* a),iran$
)!ou*d ,o))e))0 We )!ou*d !ave reveren#e or *ie0 "ord
Ie)u) )ay). OB*e))ed are $!e mer#iu*% or $!ey )!a** o3$ain
mer#y0P "ord Ie)u) and Ma!avir )!ou$ed a$ $!e $o, o $!eir
voi#e. ORe-ard every *ivin- 3ein- a) $!y)e* and !arm no
one0P T!e *aw o Karma i) ine;ora3*e% unre*en$in- and
immu$a3*e0 T!e ,ain you in*i#$ u,on ano$!er wi** re3ound
u,on you and $!e !a,,ine)) you radia$e $o ano$!er wi**
#ome 3a#+ $o you% addin- $o your !a,,ine))0 Dr0 I0 O*die*d%
Senior P!y)i#ian% "ady Mar-are$ Ho),i$a*% wri$e). OToday
$!ere i) $!e #!emi#a* a#$ in $!e !and) o a**% w!i#! none #an
-ain)ay $!a$ $!e ,rodu#$) o $!e ve-e$a3*e +in-dom #on$ain
a** $!a$ i) ne#e))ary% or $!e u**e)$ )u)$enan#e o !uman *ie0
F*e)! i) an unna$ura* ood% and $!ereore% $end) $o #rea$e
un#$iona* di)$ur3an#e)0 A) i$ i) $a+en in modern #ivi*i)a$ion%
i$ i) ine#$ed wi$! )u#! $erri3*e di)ea)e) =readi*y $ran)era3*e
$o man@% a) #an#er% #on)um,$ion% ever% in$e)$ina* worm)%
e$#0% $o an enormou) e;$en$0 T!ere i) *i$$*e need or wonder
$!a$ *e)!2ea$in- i) one o $!e mo)$ )eriou) #au)e) o $!e
di)ea)e) $!a$ #arry o nine$y2nine ou$ o every !undred
,eo,*e $!a$ are 3orn0P Mea$2ea$in- and a*#o!o*i)m are
#*o)e*y a**ied0 T!e #ravin- or *i1uor die) a na$ura* dea$!
w!en $!e mea$ die$ i) wi$!drawn0 T!e 1ue)$ion o 3ir$!2
#on$ro* 3e#ome) very dii#u*$ in $!e #a)e o $!o)e w!o $a+e
mea$2die$0 To $!em mind2#on$ro* i) a3)o*u$e*y im,o))i3*e0
Mar+ !ow $!e mea$2ea$in- $i-er i) ero#iou)% and $!e #ow%
e*e,!an$% w!i#! *ive on ve-e$a3*e ma$$er are mi*d and
,ea#eu*R Mea$ !a) a dire#$ evi* in*uen#e on $!e
#om,ar$men$) o $!e 3rain0 T!e *a)$ )$e, in $!e ),iri$ua*
advan#emen$ i) $!e -ivin- u, o mea$2die$0 T!e divine *i-!$
wi** no$ de)#end i $!e )$oma#! i) *oaded wi$! mea$2die$0 In
*ar-e mea$2ea$in- #oun$rie) #an#er mor$a*i$y i) very !i-!0
Ve-e$arian) +ee, u, $!e )ound !ea*$! $i** o*d a-e0 Even in
$!e We)$ in $!e !o),i$a*)% do#$or) are now ,u$$in- ,a$ien$)
on ve-e$a3*e die$0 T!ey #onva*e)#e very 1ui#+*y0 Py$!a-ora)%
$!e &re#ian Sa-e% #ondemned mea$ die$ a) )inu* oodR Iu)$
!ear w!a$ !e )ay). OBewareR O mor$a*)% o dei*in- your
3odie) wi$! )inu* oodR T!ere are #erea*)% $!ere are rui$)
3endin- $!e 3ran#!e) down 3y $!eir wei-!$% and *u;uriou)
-ra,e) on $!e vine)0 T!ere are )wee$ ve-e$a3*e) and !er3)%
w!i#!% $!e *ame% di-e)$ive ire% #an render ,a*a$a3*e and
me**ow0 Nor are you denied mi*+ nor ra-ran#e o $!e aroma
o $!e $!yma *ower% $!e 3oun$iu* ear$! oer) you an
a3undan#e o ,ure ood and ,rovide) or mea*) o3$aina3*e
wi$!ou$ )*au-!$er and 3*ood)!ed0P I you wan$ $o )$o, $a+in-
mu$$on% i)!% e$#0% Gu)$ )ee wi$! your own eye) $!e ,i$ia3*e%
)$ru--*in- #ondi$ion a$ $!e $ime o +i**in- )!ee,0 Now mer#y
and )ym,a$!y wi** ari)e in your !ear$0 T!en you wi**
de$ermine $o -ive u, *e)!2ea$in-0 I you ai* in $!i) a$$em,$%
Gu)$ #!an-e your environmen$) and *ive in a ve-e$arian !o$e*
w!ere you #anno$ -e$ mu$$on and i)!0 Move in $!a$ )o#ie$y
w!ere $!ere i) on*y ve-e$a3*e die$0 A*way) $!in+ o $!e evi*)
o *e)!2ea$in- and $!e 3enei$) o a ve-e$a3*e die$0 I $!i)
a*)o #anno$ -ive you )ui#ien$ )$ren-$! $o )$o, $!i) !a3i$% -o
$o $!e )*au-!$er !ou)e and 3u$#!erF) )!o, and ,er)ona**y
)ee $!e di)-u)$in- ro$$en mu)#*e)% in$e)$ine)% +idney) and
o$!er na)$y ,ar$) o $!e anima*% w!i#! emi$ 3ad )me**0 T!i)
wi** indu#e Vaira-ya in you and a )$ron- di)-u)$ and !a$red
$oward) mea$2ea$in-0 I$ i) no$ on*y !einou) 3u$ an a$ro#iou)
#rime $o +i** a #ow or a -oa$ w!i#! -ive) inva*ua3*e mi*+%
3u$$er% e$#0 O )e*2de*uded i-noran$ #rue* manR do no$ +i**
$!e)e inno#en$ 3ein-)0 Terri3*e $or$ure awai$) you on $!e day
o Gud-men$0 You are mora**y re),on)i3*e or a** your a#$)0
T!e *aw o Karma i) ina**i3*e0 Ki**in- o #ow) $an$amoun$) $o
+i**in- oneF) own mo$!er0 W!a$ ri-!$ !ave you -o$ $o $a+e
away $!e *ive) o $!e)e inno#en$ anima*) w!i#! -ive you mi*+
$o nouri)! your 3ody4 T!i) i) a mo)$ 3ru$a*% in!uman% !ear$2
rendin- a#$0 T!e )*au-!$er o #ow)% -oa$) and o$!er anima*)
)!ou*d 3e immedia$e*y )$o,,ed 3y *e-i)*a$ion0 T!e anima*
$!a$ i) $a+en or )*au-!$er #au)e) variou) )or$) o ,oi)on) in
$!e 3*ood on a##oun$ o i$) ear and an-er0 T!e ve-e$arian
die$ #an u**y )u,,*y $!e die$e$i# need) o $!e 3ody0
T!ereore% )u#! #rue*$ie) are unwarran$ed0 I )!a** ),ea+ a
word now on vi$amin)0 Vi$amin) are a*)o re1uired in $!e
die$0 T!ey 3ui*d $!e 3odie)0 I $!ey are a3)en$ or dei#ien$%
$!e 3ody #anno$ -row and dei#ien#y di)ea)e) )u#! a)
ri#+e$)% )#urvy% e$#0% re)u*$0 T!ey are ,re)en$ in very )ma**
1uan$i$ie) in ood)0 T!ey are *i+e a ),ar+ w!i#! i-ni$e) $!e
ire o nu$ri$ion0 T!ere are our im,or$an$ +ind) o vi$amin).
Vi$amin A% Vi$amin B% Vi$amin C and Vi$amin D0 Vi$amin A i)
,re)en$ in mi*+0 Vi$amin B i) ,re)en$ in $!e un,o*i)!ed ri#e
and $oma$o Gui#e0 Dei#ien#y o Vi$amin B #au)e) 3eri3eri0
T!o)e w!o ea$ ,o*i)!ed ri#e -e$ $!i) di)ea)e0 Vi$amin C i)
ound in ve-e$a3*e)% rui$) and -reen *eave)0 T!i) vi$amin i)
de)$royed 3y #oo+in-% $innin-0 Sai*or) )uer rom )#urvy%
3e#au)e $!ey #anno$ -e$ re)! ve-e$a3*e) and rui$) durin-
*on- voya-e0 T!ey -enera**y $a+e wi$! $!em $!e Gui#e o
*emon)0 T!i) ,reven$) $!e deve*o,men$ o )#urvy0 Vi$amin D
i) ,re)en$ in mi*+% 3u$$er% e--)% #od2*iver oi*% e$#0 A3)en#e or
dei#ien#y o vi$amin D #au)e) ri#+e$) in #!i*dren0 Food i)
no$!in- 3u$ a ma)) o ener-y0 Food )u,,*ie) ener-y $o $!e
3ody and mind0 I you #an draw $!i) ener-y rom your ,ure
wi**% i you +now $!e Yo-i# $e#!ni1ue o a3)or3in- $!e ener-y
dire#$*y rom $!e )un or #o)mi# Prana% you #an main$ain $!e
3ody wi$! $!i) ener-y and #an di),en)e wi$! ood a*$o-e$!er0
T!e Yo-i -e$) Kaya)idd!i or ,ere#$ion o $!e 3ody0 I ood i)
#om,*e$e*y di-e)$i3*e i$ wi** ,rodu#e #on)$i,a$ion0 Food
)!ou*d #on$ain )ome re)idue o i3re) or !u)+) w!i#! wi**
orm ae#a* ma$$er0 No wa$er )!ou*d 3e $a+en w!en
di-e)$ion i) -oin- on in $!e )$oma#!0 I$ wi** di*u$e $!e
di-e)$ive Gui#e and im,air di-e)$ion0 You #an $a+e a -*a))u*
o wa$er w!en you !ave ini)!ed your mea*)0 W!ere #an
Sannya)in) w!o *ive on ,u3*i# a*m) -e$ a we**23a*an#ed die$4
T!ey -e$ on )ome day) ,un-en$ )$u) on*y% on )ome o$!er
day) )wee$mea$) on*y% on )ome o$!er day) )our $!in-) on*y0
Bu$ $!ey draw $!e re1uired ener-y $!rou-! $!e ,ower o
medi$a$ion0 T!i) uni1ue% Yo-i# me$!od i) un+nown $o $!e
medi#a* ,roe))ion and )#ien$i)$)0 W!enever $!e mind i)
#on#en$ra$ed% a divine wave 3a$!e) a** $!e $i))ue) wi$! $!e
divine e*i;ir0 A** $!e #e**) are renova$ed and viviied0 Fa)$in-
i) in$erdi#$ed or ,ra#$i$ioner) o Yo-a a) i$ ,rodu#e)
wea+ne))0 O##a)iona* mi*d a)$ i) !i-!*y 3enei#ia*0 I$ wi**
$!orou-!*y over!au* $!e )y)$em% wi** -ive re)$ $o $!e
)$oma#! and in$e)$ine) and e*imina$e uri# a#id0 Yo-i#
)$uden$) #an $a+e one u** mea* a$ 66 OF#*o#+% a #u, o mi*+
in $!e mornin- and !a* a )eer o mi*+ and A 3anana) or A
oran-e) or A a,,*e) a$ ni-!$0 T!e ni-!$ mea*) )!ou*d 3e very
*i-!$0 I $!e )$oma#! i) *oaded% )*ee, wi** )u,ervene0 A die$
#on)i)$in- o mi*+ and rui$) a*one i) ),*endid menu or
)$uden$) o Yo-a0 Sim,*e% na$ura*% non2)$imu*a$in-% $i))ue2
3ui*din-% ener-y2,rodu#in-% non2a*#o!o*i# ood) and drin+)
+ee, $!e mind #a*m and ,ure and !e*, one in Yo-i# ,ra#$i#e)
and in $!e a$$ainmen$ o $!e -oa* o *ie0
SivanandaF) Pranayama
Te#!ni1ue. Si$ #omor$a3*y on a #!air% )oa or ea)y2#!air0
Draw $!e air $!rou-! 3o$! no)$ri*)% a) *on- a) #omor$a3*e0
Re$ain a) *on- a) #omor$a3*e0 Re,ea$ your I)!$a Man$ra or
HOMF w!i*e re$ainin- $!e 3rea$!0 T!en e;!a*e a) *on- a)
#omor$a3*e0 You need no$ o3)erve any ra$io 3e$ween $!e
in!a*a$ion% e;!a*a$ion and re$en$ionL 3u$ *e$ $!e in!a*a$ion
and e;!a*a$ion 3e dee, and u**0 Benei$. T!e 3enei$) o $!i)
Pranayama are in#a*#u*a3*e0 A** $!e mu)#*e) are re*a;ed0 A**
$!e nerve) are $oned0 R!y$!m and !armony are e)$a3*i)!ed
in $!e en$ire 3ein-0 Mind i) #a*med0 Cir#u*a$ion i) ,romo$ed0
An ine;,re))i3*e ,ea#e and 3*i)) #ome $o rei-n wi$!in you0
You #an do i$ in $!e mornin- w!i*e *yin- in 3ed0 Your mind
wi** 3e#ome a*er$ or #ommen#in- Ia,a and D!yana0 You #an
do i$ w!en $!e mind i) a3ou$ $o *o)e 3a*an#e on a##oun$ o
$!e )e$$in- in o *u)$% an-er or o$!er evi* Vri$$i)L $!e mind wi**
!e i**ed wi$! a -rea$ ,ower $!a$ wi** ,reven$ $!e evi* Vri$$i)
rom di)$ur3in- i$0 You #an do i$ Gu)$ 3eore #ommen#in-
your )$udyL $!e mind wi** 3e #on#en$ra$ed ea)i*y and w!a$
you )$udy wi** 3e inde*i3*y im,re))ed in your mind0 You #an
do i$ durin- your oi#e2wor+L you wi** -e$ new )$ren-$!
every $ime and you wi** never 3e $ired0 W!en you re$urn
!ome rom $!e oi#e you #an ,ra#$i)e $!i) Pranayama and
you wi** 3e re#!ar-ed wi$! re)! ener-y0 T!e -rea$e)$
advan$a-e i) $!a$ on#e you )$ar$ doin- i$ you wi** do i$ very
o$enL and your mind #an never ind an e;#u)e or no$
,ra#$i)in- $!i) A$i2Su+!a2Purva+a Pranayama% very ea)y and
#omor$a3*e Pranayama w!i#! !a) a** $!e advan$a-e) o
Pranayama% wi$!ou$ i$) Hru*e) and re-u*a$ion)F0 Do i$ rom
now wi$!ou$ ai*0
Kunda*ini Pranayama
In $!i) Pranayama% $!e B!avana i) more im,or$an$ $!an $!e
ra$io 3e$ween Pura+a% Kum3!a+a and Re#!a+a0 Si$ in Padma
or Sidd!a A)ana% a#in- $!e Ea)$ or $!e Nor$!0 A$er men$a**y
,ro)$ra$in- $o $!e *o$u)2ee$ o $!e Sa$-uru and re#i$in-
S$o$ra) in ,rai)e o &od and &uru% #ommen#e doin- $!i)
Pranayama w!i#! wi** ea)i*y *ead $o $!e awa+enin- o $!e
Kunda*ini0 In!a*e dee,*y% wi$!ou$ ma+in- any )ound0
A) you in!a*e% ee* $!a$ $!e Kunda*ini *yin- dorman$ in $!e
Mu*ad!ara C!a+ra i) awa+ened and i) -oin- u, rom C!a+ra
$o C!a+ra0 A$ $!e #on#*u)ion o $!e Pura+a% !ave $!e
B!avana $!a$ $!e Kunda*ini !a) rea#!ed $!e Sa!a)rara0 T!e
more vivid $!e vi)ua*i)a$ion o C!a+ra a$er C!a+ra% $!e
more ra,id wi** 3e your ,ro-re)) in $!i) Sad!ana0 Re$ain $!e
3rea$! or a )!or$ w!i*e0 Re,ea$ $!e Pranava or your I)!$a
Man$ra0 Con#en$ra$e on $!e Sa!a)rara C!a+ra0 Fee* $!a$ 3y
$!e &ra#e o Mo$!er Kunda*ini% $!e dar+ne)) o i-noran#e
enve*o,in- your )ou* !a) 3een di),e**ed0 Fee* $!a$ your
w!o*e 3ein- i) ,ervaded 3y *i-!$% ,ower and wi)dom0 S*ow*y
e;!a*e now0 And% a) you e;!a*e ee* $!a$ $!e Kunda*ini Sa+$i
i) -radua**y de)#endin- rom $!e Sa!a)rara% and rom
C!a+ra $o C!a+ra% $o $!e Mu*ad!ara C!a+ra0 Now 3e-in $!e
,ro#e)) a-ain0 I$ i) im,o))i3*e $o e;$o* $!i) wonderu*
Pranayama ade1ua$e*y0 I$ i) $!e ma-i# wand or a$$ainin-
,ere#$ion very 1ui#+*y0 Even a ew day)F ,ra#$i#e wi**
#onvin#e you o i$) remar+a3*e -*ory0 S$ar$ rom $oday% $!i)
very momen$0 My &od 3*e)) you wi$! Goy% 3*i)) and
immor$a*i$y0
Nue)$ion) and An)wer)
N0 I) i$ ri-!$ $o )ay $!a$ Pranayama i) unne#e))ary in $!e
,ra#$i#e o RaGa Yo-a4 A0 NoL Pranayama orm) one o $!e
ei-!$ *im3) o RaGa Yo-a0 N0 I) i$ dan-erou) $o ,ra#$i)e
Pranayama wi$!ou$ $!e a))i)$an#e o a &uru =Tea#!er@4 A0
Peo,*e are unne#e))ari*y a*armed0 You #an ,ra#$i)e ordinary
Pranayama e;er#i)e) wi$!ou$ $!e !e*, o a &uru0 A &uru i)
ne#e))ary i you wan$ $o ,ra#$i)e Kum3!a+a or re$en$ion o
3rea$! or *on- $ime and uni$e A,ana wi$! Prana0 T!e 3oo+)
wri$$en 3y rea*i)ed Yo-in) #an -uide you i you are no$ a3*e
$o -e$ a &uru0 Bu$ i$ i) 3e$$er $o !ave a &uru 3y your )ide or
you #an -e$ $!e *e))on) rom !im and ,ra#$i)e $!em a$
!ome0 You #an +ee, re-u*ar #orre),onden#e wi$! !im0 You
#an re$ain $!e 3rea$! rom 6/A $o 6 or A minu$e) wi$!ou$ any
dii#u*$y or dan-er0 I you #anno$ -e$ a rea*i)ed Yo-i% you
#an a,,roa#! )enior )$uden$) o Yo-a0 T!ey a*)o #an !e*,
you0 N0 Wi** $!e ,ra#$i#e o Pranayama a*one awa+en $!e
)*ee,in- Kunda*ini Sa+$i4 A0 Ye)0 A)ana)% Band!a)% Mudra)%
Ia,a% medi$a$ion% )$ron- and ,ure irre)i)$i3*e ana*y$i#a* wi**%
$!e -ra#e o &uru% devo$ion% a** $!e)e a*)o wi** awa+en $!e
Kunda*ini Sa+$i0 N0 W!a$ are $!e ee#$) o $!e ,ra#$i#e o
K!e#!ari Mudra4
A0 I$ wi** !e*, $!e )$uden$ $o )$o, $!e 3rea$!0 He #an !ave
ni#e #on#en$ra$ion and medi$a$ion0 He wi** 3e ree rom
!un-er and $!ir)$0 He #an #!an-e $!e 3rea$! rom one no)$ri*
$o ano$!er 1ui$e ea)i*y0 He #an !ave Keva*a Kum3!a+a a*)o
very ea)i*y0 N0 W!a$ are $!e )ym,$om) w!en $!e Prana and
A,ana are uni$ed and w!en $!e Prana ,a))e) in Su)!umna4
A0 W!en Prana and A,ana are uni$ed% $!e uni$ed Prana2
A,ana wi** ,a)) $!rou-! $!e Su)!umna and $!e ,ra#$i$ioner
wi** 3e#ome dead $o $!e wor*d% i0e0% !e wi** *o)e $!e
#on)#iou)ne)) o !i) 3ody% environmen$) and $!e wor*d 3u$
wi** !ave ,ere#$ awarene))0 He wi** ee* Divine T!ri**% Divine
E#)$a)y and $!e e;,erien#e) o $!e *ower )$a-e) o Samad!i0
W!en $!e Prana ,ro#eed) !i-!er in Su)!umna% dieren$
+ind) o e;,erien#e) a$ dieren$ C!a+ra) are e*$ 3y $!e
,ra#$i$ioner =w!i#! #anno$ 3e de)#ri3ed 3u$ )!ou*d 3e
e;,erien#ed@0 W!en $!e Prana rea#!e) Sa!a)rara% $!e Yo-i
a$$ain) Samad!i0 N0 S!ou*d one in $!e ,ra#$i#e o Pranayama
durin- Ma!a Band!a a*)o main$ain $!e ,ro,or$ion 6.E.A4 A0
Ye)% in Ma!a Band!a $!e ,ro,or$ion or in!a*a$ion% re$en$ion
and e;,ira$ion i) 6.E.A0 N0 I one ,ra#$i)e) Band!a$raya
Pranayama and ,ra#$i)e) Pura+a 6? Ma$ra)% Kum3!a+a E?
Ma$ra) and Re#!a+a A? Ma$ra)% !ow *on- mu)$ 3e $!e ,ure
Kum3!a+a and !ow *on- $!e e;,ira$ory ,au)e wi$!
'ddiyana4 A0 In Band!a$raya% 3e-inner) need no$ !ave any
e;,ira$ory ,au)e0 Advan#ed )$uden$) #an !ave i$ or : or >
)e#ond)0 In Band!a$raya% $!e main Kunda*ini =6.E.A@ i) 1ui$e
)ui#ien$ or $!e union o Prana and A,ana0 N0 W!a$ i) $!e
dieren#e 3e$ween Tadana Kriya and Ma!a Ved!a4 A0 In
Tadana Kriya one #an 3rea$!e in any way0 Bu$ Ma!a Ved!a
Pranayama )!ou*d 3e ,ra#$i)ed a) de)#ri3ed in Band!a$raya0
N0 I) Pranayama ne#e))ary or -e$$in- Dar)ana o $!e "ord4
A0 No0 N0 W!en $!e Prana i) $a+en u, $o $!e $en$! door
=Bra!marand!ra@% on $!e #rown o $!e !ead% wi** $!e
,ra#$i$ioner ee* a ,in,ri#+ 4 A0 No0 N0 W!a$ i) 'rd!vare$a!
Pranayama4
A0 W!i*e doin- Su+!a2Purva+a or "oma2Vi*oma Pranayama
one wou*d ee* $!a$ $!e Virya i) *owin- u, $oward) $!e
Sa!a)rara a$ $!e #rown o $!e !ead in $!e orm o OGa)0 T!i)
i) 'rd!vare$a! Pranayama0 N0 I I $ry $o +ee, $!e ra$io 6.E.A
w!en I ,ra#$i)e Pranayama% I am no$ a3*e $o #on#en$ra$e on
my I)!$a Deva$a0 I I $ry $o #on#en$ra$e I #anno$ +ee, u,
$!e ra$io 6.E.A0 Kind*y advi)e w!a$ $o do4 A0 Try $o +ee, $!e
ra$io or $wo or $!ree mon$!)0 A )$ron- !a3i$ wi** 3e ormed
and $!e ra$io wi** 3e +e,$ u, au$oma$i#a**y0 T!en you #an
#on#en$ra$e on your $u$e*ary dei$y0 Mind #an do on*y one
$!in- a$ a $ime0 N0 W!a$ i) $!e o3Ge#$ o in!a*in- $!rou-! $!e
*e$ no)$ri* and e;!a*in- $!rou-! $!e ri-!$ no)$ri* and vi#e
ver)a4 A0 T!i) wi** ma+e $!e 3rea$! r!y$!mi#a*% )$eady $!e
nerve) and $!e mind and a**ow $!e Su)!umna Nadi $o *ow%
w!i#! wi** 3e 3enei#ia* or medi$a$ion0 I$ wi** +ee, u, a
,ere#$ !armony in $!e )y)$em0 T!e ive Ko)a) wi** vi3ra$e
r!y$!mi#a**y0 N0 Can $!ere 3e any dan-erou) re)u*$ in $!e
,ra#$i#e o Pranayama a) )ome ,eo,*e $!in+4 A0 T!ere i) no
dan-er in ,ra#$i)in- Pranayama% A)ana)% e$#% i you are
#areu*% and i you u)e your #ommon2)en)e0 Peo,*e are
unne#e))ari*y a*armed0 T!ere i) dan-er in every$!in-% i you
are #are*e))0 N0 I am re-u*ar in my Sad!ana0 T!e Ger+) )$i**
#on$inue $!ou-! $!ey are no$ )o re1uen$ a) 3eore0 Kind*y
advi)e me on $!e ma$$er4 A0 T!rou-! $!e ,ra#$i#e o
Pranayama and medi$a$ion% $!e #e**) and $i))ue) are viviied0
T!ey are #!ar-ed wi$! new Prana0 New Prani# #urren$) are
-enera$ed% T!e)e -ive ri)e $o Ger+) in $!e 3e-innin-0 T!ey
wi** di)a,,ear )oon0 N0 Wi** you 3e +ind enou-! $o e*u#ida$e
HA,ana VayuF4 We in!a*e air% $!ere3y o;y-en i) a3)or3ed 3y
3*ood2#e**) a) we** a) ,*a)ma0 Bu$ rom $!a$ o;y-en% !ow
A,ana i) ormed4 In w!a$ ,ar$ i$ re)ide)4 W!a$ i) $!e
na$ure4 How and w!ere Prana and A,ana uni$e4 Kind*y
e;,*ain )#ien$ii#a**y men$ionin- ,ar$) ae#$ed $!ere3y0 A0
A,ana i) no$ ormed rom o;y-en0 A,ana i) ener-y0 A,ana
re)ide) in $!e *ower ,ar$ o $!e a3domen% in $!e Mu*ad!ara%
in $!e de)#endin- #o*on% re#$um and anu)0 I$) na$ure i)
downward mo$ion0 I$) un#$ion i) eGe#$ion o urine% -a) and
e;#re$a0 Prana and A,ana are uni$ed 3y Keva*a Kum3!a+a%
Kum3!a+a% Mu*ad!ara% Ia*and!ara Band!a and 'ddiyana
Band!a0 T!ey are uni$ed in $!e nave* or Mani,ura+a C!a+ra0
N0 How i) Nadi2Sudd!i done4 A0 T!e #*ean)in- o $!e Nadi
=Nadi2Sudd!i@ i) ei$!er Samanu or NirmanuD$!a$ i)% wi$! or
wi$!ou$ $!e u)e o BiGa0 A##ordin- $o $!e ir)$ orm% $!e Yo-i
in Padma)ana or Sidd!a)ana oer) !i) ,rayer) $o !i) &uru
and medi$a$e) on !im0 Medi$a$ion on HYamF =y.U@ !e doe)
Ia,a o $!e BiGa 6> $ime) $!rou-! Ida% Kum3!a+a wi$! Ia,a
o $!e BiGa >E $ime)% and $!en e;!a*a$ion $!rou-! $!e )o*ar
Nadi and Ia,a o BiGa 7A $ime)0 Fire i) rai)ed rom Mani,ura
and uni$ed wi$! Pri$!vi0 T!en o**owin- in!a*a$ion 3y $!e
)o*ar Nadi wi$! $!e Va!ni BiGa HRamF =rU@ 6> $ime)%
Kum3!a+a wi$! >E $ime) Ia,a o $!e BiGa% o**owed 3y
e;!a*a$ion $!rou-! $!e *unar Nadi and Ia,a o $!e BiGa 7A
$ime)0 He $!en medi$a$e) on $!e *unar 3ri**ian#e% -aJin- a$
$!e $i, o $!e no)e% and in!a*e) 3y Ida wi$! Ia,a o BiGa
HT!amF =YU@ 6> $ime)0 Kum3!a+a i) done wi$! $!e BiGa HVamF
=v.U@ >E $ime)0 He $!in+) !im)e* a) *ooded 3y ne#$ar% and
#on)ider) $!a$ $!e Nadi) !ave 3een wa)!ed0 He e;!a*e) 3y
Pin-a*a wi$! 7A $ime) Ia,a o $!e BiGa H"amF =*.U@ and
#on)ider) !im)e* )$ren-$!ened $!ere3y0 I you are #are*e))
in -e$$in- down $!rou-! $!e )$e,) o a )$air2#a)e% you wi**
a** down and 3rea+ your 3one)0 I you are #are*e)) w!en
you wa*+ in $!e 3u)y ,ar$) o a #i$y% you wi** 3e #ru)!ed 3y
$!e mo$or2#ar0 I you are #are*e)) w!en you ,ur#!a)e a
$i#+e$ a$ $!e Rai*way S$a$ion% you wi** *o)e your money2
,ur)e0 I you are #are*e)) in di),en)in- mi;$ure) you wi** +i**
$!e ,a$ien$) 3y -ivin- a ,oi)on or a wron- medi#ine or
admini)$erin- a medi#ine in overdo)e)0 Even )o% w!en you
,ra#$i)e Pranayama and o$!er Yo-i# e;er#i)e) you wi** !ave
$o 3e #areu* a3ou$ your die$0 You )!ou*d avoid overea$in-L
you )!ou*d $a+e *i-!$% ea)i*y di-e)$i3*e and nu$ri$iou) ood0
You )!ou*d no$ -o 3eyond your #a,a#i$y in re$ainin- $!e
3rea$!% you )!ou*d ir)$ ,ra#$i)e in!a*a$ion and e;!a*a$ion
on*y =wi$!ou$ re$en$ion o 3rea$!@ or one or $wo mon$!)0
You )!ou*d -radua**y in#rea)e $!e ra$io rom 6.E.A $o
6>.>E.7A% You )!ou*d e;!a*e very very )*ow*y0 I $!e)e ru*e)
are o3)erved% $!ere wi** 3e no dan-er a$ a** in $!e ,ra#$i#e o
Pranayama and o$!er Yo-i# e;er#i)e)0
&*o))ary
ADHIKARIDFi$ a),iran$ ='$$ama. &oodL Mad!yama.
mediumL Ad!ama. inerior@ A-niDFire A!am+araDE-o
Ai)varyaDMa$eria* or ),iri$ua* wea*$! AGna2C!a+raD
Cavernou) ,*e;u) A+a)aDE$!er% ),a#e% )+y A*a)yaD
"e$!ar-y% iner$ia Ana!a$aDCardia# ,*e;u) An-aD
Su3ordina$e )$e,% *im3 AnimaDSu3$*e$y% redu#in- 3ody in
)iJe An$a!+aranaDIn$erna* ,)y#!i# or-an% mind A,anaDVi$a*
ener-y un#$ionin- in e;#re$ion A,a)DWa$er Aram3!aDA
)$a$e rea#!ed in Pranayama A)anaDBodi*y ,o)i$ion% ,o)$ure
A)!$an-aDEi-!$ *im3) =o Pa$anGa*iF) RaGa Yo-a@ A)$i+aD
Be*iever o &od or $!e Veda) A)uraDDemon% evi* $enden#y
in man A)uriDDevi*i)!
A$manDDivine )ou* in man% $!e Su,reme Se* Avad!aniD
A$$en$ive% #on#en$ra$ed Ava)$!aDS$a$e BANDHADA *o#+ in
Yo-i# ,o)$ure Band!uDRe*a$ive% one #onne#$ed 3y re*a$ion
B!a+$aDDevo$ee B!a+$iDDevo$ion B!a)$ri+aDBe**ow) =a
+ind o Pranayama@ B!a$iDTo )!ine B!avaD=Devo$iona*@
a$$i$ude B!edaDDieren#e% ),*i$$in- BiGaDSeed% )our#e
BiGa+)!araDSeed2*e$$er #on$ainin- *a$en$ ,ower o Man$ra
Bra!ma#!ariDCe*i3a$e% )$uden$ o )#ri,$ure) Bra!mandaD
Ma#ro#o)m% Bra!maF) e-- Bra!marand!raDHead on$ane**e
a$ $!e $o, o !ead Budd!iDIn$e**e#$% under)$andin-% rea)on
CHAKRADW!ee*% ,*e;u) C!aruDBoi*ed mi*+ and ri#e C!i$D
Con)#iou)ne)) C!i$$aDMind2)$u% )u3#on)#iou) mind DAIVI
DDivine DamaDCon$ro* o ou$er )en)e) Deva=$a@DDei$y
D!airyaDHeroi)m% va*our D!armaDDu$y% vir$ue% ri-!$eou)
way o *ivin- D!yanaDDee, medi$a$ion Drid!a$aDFirmne))
&AYATRIDA very )a#red Man$ra in $!e Veda) &!a$aDA )$a$e
rea#!ed in Pranayama &ran$!iDKno$ =o nerve) or ,)y#!i#
ener-y@ &ri!a)$!aDHou)e!o*der HAMSADSwan% Divine Se*
Hiranya-ar3!aDCo)mi# in$e**i-en#e% #o)mi# mind% Bra!ma
IDADP)y#!i# nerve2#urren$ *owin- $!rou-! no)$ri*L *unar
IndriyaDSen)e o ,er#e,$ion w!e$!er ,!y)i#a* =Karma
Indriya@ or in$erna* #urren$ =Inana Indriya@ I)!$aDO3Ge#$ o
de)ire% #!o)en idea* IAPADRe,e$i$ion o a Man$ra Iivanmu+$i
D"i3era$ion w!i*e )$i** in 3ody% $!e )$a$e o Inana or
Know*ed-e% Wi)dom o Bra!man Iiva$manDIndividua* )ou*
KA"ADRay% ,ar$% a),e#$ Ka,a*aDS+u** Kama*aD"o$u)
KarmaDA#$ion =San#!i$a. a##umu*a$edL Prara3d!a. $o 3e
wor+ed ou$ in $!i) *ieL A-ami. 3ein- re)!*y ormed@ Karuna
DMer#y Keva*a Kum3!a+aDCe))a$ion o 3rea$!
),on$aneou)*y K!e#!ari MudraDA,,*yin- e*on-a$ed $on-ue
$o $!e ,o)$erior ,a*a$e in Ha$!a Yo-a KriyaDA#$ion
Kum3!a+aDPeriod 3e$ween in2and2ou$-oin- 3rea$!
Kunda*iniDSer,en$2,ower #oi*ed u, a$ $!e Mu*ad!ara C!a+ra
Ku$irD"ivin- 1uar$er) =o a Sad!a+a@ "IN&A SARIRADSu3$*e
3ody MADHYAMADPranayama wi$! 7A Ma$ra) Ma!imaD
Sidd!i o ma+in- one)e* !u-e Mana)DMind Ma$raDA
)e#ond% $ime2mea)ure Mi$a!araDModera$e die$ Mo+)!aD
"i3era$ion% re*ea)e MudraDSym3o*i# !and2,o)i$ion
Mumu+)!u$vaDIn$en)e *on-in- or *i3era$ion NADIDA)$ra*
$u3e #arryin- Prana Nau*iDA3domina* #!urnin- e;er#i)e
Nirvi+a*,aDWi$!ou$ modii#a$ion o $!e mind Ni)!+amaD
Se**e))% un)e*i)! Ni)!,a$$iDCon)umma$ion% ra$io PADMAD
"o$u) ParaDSu,er% !i-!er% =!i-!e)$@ Parama!am)aDT!e
!i-!e)$ #*a)) o Sannya)in) Pari#!ayaDA )$a$e rea#!ed in
Pranayama PindandaDMi#ro#o)m Pin-a*aDP)y#!i# nerve2
#urren$ in ri-!$ no)$ri*% )o*ar Pra*ayaDDi))o*u$ion o $!e
#o)mo) PranaDVi$a* ener-y% *ie23rea$!% *ie2or#e PranavaD
T!e my)$i# )y**a3*e HOMF PranavadinDOne w!o advo#a$e) $!e
$!eory o Prana PranayamaDBrea$!2#on$ro* Pra)va)aD
E;,ira$ion o Brea$! Pra$ya!araDA3)$ra#$ion o )en)e)
Pri$!viDE*emen$ o ear$! wi$! den)i$y and ra-ran#e
#!ara#$eri)$i# $o i$ PuGaDWor)!i,% adora$ion Pura+aD
In!a*a$ion SADHAKADS,iri$ua* a),iran$ Sad!anaDS,iri$ua*
,ra#$i#e Sa!aGaDNa$ura*% $rue% na$ive Sa!a)raraD6???
,e$a**ed *o$u) a$ $!e #rown o !ead Sa+$iDPower SamaD
Con$ro* o mind% $ran1ui**i$y Samad!iDS$a$e o
)u,er#on)#iou)ne))% ,ere#$ a3)or,$ion o mind in Yo-a
Sam3!aviDA Yo-i# $e#!ni1ue o #on#en$ra$ion Sam,a$D
Nua*i$y% wea*$! Sam)araD"ie $!rou-! re,ea$ed 3ir$!) and
dea$!)% ,ro#e)) o wor*d*y *ie Sam)+araDIm,re))ion%
,rena$a* $enden#y Sand!yaDIun#$ion =o )unri)e and
)un)e$@ Sannya)aDRenun#ia$ion o )o#ia* $ie)% E$! )$a$e in
Hindu *ie San$iDPea#e% 1uie$ne)) Sa)$raDS#ri,$ure% word o
au$!ori$y Sa$avad!aniDOne w!o doe) 6?? $!in-) a$ $!e
)ame $ime S!a$#!a+ra)DT!e )i; C!a+ra) or nerve2,*e;u)e)
Sradd!aDFai$! S$!u*aD&ro)) Sudd!iDPuri$y Su+)!maD
Fine% )u3$*e% indivi)i3*e SuryaDSun Su)!umnaDNerve2
#urren$ in ),ina* #ana* rom Mu*ad!ara $o #rown o !ead
Sva!aDWord u$$ered w!i*e oerin- an o3*a$ion% oerin- $o
&od% e;#*ama$ion u)ed in oerin-) TAMASDDar+ne))%
iner$ia% du**ne)) TandriDDrow)ine)) 'DANADVi$a* or#e near
$!e $!roa$ ',ani)!adDVedan$i# )#ri,$ure)% end o Veda)
'rd!vare$o2Yo-iDA Yo-i w!o)e ener-ie) !ave 3een
)u3*ima$ed in$o ),iri$ua* ,ower '$)a!aDC!eeru*ne))%
en$!u)ia)m VAIRA&YADIndieren#e% di)-u)$ or wor*d*y
$!in-) and enGoymen$) VaGraDFirmne))% $!under3o*$ Va+D
S,ee#! Va)anaDSu3$*e de)ire VayuDWind% vi$a* air% Prana
Vi#!araDEn1uiry in$o na$ure o Se* or Tru$! ViryaDSemina*
*uid Vi)udd!aD"aryn-ea* ,*e;u) Vive+aDDi)#rimina$ion
Vri$$iDT!ou-!$2wave% men$a* w!ir*,oo*
VyanaDA**2,ervadin- Prana Vyava!araDWor*d*y a#$ivi$y%
,!enomena*% re*a$ive wor*d YAAMADA ,eriod o $!ree !our)
YaGnaDSa#rii#e Ya$raDPi*-rima-e Yo-aD'nion wi$! &od

You might also like