Christmas

From Wikipedia, the free encyclopedia

Jump to: navigation, search

For other uses, see Christmas (disambiguation) and Christmas Day (disambiguation).

Christmas

Also called Christ's Mass

Nativity
Yule Tide
Noel
Xmas
Winter Pascha

Observed by Christians
Many non-Christians[1]

Type Christian, cultural

Significance Nativity of Jesus

Date December 25
(Western Christianity)

January 6
(Armenian Apostolic Church)

January 7
(several Eastern Orthodox Churches)

Observances Religious services, gift giving, family

meetings, decorating trees

Related to Annunciation, Advent, Epiphany, Baptism of

 the Lord, Winter solstice

Christmas (IPA: /krɪsməs/), occasionally referred to as Christmas Day or

Christmastide, is an annual Christian holiday celebrated on December 25 or January 7[2]
that marks and honors the birth of Jesus of Nazareth.[3][4] The nativity of Jesus, which is
the basis for the anno Domini system of dating, is thought to have occurred between 7
and 2 BC.[5] 25 December is not thought to be Jesus' actual date of birth, and the date may
have been chosen to correspond with either a Roman festival,[6] or with the winter
solstice.[7]

Modern customs of the holiday include gift-giving, church celebrations, and the display
of various decorations—including the Christmas tree, lights, mistletoe, nativity scenes
and holly. Santa Claus (also referred to as Father Christmas, although the two figures
have different origins) is a popular mythological figure often associated with bringing
gifts at Christmas. Santa is generally believed to be the result of a syncretization between
Saint Nicholas and elements from pagan Nordic and Christian mythology, and his
modern appearance is believed to have originated in 19th century media.

Christmas is celebrated throughout the Christian population, but is also celebrated by

many non-Christians as a secular, cultural festival. Because gift-giving and several other
aspects of the holiday involve heightened economic activity among both Christians and
non-Christians, Christmas has become a major event for many retailers.

Contents
[hide]

• 1 Etymology
• 2 History
o 2.1 Winter festivals
 2.1.1 Dies Natalis Solis Invicti
o 2.2 Patristic developments
o 2.3 Feast established
o 2.4 Middle Ages
o 2.5 Reformation into the 19th century
• 3 Nativity of Jesus
• 4 Santa Claus and other bringers of gifts
• 5 Decorations
• 6 Christmas stamps
• 7 Economics of Christmas
• 8 Controversy
• 9 Books
• 10 See also
o 10.1 Christmas time
 o 10.2 Christmas topics
• 11 References

• 12 External links

Etymology
The word Christmas originated as a compound meaning "Christ's Mass". It is derived
from the Middle English Christemasse and Old English Cristes mæsse, a phrase first
recorded in 1038.[4] "Cristes" is from Greek Christos and "mæsse" is from Latin missa. In
early Greek versions of the New Testament, the letter Χ (chi), is the first letter of Christ.
Since the mid-16th century Χ, or the similar Roman letter X, has been used as an
abbreviation for Christ.[8] Hence, Xmas is often used as an abbreviation for Christmas.

Adoration of the Magi by Bartolomé Esteban Murillo.

History
For many centuries, Christian writers accepted that Christmas was the actual date on
which Jesus was born.[9] However, in the early eighteenth century, some scholars began
proposing alternative explanations. Isaac Newton argued that the date of Christmas was
selected to correspond with the winter solstice,[7] which in ancient times was marked on
December 25.[10] In 1743, German Protestant Paul Ernst Jablonski argued Christmas was
placed on December 25 to correspond with the Roman solar holiday Dies Natalis Solis
Invicti and was therefore a "paganization" that debased the true church.[6] In 1889, Louis
Duchesne suggested that the date of Christmas was calculated as nine months after the
Annunciation on March 25, the traditional date of the conception of Jesus.[11]

Winter festivals

Main article: List of winter festivals

Mosaic of Jesus as Christo Sole (Christ the Sun) in Mausoleum M in the pre-fourth-
century necropolis under St Peter's Basilica in Rome.[12] Christians consider Jesus to be
the "sun of righteousness" prophesied in Malachi 4:2.

A winter festival was the most popular festival of the year in many cultures. Reasons
included the fact that less agricultural work needs to be done during the winter, as well as
an expectation of better weather as spring approached.[13] Modern Christmas customs
include: gift-giving and merrymaking from Roman Saturnalia; greenery, lights, and
charity from the Roman New Year; and Yule logs and various foods from Germanic
feasts.[14] Pagan Scandinavia celebrated a winter festival called Yule, held in the late
December to early January period. As Northern Europe was the last part to Christianize,
its pagan traditions had a major influence on Christmas. Scandinavians still call
Christmas Jul. In English, the word Yule is synonymous with Christmas,[15] a usage first
recorded in 900.

Dies Natalis Solis Invicti

Main article: Sol Invictus

Dies Natalis Solis Invicti means "the birthday of the unconquered Sun." The use of the
title Sol Invictus allowed several solar deities to be worshipped collectively, including
Elah-Gabal, a Syrian sun god; Sol, the god of Emperor Aurelian; and Mithras, a soldiers'
god of Persian origin.[16] Emperor Elagabalus (218–222) introduced the festival, and it
reached the height of its popularity under Aurelian, who promoted it as an empire-wide
holiday.[17] This day had held no significance in the Roman festive calendar until it was
introduced in the third century.[18]

The festival was placed on the date of the solstice because this was on this day that the
Sun reversed its southward retreat and proved itself to be "unconquered." Several early
Christian writers connected the rebirth of the sun to the birth of Jesus.[4] "O, how
wonderfully acted Providence that on that day on which that Sun was born...Christ should
be born", Cyprian wrote.[4] John Chrysostom also commented on the connection: "They
call it the 'Birthday of the Unconquered'. Who indeed is so unconquered as Our
Lord . . .?"[4]

Adoration of the Magi by Don Lorenzo Monaco (1422).

Patristic developments

The New Testament does not give a date for the birth of Jesus.[19][4] Around AD 200,
Clement of Alexandria wrote that a group in Egypt celebrated the nativity on Pachon 25.
[4]
This corresponds to May 20.[20] Tertullian (d. 220) does not mention Christmas as a
major feast day in the Church of Roman Africa.[4] In Chronographai, a reference work
published in 221, Sextus Julius Africanus suggested that Jesus was conceived on the
spring equinox.[21] The equinox was March 25 on the Roman calendar, so this implied a
birth in December.[22] De Pascha Computus, a calendar of feasts produced in 243, gives
March 28 as the date of the nativity.[23] In 245, the theologian Origen of Alexandria stated
that, "only sinners (like Pharaoh and Herod)" celebrated their birthdays.[24] In 303,
Christian writer Arnobius ridiculed the idea of celebrating the birthdays of gods, which
suggests that Christmas was not yet a feast at this time.[4]

Feast established

The earliest reference to the celebration of the nativity on December 25 is found in the
Chronography of 354, an illuminated manuscript compiled in Rome in 354.[25] In the East,
early Christians celebrated the birth of Christ as part of Epiphany (January 6), although
this festival focused on the baptism of Jesus.[26]

Christmas was promoted in the Christian East as part of the revival of Catholicism
following the death of the pro-Arian Emperor Valens at the Battle of Adrianople in 378.
The feast was introduced to Constantinople in 379, and to Antioch in about 380. The
feast disappeared after Gregory of Nazianzus resigned as bishop in 381, although it was
reintroduced by John Chrysostom in about 400.[4]

Middle Ages

In the Early Middle Ages, Christmas Day was overshadowed by Epiphany, which in the
west focused on the visit of the magi. But the Medieval calendar was dominated by
Christmas-related holidays. The forty days before Christmas became the "forty days of
St. Martin" (which began on November 11, the feast of St. Martin of Tours), now known
as Advent.[27] In Italy, former Saturnalian traditions were attached to Advent.[27] Around
the 12th century, these traditions transferred again to the Twelve Days of Christmas
(December 25 – January 5); a time that appears in the liturgical calendars as
Christmastide or Twelve Holy Days.[27]
Excerpt from Josiah King's The Examination and Trial of Father Christmas (1686),
published shortly after Christmas was reinstated as a holy day in England.

The prominence of Christmas Day increased gradually after Charlemagne was crowned
Emperor on Christmas Day in 800. King Edmund the Martyr was anointed on Christmas
in 855 and King William I of England was crowned on Christmas Day 1066.

By the High Middle Ages, the holiday had become so prominent that chroniclers
routinely noted where various magnates celebrated Christmas. King Richard II of
England hosted a Christmas feast in 1377 at which twenty-eight oxen and three hundred
sheep were eaten.[27] The Yule boar was a common feature of medieval Christmas feasts.
Caroling also became popular, and was originally a group of dancers who sang. The
group was composed of a lead singer and a ring of dancers that provided the chorus.
Various writers of the time condemned caroling as lewd, indicating that the unruly
traditions of Saturnalia and Yule may have continued in this form.[27] "Misrule" —
drunkenness, promiscuity, gambling — was also an important aspect of the festival. In
England, gifts were exchanged on New Year's Day, and there was special Christmas ale.
[27]

Christmas during the Middle Ages was a public festival that incorporating ivy, holly, and
other evergreens.[28] Christmas gift-giving during the Middle Ages was usually between
people with legal relationships, such as tenant and landlord.[28]
Scrooge and the Ghost of Christmas Present, by John Leech. Made for Charles Dickens's
novel A Christmas Carol (1843).

Reformation into the 19th century

During the Reformation, some Puritans condemned Christmas celebration as "trappings

of popery" and the "rags of the Beast."[29] The Roman Catholic Church responded by
promoting the festival in a more religiously oriented form. Following the Parliamentarian
victory over King Charles I during the English Civil War, England's Puritan rulers
banned Christmas, in 1647.[29] Pro-Christmas rioting broke out in several cities, and for
weeks Canterbury was controlled by the rioters, who decorated doorways with holly and
shouted royalist slogans.[29] The Restoration of Charles II in 1660 ended the ban, but
many clergymen still disapproved of Christmas celebration.

In Colonial America, the Puritans of New England disapproved of Christmas. Celebration

was outlawed in Boston from 1659 to 1681. At the same time, Christian residents of
Virginia and New York observed the holiday freely. Pennsylvania German Settlers, pre-
eminently the Moravian settlers of Bethlehem, Nazareth and Lititz in Pennsylvania and
the Wachovia Settlements in North Carolina, were enthusiastic celebrators of Christmas.
The Moravians in Bethlehem had the first Christmas trees in America as well as the first
Nativity Scenes. Christmas fell out of favor in the United States after the American
Revolution, when it was considered an English custom.[30] George Washington attacked
Hessian mercenaries on Christmas during the Battle of Trenton in 1777. (Christmas being
much more popular in Germany than in America at this time.) By the 1820s, sectarian
tension had eased and British writers, including William Winstanly began to worry that
Christmas was dying out. These writers imagined Tudor Christmas as a time of heartfelt
celebration, and efforts were made to revive the holiday. Charles Dickens's book A
Christmas Carol, published in 1843, played a major role in reinventing Christmas as a
holiday emphasizing family, goodwill, and compassion as opposed to communal
celebration and hedonistic excess.[31] In America, interest in Christmas was revived in the
1820s by several short stories by Washington Irving which appear in his The Sketch Book
of Geoffrey Crayon and "Old Christmas", and by Clement Clarke Moore's 1822 poem A
Visit From St. Nicholas (popularly known by its first line: Twas the Night Before
Christmas).[32] Irving's stories depicted harmonious warm-hearted holiday traditions he
claimed to have observed in England. Although some argue that Irving invented the
traditions he describes, they were widely imitated by his American readers. The poem A
Visit from Saint Nicholas popularized the tradition of exchanging gifts and seasonal
Christmas shopping began to assume economic importance.[33] In reaction, this also
started the cultural conflict of the holiday's spiritualism and its commercialism that some
see as corrupting the holiday. In her 1850 book "The First Christmas in New England",
Harriet Beecher Stowe includes a character who complains that the true meaning of
Christmas was lost in a shopping spree.[34] Christmas was declared a United States
Federal holiday in 1870, signed into law by President Ulysses S. Grant.

Nativity of Jesus
Main articles: Annunciation, Nativity of Jesus, and Child Jesus

German painting, 1457

The Nativity of Jesus refers to the Christian belief that the Messiah was born to the
Virgin Mary. The story of Christmas is based on the biblical accounts given in the Gospel
of Matthew, namely Matthew 1:18-Matthew 2:12 and the Gospel of Luke, specifically
Luke 1:26-Luke 2:40. According to these accounts, Jesus was born to Mary, assisted by
her husband Joseph, in the city of Bethlehem. According to popular tradition, the birth
took place in a stable, surrounded by farm animals, though neither the stable nor the
animals are mentioned in the Biblical accounts. However, a manger is mentioned in Luke
2:7 where it states "She wrapped him in cloths and placed him in a manger, because there
was no room for them in the inn." Early iconographic representations of the nativity
placed the stable and manger within a cave (located, according to tradition, under the
Church of the Nativity in Bethlehem). Shepherds from the fields surrounding Bethlehem
were told of the birth by an angel, and were the first to see the child.[35] Many Christians
believe that the birth of Jesus fulfilled prophecies from the Old Testament. Many modern
scholars view the two Gospel accounts as theological fictions.[36]

Remembering is a central way that Christians celebrate Christmas. There is a very long
tradition of the Nativity of Jesus in art. The Eastern Orthodox Church practices the
Nativity Fast in anticipation of the birth of Jesus, while much of the Western Church
celebrates Advent. In some Christian denominations, children perform plays re-telling the
events of the Nativity, or sing carols that reference the event. Some Christians also
display a small re-creation of the Nativity, known as a Nativity scene, in their homes,
using figurines to portray the key characters of the event. Live Nativity scenes and
tableaux vivants are also performed, using actors and live animals to portray the event
with more realism.[37]

Nativity scenes traditionally include the Three Wise Men, Balthazar, Melchior, and
Caspar, although their names and number are not referred to in the Biblical narrative,
who are said to have followed a star, known as the Star of Bethlehem, found Jesus, and
presented gifts of gold, frankincense, and myrrh.[38] The including of the Magi in the
nativity would be in conflict with the Biblical account, as it indicates that they found
Jesus approximately two years after his birth, rather than on the exact day (Matt. 2:7–8,
16).

In the U.S., Christmas decorations at public buildings once commonly included Nativity
scenes. This practice has led to many lawsuits, as groups such as the American Civil
Liberties Union believe it amounts to the government endorsing a religion, which is
prohibited by the United States Constitution. In 1984, the U.S. Supreme Court ruled in
Lynch vs. Donnelly that a Christmas display (which included a Nativity scene) owned and
displayed by the city of Pawtucket, Rhode Island did not violate the First Amendment.[39]

Santa Claus hands out gifts during the American Civil War in Thomas Nast's first Santa
Claus cartoon, Harper's Weekly, 1863.
Santa Claus and other bringers of gifts
Main article: Santa Claus

Originating from Western culture, where the holiday is characterized by the exchange of
gifts among friends and family members, some of the gifts are attributed to a character
called Santa Claus (also known as Father Christmas, Saint Nicholas or St. Nikolaus,
Sinterklaas, Kris Kringle, Père Noël, Joulupukki, Babbo Natale, Weihnachtsmann, Saint
Basil and Father Frost).

The popular image of Santa Claus was created by the German-American cartoonist
Thomas Nast (1840–1902), who drew a new image annually, beginning in 1863. By the
1880s, Nast's Santa had evolved into the form we now recognize. The image was
standardized by advertisers in the 1920s.[40]

Father Christmas, who predates the Santa Claus character, was first recorded in the 15th
century, but was associated with holiday merrymaking and drunkenness.[41] In Victorian
Britain, his image was remade to match that of Santa. The French Père Noël evolved
along similar lines, eventually adopting the Santa image. In Italy, Babbo Natale acts as
Santa Claus, while La Befana is the bringer of gifts and arrives on the eve of the
Epiphany. It is said that La Befana set out to bring the baby Jesus gifts, but got lost along
the way. Now, she brings gifts to all children. In some cultures Santa Claus is
accompanied by Knecht Ruprecht, or Black Peter. In other versions, elves make the toys.
His wife is referred to as Mrs. Claus.

It is often claimed that the basis for the North American figure of Santa Claus is the
Dutch holyman and bringer of gifts Sinterklaas. During the American War of
Independence the inhabitants of New York City, a former Dutch colonial town (New
Amsterdam) which had been swapped by the Dutch for other territories, reinvented their
Sinterklaas tradition, as Saint Nicholas was a symbol of the city's non-English past.[42]
The name Santa Claus supposedly is derived from older Dutch Sinte Klaas. However, the
Saint Nicholas Society was not founded until 1835, almost half a century after the end of
the American War of Independence.[43] Moreover, a study of the "children's books,
periodicals and journals" of New Amsterdam by Charles Jones revealed no references to
Saint Nicholas or Sinterklaas.[44] However, not all scholars agree with Jones's findings,
which he reiterated in a booklength study in 1978;[45] Howard G. Hageman, of New
Brunswick Theological Seminary, maintains that the tradition of celebrating Sinterklaas
in New York was alive and well from the early settlement of the Hudson Valley on.[46]

The current tradition in several Latin American countries (such as Venezuela and
Colombia) holds that while Santa makes the toys, he then gives them to the Baby Jesus,
who is the one who actually delivers them to the children's homes. This story is meant to
be a reconciliation between traditional religious beliefs and modern day globalization,
most notably the iconography of Santa Claus imported from the United States.
In Alto Adige/Südtirol (Italy), Austria, Czech Republic, Southern Germany, Hungary,
Liechtenstein, Slovakia and Switzerland, the Christkind (Ježíšek in Czech, Jézuska in
Hungarian and Ježiško in Slovak) brings the presents. The German St. Nikolaus is not
identical with the Weihnachtsman (who is the German version of Santa Claus). St.
Nikolaus wears a bishop's dress and still brings small gifts (usually candies, nuts and
fruits) on December 6 and is accompanied by Knecht Ruprecht. Although many parents
around the world routinely teach their children about Santa Claus and other gift bringers,
some have come to reject this practice, considering it deceptive.[47]

Decorations
In many countries there are many different types of decorations used depending on the
traditions and available resources.

A Christmas tree ornament.

The Christmas tree is often explained as a Christianization of pagan tradition and ritual
surrounding the Winter Solstice, which included the use of evergreen boughs, and an
adaptation of pagan tree worship.[48] The English language phrase "Christmas tree" is first
recorded in 1835[41] and represents an importation from the German language. The
modern Christmas tree tradition is believed to have begun in Germany in the 18th
century[48] though many argue that Martin Luther began the tradition in the 16th century.
[49][50]
From Germany the custom was introduced to England, first via Queen Charlotte,
wife of George III, and then more successfully by Prince Albert during the reign of
Queen Victoria. Around the same time, German immigrants introduced the custom into
the United States.[51] Christmas trees may be decorated with lights and ornaments.

Since the 19th century, the poinsettia, a native plant from Mexico, has been associated
with Christmas. Other popular holiday plants include holly, mistletoe, red amaryllis, and
Christmas cactus. Along with a Christmas tree, the interior of a home may be decorated
with these plants, along with garlands and evergreen foliage.

In Australia, North and South America, and to a lesser extent Europe, it is traditional to
decorate the outside of houses with lights and sometimes with illuminated sleighs,
snowmen, and other Christmas figures. Municipalities often sponsor decorations as well.
Christmas banners may be hung from street lights and Christmas trees placed in the town
square.[52]

In the Western world, rolls of brightly colored paper with secular or religious Christmas
motifs are manufactured for the purpose of wrapping gifts. The display of Christmas
villages has also become a tradition in many homes during this season. Other traditional
decorations include bells, candles, candy canes, stockings, wreaths, and angels.
Christmas stamp 2000 from Faroe Island, featuring quote from John 1:14, designed by
Anker Eli Petersen.

In many countries a representation of the Nativity Scene is very popular, and people are
encouraged to compete and create most original or realistic ones. Within some families,
the pieces used to make the representation are considered a valuable family heirloom.

Christmas decorations are traditionally taken down on Twelfth Night, the evening of
January 5.

The traditional colours of Christmas are pine green (evergreen), snow white, and heart
red.

Christmas stamps
Main article: Christmas stamp

A number of nations have issued commemorative stamps at Christmastime. Postal

customers will often use these stamps to mail Christmas cards, and they are popular with
philatelists. These stamps are regular postage stamps, unlike Christmas seals, and are
valid for postage year-round. They usually go on sale some time between early October
and early December, and are printed in considerable quantities.

In 1898 a Canadian stamp was issued to mark the inauguration of the Imperial Penny
Postage rate. The stamp features a map of the globe and bears an inscription "XMAS
1898" at the bottom. In 1937, Austria issued two "Christmas greeting stamps" featuring a
rose and the signs of the zodiac. In 1939, Brazil issued four semi-postal stamps with
designs featuring the three kings and a star of Bethlehem, an angel and child, the
Southern Cross and a child, and a mother and child.

The US Postal Service regularly issues both a religious-themed and a secular-themed

stamp each year.
Economics of Christmas

Christmas display in a Brazilian shopping mall.

See also: Christmas in the media, Christmas tree production, Christmas tree
cultivation, and Christmas Price Index

Christmas is typically the largest annual economic stimulus for many nations. Sales
increase dramatically in almost all retail areas and shops introduce new products as
people purchase gifts, decorations, and supplies. In the U.S., the "Christmas shopping
season" generally begins on Black Friday, the day after Thanksgiving, though many
American stores begin selling Christmas items as early as October.[53] In Canada,
merchants begin advertising campaigns just before Halloween (October 31), and step up
their marketing following Remembrance Day on November 11.

In most areas, Christmas Day is the least active day of the year for business and
commerce; almost all retail, commercial and institutional businesses are closed, and
almost all industries cease activity (more than any other day of the year). In England and
Wales, the Christmas Day (Trading) Act 2004 prevents all large shops from trading on
Christmas Day. Scotland is currently planning similar legislation. Film studios release
many high-budget movies in the holiday season, including Christmas films, fantasy
movies or high-tone dramas with high production values.

An economists analysis calculates that Christmas is a deadweight loss under orthodox

microeconomic theory, due to the surge in gift-giving. This loss is calculated as the
difference between what the gift giver spent on the item and what the gift receiver would
have paid for the item. It is estimated that in 2001 Christmas resulted in a $4 billion
deadweight loss in the U.S. alone.[54][55] Because of complicating factors, this analysis is
sometimes used to discuss possible flaws in current microeconomic theory. Other
deadweight losses include the effects of Christmas on the environment and the fact that
material gifts are often perceived as white elephants, imposing cost for upkeep and
storage and contributing to clutter.[56]

Controversy
Main article: Christmas controversy
Books
• Christmas in America: A History, by Penne L. Restad (New York: Oxford
University Press, 1995). ISBN 0-19-509300-3
• The Battle for Christmas, by Stephen Nissenbaum (1996; New York: Vintage
Books, 1997). ISBN 0-679-74038-4
• The Origins of Christmas, by Joseph F. Kelly (August 2004: Liturgical Press)
ISBN 978-0814629840
• Christmas Customs and Traditions, by Clement A. Miles (1976: Dover
Publications) ISBN 978-0486233543
• The World Encyclopedia of Christmas, by Gerry Bowler (October 2004:
McClelland & Stewart) ISBN 978-0771015359
• Santa Claus: A Biography, by Gerry Bowler (November 2007: McClelland &
Stewart) ISBN 978-0771016684
• There Really Is a Santa Claus: The History of St. Nicholas & Christmas Holiday
Traditions, by William J. Federer (December 2002: Amerisearch) ISBN 978-
0965355742
• St. Nicholas: A Closer Look at Christmas, by Jim Rosenthal (July 2006: Nelson
Reference) ISBN 1418504076
• Just say Noel: A History of Christmas from the Nativity to the Nineties, by David
Comfort (November 1995: Fireside) ISBN 978-0684800578
• 4000 Years of Christmas: A Gift from the Ages, by Earl W. Count (November
1997: Ulysses Press) ISBN 978-1569750872
• The Birth of Christ", by Peter Sammons (May 2006: Glory to Glory Publications)
(UK) ISBN 0-9551790-1-7

See also
Find more about Christmas on Wikipedia's sister projects:

Definitions from Wiktionary

Textbooks from Wikibooks
Quotations from Wikiquote
Source texts from Wikisource
Images and media from Commons
News stories from Wikinews

Learning resources from Wikiversity

Christmas time

• Christmas Eve
• Christmas Sunday
• Christmas worldwide
• Christmastide
 • Holiday season
• Little Christmas
• Midwinter Christmas
• Midwinter
• Twelve days of Christmas
• Yuletide

Christmas topics

Holidays portal

• Category:Christmas
• Christmas template below
• Nativity of Jesus

References
Management
From Wikipedia, the free encyclopedia

Jump to: navigation, search

This article or section includes a list of references or external links, but its sources
remain unclear because it has insufficient inline citations.
You can improve this article by introducing more precise citations where appropriate. (November 2008)
This article needs additional citations for verification. Please help improve this
article by adding reliable references. Unsourced material may be challenged and
removed. (November 2008)
For other uses, see Management (disambiguation).

Management in business and human organization activity is simply the act of getting
people together to accomplish desired goals. Management comprises planning,
organizing, staffing, leading or directing, and controlling an organization (a group of one
or more people or entities) or effort for the purpose of accomplishing a goal. Resourcing
encompasses the deployment and manipulation of human resources, financial resources,
technological resources, and natural resources.

Management can also refer to the person or people who perform the act(s) of
management.

Contents
[hide]

• 1 Etymology
• 2 Overview
o 2.1 Theoretical scope
o 2.2 Nature of managerial work
• 3 Historical development
o 3.1 Early writing
 3.1.1 Sun Tzu's The Art of War
 3.1.2 Niccolò Machiavelli's The Prince
 3.1.3 Adam Smith's The Wealth of Nations
o 3.2 19th century
o 3.3 20th century
o 3.4 21st century
• 4 Management topics
o 4.1 Basic functions of management
o 4.2 Formation of the business policy
 4.2.1 How to implement policies and strategies
 4.2.2 The development of policies and strategies
 4.2.3 Where policies and strategies fit into the planning process
o 4.3 Managerial levels and hierarchy
• 5 Areas and categories and implementations of management
 • 6 See also
• 7 References

• 8 External links

[edit] Etymology
The verb manage comes from the Italian maneggiare (to handle — especially a horse),
which in turn derives from the Latin manus (hand). The French word mesnagement (later
ménagement) influenced the development in meaning of the English word management
in the 17th and 18th centuries.[1]

[edit] Overview
[edit] Theoretical scope

Mary Parker Follett (1868–1933), who wrote on the topic in the early twentieth century,
defined management as "the art of getting things done through people".[2] One can also
think of management functionally, as the action of measuring a quantity on a regular
basis and of adjusting some initial plan; or as the actions taken to reach one's intended
goal. This applies even in situations where planning does not take place. From this
perspective, Frenchman Henri Fayol[3] considers management to consist of seven
functions:

1. planning
2. organizing
3. leading
4. co-ordinating
5. controlling
6. staffing
7. motivating

Some people, however, find this definition, while useful, far too narrow. The phrase
"management is what managers do" occurs widely, suggesting the difficulty of defining
management, the shifting nature of definitions, and the connection of managerial
practices with the existence of a managerial cadre or class.

One habit of thought regards management as equivalent to "business administration" and

thus excludes management in places outside commerce, as for example in charities and in
the public sector. More realistically, however, every organization must manage its work,
people, processes, technology, etc. in order to maximize its effectiveness. Nonetheless,
many people refer to university departments which teach management as "business
schools." Some institutions (such as the Harvard Business School) use that name while
others (such as the Yale School of Management) employ the more inclusive term
"management."
English speakers may also use the term "management" or "the management" as a
collective word describing the managers of an organization, for example of a corporation.
Historically this use of the term was often contrasted with the term "Labor" referring to
those being managed.

[edit] Nature of managerial work

Editors are currently in dispute concerning points of view expressed in this section.
Please help to discuss and resolve the dispute before removing this message. (December
2007)

In for-profit work, management has as its primary function the satisfaction of a range of
stakeholders. This typically involves making a profit (for the shareholders), creating
valued products at a reasonable cost (for customers), and providing rewarding
employment opportunities (for employees). In nonprofit management, add the importance
of keeping the faith of donors. In most models of management/governance, shareholders
vote for the board of directors, and the board then hires senior management. Some
organizations have experimented with other methods (such as employee-voting models)
of selecting or reviewing managers; but this occurs only very rarely.

In the public sector of countries constituted as representative democracies, voters elect

politicians to public office. Such politicians hire many managers and administrators, and
in some countries like the United States political appointees lose their jobs on the election
of a new president/governor/mayor.

Public, private, and voluntary sectors place different demands on managers, but all must
retain the faith of those who select them (if they wish to retain their jobs), retain the faith
of those people that fund the organization, and retain the faith of those who work for the
organization. If they fail to convince employees of the advantages of staying rather than
leaving, they may tip the organization into a downward spiral of hiring, training, firing,
and recruiting. Management also has the task of innovating and of improving the
functioning of organizations.

[edit] Historical development

Difficulties arise in tracing the history of management. Some see it (by definition) as a
late modern (in the sense of late modernity) conceptualization. On those terms it cannot
have a pre-modern history, only harbingers (such as stewards). Others, however, detect
management-like -thought back to Sumerian traders and to the builders of the pyramids
of ancient Egypt. Slave-owners through the centuries faced the problems of
exploiting/motivating a dependent but sometimes unenthusiastic or recalcitrant
workforce, but many pre-industrial enterprises, given their small scale, did not feel
compelled to face the issues of management systematically. However, innovations such
as the spread of Arabic numerals (5th to 15th centuries) and the codification of double-
entry book-keeping (1494) provided tools for management assessment, planning and
control.

Given the scale of most commercial operations and the lack of mechanized record-
keeping and recording before the industrial revolution, it made sense for most owners of
enterprises in those times to carry out management functions by and for themselves. But
with growing size and complexity of organizations, the split between owners
(individuals, industrial dynasties or groups of shareholders) and day-to-day managers
(independent specialists in planning and control) gradually became more common.

[edit] Early writing

While management has been present for millennia, several writers have created a
background of works that assisted in modern management theories.[4]

[edit] Sun Tzu's The Art of War

Written by Chinese general Sun Tzu in the 6th century BC, The Art of War is a military
strategy book that, for managerial purposes, recommends being aware of and acting on
strengths and weaknesses of both a manager's organization and a foe's.[4]

[edit] Niccolò Machiavelli's The Prince

Believing that people were motivated by self-interest, Niccolò Machiavelli wrote The
Prince in 1513 as advice for the leadership of Florence, Italy.[5] Machiavelli
recommended that leaders use fear—but not hatred—to maintain control.

[edit] Adam Smith's The Wealth of Nations

Written in 1776 by Adam Smith, a Scottish moral philosopher, The Wealth of Nations
aims for efficient organization of work through Specialization of labor.[5] Smith described
how changes in processes could boost productivity in the manufacture of pins. While
individuals could produce 200 pins per day, Smith analyzed the steps involved in
manufacture and, with 10 specialists, enabled production of 48,000 pins per day.[5]

[edit] 19th century

Classical economists such as Adam Smith (1723 - 1790) and John Stuart Mill (1806 -
1873) provided a theoretical background to resource-allocation, production, and pricing
issues. About the same time, innovators like Eli Whitney (1765 - 1825), James Watt
(1736 - 1819), and Matthew Boulton (1728 - 1809) developed elements of technical
production such as standardization, quality-control procedures, cost-accounting,
interchangeability of parts, and work-planning. Many of these aspects of management
existed in the pre-1861 slave-based sector of the US economy. That environment saw 4
million people, as the contemporary usages had it, "managed" in profitable quasi-mass
production.
By the late 19th century, marginal economists Alfred Marshall (1842 - 1924), Léon
Walras (1834 - 1910), and others introduced a new layer of complexity to the theoretical
underpinnings of management. Joseph Wharton offered the first tertiary-level course in
management in 1881.

[edit] 20th century

By about 1900 one finds managers trying to place their theories on what they regarded as
a thoroughly scientific basis (see scientism for perceived limitations of this belief).
Examples include Henry R. Towne's Science of management in the 1890s, Frederick
Winslow Taylor's The Principles of Scientific Management (1911), Frank and Lillian
Gilbreth's Applied motion study (1917), and Henry L. Gantt's charts (1910s). J. Duncan
wrote the first college management textbook in 1911. In 1912 Yoichi Ueno introduced
Taylorism to Japan and became first management consultant of the "Japanese-
management style". His son Ichiro Ueno pioneered Japanese quality-assurance.

The first comprehensive theories of management appeared around 1920. The Harvard
Business School invented the Master of Business Administration degree (MBA) in 1921.
People like Henri Fayol (1841 - 1925) and Alexander Church described the various
branches of management and their inter-relationships. In the early 20th century, people
like Ordway Tead (1891 - 1973), Walter Scott and J. Mooney applied the principles of
psychology to management, while other writers, such as Elton Mayo (1880 - 1949), Mary
Parker Follett (1868 - 1933), Chester Barnard (1886 - 1961), Max Weber (1864 - 1920),
Rensis Likert (1903 - 1981), and Chris Argyris (1923 - ) approached the phenomenon of
management from a sociological perspective.

Peter Drucker (1909 – 2005) wrote one of the earliest books on applied management:
Concept of the Corporation (published in 1946). It resulted from Alfred Sloan (chairman
of General Motors until 1956) commissioning a study of the organisation. Drucker went
on to write 39 books, many in the same vein.

H. Dodge, Ronald Fisher (1890 - 1962), and Thornton C. Fry introduced statistical
techniques into management-studies. In the 1940s, Patrick Blackett combined these
statistical theories with microeconomic theory and gave birth to the science of operations
research. Operations research, sometimes known as "management science" (but distinct
from Taylor's scientific management), attempts to take a scientific approach to solving
management problems, particularly in the areas of logistics and operations.

Some of the more recent developments include the Theory of Constraints, management
by objectives, reengineering, Six Sigma and various information-technology-driven
theories such as agile software development, as well as group management theories such
as Cog's Ladder.

As the general recognition of managers as a class solidified during the 20th century and
gave perceived practitioners of the art/science of management a certain amount of
prestige, so the way opened for popularised systems of management ideas to peddle their
wares. In this context many management fads may have had more to do with pop
psychology than with scientific theories of management.

Towards the end of the 20th century, business management came to consist of six
separate branches, namely:

• Human resource management

• Operations management or production management
• Strategic management
• Marketing management
• Financial management
• Information technology management responsible for management information
systems

[edit] 21st century

In the 21st century observers find it increasingly difficult to subdivide management into
functional categories in this way. More and more processes simultaneously involve
several categories. Instead, one tends to think in terms of the various processes, tasks, and
objects subject to management.

Branches of management theory also exist relating to nonprofits and to government: such
as public administration, public management, and educational management. Further,
management programs related to civil-society organizations have also spawned programs
in nonprofit management and social entrepreneurship.

Note that many of the assumptions made by management have come under attack from
business ethics viewpoints, critical management studies, and anti-corporate activism.

As one consequence, workplace democracy has become both more common, and more
advocated, in some places distributing all management functions among the workers,
each of whom takes on a portion of the work. However, these models predate any current
political issue, and may occur more naturally than does a command hierarchy. All
management to some degree embraces democratic principles in that in the long term
workers must give majority support to management; otherwise they leave to find other
work, or go on strike. Hence management has started to become less based on the
conceptualisation of classical military command-and-control, and more about facilitation
and support of collaborative activity, utilizing principles such as those of human
interaction management to deal with the complexities of human interaction. Indeed, the
concept of Ubiquitous command-and-control posits such a transformation for 21st
century military management.

[edit] Management topics

[edit] Basic functions of management
Management operates through various functions, often classified as planning, organizing,
leading/motivating, and controlling.

• Planning: Deciding what needs to happen in the future (today, next week, next
month, next year, over the next 5 years, etc.) and generating plans for action.
• Organizing: (Implementation) making optimum use of the resources required to
enable the successful carrying out of plans.
• Staffing: Job Analyzing, recruitment, and hiring individuals for appropriate jobs.
• Leading/Motivating: Exhibiting leadership and motivational skills in order to
encourage others to play an effective part in achieving plans and ensure willing
participation in the organization on the parts of workers.
• Controlling: Monitoring, checking progress against plans, which may need
modification based on feedback.
• Motivating: the process of stimulating an individual to take action that will
accomplish a desired goal.

[edit] Formation of the business policy

• The mission of the business is its most obvious purpose -- which may be, for
example, to make soap.
• The vision of the business reflects its aspirations and specifies its intended
direction or future destination.
• The objectives of the business refers to the ends or activity at which a certain task
is aimed.
• The business's policy is a guide that stipulates rules, regulations and objectives,
and may be used in the managers' decision-making. It must be flexible and easily
interpreted and understood by all employees.
• The business's strategy refers to the coordinated plan of action that it is going to
take, as well as the resources that it will use, to realize its vision and long-term
objectives. It is a guideline to managers, stipulating how they ought to allocate
and utilize the factors of production to the business's advantage. Initially, it could
help the managers decide on what type of business they want to form.

[edit] How to implement policies and strategies

• All policies and strategies must be discussed with all managerial personnel and
staff.
• Managers must understand where and how they can implement their policies and
strategies.
• A plan of action must be devised for each department.
• Policies and strategies must be reviewed regularly.
• Contingency plans must be devised in case the environment changes.
• Assessments of progress ought to be carried out regularly by top-level managers.
• A good environment is required within the business.

[edit] The development of policies and strategies

 • The missions, objectives, strengths and weaknesses of each department must be
analysed to determine their roles in achieving the business's mission.
• The forecasting method develops a reliable picture of the business's future
environment.
• A planning unit must be created to ensure that all plans are consistent and that
policies and strategies are aimed at achieving the same mission and objectives.
• Contingency plans must be developed, just in case.

All policies must be discussed with all managerial personnel and staff that is required in
the execution of any departmental policy.

[edit] Where policies and strategies fit into the planning process

• They give mid- and lower-level managers a good idea of the future plans for each
department.
• A framework is created whereby plans and decisions are made.
• Mid- and lower-level management may add their own plans to the business's
strategic ones.

[edit] Managerial levels and hierarchy

The management of a large organization may have three levels:

1. Senior management (or "top management" or "upper management")

2. Middle management
3. Low-level management, such as supervisors or team-leaders
4. Foreman
5. Rank and File

Top-level management

• Require an extensive knowledge of management roles and skills.

• They have to be very aware of external factors such as markets.
• Their decisions are generally of a long-term nature
• Their decisions are made using analytic, directive, conceptual and/or
behavioral/participative processes
• They are responsible for strategic decisions.
• They have to chalk out the plan and see that plan may be effective in the future.
• They are executive in nature.

Middle management

• Mid-level managers have a specialized understanding of certain managerial tasks.

• They are responsible for carrying out the decisions made by top-level
management.
Lower management

• This level of management ensures that the decisions and plans taken by the other
two are carried out.
• Lower-level managers' decisions are generally short-term ones

Foreman / lead hand

• They are people who have direct supervision over the working force in office
factory, sales field or other workgroup or areas of activity.

Rank and File

• The responsibilities of the persons belonging to this group are even more
restricted and more specific than those of the foreman.

[edit] Areas and categories and implementations of

management
• Accounting • Human resources • Performance
management management management
• Agile management • Hospital management • Product
• Association • Information technology management
management management • Public
• Capability • Innovation management administration
Management • Interim management • Public management
• Change management • Inventory management • Quality
• Commercial • Knowledge management management
operations • Land management • Records
management • Leadership management management
• Communication • Logistics management • Research
management • Lifecycle management management
• Constraint • Management on demand • Resource
management • Marketing management management
• Cost management • Materials management • Risk management
• Crisis management • Office management • Skills management
• Critical management • Operations management • Social
studies • Organization entrepreneurship
• Customer relationship development • Spend management
management • Perception management • Spiritual
• Decision making • Practice management management
styles • Program management • Strategic
• Design management • Project management management
• Disaster management • Stress management
• Earned value • Process management • Supply chain
 management management
• Educational • Systems
management management
• Environmental • Talent management
management • Time management
• Facility management
• Financial • Visual
management management

• Forecasting

[edit] See also

Articles • Management system Lists
• Managerialism
• Adhocracy • Micromanagement • List of basic
• Administration • Macromanagement management topics
• Certified • Middle management • List of management
Business • Music management topics
Manager • Organizational Behavior • List of marketing
• Collaboration Management topics
• Collaborative • Organizational studies • List of human
method • Predictive analytics resource management
• Corporate • Project management topics
governance • Public administration • List of economics
• Design • Risk topics
management • Risk management • List of finance topics
• Engineering • Team building • List of accounting
management • Scientific management topics
• Evidence-based • Senior management • List of information
management • Social entrepreneurship technology
• Forecasting • Virtual management management topics
• Futures studies • Peter Drucker's • List of production
• Knowledge management by objectives topics
visualization • Eliyahu M. Goldratt's • List of business law
• Leadership Theory of Constraints topics
• Management • Pointy Haired Boss — a • List of business
consulting negative stereotype of ethics, political
• Management managers economy, and
control philosophy of
• Management business topics
cybernetics • List of business
• Management theorists
development • List of economists
• Management fad • List of corporate
• Management
 science leaders

• Management • Timeline of
styles management
techniques

[edit] References

Decision theory
From Wikipedia, the free encyclopedia

Jump to: navigation, search

Decision theory in mathematics and statistics is concerned with identifying the values,
uncertainties and other issues relevant in a given decision and the resulting optimal
decision.

Contents
[hide]

• 1 Normative and descriptive decision theory

• 2 What kinds of decisions need a theory?
o 2.1 Choice under uncertainty
o 2.2 Intertemporal choice
o 2.3 Competing decision makers
o 2.4 Complex decisions
• 3 Paradox of choice
• 4 Statistical decision theory
• 5 Alternatives to probability theory
• 6 See also
• 7 References

• 8 Further reading

[edit] Normative and descriptive decision theory

Most of decision theory is normative or prescriptive, i.e. it is concerned with identifying
the best decision to take, assuming an ideal decision maker who is fully informed, able to
compute with perfect accuracy, and fully rational. The practical application of this
descriptive approach (how people actually make decisions) is called decision analysis,
and aimed at finding tools, methodologies and software to help people make better
decisions. The most systematic and comprehensive software tools developed in this way
are called decision support systems.

Since it is obvious that people do not typically behave in optimal ways, there is also a
related area of study, which is a positive or descriptive discipline, attempting to describe
what people will actually do. Since the normative, optimal decision often creates
hypotheses for testing against actual behaviour, the two fields are closely linked.
Furthermore it is possible to relax the assumptions of perfect information, rationality and
so forth in various ways, and produce a series of different prescriptions or predictions
about behaviour, allowing for further tests of the kind of decision-making that occurs in
practice.

[edit] What kinds of decisions need a theory?

[edit] Choice under uncertainty

This area represents the heart of decision theory. The procedure now referred to as
expected value was known from the 17th century. Blaise Pascal invoked it in his famous
wager (see below), which is contained in his Pensées, published in 1670. The idea of
expected value is that, when faced with a number of actions, each of which could give
rise to more than one possible outcome with different probabilities, the rational procedure
is to identify all possible outcomes, determine their values (positive or negative) and the
probabilities that will result from each course of action, and multiply the two to give an
expected value. The action to be chosen should be the one that gives rise to the highest
total expected value. In 1738, Daniel Bernoulli published an influential paper entitled
Exposition of a New Theory on the Measurement of Risk, in which he uses the St.
Petersburg paradox to show that expected value theory must be normatively wrong. He
also gives an example in which a Dutch merchant is trying to decide whether to insure a
cargo being sent from Amsterdam to St Petersburg in winter, when it is known that there
is a 5% chance that the ship and cargo will be lost. In his solution, he defines a utility
function and computes expected utility rather than expected financial value.

In the 20th century, interest was reignited by Abraham Wald's 1939 paper[1] pointing out
that the two central concerns of orthodox statistical theory at that time, namely statistical
hypothesis testing and statistical estimation theory, could both be regarded as particular
special cases of the more general decision problem. This paper introduced much of the
mental landscape of modern decision theory, including loss functions, risk functions,
admissible decision rules, a priori distributions, Bayes decision rules, and minimax
decision rules. The phrase "decision theory" itself was first used in 1950 by E. L.
Lehmann.[citation needed]
The rise of subjective probability theory, from the work of Frank Ramsey, Bruno de
Finetti, Leonard Savage and others, extended the scope of expected utility theory to
situations where only subjective probabilities are available. At this time it was generally
assumed in economics that people behave as rational agents and thus expected utility
theory also provided a theory of actual human decision-making behaviour under risk. The
work of Maurice Allais and Daniel Ellsberg showed that this was clearly not so. The
prospect theory of Daniel Kahneman and Amos Tversky placed behavioural economics
on a more evidence-based footing. It emphasized that in actual human (as opposed to
normatively correct) decision-making "losses loom larger than gains", people are more
focused on changes in their utility states than the states themselves and estimation of
subjective probabilities is severely biased by anchoring.

Castagnoli and LiCalzi (1996),[citation needed] Bordley and LiCalzi (2000)[citation needed] recently
showed that maximizing expected utility is mathematically equivalent to maximizing the
probability that the uncertain consequences of a decision are preferable to an uncertain
benchmark (e.g., the probability that a mutual fund strategy outperforms the S&P 500 or
that a firm outperforms the uncertain future performance of a major competitor.). This
reinterpretation relates to psychological work suggesting that individuals have fuzzy
aspiration levels (Lopes & Oden),[citation needed] which may vary from choice context to
choice context. Hence it shifts the focus from utility to the individual's uncertain
reference point.

Pascal's Wager is a classic example of a choice under uncertainty. The uncertainty,

according to Pascal, is whether or not God exists. Belief or non-belief in God is the
choice to be made. However, the reward for belief in God if God actually does exist is
infinite. Therefore, however small the probability of God's existence, the expected value
of belief exceeds that of non-belief, so it is better to believe in God. (There are several
criticisms of the argument.)

[edit] Intertemporal choice

This area is concerned with the kind of choice where different actions lead to outcomes
that are realised at different points in time. If someone received a windfall of several
thousand dollars, they could spend it on an expensive holiday, giving them immediate
pleasure, or they could invest it in a pension scheme, giving them an income at some time
in the future. What is the optimal thing to do? The answer depends partly on factors such
as the expected rates of interest and inflation, the person's life expectancy, and their
confidence in the pensions industry. However even with all those factors taken into
account, human behavior again deviates greatly from the predictions of prescriptive
decision theory, leading to alternative models in which, for example, objective interest
rates are replaced by subjective discount rates.

[edit] Competing decision makers

Some decisions are difficult because of the need to take into account how other people in
the situation will respond to the decision that is taken. The analysis of such social
decisions is the business of game theory, and is not normally considered part of decision
theory, though it is closely related. In the emerging socio-cognitive engineering the
research is especially focused on the different types of distributed decision-making in
human organizations, in normal and abnormal/emergency/crisis situations. The signal
detection theory is based on the Decision theory.

[edit] Complex decisions

Other areas of decision theory are concerned with decisions that are difficult simply
because of their complexity, or the complexity of the organization that has to make them.
In such cases the issue is not the deviation between real and optimal behaviour, but the
difficulty of determining the optimal behaviour in the first place. The Club of Rome, for
example, developed a model of economic growth and resource usage that helps
politicians make real-life decisions in complex situations.

[edit] Paradox of choice

Observed in many cases is the paradox that more choices may lead to a poorer decision or
a failure to make a decision at all. It is sometimes theorized to be caused by analysis
paralysis, real or perceived, or perhaps from rational ignorance. A number of researchers
including Sheena S. Iyengar and Mark R. Lepper have published studies on this
phenomenon.[2] A popularization of this analysis was done by Barry Schwartz in his 2004
book, The Paradox of Choice.

[edit] Statistical decision theory

Several statistical tools and methods are available to organize evidence, evaluate risks,
and aid in decision making. The risks of Type I and type II errors can be quantified
(estimated probability, cost, expected value, etc) and rational decision making is
improved.

One example shows a structure for deciding guilt in a criminal trial:

Actual condition

Guilty Not guilty

Decision Verdict of True Positive False Positive

'guilty' (i.e. guilt reported
unfairly)
Type I error
 False Negative
Verdict of
(i.e. guilt
'not True Negative
not detected)
guilty'
Type II error

[edit] Alternatives to probability theory

A highly controversial issue is whether one can replace the use of probability in decision
theory by other alternatives. The proponents of fuzzy logic, possibility theory, Dempster-
Shafer theory and info-gap decision theory maintain that probability is only one of many
alternatives and point to many examples where non-standard alternatives have been
implemented with apparent success. Work by Yousef and others advocate exotic
probability theories using complex-valued functions based on the probability amplitudes
developed and validated by Birkhoff and Von Neumann in quantum physics.

Advocates of probability theory point to:

• the work of Richard Threlkeld Cox for justification of the probability axioms,

• the Dutch book paradoxes of Bruno de Finetti as illustrative of the theoretical

difficulties that can arise from departures from the probability axioms, and

• the complete class theorems which show that all admissible decision rules are
equivalent to a Bayesian decision rule with some prior distribution (possibly
improper) and some utility function. Thus, for any decision rule generated by non-
probabilistic methods, either there is an equivalent rule derivable by Bayesian
means, or there is a rule derivable by Bayesian means which is never worse and
(at least) sometimes better.

[edit] See also

• Applied Information Economics
• Choice Modelling
• Operations research
• Public choice theory
• Decision field theory
• Activity-based costing
• Secretary problem
• Stochastic dominance
• Two envelopes problem
• Morphological analysis
• Recognition primed decision
• Kelly criterion
[edit] References

Statistics
From Wikipedia, the free encyclopedia

Jump to: navigation, search

This article is about the field of statistics. For statistics about Wikipedia, see
Wikipedia:Statistics. For other uses, see Statistics (disambiguation).
A graph of a normal bell curve showing statistics used in standardized testing assessment.
The scales include standard deviations, cumulative percentages, percentile equivalents,
Z-scores, T-scores, standard nines, and percentages in standard nines.

Statistics is a mathematical science pertaining to the collection, analysis, interpretation or

explanation, and presentation of data.[1] It also provides tools for prediction and
forecasting based on data. It is applicable to a wide variety of academic disciplines, from
the natural and social sciences to the humanities, government and business.

Statistical methods can be used to summarize or describe a collection of data; this is

called descriptive statistics. In addition, patterns in the data may be modeled in a way
that accounts for randomness and uncertainty in the observations, and are then used to
draw inferences about the process or population being studied; this is called inferential
statistics. Descriptive, predictive, and inferential statistics comprise applied statistics.[2]

There is also a discipline called mathematical statistics, which is concerned with the
theoretical basis of the subject. Moreover, there is a branch of statistics called exact
statistics that is based on exact probability statements.

The word statistics can either be singular or plural.[3] In its singular form, statistics refers
to the mathematical science discussed in this article. In its plural form, statistics is the
plural of the word statistic, which refers to a quantity (such as a mean) calculated from a
set of data.[4]

Contents
[hide]

• 1 History
• 2 Overview
• 3 Statistical methods
o 3.1 Experimental and observational studies
o 3.2 Levels of measurement
o 3.3 Statistical techniques
• 4 Specialized disciplines
• 5 Statistical computing
• 6 Misuse
• 7 Statistics applied to mathematics or the arts
• 8 See also
• 9 Bibliography
• 10 Notes
• 11 External links
o 11.1 Online non-commercial textbooks

o 11.2 Other non-commercial resources

 [edit] History
Main article: History of statistics

"Five men, Conring, Achenwall, Süssmilch, Graunt and Petty have been honored by
different writers as the founder of statistics." claims one source (Willcox, Walter (1938)
The Founder of Statistics. Review of the International Statistical Institute 5(4):321-328.)

Some scholars pinpoint the origin of statistics to 1662, with the publication of
"Observations on the Bills of Mortality" by John Graunt. Early applications of statistical
thinking revolved around the needs of states to base policy on demographic and
economic data, hence its stat- etymology. The scope of the discipline of statistics
broadened in the early 19th century to include the collection and analysis of data in
general. Today, statistics is widely employed in government, business, and the natural
and social sciences.

Because of its empirical roots and its applications, statistics is generally considered not to
be a subfield of pure mathematics, but rather a distinct branch of applied mathematics. Its
mathematical foundations were laid in the 17th century with the development of
probability theory by Pascal and Fermat. Probability theory arose from the study of
games of chance. The method of least squares was first described by Carl Friedrich Gauss
around 1794. The use of modern computers has expedited large-scale statistical
computation, and has also made possible new methods that are impractical to perform
manually.

[edit] Overview
This section may require cleanup to meet Wikipedia's quality standards.
Please improve this article if you can. (December 2008)

In applying statistics to a scientific, industrial, or societal problem, it is necessary to

begin with a process or population to be studied. This might be a population of people in
a country, of crystal grains in a rock, or of goods manufactured by a particular factory
during a given period. It may instead be a process observed at various times; data
collected about this kind of "population" constitute what is called a time series.

For practical reasons, rather than compiling data about an entire population, a chosen
subset of the population, called a sample, is studied. Data are collected about the sample
in an observational or experimental setting. The data are then subjected to statistical
analysis, which serves two related purposes: description and inference.

• Descriptive statistics can be used to summarize the data, either numerically or

graphically, to describe the sample. Basic examples of numerical descriptors
include the mean and standard deviation. Graphical summarizations include
various kinds of charts and graphs.
 • Inferential statistics is used to model patterns in the data, accounting for
randomness and drawing inferences about the larger population. These inferences
may take the form of answers to yes/no questions (hypothesis testing), estimates
of numerical characteristics (estimation), descriptions of association (correlation),
or modeling of relationships (regression). Other modeling techniques include
ANOVA, time series, and data mining.

“… it is only the manipulation of uncertainty

that interests us. We are not concerned with the
matter that is uncertain. Thus we do not study
the mechanism of rain; only whether it will
rain.”
—Dennis Lindley, "The Philosophy of
Statistics", The Statistician (2000).

The concept of correlation is particularly noteworthy. Statistical analysis of a data set

may reveal that two variables (that is, two properties of the population under
consideration) tend to vary together, as if they are connected. For example, a study of
annual income and age of death among people might find that poor people tend to have
shorter lives than affluent people. The two variables are said to be correlated (which is a
positive correlation in this case). However, one cannot immediately infer the existence of
a causal relationship between the two variables. (See Correlation does not imply
causation.) The correlated phenomena could be caused by a third, previously
unconsidered phenomenon, called a lurking variable or confounding variable.

If the sample is representative of the population, then inferences and conclusions made
from the sample can be extended to the population as a whole. A major problem lies in
determining the extent to which the chosen sample is representative. Statistics offers
methods to estimate and correct for randomness in the sample and in the data collection
procedure, as well as methods for designing robust experiments in the first place. (See
experimental design.)

The fundamental mathematical concept employed in understanding such randomness is

probability. Mathematical statistics (also called statistical theory) is the branch of applied
mathematics that uses probability theory and analysis to examine the theoretical basis of
statistics.

The use of any statistical method is valid only when the system or population under
consideration satisfies the basic mathematical assumptions of the method. Misuse of
statistics can produce subtle but serious errors in description and interpretation — subtle
in the sense that even experienced professionals sometimes make such errors, serious in
the sense that they may affect, for instance, social policy, medical practice and the
reliability of structures such as bridges. Even when statistics is correctly applied, the
results can be difficult for the non-expert to interpret. For example, the statistical
significance of a trend in the data, which measures the extent to which the trend could be
caused by random variation in the sample, may not agree with one's intuitive sense of its
significance. The set of basic statistical skills (and skepticism) needed by people to deal
with information in their everyday lives is referred to as statistical literacy.

[edit] Statistical methods

[edit] Experimental and observational studies

A common goal for a statistical research project is to investigate causality, and in

particular to draw a conclusion on the effect of changes in the values of predictors or
independent variables or dependent variables on response. There are two major types of
causal statistical studies: experimental studies and observational studies. In both types of
studies, the effect of differences of an independent variable (or variables) on the behavior
of the dependent variable are observed. The difference between the two types lies in how
the study is actually conducted. Each can be very effective.

An experimental study involves taking measurements of the system under study,

manipulating the system, and then taking additional measurements using the same
procedure to determine if the manipulation has modified the values of the measurements.
In contrast, an observational study does not involve experimental manipulation. Instead,
data are gathered and correlations between predictors and response are investigated.

An example of an experimental study is the famous Hawthorne studies, which attempted

to test the changes to the working environment at the Hawthorne plant of the Western
Electric Company. The researchers were interested in determining whether increased
illumination would increase the productivity of the assembly line workers. The
researchers first measured the productivity in the plant, then modified the illumination in
an area of the plant and checked if the changes in illumination affected the productivity.
It turned out that the productivity indeed improved (under the experimental conditions).
(See Hawthorne effect.) However, the study is heavily criticized today for errors in
experimental procedures, specifically for the lack of a control group and blindness.

An example of an observational study is a study which explores the correlation between

smoking and lung cancer. This type of study typically uses a survey to collect
observations about the area of interest and then performs statistical analysis. In this case,
the researchers would collect observations of both smokers and non-smokers, perhaps
through a case-control study, and then look for the number of cases of lung cancer in
each group.

The basic steps of an experiment are;

1. Planning the research, including determining information sources, research

subject selection, and ethical considerations for the proposed research and
method.
2. Design of experiments, concentrating on the system model and the interaction of
independent and dependent variables.
 3. Summarizing a collection of observations to feature their commonality by
suppressing details. (Descriptive statistics)
4. Reaching consensus about what the observations tell about the world being
observed. (Statistical inference)
5. Documenting / presenting the results of the study.

[edit] Levels of measurement

See: Stanley Stevens' "Scales of measurement" (1946): nominal, ordinal, interval,

ratio

There are four types of measurements or levels of measurement or measurement scales

used in statistics: nominal, ordinal, interval, and ratio. They have different degrees of
usefulness in statistical research. Ratio measurements have both a zero value defined and
the distances between different measurements defined; they provide the greatest
flexibility in statistical methods that can be used for analyzing the data. Interval
measurements have meaningful distances between measurements defined, but have no
meaningful zero value defined (as in the case with IQ measurements or with temperature
measurements in Fahrenheit). Ordinal measurements have imprecise differences between
consecutive values, but have a meaningful order to those values. Nominal measurements
have no meaningful rank order among values.

Since variables conforming only to nominal or ordinal measurements cannot be

reasonably measured numerically, sometimes they are called together as categorical
variables, whereas ratio and interval measurements are grouped together as quantitative
or continuous variables due to their numerical nature.

[edit] Statistical techniques

Some well known statistical tests and procedures are:

• Analysis of variance (ANOVA)

• chi-square test
• Correlation
• Factor Analysis
• Mann-Whitney U
• Mean Square Weighted Deviation MSWD
• Pearson product-moment correlation coefficient
• Regression analysis
• Spearman's rank correlation coefficient
• Student's t-test
• Time Series Analysis

[edit] Specialized disciplines

Main article: List of fields of application of statistics
Some fields of inquiry use applied statistics so extensively that they have specialized
terminology. These disciplines include:

• Actuarial science
• Applied information economics
• Biostatistics
• Bootstrap & Jackknife Resampling
• Business statistics
• Chemometrics (for analysis of data from chemistry)
• Data analysis
• Data mining (applying statistics and pattern recognition to discover knowledge
from data)
• Demography
• Economic statistics (Econometrics)
• Energy statistics
• Engineering statistics
• Epidemiology
• Geography and Geographic Information Systems, specifically in Spatial analysis
• Image processing
• Psychological statistics
• Quality
• Reliability engineering
• Social statistics
• Statistical literacy
• Statistical modeling
• Statistical surveys
• Structured data analysis (statistics)
• Survival analysis
• Statistics in various sports, particularly baseball and cricket

Statistics form a key basis tool in business and manufacturing as well. It is used to
understand measurement systems variability, control processes (as in statistical process
control or SPC), for summarizing data, and to make data-driven decisions. In these roles,
it is a key tool, and perhaps the only reliable tool.

[edit] Statistical computing

gretl is an example of an open source statistical package

The rapid and sustained increases in computing power starting from the second half of
the 20th century have had a substantial impact on the practice of statistical science. Early
statistical models were almost always from the class of linear models, but powerful
computers, coupled with suitable numerical algorithms, caused an increased interest in
nonlinear models (especially neural networks) as well as the creation of new types, such
as generalised linear models and multilevel models.

Increased computing power has also led to the growing popularity of computationally-
intensive methods based on resampling, such as permutation tests and the bootstrap,
while techniques such as Gibbs sampling have made use of Bayesian models more
feasible. The computer revolution has implications for the future of statistics with new
emphasis on "experimental" and "empirical" statistics. A large number of both general
and special purpose statistical software are now available.

[edit] Misuse
Main article: Misuse of statistics

There is a general perception that statistical knowledge is all-too-frequently intentionally

misused by finding ways to interpret only the data that are favorable to the presenter. A
famous saying attributed to Benjamin Disraeli is, "There are three kinds of lies: lies,
damned lies, and statistics". Harvard President Lawrence Lowell wrote in 1909 that
statistics, "...like veal pies, are good if you know the person that made them, and are sure
of the ingredients".

If various studies appear to contradict one another, then the public may come to distrust
such studies. For example, one study may suggest that a given diet or activity raises
blood pressure, while another may suggest that it lowers blood pressure. The discrepancy
can arise from subtle variations in experimental design, such as differences in the patient
groups or research protocols, that are not easily understood by the non-expert. (Media
reports usually omit this vital contextual information entirely, because of its complexity.)

By choosing (or rejecting, or modifying) a certain sample, results can be manipulated.

Such manipulations need not be malicious or devious; they can arise from unintentional
biases of the researcher. The graphs used to summarize data can also be misleading.

Deeper criticisms come from the fact that the hypothesis testing approach, widely used
and in many cases required by law or regulation, forces one hypothesis (the null
hypothesis) to be "favored", and can also seem to exaggerate the importance of minor
differences in large studies. A difference that is highly statistically significant can still be
of no practical significance. (See criticism of hypothesis testing and controversy over the
null hypothesis.)

One response is by giving a greater emphasis on the p-value than simply reporting
whether a hypothesis is rejected at the given level of significance. The p-value, however,
does not indicate the size of the effect. Another increasingly common approach is to
report confidence intervals. Although these are produced from the same calculations as
those of hypothesis tests or p-values, they describe both the size of the effect and the
uncertainty surrounding it.
[edit] Statistics applied to mathematics or the arts
Traditionally, Statistics was concerned with drawing inferences using a semi standardized
methodology that was required learning in most sciences. This has changed with use of
Statistics in non-inferential contexts. What was considered to be a dry subject, taken only
as a requirement for degrees in many fields, is now viewed enthusiastically. What was
derided by some mathematical purists is now considered essential methodology in some
areas.

• Scatter plots of data generated by a distribution function may be transformed with

familiar tools used in Statistics to reveal underlying patterns, which may lead to
hypotheses in number theory.
• Methods of Statistics including predictive methods in forecasting, are combined
with chaos theory and fractal geometry to create video works considered to be of
beauty. The process art of Jackson Pollock relied on artistic experiments whereby
underlying distributions in nature were artistically revealed. With the advent of
computers, methods of Statistics were applied to formalize such distribution
driven natural processes, in order to make and analyze moving video art.
• Methods of Statistics may be used predicatively, not inferentially in performance
art, as in a card trick based on a markov process that only works some of the time,
predicted using statistical methodology.
• Statistics is used to predicatively create art, for example in applications of
Statistical mechanics with the Statistical or Stochastic music invented by Iannis
Xenakis, where the music is performance specific, and does not always come out
as expected, but does within a range predicted using Statistics.

[edit] See also

• Glossary of probability and statistics • Forecasting
• List of academic statistical associations • Foundations of statistics
• List of basic statistics topics • Multivariate statistics
• List of national and international statistical • Official statistics
services • Regression analysis
• List of publications in statistics • Statistical consultants
• List of statistical packages • Statistician
• List of statistical topics
• List of statisticians • Structural equation
modeling
• Notation in probability and statistics

[edit] Bibliography
• Best, Joel (2001). Damned Lies and Statistics: Untangling Numbers from the
Media, Politicians, and Activists. University of California Press. ISBN 0-520-
21978-3.
 • Desrosières, Alain (2004). The Politics of Large Numbers: A History of Statistical
Reasoning. Trans. Camille Naish. Harvard University Press. ISBN 0-674-68932-
1.
• Hacking, Ian (1990). The Taming of Chance. Cambridge University Press. ISBN
0-521-38884-8.
• Lindley, D.V. (1985). Making Decisions (2nd ed. ed.). John Wiley & Sons. ISBN
0-471-90808-8.
• Tijms, Henk (2004). Understanding Probability: Chance Rules in Everyday life.
Cambridge University Press. ISBN 0-521-83329-9.

[edit] Notes
 Data
From Wikipedia, the free encyclopedia

Jump to: navigation, search

For other uses, see Data (disambiguation).

Data refers to a collection of facts usually collected as the result of experience,

observation or experiment, or processes within a computer system, or a set of premises.
This may consist of numbers, words, or images, particularly as measurements or
observations of a set of variables. Data is often viewed as a lowest level of abstraction
from which information and knowledge are derived.

Contents
[hide]

• 1 Etymology
• 2 Usage in English
• 3 Uses of data in science and computing
• 4 Meaning of data, information and knowledge
• 5 See also

• 6 References

Etymology
The word data (pronounced /ˈdeɪtə/, /ˈdætə/, or /ˈdɑːtə/) is the Latin plural of datum,
neuter past participle of dare, "to give", hence "something given". The past participle of
"to give" has been used for millennia, in the sense of a statement accepted at face value;
one of the works of Euclid, circa 300 BC, was the Dedomena (in Latin, Data). In
discussions of problems in geometry, mathematics, engineering, and so on, the terms
givens and data are used interchangeably. Such usage is the origin of data as a concept in
computer science: data are numbers, words, images, etc., accepted as they stand.

Usage in English
In English, the word datum is still used in the general sense of "something given". In
cartography, geography, NMR and technical drawing it is often used to refer to a single
specific reference datum from which distances to all other data are measured. Any
measurement or result is a datum, but data point is more common[1], albeit tautological.
Both datums (see usage in datum article) and the originally Latin plural data are used as
the plural of datum in English, but data is more commonly treated as a mass noun and
used in the singular, especially in day-to-day usage. For example, "This is all the data
from the experiment". This usage is inconsistent with the rules of Latin grammar and
traditional English[citation needed], which would instead suggest "These are all the data from
the experiment". Some British and UN academic, scientific, and professional style guides
(e.g., see page 43 of the World Health Organization Style Guide) request that authors
treat data as a plural noun. Other international organization, such as the Institute of
Electrical and Electronics Engineers Computer Society [2], allow its usage as either a mass
noun or plural based on author preference. It is now usually treated as a singular mass
noun in informal usage, but usage in scientific publications shows a strong divide
between the United States and United Kingdom. Usage in the United States tends to treat
data in the singular, including in serious and academic publishing, although some major
newspapers (such as the New York Times) regularly use it in the plural. "The plural
usage is still common, as this headline from the New York Times attests: “Data Are
Elusive on the Homeless”. Sometimes scientists use data as plural, as in These data do
not support the conclusions. Often scientists and researchers think of data as a singular
mass entity like information, and most people now follow this in general usage."[3] UK
usage now widely accepts treating data as singular in standard English[4], including
everyday newspaper usage[5] at least in non-scientific use.[6] UK scientific publishing
usually still prefers treating it as a plural.[7]. Some UK university style guides recommend
using data for both singular and plural use[8] and some recommend treating it only as a
singular in connection with computers.[9]

Uses of data in science and computing

Main article: Data (computing)

Raw data is a collection of numbers, characters, images or other outputs from devices to
convert physical quantities into symbols, in a very broad sense. Such data is typically
further processed by a human or input into a computer, stored and processed there, or
transmitted (output) to another human or computer. Raw data is a relative term; data
processing commonly occurs by stages, and the "processed data" from one stage may be
considered the "raw data" of the next.

Mechanical computing devices are classified according to the means by which they
represent data. An analog computer represents a datum as a voltage, distance, position, or
other physical quantity. A digital computer represents a datum as a sequence of symbols
drawn from a fixed alphabet. The most common digital computers use a binary alphabet,
that is, an alphabet of two characters, typically denoted "0" and "1". More familiar
representations, such as numbers or letters, are then constructed from the binary alphabet.

Some special forms of data are distinguished. A computer program is a collection of data,
which can be interpreted as instructions. Most computer languages make a distinction
between programs and the other data on which programs operate, but in some languages,
notably Lisp and similar languages, programs are essentially indistinguishable from other
data. It is also useful to distinguish metadata, that is, a description of other data. A similar
yet earlier term for metadata is "ancillary data." The prototypical example of metadata is
the library catalog, which is a description of the contents of books.

Experimental data refers to data generated within the context of a scientific investigation
by observation and recording.

Meaning of data, information and knowledge

The terms information and knowledge are frequently used for overlapping concepts. The
main difference is in the level of abstraction being considered. Data is the lowest level of
abstraction, information is the next level, and finally, knowledge is the highest level
among all three.[citation needed] For example, the height of Mt. Everest is generally considered
as "data", a book on Mt. Everest geological characteristics may be considered as
"information", and a report containing practical information on the best way to reach Mt.
Everest's peak may be considered as "knowledge".

Information as a concept bears a diversity of meanings, from everyday usage to technical

settings. Generally speaking, the concept of information is closely related to notions of
constraint, communication, control, data, form, instruction, knowledge, meaning, mental
stimulus, pattern, perception, and representation.

Beynon-Davies [10] uses the concept of a sign to distinguish between data and
information. Data are symbols. Information occurs when symbols are used to refer to
something.

See also
Look up Data in
Wiktionary, the free dictionary.

• Biological data
• Data acquisition
• Data analysis
• Data domain
• Data element
• Data farming
• Data integrity
• Data maintenance
• Data management
• Data mining
• Data modeling
• Data processing
• Data recovery
• Data remanence and data destruction techniques.
• Data set
 • Data warehouse
• Database
• Datasheet
• Drylabbing, creating false data.
• Environmental data rescue
• Metadata
• Scientific data archiving
• Statistics

References

Human nature
From Wikipedia, the free encyclopedia

Jump to: navigation, search

This article needs additional citations for verification. Please help improve this
article by adding reliable references. Unsourced material may be challenged and
removed. (May 2008)
For other uses, see Human nature (disambiguation).

Human nature is the concept that there are a set of characteristics, including ways of
thinking, feeling and acting, that all 'normal' human beings have in common.[1] The
branches of science associated with the study of human nature include sociology,
sociobiology and psychology, particularly evolutionary psychology and developmental
psychology. Philosophers and theologians have also carried out research on human
nature.

Contents
[hide]

• 1 Brief history of the concept

• 2 Metaphysics and ethics
o 2.1 Free will and determinism
o 2.2 Spiritual versus natural
o 2.3 State of nature
o 2.4 Morality
• 3 Purpose
• 4 Psychology and biology
o 4.1 Tabula rasa
o 4.2 Behavioral genetics
o 4.3 Human diversity
o 4.4 Arguments for invariance
o 4.5 Arguments for social malleability
• 5 Influential views of human nature
o 5.1 Plato
o 5.2 Aristotle
o 5.3 Rousseau
o 5.4 Karl Marx
o 5.5 The Austrian school
o 5.6 Sigmund Freud
o 5.7 E.O. Wilson
• 6 See also
• 7 References

• 8 Further Reading
 [edit] Brief history of the concept
In pre-modern and non-scientific understandings of nature, human nature is understood
with reference to final and formal causes. Such understandings imply the existence of a
divine interest in human nature, and/or the existence of an ideal, "idea," or "form" of a
human which exists independently of individual humans.

According to the accepted modern scientific understanding, human nature is the range of
human behavior that is believed to be normal and/or invariant over long periods of time
and across very different cultural contexts.

The existence of an invariable human nature is a subject of much historical debate,

particularly in modern times. Most famously, Darwin gave a widely accepted scientific
argument that humans and other animal species have no truly fixed nature. Before him,
the malleability of man had been asserted by Jean Jacques Rousseau.[2]

Since the mid-19th century, the concept of human nature has been called into question by
thinkers such as Hegel, Marx, Nietzsche, Sartre, a number of structuralists and
postmodernists. The concept has also been challenged by views such as behaviorism,
determinism, and the chemical model within modern psychiatry and psychology, which
have tended to emphasize the idea that human beings might conceivably be explained as
"matter in motion" in a way that is similar to the rest of nature. Recently the biologist E.
O. Wilson formulated a scientific definition (see Sociobiology). [3]

[edit] Metaphysics and ethics

The lists in this article may contain items which are not notable, encyclopedic, or
helpful. Please help out by removing such elements and incorporating appropriate
items into the main body of the article. (February 2008)

There are a number of perspectives regarding the fundamental nature and substance of
humans. These are by no means mutually exclusive, and the following list is by no means
exhaustive:

• Philosophical naturalism (which includes materialism and rationalism)

encompasses a set of views that humans are purely natural phenomena;
sophisticated beings that evolved to our present state through natural mechanisms
such as evolution. Humanist philosophers determine good and evil by appeal to
universal human qualities, but other naturalists regard these terms as mere labels
placed on how well individual behaviour conforms to societal expectations, and is
the result of our psychology and socialization.

• Abrahamic religions (most notably Judaism, Christianity and Islam) holds that a
human is a spiritual being which was deliberately created (ex nihilo) by a single
God in his image, and exists in continued relationship with God. Good and evil
 are defined in terms of how well human beings conform to God's character or
God's law.

• Polytheistic or animistic notions vary, but generally regard human beings as

citizens in a world populated by other intelligent spiritual or mythological beings,
such as gods, demons, ghosts, etc. In these cases, human evil is often regarded as
the result of supernatural influences or mischief (although it may have many other
causes as well).

• Holistic, pantheistic, and panentheistic spiritual traditions regard humanity as

existing within God or as a part of the divine cosmos. In this case, human "evil" is
usually regarded as the result of ignorance of this universal Divine nature.
Traditions of this kind include the Indian religions such as Buddhism and
Hinduism and other forms of Eastern philosophy, as also schools of western
philosophy such as Stoicism, Neoplatonism, or Spinoza's pantheistic cosmology.
Certain kinds of polytheism, animism, and monism have similar interpretations.

• Astrologers believe that a person's personality and many of the challenges they
will face in life are determined by the placements of the planets, each representing
a different aspect of their mental and physical nature, at the time of birth and use
many different techniques to 'guesstimate' the issues that will unfold throughout
their lives and the actions that can be taken to gain the best results.

[edit] Free will and determinism

The issue of free will and determinism underlies much of the debate about human nature.
Free will, or agency, refers to the ability of humans to make genuinely free choices (in
some sense). As it relates to humans, the thesis of determinism implies that human
choices are fully caused by internal and external forces.

• Incompatibilism holds that determinism and free will are contradictory (i.e. both
cannot be true). Incompatibilist views can either deny or accept free will.
o Incompatibilist views holding to free will include:
 Libertarianism holds that the human perception of free choice in
action is genuine, rather than seemingly genuine, so that some of
our actions are performed without there being any compulsion by
internal or external forces to do so (i.e., indeterminism).
 Thomism holds that humans have a genuine experience of free
will, and this experience of free will is evidence of a soul that
transcends the mere physical components of the human being.
o Incompatibilist views that deny free will include:
 Determinism refers to the logic that humans, like all physical
phenomena, are subject to cause and effect. Determinism also
holds that our actions stem from environmental, biological, or
theological factors. A common misconception is that all
determinists are fatalists, who believe that deliberation is pointless
 as the future is already caused; when in fact most determinists hold
the idea that we should deliberate on our actions and that
deliberating on our actions is part of the complex interplay
between cause and effect.
 Predestination is the position that God orchestrates all the events in
the universe, human and otherwise, according to his will; however
he does it in a way that includes the free choices of humans.
 Biological determinism and social determinism are the views that
human actions are determined by their biology and social
interaction, respectively. The debate between these two positions is
known as nature versus nurture.
• Compatibilism is the view that free will and determinism can conceptually
coexist. Compatibilist views include:
o Human compatibilitism is the view that they are compatible because free
will is merely the hypothetical ability to choose differently if one were
differently disposed according to the physical factors of determinism.
o Molinism is the view that God is able to predestine all events on Earth
because he knows in advance what people will freely choose.
o Contemporary compatibilists seek definitions of free will that permit
determinism.

[edit] Spiritual versus natural

Another often-discussed aspect of human nature is the existence and relationship of the
physical body with a spirit or soul that transcends the human's physical attributes, as well
as the existence of any transcendent purpose. In this area, there are three dominant views:

• The philosophical naturalist position is that humans are entirely natural, with no
spiritual component or transcendent purpose. Subsets of the naturalist view
include the materialist and physicalist positions, which hold that humans are
entirely physical. However, some naturalists are also dualists about mind and
body. Naturalism, combined with the natural and social sciences, views humans
as the unplanned product of evolution, which operated in part by natural selection
on random mutations. Philosophical naturalists do not believe in a supernatural
afterlife. While philosophical naturalism is often assailed as an unacceptable view
of human nature, it is promoted by many prominent philosophers and thinkers.
The philosophical naturalist often will view religious belief as similar to
superstition and as the product of unsound or magical thinking.

• In contrast to materialism, there is the Platonic or idealist position. It can be

expressed in many ways, but in essence it is the view that there is a distinction
between appearance and reality, and that the world we see around us is simply a
reflection of some higher, divine existence, of which the human (and perhaps also
the animal) soul/mind or spirit may be part. In his Republic, Book VII, Plato
represents humankind as prisoners chained from birth inside an underground
cave, unable to move their heads, and therefore able to see only the shadows on
 the walls created by a fire outside the cave, shadows that, in their ignorance, the
cave dwellers mistake for reality. For Plato, therefore, the soul is a spirit that uses
the body. It is in a non-natural state of union, and longs to be freed from its bodily
prison (cf. Republic, X, 611).

• Between materialism and idealism lies the thought of St. Thomas Aquinas, whose
system of thought is known as Thomism. His thought is, in essence, a synthesis of
Christian theology and the philosophy of Aristotle. Aristotle describes man as a
"rational animal," i.e., a single, undivided being that is at once animal (material)
and rational (intellectual soul). Drawing from Aristotelian hylomorphism, The
soul is seen as the substantial form of the body (matter). The soul, as the
substantial form, is what is universal, or common, to all humanity, and therefore,
is indicative of human nature; that which differentiates one person from another is
matter, which Aquinas refers to as the principle of individuation. The human soul
is characterized as spiritual, immortal, substantial, and subsistent: it is the spiritual
and vital principle of the human being, but is also dependent on the body in a
variety of ways in order to possess these characteristics. Thus, no division is made
between the "physical" and the "spiritual," though they are in fact distinct. This
position differentiates Thomism from both materialism and idealism. Unlike
idealism, it holds that the visible universe is not a mere shadow of a transcendent
reality, but instead is fully real in and of itself. However, unlike materialism,
Thomism holds that empiricism and philosophy, when properly exercised, lead
inevitably to reasonable belief in God, the human soul, and moral objectivism.
Thus, to a Thomist, it is obvious from the evidence that there is a God and an
eternal soul.

In addition to these traditional philosophical distinctions between the soul and body,
recent adaptations in humanistic psychology attempt to explain the natural transcendent
purpose of human life. Richard Shweder of the University of Chicago separated human
morality into three components: the ethic of autonomy, the ethic of community, and the
ethic of divinity. The idea of religious fundamentalist countries is to uphold the ethic of
divinity, which consists of protecting the divinity that exists in each person, even if that
means imposing religious and moral laws on people of other faiths. Abraham Maslow,
one of the founders of humanistic psychology attempted to demonstrate that spiritual life
can be rationally explained as a naturalistic meaning. He claims that 'peak experiences'-
moments of extreme self -transcendence, are the same amongst religious and secular
people alike. Peak experiences make people see beyond the two dimensional world of
self-advancement and try live a nobler life. Religions can thus be explained in a
naturalistic sense as the coordination of transcendent ideas in order to maximize 'peak
experiences'.[4]

[edit] State of nature

State of nature refers to philosophical assertions regarding the condition of humans

before social factors are imposed, thus attempting to describe the "natural essence" of
human nature.
• Views which see humans as inherently good:
o According to John Locke, humans in the state of nature have perfect
freedom to order their actions according to the laws of nature. Locke
agreed with Thomas Hobbes, that people could do so without having to
ask permission to act from any other person, because people are of equal
value, and treat each other as they would want to be treated. People only
leave the state of nature when they consent to take part in a community in
order to protect their property rights.
o According to Pelagius, humans in the state of nature are not tainted by
original sin, but are instead fully capable of choosing good or evil.
o According to social determinism and biological determinism, human
behavior is determined by biological and social factors, so inherent human
instincts are never truly to blame for actions generally considered "bad"
nor truly credited with actions generally considered "good."
• Views which see humans as inherently bad:
o According to Hobbes, humans in the state of nature are inherently in a
"war of all against all," and life in that state is ultimately "nasty, brutish,
and short." To Hobbes, this state of nature is remedied by good
government.
o According to the Christian doctrine of original sin, human beings are
inherently corrupt creatures stained by the sin of Adam, and can only be
redeemed by the grace of God through faith in the righteousness of Jesus
Christ, whom they believe to be His morally perfect Son. In Christian
theology, the virgin birth is believed to make this possible, as original sin
is thought to pass from the seed of man. Catholicism, however, holds that
the natures of both Jesus and His mother Mary, as a holy vessel for the
Messiah, were uncorrupted by original sin.
o According to Bertrand Russell moral evil or sin is derived from the
instincts that have been transmitted to us from our ancestry of beasts of
prey. This ancestry originated when certain animals became omnivorous
and employed predation (killing and thievery) in order periodically to
ingurgitate the flesh as well as the fruit and produce of other once-living
things to support metabolism in competition with other animals for scarce
food-animal and food-plant sources in the predatory environment in which
we evolved. Thus, the simple fact that we humans must eat other life or
else starve, die and rot is the probable primordial origin of contemporary
and historical moral evil; i.e., the bad things we do to each other by lying,
cheating, slandering, thieving and slaughtering.
• View which see humans as having a "wounded human nature"
o According to the Catholic Church, human beings were created good but
were wounded by their own free decision to sin. Human beings were in a
state of "original holiness and justice," but lost these due to original sin,
committed by Adam and passed on by him as a state of nature to his
descendants. According to its Catechism of the Catholic Church, "human
nature has not been totally corrupted: it is wounded in the natural powers
proper to it, subject to ignorance, suffering and the dominion of death, and
 inclined to sin - an inclination to evil that is called concupiscence.
Baptism, by imparting the life of Christ's grace, erases original sin and
turns a man back towards God, but the consequences for nature, weakened
and inclined to evil, persist in man and summon him to spiritual battle."
(CCC 405) [1]

[edit] Morality

There are a number of views regarding the origin and nature of human morality

• Moral realism or moral objectivism holds that moral codes exist outside of human
opinion -- that certain things are right or wrong regardless of human opinion on
the topic. Objective morality may be seen as stemming from the inherent nature of
humanity, divine command, or both.
• Moral relativism holds that moral codes are a function of human values and social
structures, and hold no meaning outside social convention.
• Moral absolutism is the view that certain acts are right or wrong regardless of
context.
• Moral universalism compromises between moral relativism and moral absolutism
and holds that there is, or should be, a common universal core of morality.
• Amoralism is the view that the concepts of moral right and wrong do not have
meaning.

[edit] Purpose
Main articles: Meaning of life (philosophy) and Meaning of life (science)

• Materialism and philosophical naturalism hold that there is no external purpose to

human life. Proponents of this view often adopt the philosophy of secular
humanism.
• Teleology holds that there is inherent purpose to human existence. This purpose
may arise from the inherent nature of humanity itself (what a human is "supposed
to be," as in the case of objectivist philosophy), from mankind's relationship to the
divine (what God wants humanity to be, as in the case of religion), or from both
(as when the divine commands are seen as being in accord with the inherent
nature of humanity and humanity's best interests).
• Nihilism argues that existence is without objective meaning, purpose, or intrinsic
value.

[edit] Psychology and biology

A long standing question in philosophy and science is whether there exists an invariant
human nature. For those who believe there is a human nature, further questions include:

• What determines/constrains human nature?

 • To what extent is human nature malleable?
• How does it vary between people and populations?

Since human behavior is so diverse, it can be difficult to find absolutely invariant human
behaviors that are of interest to philosophers. A lesser (but still scientifically valid)
standard for evidence pertaining to "human nature" is used by scientists who study
behavior. Biologists look for evidence of genetic predisposition to behavioral patterns.
Genetic predispositions can be influenced by the environment, so penetrance of
genetically predisposed behavioral traits is not expected to reach 100 percent. A type of
human behavior for which there is a strong genetic predisposition can be considered to be
part of human nature. In other words, human nature is not seen as something that forces
individuals to behave in a certain way, but as something that makes individuals more
inclined to act in a certain way than in another. Psychologically, the term "human nature"
can be related to Freud's concept of the id and the desires associated with such an aspect
of personality.

[edit] Tabula rasa

John Locke's philosophy of empiricism saw human nature as a tabula rasa. In this view,
the mind is at birth a "blank slate" without rules, so data is added, and rules for
processing them are formed solely by our sensory experiences.[5]

The contrary view is seen in E. O. Wilson's sociobiology and the closely related theory of
evolutionary psychology.

[edit] Behavioral genetics

The nature versus nurture debate. Behavioral genetics

[edit] Human diversity

Population genetics

[edit] Arguments for invariance

All individuals and all societies have a similar facial grammar. Everyone smiles the same,
and the way we use our eyes to convey cognition or flirtatiousness is the same.
Evaluations of facial attractiveness are consistent across races and cultures with a
preference for symmetry and proportion which are explained by scientists as markers of
health during physical development attributable to good genes or a good environment.
Human females find male faces that are rated more masculine and aggressive, less
feminine and sensitive, more attractive during ovulation, the stage of their menstrual
cycle when women are most fertile.[6]

No success has ever been scientifically demonstrated in re-assigning an individual's

handedness. Although individuals may change their external behavior (picking up
scissors with their right hand instead of the left, for instance), their internal inclination
never changes. Even people who lose a limb, who physically do not possess the ability to
pick up scissors with their left hand, will try to do so if they are 'left-handed.' The
percentage of left-handers in all cultures at all times remains constant (because left-
handedness is a recessive trait).

Newborn babies, far too young to have been acculturated to do so, have measurable
behaviors such as being more attracted to human faces than other shapes and having a
preference for their mother's voice over any other voice.

In his book Human Universals[7] , Donald E Brown presents his case and identifies
approximately 400 specific behaviors that are essentially invariant among all humans.

[edit] Arguments for social malleability

The Duke of Wellington is said to have become indignant upon hearing someone refer to
habit as "second nature." He replied, "It is ten times nature!"

William James likewise referred to habit as the fly-wheel of society. Habits, though, are
by definition acquired, and different habits will be both the effect and the cause of very
different societies.

Different human societies have held very different moral codes. Thus, regardless of
whether objective morality exists or not, humans are clearly capable of imposing a wide
variety of different moral codes on themselves.

Some have argued that the role for nurture comes not from the absence of impulses in
human nature but from the plethora of such impulses -- so many, and so contradictory,
that nurture must sort them out and put them into a hierarchy. Identical twins have
identical genes, and therefore identical innate behavior. If all behavior were innate, one
would expect identical twins to behave in perfectly identical ways all the time. However,
this is clearly not the case. In particular, twins who grew up separated (and in different
environments) show the greatest differences in behavior.

Some believe there is no single universal law of behavior that holds true for all human
beings. There are many such laws that apply to the majority of individuals (for example,
the majority of individuals try to avoid dying), but there are always exceptions (some
individuals commit suicide). Most animals, including humans, have an innate self-
preservation instinct (fear of injury and death). The fact that humans may override this
basic instinct is seen as evidence that human nature is subordinate to the human mind,
and/or various outside factors. However, this may not be entirely unique to the human
mind, as certain animals are observed to willfully commit suicide.

Finally, it has been noted that recent advancements in biology have opened the door to
genetic manipulation. This means that we may soon have the possibility of altering our
genes and therefore changing the instincts that are coded in those genes.[citation needed]
[edit] Influential views of human nature
This section does not cite any references or sources.
Please help improve this section by adding citations to reliable sources. Unverifiable material may be
challenged and removed. (November 2007)

Many influential schools of thought have defended particular conceptions of human

nature, and integrated those conceptions into their other ideas. Among these are
Platonism, Marxism and Freudianism.

[edit] Plato

Plato took a conception of reason and the examined life that he learnt from Socrates and
built both a metaphysics and, more to our point, an anthropology around it. There was an
intellectual soul, resident in the human head, and there was an appetitive beast, resident
in the belly and genitals. The duty of the former is to keep the latter tamed and, in time, to
welcome death as an escape from this uncomfortable co-habitation. [8]

In one disguise or another, Plato's dualism was immensely influential. It insinuated itself
deeply into Christian theology — a process that began, perhaps, as early as the Gospel of
John. Descartes' famous contrast between the soul that thinks and the body that is
extended is a distinctive take on Plato, as is Kant's contrast between the noumenal and the
phenomenal aspects of human nature.[9]

[edit] Aristotle

Plato's most famous student made some of the most famous and influential statements
about human nature.

• Man is a conjugal animal (Nicomachean Ethics), meaning an animal which is

born to couple when an adult, thus building a household (oikos) and in more
successful cases, a clan or small village still run upon patriarchal lines.
• Man is a political animal (Politics), meaning an animal with an innate propensity
to develop complex communities the size of a city or town (see division of labor).
As a political animal, in contrast to his family and clan life, man thrives in his
rationality - most fully in the making of laws and traditions.
• Man is a mimetic animal (Poetics). In this case, Aristotle emphasizes human
reason in its purest form. Man loves to use his imagination, and not only to make
laws and run town councils.

It is clear that for Aristotle, reason is not only what is most odd about humanity, but it is
also what we were meant to achieve at his or her best. Much of Aristotle's position is still
very much worth considering, but it should be mentioned that the idea that human nature
was "meant" or intended to be something, has become much less popular in modern
times.[10]
[edit] Rousseau

Jean Jacques Rousseau, writing before the French Revolution, and long before Darwin,
shocked Western Civilization in his Second Discourse by proposing that humans had
once been solitary animals, and had learnt to be political. The important point about this
was the idea that human nature was not fixed, or at least not anywhere near the extent
previously suggested by philosophers. Humans are political, and rational, and have
language now, but originally they had none of these things.

Rousseau still saw himself as a student of nature, and did not deny the existence of a
human nature, but it was only now to be defined in terms of the instinctive passions of the
original irrational and amoral human, such as those associated with self preservation.

This broke important, and also politically dangerous ground, for the political events of
the 19th and 20th century, wherein, to give the most shocking examples, totalitarianism
and brain washing developed.[11]

He was an important influence upon Kant, Hegel and Marx, but he himself made it clear
that he was partly developing the thought of Thomas Hobbes.

[edit] Karl Marx

Karl Marx's conception of human nature has been the subject of much misunderstanding.
It is often believed that Marx denied that there was any human nature, and said that
human beings are simply a blank slate, whose character will depend wholly upon their
socialization and experience. It is true that Marx placed enormous importance on the
view that people are influenced and, in part, determined by their environments. But at
least in one stage of his development he had a very strong concept of human nature.

In that stage, Marx discussed the concept of 'species-essence' (from the German
Gattungswesen, sometimes also translated as 'species being'). He believed that under
capitalism, we are alienated - that is, divorced from aspects of our human nature. He
envisaged the possibility of a society following capitalism which would allow human
beings to fully exercise their human nature and individuality. His name for this society
was 'communism'. However, it is worth bearing in mind that, since Marx's day, this term
has been used with several different meanings, not all of which have been compatible
with Marx's original usage.

Marx's understanding of human nature did not only play a role in his critique of
capitalism, and in his belief that a better society would be possible (as already indicated).
It also informed his theory of history. The underlying dynamic of history, for Marx, is the
expansion of the productive forces. In The German Ideology, Marx says that two of the
three aspects of social activity which ground history is the tendency of humans to act to
fulfill their needs, and thereafter, the tendency to generate new needs [2]. This human
tendency, for Marx, is what drives the continuing expansion of productive power in
human civilization.
After The German Ideology, however, mention of 'species-essence' as such is virtually
absent from Marx's writings. Some major interpreters of Marx, such as Louis Althusser,
dismiss 'species-essence' as irrelevant to Marx's "later" writings, while others, such as
Terry Eagleton, believe it continues to be an important concept in understanding Marx.

[edit] The Austrian school

The Austrian school of economics, in the years around 1871–1940, developed its own
views largely in opposition to Marx, and in opposition to a group of historicist scholars.
In the process, they developed a distinctive view of human nature. - In structural terms,
their view returned to that of the thinkers mentioned in this survey prior to Hegel. Like
Descartes or Kant, these thinkers believed that there exists an invariant human nature, but
that progress is possible in history through the more complete understanding of that
nature. They conceived of human nature in terms of bounded rationality and of the
pursuit of marginal utility, and they believed that the pursuit of this utility in the
marketplace would create a condition of spontaneous order that will be more rational than
any alternative that might be planned, given the bounded rationality of any possible
planners.

[edit] Sigmund Freud

During the same period of time, Austria also hosted the development of psychoanalysis.
Its founder, Sigmund Freud, believed that the Marxists were right to focus on what he
called "the decisive influence which the economic circumstances of men have upon their
intellectual, ethical and artistic attitudes." But he thought that the Marxist view of the
class struggle was a too shallow one, assigning to recent centuries conflicts that were,
rather, primordial. Behind the class struggle, according to Freud, there stands the struggle
between father and son, between established clan leader and rebellious challenger. In this
spirit, Freud heavily criticized the Soviet Union, writing in 1932 that its leaders had made
themselves "inaccessible to doubt, without feeling for the suffering of others if they stand
in the way of their intentions."

[edit] E.O. Wilson

In his book 'Consilience: The Unity of Knowledge' (1998) Edward O. Wilson claimed
that it was time for a cooperation of all the sciences to explore human nature. He defined
human nature as a collection of epigenetic rules: the genetic patterns of mental
development. Cultural phenomena, rituals etc. are products, not part of human nature.
Artworks, for example are not part of human nature, but our appreciation of art is. And
this art appreciation, or our fear for snakes, or incest taboo (Westermarck effect) can be
studied by the methods of reductionism. Until now these phenomena were only part of
psychological, sociological and anthropological studies. Wilson proposes it can be part of
interdisciplinary research.

[edit] See also

 • Tabula rasa
• Nature versus nurture
• Human condition
• Nature
• Homo sapiens
• Humanism
• Antihumanism
• Jeremy Griffith
• Cynicism
• Masculine psychology
• Feminine psychology

[edit] References

Human physical appearance

From Wikipedia, the free encyclopedia

Jump to: navigation, search

Variations in the physical appearance of humans, known as human looks, are believed
by anthropologists to be an important factor in the development of personality and social
relations in particular physical attractiveness. There is a relatively low sexual dimorphism
between human males and females in comparison with other mammals. However humans
are acutely sensitive to variations in physical appearance, some theorize for reasons of
evolution. Some differences in human appearance are genetic, others are the result of age
or disease, and many are the result of personal adornment.

Some people have traditionally linked some differences in personal appearance such as
skeletal shape with race, such as prognathism or elongated stride (but this is a
controversial and sensitive matter). Different cultures place different degrees of emphasis
on physical appearance and its importance to social status and other phenomena.

Contents
[hide]

• 1 List by category
o 1.1 Physiological differences in human physical appearance from
individual to individual
o 1.2 Long-term physiological changes in an individual
o 1.3 Short-term physiological changes in an individual
o 1.4 Clothing and personal effects
o 1.5 Other functional objects, temporarily attached to the body
 • 2 See also

• 3 References

[edit] List by category

[edit] Physiological differences in human physical appearance from
individual to individual

• Height, body weight, skin tone, body hair, sexual organs, moles, freckles, hair
color, hair texture, eye color, nose shape, ears shape, body shape, body
deformations, mutilations and other variations such as amputations, scars, burns
and wounds.

[edit] Long-term physiological changes in an individual

• Aging
• Hair loss

[edit] Short-term physiological changes in an individual

• Blushing, crying, fainting, hiccup, stuttering, sexual arousal, reddening of the skin
due to increased blood flow due to exertion. Sweating, shivering, nose bleeding,
skin color changes due to sunshine or frost.

[edit] Clothing and personal effects

• clothing, including headgear and footwear; some clothes alter or mold the shape
of the body (e.g. corset, support pantyhose, bra). As for footwear, high heels make
a person look taller.
• style and colour of haircut (see also mohawk, dreadlocks, braids, ponytail, wig,
hairpin, facial hair, beard and moustache)
• cosmetics, stage makeup, body paintings, permanent makeup
• body modifications, such as body piercings and tattoos
• plastic surgery
• decorative objects (jewelry) such as a necklaces, bracelets, rings, earrings
• medical or body shape altering devices (e.g. tooth braces, bandages, casts, hearing
aids, cervical collar, crutches, contact lenses of different colours, glasses, gold
teeth)

[edit] Other functional objects, temporarily attached to the body

• jewelry
• sunglasses
• goggles
 • watch
• headphones/handsfree phone headset
• electronics (e.g. PDA, cell phone, DAP)
• weapons
• hair ornaments
• hats and caps

[edit] See also

Wikimedia Commons has media related to: people

• Beauty
• Body image
• Clothing
• Common human variations
• Eigenface
• Erotic capital
• Face perception
• Facial symmetry
• Fashion
• Hair coloring
• Nudity
• Physical attractiveness
• Recognition of human individuals
• Sexual attraction
• Sexual selection
• Social aspects of clothing
• Social role of hair
• Ugliness
• Vanity

[edit] References

Human condition
From Wikipedia, the free encyclopedia

Jump to: navigation, search

For other uses, see Human condition (disambiguation).
This article does not cite any references or sources. Please help improve this article
by adding citations to reliable sources. Unverifiable material may be challenged and
removed. (November 2008)
This article may contain original research or unverified claims. Please improve the
 article by adding references. See the talk page for details. (November 2008)

The human condition encompasses all of the experience of being human. As mortal
entities, there are a series of biologically determined events that are common to most
human lives, and some that are inevitable for all. The ongoing way in which humans
react to or cope with these events is the human condition. However, understanding the
precise nature and scope of what is meant by the human condition is itself a philosophical
problem.

The term is also used in a metaphysical sense, to describe the joy, terror, humor and other
feelings or emotions associated with being and existence. Humans, to an apparently
superlative degree amongst all living things, are aware of the passage of time, can
remember the past and imagine the future, and are intimately aware of their own
mortality. Only human beings are known to ask themselves questions relating to the
purpose of life beyond the base need for survival, or the nature of existence beyond that
which is empirically apparent: What is the meaning of existence? Why was I born? Why
am I here? Where will I go when I die? The human struggle to find answers to these
questions — and the very fact that we can conceive them and ask them — is what defines
the human condition in this sense of the term.

Although the term[1] itself may have gained popular currency with The Human Condition,
a film trilogy directed by Masaki Kobayashi[2][3][4] which examined these and related
concepts, the quest to understand the human condition dates back to the first attempts by
humans to understand themselves and their place in the universe.

Contents
[hide]

• 1 Study
• 2 Paradoxes of The Human Condition
• 3 Negative usage of the term
• 4 Possibilities of change
• 5 Notes

• 6 See also

[edit] Study
The human condition is the subject of such fields of study as philosophy, theology,
sociology, psychology, anthropology, demographics, cultural studies and sociobiology.
The philosophical school of existentialism deals with the ongoing search for ultimate
meaning in the human condition.
In most developed countries, improvements in medicine, education, and public health
have brought about quantitative, not necessarily qualitative, marked changes in the
human condition over the last few hundred years, with increases in life expectancy and
demography (see demographic transition). Probably one of the largest changes has been
the availability of contraception, which has changed the sexual lives of human beings,
especially women, and attitudes toward sexuality. Even then, these changes only alter the
details of the human condition. In some of the poorest parts of the world, the human
condition has changed little over the centuries.

[edit] Paradoxes of The Human Condition

Some feel The Human Condition is defined by the following three paradoxes:[5]

1. Our imaginations can take us anywhere, but our physical bodies can't.
2. We are capable of the kindest, most noble things, but we are also capable of the
most horrible and terrifying things.
3. Humans hope for everlasting life, but are always inventing new ways to destroy
each other.

Another paradox of the human condition is the concept of reaping the highest reward at
the lowest cost. We choose not to sacrifice at personal cost though sacrifices are inherent
to existence and ultimately life itself, as it facilitates adaptation, which is a critical
concept of survival.

[edit] Negative usage of the term

This term is sometimes used with a cynical or derogatory air, to imply that the human
condition is in general a wretched one or that it cannot be improved. The term is often
also used in a cynical way to describe the themes of pieces of art when nothing else is
apparent. This can be associated with the ubiquitous phrase "only human," as far as
pertains to its implications of inferiority to an unspecified comparative source. This can
also be compared to the phrase "mere mortals" in a more declamatory or melodramatic
mode of speech. Negative views of the "human condition" also may arise out of cynicism
towards human civilization.

[edit] Possibilities of change

Certain movements, most prominently transhumanism, aim to radically change the
human condition. Some thinkers, like Enrico Fermi and others, deny that human nature
has really changed in any fundamentally meaningful way over time and that, despite all
of our social and scientific advances, human beings remain essentially unchanged and
merely have been transplanted into progressively more complex environments.
Transhumanist theorists agree; however, they argue that this is precisely the problem. In
transhumanist thought, the human species clearly has come as far as it can usefully go in
terms of biological evolution, and if we, as intelligent life forms, intend to keep
progressing at what we consider to be a reasonable pace, we must dramatically alter the
parameters of life, via emerging technologies. Opponents of transhumanism such as
extreme neo-luddites, and moderate bioconservatives assert that human nature, as we
currently know it, is sufficient for all intents and purposes, and therefore does not
necessitate any upgrades.

Many transhumanists hold a positive and embracing view of life itself, but see the
existence of the human mind and its human body as a something of a cosmic tragedy,
because every human being is consigned to death after a relatively short and delimited
life, even while humans have the intellectual capacity to imagine a better world that is
presently beyond their experience. The human condition, to the transhumanist, is an
oppressive circumstance to be rationally overcome through the judicious application of
science and technology.

[edit] Notes
1. ^ Hannah Arendt, The Human Condition ISBN 0226025985
2. ^ Ningen no joken I, the first installment the Human Condition trilogy by Masaki
Kobayashi http://www.imdb.com/title/tt0053114/
3. ^ Ningen no joken II, the second installment in the Human Condition trilogy by
Masaki Kobayashi http://www.imdb.com/title/tt0053115/
4. ^ Ningen no joken III, the third installment in the Human Condition trilogy by
Masaki Kobayashi http://www.imdb.com/title/tt0055233/
5. ^ Brodd, Jefferey (2003). World Religions. Winona, MN: Saint Mary's Press.
ISBN 978-0-88489-725-5.

[edit] See also

• The Denial of Death
• Erik H. Erikson
• Existentialism
• Absurdism
• Hannah Arendt
• Human nature
• Human self-reflection
• Malaise
• Man's search for meaning
• Maslow's hierarchy of needs
• Ontology
• Rite of passage
• Seven ages of man
• Seven deadly sins
• Theory of everything (philosophy)
• Continuity thesis
• Jeremy Griffith
 • Self-awareness

Human rights
From Wikipedia, the free encyclopedia

Jump to: navigation, search

Rights

Theoretical distinctions

Natural and legal rights

Claim rights and liberty rights
Negative and positive rights
Individual and Group rights

Human rights divisions

Three generations
Civil and political
Economic, social and cultural

Right holders

Animals · Humans
Men · Women
Fathers · Mothers
Children · Youth · Students
Minorities · LGBT

Other groups of rights

Authors' · Digital · Labor

 Linguistic · Reproductive

v•d•e

Human rights portal

The Magna Carta or "Great Charter" was one of England's first documents containing
commitments by a sovereign to his people to respect certain legal rights.

Human rights refers to the "basic rights and freedoms to which all humans are
entitled."[1] Examples of rights and freedoms which are often thought of as human rights
include civil and political rights, such as the right to life and liberty, freedom of
expression, and equality before the law; and social, cultural and economic rights,
including the right to participate in culture, the right to food, the right to work, and the
right to education.

All human beings are born free and equal in dignity and rights. They are
“ endowed with reason and conscience and should act towards one another in a
”
spirit of brotherhood.
—Article 1 of the United Nations Universal Declaration of Human Rights (UDHR)[2]

Contents
[hide]

• 1 History
• 2 International norms
o 2.1 Humanitarian Law
 o 2.2 Universal Declaration of Human Rights
o 2.3 Law
 2.3.1 Treaties
 2.3.2 Enforcement of law
 2.3.3 Universal Jurisdiction
• 3 International bodies
o 3.1 United Nations
 3.1.1 Human Rights Council
 3.1.2 Security Council
 3.1.3 Other UN Treaty Bodies
• 4 Regional human rights
o 4.1 Africa
o 4.2 Americas
o 4.3 Asia
o 4.4 Europe
o 4.5 Oceania
• 5 Philosophies
o 5.1 Natural rights
o 5.2 Social contract
o 5.3 Reciprocity
o 5.4 Other theories of human rights
• 6 Concepts in human rights
o 6.1 Indivisibility and categorization
 6.1.1 Indivisibility
 6.1.2 Categorization
o 6.2 Universalism vs. cultural relativism
o 6.3 State and non-state actors
o 6.4 Theory of value and property
o 6.5 Reproductive rights
• 7 Legal issues
o 7.1 Human rights vs. national security
o 7.2 Human rights violations
• 8 Currently-debated rights
o 8.1 Environmental rights
o 8.2 Future generations
o 8.3 Lesbian, Gay, Bisexual, Transgender (LGBT) rights
o 8.4 Trade
o 8.5 Water
• 9 See also
• 10 References
• 11 Bibliography

• 12 External links

[edit] History
 Main article: History of human rights

The Cyrus Cylinder in the British Museum in London.

The history of human rights covers thousands of years and draws upon religious, cultural,
philosophical and legal developments throughout recorded history. Several ancient
documents and later religions and philosophies included a variety of concepts that may be
considered to be human rights. Notable among such documents are the Cyrus cylinder of
539 BC, a declaration of intentions by the Persian emperor Cyrus the Great after his
conquest of the Neo-Babylonian Empire; the Edicts of Ashoka issued by Ashoka the
Great of India between 272-231 BC; and the Constitution of Medina of 622 AD, drafted
by Muhammad to mark a formal agreement between all of the significant tribes and
families of Yathrib (later known as Medina), including Muslims, Jews and Pagans.[3][4]
The English Magna Carta of 1215 is particularly significant in the history of English law,
and is hence significant in international law and constitutional law today.

Declaration of the Rights of Man and of the Citizen approved by the National Assembly
of France, August 26, 1789.

Much of modern human rights law and the basis of most modern interpretations of human
rights can be traced back to relatively recent history. The British Bill of Rights (or “An
Act Declaring the Rights and Liberties of the Subject and Settling the Succession of the
Crown”) of 1689 made illegal a range of oppressive governmental actions in the United
Kingdom. Two major revolutions occurred during the 18th century, in the United States
(1776) and in France (1789), leading to the adoption of the United States Declaration of
Independence and the French Declaration of the Rights of Man and of the Citizen
respectively, both of which established certain legal rights. Additionally, the Virginia
Declaration of Rights of 1776 encoded a number of fundamental rights and freedoms into
law.

These were followed by developments in philosophy of human rights by philosophers

such as Thomas Paine, John Stuart Mill and Hegel during the 18th and 19th centuries.
The term human rights probably came into use sometime between Paine's The Rights of
Man and William Lloyd Garrison's 1831 writings in The Liberator saying he was trying
to enlist his readers in "the great cause of human rights"[5]

Many groups and movements have managed to achieve profound social changes over the
course of the 20th century in the name of human rights. In Western Europe and North
America, labour unions brought about laws granting workers the right to strike,
establishing minimum work conditions and forbidding or regulating child labour. The
women's rights movement succeeded in gaining for many women the right to vote.
National liberation movements in many countries succeeded in driving out colonial
powers. One of the most influential was Mahatma Gandhi's movement to free his native
India from British rule. Movements by long-oppressed racial and religious minorities
succeeded in many parts of the world, among them the civil rights movement, and more
recent diverse identity politics movements, on behalf of women and minorities in the
United States.

The establishment of the International Committee of the Red Cross, the 1864 Lieber
Code and the first of the Geneva Conventions in 1864 laid the foundations of
International humanitarian law, to be further developed following the two World Wars.

The World Wars, and the huge losses of life and gross abuses of human rights that took
place during them were a driving force behind the development of modern human rights
instruments. The League of Nations was established in 1919 at the negotiations over the
Treaty of Versailles following the end of World War I. The League's goals included
disarmament, preventing war through collective security, settling disputes between
countries through negotiation, diplomacy and improving global welfare. Enshrined in its
Charter was a mandate to promote many of the rights which were later included in the
Universal Declaration of Human Rights.

At the 1945 Yalta Conference, the Allied Powers agreed to create a new body to supplant
the League's role. This body was to be the United Nations. The United Nations has
played an important role in international human rights law since its creation. Following
the World Wars the United Nations and its members developed much of the discourse
and the bodies of law which now make up international humanitarian law and
international human rights law.
[edit] International norms
[edit] Humanitarian Law

Original Geneva Convention in 1864.

Main article: Geneva Conventions
Main article: Humanitarian law

The Geneva Conventions came into being between 1864 and 1949 as a result of efforts
by Henry Dunant, the founder of the International Committee of the Red Cross. The
conventions safeguard the human rights of individuals involved in armed conflict, and
build on the 1899 and 1907 Hague Conventions, the international community's first
attempt to formalize the laws of war and war crimes in the nascent body of secular
international law. The conventions were revised as a result of World War II and
readopted by the international community in 1949.

The Geneva Conventions define what is today referred to as humanitarian law. The
International Committee of the Red Cross is the controlling body of the Geneva
conventions.

[edit] Universal Declaration of Human Rights

Main article: Universal Declaration of Human Rights

"It is not a treaty...[In the future, it] may well become the international Magna Carta."[6]
Eleanor Roosevelt with the Spanish text of the Universal Declaration in 1949.

The Universal Declaration of Human Rights (UDHR) is a non-binding declaration

adopted by the United Nations General Assembly[7] in 1948, partly in response to the
atrocities of World War II. Although the UDHR is a non-binding resolution, it is now
considered to be a central component of international customary law which may be
invoked under appropriate circumstances by national and other judiciaries.[8] The UDHR
urges member nations to promote a number of human, civil, economic and social rights,
asserting these rights are part of the "foundation of freedom, justice and peace in the
world." The declaration was the first international legal effort to limit the behavior of
states and press upon them duties to their citizens following the model of the rights-duty
duality.

...recognition of the inherent dignity and of the equal and inalienable

“ rights of all members of the human family is the foundation of freedom,

justice and peace in the world ”
—Preamble to the Universal Declaration of Human Rights, 1948

The UDHR was framed by members of the Human Rights Commission, with former First
Lady Eleanor Roosevelt as Chair, who began to discuss an International Bill of Rights in
1947. The members of the Commission did not immediately agree on the form of such a
bill of rights, and whether, or how, it should be enforced. The Commission proceeded to
frame the UDHR and accompanying treaties, but the UDHR quickly became the priority.
[9]
Canadian law professor John Humprey and French lawyer René Cassin were
responsible for much of the cross-national research and the structure of the document
respectively, where the articles of the declaration were interpretative of the general
principle of the preamble. The document was structured by Cassin to include the basic
principles of dignity, liberty, equality and brotherhood in the first two articles, followed
successively by rights pertaining to individuals; rights of individuals in relation to each
other and to groups; spiritual, public and political rights; and economic, social and
cultural rights. The final three articles place, according to Cassin, rights in the context of
limits, duties and the social and political order in which they are to be realized.[9]
Humphrey and Cassin intended the rights in the UDHR to be legally enforceable through
some means, as is reflected in the third clause of the preamble:[9]

Whereas it is essential, if man is not to be compelled to have recourse, as

“ a last resort, to rebellion against tyranny and oppression, that human

rights should be protected by the rule of law. ”
—Preamble to the Universal Declaration of Human Rights, 1948

Some of the UDHR was researched and written by a committee of international experts
on human rights, including representatives from all continents and all major religions,
and drawing on consultation with leaders such as Mahatma Gandhi.[10] The inclusion of
both civil and political rights and economic, social and cultural rights[9][11] was predicated
on the assumption that basic human rights are indivisible and that the different types of
rights listed are inextricably linked. This principle was not then opposed by any member
states (the declaration was adopted unanimously, with the abstention of the Eastern Bloc,
Apartheid South Africa and Saudi Arabia), however this principle was later subject to
significant challenges.[11]

The Universal Declaration was bifurcated into two distinct and different covenants, a
Covenants on Civil and Political Rights and another Covenant on Economic, Social and
Cultural Rights. Over the objection of the more developed states [Capitalist], which
questioned the relevance and propriety of such provisions in covenants on human rights,
both begin with the right of people to self-determination and to sovereignty over their
natural resources. Then the two covenants go different ways (see, Louis Henkin, The
International Bill of Rights: The Universal Declaration and the Covenants, in
International Enforcement of Human Rights 6-9, Bernhardt and Jolowicz, eds, (1987))

The drafters of the Covenants initially intended only one instrument. The original drafts
included only political and civil rights, but economic and social rights were added early.
Western States then fought for, and obtained, a division into two covenants. They insisted
that economic and social right were essentially aspirations or plans, not rights, since their
realization depended on availability of resources and on controversial economic theory
and ideology. These, they said, were not appropriate subjects for binding obligations and
should not be allowed to dilute the legal character of provisions honoring political-civil
rights; states prepared to assume obligations to respect political-civil rights should not be
mitments. There was wide agreement and clear recognition that the means required to
enforce or induce compliance with socio-economic undertakings were different from the
means required for civil-political rights. See Louis Henkin, Introduction, The
International Bill of Rights 9-10 (1981).

Because of the divisions over which rights to include, and because some states declined
to ratify any treaties including certain specific interpretations of human rights, and
despite the Soviet bloc and a number of developing countries arguing strongly for the
inclusion of all rights in a so-called Unity Resolution, the rights enshrined in the UDHR
were split into two separate covenants, allowing states to adopt some rights and derogate
others.[citation needed] Though this allowed the covenants to be created, one commentator has
written that it denied the proposed principle that all rights are linked which was central to
some interpretations of the UDHR.[12][13]

[show]
v•d•e
Articles of the Universal Declaration of Human Rights

[show]

General principles

[show]

International Covenant on Civil and Political Rights

 [show]

International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights

[show]

Context, limitations and duties

[edit] Law

Main article: International human rights law

Main article: International human rights instruments

Human rights law is a system of laws, both domestic and international, designed to
promote human rights.

[edit] Treaties

Main article: Human rights law

In 1966, the International Covenant on Civil and Political Rights (ICCPR) and the
International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights (ICESCR) were
adopted by the United Nations, between them making the rights contained in the UDHR
binding on all states that have signed this treaty, creating human rights law.

Since then numerous other treaties (pieces of legislation) have been offered at the
international level. They are generally known as human rights instruments. Some of the
most significant are:

• Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination (CERD)

(adopted 1966, entry into force: 1969) [1]
• Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women
(CEDAW) (entry into force: 1981) [2]
• United Nations Convention Against Torture (CAT) (adopted 1984, entry into
force: 1984) [3]
• Convention on the Rights of the Child (CRC) (adopted 1989, entry into force:
1989) [4]
• International Convention on the Protection of the Rights of All Migrant Workers
and Members of their Families (ICRMW) (adopted 1990)

[edit] Enforcement of law

 Main article: Human rights law

The enforcement of international human rights law is the responsibility of the Nation
State, and its the primary responsibility of the State to make human rights a reality. There
is currently no international court that upholds human rights law (the International
Criminal Court deals with crimes against humanity, war crimes and genocide), although
the Council of Europe is responsible for both the European Convention on Human
Rights, and the European Court of Human Rights that acts as a court of last appeal for
human rights issues in member states (see the section Europe below).[14]

In practice, many human rights are very difficult to legally enforce due to the absence of
consensus on the application of certain rights, the lack of relevant national legislation or
of bodies empowered to take legal action to enforce them.

[edit] Universal Jurisdiction

Main article: Human rights law

Universal jurisdiction is a controversial principle in international law whereby states

claim criminal jurisdiction over persons whose alleged crimes were committed outside
the boundaries of the prosecuting state, regardless of nationality, country of residence, or
any other relation with the prosecuting country. The state backs its claim on the grounds
that the crime committed is considered a crime against all, which any state is authorized
to punish. The concept of universal jurisdiction is therefore closely linked to the idea that
certain international norms are erga omnes, or owed to the entire world community, as
well as the concept of jus cogens.[15]

[edit] International bodies

[edit] United Nations

Main article: United Nations

The UN General Assembly

The United Nations (UN) is the only multilateral governmental agency with universally
accepted international jurisdiction for universal human rights legislation.[16] Human rights
are primarily governmed by the United Nations Security Council and the United Nations
Human Rights Council, and there are numerous committees within the UN with
responsibilities for safeguarding different human rights treaties. The most senior body of
the UN with regard to human rights is the Office of the High Commissioner for Human
Rights. The United Nations has an international mandate to:

...achieve international co-operation in solving international problems of an

“ economic, social, cultural, or humanitarian character, and in promoting and
encouraging respect for human rights and for fundamental freedoms for all
without distinction as to race, sex, language, or religion. ”
—Article 1-3 of the United Nations Charter

[edit] Human Rights Council

United Nations Human Rights Council logo.

Main article: United Nations Human Rights Council

The United Nations Human Rights Council, created at the 2005 World Summit to
replace the United Nations Commission on Human Rights, has a mandate to investigate
violations of human rights.[17] The Human Rights Council is a subsidiary body of the
General Assembly[18] and reports directly to it. It ranks below the Security Council, which
is the final authority for the interpretation of the United Nations Charter.[19] Forty-seven
of the one hundred ninety-one member states sit on the council, elected by simple
majority in a secret ballot of the United Nations General Assembly. Members serve a
maximum of six years and may have their membership suspended for gross human rights
abuses. The Council is based in Geneva, and meets three times a year; with additional
meetings to respond to urgent situations.[20]

Independent experts (rapporteurs) are retained by the Council to investigate alleged

human rights abuses and to provide the Council with reports.

The Human Rights Council may request that the Security Council take action when
human rights violations occur. This action may be direct actions, may involve sanctions,
and the Security Council may also refer cases to the International Criminal Court (ICC)
even if the issue being referred is outside the normal jurisdiction of the ICC.[21]

[edit] Security Council

Main article: United Nations Security Council

United Nations Security Council.

The United Nations Security Council has the primary responsibility for maintaining
international peace and security and is the only body of the UN that can authorize the use
of force (including in the context of peace-keeping operations), or override member
nations sovereignty by issuing binding Security Council resolutions. Created by the UN
Charter, it is classed as a Charter Body of the United Nations. The UN Charter gives the
Security Council the power to:

• Investigate any situation threatening international peace;

• Recommend procedures for peaceful resolution of a dispute;
• Call upon other member nations to completely or partially interrupt economic
relations as well as sea, air, postal, and radio communications, or to sever
diplomatic relations; and
• Enforce its decisions militarily, if necessary.

The Security Council hears reports from all organs of the United Nations, and can take
action over any issue which it feels threatens peace and security, including human rights
issues. It has at times been criticised for failing to take action to prevent human rights
abuses, including the Darfur crisis, the Srebrenica massacre and the Rwandan Genocide.
[citation needed]

The Rome Statute of the International Criminal Court recognizes the Security Council the
power to refer cases to the Court, where the Court could not otherwise exercise
jurisdiction.

[edit] Other UN Treaty Bodies

A modern interpretation of the original Declaration of Human Rights was made in the
Vienna Declaration and Programme of Action adopted by the World Conference on
Human Rights in 1993. The degree of unanimity over these conventions, in terms of how
many and which countries have ratified them varies, as does the degree to which they are
respected by various states. The UN has set up a number of treaty-based bodies to
monitor and study human rights, under the leadership of the UN High Commissioner for
Human Rights (UNHCHR). The bodies are committees of independent experts that
monitor implementation of the core international human rights treaties. They are created
by the treaty that they monitor.

• The Human Rights Committee promotes participation with the standards of the
ICCPR. The eighteen members of the committee express opinions on member
countries and make judgements on individual complaints against countries which
have ratified the treaty. The judgements are not legally binding.

• The Committee on Economic, Social and Cultural Rights monitors the ICESCR
and makes general comments on ratifying countries performance. It does not have
the power to receive complaints.
 • The Committee on the Elimination of Racial Discrimination monitors the CERD
and conducts regular reviews of countries' performance. It can make judgements
on complaints, but these are not legally binding. It issues warnings to attempt to
prevent serious contraventions of the convention.

• The Committee on the Elimination of Discrimination against Women monitors the

CEDAW. It receives states' reports on their performance and comments on them,
and can make judgements on complaints against countries which have opted into
the 1999 Optional Protocol.

• The Committee Against Torture monitors the CAT and receives states' reports on
their performance every four years and comments on them. It may visit and
inspect individual countries with their consent.

• The Committee on the Rights of the Child monitors the CRC and makes
comments on reports submitted by states every five years. It does not have the
power to receive complaints.

• The Committee on Migrant Workers was established in 2004 and monitors the
ICRMW and makes comments on reports submitted by states every five years. It
will have the power to receive complaints of specific violations only once ten
member states allow it.

Each treaty body receives secretariat support from the Treaties and Commission Branch
of Office of the High Commissioner on Human Rights (OHCHR) in Geneva except
CEDAW, which is supported by the Division for the Advancement of Women (DAW).
CEDAW meets at United Nations headquarters in New York; the other treaty bodies
generally meet at the United Nations Office in Geneva. The Human Rights Committee
usually holds its March session in New York City.

[edit] Regional human rights

The three principal regional human rights instruments are the African Charter on Human
and Peoples' Rights, the American Convention on Human Rights (the Americas) and the
European Convention on Human Rights.

See also: List of human rights articles by country and National human rights
institutions

[edit] Africa

Emblem of the African Union.

Main article: Human rights in Africa
The African Union (AU) is a supranational union consisting of fifty-three African states.
[22]
Established in 2001, the AU's purpose is to help secure Africa's democracy, human
rights, and a sustainable economy, especially by bringing an end to intra-African conflict
and creating an effective common market.[23]

The African Charter on Human and Peoples' Rights is the regions principal human rights
instrument and emerged under the aegis of the Organisation of African Unity (OAU)
(since replaced by the African Union). The intention to draw up the African Charter on
Human and Peoples' Rights was announced in 1979 and the Charter was unanimously
approved at the OAU's 1981 Assembly. Pursuant to its Article 63 (whereby it was to
"come into force three months after the reception by the Secretary General of the
instruments of ratification or adherence of a simple majority" of the OAU's member
states), the African Charter on Human and Peoples' Rights came into effect on 21
October 1986 – in honour of which 21st of October was declared "African Human Rights
Day".[24]

The African Commission on Human and Peoples' Rights (ACHPR) is a quasi-judicial

organ of the African Union tasked with promoting and protecting human rights and
collective (peoples') rights throughout the African continent as well as interpreting the
African Charter on Human and Peoples' Rights and considering individual complaints of
violations of the Charter. The Commission has three broad areas of responsibility:[25]

• Promoting human and peoples' rights

• Protecting human and peoples' rights
• Interpreting the African Charter on Human and Peoples' Rights

In pursuit of these goals, the Commission is mandated to "collect documents, undertake

studies and researches on African problems in the field of human and peoples, rights,
organise seminars, symposia and conferences, disseminate information, encourage
national and local institutions concerned with human and peoples' rights and, should the
case arise, give its views or make recommendations to governments" (Charter, Art. 45).
[25]

With the creation of the African Court on Human and Peoples' Rights (under a protocol
to the Charter which was adopted in 1998 and entered into force in January 2004), the
Commission will have the additional task of preparing cases for submission to the Court's
jurisdiction.[26] In a July 2004 decision, the AU Assembly resolved that the future Court
on Human and Peoples' Rights would be integrated with the African Court of Justice.

The Court of Justice of the African Union is intended to be the “principal judicial organ
of the Union” (Protocol of the Court of Justice of the African Union, Article 2.2).[27]
Although it has not yet been established, it is intended to take over the duties of the
African Commission on Human and Peoples' Rights, as well as act as the supreme court
of the African Union, interpreting all necessary laws and treaties. The Protocol
establishing the African Court on Human and Peoples' Rights entered into force in
January 2004[28] but its merging with the Court of Justice has delayed its establishment.
The Protocol establishing the Court of Justice will come into force when ratified by 15
countries.[29]

There are many countries in Africa accused of human rights violations by the
international community and NGOs.[30]

[show]
v•d•e
Human rights in Africa

[edit] Americas

Emblem of the Organization of American States

The Organization of American States (OAS) is an international organization,

headquartered in Washington, D.C., United States. Its members are the thirty-five
independent states of the Americas. Over the course of the 1990s, with the end of the
Cold War, the return to democracy in Latin America[citation needed], and the thrust toward
globalization, the OAS made major efforts to reinvent itself to fit the new context. Its
stated priorities now include the following:[31]

• Strengthening democracy
• Working for peace
• Protecting human rights
• Combating corruption
• The rights of Indigenous Peoples
• Promoting sustainable development

The Inter-American Commission on Human Rights (the IACHR) is an autonomous organ

of the Organization of American States, also based in Washington, D.C. Along with the
Inter-American Court of Human Rights, based in San José, Costa Rica, it is one of the
bodies that comprise the inter-American system for the promotion and protection of
human rights.[32] The IACHR is a permanent body which meets in regular and special
sessions several times a year to examine allegations of human rights violations in the
hemisphere. Its human rights duties stem from three documents:[33]

• the OAS Charter

• the American Declaration of the Rights and Duties of Man
• the American Convention on Human Rights
The Inter-American Court of Human Rights was established in 1979 with the purpose of
enforcing and interpreting the provisions of the American Convention on Human Rights.
Its two main functions are thus adjudicatory and advisory. Under the former, it hears and
rules on the specific cases of human rights violations referred to it. Under the latter, it
issues opinions on matters of legal interpretation brought to its attention by other OAS
bodies or member states.[34]

Many countries in the Americas, such as the United States, Colombia, Cuba, and
Venezuela, have been accused of human rights violations.

[show]
v•d•e
Human rights in North America

[show]
v•d•e
Human rights in South America

[edit] Asia

Membership and expansion of the Asia Cooperation Dialogue. Note that the Republic of
China (Taiwan) is recognised or acknowledged by the member states as part of the
People's Republic of China (PRC), but de facto does not have any representation.
Main articles: Human rights in Asia, Human rights in East Asia, Human rights in
Central Asia, and Human Rights in the Middle East

There are no Asia-wide organisations or conventions to promote or protect human rights.

Countries vary widely in their approach to human rights and their record of human rights
protection.

The Association of Southeast Asian Nations (ASEAN)[35] is a geo-political and economic

organization of 10 countries located in Southeast Asia, which was formed in 1967 by
Indonesia, Malaysia, the Philippines, Singapore and Thailand.[36] The organisation now
also includes Brunei, Vietnam, Laos, Myanmar and Cambodia.[35] Its aims include the
acceleration of economic growth, social progress, cultural development among its
members, and the promotion of regional peace[35]
The South Asian Association for Regional Cooperation (SAARC) is an economic and
political organization of eight countries in Southern Asia, representing almost 1.5 billion
people. It was established in 1985 by India, Pakistan, Bangladesh, Sri Lanka, Nepal,
Maldives and Bhutan. In April 2007, at the Association's 14th summit, Afghanistan
became its eighth member.[37]

The Cooperation Council for the Arab States of the Gulf (CCASG) is a trade bloc
involving the seven Arab states of the Persian Gulf, with many economic and social
objectives. Created in 1981, the Council comprises the Persian Gulf states of Yemen
Bahrain, Kuwait, Oman, Qatar, Saudi Arabia and the United Arab Emirates.[38]

The Asia Cooperation Dialogue (ACD) is a body created in 2002 to promote Asian
cooperation at a continental level, helping to integrate the previously separate regional
organizations of political or economical cooperation. The main objectives of the ACD are
as follows:[39]

• To promote interdependence among Asian countries in all areas of cooperation by

identifying Asia's common strengths and opportunities which will help reduce
poverty and improve the quality of life for Asian people whilst developing a
knowledge-based society within Asia and enhancing community and people
empowerment;
• To expand the trade and financial market within Asia and increase the bargaining
power of Asian countries in lieu of competition and, in turn, enhance Asia's
economic competitiveness in the global market;
• To serve as the missing link in Asian cooperation by building upon Asia's
potentials and strengths through supplementing and complementing existing
cooperative frameworks so as to become a viable partner for other regions;
• To ultimately transform the Asian continent into an Asian Community, capable of
interacting with the rest of the world on a more equal footing and contributing
more positively towards mutual peace and prosperity.

None of the above organisations have a specific mandate to promote or protect human
rights, but each has some human rights related economic, social and cultural objectives.
[40][39]

A number of Asian countries are accused of serious human rights abuses by the
international community and human rights organisations.[41]

[show]
v•d•e
Human rights in Asia
[edit] Europe

The Flag of Europe is the flag of both the European Union and the Council of Europe.

European Court of Human Rights in Strasbourg.

Main article: Human rights in Europe

The Council of Europe, founded in 1949, is the oldest organisation working for European
integration. It is an international organisation with legal personality recognised under
public international law and has observer status with the United Nations. The seat of the
Council of Europe is in Strasbourg in France. The Council of Europe is responsible for
both the European Convention on Human Rights and the European Court of Human
Rights.[14] These institutions bind the Council's members to a code of human rights which,
though strict, are more lenient than those of the United Nations charter on human rights.
[citation needed]
The Council also promotes the European Charter for Regional or Minority
Languages and the European Social Charter.[42] Membership is open to all European
states which seek European integration, accept the principle of the rule of law and are
able and willing to guarantee democracy, fundamental human rights and freedoms.[43]

The Council of Europe is separate from the European Union, but the latter is expected to
accede to the European Convention and potentially the Council itself.[citation needed] The EU
also has a separate human rights document; the Charter of Fundamental Rights of the
European Union.[44]

The European Convention on Human Rights defines and guarantees since 1950 human
rights and fundamental freedoms in Europe.[45] All 47 member states of the Council of
Europe have signed this Convention and are therefore under the jurisdiction of the
European Court of Human Rights in Strasbourg.[45] In order to prevent torture and
inhuman or degrading treatment (Article 3 of the Convention), the Committee for the
Prevention of Torture was established.[46]
The European Court of Human Rights is the only international court with jurisdiction to
deal with cases brought by individuals (rather than states).[45]

[show]
v•d•e
Human rights in Europe

[edit] Oceania

See also: Human rights in Australia

There are no regional approaches or agreements on human rights for Oceania, but most
countries have a well-regarded human rights record.

Australia is the only western democracy with no constitutional or legislative bill of rights,
but a number of laws have been enacted to protect human rights and the Constitution of
Australia has been found to contain certain implied rights by the High Court. However,
Australia has been criticised at various times for its immigration policies, treatment of
asylum seekers, treatment of its indigenous population, and foreign policy.

[show]
v•d•e
Human rights in Oceania

[edit] Philosophies
Several theoretical approaches have been advanced to explain how and why human rights
become part of social expectations.

One of the oldest Western philosophies on human rights is that they are a product of a
natural law, stemming from different philosophical or religious grounds.

Other theories hold that human rights codify moral behavior which is a human social
product developed by a process of biological and social evolution (associated with
Hume). Human rights are also described as a sociological pattern of rule setting (as in the
sociological theory of law and the work of Weber). These approaches include the notion
that individuals in a society accept rules from legitimate authority in exchange for
security and economic advantage (as in Rawls) - a social contract.

[edit] Natural rights

Main articles: Natural law and Natural right

Natural law theories base human rights on a “natural” moral, religious or even biological
order that is independent of transitory human laws or traditions.

Socrates and his philosophic heirs, Plato and Aristotle, posited the existence of natural
justice or natural right (dikaion physikon, δικαιον φυσικον, Latin ius naturale). Of these,
Aristotle is often said to be the father of natural law,[47] although evidence for this is due
largely to the interpretations of his work by Thomas Aquinas.[48]

The development of this tradition of natural justice into one of natural law is usually
attributed to the Stoics.[49]

Some of the early Church Fathers sought to incorporate the until then pagan concept of
natural law into Christianity. Natural law theories have featured greatly in the
philosophies of Thomas Aquinas, Francisco Suárez, Richard Hooker, Thomas Hobbes,
Hugo Grotius, Samuel von Pufendorf, and John Locke.

In the Seventeenth century Thomas Hobbes founded a contractualist theory of legal

positivism on what all men could agree upon: what they sought (happiness) was subject
to contention, but a broad consensus could form around what they feared (violent death at
the hands of another). The natural law was how a rational human being, seeking to
survive and prosper, would act. It was discovered by considering humankind's natural
rights, whereas previously it could be said that natural rights were discovered by
considering the natural law. In Hobbes' opinion, the only way natural law could prevail
was for men to submit to the commands of the sovereign. In this lay the foundations of
the theory of a social contract between the governed and the governor.

Hugo Grotius based his philosophy of international law on natural law. He wrote that
"even the will of an omnipotent being cannot change or abrogate" natural law, which
"would maintain its objective validity even if we should assume the impossible, that there
is no God or that he does not care for human affairs." (De iure belli ac pacis,
Prolegomeni XI). This is the famous argument etiamsi daremus (non esse Deum), that
made natural law no longer dependent on theology.

John Locke incorporated natural law into many of his theories and philosophy, especially
in Two Treatises of Government. Locke turned Hobbes' prescription around, saying that if
the ruler went against natural law and failed to protect "life, liberty, and property," people
could justifiably overthrow the existing state and create a new one.
The Belgian philosopher of law Frank Van Dun is one among those who are elaborating a
secular conception[50] of natural law in the liberal tradition. There are also emerging and
secular forms of natural law theory that define human rights as derivative of the notion of
universal human dignity.[51]

The term "human rights" has replaced the term "natural rights" in popularity, because the
rights are less and less frequently seen as requiring natural law for their existence.[52]

[edit] Social contract

The Swiss-French philosopher Jean-Jacques Rousseau suggested the existence of a

hypothetical social contract where a group of free individuals agree for the sake of the
common good to form institutions to govern themselves. This echoed the earlier
postulation by Thomas Hobbes that there is a contract between the government and the
governed - and led to John Locke's theory that a failure of the government to secure
rights is a failure which justifies the removal of the government.

International equity expert Paul Finn has echoed this view:

the most fundamental fiduciary relationship in our society is manifestly that

“ which exists between the community (the people) and the state, its agencies
”
and officials.
—Paul Finn[53]

The relationship between government and the governed in countries which follow the
English law tradition is a fiduciary one. In equity law, a politician's fiduciary obligations
are not only the duties of good faith and loyalty, but also include duties of skill and
competence in managing a country and its people. Originating from within the Courts of
Equity, the fiduciary concept exists to prevent those holding positions of power from
abusing their authority. The fiduciary relationship between government and the governed
arises from the governments ability to control people with the exercise of its power. In
effect, if a government has the power to abolish any rights, it is equally burdened with the
fiduciary duty to protect such an interest because it would benefit from the exercise of its
own discretion to extinguish rights which it alone had the power to dispose of.[53]

[edit] Reciprocity

The Golden Rule, or the ethic of reciprocity states that one must do unto others as one
would be treated themselves; the principle being that reciprocal recognition and respect
of rights ensures that one's own rights will be protected. This principle can be found in all
the world's major religions in only slightly differing forms, and was enshrined in the
"Declaration Toward a Global Ethic" by the Parliament of the World's Religions in 1993.

[edit] Other theories of human rights

The philosopher John Finnis argues that human rights are justifiable on the grounds of
their instrumental value in creating the necessary conditions for human well-being.[54][55]
Interest theories highlight the duty to respect the rights of other individuals on grounds of
self-interest:

Human rights law, applied to a State's own citizens serves the interest of
“ states, by, for example, minimizing the risk of violent resistance and protest
”
and by keeping the level of dissatisfaction with the government manageable
—Niraj Nathwani in Rethinking refugee law[56]

The biological theory considers the comparative reproductive advantage of human social
behavior based on empathy and altruism in the context of natural selection.[57][58][59]

Main article: Human security

Human security is an emerging school of thought which challenges the traditional, state-
based conception of security and argues that a people-focused approach to security is
more appropriate in the modern interdependent world and would be more effective in
advancing the security of individuals and societies across the globe.

Philosopher Fredreich Nietzsche has argued to the effect that those who speak most
vehemently about their rights, doubt at the bottom of their soul if they truly have any.

[edit] Concepts in human rights

[edit] Indivisibility and categorization

The most common categorization of human rights is to split them into civil and political
rights, and economic, social and cultural rights.

Civil and political rights are enshrined in articles 3 to 21 of the Universal Declaration of
Human Rights (UDHR) and in the International Covenant on Civil and Political Rights
(ICCPR). Economic, social and cultural rights are enshrined in articles 22 to 28 of the
Universal Declaration of Human Rights (UDHR) and in the International Covenant on
Economic, Social and Cultural Rights (ICESCR).

[edit] Indivisibility

The UDHR included both economic, social and cultural rights and civil and political
rights because it was based on the principle that the different rights could only
successfully exist in combination:
 The ideal of free human beings enjoying civil and political freedom and

“ freedom from fear and want can only be achieved if conditions are
created whereby everyone may enjoy his civil and political rights, as well
as his social, economic and cultural rights
”
—International Covenant on Civil and Political Rights and the International Covenant on Economic
Social and Cultural Rights, 1966

This is held to be true because without civil and political rights the public cannot assert
their economic, social and cultural rights. Similarly, without livelihoods and a working
society, the public cannot assert or make use of civil or political rights (known as the full
belly thesis).

The indivisibility and interdependence of all human rights has been confirmed by the
1993 Vienna Declaration and Programme of Action:

All human rights are universal, indivisible and interdependent and related.

“ The international community must treat human rights globally in a fair

and equal manner, on the same footing, and with the same emphasis ”
—Vienna Declaration and Programme of Action, World Conference on Human Rights, 1993

This statement was again endorsed at the 2005 World Summit in New York (paragraph
121).

Although accepted by the signatories to the UDHR, most do not in practice give equal
weight to the different types of rights. Some Western cultures have often given priority to
civil and political rights, sometimes at the expense of economic and social rights such as
the right to work, to education, health and housing. For example, in the United States
there is no universal access to healthcare free at the point of use.[60] That is not to say that
Western cultures have overlooked these rights entirely (the welfare states that exist in
Western Europe are evidence of this). Similarly the ex Soviet bloc countries and Asian
countries have tended to give priority to economic, social and cultural rights, but have
often failed to provide civil and political rights.

[edit] Categorization

Opponents of the indivisibility of human rights argue that economic, social and cultural
rights are fundamentally different from civil and political rights and require completely
different approaches. Economic, social and cultural rights are argued to be:[61]

• positive, meaning that they require active provision of entitlements by the state (as
opposed to the state being required only to prevent the breach of rights)
• resource-intensive, meaning that they are expensive and difficult to provide
• progressive, meaning that they will take significant time to implement
 • vague, meaning they cannot be quantitatively measured, and whether they are
adequately provided or not is difficult to judge
• ideologically divisive/political, meaning that there is no consensus on what should
and shouldn't be provided as a right
• socialist, as opposed to capitalist
• non-justiciable, meaning that their provision, or the breach of them, cannot be
judged in a court of law
• aspirations or goals, as opposed to real 'legal' rights

Similarly civil and political rights are categorized as:

• negative, meaning the state can protect them simply by taking no action
• cost-free
• immediate, meaning they can be immediately provided if the state decides to
• precise, meaning their provision is easy to judge and measure
• non-ideological/non-political
• capitalist
• justiciable
• real 'legal' rights

In The No-Nonsense Guide to Human Rights Olivia Ball and Paul Gready argue that for
both civil and political rights and economic, social and cultural rights it is easy to find
examples which do not fit into the above categorisation. Amongst several others, they
highlight the fact that maintaining a judicial system, a fundamental requirement of the
civil right to due process before the law and other rights relating to judicial process, is
positive, resource-intensive, progressive and vague, while the social right to housing is
precise, justiciable and can be a real 'legal' right.[62]

Another categorization, offered by Karel Vasak, is that there are three generations of
human rights: first-generation civil and political rights (right to life and political
participation), second-generation economic, social and cultural rights (right to
subsistence) and third-generation solidarity rights (right to peace, right to clean
environment). Out of these generations, the third generation is the most debated and lacks
both legal and political recognition. This categorisation is at odds with the indivisibility
of rights, as it implicitly states that some rights can exist without others. Prioritisation of
rights for pragmatic reasons is however a widely accepted necessity. Human rights expert
Philip Alston argues:

If every possible human rights element is deemed to be essential or necessary,

“ then nothing will be treated as though it is truly important. ”
—Philip Alston[63]

He, and others, urge caution with prioritisation of rights:

 ...the call for prioritizing is not to suggest that any obvious violations of rights
“ can be ignored. ”
—Philip Alston[63]

Priorities, where necessary, should adhere to core concepts (such as

“ reasonable attempts at progressive realization) and principles (such as non-
”
discrimination, equality and participation.
—Olivia Ball, Paul Gready[64]

Some human rights are said to be "inalienable rights." The term inalienable rights (or
unalienable rights) refers to "a set of human rights that are fundamental, are not awarded
by human power, and cannot be surrendered."

[edit] Universalism vs. cultural relativism

Main articles: Cultural relativism, Moral relativism, Moral universalism, and

Universal ethic

Map: Estimated Prevalence of Female Genital Cutting (FGC) in Africa. Data based on
uncertain estimates.

The UDHR enshrines universal rights that apply to all humans equally, whichever
geographical location, state, race or culture they belong to.

Proponents of cultural relativism argue for acceptance of different cultures, which may
have practices conflicting with human rights.

For example female genital mutilation occurs in different cultures in Africa, Asia and
South America. It is not mandated by any religion, but has become a tradition in many
cultures. It is considered a violation of women's and girl's rights by much of the
international community, and is outlawed in some countries.

Universalism has been described by some as cultural, economic or political imperialism.

In particular, the concept of human rights is often claimed to be fundamentally rooted in a
politically liberal outlook which, although generally accepted in Europe, Japan or North
America, is not necessarily taken as standard elsewhere.
For example, in 1981, the Iranian representative to the United Nations, Said Rajaie-
Khorassani, articulated the position of his country regarding the Universal Declaration of
Human Rights by saying that the UDHR was "a secular understanding of the Judeo-
Christian tradition", which could not be implemented by Muslims without trespassing the
Islamic law.[65] The former Prime Ministers of Singapore, Lee Kuan Yew, and of
Malaysia, Mahathir bin Mohamad both claimed in the 1990s that Asian values were
significantly different from western values and included a sense of loyalty and foregoing
personal freedoms for the sake of social stability and prosperity, and therefore
authoritarian government is more appropriate in Asia than democracy. This view is
countered by Mahathir's former deputy:

To say that freedom is Western or unAsian is to offend our traditions as

“ well as our forefathers, who gave their lives in the struggle against
tyranny and injustices. ”
—A Ibrabim in his keynote speech to the Asian Press Forum title Media and Society in Asia, 2
December 1994

and also by Singapore's opposition leader Chee Soon Juan who states that it is racist to
assert that Asians do not want human rights.[66][67]

An appeal is often made to the fact that influential human rights thinkers, such as John
Locke and John Stuart Mill, have all been Western and indeed that some were involved in
the running of Empires themselves.[68][69]

Cultural relativism is a self-detonating position; if cultural relativism is true, then

universalism must also be true. Relativistic arguments also tend to neglect the fact that
modern human rights are new to all cultures, dating back no further than the UDHR in
1948. They also don't account for the fact that the UDHR was drafted by people from
many different cultures and traditions, including a US Roman Catholic, a Chinese
Confucian philosopher, a French zionist and a representative from the Arab League,
amongst others, and drew upon advice from thinkers such as Mahatma Gandhi.[11]

Michael Ignatieff has argued that cultural relativism is almost exclusively an argument
used by those who wield power in cultures which commit human rights abuses, and that
those who's human rights are compromised are the powerless.[70] This reflects the fact that
the difficulty in judging universalism versus relativism lies in who is claiming to
represent a particular culture.

Although the argument between universalism and relativism is far from complete, it is an
academic discussion in that all international human rights instruments adhere to the
principle that human rights are universally applicable. The 2005 World Summit
reaffirmed the international community's adherence to this principle:
 The universal nature of human rights and freedoms is beyond question.

“ ”
—2005 World Summit, paragraph 120

[edit] State and non-state actors

Companies, NGOs, political parties, informal groups, and individuals are known as non-
State actors. Non-State actors can also commit human rights abuses, but are not generally
subject to human rights law other than under International Humanitarian Law, which
applies to individuals.[citation needed] Also, certain national instruments such as the Human
Rights Act 1998 (UK), impose human rights obligations on certain entities which are not
traditionally considered as part of government ("public authorities").[citation needed]

Multinational companies play an increasingly large role in the world, and are responsible
for a large number of human rights abuses.[71] Although the legal and moral environment
surrounding the actions of governments is reasonably well developed, that surrounding
multinational companies is both controversial and ill-defined.[citation needed] Multinational
companies' primary responsibility is to their shareholders, not to those affected by their
actions. Such companies may be larger than the economies of some the states within
which they operate, and can wield significant economic and political power. No
international treaties exist to specifically cover the behavior of companies with regard to
human rights, and national legislation is very variable. Jean Ziegler, Special Rapporteur
of the UN Commission on Human Rights on the right to food stated in a report in 2003:

the growing power of transnational corporations and their extension of power

“ through privatization, deregulation and the rolling back of the State also mean
that it is now time to develop binding legal norms that hold corporations to
human rights standards and circumscribe potential abuses of their position of
power. ”
—Jean Ziegler[72]

In August 2003 the Human Rights Commission's Sub-Commission on the Promotion and
Protection of Human Rights produced draft Norms on the responsibilities of
transnational corporations and other business enterprises with regard to human rights.[73]
These were considered by the Human Rights Commission in 2004, but have no binding
status on corporations and are not monitored.[74]

[edit] Theory of value and property

See also: Property

Henry of Ghent articulated the theory that every person has a property interest in their
own body.[75] John Locke uses the word property in both broad and narrow senses. In a
broad sense, it covers a wide range of human interests and aspirations; more narrowly, it
refers to material goods. He argues that property is a natural right and it is derived from
labour."[76] In addition, property precedes government and government cannot "dispose of
the estates of the subjects arbitrarily." To deny valid property rights according to Locke is
to deny human rights. The British philosopher had significant impacts upon the
development of the Government of the UK and was central to the fundamental founding
philosophy of the United States. Karl Marx later critiqued Locke's theory of property in
his Theories of Surplus Value, seeing the beginnings of a theory of surplus value in
Locke's works. In Locke's Second Treatise he argued that the right to own private
property was unlimited as long as nobody took more than they could use without
allowing any of their property to go to waste and that there were enough common
resources of comparable quality available for others to create their own property. Locke
did believe that some would be more "industrious and rational" than others and would
amass more property, but believed this would not cause shortages. Though this system
could work before the introduction of money, Marx argued in Theories of Surplus Value
that Locke's system would break down and claimed money was a contradiction of the law
of nature on which private property was founded.[77]

[edit] Reproductive rights

Main article: reproductive rights

Reproductive rights are rights relating to reproduction and reproductive health.[78] The
World Health Organisation defines reproductive rights as follows:

Reproductive rights rest on the recognition of the basic right of all couples
“ and individuals to decide freely and responsibly the number, spacing and
timing of their children and to have the information and means to do so, and
the right to attain the highest standard of sexual and reproductive health. They
also include the right of all to make decisions concerning reproduction free of
discrimination, coercion and violence. ”
—World Health Organisation[14]

Reproductive rights were first established as a subset of human rights at the United
Nation's 1968 International Conference on Human Rights.[79] The sixteenth article of the
resulting Proclamation of Teheran states, "Parents have a basic human right to determine
freely and responsibly the number and the spacing of their children."[80][79]

Reproductive rights may include some or all of the following rights: the right to legal or
safe abortion, the right to control one's reproductive functions, the right to quality
reproductive healthcare, and the right to education and access in order to make
reproductive choices free from coercion, discrimination, and violence.[81] Reproductive
rights may also be understood to include education about contraception and sexually
transmitted infections, and freedom from coerced sterilization and contraception,
protection from gender-based practices such as female genital cutting (FGC) and male
genital mutilation (MGM).[78][79][81][82]

[edit] Legal issues

[edit] Human rights vs. national security

See also: National security and Anti-terrorism legislation

With the exception of non-derogable human rights (international conventions class the
right to life, the right to be free from slavery, the right to be free from torture and the
right to be free from retroactive application of penal laws as non-derogable[83]), the UN
recognises that human rights can be limited or even pushed aside during times of national
emergency - although

the emergency must be actual, affect the whole population and the threat must
“ be to the very existence of the nation. The declaration of emergency must also
”
be a last resort and a temporary measure
—United Nations. The Resource[83]

Rights that cannot be derogated for reasons of national security in any circumstances are
known as peremptory norms or jus cogens. Such United Nations Charter obligations are
binding on all states and cannot be modified by treaty.

Examples of national security being used to justify human rights violations include the
Japanese American internment during World War II,[84] Stalin's Great Purge,[85] and the
actual and alleged modern-day abuses of terror suspects rights by some western
countries, often in the name of the so-called War on Terror.[86][87]

[edit] Human rights violations

Aung San Suu Kyi is a prisoner of conscience and pro-democracy campaigner in Burma
See also: Genocides in history

Human rights violations occur when any state or non-state actor breaches any part of
the UDHR treaty or other international human rights or humanitarian law. In regard to
human rights violations of United Nations laws. Article 39 of the United Nations Charter
designates the UN Security Council (or an appointed authority) as the only tribunal that
may determine UN human rights violations.

Human rights abuses are monitored by United Nations committees, national institutions
and governments and by many independent non-governmental organizations, such as
Amnesty International, Human Rights Watch, World Organisation Against Torture,
Freedom House, International Freedom of Expression Exchange and Anti-Slavery
International. These organisations collect evidence and documentation of alleged human
rights abuses and apply pressure to enforce human rights laws.

Only a very few countries do not commit significant human rights violations, according
to Amnesty International. In their 2004 human rights report (covering 2003), the
Netherlands, Norway, Denmark, Iceland and Costa Rica are the only (mappable)
countries that did not (in their opinion) violate at least some human rights significantly.[88]

There are a wide variety of databases available which attempt to measure, in a rigorous
fashion, exactly what violations governments commit against those within their territorial
jurisdiction.[citation needed] An example of this is the list created and maintained by Prof.
Christian Davenport at the University of Maryland.[89]

Wars of aggression, war crimes and crimes against humanity, including genocide, are
breaches of International humanitarian law and represent the most serious of human
rights violations.

When a government closes a geographical region to journalists, it raises suspicions of

human rights violations. Seven regions are currently closed to foreign journalists:

• Chechnya, Russia [5]

• Jaffna, Sri Lanka [6]
• Myanmar (Burma)
• North Korea
• Papua, Indonesia [7]
• Peshawar, Pakistan [8]
• Tibet, People's Republic of China [9]

[show]
v•d•e
International criminal law
[edit] Currently-debated rights
Events and new possibilities can affect existing rights or require new ones. Advances of
technology, medicine, and philosophy constantly challenge the status quo of human
rights thinking.

[edit] Environmental rights

This section does not cite any references or sources.

Please help improve this section by adding citations to reliable sources. Unverifiable material may be
challenged and removed. (November 2008)

The onset of various environmental issues, especially climate change, has created
potential conflicts between different human rights. Human rights ultimately require a
working ecosystem and healthy environment, but the granting of certain rights to
individuals may damage these. Such as the conflict between right to decide number of
offspring and the common need for a healthy environment, as noted in the tragedy of the
commons.[90] In the area of environmental rights, the responsibilities of multinational
corporations, so far relatively unaddressed by human rights legislation, is of paramount
consideration.[citation needed]

[edit] Future generations

In 1997 UNESCO adopted the Declaration on the Responsibilities of the Present

Generation Towards the Future Generation. The Declaration opens with the words:

Mindful of the will of the peoples, set out solemnly in the Charter of the
“ United Nations, to 'save succeeding generations from the scourge of war' and
to safeguard the values and principles enshrined in the Universal Declaration
of Human Rights, and all other relevant instruments of international law. ”
—Declaration on the Responsibilities of the Present Generation Towards the Future Generation

Article 1 of the declaration states "the present generations have the responsibility of
ensuring that the needs and interests of present and future generations are fully
safeguarded." The preamble to the declaration states that "at this point in history, the very
existence of humankind and its environment are threatened" and the declaration covers a
variety of issues including protection of the environment, the human genome,
biodiversity, cultural heritage, peace, development, and education. The preamble recalls
that the responsibilities of the present generations towards future generations has been
referred to in various international instruments, including the Convention for the
Protection of the World Cultural and Natural Heritage (UNESCO 1972), the United
Nations Framework Convention on Climate Change and the Convention on Biological
Diversity (Rio de Janeiro, 1992), the Rio Declaration on Environment and Development
(UN Conference on Environment and Development, 1992), the Vienna Declaration and
Programme of Action (World Conference on Human Rights, 1993) and a number of UN
General Assembly resolutions relating to the protection of the global climate for present
and future generations adopted since 1990.[91]

[edit] Lesbian, Gay, Bisexual, Transgender (LGBT) rights

Main article: LGBT social movements

Current LGBT rights issues, such as same-sex marriage, gay adoption rights, and
protection from discrimination are considered by some[92][93][94][95][96] to be human rights.
Current campaigns, such as the Human Rights Campaign, specifically focus on the rights
of the LGBT community.[97]

Part of this debate includes a proposed UN declaration on LGBT rights which would for
the first time condemn “discrimination based on sexual orientation and gender identity”
[98]
. While receiving widespread global support, including signatures from the member
states of the European Union, opposition has come from several UN member nations,
most notably the Vatican, where the Vatican’s permanent observer at the UN, indicated
his belief that the declaration would discriminate against states which support
"traditional" marriage[99].

[edit] Trade

Although both the Universal Declaration of Human Rights and the International
Covenant on Economic, Social and Cultural Rights emphasize the importance of a right
to work, neither of these documents explicitly mention trade as a mechanism for ensuring
this fundamental right. And yet trade plays a key role in providing jobs.[100]

Some experts argue that trade is inherent to human nature and that when governments
inhibit international trade they directly inhibit the right to work and the other indirect
benefits, like the right to education, that increased work and investment help accrue.[101]
Others have argued that the ability to trade doesn't affect everyone equally -- often groups
like the rural poor, indiginous groups and women are less likely to access the benefits of
increased trade. [102]

On the other hand, others think that it is no longer primarily individuals but companies
that trade, and therefore it cannot be guaranteed as a human right.[citation needed] Additionally,
trying to fit too many concepts under the umbrella of what qualifies as a human right has
the potential to dilute their importance. Finally, it is difficult to define a right to trade as
either ‘fair’[103] or ‘just’ in that all trade regimes create ‘winners’ and ‘losers’, and
changing the rules only creates different losers, not necessarily fewer.[104]
[edit] Water

See also: Water politics and Right to water

There is no current universal human right to water, binding or not, enshrined by the
United Nations or any other multilateral body. In November 2002, the United Nations
Committee on Economic, Social and Cultural Rights issued a non-binding comment
affirming that access to water was a human right:

the human right to water is indispensable for leading a life in human dignity.
“ It is a prerequisite for the realization of other human rights. ”
—United Nations Committee on Economic, Social and Cultural Rights

This principle was reaffirmed at the 3rd and 4th World Water Councils in 2003 and 2006.
This marks a departure from the conclusions of the 2nd World Water Forum in The
Hague in 2000, which stated that water was a commodity to be bought and sold, not a
right.[105] There are calls from many NGOs and politicians to enshrine access to water as a
binding human right, and not as a commodity.[106]

[edit] See also

• Customary international law
• Discrimination
• Economic freedom
• Freedom (political)
• Global governance
• Human responsibilities
• Human security

[edit] References
 Human sexuality
From Wikipedia, the free encyclopedia

Jump to: navigation, search

Sexuality portal
This article is about human sexual perceptions. For information about sexual activities
and practices, see Human sexual behavior.

Human sexuality is how people experience and express themselves as sexual beings.[1]
The study of human sexuality encompasses an array of social activities and an abundance
of behaviors, actions, and societal topics. Biologically, sexuality can encompass sexual
intercourse and sexual contact in all its forms, as well as medical concerns about the
physiological or even psychological aspects of sexual behaviour. Sociologically, it can
cover the cultural, political, and legal aspects; and philosophically, it can span the moral,
ethical, theological, spiritual or religious aspects.

Recent studies on human sexuality have highlighted that sexual aspects are of major
importance in building up personal identity and to social evolution of individuals:

“Human sexuality is not simply imposed by instinct or stereotypical conducts, as happens in

animals, but it is influenced both by superior mental activity and by social, cultural, educational
and normative characteristics of those places where the subjects grow up and their personality
develops. Consequently, the analysis of sexual sphere must be based on the convergence of
several lines of development such as affectivity, emotions and relations”. [2]

In many historical eras, recovered art and artifacts help to portray human sexuality of the
time period.[3]

Contents
[hide]

• 1 Biology and physiology

• 2 Sociocultural aspects
o 2.1 Sex education
• 3 Psychological aspects
• 4 Sexual behavior
• 5 Sexual activity and lifestyles
o 5.1 Heterosexuality
o 5.2 Homosexuality
o 5.3 Auto-erotic sexuality
o 5.4 Coercive and abusive sexuality
• 6 Sexual pleasure
• 7 Study of sexuality
o 7.1 Foucault
• 8 See also
• 9 Footnotes
• 10 References

• 11 External links

Biology and physiology

The biology of human sexuality examines the influence of biological factors, such as
organic and neurological response,[4] heredity, hormones, and sexual dysfunction;[5] it
examines the basic functions of reproduction and the physical means to carry it out. The
biological perspective helps to analyze the factors, and ultimately aids in understanding
them and using them to deal with sexual problems.

Sex as exercise burns calories to produce health benefits. Sex also relieves stress, boosts
the immune system with higher levels of immunoglobulin A, improves cardiovascular
health, increases self-esteem, improves intimacy, reduces pain by production of the
hormone oxytocin, reduces the risk of prostate cancer, strengthens pelvic muscles, and
promotes good sleep.[6] Sex also improves the sense of smell and urinary bladder control.
[7]
Sexual behavior can be a disease vector. Safe sex is a relevant harm reduction
philosophy.[8]

Sociocultural aspects
Human sexuality can also be understood as part of the social life of humans, governed by
implied rules of behavior and the status quo. This focus narrows the view to groups
within a society.[9] The sociocultural aspect examines influences on and from social
norms, including media such as politics and the mass media. These sorts of media can
help to bring about massive changes in the social norm — examples include the sexual
revolution and the rise of feminism.

The link between constructed sex meanings and racial ideologies has been studied.
Sexual meanings are constructed to maintain racial-ethnic-national boundaries, by
denigration of "others" and regulation of sexual behavior within the group. "Both
adherence to and deviation from such approved behaviors, define and reinforce racial,
ethnic, and nationalist regimes."[10][11]

Sex education

Main article: Sex education

Sex education is the introduction of sexual topics within an educational context. Almost
all western countries have some form of sex education, but the nature varies widely. In
some countries (such as Australia and much of Europe) "age-appropriate" sex education
often begins in pre-school, whereas other countries leave sex education to the pre-teenage
and teenage years.[citation needed] Sex education covers a range of topics, including the
physical, mental, and social aspects of sexual behavior.

Psychological aspects
The psychological study of sexuality focuses on psychological influences that affect
sexual behavior and experiences.[12] Early psychological analyses were carried out by
Sigmund Freud, who believed in a psychoanalytic point of view. He also conjectured the
concepts of erogenous zones, psychosexual development, and the Oedipus complex,
among others.

Behavior theorists such as John B. Watson and B. F. Skinner examine the actions and
consequences and their ramifications. These theorists would, for example, study a child
who is punished for sexual exploration and see if they grow up to associate negative
feelings with sex in general. Social-learning theorists use similar concepts, but focus on
cognitive activity and modeling.

Gender identity is a person's own sense of identification as female, male, both, neither, or
somewhere in between. The social construction of gender has been discussed by a wide
variety of scholars, Judith Butler notable among them. Recent contributions consider the
influence of feminist theory and courtship research[13] [14] which are combined in
Attraction Theory, a theoretical perspective that courtship processes and parenting
responsibilities (rather than male dominance) underpin the production and reproduction
of gender identities[15][16].

Sexual behavior
Main article: Human sexual behaviour

Human sexual behavior encompasses the search for a partner or partners, interactions
between individuals, physical, emotional intimacy, and sexual contact. Some cultures
discriminate against sexual contact outside of marriage; however, extramarital sexual
activity is pervasive. Unprotected sex may result unwanted pregnancy or sexually
transmitted diseases. In some areas, sexual abuse of individuals is prohibited by law and
considered against the norms of society.

Sexual activity and lifestyles

This section does not cite any references or sources. Please help improve this article
by adding citations to reliable sources. Unverifiable material may be challenged and
removed. (February 2008)

Heterosexuality

Main article: Heterosexuality

Heterosexuality involves individuals of opposite sexes.

Different-sex sexual practices are limited by laws in many places. In some countries,
mostly those where religion has a strong influence on social policy, marriage laws serve
the purpose of encouraging people to only have sex within marriage. Sodomy laws were
seen as discouraging same-sex sexual practices, but may affect opposite-sex sexual
practices. Laws also ban adults from committing sexual abuse, committing sexual acts
with anyone under an age of consent, performing sexual activities in public, and engaging
in sexual activities for money (prostitution). Though these laws cover both same-sex and
opposite-sex sexual activities, they may differ with regards to punishment, and may be
more frequently (or exclusively) enforced on those who engage in same-sex sexual
activities.

Courtship, or dating, is the process through which some people choose potential sexual
partners. Among heterosexual adolescents in the mid-20th century in America, dating
was something one could do with multiple people before choosing to enter a committed
relationship.
Different-sex sexual practices may be monogamous, serially monogamous, or
polyamorous, and, depending on the definition of sexual practice, abstinent or autoerotic
(including masturbation).

Different religious and political movements have tried to influence or control changes in
sexual practices including courting and marriage, though in most countries changes occur
at a slow rate.

Homosexuality

Main article: Homosexuality

Same-sex sexuality involves individuals of the same sex. It is possible for a person whose
sexual identity is mainly heterosexual to engage in sexual acts with people of the same
sex. For example, mutual masturbation in the context of what may be considered normal
teen development. Gay, lesbian, and bisexual people who pretend to be heterosexual are
often referred to as being closeted, hiding their sexuality in "the closet". "Closet case" is a
derogatory term used to refer to people who hide their sexuality, and "coming out" or
"outing" refer to making that orientation (semi-) public voluntarily, or by others against
their wishes, respectively. Among some communities (called "men on the DL" or "down-
low"), same-sex sexual behavior is sometimes viewed as solely for physical pleasure.
Men on the "down-low" may engage in sex acts with other men while continuing sexual
and romantic relationships with women.

The definition of homosexuality is a preference to members of one's own sex, though

people who engage exclusively in same-sex sexual practices may not identify themselves
as bisexual, gay or lesbian. In sex-segregated environments, individuals may seek
relationships with others of their own gender (known as situational homosexuality). In
other cases, some people may experiment or explore their sexuality with same (and/or
different) sex sexual activity before defining their sexual identity. Despite stereotypes and
common misconceptions, there are no forms of sexual activity exclusive to same-sex
sexual behavior that can not also be found in opposite-sex sexual behavior, save those
involving contact of the same sex genitalia such as tribadism and frot.

Auto-erotic sexuality

Main article: Autoeroticism

Autoeroticism is sexual activity that does not involve another person as partner. It can
involve masturbation, though several paraphilias require a partner.

Though many autoerotic practices are relatively physically safe, some can be dangerous.
These include autoerotic asphyxiation and self-bondage. The potential for injury or even
death that exists while engaging in the partnered versions of these fetishes (choking and
bondage, respectively) becomes drastically increased due to the isolation and lack of
assistance in the event of a problem.
Coercive and abusive sexuality

Main article: Sexual abuse

Sexual activity can also encompass sexual abuse - that is, coercive or abusive use of
sexuality. Examples include: rape, lust murder, child sexual abuse, and zoosadism
(animal abuse which may be sexual in nature), as well as (in many countries) certain non-
consensual paraphilias such as frotteurism, telephone scatophilia (indecent phonecalls),
and non-consensual exhibitionism and voyeurism (known as "indecent exposure" and
"peeping tom" respectively).

Sexual pleasure
Sexual pleasure is pleasure derived from any kind of sexual activity. Though orgasm is
generally known, sexual pleasure includes erotic pleasure during foreplay, and pleasure
due to fetish or BDSM.[17][18]

Study of sexuality
In contemporary academia, sexuality is studied in the fields of sexology and gender and
sexuality studies, among many other fields.

Foucault

Michel Foucault wrote in The History of Sexuality, the concept of what activities and
sensations are "sexual" is historically (as well as regionally and culturally) determined,
and it is therefore part of a changing "discourse".[4][19][20][12][21] The sexual meanings
(meanings of the erotic dimension of human sexual experience), are social and cultural
constructs, they are made subjective only after cultural and social mediation.[22] Being the
main force conditioning human relationship, sex is essentially political. In any social
context, the construction of a "sexual universe" is fundamentally linked to the structures
of power.[22][4][23][24] The construction of sexual meanings, is an instrument by which social
institutions (religion, marketing, the educational system, psychiatry, etc.) control and
shape human relationships.[20][19]

According to Foucault, sexuality began to be regarded as a concept part of human nature

since the 19th century; so sexuality began to be used as a mean to define normality and
its boundaries, and to conceive everything outside those boundaries in the realm of
psychopathology. In the 20th century, with the theories of Sigmund Freud and of
sexology, the "not-normal" was seen more as a "discontent of civilization" [25][19] In a well
known passage of his work, Foucault noted that the development of the notion of
sexuality organized sex as a "fictitious unity" of "disparate parts, functions, behaviours,
and feelings with no natural or necessary relation among them"; therefore the conception
of what is "natural" is a social construct.[26][27] To escape this cultural "sexuality" Foucault
suggest to focus on "bodies and pleasures".[28][26]
See also
Wikinews has related news: Dr. Joseph Merlino on sexuality, insanity, Freud,
fetishes and apathy

• List of human sexuality topics

Footnotes
 Pleasure
From Wikipedia, the free encyclopedia

Jump to: navigation, search

This Psychology is in need of attention from an expert on the subject. Please help
 recruit one or improve this article yourself. See the talk page for details. Please
consider using {{Expert-subject}} to associate this request with a WikiProject.
For other uses, see Pleasure (disambiguation).
"Pleasant" redirects here. For other uses, see Pleasant (disambiguation).

Pleasure is commonly conceptualized as a positive experience, happiness, entertainment,

enjoyment, ecstasy, and euphoria. However, is a difficult concept to define as the
experience of pleasure differs from individual to individual.

People commonly experience this phenomenon through eating, exercise, sexuality,

music, usage of drugs, writing, accomplishment, recognition, service, indeed through any
imaginable activity, even receiving pain (the medical term for deriving pleasure from
receiving being masochism) and inflicting pain (sadism). It also refers to "enjoyment"
related to certain physical, sensual, emotional or mental experiences.[1]

Contents
[hide]

• 1 Pleasure
• 2 Philosophies of Pleasure
• 3 Neurology
• 4 Pleasure as a unique human experience
• 5 See also

• 6 References

[edit] Pleasure
In the purely physical sense, pleasure is seen generally as an independent feeling of
happiness, while defined in mental terms it is often seen as a sensation that creates the
illusion of sexual experience. The point where you are just experience utter enjoyment
and feel like you could do this forever.

Pleasure may also be defined, at least in some contexts, as being the reduction or absence
of pain. Epicurus and his followers defined the highest pleasure as the absence of pain.[2]
and pleasure itself as "freedom from pain in the body and freedom from turmoil in the
soul".[3] According to Cicero (or rather his character Torquatus), he also believed that
pleasure was the chief good (and, conversely, that pain was was the chief evil).[4]

The 19th Century German philosopher Arthur Schopenhauer understood pleasure as a

negative sensation, as it negates the usual existential condition, that of suffering.[5]

[edit] Philosophies of Pleasure

Utilitarianism and Hedonism are philosophies which attempt to increase to the maximum
the amount of pleasure and minimize the amount of pain.

[edit] Neurology
The pleasure center is the set of brain structures, predominantly the nucleus accumbens,
theorized to produce great pleasure when stimulated electrically. Some references state
that the septum pellucidium is generally considered to be the pleasure center [6] while
others mention the hypothalamus when referring to pleasure center for intracranial
stimulation.[7]. Certain chemicals are known to stimulate the pleasure centers of the brain.
These include dopamine and various endorphins.

[edit] Pleasure as a unique human experience

There is considerable debate as to whether animals can experience pleasure or if it is
rather entirely the preserve of humankind. On the one hand, Jeremy Bentham (usually
regarded as the founder of Utilitarianism)[8] and Beth Dixon[9] both argue that they do, the
latter in a carefully worded manner, albeit. On the other hand, others would argue that it
is simply a form of anthropomorphism to ascribe any human experience to animals,
including pleasure. Many, indeed go further and simply view animal behaviour as
responses to stimuli; this is the way Behaviourists look at the evidence, Pavlov's Dogs (or
rather his explanation of their behaviour) being the best known example. However, most
people would argue that we simply cannot know whether animals experience pleasure
and most scientists, indeed, prefer to remain neutral while utilizing anthropomorphisms
as and when they need them[10]. It appears, though, that those that subscribe emotions to
animals are in the ascent: many ethologists, for example Marc Bekoff, are prepared to
draw the conclusion that animals do experience emotions though these are not necessarily
the same as human emotions[11].

[edit] See also

• Felicific calculus, an attempt to calculate pleasure
• Sexual pleasure
• Flow (psychology)
• Paradox of hedonism
• Gratification
• Pleasure principle

Calmness
From Wikipedia, the free encyclopedia

Jump to: navigation, search

 This article needs additional citations for verification. Please help improve this
article by adding reliable references. Unsourced material may be challenged and
removed. (September 2007)

Calmness is a mental state wherein the mind is not turbulent, but open and reflective. No
emotions are agitating the mind and no insistent train of thought is disturbing the mind.
Calmness can most easily occur for the average person during a state of relaxation, but it
can also be found during much more alert and aware states. Some people find that
focusing the mind on something external, or even internal, such as the breathing, can
itself be very calming. Calmness is a quality that can be cultivated and increased with
practice. It usually takes a trained mind to stay calm in the face of a great deal of different
stimulation, and possible distractions, especially emotional ones. The negative emotions
are the greatest challenge to someone who is attempting to cultivate a calm mind. Some
disciplines that promote and develop calmness are yoga, relaxation training, breath
training, and meditation practices.

[edit] See also

Look up calmness in Wiktionary, the free dictionary.

• Ataraxia
 Satellite
From Wikipedia, the free encyclopedia

Jump to: navigation, search

This article is about artificial satellites. For natural satellites, also known as
moons, see Natural satellite.
Satellites and Satalite redirect here. For the Canadian reggae band, see
Sattalites.
For other uses, see Satellite (disambiguation).
A full size model of the Earth observation satellite ERS 2

In the context of spaceflight, a satellite is an object which has been placed into orbit by
human endeavor. Such objects are sometimes called artificial satellites to distinguish
them from natural satellites such as the Moon.

Contents
[hide]

• 1 History
 o 1.1 Early conceptions
o 1.2 History of artificial satellites
• 2 Space Surveillance Network
• 3 Non-Military Satellite Services
o 3.1 Fixed Satellite Service
o 3.2 Mobile Satellite Systems
o 3.3 Scientific Research Satellite (commercial and noncommercial)
• 4 Types
• 5 Orbit types
o 5.1 Centric classifications
o 5.2 Altitude classifications
o 5.3 Inclination classifications
o 5.4 Eccentricity classifications
o 5.5 Synchronous classifications
o 5.6 Special classifications
o 5.7 Pseudo-orbit classifications
• 6 Satellite Modules
o 6.1 Spacecraft bus or service module
o 6.2 Communication Payload
• 7 Launch-capable countries
• 8 Attacks on satellites
o 8.1 Jamming
• 9 Satellite Services
• 10 See also
• 11 References

• 12 External links

[edit] History
[edit] Early conceptions

The first fictional depiction of a satellite being launched into orbit is a short story by
Edward Everett Hale, The Brick Moon. The story was serialized in The Atlantic Monthly,
starting in 1869.[1][2] The idea surfaces again in Jules Verne's The Begum's Millions
(1879).

In 1903 Konstantin Tsiolkovsky (1857–1935) published Исследование мировых

пространств реактивными приборами (The Exploration of Cosmic Space by Means of
Reaction Devices), which is the first academic treatise on the use of rocketry to launch
spacecraft. He calculated the orbital speed required for a minimal orbit around the Earth
at 8 km/s, and that a multi-stage rocket fueled by liquid propellants could be used to
achieve this. He proposed the use of liquid hydrogen and liquid oxygen, though other
combinations can be used.
In 1928 Slovenian Herman Potočnik (1892–1929) published his sole book, Das Problem
der Befahrung des Weltraums - der Raketen-Motor (The Problem of Space Travel — The
Rocket Motor), a plan for a breakthrough into space and a permanent human presence
there. He conceived of a space station in detail and calculated its geostationary orbit. He
described the use of orbiting spacecraft for detailed peaceful and military observation of
the ground and described how the special conditions of space could be useful for
scientific experiments. The book described geostationary satellites (first put forward by
Tsiolkovsky) and discussed communication between them and the ground using radio,
but fell short of the idea of using satellites for mass broadcasting and as
telecommunications relays.

In a 1945 Wireless World article the English science fiction writer Arthur C. Clarke
(1917-2008) described in detail the possible use of communications satellites for mass
communications.[3] Clarke examined the logistics of satellite launch, possible orbits and
other aspects of the creation of a network of world-circling satellites, pointing to the
benefits of high-speed global communications. He also suggested that three geostationary
satellites would provide coverage over the entire planet.

[edit] History of artificial satellites

Further information: Timeline of artificial satellites and space probes

See also: Space Race

The first artificial satellite was Sputnik 1, launched by the Soviet Union on 4 October
1957, and that started the whole Soviet Sputnik program, with Sergei Korolev as chief
designer and Kerim Kerimov as his assistant.[4] This triggered the Space Race between
the Soviet Union and the United States.

Sputnik 1 helped to identify the density of high atmospheric layers through measurement
of its orbital change and provided data on radio-signal distribution in the ionosphere.
Because the satellite's body was filled with pressurized nitrogen, Sputnik 1 also provided
the first opportunity for meteoroid detection, as a loss of internal pressure due to
meteoroid penetration of the outer surface would have been evident in the temperature
data sent back to Earth. The unanticipated announcement of Sputnik 1's success
precipitated the Sputnik crisis in the United States and ignited the so-called Space Race
within the Cold War.

Sputnik 2 was launched on November 3, 1957 and carried the first living passenger into
orbit, a dog named Laika.[5]

In May, 1946, Project RAND had released the Preliminary Design of an Experimental
World-Circling Spaceship, which stated, "A satellite vehicle with appropriate
instrumentation can be expected to be one of the most potent scientific tools of the
Twentieth Century.[6] The United States had been considering launching orbital satellites
since 1945 under the Bureau of Aeronautics of the United States Navy. The United States
Air Force's Project RAND eventually released the above report, but did not believe that
the satellite was a potential military weapon; rather, they considered it to be a tool for
science, politics, and propaganda. In 1954, the Secretary of Defense stated, "I know of no
American satellite program."[7]

On July 29, 1955, the White House announced that the U.S. intended to launch satellites
by the spring of 1958. This became known as Project Vanguard. On July 31, the Soviets
announced that they intended to launch a satellite by the fall of 1957.

Following pressure by the American Rocket Society, the National Science Foundation,
and the International Geophysical Year, military interest picked up and in early 1955 the
Air Force and Navy were working on Project Orbiter, which involved using a Jupiter C
rocket to launch a satellite. The project succeeded, and Explorer 1 became the United
States' first satellite on January 31, 1958.[8]

In June 1961, three-and-a-half years after the launch of Sputnik 1, the Air Force used
resources of the United States Space Surveillance Network to catalog 115 Earth-orbiting
satellites.[9]

The largest artificial satellite currently orbiting the Earth is the International Space
Station.

[edit] Space Surveillance Network

The United States Space Surveillance Network (SSN) has been tracking space objects
since 1957 when the Soviets opened the space age with the launch of Sputnik I. Since
then, the SSN has tracked more than 26,000 space objects orbiting Earth. The SSN
currently tracks more than 8,000 man-made orbiting objects. The rest have re-entered
Earth's turbulent atmosphere and disintegrated, or survived re-entry and impacted the
Earth. The space objects now orbiting Earth range from satellites weighing several tons to
pieces of spent rocket bodies weighing only 10 pounds. About seven percent of the space
objects are operational satellites (i.e. ~560 satellites), the rest are space debris.[10]
USSTRATCOM is primarily interested in the active satellites, but also tracks space
debris which upon reentry might otherwise be mistaken for incoming missiles. The SSN
tracks space objects that are 10 centimeters in diameter (baseball size) or larger.

[edit] Non-Military Satellite Services

There are three basic categories of non-military satellite services:[11]

[edit] Fixed Satellite Service

Fixed satellite services handle hundreds of billions of voice, data, and video transmission
tasks across all countries and continents between certain points on the earth’s surface.

[edit] Mobile Satellite Systems

Mobile satellite systems help connect remote regions, vehicles, ships and aircraft to other
parts of the world and/or other mobile or stationary communications units, in addition to
serving as navigation systems.

[edit] Scientific Research Satellite (commercial and noncommercial)

Scientific research satellites provide us with meteorological information, land survey data
(e.g., remote sensing), and other different scientific research applications such as earth
science, marine science, and atmospheric research.

[edit] Types

MILSTAR: A communication satellite

• Anti-Satellite weapons/"Killer Satellites" are satellites that are armed, designed

to take out enemy warheads, satellites, other space assets. They may have particle
weapons, energy weapons, kinetic weapons, nuclear and/or conventional missiles
and/or a combination of these weapons.
• Astronomical satellites are satellites used for observation of distant planets,
galaxies, and other outer space objects.
• Biosatellites are satellites designed to carry living organisms, generally for
scientific experimentation.
• Communications satellites are satellites stationed in space for the purpose of
telecommunications. Modern communications satellites typically use
geosynchronous orbits, Molniya orbits or Low Earth orbits.
• Miniaturized satellites are satellites of unusually low weights and small sizes.[12]
New classifications are used to categorize these satellites: minisatellite (500–
200 kg), microsatellite (below 200 kg), nanosatellite (below 10 kg).
• Navigational satellites are satellites which use radio time signals transmitted to
enable mobile receivers on the ground to determine their exact location. The
relatively clear line of sight between the satellites and receivers on the ground,
combined with ever-improving electronics, allows satellite navigation systems to
measure location to accuracies on the order of a few meters in real time.
• Reconnaissance satellites are Earth observation satellite or communications
satellite deployed for military or intelligence applications. Little is known about
the full power of these satellites, as governments who operate them usually keep
information pertaining to their reconnaissance satellites classified.
 • Earth observation satellites are satellites intended for non-military uses such as
environmental monitoring, meteorology, map making etc. (See especially Earth
Observing System.)
• Space stations are man-made structures that are designed for human beings to
live on in outer space. A space station is distinguished from other manned
spacecraft by its lack of major propulsion or landing facilities — instead, other
vehicles are used as transport to and from the station. Space stations are designed
for medium-term living in orbit, for periods of weeks, months, or even years.
• Tether satellites are satellites which are connected to another satellite by a thin
cable called a tether.
• Weather satellites are primarily used to monitor Earth's weather and climate.[13]

[edit] Orbit types

It has been suggested that this article or section be merged into List of orbits. (Discuss)
Main article: List of orbits

Various earth orbits to scale; cyan represents low earth orbit, yellow represents medium
earth orbit, the black dashed line represents geosynchronous orbit, the green dash-dot line
the orbit of Global Positioning System (GPS) satellites, and the red dotted line the orbit
of the International Space Station (ISS).

The first satellite, Sputnik 1, was put into orbit around Earth and was therefore in
geocentric orbit. By far this is the most common type of orbit with approximately 2456
artificial satellites orbiting the Earth. Geocentric orbits may be further classified by their
altitude, inclination and eccentricity.

The commonly used altitude classifications are Low Earth Orbit (LEO), Medium Earth
Orbit (MEO) and High Earth Orbit (HEO). Low Earth orbit is any orbit below 2000 km,
and Medium Earth Orbit is any orbit higher than that but still below the altitude for
geosynchronous orbit at 35786 km. High Earth Orbit is any orbit higher than the altitude
for geosynchronous orbit.

[edit] Centric classifications

• Galactocentric orbit: An orbit about the center of a galaxy. Earth's sun follows
this type of orbit about the galactic center of the Milky Way.
• Heliocentric orbit: An orbit around the Sun. In our Solar System, all planets,
comets, and asteroids are in such orbits, as are many artificial satellites and pieces
of space debris. Moons by contrast are not in a heliocentric orbit but rather orbit
their parent planet.
• Geocentric orbit: An orbit around the planet Earth, such as the Moon or artificial
satellites. Currently there are approximately 2465 artificial satellites orbiting the
Earth.
 • Areocentric orbit: An orbit around the planet Mars, such as moons or artificial
satellites.

[edit] Altitude classifications

• Low Earth Orbit (LEO): Geocentric orbits ranging in altitude from 0–2000 km
(0–1240 miles)
• Medium Earth Orbit (MEO): Geocentric orbits ranging in altitude from 2000
km (1240 miles) to just below geosynchronous orbit at 35786 km (22240 miles).
Also known as an intermediate circular orbit.
• High Earth Orbit (HEO): Geocentric orbits above the altitude of
geosynchronous orbit 35786 km (22240 miles).

Orbital Altitudes of several significant satellites of earth.

[edit] Inclination classifications

• Inclined orbit: An orbit whose inclination in reference to the equatorial plane is

not zero degrees.
o Polar orbit: An orbit that passes above or nearly above both poles of the
planet on each revolution. Therefore it has an inclination of (or very close
to) 90 degrees.
o Polar sun synchronous orbit: A nearly polar orbit that passes the equator
at the same local time on every pass. Useful for image taking satellites
because shadows will be nearly the same on every pass.

[edit] Eccentricity classifications

• Circular orbit: An orbit that has an eccentricity of 0 and whose path traces a
circle.
o Hohmann transfer orbit: An orbital maneuver that moves a spacecraft
from one circular orbit to another using two engine impulses. This
maneuver was named after Walter Hohmann.
• Elliptic orbit: An orbit with an eccentricity greater than 0 and less than 1 whose
orbit traces the path of an ellipse.
o Geosynchronous transfer orbit: An elliptic orbit where the perigee is at
the altitude of a Low Earth Orbit (LEO) and the apogee at the altitude of a
geosynchronous orbit.
o Geostationary transfer orbit: An elliptic orbit where the perigee is at the
altitude of a Low Earth Orbit (LEO) and the apogee at the altitude of a
geostationary orbit.
 o Molniya orbit: A highly elliptic orbit with inclination of 63.4° and orbital
period of half of a sidereal day (roughly 12 hours). Such a satellite spends
most of its time over a designated area of the planet.
o Tundra orbit: A highly elliptic orbit with inclination of 63.4° and orbital
period of one sidereal day (roughly 24 hours). Such a satellite spends most
of its time over a designated area of the planet.
• Hyperbolic orbit: An orbit with the eccentricity greater than 1. Such an orbit also
has a velocity in excess of the escape velocity and as such, will escape the
gravitational pull of the planet and continue to travel infinitely.
• Parabolic orbit: An orbit with the eccentricity equal to 1. Such an orbit also has a
velocity equal to the escape velocity and therefore will escape the gravitational
pull of the planet and travel until its velocity relative to the planet is 0. If the
speed of such an orbit is increased it will become a hyperbolic orbit.
o Escape orbit (EO): A high-speed parabolic orbit where the object has
escape velocity and is moving away from the planet.
o Capture orbit: A high-speed parabolic orbit where the object has escape
velocity and is moving toward the planet.

[edit] Synchronous classifications

• Synchronous orbit: An orbit where the satellite has an orbital period equal to the
average rotational period (earth's is: 23 hours, 56 minutes, 4.091 seconds) of the
body being orbited and in the same direction of rotation as that body. To a ground
observer such a satellite would trace an analemma (figure 8) in the sky.
• Semi-synchronous orbit (SSO): An orbit with an altitude of approximately
20200 km (12544.2 miles) and an orbital period equal to one-half of the average
rotational period (earth's is approximately 12 hours) of the body being orbited
• Geosynchronous orbit (GEO): Orbits with an altitude of approximately 35786
km (22240 miles). Such a satellite would trace an analemma (figure 8) in the sky.
o Geostationary orbit (GSO): A geosynchronous orbit with an inclination
of zero. To an observer on the ground this satellite would appear as a fixed
point in the sky.[14]
 Clarke orbit: Another name for a geostationary orbit. Named after
scientist and writer Arthur C. Clarke.
o Supersynchronous orbit: A disposal / storage orbit above GSO/GEO.
Satellites will drift west. Also a synonym for Disposal orbit.
o Subsynchronous orbit: A drift orbit close to but below GSO/GEO.
Satellites will drift east.
o Graveyard orbit: An orbit a few hundred kilometers above
geosynchronous that satellites are moved into at the end of their operation.
 Disposal orbit: A synonym for graveyard orbit.
 Junk orbit: A synonym for graveyard orbit.
• Areosynchronous orbit: A synchronous orbit around the planet Mars with an
orbital period equal in length to Mars' sidereal day, 24.6229 hours.
 • Areostationary orbit (ASO): A circular areosynchronous orbit on the equatorial
plane and about 17000 km(10557 miles) above the surface. To an observer on the
ground this satellite would appear as a fixed point in the sky.
• Heliosynchronous orbit: An heliocentric orbit about the Sun where the satellite's
orbital period matches the Sun's period of rotation. These orbits occur at a radius
of 24,360 Gm (0,1628 AU) around the Sun, a little less than half of the orbital
radius of Mercury.

[edit] Special classifications

• Sun-synchronous orbit: An orbit which combines altitude and inclination in

such a way that the satellite passes over any given point of the planets's surface at
the same local solar time. Such an orbit can place a satellite in constant sunlight
and is useful for imaging, spy, and weather satellites.
• Moon orbit: The orbital characteristics of earth's moon. Average altitude of
384403 kilometres (238857 mi), elliptical-inclined orbit.

[edit] Pseudo-orbit classifications

• Horseshoe orbit: An orbit that appears to a ground observer to be orbiting a

certain planet but is actually in co-orbit with the planet. See asteroids 3753
(Cruithne) and 2002 AA29.
• Exo-orbit: A maneuver where a spacecraft approaches the height of orbit but
lacks the velocity to sustain it.
o Suborbital spaceflight: A synonym for exo-orbit.
• Lunar transfer orbit (LTO)
• Prograde orbit: An orbit with an inclination of less than 90°. Or rather, an orbit
that is in the same direction as the rotation of the primary.
• Retrograde orbit: An orbit with an inclination of more than 90°. Or rather, an
orbit counter to the direction of rotation of the planet. Apart from those in sun-
synchronous orbit, few satellites are launched into retrograde orbit because the
quantity of fuel required to launch them is much greater than for a prograde orbit.
This is because when the rocket starts out on the ground, it already has an
eastward component of velocity equal to the rotational velocity of the planet at its
launch latitude.
• Halo orbit and Lissajous orbit: Orbits "around" Lagrangian points.

[edit] Satellite Modules

The satellite’s functional versatility is imbedded within its technical components and its
operations characteristics. Looking at the “anatomy” of a typical satellite, one discovers
two modules.[11] Note that some novel architectural concepts such as Fractionated
Spacecraft somewhat upset this taxonomy.

[edit] Spacecraft bus or service module

This first module consist of five subsystems:

• The Structural Subsystems

The structural subsystem provides the mechanical base structure, shields the satellite
from extreme temperature changes and micro-meteorite damage, and controls the
satellite’s spin functions.

• The Telemetry Subsystems

The telemetry subsystem monitors the on-board equipment operations, transmits

equipment operation data to the earth control station, and receives the earth control
station’s commands to perform equipment operation adjustments.

• The Power Subsystems

The power subsystem consists of solar panels and backup batteries that generate power
when the satellite passes into the earth’s shadow. Nuclear power sources (Radioisotope
thermoelectric generator's) have been used in several successful satellite programs
including the Nimbus program (1964-1978).[15]

• The Thermal Control Subsystems

The thermal control subsystem helps protect electronic equipment from extreme
temperatures due to intense sunlight or the lack of sun exposure on different sides of the
satellite’s body

• The Attitude and Orbit Controlled Control Subsystems

Main article: Attitude control

The attitude and orbit controlled subsystem consists of small rocket thrusters that keep
the satellite in the correct orbital position and keep antennas positioning in the right
directions.

[edit] Communication Payload

The second major module is the communication payload, which is made up of

transponders. A transponders is capable of :

• Receiving uplinked radio signals from earth satellite transmission stations

(antennas).
• Amplifying received radio signals
• Sorting the input signals and directing the output signals through input/output
signal multiplexers to the proper downlink antennas for retransmission to earth
satellite receiving stations (antennas).
[edit] Launch-capable countries
Main article: Timeline of first orbital launches by nationality

Launch of the first British Skynet military satellite.

This list includes countries with an independent capability to place satellites in orbit,
including production of the necessary launch vehicle. Note: many more countries have
the capability to design and build satellites — which relatively speaking, does not require
much economic, scientific and industrial capacity — but are unable to launch them,
instead relying on foreign launch services. This list does not consider those numerous
countries, but only lists those capable of launching satellites indigenously, and the date
this capability was first demonstrated. Does not include consortium satellites or multi-
national satellites.

First launch by country

Country Year of first launch First satellite
Soviet Union 1957 Sputnik 1
United States 1958 Explorer 1
France 1965 Astérix
Japan 1970 Ōsumi
China 1970 Dong Fang Hong I
United Kingdom 1971 Prospero X-3
India 1980 Rohini
Israel 1988 Ofeq 1

Both North Korea (1998) and Iraq (1989) have claimed orbital launches (satellite and
warhead accordingly), but these claims are unconfirmed.

In addition to the above, countries such as South Africa, Spain, Italy, Germany, Canada,
Australia, Argentina, Egypt and private companies such as OTRAG, have developed their
own launchers, but have not had a successful launch. On September 28th, 2008, the
private aerospace firm SpaceX successfully launched its Falcon 1 rocket in to orbit. This
marked the first time that a privately built liquid-fueled booster was able to reach orbit.[16]
The rocket carried a prism shaped 1.5 m (5 ft) long payload mass simulator that was set
into orbit. The dummy satellite, known as Ratsat, will remain in orbit for between five
and ten years before burning up in the atmosphere.[16]

As of 2008, only seven countries from list above ( Russia and Ukraine instead of USSR,
also USA, Japan, China, India, and Israel) and one regional organization (the European
Space Agency, ESA) have independently launched satellites on their own indigenously
developed launch vehicles. (The launch capabilities of the United Kingdom and France
now fall under the ESA.)

Several other countries, including South Korea, Iran, Brazil, Pakistan, Romania,
Kazakhstan, Australia, Malaysia[citation needed] and Turkey, are at various stages of
development of their own small-scale launcher capabilities.

It is scheduled that in early 2008 South Korea will launch a KSLV rocket (created with
assistance of Russia). Iran already has successfully tested its own space launch vehicle
(Kavoshgar 1) and is scheduled to put its first domestic satellite (Omid 1) into orbit
within a year from February 4, 2008.[citation needed]

First launch by country including help of other parties[17]

Year of first Payloads in orbit in
Country First satellite
launch 2008[18]
Soviet Union
1957 Sputnik 1 1398
( Russia)
United States 1958 Explorer 1 1042
Canada 1962 Alouette 1 25
Italy 1964 San Marco 1 14
France 1965 Astérix 44
Australia 1967 WRESAT 11
Germany 1969 Azur 27
Japan 1970 Ōsumi 111
China 1970 Dong Fang Hong I 64
United Kingdom 1971 Prospero X-3 25
Intercosmos
Poland 1973 ?
Kopernikus 500
Netherlands 1974 ANS 5
Spain 1974 Intasat 9
India 1975 Aryabhata 34
Indonesia 1976 Palapa A1 10
Czechoslovakia 1978 Magion 1 5
Bulgaria 1981 Intercosmos 22
Brazil 1985 Brasilsat A1 11
Mexico 1985 Morelos 1 7
Sweden 1986 Viking 11
Israel 1988 Ofeq 1 7
Luxembourg 1988 Astra 1A 15
Argentina 1990 Lusat 10
Pakistan 1990 Badr-1 5
South Korea 1992 Kitsat A 10
Portugal 1993 PoSAT-1 1
Thailand 1993 Thaicom 1 6
Turkey 1994 Turksat 1B 5
Chile 1995 FASat-Alfa 1
Malaysia 1996 MEASAT 4
Norway 1997 Thor 2 3
Philippines 1997 Mabuhay 1 2
Egypt 1998 Nilesat 101 3
Denmark 1999 Ørsted 3
South Africa 1999 SUNSAT 1
Saudi Arabia 2000 Saudisat 1A 12
United Arab
2000 Thuraya 1 3
Emirates
Algeria 2002 Alsat 1 1
Greece 2003 Hellas Sat 2 2
Nigeria 2003 Nigeriasat 1 2
Iran 2005 Sina-1 1
Kazakhstan 2006 KazSat 1 1
Colombia 2007 Libertad 1 1
Vietnam 2008 VINASAT-1 1
Venezuela 2008 Venesat-1 1

While Canada was the third country to build a satellite which was launched into space,[19]
it was launched aboard a U.S. rocket from a U.S. spaceport. The same goes for Australia,
who launched on-board a donated Redstone rocket. The first Italian-launched was San
Marco 1, launched on 15 December 1964 on a U.S. Scout rocket from Wallops Island
(VA,USA) with an Italian Launch Team trained by NASA.[20] Australia's launch project
(WRESAT) involved a donated U.S. missile and U. S. support staff as well as a joint
launch facility with the United Kingdom.[21]

[edit] Attacks on satellites

For more details on this topic, see Anti-satellite weapon.
In recent times satellites have been hacked by militant organisations to broadcast
propaganda and to pilfer classified information from military communication networks.
[22][23]

Satellites in low earth orbit have been destroyed by ballistic missiles launched from earth.
Russia, the United States and China have demonstrated the ability to eliminate satellites.
[24]
In 2007 the Chinese military shot down an aging weather satellite,[24] followed by the
US Navy shooting down a defunct spy satellite in February 2008.[25] Russia and the
United States have also shot down satellites during the Cold war.

[edit] Jamming

Due to the low received signal strength of satellite transmissions they are prone to
jamming by land-based transmitters. Such jamming is limited to the geographical area
within the transmitter's range. GPS satellites are potential targets for jamming,[26][27] but
satellite phone and television signals have also been subjected to jamming.[28][29]

[edit] Satellite Services

• Satellite Internet access
• Satellite phone
• Satellite radio
• Satellite television
• Satellite navigation

[edit] See also

Spaceflight portal

• 2007 Chinese anti-satellite missile test

• Footprint (satellite)
• Fractionated Spacecraft
• GoldenEye (fictional satellite weapon)
• International Designator
• IMINT
• List of Earth observation satellites
• Satellite Catalog Number
• Satellite formation flying
• USA 193

[edit] References
 Pacific Ocean
From Wikipedia, the free encyclopedia

Jump to: navigation, search

"Pacific" redirects here. For other uses, see Pacific (disambiguation).

Earth's oceans
(World Ocean)
• Arctic Ocean
• Atlantic Ocean
• Indian Ocean
• Pacific Ocean

• Southern Ocean

The Pacific Ocean is the largest of the Earth's oceanic divisions. Its name is derived from
the Latin name Mare Pacificum, "peaceful sea", bestowed upon it by the Portuguese
explorer Ferdinand Magellan. It extends from the Arctic in the north to Antarctica in the
south, bounded by Asia and Australia in the west and the Americas in the east. At 169.2
million square kilometres (65.3 million square miles) in area, this largest division of the
World Ocean – and, in turn, the hydrosphere – covers about 46% of the Earth's water
surface and about 32% of its total surface area, making it larger than all of the Earth's
land area combined.[1] The equator subdivides it into the North Pacific Ocean and South
Pacific Ocean. The Mariana Trench in the western North Pacific is the deepest point in
the Pacific and in the world, reaching a depth of 10,911 metres (35,798 ft).[2]
The Pacific Ocean, not including Arctic and Antarctic regions.
Contents
[hide]

• 1 Overview
• 2 Water characteristics
• 3 Geology
• 4 Landmasses
• 5 History and economy
• 6 Environmental Issues
• 7 Bordering countries and territories
• 8 Major ports and harbours
• 9 See also
• 10 References
• 11 Further reading

• 12 External links

[edit] Overview

Sunset over the Pacific Ocean as seen from the International Space Station. Anvil tops of
thunderclouds are also visible.

The ocean encompasses almost a third of the Earth's surface, having an area of 179.7
million square kilometres (69.4 million sq mi and 161 million cubic mi) —significantly
larger than Earth's entire landmass, with room for another Africa to spare[citation needed].
Extending approximately 15,500 kilometres (9,600 mi) from the Bering Sea in the Arctic
to the icy margins of Antarctica's Ross Sea in the south (although the Antarctic regions of
the Pacific are sometimes described as part of the circumpolar Southern Ocean), the
Pacific reaches its greatest east-west width at about 5°N latitude, where it stretches
approximately 19,800 kilometres (12,300 mi) from Indonesia to the coast of Colombia
and Peru - halfway across the world, and more than five times the diameter of the Moon.
The western limit of the ocean is often placed at the Strait of Malacca.[citation needed] The
lowest point on earth—the Mariana Trench—lies 10,911 metres (35,797 ft) below sea
level. Its average depth is 4,280 metres (14,000 ft)[1].

The Pacific contains about 25,000 islands (more than the total number in the rest of the
world's oceans combined), the majority of which are found south of the equator.
Including partially submerged islands, the figure is substantially higher.

The Pacific Ocean is currently shrinking from plate tectonics, while the Atlantic Ocean is
increasing in size, by roughly 2-3 cm/yr on 3 sides, roughly averaging 0.5 sq km a year.

Storm in Pacifica, California

Along the Pacific Ocean's irregular western margins lie many seas, the largest of which
are the Celebes Sea, Coral Sea, East China Sea, Philippine Sea, Sea of Japan, South
China Sea, Sulu Sea, Tasman Sea, and Yellow Sea. The Strait of Malacca joins the
Pacific and the Indian Oceans on the west, and Drake Passage and the Straits of Magellan
link the Pacific with the Atlantic Ocean on the east. To the north, the Bering Strait
connects the Pacific with the Arctic Ocean.

As the Pacific straddles the ± 180° meridian, the West Pacific (or western Pacific, near
Asia) is in the Eastern Hemisphere, while the East Pacific (or eastern Pacific, near the
Americas) is in the Western Hemisphere.

For most of Magellan's voyage from the Strait of Magellan to the Philippines, the
explorer indeed found the ocean peaceful. However, the Pacific is not always peaceful.
Many tropical cyclones (typhoons, the equivalent of Atlantic hurricanes), batter the
islands of the Pacific. The lands around the Pacific rim are full of volcanoes and often
affected by earthquakes. Tsunamis, caused by underwater earthquakes, have devastated
many islands and destroyed entire towns.

[edit] Water characteristics

Sunset in Monterey County, California, U.S..

Water temperatures in the Pacific vary from freezing in the poleward areas to about 30 °C
(86 °F) near the equator. Salinity also varies latitudinally. The water near the equator is
less salty than that found in the mid-latitudes because of abundant equatorial precipitation
throughout the year. Poleward of the temperate latitudes salinity is also low, because little
evaporation of seawater takes place in these frigid areas.

The surface circulation of Pacific waters is generally clockwise in the Northern

Hemisphere (the North Pacific gyre) and counter-clockwise in the Southern Hemisphere.
The North Equatorial Current, driven westward along latitude 15°N by the trade winds,
turns north near the Philippines to become the warm Japan or Kuroshio Current.

Turning eastward at about 45°N, the Kuroshio forks and some waters move northward as
the Aleutian Current, while the rest turn southward to rejoin the North Equatorial
Current. The Aleutian Current branches as it approaches North America and forms the
base of a counter-clockwise circulation in the Bering Sea. Its southern arm becomes the
chilled slow, south-flowing California Current.

The South Equatorial Current, flowing west along the equator, swings southward east of
New Guinea, turns east at about 50°S, and joins the main westerly circulation of the
Southern Pacific, which includes the Earth-circling Antarctic Circumpolar Current. As it
approaches the Chilean coast, the South Equatorial Current divides; one branch flows
around Cape Horn and the other turns north to form the Peru or Humboldt Current.

[edit] Geology
The Pacific is ringed by many volcanoes and oceanic trenches

The andesite line is the most significant regional distinction in the Pacific. It separates the
deeper, mafic igneous rock of the Central Pacific Basin from the partially submerged
continental areas of felsic igneous rock on its margins. The andesite line follows the
western edge of the islands off California and passes south of the Aleutian arc, along the
eastern edge of the Kamchatka Peninsula, the Kuril Islands, Japan, the Mariana Islands,
the Solomon Islands, and New Zealand's North Island. The dissimilarity continues
northeastward along the western edge of the Andes Cordillera along South America to
Mexico, returning then to the islands off California. Indonesia, the Philippines, Japan,
New Guinea, and New Zealand—all eastward extensions of the continental blocks of
Asia, Australia and Zealandia—lie outside the Andesite Line.

Within the closed loop of the andesite line are most of the deep troughs, submerged
volcanic mountains, and oceanic volcanic islands that characterize the Pacific basin.
Here basaltic lavas gently flow out of rifts to build huge dome-shaped volcanic
mountains whose eroded summits form island arcs, chains, and clusters. Outside the
Andesite Line, volcanism is of the explosive type, and the Pacific Ring of Fire is the
world's foremost belt of explosive volcanism. The Ring of Fire is named after the several
hundred active volcanoes that sit above the various subduction zones.

The Pacific Ocean is the only ocean which is almost totally bounded by subduction
zones. Only the Antarctic and Australian coasts have no nearby subduction zones.

[edit] Landmasses
The shore of the Pacific Ocean in San Francisco, California.

The largest landmass entirely within the Pacific Ocean is the island of New Guinea— the
second largest island in the world. Almost all of the smaller islands of the Pacific lie
between 30°N and 30°S, extending from Southeast Asia to Easter Island; the rest of the
Pacific Basin is almost entirely submerged. During the Last glacial period, New Guinea
was part of Australia so the largest landmass would have been Borneo-Palawan.

The great triangle of Polynesia, connecting Hawaii, Easter Island, and New Zealand,
encompasses the island arcs and clusters of the Cook Islands, Marquesas Islands, Samoa,
Society, Tokelau, Tonga, Tuamotu, Tuvalu and the Wallis and Futuna islands.

North of the equator and west of the International Date Line are the numerous small
islands of Micronesia, including the Caroline Islands, the Marshall Islands and the
Mariana Islands.

The shoreline at Palm Beach, New South Wales

In the southwestern corner of the Pacific lie the islands of Melanesia, dominated by New
Guinea. Other important island groups of Melanesia include the Bismarck Archipelago,
Fiji, New Caledonia, the Solomon Islands and Vanuatu.

Islands in the Pacific Ocean are of four basic types: continental islands, high islands,
coral reefs, and uplifted coral platforms. Continental islands lie outside the Andesite line
and include New Guinea, the islands of New Zealand, and the Philippines. These islands
are structurally associated with nearby continents. High islands are of volcanic origin,
and many contain active volcanoes. Among these are Bougainville, Hawaii, and the
Solomon Islands.
The third and fourth types of islands are both the result of coralline island building. Coral
reefs are low-lying structures that have built up on basaltic lava flows under the ocean's
surface. One of the most dramatic is the Great Barrier Reef off northeastern Australia. A
second island type formed of coral is the uplifted coral platform, which is usually slightly
larger than the low coral islands. Examples include Banaba (formerly Ocean Island) and
Makatea in the Tuamotu group of French Polynesia.

[edit] History and economy

Further information: Oceania
Please help improve this section by expanding it. Further information might be
found on the talk page. (June 2008)

Maris Pacifici by Ortelius (1589). One of the first printed maps to show the Pacific
Ocean; see also Waldseemüller map (1507)[3]

Important human migrations occurred in the Pacific in prehistoric times, most notably
those of the Polynesians from the Asian edge of the ocean to Tahiti and then to Hawaii,
New Zealand, and Easter Island.

The ocean was first sighted by Europeans early in the 16th century, first by the Spanish
explorer Vasco Núñez de Balboa who crossed the Isthmus of Panama in 1513, and then
by Ferdinand Magellan, who sailed the Pacific during his circumnavigation from 1519 to
1522. In 1564, conquistadors crossed the ocean from Mexico
Bathyscaphe Trieste, before her record dive to the bottom of the Mariana Trench, 23
January 1960.

led by Miguel López de Legazpi who sailed to the Philippines and Mariana Islands. For
the remainder of the 16th century, Spanish influence was paramount, with ships sailing
from Spain to the Philippines, New Guinea, and the Solomon Islands.

During the 17th century, the Dutch, sailing around southern Africa, dominated discovery
and trade; Abel Janszoon Tasman discovered Tasmania and New Zealand in 1642. The
18th century marked a burst of exploration by the Russians in Alaska and the Aleutian
Islands, the French in Polynesia, and the British in the three voyages of James Cook to
the South Pacific and Australia, Hawaii, and the North American Pacific Northwest.

Growing imperialism during the 19th century resulted in the occupation of much of
Oceania by European powers, and later, the United States and Japan. Significant
contributions to oceanographic knowledge were made by the voyages of HMS Beagle in
the 1830s, with Charles Darwin aboard; HMS Challenger during the 1870s; the USS
Tuscarora (1873-76); and the German Gazelle (1874-76). Although the United States
gained control of the Philippines from Spain in 1898, Japan controlled most of the
western Pacific by 1914 and occupied many other islands during World War II. However,
by the end of that war, Japan was defeated and the U.S. Pacific Fleet was the virtual
master of the ocean. Since the end of World War II, many former colonies in the Pacific
have become independent states.

The exploitation of the Pacific's mineral wealth is hampered by the ocean's great depths.
In shallow waters of the continental shelves off the coasts of Australia and New Zealand,
petroleum and natural gas are extracted, and pearls are harvested along the coasts of
Australia, Japan, Papua New Guinea, Nicaragua, Panama, and the Philippines, although
in sharply declining volume in some cases. The Pacific's greatest asset is its fish. The
shoreline waters of the continents and the more temperate islands yield herring, salmon,
sardines, snapper, swordfish, and tuna, as well as shellfish.
[edit] Environmental Issues

Marine debris on the Hawaiian coast

Main article: Marine pollution

Marine pollution is a generic term for the harmful entry into the ocean of chemicals or
particles. The biggest culprit are rivers that empty into the Ocean, and with it the many
chemicals used as fertilizers in agriculture as well as waste from livestock and humans.
The excess of oxygen depleting chemicals in the water leads to hypoxia and the creation
of a dead zone (ecology).[4]

Marine debris, also known as marine litter, is a term used to describe human-created
waste that has found itself floating in a lake, sea, ocean or waterway. Oceanic debris
tends to accumulate at the centre of gyres and coastlines, frequently washing aground
where it is known as beach litter.

See also: Great Pacific Garbage Patch

See also: Ship pollution

[edit] Bordering countries and territories

• American • French • Nicaragua • Tonga
Samoa Polynesia • Niue • Tuvalu
• Australia • Guam • Northern • United
• Brunei • Guatemala Mariana States
• Cambodia • Indonesia Islands • Vanuatu
• Canada • Japan • Palau • Vietnam
• Chile • Kiribati • Panama
• People's • North Korea • Papua New • Wallis and
Republic of • South Korea Guinea Futuna
China • Malaysia • Peru
• Republic of • Marshall • Philippines
China Islands • Pitcairn
(Taiwan) • Mexico Islands
 • Colombia • Federated
• Cook Islands States of
• Costa Rica Micronesia
• East Timor • Nauru
• El Salvador • New Caledonia
• Ecuador
• New Zealand
• Fiji
[edit] Major ports and harbours
• Acapulco, Guerrero, Mexico
• Anchorage, Alaska, United States
• Antofagasta, Chile
• Arica, Chile
• Auckland, New Zealand
• Bacolod City, Philippines
• Bangkok, Thailand
• Bluff, New Zealand
• Brisbane, Queensland, Australia
• Buenaventura, Colombia
• Busan, South Korea
• Cabo San Lucas, Baja California
Sur, Mexico
• Cagayan de Oro City, Philippines
• Callao, Peru
• Cebu City, Philippines
• Chongjin, North Korea
• Dalian, People's Republic of China
• Davao City, Philippines
• Ensenada, Baja California, Mexico
• Esmeraldas, Ecuador
• Guayaquil, Ecuador
• Hong Kong, People's Republic of
China
• Honolulu, Hawaii, United States
• Incheon, South Korea
• Iloilo, Philippines
• Iquique, Chile
• Kaohsiung, Republic of China
(Taiwan)
• Kitimat, British Columbia, Canada
• Keelung, Republic of China
(Taiwan)
• Klang, Malaysia
• Kobe, Japan
• Russia
• Samoa
• Singapore
• Solomon
Islands
• Thailand
• Tokelau
• Mazatlán, Sinaloa, Mexico
• Melbourne, Victoria, Australia
• Manila, Philippines
• Nampho, North Korea
• Newcastle, New South Wales,
Australia
• Oakland, California, United States
• Panama City, Panama
• Portland, Oregon, United States
• Portoviejo, Ecuador
• Prince Rupert, British Columbia,
Canada
• Puerto Chacabuco, Chile
• Puerto Montt, Chile
• Puerto Vallarta, Jalisco, Mexico
• Qingdao, People's Republic of China
• San Antonio, Chile
• San Diego, California, United States
• San Francisco, California, United
States
• Seattle, Washington, United States
• Shanghai, People's Republic of
China
• Shenzhen, People's Republic of
China
• Singapore
• Songkhla, Thailand
• Sydney, New South Wales, Australia
• Tacoma, Washington, United States
• Taichung, Republic of China
(Taiwan)
• Talcahuano, Chile
• Tauranga, New Zealand
• Tianjin, People's Republic of China
• Tijuana, Baja California, Mexico
 • Laem Chabang, Thailand
• Lyttelton, New Zealand
• Long Beach, California, United
States
• Los Angeles, California, United
States
• Manta, Ecuador
• Manzanillo, Colima, Mexico
• Tokyo, Japan
• Valparaíso, Chile
• Vancouver, British Columbia,
Canada
• Victoria, British Columbia, Canada
• Vladivostok, Russia
• Xiamen, People's Republic of China
• Yantai, People's Republic of China
• Yokohama, Japan

• Zamboanga, Philippines

[edit] See also

Look up Pacific Ocean in
Wiktionary, the free dictionary.
Wikimedia Commons has media related to: Pacific Ocean
Environment portal
Ecology portal

• Asia-Pacific Economic Cooperation

• Pacific-Antarctic Ridge
• Pacific coast
• Pacific hurricane
• Pacific Islands
• Pacific Rim
• Pacific Time Zone
• Pacific War
• War of the Pacific

[edit] References
[edit] External links
• LA Times special Altered Oceans
• EPIC Pacific Ocean Data Collection Viewable on-line collection of observational
data
• NOAA In-situ Ocean Data Viewer Plot and download ocean observations
• NOAA Ocean Surface Current Analyses - Realtime (OSCAR) Near-realtime
Pacific Ocean Surface Currents derived from satellite altimeter and scatterometer
data
• NOAA PMEL Argo profiling floats Realtime Pacific Ocean data
• NOAA TAO El Niño data Realtime Pacific Ocean El Niño buoy data
Coordinates: 0°N 160°W
[hide]
v•d•e
Regions of the world

Arabian Peninsula ·
North (Maghreb) · Central · Middle Caucasus · Levant ·
Africa
South · West · East East Mesopotamia · Persian
Plateau
North (Northern • Middle •
Australasia ·
Central • Caribbean) · South
Americas Oceania Melanesia ·
(Southern Cone) · Anglo ·
Micronesia · Polynesia
Latin
East (Far East • Asia-Pacific)
· Southeast (Indochina •
Asia Malay Archipelago) · South Polar Arctic · Antarctica
· Southwest · Central ·
North (Siberia)
Western · Central · World · Arctic ·
Europe Eastern · Northern · Oceans Atlantic · Indian ·
Southern Pacific · Southern

See also Continents of the world

Retrieved from "http://en.wikipedia.org/wiki/Pacific_Ocean"

Categories: Oceans | Water | Pacific Ocean
 South China Sea
From Wikipedia, the free encyclopedia

Jump to: navigation, search

South China Sea

A map of the South China Sea

Chinese name

Traditional Chinese: 南海 or 南中國海

 Simplified Chinese: 南海 or 南中国海

Hanyu Pinyin: Nán Hǎi or Nán

Zhōnggúo Hǎi

[show]Transliterations

Filipino name

Tagalog: Dagat Timog Tsina

('Dagat Luzon' for
the portion within
Philippine waters)

Malay name

Malay: Laut China Selatan

Portuguese name

Portuguese: Mar da China

Meridional

Vietnamese name

Vietnamese: Biển Đông

The South China Sea or Eastern Sea is a marginal sea

• south of China,
• west of the Philippines,
• north west of Sabah (Malaysia), Sarawak (Malaysia) and Brunei,
• north of Indonesia,
• north west of the Malay pensinsula (Malaysia) and Singapore,
• east of Vietnam.

It is a part of the Pacific Ocean, encompassing an area from Singapore to Vietnam to the
Strait of Taiwan of around 3,500,000 km². It is one of the largest sea bodies after the five
oceans. The minute South China Sea Islands, collectively an archipelago, number in the
hundreds. The sea and its mostly uninhabited islands are subject to several competing
claims of sovereignty by neighboring nations. These competing claims are also reflected
in the variety of names used for the islands and the sea.
Contents
[hide]

• 1 Names for the sea

• 2 Geography
o 2.1 Geology
o 2.2 Islands and seamounts
• 3 Resources
• 4 Territorial claims
• 5 See also
• 6 References
• 7 Further reading

• 8 External links

[edit] Names for the sea

Sunset on the South China Sea off Mui Ne village on the south-east coast of Vietnam

South China Sea is the more commonly term used in English for the sea, but it is often
called Eastern Sea by most Southeast Asian countries as well as Westerners, often
reflecting historical claims to hegemony over the sea.

The English name is a result of early European interest in the sea as a route from Europe
and South Asia to the trading opportunities of China. In the sixteenth century Portuguese
sailors called it the China Sea (Mare da China); later needs to differentiate it from nearby
bodies of water led to calling it the South China Sea.[1]

In China, the traditional name for the sea is Southern Sea (南海; Nán Hǎi). In
contemporary Chinese publications, it is commonly called South China Sea (南中國海,
Nán Zhōnggúo Hǎi), and this name is often used in English-language maps published by
China.

In Vietnam, it is called the Eastern Sea (Biển Đông); this name is often used by
Vietnamese mapmakers in foreign-language publications.[1]
The part of the South China Sea within Philippine territorial waters is often given the
name "Luzon Sea" (Dagat Luzon) in maps published in the country, after the major
Philippine island of Luzon. However, the name "South China Sea" (Dagat Timog Tsina)
is still the accepted name for the whole sea in the Philippines.

In Southeast Asia, it was once called the Champa Sea or Sea of Cham, after the maritime
kingdom that flourished before the sixteenth century.

[edit] Geography
The International Hydrographic Organization defines the sea as stretching in a southwest
to northeast direction, whose southern border is 3 degrees South latitude between South
Sumatra and Kalimantan (Karimata Strait), and whose northern border is the Strait of
Taiwan from the northern tip of Taiwan to the Fujian coast of mainland China. The Gulf
of Thailand covers the western portion of the South China Sea.

The sea lies above a drowned continental shelf; during recent ice ages global sea level
was hundreds of meters lower, and Borneo was part of the Asian mainland.

States and territories with borders on the sea (clockwise from north) include: the
mainland China, Macau, Hong Kong, Taiwan, the Philippines, Malaysia, Brunei,
Indonesia, Singapore, Thailand, Cambodia, and Vietnam.

Major rivers that flow into the South China Sea include the Pearl, Min, Jiulong, Red,
Mekong, Rajang, Pahang, and Pasig Rivers.

[edit] Geology

The South China Sea opened after around 45 million years ago when the Dangerous
Grounds were rifted away from southern China. Extension culminated in seafloor
spreading around 30 million years ago, a process that propagated to the SW resulting in
the V-shaped basin we see today. Extension ceased around 17 million years ago.
Arguments have continued about the role of tectonic extrusion in forming the basin. Paul
Tapponnier and colleagues have argued that as India collides with Asia it pushes
Indochina to the SE. The relative shear between Indochina and China caused the South
China Sea to open. This view is disputed by geologists who do not consider Indochina to
have moved far relative to mainland Asia. Recent marine geophysical studies by Peter
Clift has shown that the Red River Fault was active and causing basin formation at least
by 37 million years ago in the NW South China Sea, consistent with extrusion playing a
part in the formation of the sea. Since opening the South China Sea has been the
repository of large sediment volumes delivered by the Mekong River, Red River and
Pearl River. Several of these deltas are rich in oil and gas deposits.

[edit] Islands and seamounts

Main articles: South China Sea Islands and list of islands in the South China Sea
Within the sea, there are over 200 identified islands and reefs, most of them within the
Spratly Islands. The Spratly Islands spread over an 810 by 900 km area covering some
175 identified insular features, the largest being Taiping Island (Itu Aba) at just over 1.3
km long and with its highest elevation at 3.8 metres.

The largest singular feature in the area of the Spratly Islands is a 100 km wide seamount
called Reed Tablemount, also known as Reed Bank, in the northeast of the group,
separated from Palawan Island of the Philippines by the Palawan Trench. Now
completely submerged, with a depth of 20 m, it was an island until it sunk about 7,000
years ago due to the increasing sea level after the last ice age. With an area of 8,866 km²,
it is one of the largest submerged atoll structures of the world.

[edit] Resources
It is an extremely significant body of water in a geopolitical sense. It is the second most
used sea lane in the world, while in terms of world annual merchant fleet tonnage, over
50% passes through the Strait of Malacca, the Sunda Strait, and the Lombok Strait. Over
1.6 million m³ (10 million barrels) of crude oil a day are shipped through the Strait of
Malacca, where there are regular reports of piracy, but much less frequently than before
the mid-20th century.

The region has proven oil reserves of around 1.2 km³ (7.7 billion barrels), with an
estimate of 4.5 km³ (28 billion barrels) in total. Natural gas reserves are estimated to total
around 7,500 km³ (266 trillion cubic feet).

According to studies made by the Department of Environment and Natural Resources,

Philippines, this body of water holds one third of the all world's marine biodiversity,
thereby making it a very important area for the ecosystem.

[edit] Territorial claims

Competing territorial claims over the South China Sea or Eastern Sea and its resources
are numerous. The 1982 United Nations Law of the Sea (UNCLOS) allows for a
country's Exclusive Economic Zone (EEZ) to extend 200 nm (370.6 km) beyond
territorial waters, all the nations surrounding the sea can lay claim to great portions of it.
The People's Republic of China (PRC) ignoring international law (UNCLOS) has stated
its claim to 3/4 of the entire body. Therefore, China is in the middle of every dispute with
other countries in the region. Areas with potential problems include:

• Indonesia and the PRC over waters NE of the Natuna Islands.

• The Philippines and the PRC over the Malampaya and Camago gas fields.
• The Philippines and the PRC over Scarborough Shoal.
• Vietnam and the PRC over waters west of the Spratly Islands. Some or all of the
islands themselves are also disputed between Vietnam, the PRC, the ROC,
Brunei, Malaysia, and the Philippines.
 • The Paracel Islands are disputed between the PRC/ROC and Vietnam.
• Malaysia, Cambodia, Thailand and Vietnam over areas in the Gulf of Thailand.
• Singapore and Malaysia along the Strait of Johore and the Strait of Singapore.

The PRC and Vietnam have both been vigorous in prosecuting their claims. Taking
advantage of a weakened South Vietnam, the Paracel Islands was seized by China in
1974, and 18 soldiers were killed. The Spratly Islands have been the site of a naval clash,
in which over seventy Vietnamese sailors were killed just south of Chigua Reef in March
1988. Disputing claimants regularly report clashes between naval vessels.

ASEAN in general, and Malaysia in particular, has been keen to ensure that the territorial
disputes within the South China Sea do not escalate into armed conflict. As such, Joint
Development Authorities have been setup in areas of overlapping claims to jointly
develop the area and dividing the profits equally without settling the issue of sovereignty
over the area. This is true, particularly in the Gulf of Thailand.

The overlapping claims over Pedra Branca or Pulau Batu Putih by both Singapore and
Malaysia has been brought to the International Court of Justice and the public portion of
the case was heard over November 6-23, 2007, a decision is expected in 2008. Pedra
Branca/Pulau Batu Puteh is now officially under the sovereignty of Singapore.

[edit] See also

• List of islands in the South China Sea
• South China Sea Islands
• East China Sea

[edit] References
1. ^ a b Tønnesson, Stein (2005). Locating the South China Sea. In Kratoska, Paul et al., eds.
Locating Southeast Asia: geographies of knowledge and politics of space. Singapore:
Singapore University Press. p. 203-233.

[edit] Further reading

Tropics
From Wikipedia, the free encyclopedia

(Redirected from Tropical)

Jump to: navigation, search
World map with the tropics highlighted in red

The Tropics, seated in the equatorial regions of the world, are limited in latitude by the
Tropic of Cancer in the northern hemisphere at approximately 23°26' (23.4°) N latitude,
and the Tropic of Capricorn in the southern hemisphere at 23°26' (23.4°) S latitude. The
Tropics are also referred to as the tropical zone and the torrid zone (see geographical
zone).

A noontime scene from the Philippines on a day when the Sun is almost directly
overhead.

The Tropics includes all the areas on the Earth where the sun reaches a point directly
overhead at least once during the solar year. In the temperate zones, north of the Tropic
of Cancer and south of the Tropic of Capricorn, the sun never reaches this zenith and is
never directly overhead, always passing south of it in the northern hemisphere and north
of it in the southern hemisphere.

The word "tropics" comes from Greek tropos meaning "turn" or "direction", because the
apparent position of the Sun oscillates between the two tropics with a period that defines
the average length of a year.

Contents
[hide]

• 1 Tropical seasons and climate

• 2 Tropical ecosystems
• 3 See also
• 4 External links

• 5 References

[edit] Tropical seasons and climate

 Main article: Tropical climate

The seasons in the tropics are dominated by the movement of the tropical rain belt (or
ITCZ), which then forms from the northern to the southern tropics over the course of the
year in the winter, thus causing the dry season and the wet season in turn.

The seasons (autumn, winter, spring, and summer) are caused by the Earth's tilt. Direct
rays of the sun always shine in and between the tropics. When it's the first day of winter
in the Northern Hemisphere, the direct rays are over the Tropic of Capricorn, which is
called the winter solstice. There are the shortest hours of daylight. When it's the first day
of summer in the Northern Hemisphere, the direct rays are over the Tropic of Cancer,
known as the summer solstice. There are the longest hours of daylight. When it's either
the first day of spring or autumn in the Northern Hemisphere, it is known as an equinox.
The word comes from another word meaning "equal night." The direct rays are over the
equator, meaning 12 hours of day and night for everyone all over the world. Equinoxes
occur two days out of the whole year.

Tropical is sometimes used in a general sense for a tropical climate that is warm to hot
and moist year-round, often with the sense of lush vegetation. However, there are places
in the tropics that are anything but "tropical" in this sense, with even alpine tundra and
snow-capped peaks, including Mauna Kea, Mt. Kilimanjaro, and the Andes as far south
as the northernmost parts of Chile and Argentina. There are also places in the tropics
which are desert, with extreme heat, such as the Sahara Desert and Australian Outback.

[edit] Tropical ecosystems

Coconut Trees amongst the warm, tropical climate in Brazil.

Tropical plants and animals are those species native to the tropics. Tropical ecosystems
may consist of rainforests, dry deciduous forests, spiny forests, desert and other habitat
types. There are often significant areas of biodiversity, and specie endemism present
particularly in rainforests and dry deciduous forests. Some examples of important
biodiversity and/or high endicism ecosystems are: Costa Rican and Nicaraguan
rainforests, Brazilian and Venezuelan Amazon Rainforest territories, Madagascar dry
deciduous forests, Waterberg Biosphere of South Africa and eastern Madagascar
rainforests. Often the soils of tropical forests are low in nutrient content making them
quite vulnerable to slash-and-burn techniques, which are sometimes an element of
shifting cultivation agricultural systems.
In biogeography, the tropics are divided into paleotropics (Africa, Asia and Australia)
and neotropics (Central and South America). Together, they are sometimes referred to as
the pantropics. The neotropic region should not be confused with the ecozone of the
same name; in the Old World, this is unambiguous as the paleotropics correspond to the
Afrotropical, Indomalayan, and partly the Australasian and Oceanic ecozones.

[edit] See also

• Tropical year
• Tropic of Cancer
• Tropic of Capricorn
• Geographical zone
• Equator
• Tropical marine ecosystem
• Utopia
• Tropicalismo
• Subtropics

[edit] External links

Temperateness
From Wikipedia, the free encyclopedia

Jump to: navigation, search

For the usage in virology, see temperateness (virology).
This article does not cite any references or sources. Please help improve this article
by adding citations to reliable sources. Unverifiable material may be challenged and
removed. (September 2007)

World map with temperate zones highlighted in red

Seasons

Temperate Tropical

Spring Cool
Dry
season
Summer Hot
 Autumn Wet season

Winter

In geography, temperate or tepid latitudes of the globe lie between the tropics and the
polar circles. The changes in these regions between summer and winter are generally
mild, rather than extreme hot or cold. However, a temperate climate can have very
unpredictable weather. In regions traditionally considered tropical, localities at high
altitudes (e.g. parts of the Andes) may have a temperate climate. The north temperate
zone extends from the Tropic of Cancer (at about 23.5 degrees north latitude) to the
Arctic Circle (at approximately 66.6 degrees north latitude). The south temperate zone
extends from the Tropic of Capricorn (at approximately 23.5 degrees south latitude,) to
the Antarctic Circle (at approximately 66.6 degrees south latitude.)

Within these borders there are many climate types, which are generally grouped into two
categories: maritime and continental.

The maritime climate is affected by the oceans, which help to sustain somewhat stable
temperatures throughout the year. In temperate zones the prevailing winds are from the
west, thus the western edge of temperate continents most commonly experience this
maritime climate. Such regions include Western Europe, and western North America at
latitudes between 40° and 60° north (65°N in Europe).

The continental climate is usually situated inland, with warmer summers and colder
winters. Heat loss and reception are aided by extensive land mass. In North America, the
Rocky Mountains act as a climate barrier to the maritime air blowing from the west,
creating a continental climate to the east. In Europe, the maritime climate is able to
stabilize inland temperature, because the major mountain range - the Alps - is oriented
east-west (the area east of the long Scandinavian mountain range is an exception).

The majority of the world's human population resides in temperate zones, especially in
the northern hemisphere because of the mass of land.

For the history of the term, see geographical zone

[edit] See also

• Middle latitudes
• Habitat (ecology)
• Subtropical
• Geographical zone
 Lịch sử Trung Quốc
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Bước tới: menu, tìm kiếm

Lịch sử Trung Quốc

CỔ ĐẠI

Tam Hoàng Ngũ Đế

Nhà Hạ 2205–1767 TCN

Nhà Thương 1766–1122 TCN

Nhà Chu 1122–256 TCN

Nhà Tây Chu

Nhà Đông Chu

Xuân Thu

Chiến Quốc

ĐẾ QUỐC

Nhà Tần 221 TCN –206 TCN

Nhà Hán 206 TCN–220 CN

Nhà Tây Hán

Nhà Tân

Nhà Đông Hán

Tam Quốc 220–280

Ngụy, Thục & Ngô

Nhà Tấn 265–420

Nhà Tây Tấn

Ngũ Hồ thập lục quốc

Nhà Đông Tấn
304–439

Nam Bắc Triều 420–589

Nhà Tùy 581–619

Nhà Đường 618–907

(Nhà Vũ Chu 690–705)

Ngũ Đại Thập Quốc

Nhà Liêu 907–1125
907–960

Nhà Tống 960–1279

Nhà Bắc Tống Nhà Tây Hạ

Nhà Nam Tống Nhà Kim

Nhà Nguyên 1271–1368

Nhà Minh 1368–1644

Nhà Thanh 1644–1911

HIỆN ĐẠI

Trung Hoa Dân Quốc 1912–1949

Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa Dân Quốc

Trung Hoa (tại Đài Loan)
 1949–ngày nay
1945-ngày nay
Triều đại Trung Quốc
Lịch sử quân sự Trung Quốc
Hộp này: xem • thảo luận • sửa

Đây là bài chính viết về Lịch sử Trung Quốc. Một số giai đoạn lịch sử có liên quan, xem
thêm ở bài Lịch sử Trung Hoa Dân Quốc (1912-1949; 1949-nay tại Đài Loan) và Lịch sử
Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa (1949-nay).

Lịch sử Trung Quốc được các nhà sử học nghiên cứu chi tiết dựa trên những văn bản
ghi chép lịch sử có nguồn gốc khởi đầu từ thế kỷ 16 TCN. Trung Quốc là một trong
những nền văn minh lâu đời và có tính liên tục nhất trên thế giới. Các mai rùa với những
dấu hiệu khắc trên đó tương tự với chữ viết Trung Quốc cổ thời Nhà Thương (商朝) đã
được xác định niên đại bằng phương pháp carbon là có từ khoảng năm 1500 TCN. Những
bản khắc đó cho thấy nguồn gốc văn minh Trung Hoa khởi đầu từ các thành bang tại
châu thổ sông Hoàng Hà. Năm 221 TCN thường được coi là năm Trung Quốc bắt đầu
thống nhất trở thành một vương quốc rộng lớn, hay một đế chế. Các triều đại kế tiếp đã
phát triển các hệ thống quan lại cho phép Hoàng đế Trung Quốc kiểm soát một lãnh thổ
rộng lớn để trở thành nước Trung Quốc ngày nay.

Lịch sử Trung Hoa là lịch sử của một nền văn minh vô cùng độc đặc (infiniment
originale: Guillermaz), tuy ra đời sau vài nền văn minh khác: Ai Cập, Lưỡng Hà... nhưng
tồn tại lâu nhất. Khoảng 3.000 năm trước, nó xuất hiện từ miền trung du sông Hoàng Hà.
Trong khi các bộ lạc chung quanh đều bán khai thì nhà Ân (cuối nhà Thương) và nhà
Chu đã giỏi về nông tang, đồ đồng, có một tổ chức xã hội chặt chẽ, một tôn giáo có tính
cách xã hội (thờ Thượng đế, thần xã tắc, cha mẹ...), rất ít mê tín, một vũ trụ quan duy vật
(thuyết âm dương) và một lối chữ tượng hình, hội ý mà một số nhà ngôn ngữ học hiện
nay khen là có thể dùng làm lối chữ quốc tế được; mà sự thực trong non 3.000 năm, nó đã
đóng vai trò ngôn ngữ quốc tế trong “thế giới” của Trung Hoa gồm cả chục dân tộc ở
Đông Á.[1]

Việc quy định bắt buộc sử dụng một hệ thống chữ viết chung của Hoàng Đế nhà Tần (秦)
vào thế kỷ thứ 3 TCN và sự phát triển một ý thức hệ tư tưởng quốc gia dựa trên Khổng
giáo ở thế kỷ thứ 2 TCN, đã đánh dấu sự xác lập nền văn minh Trung Quốc. Về mặt
chính trị, Trung Quốc được cho là luôn thay đổi giữa các giai đoạn đồng nhất và chia rẽ
chính trị, thỉnh thoảng lại bị các nhóm dân tộc bên ngoài chinh phục, một số nhóm thậm
chí đã bị đồng hóa vào bên trong dân tộc Trung Quốc. Những ảnh hưởng chính trị và văn
hóa từ nhiều phần của Châu Á, tràn tới cùng những đợt sóng di dân liên tục, đã hòa trộn
để tạo thành hình ảnh của Văn hóa Trung Quốc ngày nay.

Dưới thời quân chủ ở Trung Quốc, tên nước được gọi theo tên triều đại. Người Trung
Quốc cổ đại gọi các tộc lạc hậu ở phía nam là Man (蠻), ở phía đông là Di (夷), ở phía
tây là Nhung (戎) và ở phía bắc là Địch (狄); còn nước họ là quốc gia văn minh ở giữa
nên họ gọi là Trung Hoa hay Trung Quốc. Tuy nhiên, từ này chỉ dùng để phân biệt với
các vùng xung quanh chứ chưa phải là tên nước. Đến năm 1912, chữ Trung Hoa mới trở
thành quốc hiệu chính thức nhưng thông thường ta quen gọi là Trung Quốc.
Mục lục
[ẩn]

• 1 Thời đồ đá
• 2 Những nguồn gốc đầu tiên của Trung Quốc
o 2.1 Văn minh cổ đại ở Bình nguyên Hoa Bắc
o 2.2 Xã hội nguyên thủy
• 3 Nhà Hạ
• 4 Nhà Thương
• 5 Nhà Chu
o 5.1 Trăm nhà đua tiếng
o 5.2 Thời Chiến quốc
• 6 Nhà Tần
• 7 Nhà Hán
o 7.1 Tây Hán
 7.1.1 Sự bắt đầu của tầng lớp quý tộc nhỏ Trung Quốc
 7.1.2 Hán Văn Đế, Khởi đầu một thời đại mới
 7.1.3 Vũ Đế, Mở rộng và Suy tàn
 7.1.4 Khổng giáo trở thành chính thức
 7.1.5 Mở cửa ra phía Tây và các cuộc chiến mở rộng lãnh thổ
 7.1.6 Suy tàn kinh tế và nạn nhân mãn
 7.1.7 Những người kế tục Vũ đế
 7.1.8 Âm Dương và học thuyết triết học khác
 7.1.9 Vương Mãng, Người Khổng giáo tử vì đạo
 7.1.10 Nạn đói và Nội chiến
o 7.2 Đông Hán
 7.2.1 Nhà Hán phục hồi và thịnh vượng
 7.2.2 Sự thịnh vượng quay trở lại
 7.2.3 Đạo giáo và Thiên đường
 7.2.4 Đạo giáo mới
 7.2.5 Những cuốn sách thần thánh về hòa bình
 7.2.6 Sự suy yếu của vương triều Hán
 7.2.7 Sự sụp đổ của quyền lực nhà Hán
 7.2.8 Sự nổi lên và sụp đổ của một Nhà nước Thần quyền Độc lập
• 8 Nhà Tấn
o 8.1 Chấm dứt thời Tam quốc
o 8.2 Tấn Vũ Đế
o 8.3 Bát vương chi loạn
o 8.4 Khổng giáo, Phật giáo thời Tây Tấn
• 9 Chia cắt Ngũ Hồ loạn Hoa và Nam Bắc triều
o 9.1 Ngũ Hồ loạn Hoa
o 9.2 Nam Bắc triều
• 10 Nhà Tuỳ
o 10.1 Văn đế
 o 10.2 Dạng đế
• 11 Nhà Đường
• 12 Ngũ đại Thập quốc
• 13 Nhà Tống
o 13.1 Thống nhất lãnh thổ
o 13.2 Thời kỳ thịnh vượng và đỉnh cao văn hóa
o 13.3 Tính tự phụ và sự yếu kém quân sự
o 13.4 Khó khăn tài chính
o 13.5 Tai họa từ nước Kim
• 14 Nhà Nguyên
o 14.1 Thành Cát Tư Hãn
 14.1.1 Người Mông Cổ
 14.1.2 Thiết Mộc Chân
 14.1.3 Hãn của các hãn
o 14.2 Các cuộc chinh phục ở miền bắc Trung Quốc
o 14.3 Hốt Tất Liệt ở Trung Quốc và tiến tới Nhật Bản
o 14.4 Sự cai trị của Mông Cổ
• 15 Nhà Minh
o 15.1 Sự rút lui khỏi một Quyền lực vĩ đại
o 15.2 Nhà Minh những năm 1500
o 15.3 Thời Vạn Lịch
o 15.4 Người châu Âu tới Trung Quốc
o 15.5 Sự kết thúc của nhà Minh
• 16 Nhà Thanh
o 16.1 Trung Quốc tới cuộc chiến Nha phiến lần 1
o 16.2 Ngoại xâm và bạo loạn
o 16.3 Thái hậu Từ Hy
o 16.4 Sụp đổ triều đại, chấm dứt thời phong kiến
• 17 Một số khái niệm về giai đoạn lịch sử và các triều đại
• 18 Chú thích
• 19 Tham khảo
• 20 Xem thêm

• 21 Liên kết ngoài

[sửa] Thời đồ đá
Có lẽ hơn một triệu năm trước, người Homo erectus đã cư ngụ ở Trung Quốc. Những
cuộc khai quật tại Nguyên Mưu và sau đó tại Lam Điền đã hé lộ những dấu tích cư trú
đầu tiên. Có lẽ mẫu vật nổi tiếng nhất của Homo erectus được tìm thấy tại Trung Quốc là
người vượn Bắc Kinh (北京人) được phát hiện năm 1923. Homo sapiens hay người hiện
đại có thể đã tới Trung Quốc từ khoảng 65.000 trước từ Châu Phi. Bằng chứng sớm nhất
về việc trồng cấy kê tại Trung Quốc được xác định niên đại bằng các bon vào khoảng
năm 6000 TCN, và có liên quan tới Văn hóa Bùi Lý Cương (裴李崗文化) ở huyện Tân
Trịnh (新鄭縣), tỉnh Hà Nam (河南省). Cùng với nông nghiệp, dân cư ngày càng đông
đúc, tăng khả năng tích trữ và tái phân phối lương thực và đủ cung cấp cho những người
thợ thủ công cũng như quan lại. Cuối thời kỳ đồ đá mới, vùng châu thổ sông Hoàng Hà
(黃河) bắt đầu trở thành một trung tâm văn hóa, nơi những làng xã đầu tiên được thành
lập; những di tích khảo cổ đáng chú ý nhất của chúng được tìm thấy tại Bán Pha (半坡),
Tây An (西安).

[sửa] Những nguồn gốc đầu tiên của Trung Quốc

Bản đồ vùng lãnh thổ chiếm đóng qua các triều đại khác nhau.

[sửa] Văn minh cổ đại ở Bình nguyên Hoa Bắc

Vào năm 5000 trước Công Nguyên các cộng đồng nông nghiệp đã trải dài khắp trên đa
phần lãnh thổ Trung Quốc hiện nay, và đã có những làng nông nghiệp từ đồng bằng sông
Vị chạy về phía đông, song song với dòng sông Hoàng Hà vĩ đại, bắt nguồn từ dãy núi
Côn Lôn (Kunlun) chảy về hướng vùng hoàng thổ nơi có cánh rừng trụi lá ở đồng bằng
phía bắc Trung Quốc. Ở đó con người có rừng và có nước để trồng kê - khoảng năm 5500
trước Công Nguyên - họ săn hươu nai và các loài thú khác, câu cá làm thức ăn. Họ thuần
hóa chó, lợn và gà. Họ đào đất để xây những ngôi nhà một phòng, với mái bằng đất sét
hay rạ: nhiều ngôi nhà ngầm như vậy tạo thành một làng. Họ đã có guồng quay tơ và biết
đan cũng như dệt sợi. Họ cũng chế tạo đồ gốm có trang trí.

Tình trạng lụt lội của sông Hoàng Hà tồi tệ hơn rất nhiều so với khu vực dọc sông Dương
Tử về hướng nam. Dọc theo sông Dương Tử, qua lòng chảo Hồ Bắc (湖北) và ở đồng
bằng ven biển về hướng vịnh Hàng Châu, việc trồng trọt cũng đã phát triển, nhưng người
dân sống gần sông Hoàng Hà phải chống chịu với thiên nhiên khắc nghiệt hơn để chế ngự
lũ lụt và tưới tắm mùa màng, và có lẽ điều này đã kích thích một nỗ lực tổ chức tốt hơn.
Ở bất kỳ mức độ nào, đồng bằng phía bắc Trung Quốc đã trở thành vùng lớn nhất với số
dân cư tập trung đông đảo nhất.
Ở những nơi con người sản xuất ra được nhiều lương thực hơn nhu cầu của họ, các chiến
binh đã được thúc đẩy để không chỉ đi cướp đoạt mà còn để chinh phục. Và các vị vua
chinh phục đã bắt đầu nổi lên ở đồng bằng phía bắc Trung Quốc cũng như tình trạng ở
phía tây châu Á. Triều đại đầu tiên trong lịch sử Trung Quốc bắt đầu ở đồng bằng phía
bắc Trung Quốc đã được miêu tả là thuộc về nhà Hạ (Xia) – giai đoạn cai trị của họ được
tin rằng đã bắt đầu khoảng năm 2200 trước Công Nguyên.

[sửa] Xã hội nguyên thủy

Trong thời gian từ năm 1927 đến năm 1937, tại Chu Khẩu Điếm phía tây nam Bắc Kinh,
các nhà khảo cổ Trung Quốc đã phát hiện được di tích người vượn Trung Quốc, còn gọi
là người vượn Bắc Kinh, với hài cốt đã hóa thạch và các di tích văn hóa còn tồn tại.
Người vượn Trung Quốc là giống người nguyên thủy Trung Quốc sinh sống hàng 50 đến
60 vạn năm trước đây. Họ có thể chế tạo và sử dụng đồ đá đơn giản như rìu, búa, cũng
biết dùng đồ xương của người xưa. Những nơi có người vượn Bắc Kinh sinh sống đã phát
hiện được nhiều xương hóa thạch cùng các dụng cụ bằng đá, các nồi chảo đã có lửa đốt
đun, chứng minh họ đã biết dùng lửa. Trong 2 năm 1922 và 1923 đã phát hiện được
người Hà Sáo ở Nội Mông Cổ, giống người này gần người hiện đại hơn, cách đây khoảng
20 vạn năm. Trong 2 năm 1933 và 1934 đã phát hiện được người Sơn Đỉnh Động ở Chu
Khẩu Điếm. Giống người này đã dùng nhiều đồ đạc chế tạo bằng xương, đồ đá ít. Xã hội
nguyên thủy thành lập các công xã không có bóc lột, không có giai cấp, cuộc sống lạc
hậu, mông muội.

[sửa] Nhà Hạ
Bài chi tiết: Nhà Hạ

Theo truyền thuyết, trong thời gian Vũ trị vì, Vũ đã phát minh ra lối tát nước vào ruộng,
lại bắt sống được một số người dân tộc Man về làm nô lệ. Vũ bắt đầu xây dựng thành
quách để giữ gìn của riêng và người trong dòng họ. Của cải của Vũ, để lại cho con là
Khải thừa hưởng. Khải lên ngôi, tình thế chưa ổn định, phải lấy đất An Ấp (thuộc tỉnh
Sơn Tây ngày nay) để đóng đô. Những con cháu sau này nối ngôi Khải đều nhiều lần
đánh phá lẫn nhau, luôn gây ra các cuộc chiến tranh chinh phạt nhỏ. Kinh tế xã hội lúc
bấy giờ đã phát triển khá tiến bộ. Phương pháp làm lịch cũng bắt đầu xuất hiện. Từ khi
lên ngôi, Khải cho đặt tên triều đại là Hạ. Theo truyền thuyết, đời Hạ đã có 9 cái vạc
đồng do Khải cho đúc. Như vậy, có thể thời kỳ này đã có đồng và nghề đúc đồng.

Những ghi chép của Tư Mã Thiên về thời gian thành lập Nhà Hạ (夏朝) là từ khoảng
4.000 năm trước, nhưng điều này không thể được chứng thực. Một số nhà khảo cổ học
cho rằng nhà Hạ có liên quan tới di vật khai quật được tại Erlitou ở trung tâm tỉnh Hồ
Nam, một bức tượng đồng niên đại từ khoảng năm 2000 TCN. Những dấu hiệu sớm của
thời kỳ này được tìm thấy trên các bình gốm và mai rùa trông tương tự như những đường
nét đầu tiên của chữ Trung Quốc hiện đại, nhưng nhiều học giả vẫn không chấp nhận ý
kiến này. Bằng chứng về sự tồn tại của Nhà Hạ vẫn cần phải được hỗ trợ thêm nữa qua
các cuộc khảo cổ. Vì không có những văn bản ghi chép rõ ràng như các văn bản trên các
loại xương hay mai rùa dùng để bói của nhà Thương hay những ghi chép trên vại đồng
của nhà Chu nên thời đại nhà Hạ vẫn còn chưa được biết đến kỹ lưỡng.

[sửa] Nhà Thương

Bài chi tiết: Nhà Thương

Một chiếc vại bằng đồng cuối thời Thương.

Những bản ghi chép sớm nhất còn lại của Trung Quốc có niên đại từ thời Nhà Thương
(商朝) có lẽ ở thế kỷ 13 TCN, và chúng là những đoạn văn khắc dùng để bói toán trên
xương thú hoặc mai rùa—được gọi là giáp cốt văn (甲骨文). Những hiện vật khảo cổ cho
thấy bằng chứng về sự tồn tại của nhà Thương, 1600 TCN–1046 TCN và nhà Thương
được chia làm hai khuynh hướng. Khuynh hướng thứ nhất, từ đầu thời nhà Thương
(1600–1300 TCN) với các bằng chứng tại Nhị Lý Cương (二里崗), Trịnh Châu (鄭州) và
Thương Thành. Khuynh hướng thứ hai từ cuối thời nhà Thương hay giai đoạn Ân (殷),
gồm rất nhiều văn bản giáp cốt. An Dương (安陽) ở tỉnh Hà Nam hiện nay đã được xác
nhận là nơi đóng đô cuối cùng trong tổng số chín kinh đô của nhà Thương (1300–1046
TCN).

Các nhà sử học Trung Quốc sống ở cuối những giai đoạn này đã làm quen với khái niệm
về những triều đại nối tiếp nhau, nhưng tình hình thực tế chính trị ở giai đoạn đầu trong
lịch sử Trung Quốc thì phức tạp và rắc rối hơn nhiều. Vì thế, như một số nhà sử học
Trung Quốc đề xuất, nhà Hạ và nhà Thương có lẽ chỉ các thực thể tồn tại đồng thời,
giống như nhà Chu ở giai đoạn sớm (triều đại kế tiếp nhà Thương), đã được chứng minh
là đã cùng tồn tại đồng thời với nhà Thương.

[sửa] Nhà Chu

Xem chi tiết: Nhà Chu
Bình gốm Tây Chu với các mảnh khảm thủy tinh, thế kỷ thứ 4-3 TCN.

Tới cuối thiên niên kỷ thứ hai trước Công nguyên, nhà Chu (周朝) bắt đầu nổi lên ở châu
thổ sông Hoàng Hà, tiêu diệt nhà Thương. Có lẽ ban đầu nhà Chu đã bắt đầu thời kỳ cai
trị của mình theo một hệ thống nửa phong kiến. Vị vua nhà Chu là Vũ Vương, với sự hỗ
trợ của người em là Chu Công trong vai trò nhiếp chính đã đánh bại nhà Thương tại trận
Mục Dã. Lúc ấy vị vua nhà Chu đã viện dẫn khái niệm Thiên Mệnh để hợp pháp hóa vai
trò cai trị của mình, một khái niệm về sau này sẽ có ảnh hưởng trên mọi triều đại kế tiếp.
Ban đầu nhà Chu đóng đô ở vùng Tây An ngày nay, gần sông Hoàng Hà, nhưng họ đã
thực hiện nhiều cuộc chinh phục mở rộng vào châu thổ sông Dương Tử. Đây là lần đầu
tiên trong số nhiều lần di dân từ phía bắc xuống phía nam trong lịch sử Trung Quốc.

[sửa] Trăm nhà đua tiếng

Xem thêm: Bách gia chư tử

Khổng Tử, người sáng lập Khổng giáo, có ảnh hưởng rất lớn tới hệ tư tưởng của Trung
Quốc và Đông Á.
Lão Tử.

Vào những năm cuối thời nhà Chu, từ cuối thời Xuân Thu tới khi Trung Quốc được nhà
Tần thống nhất năm 256 TCN, tư tưởng Trung Quốc bước vào giai đoạn nở rộ nhất của
mình. Tất cả các trường phái tư tưởng lớn của Trung Quốc đều hiện ra ở giai đoạn không
thể tin nổi này của văn hóa Trung Quốc; các nhà sử học Trung Quốc coi giai đoạn nảy nở
văn hóa này là “Giai đoạn trăm nhà đua tiếng” (Bách gia chư tử) (551-233 TCN).

Gương mặt quan trọng nhất trong thời kỳ này chính là Khổng Phu Tử (hay Confucius
trong tiếng Anh), người sống vào khoảng giữa thế kỷ thứ sáu TCN. Ông đã lập ra một
triết lý đạo đức chặt chẽ không sa đà vào những suy luận siêu hình. Mục đích của ông là
cải tổ triều đình nhờ thế có thể chăm sóc dân chúng tốt hơn.

Một nhà triết học khác là Lão Tử, cũng tìm cách cải cách chính quyền, nhưng triết học
của ông ít có tính ứng dụng hơn. Ông được cho là người sáng lập Đạo giáo, một cách tiếp
cận tiêu cực và siêu hình tới Đức với giáo lý căn bản là tuân theo Đạo. Trong khi Khổng
giáo chủ trương tuân theo đạo trời bằng cách phải sống tích cực nhưng có đức thì trái lại
Lão giáo khuyên không can thiệp và không phấn đấu (vô vi). Trong khi có thể trên thực
tế không có người thực sự tên là Lão Tử, người thứ hai lập lên Đạo giáo chính là Trang
Tử, chắc chắn có tồn tại. Ông cũng dạy một triết lý gần giống hoàn toàn. Tuy nhiên, cả
hai không tin rằng Đạo có thể giải thích được bằng lời; vì vậy sách của họ rất mâu thuẫn
và thường là không thể hiểu nổi. Trường phái lớn thứ ba là Mặc Tử, người cũng tìm cách
cải cách triều đình để đảm bảo đời sống cho người dân. Tuy nhiên, ông tin rằng nguyên
nhân căn bản của mọi tai họa và khốn cùng của con người là do yêu người này mà ghét
người kia, và vì vậy ông giảng giải thuyết "kiêm ái". Thông thường, người ta với những
người có quan hệ gần gũi ta đối xử với họ khác hơn so với một người hoàn toàn xa lạ.
Mặc Tử tin rằng chúng ta phải đối xử với tất cả mọi người như đối với người thân nhất
của chúng ta vậy. Nếu tất cả chúng ta đều làm như thế, những thứ như chiến tranh và đói
nghèo sẽ biến mất. Cuối cùng, trường phái lớn nữa là Pháp gia. Xuất phát từ một nhánh
của Khổng giáo, Pháp gia tin rằng con người vốn bản tính ác và chỉ vị kỷ. Kiểu triều đình
tốt nhất và đóng góp nhiều nhất cho phúc lợi nhân dân sẽ là một triều đình kiểm soát chặt
chẽ các bản năng của con người. Triều đình này sẽ cai trị bằng những pháp luật cứng rắn
và chặt chẽ; sự trừng phạt sẽ nghiêm khắc và nhanh chóng. Lòng tin vào việc cai trị bằng
pháp luật là lý do tại sao họ được gọi là "Pháp gia". Không trường phái nào trong số trên,
vốn đều có mục tiêu thay đổi triều đình, gây ảnh hưởng tới nhà Chu. Triều đình đầu tiên
chấp nhận một trong những lý thuyêt trên là nhà Tần, họ chọn Pháp gia. Kết quả thật bạo
tàn, nhưng những sáng tạo của phái Pháp gia nhà Tần đã trở thành thứ trung tâm nhất của
các triều đình Trung Hoa sau đó.

[sửa] Thời Chiến quốc

Xem thêm: Chiến Quốc

Thời đại này xảy ra vì sự cân bằng mong manh giữa các vương quốc biến thành hỗn loạn
trong một thế kỷ và vì một phần ở sự kết thúc thời đại cai trị của nhà Chu. Các liên minh
dễ thay đổi và thường bị tan rã khi các nước lớn bắt đầu xâm chiếm và sáp nhập các nước
nhỏ hơn. Bắt đầu từ thế kỷ thứ tư, chỉ tám hay chín nước lớn còn sót lại. Tất cả các cuộc
xung đột thời Chiến quốc đều có mục đích tìm kiếm kẻ có thể kiểm soát toàn bộ Trung
Quốc.

Trung Quốc đang trên con đường trở thành một quốc gia thống nhất và duy nhất, một đế
chế duy nhất. Dân số Trung Quốc đã tăng mạnh ở giai đoạn Xuân Thu; công cụ bằng sắt
và ảnh hưởng của nó đến nông nghiệp đã làm tăng mạnh dân số (vào thế kỷ thứ tư TCN,
Trung Quốc là vùng đông dân nhất thế giới – không có thời điểm nào trong lịch sử mà
điều này không chính xác.) Chiến tranh đã trở thành một công việc lớn trong thời đại
Xuân Thu; quân đội nhỏ và dưới sự chỉ đạo của tầng lớp quý tộc không còn nữa. Chúng
đã thành những đội quân to lớn và gồm những người lính chuyên nghiệp. Một triều đình
gồm tầng lớp chuyên nghiệp ngày càng phát triển, một tầng lớp quý tộc tự gọi mình bằng
cái tên “quân tử” (chun tzu) hay “những người bên trên”. Tất cả những thứ đó dẫn Trung
Quốc theo cách không thể lay chuyển vào một quốc gia thống nhất. Những người tạo lập
ra quốc gia đó có thể là nhà Tần, một dân tộc tàn nhẫn và táo bạo ở miền viễn tây tới
Trung Quốc.

[sửa] Nhà Tần

Xem thêm: Nhà Tần
Tần Thủy Hoàng, vị Hoàng đế được coi là người đã thiết lập đế chế Trung Quốc.

Các nhà sử học thường coi thời kỳ từ khi bắt đầu nhà Tần tới khi kết thúc nhà Thanh là
giai đoạn Đế quốc Trung Quốc. Dù thời gian thống nhất dưới sự cai trị của Tần Thủy
Hoàng Đế (秦) chỉ kéo dài mười hai năm, ông đã chinh phục được những vùng đất rộng
lớn để tạo nên cơ sở cho nhà Hán sau này và thống nhất chúng dưới một chính phủ Pháp
gia tập trung trung ương chặt chẽ, với thủ đô tại Hàm Dương (咸陽) (Tây An hiện nay).
Học thuyết của Pháp gia đã khiến Tần đặt trọng tâm trên sự tôn trọng triệt để một hệ
thống pháp luật và quyền lực tuyệt đối của hoàng đế. Triết học này, trong khi rất hữu
dụng để mở rộng đế chế bằng quân sự, thì lại cho thấy không thể hoạt động tốt ở thời
bình. Nhà Tần dùng những biện pháp tàn bạo để dẹp yên chống đối, thậm chí gồm cả việc
Đốt sách chôn Nho. Điều này khiến cho nhà Hán kế tục sau này phải đưa thêm vào hệ
thống chính phủ đó những trường phái cai trị có tính ôn hòa hơn.

Nhà Tần nổi tiếng vì đã khởi đầu công trình Vạn lý trường thành, sau này được sửa chữa
và xây dựng thêm ở thời nhà Minh (明朝). Các đóng góp quan trọng khác của nhà Tần
gồm thống nhất và tiêu chuẩn hóa pháp luật, chữ viết, tiền tệ, đo lường Trung Quốc sau
giai đoạn Xuân Thu và Chiến Quốc đầy biến loạn. Thậm chí cả chiều dài trục xe cũng
được quy định thống nhất ở thời kỳ này để đảm bảo hệ thống thương mại có thể hoạt
động trên khắp đế chế.

Việc huy động đông đảo dân chúng xây dựng các công trình công cộng cũng như cung
điện, sự phân biệt đối xử giữa người Tần và dân sáu nước cũ gây cho họ sự phẫn nộ lớn.
Ngay sau khi Tần Thủy Hoàng chết, các cuộc khởi nghĩa nông dân nổ ra khắp nơi trong
đế chế và quân đội Tần không thể dẹp yên. Cuối cùng, hai lực lượng mạnh nhất do Hạng
Vũ và Lưu Bang lãnh đạo lật đổ nhà Tần. Vua Tần cuối cùng là Tử Anh đầu hàng đánh
dấu sự kết thúc của đế chế đầu tiên trong lịch sử Trung Quốc.

[sửa] Nhà Hán

Xem thêm: Nhà Hán

[sửa] Tây Hán

Hán Cao tổ Lưu Bang.

Năm 202 TCN, Lưu Bang đã đánh bại kẻ thù nguy hiểm và hung bạo của mình là Hạng
Vũ. Ông lên ngôi Hoàng đế. Do từng được phong ở đất Hán Trung, ông đặt tên triều đại
của mình là Hán, mà người đời sau gọi là vương triều Lưu Hán.

Cuộc đấu tranh cho quyền lực của Lưu Bang vẫn tiếp diễn, ông phải chiến đấu nhiều
cuộc chiến nhỏ để củng cố quyền lực, một số cuộc chiến để chống lại các đồng minh cũ.
Một việc khác để củng cố quyền lực mà Lưu Bang phải đối mặt là liên minh các bộ lạc ở
biên giới phía bắc Trung Quốc, có họ ngữ âm Thổ Nhĩ Kỳ, gọi chung là Hung Nô, cầm
đầu bởi một Thiền vu (vua Hung Nô). Các bộ tộc Hung Nô là những bộ tộc du mục và
trong giai đoạn chiếm hữu nô lệ. Và cũng giống như những bộ tộc du mục khác, người
Hung Nô có truyền thống chiến tranh và đã từng nhiều lần tiến hành các vụ tấn công vào
Trung Quốc. Lưu Bang tin rằng ông vẫn chưa đủ mạnh để đánh bại các bộ tộc phương
bắc, vì thế ông đút lót thực phẩm và quần áo cho họ để đổi lấy sự thỏa thuận của họ
không xâm phạm vào đế quốc mới của ông. Thậm chí ông đã phải gả cho vị vua Hung
Nô (Thiền vu) một cô gái mang danh là công chúa Trung Quốc.

Tất nhiên, triều đình của Lưu Bang bắt buộc phải quay lại kiểu cai trị độc tài. Dân chủ
không bao giờ là vấn đề đối với người Trung Quốc như nó đã từng có ở các nền văn minh
khác ở khoảng năm 200 TCN. Giống với Jeroboam ở Israel, Lưu Bang không phải là nhà
cách mạng. Đối với ông triều đình tốt là một triều đình mạnh - một triều đình có thể duy
trì sự phục tùng đầy đủ. Lưu Bang đã bắt đầu xây dựng một kinh đô mới, tại Trường An –
đây sẽ trở thành thành phố lớn nhất thế giới. Nhưng ngoài mục tiêu xây dựng một triều
đình mạnh ông muốn tập trung sự quản lý đế chế của mình, và vì thế ông cần một đội
quân gồm những bầy tôi dân sự trung thành. Để có thể kiểm soát một cách đáng tin cậy
đế chế vĩ đại của mình, ông đưa các anh em, chú bác, họ hàng làm những lãnh chúa địa
phương. Ông tìm kiếm những sự ủng hộ tiếp tục của các tướng lĩnh địa phương những
người từng góp phần trong đồng minh của ông để giành quyền lực, và những người từng
làm tướng văn tướng võ của ông, ông phong thành các quý tộc ở cấp nhỏ hơn. Những
quan lại địa phương cũ của nhà Tần đã từng ủng hộ ông vẫn được giữ chức vụ cũ, và một
số nhà quý tộc thân thiện với ông vẫn được giữ đất đai của mình.

Lưu Bang cũng tìm kiếm sự ủng hộ từ phía nông dân. Ông giảm thuế cho họ và cho
những người khác. Ở khắp nơi, ông đều tìm cách bảo vệ nông dân khỏi những nhà quý
tộc cũ đang tìm cách lấy lại đất đai đã mất. Ông cải thiện đời sống cho họ bằng cách
không bắt họ phải đi làm việc nhiều như dưới triều đại cũ, Tần Thủy Hoàng. Và các nông
dân tin rằng bởi vì Lưu Bang cũng từng là một nông dân nên ông sẽ tiếp tục cai trị theo
cách có lợi cho họ.

[sửa] Sự bắt đầu của tầng lớp quý tộc nhỏ Trung Quốc

Dựa vào nguồn gốc nông dân của mình, Lưu Bang tỏ thái độ khinh thị với người trí thức
bằng cách đái vào trong mũ của một người trí thức trong triều, nhưng trong nỗ lực để cai
trị quốc gia ông đã thấy lợi ích trong việc sử dụng người trí thức, và ông đã dàn hòa với
họ. Nhiều người trí thức là thuộc Khổng giáo, và ông đã bắt đầu đối xử với Khổng giáo
với sự khoan dung lớn hơn – trong khi ông tiếp tục đặt ra ngoài vòng pháp luật những sự
tố cáo của Khổng giáo đối với các quan điểm của Pháp gia. Với sự hỗ trợ bên cạnh của
Khổng giáo, Lưu Bang tìm cách thu hút các bầy tôi dân sự giỏi và ông đã tìm thấy họ
trong những gia đình thuộc tầng lớp trung lưu mới trong nông nghiệp gọi là những quý
tộc nhỏ - một tầng lớp khác biệt với quý tộc. Đầu tiên, Lưu Bang và quan lại xung quanh
tìm cách đưa những người bạn chiến đấu của mình vào các vị trí quản lý dân sự, nhưng
sau đó họ thấy rằng những người đó không đủ khả năng làm quản lý hành chính. Và sau
khi có sai lầm vì thấy các tướng tá không có tài hành chính, Lưu Bang không cho họ giữ
các chức vụ đó nữa. Các triều đình trước thường rất thành công khi cho các nhà buôn giữ
các chức vụ quản lý dân sự, nhưng đối với Lưu Bang và quan lại xung quanh vốn có
nguồn gốc nông dân nên họ không tin các nhà buôn. Thay vào đó, họ dùng những người
thuộc gia đình trồng trọt giàu có, đa phần số họ trở nên giàu ở một vài thế hệ gần đây.
Tầng lớp mới này – quý tộc nhỏ - đã gửi những đứa con ưu tú nhất của mình đi làm việc
trong triều đình và cho những đứa kém hơn ở nhà làm ruộng. Và với quyền lợi mới trong
việc cưới xin hợp lúc, tầng lớp mới đã bắt đầu có nhiều ảnh hưởng hơn nhờ vào họ ngoại.

[sửa] Hán Văn Đế, Khởi đầu một thời đại mới
Một đèn ba chân làm bằng đồng thời Tây Hán.

Lưu Bang chết năm 195 TCN ở tuổi sáu mươi ba, được trao tên thuỵ (honorific name) là
Cao Đế. Quyền lực rơi vào tay vợ ông, Lữ hậu. Ở Trung Quốc cũng như ở những nơi
khác cai trị độc tài đồng nghĩa với cai trị gia đình, và những cuộc tranh giành quyền lực
diễn ra bên trong gia đình. Lữ hậu tống các thành viên gia đình họ Lưu ra khỏi các vị trí
quyền lực và thay thế họ bằng những người họ Lữ. Sau năm năm cai trị, bà mất, và họ
hàng của Lưu Bang lại quay lại nắm quyền cai trị, họ giết tất cả các thành viên gia đình
Lữ hậu. Một người con thứ của Lưu Bang với người thiếp là vợ cũ của Ngụy vương Báo
tên là Lưu Hằng được lập làm hoàng đế, phục hồi lại quyền cai trị nhà Hán, tức là Hán
Văn Đế.

Với hệ thống quan liêu triều đình, sự cai trị nhà Hán đang dần hướng về thảm họa, nhưng
trong ngắn hạn thì dưới triều Văn đế ông là người biết cai trị, nổi tiếng về chú ý đến
quyền lợi của nhân dân. Khi nạn đói xảy ra, Văn đế tổ chức cứu tế. Ông cũng trợ cấp cho
người già. Ông thả tự do nhiều nô lệ và bãi bỏ nhiều cách hành hình man rợ. Trong thời
cai trị của ông, kinh tế được nghiên cứu kỹ lưỡng, và Văn đế rất coi trọng những nội
dung kinh tế. Ông phát triển kinh tế bằng cách giảm bớt ngăn cấm khai mỏ đồng, bằng
cách chi tiêu tiết kiệm và giảm thuế đánh vào nông dân.

Dưới thời Văn đế, Trung Quốc có hòa bình bên trong và một sự thịnh vượng chưa từng
có. Điều này giúp nghệ thuật phát triển cao và vẫn còn làm chúng ta ngày nay phải chiêm
ngưỡng. Và cùng với sự thịnh vượng, dân số Trung Quốc bắt đầu tăng lên, người dân lao
vào khai phá và trồng cấy các vùng đất mới.

Tầng lớp quý tộc nhỏ được nhiều lợi ích từ phát triển kinh tế và nhiều người trong số họ
chuyển tới thành phố. Quý tộc nhỏ muốn được coi là những người quý phái giống tầng
lớp quý tộc cũ. Sự phát triển tầng lớp ưu tú này, cộng với sự thịnh vượng, đã giúp Khổng
giáo phát triển. Có thời gian học tập, quý tộc nhỏ trở nên hứng thú với những trường phái
học cũ. Với một sự phục hưng những trường phái học cũ, các cố gắng đã có nhằm tái tạo
lại các cuốn sách đã bị đốt dưới thời cai trị cả Tần Thủy Hoàng. Bị lôi cuốn bởi sự
ngưỡng mộ của Khổng giáo đối với chính quyền và cách sử sự đúng mực, các trí thức
học giả trở nên rất nhiều thuộc Khổng giáo. Văn đế khuyến khích môn đệ Khổng giáo
vào các chức vụ cao nhất trong chính quyền. Ông đã trở thành vị vua đầu tiên hoàn toàn
chấp nhận việc lưu truyền Khổng giáo – như Khổng Tử từng mơ về một vị vua như vậy.
Nhưng sự lớn mạnh của Khổng giáo không cứu vãn được Trung Quốc khỏi thảm họa
chính trị và xã hội.

[sửa] Vũ Đế, Mở rộng và Suy tàn

Bản đồ nhà Hán năm 87 TCN, thời Hán Vũ Đế.

Năm 156 TCN, con trai Văn Đế, Cảnh Đế, kế tục cha. Ông cai trị 16 năm và cố gắng mở
rộng sự thống trị của gia đình đối với các gia đình quý tộc. Các cuộc chiến giữa các quý
tộc đó và Cảnh Đế đã kết thúc một cách có lợi cho ông. Nó kết thúc trong sự thỏa hiệp
rằng các quý tộc vẫn giữ một số quyền ưu tiên và quyền lực nhưng không được phép chỉ
định quan lại trong đất đai của mình nữa.

Năm 141 TCN, con Cảnh Đế là Hán Vũ Đế kế vị. Vị vua mười sáu tuổi thông minh và
mạnh mẽ, luôn thích liều mạng trong những cuộc săn lớn. Vũ Đế kéo dài thời thịnh
vượng của Hán triều. Vũ Đế bắt đầu thời cai trị của mình bằng một nỗ lực không can
thiệp vào thương mại và các cơ hội kinh tế, điều này cho phép kinh tế tư nhân phát triển.
Ông vẫn giữ các vị quan dân sự dưới sự quản lý chặt chẽ và trừng phạt sự bất tuân nhỏ
nhất cũng như sự không trung thành. Ông kết thúc sự thỏa hiệp của Cảnh Đế bằng một
cuộc chiến quý tộc chống lại các hoàng tử có ảnh hưởng nhất của Trung Quốc, và ở tầm
địa phương ông trao nhiều quyền lực cho các vị quan đại diện của mình.

Vũ Đế thay đổi luật thừa kế. Thay vì việc đất đai gia đình rơi vào tay người con trai cả,
ông trao cho mọi người con trong gia đình phần chia bằng nhau đối với đất đai của ông
cha, điều này phá vỡ các khoảnh đất lớn thành cách mảnh nhỏ. Và vào năm 138 TCN, Vũ
Đế tiến hành cuộc thám hiểm được biết đến lần đầu tiên của Trung Quốc, Trương Khiên
đến Tây Á, phía tây của Bactri để thiết lập quan hệ với Quý Sương (Kushan) (Nguyệt thị
Yuzhi).

[sửa] Khổng giáo trở thành chính thức

Trong hai mươi năm cai trị, Vũ đế biến Khổng giáo thành triết lý chính trị chính thức của
Trung Quốc. Khổng giáo trở thành thống trị trong giới quan lại dân sự trong khi các đối
thủ Pháp gia vẫn giữ được vị trí của mình. Các cuộc thi cử được tổ chức để chọn ra
130.000 hoặc còn hơn thế nhân viên dân sự, họ phải trải qua cuộc thi về sự hiểu biết lý
thuyết Khổng giáo, hiểu biết về chữ viết cổ và các nguyên tắc thứ bậc xã hội hơn là sự
thành thạo kỹ thuật. Về mặt lý thuyết, các cuộc thi đó cho phép mọi người dân tham dự,
nhưng trên thực tế chỉ những người có đủ sự tôn trọng, trong đó không bao gồm thợ thủ
công, nhà buôn và các tầng lớp bên dưới quý tốc nhỏ tham dự - không nghi ngờ rằng
nhiều người trong số họ có khả năng để phụng sự Trung Quốc. Việc huấn luyện làm việc
cho các nhân viên dân sự được tiến hành ở cấp quan liêu địa phương. Và việc thích hợp
với truyền thống Khổng giáo đã trở thành một thứ để truyền dạy trong thời gian học việc.
Một người trẻ tuổi chứng minh được mình có khả năng như một thư ký có thể được
phong làm một nhà quản lý. Và sau khi đã chứng minh được khả năng quản lý của mình
anh ta sẽ được thăng chức làm cố vấn và được tham dự vào triều đình, hay anh ta sẽ có
một vị trí cao hơn trong một triều đình địa phương.

[sửa] Mở cửa ra phía Tây và các cuộc chiến mở rộng lãnh thổ

Hành trình 138 TCN–126 TCN của Trương Khiên về phía Tây, Hang Mộ Cao, tranh
tường 618–712.

Nhờ nền kinh tế thịnh vượng, Trung Quốc có nhiều khả năng hơn để chi phí chiến tranh.
Vũ đế tin rằng ông đủ mạnh để không cần phải cống nạp cho Hung nô, vốn bắt đầu từ
thời Lưu Bang, nữa. Ông lo ngại rằng Hung nô có thể phái quân vào thảo nguyên miền
bắc dân cư thưa thớt của Trung Quốc hay họ có thể lập thành liên minh với người Tây
Tạng, và ông muốn lập nên một con đường thương mại nhằm buôn bán với vùng Trung Á
bảo đảm được an toàn. Vì thế Vũ đế mở nhiều chiến dịch quân sự. Chúng được các tướng
của ông ta chỉ huy, nhưng chúng lại mang lại cho Vũ đế sự công nhận như là một vị vua
mạnh mẽ và can đảm.

Việc Vũ đế quay sang chống lại Hung Nô làm tốn nhiều nhân lực nhưng nó giúp đẩy lùi
Hung nô ra khỏi biên giới phía bắc Trung Quốc. Có lẽ khoảng hai triệu người Trung
Quốc đã di cư đến các vùng mới chinh phục được và Vũ đế thành lập các thuộc địa ở đó
với các binh sỹ và nhân viên dân sự của mình. Những người Hung nô bị bắt phải chuyển
sang làm nghề trồng trọt, công nhân xây dựng và lao động tại các trang trại. Một số trong
số họ gia nhập quân đội Trung Quốc, gia đình của họ bị bắt buộc phải ở tại nơi cũ làm
con tin để đảm bảo họ không phản bội.

Cuộc chiến chống lại Hung nô khuyến khích việc khai phá xa hơn về phía tây. Sau mười
ba năm vắng mặt và mười năm bị Hung nô bắt giữ, nhà thám hiểm Trương Khiên quay
trở về triều đình Vũ đế và mang theo miêu tả đáng tin cậy đầu tiên về Trung Á. Vũ đế ra
lệnh cho Trương Khiên và tay chân quay trở lại Trung Á, và họ đã thu thập thông tin về
Ấn Độ và Ba Tư và khám phá các vùng đất trồng trọt màu mỡ ở Bactria. Các cuộc thám
hiểm đó, và sự thắng lợi của Trung Quốc trướng Hung nô mang lại một sự trao đổi sứ
thần thường xuyên giữa Trung Quốc và các nước phía Tây, và nó mở ra cho Trung Quốc
con đường thương mại dài 4.000 dặm sau này sẽ được biết đến với cái tên Con đường tơ
lụa. Trung Quốc bắt đầu nhập khẩu các ngũ cốc và ngựa tốt, họ cũng bắt đầu trồng cỏ
đinh lăng và nho. Vũ đế biết thêm nhiều về nguồn gốc của những hàng hóa mà Trung
Quốc nhập khẩu. Để kiếm thêm lợi nhuận ông yêu cầu các nước lân cận trả thuế cho
mình để được phép bán hàng cho người dân Trung Quốc, và tiến hành các chiến dịch
quân sự nhằm buộc họ phải làm thế.

Trong lúc đó, Vũ đế gửi quân đội của mình tới phía bắc và phía Nam. Năm 108 TCN vì
muốn kiểm soát vùng đông bắc, Vũ đế chinh phục một vương quốc đang ở thời đồ sắt
phía bắc Triều Tiên. Đây là một vương quốc ở cùng mức với nhiều tiểu quốc tại Trung
Quốc trước khi chúng thống nhất với nhau năm 221 TCN, và nó cũng có nhiều người tị
nạn Trung Quốc chạy đến từ những thế kỷ trước. Ở phía Nam, quân đội của Vũ đế chinh
phục lại những đất đai mà Trung Quốc đã mất trong cuộc nội chiến đưa nhà Hán lên ngôi,
gồm cả thành phố cảng Quảng Châu (Guangzhou). Những người di cư Trung Quốc theo
chân quân đội. Sau đó, với những trận chiến lớn, quân đội của Vũ đế chinh phục phía bắc
Việt Nam, một vùng mà người Trung Quốc gọi là Annam, hay “miền nam yên ổn”.

Người dân di cư Trung Quốc cũng kéo đến đây, và một số sẽ đóng đô ở gần vùng núi
miền trung Việt Nam. Người Việt Nam dạy người Trung Quốc dùng trâu, dùng cày kim
loại và các công cụ khác[cần dẫn nguồn], cách trồng lúa nước và Trung Quốc đã xoá bỏ chữ viết
người Việt, mang đến Annam chữ viết của mình[cần dẫn nguồn]. Tuy nhiên về tiếng nói, người
Trung Quốc không thể đồng hóa được người Việt Nam. Người Trung Quốc biến người
Annam từ cách trồng cấy theo kiểu khai hoang và đốt sang kiểu đời sống ổn định hơn. Họ
chia Annam thành hai vùng hành chính, mỗi vùng có trách nhiệm thu thuế và cung cấp
binh sỹ cho triều đình địa phương. Nhưng sự cai trị của Trung Quốc đối với Annam luôn
mong manh, các cánh rừng và núi đồi ở đó cung cấp nơi trú ẩn cho người Việt Nam tiến
hành nhiều cuộc khởi nghĩa liên tục và chiến tranh du kích chống lại người Trung Quốc.

[sửa] Suy tàn kinh tế và nạn nhân mãn

Thành phố Tây An, thủ phủ tỉnh Thiểm Tây, xưa kia là kinh đô Trường An của nhà Tây
Hán.
Các cuộc chiến mở mang đất đai của Vũ đế và việc cung cấp cho một quân đội chiếm
đóng đông đảo là một gánh nặng cho kinh tế Trung Quốc. Chúng lớn hơn nhiều nhưng
lợi ích thu lại được từ việc tăng trưởng thương mại theo sau các cuộc chinh phục. Nhập
khẩu góp phần thỏa mãn nhu cầu của người giàu hơn là góp phần tăng sinh khí cho kinh
tế Trung Quốc. Các quan chức triều đình theo pháp Pháp gia thậm chí làm mọi việc trở
nên tồi tệ hơn. Họ rất thù địch với những thương nhân, và họ vận động việc triều đình
quản lý kinh tế. Dưới ảnh hưởng của họ, triều đình đánh thuế mới trên các tàu và xe buôn
bán hai loại hàng mang lại nhiều lợi nhuận nhất trong công nghiệp của Trung Quốc: muối
và sắt. Và với việc triều đình ngày càng can thiệp sâu, kinh tế suy yếu.

Tích tụ ruộng đất đã từng làm thay đổi nông nghiệp của đế chế Roma giờ đây cũng làm
thay đổi nông nghiệp Trung Quốc, ngoại trừ việc dân số vùng nông thôn Trung Quốc đã
tăng lên. Với việc ruộng đất của người giàu ngày càng tăng và nông dân cũng tăng, một
sự thiếu hụt đất đai xuất hiện. Quan liêu tiểu quý tộc tìm cách ngăn chặn sự bấp bênh
bằng cách mua đất và thường lợi dụng ưu thế của mình để làm việc đó, và thông thường
họ có thể miễn trừ thuế cho đất đai của mình. Những người dân thường phải chịu phần
thuế nặng hơn, dẫn tới kết quả là họ phải vay mượn nhiều hơn - với lãi rất nặng. Khả
năng sản xuất nông nghiệp giảm sút. Nhiều nông dân bị đuổi đi hay bị buộc phải rời bỏ
đất đai, làm cho tiểu quý tộc càng có nhiều đất hơn. Một số nông dân rời ruộng đất để
làm nghề ăn cướp, và một số nông dân bắt buộc phải bán con làm nô lệ.

Chế độ bắt lính và bắt lao động cũng làm tăng sự bất mãn của nông dân. Học giả nổi
tiếng Trung Quốc Đổng Trọng Thư (Dong Zhongshu), bất bình trước cảnh tuyệt vọng của
người dân và ông đã bày tỏ những lo lắng về tình trạng suy tàn của xã hội. Ông phàn nàn
về sự mở rộng to lớn của những vùng đất của người giàu trong khi người nghèo không có
chỗ đứng chân. Ông phàn nàn rằng những người canh tác trên đất của người khác phải
mất năm mươi phần trăm thu hoạch cho chủ đất. Đổng Trọng Thư công nhận sự bất mãn
đối mặt với những người nông dân không thể có tiền để mua công cụ bằng sắt, những
người phải trồng cấy bằng dụng cụ gỗ và và phải nhổ cỏ bằng tay. Ông phàn nàn rằng
người dân thường phải bán mùa màng của mình khi giá thấp và sau đó lại phải vay tiền
vào mùa xuân để bắt đầu gieo hạt khi mức lãi rất cao. Và ông phàn nàn về việc hàng
nghìn người bị giết hàng năm vì tội ăn cướp. Đổng Trọng Thư đề nghị Vũ đế một phương
thuốc chữa khủng hoảng kinh tế: giảm thuế đánh vào người nghèo và giảm số nhân công
bắt buộc mà người dân phải thực hiện cho nhà nước; bãi bỏ độc quyền nhà nước về muối
và sắt; và cải thiện phân phối đất đai bằng cách hạn chế số đất sở hữu của mọi gia đình.
Không một đề xuất nào của Đổng Trọng Thư được thi hành. Vũ đế muốn nông dân được
phồn thịnh nhưng ông quá bị ảnh hưởng bởi bọn quý tộc nhỏ quan liêu những người cai
trị địa phương ở mọi cấp. Cuộc vận động cải cách do những người theo Khổng giáo đề
xuất nhưng những quý tộc Khổng giáo lại không chống lại quyền lợi kinh tế của mình. Sự
trả lời quan trọng duy nhất của Vũ đế cho sút giảm kinh tế là đánh thuế cao hơn vào
người giàu và gửi điệp viên đi khám phá các vụ trốn thuế. Ông không muốn phân phối lại
đất đai, không muốn tấn công những chủ đất giàu có, tin rằng ông cần sự hợp tác của họ
để có tiền chi cho các chiến dịch quân sự.

[sửa] Những người kế tục Vũ đế

Hệ thống Con đường tơ lụa.

Năm 91 TCN, khi thời đại trị vì 54 năm của Vũ đế dần tới hồi kết, quanh thủ đô các cuộc
chiến nổ ra về việc ai sẽ kế tục ông. Một phía là hoàng hậu vợ Vũ đế cùng con thừa kế
của ông, bên kia là gia đình người thiếp của ông. Hai gia đình gần đạt tới mức hủy diệt
lẫn nhau. Cuối cùng, chỉ ngay trước khi Vũ đế chết, một vị thừa tự thỏa hiệp mới được
lựa chọn: một đứa trẻ tám tuổi là Chiêu Đế, đặt dưới quyền nhiếp chính của một cựu
tướng lĩnh tên là Hoắc Quang.

Hoắc Quang tổ chức một hội nghị để thu thập những bất bình của dân chúng. Mời các
quan chức triều đình thuộc phái Pháp gia và những người có uy tín phái Khổng giáo.
Pháp gia phàn nàn việc giữ tình trạng không thay đổi. Họ kêu ca rằng các chính sách kinh
tế của họ giúp Trung Quốc tự bảo vệ chống lại những thù nghịch ngày càng tăng từ phía
người Hung nô và họ đang bảo vệ người dân khỏi sự bóc lột của những thương gia. Họ
đòi hỏi triều đình phải có một chính sách khai thác đất đai phía tây sẽ giúp đế chế có
thêm ngựa, lạc đà, hoa quả và nhiều đồ xa xỉ nhập khẩu khác, như lông thú, thảm và đá
quý. Những người theo Khổng giáo, trái lại, đưa ra vấn đề đạo đức đối với những khó
khăn của nông dân. Họ cũng đòi hỏi rằng người Trung Quốc không nên buôn bán với
vùng Trung Á và rằng Trung Quốc chỉ cần sống trong lãnh thổ của mình và sống hòa
bình với các nước láng giềng. Phái Khổng giáo cho rằng thương mại không phải là hành
động đúng đắn của triều đình, rằng triều đình không nên cạnh tranh với những nhà buôn
tư nhân, và họ phàn nàn rằng những hàng hóa nhập khẩu mà phái Pháp gia nói chỉ có thể
thỏa mãn người giàu. Dưới sự nhiếp chính của Hoắc Quang, thuế được cắt giảm và các
cuộc thương lượng hòa bình với các thủ lĩnh Hung nô bắt đầu. Vị vua trẻ Chiêu Đế chết
năm 74 TCN, và xung đột trong triều đình lại một lần nữa diễn ra. Người nối ngôi Chiêu
Đế là Xương Ấp vương (Lưu Hạ) chỉ làm vua trong 27 ngày và bị Hoắc Quang thay thế
bằng một người khác mà Hoắc Quang cho rằng mình có thể kiểm soát là Tuyên Đế. Sáu
năm sau, Hoắc Quang chết yên ổn, nhưng những đối thủ trong triều đình trả thù gia đình
ông: vợ ông, con và nhiều họ hàng của Hoắc Quang và họ đã bị hành quyết.

Sau đó Tuyên Đế cai trị trong hai sáu năm, trong thời gian đó ông luôn phải mệt mỏi với
việc giảm bớt tình trạng thạm nhũng vốn đã lan tới triều đình, và cố gắng giúp người
nông dân đỡ khó khăn. Nhưng những cố gắng của ông không đạt mục đích, và con trai
thừa kế của ông, Nguyên Đế, là điểm tựa chính đầu tiên của triều đình hoạt động không
bình thường – cơ hội của một triều đình vô nghĩa nhận được quyền lực để tự thể hiện nó.
Nguyên Đế nắm quyền năm 48 TCN ở tuổi hai bảy. Ông là một trí thức rụt rè, người chỉ
dành phần lớn thời gian cho thê thiếp của mình - họ nhiều đến nỗi ông không biết được
hết số họ. Thay vì cai trị, Nguyên Đế trao quyền vào tay các hoạn quan của mình và các
thành viên gia đình bên họ mẹ.

Con của Nguyên Đế, Thành Đế, lên làm vua năm 32 TCN ở tuổi 19, và ông ta cũng
không chú tâm lắm tới việc trị nước và chỉ lo ăn chơi, kể cả việc đến các nhà thổ vào buổi
tối. Trong hai bảy năm cầm quyền của Thành Đế ông tìm sự hướng dẫn từ các thầy bói và
để làm giảm sự ghen tuông của một trong những bà vợ của mình, ông giết hai đứa con
của mình với một phụ nữ khác.

Năm thứ 6 TCN, Ai Đế nối ngôi Thành Đế, sống cùng những đứa trẻ đồng tính, một
trong số chúng được cử làm tổng tư lệnh quân đội. Với sự suy tàn về chất lượng triều
đình tiếp sau thời cai trị của Vũ đế, một số người trí thức Khổng giáo tuyên bố rằng
vương triều Hán đã mất Thiên mệnh và điều này được người dân mạnh mẽ tin tưởng.

[sửa] Âm Dương và học thuyết triết học khác

Biểu tượng của Âm Dương.

Như ở thời Chiến Quốc (475-221 TCN) và như ở thời Hy Lạp trong thời gian diễn ra
cuộc chiến Peloponnesus, thời kỳ khó khăn của Trung Quốc không gây trở ngại cho sự
nảy nở của kiến thức. Sự suy tàn ở Trung Quốc dẫn tới những bất mãn, và với sự bất mãn
đã trở thành sự hồi sinh của trí thức Đạo giáo, trong khi trường phái Pháp gia tiếp tục giữ
vị trí của mình, đặc biệt trong triều đình. Không giáo tìm cách phản công các triết thuyết
của đối thủ bằng cách lập ra nhiều quan điểm toàn diện hơn về con người và vũ trụ. Đổng
Trọng Thư mang rất nhiều tư tưởng vào trong triết lý Khổng giáo, gồm cả ý tưởng Âm và
Dương - một ý tưởng đã mọc ra để giải thích mọi sự thay đổi, về cả vật chất và xã hội.

Để phát triển quan điểm của mình về vũ trụ, phái Khổng giáo chấp nhận một sự giải thích
về những nguồn gốc của vũ trụ. Họ tin rằng lúc khởi đầu tất cả là mơ hồ và vô định, tiếp
theo là trạng thái trống rỗng, rồi cái trống rỗng đó tạo nên vũ trụ. Họ tin rằng những thứ
sáng và nhẹ bị đẩy lên trên thành trời, những thứ tối và nặng liên kết với nhau thành đất.
Sự liên kết tinh hoa của trời và đất tạo thành Âm và Dương và một sự thống nhất vĩ đại.

[sửa] Vương Mãng, Người Khổng giáo tử vì đạo

Vương Mãng.

Năm thứ 6 CN, Bình Đế được con trai hai tuổi là Nhũ Tử Anh nối ngôi. Sự ngự trị triều
đình thuộc về tay bà quả phụ của vị vua từ năm 48 đến 32 TCN, Nguyên Đế, và bà đưa
cháu trai mình là Vương Mãng, nhiếp chính cho Tử Anh. Vương Mãng là một nhà nho và
nhiều nhà nho coi ông là hy vọng rằng Trung Quốc sẽ lại được cai trị với những tư tưởng
đạo đức, và một số người trông chờ vào ông để có được một vương triều mới. Được
khuyến khích bởi những ủng hộ ngày càng tăng trong giới Khổng giáo, năm 9 CN,
Vương Mãng tuyên bố lập làm hoàng đế, kết thúc sự cai trị của Hán triều. Và Vương
Mãng bắt đầu chiến đầu để được công nhận sự hợp pháp của mình.

Vương Mãng hy vọng có được sự ủng hộ của người dân thông qua các cuộc cải cáh.
Giống như thầy tế Do Thái (Yawhist) dưới thời vua Josiah, Vương tuyên bố phát hiện ra
một bản sách: những cuốn sách do Khổng Tử viết, được cho là đã tìm thấy ở nhà Khổng
Tử vốn đã bị phá hủy hai trăm năm trước. Những bản sách tìm thấy chứa những tuyên bố
ủng hộ những cuộc cải cách mà Vương Mãng đang tiến hành. Vương bảo vệ các chính
sách của mình bằng cách công bố những đoạn trong các cuốn sách được tìm thấy. Theo
những thứ được coi là được miêu tả bởi Khổng Tử, ông quy định sẽ quay trở lại vào một
thời kỳ vàng son khi mọi người đều có đất đai để canh tác, và trên nguyên tắc đất đai
thuộc về nhà nước. Ông tuyên bố rằng một gia đình dưới tám người mà có hơn mười lăm
acre đất đai bị bắt buộc phải phân phát chỗ dư thừa cho người không có. Ông cố giảm bớt
gánh nặng thuế má trên những người dân nghèo, và ông nghĩ ra một kiểu ngân hàng nhà
nước nhằm cho người cần tiền vay với mức lãi suất mười phần trăm một năm, trái với
mức lãi ba mươi phần trăm của những kẻ cho vay tư nhân. Nhằm làm ổn định giá lương
thực, ông đưa ra những kế hoạch lập kho thóc nhà nước, hy vọng rằng nó có thể làm cho
người giàu không còn tích trữ lúa gạo và ăn lãi khi giá thay đổi. Vương cũng uỷ quyền
cho một hội đồng quan chức quản lý kinh tế và ấn định giá ba tháng một lần, và ông ra
lệnh rằng những kẻ chỉ trích dành cho kế hoạch của mình sẽ bị bắt lính. Vương tuyên bố
rằng ông đang làm theo ý nguyện của Khổng Tử. Ông tuyên bố rằng cách cai trị của ông
là lấy theo nhà Chu thời kỳ đầu - một thời kỳ mà các nhà Khổng giáo Mạnh Tử cho rằng
cứ năm trăm năm lại xuất hiện một lần. Từ khi nhà Chu xuất hiện đến lúc đó đã khoảng
1.000 năm và cách Khổng Tử 500 năm.

Vương tin rằng thần dân của mình sẽ tuân theo lệnh ông, nhưng một lần nữa quan liêu
tiểu quý tộc lại không quan tâm nhiều tới Khổng giáo bằng tới sự giàu có của mình. Họ
và những kẻ có nhiều đất đai khác không hợp tác với nhau để thực hiện những cải cách
của Vương. Còn người dân địa phương thì không hề hay biết gì về các cải cách đó.
Những thương nhân giàu có mà triều đình Vương Mãng sử dụng để thực hiện cái cách
không chống nổi sự mua chuộc và chỉ có tác dụng làm họ giàu thêm lên. Vương cần có
một cơ sở tuyên truyền để ủng hộ ông và một lực lượng muốn cải cách chống lại những
kẻ đang vi phạm luật cải cách của ông, nhưng ông vẫn ngù ngờ và trung thành với một
chủ nghĩa lý tưởng hòa bình chủ nghĩa. Thay vì huy động quân đội nông dân tăng cường
cho những cải cách của mình, thì một đội quân nông dân dưới sự lãnh đạo của những chủ
đất giàu có nổi lên chống lại ông.

[sửa] Nạn đói và Nội chiến

Năm 11, sông Hoàng Hà vỡ đê, tạo ra lũ lụt từ phía bắc Sơn Đông cho tới chỗ nó chảy ra
biển. Những cố gắng không thành để tích trữ lương thực cho những lúc khó khăn đã làm
cho người dân không có thực phẩm. Và vào năm 14 tình trạng ăn thịt người diễn ra. Tin
rằng chương trình cải cách là một sai lầm, Vương bãi bỏ nó. Nhưng những cuộc nổi loạn
quân sự chống lại ông đã diễn ra. Ở tỉnh Sơn Đông, gần cửa sông Hoàng Hà, Vương phải
đối mặt với một phong trào gồm các nhóm nông dân vũ trang có tổ chức gọi là giặc Xích
Mi, xuất thân là một toán cướp. Tại các tỉnh lân cận cho đến phía bắc, những cuộc nổi
loạn khác cũng diễn ra, và tình trạng hỗn loạn lan khắp Trung Quốc. Ở một số nơi, những
người nông dân nổi loạn dưới cờ chủ đất. Một số nhóm nổi loạn coi sự cai trị của Vương
là trái pháp luật, mà một trong số đó đặt dưới sự lãnh đạo của Lưu Tú, hậu duệ của Lưu
Bang.

Các đội quân nông dân giết hại và cướp bóc, và những người nông dân kéo tới kinh đô
giết hại các quan chức. Những đội quân Vương cử đi dẹp loạn lại theo quân nổi loạn hay
chỉ chè chén và cướp bóc, lấy đi dù chỉ một chút lương thực kiếm được. Lòng tốt cơ bản
của con người mà Khổng giáo tin tưởng dường như đã tan biến. Vào năm 23, một đội
quân nổi loạn xông vào và đốt kinh đô Trường An. Binh sỹ của họ tìm thấy Vương Mãng
trên ngai đang đọc lại những cuốn sách của Khổng Tử trước kia, và Vương Mãng đã bị
một tên lính chặt đầu.

[sửa] Đông Hán

[sửa] Nhà Hán phục hồi và thịnh vượng

Tượng đầu ngựa thời Đông Hán, thế kỷ 2.

Năm năm sau cái chết của Vương Mãng, hàng triệu người chết trong các cuộc chiến tranh
phe phái nhằm giành quyền lực. Phe thắng lợi nhất do hoàng thân nhà Hán Lưu Tú dẫn
đầu. Ông có nhiều tay chân học thức và rất nổi tiếng trong binh sỹ. Quân đội của ông là
lực lượng duy nhất không cướp bóc sau khi chiếm được các thành phố, và điều đó giúp
ông chiếm được trái tim và tình cảm của người dân. Lưu Tú kiểm soát được thủ đô
Trường An đã bị đốt phá. Ông tự xưng làm hoàng đế, tức là Hán Quang Vũ Đế, khôi
phục Hán triều - được gọi là Hậu Hán. Ông chuyển thủ đô về Lạc Dương phía đông, do
đó nhà Hậu Hán cũng gọi là nhà Đông Hán. Trong 11 năm sau đó ông phải dẹp yên các
đối thủ. Ông thu hút một số nhóm Xích Mi vào quân đội của mình, và sau đó quân đội
của ông cũng giết hại rất nhiều quân Xích mi.

Những điều chưa được hoàn thành bởi các cuộc cải cách lại được hoàn thành bằng bạo
lực: rất nhiều người đã chết đột ngột đến mức mọi người nếu muốn đều có đất, và nhiều
kẻ cho vay lãi cũng đã chết nên lại có càng nhiều hơn nữa những nông dân đã thoát khỏi
nợ nần. Lưu Tú phát triển kinh tế bằng cách giảm thuế, nhiều đến mức tối đa mà ông cho
là có thể: ở mức mười hay mười ba phần trăm sản lượng hay lợi nhuận. Trong thời kỳ cai
trị dài 32 năm của ông, ông cố gắng đưa ra các cải thiện bằng cách thúc đẩy học hành và
cắt bớt ảnh hưởng của hoạn quan và một số kẻ khác xung quanh gia đình hoàng gia. Ông
bảo vệ biên giới phía tây và phía bắc Trung Quốc bằng cách tung ra nhiều chiến dịch
quân sự thắng lợi trên các mặt trận đó, đẩy lùi Hung Nô, cho phép ông kiểm soát Tân
Cương (điểm cực tây bắc Trung Hoa hiện đại). Cũng như vậy, ông thắt chặt sự kiểm soát
của Trung Quốc đối với các vùng quanh sông Liêu và phía bắc Triều Tiên, và ông đã có
thể mở rộng tầm kiểm soát tới mọi vùng từng thuộc lãnh thổ Trung Quốc. Việc khôi phục
Hán triều dường như đã lấy lại được "Thiên mệnh".

[sửa] Sự thịnh vượng quay trở lại

Quang Vũ Đế.

Năm 57, Lưu Tú chết. Ông được tôn miếu hiệu là Quang Vũ đế, và con trai ông là Minh
Đế lên nối ngôi, cai trị trong vòng 18 năm, trong khi kinh tế Trung Quốc tiếp tục hồi
phục. Thời cai trị của Minh Đế được coi là tàn bạo. Ông tự đồng hóa mình với Đạo giáo
và thần học Khổng giáo, ông tự cho mình là một nhà tiên tri. Ông ủng hộ sự phát triển
của cái mà hồi bấy giờ cho là giáo dục, và ông thuyết giảng về lịch sử tại trường đại học
mới của đế quốc ở Lạc Dương - một buổi thuyết giảng có hàng ngàn người tham gia.
Chương Đế nối ngôi Minh Đế và cai trị từ năm 75 đến 88. Hòa Đế tiếp tục nối ngôi từ 88
đến 106. Dù Hòa Đế là một người tầm thường, Trung Quốc vẫn tiếp tục được hưởng sự
thịnh vượng ngày càng tăng. Đại học ở Lạc Dương có đến 240 căn nhà và 30.000 sinh
viên. Thương mại của Trung Quốc đạt tới tầm cao mới. Tơ từ Trung Quốc đã trở nên
quen thuộc với những người ở tận vùng Đế chế Roma – lúc ấy cũng đang ở thời vàng
son. Và đổi lại, Trung Quốc có được kính, ngọc bích, ngựa, đá quý, mai rùa và vải vóc.

Việc Trung Quốc trở nên thịnh vượng lại làm xuất hiện cố gắng mở rộng về phía tây. Một
vị tướng quân đội Trung Quốc, Ban Siêu, dẫn một đội quân sáu mươi nghìn người không
hề bị ngăn cản đến tận bờ phía đông biển Caspi. Ông muốn gửi sứ thần đến tận Roma,
nhưng người nước Parthia (ở Trung Á) sợ sẽ có một liên minh giữa Trung Quốc và Roma
nên đã khuyên Ban Siêu từ bỏ ý định với những câu chuyện thêu dệt về sự nguy hiểm, và
ông đã quay lại.

[sửa] Đạo giáo và Thiên đường

Sau khi đã có hiểu biết nhiều hơn về thế giới bên ngoài Trung Quốc, người Trung Quốc
được nghe nhiều tin đồn về những nơi tuyệt vời. Những tín đồ đạo giáo - những người
vẫn coi văn minh Trung Hoa là xấu xa và lý tưởng hóa thiên nhiên cũng như sự chất phác
– giúp truyền bá những miêu tả về những nơi tuyệt vời xa xăm và thiên đường. Các câu
chuyện về những nơi chất phác và thiên đường xuất hiện trong triều đình, do những
người đến để trình diễn ma thuật và giải trí, và thỉnh thoảng triều đình lại trả lời bằng
cách tài trợ một số chuyến thám hiểm để tìm kiếm những nơi thiên đường.

Một câu chuyện như vậy miêu tả thiên đường dọc theo bờ biển viễn đông bắc Trung
Quốc. Thời tiết ở đó êm dịu hơn trong đất liền, và họ nói rằng ở đó không hề có bệnh tật,
con người không bao giờ đau ốm và tự quản lý lấy mình. Họ nói rằng ở thiên đường đó
người già và người trẻ đều có quyền như nhau, rằng người dân thì lịch sự và không cãi
cọ, rằng không bao giờ có xung đột giữa con người và thiên nhiên, rằng con người nhận
được số lương thực mà họ cần từ một dòng sông từ thiện, rằng uống nước từ con sông đó
có thể làm thân thể con người có lại sự hoàn hảo và khoẻ mạnh của tuổi thanh xuân, và
rằng con người ở đó sống lâu hàng trăm tuổi.

Một thiên đường khác được đồn đại là ở vùng núi Tây Tạng xa xôi. Ở đó, có thiên đường
do Tây vương mẫu cai trị; bà có rất nhiều người hầu kẻ hạ. Ở thiên đường đó, có gió mát
thổi – trái với ẩm và nóng ở vùng lục địa và châu thổ Trung Hoa vào mùa hè. Họ cho
rằng ở thiên đường đó có những vườn treo, với những ao và hồ tuyệt đẹp, rằng nước ở đó
cho người ta sự bất tử, rằng mọi người có thể trèo lên đỉnh núi và trở thành thần linh có
quyền lực đối với gió và mưa, và rằng mọi người có thể trèo sang đỉnh núi bên cạnh để
lên thiên đường.

[sửa] Đạo giáo mới

Trương Đạo Lăng.

Tín đồ Đạo giáo vẫn giữ niềm tin vào đức tin vào sự đồng điệu và sự an ủi của thiên
nhiên. Họ tin vào một số mệnh bên ngoài sự thay đổi liên tục của cuộc sống vật chất, và
họ vẫn giữ niềm tin vào đức tin ở sự mộc mạc cảm xúc. Ví dụ, một người Đạo giáo mộ
đạo sẽ vẫn giải thích việc anh ta không khóc cho người vợ vừa chết bằng cách nói rằng
nếu anh ta khóc than như vậy thì sẽ chứng tỏ rằng anh ta còn kém hiểu biết về số mệnh.
Đạo giáo vẫn giữ những sự bày tỏ trái ngược như vậy, và nó vẫn giữ các quan niệm
chống Khổng giáo như con trai và con gái của một người thì không thuộc sở hữu của
người đó.

Đạo giáo mở ra nhiều ý tưởng mới, gồm cả việc tìm cách sống lâu hay trường sinh bằng
cách chấp nhận một thái độ đúng đắn và những kỹ thuật thể chất. Một số người theo đạo
giáo tìm cách tìm kiếm sự cứu rỗi trong tự nhiên bằng cách tập trung vào niềm vui sướng
trong quan hệ tình dục, và một số người sùng đạo tìm cách có được cuộc sống vĩnh cửu
bằng các kiểu tập thần thành hay các chế độ ăn kiêng - một sự trải nghiệm theo kiểu sẽ
hỏng nếu có một người chết. Nhưng thay vì chấp nhận rằng cuộc sống vĩnh cửu là không
thể có được bằng cách thực hiện một số chương trình đặc biệt, những người theo đạo giải
thích sự sai lệch như là một kết quả của hoàn cảnh chứ không phải là do cái chết của con
người.

Đạo giáo thu nhập những hoạt động ma thuật đã từng tồn tại ở một số cộng đồng nông
nghiệp Trung Quốc. Một số đạo sỹ chấp nhận các vị thần vốn bị quý tộc nhỏ và người
theo Nho giáo chế nhạo. Trái với niềm tin ban đầu của Đạo giáo ở sự vô vi, một số đạo sỹ
hăng hái tìm cách cải đạo, và một số đạo sỹ trở thành những nhà hoạt động nhằm thay đổi
xã hội và khởi xướng các chương trình chính trị. Đạo giáo không có định nghĩa rõ ràng
về tính chính thống hay sự tổ chức chặt chẽ các nhà hành đạo, nhưng ở nơi này và nơi
khác, các tổ chức do các nhà hành đạo chỉ huy vẫn phát triển. Các nhà hành đạo đạo sỹ
tập hợp quanh mình những kẻ sùng tín, những người tin rằng họ đã gia nhập vào một
nhóm đặc biệt, lúc nào cũng lo lắng cho sự tồn tại đúng đắn của mình. Cái này làm chính
quyền Trung Quốc khó chịu – các nhà Nho và giới quan lại tiểu quý tộc - vốn sợ rằng sự
thờ cúng các đạo giáo không được cho phép có thể phát triển thành một điểm đối lập với
chính quyền của họ.

Trong số những nhóm thờ cúng Đạo giáo có một do Trương Lăng lãnh đạo (hay Trương
Đạo Lăng) ở tỉnh Tứ Xuyên. Trương Lăng đi loanh quanh vùng nông thôn hứa hẹn những
người thú nhận trước công chúng tội lỗi của mình sẽ được ông ta chữa khỏi bệnh tật và sự
kém may mắn. Ông tuyên bố rằng bệnh tật là một sản phẩm của những suy nghĩ đen tối.
Sử dụng sự mê hoặc và bùa chú ông đòi phải được tôn làm người chữa bệnh, và những
buổi thú nhận trước công chúng của ông làm cho người nông dân có cảm giác rằng họ
đang tự làm sạch mình khỏi tội lỗi và gia nhập vào một cộng đồng. Năm 142, Trương
Lăng lập ra tôn phái Đạo giáo, gọi là “Thiên sư đạo” (Đạo của những pháp sư vĩ đại),
chuyển Đạo giáo của mình từ một cách bắt buộc của cuộc sống thành một tôn giáo được
tổ chức. Tôn giáo của ông cũng được gọi là “Ngũ đấu mễ đạo” (Đạo của năm thùng gạo);
năm thùng gạo trở thành một nhiệm vụ hàng năm mà các tín đồ phải thực hiện. Trương
Lăng hứa những người theo ông sẽ sống lâu và bất tử, và ông có được lòng biết ơn của
người dân địa phương bằng cách làm được những việc mà chính quyền của nhà vua
không làm được: sửa đường xá và cầu, tích trữ lúa gạo và phân phối lương thực cho
người đói. Trương Lăng đã tạo ra một triều đình địa phương đối lập với chính quyền của
nhà vua. Không biết đến điều đó, các đạo sỹ lại chui lại vào thế giới của quyền lực chính
trị.

[sửa] Những cuốn sách thần thánh về hòa bình

Một tư tưởng bao trùm ở Trung Quốc, dù muốn hay không, rằng xã hội đang chuyển sang
một trạng thái nhà nước tuyệt vời và công bằng, và đi kèm với tư tưởng đó là khái niệm
phục vụ cộng đồng, nó sống dậy từ thời đại và ảnh hưởng của Mặc Địch. Khái niệm phục
vụ cộng đồng đã xuất hiện trong sách Lã Thị Xuân Thu của Lã Bất Vi (Lu Bu-wei, 呂布
韋), vốn được một số người coi là sự khởi đầu của truyền thống xã hội của Trung Quốc.
Các vị hoàng đế và các quý tộc Khổng giáo coi những cuốn sách đó là có tính phá hoại,
và thỉnh thoảng chính quyền tịch thu chúng. Một số cuốn sách cho rằng hòa bình và bình
đẳng sẽ xuất hiện nếu có một sự can thiệp của trời. Một số kêu gọi người dân tỏ thái độ
sùng kính và tìm kiếm sự cứu rỗi. Có những người dân coi những cuốn sách đó là thuộc
thần thánh và ít nhất có một cuốn được coi là do một người nào đó viết ra và gửi về từ
thiên đường. Một số cuốn được gọi là Những cuốn sách của Nền hòa bình cao hơn và
chứa nhiều sự lên án tính tham lam và ích kỷ của những ông vua, và các cuốn sách cho
rằng xã hội là để dành cho những người dân bình thường. Một cuốn như vậy, tên là Thái
Bình Kinh (Tai-ping-Jing, 太平經), tìm cách loại bỏ vũ khí và nhờ đó con người sẽ sống
trong hòa bình vĩnh cửu.

[sửa] Sự suy yếu của vương triều Hán

Trong khi những người Trung Quốc lao vào tìm tòi trong thế giới của sự thần bí và linh
hồn thì họ cũng khám phá ra một số điều và phát triển khả năng châm cứu và bấm huyệt.
Tới thế kỷ thứ hai, Trung Quốc đã đuổi kịp và ở một số lĩnh vực đã vượt qua trình độ
khoa học và kỹ thuật của Châu Âu và Tây Á. Giấy bắt đầu được sử dụng ở Trung Quốc.
Trung Quốc đã có một chiếc đồng hồ nước với độ chính xác mà người Châu Âu không
thể chế tạo nổi trong hơn một nghìn năm sau đó. Trung Quốc có một lịch mặt trăng mà
tới thế kỷ hai mươi chúng ta vẫn sử dụng tốt. Họ có một máy ghi địa chấn đã được phát
minh vào năm 132 – có tám chân và làm bằng đồng. Người Trung Quốc quan sát các vết
đen trên mặt trời, ở Châu Âu mãi về sau này Galileo là người đầu tiên làm việc đó. Người
Trung Quốc đã vẽ bản đồ 11.500 ngôi sao và đo đạc quỹ đạo quay của mặt trăng. Người
Trung Quốc có một cái máy gieo hạt và một cái máy xay lúa. Họ có bơm nước, và không
giống như nền văn minh Roma, người Trung Quốc có xe cút kít có bánh. Người Trung
Quốc cũng có hàm thiếc và bàn đạp cho ngựa. Họ cải thiện cách dùng thảo mộc làm
thuốc và biết thêm nhiều về giải phẫu người và sự chẩn đoán sự rối loạn về cơ thể. Họ đã
biết làm các phẫu thuật nhỏ và thuật châm cứu, và họ biết được những lợi ích của một chế
độ ăn kiêng tốt.

Nhưng cuộc sống của người dân thường Trung Quốc - những nông dân - vẫn rất khó
khăn. Họ vẫn bị đánh thuế nặng. Họ vẫn phải đi lao động công ích mỗi tháng một lần cho
nhà vua. Những sự trừng phạt vẫn rất khốc liệt. Một nông dân nghèo có thể bị hành quyết
chỉ vì dám đi ở giữa đường lớn, nó chỉ dành cho nhà vua. Và họ không có đủ lương thực
dự trữ cho những khi cần thiết.

Sự thịnh vượng của Trung Quốc đã tăng lên dưới thời Hán Hòa Đế (giữa năm 88 và 106),
và triều đình Hòa Đế đã trở nên cũng xa hoa như những triều đình trước Hán đó. Trong
triều, vua hàng trăm vợ và thiếp cùng một số lượng lớn hoạn quan để cai quản họ. Dưới
thời Hòa Đế, các hoạn quan và các gia đình họ hàng vua có ảnh hưởng lớn hơn, qua hoạn
quan họ có thể gây ảnh hưởng đến nhà vua.

Những người có liên quan tới việc lựa chọn người kế vị ngai vàng thường thích một đứa
trẻ bởi vì họ dễ dàng cai quản nó hơn so với một người lớn, nên họ có được một quyền
lực cực lớn. Tất cả các vị vua Hán kể từ thời Hán Minh Đế đều được lên làm vua khi còn
vị thành niên, hai người mới chỉ lên hai tuổi, và đa số đều bắt đầu thời cai trị của mình
với hoàng hậu nhiếp chính. Những người đàn bà đó thường bị cô lập và phụ thuộc vào
những người đàn ông - thường là họ hàng. Khi vua đến tuổi thành niên, nếu ông bãi chức
những người cố vấn họ hàng đó thì ông lại phải nhờ ở những người đàn ông mà ông có
quan hệ - những hoạn quan – và ông đưa họ lên những vị trí cao để làm đối lập với ảnh
hưởng của mẹ.

Trong thời cai trị của Hán Thuận Đế (125-144), những lời đồn đại nổi lên ở trong đám
nông dân Trung Quốc rằng các vị vua Hán một lần nữa lại mất Thiên Mệnh. Khắp nơi,
những cuộc nổi loạn nông dân lại diễn ra. Trong thời Hán Hoàn Đế (146-168) sự suy sụp
chính trị tiếp tục diễn ra. Năm 159 vị hoàng hậu nhiếp chính qua đời, các hoạn quan
quanh Hoàn Đế, cảm thấy thời cơ đã đến, liền hạn chế ảnh hưởng của đối thủ bằng cách
xếp đặt sự hủy diệt các thành viên thuộc phe cánh hoàng hậu. Hoàn Đế trở nên phụ thuộc
vào hoạn quan. Ông uỷ quyền cho bọn họ, và các hoạn quan chiếm hết các vị trí triều
đình cho họ hàng mình, đòi các vị quan hay tướng được phong chức phải hối lộ vàng cho
họ.

Hoàn Đế chết năm 168, và ngày hôm sau vợ ông, Đậu hoàng hậu, tuyên bố lên làm hoàng
hậu nhiếp chính. Bà thỏa thuận lựa chọn một đứa trẻ mười hai tuổi ở nông thôn tên là
Lưu Hoằng, chút của Hán Chương Đế. Sau đó, bà cùng với Đậu Vũ đón Lưu Hoằng vào
cung lập làm hoàng đế, tức Hán Linh Đế. Trong thời Linh Đế một cuộc xung đột xảy ra
giữa hoạn quan và các quan chức theo Khổng giáo. Phái Khổng giáo từ lâu vốn không
thích các hoạn quan, coi họ là thiếu giáo dục và gây trở ngại cho một triều đình tốt.

Chiến tranh xảy ra giữa các hoạn quan và phái Khổng giáo về sự ảnh hưởng của một vị
phù thủy Đạo giáo. Vị phù thủy Đạo giáo tiên đoán rằng một lòng khoan dung khắp nơi
sắp đến và sai con mình đi giết một người nào đó để bày tỏ sự tin tưởng vào sự tiên tri đó.
Con trai của ông là người hầu cận của các hoạn quan, và các hoạn quan đã ngăn chặn sự
hành hình của vị phù thủy. Tuy nhiên vị quan cai trị vẫn hành hình con vị phù thủy. Các
hoạn quan buộc tội vị quan cai trị vi phạm vào điều luật của đế chế và âm mưu với sinh
viên và những bậc trí thức để thành lập một liên minh bất hợp pháp nhằm chống lại chính
quyền. Các hoạn quan có được lệnh từ Linh Đế, ra lệnh bắt giữ các sinh viên dám biểu
tình và dám tìm cách khấn nguyện lên hoàng đế. Và nhanh chóng, họ giết nhiều sinh viên
trong ngục.

Tại các tỉnh, sự tôn trọng quyền lực của vua ngày càng suy tàn. Các quan lại hành chính
địa phương và quan cai trị mất quyền lực vào tay những người giàu, vì họ thường đút lót
cho bọn hoạn quan ở triều đình. Những người địa phương đó thường có thói quen che
giấu những tên côn đồ để bảo vệ quyền lợi của họ. Và với sự bùng nổ xung đột giữa hoạn
quanh và tiểu quý tộc trong triều, những vị quan võ đang nắm quân đội tại các tỉnh Trung
Quốc ngày càng trở nên độc lập.

Một người theo Đạo giáo tên là Trương Giác, tự cho mình là "đại hiền lương sư", đã đi
quanh vùng làng quê giống như Trương Lăng. Ông trình diễn những trò ma thuật, chữa
khỏi các phiền não bằng nước và những lời khấn mà ông gọi là "thái bình yếu thuật".
Trương Giác cũng nói rằng nhà Hán đã mất Thiên Mệnh, và ông tự tuyên bố sự sụp đổ
sắp tới của họ. Trong vòng mười năm, phong trào của ông có hàng trăm nghìn người.
Phong trào của ông phân chia vào các tỉnh, và mỗi tỉnh có một thủ lĩnh lãnh đạo.

Năm có tính chất quyết định đối với phong trào của Trương Giác là năm 184. Ngày mùng
năm tháng ba âm lịch được hẹn làm ngày cho một cuộc khởi nghĩa tổng thể ở Lạc Dương
và các vùng lân cận. Nhưng triều đình đã biết được tin đó, và chính quyền bắt các thủ
lĩnh địa phương của cuộc nổi loạn và hành quyết họ. Trương Giác thay đổi kế hoạch và
kêu gọi một cuộc nổi dậy ngay lập tức, kêu gọi những người theo ông đốt những trụ sở
chính phủ và cướp bóc thành phố. Đây được gọi là cuộc khởi nghĩa khăn vàng, được đặt
theo kiểu đội đầu của phong trào – màu vàng biểu thị sự liên kết của họ với yếu tố đất
như đối kháng với yếu tố lửa, mà họ coi là của nhà Hán. Cuộc nổi loạn lan rộng, và người
dân khắp mọi nơi trong nước bắt đầu cướp phá, giết chóc và kéo nhau đến thủ đô.

Các hoạn quan và quan lại ở Lạc Dương bỏ quan sự khác biệt giữa hai bên vì sợ cuộc nổi
dậy Khăn Vàng. Các lực lượng chính phủ củng cố quanh Lạc Dương, và chính phủ cho
phép quan cai trị địa phương được tổ chức quân đội riêng để chiến đấu chống nổi loạn.
Các chúa đất giàu có cũng tổ chức quân đội để tự bảo vệ mình. Nhưng hết thành phố này
tới thành phố khác rơi vào tay quân Khăn Vàng, quan đầu tỉnh và cấp dưới bỏ trốn không
đối đầu với họ để tránh bị đem ra hiến tế cho thần thánh của quân nổi loạn.

Ở giữa cuộc hỗn loạn, Hung nô lại bắt đầu tổ chức các cuộc tấn công Trung Quốc. Và tại
Triều Tiên, các bộ tộc chiến binh trên lưng ngựa tràn từ trên cao nguyên xuống đánh
Trung Quốc. Chính phủ ở Lạc Dương không thể giúp đỡ, và người Triều Tiên tràn qua
vùng đất của họ trước đó bị đặt dưới sự thống trị của Trung Quốc.

Trong nỗ lực nhằm tự bảo vệ mình, triều đình Hán bắt đi lính rất nhiều người, lập lên
những đội quân đông đảo với chi phí rất lớn, và mặc dù quân Hán yếu kém và không có
hiệu quả vì nạn tham nhũng, quân Khăn Vàng cũng không phải là đối thủ của họ. Về mặt
quân sự, quân Khăn Vàng không được tổ chức, và họ bị tuyên truyền rằng chúa của họ
biến họ thành một đội quân vì cái tốt đẹp, rằng họ không thể bị tấn công, và thậm chí họ
cũng chẳng cần đến vũ khí - một quan điểm không thích hợp cho một chiến dịch quân sự.
Đạo thần bí là một phần của sự thành lập phong trào và cũng là một phần của sự hủy diệt
của nó. Trong năm đầu tiên của cuộc nổi loạn, Trương Giác chết, và chỉ trong vòng một
năm cuộc khởi nghĩa bị đánh bại. Trong năm năm thỉnh thoảng có những cuộc nổi loạn
rời rạc vẫn tiếp diễn. Chín tỉnh của Trung Quốc bị tàn phá, Các lực lượng đối lập với
Khăn Vàng tiêu diệt hết nhóm Khăn Vàng nọ đến nhóm kia. Những cuộc chiến rời rạc
vẫn tiếp diễn trong hàng thập kỷ sau, trong khi những người nông dân ủng hộ cho Khăn
Vàng quay trở về với công việc của mình kiếm sống bằng cách làm việc và hy vọng về
một thế giới thiên đường ở đâu đó.

[sửa] Sự sụp đổ của quyền lực nhà Hán

Bản đồ Tam quốc năm 262.

Linh Đế chết năm 189, ở tuổi 33, trong khi các tướng lĩnh ngày càng đòi nhiều quyền lực
hơn so với lúc họ chiến đấu chống lại Khăn Vàng. Đại tướng quân Hà Tiến, một người
anh em họ của vị thái hậu nhiếp chính tìm cách tóm lấy quyền lãnh đạo triều đình. Ông
âm mưu chống lại bọn hoạn quan trong triều và những kẻ ủng hộ họ, và mời tướng Đổng
Trác đem quân về kinh đô để tiêu diệt bọn hoạn quan. Nhưng trước khi Đổng Trác đến,
chiến tranh nổ ra trong triều. Tập đoàn hoạn quan giết Hà Tiến. Các thế lực quân sự ủng
hộ Hà Tiến phản công và đốt cung điện, giết mọi hoạn quan mà họ gặp – hay bất kỳ ai
trông giống với hoạn quan vì không có râu. Và hơn hai nghìn hoạn quan, cùng những kẻ
ủng hộ bị giết.

Ngay sau đó, Đổng Trác đến kinh đô và giết cả Thiếu Đế lẫn Hà thái hậu nhiếp chính.
Ông chọn Lưu Hiệp, hoàng tử chín tuổi, là em của Thiếu Đế lên làm vua, tức là vua Hiến
Đế. Đổng Trác doạ nạt cả triều đình bằng thanh gươm của mình, với cách cư xử được
miêu tả là trác táng và cục súc, trong khi quân đội của ông ta, đa phần đến từ Hung Nô,
cướp phá và giết hại cho sướng tay quanh kinh đô.

Trước sự thao túng triều đình của Đổng Trác, nhiều trấn chư hầu nổi dậy chống lại. Đổng
Trác thua trận mang Hiến Đế di cư đến Trường An. Trước khi đi, ông đốt cháy Lạc
Dương. Sách vở nói, họ mang theo hơn một triệu thường dân, đa phần đã chết vì kiệt sức
và cái đói dọc đường.

Sự vô tình của Đổng Trác với nhân dân khiến mọi người chống lại ông. Sự khát máu vô
biên của ông cùng tâm tính nóng nảy làm binh lính bên dưới xa lánh, và trong năm 192,
Lã Bố, một thuộc tướng đã ám sát ông và quẳng xác vào một đám đông quần chúng ghét
ông. Một cuộc chiến giành quyền kiểm soát ngôi báu diễn ra giữa các tướng lĩnh. Tới
năm 196, một vị tướng chư hầu khác là Tào Tháo đã tìm được vị vua trẻ con Hiến Đế.
Ông kiểm soát vua nhỏ và tuyên bố mình là “Thừa tướng”, có quyền bảo vệ đế chế.
Tào Tháo là một vị tướng mạnh mẽ, khôn ngoan và có khả năng lãnh đạo, đồng thời là
một nhà thơ. Quân đội của ông được tuyên bố là có hàng triệu người. Trong những trận
chiến đẫm máu ở phía bắc Trung Quốc, ông đã đánh bại hết đối thủ này đến đối thủ khác
và lập lại trật tự ở đó. Năm 208, Tào Tháo tiến về phía nam trong một nỗ lực nhằm thống
nhất Trung Quốc. Trận chiến tiếp theo ở Xích Bích, dọc sông Dương Tử, đã trở thành nổi
tiếng nhất trong lịch sử Trung Quốc. Trong trận đó, Tào Tháo giáp mặt với đội quân đồng
minh của của Lưu Bị và Tôn Quyền (Sun Juan), và đồng minh đó đã đánh bại ông, buộc
Tào Tháo phải quay trở về phía bắc.

Lưu Bị vốn là một thành viên trong Hán tộc, có tiếng là người nhân từ. Ông liên kết với
Tôn Quyền để chống lại Tào Tháo hùng mạnh phía bắc và mưu thống nhất Trung Quốc.
Tôn Quyền dựng lên nước Đông Ngô ở phía đông nam Trung Quốc và liên minh với Tào
Tháo, người đã lập lên nhà Nguỵ ở phía Bắc - lấy theo tên nước Nguỵ ở thời Chiến Quốc
(475-221 TCN), Lưu Bị lập ra nhà Thục ở tỉnh Tứ Xuyên. Giai đoạn trong lịch sử Trung
Quốc được gọi là thời Tam Quốc bắt đầu từ đó.

[sửa] Sự nổi lên và sụp đổ của một Nhà nước Thần quyền Độc lập

Tuy nhiên, dọc sông Dương Tử gần Tứ Xuyên, một nhánh thuộc Đạo giáo vẫn tồn tại với
quân đội riêng đã lập nên một nhà nước thần quyền. Người sáng lập là Trương Lỗ, hậu
duệ của Trương Lăng. Giống như Trương Lăng, ông ta thực hiện những thứ mà ngày nay
chúng ta gọi là chữa bệnh bằng cách thần bí, và ông ta thuyết giảng những thông điệp của
Trương Lăng về cách có một tinh thần và thể chất khoẻ mạnh, tuyên bố rằng các bệnh tật
là sự trừng phạt cho những hành vi xấu xa và rằng bệnh tật có thể được chữa trị bằng sự
ăn năn và sự thú tội ở các buổi lễ. Cộng đồng của Trương Lỗ có những bữa ăn tập thể,
“thân mật”, và giống như Trương Lăng, ông ta có hệ thống phúc lợi cho cộng đồng của
mình và tích trữ lương thực và thịt. Ông thúc đẩy sự công bằng. Cộng đồng của ông cho
những kẻ lang thang không nhà một chỗ trú ngụ và bữa ăn. Và họ tỏ ra khoan dung đối
với những kẻ phạm tội.

Một người theo Đạo giáo khác, Trương Tú lập ra một nhà nước độc lập khác ở bên cạnh.
Dù họ có chung sự sùng bái đối với Đạo giáo, nhưng hai cộng đồng Trương Lỗ và
Trương Tú lại đánh lẫn nhau – còn hơn cả những người Thiên chúa. Và Trương Lỗ, như
kể lại, đã giết được Trương Tú. Ngay sau đó, Trương Lỗ có một đối thủ còn kinh khủng
hơn, Tào Tháo. Với quân đội của mình, Tào Tháo chiếm đất đai của Trương Lỗ. Trương
Lỗ đầu hàng Tào Tháo và được ban thưởng thái ấp. Lịch sử kể rằng Trương Lỗ chết một
thời gian ngắn sau đó – năm 217. Và có truyền thuyết rằng 26 năm sau khi ông chết,
nhiều người đã thấy ông bay lên trời. Truyền thuyết cũng nói rằng khi khai quật mộ ông
vào năm 259, thân thể ông vẫn còn nguyên vẹn, có nghĩa là ông chỉ chết theo nghĩa ông
đã tách khỏi thể xác và đã lên thiên đường.

[sửa] Nhà Tấn

Bài chi tiết: Nhà Tấn

[sửa] Chấm dứt thời Tam quốc

Xem thêm: Tam Quốc

Một tiểu thuyết nổi tiếng thế kỷ mười bốn, Tam quốc diễn nghĩa, miêu tả thời đại Tam
quốc như là một giai đoạn lãng mạn, anh hùng và thượng võ. Nhưng đối với người dân
sống ở thời kỳ đó thì nó kém lãng mạn hơn nhiều. Về mặt quân sự, Ngụy là mạnh nhất
trong số ba nước, một sức mạnh được nâng đỡ nhờ kinh tế và cảng biển của nó. Nước
Thục có dân cư thưa thớt hơn, và là một vùng đa phần là rừng, với nhiều bộ tộc không
phải là người Trung Quốc.

Năm 263, Nguỵ đánh và chiếm Thục, chỉ còn lại Nguỵ và Ngô làm đối thủ. Sau đó vua
Nguỵ bị quyền thần họ Tư Mã thao túng và chính thức đoạt ngôi năm 265. Tư Mã Viêm
nối chức cha ông phế vua Ngụy lập ra nhà Tấn, tức là vua Tấn Vũ Đế (265-290).

Năm 280, Tấn Vũ đế chinh phục nốt nước Ngô. Trung Quốc lại được thống nhất, và Tấn
Vũ đế mở rộng quyền lực của mình về phía bắc đến trung tâm Triều Tiên và phía nam
đến hết An Nam (Việt Nam). Vòng tròn giữa thống nhất và tan rã quay lại về thống nhất.
Một triều đại mới, gọi là Tây Tấn đã bắt đầu ở Trung Quốc.

[sửa] Tấn Vũ Đế

Tấn Vũ Đế.

Trước sự hùng mạnh của Tây Tấn, những sự cướp phá chống Trung Quốc của Hung Nô
và những bộ tộc khác tạm dừng trong một thời gian. Và chính sách định cư các bộ tộc
bên trong Trung Quốc đã có kết quả. Triển vọng về một nền hòa bình, thống nhất và
thịnh vượng bắt đầu.

Năm 280, Tấn Vũ Đế bắt đầu thi hành chính sách mới. Các đội quân được nghỉ ngơi, và
các vũ khí kim lại bị đúc thành tiền. Nhưng cố gắng của Tấn Vũ Đế nhằm giải ngũ quân
đội không có nhiều kết quả. Một số binh sỹ giải ngũ nhưng vẫn giữ vũ khí, các binh sỹ
buôn bán vũ khí của họ với Hung Nô để đổi lấy đất, còn các hoàng thân ở vùng xa không
chịu giải giáp hay giản tán quân đội của mình.
Vũ đế tìm cách quay lại thời kỳ vĩ đại của triều Hán, khi hòa bình và thịnh vượng có ở
khắp đất nước và nhà Hán có được quyền lực trung ương mạnh. Tấn Vũ Đế đặt ra các cải
cách nhằm mục đích kiềm chế quyền lực địa phương - quyền lực của các gia đình lớn.
Nhưng những cải cách đó không thành công. Ông chết năm 290 khi thế lực của các chư
hầu, lãnh chúa lớn ở Trung Quốc vẫn có quân đội riêng.

[sửa] Bát vương chi loạn

Xem chi tiết: Loạn bát vương

Cùng với cái chết của Vũ đế sự suy yếu xông đến với triều đình: con Vũ đế là Huệ Đế,
một hoàng đế đần độn. Quyền hành rơi vào tay hoàng hậu Giả Nam Phong. Bà vốn đa
nghi và bắt đầu bắt giữ và hành quyết bất kỳ ai mà bà cho là một mối đe doạ cho vị trí
của mình, kể cả những kẻ đối lập bên trong hoàng gia. Cuộc xung đột nổ ra giữa các
hoàng thân nhà Tấn, sử gọi là "loạn tám vương" (Bát vương chi loạn)

Nhiều vương công và hàng nghìn người khác bị giết. Hoàng hậu họ Giả không thể giết tất
cả những kẻ đối nghịch với mình, và năm 300, một hoàng thân là Triệu vương Tư Mã
Luân đã làm đảo chính, giết Giả Hoàng hậu và nhiều người khác, đồng thời ép vị vua nhu
nhược phải nhường ngôi. Đến lượt các vương hầu khác khởi binh chống lại Tư Mã Luân
và giết ông chỉ sau 3 tháng. Vị vua nhu nhược Tư Mã Trung lại được lập làm hoàng đế
lần thứ hai. Tuy nhiên, cuộc chiến giữa các vương hầu không hề kết thúc. Số lượng người
chết vì cuộc chiến thật khủng khiếp! Thêm vào đó, hạn hán và nạn đói liên tiếp xảy ra.
Chính phủ trung ương suy yếu và hoàn toàn bất lực trước sức mạnh của các lãnh chúa địa
phương. Chu kỳ bước qua giai đoạn thống nhất giờ lại bước vào giai đoạn tan rã.

[sửa] Khổng giáo, Phật giáo thời Tây Tấn

Với sự tan rã của Hán triều, các bộ tộc Hung nô từ phía bắc Trung Quốc thấy cơ hội để
tiếp tục cướp phá những vùng đông dân của Trung Quốc. Giống như điều xảy ra ở châu
Âu, sự đổ vỡ của chính phủ thúc đẩy nông dân từ bỏ sự độc lập của mình và tập hợp lại
với nhau để được bảo vệ dưới một ông chúa đất có lực lượng gồm những người có trang
bị vũ khí. Các nông dân chạy trốn để khỏi phải đóng thuế cho nhà nước và đi lao động
công ích, nhưng lại trở thành nông nô của ông chúa đất.

Giống như sự suy tàn của tôn giáo chính thức trong thời đại khó khăn ở Rome, Khổng
giáo cũng bị như vậy trong thời hỗn loạn ở Hán triều. Khổng giáo từng là tư tưởng của
tầng lớp tiểu quý tộc và quý tộc Trung Quốc và vốn thống trị trong giáo dục và hành
chính của đế chế, nhưng với việc đạo đức rất ít thấy trong số những người nắm quyền,
nhiều người tinh hoa Trung Quốc quay sang coi Khổng giáo là biện hộ cho sự trung
thành đối với kẻ cai trị là thứ không thích hợp và nhiều người coi Khổng giáo là đã không
đáp ứng được với nhu cầu của thời đại.

Họ không nghiên cứu Khổng giáo nữa mà tìm kiếm một tư tưởng khác để thay thế và một
trong số đó là Đạo giáo. Một thứ khác nữa là Phật giáo, mà theo truyền thuyết đã du nhập
vào Trung Quốc năm 65, trong một giấc mơ của hoàng đế Mingdi nhà Hán. Một lý thuyết
đối nghịch cho rằng Phật giáo đã nhập với Hindu giáo khi phát triển về phía đông với
những nhà buôn Ấn Độ, Phật giáo vào Trung Quốc qua những nhà buôn vào lục địa qua
Trung Á trong thế kỷ đầu tiên. Triều đình nhà Hán, theo ghi chép, chào đón Phật giáo vào
Trung Quốc. Nhưng Phật giáo vẫn bị cô lập trong thời nhà Hán, chỉ được các nhà buôn
Ấn Độ gia nhập - những người chi tiền và hiến đất để xây các chùa Phật giáo và sử dụng
chúng làm nhà băng và nơi cất giữ hàng hóa.

Người Trung Quốc đầu tiên đổi sang Phật giáo là những người thuê đất đai của nhà chùa.
Các dạy dỗ Phật giáo được dịch sang tiếng Trung Quốc. Sau đó với sự sụp đổ của Hán
triều, việc theo Phật giáo ngày càng phát triển trong dân chúng Trung Quốc. Họ không
biết nhiều về học thuyết của Phật giáo, nhưng họ có được sự an ủi trong Phật giáo. Các
chùa Phật giáo và những lễ nghi phức tạp rất ấn tượng, và Phật giáo là một thông điệp ấm
áp hơn thông điệp của Khổng giáo: một thông điệp về sự cứu rỗi thông qua sự tiết chế
hay kiêng khem và thông điệp về lòng trắc ẩn cho mọi sinh vật. Cả Phật giáo Đại thừa và
Tiểu thừa đều có mặt ở Trung Quốc, nhưng phái Đại thừa với các thần phật cứu rỗi và
hay giúp đỡ ở mức thống trị.

[sửa] Chia cắt Ngũ Hồ loạn Hoa và Nam Bắc triều

Xem chi tiết: Ngũ Hồ thập lục quốc, Nam Bắc triều (Trung Hoa)

[sửa] Ngũ Hồ loạn Hoa

Sau loạn bát vương, Tây Tấn suy yếu cực độ và bị các tộc phương bắc xâm chiếm. Năm
316, vua nước Hán Triệu là Lưu Thông tiêu diệt Tây Tấn. Các quý tộc nhà Tấn chạy
xuống phía nam tái lập nhà Đông Tấn (ở đất nhà Ngô thời Tam Quốc cũ). Phía bắc bị các
tộc người Hồ chiếm giữ, gọi là thời Ngũ Hồ loạn Hoa, gồm 16 nước.

Bị cai trị bởi chế độ quân chủ là một điều không may cho Trung Quốc, với những cuộc
chiến tranh và đổ máu là phương tiện để tìm ra người kế tục ngôi báu. Những vị vua có
năng lực lại bị tiếp nối bởi những vị không năng lực, với tình trạng tham nhũng trong
chính phủ và sự xao nhãng quan tâm tới quyền lợi của thường dân. Nếu những người nắm
quyền phục thuộc vào nguyện vọng của nhân dân họ sẽ phải làm nhiều việc cho quyền lợi
của người dân – như tích trữ lương thực vào những năm được mùa để phòng khi hữu sự.
Các chính quyền không có khả năng và luôn thay đổi làm cho Trung Quốc dễ rơi vào
tranh giành.

Ở miền nam, Đông Tấn luôn gặp phải nạn bè phái và sự trỗi dậy của các quyền thần, loạn
thần nhân khi "thiên tử" suy yếu, điển hình là Vương Đôn, cha con Hoàn Ôn - Hoàn
Huyền. Thêm vào đó, những cuộc nổi dậy của nông dân, nhất là là khởi nghĩa Lư Tuần
đầu thế kỷ 5 khiến nhà Tấn càng suy yếu. Điều đó khiến Đông Tấn rất ít khi có cơ hội mở
các cuộc tấn công bắc phạt để giành lại quyền kiểm soát trung nguyên, dù ở miền bắc đã
không ít lần có những biến động thuận lợi - sự tan rã, suy yếu của các chính quyền Ngũ
Hồ - để làm điều đó. Năm 420, quyền thần Lưu Dụ, phát triển thế lực nhờ dẹp khởi nghĩa
Lư Tuần và diệt được 2 trong số các nước Ngũ Hồ phía bắc, mở đất đến Quan Trung và
sông Hoài, thực hiện cướp ngôi nhà Tấn, lập ra nhà Tống, sử gọi là Lưu Tống.
Trong khi đó ở miền bắc sau khi nhà Tấn mất quyền kiểm soát, các bộ tộc Hồ gây chiến
liên miên với nhau và với người Hán. Có hơn 20 quốc gia đã hình thành và diệt vong
trong thời gian đó, nhưng 16 nước được sử hay nhắc tới. Tình hình miền bắc được các sử
gia chia làm hai giai đoạn lớn: Từ năm 383 trở về trước và sau năm 383.

Trước năm 383, sử Ngũ Hồ loạn Hoa có sự ra đời và diệt vong của các nước Hán Triệu
(304-329), Hậu Triệu (319-352), Thành Hán (303 - 347), Tiền Lương (314-376), Tiền
Yên (317-371), Tiền Tần (351-394). Các quốc gia này, song song với việc đánh chiếm
được đất đai của nhà Tấn và chống lại những cuộc bắc phạt của nhà Tấn đã quay sang
đánh lẫn nhau. Tới năm 376, khi vua Tiền Tần là Phù Kiên diệt nước Tiền Lương và Bắc
Đại (nước của người Tiên Ty, không được nhắc tới trong 16 nước), thống nhất miền bắc,
cơ bản Trung Quốc chỉ còn 2 nước Tần và Tấn chống nhau.

Năm 383, Phù Kiên huy động 100 vạn quân đa sắc tộc đi đánh Đông Tấn để thống nhất
Trung Quốc, nhưng bị thảm bại ở trận Phì Thủy nổi tiếng trong lịch sử Trung Quốc.

Ngay sau trận Phì Thủy 383, Tiền Tần suy yếu và tan rã nhanh chóng. Các bộ tộc cũ của
người Hung Nô, Tiên Ty, Khương lại nổi dậy chia cắt miền bắc, hình thành các nước Hậu
Lương, Bắc Lương, Tây Lương, Nam Lương, Hậu Yên, Bắc Yên, Nam Yên, Tiền Tần,
Hậu Tần và Tây Tần và Hạ. Nước Bắc Đại của họ Thác Bạt cũng phục hồi năm 386 với
tên là Bắc Ngụy và dần dần lớn mạnh.

Bắc Ngụy lần lượt diệt các nước Ngũ Hồ phía bắc, thống nhất miền bắc năm 439.

[sửa] Nam Bắc triều

Tượng Bồ tát bằng đá vôi, triều Bắc Tề (550-577).

Một tấm bia của Đạo giáo, triều Bắc Chu (577-581).

Không lâu sau khi Lưu Dụ lập ra nhà Tống, Bắc Ngụy cũng thống nhất miền bắc, kết
thúc thời Ngũ Hồ loạn Hoa. Từ đó trong một thời gian dài, miền nam và miền bắc ít bị
chia cắt hơn loạn Ngũ Hồ, duy trì biên giới tương đối ổn định và có sự kế tục nhau của
các thế lực phong kiến cai trị hai miền.

Năm 453, vua Bắc Ngụy dốc toàn quân đánh Lưu Tống để thống nhất Trung Quốc. Vua
Tống là Văn Đế Lưu Nghĩa Long cũng mang sức cả nước ra chống lại. Kết quả không ai
thắng ai, nhưng sau đó cả hai bên đều suy yếu, nhất là nhà Tống ở miền nam vốn có tiềm
lực nhỏ hơn.
Bắc Ngụy tập trung vào phát triển kinh tế và xây dựng. Sau một thời gian, triều đình này
Hán hóa rất mạnh, tới cuối thế kỷ 5 đổi từ họ Thác Bạt sang họ Nguyên.

Ở phía Nam, một chuỗi các gia tộc Hán vốn đã leo lên và rơi xuống khỏi quyền lực trong
khi lao vào các trận chém giết, coi đó là cách để giải quyết xung đột về việc ai sẽ cai trị.
Nhà Tống suy yếu, bị quyền thần Tiêu Đạo Thành tiêu diệt lập ra nhà Nam Tề (479).
Được hơn 20 năm (502), một người em họ của Tiêu Đạo Thành là Tiêu Diễn diệt cháu
chắt của anh họ mình, lập ra nhà Lương. Theo sách Mưu lược người xưa[2], các nhà sử
học Trung Quốc đã thống kê ra: chỉ từ cuối thời Đông Hán tới khi Lương Vũ Đế Tiêu
Diễn lên ngôi đã có gần 300 người xưng vương hay xưng đế[3]. Điều đó đủ cho thấy mức
độ loạn lạc của Trung Quốc từ thời Tam Quốc tới Nam Bắc triều.

Ở cả miền nam và miền bắc, tuy chiến tranh chấm dứt nhưng bạo loạn, tranh chấp trong
cung đình vẫn liên tục xảy ra giữa những người thân tộc.

Để chống họa ngoại thích, các vua Bắc Ngụy đặt ra lệ: trong các hoàng tử, ai được lập
làm thái tử thì mẹ người đó phải chết. Nhưng tới Tuyên Vũ đế Nguyên Khác lại phá lệ vì
yêu Hồ hậu, nên để cho mẹ thái tử Hủ được sống. Năm 515, Nguyên Khác chết, Nguyên
Hủ lên thay. Quyền lực nhà Bắc Ngụy lập tức rơi vào tay Thái hậu nhiếp chính họ Hồ. Bà
là người rất sùng đạo Phật, tuy vậy lại sử dụng thủ đoạn rất tàn độc với những người mà
bà không thích, kể cả những người cùng gia tộc. Năm 528, bà hành quyết cả Nguyên Hủ
vì Hủ không ngừng muốn thoát khỏi tình trạng giám hộ của bà.

Lập tức, các tướng lãnh nổi loạn. Năm 530, Nhĩ Chu Vinh, một đại tướng đang cầm quân
bên ngoài đã đem quân vào kinh thành giết chết Hồ Thái hậu và cả Nguyên Tử Du, vị vua
kế vị mới vừa được bà lập nên. Từ đó đại loạn bắt đầu nổ ra.

Nhĩ Chu Vinh và em là Nhĩ Chu Triệu cùng hàng loạt vua Ngụy bù nhìn như Nguyên
Diệp, Nguyên Cung, Nguyên Lãng, Nguyên Tu bị giết trong cuộc hỗn chiến. Hai quyền
thần mới, vốn là thủ hạ của các lực lượng quân phiệt hỗn chiến, nổi lên trong chính
trường sau khi lớp trước bị thủ tiêu là Cao Hoan và Vũ Văn Thái, chia nhau giữ đất Bắc
Nguỵ.

Tình trạng lọan lạc kéo dài dẫn đến việc triều đình Bắc Ngụy bị chia làm hai là Đông
Ngụy và Tây Ngụy vào năm 534. Tuy nhiên, cả hai triều đình này không tồn tại được lâu,
vì quyền lực thực tế đều nằm trong các tướng lĩnh quân sự. Ở phía đông, Cao Hoan
khống chế Đông Nguỵ, phía tây Vũ Văn Thái thao túng Tây Nguỵ. Năm 550 con thứ Cao
Hoan là Cao Dương đã phế truất vị vua duy nhất của triều Đông Ngụy là Nguyên Thiện
Kiến để lên làm vua, lập nên triều đình Bắc Tề vào. Không lâu sau đó, ở Tây Ngụy,
quyền thần Vũ Văn Giác (con Vũ Văn Thái) ép vị vua cuối cùng của nhà Tây Ngụy là
Nguyên Khuếch nhường ngôi cho mình vào năm 557, lập nên nhà Chu, sử gọi là Bắc
Chu.

Các vị vua của Bắc Chu không ngừng lại ở đó mà tiếp tục thực hiện các chiến dịch quân
sự để đánh phá người láng giềng Bắc Tề. Vào năm 577, vua Bắc Chu là Vũ Đế Vũ Văn
Ung tiêu diệt Bắc Tề, thống nhất miền bắc bằng vũ lực. Tuy nhiên, ngay sau đó Chu Vũ
Đế mất, con trai ông là Chu Tuyên Đế lại mải chơi không thể giữ gìn được sự nghiệp và
chết yểu.

[sửa] Nhà Tuỳ

Bài chi tiết: Nhà Tuỳ

Bản đồ Đại Vận Hà.

Một quý tộc người Hán là Dương Kiên đã chiếm lấy quyền lực. Ông thẳng tay giết hại
vương thất nhà Bắc Chu, dọn sạch con đường bước lên ngai vàng. Năm 581, ông phế
truất vị vua cuối cùng của Bác Chu là Vũ Văn Xiển, lên ngôi hoàng đế, lập nên nhà Tùy.
Chín năm sau, ông tiêu diệt vương quốc Trần ở phía Nam, thống nhất toàn bộ Trung
Quốc sau gần 300 năm phân liệt.

[sửa] Văn đế

Từ cuối thời Tây Tấn đến thời đại Nam Bắc Triều, các tộc thiểu số phía Bắc và phía Tây
tiến vào Trung Nguyên, ảnh hưởng của văn hóa kinh tế phong kiến của dân tộc trường kỳ
chống áp bức và bóc lột, hình thành một sự hòa hợp chủng tộc mà dân tộc Hán là trung
tâm. Dân tộc Hán chạy về phía Nam cũng đem theo công cụ sản xuất kỹ thuật sản xuất
tiến bộ, nhân dân và sĩ phu cùng nhau cần cù xây dựng miền Nam làm cho miền Nam
Trung Quốc lúc bấy giờ phát triển cả về kinh tế và xã hội. Với xu thế xã hội lúc bấy giờ,
Tuỳ Văn đế Dương Kiên tiến xuống phía Nam diệt nhà Trần của Trần Thúc Bảo, đó là
điều kiện có lợi cho thống nhất Trung Quốc để xây dựng vương triều Tuỳ lấy dân tộc
Hán làm chủ. Nhà Tuỳ tiếp tục thực hiện các cuộc cải cách về kinh tế và chính trị. Những
cuộc cải cách này cũng đã củng cố được nền thống trị mới, xúc tiến được sự phát triển
của miền Bắc Trung Quốc, phục hồi sản xuất, thế lực của nhà Tuỳ tăng lên nhanh chóng.
Năm 589, sau khi diệt được triều Trần, kết thúc cục diện chia cắt lâu dài, nhà Tuỳ đã thực
hiện hàng loạt chính sách ổn định xã hội, phát triển sản xuât. Tuỳ Văn đế đầu tiên đẫ trấn
áp hết các thế lực phiến loạn và bạo động., tiêu diệt các mầm mống phản loạn, đồng thời
vẫn tôn trọng các quý tộc Tiên Ty, lấy việc hòa hoãn để giải quyết mâu thuẫn giữa các
tập đoàn thống trị.
Theo đà phát triển của nông nghiệp, Văn đế đã phái các quan đến nhiều nơi xem xét và
chia lại ruộng đất, nhân dân đều có ruộng, nơi nào thiếu ruộng đất, họ buộc phải đi khẩn
hoang, do đó diện tích cầy cấy tăng lên nhanh chóng. Ngoài việc giải quyết vấn đề sức
lao động và phân phối lại ruộng đất, còn thực hiện bỏ các quận, lập các châu, cải tổ hệ
thống pháp luật, trừng trị tham quan, xây dựng các kho dự trữ để phòng lúc đói kém trợ
giúp nhân dân. Vương triều Tuỳ lúc đầu để tập trung và nắm vững vật chất củng cố chính
quyền trung ương, đã thi hành nhiều biện pháp tiến bộ, dân chúng tuân theo, hăng hái
đóng góp sức người sức của để xây dựng đất nước.

Về mặt công nghiệp, triều đình đặc biệt chú ý đào mương, sông ngòi, nối các dòng sông
với nhau. Ví dụ như việc nối sông Hoàng Hà với sông Vị tạo nước tưới, đồng thời cũng
tạo điều kiện cho việc thông thương. Một trong những tiêu chuẩn để nhà Tuỳ tăng thêm
sức lực là khẩn điền và tăng thêm nhân khẩu. Mục đích tăng nhân khẩu là để là để lấy
người lao động và bổ sung vào quân đội thường trực, vì một thời gian dài chiến tranh liên
miên nên dân số quá hao hụt. Những tài sản do nhân dân lao động làm ra để nuôi dưỡng
tập đoàn thống trị thì nay nhà Tuỳ đã đem phân phát bớt cho dân chúng, nên chính quyền
được dân tin, củng cố. Những tiến bộ trên chỉ được duy trì và thực hiện khi Văn đế nắm
quyền, còn khi Tùy Dạng đế lên kế vị thì đã không còn.

[sửa] Dạng đế

Năm 604, Dương Quảng lên ngôi, lấy hiệu là Đại Nghiệp (大業). Do sự phát triển của
kinh tế xã hội thời kì đầu nhà Tùy, nhờ sự cần mẫn của vua cha, vương triều đã tích lũy
được nhiều của cải. Nhưng Dạng đế lại đi ngược chính sách của cha, tàn bạo bóc lột nhân
dân, mặt khác tiến hành các cuộc chiến tranh xâm lược, chinh phạt. Dạng đế bỏ nhiều tiền
của để xây dựng kinh đô Lạc Dương, cung điện thành quách nguy nga, bắt dân lên rừng
xuống biển để tìm thú quý, cá đẹp, cây lạ để đem về nuôi ở vườn Ngự Uyển. Tây Uyển ở
gần Lạc Dương, chu vi đến 200 dặm, có hồ lớn chu vi hơn 10 dặm, có cả núi giả. Để thỏa
mã thú vui, Dạng đế đã bắt dân tìm hàng triệu con đom đóm cho vào vườn Ngự Uyển để
thay cho ánh đèn, tăng vẻ đẹp cho vườn lạ. Bên cạnh đó, Dạng đế đã phát động các cuộc
chiến tranh xâm lược Triều Tiên, chỉ toàn thất bại. Bao sức người sức của mà Văn đế dày
công vun đắp đến thời Dạng đế đã bị hủy hoại, cơ nghiệp nhà Tuỳ tan rã. Dân chúng
không biết dựa vào đâu mà sống, liền nổi dậy chống lại triều đình ở khắp mọi nơi. Năm
616, Tuỳ Dạng đế trước các cuộc khởi nghĩa của nông dân, vẫn chưa chịu nhận ra, lại
tuần du xuống Giang Đô. Thuyền rồng của Dạng đế còn chưa về đến Giang Đô, thì
đường quay về ở phía bắc đã bị cắt đứt. Năm Đại Nghiệp thứ 13 (617), Dạng đế bị thống
lĩnh Cấm vệ quân là Vũ Văn Hóa Cập sát hại. Vương triều Tùy dựng được 38 năm bị diệt
vong.

[sửa] Nhà Đường

Bài chi tiết: Nhà Đường
Một tấm bia khắc những dòng chữ thư pháp của Hoàng đế Thái tông.

Năm 618, cuộc nội chiến kết thúc, Đường quốc công Lý Uyên là người thắng trận. Ông
tái thống nhất Trung Quốc, mở đầu thời đại nhà Đường và được tôn xưng là Đường Cao
Tổ. Tuy nhiên, các con ông lại đánh nhau để giành quyền thừa kế ngai vàng. Hai người
con trai của ông là Lý Kiến Thành và Lý Nguyên Cát đã thiệt mạng trong cuộc tranh
giành quyền lực này. Lý Uyên chỉ còn một sự lựa chon duy nhất là Lý Thế Dân, con trai
đã trưởng thành duy nhất còn sống sót[4]. Năm 626, Lý Uyên nhường ngôi là cho Lý Thế
Dân, người mà về sau đã đưa đất nước Trung Quốc quay trở lại thời thịnh vượng và vàng
son.

Tuy nhiên, người thừa kế của Thái Tông Lý Thế Dân là Cao Tông lại là một người ốm
yếu như nhược, và là nguyên nhân làm cho Trung Quốc rơi vào xung đột và giết chóc.
Quá trình hỗn loạn này bắt đầu khi người thiếp của Cao Tông là Võ Tắc Thiên, tìm cách
thúc đẩy ông ta đưa bà lên thay hoàng hậu. Võ Tắc Thiên dùng những phương cách
truyền thống để tống khứ những kẻ đối nghịch: bà giết hoàng hậu cùng một số kẻ khác.
Võ Tắc Thiên trở thành Hoàng hậu, và bà đày ải, giết hại và bắt hàng chục quan chức lớn
tuổi tự sát.
Võ Tắc Thiên, vị nữ Hoàng đế duy nhất trong lịch sử Trung Quốc.

Vua Cao Tông phải chịu một sự khủng hoảng trong 11 năm cầm quyền của mình, trở nên
yếu đuối và tầm thường. Võ Hậu củng cố hơn nữa quyền lực của mình. Bà giết các tôn
thất họ Lý mà bà coi là đối thủ, và bà đưa các thành viên gia tộc của mình lên nắm quyền.
Năm 690, bà phế truất chính người con của mình là Lý Đán để tự mình lên làm vua khi
đã 67 tuổi, lập nên một triều đình ngắn ngủi với danh hiệu là Chu.

Võ Tắc Thiên là vị Nữ hoàng đế duy nhất trong lịch sử Trung Quốc. Bằng cách sử dụng
những kẻ chỉ điểm, bà lập lên một chính quyền cai trị dựa trên sự sợ hãi. Bà thanh lọc các
trí thức Khổng giáo và các thành phần chống đối khác. Nhưng bà cũng xây dựng lên một
nền tảng chính trị bằng cách cung cấp đủ những nhu cầu công cộng và thăng chức cho
những vị quan ủng hộ mình. Bà rất sùng kính đạo Phật và tập trung quanh mình những
người đàn ông sùng đạo như bà, các nhà sư và ra lệnh dựng chùa ở mọi quận huyện.

Khi tuổi đã già, nữ hoàng họ Võ mất dần quyền kiểm soát triểu đình, và năm 705 các
quan lại ở triều buộc bà rút lui để trả lại ngôi vua cho một người con của bà là Lý Hiển,
vốn đã bị bà phế truất vào năm 684. Trung Tông Lý Hiển trở lại ngai vàng và cai trị tới
tận khi ông chết vào năm 710 - vợ ông, hoàng hậu họ Vi, bị nghi ngờ đã đầu độc ông. Vi
hậu tìm cách cai trị giống như Võ hậu. Bà bán chức tước và quyền làm sư sãi, và bà cũng
đứng đằng sau những vụ tham nhũng trong triều. Bà đã tạo ra các đối thủ mà bà không
thể tiêu diệt, và họ đã tập hợp lực lượng để làm cuộc đảo chính giết chết Vi hậu, đưa vị
vua vốn cũng bị Võ Tắc Thiên phế truất là Lý Đán trở lại ngai vàng.

Đến lượt các đồng minh này lại đánh nhau. Tuy nhiên, cuộc tranh giành quyền lực nhanh
chóng kết thúc với ưu thế tuyệt đối của một hoàng tử nhà Đường, người được kế thừa
ngôi vua vào năm 712, Huyền Tông Lý Long Cơ.

Huyền Tông lên nắm quyền ở tuổi 28 và ở ngôi 44 năm. Ông năng động và can đảm, và
dưới thời ông, sự thịnh vượng quay trở lại. Nhưng vào những năm cuối đời ông ngày
càng bị lôi cuốn vào tư tưởng Đạo giáo và không quan tâm đến cai trị nữa. Sau năm 745
ông say mê một người thiếp của mình là Dương Quý Phi và bỏ rơi triều chính. Triều đình
trở nên hỗ loạn bởi sự tranh giành ảnh hưởng của các đại thần trong triều và các quân
phiệt địa phương. Trung Quốc nhanh chóng lại rơi vào tình trạng suy sụp.
Năm 715, các đội quân Hồi giáo đánh bại Trung Quốc ở Trung Á, cắt đứt con đường dẫn
tới phía Tây và Ấn Độ của Trung Quốc. Những người Hồi giáo thay thế người Trung
Quốc trong vị thế ảnh hưởng thống trị dọc theo Con đường tơ lụa, và các tiểu quốc bộ tộc
ở biên giới Trung Quốc dần dần có nhiều ảnh hưởng. Năm 755, An Lộc Sơn, một vị
tướng có nguồn gốc Thổ Nhĩ Kỳ và là tình nhân của Dương Quý Phi tiến đánh kinh thành
Trường An, buộc Huyền Tông và triều thần phải lưu vong. Cuộc bạo loạn này tuy chỉ kéo
dài trong 8 năm (756-763) và con Huyền Tông là Lý Hanh cuối cùng cũng lấy lại được
ngai vàng, nhưng cuộc tranh quyền lực giữa các đại thần trung ương và các thủ lĩnh quân
sự địa phương vẫn diễn ra gay gắt.

Trong thời Vũ Tông Lý Viêm, vốn là người theo Đạo giáo, ông cho đóng cửa chùa Phật
giáo, bắt sư sãi đạo Phật phải hoàn tục và tịch thu hàng triệu mẫu đất trồng trọt cho nhà
nước sử dụng. Đạo Phật ở Trung Quốc sống sót nhưng không bao giờ đạt lại được mức
cũ, trong khi đối thủ của Phật giáo, Khổng giáo lại hồi phục lại trong giới trí thức.

Đạo giáo tuy được trọng dụng nhưng không phát triểu được thành quốc giáo. Tuy nhiên,
những người theo Đạo giáo đã kiếm lợi được từ việc thực hiện các thí nghiệm hóa học.
Những người theo Khổng giáo xem đó như là một phần của sự thô tục của Đạo giáo –
như thuộc về những người bình dân. Những nhà Nho vốn có thành kiến xấu về hóa học,
điều này đã làm cho khoa học ở Trung Quốc chậm phát triển. Nho giáo tin tưởng việc
học tập tốt nhất là dành cho văn học và lịch sử - những kiểu văn học và lịch sử của họ.

Trong cuộc tranh giành quyền lực triều đình, bất ngờ trỗi lên một lực lượng thứ ba. Đó là
nhóm các vị hoạn quan. Nhóm này tỏ ra biết các luồn lách khéo léo, lợi dụng của hai bên
kia để nắm được quyền lực triều đình. Ở những năm cuối của triều Đường, các hoạn quan
hoàn toàn thao túng triều đình, thậm chí có thể lựa chọn người sẽ lên làm vua. Trong 22
vị vua của nhà Đường, thì đã có 10 vị do các hoạn quan lập nên. Tất cả đều ở những năm
cuối cùng của triều Đường.

[sửa] Ngũ đại Thập quốc

Xem chi tiết: Ngũ đại Thập quốc

Một bức tranh trong Hàn Hi Tái dạ yến đồ được họa sĩ Cố Hoành Trung vẽ trong thời
Ngũ đại Thập quốc.

Năm 907, một lãnh chúa là Chu Ôn lật đổ ngai vàng nhà Đường và lập lên triều Lương,
một trong năm triều đại ngắn ngủi kế tiếp nhau thống trị bắc Trung Quốc trong nửa thế
kỷ: Hậu Đường (923-936), Hậu Tấn (936-947), Hậu Hán (947-950), Hậu Chu (951-959).
Ở phía nam, các lãnh chúa cát cứ vùng đất của mình và lần lượt thành lập mười tiểu quốc
nhỏ và không ngừng tìm kiếm phương cách để thôn tính lẫn nhau: Tiền Thục, Hậu Thục,
Ngô, Ngô Việt, Nam Đường, Mân, Sở, Nam Hán, Nam Bình. Tới năm 951, một hoàng
thân nhà Hậu Hán chiếm giữ Thái Nguyên lập ra nước Bắc Hán. Thời kỳ này, người
Trung Quốc gọi là Ngũ Đại Thập Quốc.

Ở cực bắc Trung Quốc, những bộ tộc người du mục và bán du mục nhiều sắc tộc đã
thống nhất lại thành một vương triều vào năm 916, một chính quyền chiếm hữu nô lệ
hoàn chỉnh với tên gọi là Khiết Đan, đôi lúc gọi là Liêu. Thậm chí, họ còn phát triển thế
lực mạnh mẽ, chiếm hữu của người Trung Quốc vùng lãnh thổ cực bắc, vùng đất bao
gồm cả thành phố Bắc Kinh ngày nay, tới tận khi nhà Tống chấm dứt được cục diện chia
cắt mười nước vẫn không lấy lại được vùng đất đó.

[sửa] Nhà Tống

Bài chi tiết: Nhà Tống

[sửa] Thống nhất lãnh thổ

Tống Thái tổ.

Năm 960, trong khi Trung Quốc ở vào tình trạng rối ren, vị tướng phụ trách an ninh nơi
cung cấm ở thủ đô mới Khai Phong là Triệu Khuông Dận nhân khi vua nhà Hậu Chu mới
lên ngôi còn bé, bèn làm binh biến lên làm vua. Ông lập ra Nhà Tống.

Tống Thái Tổ cai trị trong 16 năm. Ông có công lớn trong việc thống nhất lãnh thổ Trung
Quốc trở lại, chấm dứt thời Ngũ Đại đầy chia cắt. Trước khi Tống Thái Tổ đánh dẹp, các
nước phía nam đã tự triệt hạ lẫn nhau và chỉ còn lại Nam Đường, Nam Hán, Nam Bình và
Hậu Thục. Ông ra quân tiêu diệt các nước này. Trong 10 nước trước đây chỉ còn lại Bắc
Hán và vùng đất Yên Vân mà Thạch Kính Đường đã dâng cho người Khiết Đan năm 936
là chưa khôi phục được.

Ông và người kế tiếp (em ông, là vua Tống Thái Tông) thống nhất những phần lãnh thổ
Trung Quốc không bị người nước ngoài cai trị - chinh phục từng quận huyện, và ngăn
cản quân lính không cướp bóc dân địa phương, ân xá cho các thủ lĩnh quân đội địa
phương đã chống lại ông. Các thủ lĩnh địa phương được cho về nghỉ với khoản lương hưu
lớn, và họ bị thay thế bởi các quan hành chính dân sự. Kiểu chính trị giết hại và chiến
tranh dường như đã kết thúc.

[sửa] Thời kỳ thịnh vượng và đỉnh cao văn hóa

Mặt cắt bên trong của một chiếc đồng hồ thiên văn học ở phủ Khai Phong.

Sự thống nhất về chính trị giúp mang lại sự thịnh vượng. Các nguồn lợi dưới thời nhà
Tống lớn gấp ba lần thời nhà Đường. Cuộc sống dễ chịu phát triển, và nghệ thuật nảy nở
với sự phát triển dân số. Các thành phố - thủ đô văn hóa - trở nên đông đúc hơn. Những
người chủ đất cũng mò về đấy, và những người giàu có thì hàng đống. Các khu vườn
điểm tô cho thành phố. Có các trung tâm vui chơi, với các tiệm trà hay rượu, các nhà
chứa, rạp hát, múa rối, xiếc và tung hứng – trong khi có rất ít người lo ngại về tính trái
đạo đức của tình trạng thái quá. Trung Quốc xây dựng một nền công nghiệp sắt lớn - nền
tảng cho một xã hội công nghiệp hiện đại. Sản lượng gang hàng năm của họ gấp đôi sản
lượng của Anh vào những năm 1700. Các tàu buôn Trung Quốc có số lượng rất lớn, và
ngày càng tăng. Số lượng thương mại tăng lên. Nhưng Trung Quốc vẫn ở dưới ảnh hưởng
của Khổng giáo, và các nhà Nho không coi trọng thương mại.

Ở Trung Quốc, khi một ai đó có tiền dư từ thương mại thì thay vì đầu tư vào sản xuất anh
ta lại mua đất và sau đó được kính trọng. Một vị thương gia độc lập và sáng tạo ở Trung
Quốc không tìm cách tăng ảnh hưởng chính trị và quyền lực như ở Anh. Vì thế cả thương
mại tư nhân và doanh nghiệp công nghiệp tư nhân không hề phát triển. Dưới thời nhà
Tống, các doanh nghiệp không thuộc nhà nước được phát triển tự do nhưng các nhà buôn
vẫn phụ thuộc vào quan chức chính phủ. Việc trả cho họ một phần coi như là đóng góp
cho hoạt động của chính phủ và quà cáp cá nhân là công việc bắt buộc khi làm ăn. CÁc
doanh nghiệp tư nhân trồng trọt và buôn bán nhỏ phát triển nhưng không theo kiểu tích
lũy tài sản cần thiết cho sự phát triển tư bản. Trung Quốc vẫn là một nước nông nghiệp
với giới nhà nho và một chút ít người thuộc các trường phái khác. Con đường tốt nhất để
phát triển cho một người bình thường là vào quân đội. Con đường vào chính phủ - làm
việc hành chính - vẫn bị ngăn chặn đối với những người đó nếu họ không thuộc những
gia đình giàu có.

Như ở đa phần các nền văn minh khác, phụ nữ không có tài sản, và họ không được giáo
dục. Hơn nữa khả năng làm việc của họ cũng bị hạn chế. Việc bó chân trở thành mốt. Nó
bắt đầu từ tầng lớp quý tộc. Việc có được một bàn chân nhỏ, biến dạng được đàn ông coi
là gợi tình, và khả năng cung cấp cho một phụ nữ không thể đi lại mà không được giúp
đỡ được coi là dấu hiệu của sự giàu có. Nhanh chóng, đàn ông ở tầng lớp dưới cũng thích
phụ nữ có cái chân kiểu đó, và nó trở thành thông tục tới mức những người phụ nữ có bàn
chân bình thường bị coi là quái đản. Bó chân là một quá trình dài và đau đớn trong thời
gian phát triển của cô gái. Và ngoài những sự khó chịu cho việc tạo ra đôi bàn chân biến
dạng, nó còn làm giảm khả năng lao động của phụ nữ, họ chỉ có thể đi tập tễnh trong nhà
và làm nội trợ.

Trung Quốc đang ở đỉnh cao về kinh tế và văn hóa. Họ có giấy viết, máy in di chuyển
được và ngành in. Trung Quốc có thuốc súng, vũ khí bằng kim loại và những thứ sơ khai
của tên lửa. Nhưng về mặt quân sự Trung Quốc không mạnh. Các quan chức bản thân là
nhà Nho là những người chịu trách nhiệm về sự yếu kém của quân đội. Tầng lớp Nho
giáo ưu tứ luôn muốn có hòa bình. Họ coi binh lính là nhóm người thấp nhất trong mọi
nhóm. Rèn luyện thể chất và các kỹ năng chiến đấu không được quý trọng. Trung Quốc
có quân đội nhưng không có tầng lớp chiến binh chuyên nghiệp, và quân đội của họ cũng
bị sao lãng, ít quan tâm tới các chiến thuật tác chiến. Các buổi tập trận và kỷ luật quân
đội bị coi nhẹ. Trung Quốc tìm cách thỏa mãn nhu cầu quân sự của mình bằng cách
mướn lính đánh thuê nhưng bản thân điều này chưa đủ giải quyết tình hình.

[sửa] Tính tự phụ và sự yếu kém quân sự

Tính tự phụ của tầng lớp ưu tú Trung Quốc làm họ tin rằng họ không cần phải điều chỉnh
lại thực tế quân sự. Họ tin rằng các nước láng giềng sẽ nể sợ sự vĩ đại của Trung Quốc
cùng sự ưu ái của Trời với họ. Thực thi Khổng giáo, họ tin rằng nếu quốc gia Trung Quốc
chỉ cần đơn giản thực thi nhiều đạo đức hơn thì các vị vua láng giềng sẽ phải tỏ ra kính
trọng Trung Quốc một cách đầy đủ, rằng họ sẽ công nhận vai trò đích thực của Trung
Quốc như một siêu cường và sẽ phải nộp cống đầy đủ cho Trung Quốc.

Trung Quốc đã không thể đối mặt với sự thật rằng sức mạnh quân sự của họ đã luôn bị
thử thách với những cuộc chạm trán liên tục với người Khiết Đan (Khitan), một dân tộc
sống ở hầu hết vùng Mãn Châu và đang chiếm đóng vùng cực bắc của họ. Sau khi nhiều
lần bị người Khiết Đan đánh bại, Vua Tống, Chân Tông, năm 1004 đã ký một thỏa ước
với người Khiết Đan, nhường lại vĩnh viễn cho người Khiết Đan phần đất Trung Quốc
mà họ đang chiếm, gồm cả Bắc Kinh và ông đồng ý nộp cống hàng năm cho họ.

Ở tây bắc, người Trung Quốc chiến đấu chống lại người Tây Hạ (Tangut) - một bộ tộc
Tây Tạng – và Trung Quốc cũng phải chịu với người Tây Hạ điều họ chịu với người
Khiết Đan, cho phép Tây Hạ chiếm đất đai Trung Quốc. Năm 1044, Trung Quốc có hòa
bình với người Tây Hạ bằng cách đồng ý nộp cống giống như nộp cống cho người Khiết
Đan.

[sửa] Khó khăn tài chính

Các vua nhà Tống bắt đầu cảm thấy sự thiếu thốn về thuế. Dân số tăng vượt quá mức
tăng kinh tế. Các chi phí chiến tranh cộng với chi phí ở biên giới phía bắc làm chảy máu
nền kinh tế Trung Quốc, cũng như chi phí tăng kỷ lục cho bộ máy quan liêu. Hơn nữa, sự
quan liêu còn bị chia sẻ bởi các phe cánh đưa ra các biện pháp khác nhau nhằm về vấn đề
cải cách thuế và phân phối ruộng đất. Các cuộc cải cách đó không thành công, cũng như
các cuộc cải cách trước dưới thời nhà Hán, và với cùng một lý do: sự chống đối từ đa
phần tiểu quý tộc Khổng giáo, những người coi quyền lợi kinh tế riêng quan trọng hơn
quyền lợi chung.

Năm 1101, vị vua lúc bấy giờ là Huy Tông, cũng là một nhà thơ, một nhà thư pháp và
sùng Đạo giáo. Huy Tông chi rất nhiều tiên cho những cuộc rước xách Đạo lão rất tốn
kém và cho việc bảo dưỡng cung điện cùng các vườn hoa. Ông tăng thuế. Và cùng với
việc các quan lại trong triều cũng không biết gì nhiều về kinh tế, các giải pháp của họ
nhằm tránh bội chi là in thêm tiền. Lạm phát và thuế tăng tạo nên nổi loạn, và Huy Tông
dẹp tan các cuộc nổi loạn như một phần hoạt động của đế chế mà ông, thiên tử, thực hiện

[sửa] Tai họa từ nước Kim

Sau đó Huy Tông quyết định tăng thêm các thành công của mình bằng cách giải phóng
Bắc Kinh khỏi sự cai trị của người Khiết Đan. Biết rõ sự yếu kém của quân đội Trung
Quốc, ông liên minh với người Nữ Chân ở Mãn Châu. Người Nữ Chân là nhiều bộ tộc
bên trong vương triều Liêu của Khiết Đan. Người Nữ Chân nổi loạn chống lại sự cai trị
của Khiết Đan, và năm 1125 người Nữ Chân đã làm được điều mà Trung Quốc với dân
số đông đảo của mình không làm được: đánh bại Khiết Đan, thành lập nước Kim. Sau đó
người Nữ Chân quay lại tấn công Tống và tiến sâu hơn nữa vào Trung Quốc, tràn qua thủ
đô Tống, Khai Phong, năm 1126. Huy Tông và những kẻ bầy tôi trung thành nằm trong
số khoảng 3.000 người bị Nữ Chân bắt làm tù binh, và Huy Tông bị chết trong cảnh giam
cầm.

Từ Nữ Chân, một triều đại tên là Kim lên cai trị ở vùng đông bắc Trung Quốc. Ở phía tây
bắc Trung Quốc người Tây Hạ cai trị - ở vùng, giống như đông bắc, từ lâu là nơi có nhiều
sắc tộc, với những người thuộc tộc Hán ở thiểu số. Về mặt dân tộc, Trung Quốc không có
biên giới phía bắc - kết quả của những cuộc di cư và đổ bộ vào Trung Quốc trong nhiều
thế kỷ qua và người Trung Quốc đã di cư đến những vùng ở miền bắc.

Người con trai thứ chín của Huy Tông sống sót và tiếp tục vương triều Tống ở miền Nam
Trung Quốc ở đồng bằng phía nam sông Dương Tử, và kéo dài về phía Tây tới tỉnh Tứ
Xuyên. Một lần nữa, Trung Quốc chỉ còn giữ được vùng phía Nam, triều đình ở đó được
gọi là nhà Nam Tống. Và nhà Nam Tống lại tìm cách chinh phục phía bắc.

[sửa] Nhà Nguyên

 Bài chi tiết: Nhà Nguyên

[sửa] Thành Cát Tư Hãn

Bài chi tiết: Thành Cát Tư Hãn

Thành Cát Tư Hãn.

Các hiệp sỹ với các cuộc đấu trên lưng ngựa, vũ khí và các biểu tượng của tổ tiên, tin
rằng họ là các chiến binh đầu tiên trên thế giới, trong khi các chiến binh Mông Cổ lại
nghĩ khác. Những con ngựa Mông Cổ nhỏ bé nhưng những kỵ binh trên lưng nó trang bị
nhẹ và họ di chuyển với tốc độ cao. Đó là những người dày dạn, lớn lên trên lưng ngựa
và săn bắn, làm họ trở thành những chiến binh tốt hơn những người sống trong xã hội
nông nghiệp và các thành phố. Vũ khí chính của họ là cung và tên. Và những người
Mông Cổ đầu những năm 1200 có kỷ luật cao, phối hợp tốt và có thủ đoạn khôn ngoan.

[sửa] Người Mông Cổ

Người Mông Cổ mù chữ, tin vào bái vật giáo, dân cư thưa thớt, có lẽ chỉ vào khoảng
700.000 người. Ngôn ngữ của họ hiện được miêu tả là kiểu Altaic – có nguồn gốc từ
vùng núi Altay ở phía Tây Mông Cổ - một ngôn ngữ không liên quan tới ngôn ngữ Trung
Quốc. Họ là những kẻ du mục trên những đồng bằng cỏ mọc phía bắc sa mạc Gô bi và
phía nam các cánh rừng Siberi. Trước năm 1200, người Mông Cổ bị chia lẻ thành những
nhóm nhỏ do một thủ lĩnh dẫn đầu gọi là hãn, và sống trong những cái lều da có thể mang
đi được gọi là gers.

Người Mông Cổ thường phải chịu cướp bóc và chăn thả lẻ tẻ. Họ thường đánh nhau để
giành bãi chăn, và trong thời khó khăn họ thỉnh thoảng đi cướp bóc, thích cướp đồ đạc
hơn là đổ máu. Họ không sưu tập đầu lâu hay da đầu làm chiến lợi phẩm và không khía
lên gỗ để ghi lại số người đã giết.
[sửa] Thiết Mộc Chân

Từ khi sắp trưởng thành đến tuổi ba tám vào năm 1200, một người Mông Cổ tên là Thiết
Mộc Chân (Temüjin) nổi lên làm hãn đối với nhiều gia đình. Ông là một nhà quản lý giỏi,
khéo thu phục lòng dân. Ông là chư hầu của Ong Khan (Vương Hãn), người cầm đầu một
liên minh các bộ lạc được tổ chức tốt hơn các liên minh Mông Cổ khác. Temujin gia nhập
với Ong Khan trong một chiến dịch quân sự chống lại người Tatar ở phía đông, và tiếp
theo sự thành công của chiến dịch đó Ong Khan tuyên bố Temujin là con nuôi và là
người thừa kế của ông. Con trai của Ong Khan, Senggüm (Tang Côn), vốn đã chờ đợi
được nối ngôi cha và vạch kế hoạch ám sát Temujin. Temujin biết điều đó, và những
người trung thành với Temujin đã đánh bại những người trung thành với Senggum.
Temujin trở thành người đứng đầu cái từng là liên minh của Ong Khan. Và vào năm
1206, ở tuổi 42, Temujin lấy danh hiệu là Thành Cát Tư Hãn (có nghĩ là Vị vua cai trị thế
giới), và ông đưa những người ủng hộ mình lên làm quan để cảm ơn sự ủng hộ của họ.
Giống như những người khác, dân chúng của Thành Cát Tư Hãn coi họ ở trung tâm của
vũ trụ, là dân tộc vĩ đại nhất và được chúa trời ưu đãi. Họ coi những chiến thắng của
Thành Cát Tư Hãn trong chiến tranh cho thấy ông chính là người chủ không chỉ của "dân
tộc của những chiếc lều da" mà còn của cả thế giới.

[sửa] Hãn của các hãn

Thành Cát Tư Hãn tiếp tục cải thiện tổ chức quân sự của mình, cũng là để biến nó thành
một chính quyền quan liêu chính trị di động, và ông phá vỡ cái tồn tại còn lại của các bộ
tộc thù địch, chỉ để lại tính đồng nhất về dân tộc những bộ tộc đã trung thành với ông.
Ông tạo ra một khung luật pháp mà ông sẽ làm việc trong cả cuộc đời. Việc bắt cóc phụ
nữ đã dẫn tới mối hận thù giữa những người Mông Cổ, và khi còn ở tuổi thanh niên,
Temujin đã phải chịu đau khổ vì người vợ trẻ của ông là Borte người ông tự nhủ phải giải
cứu, bị bắt cóc, và ông lập ra luật cấm bắt cóc phụ nữ. Ông tuyên bố mọi đứa trẻ đều là
hợp pháp, dù mẹ nó là người thế nào. Ông biến nó thành luật rằng không phụ nữ nào bị
bán cho hôn nhân. Việc ăn trộm gia súc vốn là thứ bất đồng giữa người Mông Cổ, và
Thành Cát Tư Hãn biến nó thành tội tử hình. Rất nhiều gia súc đã được trả về cho chủ, và
việc chiếm giữ đồ bị mất cắp của người khác cũng bị coi như ăn cắp và cũng bị tử hình.
Thành Cát Tư Hãn điều chỉnh lại việc săn bắn - một hoạt động mùa đông - cải thiện khả
năng cung cấp thịt cho mọi người. Ông đưa ra việc lưu giữ số liệu bằng cách áp dụng
kinh nghiệm của mình trước khi ông đặt ra chữ viết cho ngôn ngữ mẹ đẻ của mình. Ông
tạo ra những con dấu chính thức. Ông đặt ra những quan chức cao cấp nhất về pháp luật,
những người thu thập và giữ gìn tất cả các quyết định về phán xử, để kiểm soát các cuộc
xử án những người có hành vi sai trái và có quyền ra lệnh xử tử hình. Ông cũng tạo ra thứ
tự ở trong vương quốc của mình và làm nó mạnh mẽ hơn cũng như làm tăng khả năng
bành trướng lãnh thổ của ông.

[sửa] Các cuộc chinh phục ở miền bắc Trung Quốc

Thành Cát Tư Hãn liên minh với người Uighurs, về phía nam, những người ở gần Con
đường tơ lụa hơn người Mông Cổ và vì thế cũng thịnh vượng hơn. Genghis gả con gái
cho Uighur Khan, và Uighur Khan mang tới làm đồ cưới một xe đầy vàng, bạc, ngọc trai,
vải thêu, tơ tằm và satin. Người Mông Cổ chỉ có da, lông thú và nỉ dạ - một sự bẽ bàng
đối với vị vua của cả thế giới. Genghis cần chiến lợi phẩm để thưởng cho đội quân đang
bảo vệ biên giới phía bắc của ông và khuất phục một kẻ thù cũ ở đó, người Merkit.
Genghis hành động với tư cách người có quyền cai trị toàn bộ thế giới và tấn công những
vị vua vùng chăn thả và trồng cấy khác ở vùng tây bắc Trung Quốc, người Tây Hạ vốn
cũng có nhiều hàng hóa như người Uighur Khan. Về số lượng binh lính, người Mông Cổ
nhiều gấp đôi, và họ phải học một kiểu chiến tranh mới, chống lại các thành phố phòng
thủ vững chắc, gồm cả việc cắt đứt các đường tiếp tế và làm lệch dòng chảy của các dòng
sông. Thành Cát Tư Hãn và đội quân của mình bách chiến bách thắng, và năm 1210 được
người Tây Hạ chấp nhận là vị lãnh tụ tối cao.

Cũng vào năm 1210, Nữ Chân, tộc người cai trị vùng phía bắc Trung Quốc gồm cả Bắc
Kinh, gửi một phái đoàn tới Thành Cát Tư Hãn đề nghị người Mông Cổ chấp nhận làm
chư hầu. Nữ Chân kiểm soát con đường thông thương hàng hóa dọc theo Con đường tơ
lụa, và việc từ chối họ có nghĩa là không thể tiếp cận các hàng hóa ở đó. Thành Cát Tư
Hãn và những người Mông Cổ bàn bạc và quyết định lựa chọn chiến Tranh. Theo nhà sử
học Jacq Weatherford, Genghis đã một mình cầu nguyện trên một ngọn núi, cúi mình và
trình bày trường hợp của mình lên “những người bảo vệ siêu nhiên” của ông, miêu tả sự
bất bình, những sự tra tấn và giết hại mà nhiều thế hệ dân tộc ông đã phải chịu dưới bàn
tay người Nữ Chân. Và ông biện hộ rằng ông không phải là người bày ra chiến tranh với
người Nữ Chân và không gây nên những sự cãi nhau.

Năm 1211, Thành Cát Tư Hãn và quân đội của mình tấn công. Người Nữ Chân có một
đội quân lớn và hiệu quả nhưng họ bị sức ép mạnh mẽ cả của người Mông Cổ và cả
những cuộc chiến tranh biên giới với người Tây Hạ. Họ cũng bị Trung Quốc tấn công ở
phía nam, vua Nam Tống muốn lợi dụng cuộc xung đột Nữ Chân-Mông Cổ để giải phóng
miền bắc Trung Quốc. Nhưng người Nữ Chân đã buộc quân Trung Quốc phải tháo lui.
Người Mông Cổ hưởng lợi từ việc người Trung Quốc luôn thua trận trong các thế kỷ
trước để biến họ thành một quyền lực quân sự mạnh mẽ. Họ cũng lợi dụng việc Nữ Chân
chế ngự mọi người. Người Mông Cổ sử dụng các mưu mẹo chinh phục và chia rẽ, sử
dụng sự rộng lượng đối với những người sát cánh với họ và khủng bố và máu đối với
những người không chịu. Họ tàn phá vùng nông thôn, thu thập tin tức và chiến lợi phẩm,
đẩy dân chúng đi phía trước họ, cắt đứt các con đường, và nhốt người Nữ Chân trong các
thành phố của họ, nơi người dân Nữ Chân chuẩn bị làm loạn. Họ dùng những lao động
lính để tấn công các thành phố và trong việc điều hành các dụng cụ hãm thành Trung
Quốc mà họ mới chiếm được. Người Mông Cổ có lợi thế ở khẩu phần ăn, gồm rất nhiều
thịt, sữa và sữa chua, và họ có thể nhịn ăn một hay hai ngày tốt hơn lính Nữ Chân, những
người ăn ngũ cốc. Thành Cát Tư Hãn và quân đội của mình vượt qua Bắc Kinh và lao
vào vùng trung tâm miền bắc Trung Quốc. Các thành công quân sự làm cho người dân ở
những vùng bị chiếm có cảm giác rằng Thành Cát Tư Hãn có được mệnh trời và rằng
việc chống lại ông ta chính là chống lại trời.

Vị vua Nữ Chân công nhận quyền lực Mông Cổ và đồng ý nộp cống, và, sau sáu năm
chiến tranh, Thành Cát Tư Hãn quay trở lại Mông Cổ, để một trong những vị tướng giỏi
nhất của mình ở lại những vị trí phòng thủ người Nữ Chân. Cùng quay về với Thành Cát
Tư Hãn và đội quân Mông Cổ của ông là những kỹ sư, những người đã trở thành một bộ
phận thường xuyên trong quân đội đó, và còn có cả những nhạc sỹ, phiên dịch, bác sỹ và
người viết chữ, lạc đà và các toa xe hàng hóa bị tóm được. Trong số hàng có tơ, gồm cả
áo tơ, đệm, chăn, áo choàng, thảm, tranh treo tường, đồ gốm, ấm sắt, vũ khí, nước hoa, đồ
trang sức, rượu, mật ong, thuốc, đồng, bạc và vàng cùng nhiều thứ khác. Và hàng hóa từ
Trung Quốc đã trở thành một dòng chảy bền vững.

Người Mông Cổ rất mừng khi quay về quê nhà, đất đai quê hương họ cao, khô và lạnh
hơn. Họ coi những người dân ở phía bắc Trung Quốc, những người ăn ngũ cốc như gia
súc và sống gần nhau giống như những bầy vật nuôi. Nhưng họ thích những thứ mà
Trung Quốc làm ra, và ở quê hương họ đã có sự thay đổi. Dòng chảy liên tục của hàng
hóa Trung Quốc được cung cấp và phân phối công bằng và phải xây các khu nhà để tích
trữ hàng hóa. Thành công trong chiến tranh đã làm thay đổi Mông Cổ - giống như người
Roma và người Ả rập cũng đã từng có.

[sửa] Hốt Tất Liệt ở Trung Quốc và tiến tới Nhật Bản

Bài chi tiết: Hốt Tất Liệt

Hốt Tất Liệt.

Sau hai năm chuẩn bị, quân đội của Mongke đã tiến vào tỉnh Tứ Xuyên của Trung Quốc.
Tại đó, năm 1259, Mongke chết trong chiến trận, và ông là vị Đại Hãn cuối cùng cai trị từ
Karakorum và là người cuối cùng điều hành quyền lực trên toàn đế chế Mông Cổ. Một
cuộc chiến khác xảy ra về người sẽ trở thành Đại Hãn. Người kế tục Mongke là một trong
những anh em của ông, người sau này được gọi là vị hãn Hốt Tất Liệt (Khubilai Khan) -
một người cháu 41 tuổi của Thành Cát Tư Hãn người đã chiến đấu bên cạnh Mongke ở
Trung Quốc. Những người khác ở phía tây, muốn trở thành Đại Hãn tuyên bố họ là Đại
Hãn và thành lập các vương quốc độc lập, dẫn tới sự chia rẽ làm thành tai họa của các đế
chế.

Từ thủ đô Bắc Kinh của mình, Hốt Tất Liệt tiếp tục sự nô dịch vùng nam Trung Quốc, bị
cuốn rũ bởi sự giàu có của nó, gồm cả thặng dư ngũ cốc và các thành thị dọc theo bờ biển
phía nam Trung Quốc vốn thịnh vượng nhờ vào thương mại dọc bờ biển. Trung Quốc từ
quanh sông Dương Tử đến phía nam là vùng rộng lớn nhất, có dân số đông nhất và có
những nguồn lợi lớn nhất so với mọi vùng Mông Cổ từng chiếm được. Hốt Tất Liệt tìm
cách thuyết phục hoàng đế Tống khuất phục ông một cách hòa bình, và khi điều này
không xảy ra ông đưa quân đội gồm nhiều sắc tộc (gồm cả người Trung Quốc và Ba Tư)
lao sâu vào Trung Quốc, trong khi thủy binh của ông, do người Nữ Chân và Triều Tiên
điều khiển, bơi về phía nam dọc theo bờ biển Trung Quốc. Cuộc xâm chiếm kéo dài mười
sáu năm, và kết thúc vào năm 1276 - một năm sau khi một lái buôn người Venezia,
Marco Polo đến Bắc Kinh.

Hốt Tất Liệt, không can thiệp nhiều vào kinh tế Trung Quốc, và Khổng giáo không bị ảnh
hưởng nhiều, các lái buôn Trung Quốc sau khi tạm thời gián đoạn lại tiếp tục đi buôn.
Người Mông Cổ ít đồng hóa với người Trung Quốc, Hốt Tất Liệt không muốn thấy đội
quân chiếm đóng của ông biến thành người Trung Quốc. Tuy nhiên, một số sự pha trộn
giữa những kẻ chinh phục và người bị chinh phục đã diễn ra – đa phần các binh sỹ Mông
Cổ lấy vợ Trung Quốc.

Sau khi củng cố sự cai trị của mình ở Trung Quốc, Hốt Tất Liệt gửi các đoàn sứ để yêu
cầu Nhật Bản cống nạp và đe doạ trả đũa nếu họ không chịu. Từ triều đình ở Kyoto,
người Nhật Bản trả lời, nói rằng giống như những kẻ cai trị khác, đất nước của họ cũng
có nguồn gốc thần tiên. Vì vậy, họ cho rằng, Nhật Bản không phải chịu hàng phục bất kỳ
kẻ nào, và họ bắt đầu chuẩn bị chiến tranh. Hốt Tất Liệt tin rằng ông không thể cho phép
một sự xuất hiện của sự cưỡng lại của Nhật Bản. Năm 1274, từ phía nam Triều Tiên, ông
tung ra một cuộc tấn công - một lực lượng hỗn hợp Mông Cổ, Trung Quốc và Triều Tiên,
với 600 đến 900 chiếc thuyền, 23.000 quân, máy bắn đá, tên lửa cháy được, cung và tên.
Thời tiết xấu đã đẩy lùi lực lượng tấn công phải quay trở về khỏi các đảo chính của Nhật
Bản: Kyushu. Vào mùa hè năm 1281, Hốt Tất Liệt lại cố một lần nữa, lần này ông gửi
4.000 tàu. Trong năm mươi ba ngày người Nhật giữ chân những kẻ xâm lược ở vị trí đổ
bộ chật hẹp ở Kyushu. Sau đó một trận bão lớn xảy ra. Người Mông Cổ lại rút lui, chỉ
một nửa số quân về được tới Trung Quốc. Người Nhật coi cơn bão là một trận gió của
thần – kamikaze (thần phong). Hốt Tất Liệt lại thấy được những giới hạn mà Hulegu đã
gặp ở Trung Đông. Đây là nỗ lực cuối cùng nhằm xâm lược Nhật Bản cho tới tận năm
1945, tại Okinawa khi Kamikaze cũng là một từ đáng chú ý.

[sửa] Sự cai trị của Mông Cổ

Những người Mông Cổ ở Trung Quốc cai trị với nhiều quan lại, binh lính và những người
hầu hạ - Thổ Nhĩ Kỳ, Ả rập, một ít người Âu, Nữ Chân và Ba Tư. Người Mông Cổ theo
truyền thống của mình ủng hộ nhiều tôn giáo – không chỉ Phật giáo mà cả Hồi giáo, Đạo
giáo và Thiên chúa giáo cùng được tôn thờ bởi những người Mông Cổ ở Trung Quốc. Và
dưới sự cai trị của Mông Cổ, sự ảnh hưởng của Khổng giáo trong triều đình giảm sút.

Vua Mông Cổ cai trị Trung Hoa là Hốt Tất Liệt, chết năm 1294 ở tuổi bảy mươi chín.
Cháu nội của ông, Temur Oljeitu, kế tục ông, hòa bình với Nhật Bản và tiếp tục giữ được
sự thịnh vượng đáng có. Temur Oljeitu là người chu đáo và có năng lực, nhưng các ông
vua tiếp sau ông sau khi ông chết sớm vào năm 1307 lại yếu kém hơn ông và Hốt Tất
Liệt. Trong hai sáu năm từ 1307 đến 1333 có bảy ông vua cai trị.
Cháu trai của Temur Oljeitu, Khaisah cai trị từ 1308. Ông chỉ định những người bất tài
vào các vị trí chính phủ, gồm cả các tu sỹ Phật giáo và Đạo giáo, và ông chi tiền vào các
đền đài và cung điện hoang phí và tăng gấp ba nguồn cung tiền giấy. Sau cái chết của ông
năm 1311, em trai ông, Ayruabarwada, nắm quyền lực ở tuổi hai sáu. Tuy nhiên
Ayrubarwada có trình độ cai trị đối lập nổi lên chống lại ông trong triều đình vì coi ông là
quá thân thiện với người Trung Quốc. Ông chết năm 1320, và con trai cả của ông,
Shidebala, kế tục, ở tuổi mười tám. Shidebala đưa ra các cải cách chống tham nhũng, ủng
hộ những người Phật giáo Tây Tạng chống lại Hồi giáo và bị án sát năm 1232. Ông được
kế tục bởi Yesun Temur, người có phong cách truyền thống Mông Cổ nhất. Những người
ủng hộ ông tham dự vào việc ám sát Shidebala, và ông tự tách mình khỏi họ và quay trở
lại truyền thống của Mông Cổ đối xử với mọi tôn giáo công bằng. Yesun Termur chết
năm 1328 và con trai út của ông Khaishan, hai tư tuổi cầm quyền trong một tháng trước
khi thoái vị nhường ngôi cho người anh lớn hơn, Khoshila, và quay lại nắm quyền một
năm sau khi Koshila chết – có thể là một vụ ám sát. Tugh Temur giỏi tiếng Trung Quốc.
Ông là một họa sỹ, ủng hộ giáo dục, sống đạm bạc và sa thải 10.000 quan chức triều
đình. Tugh Temur chết năm 1332.

Nối ngôi Tugh Temur năm 1333 là một chú bé mười ba tuổi, Toghon Temur, có tiếng
đồn là con của Koshila. Từ đầu thời gian cai trị của mình, các quan của Toghan Temur đã
điều hành mọi hoạt động nhà nước. Vị tể tướng của ông lo lắng vì ông thấy sự yếu kém
của Mông Cổ ở Trung Quốc. Ông tái áp đặt sự chia để trị giữa người Mông Cổ và người
Trung Quốc, ra lệnh người Trung Quốc không được học tiếng Mông Cổ, tịch thu vũ khí
của người Trung Quốc và các công cụ bằng sắt, đặt ra ngoài vòng pháp luật nghệ thuật ca
hát và kể chuyện của người Trung Quốc, và coi việc hủy diệt đa phần dân số Trung
Quốc. Sự xâm chiếm Đại Việt: Hốt Tất Liệt ba lần đưa quân đanh Đại Việt xong đều thất
bại dứới vị tứơng Đại Việt là Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn

[sửa] Nhà Minh

Bài chi tiết: Nhà Minh
Bản đồ quan hệ nước ngoài của nhà Minh những năm 1580.

Sự chống đối của người Trung Quốc với sự cai trị Mông Cổ tăng lên. Người Mông Cổ
không chỉ khác người Trung Quốc ở ngôn ngữ mà còn ở cách ăn mặc và các thói quen
khác, và người Trung Quốc coi người Mông Cổ là mọi rợ. Họ không thích cách ăn uống
của người Mông Cổ, và họ coi người Mông Cổ bốc mùi (vì bẩn).

Bộ máy quân sự Mông Cổ đã suy sút. Các đội quân thông thường của Mông Cổ đã bị đưa
vào làm các việc trồng cấy để tự nuôi mình – có sử dụng nô lệ. Trong nhiều thập kỷ hòa
bình khả năng chiến đấu của chiến binh Mông Cổ đã bị giảm. Một số chiến binh Mông
Cổ cũng không thành công trong việc làm ruộng và mất ruộng đất. Một số thành những
kẻ lang thang, trong khi các sĩ quan Mông Cổ vẫn là một tầng lớp quý tộc ăn lương tách
biệt khỏi những binh sĩ thông thường.

Khó khăn đã nổ ra giữa những người Mông Cổ ở Crimea năm 1347, và khó khăn tàn phá
người Mông Cổ ở Trung Quốc. Các trận lũ lụt tàn phá Trung Quốc. các lực lượng quân
đội đồn trú Mông Cổ tiếp tục chiếm giữ các điểm chiến lược ở Trung Quốc, nhưng người
Mông Cổ kém số lượng rất nhiều và không được chuẩn bị để chiến đấu với cuộc nổi dậy
vĩ đại. Các sỹ quan chỉ huy Mông Cổ bắt đầu điều khiển chính phủ, và Toghon Temur
chuyển qua hình thức bán nghỉ hưu. Người ta bảo ông chỉ thích các chú bé đồng tính và
cầu nguyện với các vị sư Phật giáo ở Tây Tạng. Sự truỵ lạc của Toghon Temur và sự
sùng bái của ông đối với Phật giáo Tây Tạng càng làm tăng sự bất bình của các nhà Nho.
Và những sự chống đối Toghon Temur nổi lên cả bên trong Phật giáo. Một giáo phái Phật
giáo bí mật, Bạch Liên (Sen trắng), bắt đầu tổ chức nổi loạn và tiên đoán sự xuất hiện của
một đấng cứu thế Phật giáo.

Mới đầu cuộc nổi loạn diễn ra ở quanh Quảng Châu năm 1352. Một nhà sư Phật giáo và
là một chú bé cựu ăn mày, Chu Nguyên Chương, quẳng áo lễ, gia nhập nổi loạn, và trí
thông minh khác người của mình đã giúp ông dẫn đầu đội quân khởi nghĩa. Tới năm
1355 cuộc nổi loạn đã lan rộng ra đa phần Trung Quốc, dẫn tới tình trạng vô chính phủ.
Chu Nguyên Chương được lòng dân chúng bởi ông cấm quân lính cướp bóc. Năm 1356,
Chu Nguyên Chương chiếm được Nam Kinh và biến nó thành thủ đô của ông, và ở đó
ông được một trí thức Khổng giáo giúp đỡ tung ra các tuyên bố cho ông và tổ chức các lễ
nghĩ tuyên bố Mệnh Trời. Và ông đánh bại các đội quân làm loạn khác.

Trong lúc ấy, người Mông Cổ đánh lẫn nhau, làm giảm sút khả năng đàn áp nổi loạn của
họ. Năm 1368, Chu Nguyên Chương mở rộng quyền kiểm soát tới Quảng Châu, cùng
năm đó vị vua cai trị người Mông Cổ Toghan Temur bỏ chạy đến Karakorum. Chu
Nguyên Chương và quân đội vào thủ đô cũ của Mông Cổ, Bắc Kinh và năm 1371 quân
của ông đến Tứ Xuyên. Năm 1387 – sau hơn ba mươi năm chiến tranh – Chu Nguyên
Chương đã giải phóng toàn bộ Trung Quốc. Và là hoàng đế Trung Quốc ông lấy tên hiệu
là Hồng Vũ và lập ra một triều đại mới – nhà Minh.

[sửa] Sự rút lui khỏi một Quyền lực vĩ đại

Bản đồ Đại Minh dưới thời Minh Thành tổ.

Điều lo toan đầu tiên của vị vua mới ở Trung Quốc năm 1370 là sức mạnh quân sự và
ngăn cản sự hồi sinh của người Mông Cổ. Hoàng đế Hồng vũ lập ra các đội binh đồn trú
tại các vị trí chiến lược và lập lên một đẳng cấp quân đội cha truyền con nối tự kiếm sống
bằng việc đồng áng và luôn sẵn sàng cho chiến tranh. Và Hồng vũ cho các tướng lĩnh của
mình thành tầng lớp quý tộc quân sự mới.

Các đội quân bị cấm làm ảnh hưởng tới dân. Chế độ của Hồng vũ đã hành hình nhiều kẻ
vi phạm pháp luật và bị nghi là mưu phản. Ông cấm các hội kín. Và ông tìm cách khôi
phục kinh tế. Các trang trại vốn bị tàn phá được khôi phục và ông định cư cho nhiều nông
dân tại những nơi từng là đất hoang và giảm thuế cho họ. Giữa năm 1371 và 1379 số
lượng đất đai canh tác tăng lên gấp ba, và số thu về cũng vậy. Chính phủ tài trợ việc trồng
cây và trồng lại rừng. Những con đê vốn bị sao lãng và các kênh được sửa chữa lại và
hàng nghìn hồ chứa nước được xây dựng lại hay khôi phục lại. Hồng Vũ chết năm 1398,
ở tuổi bảy mươi. Và, như thường lệ, người đã gắng sức thu lấy quyền lực và lập ra một
triều đình thường bị tiếp sau bởi những đứa con cháu kém khả năng hơn mình. Cái chết
của Hồng Vũ dẫn tới một cuộc nội chiến bốn năm. Cháu của Hồng Vũ là Minh Huệ Đế
được chọn làm người kế vị nhưng chỉ được ở ngôi trong vòng 5 năm. Chu Lệ, người chú
của Huệ Đế đã lật đổ ngai vàng của cháu mình để trở thành Hoàng đế năm 1403, Chu Lệ
– cũng được gọi là Hoàng đế Vĩnh Lạc (Hạnh phúc vĩnh cửu), được cho là sinh ra bởi
một người thiếp người Triều Tiên. Ông cai trị tới năm 1424, sử dụng các hoạn quan làm
điệp viên và chỉ định họ vào các chức vụ cao ở triều đình.

Một trong những hoạn quan của hoàng đế Vĩnh Lạc, Trịnh Hòa, là một người Hồi giáo,
cha ông từng hành hương tới Mecca. Trịnh Hòa hiểu biết về thế giới ít hơn người khác,
và ông dẫn đầu một nhóm hoạn quan có chức tước (can-do) để thực hiện các nhiệm vụ
đặc biệt của hoàng đế. Hoàng đế Vĩnh Lạc ra lệnh cho Trịnh Hòa tiến hành các cuộc
thám hiểm trên biển. Những nhà vua Minh học được từ người Mông Cổ các quan hệ hàng
hải rộng rãi và kỹ thuật. Dưới thời Mông Cổ, nhiều tàu hàng lớn của Trung Quốc chạy
trên biển quanh Trung Quốc, gồm cả những chuyến đi thường xuyên chở ngũ cốc từ phía
nam, dọc theo bờ biển, tới phía bắc. Và các tàu Trung Quốc đã buôn bán qua Đông Nam
Á đến đảo Lanka (Sri Lanka) và đến Ấn Độ.

Nhà Minh không giữ việc buôn bán này nữa, cuộc thám hiểm của Trịnh Hòa bắt đầu năm
1405, không phải vì mục đích thương mại mà để thám hiểm địa lý và ngoại giao - một
cuộc thám hiểm với sáu mươi ba tàu và 27.000 người. Sáu cuộc thám hiểm sau đó cũng
được Trịnh Hòa chỉ huy, cuộc cuối cùng năm 1433 dưới thời vua Xuan-de.

Các cuộc thám hiểm tới tận Surabaya ở đào Java, và họ đến Ấn Độ và sáu đó là
Mogadishu ở bờ biển Châu Phi, Hormuz ở Vịnh Ba Tư, và lên đến biển Đỏ ở Jeddah. Họ
trao đổi quà tặng, và các hương liệu hiếm, các loại cây và thú vật, gồm cả hươu cao cổ,
cũng được mang về Trung Quốc.

Trung Quốc có đội hải quân lớn nhất thế giới, với ước tính 317 tàu, một số chiếc dài đến
440 feet và rộng 180 feet, những chiếc tàu có từ bốn đến chín cột buồm cao tới 90 feet, và
với đội thủy thủ lên đến 500 người. Nhưng sự chú ý của Trung Quốc vào một đội ngũ
hàng hải to lớn và các tàu buôn đã bị che mờ bằng sự lo lắng về bảo vệ quân sự trên đất
liền. Các cố gắng nhằm kiểm soát Annam không thành công và rất đắt đỏ. Vào giữa thế
kỷ người Mông Cổ tiến hành các cuộc cướp bóc ở biên giới và là mối đe doạ lớn nhất với
Trung Quốc. Vùng với việc độc lập từ sự cai trị Mông Cổ, ảnh hưởng Khổng giáo đã tăng
lên ở triều đình. Các nhà Nho có mặt ở mọi cấp quan liêu và vẫn tỏ ý thù địch đối với
thương mại và các tiếp xúc với nước ngoài. Các nhà Nho rất ít hoặc không chú ý đến sự
phát triển của Trung Quốc thành một quyền lực về thương mại trên biển.

Với sự thoát khỏi sự cai trị Mông Cổ, các nhà lãnh đạo Trung Quốc hăm hở khôi phục
những thứ thuộc về Trung Quốc, gồm cả việc chạy tàu trên các kênh đào của Trung Quốc
- vốn không được sửa chữa dưới thời Mông Cổ. Họ coi thương mại trong nước là đủ.
Chính phủ chấm dứt tài trợ cho các cuộc thám hiểm hàng hải, và với tư tưởng co lại bên
trong, chính phủ đặt ra ngoài vòng pháp luật việc những chiếc tàu nhiều cột buồm rời
khỏi Trung Quốc. Sự phát triển của thương mại trên biển thế giới để dành cho người
khác.

[sửa] Nhà Minh những năm 1500

Thập Tam Lăng, cách Bắc Kinh 50 km về phía Bắc, nơi chôn cất các vị Hoàng đế nhà
Minh.

Việc truyền ngôi từ cha sang con một lần nữa lại làm sự lãnh đạo mất khả năng. Vào năm
1506 Chính Đức, một đứa trẻ mười bốn tuổi con vua Minh là Hoằng Trị nối ngôi. Hoằng
Trị đã cảnh báo rằng con mình là Chính Đức rất có xu hướng về tình yêu sự dễ dàng và
chơi bời. Và Chính Đức trở thành một người cai trị thích giải trí như âm nhạc, đấu vật, ảo
thuật và nhào lộn, ông cũng thích cưỡi ngựa, bắn cung và săn bắn, và không chú ý lắm tới
công việc quốc gia. Chính Đức bị ốm và chết năm 1521 ở tuổi 31, và vì ông không có
con trai, quyền lực được trao cho một trong những đứa con nuôi của ông, Gia Tĩnh, người
mới mười lăm tuổi. Vị hoàng hậu nhiếp chính và một Đại thư ký cai trị trong một thời
gian. Quyền lực của các hoạn quan bị kiềm chế và sự giàu có mà các hoạn quan đã tích
lũy được bị sung công: 70 hòm vàng và 2200 hòm bạc của riêng một hoạn quan. Nền
kinh tế được khôi phục. Nhưng cuối cùng thì Gia Tĩnh cũng lớn và vị Đại thư ký chết.
Sau đó chính phủ ngập ngừng khi Gia Tĩnh chú tâm vào Đạo giáo và sự bất tử. Ông chi
tiền vào xây dựng các đền Đạo giáo, nhưng chủ nghĩa duy linh của ông không biến ông
thành một vị vua xứng đáng và ít nhất trong mắt của mười tám người thiếp của ông. Năm
1542 họ âm mưu bóp cổ ông khi ông đang ngủ. Tất cả số họ bị hành hình trừ người thiếp
đã cảnh báo trước cho hoàng hậu. Gia Tĩnh làm rất ít để cải thiện Trung Quốc về mặt
quân sự. Các thuộc địa ở biên giới chỉ có khoảng bốn mươi phần trăm số người có ý định
chống lại người Mông Cổ và những tộc dân khác. Các sư đoàn trong nước không có được
mười phần trăm sức mạnh đúng đắn của mình. Chính phủ không trả lương cho binh lính
bằng với khẩu phần. Cái chết và sự đào ngũ làm giảm số quân, và nhiều người trong số
họ bị tuyển vào lính mà không muốn mất mạng trong các trận chiến.

Người Mông Cổ ở phía đông bắc đã liên hiệp lại dưới một người con cháu của Thành Cát
Tư Hãn và đang tiến hành các cuộc tấn công vào Trung Quốc. Trong một tháng thuộc
năm 1542 họ đốt nhà cửa, ăn cắp gia súc, ngựa và tàn sát, như được viết lại, hơn 200.000
người. Năm 1550 người Mông Cổ tiến về cổng thành Bắc Kinh và cướp bóc và đốt cháy
các vùng ngoại ô. Các cuộc cuộc tấn công cũng đến từ những người Trung Quốc (bị cho
là người Nhật) có dính đến buôn lậu với người nước ngoài. Những người đó lập nên các
cơ sở ở bờ biển và cướp bóc hay chiếm các làng mạc và các thị trấn ở gần sông.

Một đội quân tư nhân, do Thích Kế Quang tổ chức, cuối cùng đã đánh bại các quân ăn
cướp từ bờ biển, trong khi Gia Tĩnh vẫn mải mê với Đạo giáo. Gia Tĩnh rút khỏi việc
điều hành chính phủ trong một thời gian dài, và những cuộc nghiên cứu về Đạo giáo của
ông cho một cuộc sống vĩnh cửu thông qua các loại thuốc ma thuật dẫn tới việc ông chết
vì thuốc độc năm 1566. Con của Gia Tĩnh, Long Khánh, cũng không chú ý tới việc trị
nước. Nhưng ông đã trục xuất mọi người Đạo giáo ra khỏi triều đình, và một vị quan
trong triều là Trương Cư Chính, đã thương lượng hòa bình với người Mông Cổ. Long
Khánh cai trị đến năm 1572 và được nối ngôi bởi Vạn Lịch, người cai trị tới năm 1620,
trong 47 năm – giai đoạn cai trị dài nhất ở Trung Quốc từ đầu đời Hán mười bảy thế kỷ
trước đó.

[sửa] Thời Vạn Lịch

Một con hươu cao cổ được mua từ châu Phi dưới thời Thành tổ (1414). Người Trung Hoa
cho rằng đây là con kỳ lân.

Vạn Lịch lên làm vua lúc mười tuổi, và chế độ của ông bắt đầu với sự lãnh đạo của mẹ
ông và Trương Cư Chính. Họ lập lại kỷ luật và sự hiệu quả trong chính phủ. Tài chính
được ổn định, và các cuộc tấn công vào biên giới Trung Hoa bị đẩy lùi. Nhưng sau khi
Vạn Lịch đã lớn, và Trương Cư Chính chết, lịch sử gần đó của các vua Trung Quốc lại
lặp lại. Vạn Lịch ngày càng sao nhãng việc quốc gia. Các vị trí chính phủ bỏ trống, và
người dân mòn mỏi ở trong tù vì không có người nào xét xử họ. Vạn Lịch cho phép các
hoạn quan có được ảnh hưởng ở triều đình. Các hoạn quan lấy tiền thuế của ngân khố
quốc gia làm của riêng. Khi một vùng đất bị tàn phá bởi động đất, lũ lụt hay hạn hán, Vạn
Lịch muốn cứu tế, nhưng có rất ít (nếu có) cứu tế được thành hiện thực. Và những người
dân mất hy vọng lại tụ tập thành băng đảng và nổi loạn.
Thuế cao tiếp tục đè nặng lên người dân nhưng không với tới tầng lớp trên cao. Hàng
triệu ở tầng lớp trung gian dính dáng tới việc thu thuế, lấy phần của họ trước khi nộp tới
triều đình. Tại một số tỉnh, nửa số thuế bị quý tộc địa phương chiếm giữ. Một số người có
tiền dư đem cho vay với lãi suất cắt cổ, và Vạn Lịch tiêu hàng đống tiền nhà nước vào
các cung điện và những đồ xa xỉ cho gia đình. Trong lúc đó, Vạn Lịch trở nên béo đến
mức ông không thể đứng dậy được.

Trung Quốc vốn khéo léo nhưng có quá ít lãnh đạo trí thức chủ trương cải cách chính trị
và xã hội. Các trí thức ủng hộ sự thanh bình qua việc rút lui hay quay về sự tuân phục
truyền thống và sự cai trị độc tài đúng đắn. Không giống tầng lớp tư sản ở châu Âu,
không có người nhiều Trung Quốc nghĩ tới việc tìm ra các biện pháp tốt hơn nhằm tăng
năng suất thông qua cải tiến công cụ - trong khi những người lao động nghĩ về vấn đề này
lại không có phương tiện để cải thiện công cụ.

Tầng lớp tiểu quý tộc Trung Quốc, luôn là các nhà Nho ở cả trong việc trồng cấy và trong
chính phủ, đã trở thành xa lánh hơn khỏi chính phủ và quay sang phía Phật giáo và bảo
trợ cho nhà chùa Phật giáo. Điều này được thúc đẩy bởi các cuộc chiến bè phái bên trong
Khổng giáo và bởi các nguy cơ từ việc quyền lực nằm trong tay hoạn quan. Các môn sinh
Khổng giáo không thích sự suy tàn trong các tiêu chuẩn Khổng giáo. Các nhà Nho bị chia
rẽ thành nhiều phe phái. Nhiều phe Khổng giáo tư nhân phát triển, trong khi rất ít người
theo Khổng giáo tìm thấy lỗi của chế độ quân chủ hay chuyên chế. Các nhà Nho tiếp tục
coi sự cứu rỗi linh hồn trong việc gia nhập vào việc cư xử theo đạo đức hơn là thay đổi
thể chế. Và họ tiếp tục coi thương mại và nghề thủ công là các thứ dành cho tầng lớp bên
dưới.

Mức độ rút khỏi công việc quốc gia của Vạn Lịch rốt cuộc có lợi cho thương mại và buôn
bán. Trung Quốc sản xuất đồ sứ, tơ và vải bông. Một nền kinh tế tiền tệ đúng đắn phát
triển, và các thành phố đang phát triển của Trung Quốc có một số các nhà buôn giàu có.
Nông nghiệp Trung Hoa cũng tiến bộ - với một số loại ngũ cốc mới như ngô, khoai lang
và đậu phộng từ châu Mỹ. Điều này góp phần vào sự vươn lên của Trung Quốc - tới 100
triệu người - gấp đôi dân số khoảng năm 1368, khi nhà Minh mới bắt đầu. Nhưng không
nhiều của cải được dùng vào việc đầu tư cho phát triển kinh tế. Thay vì đầu tư vào
thương mại, tiền thường được dùng trong việc cho vay với lãi suất cắt cổ an toàn hơn.
Hơn nữa, chính phủ sử dụng thương mại như một nguồn tài sản, và quan điểm của Khổng
giáo coi thương mại là hổ thẹn, tầng lớp Trung Hoa giàu có - tiểu quý tộc và các lái
buông giàu có – tiêu rất nhiều tiền vào việc tiêu thụ. Các thương nhân cũng như các chủ
đất giàu có thường coi đầu tư vào đất đai là cách tốt hơn đầu tư phát triển buôn bán. Đa
phần công nghiệp là thủ công trong tay các nông dân, và ngay khi sức sản xuất của họ
tăng lên, nó sẽ bị làm giảm xuống bởi các chủ đất. Cũng vậy, chính phủ tài trợ cho các
phường hội thủ công và đưa ra các quy định cấm cạnh tranh và phát triển. Các ngành
công nghiệp thường bị ép buộc phải bán hàng cho chính phủ với giá quá thấp. Phát triển
thương mại bị cản trở bởi những người dân thường không thể tăng khả năng tiêu thụ. Và
chính phủ tiếp tục áp đặt các giới hạn đối với ngoại thương, gồm cả việc cấm các lái buôn
Trung Quốc đi ra biển.

[sửa] Người châu Âu tới Trung Quốc

Thay vì các lái buôn Trung Quốc đến châu Âu, các lái buôn châu Âu lại tới Trung Quốc.
Vào khoảng giữa thời cai trị của Vạn Lịch, các thương gia Hà Lan và Anh đã đến bờ biển
Trung Quốc. Các nhà truyền giáo Thiên chúa, Matteo Ricci, đến Trung Quốc ở Macao
năm 1582. Ông lấy tên là Li Mateo và biến mình thành phục tùng người Trung Quốc
bằng cách chấp nhận ăn mặc như một môn đồ Khổng giáo, và ông biến Thiên chúa giáo
thành dễ chấp nhận hơn đối với người Trung Quốc bằng cách kết nối nó với các tư tưởng
Khổng giáo. Ông định cư ở Nam Kinh, và học tiếng Trung Quốc và văn học kinh điển
Trung Quốc, và bày tỏ sự tôn trọng đối với hệ thống cai trị độc tài và ưu tiên, Ricci được
các trí thức và quý tộc Trung Quốc chấp nhận.

Đầu năm 1601, Ricci nhận được giấy phép đến Bắc Kinh, nơi ông trình bày với triều đình
cây đàn clavico, một bản đồ thế giới và hai chiếc đồng hồ có chuông báo giờ. Ông giới
thiệu mình với triều đình là một kẻ thần dân hèn mọn của Vạn Lịch và rất quen thuộc với
“trời hình cầu, địa lý, hình học và toán học”. Ricci khuấy động sự chú ý và sự nhận thức
về các tiến bộ kỹ thuật của phương Tây. Và giấy phép hoạt động ở Trung Quốc cho phép
Ricci mở rộng Thiên chúa giáo ở đó, tới năm 1610 Trung Quốc có hơn ba trăm nhà thờ
Thiên chúa.

[sửa] Sự kết thúc của nhà Minh

Nỗ Nhĩ Cáp Xích (Nurhaci).

Vạn Lịch chết ở tuổi năm bảy, khá già cho một người béo nặng như ông. Người kế ngôi
ông là Quang Tông trị vì chưa đầy một tháng trong năm 1620. Thiên Khải, mới mười lăm
tuổi và dốt nát lên ngôi. Sự rút lui của nhà vua khỏi công việc quốc gia tiếp diễn. Vua
Thiên Khải thích nghề thợ mộc trong khi triều đình và bộ máy hành chính bị áp chế bởi
các hoạn quan, Ngụy Trung Hiền, người xua đuổi bất kỳ ai khỏi chức vụ chính phủ nếu
ông nghĩ rằng có thể không trung thành với ông.
Nổi loạn xuất hiện năm 1624, được dẫn đầu bởi sáu nhà Nho đang cố gắng phục hưng
Khổng giáo “chính thống”. Họ được gọi là sáu anh hùng. Họ là những kẻ mộng mơ và
thích phục hưng đạo đức hơn là tổ chức một cuộc đấu tranh vũ trang, và, giống như nhà
Nho Vương Mãng nhiều thế kỷ trước, họ đã phải trả giá bằng mạng sống của mình. Họ bị
tra tấn và đánh đến chết, và bảy trăm người ủng hộ họ bị thanh trừng khỏi các vị trí chính
phủ.

Một số người ở Trung Quốc kết luận rằng sự khủng bố của Ngụy Trung Hiền và sự chấp
nhận thụ động của Thiên Khải chỉ ra rằng triều Minh đã mất Thiên mệnh. Thiên Khải
chết năm 1627 và được kế tục bởi đứa em nhu nhược, Sùng Trinh, và dưới thời Sùng
Trinh Trời dường như can thiệp chống lại nhà Minh, vì Trung Quốc (và nhiều vùng khác
trên thế giới) phải chịu tình trạng thời tiết xấu bất thường: trời lạnh, hạn hán và lũ lụt từ
việc mưa quá nhiều. Cũng vậy tình trạng suy đốn thương mại đã phát triển ở Châu Âu
những năm 1620, có một số ảnh hưởng đến Trung Quốc. Khắp nước Trung Quốc, người
dân nổi lên làm loạn. Về quân sự hoàng đế vẫn yếu kém. Và nhiều cuộc đột nhập lại xuất
hiện ở phía bắc – không phải từ phía người Mông Cổ mà từ Mãn Châu, các cuộc đột nhập
từ nơi mà ngày nay ta gọi là Manchuria.

Chính người Trung Quốc đã phát triển kiểu canh tác của mình đến Mãn Châu. Ở phần
Mãn Châu tên là Cát Lâm là nơi hậu duệ của những người Nữ Chân bán du cư đã lập lên
nhà Kim ở phía bắc Trung Quốc năm 1100. Tới đầu năm 1600, trong số họ, Nurhaci đã
thống nhất các bộ tộc Mãn Châu dưới quyền quản lý của mình. Con kế vị của ông,
Abahai, cai trị từ thị trấn Mukden, gọi thần dân của mình là Manchu. Ông liên kết với các
bộ lạc Mông Cổ, lập một thỏa thuận với người Triều Tiên và dự định một cuộc tấn công
Trung Quốc.

[sửa] Nhà Thanh

Bài chi tiết: Nhà Thanh

Tử Cấm Thành, kinh đô của nhà Thanh, vốn được xây dựng vào năm 1406 dưới thời
Vĩnh Lạc triều Minh.
Người Mãn Châu tiến hành các cuộc xâm nhập vào phía bắc Trung Quốc cùng lúc dân cư
Trung Quốc nổi dậy chống lại vua Sùng Trinh. Năm 1644 quân khởi nghĩa Lý Tự Thành
tràn vào Bắc Kinh. Sùng Trinh tự treo cổ.

Quân Thanh tiến vào Trung Quốc, đánh bại quân khởi nghĩa Lý Tự Thành. Trong bảy
năm tiếp theo các cuộc chiến đấu bên ngoài Bắc Kinh tiếp diễn, người Mãn Châu chiếm
được các vị trí quân sự chiến lược, những người ủng hộ nhà Minh chạy sang Đài Loan,
và không chịu hàng Mãn Châu mãi tới tận năm 1683. Mãn Châu nắm quyền ở Bắc Kinh
và cuối cùng chiếm toàn bộ Trung Quốc. Các vua Trung Quốc bây giờ thuộc gia đình
Mãn Châu gọi là nhà Thanh, một triều đại cai trị tới tận thế kỷ 19.

Một số ít người Trung Quốc chọn cái chết thay vì phục vụ cho nhà Mãn Châu. Nhưng
người Mãn Châu – không bao giờ vượt quá hai phần trăm dân số Trung Quốc – có thể cai
trị Trung Quốc bởi vì sự phục tùng của người Trung Quốc. Người Mãn Châu sử dụng
Khổng giáo làm ủng hộ chính quyền chính trị, thúc đẩy học tập cổ điển và sự sùng kính
tổ tiên, gồm cả ý tưởng rằng nhà vua cai trị bằng đức hạnh của lòng tốt của mình. Người
Trung Quốc chiếm nhiều vị trí trong triều đình quan lại Mãn Châu.

Các vua Mãn Châu giữ quyền quân sự ngoài tay người Trung Quốc và trong tay những
anh chàng người Mãn Châu, và họ tìm cách ngăn cản những người Mãn Châu không bị
đồng hóa Trung Quốc. Người Mãn Châu ở Trung Quốc bị bắt buộc phải dành cả đời để đi
lính. Họ bị cấm tham gia buôn bán và lao động, và cấm cưới người Trung Quốc.

Với hòa bình do người Mãn Châu mang lại cho Trung Quốc, sự thịnh vượng và sự phát
triển dân số lại diễn ra, và thương mại với Châu Âu tăng lên. Một vị vua Mãn Châu,
Khang Hi cai trị sáu mốt năm từ 1661 đến 1722 và sẽ được coi là vị vua vĩ đại nhất Trung
Quốc. Ông được những người theo đạo Thiên chúa ở Trung Quốc tán dương về “trái tim
quý phái”, sự thông minh cùng trí nhớ tuyệt vời của ông, khẩu vị đọc của ông cũng như
việc ông là “vị vua toàn bị đối với mọi cảm xúc của mình.”

[sửa] Trung Quốc tới cuộc chiến Nha phiến lần 1

Dân số Trung Quốc đã tăng gấp đôi từ 1700 và 1794 tới 313 triệu người. Sự mở rộng
trồng trọt ở các tỉnh Giang Tây và Hồ Nam đã tàn phá đa số rừng ở đó. Đài Loan lúc này
đã là một phần của Trung Quốc, bị sáp nhập từ năm 1683, và một cuộc điều tra dân số
năm 1811 cho thấy số dân Trung Quốc ở Đài Loan gần đến hai triệu người. Năm 1756 và
1757 quân đội của vua Càn Long đã mở rộng biên giới đến điểm cực tây của mình, và
ông cai trị cả Tây Tạng lẫn Mông Cổ.

Sản xuất nông nghiệp ở Trung Quốc không tăng kịp với mức tăng dân số, và vì không có
lương thực giá rẻ, người dân thường Trung Quốc không có tiền để mua bất kỳ thứ gì
khác, và không có bùng nổ trong chế tạo và trong việc thuê người thất nghiệp. Trung
Quốc xuất khẩu trà sang Anh Quốc, làm đồ sứ để xuất khẩu và chế tạo tơ tằm và hàng
bông, nhưng lao động đầy rẫy giá rẻ đến mức giống như nô lệ, nó làm giảm bớt sự
khuyến khích đầu tư vào máy móc. Các thương gia không ở trong một môi trường
khuyến khích sự liên kết, chính phủ cung cấp ít an ninh cho các thương gia và các doanh
nghiệp tư nhân. Kinh tế không phải là một vấn đề đáng chú ý của những người có nhiều
ảnh hưởng. Những người có thời gian rỗi rãi để học hành không thích quan tâm đến kỹ
thuật. Họ thích văn học, nghệ thuật, Khổng giáo và tôn giáo.

Trung Quốc bị cai trị một cách chuyên quyền và thần quyền bởi vua Mãn Châu từ thị tộc
Ái Tân Giác La ở vùng Mãn Châu, nhà Thanh, đã cầm quyền từ năm 1644. Từ cung điện
đế quốc, tại Tử cấm thành, Bắc Kinh, nhà Thanh giữ quân đội ở Mãn Châu và tìm cách
giữ sự khác biệt của người Mãn Châu khỏi người Trung Quốc, trong khi vẫn ủng hộ nghệ
thuật Trung Quốc và tự giáo dục mình bằng tư tưởng Khổng giáo chính thống.

Vào cuối thế kỷ 18, sự thiếu thốn đất đai, tham nhũng trong chế độ quan liêu và quân sự,
và sự bần cùng hóa đã tạo ra tình trạng náo động. Người dân thường biểu lộ sự bất bình
thông qua các tổ chức tôn giáo, các tổ chức bắt buộc giữ bí mật đối mặt với chính quyền
đế quốc thù địch. Một tổ chức tôn giáo chống Mãn Châu bị bần cùng hóa ở một vùng núi
miền trung Trung Quốc đã tiên đoán sự giáng sinh của đức Phật, sự tái lập triều Minh và
sự cứu rỗi cho những người ủng hộ họ. Nó tự tin tung ra một phong trào chống thuế. Từ
năm 1796 đến 1804, khắp Trung Quốc các hội kín nổi loạn chống chính quyền Mãn
Châu. Đây được gọi là cuộc nổi loạn Bạch Liên. Vua Gia Khánh (1796-1820) theo đuổi
một chương trình có hệ thống nhằm tái lập hòa bình, gồm cả việc tiêu diệt các băng đảng
du kích kháng chiến và ân xá cho những kẻ đảo ngũ.

Bạo lực lại diễn ra năm 1813 khi những kẻ nổi loạn có sự giúp đỡ của các hoạn quan
trong triều, tí nữa ám sát được vua Gia Khánh. Đây là Cuộc nổi loạn Bát Tam(Eight
Trigrams Rebellion). Một trong những lãnh đạo của nó, Lin Ch’ing, đã tuyên bố mình là
hiện thân của đức Phật và nói rằng các lạnh đạo khác của phong trào, Li Wen-ch’ang sẽ
cai trị trên trái đất như là “Vua của loài người”. Nhưng điều này bị quân đội của vua Gia
Khánh ngăn chặn. Li Wen-ch’ang và hơn 70.000 người khởi nghĩa bị giết hại.

[sửa] Ngoại xâm và bạo loạn

Một bức hình biếm họa nổi tiếng của Pháp cuối những năm 1890. "Miếng bánh Trung
Quốc" đang được chia nhau bởi Anh, Đức, Nga, Pháp, Nhật.

Một trong những vấn đề lớn ở thế kỷ 19 của Trung Quốc là cách thức đối phó với các
nước khác bên ngoài. Trước thế kỷ mười chín, Đế chế Trung Quốc là cường quốc bá chủ
ở châu Á. Tuy nhiên, trong thế kỷ 18, các đế chế châu Âu dần mở rộng ra khắp thế giới,
khi các nước Châu Âu phát triển các nền kinh tế hùng mạnh dựa trên thương mại hàng
hải. Mặt khác, đế chế Trung Quốc rơi vào tình trạng tù hãm sau nhiều thế kỷ dẫn đầu thế
giới. Tới cuối thế kỷ 18, các thuộc địa của Châu Âu đã được lập nên ở gần Ấn Độ và trên
những hòn đảo hiện là các vùng thuộc Indonesia, trong khi Đế chế Nga đã sáp nhập các
vùng phía bắc Trung Quốc. Ở thời các cuộc chiến tranh Napoleon, Anh Quốc từng muốn
thành lập liên minh với Trung Quốc, gửi các hạm đội tàu tới Hồng Kông mang theo quà
tặng gửi tới vị Hoàng đế, gồm nhiều vật phẩm được chế tạo bởi những kỹ thuật và phong
cách nghệ thuật mới nhất của Châu Âu thời kỳ đó. Khi các phái đoàn Anh nhận được một
lá thư từ Bắc Kinh giải thích rằng Trung Quốc không cảm thấy ấn tượng trước những
thành tựu của Châu Âu và rằng triều đình Trung Quốc sẵn lòng nhận sự kính trọng của
vua George III nước Anh, chính phủ Anh cảm thấy bị xúc phạm và từ bỏ mọi kế hoạch
nhằm thiết lập các quan hệ với nhà Thanh.

Năm 1793, nhà Thanh chính thức cho rằng Trung Quốc không cần tới các hàng hóa Châu
Âu. Vì thế, các lái buôn Trung Quốc chỉ chấp nhận dùng bạc làm vật trao đổi cho hàng
hóa của họ. Nhu cầu to lớn của Châu Âu đối với các hàng hóa Trung Quốc như tơ, trà, và
đồ sứ chỉ có thế được đáp ứng khi các công ty Châu Âu rót hết số bạc họ có vào trong
Trung Quốc. Tới cuối những năm 1830, các chính phủ Anh và Pháp rất lo ngại về các
kho dự trữ kim loại quý của họ và tìm cách đưa ra một phương thức trao đổi mới với
Trung Quốc - và cách tốt nhất là đầu độc Trung Quốc bằng thuốc phiện. Khi nhà Thanh
tìm cách cấm buôn bán thuốc phiện năm 1838, Anh Quốc đã tuyên chiến với Trung
Quốc.

Chiến tranh nha phiến lần thứ nhất cho thấy sự lạc hậu của quân đội Trung Quốc. Dù có
quân số áp đảo so với người Anh, kỹ thuật và chiến thuật của họ không thể so sánh với
các cường quốc kỹ thuật thời ấy. Hải quân nhà Thanh, gồm toàn các tàu gỗ và không phải
là đối thủ của các tàu chiến bọc thép chạy hơi nước của Hải quân Hoàng gia Anh. Binh sĩ
Anh sử dụng súng có rãnh xoắn và pháo binh vượt trội dễ dàng tiêu diệt các lực lượng
nhà Thanh trên chiến trường. Việc nhà Thanh đầu hàng năm 1842 đánh dấu một tai họa
mang tính quyết định và nhục nhã của Trung Quốc. Trung Quốc bắt buộc phải chấp nhận
thua trận và thừa nhận các yêu cầu của Anh Quốc. Với Hiệp ước Nam Kinh năm 1842,
kỹ trên tàu chiến Cornwallis, Trung Quốc chấp nhận buôn bán với Anh Quốc. Họ đồng ý
một mức thuế quan “đúng mức và ổn định” và mở cửa các cảng ở Quảng Châu, Hạ Môn,
Phúc Châu, Ninh Ba và Thượng Hải cho các thương nhân nước ngoài và trao cho người
Anh bất kỳ sự nhượng bộ nào mà Trung Quốc trao cho các cường quốc khác. Trung
Quốc chấp nhận trả cho Anh Quốc một khoản bồi thường 20.000.000 đô la bạc và
nhượng đảo Hồng Kông cho Anh Quốc.

Điều đó cho thấy nhiều tình trạng tồi tệ của chính phủ nhà Thanh và khiến cho nhiều
cuộc khởi nghĩa chống chế độ diễn ra. Cuộc khởi nghĩa Thái bình thiên quốc bùng nổ vào
giữa thế kỷ 19 phản ánh tư tưởng chống Mãn Châu đe dọa sự ổn định của nhà Thanh.
Tuy nhiên, số lượng thương vong kinh khủng của cuộc khởi nghĩa này - tới 30 triệu
người - và sự tàn phá nghiêm trọng các vùng đất rộng lớn ở phía nam đất nước vẫn còn bị
che mở bởi một cuộc xung đột khác. Dù không đẫm máu bằng, nhưng thế giới ên ngoài
cùng với những tư tưởng và kỹ thuật của nó đã có một ảnh hưởng rất lớn và cuối cùng
mang lại tác động có tính cách mạng đối với một triều đình nhà Thanh đang ngày càng
suy yếu và dao động.

Các cường quốc phương tây, chưa hài lòng với Hiệp ước Nam Kinh, chỉ miễn cưỡng hỗ
trợ nhà Thanh trong việc tiêu diệt các cuộc nổi dậy Thái Bình Thiên Quốc và cuộc khởi
nghĩa Niệm Quân. Thu nhập của Trung Quốc giảm sút rõ rệt trong thời gian chiến tranh
khi nhiều vùng đất canh tác rộng lớn bị hủy hoại, hàng triệu người thiệt mạng và số lượng
binh lính đông đảo cũng như trang bị vũ khí cho họ để chiến đấu. Năm 1854, Anh Quốc
tìm cách đàm phán lại Hiệp ước Nam Kinh, thêm vào các điều khoản cho phép các
thương gia người Anh đi lại trên sông ngòi Trung Quốc và lập một đại sứ quán thường
trực của họ tại Bắc Kinh. Điều khoản cuối cùng này xúc phạm tới chính quyền nhà Thanh
và họ đã từ chối ký kết, gây ra một cuộc chiến tranh khác giữa hai bên. Cuộc chiến tranh
nha phiến lần thứ hai chấm dứt với một thất bại nặng nề khác của Trung Quốc, với Hiệp
ước Thiên Tân cùng cách điều khoản "xấc xược" đối với phía Trung Quốc, như yêu cầu
tất cả các tài liệu chính thức của Trung Quốc phải được viết bằng tiếng Anh và một quy
định cho phép các tàu chiến Anh được đi lại không hạn chế trên các sông ngòi Trung
Quốc.

[sửa] Thái hậu Từ Hy

Chân dung Từ Hy Thái hậu những năm 1900.

Cuối thể kỷ 19, Trung Quốc nằm dưới quyền cai trị thực sự của Từ Hi Thái Hậu. Từ Hi
đã ngấm ngầm tiến hành cuộc đảo chính để tước quyền nhiếp chính của đại thần Túc
Thuận theo di chiếu của tiên hoàng. Bà nắm quyền nhiếp chính và trở thành người đứng
đầu không chính thức của Trung Hoa suốt 47 năm. Bà còn được biết tới bởi sự nhúng tay
vào chính sự kiểu "Thùy liêm thính chính" (垂簾聽政-tức can thiệp chính trị từ sau hậu
đài).

Tới những năm 1860, triều đình nhà Thanh đã tiêu diệt được các cuộc nổi dậy nhờ sự hỗ
trợ của lực lượng dân quân do tầng lớp quý tộc tổ chức. Sau đó, chính phủ Thanh tiếp tục
giải quyết vấn đề hiện đại hóa, từng được đưa ra trước đó với Phong trào tự cường. Nhiều
đội quân hiện đại được thành lập gồm cả Hạm đội Bắc Hải; tuy nhiên Hạm đội Bắc Hải
đã bị tiêu diệt trong Chiến tranh Trung Nhật (1894-1895), khiến cho ngày càng xuất hiện
nhiều kêu gọi cải cách sâu rộng hơn nữa. Đầu thế kỷ 20, nhà Thanh rơi vào tình trạng tiến
thoái lưỡng nan. Nếu tiếp tục theo đuổi cải cách, họ sẽ khiến giới quý tộc bảo thủ mích
lòng, nếu ngăn cản việc đó họ lại khiến những người theo đường lối cách mạng tức giận.
Nhà Thanh tìm cách đi theo con đường trung dung, nhưng việc này lại khiến tất cả các
bên cùng bất mãn.

Mười năm trong giai đoạn cai trị của Hoàng đế Quang Tự (r. 1875 - 1908), áp lực của
phương Tây đối với Trung Quốc lớn tới mức họ phải từ bỏ mọi hình thức quyền lực.
Năm 1898 Quang Tự nỗ lực tiến hành Cuộc cải cách một trăm ngày (百日維新, Bách
nhật duy tân), còn được biết dưới cái tên "Mậu Tuất biến pháp" (戊戌變法), đưa ra các
luật mới thay thế cho các quy định cũ đã bị bãi bỏ. Những nhà cải cách, với đầu óc tiến
bộ hơn như Khang Hữu Vi được tin tường và những người có đầu óc thủ cựu như Lý
Hồng Chương bị gạt bỏ khỏi các vị trí quan trọng. Nhưng các ý tưởng mới đã bị Từ Hi
dập tắt, Quang Tự bị nhốt trong cung. Từ Hi chỉ tập trung vào việc củng cố quyền lực của
riêng mình. Tại buổi lễ sinh nhật lần thứ 60, bà đã chi 30 triệu lạng bạc để trang trí và tổ
chức, số tiền đã định dùng để cải tiến vũ khí cho Hạm đội Bắc Hải.

Năm 1901, sau khi Đại sứ Đức bị ám sát, Liên quân tám nước (八國聯軍) cùng tiến vào
Trung Quốc lần thứ hai. Từ Hi phản ứng bằng cách tuyên chiến với tám nước, nhưng chỉ
một thời gian ngắn đã để mất Bắc Kinh và cùng với Hoàng đế Quang Tự chạy trốn tới
Tây An. Để đòi bồi thường chiến phí, Liên quân đưa ra một danh sách những yêu cầu đối
với chính phủ nhà Thanh, gồm cả một danh sách những người phải bị hành quyết khiến
cho Lý Hồng Chương, thuyết khách số một của Từ Hi, buộc phải đi đàm phán và Liên
quân đã có một số nhượng bộ đối với các yêu cầu của họ.

[sửa] Sụp đổ triều đại, chấm dứt thời phong kiến

Phổ Nghi, Hoàng đế cuối cùng của lịch sử các triều đại Trung Quốc.

Tới đầu thế kỷ 20, hàng loạt các vụ náo động dân sự xảy ra và ngày càng phát triển. Từ
Hi và Hoàng đế Quang Tự cùng mất năm 1908, để lại một khoảng trống quyền lực và
một chính quyền trung ương bất ổn. Phổ Nghi, con trai lớn nhất của Thuần Thân Vương,
được chỉ định làm người kế vị khi mới hai tuổi, và Thân Vương trở thành người nhiếp
chính. Tiếp theo sự kiện này Tướng Viên Thế Khải bị gạt khỏi chức vụ của mình. Tới
giữa năm 1911 Thuần Thân Vương lập ra "Chính phủ gia đình hoàng gia", một hội đồng
cai trị của Chính phủ Hoàng gia hầu như gồm toàn bộ các thành viên thuộc dòng họ Aisin
Gioro. Việc này khiến các quan lại cao cấp như Trương Chi Động tỏ thái độ bất mãn.

Cuộc Khởi nghĩa Vũ Xương diễn ra vào ngày 10 tháng 10, 1911, và tiếp sau đó là sự
tuyên bố thành lập một chính phủ trung ương riêng biệt, Cộng hòa Trung Hoa, tại Nam
Kinh với Tôn Dật Tiên làm lãnh đạo lâm thời. Nhiều tỉnh bắt đầu "ly khai" khỏi quyền
kiểm soát của nhà Thanh. Chứng kiến tình trạng này, chính phủ Thanh dù không muốn
cũng buộc phải đưa Viên Thế Khải trở lại nắm quân đội, kiểm soát Bắc Dương quân của
ông, với mục tiêu nhằm tiêu diệt những người cách mạng. Sau khi lên giữ chức Tể tướng
(內閣總理大臣 Nội các tổng đại thần) và lập ra chính phủ của riêng mình, Viên Thế
Khải còn tiến xa nữa khi buộc triều đình phải cách chức nhiếp chính của Thuần Thân
Vương. Việc cách chức này sau đó được chính thức hóa thông qua các chỉ thị của Hiếu
Định hoàng hậu.

Khi Thuần Thân Vương đã buộc phải ra đi, Viên Thế Khải và các vị chỉ huy bên trong
Bắc Dương quân của mình hoàn toàn nắm quyền chính trị của triều đình nhà Thanh. Ông
cho rằng không có lý do gì để tiến hành một cuộc chiến tranh gây nhiều tốn phí, đặc biệt
khi nói rằng chính phủ nhà Thanh chỉ có một mục tiêu thành lập một nền quân chủ lập
hiến. Tương tự như vậy, chính phủ của Tôn Dật Tiên muốn thực hiện một cuộc cải cách
dân chủ, vừa hướng tới lợi ích của nền kinh tế và dân chúng Trung Quốc. Với sự cho
phép của Hiếu Định hoàng hậu, Viên Thế Khải bắt đầu đàm phán với Tôn Dật Tiên,
người đã cho rằng mục tiêu của mình đã thành công trong việc lập ra một nhà nước cộng
hòa và vì thế ông có thể cho phép Viên Thế Khải nhận chức vụ Tổng thống của nền Cộng
hòa. Năm 1912, sau nhiều vòng đàm phán, Hiếu Định đưa ra một chiếu chỉ tuyên bố sự
thoái vị của Phổ Nghi vị hoàng đế nhỏ tuổi.

Sự sụp đổ của nhà Thanh năm 1912 đánh dấu sự kết thúc của hơn 2000 năm chế độ
phong kiến Trung Quốc và sự khởi đầu của một giai đoạn bất ổn kéo dài.

[sửa] Một số khái niệm về giai đoạn lịch sử và các triều

đại
Ngoài những giai đoạn loạn lạc được gọi tên chính thức trong và phân định rõ bằng niên
biểu trong lịch sử như Xuân Thu - Chiến Quốc, Ngũ Hồ thập lục quốc, Ngũ đại Thập
quốc, trong lịch sử Trung Quốc còn có những cách gọi khái quát về các giai đoạn, các
triều đại:

• Tam đại: Gọi chung 3 triều đại nhà Hạ, nhà Thương, nhà Chu
• Tiên Tần: Giai đoạn trước khi thành lập nhà Tần (221-206 TCN)
• Lưỡng Hán: Tức là hai nhà Tây Hán (206 TCN - 8) và Đông Hán (25 - 220).
• Lưỡng Tấn: Tức là hai nhà Tây Tấn (265 - 316) và Đông Tấn (317 - 420).
• Lục triều: Chỉ 6 triều đại kế tục nhau cai trị ở Giang Nam, đóng đô ở Kiến Khang
(trước là Kiến Nghiệp): Đông Ngô, Đông Tấn, Lưu Tống, Nam Tề, nhà Lương và
nhà Trần.
• Lưỡng Tống: tức là hai nhà Bắc Tống (960 - 1127) và Nam Tống (1127 - 1279).

[sửa] Chú thích

 Lịch
sử Việt Nam
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Bước tới: menu, tìm kiếm

Loạt bài
Lịch sử Việt Nam

Thời tiền sử
Hồng Bàng
An Dương Vương
Bắc thuộc lần I (207 TCN - 40)
Nhà Triệu (207 - 111 TCN)
Hai Bà Trưng (40 - 43)
Bắc thuộc lần II (43 - 541)
Khởi nghĩa Bà Triệu
Nhà Tiền Lý và Triệu Việt
Vương (541 - 602)
Bắc thuộc lần III (602 - 905)
 Mai Hắc Đế
Phùng Hưng
Tự chủ (905 - 938)
Họ Khúc
Dương Đình Nghệ
Kiều Công Tiễn
Nhà Ngô (938 - 967)
Loạn 12 sứ quân
Nhà Đinh (968 - 980)
Nhà Tiền Lê (980 - 1009)
Nhà Lý (1009 - 1225)
Nhà Trần (1225 - 1400)
Nhà Hồ (1400 - 1407)
Bắc thuộc lần IV (1407 - 1427)
Nhà Hậu Trần
Khởi nghĩa Lam Sơn
Nhà Hậu Lê (1428 - 1788)
Lê sơ
Lê Nhà Mạc
trung Trịnh-Nguyễn
hưng phân tranh
Nhà Tây Sơn (1778 - 1802)
Nhà Nguyễn (1802 - 1945)
Pháp thuộc (1887 - 1945)
Đế quốc Việt Nam (1945)
Chiến tranh Đông Dương
(1945 - 1975)
Việt Nam Dân chủ Cộng
hòa
Quốc gia Việt Nam
Việt Nam Cộng hòa
Cộng hòa Miền Nam Việt
Nam
Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa
Việt Nam (từ 1976)
Xem thêm

• Vua Việt Nam

• Nguyên thủ Việt
Nam
• Các vương quốc cổ

• Niên biểu lịch sử Việt

Nam
sửa
Bài viết này có nhiều yêu cầu chú thích nguồn gốc chưa được đáp ứng. Xin
giúp cải thiện bài viết bằng cách chú giải từ các nguồn có uy tín để người đọc có thể kiểm chứng
được thông tin. Những câu văn hay đoạn văn không có chú thích kiểm chứng được có thể bị thay
thế hoặc xóa đi bất cứ lúc nào.
Lịch sử Việt Nam được nhiều nhà sử học ghi nhận là có bề dày khoảng 3000 đến 4000
năm hoặc nhiều hơn thế[1].

Các nhà khảo cổ đã tìm thấy các di tích chứng minh loài người đã từng sống tại Việt Nam
từ thời kỳ Đồ đá cũ. Vào thời kỳ Đồ đá mới, các nền văn hóa Hòa Bình - Bắc Sơn tại
vùng này đã phát triển về chăn nuôi và nông nghiệp, đặc biệt là nghệ thuật trồng lúa
nước.

Những người Việt tiền sử trên vùng châu thổ sông Hồng-Văn minh sông Hồng và sông
Mã này đã khai hóa đất để trồng trọt, tạo ra một hệ thống đê điều để chế ngự nước lụt của
các sông, đào kênh để phục vụ cho việc trồng lúa và đã tạo nên nền văn minh lúa nước và
văn hoá làng xã.

Mục lục
[ẩn]

• 1 Tiền sử
• 2 Thời Hồng Bàng
o 2.1 Nước Xích Quỷ
o 2.2 Nước Văn Lang
o 2.3 Nước Âu Lạc
• 3 Thời Bắc thuộc
o 3.1 Nam Việt
o 3.2 Nhà Hán
o 3.3 Sau nhà Hán
• 4 Thời phong kiến độc lập
o 4.1 Xây dựng và bảo vệ đất nước
o 4.2 Chia cắt và tái thống nhất lãnh thổ
• 5 Thời Pháp thuộc
• 6 Tuyên bố độc lập
• 7 Chiến tranh Đông Dương
• 8 Việt Nam trong bối cảnh Chiến tranh Lạnh
o 8.1 Đất nước chia cắt
o 8.2 Chiến tranh lan rộng
• 9 Thống nhất và độc lập
o 9.1 Giai đoạn mới gần đây
• 10 Sự thay đổi tên
• 11 Ghi chú
• 12 Xem thêm
• 13 Tham khảo

• 14 Liên kết ngoài

[sửa] Tiền sử
Khu vực nay là Việt Nam đã có người ở từ thời kỳ Đồ đá cũ. Các nhà khảo cổ đã tìm ra
các nơi cư ngụ tại Núi Đọ, Ninh Bình và Nga Sơn, Thanh Hóa[cần dẫn nguồn]. Các nhà khảo cổ
đã liên kết sự khởi đầu của nền văn minh người Việt ở cuối thời kỳ Đồ đá mới và đầu
thời kỳ đồ đồng (vào khoảng hơn 2500 năm trước Công Nguyên)[cần dẫn nguồn]. Nền văn hóa
Phùng Nguyên, nằm xung quanh tỉnh Vĩnh Phúc và Phú Thọ ngày nay, xuất hiện từ năm
2000 TCN đến năm 1400 TCN[cần dẫn nguồn]. Đến khoảng 1200 TCN, sự phát triển của kỹ
thuật trồng lúa nước và đúc đồ đồng trong khu vực sông Mã và đồng bằng sông Hồng đã
dẫn đến sự phát triển của nền văn hóa Đông Sơn, nổi bật với các trống đồng. Các vũ khí,
dụng cụ và trống đồng được khai quật của văn hóa Đông Sơn cho thấy sự ảnh hưởng lên
Đông Nam Á và cũng minh chứng cho việc kỹ thuật đúc đồ đồng bắt nguồn từ đây.
Nhiều mỏ đồng nhỏ xưa đã được khai quật ở miền Bắc Việt Nam. Nền văn hóa Đông Sơn
có điểm giống nhau với những nền văn hóa được khai quật khác tại Đông Nam Á (Khu
mộ thuyền Prâyviêng, Cánh đồng Chum - Lào, Các khu di tích khảo cổ Phukhet - Thái
lan v.v.)[cần dẫn nguồn], ở đây các nhà khảo cổ đã tìm thấy quan tài và lọ chôn hình thuyền,
nhà sàn, và bằng chứng về phong tục ăn trầu và nhuộm răng đen.

[sửa] Thời Hồng Bàng

Bài chi tiết: Hồng Bàng

[sửa] Nước Xích Quỷ

Theo một số tài liệu cổ sử chưa có căn cứ chắc chắn[2]., các tộc người Việt cổ (Bách Việt)
lập quốc đầu tiên ở miền Lĩnh Nam, bao gồm một vùng rộng lớn phía nam sông Trường
Giang của Trung Quốc hiện nay đến vùng đồng bằng sông Hồng, sông Mã ở miền bắc
Việt Nam. Truyền thuyết cho biết nhà nước của người Việt được hình thành từ năm 2879
TCN tại vùng Hồ Động Đình (Hồ Nam-Trung Quốc), đến thời Xuân Thu-Chiến Quốc
(thế kỷ 8 TCN đến thế kỷ 3 TCN) do các sức ép từ các vương quốc Sở, Tần ở miền bắc
Trung Quốc và làn sóng người Hoa Hạ chạy tỵ nạn chiến tranh từ miền Bắc xuống nên
dần dần các tộc người Việt cổ bị mất lãnh thổ, bị đồng hóa vào người Hoa Hạ. Đỉnh điểm
là vào thời Tần Thủy Hoàng lãnh thổ của Trung Hoa kéo xuống tận ven biển phía nam
Quảng Đông[cần dẫn nguồn].

Vương quốc của các tộc người Việt cổ (Xích Quỷ) thời kỳ này có thể nói đây là một "liên
bang" lỏng lẻo giữa các nhóm tộc Việt khác nhau như Điền Việt ở Vân Nam, Dạ Lang ở
Quý Châu, Mân Việt ở Phúc Kiến, Đông Việt ở Triết Giang, Nam Việt ở Quảng Đông,
Âu Việt (Tây Âu) ở Quảng Tây, Lạc Việt ở miền bắc Việt Nam[3]...

[sửa] Nước Văn Lang

Lãnh thổ nước Văn Lang năm 500 TCN

Theo tục truyền, các đời Hùng Vương trị vì nước Văn Lang của người Lạc Việt (tên này
được ghi trong sử sách người Trung Quốc) được thành lập vào khoảng thế kỷ 7 TCN tại
khu vực miền bắc Việt Nam ngày nay, đóng đô tại Phong Châu (Phú Thọ). Người Lạc
Việt được xem như là tổ tiên của người Việt Nam hiện đại.

• Các tài liệu nghiên cứu hiện đại[4] phần lớn đều đồng ý theo Việt sử lược về một
vương quốc Văn Lang của người Lạc Việt có niên đại thành lập vào thế kỷ 7 TCN
cùng thời Chu Trang Vương (696 TCN - 682 TCN) ở Trung Quốc. Vương quốc
này tồn tại ở vùng đồng bằng sông Hồng, sông Mã, sông Lam và đã có giao lưu
với nước Việt (Yue) của Việt vương Câu Tiễn (Lạc Câu Tiễn) ở khu vực hạ lưu
sông Trường Giang - Trung Quốc ngày nay.

[sửa] Nước Âu Lạc

Đến thế kỷ thứ 3 TCN, Thục Phán từ nước Thục (phía đông bắc Văn Lang) của người Âu
Việt đã bắt vua Hùng Vương thứ 18 nhường ngôi cho mình và lập nên nước Âu Lạc,
đóng đô tại Cổ Loa, ngày nay là huyện Đông Anh (Hà Nội).

[sửa] Thời Bắc thuộc

[sửa] Nam Việt

Cuối thời Tần, Triệu Đà (người nước Triệu - thời Chiến Quốc) là quan úy quận Nam Hải
(Quảng Đông ngày nay) nhân khi nhà Tần rối loạn sau cái chết của Tần Thủy Hoàng (210
TCN) đã cát cứ vùng đất quận Nam Hải, đánh chiếm các khu vực lân cận như Âu Lạc,
Quế Lâm (Quảng Tây).

Khi Lưu Bang lên ngôi nhà Hán, Triệu Đà khôi phục và thống nhất các khu vực ông quản
lý ở Quảng Đông, Quảng Tây và miền Bắc Việt Nam ngày nay và tạo ra một vương quốc
tên là Nam Việt (南越). Chữ "Việt" (越 Yue) là tên được người Trung Quốc đặt cho
những người sống ở vùng đất phía nam của đế quốc nhà Hán, kể cả thổ dân đồng bằng
sông Hồng. Triệu Đà chia vương quốc Nam Việt thành 9 quận quân sự, ba quận phía nam
- Hợp Phố, Giao Chỉ, Cửu Chân - là phần đất của Âu Lạc. Các Lạc hầu vẫn cai quản vùng
châu thổ sông Hồng, nhưng với địa vị chư hầu cho Nam Việt.

[sửa] Nhà Hán

Lãnh thổ Việt Nam thuộc nhà Hán năm 87 TCN

Năm 111 TCN, quân của Hán Vũ Đế xâm lược nước Nam Việt và sáp nhập Nam Việt
vào đế chế Hán. Người Trung Quốc muốn cai quản miền châu thổ sông Hồng để có điểm
dừng cho tàu bè đang buôn bán với Ấn Độ và Indonesia[cần dẫn nguồn]. Trong thế kỷ thứ nhất,
các tướng Lạc vẫn còn được giữ chức. Trong thế kỷ thứ 1, Trung Quốc bắt đầu chính
sách đồng hóa các lãnh thổ bằng cách tăng thuế và cải tổ luật hôn nhân để biến Việt Nam
thành một xã hội phụ hệ để dễ tiếp thu quyền lực chính trị hơn. Một cuộc khởi nghĩa do
Hai Bà Trưng lãnh đạo đã nổ ra ở quận Giao Chỉ, tiếp theo sau đó là các quận Cửu Chân,
Nhật Nam, Hợp Phố và các địa phương khác của vùng Lĩnh Nam (mà theo cổ sử Việt ghi
nhận là có tất cả 65 thành trì) hưởng ứng trong năm 40. Sau đó nhà Hán phái tướng Mã
Viện sang đàn áp cuộc khởi nghĩa này. Sau ba năm giành độc lập, cuộc khởi nghĩa bị
tướng Mã Viện đàn áp. Do bị cô lập và quân đội chưa tổ chức hoàn thiện nên không đủ
sức chống cự lại quân do Mã Viện chỉ huy, Hai Bà Trưng đã tuẫn tiết trên dòng sông Hát
để giữ vẹn khí tiết. Cuộc khởi nghĩa của Hai Bà Trưng được coi là sự kiện đấu tranh
giành lại quyền độc lập đầu tiên của dân tộc Việt Nam.

[sửa] Sau nhà Hán

Tiếp theo sau nhà Hán, các triều đại phong kiến Trung Quốc khác thay nhau đô hộ Việt
Nam. Các triều đại này cố gắng đồng hóa dân tộc Việt Nam theo tộc Hán. Tuy nhiên, sau
1000 năm Bắc thuộc, người Việt giành được độc lập vào năm 938.

Trong hơn 1.000 năm bị Trung Hoa cai trị, người Việt chịu ảnh hưởng bởi thể chế chính
trị, xã hội và văn hóa của các chế độ phương Bắc.

Người Việt cũng chịu ảnh hưởng của Phật giáo Đại thừa đang phát triển ở Đông Á. Mặc
dù lúc đó Đông Nam Á đã chịu ảnh hưởng của Ấn Độ giáo và Phật giáo Nguyên thủy.
Phật giáo Đại thừa được hòa trộn với Nho giáo, Lão giáo và thêm vào đó là các tín
ngưỡng dân gian địa phương[cần dẫn nguồn].

[sửa] Thời phong kiến độc lập

Bài chi tiết: Lãnh thổ Việt Nam qua từng thời kỳ

[sửa] Xây dựng và bảo vệ đất nước

Lãnh thổ Việt Nam mở rộng sau các cuộc Nam tiến (1069-1757)

Năm 938, Việt Nam giành được độc lập. Năm 968, đặt tên nước là Đại Cồ Việt, năm
1054 đổi tên thành Đại Việt. Đại Việt trải qua nhiều chế độ phong kiến: nhà Lý (thế kỷ
11, 12), nhà Trần (thế kỷ 13, 14), nhà Hồ (đầu thế kỷ 15), nhà Hậu Lê (thế kỷ 15, 16, 17,
18), nhà Tây Sơn (cuối thế kỷ 18).

Trong thời kỳ này các vương triều Trung Hoa mang quân sang xâm lược, nhưng đều bị
Việt Nam đẩy lùi: Lê Hoàn và Lý Thường Kiệt đẩy lui 2 lần quân nhà Tống (thế kỷ 10 và
11), nhà Trần đánh bại quân nhà Nguyên 3 lần (thế kỷ 13). Đầu thế kỷ 15 nhà Minh xâm
chiếm được Việt Nam và cai trị trong 20 năm, nhưng cũng bị Lê Lợi nổi lên đánh đuổi và
thành lập nhà Hậu Lê, cuối thế kỷ 18 nhà Thanh sang xâm lược cũng bị Nguyễn Huệ
đánh bại. Tuy nhiên, từ thế kỷ 18 trở đi phong kiến Việt Nam đã bắt đầu suy yếu.

Lịch sử Việt Nam, từ khi Đại Việt độc lập vào thế kỷ 10, mang dấu ấn của hai khuynh
hướng chính[5]. Dấu ấn đầu là sự phát triển nhà nước Nho giáo theo mô hình kiểu Trung
Hoa. Sang đến thế kỷ 15 thì Đại Việt có một cơ cấu chính quyền tương tự nước láng
giềng Trung Hoa; cơ cấu luật pháp, hành chính, văn chương và nghệ thuật đều theo kiểu
Trung Hoa.

Dấu ấn thứ hai là sự bành trướng xuống phương Nam. Với một quân đội có tổ chức hơn,
cuộc Nam tiến nhằm tìm đất nông nghiệp để cung cấp lương thực cho sự gia tăng dân số
của Đại Việt. Giữa thế kỷ 11 và 17, Đại Việt chiếm hoàn toàn Vương quốc Champa
(ngày nay là miền Trung Việt Nam). Tiếp đó (thế kỷ 17, 18) chiếm đồng bằng Nam Bộ
của người Khmer và vào đầu thế kỷ 19 cạnh tranh giành ảnh hưởng với Thái Lan ở
Campuchia.
Việt Nam trong thời phong kiến phát triển vẫn dựa vào nông nghiệp mà chủ yếu là trồng
lúa nước để cung cấp lương thực, từng triều đại đã lần lượt cho đắp đê ngăn lũ lụt, đào
kênh dẫn nước cũng như giao thông đi lại, khai hoang các vùng đất đồng bằng ven biển
để tăng diện tích trồng trọt. Các hoạt động sản xuất, thương mại hầu như chưa phát
triển[cần dẫn nguồn] mặc dù vào thời nhà Lý, nhà Trần đã có buôn bán với các vương quốc
trong vùng tại cảng Vân Đồn (Quảng Ninh), thời Trịnh - Nguyễn buôn bán với Châu Âu
tại các trung tâm như Thăng Long, Hội An.

[sửa] Chia cắt và tái thống nhất lãnh thổ

Bài chi tiết: Chiến tranh Tây Sơn–Chúa Nguyễn (1789-1802)

Việt Nam thời Trịnh - Nguyễn phân tranh năm 1650

Vào thế kỷ 16, Việt Nam có nội chiến và đến thế kỷ 17 thì bị chia đôi: chúa Trịnh ở miền
Bắc và chúa Nguyễn ở miền Nam. Lấy ranh giới là sông Gianh thuộc châu Bố Chính, nay
là phía bắc Quảng Bình. Trong hai thế kỷ 17 và 18, các chúa Nguyễn ở miền Nam tiếp
tục mở rộng đất nước về phương Nam.

Sự khác biệt về văn hóa giữa hai miền có lẽ bắt nguồn từ cuộc Nam tiến này. Văn hóa
Nho giáo trong chính quyền miền Nam không phát triển nhiều, do họ chịu ảnh hưởng
phần nào của văn hóa Champa, Khmer và Thượng-Tây Nguyên. Ngày nay, người miền
Bắc tiết kiệm, bảo vệ nhóm, giỏi ứng xử; người miền Nam thoải mái trong đời sống,
trong suy nghĩ và thẳng thắn. Tổ chức hành chính cũng khác biệt. Cách tổ chức chính
quyền tỉ mỉ ở miền Bắc đã được đơn giản hóa ở miền Nam[6].

Thời kỳ đất nước chia thành 2 lãnh thổ riêng biệt Đàng Ngoài và Đàng Trong cũng là
thời kỳ hoạt động ngoại thương sôi động, cả Đàng Ngoài và Đàng Trong đều tham gia
vào hệ thống giao thương toàn cầu bởi các thương nhân Châu Âu, Nhật Bản, Trung Hoa
đến Đại Việt buôn bán. Người Hà Lan, Anh, Pháp lập các thương điếm tại Kẻ Chợ (Hà
Nội), người Bồ Đào Nha, Anh, Nhật Bản đặt các thương điếm tại Faifo (Hội An). Các
mặt hàng chính được xuất khẩu từ Đại Việt là tơ lụa, hồ tiêu, đồ sứ. Tuy nhiên sang đến
thế kỷ 18 thì hoạt động thương mại giảm sút ở cả Đàng Trong lẫn Đàng Ngoài[7].

Từ giữa thế kỷ 18, các cuộc chiến liên tục với Xiêm, Chân Lạp ở Đàng Trong cũng như
các cuộc tranh chấp ở Đàng Ngoài làm cho đời sống người dân thêm cùng quẫn. Nhiều
cuộc khởi nghĩa của nông dân đã nổ ra, song phần lớn chịu thất bại. Tới phong trào nổi
dậy của Tây Sơn bùng nổ năm 1771 tại Quy Nhơn - Bình Định đã phát triển rộng lớn
đánh bại hai chế độ cai trị của hai họ Nguyễn, Trịnh, chấm dứt việc chia đôi đất nước,
cũng như bãi bỏ nhà Hậu Lê vốn chỉ còn trên danh nghĩa. Nguyễn Huệ trở thành vua
Quang Trung của nhà Tây Sơn, đã đánh bại 5 vạn quân Xiêm (1784) tại miền Nam và 20
vạn quân Mãn Thanh (1789) xâm lược tại miền Bắc.

Cuộc nổi dậy đẩy lùi cuộc xâm chiếm của Trung Hoa, thống nhất hầu hết lãnh thổ, và
thay đổi hệ thống thương gia người Hoa ở Việt Nam. Họ chỉ thực sự bị lúng túng khi điều
hành chính quyền thực tế[cần dẫn nguồn]. Sau cái chết của Quang Trung năm 1792, nội bộ lục
đục khiến chính quyền càng ngày càng suy yếu.

An Nam Đại Quốc họa đồ năm 1838

Một người thuộc dòng dõi chúa Nguyễn ở miền Nam là Nguyễn Phúc Ánh, với sự hậu
thuẫn của một số người Pháp, đã đánh bại được nhà Tây Sơn vào năm 1802. Ông lên làm
vua, lấy niên hiệu là Gia Long và trở thành vua đầu tiên cai trị một đất nước thống nhất
với hai đồng bằng phì nhiêu nối với nhau bằng một dải duyên hải.
Gia Long (1802-1820) đóng đô ở Huế (trung tâm của đất nước). Ông cho xây dựng Huế
tương tự như Tử Cấm Thành ở Bắc Kinh. Gia Long và con trai Minh Mạng (cai trị 1820-
1841) đã cố gắng xây dựng Việt Nam theo khái niệm và phương pháp hành chính Trung
Hoa. Nhưng cố gắng này về lâu dài đã gây ra hậu quả xấu, đó là đất nước kém phát triển
rồi dẫn đến mất nước[cần dẫn nguồn]. Từ thập niên 1830, giới trí thức Việt Nam (đại diện tiêu
biểu là Nguyễn Trường Tộ) đã đặt ra yêu cầu học hỏi phương Tây để phát triển công
nghiệp - thương mại, nhưng họ chỉ là thiểu số. Đáp lại, vua Minh Mạng và những người
kế tục Thiệu Trị (1841-1847) và Tự Đức (1847-1883) chọn chính sách đã lỗi thời là coi
trọng phát triển nông nghiệp (dĩ nông vi bản) và ngăn cản Thiên chúa giáo, tôn giáo từ
phương Tây.

Những nhà truyền giáo người Pháp thực ra đã có mặt ở Việt Nam từ giữa thế kỷ 17. Họ
cũng hỗ trợ nhân lực và vật lực cho nhà Nguyễn trong cuộc chiến với nhà Tây Sơn. Đến
giữa thế kỷ 19, có khoảng 450.000 người cải đạo sang Thiên chúa giáo[cần dẫn nguồn]. Chính
quyền thực sự lo ngại sự hình thành của một tôn giáo có tổ chức nên đã sát hại những
người theo đạo Thiên chúa giáo và san bằng nhiều xóm đạo.

[sửa] Thời Pháp thuộc

Quân Pháp tấn công quân Thanh tại Lạng Sơn năm 1885

Năm 1858, Hải quân Pháp đổ bộ vào cảng Đà Nẵng và sau đó xâm chiếm Sài Gòn. Năm
1862, Tự Đức ký hiệp ước nhượng ba tỉnh miền Đông cho Pháp. Năm 1867, Pháp chiếm
nốt ba tỉnh miền Tây kế tiếp để tạo thành một lãnh thổ thực dân Cochinchine (Nam kỳ).
Từ năm 1873 đến năm 1886, Pháp xâm chiếm nốt những phần còn lại của Việt Nam qua
những cuộc chiến phức tạp ở miền Bắc. Miền Bắc khi đó rất hỗn độn do những mối bất
hòa giữa người Việt và người Hoa lưu vong. Chính quyền Việt Nam không thể kiểm soát
nổi mối bất hòa này. Cả Trung Hoa và Pháp đều coi khu vực này thuộc tầm ảnh hưởng
của mình và gửi quân đến đó, nhưng cuối cùng thì người Pháp đã chiến thắng.

Pháp tuyên bố là họ sẽ bảo hộ Bắc kỳ (Tonkin) và Trung kỳ (Annam), nơi họ tiếp tục duy
trì các hoàng đế bù nhìn cho đến Bảo Đại (làm vua từ 1926 đến 1945 và quốc trưởng từ
1949 đến 1956). Năm 1885, các quan lại Việt Nam tổ chức phong trào kháng chiến Cần
Vương chống Pháp nhưng thất bại.

Vào năm 1887, hoàn tất quá trình xâm lược Việt Nam, người Pháp đã tổ chức ra một bộ
máy cai trị khá hoàn chỉnh từ trung ương cho đến địa phương. Ở trung ương là Phủ toàn
quyền Đông Dương. Đứng đầu Phủ toàn quyền gọi là Toàn quyền Đông Dương, là người
có quyền hành cao nhất trong thể chế chính trị Pháp trên toàn cõi Bắc kỳ, Trung kỳ, Nam
kỳ và Cao Miên. Đứng đầu ở 3 kỳ là: Thống đốc Nam kỳ, Khâm sứ Trung kỳ và Thống
sứ Bắc kỳ, cả ba đều nằm dưới quyền giám sát và điều khiển tối cao của viên Toàn quyền
Đông Pháp, trực thuộc bộ Thuộc địa. Đến năm 1893 quyền kiểm soát của Toàn quyền
Đông Pháp được mở rộng thêm, bao gồm cả Ai Lao.

Việt Nam bị chia làm 3 kỳ thuộc Liên bang Đông Dương

Những người Việt cấp tiến đã thành lập Việt Nam Quốc dân đảng (giống Quốc Dân Đảng
ở Trung Hoa) năm 1927. Tuy nhiên, đến năm 1930, sau khi cuộc khởi nghĩa Yên Bái thất
bại, Việt Nam Quốc dân đảng bị suy yếu nghiêm trọng. Cùng năm, một số thanh niên
Việt Nam theo chủ nghĩa Marx-Lenin thành lập Đảng Cộng sản Đông Dương, nhưng
cũng mau chóng trở thành mục tiêu tiêu diệt của Pháp mặc dù tổ chức của họ thân thiện
với Mặt trận Bình dân trong chính quyền Pháp.

Nhật Bản tấn công Đông Dương vào năm 1940 và nhanh chóng thỏa thuận được với
chính quyền Vichy ở Pháp để cho Nhật toàn quyền cai trị Đông Dương. Chính quyền
thực dân Pháp chỉ tồn tại đến tháng 3 năm 1945 khi Nhật tấn công toàn bộ Đông Dương.
Ngay sau đó, Nhật thiết lập một chính quyền Bảo Đại bù nhìn với chính phủ do một nhà
nho uy tín là Trần Trọng Kim đứng đầu và quốc kỳ là cờ quẻ ly.

Việt Minh (viết tắt của Việt Nam Độc Lập Đồng Minh Hội) thành lập năm 1941 với vai
trò một mặt trận của Đảng Cộng sản Đông Dương được điều hành từ Pắc Bó (ở biên giới
Việt-Trung) bởi Hồ Chí Minh khi ông trở về nước lần đầu tiên kể từ 1911 (năm ông rời
Việt Nam), mặc dù ông có liên hệ với những người Cộng sản trong nước trong các thập
niên 1920 và 1930.

Đầu năm 1945, Việt Nam rơi vào một tình trạng hỗn loạn. Chiến tranh đã làm kiệt quệ
nền kinh tế, người Nhật chiếm lấy lúa gạo và các sản phẩm khác, bắt dân phá lúa trồng
đay để phục vụ chiến tranh, cộng thêm thiên tai, nạn đói (Nạn đói Ất Dậu) đã xảy ra tại
Bắc kỳ và Trung kỳ. Người ta ước tính rằng đã có khoảng hai triệu người chết vì nạn đói
này[cần dẫn nguồn].

[sửa] Tuyên bố độc lập

Ngay sau khi Nhật Bản đầu hàng quân Đồng Minh, lực lượng Việt Minh (dưới ngọn cờ
độc lập dân tộc hơn là xã hội chủ nghĩa) đã tổ chức thành công cuộc Cách mạng tháng
Tám, giành lấy quyền lực ở miền Bắc và miền Trung Việt Nam. Họ kém thành công hơn
ở miền Nam. Ngày 2 tháng 9 năm 1945, Hồ Chí Minh tuyên bố Việt Nam thống nhất và
độc lập với tên gọi nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Đầu năm 1946, một cuộc bầu cử
đã được tổ chức. Những người Cộng sản chiếm ưu thế, song các phe phái khác cũng được
mời tham gia chính phủ một cách rộng khắp. Quốc kì được chọn là cờ đỏ, sao vàng 5
cánh.

[sửa] Chiến tranh Đông Dương

Bài chi tiết: Chiến tranh Đông Dương

Tuy nhiên, Việt Nam chưa thực sự có được độc lập. Ở miền Bắc, Đồng Minh chỉ định
quân đội quốc gia Trung Hoa giải giới Nhật Bản. Quân Trung Hoa duy trì ở đó đến tháng
5 năm 1946 rồi chuyển giao cho Pháp trong sự chịu đựng của chính quyền Hồ Chí Minh.
Ngược lại, ở miền Nam, quân Nhật được giải giới bởi quân Anh-Ấn. Nhưng sau đó, quân
Anh-Ấn chán nản vì Sài Gòn quá hỗn độn đã chuyển giao cho Pháp. Cuối năm 1945,
Pháp trở lại miền Nam Việt Nam. Trong suốt năm 1946, chính quyền Hồ Chí Minh
thương lượng với Pháp, mặc dù hai bên cũng chuẩn bị lực lượng cho chiến tranh. Chiến
tranh giữa Việt Minh và Pháp bùng nổ tháng 12 năm 1946.

Đại đoàn 308 tiến vào tiếp quản thủ đô Hà Nội năm 1954, sau chiến thắng Điện Biên Phủ

Vào đầu năm 1947, Pháp có vẻ thắng và nắm được toàn bộ vị trí chiến lược của Việt
Nam. Tuy nhiên, Việt Minh kiên trì với chiến lược "chiến tranh nhân dân", tổ chức và
đào tạo dân chúng cho một cuộc chiến vũ trang lâu dài. Trong thời gian này, Pháp dựng
lên một chính quyền bù nhìn đứng đầu là Quốc trưởng Bảo Đại, với cờ quẻ ly là quốc kì.
Chính quyền này có sự tham gia của các quan lại cũ thân Pháp. Năm 1950, chính quyền
cộng sản Trung Hoa và Liên Xô bắt đầu trợ giúp Việt Minh với nhân lực và nguyên liệu.
Bên kia, Pháp được Mỹ hậu thuẫn. Nhưng đầu thập niên 1950, Pháp bắt đầu yếu đi ở
Đông Dương. Thất bại ở trận Điện Biên Phủ (gắn liền với tên tuổi nhà chiến lược quân sự
Việt Minh Võ Nguyên Giáp) vào tháng 5 năm 1954 đã kết thúc hoàn toàn nỗ lực của
Pháp nhằm giữ Việt Nam và toàn bộ Đông Dương.

[sửa] Việt Nam trong bối cảnh Chiến tranh Lạnh

[sửa] Đất nước chia cắt

Sau trận chiến Điện Biên Phủ, các bên tham chiến đã họp tại Genève để tìm kiếm phương
cách giải quyết chiến tranh. Kết quả Hiệp định Genève được ký kết với nội dung là một
cuộc đình chiến và tạm phân đôi Việt Nam tại vĩ tuyến 17. Miền Bắc được lãnh đạo bởi
Hồ Chí Minh dưới tên Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Miền Nam được lãnh đạo bởi Bảo
Đại (thoái vị năm 1945 và trở thành quốc trưởng bù nhìn dưới quyền Pháp năm 1949)
dưới tên Quốc gia Việt Nam. 1.100.000 người theo Thiên chúa giáo ở miền Bắc đã di cư
vào Nam.

Chính quyền Hồ Chí Minh xem Hiệp định Genève là một thắng lợi quan trọng vì hiệp
định này có dự định cho một cuộc tổng tuyển cử vào năm 1956 để thành lập một quốc gia
thống nhất, một cuộc tuyển cử mà họ cho rằng họ sẽ thắng vì vai trò phổ biến của Hồ Chí
Minh lúc đó. Tuy nhiên cuộc tuyển cử đã không bao giờ diễn ra. Người Pháp triệt thoái,
nhưng Người Mỹ lại hậu thuẫn Ngô Đình Diệm, một tín đồ Thiên chúa giáo và một
người quốc gia bảo thủ, lên làm Thủ tướng dưới quyền Bảo Đại. Năm 1955, Ngô Đình
Diệm thắng trong cuộc trưng cầu dân ý mà nhiều người xem là giả tạo, cho phép ông lên
làm Tổng thống của nền Đệ nhất Cộng hòa của Việt Nam Cộng hòa. Bảo Đại lưu vong
sang Pháp. Ngô Đình Diệm từ chối tham gia vào tổng tuyển cử toàn quốc.

Ở miền Bắc, chính quyền Hồ Chí Minh kêu gọi những giá trị mang tính cộng đồng,
hướng lên xã hội chủ nghĩa, bao gồm nông nghiệp tập thể. Đa số dân chúng đã ủng hộ hết
mình cho chính quyền Hồ Chí Minh. Những công cuộc cải cách ruộng đất theo chỉ dẫn
của cố vấn Trung Quốc[cần dẫn nguồn] đã đấu tố giết hại hàng ngàn[cần dẫn nguồn] địa chủ và cả
trung nông miền Bắc. Mặt khác nhiều trí thức, nhà văn, nhà báo đã bị đưa đi cải tạo, kiểm
điểm hoặc treo bút vì viết bài không đúng ý nhà cầm quyền trong cuộc thanh trừng Nhân
văn Giai phẩm.

Tại miền Nam, Mỹ bắt đầu giúp chính quyền Ngô Đình Diệm xây dựng một nền kinh tế
thị trường[cần dẫn nguồn]. Tuy nhiên những xáo trộn chính trị vào cuối thập niên 1950 tạo nên
sự bất ổn lớn trong xã hội miền Nam. Chính quyền mới bắt đầu thực thi những chính sách
"Tố cộng", "Diệt cộng", đàn áp tôn giáo nhất là đạo Phật vốn chiếm số đông trong các
tầng lớp dân chúng. Nhiều cuộc thảm sát xảy ra như Vĩnh Trinh, Hướng Điền, (Quảng
Trị), ở nhà tù Phú Lợi (tàn sát hàng trăm tù nhân cộng sản bằng hơi độc).

Từ năm 1959, chính quyền miền Bắc hậu thuẫn cho tổ chức Mặt trận Giải phóng Dân tộc
(MTGPDT). MTGPDT kêu gọi lòng yêu nước và giá trị đạo lý của người Việt Nam, hứa
hẹn chống lại sự can thiệp Mỹ và thành lập chính quyền tốt đẹp hơn. Điểm lưu ý là vào
năm 1959, số người Mỹ tại miền Nam Việt Nam chỉ vào khoảng vài trăm người.
Đầu thập niên 1960, quân vũ trang của MTGPDT tấn công rộng lớn ở nông thôn miền
nam, và mở nhiều cuộc đánh bom[cần dẫn nguồn] ở Sài Gòn. Tổng thống Mỹ John F. Kennedy
tăng cường viện trợ cho Ngô Đình Diệm và gửi 17.500 "cố vấn" Mỹ đến Việt Nam vào
năm 1963 thực chất là để giật dây chính quyền này[cần dẫn nguồn]. Cả thế giới lên án chính
quyền Ngô Đình Diệm đàn áp tôn giáo khi một loạt các cuộc biểu tình của hàng vạn Phật
tử nổ ra ở các thành thị chủ yếu của miền nam. Điển hình có vụ nhà sư Phật giáo, hòa
thượng Thích Quãng Đức tự thiêu phản đối chế độ Ngô Đình Diệm. Thông cáo của Hoa
Kỳ gửi cho các tướng lĩnh Việt Nam Cộng hòa kêu gọi họ chống lại những chính sách
quá khắt khe của Ngô Đình Diệm[cần dẫn nguồn]. Tướng lĩnh Quân lực Việt Nam Cộng hòa
đảo chính và ám sát Ngô Đình Diệm ngày 1 tháng 11 năm 1963, chấm dứt nền Đệ nhất
Cộng hòa.

Không lâu sau khi Ngô Đình Diệm chết, Kennedy bị ám sát và Phó Tổng thống Lyndon
B. Johnson lên làm tổng thống Mỹ. Mới lên làm tổng thống, Johnson tuyên bố sẽ tiếp tục
hỗ trợ quân sự và kinh tế cho Việt Nam Cộng hòa (ngày 24 tháng 11 năm 1963).

Cái chết của Ngô Đình Diệm làm cho miền Nam càng thêm bất ổn. Giới lãnh đạo quân sự
mới quá thiếu kinh nghiệm trong chính trị, không thể thâu tóm được quyền lực trung
ương như dưới thời Ngô Đình Diệm. Việc đảo chính lan tràn khắp miền Nam đã cho
chính quyền miền Bắc nhiều lý do tin rằng đã đến lúc họ có thể trực tiếp can thiệp vào
miền Nam.

[sửa] Chiến tranh lan rộng

Bài chi tiết: Chiến tranh Việt Nam

Năm 1964, những trận đụng độ giữa Việt Nam Dân chủ Cộng hòa với tàu khu trục do
thám của Mỹ ở Vịnh Bắc Bộ (ngày 7 tháng 4 năm 1964) là nguyên cớ khiến Johnson ra
Nghị quyết Vịnh Bắc Bộ, theo đó gửi quân đội Mỹ đến Việt Nam tham chiến. Về sau này
người ta mới được biết khi đó Hoa Kì sợ hiệu ứng domino cộng sản nên đã cố tình tìm
cách can thiệp vào Việt Nam và gây ra vụ này.

Chiến tranh Việt Nam bắt đầu bùng nổ năm 1964 ở khu vực Nam Việt Nam, các vùng
biên giới với Campuchia và Lào, và các trận không kích của Mỹ vào Bắc Việt Nam. Một
bên chiến cuộc là Việt Nam Cộng hòa, Hoa Kỳ, Hàn Quốc (Nam Hàn), Thái Lan, Úc,
New Zealand (Tân Tây Lan) và Philippines (Phi Luật Tân). Một bên là Việt Nam Dân
chủ Cộng hòa và Mặt trận Dân tộc Giải phóng Miền Nam Việt Nam (MTDTGP). Liên
Xô và Trung Quốc cung cấp hỗ trợ quân sự cho Bắc Việt Nam và MTDTGP nhưng
không gửi quân sang (cố vấn Trung quốc và Bắc Hàn được xác nhận đã hiện diện tại
miền Bắc vào những năm chiến tranh).
Việt Cộng cho nổ bom giữa Sài Gòn năm 1965

Ngày 8 tháng 3 năm 1965, 3.500 lính thuỷ quân lục chiến (Marine Corps) Hoa Kỳ trở
thành lính chiến đấu Mỹ đầu tiên đổ bộ vào miền Nam Việt Nam, cộng thêm 25.000 cố
vấn Mỹ đang ở đây. Ngày 24 tháng 7 năm 1965, Mỹ không kích Bắc Việt Nam. Ngày 29
tháng 7, 4.000 lính nhảy dù của Sư đoàn Không vận thứ 101 (của Hoa Kỳ) đến Việt Nam,
đổ bộ ở Vịnh Cam Ranh. Ngày 18 tháng 8, 5.500 hải quân Mỹ đụng độ trận đầu tiên với
MTDTGP ở đồn Vạn Tường (Quảng Ngãi).

Năm 1967, tướng Nguyễn Văn Thiệu lên làm Tổng thống của nền Đệ nhị Cộng hòa của
Việt Nam Cộng hòa, ông duy trì ghế Tổng thống đến năm 1975.

Ở miền Bắc, quân Mỹ ném bom phá huỷ làng mạc, nhà cửa, khu dân cư, làm hàng ngàn
người chết, hàng vạn người phải đi sơ tán[cần dẫn nguồn]. Cơ sở hạ tầng bị tàn phá nghiêm
trọng.

Chiến tranh lan rộng khắp miền Nam. Người dân miền Nam thường sống trong lo sợ vì
bom đạn đánh nhau ở mọi nơi. Chất độc màu da cam được quân đội Mỹ sử dụng gây ra
ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ sinh thái và làm gần 1 triệu người bị nhiễm
độc[cần dẫn nguồn].

Cuộc tấn công Tết Mậu Thân năm 1968 của quân Bắc Việt Nam và MTDTGP vào hầu
hết các thành phố chính của miền Nam Việt Nam (ngày 30 tháng 1 năm 1968) tuy thất
bại về mặt quân sự nhưng đã làm cho Johnson và dân chúng Mỹ mất lòng tin vào khả
năng chiến thắng của quân đội Mỹ ở Việt Nam.

Ngày 30 tháng 10 năm 1968, trong vòng đàm phán hòa bình tại Paris, Johnson tuyên bố
dừng hoàn toàn "tất cả cuộc không kích, pháo kích và hải chiến với Bắc Việt Nam", có
hiệu lực từ ngày 1 tháng 11. Tuy nhiên, một năm sau, tổng thống kế nhiệm, Richard
Nixon, thông báo Mỹ quay trở lại Chiến tranh Việt Nam.

Nixon và cố vấn Henry Kissinger cho ra đời thuyết "Việt Nam hóa chiến tranh", theo đó:
giảm quân Mỹ và tăng viện trợ, tăng quân Nam Việt Nam ở mọi cấp độ, gia tăng không
kích cả Bắc và Nam Việt Nam, cũng như tại Campuchia để tiêu diệt quân Bắc Việt Nam
đang đồn trú ở đây.
Mỹ rút quân khỏi Việt Nam năm 1973, theo Hiệp định Paris

Cùng lúc đó hội đàm Paris đã được khởi động lại giữa Mỹ và Bắc Việt Nam/MTDTGP.
Mãi đến tháng 1 năm 1973, Hiệp định Hòa bình Paris mới được ký giữa Hoa Kỳ, Việt
Nam Cộng hòa, Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Chính phủ Cách mạng Lâm thời của
MTDTGP sau sự thất bại nặng nề của các cuộc không kích vào Hà Nội, Hải Phòng và các
thành phố khác ở miền Bắc Việt Nam do không lực Hoa kỳ tiến hành cuối năm 1972.
Điều khoản đầu tiên của hiệp định công nhận sự "độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn
vẹn lãnh thổ" của Việt Nam. Các điều khoản khác là đình chiến và giữ lãnh thổ của mỗi
bên trước khi đình chiến, hoãn tuyển cử để xác định chính quyền tương lai ở miền Nam.
Hiệp định nói rõ Hoa Kỳ phải triệt thoái quân hoàn toàn trong vòng 60 ngày.

Nhưng Chiến tranh Việt Nam vẫn tiếp diễn, hai bên quân đội tại Việt Nam vẫn tiếp tục vi
phạm điều khoản đình chiến trong hiệp định Paris. Tháng 8 năm 1974, Nixon từ chức vì
vụ Watergate. Tinh thần quân đội Việt Nam Cộng hòa suy giảm nghiêm trọng vì tổng
thống mới của Mỹ, Gerald Ford, không thuyết phục được Quốc hội Hoa Kỳ chi thêm
nhiều tiền cho chiến trường Việt Nam. Giữa tháng 3 năm 1975, quân đội
VNDCCH/MTDTGP mở cuộc tấn công ở Tây Nguyên khởi đầu những chiến dịch nối
tiếp nhau. Tây Nguyên rồi Huế, Đà Nẵng lần lượt thất thủ. Ngày 30 tháng 4 năm 1975,
quân miền Bắc chiếm được Sài Gòn, chính quyền của tổng thống Dương Văn Minh tuyên
bố đầu hàng. Người Mỹ cuối cùng bỏ chạy khỏi đây chỉ 2 giờ trước đó, song song với
cuộc tháo chạy của quân đội Việt Nam Cộng hòa.

[sửa] Thống nhất và độc lập

Ngày 25 tháng 4 năm 1976, hai miền của Việt Nam được thống nhất thành một quốc gia
có tên chính thức là Cộng hoà Xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Năm 1977, Việt Nam trở thành thành viên của Liên Hợp Quốc.

Tuy nhiên, do những sai lầm của giới lãnh đạo, chủ trương thống nhất mọi mặt theo tiêu
chuẩn miền Bắc (thí dụ, kế hoạch xã hội hóa toàn bộ kinh tế miền Nam nhằm hợp nhất
với kinh tế miền Bắc) đã làm cho quốc gia mới này rơi vào khủng hoảng nghiêm trọng.
Nhóm các nhà lãnh đạo chủ trương cấp tiến bị thất sủng, phe bảo thủ thắng thế, lên nắm
quyền và phạm liên tiếp các sai lầm[cần dẫn nguồn]. Nền kinh tế rơi vào khủng hoảng, một
phần do thiên tai và lũ lụt năm 1977 và 1978. Hậu quả của các sai lầm về lãnh đạo và
kinh tế đã dẫn đến khủng hoảng kinh tế và nạn đói, gây ra một làn sóng người vượt biên
chưa từng có trong lịch sử Việt Nam bắt đầu từ năm 1978[cần dẫn nguồn]. Từ tiếng Anh boat
people ("thuyền nhân") lần đầu tiên xuất hiện cũng do sự kiện này.

Cuối năm 1978, Việt Nam đưa quân vào Campuchia và đánh đuổi chế độ diệt chủng
Khmer Đỏ của Pol Pot, sau khi quân Khmer Đỏ tấn công các tỉnh Tây Ninh và Kiên
Giang. Để trả đũa, Trung Quốc, vốn ủng hộ chế độ Pol Pot, tấn công biên giới phía bắc
của Việt Nam, gây ra cuộc Chiến tranh biên giới Trung-Việt năm 1979. Sự kiện này đã
gây nên cuộc khủng hoảng "nạn kiều" ở trong nước. Đầu thập niên 1980, nhiều người
Hoa và Việt gốc Hoa chạy khỏi Việt Nam về Trung Hoa hoặc gia nhập nhóm "thuyền
nhân" chạy sang nước khác.

Những sai lầm đã gây ảnh hưởng nghiêm trọng làm suy yếu uy tín của các nhà lãnh đạo
bảo thủ và tạo điều kiện để nhóm cấp tiến giành lại chính quyền[cần dẫn nguồn]. Năm 1985,
những cải cách của Mikhail Sergeyevich Gorbachov ở Liên Xô đã kích thích mạnh mẽ
những người cải cách ở Việt Nam[cần dẫn nguồn].

Trong thập niên 1980, khủng hoảng kinh tế-xã hội ở Việt Nam trở nên gay gắt trầm
trọng, tỉ lệ lạm phát lên đến 774,7% vào năm 1986.

[sửa] Giai đoạn mới gần đây

Năm 1986, Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam VI tiến hành chính sách "Đổi mới", đứng
đầu là ông Nguyễn Văn Linh, để hợp lý hóa cơ cấu hành chính, cải cách cơ cấu đảng,
chính quyền pháp quyền, dân chủ hơn, cải cách kinh tế theo hướng kinh tế thị trường.

Công cuộc đổi mới được phát hành toàn diện, từ một nước nhập khẩu và nhận viện trợ
của nước ngoài thành nước xuất khẩu. Trước 1989 Việt Nam nhập khẩu lương thực
nhưng từ năm 1989 Việt Nam bắt đầu xuất khẩu: 1-1,5 triệu tấn gạo mỗi năm; và tăng
dần hàng năm: 4,4 triệu tấn (2004), 4,9 triệu tấn (2005), đứng thứ 2 thế giới về xuất khẩu
gạo. Lạm phát giảm dần (đến năm 1990 còn 67,4%) và năm 2005 lạm phát chỉ còn 8,5%.

Trong thời gian 1991-1995 nhịp độ tăng bình quân hàng năm về tổng sản phẩm trong
nước (GDP) đạt 8,2%. Đến tháng 6 năm 1996, đầu tư trực tiếp của nước ngoài đạt trên
30,5 tỷ USD. Lạm phát giảm từ 67,1% (1991) xuống còn 12,7% (1995) và 4,5% (1996).

Năm 2004 Việt Nam đã đạt được mức tăng trưởng là 7,7% cao hơn mức tăng trưởng năm
trước và đứng vị trí thứ hai trong khu vực sau Singapore. (Tổng sản phẩm quốc nội đạt 35
tỷ USD, khoảng bằng GDP của bang Mecklenburg–Vorpommern của Đức). Sự phát triển
bền vững được thể hiện qua sự tăng trưởng của kim ngạch xuất khẩu (tăng 30%) cũng
như sự tăng trưởng của sản xuất công nghiệp và xây dựng (10,2%). Năm 2005, tăng
trưởng GDP của Việt Nam là 8,4%.

Đến nay, Việt Nam đã thiết lập quan hệ ngoại giao với 167 nước, có quan hệ buôn bán
với trên 100 nước. Các công ty của hơn 70 nước và vùng lãnh thổ đã đầu tư trực tiếp vào
Việt Nam.
Việt Nam đã bình thường hóa quan hệ với Mỹ, và gia nhập khối ASEAN, APEC..., ngày
7 tháng 11 năm 2006 đã trở thành thành viên thứ 150 của Tổ chức thương mại thế giới.

[sửa] Sự thay đổi tên

Bài chi tiết: Quốc hiệu Việt Nam

Dưới thời cai trị của Trung Quốc, Việt Nam được người Trung Quốc gọi là An Nam (có
nghĩa là "miền Nam yên bình" theo hy vọng của Trung Quốc). Khi Việt Nam độc lập, nó
được gọi là Đại Cồ Việt, Đại Ngu hay Đại Việt. Năm 1804, vua Gia Long xin phép nhà
Thanh đổi tên nước thành Nam Việt, lý do là thống nhất An Nam và Việt Thường. Để
tránh sự hiểu lầm với quốc hiệu của nhà Triệu và đề phòng việc yêu sách đất đai, nhà
Thanh yêu cầu đảo thứ tự hai từ thành Việt Nam. Năm 1838, dưới thời Nguyễn, tên nước
được đổi tạm thời thành Đại Nam. Dưới thời thực dân pháp, Việt Nam bị chia thành:
Tonkin (Bắc kỳ hay Bắc Việt Nam), Annam (Trung kỳ hay Trung Việt Nam), và
Cochinchine (Nam kỳ hay Nam Việt Nam).

Tên gọi của Việt Nam qua các thời như sau:

• Xích Quỷ: Thời Kinh Dương Vương vào năm 2879 TCN
• Văn Lang: Thời Hùng Vương
• Âu Lạc: Thời An Dương Vương

• (thuộc)Nam Việt: Bắc thuộc thời nhà Triệu

Nam Việt gồm lãnh thổ Âu Lạc, Quảng Đông, Quảng Tây)

• (thuộc)Giao Chỉ: Bắc thuộc thời Hán

Giao Chỉ bộ gồm miền bắc Việt Nam, Quảng Đông, Quảng Tây)

• Giao Châu: Bắc thuộc từ thời nhà Đông Ngô đến nhà Đường
• Vạn Xuân: Giai đoạn độc lập dưới thời nhà Tiền Lý năm (542 - 602)
• An Nam Đô hộ phủ: Bắc thuộc thời Đường (618-866)
• Tĩnh Hải quân: tiếp tục trong thời thuộc Đường qua thời Tự chủ tới hết thời nhà
Ngô (866-967)

• Đại Cồ Việt: 968 - 1054 thời nhà Đinh - Tiền Lê và đầu thời Nhà Lý
• Đại Việt: 1054 - 1400 thời nhà Lý-nhà Trần

Thời vua Lý Anh Tông, năm 1164 nhà Tống công nhận một quốc gia độc lập, tên
An Nam Quốc

• Đại Ngu: 1400-1407 ("Ngu" nghĩa là "hoà bình") thời Nhà Hồ

• Đại Việt: 1428 - 1802 thời Nhà Hậu Lê - Nhà Tây Sơn và 03 năm đầu thời nhà
Nguyễn
 • Việt Nam: Nhà Nguyễn từ năm 1804 - 1839
• Đại Nam: Nhà Nguyễn từ năm 1839 - 1887

Từ năm 1887, Pháp chia Việt Nam ra làm 3 xứ tương đương với 3 vương quốc là
Tonkin (Bắc kỳ), Annam (Trung kỳ), Cochinchine (Nam kỳ), cả 3 đều nằm trong
Liên bang Đông Dương

• Đế quốc Việt Nam: tháng 4 năm 1945 - tháng 8 năm 1945]] dưới thời chính phủ
Trần Trọng Kim
• Quốc gia Việt Nam: 1949 - 1955 với quốc trưởng Bảo Đại do Pháp dựng lên
• Việt Nam Cộng hòa: tồn tại từ 1955 đến 30 tháng 4 năm 1975 tại miền Nam
• Việt Nam Dân chủ Cộng hòa: từ 2 tháng 9 năm 1945 đến 2 tháng 7 năm 1976
• Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam: từ ngày 2 tháng 7 năm 1976 đến nay.

[sửa] Ghi chú

Reproduction
 Reproduction
From Wikipedia, the free encyclopedia

Jump to: navigation, search

For other uses, see Reproduction (disambiguation).

Production of new individuals along a leaf margin of the air plant, Kalanchoë pinnata.
The small plant in front is about 1 cm tall. The concept of "individual" is obviously
stretched by this asexual reproductive process.

Reproduction is the biological process by which new individual organisms are produced.
Reproduction is a fundamental feature of all known life; each individual organism exists
as the result of reproduction. The known methods of reproduction are broadly grouped
into two main types: sexual and asexual.

In asexual reproduction, an individual can reproduce without involvement with another

individual of that species. The division of a bacterial cell into two daughter cells is an
example of asexual reproduction. Asexual reproduction is not, however, limited to single-
celled organisms. Most plants have the ability to reproduce asexually.

Sexual reproduction requires the involvement of two individuals, typically one of each
sex. Normal human reproduction is a common example of sexual reproduction.

Contents
[hide]

• 1 Asexual reproduction
• 2 Sexual reproduction
o 2.1 Allogamy
o 2.2 Autogamy
o 2.3 Mitosis and meiosis
• 3 Same-sex reproduction
• 4 Reproductive strategies
o 4.1 Other types of reproductive strategies
• 5 Asexual vs. sexual reproduction
 • 6 Life without reproduction
• 7 Lottery principle
• 8 See also
• 9 Notes
• 10 References

• 11 External links

Asexual reproduction
Main article: Asexual reproduction

Asexual reproduction is the process by which an organism creates a genetically-similar or

identical copy of itself without a contribution of genetic material from another individual.
Bacteria divide asexually via binary fission; viruses take control of host cells to produce
more viruses; Hydras (invertebrates of the order Hydroidea) and yeasts are able to
reproduce by budding. These organisms do not have different sexes, and they are capable
of "splitting" themselves into two or more individuals. Some 'asexual' species, like hydra
and jellyfish, may also reproduce sexually. For instance, most plants are capable of
vegetative reproduction—reproduction without seeds or spores—but can also reproduce
sexually. Likewise, bacteria may exchange genetic information by conjugation. Other
ways of asexual reproduction include parthogenesis, fragmentation and spore formation
that involves only mitosis. Parthenogenesis (from the Greek παρθένος parthenos,
"virgin", + γένεσις genesis, "creation") is the growth and development of embryo or seed
without fertilization by a male. Parthenogenesis occurs naturally in some species,
including lower plants (where it is called apomixis), invertebrates (e.g. water fleas,
aphids, some bees and parasitic wasps), and vertebrates (e.g. some reptiles,[1] fish, and,
very rarely, birds[2] and sharks[3]). It is sometimes also used to describe reproduction
modes in hermaphroditic species which can self-fertilize.

Sexual reproduction
Main article: Sexual reproduction
Further information: Human reproduction

Hoverflies mating in midair flight

Sexual reproduction is a biological process by which organisms create descendants that
have a combination of genetic material contributed from two (usually) different members
of the species. Each of two parent organisms contributes half of the offspring's genetic
makeup by creating haploid gametes. Most organisms form two different types of
gametes. In these anisogamous species, the two sexes are referred to as male (producing
sperm or microspores) and female (producing ova or megaspores). In isogamous species
the gametes are similar or identical in form, but may have separable properties and then
may be given other different names. For example, in the green alga, Chlamydomonas
reinhardtii, there are so-called "plus" and "minus" gametes. A few types of organisms,
such as ciliates, have more than two kinds of gametes.

Most animals (including humans) and plants reproduce sexually. Sexually reproducing
organisms have two sets of genes for every trait (called alleles). Offspring inherit one
allele for each trait from each parent, thereby ensuring that offspring have a combination
of the parents' genes. Having two copies of every gene, only one of which is expressed,
allows deleterious alleles to be masked, an advantage believed to have led to the
evolutionary development of diploidy (Otto and Goldstein).

Allogamy

Main article: Allogamy

Allogamy is a term used in the field of biological reproduction describing the fertilization
of an ovum from one individual with the spermatozoa of another.

Autogamy

Self-fertilization (also known as autogamy) occurs in hermaphroditic organisms where

the two gametes fused in fertilization come from the same individual. They are bound
and all the cells merge to form one new gamete.

Mitosis and meiosis

Mitosis and meiosis are an integral part of cell division. Mitosis occurs in somatic cells,
while meiosis occurs in gametes.

Mitosis The resultant number of cells in mitosis is twice the number of original cells. The
number of chromosomes in the daughter cells is the same as that of the parent cell.
Meiosis The resultant number of cells is four times the number of original cells. This
results in cells with half the number of chromosomes present in the parent cell. A diploid
cell duplicates itself, then undergoes two divisions (tetraploid to diploid to haploid), in
the process forming four haploid cells. This process occurs in two phases, meiosis I and
meiosis II.
Same-sex reproduction
In recent decades, developmental biologists have been researching and developing
techniques to facilitate same-sex reproduction [4]. The obvious approaches, subject to a
growing amount of activity, are female sperm and male eggs, with female sperm closer to
being a reality for humans, given that Japanese scientists have already created female
sperm for chickens. More recently, by altering the function of a few genes involved with
imprinting, other Japanese scientists combined two mouse eggs to produce daughter
mice.

Reproductive strategies
There is a wide range of reproductive strategies employed by different species. Some
animals, such as the human and Northern Gannet, do not reach sexual maturity for many
years after birth and even then produce few offspring. Others reproduce quickly; but,
under normal circumstances, most offspring do not survive to adulthood. For example, a
rabbit (mature after 8 months) can produce 10–30 offspring per year, and a fruit fly
(mature after 10–14 days) can produce up to 900 offspring per year. These two main
strategies are known as K-selection (few offspring) and r-selection (many offspring).
Which strategy is favoured by evolution depends on a variety of circumstances. Animals
with few offspring can devote more resources to the nurturing and protection of each
individual offspring, thus reducing the need for many offspring. On the other hand,
animals with many offspring may devote fewer resources to each individual offspring; for
these types of animals it is common for many offspring to die soon after birth, but enough
individuals typically survive to maintain the population.

Other types of reproductive strategies

Polycyclic animals reproduce intermittently throughout their lives.

Semelparous organisms reproduce only once in their lifetime, such as annual plants.
Often, they die shortly after reproduction. This is a characteristic of r-strategists.

Iteroparous organisms produce offspring in successive (e.g. annual or seasonal) cycles,

such as perennial plants. Iteroparous animals survive over multiple seasons (or periodic
condition changes). This is a characteristic of K-strategists.

Asexual vs. sexual reproduction

Organisms that reproduce through asexual reproduction tend to grow in number
exponentially. However, because they rely on mutation for variations in their DNA, all
members of the species have similar vulnerabilities. Organisms that reproduce sexually
yield a smaller number of offspring, but the large amount of variation in their genes
makes them less susceptible to disease.
Many organisms can reproduce sexually as well as asexually. Aphids, slime molds, sea
anemones, some species of starfish (by fragmentation), and many plants are examples.
When environmental factors are favorable, asexual reproduction is employed to exploit
suitable conditions for survival such as an abundant food supply, adequate shelter,
favorable climate, disease, optimum pH or a proper mix of other lifestyle requirements.
Populations of these organisms increase exponentially via asexual reproductive strategies
to take full advantage of the rich supply resources.

When food sources have been depleted, the climate becomes hostile, or individual
survival is jeopardized by some other adverse change in living conditions, these
organisms switch to sexual forms of reproduction. Sexual reproduction ensures a mixing
of the gene pool of the species. The variations found in offspring of sexual reproduction
allow some individuals to be better suited for survival and provide a mechanism for
selective adaptation to occur. In addition, sexual reproduction usually results in the
formation of a life stage that is able to endure the conditions that threaten the offspring of
an asexual parent. Thus, seeds, spores, eggs, pupae, cysts or other "over-wintering" stages
of sexual reproduction ensure the survival during unfavorable times and the organism can
"wait out" adverse situations until a swing back to suitability occurs.

Life without reproduction

The existence of life without reproduction is the subject of some speculation. The
biological study of how the origin of life led from non-reproducing elements to
reproducing organisms is called abiogenesis. Whether or not there were several
independent abiogenetic events, biologists believe that the last universal ancestor to all
present life on earth lived about 3.5 billion years ago.

Today, some scientists have speculated about the possibility of creating life non-
reproductively in the laboratory. Several scientists have succeeded in producing simple
viruses from entirely non-living materials[5]. The virus is often regarded as not alive.
Being nothing more than a bit of RNA or DNA in a protein capsule, they have no
metabolism and can only replicate with the assistance of a hijacked cell's metabolic
machinery.

The production of a truly living organism (e.g. a simple bacterium) with no ancestors
would be a much more complex task, but may well be possible according to current
biological knowledge.

Lottery principle
Sexual reproduction has many drawbacks, since it requires far more energy than asexual
reproduction, and there is some argument about why so many species use it.

George C. Williams used lottery tickets as an analogy in one explanation for the
widespread use of sexual reproduction[6]. He argued that asexual reproduction, which
produces little or no genetic variety in offspring, was like buying many tickets that all
have the same number, limiting the chance of "winning" - that is, surviving. Sexual
reproduction, he argued, was like purchasing fewer tickets but with a greater variety of
numbers and therefore a greater chance of success.

The point of this analogy is that since asexual reproduction does not produce genetic
variations, there is little ability to quickly adapt to a changing environment. The lottery
principle is less accepted these days because of evidence that asexual reproduction is
more prevalent in unstable environments, the opposite of what it predicts.

See also
• Breeding season
• Mating system
• Reproductive system
• Digital reproduction

Notes