You are on page 1of 47

2

UGZIL ............................ 2
INFED ........................... 3
AMAGRAD ................. 4; 23
ADIWENNI .................. 8, 18
ASEFRU ........................ 10; 44
ASUEL ......................... 16
TANFUST ...................... 13; 14
TAMACAHUT .............. 21
AMEZRUY .................... 30
TIMSESA ................... 27
MUA .......................... 31
TAUI N USENWI .... 34
AMEZGUN ................... 40
IZUMAL ......................... 33; 45
Taseqqamut n trra
Asafar LIHI
Masin AGNAW
Yidir BENEDDI
Taguri g usebter
Mehdi ACTUK
Asugen n uamus
Yasin AYTEDDI
UGZIL
3
Ku tkkelt nini ad d-nessi uun-nne amaynu
ayur fani ne tzi fanta, ur in igi wawal-nne awal.
Ssurefat-a kigan !
G wuun-a ad terim sin idiwenniten, s tutlayt
tafransist, d umyaru mass Mua EJJA d tmenast ta-
tunsiyt massa Fatn BISBIS. Adiwenni amezwaru yuwid
ef iswiten n ierbazen ifranisen g Meuk. Wis sin, net-
ta, da isissin s umennu n Imazien n Tunes ef tmagit
d izrfan-nnsen.
Imagraden awen-d-nesmater da tetn s umata
i iseqsiten n Imazien d tsertt. Mass Mubarik Belkasim.
ityassen s imagraden-nnes idusen s teabt, yaru-a-d
yan umagrad g iswengim ef udelsan d usertan ur
Umussu Amazi. Idd Masin AGNAW, iney iteten n
uzan, issedwel tajmilt i tensa tasedwant s uyenna
yukez. rat amagrad n Masin !
Isefra tetkar-iss-nn tesunt-nnun, seg ief ar
iaren. Nitni ayed turun kigan Imazien# Nezra-awen-
d isefra n kra Tmedyazin d vemmus Imdyazen, seg
Unul Ugmi d Arrif d Leqbayel.
Sin irisen tusaalen-d seg teabt. Win Hu
CIMIN$ g tennam ad tafem mennaw d asnies ef
tegrawla, issael-t-id s tmazit umeddakwl-nne mass
Nureddin BAWEDRA. Timsektwin, ituru Muemmad
SUQRA ef ussan ikka g ubniq, issael-ten-d Usafar
LIHI.
Sant terziwin yatuyen pef tsekla d turi n use-
nwi sin imeddukal ixataren n temist. Ameddakwl-nne
Andic Idir, seg Arrif, issker-a-d yat tezri ef wungalen
yaru mass Muemmad BUZEGGU. Tameddakwlt-nne
Tiddukla tuzen-a-d yan uris mi tga g uzwel : Tauri n
usenwi g unul-ugmi, awebbez g Usammer, telumt
g Yigwelmimen.
Ad tafem g wuun-a tmse,sa awen-d-ismater
Masin d Yidir, tanfust n Yiman d tmacahut d-irura s tr-
ra mass Yassan. Akwen-na ad tegrum irisen yaen,
hat gguten.
Iqqima-a-d ad awen-nessirem tauri iudan nessuter
digun ad a-d-taznem isniisen d irisen-nnun s ten-
kult-agi :
asirem.amazighe@gmail.com
INFED
4
G wakud n yiseggwasen n tirgin d lqeras g
Meuk irza udabu
1
afud n yigrawliyen, ine
wenna ittilin g yimzwura, izel wenna innan
tilelli i ugdud n yifesti. aya yua agdud ad
yakey s tmagit-nnes d tutlayt-nnes d usedid-
dey as-iga umexzen g yili-nnes ef wakal-
a. bdunt tmesmunin tidelsanin d uswengem
amazi igen asertan ddaw tduli n yidles an-
amur d tamunt. Qqimi yan wass d yan g
yimenasen g usasu n Tizi n Yimnayen
2
, ar
nsawal ef tsertit isskar umxzen i Yimazien,
ya-i allig festi inna-i itsen wussan da ntem-
segraw g taddart n li ; ka ikka-d taqqmut, ka
yaden ikka-d tifut marad nesfeld i tezlit ta-
brat i lekkam n lwennas , asra nembaw ar
nettini iwa hat nga ssiyasa .
Uwi-d awal-a ad ssekti la nra la ur nri,
tamazit tedda s dat di, maka mamek zares
tedda d maef ? Aya ayd ur nessin, Ifasiyen
llig d-ikcem uumey ne llig t-id-skecmen
ssnen is isul yan wass ad iffe, ar ttaznen
tibratin n usnimmer acku irza ubadu afransiy
tisegwri n umetti amazi, ikkes-as tanbat g
ufus, afen ifasiyen aytmaten nne - akud g
swengimen s art uzarug, tura ddu key ini
ellal d uis ibergagen tinniyet ?
Llig bdan Yimazien ar settin s uswengem-
nnsen amaynu d-uwin d usenfar amettan
d-uwin, igan tirsal-nnes tugdudt, talayikiyt,
tilelli n ufgan arg ufan-d yat tmukrist tam-
eqwrant g ubrid-nnsen, assudes-nnsen agensu
n tmesmunin d yikabaren, ixser ugraw amazi
n Buzniqa amezwaru d wiss sin, ar ttemwa-
ten yimenasen s yidukan, seg dinna izlle
Rebbi tarremmant-nnsen, seg wass-nna ur
yad da ttaen awal n tamunt daccen ad aen s
iger n tsertit, imenasen n MDM
3
nitni dusen
maka ur ffullisen es i ubeqqa d tewrarrayin,
ar ttebbin amsawa ingerasen d yimenasen
n MM
4
, ar ttinin i yimaynuten nekwni hat
aswengem-nne seg ugdud ar ittuul zares,
ig iffe ka n umenas tasdawiyt inqqer-
tent, izel ammi ur akw illi, awd tamesmunt
tameant ur tt-isskar g yirem-nnes .
Llig i-isawel umeddakwel g usasu ef
unas n lli, issen maef inna awal-nnes, Is-
sen nwis ifre seg mayd nn-iffe amek net-
tini g unzi aqbur. Ur urek akw ikki useksew s
Masin AGNAW
TAJMILT I YIZEGZAWEN
AMAGRAD
5
mayed iddan ned illa ur t-issin umata. Maka
mek illa maef ? mamek ? G uyenna yaulen
maef ur ta, s tidet nessin. Smi unna isniisen
imenasen, iwaliwen-nnsen, hat anawek ayed
ran. Asra di g tulsed asnies tuted-nn es
nitni ayed ittekken mgal i usenfer n ukaba
asertan, ard tuelt tget abeldiy-nnek. Dinna g
tella tmeskanit teddut, innurem wa ar ttgan-
nat mayed di ittyaafen ad ur teqqimt min
tamentilt.
Awal-inu tazuyi-nu ami t-uzne uma
ayt Taa d Ukeffus ttukrafen g twuri tadel-
sant allig unna igan amnas hat iga amedyaz,
min ad yisin maef iennes, ur issin is ures
illa yan usenfar ametti ilaq ad t-inn-isselkem
i ugdud, ur issin is uddur n ufgan amazi
ayd igan tawuri tamezwarut, ad yidir tudert
yalwun, iles timelsa izeddigen, ier tauri if-
fullsen, amennu-a ag ixessa ad neddu acku
amexzen ial is tutlayt hill ayd nessutur, ig-tt
g tmenawt tamaynut tta nekwni ugar n tut-
layt igan aref ayd ina yirif n tlelli. Gluglen
waman-nne kin au, imeri hat Asammer
aef sawale .
S tidet, amussu adelsan amazi aerbaz
axatar d-ittarun imenasen maka neya ger
yimenasen yusin aggwa n tmentilt isinen as-
sudes is ila azal, tamukrist n usrarru yan unas
amazi seg tesnawit ar tasdawit ar d-iffe
umenas s ccari yinniy tilawt, iga-t nwis ur
da ittisin umata maef iennes, d ilmed hill
imik g mamek iennes, aya yugelt-i-d udhac
n umsawa d ussudes g tinmel-agi, da ttinin
nwis mek ur nn-isselkim yan umussu iswiten-
nnes nna isares, ur idd tastratijiyt ayd ixessa
ad tbeddel ne iwriqen maka medden yusin
asenfer-dde ssuulen-t s adda amazdar g ur
d-ittaley ayd ixessa ad iddu, amek inna Sa-
lem Caker g yan udiwenni i umis Alwatan
nwis amussu amazi g Tmaza illa g yizdar,
d ixessa ad ilin Yimazien d tsertit ad afen
ad ssnejmen ayenna iqqiman ursen n tutlayt,
ssutren timanit i tmizar-nnsen .
Ilaq Imazien ass-a ad akin s yimeni aser-
tan nna ittugan ifsen , ad swurin g tesga
tadelsant maka ad ig uswengem-nne aser-
tan, nekrata xla s tsertit ad ur iddu umya
ur ttima urne tmentilt, g Usammer yan
usekkin ayd iiyen ad a-ismun ad nekcem
tasertit, amussu amazi s yinelmadennnes
d yimezrawen-nnes d tmesmunin-nnes tidel-
sanin d yimekrazen-nnes d kull mayd iran
abulu i tmazirt d tmazit ad ssekren tiweni
g ku tanila, ku irem, ad ur neqqim abda nga
amm ugru ur da nettmectag ar da a-iqqes
ka, kullne ad ur neqqim ad neskirkis ef
yifawennne wenna iseqsan nrar-as hat da
tteddu tta tilawt da ttini hat tbedda wahli aya .
AMAGRAD
1
Pouvoir
2
Goulmima
3
Amussu adelsan
amazi
4
Amussu amazi
6
SEG TEGRAWLA (1)
Tamurt idusen telley ef
tmurt idehcen, s yimrigen.
Tesres efs amar-nnes, taw-
ey izerfan idemsanen d yiser-
tanen.Agdud izlan tilelli-nnes
d uzarug , ittima min ag-
mud n umahil-nnes. Asem-
san yukren akkw tibula
tirrumiyin n ugdud-agi, ik-
kes-as izerfan-nnes isbessef
daen efs ad ifek, g uzmez
n yimeni, iserdasen iddan ad
immet g udga-nnes. G um-
garu n Uruppa n 19/04/1918,
s umedya, Fransa tuwey ivit-
namiyen s usayes n yimeni,
sselun tiwsiyin . Mek
rnan g yimeni tawey akw
tigenfa ; is tettyarna hat
nekkwni ayed innan ad
ifru.
S ugzil, itsen sselka-
men agdud yaen i tsum-
ki s tekri . Zund ayenna
ssekren yifransanen i vit-
nam. Asag ur yad izmir ug-
dud, yaen tisumka, ad ifest.
Da inekker, imun, isemyaf
ad immet ne ad iqqim ddaw
uzaglu amagar . Da ismun
tidusiwin-nnes, iwwet af ad
issufe isemsanen. Amki ig
tagrawla taelnawt.
Mani d-ttekka tegrawla n
tserkam?
G umaal llant snat n
tserkam: 1- Tamsihrant ur
da swirigen, maka da ttasin
igmuen. 2- Ixeddamen d
yifellaen da swirigen cigan
maka ur da ttasin igmuen.
S umedya: axeddam avit-
namiy da ixeddem g ukarbun
di Hun Gay mraw d yiwt tem-
rilt yalass seg ief ar tigira n
useggwas; mar ad yame
tirad n tkerkas. Ur da ittea
ard iiwen, ur urs iselsa,
ur urs asafar i tmuint mek
t-ta, d wass nna g immut ur
ittafa awd audwu .
Akerwa n temist
tamizant netta ur isrus afus-
nnes ef umya. Izeddig, ilessa
mezy- a n ,
i s - sudu
aumubil ar ittame id
mraw yimelyunen n tgenfa
ku aseggwas (Mraw d sa -17-
imelyunen Pyaster g 1925).
Ad nsesten idd akerwa ayd
ixedmen aydde n 17 yimely-
unen mid ixeddamen-nne ?
Ifellaen-nne ur lin akal
maka ifransanen ursen tafr-
matin ilekmen ar 122 000
hiktar n rruz di Trung Ki (am-
mas n Vitnam) d 150 000 di
Nam Ki . Imezda-nne ur
lin mad ttean, g yidaren
yaen ttemtaten s la. Imlan
n wakal darsen uz, ad zzen-
zen attay n umelya n Frank i
useggwas (911 477 000 Frank
di 1925).
Amki tga g tmurt-nne;
imki awd di tmura nnien. Ass
nna g ur yad zdiren i uzzier,
ixeddamen d yifellaen gin
tamunt mar ad ssufen im-
sihranen, imki ayd gan di
Rusya. Aya ayd igan tagrawla
n tserkam. S ugzil, taserkemt
ittukraen ar ttegga tagraw-
la mar ad tsennegwdem
taserkemt nna tt-ikerren.
Mecta n wanawen
ayd illan ur tegrawla?
Llan sin n wanawen ur
tegrawla:
1-Asag tekker Vit-
nam tessufe Ifransanen,
Hind Inegliziyen, Kurya,
ijapunen, Iflippiniyen
ssufen Imirikaniyen, Ccin
timnukdiwin wi ar tteggan
tagrawla taelnawt.
2-Asag ixeddamen d
yifellaen di mayd igen ta-
murt di mayd igen adar g
umaal munen amm waw-
maten n yiwt twacult mar ad
senngwedmen imsihranen,
mar ad yal tamurt da ku aref
ad yaf tumert, tili tawmat g
umaal, wi ayd itteggan ta-
grawla tamalant.
Sin n wanawen-agi ur da
ttemyaen, sucku tagrawla
taelnawt urta tgi tagrawla
ASUEL
Hu ci Min
7
tamalant, ad nini di tegraw-
la-a aggagen, ifellaen, ixed-
damen, imzenza d yimgu-
raren msasan ad ammen i
yisemsanen.
G tegrawla tamalant
hat imad ; ixeddamen
d yifellaen ayd ittilin g
yifawen imezwura. Maca
tigrawliwin agi mmezday-
ent s snat. S umedya: mek
tesmures tegrawla taelnawt
tavitnamit, hat qad dehcen
yimsihranen ifransanen; ihi
iwhen ad sen i yixeddamen d
yifellahen ifransanen ad gin
tagrawla n tserkam. Awd as-
murs n tegrawla n yifellaen
d yixeddamen ifransanen it-
tawey tamurt tavitnamit er
tlelli. Ayedde as ilaq ad tem-
mezday tegrawla tafransant d
tegrawla Tavitnamit.
Mad msen igrawalen?
Tagrawla ar di ttek-
ka takrit. Hat ayenna as
winna ittukraen cigan
gan igrawalen s tit. Dilli,
Imsihranen keren-ten Yifyu-
dalen; ayenna as gan tagraw-
la. Assa, Nitni da kerren
ixeddamen d ifellaen, aya as
nnan imeggura-dde ad gin
awd nitni tagrawla:
-Yan : s ucku ixeddamen
d yifellaen ayd ittukraen
kigan
-Sin: nitni ayd igan tigwti
.
-Kra: ur lin amya; mek
ttyarnan hat ur asen-iddi xs
tamara; is di smursen awin
amaal. Aya as gan Igrawalen.
Inelmaden, imzenza
imeyanen, d yimlan n wakal
imeyanen awd nitni keren-
ten yimsihranen maca ur
ten-ta tmara iggudin. Kra-
dde imeggura as imsisan
n yixeddamen d yifellaen g
tegrawla.
Is tewhen tegrawla mid
teley?
Ur iwhin ad ttwabed-
del tmetti iqburen igiman
n yiseggwasen s tay tmetti
tamaynut. Maka asag nes-
sen imk as-nettegg, nissin ad
nemmefka tiwerdin, ayenna
ur igi unzir . Yal amahil iwhen
ne iley hat nekkwni ayd d-
tekka. Asag nra hat uey ad
nesmures.
Day, mar ad ttug tegrawla
ilaq ad nisin:
1-Nwis imsihranen d
timnukiwin ttasin asan d
yidles zund allal n usedderel,
isuaf, allal n tekri.
Nitni ssualen medden
ittergigin as ig sellan ef
tegrawla; ihi mar ad ttug
tegrawla, ilaq zwar ad nesfafa
tafrit n uref.
2-Nwis agdud, ittusgellel-
en aas, isskar tarema zund
amussu n tenmegla i tewsi-
yin g Trung ky, amm uwezlu
n yid hi g Panuy, aewwe
n yizumal di Nam Ky; ur ten-
issada awd yan usekkud ,ur
degs awd yan uawas ayenna
as ibrir. Ihi, mar ad tettug
tegrawla, ilaq ad nessikez i
uref asekkud agrawal.
3-Nwis mek ur issin uref
mayd nn-igula umadval, ur is-
sin ad izrew assaen n tdusi,
as ur urs awd yat tsudest
ayedde as inna ad immecteg
g twetlin ur d yusin ne iq-
qima g uzemz g ilaq ad im-
mecteg. Day, mar ad neg ta-
grawla, ilaq ad nfek taeft i
umussu amalan, nesselmed-
as i uref ad yili tasudest.
4-Nwis aref iba. S um-
edya, imezda-nne n unul
ur tteggen tafest g yimezda-
nne n wammas, d widde nit-
ni ttellen ssme s wi n ugafa.
Tadusi-nne teba; nga zund
ikeccien ur tesman tezdemt.
Hat ayenna as ilaq ad nes-
mun tidusiwin n tegrawla,
mar ad nmun ,ilaq i ukabar
agrawal.
Mar ad neg tagrawla mad
ilaq n zwar ad urne yili?
Zwar, ilaq ad yili uka-
bar agrawal, innan ad isfafa
issudes igduden agwnes
n tmurt; innermes ierfan
ittwakraen d yimad bea
n tmurt. Tagrawla ur tenni ad
ttulek as s ukabar iburzen
zund aerrabu ur ittebbey
aman as s yan umessudu
iburzen.
Mar ad iburez ilaq aka-
bar ad ars yili yan usekkud
nna ttakzen akw imaslaen
dfuren-t. Akabar min asekkud
amm wales min tinnei ne
aerrabu min tabusult. Imira
llant ggudint tezriyin d isek-
kuden, maca asekkud inmen
cigan ig agrawal cigan hat
Lininri.
Issael-t-id er tmazit:
Nureddin BAWEDRA
ASUEL
8 Entreten avec Moha Hajjar
Auteur de : La mission franaise au
Maroc versus la mission de lcole
marocaine : Sgrgaton
N en 1962 Tadighoust, Moha UHrou Hajjar est professeur de mathma-
tiques la facult de sciences et techniques dImetghren (Er-Rachidia). Scandalis
par lodieux rle que joue la Mission franaise dans la reproduction sociale des
lites au Maroc, il publia en 2008 une enqute bien fouille qui demeure trop peu
connue. Pour avoir une ide plus prcise sur le contenu du livre nous avons ren-
contr Moha Hajjar qui a rpondu volontiers nos questions.

1) Pourquoi consacrez-vous tout un livre
la mission de lcole franaise au Maroc
et quel constat faites-vous de la mission de
lcole marocaine ?
Votre question reprend lessentiel du ti-
tre du livre Sgrgation que jai publi en
2008, mais mon travail navait pas pour ambi-
tion dapporter une rponse cette question,
mais plutt de poser la problmatique com-
plexe du systme ducatif dans notre pays,
partir dun angle de vision particulier pour ne
pas dire singulier. Un angle qui mon sens,
donne plus de visibilit sur la question. Un an-
gle de vision qui lve totalement le voile sur ce
qui apparat fnalement comme des stratgies
sociales traces moyen et long terme.
Llment central apport par mon tude
est limplication de la France offcielle dans
llaboration et la mise en application de ces
stratgies sgrgationnistes. Ce pays, travers
son rseau ducatif plusieurs composantes,
perptue et assure sa mainmise sur les levi-
ers vitaux du pays en crant et entretenant
une classe sociale qui lui est culturellement
et politiquement infode pour servir ses in-
trts. Une classe qui doit tout la France :
son existence et le maintien de ses privilges
tous les niveaux de la vie sociale conomique
et politique.
2) Dans votre livre on peut lire ceci : Le
franais au Maroc, est un ascenseur social
. Peut-on dire que le projet de larabisation
de lenseignement avait pour objectif, entre
autres, de dfavoriser les classes populaires
?
Le processus darabisation bcle, du
systme ducatif du pays a abouti une v-
ritable catastrophe nationale. Cela est admis
aujourdhui par une large partie de la popula-
tion et mme de la part de nos responsables
politiques. Ces derniers le font aujourdhui,
une fois que le mal est fait et des objectifs
sont atteints. Leur dmarche hypocrite con-
siste chercher des boucs missaires. Ltude
statistique que nous avons mene, a le mrite
en quelque sorte de chiffrer la trahison. Et
aussi et surtout, didentifer la classe sociale
dont les familles ont chapp la catastrophe.
ADIWENNI
9
Le constat sans appel apport par ltude est
que ce sont ces mmes familles, via des or-
ganisations politiques quelles contrlent, qui
ont labor et encourag le processus destruc-
tif darabisation la hte. Il est bien connu
que jusquau milieu des annes soixante-dix,
le systme ducatif public national a russi
former des personnes de haute qualifcation.
Ces jeunes gens instruits ont pu suivre des
tudes pousses et acqurir un savoir de haut
niveau. Grce leurs formations et comp-
tences ces personnes se sont retrouves tout
naturellement des postes de dcision au
sein des appareils administratifs. Cela na pas
chapp lil attentif dune classe sociale
frileuse, longtemps habitue aux privilges.
Tout a t fait pour stopper cette machine
qui produit cette lite encombrante issue des
couches populaires du pays, la plbe.
3) Vous proposez en guise de solu-
tion de gnraliser le systme ducatif en
vigueur dans les coles de la mission fran-
aise lensemble des coles publiques ma-
rocaines ou, en cas dimpossibilit, de pro-
cder la fermeture des coles en question.
Pourquoi tant de rigueur ?
De la rigueur dans un raisonnement, il en
faut. Et en tant que mathmaticien, ce quali-
fcatif sonne comme un grand loge. En fait
jai formul ma proposition sous forme dun
raisonnement par labsurde, qui est une m-
thode classique en mathmatiques et un outil
formidable pour dmolir un programme fal-
lacieux ; en voici le principe : Si le systme
de la mission franaise est bon pour les
enfants marocains qui le suivent actuelle-
ment, pourquoi alors nen ferait-on pas pro-
fter lensemble des enfants du pays en g-
nralisant ces programmes lcole nationale
marocaine?
Si maintenant on estime que cette gnrali-
sation ferait perdre au pays son identit et sa
culture, alors la solution logique qui simpose
devient tout naturellement, la fermeture de
ces tablissements vis--vis des enfants ma-
rocains. Ceci dans le but mme de prserver
cette identit et cette culture pour ce qui con-
cerne les enfants de la bourgeoisie nationale.
4) Pensez-vous que la prise de
conscience par la jeunesse en la matire
pourrait induire un changement de poli-
tique ducative ?
Le problme du Systme dducation et
de Formation est une question cruciale pour
tout pays. Cest sans exagration une ques-
tion de vie ou de mort pour le peuple de ce
pays. Toute la population est concerne mais
il sagit en fait dune question minemment
politique. Lcole dans un pays est lie un
projet de socit. Quel projet de socit a-t-
on dfni pour ce pays ?
Les gens qui affrment que les dirigeants
dun pays nont pas de projet de socit se
trompent. Cest une absurdit que de penser
cela. Si notre Systme dEducation et de For-
mation est aujourdhui dlabr, dans tous les
sens du terme, cest quune classe sociale la
voulu ainsi : La classe des hritiers du pouvoir
et de largent comme je les ai appels dans le
livre. Donc une large prise de conscience est
fondamentale et ncessaire pour comprendre
ce qui nous arrive. Mais la classe politique
du pays porte lessentiel de la responsabili-
t de ce quil en adviendra. Lhistoire et les
gnrations futures jugeront. Par ailleurs, la
France offcielle na pas le droit dalimenter
un tel systme sgrgationniste dans un pays
indpendant et souverain.
5) Ddramatisons la situation avec un
peu dhumour : Quel est le comble du
mathmaticien ?
De ne pas avoir de problmes ( rsoudre).
Propos recueillis par : Asafar Lihi
ADIWENNI
10
ASEFRU
TASEKKURT
1
Tasekkurt iuliden ayd tra
Utan-t yicenga
Ur ures mas trara
Tussa ures tga tamara
Tasekkurt iuliden ayd tra
Seg Umellagu at Tana
Tadiust d Gwelmima
Tedda s uzir d tala
Ur tei ula tedla
Tasekkurt iuliden ayd tra
Ibbi ubrid walu mani tekka
S tmazirt as-d-izri dadda
Tesuyy ta-nn iuna
G temi asaddi ula iswunfa
Tasekkurt iuliden ayd tra
Netat aseg illa yienka
Walu mayed as-d-ikkan tasga
es mayed as-yakkan tduwa
Ar ak-tnin tddukla !
Tasekkurt iuliden ayd tra
Utan-t s waggun d tkuba
2
Ifadden ifukalen
3
as tedda
Agari, isaqqes tasa
Ul, ius iga tarka
4
Tasekkurt iuliden ayd tra
Imki ami tella
Ad tdir g tawda
Temmet g tufra
Tader s uzi
5
d wiyyha
Tasekkurt iuliden ayd tra
Tazra BAJJI
Bereqqis, Tizi-n-Yimnayen 2958
TAMUSNI
1
N UGAMMA
2
Muqle iij
3
Amek itali
Defr yidurar,
Issudda felli,
Irura-d iman,
Yuwi-d aneri,
Tagrest g wussan
Twala ielli !
Muqle itri
Amek isefilli,
Igzem ddumas
4
,
Idder s tdusi,
Ass g yuder yan
Ssirim s yiri
Ad d-lalin yigemman
Idleg
5
yigenni !
Muqle ayyur
Myajayen d yitri,
Gan i tlelli azrur,
Timenza i tanegli,
Ger yiij d wayyur
Gmer tamusni !
Kles
6
a amezruy
7
Tilelli d yili !
Siman BUAS
1
perdrix

2
couteau

3
handicaps

4
reste

5
chagrin
1
Sagesse
2
Nature

3
Soleil

4
Trs noir
5
Dcorer

6
Enregistrer

7
Histoire
AMAWAL
11
ANAS AMAZI :
ZEG UDELSAN ER USERTAN
Ami d-tlul tawsa tamazit tatrart deg iseggwasen n 60 d 70,
ssentan imenas ssawalen xef tmazit zi tmert n idles waha.
exdenni , ur din tua yella yijjen zzaysen ittqqen tamazit
er tsertit . Ur din tua yella yan yessawal xef uidef n tawsa
tamazit ni tutlayt tamazit di tuzna tasertant talnawt di Mer-
ruk ni di Ddzayer , akk ayen xef ssawalen : tutlayt tamazit d
umareg amazi d tmedyazt d tinemmswa d yizerfan izaykuten .
Maca awarni ca n 50 n iseggwasen n tuzna tamazit tadelsant
nni jar 1960 D 2013 , tuzna tamazit tesnta ad temmeskel imik s
imik . Yessnta unas amazi ad immuti zeg Udelsan er isu-
rifen imezwura n usertan . Zzat-i nadef deg umagrad-a er
tunza tasertant tamazit yeqqen-d ad nerzu ad nessen may-
emmi mmuttyen ca n imenas zeg udelsan er usertan . Aarni-d
xafes ad ner mayemmi ttagin aas imenas n timmuza ad ad-
fen si tawuri tasertant .
Mubarik BELKASIM
Afad anssidef tutlayt
tamazit di tmenawin d
tudert tasertant n Merruk d
Ddzayer d tutlayt tunibt,
armud adelsan ur yudi, yuc-
cel ad kecmen imenas er
twuri tasertant afad mzeen
ef tutlayt tamazit d tmagit
tamazit n uwref. Awu-
nak amrruki yugi zi leb-
da ad yesskcem tamazit
g tmenawt arami-d 2011,
minzi imenas n tmazit ur
ursen yelli wedwas aser-
tan. Timesmunin tidelsanin
ur zmirent ad ssiwent awal
er tenba, ur zmirent ad gent
asikel ef tenba. Yuccel i
yimenas n tmazit ad adfen
er umni, sadu ikabaren iser-
tanen imazien, afad mezen
ef tutlayt-nne d tnettit-
nne.
MAYEMMI YUCCEL AD NEMMUTI ER WENAS ASERTAN I TMAZIT ?
MAYEMMI TTAGIN IMENAS AD KECMEN TAWURI TASERTANT ?
Merruk llan dayes ugar
n 30 n ukabar isertanen,
Aazayen ameqwran-nnsen
ttua d imegzar n tutlayt d
tmagit tamazit ar 2011, aka-
bar asuf i tua immezen ef
tutlayt tamazit iga-t Akabar
Agdudan Amazi Amerruki
( KGMM ) sadu s tselwit n
Mass Amed ADIRNI ak-
abar-ad igdel-t ulif n ugens
amerrukiy deg wakud n Ben-
mussa. Rexxu, di 2014 ur
nessin mayen a imsaren i
tawsa tamazit deg ussan d
iseggusa ay d ittasen, minzi
imenas imazien msban
aas , wer ursen telli ca n tiri
i yimal, maca mayemmi ur
kkaren imenas ad ggen ijjen
n ukabar asertan nndeni? ar
mermi ad yeqqim umexzen
yettqqen yegdel ikabaren
d tmesmunin timaziin?
umexzen ur izmmar ad isii
itteqqen d igddel deg ikab-
aren i walid, acku amaal ab-
erran ad ifes isuyy. Malla
zemmaren imazien ad gen
timesmunin tidelsanin asel
turagt n Umexzen, mayemmi
ur zemmren ad gen ikabaren
isertanen imazien imay-
AMAGRAD
12
nuten asel turagt i Umexzen ?
Akabar asertan amazi
maci yuccel ad ers yili
deg izwel awal amazi
; timmuza n ca n ukabar
teqqim-d deg imenzayen-
nnes. maca mayen nessen ni-
can : malla qqimen imenas
n tmazit ur ursen yelli ca
n ukabar asertan amazi ni
cigan ikabaren imazien, wer
nezmmer ansawel xef c n
tuzna tasertant tamazit ayy
izemmar uwref amerruki ad
ier d ad isel !
Timesmunin tidelsanin
timaziin ur zemmrent ad
adfent di twuri tasertant. Ni-
tenti ad qqiment g usayes n
yidles waha. di tmesmunin
tidelsanin imenas izzmeren
ad ssiwlen ef tsertit maca ur
zemren ad gen tasertit, inni
iteggen tasertitn d inni ay il-
lan deg ikabaren isertanen
ni deg uberlman ni deg
tenba. di tmesmunin tidelsa-
nin tasertit d awal , d amsaw-
al d axmmem ! di ikabaren
isertanen, tasertit d timeggit
d tigawt d usekkir .
ABRID ER ZDAT !
Malla nxes ad nsiwl
tidet, tuzna tasertant tamazit
ur ures yelli udem iy nezm-
mar marra ad ner nican,
tuzna tasertant tamazit wer
tit netwili deg usayes unbiz
amuran. Nettwara as times-
munin tidelsanin deg im-
maden d yidrizen imuraren
amm 1ru Mayyu d useggwas
amaynu , mani kkisen mid-
den icenyalen d tillaf tta-
rin ifsen ayen ttettren zeg
uwunak amerruki, nzer ict
tuzna n tsertant n yan wanaw
nneeni deg Umussu arif
i tafulmanit yessawal ef
uref arif d ufgan arif d
tutlayt tarift maca maci
d wa d abrid !
Nra yat tuzna tamazit
ay ismunan Merruk d uref
amazi zi Tanja ar Legwira, zi
Ddzayer ar tamnrast , zi Siwa
ar Lkanari. KGMM yeqqen-
it Umexzen uca zi rexednni
wer zayes nselli aas.
IKABAREN IMAZIEN IMAYNUTEN ?
Ur nessin ma llan din iwdan
ay ttxemmamen as sentan
yan ukabar amazi amaynu
, awarni ukabar n Adirni,
maca taawsa tamazit tuser
ugar n yan ukabar i xafes a
imezen, llan din imenas
imazien ursen tiktiwin ti-
sertanin d tizelmain , llan
inneni llan ursen tiktiwin
tiyffasin, ina wer zemmren
sadu yan ukabar asertan !
yuccel ad din ilin ikabaren
imazien izelmaen d iyef-
fasen d inammasen d inem-
layen d izizawen, ikabaren
n tawuri ikabaren n illellalen
atg amm akw timizar n
umaal .
Yeqqen-d ad din ilin s
udrus 3 ni 4 n ikabaren is-
ertanen mmezen ef tawsa
tamazit zeg yeffus , zeg uzel-
mad, S manaya i din a tili ict
tuzna d tasertant d tamazit
tedwes tzemmar ad tessiwd
Merruk d Ddzayer d tmazit
er wannej, er ufella.
Yiwet tunza d tasertant
d tamazit iy a isdwlen iwu-
nak arugduyanen d Merruk
d Ddzayer d iwunak ugduy-
anen d imazien sadu ufus
n uref amazi n Merruk d
Ddzayer .
AMAGRAD
13
TAQERFIYT
Izzrey yat tdeggwat ized-
digen, irceq diges allig ittu
tauf d yisekkilen n yidlisen
as-issenan ief, tga tmera
tin ayt emmis ayenna
t-izzemen, tadeggwat-nna
ya aidus ar ittasey izlan
allig as-iqqen ugre, g yi-
nnes kecmen s aanu n tqerf-
yt, aanu g ur ittili as winna
ur yuwilen d ayt titi n wal-
lun, ikcem-nn agre ina-t
ur yad diges mayed ittasin
izlan, iejdem imik iddu-nn
irs yan umazan amean
inna-as g umeu : tenna-
ak mm uqidur-inn azeggwa
ad tened ka , izlem s art
ti izuz kra g ugwensu-nnes a
tali n terbat, inna-as ddu ini-
as : eg-as adar ad issidir
ad ur ineqqa ?
Iddu umazan n tayri ur
d-yaul, ar itteqqel allig ittu
awal, imik irar-nn ti s mm
uban azeggwa hat tessexwa
yan udar tama-nnes, yakez
ayenna tessker, ar ittna d
yief-nnes, ar isebas ief-
nnes, imeddukal-nnes ukzen
awed nitni ayenna illan, ar
as-safen titiwat s wawal,
ibedd zik ya-nn tama-nnes.
Izzulu fellas, inna-as :
is ixwa udar a ayt udar? ,
tenna-as : win yan usasfar
1
n wul-inu, win umnay n twir-
ga-nu, ittyazen umazan irs,
irar-d inna-d ad issidir ad ud
ur ineqqa. , yakez awal irar-
as : iseqsa-kem, imayed
as-tennid? , tenna-as : ur
ta iwejdim iwad as-rare ! ,
iejdem ntun g wawal n umy-
issen, zzrin i s wawal allig
ttun mag llan, s yiuyyan n
yisey n yizlan da ttmenmilin
ad yiselli ku yan mayed ittini
wayye, allig ccaren iwali-
wen d tmeiin
2
.
Ifukka wummuyed i ayt
tmera salen ran ad siwlen,
tenna-as : tauf i-d-irrek
yuwin ammi k-ssne wahli
aya, as neba ! , ban i-
nna meqqar ur rin, yame
urs uun
3
n tiliri
4
-nnes, ar
ttemyazanen tibratin allig
ten-iwet yie, s asekka-nnes
isiwel-as ad mmejmaen g
tsammert n yimi n yirem,
maca taul s tmazirt-nnsen,
acku tella ur yebbas twuri,
ula tufa ad tt-zrin iwau-nnes,
yuul awed netta s turi-nnes,
ku tikkelt ar ttemyazanen
tibratin, da isawal ard tezwu
tiliri-nnes, tsiwel-as-nn di
ard tezwu awed tinnes.
Umen yinelmaden itsen
wussan ad swunfun, iddu s
tmazirt g tella tmeddakwelt-
nnes, nniyt ikk-d awed ur
yan memmis n xalis dinna,
isiwel-as inna-as-t, ar ttganna
mantur nn-ittawe, allig nn-
igula isiwel-as tenna-as adar
g tella, yame abrid irs, allig
nn-igula adar izerre allen
telley-as-nn s ufus, irul-nn
yasey-tt s g yigenna, yasey
diges yat tmeit taezzaft
issmuren aman n ubalu
amerd netta, sgidin timawin,
allig tt-uren,
Inna-as ad mmcetgen
s tedarin isswan iman zzig-
zwent allen, ibedd yame-as
afus allig tbedda, kud itteddu
tesizun, inna-as : mayed
kem-yaen? , tenna-as :
as ina-i uar, rredle assna
g ubrid-inu s taddart. , ar
tteddun, tadeggwat-nna,
ssekren ifriwen s wawal n
tayri, tetkwar-asen s tmendit
allig da ttenal, wejedmen
ddaw yat tzemmurt urun isek-
kilen imezwura n yismawen-
Yidir BENEDDI
TANFUST
14
1
Mdecin
2
Bises
3
Numro

4
Tlphone
HEMMUT
nnsen agensu n yan wul n
tayri, sswin iman-nnsen, my-
akkasen tibar dinna,
Ibabb-tt allig ffen igran,
issiwe-tt-nn anmila n tad-
dart-nnes, ikk dinna s ur
memmis n xalis, igula-nn
urs mseqsan ef tudert n ku
yan digsen, inna-as nwis yufa
yat temnayt n twirga-nnes,
iseqsa-t memmis n xalis if
matta tenna, inna-as : mm
uban-lli azeggwa, talli il-
lan g tmera n ayt emmi ,
inna-as : idd taizunt-lli
nna s k-nezzam ? , inna-as
: mayed ? Mi ? taizunt,
taizunt, uhu awa hat as
taredla ayd terrdel, mantur
ayenna ? , irar-as : uhu
awa ! Hat ssne-tt wahli n
yiseggwasen aya, hat taizunt
ayd tga.
Tizi n Yimnayen
06-11-2962
Hemmut teza tabrat nni
ra ttaja s yijj n ssber imar.
Gi uqrab n tecqiqt-innes,
tenni ca n kra tasragin
zuggami teqeb zi dcar n
Ayt Merad gi tendint n
Gwelmima. Tugi as-tuc ta-
brat nni qber mizi yemmas
twea-tt.
Tbed, teqqar, txaras g
wawar nni g tebrat, tawad-
asen s jjhed, tgammi
lmena n manayni . Tesya-
fa s ukaru g tmija-innes,
ihwa-as-d umea .
Tsawar g yief-innes :
nic zi Ajdir n Arif, netta
zi Ayt Merad, ixessa-i,
xse-t, i menbed ? u yani
inna-as bu tebrat i tyawt-
inu, adagi d thella, a teqre
iciben icemraren g ucwaf-
inu bac ad iri cni ass n
urar . Teksi bilun idas d
iwi usli amaynu ma a te-
qjeb, tugi ad as-teri.
Ixecc-d ass n tmera,
tkes-as i usli rqab , bsisqent-
as tiawin i Hemmut, tufat
d bu tebrat.
Tiznit
14 avril 2013
Iman LIHI
TANFUST
15
TAREZZIFT I YIMEI-NU
Ssarme-as tazi n tudert
I ku imei yukzen t-inu,
Ass-a g nada tumert,
Yuul-i-d ger yifassen-inu.
Ur digun lmide assekned:
Aryal-nnun s winu,
Q awen-igbu s tukkimt,
Tukkimt-dde tegba ul-inu!
Q awen-iddukkel tfut,
Tiddukla-dde tg(a) amutel-inu!
Ad ur tasim tagelzimt;
Tawengimt ami ner(a) nsiwel,
Nnureme ares, iga tdet,
Iswi-nnun ur igi amedya-nu,
Anemri as zi tgit:
Iwa kem tacebut n waman-inu!
Tamendit LFATNI
Imteren g 21 Nuwanbir 2011
MASSA N TAYRI , A MASSA-
NU !
Sremd-ayi ad tse i cem
Su-ayi iberar-nnem tassut
Send-ayi s rerar i arem
Asitem ad am-d-iwda zi tebbut
Ad ayi-ider x tderf atasm
Mara ssitme-cem takurmut
A massa n tayri wec-ayi-d zzayem
ad aney-ayi-d uta zi tnefut
Susem ayd zi tudart-nnem
A teddare tamcahut
S tmeqqa umeta tura turem
uma ad ages ri taf n tasult
A massa n tayri qen-d xaf ad tse i cem
Aqa nhewre xafem di tarezzut
Uta ssu-ayi x waduf unezdem
Si amadal-inu i tatut
Ad qqase tazyudi nnem
D tazyudi uxeyyeq uca zarwe tasarut
Ziri Amiri
Sala g 14 yanayer 2962
ASEFRU
16
ASUEL
TIMSEKTIWIN N SUQRA
Ass amezwaru ag ittemtat umaccu
Seg mi ayed tezrey safft ifew n ubniq, mi
qqaren s tbiansiyt tawurt tabekant, ayed
ssne af is inna ebbi amin i treggam n
mma. Ddu ad izel ebbi anaiz
1
-nnek... hat
izla-t a yu!
Mayed akw ssne mani g lli mayed i-igan!
Ammas n Giliz ag lli, yan g yigmamen
2
akw
imexmaxen
3
n Meakec. Wahli d awal, seg
Blegid ar Giliz!
Ggze-d g saff s udis ixwan d yief yuc-
ckan d wau iekken
4
d yiruyen irkan d tme-
ktit itkaren ar imi s tmarayin
5
digi iswanfan.
Zzware-nn aar ayeffas isan lbaaka,
gren-a-nn s yan uanu iglin nnan-a: unna
ur illa ka iger-t-id s da hat ur iqqimi ukurmu
imkilli! Gat idne iregzen neg-ten idun. Mek
idda ka n memmis n tmeggant ad yiri ad ifne
isikk izergan hat ad as-neqqu mma-nnes !
Wiyh di, max imek ikka iga ubniq? Aseqsi
ssefrun wussan d-iddan.
Ayenna ayed tga, idsen ur kkant kra n
tbuniyin gran issent. Aha ntun g udiwenni is ur
aen ef ka n tetast , ad immet umaccu. Ur
igi tatast xes yan imei n bab-nnes igan ief-
nnes d ubulisiy n ubrid. Ameddakwel-nne
ial nnik s tidet is t-iga ar iswurri d Umexzen.
Iffe-d art uyenna akw is innufel; yawey i
ugmas tunfultin n usbitar i unezzarfu islelli-t.
Ur akw in ri amm Cwiba, tawargit it-
teddun. Yuzen i jaarmeyya ur t-usin, iger
aanim s urti, innufel. Teg-as timmuert-
nnes ayedda ur yuf; ig diges adwal amxezniy.
Ku tikkelt d mayed d-ilsa. Ass-a iruyen n
lbulis, asekka win lbumbya, nnif n usekka
win jaarmeyya.Tikkelt taneggarut, abulisiy
n ubrid ayed iga, s isekref d lferdi n lmika.
Tifawt, ar isskar tawuri n ubulisiy g umpwan.
I, ar nn-isgulu timegganin, nn-ittmuuen, s
tgemmiwin-nnsent.
Ayetmas ween, awed yan as-ittettlen au.
Seg ufella, da ittawey inemisen n yibeznazen
d yierrimen ittunadan i lbulis. Assa -nnes
idsen iuda, allig nnik ial is ig nnik abulusiy.
Ass n uzaraf iseqqsa-t unezzarfu:
- Mani g d-tuwid timelsit-a n lbulis ?
- Ifka-i-tt lkumisir a mass, as irura
Ass g t-umen iga asuryaliy. Tbedda-nn
ifes safft g unpwan, ismun iaren, ifk-as
sslam. Nnan-as : hat nra-k ! Isney arsen
ief zund idsen iswurri simraw d semmus
iseggwasen n sserbis. Inna-as ubulisiy irin
safft: tqewwed-tt a yamxib, lferdi akw, trid
ad diges tged lkumisir !! Ibulisiyen ssnen-t,
isinen is innfel maka ur t-id-ktiyen g ukurmu.
Iberre diges !
Ntan ar t-seqsan ef lmuntif-nnes ar ike-
jjem ar itteffe g wawal. Widde t-iseqsan ur
t-ssinen, awin g yifawen-nnsen is da ifsen
ikka-t taqebba. Ukan aen-nn ifes, ar t-
kkaten allig ied. Dinna ayed ssne idd seg
was amezwaru ayed ittemtat umaccu g ubniq.
Awi-d altu art uyenna acal idd ku ass im-
met umaccu g ubniq; ilin wussan g ttemtaten
wugar n mraw.
***
Kkse sserwal d Slip awed netta s
lxaer
Kksen-a ayenna urne iggran sersen-
t g ukayi, nnan-a : qad iqqim uya da, ar
Muemmad Suqra*
17
d-teffem. Kammla nzayed s dat issuter-i
unawur ad kkse iruyen, yuwen s yuwen.
Aselsu kkse iqelleb-t amm kani. Gula-
nn slip zwie; aserwal gri iss s unerf smi
kkse-t yad yan wass g lkumisareyya. Idd
slip, netta, tikkelt tamezwarut ef t-ttekse,
nni tama akw aya. Xes kkse-t nnan-i-d altu
ad ute tukkerfadden, skue. ukki! Ya,
max ad skue? ef mi ? Mayed iccaren
abu d usku ? Uule skue!
Sule da skuu, isafe-i titiwat art
uged, ur ejji, afad tanef texbut n tzukt-inu,
ier-d uyenna digs ittyaffaren. er mayed nn-
tgula tussna ! Ka ur t-uwin g bnadem azeddag,
ur d-teri la tqwellimt la ka diges yaen.
Nek ilessan ibanen-inu, iseqsa-i-d yuwen :
id tikkelt tamezwaru aya ? tamezwarut, ih
! ayed as-nni. Irar-i-d : G idne argaz yiff
ifek lxir!
Nni-as, gri d yief-inu : is tella ka n tir-
rugza yugren ta nek ikkes-nn slip s lxaer seg
wass amezwaru ?
Ikcem-d unemhal s tiddi-nnes tanappuluniyt
d wawal-nnes izzar, tekcem tawda inawuren,
intu ar a-iseqsa. Yuwen unekraf idne, netta,
ur igi mud-nnes xes udem n unemhal. Igra-
nn diges allen iqqim allig ifes d-isharra yan
unawur ad yader i wallen. Awwah! igam
neqqima d yimusnawen n uzref d unesamu
n ugellid ef tmenawt nhezza ifawen-nne!
Ass-a ad nader i wallen? Is uyen wi ?
Ur ta i-d-igula ad i-iseqsa ar swengime
mayd as-ttini; idd acic mid Amussu n sim-
raw Febayer. Maka is illa akw wana igan g
wassa simraw febaye ? D mek asen-t-nni
iyen ad i-kefsen, sxuben-i au. Yuf unna
asen-innan abeznaz amean, amm nek amm
medden.
Iger-i-d unemhal aseqsi:
- max allig da tezzenzad key acic, aerrim
zema izeddigen ayed tgid?
- Afad afe awed nek ad lessa g ara d
Seppringfld, qere g Giliz, as-ruri
- Ha-k awed di teddid s Giliz ! Ncaellah
qad diges tkellad ar teggand.
* Iga Muemmad Suqra yan ubluge ameuki ityassnen
g uea n fysbuk s yirisen-nnes g isawal g mayed igen
asentel min tawda, tasertt, asan...atg Suqa, i winna ur
t-issinen, ife tauri g ts snat ar izzenza gau. Kud izzenza
issera ief-nnes. Ikka tyiriwin-a sin iseggwasen g ubniq
ef, ayed as-gran, tacict. Ityassen ubluge-a ur turrma
kigan art 20 Febayer. Irisen-a d nessuul da digsen it-
tales ayenna idder g ukurmu. Ad tafem tansa-nnes g uzed-
day-a : htps://www.facebook.com/mohammed.sokrat
Issuel-t-d s Tmazit: Asafar Lihi
seg: goud.ma
ASUEL
1Trace
2Quarters
3Luxueux
4Puant
5Amoureuses
6Victme
7Juge
8Menote
9Relaton
10Jugement
18
Entreten avec Faten Besbes
Membre de lAssociaton
Tunisienne pour la Culture
Amazighe (ATAC)
Faten Besbes: La nouvelle consttuton tunisi-
enne ne me reprsente pas, elle est plutt discrimi-
natve, voire mme fasciste tant quelle ne reconnait
pas la diversit culturelle et le droit des Amazighs Tu-
nisiens.
1- Que pensez-vous de la situation de la
culture amazighe en Tunisie et quels sont
les obstacles qui entravent sa reconnais-
sance?
La culture amazighe est omniprsente avec
nous, dans notre cuisine, dans nos habits et
nos bijoux, dans nos coutumes, voire mme
dans notre dialecte Tunisien, sans oublier bien
sr les rgions berbrophones qui ont eu le
privilge de garder la langue Tamazight. Je
pense que le Tunisien ne sest jamais dtach
de sa culture amazighe et quelle restera pour
lui la culture mre malgr la succession des
autres cultures sur notre pays. Lobstacle pri-
maire est lignorance du Tunisien de lorigine
de sa culture quil assimile jusquau jour
daujourdhui la culture arabe, le deux-
ime obstacle cest labsence dune volont
politique de la reconnaissance de cette cul-
ture comme lenseignement de Tamazight
lcole, ou la cration dun centre culturel
amazigh.
2- Pour quelle raison vous militez pour
tamazight, et quand est-ce que vous avez
commenc le faire?
Je ne peux pas vraiment prtendre tre
une militante pour tamazight, certes je suis
engage dfendre cette culture plusieurs
fois millnaire et qui est commune tous les
Tunisiens et aux nord-africains. En ce qui me
concerne, je suis plus convaincue que le re-
tour nos origines amazighs est notre seul
salut et notre seul moyen pour unir tous les
Tunisiens et de protger notre pays de cette
vague obscurantiste darabo-islamisme. Au
fait jai commenc mon engagement aprs la
rvolution, sur FB, jusqu ce que jaie d-
couvert lATCA : Association Tunisienne de
la Culture Amazighe travers une confrence
qui avait pour thme le patrimoine gn-
tique des habitants de lAfrique du Nord
en octobre 2012 et partir de ce moment j
y ai adhr et jai commenc prendre des
cours de tamazight , de participer aux mani-
festations pour promouvoir la langue et la
culture amazighes, comme jai eu loccasion
de rencontrer des membres du CMA venus en
Tunisie en dcembre dernier pour le rassem-
blement des Amazighs Tunisiens, et lors de la
dernire Assemble Gnrale de lATCA je
suis devenue membre.
ADIWENNI
19
3- Que pensez-vous de la nouvelle
constitution? Et pourquoi elle rejette la
reconnaissance de la langue et la culture
amazighes ?

La nouvelle constitution tunisienne ne me
reprsente pas, elle est plutt discriminative,
voire mme fasciste tant quelle ne recon-
nait pas la diversit culturelle et le droit des
Amazighs Tunisiens. Sinon dans lensemble,
la constitution de 2014 nest autre quune
reproduction de la constitution de 1959. On
peut prtendre quon sen est sorti avec le
minimum de dgts, partir du moment o le
code du statut personnel na pas t modif et
que l application de la charia na pas t in-
scrite dans la constitution , au fait cest ce qui
faisait le plus peur la majorit des Tunisiens
je pense , cependant tant quil y a des Islam-
istes au pouvoir, certains articles tel larticle
1 concernant lidentit et la religion de ltat
, larticle 5 concernant lappartenance de la
Tunisie au Maghreb arabe , et larticle 38
qui stipule lenracinement de lidentit ara-
bo-musulmane dans les gnrations futures,
resteront des articles auxquels les Islamistes
peuvent avoir recours pour lgaliser leur en-
doctrinement religieux et imposer leur modle
socital en Tunisie. La constitution a t crite
par des partis panarabistes, des Islamistes et
des nationalistes arabes essentiellement. Pour
les autres partis certains pensent que le Mou-
vement Culturel Amazigh peut tre spara-
tiste pour le peuple Tunisien, ou classent les
Amazighs parmi les minorits en Tunisie do
le refus total de la reconnaissance de la culture
amazighe dans la constitution. Cependant l
ATCA a prsent des demandes lANC ( As-
semble Nationale Constituante ) concernant
linscription des droits culturels Amazighs
dans la constitution et qui sont restes sans r-
ponses.

4- Comment les autres tunisiens non-
amazighophones reoivent la culture
amazighe (la langue, le nouvel an, lhistoire,
etc.)?
Cest lignorance pour la plupart, pourtant
le calendrier agraire amazigh est connu et ap-
pliqu par tous les Tunisiens, mais il est as-
simil un calendrier Arabe. Le Tunisien a
besoin dtre sensibilis et cest le rle des as-
sociations amazighes en Tunisie, de corriger
lHistoire dans la tte du Tunisien.
5- Quels sont les partis et les formations
politiques qui vous soutiennent ? Ceux qui
vous combattent?
A ma connaissance lATCA na jamais ac-
cept le soutien de partis politiques surtout en
cette priode critique o le soutien peut lui
imposer une couleur politique et un engage-
ment pour les prochaines lections, comme il
n y a aucune formation qui est derrire nous.
Ceux qui nous combattent sont bien videm-
ment le parti Islamiste dEnnahdha et les par-
tis nationalistes arabes qui nous ont mme
refus daffcher le drapeau Amazigh, lors du
sit-in du Bardo lt 2013, alors que le dra-
peau Syrien et Palestinien taient prsents.
6- Parlez de ces personnalits en deux
mots:
Matoub Louns, Gisle Halimi, Idir.
- Matoub : Il a la sensibilit dun artiste, et
la rbellion dun militant
- Gisle Halimi : fministe, avant-gardiste
- Idir : artiste discret et trs profond.
Propos recueillis par Moha Ait Aoual
ADIWENNI
20
IFSAN N TAMUNT :
ASBULU N TULLISSIN S TDUSSI N TAMUNT
Masin Agnaw / ASIREM AMAZI
Ifsan n tamunt iga yan wammud n tullisin d-iffen g tmurt n Lqvayel ( bgayet) , ismatter
ummud-a tullisin n tsekla tamazit taqburt d tmaynut g yan udlis, kerzen 11 n imyura diges
yamun, s tirra-nnsen icben, ifsan n tamunt ger Imazien n Umaal d win tmaza s ulag, gen
talkiwet i unna d tnna iran ad isbulu taskla tamazit g yiger n tullist.
Iffe-d wammud-a g useggwas n sin yigiman d mraw d kra ( 2013) ur tizrgin Tira n
Mass Brahim Tazaart, ameggaru-a innan ef tamunt n tirra n imazien n tmaza : Mara
mlalen wawalen, ellint tlisa, ttemyafen wulawen d tiktiwin. Zik-nni yegzem wasa gar war-
raw n Tefriqt UgafaAllal ara ten-yezdin ulac: ddula, aerbaz, atgDa yal tarbat tewwi
abrid-is, tener llem-is deg tudert, war ma tessaked er tiyi. Ass-a, allal yella: d tira, d asizreg
n wayen yuran s yal tantala tamazit.
Tzher tutlayt tamazit s usenful n imyura ierrimen . ssidden abrid n tnsa d yidles s
tullisin ttarun, ssufghen-ten-d g yifri n tatlayt s tilawt , uen iman g idles amazi ittwattun ,
amun semmus n imyura seg lqbayel g twuri-a, amel Arezqi d Dihya lwiz d Nufel Buebuja
d Meqran Cixi d abdlaziz assani. yamu seg Meuk , Lu azergi d Asafar Lihi d Nurdin
bawedra d labib fawad d Mua Aberi. Seg tmurt n Libya illa Sasi Damani .
Ar nessktay nwis Tamunt n tirra n imazien n tmaza idda-d ad issker yat tutlayt tamazit
ismanen imazien seg Siwa ar Lkanari seg ill ar tiniri, tauri iudan I ku yan.
ADLIS
21
IFSAN N TAMUNT :
ASBULU N TULLISSIN S TDUSSI N TAMUNT
TAMACAHUT
TAFUNAST N YIGUJILEN
Ikka-tt-nn yan urgaz , iwet tikwemsin i tud-
ert-nnes, ures kigan n warraw da as-ttinin :
Nra, a bba aksum ! Yini-asen : Zedmat-d
teccam-d tesswim-d taejliyt illan g urebiy
ar tseksiwem adday as-d-tekka tdunt ixem-
muyen nawi-tt ners-as !
Aseggwas ayed ttxittin, mayed d-ittekkan
ixemmuyen n tejliyt walu. Aznen yuwen dig-
sen s ssuq yawi-d tadunt n tgelin afsen-tt i
wanzaren n tejliyt rin i bbatsen nnan-as :
Han ayenna a-tennid
yuwe !
Inna-asen : Iwa,
allhiwat ad neddu s
ari dinna g ur illi
awed yan, neres-as
nuzu-tt neqqim-nn
ard tt-nfukku ! Ur a-
d-ittawey awd yan
acal wala inurez
awed yan ad as-nek
imikezzu!!
Qqimen ar i ad ur
ten-yinney awed yan,
ddun s yan umaa gen
diges asettur, ersen i
tejliyt, uzun-tt heyy-
an-as allig nn-beddan
ef usenwi uten-nn
han afa ur t-id-uwiyen.
Ar ttinin mayed ttegan i wusu n wafa, imiq,
inniyen-nn yan usidd ierqen g ari. Gren ilan
mayed itteddun ad d-yame afa ta-d amean
g wawmaten. Iddu allig nn-igula yaf-nn hat
bexxu ayd issiriden tumas-nnes ar itta wafa.
Inna-as bexxu : Ma k-id-yuwin ari a afgan?

Inna-as urba : Hat uznen-i-d ayetma d bba


ad asen-nn-awi afa ad nessnew aksum !
Inna-as bexxu : Asey-i-nn ar urun ad awen-
ssie afa s tumas-inu !
Inna-as :Mimek ttega ad k-asi tta hat
teayed txitred ?
Inna-as bexxu : Qad miye ard ge amm
mucc tasid-i ! .
Yasi-t urba amean iddu s ayetmas ; kud d-
ittenmili ittxitir bexxu, ar ireem i yiarren.
Idde t-annayen ayetmas ar as-ttinin : A wa
zerre s bexxu ia-a ! , yini-as bexxu :
Mayed ak-d-nnan?
Inna-as urba : Nnan-i-
d ad azzle g twada !
Allig ten-d-igula bexxu
ismutter-ten g ubean n
tejliyt s mas akw llan
ignu ifsen izri-ten iddu
ad nn-yawey arraw-nnes
ad ten-en.
Da izerrey ka g luuc
ren-as ttren-as ad asen-
irem yagey allig d-idda
Bamemd ikkes-asen
tigniwin, ffen-d tkuren
abean s tferiin gnun-
t ammi sulen dinna,
rulen ddun s tgemmi-
nnsen.
Imiq, han bexxu idda-d
imun-nn d waraw-nnes.
Nitni ssaen afa gren, abean ad inew s uy-
enna diges illan; ar ttiqqisent tferiin. Inna-
as yiwen g yicicawen n bexxu : Matta uyinn
a bba ? irar-as bexxu inna-as : Ifawen-
nnsen ayinn isetten !
Idde nnan hat nwan, ikkes-d bexxu ayenna
issenwa, ibbey-as aberruy i umezwaru ; iwet
iqucan-nnes g uferi, inna-yas i bba-nnes
22
: , irag uya, a bba! , iwet-t bba-nnes
ine-t, yini-as: Nekkin, s ufus-inu, ayd ig-
nan ifsen ar ttehared !? ; iddu-nn wiss sin
yarem inna-as awd netta : , irag uya, a
bba ! ; iwet-t bba-nnes ine-t, allig ten akw
ina. Iddu-nn netta ad i iwet iqucan-nnes g
ubean, hat iga amm i.
Inna-as : Ay a nek inan arraw-inu ! Ay a nek
tt-issekren i yief-inu !
Iggall ittnada wenna ne tenna as-igan ta.
Iqqima g yir n ubrid ; imiq, han taa tedda-d
; yamm-as inna-as : Kemmin a mm taskiwin
ayd igan aya ?
Tenna-as s tergagit : Uhu, a emmi Zemmu
! Ad ak-ggalle s uyenna teullid d mayed
taumed mek idd nekkin !
Tezri-d tixsi, inna-as : Idd kemmin a mm
igurran yalwun ayd i-igan ta ?
Tenna-as : Ad ak-ggalle s mayed teullid d
mayed taumed mek idd nekkin !
Imiq, han alwem ; yamm-as bexxu inna-as :
Idd keyyin a bu ibaciren ayd igan ta ?
Inna-as ulwem : Uhu, a emmi Zemmu !
Ur idd nekkin !
Ar ammas n wass ayd d han insi ini-d tafullust
ig-as algamu n urem kken-d icicawen arasen.
Yamm-asen bexxu inna-as i Bamemd :
Keyyin, a bu tetrin ayd asen-iremen ?
Inna-as yinsi : Ih, nekkin ! Mayed urek ad
t-tged ?
Inna-as bexxu : I mayed ak-igan as aa
!
Inna-as yinsi : Ur tiyed i ua-inu, yuf-
ak is i-tselmed ad ur ak-bbint tsennanin-inu
ane ! as anef imi, ha-i ad nn-nu kke ti n
ugerjum-nnek ukan tafed talwit !
Ial bexxu is as-yufa yinsi tanuremt yanef
imi ; inew-as Bamemd s agensu n uger
ittmer-as g ugerjum ar as-itteqqes. Ar isuyyu
bexxu ar ittnada mayed as-iserrin tamukrist-a
di.
Imiq, han mucc idda-d yugel-d tajenwit g yiir
ar ittarem tawada. Inna-as bexxu : A wa, is
tiyed ad i-d-tekksed Bamemd g ugerd ?
Inna-as mucc : Ih, taawsa tafessast ayenna
! Mandi g nn-illa ?
Inna-as bexxu : Ittemra-i g uger ; mek tiyed
ad taed s ttawil ar t-id-tezzrid ad d-iffe maca
xar-ak ka iggaren iri s yigenna ad ur ak-nn-
aen isufr tallin-nnek !
Ikcem mucc s agre n bexxu yaf-nn insi ; in-
na-as Bamemd : Mayed ak-inna ?
Inna-as mucc : Inna-i ad ur seksiwe s nnigi
sucku llan diges isufr !
Inna-as yinsi : Imei n bab-nnes, iwa seksew
mayed illan nnigak ! kkes-d tajenwit ad tuted
adun !
Ya-nn mucc, kud ittebbey tadunt iggar s yimi
; yukey ides bexxu inna-as : Awa ffe-d a
mucc !
Inna-yas-d mucc s yimi itkaren s tdunt : I
mec ur i !?
Yales-as : Awa, ffe-d a mucc !
Irara-s-d mucc, inna-as : I mec ur i !?
Imkinna ayd as-ittini bexxu ar as-d-ittrara
mucc allig as-igba s tjenwit agerd; im-
met bexxu iffe-d yinsi d mucc, ku yan iddu
iberdan-nnes.
Zri-tt-nn g tagat aule-d g talwat !
Ar kwen-kkate s ikwnennayen ar i-d-tek-
katem s tutliwin.
Irura-t-d s trra : Yassan Amellaggu
Source de la photo :
La vache attitude, Catherine Herbo
TAMACAHUT
23
AMAGRAD
AMARAW DEG WUNGALEN N
MUEMMED BUZEGGU : TICRI X TAMA
N TSARRAWT D JAR UJAR (1)
marra idsen ddaren x min ggin babatsen

Tasekla tamazit tegga iuraf ar zzat, s use-
nful n yimaruten imazien zeg umutti amezwaru
zi tatlayt
2
ar uzemmem d tira, s ufu n wamud
Amazi amezwaru di Lmerruk n Muemmed
Mestawi isekraf .
Di Arrif ntaf Sellam emini s wamud-nnes
ma tucid ak reriq-inu ? d wnni d aurif ame-
zwari itwaggen deg yiger n tsekla tamazit di
Arrif, waxxa din aa n yimaruten ssentan zeg
issgusa n 70, ttarin tiqessisin-nnsen ittennjen
tiemiwin timaziin n renuj, danita nzemmar
ad nyidar Muemmadi Buca, Marzuq Lwery-
aci, ebdellah Lwalid ... d inneni.
Maca Irifyen ni Imazien, arrin taynit deg
umezwaru as i usefru d uftal n yizlan, i xenni umi
ad arezmen tiwwura-nnsen xef tsekla tamelant,
udfen tisdawiyin, d terbazin ... zi xenni ixaen
maend ad arin di temsaryin nnien di tsekla tul-
lisin, ungal, amezgun..
Muemmed Buzeggu, netta d ijj n yisem zeg
yismawen izin isem-nnes xef tefewt n tsekla
tamazit s usenful-nnes i sin n wunaglen ame-
zwaru-nnsen d ticri x tama n tsarrawt awaren-
as ad issufe ungal-nnes wis sin umi igga isem
jar ujar d ict temmut n tenfas tiquain,
isemma-t Ifri n una , Buzeggu yura ula deg
yiger n umezgun mani id issufe adlis n umezgun
amezwaru deg umezruy n tsekla tamazit di Arrif
umi igga Waf deg useggwas n 2009, bra min
yura war iff ar tifawin n tudart, nxes ad nini
danita war d-iff ca d adlis, am timezgunin n
tameut, tasrit
Amaru-nne, ilul deg useggwas n 1966, Di
teqbict n Ayt sid, di dcar n yizar n uriri, isseda
turi-nnes tmezwarut di Lkebdani, zi senni imutti
ar Nnaur uma ad isia xef turi-nnes, mani
iksi lbak-nnes di terbazt n Lmaar, deg usegg-
was n 1987, zi senni awd iru ar Ujda ima ad
ikemmer tiuri-nnes di tesdawit n Muemmed
Amezwaru, mani iksi turagt
3
-nnes deg useggwas
n 1993, ruxa ars ijj n tmetti
4
deg Ayt Nar isem-
nnes Taziri production, deg ussegwas n 1996,
iwwe akd ca imeddukar-nnes ima ad ggen
ict tmesmunt d tamazit qqaren-as Ayt Sid,
ixeddmen ar ruxa ad, mammec netta aqqet d
ameslad di tmesmunt n tnettit tamazit illan di
Selwan, tua ittari aa n yimagraen s tarabt
deg uemmis n Twiza ni di Rrif Lmeribyya,
Di tarezzut a tanita i netteg xef wungalen n
Muemmed Buzeggu di tuni i dinni jarasen,
nxes ad neg ict turi d tameyant xef tansa n
Andic Idir
1
jar ujar p,51
2
Oralit
3
Licence
4
Socit
24
umaraw di jar ujar d ticri xef tama n tsarrawt,
awru d i ma ad nadf deg usefsi, nzemmar ad nawi
ijj n uzegzel i sin-a n wugalen :

1- Ticri xef tama n tsarrawt d ticri ar
unuri.

Ungal n ticri xef tma n tsarrawt, iffe-d deg
ussegwas n 2001, mani a immarni deg ugdez
5

aseklan di Arrif, issawal xef Bibi d tuni-nnes
akid babas, amaraw n Bibi, ifren maend ad iksi
deg uar-nnes ar Wezenan zi senni ar Dzay-
er, awaren-as, iru ar tmurt n Fransa.
Tudart n Bibi d yemmas, teqqen ar min id
asen d min war d yitisen ixes ad yini manaya,
nitni qqnen ar tudura n umaraw, minzi tudura-
nnes, d tenni iteggen tcuni, nettat iticcen ari i
tudart, nettat a islellcen tabirt n dcar-nnsen
maca manaya iqqim mar di tarja n Bibi, d yem-
mas.
Ad yass ijj n wakud, ad temmet yemmas, ba-
bas ad itwaef di ukurmu, Bibi ad yua di tayri
n Timuc, zi xenni ad imutti a Nnaur maend
ad ifar turi, maca ticri-nnes a Nnaur iggwed
zzags, maar ? Minzi ticri n babas tegg days ijj n
Tfubya
6
zi ticri amen tkmel.
Ticri-nnes a Nnaur tejja timexsa-nnes i
Timuc ad temmarni, ula d timxsa-nnes i tebirt-
nnes, d araq-nnes, Nnaur ad yili d amcan mani
a af anemis n babas deg ijj n uemmis, zi xenni
ad idfar inemisen-nnes ar ameggar.
Ticri xef tma n tsarrawt, d azemmem n tme-
kktit Tarift, xef ubrid n tsekla, mani izemmem
amaru-nne ijj n tawala
7
d taxatart
8
zeg umezruy
n yirifyren, tawala n uzwag ar tmura n midden
xef ubrid n tarezzut xef ureqquz n urum, maca
tanitani amaru isscan ane ijj n wudem nnien
i ars ar uzwag, wudem illan d ibaw
9
, minzi
azwag a ijjed aa n yimxumbal imettiyen
10
ar
ugdud arif.

2- jar ujar jar ienna d yi-a.

Jar ujar, d wungal nnien id issuf Muemmed
buzeggu deg useggwas n 2004
11
, ra d netta tuat
d ict tarezzut itegg it Mudrus asa
12
n wungal-
a xef tidet n babas, atarras-a war yufn ixef-nnes
jar iudriyen n dcar zzaysen Lgu, Amazag,
maca di twarat d ict tua itaf ixef-nnes di tenfas
n ennas, d Mmu ameqqran, awed ura di tayri-
nnes i Timuc issusmen, asusem, maci tessel ula
xef tuni-nnes akd Timuc, maca di twarat d ict,
ntaf-it ar yemmas d ennas d Mmu ameqqran
issusmen xef tidet n babas.
Tiri d abrid ar tmesna, ammu xef ubrid n
tiri n tebratin i tua d isqada Zzufri ( ameddukel
n babas ) ar dcar-nnsen, zi xenni ad immuti a
Fransa, ad imsagar akd Zzufri id as a inin tidet
n babas.
Jar ujar, d wungal id ane, immalen mammec
dewlen yimarusen n tidet, iwcin idammen-nnsen
xef tlelli n tmurt-a, -dewln- d ixewwanen !! war
sekkwin, amec war isekkwi Mmu ameqqran ( id
itawin amezruy, taryazt, tamkettit) jar tiawin n
yiudriyen n yi-a, inni war itarrin taynit i yi-a-
nnsen mani ad ad xzaren ar umezruy, ad ssnen
min days imsaren, maca ijj n utarras netta illan d
asun jar ienna d yi-a, netta a ilin d imal n
dcar nni ( agdud ) ntaf-it d Mudrus, i tua irez-
zun xef tidet n babas, maca tarezzut ars ijj n rag-
gwaj d azamal
13
ixes ad yini belli Mudrus, war illi
irezzu as xef umaraw-nnes waha, maca irezzu
xef tidet n umezruy id ane iwwen iccur s yix-
arriqen, war nzemmar ad ten-nefrez, min illan d
iceien d min illan d tidet.
Maar Fransa ? Maar war telli d Hulanda
ni d Beljika, d Almanya? Xse ad ini mammec
temsar Fransa ars twahit -nnes deg wungal ame-
zwaru d wenni wis sin, inni d Fransa ar tella
tidet nni i xef irezzu Mudrus, d nettat d tifeqqet
inin immas n Bibi deg wungal n ticri xef tama
n tsarrawt.

3- amaraw di ticri xef tma n tsarraw
AMAGRAD
5
March
6
Phobie
7
Priode
8
Important
9
Ngatve
10
Sociale
11
Igga as tamessi-
zwart-nnes, Racid
Arraxa aselway n
tsentut n David
Muntugmri Hart.
12
Hro
13
Symbolique
14
Prsence
25

Neqqar tansa n umaraw deg wungalen n
Muemmed Buzeggu, as maend ad nessen man
tiuni i din jar itarrasen isxeddam umaru maend
ad iiw tabrat-nnes, minzi da nita mkur atarras
ixess ad zzays ini amaru ijj n wazal
15
d tasebant
ni d taeffant, ammu intwara Mmu ameqqran
di jar ujar, d atarras Arif, amjahed, itwattun
ixes ad yinin amezruy ni umi war diren tira,
mani amjahed idwel d axewwan ( Mmu am-
eqqran ) d uxewwan issenta isekkwa ( Amar n
teqbict ). Min xse ad ini zi manaya marra belli
amaru war ii issadaf itarrasen deg wungalen-
nnes amenni waha, maca mkur ijj n utarras ars
tiri-nnes di tilawt ni s yijj n wawar nnien ars
raggwaj-nnes.
S uya ifarne maend ad ssiwle xef umaraw,
minzi netta isenhezzan timsarin
16
deg wungal,
amaru iwec-as i bibi awal, atarras i xef itenne
wungal-a, netta tua ittrun, isuyyun, iqqaren,
umi itteqqes rar d netta id ane d yiticen
mammec tua ixezzar ar babas.
Zeg umezwaru Bibi, war ixes ticli n babas,
ar Dzayer, ujar, iseqqab ticli ar yimezwura
qa, itsemma qber ma ad temsemrac ak babas :
baba rexxu ixes ad yuyur maend war iteddar
baba ameqqran. ticri jjin-t-id imezwura
17
Ni mammec iqqar awd : neccin d tarwa n
ticri
18
amaraw itegg aa n yimxumbal di tasi-
kulujit
19
n bibi, ticri n babas ar timura n barra,
d tattut-nnes i twacunt-nnes, ijja bibi aenjir ad
imar asl
20
i babas, min-t a ijjen ad issers iseqsan
: mani illa baba ?, timrarin n yemmas jjin-t, ad
iraja min d-itasen d min war d-itisen ? ticli n ba-
bas ars ijj n wudem d yibaw danita, tejja aa n
yiyezzimen, ayezzim amezwaru zeg wami i tua
asa ad d ai : ssufe-as i imma arur, rami
i ri baba isme dayi, ifar ijj n uyariz iffe-d
zeg yifer, ru rai di rwet n tmeddit maca baba
qa war dayi yarri taynit tiawin-nnes mar x
uyari nni ayari anamek-nnes ixes ad yini
agra ittxes Babas n bibi ad tt-ifar mani mma
yella waxxa deg wammas n yi mani war is-
sin mani a issares iaen-nnes ura min din zzats,
war yarri taynit i irajan n mmis, maend ad yili
zzats, ammu Bibi tedwel ars ict taycit n
tfeqqet, issenta itic iseqsan x babas, idekkwar
itzawar babas, mri tua ssne ad ssiwre iri
qa war suyyu, iri nni-as i baba mayemmi in-
eqq yemma s tfeqqet ?
22
Tayemmat n bibi ad temmet, ad iqqim lebda
assitem-nnes yuyel ar tadura n urgaz-nnes, cal
mma argaz iggwej xef dcar, cal mma amaraw
iggwej d les evnements ttraen-t temxumbult,
ad mxumblent ujar zi xeminni amaraw ad yadef
takurmut
23
mmis war d itarri anemis, xenni bibi
ad iqqim iwear : war i am baba yuyur ijja
yemma tegga rewe akd uraji ar ami itina, uca
qqime nec d aqeddid n rwet n uemmi maca
ar mani yufa bibi tidet n babas, mani issen belli
babas yudef takurmut, danita ungal-ad yarrez ict
temart nnien, mani ad yiri umsawar di twarat
tamezwart s ijj n wudm d aeban jjar bibi d
babas : akids ssiwre x min tua xse ad ini
war tenni. Ad as-ini min sri d min ri. I netta
min dayi a ini ?. ad ayi ini x min war sri?
25

maca amaru ad ijj ameggaru n wungal irzem, zi
senni war nttessen min a imsaren ujar jar asa d
umaraw, ma ad teqeb tiuni mamec ia tea, ni
ad tuyur xef ubrid ixes amaru ad as-igg ?.
AMAGRAD
15
Valeur
16
Evnements
17
p,2 tcri x tama n
tsarrawt
18
S ixf-nnes
19
Psychologie
20
Sans
21
p,10 ;11 tcri x
tama n tsarrawt
22
p,14 tcri x tma n
tsarrawt
23
Prison
24
p,91 tcri x tma
n tsarrawt
25
p,123 tcri x tma
n tsarrawt
26
EMMU AMEYAN
-1-
emmu AMEYAN
Tezde-as-d tasa i mkerul,
Izdem-as-d ief i uset n wul,
Udem, iney-as-t-id uwnul,
Talaallt ilqwem-t umerdul.
-2-
emmu AMEYAN
Ur ili es yan uqidur;
Ilessa tazi n wayyur.
Ur as-izri awd abu,
Ig as-yarud, ig asebbu.
-3-
emmu AMEYAN
Iste-as ubean s ufurus;
Inze s idammen d ugrures.
Mani g issental afus !
Ia-t ugris ius.
-4-
emmu AMEYAN
Inzi s tnmel ur iri,
Amya ur t-inn-yiwi.
Aselmad s yibeddi:
emmu, mani tawuri!?
-5-
emmu AMEYAN
Iles ifer art yimi,
Isiwel-d s yifest.
Ur yukiz mad itni.
Iserr-as-d imei.
-6-
emmu AMEYAN
Aselmad ur t-iberri.
Aumi n ebbi!
Ur issin es i tt;
War ul amm yiselli.
-7-
emmu AMEYAN
Iggulla ifal tauri,
Yanef tudert i yiimi.
Ur ii, ur iswi.
Ha-tn art i wulli!
Said AYT SAYEN Ayt Baha,
24 Dujambir 2012
ASEFRU
27
TIMSESA
TIMESSA N USIREM
Ar ixeddem yan udiddu g
temist(socit commerciale)
ibedd-nn ifs ukeswat n twuri
innas mani lkask? irar-as :
ha-t, ha-t ! ar as-isskan ief,
innas : ha-t ief ayenna,
irar-as : amer uri ief ur
d-tteddu s twuri amm ta !
Kkan itsen yimudda ammas
n yigran n yirem n ayt Iya
Utman, inew yan ulwem
s tbercetta n yan wurti ar d-
ilbbey emman, imi yamez-
t ugg Iya g uger ar as-ittini
: ni-d , ni-d yan uhezza
asiga ulwem iger-t-id inn-
as : mid ad nn-nix .
Yan urgaz ayed immuddan s
twuri s yat tmazirt yaggugen,
yan wass yazen-as-nn tabrat
i tmeut-nnes, ar as-ttura
tebrat ar tigira yili diges was-
salam ala ddawam. Ten-
na-as ur t-ittu, trar-as diges
wassalam ala datak
NI-D , NI-D Ssalam ala ddawam UDIDDU D LKASK
yat tmedgult aya teqqim min aggwal wahli,
iwa temi azzier teggwed i Rebbi g tesga
n la uksum azegzaw, iwa teddu s ur yan
lefqih, inna-as aweddi as zzier hat qqad
t-teawned g ljent adda g temmuted, iwa
teddu tentaer ta-nn afella n yan waka-
myyu n lbanan s turi tedduhdu, qqnent
wallen ar tsetterfus tal iddis nn-ta ljent,
tiil awd albananen idd widda nna aksum-
dda nna tra.
yan aya isskaren i yizlalamen da itteddu s
urs kra n yan issker-as i uzlalam yini-as
Llah iem lwaldin iddu, yan wass yawi
yat tfullust s tama-nnes da isskar i kra n
uzlalam yini-as bab-nnes Llah iem lwal-
din irar-as yini ini-t i tfullust imik tem-
met tfullust da d-itteddu kra yini-as-t yini-
as ha-t temmut ar asen-ittrara s amer da
tsea llah iem lwaldin-nnun ar tedder
tfullust.
ABANAN D YAN S YAN INI-T I TFULLUST!
Ill ayan usebba ar ittbentar yat taddart ya-
jjgulen , ur tt-ibdi d yisignew as imi , izri
ifs yan urgaz innas : ma k -inn-isgulan
adar-nna a asebba ? iraras , innas :
ddawi n mma aya i-ittedun abda , ddu a
memmi a k-isikk ebbi nnig iqrinen-nnek .
Idda yan s yan yirem yaf-nn imezda-nnes
kulluten war yan ufus , iddu s ugdez yiir
wahli n yisekkinen issenan ul , yufa-nn bu
uferran da ikkat arektu g yidmaren-nnes , inn-
as a Bu uferran hat da iselaca uyennagh tteg-
gad , innas ad ur ak-ient ebbi bu ccefenj .
ASEBBA IREM WAR AFUS
Ar issara yan urab g tmizar n yimazien yaf yat tegziwet tamazit tessusem-t cigan , ceren
ifes ayt yirem mek ira ad tt-yawel ad ilmed i tmazit , zrin wayyuren ar ittelmad unebgi
tutlayt n ayt wakal ibdu ar iss isawal . Yan wass iddu-nn s urs yan unfal n tmazirt ira ad ifs
ies imik inn-as Is tessend mayd igen ahelluc ? irar-as urab : ikka dati ! inn-as
urek zzher tenjemd , mer ikki darak ad t-tisind mli .
ARAB UR YIMAZIEN
28
TISURA G UFUS
Illa yan uerrim abda ar as-ttini mma-nnes seg temzi-nnes : ddu a Muammad-inu a
k-ig Mulana tisura g ufus as yumez lbak seg dinna ayd iga amuf n ukurmu ur da akw
ttefeent tsura afus-nnes .
Imehyay, ssbita d tanut
Ssbita n yimehyay aya, tella-asen yat tanut g ubrid iwa awin-ten-nn ad raan mayd ijjin
digsen. Seqsan-ten nnan-asen : tanut-a da diges aren meden ar tteran mayed as-nesskar.
Inna-asen yan ad nessker yat tilleggwit afella-nnes. Inna-as yan yaen ad nn-awin ssbita s
tama-nnes, ku yan d mayd ittini ar yuwen inna-asen ad tt-nesgel, nnan wa icwa af ni ijji,
inna-asen nez-tt-nn g yimi n ssbita.
Tenna-ak yemma ddu-d g umeu
Tuzen yat tmeut yan g yirban-nnes amean tenna-as ddu ini-as i bba-nnek : addu-d ! g
umezu acku llan yiregzen tama n urgaz-nnes. Iddu urba inna-as i yemmas : a bba tenna-ak
mma ddu-d g umeu !.
Seg mayed as-illa umbarek-a
Yat tmeut aya tra ad tisin is da ttarew tfunast-nnes ter-as-nn i yan umar awessar izeden
tama-nnes tenna-as : raa Llah irem lwaldin is da ttarew tfunast , iseksu allig ur issin,
yasey-as acebbu i tfunast iemmes-as g yiisi n tarwa inna-as: seg mayed as-illa umbarek-a,
mek ur da ttarew ard da ttarew.
Udiddu d daddas
Yan udiddu ami ittleqqaf iman daddas, iuder allig as-inna g umeu : iwa ddu di s aey-
inn tezwured s iqecmiren yugren wi !
Akw iwa da tteccame ?
Yan aya idda s ur yitsen medden, ar t-kkaten ad i, safen-as e awa e ad ur tteccamed,
iwa breen-t allig imi ad festin inna-asen : axna-nnun kull iwa da tteccame di
Masin d Yidir/Asirem
TIMSESA
29
AMEZRUY
TAGELDIT N TMESNA (2)
Cuayeb LIFI
AMUDDU N XALI ALE
Qad isru arif Amteriy semmus n yisegg-
wasen art unbe-nnes i tgeldit , ya i mem-
mis ale tawuri tameqwrant ad tt-ifukku ,
tga-tt , asbedd n tirsal d wuu n yiman i
tgeldit n tmesna s teqbilin akw illan g ufus-
nnes . Tiqbilin nna isman yan wawal d yan
wansa d yan usirem d-ilulan g tefrara n lme-
ktab . Kud isrus ale isaufen
1
imezwura n
tgeldit-nnes ar ittinniy ief-nnes ugar n ugel-
lid . Iga amazan amazi d-yuen Wakuc s
tutlayt n uref-nnes af ad yili g tesga n win-
na yumnen s ebbi . Zant twirga n umazi-a
yumen s wajjergen g tekti n Tmesna ifur
anaiz n babas g tudert .
Ikka ar ittiri cigan amazan Muammad d
yimazanen yaen . Da iqqar Lquran s wallen
yiqqnen ar ddag nn-igula laya tiss kut n ura
n ttarim yanef-tent , izmummeg . Iqqen-
tent yuul di s uqwrab-nnes uffr agensas , ar
ittinig mas issumu aref n Tmesna g umdaz
nna ittidir .
Amek ittilin g tmucuha itkaren s men-
naw n wuffren , izrey ale tageldit i mem-
mis Ilyas . Ya-as yat tebrat ad tt-iuf i yi-
mal , g tneqqit tunibt n tebrat , isawel diges
nwis ana agenwan as-d-iddan ad izel g yan
umuddu s ugmi . Ifek awal-nnes nwis qad
d-yuul art ugeldun wiss 7 g tewlaft n Me-
hdi Lmuntaar .
Is d tidet aya n Dda ale ne idey n tsug-
int n sin yiflan yiban ; iflu n usan d win
tsertit . Iflan s tettuga tqidurtnnek telsit a
Dda ale , nles-tt ula nekwni idek .
Issudes Ilyas isekkinen n tgeldit n tmesa
s talwit ugar n semmumraw n yiseggwas-
en , maka , memmis Yunes d-ikkan ffras it-
tuyassen s udabu aqquran g wakal-a ugar n
kumraw yiseggwasen , netta iddan s Damas
allig ira tussna n usan d tin titrussna d tin
yierga d tussna n umrara n wawal . S yiwes
n tussniwin-a yume tanba g tgeldit s wuz-
zal meqqar iga memmis n Tmesna d iffe-d
g yidles-nnes iran . S tidet , Issaul-d Yunes
tawlaft n bbaellu-nnes ale nna idaren
ad d-yuul ad ikes tademt d talwit g wakal-a
irwasen tisirt , tisirt ur ittinin uda .
G useggwas n 888 Immut Yunes , immet
ides umur amezwaru n tgeldit n tmesna nna
iqqiman twusi d uzgen . ibdu wamur wiss
sin d umeggaru n tgeldit , Izwur Bu fr
muammed s tenba ikrez ifsan n mkerul d
tarademt g wakal n Tmesna , imger meniwet
n wahli n yimdanen g kramraw yiseggwasen
nna inbe . ikk-d ffras ugeldun wiss sis
ABU ALANSAR nna ineben s talwit d wud-
dur maka anemzray
3
IBEN ADRA isawel
diges s yiles n ukerkas d mayd igen awal
ixxan ifes inna-t, issared-t mli marad yame
kra n yiqarien ur Imrabiyen . Abu Mensur
isa iga ageldun wiss 7 nna ineben tageldit
, maka ur iqqimi cigan g tenba ittuna , min
ad d-yuul ale U arif amek inna g tebrat-
nnes , ter tgeldit n Yiburewaiyen .
30
TAWLAFT N USRU
Kecmen Iburewaiyen amennu iremen
nitni d Yimeraben d Yimuweiden s wuz-
zal d wafa . Ar ttinin nwis ina Yusef U
tacfn ugar n melyun n U Tmensa g yan
yimeni hill iqqiman tam (8) n wayyuren .
Teg Tmesna akal ixwan .
G tama yaen usin yinemzray agari n tirra
s Yiburewaiyen , inemzray nna isdaddin
Iburewaiyen snilen-ten d medden yiffen
abrid n ebbi , gen asan-nnsen amaynu s
Lquran n tam n urat day . Itsen yaen da
ttirin ad sseknen tidet n yiburewaiyen
asin-d kra n uneqqis nna yaru umazan n ugel-
dun aburewaiy i uselway n yimawiyen g
Quruba , ar ttinin nwis yules diges uffren n
uwunak aburewai . Aya d wurar n yinemz-
ray d yirgazen n usan imaynuten ikersen s
yinbbaen imaynuten , inbaen mi iga iswi
asfa n umezruy nna g kkan ddren yimezda
n Tmesna yan ubulu aamsan nna isskan
tgadiyt n wassaen isebbaben d Landalus ula
tawuri idumen g wurrus n yierrabuten n Cal-
la d Anfa .
Tiawsiwin nna ulsen d swelfen yinemzray
gant hill idles aerman d-uan yimezwura-
nnsen d usenful ameqwran g wakud g ttini
tilawt awal yaen ef ubulu d waddad ama-
jgal g idder umetti aburewaiy mer ur idd
i yitsen yigeldunen iburewaiyen yineben s
wuzzal d wafa , gen tizzit i yinemzray ad ke-
cmen s tgeldit redlen tirsal-nnes .
S ujenjariy tamazirt n Iburwaden
Issael-t-id s Tmazit : Masin AGNAW
AMEZRUY
1
lois
2
ordre
3
historien
31
MOHA LE FOU, MOHA LE SAGE
Moha Ait Aoul
- Moha le fou : Moha, pourquoi les religions
?
- Moha le sage : ltre humain, travers
lhistoire, a affront des maladies graves et
des maux quil a pu surmonter sauf cette ef-
frayante certitude de la mort qui lui fait peur
et contre laquelle il na trouv, ce jour, aucun
remde. La religion est la mort ce que les
antibiotiques sont aux bactries. Il a invent
le judasme, le christianisme et lIslam qui lui
promettent le paradis et lternit. La religion,
Moha, est la philosophie des pauvres, celle
des hommes ordinaires qui sont incapables de
philosopher, de penser et de chercher la vrit.
Ils en ont besoin pour se comporter bien au
sein de la cit et donner un sens lexistence.
Moha, si la mort nexiste pas quoi bon les
religions ?
- Moha le fou : Quest-ce quil y a donc aprs
la mort Moha ?
- Moha le sage : Ce quil y avait avant la vie
Moha ! Aprs la mort il y a des hommes qui
vivent comme nous, qui mangent, boivent,
baisent et sentretuent. Quest-ce quil y a aprs
Louis XIV si ce nest pas Louis XVI et par la
suite cest Franois Hollande. LHomme est
ternel, Moha, il ne meurt pas, cest toi et moi
qui mourons et la vie ne sarrte pas la ntre
et ce sont les individus qui sanantissent. Re-
gardez les dinosaures, Moha, ils ont disparus
et dautres espces ont pris leur place. Bref, la
vie ne sarrte pas.
- Moha le fou : Mais Moha, sans la religion
on ne saurait donner un sens la vie.
- Moha le sage : Pourquoi supposes-tu que
lexistence a un sens ? Cest que tu te prends
pour le nombril du monde, tu nes quune es-
pce parmi dautres, Moha, et cest l la m-
sentente. En voulant donner un sens la vie,
lHomme a fabriqu des idologies et des
dogmes qui sont toujours battus en brche par
le slogan de la nature la survie du plus fort
et du plus apte. La vie, comme disait Ren
Char, est comme une lave qui parcourt le grand
vide du monde et lui apporte des vertus qui
chantent dans ses plaies. Mme si cette lave
MUA
32
steint, il y a, ct, dautres phnomnes
auxquels on ne saurait trouver un sens. Ne
cherche pas un sens la vie et laisse la nature
faire son travail Moha.
***
- Moha le fou : Les musulmans disent que
Mahomet est la meilleure des cratures de
Dieu, quen penses-tu?
- Moha le sage: Mais quel niveau font-ils
ces comparaisons? Personnellement je nai
jamais vu Mahomet pour dire sil ressemble
Robert De Niro ou David Beckham. Il
na lgue aucune oeuvre la postrit pour
dire quil pourrait venir la cheville dun Al-
bert Einstein, dun Louis Pasteur ou encore
dun Graham Bell. Tout ce que lon retient
de lpoque mahomtane, cest ce livre intit-
ul le Coran que les musulmans considrent
comme le grand miracle de lhistoire quoiquil
regorge de fautes de syntaxes et de tournures
absconses qui ont drang les grands sp-
cialistes de la langue arabes. Un hermtisme
quon explique par une Hikma que seul Dieu
connait ou que lui-mme ne connait pas, et
fais gaffe toi Moha car combien de gens ont
t tus et assassins pour stre exprims
ce sujet. On ne badine pas avec la hikma.
- Moha le fou : Quoiquon dise, il a laiss
une grande religion qui compte plus dun
milliard dadeptes, cest une grande person-
nalit historique.
- Moha le sage: Oui Moha, cest lun des
plus grands gnies de lHistoire, ctait un
grand chef de guerre quon peut comparer
un Adolf Hitler ou un Napolon, il est notam-
ment le plus intelligent des quraychites du
fait quil a chang de statut social en pousant
Khadija (la cousine de Waraqa ibn Nawfal un
des crivains du Coran) disant ainsi adieu la
vie de berger, un Julien Sorel quoi! Il est aussi
le Casanova de son poque, fgure-toi Moha,
plus de 60 femmes lui ont accord leurs
faveurs. Houlagou Khan tait de la mme
race sauf quil a commis une faute historique.
- Moha le fou : Une faute historique?
Laquelle?
- Moha le sage : Il na pas invent une reli-
gion !
Moha le Fou, Moha le sage, la rubrique satirique
qui gratte l o a dmange.
Retrouvez-nous sur facebook :
https://www.facebook.com/mohalefouetmohalesage
MUA
33
IZUMAL
QEDDUR QADI AZMUL N TEZRI G
TESNILSIT TAMAZIT
Yidir/Asirem
Ilula-d uduktur Qai Qeddur aseggwas n
1952 n tlalit g yirem n Ayt Sidal, amusnaw ya-
mun inger yizumal n temna n Warrif, iga altu yan
g yizumal n Umussu Amazi imezwura, immut
ass n 15 cutanbir 1995 s yan usehwu isul wawal
fellas da iggar igiman n yiseqsiten.
Ffr tiri-nnes n tesnawit, ikcem tasdawit n
Med 5, aiwen n tsekla d tussna tilsanin , yume
turagt g tutlayt tafansist d tsekla-nnes aseggwas
n 1974, ifukka asinen-nnes g tinmel tamajjgalt n
yiselmaden, ffr ime-nnes n ugerdas n temsirin
wbanin g tesnilsit, izzri ef yiselmaden imawas-
en ayenna s ikcem aiwen n tsekla g Fas aseggwas
n 1974 ig diges aselmad amawas. Yume taggazt
n usefe n usinen akadimi g tesdawit n Ssubun
(Bariz) g useggwas n 1979, dinna ag imrara awal
ef tebrat n tduktura g tesnilsit tamazit s yiwes n
uselmad Lyunil Kalan aseggwas n 1981, ffr aya,
yaul-d umusnaw-nne s uiwen n tsekla n Fas
ad ismed tawuri-nnes n uselmad amawas.
Isman umenas ameras Qai Qeddur inger
tensa d twuri-nnes, s timmuza d uffulles amatu.
Ur ifrin umeras tasnilsit n tutlayt tamazit as
imkinna, maka s yikey-nnes s tmentilt tamazit
d tayri n tmagit as ikka abrid n tiri g yiger n
tesnilsit ef ussider n tutlayt tamazit d wuddur n
yimazien d yidammen itteddun g yiuran-nnes.
Yusa-d wakud n tensa-nnes g wakud
n yimmectigen n umussu amazi s twuriwin n
tmusmunin, g illa d amezraw g Fansa imkinna
g illa d aselmad asdawan, s tayri-nnes i tmentilt
tamazit d ubulu-nnes, aya d ucebber g yizerfan
ufgan amazi.
Issker umusnaw-nne ameras yat tsema
n yicnubbucen d tezrawin n tutlayt g uiwen n
tsekla g Fas. Ar ittenba tiwuriwin-nnes seg 1981
allig immut, s yiman n tensa, issker tamesmunt
n twada taseklant g Nnaur g tagara n wayyur
amezwaru n 1978. Tga tmesmunt-a tamezwarut n
tensa tamazit g temna n Warrif g ittyasi usafu n
tutlayt d tdelsa timaziin s ussikey d usfafa n tayri
d ussgem-nnsent.
Ikka umeras-nne da iteffur tiwuriwin n
umussu amazi d akw mag illa wuddur i tmazit
agensu ula berra n tmurt-nne, kigan g Fansa d
Hulanda, Mirikan d Almanya g yisaragen d yi-
grawen d wahli yaden s yikeccumen-nnes ittwas-
snen s tensa ef tmentilt tamazit d yizerfan n
tutlayt d tdelsa d tayri n usbulu-nnsent, imkinna
d yizerfan ufgan.
Yamu altu g tsutelt tamezwarut n Ljamia
ayfya n Ugadir g uct n 1980, netta d tsema n
tmesmunt-nnes, g issken amsekcam n yimazien
ingerasen win ugafa ula win unul, aya isskanen
altu tamunt n tutlayt d tdelsa timaziin.
Iga umenas ameras Qai Qeddur yan
umedya n yizumal imusnawen iran issnen yakin
s wuddur n tussna, tadelsa d tsekla, yusin aaa n
tmazit d tayri n tmagit-nne. Ifkan tudert-nnes
i tezrawin n tussna n tutlayt tamazit far ad teg
amm tutlayin n umaal, ibedda d argaz mgal as-
selku d ussitem nil udabu aaberi, ayenna s iga
yan g wumu ungal n udabu . Yukez atig n tut-
layt d tenrupujit g tenfalit n tudert ufgan. Ines
ef taktiwin-nnes s tdusi n tussna d tirsal-nnes
timajjgalin n timmuza.
34
TAURI N USENWI G UNUL-UGMI,
AWEBBEZ G USAMMER, TTELUMT G
YIGWELMIMEN (1)
G ugezzum-dde ri ad siwle ef watig n turi n usenwi d untel-nnes g lei n tmagit
g unul ugmid, imkinna nera asenwi iga yan inigi aqbur ef tettemur terma n ku ag-
dud. Ssurfat-i g tizwuri ad sgute awal ef tmazirt d iqbilen; ula mani as-nekka di g nra
ad nakez asenwi-nne.
I- Tauri n usenwi g/d unul-ugmi.
Amm zund idaren yaen n tmurt n
Lmerib anul ugmi iga yat tesga taxatart g
tella; Warzazat, Tinir, Tinejdad, Bumalen-
n-Dads, Tiremt-n-Yimgunen, Tizi-n-Yim-
nayen, Imteren, Arfud, Rriani, Rric, Awfus,
Amaa, awes, Budnib, Merzuga, Imi-n-
Lcil, Msemrir, Tazagurt, imezda-nnes
ban ef kigan n yiqbilen g llan Ayt Merad,
Ayt ea, Imgunen, Ayt diddu, Ayt Yizdey,
Iqebliyen, Isemxan, Igwerramen, Udayen
Tasga-a diges kigan n tnezdayin d yimdwan
mi issen umezruy kigan n yisbeddi d yiwes n
tmurt g mennawt n yimerdal zund g:
a) Takerza g ussammer waxxa ur as-tki
tmurt atig-nnes, ar ttumu g usbulu n tdamsa n
tmurt s kigan n yifarsen zund anawen n tiyyni
diges illan 452 n wanaw g yittyassen Lmejhul
d bufeqqus. Ileigen n Teremt n Yimgunen,
tuga n Lenna n Tazarin, imudar n tkessa,
b) Tamallayt, aferi d-ittawin idrimen n
berra tek asissen i tdelsa n Lmerib. Asammer
illa diges ugama d unezwi ifulkin imkinna
diges kigan n yierman d tuska g tella kigan
n turi Zun g yierman n Tflalt d Teremt n
Ayt Beneddu, taya* n Dads d Tinir, igii n
Merzuga
c) Tadamsa, g wakal n usammer llan ki-
gan n yizaran d-ssufuen amm wure aref,
anas, abaritin... g Yimier, Talessint, Buwa-
zar
d) Tadelsa, zund g Ssinima g Warzazat g
ttugan isura* imalanen, igdad ixataren amm
ugdud n Yisli d teslit g Yimi-n-Lcil, agdud n
tiyyni g Urfud, agdud n Yileigen g Teremt-
n-Yimgunen. Tili n yikarnavalen amm win
uawan n tneruft, win tecurt
e) Tanezbayt d yimenan d urumey,
imezda n unul ugmi kfan idammen-nnsen
ef tlelli n tmurt d tmagit-nnsen. Imenan n
udrar n Bugafer, aru, emdun d Baddu gan
inigi akeswat ef lerr d usemmud n tarwa n
Zayd U mad d essu Ubaslam.
f) Azerf, gan yimezda af ad yili ufra g
tudert-nnsen zund win beu n waman, agwdal
g tkessa d uzdam n yiaren.
g) Amussu ef tmagit d tdelsa timaziin,
nettasey amedya n Uuc d Usaya isulen ar
ass-a g ubniq.
Isekkinen-ad gan akw tamatart ef temur n
usekraw adelsan, asertan, adamsan issker us-
ammer Lmerib d wazal dars illan g tilawt g
ASENWI
35
mennawt n yimerdal. Maka waxxa d-ifka us-
ammer aseddiy n tanamekt* i tmurt n Lmerib
ur as-tki tmeggarut-ad i usammer nilas g uy-
enna g ubnid n uyenna as-ifka netta.
Ku iger g umezruy n tefganiyt issen afars
n mayd zars istin, s issegma issneful tudert-
nnes isnem-tt. Iger n usenwi n tiram ur diges
ihwi umezdu n unul ugmi.
Tauri n usenwi g usammer tssen amussu d
tnefa takeswatt igan abrid i tlalit n kigan tiram
timaziin dar illa watig meqquren i yifekka n
yizda d tdusi-nnsen. S umata tiram n unul
ugmi myaen ar ittili ka n war amerwas id-
rusen g unsa s waye ned s uqbil s waye.
G uyenna igan tiram ittyassnen ur yimezda
kulluten ar nettafa Seksu, Asekkif, ajin,
Imeran, atay, arum s wanaten-nnes maka
g uynna istin n ku tanila ad nasey kra n yim-
edla zund : Talawt, tiyyni inwan ar ttusuy s
urum dar Ayt ea, Buxedduc (Mergaz) d
yirayen s yitbiren ur Ayt Yizdey, Abadir d
Uqari Araxsas s tdunt ur Ayt diddu, Abel-
bul s yicakan d uu d urum butguri s qwawec
ur yimezda n yijjgal n wasif n ris, tazart d
saye izan g Warzazat, Lmedfuna n Urfud
Imkinna llant tiram ittugan g usammer kul-
lut llan ursent wassaen ur imyaen, ar net-
tafa g umdya n ubelbul ilan assa n buttel g
Warzazat, afeuz ur Ayt Tdet g Tinir. Tili
tsemmit ur Ayt Merad teaf assa n timmit
dar Ayt ea. Imkinna illa ukanif ittyassen ur
Waskuren s wassa n tareuyt.
Imkinna llant tiram ilan yan wassa maka ur
da ttugant s yat tarast zund tannurt, igan sin
wanawen n urum iban. Amezwaru ar ittuga
s tguri yili dars uferran zars istin g Yigwelmi-
men, wis sin ar ittuga d ustiy-inu g yan ufecku
is ilin awd netta ur Waskuren.
II- Tiram ittugan g yirem n Yigwelmimen.
G uyenna izwaren ur ssefri tiram illan g
unul ugmi g ku ass, ku tamedla, d ku imir
maka awal ef tin Yigwelmimen qad ig asfaw
ef tin usammer acku ur digsent illi kra n war
amya igguten. Awal-inu ef tiram n Yig-
welmimen qad yawey ef usenwi aqbur hill.

ASENWI
36
a) Asissen n yirem n Yigwelmimen
Tizi-n-Yimnayen, Gwelmima, ris, gan akw
assaen s yittyassen Yigwelmimen. Assa-ad
n Yigwelmimen idda-d g yigwelmamen n wa-
man (lacs), d imkinna nea igwelmimen gan
yan umda* g llan waman d yibula idumen
illan g Buxazem d Temda n Mesud g Tfuna-
sin.
Igwelmimen llan g tesga n Yimteren
(Rracidya), tamna n Umeknas-Taflalt. Zund
kul timizar n unul ugmi, Igwelmimen tes-
man mennawt n yierman amm yirem n
Waqqa, Butenft, Takatert, Tuza, Izrraren, Ayt
Mucc, Ayt Sidi Memd Ulesen, Ayt Geu,
Tiwanin, Maggaman, Ayt Iya Uetman,
Ierer, Agwemma maka irem n yig-
welmimen ayd digsen ixatren. Irem-dde
awd yan ur issin man akud ayd illa, ar ttinin
aqbil n Yigerwan ayd t-id-yuan, zeden dig-
es Iqebliyen alig ten-ran Ayt ea. Imeggu-
ra-a ran-ten Ayt Yafelman aseggwas n 1989
qqimen digs ar assa. Ayt Merad ur idd as
nitnni ayd izeden Igwelmimen, llan diges
Ayt diddu, llan Yiqebliyen g Waqqa, Taka-
tert, Maggaman, llan Yigwerramen g Ayt
Sidi Memd Ulesen d yimazien g yizer-
raren, tiwanin...
Agensu n yirem n Yigwelmimen ar nettafa
diges kigan n yisan g gan Ayt Merad amata
n yimezda, ar nettafa Iqebliyen, Ayt diddu,
kra n Yigwerramen (Ayt zdi yusef), ur netttu
ad nini Udayen ikkan izeden g Lmella, d
Yisemxan (Isemgan).
Ar ussan-ad sulen lelawi g yirem s wassa
n yies t-ikkan amm lelu n Ayt diddu, lelu
n Ayt Zdi Yusef, d Lmella.
Accur n yimezda n yirem d tamunt-nns-
en ifka-d yan ubulu n tdelsa d terma n
yimezda. Anezwi n tnezdayt*-ad ira kigan
g unebdu ar 40c, iqref kigan g tegrest ar 4c,
tafsut d umdrar ur da issen ttakid kigan acku
ar ireqqa wakud seg tyira n Mars ar ittekwram
seg tyira n Ktuber. Tadelsa n yimezda d un-
ezwi rad darsen yili untel ef unwal n tmazirt-
dde.
Awal ef yirem n Yigwelmimen d
yimezda-nnes qad a-yawey s awal ef mayd
ttegga temart n yirem-ad g unwal d usne-
ful-nnes g tiram. Maka dat nwad nsiwel ef
unwal n Ayt ris, ilaq ad nenada ad nisin mag
tessenwa tmeut-ad tiram-nnes d man ifeckan
dars illan.
Anwal aqbur g yirem ar ittili g tnammast
(taduli tamezwarut n taddart). Tanammast tga
yat tduli taxatart g yittili yan uanu igan win
wufur n uyedda illan ur tawja amm yimendi,
azatim, tamemt, udi. ayenna d-iqqiman iga
anwal ameqran g llant tersal yusin tigemmi
n wafella. Anwal-dde ar diges tillin walm-
essiwen d uferran ittugan s walu. Tawuri n
yisbeddi n uferran d walmessi tin tutmin ayd
tga. Afa n usenwi da ittuga s tewin, izawin
d yiqerrifen n tferxin, ned iqba n uzemmur
d lluz, imkinna da ittuga s yisaren n uzddam
g udrar, d lfxer. Anwal iga awd ansa g ttea
tawja tiram-nnes tre diges afa g usemmi n
tegrest.
Ifeckan n ayt Yigwelmimen, ttugan s tinga
illan g ugama amm walu s ittuga ideqqi g
yirem n Mmu g Tdiust, d win ukeccu n
tekwut* ittugan g yirem n Waqqa, ilin awd
winna ittugan s wazufen n tferxin, illin win
uzara* d ittddun g tmizar yaen.
G yifeckan ittugan s yideqqi ar nettafa
ajin, taqennuct i usemri n yimeran, aellab
i tuzgt n tfunasin d tieen, azzir i uu d
uzatim n uzemmur, tazzirt i wudi d tamimt,
tafant i umaar d yiref n zenbu, aceqquf i ti-
yyni, aqwlil i waman, aggwra, tagnart Idd
ASENWI
37
ifeckan n ukeccu tella digsen tezlaft i seksu,
aenjaw d tenjawt, taua i tessi n usekkif,
aferdu i wudzi d usfurdu, tamurt i tessi n wa-
man d uu, amdus i urektu, bueyya i usiff n
uwren d ustay n ukweffay d wudi ifsin, allwa
i tguri n tebu s aferran g win wazufen
ar nettafa tiswit i uzway n yirden d usengar
d yisey n urum, lemkebb i urum, taklut n
tecurt, tazzwit i usrrus n ajin, tazgawt i tar-
da n yimendi, d yicakan d yigumma, idd
g win uzara tella tafant g yineggwa urum,
inyan ef ttusrus tafant, tarukut g yinggwa
seksu, irekmen, talxca d usekkif, tanast d
walmeqrac i tenwi n waman aberrad i watay d
walebriq i ukwffay d yiniff i tguri n uzatim d
uu g ufecku axatar s amean.
Ur nettettu is llant tinga yaen g ttugan iski-
nen n unwal zund aanim ar iss tettugu tas-
sellt i yigel n uksum, isey n yigumma, taz-
akkat i wui n tiyyni. Ilem ar diges ttugu
tegnart d ugeddid n waman s yilem n yied,
idd agwlim n uraf n urum ar ittugu s yilem
n uleqqa. Azu iga awd ntta yan uferis s ttu-
gant tawsiwin d ur izar ad ibu unwal n ayt
ris, tiawsiwin-ad igan-tent uzreg s teza
temart awren s ittugu urum d seksu, d uzduz
s ttedza kigan n tinga amm tisent, isufr
Af ad nini tiram akw illan g Tizi-n-Yim-
nayn ixessa ad nestey tinna ittugun ku ass d
tinna ilin s wussan yaen d man taarast as
ttugun, imkinna ur ifne izrrey ad nsiwel ef
ku imir d mayd diges tka tmazirt-ad g tinga.
b) Tiram n ku ass.
Tiram illan ku ass zik gan tiram idusen g
llant tinga byu d-tfka tkerza n tmazirt, nwant
s tarast idusen g wafa n yikeccien n uzem-
mur, lluz, tawalt d tekwut, inew urum s
tewin d yizawin n tferxin, aya n yisaren ar
akkan au ixulfen i tiram. Ui iba ef tizza
inmen g ur ittakey ufgan s la. Af ad nsissen
tiram illan g yirem rad nessker mulley i tizza
n wui nebdu s:
Tigimgimt: tiram n tifawt s beddun
yimezda ass-nnsen, illa diges usekkif d tiyy-
ni. G tifawt ur ta tneqqir tafuyt, da ssemrant
twetmin i yirukuten n usekkif, tkurent-d taz-
zakat s tiyyni d-tteksent g uceqquf. Ig inwa
temmatred tawja g tnammast ad sun tizuiwin
n usekkif in aleqquz n tiyyni dat n wad ftun
s twuriwin n tgemmi d yigran. Adda g fukkan
yimezda tiwuriwin-nnsen g a da ttuulen
s tnammast g nn-ttafan atay s nnena ned
berdedduc, izrey, cciba d urum. Arum-
ad iga arum iran s wudi ned taguri ned
buceyyar s wudi ned azatim uzemmur, ned
tamemt.
Imekli: iga tiremt nna da ttean
yimezda azal n wass. S umata ar diges net-
tafa tujjut n ajin ef tirrgin ned imeran g
tqennuct afla n wafa, s wanawen n yicakan d
yigumma kan twal. Arum s yiren iwtan g
uwren n yibawen, inw g uferran n yikeccien.
Tannurt awd nttat tga yat tiremt tteggan
yimezda i yimekli-nnsen. Tannurt tga yan
wanaw n urum bu tguri inggwan g yan ufer-
ran zars ilin s yat tarast bahra ifulkin maka
ur terxa ayenna yuan ayt Yigwelmimen
ur yad da t-tteggan akud-dde. Tannurt ar
ttyaa tera d uu ned atay.
Imensi: ui n yimezda ffr tin yies,
tiremt ittyassnen g Tmaza ula amaal akw,
seksu s wanawen-nnes. Anawen-ad n seksu
ar diges nn-nettafa seksu iklli s ittyyassen s
tfyya d yicakan ned igumma, tili tsemmit
nettat ur diges imeran, ar diges ittugu seksu s
wudi d yisufr n tamart, tisent d tkamamt, illa
seksu n uu.
Zik iga seksu tiremt n yimensi ar ittuftal
ASENWI
38
ku tadeggwat allig yusey seksu assa n yi-
mensi, ar assa llant temarin tixatarin ittinin
nga imensi assa i wallas. Bla seksu ar nettafa
abelbul (baddaz), ar ittugu s uwren n usengar
ar ineggwa amm netta amm seksu, beu il-
lan grasen iga-t ubelbul ar ittiri ad inw ugar n
seksu, imkinna da as-ittugar uzatim n uzem-
mur dat nwad ittusw s yimeran. Awd ablbul
amm seksu ar ittyaa s uu.
Tiram n ayt Tizi-n-Yimnayen i tent-
nera rad a-d-baynent drusent d gant afrari
maka g tidet-nnsent smanent akw ayenna tra
tfekka n ufgan n yibiaminen, iglusiden illan
g yicakan d yigumma, akalsyum g uu, ak-
weffay d tiklilt, appruin n tffyya d teglay
ayenna ittaan masea n ayt Yigwelmimen
tga tasakart ar tneggwa s yat tarast iwehnen
inmen g tnila n usmun n tinga d g tnila n
usenwi-nnsent.
c) Tiram n ku tamedla
Isegwwas : ned i n yanayer iga yan
wass ittyasnen g umezruy n yimazien, ar
ittuul s ass g yumez ugellid amazi Cicung
tigeldit n Mise. 13 g yanayer iga yat tfugla
tamazit ssemuren medden s tiram ifulkin
zund tagwella s umlu d uzatim n wargan g
sus, berkukt s yikwercan g tnila n Berkan
G Yigwelmimen iseggwas iga yan wass ilan
tiremt ur irwasen tin wussan yaen, imensi-
nnes ar diges ittili seksu s sa n yicakan. Maka
icakan-ad ur da ttugaren imkinna ar ttufranen,
illa mayed ur yamun amm tirekmin ar ttinin
ad ur ilin yierayen g useggwas, maica ad
ur ismim useggwas, isufr ula tifelfelt ad ur
ierru, yili mayd yamun amm lluz ad iften
wussan n yimezda zzegzaw d yikurran ad
tili tizzegzut, tilintit ibawen, xizzu, tasayt
d yies n tebuct (taynawt). Unna yufan g
wui-nnes ies da as-ttinin nwis iga ambarek
n useggwas-nna, da ggaren ies-nna ittya-
fan g dinna g gran imendi, azatim d uyedda
darsen ad ibirek.
Tacurt : g Yigwelmimen tga yan wass
mqquren, ar diges ittili s yi yan ukarnaval
mi qqaren s wudayen n tecurt. Akarnaval-ad
ila assaen yaen amm yi-n-mar-qecbu*,
acku ar diges lessan yierrimen id mar-
qecbu ef wudmawen-nnsen, ned bukeffus
acku ar ttamsen akeffus i yiqma ad ur ttyikzen
ula ttyassnen. Udayen n tecurt iga yan yi n
ufjjej n yimezda, iga i n usneful n tiurrma
n yiwelmimen g tmelsa ula iwaliwen-nnsen,
imkinna iga i n ufren n akw tiawsiwin n
tmazirt, tazdayt illan ger yimezda, tawuri
n teqbilt, taiwant, tamurt. Ur nettettu ad
nini idd akarnaval-ad zrint-id wudayen ikkan
Lmella i yimazien g yirem n yigwelmi-
men, bukeffus isul ar assa ar ituga s tezmert
n tarwa n yigwlmimen ibddan mgal udabu
d tdelsa tarabzrit iran ad ife ayedda igan
amazi.
Udayen n tecurt iga yan wass g yiggut
umussu i yimezda; ierrimen ar teyyalen i
yid Mar-qecbu ula timelsa n ukarnaval, ixa-
taren sskaren tikwla ula id ssalf, tiwetmin ar
teyyalent i yimensi.
Tiremt n Bukeffus ur terwas tin wussan
yaen ar ttuskar zik, acku ar ttinin id imensi
n wassan ilaq ad ittyi ur ta rint tin yies, d
unna iqqiman ar ffr tinyis da as-ittbisil wui.
Imensi n tecurt iga-t seksu s tkurdasin, asa-
war, aejjamu (aqezzuy n uar n yizimer),
tagwejjimt n yizimer icakan d teglay inwan g
waman. Aksum illan g yimensi-dde iga win
yizimer n tfaska mi ttuga tisent iqqar g tafukt.
Tad nwad nger imensi da ittyasay seksu izwan
(bla imeran) d tkurdast, aejjamu, tagwejjimt
ttugren g teklut (yan ufecku ittugan s wazufen
n tefruxt) ttuu i yimanen ar tifawt.
ASENWI
39
ACEI ABERRKAN
Rri-d nnehta s rrud
Rri-d ayen akk i
Asmi akken ul-iw yefud
Imeed-d ur-i ur as-sli
I tura eddan wussan
Ussan i ieddan
Ur cukke ad ten-wali
Skud d t-iw i yeran
Acei aberkan
ef tn ukud tli
Dayen taksumt mellulen
Ur t-errent wallen
Ur cukke yid-s ad ili
I tura d acu i d-yeggran
D imei yeman ?
Ne d idammen i irekmen
ef ucei aberkan
D azamul n Yinselmen
Amer ad fehmen
D tkerkas ef tkerkas
Yenan layas
Yetruen ifadden
War tlas
Amzur, aar, ifassen
aben ef wallen
Tin xenqen ur tuwas
Bri i bel deg waman
Ri afriwen n tayri
D acei aberkan
Rag i tmuli
Rgagin yisan
Kkawen yimetman
Aar yetaggad tkli
Adrar ibeddel amkan
Ne d ajgu n umagraman
Sli-d yir isali
lam ad yeef amkan
Di teksumt mellulen
Anwa ara as-yemlen
Acal zizet i tmuli
Fiel ma nenna-d d lar
Yerna yetwabdar
ay mai d kra
Yelha i wurar
Ma yecbe meqqar
D agla n lil n uzekka
Abrid yemnunne d amrar
Yessawa s annar
Taqbaylit er din tekfa
Asmi akken i das-mlan
Acei aberkan
Tesburr-it tenna-d yelha
Tesburr-it tn-nne
Winna ef i d-heddre
Lijab ur nesi swab
Yennejla yise
Anna ad helke
Taqcict-nne tesserhab
Tbeddel udem
Tezla asirem
Agrud yetmurud icab
Fiel axemmem
D abrid ad nedem
er ucei aberkan
Yenan taksumt mellulen
D tafat i wallen
Ass-a fell-as tenneqlab
Tilelli d yili !
Fahem GGUDI
ASEFRU
40
TUQLATIN N UZRA (2)
Aazaf Mummad
- Izeblan iezzifen dlen tifras n wu-
dem-inu.Tazrut
1
-inu ar tessiwid. Hat ur
yad gi as adendum issiwiden. Illas
wudem-inu imki dda ibexxin uderbal
nna lsi. Unna i-yannayen ad irwel s
tawda. Da ttini is ur gi u imezda n
yierman-dde as agu
2
.
- Mer tessdekled allen-nnek ad trem-
sed izenaen-inu mar ad tred izliw-
wa-nnek. Hat mek ur tessind tumast d
tnettit-nnek ur tennid ad i-takzed.Mse-
qsa d unnli-nnek if Mayed gi.
- Aes ur trid ad re izena-nnem ?
- Mek-asen tid ma uhu ?
- Akw ur ta uf ad re tifras-inu
daccen ad re tinnem.
- S yimiq s yimiq as ar ittezutuf ka at-
ta-nnes d umsutey
3
-nnes. Ssedkel aqer-
ru-nnek d wallen-nnek.
- Hat ur zmirent wallen-inu i uured
n usidd. Adday fafa zi unuddem ar
ttanfe allen-inu i tflla asel nwad qerq-
cent
4
ur idd amm di g fafa zi ukercex
5

aha udsi izenaen iurden. Azen-i-d
tiflla far ad anfe allen-inu.
- Ikka ukud n tflla di walu as
ancet-dde n yizenza. Key ami illa ifk
ad tsemsasad allen-nnek d uured n
yizenza-inu.
- Trid ad i-tesbuke !
- Kud ri ad i-tzutfed.
- Mayed ri ad isine ? Tellid-nn g yi-
genna aha lli g wakal. Mayed ismanen
ayt yigenna d ayt wakal ?
-Igenna asendux
6
n wakal idd akal
iga adasil n yigenna .
- Ma s ri ad ggaf arem ?
- S tiskkilya n usun. Zmek
7
ayenna
n yigabiben illan g udlis-nnek temnud
8

azra-nnek g tissit-nnek.
- Man imek dda ttegga ad ten-
zemke nek nna ittun tumast-inu ?
- Arem ad ten-tered.
- Man imek ?
- Semsasa ger u
9
-nnek d wunu
10
.
Aha temnud tifras-nnek g tissit far ad
tektid ka n ujai g ukta
11
d uzra-nnek.
Hat ur ttyaqqiled ad tbedred tamelda n
yirazifen-dde igan tidugam
12
.
- Ismutel i ukaris-dde.
- Ur ixxi as adday tesfallad yat
twuri. Asurif s uurif ard tlekmed ajai
n ugwulu .
- Idrizen-dde ran cigan n yixemmi-
men.
- Swingem mar ad t-tafed.
1
Longuebarbe
2
Logre
3
Lentourage
4
Eblouir
5
Le fait de dormir
profondment
6
Le sommet de la
tte
7
Dchifrer
8
Se mirer
9
La voix
10
Le dessin :la grap-
pie.
11
Le souvenir
12
Les symboles
13
La ligne darrive.
14
Le bouleverse-
ment
15
Patenter
16
Lissue
17
Crier fortement
18
Circulaire
AMEZGUN
41
- Lli g usulmus
14
.
- Serres
15
ard tafed adaf ne tifit
16
.
Yunef allen-nnes s uuhellu aha
ie
17
:
- Annaye tiwinas !
- Mayed tektid ?
- Aidus nna nekka da nttegga if
wudem aweyan
18
.
- Han key tufd yat tmatart. Zmek
tayya.
- Annaye tazert tafermact.
- Mayed tektid ?
- Kti azuzzer n yimendi g unrar
aweyan.
- Mayed tannayed di ?
- Annaye yan ugeum ibeddan !
- Mayed tukzed diges ?
- Kti igejdi illan ammas n unrar.
- Han key da ttafad timirit art tayya
ard tgwulud dinna tekkid.
- Annaye di tauyt
19
yastawen d
tanna ur ibkisen
20
.
- Max allig tla yat tastawt aha ur t-tli
tayya ?
- Tanna ilan tasmert tga tislit idd
tayya tga isli.
- Han key ar tessurerruyed annli-
nnek g unrar n uarim-nnek !! Mayed
ran igabiben-dde ad inin ?
- Da ttini is ikka uarim-nne ibedda
if ukraz d yifes d ukwfas n wakal ilan
udem aweyan isutulen i yigejdi g wan-
sa mi da neqqar anrar itteggan asayes i
uidus d ..
.. uwac g yizmez n yimerkidan
21
,
izmez n tamunt n usli d teslit. Ayenna
da nessufu zi wakal ayd a-igan tiremt
i tudert-nne ittlen i ugejdi n yiezwer
22
.
- Axxid ayenna tzutfed !! Mayed
tannayed di ?
- Yan uqmu ittey s igenna idd
wayya ittey s uyeffas maca wis ka ila
yat tumest ammas-nnes aha ittey awed
netta s iffus
23
. Idd wis ku iga tayuga n
yiqwma, kud itteyanef yan s uyffas it-
tyanaf wayya s ubela
24
.
- Mayed terid g uya ?
- Ar ttini i wadda itteyanafen s ig-
enna is ar itteqqel s tmeqqit n unar ad
tmu tudert-nnes idd wadda itteyanafen
s uyeffas hat ifka amargas
25
-nnes i wakal
idd wadda ilan uxs g ueji
26
-nnes is ar
ittemxefaf
27
d ukud meqqar ur ili as yan
uxs amm ugi ur ilin as yan uenbu
aha idder tudert n ugellid g uzenbu idde
ige . Idd imawen immeslaen s yan
ucai
30
hat gan win twacult
31
ismanen
isli d teslit meqqa mzarayen g yiii-
nnsen idde ur msasan g tanila mar ad
myawasen tudert. Awtem ur ittegga ar-
gaz mek ur as-telli tewtemt idd tawtemt
ur ttegga tasdent
32
mek ur as-illi urgaz.
Ur ttuyaqqilen zi tamunt far ad asin ag-
gwa d unezwum n tudert.
- Han tauri-nnek ar testilley er dat.
Ara-d mayed tufd di.
- Uf yan iga win udrar ne tazag-
mut
33
waqila iga tamatart n yisemel
nna diges kki, dda igan acenkur n yi-
selliwen
34
ilan yan ulektu
35
g yimi n
19
La poupe
20
Ne pas tre cein-
tur
21
La grande
22
Lunivers
23
Le sud
24
La gauche
25
La mchoire
26
La gorge
27
Luter
28
Le trne
29
Etre robuste
30
Le tret
31
La famille
32
La femme
33
La pyramide
34
Acenkur : Le tas
35
Lestrade
36
Lchelle
37
Ltranger
AMEZGUN
42
teggurt-nnes.
- Mayed tannayed
g wudem-dde irwasen
adrar ne tazagmut ?
- Da ttini is ur igi
ucenkur-dde as azada
isman mennaw n yimt-
tinen g umuddu-nnsen s
tudert tulilt.
Terem i yat tuttilt
n yizenaen :
- Annaye is kkaren
igabiben-dde s uress akw
.
- Uf di yan ila udem
n tiskkilya
36
.
- Mayed terid g uya ?
- Is kkan idd bbaellu
d ist mmaellu-nu ar
tteswingimen ad ggafn s
didda ttagmen izenaen
zi ubalu-nnes amajjgal.
- Idd ad gzu zi uya is
ur tteggweden zi umez-
di
37
.
- Tiskkilya ar tesseg-
bab
38
asddiren n ufgan
nwad ikk abrid n yigenna
. Kti is ikka bbaellu-nu
ar ittini : Ikka ubrid ig-
enna ur ikki akal .
- Mayed ira ad yini ?
- Is ikka ubrid annli
igan igenna i wakal nna
iga-t ujanig
40
. Ayenna il-
lan ammas n ujanig ur it-
tukmas amm uzwu d wau
d usidd d ur akw. Abrid
ur ittisin timitar-nnes as
ugezen
41
.
- Aes ur idd netta ayd
igan abalu n yizenzaen ?
- Amessuy argezan
42

ur igi as agudey n tallest.
- Is tesfallad
43
ar tt-
saddad abrid-nnek.
- Mea ayd uf yit-
sent tmitar.
- Ara-d ka n tmatart
yaen!
- Uf yat ticcut.
Annaye dis tamunt
n waddag d ufgan g
tmazirt-dde.Tagant tga
abaraz nna g ittafa uf-
gan arasix
44
-nnes. Ar gis
ittawe i ugummu
45
-nnes
d yieclafen
46
-nnes. Ar
gis izeddem ma s ittuf
tasemi n temtant. Ar
gis isrrem iniken ma s
isseban tigemmi-nnes
far ad yarey ajanig-nnes
zi uqraf, umu d uzail
48
.
Tigi
49
tga i bbaellu-nu
abalu n urasix, Diges
ar ittemmexefaf d umu-
dar arugrid
50
far ad ikkes
amur-nnes n tudert.
- Amm mayed igan uf-
gan g iezwer.
- Nna mi ur igi usek-
tul
51
-nnes amaa
52
.
- Ara-d di Mayed tu-
fd!
- Uf sin yicaien
imyabbayen .
- Mayed tektid ?
- Mass essu amasi
nna ikka ufentar
53
n Ruma
incey
54
-t .
- S ucrad iga anca aga-
bib n uncay d usain n
umasi.
- Zutfe di yan ilan
udem n tzua
55
ilan iaen.
Waqila kkan id bbaellu-
nu d ist mmallu-nu ar
tsettan s tubedda .
- S une n umi ?
- Kud fafa uf ames-
suy-inu ibedda, ur inneb-
dir. Mek kki gi amettin
hat ttumele s tubedda
imki nna kki ddre s
tubedda.
- Uceb
56
-nnek ira cigan
n unan
57
.
AMEZGUN
38
Symboliser
39
Le dsir
40
ajnag :Le corps
41
La raison
42
Lirraisonnable
43
Commencer
44
Le gain, ce quon gagne
suite un travail
45
Le fruit
46
Les herbes
47
Metre un plafond
48
La chaleur
49
tagant : La fort
50
Non apprivois
51
Lenvironnement
52
Le dsert
53
Le tyran
54
Crucifer
55
Le plateau
56
Le doute
57
Les preuves
43
ADLIS
ASNUS BUTIDDAT
Xalid U Bella
Ad ig udlis asmmun nnek
g umuddu, kigan d yan ad
t gis iskrn, mac ad ig un-
gal n mass asan Awrid
asmmun nnek awal yanin
ayan. Muddi ungal-ad lli
isawln f adribal. Yan urrim
d iswan g ibula n tussna,
ul nnes ar ittiri mnnawtt
tiwtmin, macc yat gisntte
rad as teg agwri. Tega lal n
urgaz, bac ad ssruren tayri
nnesen, nttan d tad ann it-
tiri- ssuteren i anub timk-
kilit taqibiyt ad asen tesker
kra n tissi lli rad ten irar gan
iga.
Macc anub tesurri t iga
ayul bi-imzgan. -id rad
g-is irfufn udribal lli rad
ig asnun. Rad ittekka ger
iuan ku awwa d manikk
s ar t ismgal. Illa dar willi dar
icca takuayt (Ayt yis), yili
willi g-is skernin Akuc nnes
(Ayt usnus). Macc mqqar
iga ayul yiwi-d f kigan n
tiddat n umun n temazirt n
Wamur n Wakuc, kigan n
idaren s wassaen nnesen
n tidt. Kigan n isqqsitn f
usdurriy n Iumaniyen d
wiyya... kigan n iwaliwen
f tidt n umadan n tamazirt n
Wamur n Wakuc....
S yat tguri, asan Awrid g
ungal ad nnes inna kigan s
ils n usnus, s ils n bu-tidt.
Mqqar inna masdd ungal ad
yiwi-d tawngimt nnes zze
udlis n ufulay, Awrid isres
isqqsitn n temagit, n umz-
ruy , n Wamur n Wakuc
tisit ifawn.
44
ASEFRU
TABRAT-IW
Ielli-nne ay neggunna
A imeddukal
Ad ig asnay i uyenna !
Innan ad d-ilal
Asirem illa i wenna
Igan amazzal
G tudert-nnes yiri tenna !
G iga wazul awal
Anegbi negas lenna
Abrid ad innal
Nek ul-inu hat ienna !
Ur igi uzzal
Amur ila-t iqqen-nn a
Amm win uegwal
Idikel-nnes s igenna
Af ad a-iggal
Tizi nna g nella tekna
Ur tuwid akal
Ilint tnna ig nenna
Amm tn umal
Rrba gan-as Tamesna
Bnan imerdal
Imier isul iggunna
Ure g wakal
Amenbe iuwen imna
G umeglagal
Ira, ife tummsekna
Ned hat ial
Taddart ig nenna tebna
Ur idd s wawal
Labas urs mayd ina
Hat yusey aqellal
G unar nra tametna
Gint-a lfal
Au-nne illa immenda
D wudi d amellal
Awal-dde ur lin takna
Aha buwelal
Gerd afus hat nemmuna
Is izil imal
amid KEJJI
45 UNDRI BASSI, INERZI USTIY
Undri bassi d arba n Rini bassit aselmad amezwaru n tmazit, ilul g usegg-
was n 1895 iga d inrzi g tasnilest tamazit seg mayd illa ! idde itfar anaiz
n imaziriten; imazeawalen t-izwaren s yiger-a Lionel galon, karel Passt;
micil dufuku inirziten-a yuan tamazit ad teg tutlayt tatrart ad ttusra g tes-
dawiyin akw n umaal, s tfarest-nnes g yiger n tsentlit tamazit da as-qqaren
d anilbi isebeddan tussna a ifek-as azal ameqwran, yanef tizit i yimazien s
iawen-nnsen ad isinen ugar tutlayt-nnsen .
Tussna -nnes tamiriwet i tenslayin n tutlayt tamazit n ku ansa g Tmaza
lumen tin Ddzayer d tin Meuk d useksaw nnes iwban s tsentlit tamattut
ira g tesdawit tefk-as adar yajgulen ammas n winna d tinna issen asslmed
n tmazit meqqar drusen akud-nnes .
Ibda d aselmad g Rabat inew g useggwas n 1925 s tesdawit n yirem
n Alger g Ddzayer g issera tafransit kra iseggwasen; altu g useggwas
issera tutlayt d terma tamazit g tesdawiyt-agi mraw n yiseggwasen . g
useggwas n 1930 issafe-d taguri n twuriwin itegga d inigiten-nnes g yiger n
tutlayt g tsemlilt-nnes n dduktura tutlayt tamazit g tesdawit n Uksfurd ,
Masin / Asirem Amazigh
IZUMAL
G useggwas n 1941 ibda ar issera g Usinag Aelnaw
n tutlayin Tutrimin Idderen (inalco) ifka wahli n isaragen
ef tutlayt tamazit , yawes kigan n imezraw ittnadan g
yiger n tsnilest tamazit g isenfalen-nnsen s isniisen-nnes
d usbulu-nnes n yikez n tutlayt tamazit ur imazien , ig
s tidet abalu ur ittaren n wahli n inemisen n yiwaliwen
n imazien d usnies n tutlayt-nnsen seg umyag ar yinze
ar tamurfulugiyt .
Undri d akwamazi ifkan tudert-nnes i tmazit ifna
asemmu-nnes g yirbi-nnes ig azamul ur imazien lumen
winna issen azal n usbulu n tutlayt d tmagit tamazit ig
azurez idderen i tinna d winna ittnadan g tutlayt ad gmen
tussna d unemis n tirsal isebbddan awal-nnsen .
Idsen g Idlisen d-issafe :
- La langue berbre - Morphologie - Le Verbe - tude
de thmes, prface de Lionel Galand, rdition de mars
2005
- Mmorial Andr Basset, Adrien Maisonneuve,
1957
Idsen g irisen yaru :
- Textes berbres de lAurs (Parler des At Frah),
Alger, 1961
- Comptes rendus du groupe languistique detudes
chamito-smitiques ; sur le participe berbere , 1949
46
TASEGGAWERT N UGDAL INZAN,
ADLIS AMAYNU N UMAR DERWIC
Masin Agnaw / ASIREM
Iffe-d g taggara n useggwas n sin yigi-
man d mraw d kra ( 2013) udlis d wam-
mud n tallasin Taseggawert n ugdal inzan
n umyaru amazi umar DERWIC . Yufa
wammud-a tizi er tilawt s yiwes n tmes-
munt AFAFA n Rubi ( Roubaix) g fransa
, tesnem-t-id tezriwert n Editions berberes
g Bariz. Unnu n tezwart tettuyasker s
idudan n unaur emmu Kamus, ilin dig-
es wunnuen d ifelwan n igellin n Muend
Ssidi .
Tawuri-a tewma s mraw d snat n tal-
lasin ittyarun s usekkil alatiniy g ugens n
wammud n simraw n tefriwert , isrezzef-
tt umyaru i unaur Ssidi ula i tmeut-nnes
Dihya d memmis Yidir ; tazwaret n wam-
mud isnal-tt umesngal Lu Azergi .
umar DERWIC iga yan umenas
amazi ittenaen ef wuddur d tutlayt
tamazit s tirra , ig altu amedyaz atrar d
umyaru n tallasin d imagraden d tiqccufn
n umezgun , day , ief s yiger n uawan iga
amsker n inyaten d iwaliwen i wahli n te-
zlatin ttirirent temiwin g Merruk ; ures
ku n wammuden n tmedyazt d yan udlis
n umezgun d kigan n isenfalen urta yan-
nayen asidd .
Da teqqarem g uzwel n wammud-a
nwis tella tseggawert n ka i ka ! taseggaw-
ert n ugal inzan , agdal g ufen Imazien
timmuza-nnsen d wuddur-nnsen , assa-a
beddlen-t s tuerwul d ummzenz gratsen al-
lig ika ugdal-nnsen au inez i yebeaniyen
s gar atig .
Asentel amattu ef sawalent tallasin
n umayru-agi iga-t w addad amazdar n
xub n wadu g ttidiren Imazien , adhac-
nnsen ammas n umetti-a itkaren s kigan n
tigitin tinfalin. Iga-t usnies n uwbbez n
Imazien g umda asen-isentlen timitar n
yizerfan-nnsen. Iga-t uzwag immuten nna
ggaren mnid tasertit n usselku d ussitem
d usseb , assitem-a d-issiliyen iman n
usirem ismmectagen amyaru ad yuru , yini
, yessikez i yemazien s tesrit nnha g llan
is nn-irgen s adda. Aya , isnal-t-id umyaru
g yat tiremt tanaurt d-isnmilin ugar taw-
laft n tidet ireagen n Imazien .
G taggara ar nessktay nwis azan-nnun
iga abulu i yiger n tesrit , ar awen-nessirim
imeriyen d tmeriyin n Usirem Amazi
tauri iudan !
ADLIS
47
ITWEL
TAWENGINT , ITWIL AMAYNU
N TEDMA TIFYUR
Masin Agnaw / ASIREM AMAZI
Tessafe-d tedma Tifyur itwil
nnes amaynu g Yunyu n sin yigiman
d mraw d kra 2013 . tawuri-a tanaurt
tessker tema tiwi-d amaynu g ku ta-
nila . g yiwaliwen n tezlatin itkaren s
unamek n tiwizi d tayri , ula inyaten
ixulfen d-issaley umesdinan n tedma
Amerdas . Iga itwil tarnawt iilen i
uawan amazi atrar n Warrif d win
Tmaza , diges tam 8 n tezlatin s yiny-
aten itraren d yiqburen .
Taedma n Tifyur d yat tedma
n Warrif d-ilulan aseggwas n 2003 g
Biyya .
tessafe-d sin yitwilen Mu-
lay muend g 2007 d Tafuyt g
2008 . ttuyassen tedma n TIFYUR s
tnaurt Iman BUSNAN nna nn-isgu-
lan taedma s afella s uger n wure
ures illan . tumu g wahli n yifstiva-
len d yilmuggaren imazien g Meuk
d yiweri-nn n Jiblara .
Tusey tsuta tamaynut n Arrif
yukin s tmust tamazit aggwa nwad nn-
tsgulu tibratin n umetti amazi , tibratin
n talwit , tibratin n tayri , tibratin n uzbu
i kullu imazien s uger ikkan tacebut .
Iga itwil-a amaynu tarezzift i
tamucin , I ticirratin n Warrif yurmen
assusem n yiri g wakud g ilaq ad allent
imeawen i tamucin n Warrif am-
eqwran . Yuwi-d uzwel n yitwil awal
ef usentel n twengimt isawalen ef
tayri n wakal d talwit i yimdanen g
umaal d yimeni n Arrif g ttwaten s
yimerigen ineqqan g wakud n yinekca-
men isbenyuliyen .
Ar nessktay nwis tarir Iman BUS-
NAN yat tezlit s tefransist un cri
damour d yat yaen s Ddarija
Arazik d tessken ager n wure g
tezlatin yaen Ralla tamat-inu ,
tayri , Sriwriw , i asennan ,
taguyt , hissi bissi .

You might also like