Prof. Jackson Costa 1 Organizao Celular So as unidades estruturais e funcionais dos organismos vivos. E considera unidade funcional j que cumpre com as funes vitais, como por exemplo, a respirao. estrutural porque a menor poro da vida que forma a estrutura dos seres vivos, alm do que d origem aos mesmos e a outras clulas. Definio: CLULA 2 Pode ocorrer isoladamente nos seres unicelulares. Organizao Celular Clula Classificao : Procariontes e Eucariontes Procariontes: No possuem envoltrio nuclear. Caracterizam-se pela pobreza de membranas. Geralmente a nica membrana presente a membrana plasmtica. Encontram-se, em geral, dois ou mais cromossomos idnticos, circulares, ocupando regies denominadas nucleides. 3 Ou, formar arranjos ordenados, os tecidos que constituem o corpo dos seres pluricelulares. Organizao Celular Clula Classificao : No citoplasma existem ribossomos ligados a molculas de RNA mensageiro (RNAm), constituindo polirribossomos . Procariontes e Eucariontes Procariontes: No possuem citoesqueleto a forma da clula mantida pela parede extracelular. O citoplasma dos procariontes no se encontra subdividido em compartimentos. Exemplos: Bactrias e Algas Azuis. 4 Clula Procarionte Organizao Celular Procariontes: Bactrias Algas Azuis 5 Apresentam duas partes morfologicamente bem distintas o citoplasma e o ncleo. Citoplasma envolto pela membrana plasmtica. Ncleo envolto pelo envoltrio nuclear. Eucariontes Caracteriza-se pela riqueza em membranas formando os compartimentos celulares. Clula Eucarionte 6 Clula Classificao: O citoplasma contm: Organelas mitocndrias retculo endoplasmtico, aparelho de Golgi, lisossomos e peroxissomos. Eucariontes Depsitos de substncias diversas - como grnulos de glicognio e gotculas de lipdeos. Matriz Citoplasmtica ou citosol - preenche os espaos entre as organelas e os depsitos celulares. Clula Classificao: O citoplasma contm: Organelas mitocndrias retculo endoplasmtico, aparelho de Golgi, lisossomos e peroxissomos. Eucariontes Depsitos de substncias diversas - como grnulos de glicognio e gotculas de lipdeos. Matriz Citoplasmtica ou citosol - preenche os espaos entre as organelas e os depsitos celulares. 7 Organizao Celular Organizao Estrutural Bsica Mitocndrias Cloroplastos Retculo Endoplasmtico Aparelho de Golgi Lisossomos Peroxissomos Grnulos de glicognio Gotculas Lipdicas Clula Eucarionte 8 Clula Eucarionte Mitocndrias Cloroplastos Retculo Endoplasmtico Liso e Rugoso Endossomos Aparelho de Golgi Lisossomos Ribossomos Peroxissomos Vacolos Processam energia Sistema de Membranas Internas Processa informaes Outras organelas Clula Eucarionte Mitocndrias So organelas que realizam o processo de respirao celular. A energia armazenada no ATP usada pelas clulas para realizar suas diversas atividades, como movimentao, secreo e diviso mittica. Principal Funo - liberar energia gradualmente das molculas de cidos graxos e glicose, provenientes dos alimentos, produzindo calor e molculas de ATP (adenosina trifosfato). 9 So organelas esfricas ou, mais frequentemente alongadas. So constitudas por duas unidades de membrana: - Membrana Externa: lisa e de proteo - Membrana Interna: Se encontra do lado interno da membrana externa da mitocndria. Esta membrana se dobra formando pregas. Clula Eucarionte Essas dobras tendem a ser bastantes regulares originando estruturas tipo prateleiras chamadas de CRISTAS. A regio limitada pela membrana interna conhecida como MATRIZ MITOCONDRIAL. Alm das muitas protenas, a MATRIZ contm alguns ribossomos e DNA que so usados para sintetizar algumas protenas necessrias para a respirao celular. Mitocndrias 10 a organela onde se realiza a fotossntese; uma organela presente nas clulas das plantas e outros organismos fotossintetizadores, como as algas e alguns protistas; O cloroplasto limitado por duas membranas, uma externa e uma interna; A membrana externa lisa enquanto que a interna composta por vrias dobras voltadas para o interior do cloroplasto, formando os tilacides . Cloroplastos Clula Eucarionte 11 Uma pilha de tilacides chamado de grana. A membrana dos tilacides alm de fosfolipdeos e protenas contm: - molculas do pigmento verde (clorofila); - e de pigmentos amarelo-alaranjados (carotenides), que absorvem a luz para a fotossntese. O fluido onde os granas so suspensos chamado de estroma. Cloroplastos MEMBRANA DOS TILACIDES Grana Tilacides Estroma Membrana Externa Membrana Interna Clula Eucarionte 12 Cloroplastos Plantas Protozorios Algas Retculo Endoplasmtico uma rede de vesculas achatadas, vesculas esfricas e tbulos que se intercomunicam formando um sistema contnuo. Esses elementos possuem uma parede formada por uma unidade de membrana que delimita cavidades, as CISTERNAS do retculo endoplasmtico. Clula Eucarionte 13 Retculo Endoplasmtico Retculo Endoplasmtico 14 Clula Eucarionte Retculo Endoplasmtico Rugoso Apresenta ribossomos na superfcie do retculo voltada para o citosol. Estes ribossomos so stios para a sntese de protenas. O retculo endoplasmtico rugoso tem duas funes: 1) Secretar certas protenas e transportar para outros locais na clula; 2) No seu interior, as protenas podem ser quimicamente modificadas de maneira a alterar suas funes e destinos intracelulares. 15 Retculo Endoplasmtico Rugoso Clula Eucarionte Retculo Endoplasmtico Liso mais tubular (menos parecido com sacos achatados) e no apresenta ribossomos. contnuo ao retculo endoplasmtico rugoso. O Retculo Endoplasmtico Liso um stio de sntese de lipdeos e de modificaes qumicas de protenas. 16 Retculo Endoplasmtico Liso Complexo de Golgi Clula Eucarionte Aparelho de Golgi Tambm conhecido como zona ou complexo de Golgi. constitudo por um nmero varivel de vesculas achatadas e por vesculas esfricas de diversos tamanhos. Posiciona-se entre o RE e a membrana plasmtica, com os endossomos e os lisossomos situados entre esta e o complexo. 17 Aparelho de Golgi Cisternas Vesculas Clula Eucarionte Aparelho de Golgi Tem mltiplas funes. Porm muito importante na separao e endereamento das molculas sintetizadas nas clulas, encaminhando-as para: - as vesculas de secreo (que sero expulsas da clula); - os lisossomos; - vesculas que permanecem no citoplasma - ou para a membrana celular. 18 Aparelho de Golgi Transporte de protenas do RE pra o complexo de Golgi 19 20 Formao dos Lisossomos Clula Eucarionte Lisossomos So organelas de forma e tamanho muito variveis(0,5-3,0m); So depsitos de enzimas utilizadas pelas clulas para digerir molculas introduzidas por pinocitose, por fagocitose, ou, ento organelas da prpria clula; Dessa forma os lisossomos participam do processo de DIGESTO CELULAR. 21 Lisossomos Clula Eucarionte Ribossomos So pequenos grnulos encontrados em trs locais na clula: - livres no citoplasma; - ancorados a superfcie do retculo endoplasmtico; - dentro das mitocndrias. OBS.: tambm so encontrados nos cloroplastos Os ribossomos so os locais onde ocorre a SNTESE DE PROTENAS. 22 Ribossomos Clula Eucarionte Peroxissomos So pequenas organelas que apresentam membranas nicas e interior granular e seu tamanho varia de 0,3 a 1 m ( micrometro). So organelas que caracterizadas pela presena de enzimas oxidativas que transferem tomos de hidrognio de diversos substratos para o oxignio, segundo a reao: RH 2 + O 2 R + H 2 O 2 23 Peroxissomos Contm a maior parte da catalase celular, enzima que converte perxido de hidrognio (H 2 O 2 ) em gua e oxignio. 2H 2 O 2 2H 2 O + O 2 catalase A atividade da catalase importante porque o perxido de hidrognio (H 2 O 2 ) que se forma nos peroxissomos oxidante e prejudicaria a clula se no fosse eliminado rapidamente. Peroxissomos 2 24 Clula Eucarionte Vacolos So organelas delimitadas por membrana; Segundo o tipo celular, no total representam entre 10 e 90% do volume do citoplasma. 25 As FUNES dos vacolos so variadas. Alguns se comportam como lisossomos, j que contm enzimas hidrolticas. Outros servem de depsitos para nutrientes e dejetos metablicos; Outros guardam lquidos e so usados para regular o volume e a turgncia da clula. Vacolos Vacolo Alimentar se comporta como lisossomo e servem de depsitos para nutrientes e dejetos metablicos. 26 Vacolos Vacolo Contrtil guardam lquidos e so usados para regular o volume e a turgncia da clula. 27 - Grnulos de glicognio Citoplasma - Gotculas Lipdicas - Depsitos de pigmento, (por exemplo, a melanina). o acmulo, geralmente temporrio, de substncias diversas, no envoltas por membranas. Grnulos de glicognio Citoplasma 28 Gotculas Lipdicas Citoplasma 29 Depsitos de Pigmentos Citoplasma Melanina