You are on page 1of 63

Mourad ZIMU

D tullizin nniven
Haut Commissariat lAmazighit, 2004
Cet ouvrage a t dit dans le cadre
de la collection Idlisen nne$ de
la Direction de la Promotion Culturelle
du Haut Commissariat lAmazighit.
Agbur
Tazwert 01
Taebbujt n tafat . 03
Abrid n tatut ... 17
Tabatt . 23
Agni n Mend 35
Tikli 51
Mourad ZIMU Tazwert
1
Tazwert
Tullizin-agi d-ye$lin ger ifassen-nwen d inagan $ef wayen
yevran d wayen d-iverrun. Zik, anagi d asefru, ass-a anagi d
imru.
Yal awal, yal tuniqt, d takemt deg walla$-iw, mi akka d-
tewwev $ur-wen, fessuset, imi tura trefdem-tt yid-i.
Ismawen imukan d yemdanen d-ittwabedren, nebder-iten-id d$a,
imi mgaraden d yismawen n wid yeddren tidyanin am tigi ara
yuraren akka $ef isebtaren-agi u$ur tetteddum.
Ayen d-ittwanan, ur fessus ara i tmenna ; tikwal awal ara
d-temlilem yeslufuy i rregmat d tucva. Ledaqa, mi ara
yebbuket walla$, tettu$al d tilist, nek ayen akk d-nni$, nni$-t
akken ad xebent tlisa yellan gar-ane$, gar-awenu gar-i d
yiman-iw !
Mi wen-dnni$ akka, mai d aheggi i ken-ttheggi$ akken
ad temmagrem awa$zen, d awalen ara d-temlilem ur ttagadet !.
D acu kan, awal, ma tedhen-it tereg n wussan d wurfan
yekkalen deg walla$ i t-yuran, awal, ma ye$li $er wanda
tturarent tlufa yettdeggiren ives, awal imir-en, bennun-a$ lebus
akken ur d-iteffe$ ara deg yimawen-nne$, ssen$alen-a$ tadwatt
akken ur t-nettaru ara, ttcerrigen-a$ lka$ev akken ur d-itt$imi
ara fell-as i dderya-nne$ ; nekkni d anecct-en i $-yevran.
Ayen akka tetteddum ad t-t$rem, ur t-uri$ ara akken ad
u$ale$ d Dda Muad, ur t-uri$ ara akken ad d-rnu$ taeyt i loib-
iw ; a$rum-iw qqne$-t $er i$uraf nniven. Ayen akka tetteddum
ad te$rem ur t-uri$ ara akken ad ssedhu$ wid yeb$an ad d-
Mourad ZIMU Tazwert
2
sersen ives ; limer d-srusuye$ ives, tili ad t-id-sserse$ i yiman-iw.
Nek tira am tikli, ttaru$ akken ad afe$ iman-iw.
Teggram-d kenwi, a wid yesqerdicen ayen yettwuran. A
wid iettben tuniqin, a wid yesteqsayen imeslayen d twinas ansi
d-kkan ?. A wid iemlen ad d-inin yal tafsut 20 di yebrir
qedce$ . Kenwi, ma tesam tuccar suf$et-ttent-id dagi. Ma d
nek, tettalasem, ayen akk d-vegre$ $ef lekwa$ev-agi
zdatvnnwen, ur t-in-vegre$ ara akken ad wen-eobe$. ri$
anida tettwa$em ; imi tevra yid-nne$ am wennar-nni Nat
winnat, a$leb imnezhen a wid isserwaten. Kenwi ihi, akken, $as
akka ur d-tettbanem ara am wiyav, maca, nek ulfa$-awen imi
ken-sne$, ri$ anida yettfakka leb$i-nwen d wanda d-ibeddu
leb$i-w. Awal zware$-d deg-s, win yeb$an ad d-isqerdec ne$ ad
d-isfentev ameslay $ef wayen uri$ ad iyi-t-id-yini s tira, u s tagi-
nne$, imir-en ad nwali. Ma mai akken, ur iyi-d-qqar, ur s-
qqare$ ; sne$ ula d nek ad as-ini$ i wayev : tafyirt-agi di
tefansist i tt-id-squcvev , maca, eddi ke awi-d azal-is s tagi-
nne$ tiniv-as : akka i ilaq ad tt-id-tiniv .
Nek uri$-d, uri$-d, uri$-d, kenwi $ret, $ret, $ret
Muad ZIMU
Mourad ZIMU Taebbujt n tafat
3
Tizi n Tifrat, Fua, 1928.
ssan d isemmaven. Yal ass amek-it akken ; $as tella-d
tafukt, am teslit deg wussan-is imezwura ; ur trea ara
timukaz zdat wallen, d- azellem i tettwazlam. Tafukt deg
wussan-a n Fua akken, tikwal tedduri asigna, tikwal nniven, ad
d-teldi arquqen-is alamma tesre$ aglul n win tt-icedhan.
Tim$arin ulac wi yettcedhin tafukt am nunti, mi d-sqacew kan
ger usigna d$a ad tent-tessevme, nunti ikkusmen di
tegrest, tafukt awi-d ukan ! ara k-inint. Di$ netta, akken kan
ara d-tvil, ad d-teff$ent sya u sya, ad msawalent, ad fesrent
ivarren-nsent deg ifergan, di tzenqatin, am iberiqen-nni
Iweoiben. Win ieddan ad tent-yaf qqiment iinent, almi d-
teff$en iraggen deg icetiven-nsent. Teff$ent-d d tirebbua, ad
mwanasent, ad llment awal, tid istufan ttelment ula d tavu,
tiyav nniven, d awal kan, ula d win d c$el.
Awal di taddart-nne$, Tizi n Tifrat, am zduz ; yessen$ad
imecriwen d-iteff$en $ef at-wexxan, tikwal da$en awal d ddwa i
bab-is, yessifsus $ef wul, imi ma yeu wul ayit wussan. Acal
i d-itteff$en deg fedxuxen mi ara d-ttemlilint tem$arin zdat n
ifergan ne$ di tzenqatin ! ef wayen, am akken fran-tt medden s
tufra : yal axxam ad d-yefk tam$ert-is, c$el-is d ayen ibanen, s
wawal ad terr akk ayen yeccemmiten a-t wexxam d abbu
U
Mourad ZIMU Taebbujt n tafat
4
yeftutes deg igenni. Ma times ad qabel times, awal i s-izemren
ala awal : ... mai akken, Ameqran d amja? ! ad ijegge
ebbi win i m-d-innan akka... . Mi tekkes ayen d-yeff$en $er
medden ad sen-ttefk awal d awin, $ef wamek i ilaq ad tili
tmenna n tidett $ef at wexxam : ... Ameqran mazal yettceggi-
d, acu-t wass-en i d-ief babas xemsa Fank...
Tim$arin, am akken s-inna winna, mi tent-sum tudert s
dderya, s lif d ineman d c$el n lexla d win n wexxam, ad d-
qqiment kan i wawal imi winna zemrent-as $as yekkes-asent
zzman temi ; am akken s-nnan ti telfe$ ugel yeffe$. Awal ur
iwao ara ifadden ne$ tagecrirt ne$ taucin ne$ tu$mas. Awal
akken ad d-iffe$ iwao sin icenfiren d wul iuen d walla$
istufan i wiyav. Ad k-qqaren ma s tidett, d iles i d aneggaru i
yettmettaten di tmeut !.
ur-nne$ iles n tmeut yesserhab imdanen. ef waya i
qwan yergazen ikehen ad d-afen tim$arin qqiment zdat n
tewwura n yexxamen. ran tim$arin, ass-a d ayla-k azekka fell-
ak ; anwa deg-nne$ ur d-nedda ara di tesyar n wawal i wumi
zemrent ?.
Mi d-edda$ di tezniqt Nat Sliman di laa n ufella, ufi$-d
awemmus n tem$arin, zzint i wawal, akken kan d-edda$
ssusment, smaqilent deg-i ; ur ttkemmilent ara awal alamma
rant wi yi-lan, amer ahat qqarentvas ttili$-as i win akken i d-
grent $er wennar deg-i serwatent awal.
Tim$arin-nne$ emlent awal, d axessar !. D acu kan, di
tegnitt n Fua iregi-d uvemminvnsent d amessas imi tignawt ur
tettbadda ara $ef yiwen wawal ; tettneqlab. Acal d tikelt, mi
dvtban tafukt, ad dvtessufe$ tim$arin, ad dvmedwalent sya u
sya, awal yettawivd wayev, wayev yettawivd gmavs. Akken kan
ara dvstafint i wawal ad sentvyehwu i$imi, ad dvyu$al usigna,
ur utament, netta da$en, asigna di Fua, am yir inebgi, ur
Mourad ZIMU Taebbujt n tafat
5
ittcawa ara, hakan ad d-isqulles. Asigna d yir netta, i s-
qqarent ahat tem$arin. Mi d-icberber nig-nsent, ad yeglu s tili d
usemmiv, d$a ad d-te$li tsusmi gar-asent am wedil weroin
nurad. Ad innerni usemmiv ad tt-nnerni tsusmi yid-s. Akken kan
ara ulfunt tem$arin-nni i tsusmi tetteqes ulawen-nsent d
usemmiv iskuuf di tfekkiwin-nsent tukmicin, ad refdent
tilmesyar-nsent ad kecment s axxam. Deg wexxam da$en ad
u$alent ad sqizbent i lkanun ooan-t $ef wudem n tafukt n Fua
timevit. Lkanun, netta ur isi ara ccena, ad tent-imager s wul.
Ala tim$arin i s-isnen i lkanun, netta yera ayenni, mi ara
d-teqqim tem$art tama-s ittulfu mi ara tebdu asxejwev di tirgin
$ef-i yessebaber, ittulfu i ufus-nni yeyan mi ara t-yeskikiv s
wes$ar mi ara s-d-iferren di tiqermin-nni uebuj yezzan di
tafukt n mayem. Akken ara mmegrent $er irebbi-s ad t-id-tu$al
tewit, ad yizwi$ wudem-is. Lkanun iemmel tim$arin. Issen ad
tent-imager mi ara d-rewlent i tnecnact n Fua. Izmer i lbavna-
nsent, mi d-qqiment $er yiri-s ad d-iwdent akk deg walla$-
nsent i wayen nnant d wayen slant, yal imesli ad ya$ amkan-is,
aayan akk deg imeslayen ad d-yufrar iv-nni zdat n teslit.
D iij ad d-ff$ent tem$arin, d asigna ad kecment s
ixxamen ; llan wussan deg-i sent-iverru waya tlata n tikwal deg
wass.
Nna Mala, ula d nettat, temmel tafukt di Fua. Ad
teqqim kan ad d-tessiwel : ... wa akka ? yya$ awi-yi-n s iij... .
Win yellan deg-nne$ ; ama d Zizi, ama d nek d yemma ne$ d
Nna Dehbuc, ad tt-id-nessuffe$ $er yiij. Ad teqqim $ef tsumta-
ines, ad teel ivarren-is, ad teqqar ccah ! ! . D acu kan nettat,
ur tett$imi ara d tem$arin nniven. Nettat ur tetteffe$ ara, nunti
ur d-kement ara.
Mourad ZIMU Taebbujt n tafat
6
Afrag-nne$ ulac win t-id-ikemen ma ur d-yusi ara $ef
t$awsa, mi tt-iqva ad yu$al ansi d-yekka. Akka seg wasmi d-
ccfi$ ; axxam-nne$ ur isderdif ara deg-s ubeani ne$ inebgi.
Cfi$-d i yiwet n tem$art, niqal tettu-d s axxam, tt$imant
nettat d Nna Mala. Cfawa n temi kan, ttwali$-tent ssendent $er
tesga n texxamt n Zizi, ad ssisinent kra ini$man di zzit ma llan,
ad sgemrident, yiwen ur ier d acu qqarent. Akken, alamma
ye$li-d yiv, ad d-tekcem yiwet n tmeut ad tezzu$er tam$art-nni.
Akken acal almi d yiwen wass ; am wass-a d$a deg yiv teffe$
tem$art-nni, azekka-nni ur d-tu$al ara wayev xai, wid d-irnan
$er-s di$en akken...
Nna Mala, deg wass-en, tett$ima kan wed-s, $as akken,
temmel ula d nettat awal, yak ur tettwali ara !? mani, ayen akk
d-iverrun tera-t, yerna tceffu ! ayen tesla irea deg walla$-is
am iuran-nni n tejnant tacaraft. Ulac d acu s-ittuun. Ma
tulfa kan s walebav i ttmeslay ad tsu$ : amek i s-tenna ?...
$ef wacu tettmeslayem ? . Din din ad d-tessukes ierman n
wawal d wacu t-id-yewwin.
Ayen tesla da$en d amur, ayen i wumi tecfa d amur
nniven. Ayen akk seddan wexxam-nne$ sli$-t $ur-s asmi ur
fize$ ara ger ussemu d userkem. Baba d amja, asmi yu$
yemma yugi-tt, d jeddi i yeb$an ad as-tt-ya$ akken $as iu $er
Fansa ad d-yu$al, jeddi yefka-yas 10 frank i yiwen akken ad
icrek yid-s tayuga, d$a acrik-nni yewwi-tent irwel $er Lezzayer,
itbe-it jeddi yewwet-it, d$a issekcem-it Jujdebbi $er lebs :
tilufa-yagi sli$-tent akk $er Nna Mala, teka-yi-tent-id amzun d
timucuha. Simmal ttim$ure$, simmal sukkuse$-d tilufa nniven,
taneggarut jeddi zi$en yen$a win akken i s-yukren 10frank
mai d tiyita i t-iwet.
Nna Mala tessewa-yi timucuha, nettat, am akken
u$ale$-as da$en d ti-is ; i sya $er da kan ad d-tessiwel : wa
Muh, u kan ini-d d acu txeddem Nanna-k Dehbuc.. Akken
ara d-ikcem Zizi Arezqi ad t-temmager Nna Mala s wayen d-
Mourad ZIMU Taebbujt n tafat
7
wala$ deg webdil-is : Ay Arezqi Dehbuc tedla $ef ini$man-
nni... . Akken, mi d-gmi$ akka ttmenni$-d ula d nek ini$man
$as di etadem, d$a nu$al ntett-iten nek d Dehbuc, ha kan ad
iyi-d-tessiwel s tufra ad temme$ s akufi ad d-tekkes takemmict
ini$man ad tt-ne. Nna Mala, am wakken tera, ad d-su$ :
acu tesfelqimem akka ?... . D acu kan, mai am zik, imir-en,
ti-nni s-ismucuen tu$al tenza $ef tkemmict ini$man.
Nna Mala, mi d-kecme$ ass-agi ufi$-tt-id teiin iij
deg wefrag. Akken kan d-degre$ tawwurt n bea tessawl-d :
Wa akka ?...
D nek a Nana... i s-rri$.
Abuh, ani tu$alev-d, ana$ ad teqqimev dinna alamma
yekfa wegraw ad d-teddaklev ke d Zizik Arezqi, akka i xeddmen
yergazen i yi-d-tenna.
Ad u$ale$ a Nna Lala, - usi$-d kan $ef c$el i s-rri$ imi
kecme$ s axxam.
Bni$-d ad teb$u ad ter d acu yevran deg wegraw n
taddart, d acu d-inna zizi Arezqi i taddart.
Wa Muh, i wegraw d acu $ef-i temmeslayem ? d acu d-
yenna zizi-k Arezqi ?...
Ma d zizi Arezqi ur d-immeslay ara ar tura, agraw, ooi$-ten
a ttmeslayen $ef tebbujt n tafat... i s-nni$.
ri$ ad d-tu$al $er wawal. Nek kecme$ $er wexxam imi
ilaq ad d-sdidne$ anda-tent tqubac n wawsay, ad sent-kkse$
tireg$in, ad tent-heggi$ i Zizi ad d-isselqem tameddit-nni mi
yekfa wegraw. ef wayenni d$a i d-u$ale$ ass-en s axxam.
Simmal ttnadi$ deg wexxam : $ef lfeca n tewwurt, deg udekkan,
di lemdawed ; ttafe$-d yiwet yiwet, tineggura teddem-iyi-tent-id
Nna Dehbuc di texxamt n Zizi. Akken d-mlalent zdat-i, esbe$-
tent, kkse$-asent- tireg$in sli$-as i Nna Mala, thedde wed-s :
Neddhen i tebbujt n tafat nwekkel-as ebbi i lqayed Nat
Sliman...
Mourad ZIMU Taebbujt n tafat
8
Taebbujt n tafat, d aseklu ulac win t-yugaren di tem$er di
taddart-nne$. Ad d-qqaren imezwura akken i t-id ufan, ef-d seg
i$zer alamma d Ti$ilt, ulac akk ayen d-yufraren am tebbujt n
tafat.
D agraw wis sin i teme temsalt-is, amezwaru ur wala$
ara deg-s aas, ala ayen d-kan di taddart . Tamsalt-a mai am
tiyav. Seg wasmi meiye$ selle$ i zizi Arezqi mi ara d-iqqar d
acu $ef-i mmeslayen di tejmat ; tikwal ad mmeslayen $ef
alebav ikev di tilist n wayev, ne$ iserre i lmal-is $er yiger n
wayev. D acu kan tamsalt am ta, weroin d-ttunebdar. D tasusmi i
i$elben awal, mi tekker ad tefru, ad d-tu$al ar ladda, zi$en akka
ay d agraw !?
Yiwen wass, kan-d, ssawlen-d $er wegraw $ef yiwen Nat
Sliman d-ittewten di ssuq, nnan-d erran-t mavi. Taddart tbed
$ef yiwen wawal, akken ran d Iemmuten n Ti$ilt i t-iwten,
fran-tt ur d-ttarran ara tta. Iemmuten n Ti$ilt-d nutni u$ur
nettawi azemmur-nne$ d yirden-nne$ akken ad t-id-need, ur
d-yettawi ara cwal yid-sen nfa, alad$a $ef ...umesxuv Nat
Sliman i d-inna Zizi Arezqi.
Nna Mala, mi ara ter d acu d-yenna Zizi Arezqi di
tejmat, teqqar-as : teffe$v-d ar Jeddi-k . Jeddi, $ef wakken d-
kan, awal-is mi ara d--ye$li am uxedmi ueddad, di tlemmast.
Acal d win t-id--ibedren zdat-i. Tagi, kan-iyi-tt-id acal d
tikelt. Nnan-d yiwen wass, akka d$a d agraw, akken akk ttheggin
iman-nsen yergazen n taddart ad qqimen. Ttemsawalen $er
imukan yellan d ilmawen, imi yal wa yeb$a ad yeqqim $er win
ukud yezmer ad iseddi azgen n wass, d aya kan !. Ur umine$
ara llan wid izemren ad qqimen alamma $ilen-ten medden d
imdukal. Ulac imdukal di taddart-nne$, llan wid cerken wussan,
Mourad ZIMU Taebbujt n tafat
9
imawlan, imeslayen ne$ lif n yiwen wass ne$ n wagur, d aya
kan !. Akken d-kan ihi, weqbel ad ibdu wegraw, yella jeddi ibed
ula d netta, yettmaqal amkan ara s-id-yezgen, d$a, wissen amek
akken, izga-d yiwen zdat n jeddi, izzi-yas-d s werur. Ad d-zziv s
werur i yiwen am jeddi !? Winna ahat ur yutam ara, mana
jeddi, igerrez-as tiyita, ahat ar ass-a a la yettegririb, d acu s-
inna ? Inna-yas, zdat n medden, isu$ akken ad d-slen at taddart :
arur-ik yif udem-ik ! . Winna akken yesla, nnan-d ianeg am
win yettwaqsen, inna-yas : semme-iyi a Mu at Meqran .
Medden keken d tavsa. Yewe jeddi !. Yerna yewe $ef
medden akk ula d wid-nne$ nat wexxam. kan-d tayev $ef
waya. Yiwen n at Meqran, n wedrum-nne$, yiwen wass, imi
erven ad frun yiwet n temsalt ger At Sliman, iger-d iman-is,
ani issuffe$-d kra imeslayen ur nlaq ara d$a igzem-as awal
jeddi, zdat n medden, d acu s-inna ? D argaz s cla$em-is, inna-
yas : ad tessusmev ne$ ad d-rre$ ! ! . Jeddi d ssiqa, $ef
wakken d-kan.
Zizi Arezqi, ula d netta akken, amesxuv Nat Sliman i
sen-d-inna i wat taddart, zdat umesxuv-nni u zdat imawlan-is.
At Sliman, d adrum Lqeyyad. Nekki, di temi-w, Lqayed
sne$-t kan imi abenus-is d aqehwi. Ur ri$ d acu-t almi d asmi
wala$ anwa i d aumi. Wala$-ten mi d-dukklen s axxam-nne$,
asmi d-yeffe$ jeddi di lebs, d cfawa n temi kan ; uen-d
tawwurt, Aumi-nni, way amek iga ! ? ur isi ara cla$em yerna d
argaz ! Cfi$ acal yurar wudem-is deg walla$-iw. D argaz yernu
am nek ; ur isi ara cla$em. Ala ! am tmeut, imi nekki ad su$,
netta meqqer ur isi ara, udem-is d azegga$, allen-is d
tizerqaqin, acebbub-is d aceluv, d a$ezfan. Imi ibedd akken,
ttmuqule$ deg-s, ttmuqule$ di Lqayed Usliman, yugar Uumi-nni
Lqayed di te$zi s terdast ne$ ugar. Lqayed, netta, isa cla$em, d
azarig kan si tama ar tayev, di tlemmast ucenfir-is cla$em-nni
Mourad ZIMU Taebbujt n tafat
10
am akken san tiyerrist, $ef uqerru-s tacacit tazegga$t. Aumi-
nni, mi ihedde, ttembiwilen icenfiren-is d ayen kan ! I sya $er
da ad itekki s sin ifassen $ef wammas-is. Lqayed ittmuqul deg-s
mi ihedde, issefham-d i Jeddi d acu s-d-iqqar.
Cfi$ $ef ass-en, Lqayed Nat Sliman d amdakel n Uumi,
ddan-d d Jeddi mi d-iffe$ si lebs. Akken ff$en deg wexxam,
iu wezniq d at-taddart, kecmen-d akk ad ren jeddi.
Agraw n wass-agi, mai am wiyiv, ula d at taddart am
wakken yella wacu b$an ad t-id-inin ulac win ara t-id-yinin.
Ulamma nhedde akka ; argaz d argaz, d acu kan, irgazen
dagi di tejmat mi ara ttmeslayen tikwal am akken d tim$arin.
Ttemyewaten s lemun ula d nutni, zi$en mai aas i yellan am
Jeddi !? Mai aas i tent-id-iqqaren qbala, drus i d-iferhen s
wayen ttulfun. Zgelli kan, weqbel ad u$ale$ s axxam $ef
tqubac-nni, ineq-d Uyidir $ef Tebbujt n tafat, inna-d am akken
netta ur iqbil ara ad teqle. Yurga jedd-nne$ yu$al-as-d d
abara$, inna-yas-d ad rren wat taddart tiqubac $er idekknen.
Yiwen seg wat Sliman, imi d-ineq, yewwet-d Uyidir s
yemneqren, netta inna-yas : mai di targit ara d-nemlil
wab wab ad ilal gar-ane$. Akken i tkemmel, yu$al-d
Uyidir, ula d netta yewwet-it-id s wawal, d tiyita tuqlibt. Mai
wwin-d akken zedwa di sin, win ad yehde, wayev ad s-yerr s
l$aburi. Medden ran-ten wa yetelha-d s wayev, nutni da$en
ran, gguman ad d-ferhen, ad nna$en ad nwali. Nutni,
ttemyewwaten s wawal ; snen amek i d-fernen imeslayen, yal
awal am lbunya ; i$es ad ikkeckec aglim ur t-itta$ wara. Wten-d
tazwayt yelhan, am ugerbuz d ubendayer. Nek d wid iyi-cban
nemmel mi ara mnacben akka sin di tejmat, verrunt $as mai
d agraw, tikwal di teswiin-nni i d-ttekfufulent kra n tedyanin,
zi$ yevra leoeb di taddart-nne$ i neqqar tikwal mi ara d-nsel
yiwet si tedyanin-nni ffren iseggasen. Tagi d$a d yiwet ; yiwen
wass tenfufed-d ddana-nni izimer n Meyan At yidir.
Mourad ZIMU Taebbujt n tafat
11
Meyan At yidir, d yiwen umuis akken deg-s ; ur ittfakka
ara tagertilt s tikli, fetken-d axxam-is, wwin-as tlata izamaren ur
d-ifaq ara, yella yesxexu, iwet-itt zinzin, ur iri anida
ttmevwayent. Lfetk, weroin iedda di taddart-nne$ ; anwa ur
nettaki ara mi ara d-ittwikkes ubennay yernan $er tqaett deg
udaynin-ines ? Maca, Meyan At yidir tevra-yas-d. Mai din
kan itekfa temsalt, amer d lfetk kan, ur zzant ur r$ant, yettwaker
am netta am acal di tuddar tioiratin. Tadyant-agi-ines
tettkemmil ; imi akken kan eddan kra n waguren iu ad d-ya$
axfiwen di Sebt Ieugen, yufa ayen yettnadi, yemsewaq, yu$-d
sin, mi d-yewwev s axxam, akken ten-iksa mmis, yu$al-d s tazla,
am wakken yella wacu d-yufa, iberre-as-d ger loiran : Wa
Baba, wagi d izimer-nni-nne$, Wellah ar d izimer-nni-nne$,
eqle$-t, hatan anda akken, d-zlef tqejjit-is mi tt-iger $er
lkanun tecfffiv ? . Meyan At yidir irev ad ikem tadyant, d
acu, tekka--d nnig-s, teffe$ am ba m-snat n txenfyac. Yerna
akken kan qrib ad tt-ttun medden, ad tt-id-veren wawalen di
taddart ; yiwen umeslay kan, deg yiwen wegraw, ad tt-id-yerra
$er wennar, ad as-slen wid meiyen. Ttwalem, akken, ara ttawin
yilsawen alamma tenger ddunit, $as ad immet Meyan At yidir ,
ur tettmettat ara tedyant-agi-ines izimer. Ahat ad ilin wid ara tt-
id-imektin ula di tenelt-is ! Ad wun tavsa.
Di Tizi n Tifrat, nemmel tavsa. Nettagad da$en ad vsen
medden fell-a$ ; ad kk-rren medden d tavsa , nettagad
ameslay-agi dayen kan, Nna Mala teqqar : qeble$ ad ddari$
ivumyen wala ad vsen fell-i yedawen !. Im$aren akk n taddart
san akk tundar yessevsayen, ula d jeddi ! Yal wa s t$ennant-is.
Yella yiwen yugar-iten akk, wagi d Mend At Yidir, d
gma-s n Meyan bu-tedyant-nni izimer. Mend At Yidir, netta
ittewwet di tmeu$t, ur isel ara akken ilaq, seg wasmi d-ikker
ixu, yeyu yewa-tent s ujeav asmi yeqqar di Loame. Asmi
meqqer d$a ikemmel akk ; yu$al ad as-tiniv awal ad isel wayev.
Mourad ZIMU Taebbujt n tafat
12
Ad d-ekkun yiwet n tikelt, $ef wasmi yemlal netta d ueug
Iemmuten. Mlalen deg webrid uumi, am akken yella win
yeksan kan tama-nsen, d$a d netta i d--issawven taqsi. Yerna,
iban d tidett, imi snen-ten medden ; ran mi ara ttmeslayen, ama
d Mend At Yidir, ama d aeug Iemmuten, anida teb$uv tiliv
ad sen-id-teslev, sre$ru$en mai d kra ! Ma bedden tama-k d$a
zemren ad k-segen. Ihi asmi mlalen akken, ineq yiwen $er
wayev inna-yas :
Ani $er Sebt Ieugen i t-ttedduv, ma $er din, ad yi-teroiv
ad belze$ kan ad nemsaaf ?
Awah ! nekk teddu$ $er Sebt Ieugen !
Ad isahel ebbi ihi, nek nni$-as ma $er Sebt Ieugen, tili
ad nemsaaf
Akka i d-kan $ef Mend At yidir d ueug Iemmuten.
Ma d Jeddi, imi wen-d-nni$ yessevsay, netta yessevsay mi ara
yerfu ; amek akk izeffev, amek ineffev iman-is, amek ittwehi s
ifassen-is, amek isseknuy lqed-is ; tilufa-yagi akk ssevsayent
medden, ma ulac-it. Ma yella, deqmen akk medden tavsa deg
qelmunen-nsen.
Ma d tamsalt-agi n wass-a $ef-i yeme wegraw, ur d-
tessassay ara tavsa. Ttemcawaen at taddart ma d-sse$lin
Taebbujt n tafat akken ad bnun taqubett $ef uekka n jedd-nne$
amezwaru. Taebbujt n tafat, nettader-itt-id akk di taddart,
nettalas akk deg-s, ur tesi ara bab. Tezga anda tt-id-nufa, ur
tegmi ur ten$is, ula d ala weroin tt-tuza. Tesa iessasen
ahat !? Nna Mala mi ara teggal s ifurkan n tebbujt n tafat, ulac
tu$alin $er deffir !
Nekkni s wid meiyen, zik netthabi asqiccew i d-sqicciw
Taebbujt n tafat di tziri mi ara tt-nettmuqul deg yiv. Tura, mi d-
nerna kra iseggasen $er wezrar n tudert-nne$, nu$al nemmel
i$imi ddaw-as, $ef teblavin id as-izzin.
Mourad ZIMU Taebbujt n tafat
13
Imi d-tezga di ti$ilt taneggarut weqbel ad d-tban taddart-nne$,
tettu$al da$en tebbujt n tafat di lawan n tyerza d tmegra d
tamekkant deg-i ttafen tili d wesgunfu wid yesmaren tidiwin-
nsen deg igran.
D acu kan, ayen yeffren di tlufa d tagi : taebbujt n tafat d
amkan deg-i d-yevra wegraw ameqran d-yessemlalen sin iderma
yettidiren di taddart-nne$ ; adrum n At Sliman d wedrum-nne$
At Meqran. Taqsi-a, drus-iten wid tt-yesnen di taddart, $as
akken timayin n Mend d Meyan At Yidir ddrent u mazal ad
idirent, tagi n temlilit n sin iderma di tebbujt n tafat, tegguma
ad d-tali ad tt-ner, ula d Nna Mala, iemlen ad iyi-d-teku
timucuha n jeddi tessussum mi ara d-ttunebdar tebbujt n tafat.
Ayen ?
Ula d isem n taddart-nne$, tizi n tifrat, nnan-d yeqqim-d d
anagi $ef wasmi fran At Sliman d At Meqran. Nna Mala, tessen
isefra $ef zzman-nni deg-i llan ttna$en sin iderma-yagi. Mai d
yiwen ad tecfuv fell-as. Amek i fran, ayen nnu$en, yiwen ur
yeri ?
Deg wegraw n wass-agi, ahat ad d-ilin kra imeslayen ara
d-ye$lin $ef temsalt-agi.
Akken kan d-u$ale$ deg wexxam u$ale$ s amkan-iw bea n
wesqif n Tejmat imi eva$ ad kecme$ $er wesqif, mi serse$
iman-iw, ikker ad d-ineq Zizi Areqi, yessuter di tejmat ad d-
inin i wacu ara nebnu taqubett, d acu b$an akka da$en Iumyen
seg-ne$ akken ad d-azlen ad a$-bnun tiqubtin ?
Amek aumi, ivelli kan, iquqer-a$-d di te$zut, deg
igran-nne$ rrif n wasif, ass-a, issendeh-d Usliman, akken ad as-
bnu$ i Jeddi taqubett ? jedd-nne$ amezwaru asmi yedder yeef--
as tasawent i Wteki, limer d netta i d-ufan Iumyen t-ili ass-a At
Sliman ad qqimen kan akken i ten-nessen ; s ibenyas d
imellalen, ad ddahanen cla$em-nsen di ctawi mi ara d-ff$en $er
tejmat akken ad fren lla-nsen Iumyen i yeb$an ad bnun
Mourad ZIMU Taebbujt n tafat
14
taqubett, d nutni i d-imezwura i yessusfen $ef tmeqbert n jedd-
ne$ Akka i sen-d-inna Zizi Arezqi. Medden akk susmen, Zizi,
imuqel akka d wakka, yella ibedd, iwexxe $er deffir, imuqel
amkan deg-i d-yekker ikemmel awal :
Muqlet, atan, esbet-iyi, ur ssawve$ ara ad qqime$
$ef wemkan-agi, ilaq kan ad d-nemmekti, Ay At taddart !,
amkan-agi, d wagi $ef-i yeqqim ilemi-yinna d-ikecmen ass-a
tajmat, imukan-agi d wesqif-a yezdin At Sliman d At Meqran,
ur d-tettili t$imit deg-sen amer mai d kra n yergazen i d-
iisegman tazmert ad $elben dd$el yellan deg wulawen-nsen.
D imezwura-nne$ ! Yewwi nnif ad refden ibeckiven gar-
asen i yesmesen i nnif da$en akken ad ten-sersen. Ma d
taebbujt n tafat, nera, ma ur tt-nesse$li ara nekkni ad tt-
teddem ala yiwen wass, d acu kan, i wakken ad yu$al wayen
ddren imezwura-nne$ d taftilt ad a$-temmel abrid, ad neoo
taebbujt n tafat tbedd deg wemkan-is d tanagit $ef wayen
yessemlalen At Meqran d At Sliman ad tt-id-afen wid d-
iteddun am wakken tt-id-nufa nekkni .
Ikfa awal Zizi, izwi acvav ubenus-is iqqim. Di tsusmi-nni,
tebreq tegnewt, tebda-d la tettmiqi, wid yellan bea n wesqif,
kecmen-d, mbawlen akk medden akken ad sen-d-gen imukan i
wid d-ikecmen. Tu$al-d tsusmi, ala ut n tmiqwa n lehwa d-
yette$layen, akken kra, terna-d $er-s tiqit d-ittengayen si
lqermud-nni yellan $ef leryuf. Timeqwa-nni tt$izent ixemoan
deg wakal, i sya $er dagi ad d-yusu yiwen di te$mert. Di taeyt-
nni n tsusmi ineq-d emi Meqran, d am$ar d netta akk i
imeqren di taddart :
Ay at-taddart ! Aas ur neri ara d acu yevran akken
ad mlilen At Meqran d At Sliman, agraw-agi akken ilaq ad ifru,
diri ad slent tuddar, ad as-qqarent u$alen At Meqran d At Sliman
$er tidak-nsen : di Tizi n Tifrat nejmaen ur frin ara. Nek nni$-as
ma teram akk d acu d-smektay tebbujt n tafat, ahat, s kenwi, s
wigi meiyen ad tfehmem, ad terem amek ara txedmem, ma ad
Mourad ZIMU Taebbujt n tafat
15
tt-tmekknem i tqubac ne$ ad tt-teooem tbed-d ad tt-id-afen
warrac. Ihi, Tizi n Tifrat iyi-d-ika jeddi ad fell-as yefu ebbi
semman-as akka, imi di tizi-yina deg-i d-tem$i tebbujt n tafat
i weqmen agraw At Sliman d Wat Meqran akken ad frun, u
eden i wegraw kra yemabven, d-yusan seg At ebi. Taebbujt
n tafat, i d-iqqim yisem-is, tella d anagi, $ef wasmi d-ban tafat
$ef imezwura-nne$ At Meqran d At Silman. Am wakken iyi-d-
inna Jeddi, zik, asmi llan At Leqwavi, si Lezzayer $er At ebbas
di Bgayet, imir-en, taddart-nne$, d anda d-qqimen akka ixeban,
deg At Mesud, akkin i wassif, dinna i ddren imezwura-nne$, di
lawan-nni esben-d ugar n meyya yexxamen. Zdin akk, fen
adebbuz ula i Wat Qasi, weroin fkan ula d tabzert i Wteki,
tekker lfetna gar sin iderma, wiyav, wa yedda d wa, wayev d wa,
ff$en-d sin lefuf, refden ibeckiven ; $ellin sya u sya, ula d ateki
d-isxedmen At Qasi, imi iwala tekker gar-asen yeb$a ad ikemmel
ad issenger wigi iuan tabzert. Akken i tkemmel, acal d
aseggas. Almi d imi teya ula d lmut, ur d-iqqim win ara
imevlen, dukklen-d Imabven At ebri, heggan-d agraw,
eggnen amkan-is, anda akka d-tem$i tebbujt n tafat. Ussan-d
sya u sya, iu-d wemkan, mmeslayen ass s lekmal-is, iteddu-d
yiv, ur wwiven ara ad d-ssersen talwit. Qrib ad aysen, almi d-
sneqen yiwen seg At ebri, qqaren-as Ccix end, ikker ad iu,
ennan-as i$imi d$a yeqqim inna-yasen : Ay At Meyan d At
Sliman, d acu i s-xeddmen i weksum akken ur irekku ara ?
nnan-as-d : d lmel ! inna-yasen : ihi ulay$er neqqim dagi,
kenwi d lmel-nwen i yerkan ! . Akken d-inna akka, kkren akk,
nnan d awal lali, zlan axfiwen, xedmen timecrevt, fran At
Meqran d At Sliman. Deg wass-en, yeqqim-d wawal Tizi n Tifrat.
Taebbujt n tafat, zzint-as teblavin, tid akk yerran $er idisan n
loedra n tebbujt, d imezwura-nne$ i tent-iean, qqiment fell-
asent fran cwal icergen tagmatt-nsen seg acal d aseggas. Hatan
wamek tevra, Wid meiyen ran wid meqren add-mmektin ayen
Mourad ZIMU Taebbujt n tafat
16
i sen d-kan wid ieddan, meqlet tura ass-agi ma yessefk-awen
wul-nwen ad tesse$lim taebbujt n tafat ? Ma d nek ad kecme$ s
axxam, wagi d Fua, mi tedda lehwa ssixef tikli weqbel ad d-
u$al .
Tizi n Tifrat, 23 Fua 1978.
Akka i tekfa, am$ar-nni i u s axxam, agraw yekfa,
nekk wve$-d $er yemma tefka-yi-d ass-en avemmin i$-t imi d
agraw amezwaru deg-i d-uddren isem-iw ad kecme$ $er
tejmat twalav !?
D acu i d avemmin a Jeddi ?
Asmi ara d-u emtik Dehbuc inna-s ad k-id-xdem
avemmin, yelha !
Wa Jeddi, i medden-ina anda d-ussan ass-agi ?
Ass-agi d taacut a Mmi, wigi usan-d ad zuen
taqubett, ad eddqen idrimen-nsen, ttasen-d yal aseggas $er
zzerda xeddmen At Sliman di lemqam-inna, wihin d-ittbanen
akka di Tizi n Tifrat eddi-d s yagi, ad t-twaliv, twalavt ?
Wala-t ih, ulac taebbujt n tafat-nni $ef-i d-kiv
wala$ nnana b$i$ ad ue$ a Jeddi yyan ad nu
Limer teddiv ke d Zizi-k Smail, netta iemmel ad
iu yal aseggas, ad inezzeh netta d tezyiwin-is, ad d-ye seksu s
weksum ! ad iwali
Wa jeddi ?
mm ?
I tmacahutt n winna d-yu$en baba netta d yiwen
d$a, winna yerwel, d$a imir-en-tik, imi yerwel, winna itbe-it,
d$a imi t-ief iwet-it, d$a wwin-t $er lebs,

Mourad ZIMU Taebbujt n tafat
17
Ay Arezqi, tixe-as a mmi i Jeddi-k ad yefu, ad ixuc a
mmi ula d netta yeya, muqel-it kan iqmec allen-is, ya$ ula d ke
ad nu ad nwali Tili, ad d-ieddi miki i temlev simmal ad d-
u$al nana-k di zerda Nat Sliman .
Mourad ZIMU Abridntatut
17
v igumma ad ikfu fell-ak, i$unza-k yives, tteddayent fell-
ak dqayeq, ta deffir tayev, ke tzedwev a$bel.
ef yiri-k iseggasen, deg wul-ik imdanen, tgiv-asen akk
amkan deg walla$-ik. Yal wa deg-sen amek i d-yem$i d
asmekti, yal wa amek i yeddahan tagnitt deg ara t-id-
temmektiv ; wa yrennu-yas-d a$ilif, wa d tebrek, wa d lxiq...
Wayev yettarra-yak ussan d tabaqit n tereg, ulac win k-iesden
fell-as.
Mi ara temmuqlev ansi d-tekkiv yettban-ak-d webrid-nni
d asawen ; ur qwin ara yemdanen k-id-yewwin talwit deg icuvav
n tdukkli-nsen. Ala win k-id-yessegran asmekti yesseftutusen
talwit i d-tessem$iv di tatut. Ala win k-id-yeooan a$ilif ad t-id-
temmegrev d asmekti ger usurrif d wayev, ger imei d wayev...
Testeqsayev iman-ik d acu-k ? d aniwa-k ger yemdanen ?
Talalit-inek d asirem i wiyav, i ke... wissen ? !. Talalit
teafar-itt temi, ke temi-k d im$an deg iger n wesmekti. Yal
im$i amek i iga ; wa idel isennanen, wa yewwi-d yid-s tagara n
tefsut... Temi-k d im$an iuza unebdu n tem$er i s-id-yukren
ussan i tefsut n ddunit-ik. Im$an n wesmekti d asefru
yettnemvar di tewriqin-nni i k-yu$alen d tawwurt $er targit.
D tiwriqin, d timellalin, temlev ad turarev fell-asent s yimru.
Yu$al yimru d tasarutt n tirga-k. D acu i tettaruv $ef tewriqin-
tirga ?
Tettaruv fell-asent tagmatt asmi akken tzedwev liv, imi, ala
netta i d-yeqqimen ur k-id-yeqqar ara : a akkin, ahat iqqar-it
ur as-tsellev ara. Tettaruv fell-asent tilelli asmi teur tmurt d
Mourad ZIMU Abridntatut
18
lebas, lebas uren dwid-nni yettargun tafsut. D acu i tettaruv
nniven ? tettaruv fell- asent asirem asmi yu$al d awal, idder kan
deg usefru n umedyaz-nni yettarun isefra-ines ineggura, ittaru-
ten s tuffra, weqbel ad t-id-azen... ittaru asirem d talwit ger
tarat d tayev.
Ke amzun mai am wiyiv, tettaruv tayri, asmi tedder kan di
tezlitt-nni $unzan yemsefliden imi ur tessawal ara i cve. Ayen i
tettaruv ? tira d awal, awal d imesli, zdat n wuzzal... awal d awal
kan !
Tettaruv akken ad truv imei-k d awalen, tettaruv akken
ad d-tekuv talwit, tagmatt, tayri. Tettaruv akken ad temlev
abrid $er targit d usirem. Tettaruv.
Tett-a-ruv.
Tett-ruv.
Tettruv, imi teriv d targit kan, awal d targit, tawriqt d iv
amellal i-deg d-ssem$ayev tirga-k.
Tettaruv/tettarguv tagmatt, anda-tt tegmatt ? weqbel ad d-tiniv,
mdel tawwurt ye$li-d yiv... Ke wed-k ara tensev.
Tettaruv/tettarguv talwit, d acu-tt ? weqbel ad d-tiniv ssens
taftilt, ye$li-d yiv ad tt-id-walin iminigen n yiv...
Tettaruv/tettarguv tayri, amek-itt ? weqbel ad d-ssefruv mmekti-
d, ku-d...
Tayri d tajeooigt d-imeqqin di tebirt n temi. Tayri d
lesab, laqen sin akken ad d-tili tayri gar-asen, anda-t wis sin-
inek ?
ri$-k tkerhev ad d-temmeslayev fell-as. Asmi tt-id-temlalev
t$ilev teff$ev i ddunit-nni bnan medden s wagi inu wagi
inek... Asmi tt-tesnev tufiv-tt am nettat am tiyav. Am nettat am
tid-nni yeznuzuyen temi, ussan, tavsa...tayri !. Niqal tgiv-as
amkan deg isefra-k, d amkan mai am wiyav ; terriv-tt d ajeooig
Mourad ZIMU Abridntatut
19
n tefsut, nettat teooa-d ctawi $ef wudem-ik, terriv-tt d ut n
talwit, nettat teooa-d tad deg wul-ik... Ass-a tu$al deg wul-ik d
aluv n isefra-imeawen.
ri$-k tkerhev ad d-temmeslayev fell-as. Ula d isem-is ay
$ef yiles-ik... Tettagadev ad d-temmektiv, yal awal, yal imesli
izmer ad yu$al d asmekti ad isseftutes talwit ara d-tessem$iv di
tatut. Tarev ad tettiv tawriqt-nni yuran s imei... Ahat, ad d-
yas wass akka i teqqrev. Tbennuv azekka-k $ef eba isekkilen
a-h-a-t. er melmi ?
Iguma yiv fell-ak ad ikfu. Yu$al-d westeqsi $er walla$-ik,
trewlev $ef wayen kk-id-ivefren d asteqsi yettlala-d ger nnehta d
tayev, yettnulfud ger lkas d wayev. D asteqsi yezzu$ur-ik $er
tikli deg iberdan n Lezzayer : tzemrev ad trekvev i tikelt nniven
$ef wakal n Ti$ilt ? tzemrev ad teddiv di tezniqt Nat Mezyan ?.
Wissen ma ad d-takrev ci n tirugza $ef wallen-nni ur nessin
ara anebdu.
Tunagev , teff$ev tamurt tkecmev tayev... anida-tt trewla
deg wayen yeuen alla$en d wulawen ?
Tamdint n Lezzayer d tasemmavt tesmev n wid kk-id-ittazan di
tikli-k s tuyat-nsen, d taberkant, tebrek n wussan tettawiv $ef
wul-ik.
Ass-a d wis sin, testeqsayev iman-ik ma ttu$alev $er Ti$ilt ?
D asteqsi ibedd zdat n tguni-k.
be-ayagi zik i d-tukiv tebdiv tikli. Mi d-teff$ev deg Usensu,
tazniqt tettak-ik, i tayev, tettedduv ur iban sani. Tkecmev $er
lqahwa, teqqimev, tettmuqulev... Lqahwa d taqdimt, llan deg-s
kra n yemdanen, d im$aren, wulfen-tt twulef-iten, zzin i kra n
wabel, ikra n tmucuha, i kra n wawalen... d awalen n wussan
ineggura di ddunit. wabel d tiqdimin, teqqarev deg yiman-ik : d
Mourad ZIMU Abridntatut
20
iseggasen-ayagi deg-i llant da, slant akk d acu i mmeslayen
medden, yal abla d ungal...
Im$aren-nni mazal-ik tettmuqulev $er-sen, ahat tmennav
amkan-nsen, ddunit m-snat n tewwura, nutni tteddun ad ff$en
di tis snat.
Im$aren-nni, qqimen, fernen wabel-nni yewan iij, ttelmen
tasusmi, i sya $er da ad sen-d-ye$li wawal. Allen-nsen afarent
wid d-itteddayen deg webrid, tamu$li-nsen deg-s teslew am
akken d tamu$li taneggarut n tafukt $ef ddunit... n wiyav, ke
aas-ayagi deg-i teooa tafukt igenni n wussan-ik... Im$aren,
tettwaliv-en, am ke ulac tudert, ulac tafsut di tmu$li-nsen. ef
wudem-ik d wudmawen-nsen, azrar iseggasen, yal taeqquct
amek i tga, yal aseggas amek i yedda...
Haten sin yelmeyen azen iman-nsen $er te$mert, yiwen
deg-sen yesmesis ugar n wayev. Tettmuqulev $ur-sen, anda-ten
wid-nni k-id-isellen asmi akken tettu$alev di ctawi-k d asif n
wawalen ?
Ilmeyen ekkun timucuha, ttcerrigen acrured n imeslayen s
tavsa ne$ s tsusmi.
Ilmeyen d yem$aren di lqahwa, gar-asen wabel, gar-asen
tasusmi, gar-asen iseggasen, gar-asen tirga... gar-asen ungalen...
Iqqim-d $ur-k yiwen... d am$ar, tettmuqulev deg-s, iqqim i
yiij, ke di tili. abla-nni i-deg teqqimev, am ddunit, azgen
yettwali-t yiij, azgen d tili... abla ne$ ddunit ; tella tafat, yella
lam, tella tebrek, tella temlel... abla ne$ ddunit d ungal ; tella
tidett, yella lekdeb, tella tafat, yella lam, tad/talwit...
imei/tavsa... (ke teb$iv ad d-tiniv imei/aman mer$en d-
iteff$en mi ara yezen wul).
Mourad ZIMU Abridntatut
21
Tetturarev s wesmekti, inuda-k yufa-k-id, yu$al-d s alla$-
ik d asteqsi : tzemrev ad tu$alev $er Ti$ilt ? tzemrev ad teddiv
di tezniqt-nni Nat Mezyan ?
Ti$ilt, tu$al deg walla$-ik d taddart-aekka. Wissen ma tergagi
di tme$ra-yagi ieddan ?... I nettat, tina akken tettarguv, i Farida
wissen amek i d-tban ger ijeooigen-nni s id-ittunefken ? Tura
tettwaliv iman-ik deg usefru...
Ke di yir targit
Ad as-tawiv ijeooigen
Ad ten-tessersev / Ad ten-tehduv
ef / Di
Uekka-s / Tame$ra-s
Ti$ilt, taddart-ik, tu$al-ak ass-a d ti$ilt deg webrid n
ddunit-ik, d ti$ilt deg wul-ik...
Teff$ev-d si lqahwa, tebdiv tikli deg webrid n tatut...
Mourad ZIMU Tabatt
23
amurt tessewac, tagut, asemmiv. Lbael yu$ akk timnavin,
teqqim-d talwit di kra idurar deg-i ckentvent tuddar, n wid
i reglen $ef umennu$. Reglen, b$an ad arben $ef ci-
nni ini$man s zzit d wid-nni kan i d-yeqqimen fessusit $ef
tu$mest-nni yettagin tiram, ma ttmaant s zhir n lfuci d
ussemsed ijenwiyen. Lmut tu$al d tiremt n yal ass, tessedhuy iles,
turar di trebbuya n medden, tessemlalay di tejmat, lmut tu$al d
tinifift yesseblaen akud ; win yeb$an ad iseddi ass-is, ne$ ad d-
yawi uvan-is, ad imeslay $ef wayen d-yevran ass-a di Taxuxt ne$
di Bu neman ne$ di in-defla tkemlev akkin ; $er wanda
mazal amdan d awe$ezniw n tmacahutt qqaren-as : Tudert ger
Izzayriyen.
D ayagi $ef-i ttmeslayen ula deg uaksi-yagi yewwin abrid
$er At Wasif :
Ahat yewwev useggas-aya, aggay-inu aneggaru, a ebbi
stafi Llah, ur t-id-ttqemire$ ara di eba d tusawent ur iyi-
terri ara tmara ! ur teriv amek ! lmijal deg ufus n ebbi, akken
yeb$u yili, d acu, yelha leder aezeb yugar leqve i s-yenna
unehha n uaksi, i winna yeqqimen tama-s.
Akken akk a emi Mu, nekkni amer d wanag, teriv $ef
eba n tmeddit i d-nteffe$, d acu, deg-mi d-yebda akka rrebrab-
agi, ulac wi sen-itt$iman din, $ef tlata, win ikukran $ef talta d
T
Mourad ZIMU Tabatt
24
wezgen ; ad tt-id-ne akk bea ! I d-ineq winna yeqqimen
zdat unehhar.
Abrid yessawen, emi Mu, i sya $er da, i d-ivegger ti-is
ad d-imuqel Kamal di lemri $er deffir. Kamal, netta, allen-is
cuddent $er aq, tamu$li-s tu $er daxel-is, yesferfud i
wesmekti am wakken mai din i yella ; am akken mazal-it-in di
in-Defla
Wa Kamal ! akid a mayen-k, ass-agi ad teff$ev
bermesyun yerna tewwetev-tt ar azal teeglelliv ay aqcic
kker fell-ak ah ! Said yessenhezzay deg-s, netta, itettel kan
di tduli.
Ad nkre$ acal tamrayt-nnii -s-d-inna s legez n win d-
yukin di l$idan n yives.
Attan akken n yivelli akka i yimir-a Kker ! ad yeg ebbi
kkren ibediyen-ik, kker ad k-ttaoun deg At Wasif
Deg At Sedqa ad iyi-ttaoun deg at Sedqa i s-d-isgerrez
timenna Kamal d-ikksen taduli $ef wudem-is. Yewwi ifassen--is
ar wallen-is i ttukku deg-sent.
N wudem-ik At Wasif nekkni d irgazen a Mu-terri
Ivegger-d akk taduli Kamal, imuqel Said, iffa-d, ibreq-d allen-is
fell-as inna-yas :
Isdebdeb-ik akk Muya ke ? ! Mu terri, ad kkren
ibediyen-ik, mi tessifuniv akk a winnat ikker-d Kamal,
iqqim-d $ef yiri umeta, imuqel saa, yers-d deg ussu-s akken
eryan, iwalat-id Said inna-yas :
er iman-ik a l$iva ime$ ad t-iwwet, irwel-as Kamal
ittavsa :
D ayen si$ i tesiv, a umbula ! !
Kamal yelsa icettiven-is, isared udem-is, Said isared-d kra
lqec-is, ikcem-d $er texxamt, ildi aq ad ifser tijerbubin-ines.
Mourad ZIMU Tabatt
25
Kamal iddem-d aqrab-is, yettara ayen ara yawi $er daxel, Said,
akken ifesser di lqec-is ittmeslay d wemdakel-ines :
Amek ? ad k-in-fke$ tabatt ad tt-tawiv ad tt-tecegev dinna
di Tizi
I wexxam-nwen ? ma i nutni awi-tt-id ad tt-awi$, tura ma
twalav ur iyi-d-regmen ara $ur-wen imi Nat Sedqa nekki ? I
s-yenna Kamal s westehzi
Awah ! mai i wexxam a bel, amer i nutni ad ak--ceyye$
kan ke a nniya, tagi i m-leyun ahat tura
Ad tt-tafev tettu-k i s-d-igzem Kamal awal s tavsa.
D ddin qessam-ik i tettu d ke i tettu tamdakelt-ik seba
waguren-ayagi ur tu$alev ara s axxam ! ! ay imenfi .
Kamal am Said, seg wid-nni i wumi d-awden asiwel $er
leske akken ad mmagren rrebrab. Tikelt-agi yufa-d iman-is di
in-Defla. Cwi kan lant tizya-s ; amer mai d Said d wiyav
nniven ad aayen wussan alamma fessusset tmettant ger ifassen.
Mell-iyi wi s-izemren i lfuci refden s ddre ifassen islufuyen i
snitrat d yemruyen ?
Asmi s-d-ssawlen i Kamal, niqal iger-d tarewla $er walla$-
is ; aseggas d wezgen di Le$wa i s-ifka bael i tmurt-agi ia
wekridi n bea, wama tura limer ad d-seb ayen s-ttalasen
warraw-is, ad tt-hen ula d-idurar !. Aseggas d wezgen n tad,
yerna u$alen-d $er-s ad sen-yernu wayev, ayenni akk, ad d-
ineqqes di tudert-is, di temi-s. D acu kan, Kamal, $as nnig wul,
ur icerreg ara lka$ev-nni ger ifassen-is ; asirem-is idegger-it s
tagi : d acu i d aseggas ? hakan iedda ! yerna ad ak-xelen,
idrimen-nni ad ten-tiwioev. D ayagi i d-yerran Kamal, am netta
am wiyav.
Ilmeyen n Leqbayel, u$alen di yir tagnitt am t$errust-nni
si d-tekksen isennanen. Mai d yiwen mai d sin, tuddar akk,
Mourad ZIMU Tabatt
26
ttniifent seg wid-nni tent-id-iteff$en yal agur, tuff$a-nni ur
nevmin ara tu$alin.
Aas yid-sen, yal wa anda s-ttmettaten wussan, a d
tamenguct $ef imeu$en, lmut d amdakel $ef imekli, di tikli, deg
yiv, deg azal, di lemri, deg wesmekti lmut am usirem-agi
yeddren di yal yiwen !
Ilmeyen-agi, inegfen akk deg idurar-ina isemmaven n
Zbebe d in-Defla, d Le$wa, yal wa deg-s da$en tudert, targit,
tafsut di tmurt-agi ineqqen tirga, yettarran tudert d kra n wussan
yettunesaben s wacal teddem tmettant ? ; xemsa, eca,
tmenac tamurt-agi yettidiren tegrest akk $ezzifen deg wasmi
bvant tsemhuyin aseggas, Nnayer-nni s-yeddmen ussan i Fua,
iddem-as da$en ussan i me$res, i magu, i yunyu yeddem-as
ussan i Yennayer-nni d-iteddun.
Kamal mi ara d-iger akk tilufa-yagi $er walla$-is itettu
anida yella, d aduqqes i d-iduqqus
Sev ! i d-isteqsa emi Mu.
Acu ? i d-iduqes Kamal ur negzi ayen s-d-nnan.
Nni$-ak anida ara tersev ? i d-iawed asteqsi emi Mu.
Arnu alamma d asawen, $er wanida tetteddum kenwi
mazal ad ak-d-ini$ i d-yerra Kamal.
Nek nni$-as n Zaknun kei ! ? alarmi d tura i d-mmekta$
wi k-ilan i yenna emi Mu, $as d askideb, akka i ixeddem ma
yeb$a ad ier levav n walebav. amedya ad as-yini : ke n
Iwaviyen ya$ ? d$a winna ad as-d-ibdu tudert-is seg wasmi
d-ilul. Atan ass-agi ur s-tei ara, isaram ci n wawal $er wagi
d-iddan yid-s, ib$a ad t-id-iseneq, yu$al-d anda akken izeher
rrebrab, aas d-iwala ilaq ad d-iku i yettxemmim wed-s emi
Mu.
Kamal, ula d netta, iulfa s wayen akka yettxemmim
unehar-agi uaksi. as akken yessusem, iemmel tignatin am tigi.
Asmi ara yu$al ad as-iku i Said fell-as ad as-yini : ooi$-t
Mourad ZIMU Tabatt
27
maskin yer$a, yeb$a ad as-d-ku$ nek ulac, awal ur t-id-suli$
ara . Izmer ad as-ikemmel i tedyant ad as-yini : iqqim akken
ittediqir, ittmuqul-iyi-d di lemri almi qrib newwev d$a
yeerveq-d fell-i, inna-yi-d i tura ke ku-ya$-d ci ne$ ad a$-
teooev kan akka !? .
Kamal yerra-d tigi $er walla$-is, izmumeg s daxel-ines.
Yerna netta, imir-en, s tidett kan, awal $ef wayen yettmagar di
in-Defla, ur s-yezmir ara.
emi Mu, iggumma ad yayes, imuqel-d kamal di lemri
inna-yas-d :
ur iyi-d-terriv ara awal n Zaknun ke yah ?
Kamal, qrib d-yevsa, ixemmem ci niqal ur s-ittara yara awal ad
ier amek ara yexdem, d$a tusa-yas-d tikti nniven inna-yas ad
as-yerr awal s wezgen ad ier amek ara yexdem :
N at Sedqa inna-yas akka issusem.
At Sedqa, At Wasif, Kamal imekta-d da$en Said. Zgan d
amcudri $ef ansi d-kkan, $as yiwet n lmizirya deg-i mrurden ! :
At Sedqa, d acu tesbem iman-nwen tura kenwi, wi d-
inqen $er-k ad as-tiniv At SedqaAt Sedqa i s-yenna Said s
wesmejger i Kamal ahat i tikelt tis meyya seg wass mi d-wwven
$er in Defla.
Ur sibe$ ara iman-iw ! ay amdakel nek mai Nat Wasif,
si$ leq ne$ ala ? i s-yenna Kamal s westehzi.
Yehwa-yak kan, Nat Sedqa ne$ Nat Wasif ne$ ma yehwa-
yak n Zbebe aqla-k terkiv di tmurt-agitekribiv am
u$erda !
Ussan yecban wigi seddayen akka Kamal d Said, acu
da$en i ten-issifsisen, d kra n wawal gar-asen. Awal ineooe akk
tiyerrisin d-iteff$en deg wemdan seg wayen yettawi deg walla$-
Mourad ZIMU Tabatt
28
is. Leqbayel gemmunt deg walla$en-nsen tiktiwin ur nteddu ara
d wayen yessembawlen ddunit ; taddart-nne$ , adrum-
nne$ , jedd-nne$ , zzayla-nne$ , ikerri-nne$ , anwa
deg-nne$ ur d-newwit ara abendayer $ef wayen yeseb d ayla-
s ?. I$ netta, mi ara d-ssemlilent kra n tegnatin iqbayliyen d-
yusan si yal tama, ttu$alen, deg ussan imezwura, am yev$a$en-
nni n wasif, wa ad ittuku $er wayev, akken, alamma msedalen
akk, tekkes-asen akk tiercewt-nni, ttilwi$en, imir-en kan i d-
tbeddu tdukkli n tidett gar-asen. Kamal d Said, akken i sen-
tevra, tura u$alen d imdukal n tidett.
Weqbel ad mlilen di in-Defla, yal wa deg-sen anda yella
deg waguren-nni imezwura deg-i sen-d-sawlen. Kamal yella di
Blida, din da$en yeooan imdukal, d$a yezga yettmekti-d ayen
sen-yenna mi akken ara d-iu. Netta, yennum ttawvent-tt-id
tebatin, yal ddut, d acu kan, deg-mi d-ibeddel amkan $er in-
Defla, yeooa-yasen lewi ad s-in-ceyen tibatin ara d-ileqen ur
t-id-ttafent ara. Hatan tura wwven sin wagguren deg-i yella di
in-Defla yerna ur t-id-wwivent ara tebatin. D$a, $ef waya, i d-
iger il-agi-ines amezwaru $er wexxam $as akken ur s-d-iqqim
wara ; d kra n waguren kan, ad ikfu tad fell-as.
Tabatt i win ibeden $ef wid yettawi deg wul-is d abandu
n tafat di lam d-i$ellin deg walla$en. Ayen akk ur zmiren ara
yimawen ad t-inin, yettu$al d afessas i tmenna $ef ci n lka$ev
amellal. Ioundiyen, am Said d Kamal, ttaoun tibatin am
llufanat i ttjelliben mi ara walin tiyemmatin-nsen teddunt-d ad
sen-d-ffkent izir-nni n tmeddit. Llufan i ttsumu-d talwit, tayri,
ayefki, tudert, tazmert di tebbuct n yemma-s. Aoundi yessim$ur
asirem, targit, issifsus $ef wul, ineq lxiq, anezgum, s kra n
wawalen iqqar-iten $ef tewriqt d tamellat, slutfen-tt ifassen n
wid-nni ukud yecrek ussan, tayri, idammen ivelli d uzekka
ahat !
Mourad ZIMU Tabatt
29
Inni-as i yemma emle$
Yewwev-d lweqt ad ue$
Wissen ahat ma ad d-u$ale$
Semme-iyi ah !
-Llant kra n tezlatin ttu$alent d nnhati di kra n tegnatin
am tagi deg-i yezzer Kamal. Tibatin n Lewnis, ne$ tin akkenni
Aou-yi ! acal yid-sen wid-nni i d-srunt di lkazinat am tagi
deg-i tesselqaf tlelli n yelmeyen Izzayriyen.
Imei, win akken ssurgen yemdanen mi ara yilin d lufanat
akken ad awin tiremt-nsen, akken ad ssiwlen i tyemmatin-nsen,
akken ad d-smektin tilin-nsen i wid i ten--yettun, imei-nni,
yettu$al-d $er wallen di tem$er. Ilmeyen-agi te lkazina,
ttrun, tikwal s tufra. Ttrun $ef wesmekti, tikwal $ef yiwen wawal
ufan-t-id deg yimi n walebav inna-t-id $as mai i nutni : Kkes
a$bel a gma ! ur ttagad ! aql-iyi dagi , steqsan-d fell-ak ;
tiwinas-agi mai d awalen kan yessemlal unamek. Tiwinas-agi,
anda akka yella Said ne$ Kamal, ttu$alent d aulfu d-ittsuvun
$ef walla$en-agi yeyan di tad, d aulfu d iqqaren mazal
tudert ! mazal azekka !.
Amkan-agi deg-i mlalen yelmeyen, $as yettwabna akken
ad ine$ deg-sen amdan-nni yesnen ad d-isukkes anad-nni d-
yezgan ger lxi d cce, yettu$al d tanafa deg-i ttargun yemdanen
ayen i ten-igan d$a d imdanen, wi yeran d acu i d tawant amer
mai d la i yteqsen ? Wi yektalen acal qerben $ur-nne$
yemdanen am akken ten-tektal l$erba ?
Lkazina, ula d nettat akken ; d amkan-nni isselmaden
tagmatt imi d tixidas i yeceayen a$rum ger wid tt-ized$en,
tesselmad tayriimi d lmut i itezzin deg walla$en n wid d-aen
leyuv-is. Ayen yessiiden tudert $as yebed $ef iserdasen
yettban-d am yiij zdat usigna lbael n wid-nni s-inwan nnulen-d
igenni, imi elqen ayen icuban itran $ef tuyat-nnsen.
Mourad ZIMU Tabatt
30
D tagi d$a i d tudert ? ad d-tlalev i tayri, i tlelli, i tudert,
akken yiwen wass ad d-mmagrev win izemren ad ak-iwelleh $er
lmut s kra n wawalen, yenna-ten-id s tutlayt mai am tin akken
tsellev $er yemmak. Ad ak-iwelleh $er lmut, ad tasev fell-as, $ef
warraw-is yerna d amdan am kei ! ?
Kamal, iedda fell-as lbael-nni, mi d-wwven $er tqentet-
agi n Taxuxt, yufa-d wid t-icban, d ioundiyen am netta, yal wa
ansi d-yekka. Sebsen-d emi Mu, muqlen-d wid d-yeddan yid-
s. Ittmuqul-iten Kamal, iwala iman-is, ira d acu ttulfun mi ara
d-sun kra n tissas ad d-sebsen yiwen ur rin d acu sen-iffer,
ulamma, di tmurt-agi deg-i d-yekker netta mai am wanda
akken yettwanfa.
Sin yelmeyen-agi iqqimen akka tama n Kamal, sgemriden
gar-asen, ttmeslayen ur b$in ara ad d-slen wiyav. Mi yekfa
wesbecbec-nnsen tu$al-d tsusmi ; iqqim-d kan zhir uaksi n
emi Mu. Tebda-d lehwa, imdel Kamal aq-is. Win yeqqimen
tama n emi Mu ittnadi, ula d netta, ad d-imdel aq-nni d-
yerran $ur-s, ur yufi ara afus nni si ara t-isali, emi Mu akken
t-iqel yeweq issendeh-d Kamal :
Ffek-as-d kan afus-nni a mmi ad isali aq-is
Isferfed Kamal, imuqel amek ara t-id-ikkes, ikkes--it-id ifka-yas-t
i wergaz-nni.
Simal abrid yessawen simal tettifrir-d tegnawt. Lehwa-nni
d-ibeggsen lina, zi$en d tanecnact kan, tewwet tedda. Iban-d
yiij n tmeddit islef akk i t$altin d-izzin, ttemcillient-d tmeqwa n
lehwa i fen $ef wafriwen n yim$an. Akken d-iban yiij, yewwi-
d tafat ula $ef wudmawen n wid yeddan deg uaksi n emi Mu.
Mbawlen akk, yal wa iqeed iman-is, ldin iqan, ur iban da$en
$ef wacu d-vsan yelmeyen-nni yeqqimen tama n Kamal. emi
Mourad ZIMU Tabatt
31
Mu ula d netta, tekcem-it-id tafat n tafukt-nni d-isteqsan $er
t$altin-agi Nat Wasif, amek ixdem ! ? icel adyu, yufa-tt d
tizlitt-nni n Mu Said Ubelid, ay itbir siwev-asen Slam i
warrac akk n tmurt-iw.
Kamal yezzer da$en deg wesmekti, ittulfu i taeyt ucedhi-
nni yeccedha tamurt-agi deg-i d-yekker, $as d-i$eblan kan id as-
d-tefka. Ilmed-d amek ara tt-id-iemmel di tmurt-ina deg-i d-
yekka. Idurar-agi deg-i d-ldint wallen-is, $as ur d-glin ara s
wayen i t-issefaen yal ass, iwala-ten-id layit almi qerben
talwit d usirem. Yal tardast, yal aseklu, yal amdan yettwali deg-s
ayen ur yufi ara ansi akka d-yekka : anda yemuqel yettwali
talwit.
Tura mi d-wwven ar Laeba, mi d-eddan deg webrid
zelment wallen-is sen gma-s n Qaqi, mi t-iwala imekta-d
Said :
Amek ih ad tuev ? i t-Said.
Ad ue$ ad k-ooe$ dagi ay awasif !
laun zzul akk fell-asen ; win tufiv Nat wexxam, ama d
Oamal, Mamu, imedukkal Nunu, Muad, Meqran
Ad siwve$ azul-ik, tura ke ad ak-wei$, muqel, ma yella
ssawlen-d yemdukal-nni-inu n Blida, ne$ yella wacu iyi-d-
ceyen, ef-it-id, akka ? ihi ar tufat i s-yenna Kamal yerran
aqrab $ef tayett-is.
Ma teriv sen gma-s n Qaqi inna-s d acu tu$al
Laeba ? ittavsa Said d-iddan d Kamal mi d-ff$en si
texxamt. S ya u sya mi d-ttwalin Kamal sawalen-as-d akk,
mennan akk amkan-is. Izzi-d $er Said inna-yas-d :
Ad ak-id-ini$ si tura acu ara k-id-yini Hsen : ad tu$al d ikil
am waman-agi yella deg ilibuven-iw .
Msalamen di sin.
Mourad ZIMU Tabatt
32
Ar tufat a Kamal, zzul akk fell-asen ! awi-ya$-id tabult !!
is-d-issetbe awal Said.
Dqayeq tineggura deg ara mfaraqen sin yemdanen inumen
i$imi akken, ayit, ala tavsa kan i tent-issifsusen.
Kamal deg taksi simmal yettqerrib $er taddart-is, simmal
yettmekti-d axxam-nsen ; ayetmas, yessetmas Yettmektay-d
da$en tin akken $ef-i yebna tirga-s, tin akken yezzuzuren $ef
wussan-is asirem, am wakken yezzuzur usigna aman tettlala-d
tefsut. Yettmektay-d Kahina. Gar-asen tamacahutt n tayri,
tessedhuy ulawen-nni ireglen $er targit.
Kamal, mi akka iu $er wanda akken amdan yekka-d
nnig wayev d$a issefran-it ger snat : ad imet ne$ ad ine$, akken
iu tedda Kahina yid-s d tikti deg walla$-is, d targit deg wul-is,
d asirem deg ifadden-is. Kahina, akken iu Kamal iqqim-d $ur-
s, d tikti deg walla$-is tettnulfu-d d asmekti ger dqiqa d tayev,
iqqim-d Kamal $ur-s d targit deg wul-is tessicbi-as azekka
akken ad terfed ass-is, yeqqim-d Kamal d asirem issen$aden ayen
d-irezzun d tigdi $er walla$ n win iemmlen wayev.
Ayen ddren di sin yid-sen, $as yal wa deg-sen anda d-
yegra, yessefqad-d $er-sen di kra n dqayeq-nni tettidir tebatt ger
ifassen n win tt-i$aren. ef waya i yettawad Kamal i leqraya n
tebatin n Kahina. D acu kan, seg wasmi d-iffe$ Blida ur d-iif
ara tabatt-is. Ayen akka ssusmen wussan s tebatin n Kahina ?.
ssawvev-d
Amek a emi Mu ? i d-yerra Kamal, am win d-yukin di
ttexmam t-isbelen acal.
Nni$-ak ke dagi kan, tessawvev-d i d-iawed emi Mu.
Mourad ZIMU Tabatt
33
Dagi kan ! ih ! i d-inna Kamal, d-ildin tawwurt n tkeust.
Iffe$-d deg-s, isferfud $er loib-is ad d-iddem ad ixelle. Ixelle,
imdel tawwurt.
Ad isahel ebbi a mmi i yeneq emi Mu akken d-ief
idrimen-nni iger-iten $er leqje-nni tama-s. Ikemmel tikli.
Kamal ittmuqul deg uaksi-nni yettibid fell-as, simal
yettibid simal yettimi zhir-ines. Akken iffel, $er wanda ur d-
ittban, imut les-is. Kamal imuqel $er ddaw webrid, tban-as-d
taddart-is. Ibda abrid ad ikcem $er wanida s-ssawalen medden
Kamal At li.
Deg uaksi-nni n emi Mu akken yers Kamal, rrant-id
yilsawen $er wennar :
Ur t-ssine$ ara weqcic-ina a emi Mu i d-ineq winna
yeqqimen zdat.
D mmis n Rabe At li, yemken di leske i yella, nnwi$-as
ad a$-d-iku amek llan, netta yugi awal, msakit tamurt-agi
tedda $ef warraw-is, ur teooi yiwen tt$aven yelmeyen-
nne$ ! i yenna emi Mu weqbel ad as-igzem awal s westeqsi
winna yellan tama-s :
Rabe At li, winna yellan di Fansa ?
Awah ! mai d winna, wagi d gma-s n win akken si d-
izenzen takeust-nni n lewam-a i Mhenna-nne$
Ih ! mmekta$-d tura, i tenelt-nni n teqcict-nni meskint ad
fell-as yefu ebbi, ri$ wagi yellan di Fansa, yusa-d, nemyusan
zik nek yid-s, ur d-ini ara yesa mmis di leske
Ilmeyen-nni yeqqimen deffir, ula d nutni gren-d Kamal
deg umeslay :
D wagi akken i ixevben taqcict-nni n wass-en ?
Waqila mai d wa d gma-s ?
Mourad ZIMU Tabatt
34
Nni$-ak d wa, nnan-d i leske i yella, ahat ur s-nnin
ara ?
Awah ! ad as-inin, $as ur s-ceyen ara, llant tebatin, ahat
ur yezmir ara ad d-yass imir-en
Said deg-mi iu Kamal ivelli, ur yufi ara iman-is, ula d
netta ib$a ad iu. as akken d ass n westefu-ines ur s-yufi ara i
lbenna-s imi ulac ameddakel-is, iqqar deg iman-is ivelli kan i
iu, xaqe$ akka, yerna ad iwet ddut, d acu ara tt-it-
iseddin ? . Said yennu$na, ad ikker ad d-yu$al ad ivleq, ad
icel agau, ad t-issexsi weqbel ad t-ikfu, ad d-yerr tasfift, ad tt-
ikkes ad tt-yerr $er adyu ; yers-d fell-as lxiq $as akken bea d
iij, ittxemmim ma ad iffe$ ad issemu, d acu yugad, ad d-azlen
wid ara d-inadin $er-s ad kksen $ef wulawen-nsen, netta,
taswit-a, ur ib$i ara ad isel awal. Iqqim akken $ef wusu-s izdew
ittmuqul, rsent wallen-is $ef abla-nni yellan tama n wusu n
Kamal, iwala ters fell-as tebatt-nni s-id-fkan be yemdukal-nni
n Blida. Iddem-itt-id, izmumeg di zhe n Kamal, iwala
tettwacege-d sin waguren-aya, iqqar-as i Kamal deg wul-is :
acal-aya a tettaouv tabatt n Kahina, tura mi d-tewwev tufa-k-
id $er tama-s .
Teldid tewwurt Ikcem-d Kamal. Said, ineqlab wudem-is,
iwhem :
Ur tuev ara ? ivelli kan, d acu k-id-yerran ?
Kamal isusem.
Amek d lxi kan ne$ ?
Kamal isusem. Said yekker-d deg wusu, tban-d tigdi fell-as.
Ur tufiv ara wi k-iwwin wa Kamal d acu k-yu$en ?
hattan tabatt-agi wwin-ak-tt-id yemdukal-ik n Blida
Kamal, allen-is di lqaa, ibda yettru, ye$li ger ifassen n Said :
Ayen ara d-tini tebatt-agi ri$-t-id s wallen-iw a
Said temut Kahina, teooa-yi amek ara xedme$ .
Mourad ZIMU Tabatt
35
Mourad ZIMU Agni n Mend
35
ij n mayem isser$ akk tamurt ; anda teb$uv tsersev ti-ik d
tewre$ ara k-id-yemmagren, grant-d kan kra n tselnin
smektayent-d tizzegzewt, maca, ula d nunti ur tettdum ara fell-
asent tefsut ; akka kra n wussan ad ten-tawev tqabact n leqvi.
Mend, ittmuqul deg-sent, ibedd nnig wexxam aqdim, lfeca n
uqermud tettnal-it-id $er tayett, islufuy s tmu$li i yem$aven,
tiselnin-inna yetencen s i$zer yuli-tent akk asmi tella teysawt d
tilni i ysennin azrar n wussan-is. Irfed allen-is s Aqacur-n-Wewrir,
mazal-it akken, abucic icberber fell-as. Crurdent-d wallen-is ; $er
Tala-mema, i weksar d Imekrez ittmuqul igran Unagu, ma yella
wacu ibeddlen. Tlatin d aseggas ur yerkiv tamurt n baba-s. Zik
akal-agi amzun akken yektal-it s idikel-is, yessen-it tardast tardast.
Ass-a, tbeddel akk tmurt ger wallen-is, deg-mi d-ibda abrid
ukeus ass-nni deg-i d-yessawev, si t$iwant ar taddart, ur d-
kkisent ara wallen-is seg idisan n webrid ; ad ivil s ya, ad yu$al ad
yernu s ya, am akken yella wacu yettnadi ; Yettnadi ayen ara s-id-
yinin aql-ak ger wid-ik, di tmurt-ik.
Tegma taddart mai d kra, bnan medden ula anda akken
yettaddi zik tiqeftin netta d Yidir. Wid-nni yeooa akken tekkes-
asen temi i$imi n tejmat, yufa-ten-id ass-a tu$al d ayla-nsen.
Lulen-d wiyav $er-sen, mi ara t-id-ttmagaren deg iberdan n
taddart, deg wallen-nsen yeqqar-d acal d asteqsi ; wi t-illan ? ma
I
Mourad ZIMU Agni n Mend
36
d wagi akken ? Yera. Yera At-taddart ad awin fell-as awal
ussan-a imezwura, ad sen-yu$al d iid ad leqmen yes tisyar n
wawal $ef-i d-ttemlilin di tejmat ne$ di lqahwa.
Mend yettulfu s yiman-is d abeani, tbeddel tmurt,
ibeddel wakal i t-id-isekkren, ma d netta iqqim kan akken iu,
mazal deg-s tirga-nni t-issuff$en deg wexxam n baba-s. Mazal deg-
s ayen akken t-yessembawlen di temi-s.
Favma, imuger-itt-id ass-en. Di tafrara, deg iberdan ad d-
temlilev kan wid i wumi tekkes tem$er ives ne$ wid yettazzalen
$ef lec$al-nsen. Favma d Mend, mlalen di sin, wa ur ibni $ef
wayev. Imuqel-itt, iwala temi-s di-as iseggasen, aas iseggasen,
ay-it almi yu$al fessus wawal gar-asen, tzul-d fell-as, amer am
zik timlilit-agi-nnsen ad d-ternu d tasusmi $er tirga-nni
yettmeslayen deg walla$en-nsen
A emi Mend ! izzi-d $er deffir, iwala Mumu, yiwen
deg warraw n gma-s.
Inna-yak Baba yya$ ad nessew lqahwa . Ineq Mumu
s imeslayen-a, iwwi afus-is ad iuk allen-is ur d-nekkir ara deg
ives.
I ke ay abandi ad teswev yid-nne$acal ara teswev n
uyefki aas ne$ ciu ? irfed-it-id si tqaett, ienc-it $ur-s.
Aas ! ad swe$ aemmu
Azzel kan ihi ma iyi-tezwirev .
Mend issers Mumu $er tmurt, ittmuqul deg-s mi yuzzel,
yessegra-yas-d ut n rkev-is mi yettubbu tuo
Yal wa s tmucuha-s, Mend, di tlatin iseggasen n l$erba,
yufa-d gma-s s warraw-is, ur ten-issin, ur issin yemmat-nsen. Mi
ara yettmuqul di dderya n gma-s tettu$al-d $er-s targit-nni t-
isdukklen netta d Favma. Ass-a yera asirem-nni d targit kan, imi
Mourad ZIMU Agni n Mend
37
Favma, ula d nettat tu$al s warraw-is, imuger yiwen deg-sen, s
tmara i d-yufa tazmert akken ad d-ikkes allen-is fell-as.
Wa Karim, kker a mmi !, dayen aa-yak taguni, ad ak-d-
isawal Yidir i tessawal Favma deffir tewwurt n texxamt n
mmi-s.
Tura ad nef$e$ a yih !
Karim imi-d akk tazmert yellan deg-s, ijbed akk iman-is weqbel
ad ivegger fell-as taduli. Imuqel saa. Yelsa lqec-is, isared, yeffe$-d
s afrag.
Azul a yih !
Alxi, u siwel-as-d i wemdakel-ik ad d-yas ad issew lqahwa,
azgen n tsaett-ayagi ala k-ittaou i yiij
Iffe$-d Karim imuqel $er bea, ur yufi ara Yidir, yu$al-d $er
yemma-s, iqqim tama-s :
Ur t-ufi$ ara (ittezmumug).
Tezmumeg ula d yemma-s Favma, tesmar-as-d akeffay, teldi
tafeqrajt ad as d-ternu azal-is n lqahwa, teneq $er--s :
Amek ara t-tafev, seg be ume$bun i d-issawal, ke ijebbed
wusu deg-k am tnifift, a mmi tectaqev ives, ten$a-k snitra $ef-i
tettawazev
Ula d netta yettawaz yid-i
Wissen kan ma teriv anda t-ttedduv, snitra ur tesuffu$
sani igezzem-as awal Karim yal mi ara d-tebdu awal $ef taluft
n snitra :
i Farid ulac d acu i yi-d-yeooa ad t-xedme$ ? tenniv-as $ef
mel-nni dayen skecme$-t-id ?
Ttu$ ad as-ini$ mi d-yewwev...
Ini-yi-d kan tura, ader kan ad tzefev i d-yebda awal
Karim.
D acu ? acal tuwaoev ?
Mourad ZIMU Agni n Mend
38
Mai d ayen-nni, mai d idrimen b$i$ ad iyi-d-tiniv
(ittavsa)

Wagi d-yusan akka ussan-a, amja-nni Mend At Meqran sli$
zikenni
D acu tesliv ? Wi k-id-yekan ? d acu tettnadiv ad
terev ?ulac d acu yellan ay aeggun a ta loil ur nettsevi ...
Tekker favma teooa Karim yettava.
Karim d yemma-s ur kfin ara awal. Gar-asen leyuv n tsusmi
yeffren acal d aseggas. Imdanen, gnen $ef waas n tmucuha, yal
tamacahutt d tafindutt n tmes, wid tt-ieden walan-tt s ijajien-
ines, wid d-yussan syen d tusawent, leqen-tt-id mi tesduxxun ne$
mi d-teooa amkan-is d aberkan seg izemmulen.
D axessa, ur sent-tt-wad ara i tigi ; a ddin-eb, seg be i k-
ttassa$ a Karim
Ay Yidir (ime$ issuk-d afus-is $ef temgervt-is) tikelt-agi,
dayen, yella wacu iyi-fen . Inna-yas-d akka imuqel-it mli deg
wallen, ad ier ma yessawev ad d-issem$i ccuq deg-s.
Acu yevran ?tettarguv Tiziri d$a ur teb$iv ara ad d-takiv ?
Yyan kan tura ad ak-d-ku$
S kra n wawalen, $as d askiddeb, isettu Karim i Yidir, iij-nni n
tafrara t-izzan azgen n tsaett.
Tuddar n Leqbayel, izurar-nni $ef idurar, ttu$alent di$en
tikwal, am imedaxen-nni yundan, teqve tuff$a yeshel unekcum,
ilaq ad iqqim yiwen kra n wussan kan di taddart, akken ad yissin d
acu i d lxiq. ef wayagi i telha tdukkli, am tagi yezdin Karim d
Yidir.
Tadukli, tagmatt, ula d Mend yelmed aas di tlufa-yagi.
Tlatin iseggasen di tmura n medden, d acu ara tent-iseddin amer
Mourad ZIMU Agni n Mend
39
mai d kra n yemdanen. D acu kan, Mend, di l$erba, ibna ussan-
is akken ur d-yettimlil ara at taddart-is. Acal d win inudan ad t-
ier ur t-yemlal ara. Tadukli ne$ tagmatt d im$i d-imeqqin kan
anda llan yemdanen ur nessin ara ansi d-tefruriv, Mend ibna
tudert-is $ef wayenni.
Karim d Yidir, yiwen n uekkaz i ten-yewten. Kecmen $er
lakul ur elen ara deg-s, qucen-tt-id zik. Am waas n yelmeyen ;
ur d-tufi ara leqraya abrid $er walla$en-nsen. Yewe ad te$rev di
taddart-ik, yewe ad d-tafev talwit i walla$-ik di tzeqqa n lakul,
mi ara teste$bilev $ef tfextin-nni tundav deg igran. Yewe ad d-
tafev ifadden ad tzemvev imru ger ivudan-ik mi ara yezwir wegris
n ctawi $er-sen. Karim d Yidir deg ussan-nni n lakul d$a i d-tebda
tdukkli-nsen. Nnu$en acal n tikal, wa yuker i wayev tiqeftin, wa
yessenqer-itent i wayev akken ur d-ittaaf ara ugar-is n imerga.
Ksan akken acal iseggasen, nnu$en $ef wanwa ara d-yerren lmal
mi ara yettceib $ef tneqlin n medden, uraren, xedmen di txidas
ayen ur d-nettunebdar ara, myergamen, yal wa yurad s tsusaf n
wayev ; akk tilufa-yagi di taddart n leqbayel, ssawavent $er snat n
t$awsiwin : iya ad d-ooent sin icenga, ara yettemyergamen di
tem$er s lemun zdat n tejmat, iyya ad ssiwvent ad semmlilent sin
ad u$alen d imdukal ad ttemsawalen s axxam. Karim d Yidir akken
i sen-tevra.
Ad ternuv lqahwa a Dda Mend ?
Waqila dayen
Akken i k-ihwa. A Mumu, yya$ a mmi (iqerb-d mmi-s) u
inni-as i yemma-k ad ak-d-tefk, tiwlafin-nni, yellan di tbalizt
(yuzzel Mumu i setba-as Baba-s awal) s ttawil kan
Imi tenniv, i d-ineq Mend, axxam-ina n Baba, ma teb$iv
ad s-niwed, aqli wejde$ ur ttxemmim ara
Mourad ZIMU Agni n Mend
40
yella-d niqal di ddehn-iw ad sen-iwed, tura tekcem-d taluft
nniven, ivelli mi yi-d-yessawel akken Wakli Iheddaden
D lxi kan ! i d-isteqsa Mend.
D lxi, yusa-d $ef lemnasba, issume-d Tiziri, i mmis-nni
ameqran Smail
Meqqer fell-as waqila
Amer am wannect-en, ulac deg-s, d axeddam di ea, yewwi-
d iman-is teriv ibna wed-s, tagi, ulac akk win tt-ixedmen di
taddart.
I teqcict tenniv-as ? i yesteqsa Mend.
Mazal ur teri ara ula d yemma-s vegre$-as kan sin
wawalen... mai d a$bel, amer am wayen ay-iw d ay-
nsent . I yekfa Said awal weqbel ad isiwev lqahwa s imi-s.
Yu$al-d Mumu, iteddu-d yettzenzun.
A Mumu ani ur tuev ara ?
Tenna-yak yemma ur ri$ ara anda-tent i d-isgemred
weqcic-nni.
Ikker Said, iqerreb $er tuo-nni issawel :
A Tiziri (terra-yas-d awal iban-d ut-is mbaid deg wexxam n
wadda) u kan a yelli $er texxamt-iw, ldi tabalizt-nni tazegzawt,
awi-yi-d, takeunt-nni n tewlafin ad n-tafev kan s ufella, awi-
tent-id ad tent-iwali emmi-m . Yu$al-d Said $er wemkan-is,
yufa-d, Mend Yetturar netta d Mumu inna-yas :
I ke a Dda Mend, am wakken i k-d-tenna Xalt-nne$, ilaq ad
tnadiv ad d-tawiv amwanes, llant yessis n lelal Imuqel $er
Mend iwala-t yetthuzzu aqerruy-is, $ef yimi-s yevbe
wezmumeg, d$a ikemmel ameslay inna-yas :
Mazal-ik meiyev acu s-teqqarev Igzem awal, tekcem-d
Tziri :
Azul fell-awen, azul a Dda Mend Tefka-yas takerunt-nni
n tewlafin i baba-s.
Axi a tuict i s-d-yerra Mend.
Mourad ZIMU Agni n Mend
41
Said ildi takeunt-nni n tewlafin isuffu$-d ayen d-yeddann deg
ufus-is, ad sent-ittmuddu yiwet yiwet i Mend ad tent-iwali.
Mumu, terfed-it Tziri, ubben s axxam n wadda. Said iddem-d
tawlaft, ifka-yas-tt i Mend inna-yas :
Tagi asmi d-yusa babat-nne$ si lio
Melmi d-iuo ? i yesteqsa Mend.
Asmi d-tlul Tziri, di 74 i s-yerra Said.
I wagi, mai d Dda me Iheddaden ? i yesteqsa Mend.
D Dda me ih, netta meskin, 4 iseggasen-agi id a$-yeooa,
yelli-s, aseggas-agi ara teddu $er Ti$ilt
Tecfiv asmi $-d-yufa di tebirt-nni-ines n te$zut, asmi
yettwaef Taher Iemmucen...
...Tahe Iemmucen, imi t-id-udrev ...teriv yemmut, aas
ayagi, amzun yewwi dewessu, yu$al yexser dayen kan, tisssit, ur
d-ittnejma ara di tewint n ccix... ad tezrev lmektub n Favma...
i tewlaft-agi, melmi-tt ?... i yesteqsa Mend akken ad ibeddel
awal Said.
Kra n wudmawen di lka$ev, smektan-d Mend, s iseggasen i
s-iuen ger wid-is.
Imawlan-is, wwin amur-nsen di tudert, uen, gma-s
yeme axxam ; ssin warrac d snat n tedayin, yiwet deg-sent ;
Tiziri, tewev-d d tameut katen-tt-id inexvaben. Tlatin d aseggas,
tbeddel ula d tutlayt : azul ! id asen-d-tenna zgelli Tziri,
yezmumeg mi d-yemmekta.
Wid akk yessen, yal wa anida yessawev tikli deg webrid n
tudert-is, wa yekfa fell-as usawen, wayev, ibeddu tikli deg-s, yal
wa d amek yufa, kra deg-sen kfan tikli, am wi yecban imawlan-is.
Mend, d ttexmam-agi t-id-yewwin ad ikcem axxam-nni
deg-i d-yekker. Ildi tawwurt temmuger-it-id temi-s ; d tewia n
baba-s d yemma-s. Yal ti$mert ad d-ittnaza deg-s wesmekti. Dagi
kan, anda akka, isenned ukufi-yagi ameqran, dagi i yettemrurud
Mourad ZIMU Agni n Mend
42
asmi akken, d-yu$al baba-s si l$erba i tikelt tamezwarut. Yu$al-d
$er-s lexyal-is, mi d-yetteli tabalizt-nni-ynes :
Wa Mend ! tagi inek ! ad k-tettwanas d izamaren mi ara ten-
teksev
Ifka-yas-d tajewwaqt d tazegga$t. Yemma-s mi ara tt-id-yemmekti,
yettwali-tt s imeawen, yu$al-d lexyal-is mi teqqim $ef wemna n
tewwurt. Afus-is $ef umag-is. Yu$al-d ut-is mi tesnewniw :
nwekkel-asen ebbi i wid k-isuff$en i leqel-ik . Netta, irfed-d
tabalizt-is ad iu. Ass-en imi yu, ur yumin ara ad d-yas wass i-
deg ara d-yu$al, iu akken ur d-ittu$al, yerwel akken ad ittu
Favma, d imawlan-is, d taddart-is
A Mumu ! anida telliv ? yya$ kan i tessawel Tziri.
D acu, ur cucufe$ ara I d-yerra Mumu i ewlen ad ittru.
Yya$ mai d acucef ay aeggun, ma teb$iv ur k-cucufe$ ara
yya$ Iqerreb-d weqcic-nni, teka-yas Tziri s ameu$-is tenna-
yas :
Ssel-iyi-d, ad kk-ceye$, ad tuev, awi-yas lka$ev-agi i
Karim, tura mi ara d-ieddi zdat n tewwurt, ma tewwiv-as-t ak d-
rnu$ tabult
Ggal-d !
S yexf n yemma, u tura ad k-tt-id-heggi$
Mumu yeddem lka$ev-nni iffe$ $er zdat n twwurt, Tiziri tval-as
tenna-yas :
Qqim kan dinna ! mi d-iedda efk-as-t .
Ma $er wid meqren eddant tmucuha, wid d-ittnekkaren am
Karim d Tziri, san di$en timucuha-nsen. D timucuha ffrent $ef
wallen n medden. Tayri s teqbaylit, am yem$i-nni n tili ; ittagad
tafat d tmu$li. Mi ara tettwikkes tegnitt-nni n lakul d issemlalayen
di temi, d lekwa$ev kan d wallen i d-itt$iman d inagan $ef wayen
ttidiren wulawen. Timucuha-yagi yetturaren ger yelmeyen, xea
Mourad ZIMU Agni n Mend
43
n wanda d-ff$ent i tlisa n temi, mi ara twaliv sin yelmeyen
dukklen akken, rran-tt i lwed n tikli $er yigran, $as ini d
timucuha-yagi d-gren gar-asen.
Wa Karim ! ! sani akken ? ur d-qqar ara da$en ad neddi
syen i yeneq Yidir mi yebes di tikli.
Ur netteil ara
Ke ad d-rev tamdakelt-ik nek ad qqime$, ad bedde$ din
ur teffi$ ara fell-i aroi$-k azgen n tsaett, ad n-ternuv tayev
tura, d$a d ayenni kan i yxuen ad isqef wass-agi s tianit...
I s-yenna Yidir weqbel ad yaker avar $er deffir, niqal iteddu ad
yeoo amedakel-is, isawel-as Karim :
Awah mai dayen-nni, ad re$ kan ma yella wacu ara s-d-
tefk i Mumu, yya$ ur tmesxi ara (yu$al Karim kra isurrifen
$er Yidir izu$er-it-id deg ufus) ur tettawev ara dqiqa, ma d Snitra i
tugadev ur tt-nettaf ara, teriv Mulud, ad t-naf igen, Sli$-asen
leca $er yem$aven, ff$en ula d nutni qqesren .
Karim d Yidir, i ten-issemlalen da$en, mai kan d temi.
Mlalen s targit i yetturaren deg walla$en-nsen. Karim d Yidir, seg
yelmeyen-nni, yeb$an ad d-inin kra i medden akk, ttidiren tayri,
b$an ad d-slen akk medden i yismawen n tid yezzuzunen ulawen-
nsen. Tturaren, cennun, snulfuyen-d tizlatin, ssedhuyen yess-ent
ussan-nsen d wussan n tezyiwin-nsen. Asmi llan di lakul yakan, i
cnan time$riwin-nsen timezwura, syen akkin, imi tt-id-qqucen $ef
zik, alad$a Karim, nunfen almi ssawven ad d-a$en snitra-nsen
tamenzut. Di taddart da$en, u$alen i yelmeyen d imdukkal ukud
fessus-it wuvan n ctawi d wuvan unebdu. Targit tgemmu yid-sen,
almi d-yewwev wass deg-i tu$al am tebirt-nni n te$zut, tebba-d
wid tt-iemmlen d wid yusmen deg-s d$a budden-as aquccu.
U$alen di taddart, $er kra n wid yettawin la deg walla$en-nsen, d
icemmaten n taddart. er wiyav nniven, mazal-iten d ilmeyen ad
d-yas wass ad d-akin $er ddunit u snitra-nni ad tu$al d tawriqt deg
Mourad ZIMU Agni n Mend
44
wezmam n temi, ttun d acu yuran deg-s. Acal d tikelt i slan i wid
i sen-innan : teb$am ad telfum am Mja At Meqran... . ussan-agi
kan i ran anwa i d Amja nat Meqran. Amja-nni yu$al-d, Karim
d Yidir yal mi ara t-walin, ttmennin awal $ur-s.
Wa Karim, acu tenniv limer ad nu ass-a ad nqesser d
Mend At Meqran (imuqel-it-id Karim am win yeb$an ad as-yini
amek ?) ih, ad nru $ur-s ad as-nini neb$a ad nqesser yid-s, d
lartiste a mayen-k, ufi$ ass-en isem-is deg uvebsi, d aqdim n
Lesnawi... tizlitt-nni n wass-en limer ad tt-nekfu
Anta ?...
Tinna agni n Mend... tenniv-d ad tt-nexdem am akken agni n
taddart ad nu$al ad s-nsemmi fell-as... tameddit-a ad d-nawi
snitrat-nne$ ad sneqqim acu tenniv ?
D tikti kan... ad nwali
Yidir isusem ci, Karim igumma ad d-yeneq am wakken
yettxemmim, yu$al-d Yidir $er wawal, ut-is iu akken $er
uqesser d wezmumeg :
Nnan-d zik, niqal d Mend ara ya$en yemma-k, Nna Favma,
ugin ad a-tt-fken imi icennu, tesliv s wakka ?...
Sli$ ih... wa yidir, ke qqim kan dagi tura, nek ad eddi$ ad
re$ ma yella Mumu-nsen, ma yella wacu s-d-tefla Tziri...
Karim, iwwet kra isurrifen, Yidir isenned $ef tesga t-iqerben, i
ttmuqul melmi ara d-yu$al wemdakel-is, ur ieel ara iban-d,
iwala-t mi d-iteddu, akken d-yiwev tama-s bdan tikli s ttawil.
D tabatt i s-id-tefka i Mumu ? d acu yellan deg-s ? d acu k-
id-tenna ? i yesteqsa Yidir Karim. Karim, netta, yugi ad d-yekkes
allen-is $ef tewriqt-nni. Ikfa leqraya n tebatt, ifka-yas-tt i Yidir.
Yidir ibes tikli, issuk allen-is $ef wayen yuran deg-s, yu$al ileq-d
Karim inna-yas :
Ur tqebbel ara, ula d baba-s ahat ur iqebbel ara, meqqer fell-
as...
Mourad ZIMU Agni n Mend
45
ri$ ad d-tevru kra n wass, d acu kan, mai tura...
Mend yeffe$-d deg wexxam deg-i d-yekker, imdel-d
tawwurt, imuqel deg wefrag, rsent wallen-is $ef tebla-nni deg-i
yett$ima jeddi-s. Iqerreb Mend, issekna lqed-is akken ad ieddi
ddaw n tjanoart, iqqim $ef tabla n jeddi-s ; tabla n jeddi, akka i
s-qqaren deg wexxam i tmekkant-agi i yeffren Said At Meqran d
arfiq n tudert-is. Yettmektay-d Mend jeddi-s Said, amek akken i
tga tmu$li-s, i medden akk, drus-iten wid izemren ad t-qablen s
wallen, wama s wawal, fell-as i nnan : Said At Meqran ; win
yewwet s wawal ur ijebbe ur iellu . Mend, ula d netta, d awal i
t-issuff$en di taddart, mai d yiwen wawal, d awalen, mazal-iten
ar ass-a tteninen deg walla$-is am nnaqus Iumyen... Jeddi-s $ef
tebla-agi i yeqqim asmi s-yenna : ... At Meqran ur d-ttaooan ara
iqlanoiyen !... .
Wa Tiziri ! i yessawel Said i yelli-s.
Aqli-yi-n a bah ! i d-terra awal Tziri, d-iteddun ad d-tekcem
anda qqimen baba-s d yemma-s.
Mdel tawwurt, qqim-d, (iqeed Said iman-is iub i wallen-is
akken ad d-ibdu awal d yelli-s)... teriv ass-en... d Akli Ieddaden i
d-yusan, isuter-d lemnasba, i mmi-s Smail, nek d yemma-m
nera-t d argaz d wawal, muqel tura kemmi ma twejdev ne$ ad
sen-nefk lweqt... Tiziri temmuqel yemma-s. Said akken d-
isuffe$ imeslayen-nni, iddem yelsa talaba-s, iffe$.
A yemma amek ur as-tenniv ara am wakken d-nenna
ivelli ?...
Mazal ur tessinev ara baba-m ? mi ara ibed $ef wawal, ur t-
isse$lay yiwen...
I Karim ?
Yera, smene$-as awal, inna-yam wid tent-ibennun $ef tidett
di tlufa-yagi, ttbanen-d, mai...
Mourad ZIMU Agni n Mend
46
Karim d Yidir di tsusmi i d-ubben abrid-nni n te$zut. Ala
ut n rkev-nsen i d-yufraren si ddek n tzemmar-nsen di teksert.
Yidir ib$a ad as-yu$al i Karim d amdakel ara s-immlen tafat, inna-
yas :
Amek ara txedmev ih ? ad as-tiniv i yemma-k ne$ i Farid-
nwen, ilaq ad truev ula d ke ad tbegnev iman-ik teb$iv Tiziri, ad
truev $ef zik lal, skud ur frin ara awal nutni d Smail
Ieddaden...
Amek ara rue$ da$en kei ?... Iban iqed-itt Said At
Meqran...
Akken yeb$u yili, ke xdem ayen yellan s$ur-k, inna-s i
yemma-k, ru yid-s, ad terem amek ara wen-d-inin... imir-en...
Ad nwali, tameddit-agi ad re$... i yekfa awal Karim d
wemdakel-is Yidir.
Aqlanoi, wagi d yiwen seg wawalen, yetteninen deg
walla$ n Mend. Iffe$-d deg wefrag, yerra-d taveryist deffir-s, ibda
tikli ger tzenqatin n laa taqdimt, am akken ixeddem zik, asmi
yeslufuy i yzenqan n taddart, yettnadi ad d-yemlil Favma, weqbel
ad iffe$ tamurt...
Axi fell-akent !
Axi lafya... (anwa wagi i s-tenna tmeut-nni i tayev s tufra
kan)
D Mend At Meqran... i s-d-terra s wesemem.
Wa leslama-k $er wexxam-ik a Mend... (yerra-yas-d Mend
i slam-is t$um-it s imeslayen i s-tezuzer weqbel ad yibid fell-as)
Cwi a mmi mi d-jbiv, nwekkel-asen ebbi i wid k-issuff$en i
leqel-ik...
Mend issevfer isurrifen wa deffir wayev, akken ad yerwel i
wayen d-yeddan d tamenguct $ef imeu$en-is : ...nwekkel-asen
ebbi i wid k-isuff$en i leqel-ik.... Mend i$erqen di ttexmam
yeduqes-d i win d-izulen fell-as :
Azul a Dda Mend
Mourad ZIMU Agni n Mend
47
Azul a mmi (ibes Mend $as akken ilemi-nni irev niqal ad
ikemmel) ...tgerzev ? ifka-yas Mend afus-is i ylemi-nni.
Aqla$ kan ! d imukan...
Mend ikemmel abrid. Ilemi-nni, di tikli-s iawed imuqel-d $er
Mend mi yeffel i tezniqt Iemmucen.
Azul a Favma Nat li !... i yeneq Farid $er yemma-s.
Yemma-s temuqel-d deg-s tevsa-yas $ef wawal-agi yennum
yeqqar-as-t : Favma Nat li.
Leslama-k a mmi, ak d-heggi$ imekli ?...
Heggi-d, i waman ? ad sired-a$ kan s wigi yellan di tzegzawt-
agi ?...
Sired kan anda tufiv, a mmi ma yehda-ten ebbi ad sen-id-
seren tameddit-agi yem$aren n taddart....
Farid yessared, ibeddel lqec-is, ikkes wid lxedma, iqqim-d $er
lmida yufa-d yemma-s la s-d-ttheggi imekli.
Teriv wi d-mugre$ imi d-teddu$ a Favma Nat li?
Anwa ?...
D amja-nni d-yu$alen, Mend At Meqran... yett$iv-iyi mi
ara t-wali$...
Ifelfel ad teev, almi d mayem i d-kkse$-d timezwura,
tid-nni i$ deffir wexxam, dima d tidak i d-ittewjaden d
tineggura, yemken imi ddurint... D assegrurej i d-ssegrurej Favma
imeslayen-agi i mmi-s akken ur ittkemmil ara awal i d-yebda $ef
Mend. Farid, yera, tesselmed-as ddunit ur itta ara $er wanda
ffrent tmucuha n yivelli, ibeddel awal, iwelleh-it $er tmucuha n
wass-agi.
I karim yuki-d a yemma ? i yeneq $er yemma-s.
Yuki-d, d acu kan, iub $er Laeba, netta d Yidir, ayen ?... ma
d mel-nni yessekcem-it ivelli...
Mai d ayen-nni... tesliv s Smail Ieddaden ?... tebes
Favma aniwel imekli.
Mourad ZIMU Agni n Mend
48
D acu ? d lxi kan ? i testeqsa.
D lxi i kra d neqma i Karim (Favma tzad $er-s tigdi) sli$-t
nek ar yiwen, leca... nnan-d ib$a ad ixveb Tiziri n Said At
Meqran...
Ula d Karim waqila ters ti-is $ef teqcict-nni ... I d-teneq
Favma $er Farid.
Zema waqila, ur teriv ara a Favma Nat li, netta fell-as kan i
yesgenbir dagi di tme$riwin n taddart (yemma-s mi s-d-yenna
akka tecmume). ef waya i m-d-nni$ d nneqma fell-as, laun ma
yebder-am-id ad nru ula d nekkni ad tt-nexveb, nek qeble$ ur
ttu$ale$ ara d tiemmit, inna-s akka...
Favma imi tesla i Farid yenna-yas-d akken, tenna deg wul-is :
teooiv-d wi k-yifen a Tahe i emmucen... . I mmi-s tenna :
Ike ? melmi ? ne$ akka ara teqqimev d aezri ? tidayin akk
steqsayent-d fell-ak...
Aha ? s tidett ? cebit meqqar kra tigi d-is-teqsayen ?...
D tameddit, tajmat tu$al am tburgenna n twevfin ; mlalen-
d akk wat taddart. Haten sqacwen-d akken ma llan, qeccuc
meccuc. Yidir ibed d kra yelmeyen ddaw n teslent Uemmud,
akken kan iwala Karim yeffe$-d si tezniqt Iemmucen, iwwet kra
isurrifen metwal-is.
S wecmume i t-id-imuger Karim. Mlalen fen tasawent ad d-
sse$lin awalen s tikli.
Amek ih ? acu k-d-tenna yemma-k ?...
Twenne mai d kra, ufi$, tera, yenna-yas Farid... Awah
Farid-nne$ d Lartiste Karim ittezmumug.
Amek ihi, amek i tt-tefram, d acu ara txedmem ?...
Ih, azekka ad ruen nettat d Farid $er Tziri...
Ihi ad a$-txelsev leqhawi...
Ad ner tura acu ara sen-id-inin...
Mourad ZIMU Agni n Mend
49
Mend, irev ad iqqim ugar n wakken izmer ger wat
taddart ur izmir ara. Awalen am wassif i d-ttegugen, d acu kan
neqqlen akk $er yiwet n temda ; b$an ad ren At taddart d acu ara
yexdem wemja-agi d-yennulfan akka i lxe n ccib-is. Ayen akka
ttnadin ad t-ren yemdanen mai d uffir deg walla$ n Mend,
netta yusa-d ad yettwamvel deg wakal-nni s id-yefkan ifadden-is
imezwura, yusa-d ad iwali $er wallen wid-nni $ef-i tbed tudert-is.
Ad iyi-tsemem kan ihi, nek ad kkre$ ad eddi$... I yeneq
Mend $er tarbat-nni ukud yeqqim.
Ru di laman...
I s-d-rran s ledaqa sya u sya, weqbel ad d-rren awal fell-as imi t-
walan iffel $er wanda ur tettizmir ara tmeu$t ad ferreh d acu
ttmeslayen yimawen.
...Wihin tura i d-ineq yiwen deg-sen ur s-id-tecfim ara
kenwi ?. Wihin, infa iman-is asmi yugin ad as-a$en Favma nat li,
tameut n Tahe Iemmucen, ad fell-as yefu ebbi, ugin ad as-tt-
fken, imi yekcem $er tarbat yett$enni di Lezzayer, tarbat
iqlenoiyen. Cfi$, meskin, ula d jeddi-s, baba-s, ad fell-asen yefu
ebbi akk, ur d-bidden ara yid-s, iru, deg wass-en, yiwen ur t-iri,
nek almi d asmi sedda$ acal d aseggas di l$erba i t-id-mmlale$,
yiwen wass deg webrid, qrib ur nemyeqal... d$a ala ass-en...
Ttbeddilent tudrin udem, ma $er wid yecban Mend taddart
ad teqqim d agelmim yeffren aman-nni n yilindi d wid useggas-a.
Karim asmi d-u$alen yemma-s d gma-s deg wexxam n Tziri, ur
yufi ara $er-sen ayen icennu di tezlatin-ines. Inna-yasen-d Said At
Meqran : ...ur ttake$ ara yelli i Bu-gitar... aqcic mazal-it ur
ixedem. Am wakken i s-d-nnan zik i Mend.
Aqlanoi ne$ Bu-gitar, awal d yiwen, bedlen-as kan taduli.
Aqlanoi, yenfa Mend $er tmurt-nni deg-i ur d-yettemlil ara allen
ara t-ierrin s unexzur. Bu-gitar, yenfa Karim $er wanda akken
Mourad ZIMU Agni n Mend
50
tu$al ddunit d yir targit kan, teshel takayin deg-s i wid izemren ad
qablen tamettant am netta.
Ass yewwev talemmast-is, At taddart, akken ma llan, bedden
d tirebbua zdat n tejmat. Tafukt di tlemmast igenni, ttgabaen
akk medden ad as-rewlen, ddurin tiselnin n tejmat, wiyav ddurin
tisegwa n yexxamen d-iqerben. Akkin, ttbanent-d trebbua n
yelmeyen di tmeqbert. Yettban-d wesgemred n yemdanen
yettmeslayen $er iciwan-nsen d ut n yelmeyen i qqazen sin
iekwan, yettu$al-d ut n igelzyam-nni yetteninen di lqaa.
Farid, iqqim, $er Xali-s, allen-is kkawent deg imeawen, ikker xali-
s :
ber kan a mmi, nek ad eddi$ $er yemma-k, ma cwi-tt
kra...
Said At Meqran, iqqim $ef tebla n jeddi-s, i ttmuqul di laa-nni
deg-i yemrured netta d Mend.
Dagi telliv a mmi-s emm, yya$ kan tura qrib ad t-id-nessufe$,
ad ig ebbi yeooa-ya$-d lbaaka, ad yazen ebbi ber i
Yemmucen, ula d nutni msakit... Dda Mend meskin, yura-yas-
tent akka ; seg uekka n l$erba $er win n ddunit... .
Iij n mayem isser$ akk tamurt, anda teb$uv tessersev ti-ik
d tewre$ ara k-id-yemmagren, grant-d kan kra n tselnin
smektayent-d tizzegzewt, maca, ula d nunti ur tettdum ara fell-
asent tefsut ; akka kra n wussan ad tent-awev tqabact n leqvi.
Yidir ittmuqul deg-sent.
- D acu tettmuqulev akka ? i teneq Tziri $er Yidir akken
ad t-id-ssukes di ttexmam s-yu$alen d tanumi seg wasmi t-tessen.
Ulac...
Leca, kra yekka yiv tukiv, ayen ?
Kan akka, i Karim yuki-d ne$ mazal ies ?... i yesteqsa Yidir.
Yuki-d, tura i s-ffki$ ayefki... ad rue$ d$a ad t-id-sali$...
Glud s snitra-nni, awen d-awi$ yiwet
Mourad ZIMU Agni n Mend
51
D tizlitt tamaynut ? $ef waya ur tginev ara leca ?
Tekcem-d Tziri snitra deg ufus, Karim yeef-as-d afus nniven.
Karim ! azul, yya$ $er baba-s irfed-d Yidir mmi-s di lqaa
isuden-it, yerra-t $er irebbi n yemma-s. Iddem-d snitra, iqeed
anzizen, ixbec fell-asen :
A mimi tizlitt-agi nexdem-itt nek d yiwen qqaren-as Karim
akka am kei, nsemma-yas agni n Mend...
Deg yiwet n taddart
Ulac tafat
Ilul yiwen
Isem-is Mend
Tama n tejmat
Akk nwala-t
Yella wegni
D agni n Mend
D nekkni i s-isemman
Akken ad d-nettmekti
Di taddart amdan
Yeddren tayri
D tayri i t-yenfan
Wis ma d-yezzi
Mourad ZIMU Tikli
51
ikli, ala tikli i sne$. Telha tikli i wid s-izemren.
I kenwi, d acu s-d-tessuksem i tikli ? Mi ara tleuv a bu-
ssin ivarren, a mmis n tmeut, tettedduv am wakken ddan
waman (aman d medden dagi). Mi ara tleuv, tettedduv
am wakken tetteddu lqaa. Ula d nettat tleu ih ! tettezi $ef
yiman-is, teddawa $ef yiij ! akken ara tkemmel alamma
yewwet-itt ri, asmi ara tera, ad temdekal, ad a$-tenfev $er
igenni. Ass-en ma yella win t-iddren, d win i d nnger n ddunit. I
sya ar imir-en telha tikli ! ddut ! aet iberdan ! izenqan !
tuddar timdinin !
Tikli, d aya i d amur-nne$ nekkni, seg wid akk yettidiren
di ddunit, ala amdan i iteddun, imi i$ersiwen nutni d aaba i
ttabaen, iselman ne$ ifax ur a$-d-cqin ara ssat-agi.
Tikli, tikli, tikli : amdan, akka i iteddu, $ef sin ivarren.
Yettaba, yettaba, yettaba : a$ersiw, netta, akka i
yteddu, netta iteddu $ef eba ivarren.
Telha tikli, INCAYN (EINSTEIN), iemmel ad ilu, iemmel
tikli. Netta, akken teddun ivarren-is i iteddu walla$-is, ixeddem
mai d lbu. E=mc
2
, ur tt-id-ittaf ara limer di tejmat i yeqqim
ne$ di Lqahwa. Ula d ke, di lqahwa ne$ di tejmat, mai d
yiwet ara tasev ; err-as i wihin, smejger-as i wa, rgem wayev,
vegger tameu$t akkin ma mai fell-ak i hedden ; mai d
T
Mourad ZIMU Tikli
52
yiwet ara tasev. ef wayenni, EINSTEIN iteddu kan wed-s.
EINSTEIN, mai d aqbayli.
Telha tikli, imi telha tufam-d medden akk leun, seg
wasmi d-tecfa ddunit, ula d nekkni ma tecfam akken kan d-nlul,
didac, didac, didac ; mai akka ad a$-slemden tikli ?
D acu kan, ulamma tikli $ef medden akk, yal wa amek i
iteddu, llan ula d wid i yettabaen !. Tikli da$en mai yiwet i
yellan : mai akk medden am EINSTEIN ; netta ileu ittaf, llan
kra, u aas yid-sen, leun ur ttafen iqi. Ma d nek, nek leu$
ttafe$ iman-iw.
Acal n tikwal i d-tevra ; li$ ufi$ iman-iw ; ttafe$ iman-
iw anida ulac win yellan, tikwal mi ara yafe$ yella win yellan
anida akken i s-qqare$ ad afe$ iman-iw, fehme$ taluft ; qqare$-
as ahat ula d netta dagi i yufa iman-is. Tverru-d akka tikwal,
iman-is d yiman-iw, nufa-ten deg yiwen wemkan, nutni
myusanen, nekkni ur nemyusan ara.
Yiwen wass, ufi$ yiwen anida akken i s-qqare$ ad afe$
iman-iw, d$a akken wve$, netta iu, yerwel-as yiman-is, d$a
ivfer-it deffir ma ad t-id-yaf. Nek da$en, imi s-srewle$ iman-is i
yiwen, tekcem-iyi-d tizitt ; amek akka, u$ale$ d awa$zen
srewle$-as i yiwen iman-is, d$a imi d-bedre$ taluft-agi, nu$a$
nek d yiman-iw, zefe$-t yerwel fell-i, vefre$-t ula d nek deffir :
aou ah ! .
Ma d nek tura teddu$ $er Tizi n iq, Ti-zi n iq di Tizi n
Wuccen, din, ad afe$ iman-iw.
Tikli telha, imi akken, nek aqli-iyi la leu$.
Biu, ula d netta iemmel tikli. Iteddu am wiyav, d acu
kan, iteddu da$en $ef wiyav, mi s-id-nnan ad ilu, ad ilu. S
anda sen-yehwa iteddu, $ef wayen sen-yehwan ad iddu. ef
Mourad ZIMU Tikli
53
Tmazi$t di Lakul, di Tili. ef tugdut, $ef we$mis, $ef tmeut,
Biu iteddu kan, $as akken, tikwal ittulfu d yiman-is d aaba i
yettaba $ef wiyav. Tikli telha i s-iqqar Biu.
Mu AKKASEGWASMIDNECFA, netta da$en iemmel tikli.
Iteddu snat n tikwal deg wass ; tikli n be mi ara iu $er
uxeddim d tikli n tmeddit mi ara d-yu$al s axxam. D acu kan,
netta, mai am wiyav, iebbes di tikli-nni n tmeddit ; ittawi-d
a$rum, ayefki, awren ; isa arraw-is ilaq ad en. Ad en ad
im$uren ad isinen, ad izmiren ad lun, ad awven $er wayen
ttargun.
Mu AKKASEGWASMIDNECFA, iemmel tikli, tin n tmeddit
tif tin n tebit, d acu, ur hedet ara akka, ad isel wemellem-is,
fell-as ad irfu, teram-t yue mai d lelu. Telha tikli n wid
yettabaen $ef warraw-nsen.
Ma d nek tura teddu$ $er Tizi n iq. Tizi n iq di Tizi n
Wuccen, din ad...
Lao TIUNADHEBIXXAMEN, ula d netta, iemmel tikli. D
acu kan, ur tetta$et ara s ti, netta mai am kenwi : tikli-s $er
loame, netta, mi ara ileu, feent lmalaykat, yal lqedma s
lasana.
Lao TIUNADHEBIXXAMEN ileu $er loennet, din ara yaf
iman-is. Tikli d loennet ! , ara wen yini Lao TI...
Ma d nek tura teddu$ $er Tizi n iq, Tizi n iq di Tizi n
Wuccen
Mu AKKENKANYEBDATIKLI, ula d netta ileu, $as akken
annect n ibus, issen ad ilu. be zik, aqrab ielleq am cwari
$ef terurt-is, ad ibdu tikli $er Lakul. Dac, dac, dac. Tamedit
da$en dac, dac, dac, ad d-yu$al ad ixuc, akken be-nni ad yu$al
ar lakul, akken yal ass. Iban $ef wudem-is ad ti$zif tikli-s.
Mourad ZIMU Tikli
54
Mu MUUC, ula d netta iemmel tikli. Netta, iteddu ad
icnu. Medden-ina akk $er-s i d-tedddun ad t-id-ren. Snitra deg
ufus-is, tacebbubt-is i wavu, issen ad iddu. Tikli, tikli, tikli, ula
d tikli-s s lmizan. Aas aya a yettaba akken ad d-yas wass ad
lun medden akken ad t-walin.
Ma d nek tura teddu$ $er Tizi n iq, Tizi n iq di Tizi
Mu YEBADYERWEL, netta, acal-aya la ileu akken ad
iffe$. Netta iqqar dihin ara yaf iman-is. Iteddu, lekwa$ev deg
ufus-ines ; ur iebes ara tikli alamma yeffe$, izmer akeyya ad
iaba akken ad iffe$. Ma tkemmel-as akka, issen ad ilu, iteddu
s wiyav, awi-d wa, ma tesnev wihin ? telha tikli yesserwalen.
Lla TTNADIARGAZ, nettat, temmel tikli, tettu $er
tme$riwin. Tetteddu deg iberdan, $as ulac $er wanida i tetteddu.
Teb$a amer ahat, yiwen wass ad d-taf yiwen ad tt-ib$u alamma
yu$al ad yettaba fell-as. Lla TTNA temmel ad ttabaen
medden akken ad lun yid-s. Akka ara tkemmel tikli alamma
tu$al, ula d nettat, ad tettaba.
Ma d nek teddu$ $er Tizi n iq, Tizi n iq
Mu ITEDDUNSDRE, netta, ikeh ad ilu. Iteddu $er
leske. Illa yettaba $ef yiwet d$a yewwev-it-id lka$ev-nni
amcum. Ssawlen-as-d wid i wumi teddunt temsal ad iddu $er
leske, ad ilmed tikli s ilibuven. Tikli tikwal diri-tt, ara wen-yini
Mu ITEDDUNSDRE
Mu ULACDACUXEDME, netta, iteddu ad ekmen fell-as.
Nnan-as teff$ev iberdan, netta, akken kan ilmed tikli. D$a deg
wass-en iu ur d-yu$al. Yif-it Mu XEDMETTYERNUCAH, netta,
Mourad ZIMU Tikli
55
iteddu ad d-ier yiwen, ad t-icegge $er wayev, wagi ad t-
tesserwel ar wanida ara yaf iman-is.
Ma d Nek tura teddu$ $er Tizi
Mu ZIENLLAN, ula d netta iemmel tikli, iteddu $er
yiwen ulac-it, izenz-as tidi-s ivelli-nni kan, ad ieddi $ur-s ad t-
id-ixelle. Akken yewwev ur t-yufi ara d$a deg wass-en iggul ad
ibeddel tikli yu$al am Mu TURAMIRI , imi wagi, iteddu ad
yerwel s uebun n yiwen imsewaq yid-s.
Ma d nek tura teddu$ $er
Mu AGNINTAYRI, netta, iemmel tikli d yiwet. Akken tt-
id-yewwi s axxam, yu$al ib$a ad yu$al $er tikli-nni-ines n zik ;
ad iteddu kan wed-s.
Mu DAYENTENFEL, iteddu ur iri sani. Ileu deg yiv deg
wass, anda yufa ad iddu, s ucifav, eryan, s warkas, afi ; iteddu
kan. Netta, zik, iteddu akken s-d-nnan wiyav, d$a ur yewwiv
sani, akken d-ifaq, yu$al iteddu $ef yiman-is, yiwen ur s-ittalas.
Ma d nek tura teddu$
Mu BIADALI, netta yeb$a ad lun medden fell-as.
Iqqar-asen : ma tebuim fell-i ad lu$ fell-awen . D acu kan,
deg wass-mi buin fell-as, yu$al ur ileu ara ger medden, yiwen
ur t-ittwali.
Mu WANAGAKKA, iteddu ad ixneq yiwen, mai d yiwet i
s-d-isukkes.
Ma d Mu AMNEKKI, yeya di tikli, ufi$-t di Tizi n iq.
ielleq iman-is.
Mourad ZIMU Tikli
56
Nek tura u$al$-d si Tizi n iq, Tizi n iq di Tizi n
Wuccen, din ur ufi$ ara iman-iw.

You might also like