LAPSUS

PNEUMONIA DAN TUBERCULOSA

Oleh :
TRI AJI BANGUN NUSWANTORO
Pembimbing :
Dr. Moch. Zin!n" S#. P
SM$ ILMU P%N&A'IT DALAM
$A'ULTAS '%DO'T%RAN
UNI(%RSITAS WIJA&A 'USUMA SURABA&A
)*+,
PENDAHULUAN
Latar Belakang
In-e./i /l!rn n#/ b0h .!1 2ISNBA3 1! #en4.i1 /l!rn n#/ 1elh men56i
#en4ebb ng. .em1in 6n .ecc1n 4ng 1inggi 6i /el!r!h 6!ni. Se.i1r 7*8 6ri /el!r!h
./!/ br! #r.1e. !m!m berh!b!ngn 6engn in-e./i /l!rn n#/ 4ng 1er56i 6i m/4r.1
2Pne!moni 'om!ni1/3 1! 6i 6lm r!mh /.i19#!/1 #er01n 2Pne!moni
no/o.omil9Pne!moni 6i#!/1 #er01n3. Pne!moni 4ng mer!#.n ben1!. in-e./i /l!rn
n#/ b0h .!1 6i #ren.im #r! 4ng /eri!/ 6i5!m#i /e.i1r +:;)*8. Pne!moni 6#1
1er56i #6 orng norml 1n# .elinn im!ni1/ 4ng 5el/. Nm!n #6 .ebn4.n #/ien
6e0/ 4ng men6eri1 #ne!moni 6i6#1i 6n4 /1! 1! lebih #en4.i1 6/r 4ng
menggngg! 64 1hn 1!b!h. Pne!moni /em.in /ering 6i5!m#i #6 #rng ln5!1 !/i
2ln/i3 6n /ering 1er56i #6 #en4.i1 #r! ob/1r!.1i- .roni. 2PPO'3 .
<on1oh lin 6ri in-e./i /l!rn n#/ b0h 6lh 1!berc!lo/i/. T!berc!lo/i/ #r! 2TB3
6lh /!1! #en4.i1 in-e./i .roni. 4ng /!6h /ng1 lm 6i.enl #6 mn!/i" mi/ln4 6i
6ih!b!ng.n 6engn 1em#1 1inggl 6i6erh !rbn" ling.!ngn 4ng #61" 6ib!.1i.n 6engn
6n4 #enem!n .er!/.n 1!lng =er1ebr1 1or./ 4ng .h/ 1!berc!lo/i/ 6ri .erng. 4ng
6igli 6i >ei6elbeg 6ri .!b!rn ?mn neoli1i.!m. Pen4.i1 ini 6i/ebb.n oleh
mi.roorgni/me Mycobacterium tuberculosis" 4ng bi/n4 6i1!lr.n mell!i inhl/i #erci.n
l!6h 2droplet3" orng .e orng" 6n meng.oloni//i bron.iol!/ 1! l=eol!/. '!mn 5!g 6#1
m/!. .e 1!b!h mell!i /l!rn cern" mell!i inge/1i /!/! 1ercemr 4ng 1i6. 6i#/1e!ri//i"
1! 1er.6ng mell!i le/i .!li1 .
T!berc!lo/i/ 6ingg# /ebgi m/lh .e/eh1n 6!ni 4ng #en1ing .ren lebih
.!rng +9@ #en6!6!. 6!ni 1erin-e./i oleh mi.rob.1eri!m 1!berc!lo/i/. In6one/i 6lh negeri
6engn #re=len/i 1!berc!lo/i/ .e;@ 1er1inggi 6i 6!ni /e1elh <hin 6n In6i. P6 1h!n +AA7
6i#er.ir.n 1!berc!lo/i/ 6i <hin" In6i" 6n In6one/i ber1!r!1;1!r!1 /ebe/r +.7)7.***"
+.,+,.***" 6n :A+.*** ./!/. Ber6/r.n /!r=ei .e/eh1n r!mh 1ngg 1h!n +A7: 6n
/!r=ei .e/eh1n n/ionl 1h!n )**+" 1!berc!lo/i/ menem#1i rn.ing nomor @ /ebgi
#en4ebb .em1in 1er1inggi 6i In6one/i .

Tujuan
T!5!n 6ri #emb!1n m.lh #ne!moni 6n 1!berc!lo/ ini 6lh :
+. Mem#el5ri e1iologi #ne!moni 6n 1!berc!lo/
). Mem#el5ri 1n6 6n ge5l 6ri #ne!moni 6n 1!berc!lo/
@. Mem#el5ri cr #en!lrn #ne!moni 6n 1!berc!lo/
,. Mem#el5ri .l/i-i./i #ne!moni 6n 1!ber.!lo/
:. Mem#el5ri #engob1n #ne!moni 6n 1!ber.!lo/
B. Mem#el5ri #emeri./n lbor1ori!m #6 #ne!moni 6n 1!berc!lo/



PEMBAHASAN
Pneumonia
Pne!moni 6lh in-e./i /l!rn #ern#/n bgin b0h. Pen4.i1 ini 6lh in-e./i
.!1 5ringn #r! oleh mi.roorgni/me. Pne!moni mer!#.n #er6ngn .!1 #ren.im #r!;
#r! 4ng bi/n4 ber/l 6ri /!1! in-e./i. Sebgin be/r #ne!moni 6i/ebb.n oleh
b.1eri" 4ng 1imb!l /ecr #rimer 1! /e.!n6er /e1elh in-e./i =ir!/. Pen4ebb 1er/ering
#ne!moni b.1erili/ 6lh b.1eri #o/i1i- grm" Streptococus pneumonia 4ng men4ebb.n
#ne!moni /1re#1o.o.!/. B.1eriStaphylococcus aureus 6n /1re#1o.o.!/ be1;hemoli1i.!/ gr!#
A 5!g /ering men4ebb.n #ne!moni" 6emi.in 5!g Pseudomonas aeruginosa. Pne!moni
linn4 6i/ebb.n oleh =ir!/" mi/ln4 in-l!en?. Pne!moni mi.o#l/m" /!1! #ne!moni
4ng rel1i- /ering 6i5!m#i" 6i/ebb.n oleh mi.roorgni/me 4ng ber6/r.n beber#
/#e.n4 ber6 6i n1r b.1eri 6n =ir!/. In6i=i6! 4ng mengi6# acquired immunodeficiency
syndrome 2AIDS3 /ering menglmi #ne!moni 4ng #6 orng norml /ng1 5rng 1er56i
4i1! Pneumocystis carinii. In6i=i6! 4ng 1er#5n .e ero/ol 6ri ir 4ng lm 1ergenng"
mi/ln4 6ri !ni1 #en6ingin r!ngn 2A<3 1! l1 #elembb 4ng .o1or" 6#1
mengi6# pneumonia Legionella .
In6i=i6! 4ng menglmi /#ir/i i/i lmb!ng .ren m!n1h 1! ir .ib1 1enggelm
6#1 mengi6# #ne!moni /#ir/i. Bgi in6i=i6! 1er/eb!1" bhn 4ng 1er/#ir/i i1! /en6iri
4ng bi/n4 men4ebb.n #ne!moni" b!.n mi.roorgni/me 6engn mence1!/.n /!1!
re./i #er6ngn. Re/i.o !n1!. mengi6# #ne!moni /e#er1i 6i5el/.n 6i1/ lebih be/r #6
#r b4i" orng ber!/i ln5!1" 1! mere. 4ng menglmi gngg!n .e.ebln 1! men6eri1
#en4.i1 1! .on6i/i .elemhn lin. 'er!/.n 5ringn #r! /e1elh .oloni//i /!1!
mi.roorgni/me 6i #r! bn4. 6i/ebb.n oleh re./i im!n 6n #er6ngn 4ng 6il.!.n
oleh #e5m!. Selin i1!" 1o./in;1o./in 4ng 6i.el!r.n oleh b.1eri #6 #ne!moni b.1erili/
6#1 /ecr lng/!ng mer!/. /el;/el /i/1em #ern#/n b0h. Pne!moni b.1erili/
menimb!l.n re/#on/ im!n 6n #er6ngn 4ng #ling mencolo." 4ng #er5lnnn4
1ergmbr 5el/ #6 #ne!moni #ne!mo.o.!/ .
Etiologi Pneumonia
<r 1er56in4 #en!lrn ber.i1n #!l 6engn 5eni/ .!mn" mi/ln4 in-e./i mell!i
6ro#le1 /ering 6i/ebb.n Streptococcus pneumonia" mell!i /elng in-!/ oleh Staphylococcus
aureus" /e6ng.n in-e./i #6 #em.in =en1il1or oleh P. aeruginosa 6n Enterobacter. P6
m/ .ini 1er56i #er!bhn #ol mi.roorgni/me #en4ebb ISNBA .ib1 6n4 #er!bhn
.e6n #/ien /e#er1i gngg!n .e.ebln 6n #en4.i1 .roni." #o#!l/i ling.!ngn" 6n
#engg!nn n1ibio1i. 4ng 1i6. 1e#1 hingg menimb!l.n #er!bhn .r.1eri/1i. .!mn.
Ter56ilh #ening.1n #1hogene/i/ 1! 5eni/ .!mn 1er!1m S.aureus, B. catarrhalis, H.
influenza 6n Enterobacteriacae oleh 6n4 berbgi me.ni/me. J!g 6i5!m#i #6 berbgi
b.1eri en1eric grm neg1i- .
%1iologi #ne!moni berbe6;be6 #6 berbgi 1i#e 6ri #ne!moni 6n hl ini
ber6m#. .e#6 ob1 4ng .n 6iberi.n. Mi.roorgni/me #en4ebb 4ng #ling /ering
6lh b.1eri" 4ng 5eni/n4 berbe6 n1r negr" n1r /1! 6erh 6engn 6erh lin #6
/1! negr" 6i l!r r!mh /.i1 6n 6i 6lm r!mh /.i1" n1r r!mh /.i1 be/r 1! 1er/ier
6engn r!mh /.i1 4ng lebih .ecil. Oleh .ren i1! #erl! 6i.e1h!i 6engn bi. #ol .!mn
#en4ebb /ecr !m!m" .ren i1! me/.i#!n #ol .!mn 6il!r negeri 1i6. /e#en!hn4 coco.
6engn #ol .!mn 6i In6one/i" m. #e6omn 4ng ber6/r.n #ol .!mn 6il!r negeri
6#1 6i#.i /ebgi c!n /ecr !m!m .
Men!r!1 Ree=er/ )**+" %1iologi #ne!moni ber6/r.n #en4ebbn4 6in1rn4 6lh:
+. B.1eri
Pne!moni b.1eri bi/n4 6i6#1.n #6 !/i ln5!1. Orgni/me grm #o/i-i- /e#er1i :
S1e#1ococc!/ #ne!moni" S. ero!/" 6n /1re#1ococc!/ #4ogene/i/. B.1eri grm neg1i- /e#er1i
>emo#hil!/ in-l!en?" .leb/iell #ne!moni 6n P. Aer!gino/.
+. (ir!/
Di/ebb.n oleh =ir!/ in-l!en/ 4ng men4ebr mell!i 1rn/mi/i 6ro#le1. <41omeglo=ir!/
6lm hl ini 6i.enl /ebgi #en4ebb !1m #ne!moni =ir!/.
). Jm!r
In-e./i 4ng 6i/ebb.n 5m!r /e#er1i hi/1o#l/mo/i/ men4ebr mell!i #enghir!#n !6r 4ng
mengn6!ng /#or 6n bi/n4 6i1em!.n #6 .o1orn b!r!ng" 1nh /er1 .om#o/.
@. Pro1o?o
Menimb!l.n 1er56in4 Pneumocystis carinii pneumonia 2<P<3. Bi/n4 men5ng.i1i #/ien
4ng menglmi imm!no/!#re/i.
Tanda dan ejala Pneumonia
Ge5l;ge5l #ne!moni /er!# !n1!. /em! 5eni/ #ne!moni" 1e1#i 1er!1m mencolo.
#6 #ne!moni 4ng 6i/ebb.n oleh b.1eri. Ge5l;ge5l #ne!moni menc.!#:
+. Demm 6n menggigil .ib1 #ro/e/ #er6ngn
). B1!. 4ng/ erring #ro6!.1i- 6n #!r!len
@. S#!1!m ber0rn merh .r1 2!n1!. Streptococus pneumonia3" merh m!6
2!n1!.Staphylococcus aureus3" 1! .ehi5!n 6engn b! .h/ 2!n1!. Pseudomonas
aeruginosa3
,. 're.el 2b!n4i #r! 1mbhn3
:. R/ lelh .ib1 re./i #er6ngn 6n hi#o./i #bil in-e./in4 /eri!/
B. N4eri #le!r .ib1 #er6ngn 6n e6em
C. Bi/n4 /ering 1er56i re/#on/ /!b4e.1i- 6i/#n!. Di/#n! 6lh #er/n /e/. 1!
.e/!li1n bern#/" 4ng 6#1 6i/ebb.n oleh #en!r!nn #er1!.rn g/;g/
7. M!ng.in 1imb!l 1n6;1n6 /ino/i/
A. (en1il/i m!ng.in ber.!rng .ib1 #enimb!nn m!c!/" 4ng 6#1 men4ebb.n
1ele.1/i/ b/or#/i
+*. >emo#1i/i/" b1!. 6rh" 6#1 1er56i .ib1 ce6er 1o./in lng/!ng #6 .#iler" 1!
.ib1 re./i #er6ngn 4ng men4ebb.n .er!/.n .#iler.
!la"i#ika"i Pneumonia
P6 m/ ll!" #ne!moni 6i.l/i-i./i.n /ebgi #ne!moni 1i#i.l 4ng 6i/ebb.n
oleh Str. Pneumonia 6n 1i#i.l 4ng 6i/ebb.n .!mn 1i#i. /e#er1i hln4 M. pneumonia.
'em!6in 1ern41 mni-e/1/i 6ri #1ogen lin /e#er1i H. influenza, S. aureus 6n b.1eri grm
neg1i=e memberi.n /in6rom .lini. 4ng i6en1i. 6engn #ne!moni oleh Str. Pneumoniae, 6n
b.1eri lin 6n =ir!/ 6#1 menimb!l.n gmbrn 4ng /m 6engn #ne!moni oleh M.
pneumoniae. Sebli.n4Legionella spp. 6n =ir!/ 6#1 memberi.n gmbrn #ne!moni 4ng
ber=ri/i l!/ .ren i1! i/1ilh 1er/eb!1 1i6. lgi 6i#erg!n.n.
P6 #er.embngnn4 #engeloln #ne!moni 1elh 6i.elom#o..n #ne!moni 4ng
1er56i 6i r!mh /.i1 Pne!moni No/o.omil 2PN3 .e#6 .elom#o. #ne!moni 4ng
berh!b!ngn 6engn #em.in =en1il1or 2entilator !ssociated Pneumonia3 6n 4ng 6i6#1
6i #!/1 #er01n .e/eh1n 2Healthcare !ssociated Pneumonia3. Dengn 6emi.in #ne!moni
/1 ini 6i.enl 6! .elom#o. !1m 4i1! #ne!moni 6i r!mh #er01n 2PN3 6n #ne!moni
.om!ni1/ 2P'3 4ng 6i6#1 6i m/4r.1. Di/m#ing .e6! ben1!. !1m ini 1er6#1 #!l
#ne!moni ben1!. .h!/!/ 4ng m/ih /ering 6i5!m#i. 'l/i-i./i #ne!moni 4ng l?im
6i#.i 6lh /e#er1i 1erlih1 #6 1bel + 4ng 6i6/r.n .e#6 -.1or inng 6n ling.!ngn.
'l/i-i./i ini membn1! #en1l./nn 1er#i #ne!moni /ecr em#iric
.
Tbel + 'l/i-i./i #ne!moni ber6/r.n inng 6n ling.!ngn
Pne!moni .om!ni1/ S#or6i/ 1! en6emi.D m!6 1! orng 1!
Pne!moni no/o.omil Di6h!l!i #er01n 6i r!mh /.i1
Pne!moni re.!ren/
Ter56i ber!lng .li" ber6/r.n #en4.i1 #r!
.roni.
Pne!moni /#ir/i Al.oholi. 6n !/i 1!
Pne!moni #6 gngg!n im!n P6 #/ien 1rn/#ln1/i" on.ologi" AIDS

'l/i-i./i men!r!1 Z!l Dhln 2)**B3:
+. Ber6/r.n ciri r6iologi/ 6n ge5l .lini/" 6ibgi 1/ :
Pne!moni 1i#i.l" berciri.n 1n6;1n6 #ne!moni lobri/ 6engn o#/i1/ lob!/ 1!
lob!lri/.
Pne!moni 1i#i.l" 6i1n6i gngg!n re/#ir/i 4ng mening.1 lmb1 6engn
gmbrn in-il1r1 #r! bil1erl 4ng 6i-!/.
+. Ber6/r.n -.1or ling.!ngn
Pne!moni .om!ni1/
Pne!moni no/o.omil
Pne!moni re.!ren/
Pne!moni /#ir/i
Pne!moni #6 gngg!n im!n
Pne!moni hi#o/11i.
+. Ber6/r.n /in6rom .lini/
Pne!moni b.1eril ber!# : #ne!moni b.1eril 1i#e 1i#i.l 4ng 1er!1m mengeni
#ren.im #r! 6lm ben1!. bron.o#ne!moni 6n #ne!moni lobr /er1 #ne!moni
b.1eril 1i#e cm#!rn 1i#i.l 4i1! #er5lnn #en4.i1 ringn 6n 5rng 6i/er1i
.on/oli6/i #r!.
Pne!moni non b.1eril" 6i.enl #ne!moni 1i#i.l 4ng 6i/ebb.n M4co#l/m"
<hlm46i #ne!monie 1! Legionell.

'l/i-i./i ber6/r.n Ree=er/ 2)**+3 :
+. "ommunity !cquired Pneunomia 6im!li /ebgi #en4.i1 #ern-/n !m!m 6n bi/
ber.embng men56i #ne!moni. Pne!moni S1re#1ococl mer!#.n orgni/me
#en4ebb !m!m. Ti#e #ne!moni ini bi/n4 menim# .lngn n.;n. 1!
.lngn orng 1!.
). Hospital !cquired Pneumonia 6i.enl /ebgi #ne!moni no/o.omil. Orgni/me /e#er1i
ini er!gini/ #/e!6omon/. 'lib/eill 1! !re!/ /1#ilococc!/" mer!#.n b.1eri
!m!m #en4ebb ho/#i1l cE!ire6 #ne!moni.
@. Lobr 6n Bron.o#ne!moni 6i.1egori.n ber6/r.n lo./i n1omi in-e./i. Se.rng
ini #ne!moni 6i.l/i-i./i.n men!r!1 orgni/me" b!.n hn4 men!r!1 lo./i
n1omin4 /5.
,. Pne!moni =irl" b.1eril 6n -!ngi 6i.1egori.n ber6/r.n #6 gen #en4ebbn4"
.!l1!r /en/i-i1/ 6il.!.n !n1!. mengi6en1i-i./i.n orgni/me #er!/..
Penularan$%erjalanan %neumonia
Pen!lrn =ir!/ 1! b.1eri Pne!moni /m#i /1 ini bel!m 6i.e1h!i #/1i" nm!n 6
beber# hl 4ng mem!ng.in.n /e/eorng bere/i.o 1inggi 1er/erng #en4.i1 Pne!moni. >l
ini 6in1rn4 6lh :
+. Orng 4ng memili.i 64 1hn 1!b!h lemh" /e#er1i #en6eri1 >I(9AIDS 6n #r #en6eri1
#en4.i1 .roni. /e#er1i /.i1 5n1!ng" 6ibe1e/ melli1!/. Begi1!#!l bgi mere. 4ng
#ernh9r!1in men5lni .emo1er#4 2chemo1her#43 6n memin!m ob1 golongn
Imm!no/!#re//n1 6lm 0.1! lm" 6imn mere. #6 !m!mn4 memili.i 64 1hn
1!b!h 2Imm!n3 4ng lemh.
). Pero.o. 6n #emin!m l.ohol. Pero.o. ber1 6#1 menglmi irri1/i #6 /l!rn
#ern-/n 2bronchil3 4ng .hirn4 menimb!l.n /ecre/i m!cc!/ 2ri.96h.3" A#bil
ri.96h. mengn6!ng b.1eri m. 6#1 men4ebb.n Pne!moni. Al.ohol 6#1 ber6m#.
b!r!. 1erh6# /el;/el 6rh #!1ih" hl ini men4ebb.n lemhn4 64 1hn 1!b!h 6lm
mel0n /!1! in-e./i.
@. P/ien 4ng ber6 6i r!ng #er01n in1en/i=e 2I<U9I<<U3. P/ien 4ng 6il.!.n 1in6.n
=en1il1or 2l1 bn1! n-/3 #endotracheal tube$ /ng1 bere/i.o 1er.en Pne!moni. Di/1
mere. b1!. .n mengel!r.n 1e.nn bli. i/i lmb!ng 2#er!13 .e rh .erong.ongn" bil
hl i1! mengn6!ng b.1eri 6n ber#in6h .e rongg n-/ 2%entilator3 m. #o1en/il 1inggi
1er.en Pne!moni.
,. Menghir!# !6r 1ercemr #ol!/i ?1 .emi.l. Re/i.o 1inggi 6ih6#i oleh #r #e1ni #bil
mere. men4em#ro1.n 1nmn 6engn ?1 .emi.l 2chemical3 1n# mem.i m/.er 6lh
1er56i irri1/i 6n menimb!l.n #er6ngn #6 #r! 4ng .ib1n4 m!6h men6eri1
#en4.i1 Pne!moni 6engn m/!.n4 b.1eri 1! =ir!/.
:. P/ien 4ng lm berbring. P/ien 4ng menglmi o#er/i be/r /ehingg men4ebb.nn4
berm/lh 6lh hl mobili//i mer!#.n /lh /1! re/i.o 1inggi 1er.en #en4.i1 Pne!moni"
6imn 6engn 1i6!r berbring /11i/ mem!ng.in.n ria&'muccus ber.!m#!l 6irongg #r! 6n
men56i me6i ber.embngn4 b.1eri.
Perangkat Diagno"tik
>i1!ng /el 6rh #!1ih bi/n4 mening.1 .ec!li #bil #/ien
menglmi imunodefisiensi. >l ini 1er!1m berl.! #6 #ne!moni b.1erili/.
%6em r!ng in1er/1i/i!m /ering 1m#. #6 #emeri./n /inr;F 1or./.
Penatalak"anaan
Pen1l./nn !n1!. #ne!moni bergn1!ng #6 #en4ebb" /e/!i 4ng 6i1en1!.n
oleh #emeri./n /#!1!m #r #engob1n 6n menc.!#:
An1ibio1i." 1er!1m !n1!. #ne!moni b.1erili/. Pne!moni lin 6#1 6iob1i 6engn
n1ibio1i. !n1!. meng!rngi ri/i.o in-e./i b.1eri /e.!n6er.
Pilihn 4i1! 6engn #emberin #eni/ilin /emi /in1e1i." re/i/1en #eni/il/e 2mi/l :
n-/ilin3 )** mg9.gBB9hri /ecr in1r =en 1! /e-1ri./on +**;+:* mg9.gBB9hri
/ecr in1r =en 1! 6engn m#icilin +** mg9.gBB9hri /ecr in1r =en /elm +,
hri" #6 neon1!/. P6 b4i 6n n.;n. n1ibio1i. 4ng 6iberi.n ilh /e-!ro./im
7*;+B* mg9.gBB9hri /ecr in1r =en 6engn lm #emberin /elm +* hri. U5i
re/i/1en/i #6 #ne!moni /1-ilo.o.!/ /ng1lh #en1ing .ren 1elh bn4. 4ng
re/i/1en 1erh6# beber# n1ibio1i." nm!n menging1 ce#1n4 #er5lnn #en4.i1
m. 6in5!r.n !n1!. memberi.n n1ibio1i. /#e.1r!m l!/ 4ng .irn4 bel!m
re/i/1en. Un1!. in-e./i /1-ilo.o.!/ 4ng memb!1 #eni/ilin/e 6#1 6iberi.n
lin.omi/in +*;)* mg9.gBB9hri /ecr in1r =en.2:"A3 Selin i1! bi/ #!l 6il.!.n
6rin/e #!/ 4ng 1er.!m#!l" #emberin o./igen 6i/er1i #o/i/i #en6eri1 /e1engh
miring !n1!. meng!rngi /ino/i/ 6n .ecem/n. Bil #r! /!6h m!li mengembng"
m. #i#; #i# 6rin/e bi/ 6ile#/.n. >l ini 6i.ren.n #i#;#i# 1er/eb!1 1i6.
boleh ber6 6i 6lm rongg 1or./ lebih 6ri : G C hri.
I/1irh1
>i6r/i !n1!. membn1! mengencer.n /e.re/i
Te.ni.;1e.ni. bern#/ 6lm !n1!. mening.1.n =en1il/i l=eol!/ 6n meng!rngi
ri/i.o 1ele.1/i/
J!g 6iberi.n ob1;ob1 lin 4ng /#e/i-i. !n1!. mi.roorgni/me 4ng 6ii6en1i-i./i
6ri bi.n /#!1!m
TUBERCULOSIS
Etiologi Tu&erkulo"i"
Pen4ebb 1!berc!lo/i/ 6lh Mycobacterium tuberculosis, /e5eni/ .!mn berben1!.
b1ng 6engn !.!rn #n5ng +;,9Hm 6n 1ebl *.@;*.B9 Hm. Jeni/ b.1eri ini #er1m .li
6i1em!.n oleh /e/eorng 4ng bernm Rober1 'och #6 1nggl ), Mre1 +77). Un1!.
mengenng 5/ beli! m. b.1eri 1er/eb!1 6iberi nm b./il 'och. Bh.n #en4.i1 TB<
#6 #r!;#r! #!n 6i.enl 5!g /ebgi 'och P!lmon!m 2'P3.
Sebgin be/r 6in6ing .!mn 1er6iri 6ri /m lem. 2li#i63" 4ng memb!1 .!mn
lebih 1hn 1erh6# /m 2/m lcohol3 /ehingg 6i/eb!1 6engn b.1eri 1hn /m 2BTA3.
'!mn 6#1 hi6!# 6i !6r .ering m!#!n 6lm .e6n 6ingin 26#1 1hn ber1h!n;1h!n
6lm lemri e/3. >l ini 1er56i .ren .!mn ber6 6lm /i-1 dormant 4ng mem!ng.in.n
.!mn bng.i1 .embli 6n men56i.n #en4.i1 1!berc!lo/i/ men56i .1i- lgi.
Tanda dan ejala Tu&erkulo"i"
'el!hn 4ng 6ir/.n #/ien 1!berc!lo/i/ 6#1 bermcm;mcm 1! m!ng.in
bn4. #/ien 6i1em!.n 1!berc!lo/i/ #r! 1n# .el!hn /m /e.li 6lm #emeri./n
.e/eh1n. 'el!hn 4ng 1erbn4. 6lh /ebgi beri.!1:
Demm
Demm #6 1n6 6n ge5ln ini men4er!#i 6emm in-l!en?. Pn/ b6n menc#i ,*;
,+
*
<. Serngn 6emm #er1m 6#1 /emb!h /eben1r" 1e1#i .em!6in .mb!h .embli 6n
begi1! /e1er!/n4 hilng 1imb!ln4 6emm in-l!en? ini" /ehingg #/ien ini 1i6. #ernh
1erbeb/ 6ri /erngn 6emm in-l!en?. 'e6n ini /ng1 6i#engr!hi oleh 64 1hn 1!b!h
#/ien 6n ber1 ringnn4 in-e./i .!mn 1!berc!lo/i/ 4ng m/!. .
B1!.9b1!. 6rh
Ge5l ini bn4. 6i1em!.n. B1!. ini 1er56i .ren 6n4 iri1/i #6 bron.!/. B1!. ini
6i#erl!.n !n1!. memb!ng #ro6!.;#ro6!. r6ng .el!r. >l ini 6i.ren.n .e1erlib1n
bron.!/ #6 /e1i# #en4.i1 1i6. /m" m!ng.in /5 b1!. br! 6 /e1elh #en4.i1
ber.embng 6lm 5ringn #r! 4.ni /e1elh bermingg!;mingg! 1! berb!ln;b!ln
#er6ngn berm!l. Si-1 b1!. 6im!li 6ri b1!. .ering 2non #ro6!.1i-3" .em!6in /e1elh
1imb!l #er6ngn men56i #ro6!.1i- 2mengh/il.n /#!1!m3. 'e6n 4ng ln5!1 6lh
ber!# b1!. 6rh .ren 1er6#1 #emb!l!h 6rh 4ng #ech .
Se/. n-/
Tn6 6n ge5l ini #6 #en4.i1 1!berc!lo/i/ 4ng br! 1!mb!h bel!m 6ir/.n /e/. n-/.
Se/. n-/ .n 6i1em!.n #6 #en4.i1 4ng /!6h ln5!1" 4ng in-il1r/in4 /!6h meli#!1i
/e1ngh bgin #r!;#r!.
N4eri 66
Ge5l ini g. 5rng 6i1em!.n. N4eri 66 1imb!l bil in-il1r/i r6ng /!6h /m#i .e
#le!r /ehinngg menimb!l.n #le!ri1i/. Ter56i ge/e.n .e6! #le!r /e0.1! #/ien
menri.9mele#/.n n-/n4 .
Mli/e
Pen4.i1 1!berc!lo/i/ beri-1 r6ng 4ng menh!n. Ge5l ini /ering 61em!.n beber#
nore./i" b6n m.in .!r!/ 2ber1 b6n 1!r!n3" /.i1 .e#l" mering" n4eri o1o1" .ering1
mlm 6ll. Ge5l ini m.in lm m.in ber1 6n 1er56i hilng 1imb!l /ecr 1i6. 1er1!r .
Cara Penularan Pen'akit TBC
Pen!lrn 1!berc!lo/i/ #r! 1er56i .ren .!mn .el!r men56i droplet nuclei 6i !6r
/e.i1r .e1i. #en6eri1 b1!. 1! ber/in. B.1eri ini bil /ering m/!. 6n 1er.!m#!l 6i 6lm
#r!;#r! .n ber.embng bi. men56i bn4. 21er!1m #6 orng 6engn 64 1hn 1!b!h
4ng ren6h3" 6n 6#1 men4ebr mell!i #emb!l!h 6rh 1! .elen5r ge1h bening. Oleh
/ebb i1!lh in-e./i TB< 6#1 mengin-e./i hm#ir /el!r!h orgn 1!b!h" /e#er1i #r!;#r!" o1."
gin5l" /l!rn #encernn" 1!lng" .elen5r ge1h bening" 6n lin;lin" me/.i#!n 6emi.in orgn
1!b!h 4ng #ling /ering 1er.en 4i1! #r!;#r!.
Mi&oba&terium tuber&ulosa 4ng berh/il mengin-e./i #r!;#r!" m. 6engn /eger
.n 1!mb!h .oloni b.1eri 4ng berben1!. glob!lr 2b!l13. Bi/n4" mell!i /erng.in
re./i im!nologi/ b.1eri TB< ini .n ber!/h 6ihmb1 mell!i #emben1!.n 6in6ing 6i
/e.eliling b.1eri i1! oleh /el;/el #r!. Me.ni/me #emben1!.n 6in6ing i1! memb!1 5ringn 6i
/e.i1rn4 men56i 5ringn #r!1 6n b.1eri TB< .n men56i 6ormn1 2i/1irh13. Ben1!.;
ben1!. 6ormn1 inilh 4ng /ebenrn4 1erlih1 /ebgi 1!ber.el2ben5oln .ecil3 #6
#emeri./n -o1o ron1gen. P6 /ebgin orng 6engn /i/1em im!n 4ng bi." ben1!. ini .n
1e1# 6ormn1 /e#n5ng hi6!#n4" /e6ng.n #6 orng;orng 6engn /i/1em .e.ebln 1!b!h
4ng .!rng" b.1eri ini .n menglmi #er.embngbi.n /ehingg 1!ber.el ber1mbh
bn4.. T!ber.el 4ng bn4. ini memben1!. /eb!h r!ng 6i 6lm #r!;#r!. R!ng inilh
4ng nn1in4 men56i /!mber #ro6!./i /#!1!m 26h.3. Se/eorng 4ng 1elh mem#ro6!./i
/#!1!m 6#1 6i#er.ir.n /e6ng menglmi #er1!mb!hn 1!ber.el berlebih 6n #o/i1i-
1erin-e./i TB<.
Mening.1n4 #en!lrn in-e./i 4ng 1elh 6il#or.n /1 ini" bn4. 6ih!b!ng.n
6engn beber# .e6n" n1r lin memb!r!.n4 .on6i/i /o/il e.onomi" bel!m o#1imln4
-/ili1/ #el4nn .e/eh1n m/4r.1" mening.1n4 5!mlh #en6!6!. 4ng 1i6.
mem#!n4i 1em#1 1inggl 6n 6n4 e#i6emi 6ri in-e./i >I(. Di/m#ing i1! 64 1hn 1!b!h
4ng lemh9men!r!n" =ir!len/i 6n 5!mlh .!mn mer!#.n -.1or 4ng memegng #ernn
#en1ing 6lm 1er56in4 in-e./i TB<.
!la"i#ika"i Tu&erkulo"i"
P6 1h!n +AC, !merican (horacic Society memberi.n .l/i-i./i br! 4ng 6imbil
ber6/r.n /#e. .e/eh1n m/4r.1 6lm beber# .1egori /ebgi beri.!1 2S!6o4o e1 l
)**B3 :
'1egori * : Ti6. #ernh 1er#5n" 6n 1i6. 1erin-e./i" ri041 .on1. neg1i=e" 6n 1e/
1!berc!lin neg1i-
'1egori I : Ter#5n 1!ber.!lo/i/" 1#i 1i6. 1erb!.1i 6 in-e./i" ri041 .on1. #o/i1i- 6n
1e/ 1!berc!lin neg1i=e.
'1egori II : Terin-e./i 1!be.!lo/i/" 1e1#i 1i6. /.i1. Te/ 1!ber.!lin #o/i1i-" r6iologi/ 6n
/#!1!m neg1i-
'1egori III : Terin-e./i 1!ber.!lo/i/ 6n /.i1
Pengo&atan Tu&erkulo"i"
Pengob1n TB< 'ri1eri I 2Ti6. #ernh 1erin-e./i" 6 ri041 .on1." 1i6. men6eri1 TB<3 6n II
2Terin-e./i TB<91e/1 1!ber.!lin 2I3" 1e1#i 1i6. men6eri1 TB< 2ge5l TB< 1i6. 6" r6iologi 1i6.
men6!.!ng 6n b.1eriologi neg1i-3 memerl!.n #enceghn 6engn #emberin IN> :G+*
mg9.gbb9hri.
+. Penceghn 2#ro-il./i/3 #rimer
An. 4ng .on1. er1 6engn #en6eri1 TB< BTA 2I3.
IN> miniml @ b!ln 0l!#!n !5i 1!ber.!lin 2;3.
Ter#i #ro-il./i/ 6ihen1i.n bil h/il !5i 1!ber.!lin !lng men56i 2;3 1! /!mber #en!lrn TB
.1i- /!6h 1i6. 6.
). Penceghn 2#ro-il./i/3 /e.!n6er
An. 6engn in-e./i TB< 4i1! !5i 1!ber.!lin 2I3 1e1#i 1i6. 6 ge5l /.i1 TB<.
Pro-il./i/ 6iberi.n /elm B;A b!ln.
Ob1 4ng 6ig!n.n !n1!. TB< 6igolong.n 1/ 6! .elom#o. 4i1! :
o )bat primer : IN> 2i/oni?i63" Ri-m#i/in" %1mb!1ol" S1re#1omi/in" Pir?inmi6.
Mem#erlih1.n e-e.1i-i1/ 4ng 1inggi 6engn 1o./i/i1/ 4ng m/ih 6#1 6i1olerir" /ebgin
be/r #en6eri1 6#1 6i/emb!h.n 6engn ob1;ob1 ini.
o )bat se&under : %Jionmi6" Prmino/li/il1" Si.lo/erin" Ami./in" '#reomi/in 6n
'nmi/in.
Do"i" o&at antitu&erkulo"i" (OAT)
O&at Do"i" *arian
(mg$kg&&$*ari)
Do"i" +,$minggu
(mg$kg&&$*ari)
Do"i" -,$minggu
(mg$kg&&$*ari)
IN> :;+: 2m./ @** mg3 +:;,* 2m./. A** mg3 +:;,* 2m./. A** mg3
Ri-m#i/in +*;)* 2m./. B** mg3 +*;)* 2m./. B** mg3 +:;)* 2m./. B** mg3
Pir?inmi6 +:;,* 2m./. ) g3 :*;C* 2m./. , g3 +:;@* 2m./. @ g3
%1mb!1ol +:;): 2m./. )": g3 :* 2m./. )": g3 +:;): 2m./. )": g3
S1re#1omi/in +:;,* 2m./. + g3 ):;,* 2m./. +": g3 ):;,* 2m./. +": g3
Pengob1n TB< #6 orng 6e0/
'1egori + :
)>RZ%9,>@R@
Selm ) b!ln min!m ob1 IN>" ri-m#i/in" #ir?inmi6" 6n e1mb!1ol /e1i# hri
21h# in1en/i-3" 6n , b!ln /eln5!1n4 min!m ob1 IN> 6n ri-m#i/in 1ig .li 6lm
/emingg! 21h# ln5!1n3.
Diberi.n .e#6:
o Pen6eri1 br! TB< #r! BTA #o/i1i-.
o Pen6eri1 TB< e./1r #r! 2TB< 6i l!r #r!;#r!3 ber1.
'1egori ) :
>RZ%9:>@R@%@
Diberi.n .e#6:
o Pen6eri1 .mb!h.
o Pen6eri1 ggl 1er#i.
o Pen6eri1 6engn #engob1n /e1elh lli min!m ob1.
'1egori @ :
)>RZ9,>@R@
Diberi.n .e#6:
o Pen6eri1 BTA 2I3 6n ron1gen #r! men6!.!ng .1i-.
Pengob1n TB< #6 n.
A6#!n 6o/i/ !n1!. #engob1n TB< 5ng. #en6e. /elm B 1! A b!ln" 4i1!:
1. )>R9C>)R) : IN>IRi-m#i/in /e1i# hri /elm ) b!ln #er1m" .em!6in IN>
IRi-m#i/in /e1i# hri 1! ) .li /emingg! /elm C b!ln 26i1mbh.n %1mb!1ol
bil 6i6!g 6 re/i/1en/i 1erh6# IN>3.
2. )>RZ9,>)R) : IN>IRi-m#i/inIPir?inmi6: /e1i# hri /elm ) b!ln #er1m"
.em!6in IN>IRi-m#i/in /e1i# hri 1! ) .li /emingg! /elm , b!ln 26i1mbh.n
%1mb!1ol bil 6i6!g 6 re/i/1en/i 1erh6# IN>3.
Dara*
Pemeri./n /erologi/ 4ng bn4. 6i#.i 6lh 4i1! Pero./i6/e An1i Pero./i6
2PAP;TB3 4ngdia&ui #eneli1i men6#1.n nili /en/i1i=i1/ 6n /#e/i-i1/n4 c!.!# 1inggi
27:8;A:83. Prin/i# 6/r !5i PAP;TB 6lh menen1!.n 6n4 n1ibo64 IgG 4ng /#e/i-i.
1erh6# n1igen M.tuberculosae. >il !5i PAP;TB 6in41.n #1ologi/ bil 6 1i1er +:+***
6i6#1.n h/il !5i #o/i1i-. >/il !5i /erologi lin 1erh6# 1!berc!lo/i/ 6lh
!5i Mycodot. U5i mycodot 6i#.i n1igen Li#orbimnnn 2LAM3 4ng 6ile.1.n #6 /!1!
l1 berben1!. /i/ir #l/1ic. Si/ir ini 6icel!#.n .e 6lm /er!m #/ien. An1ibo6i /#e/i-i. n1i
LAM 6lm /er!m .n 1er6e1e./i /ebgi #er!bhn 0rn #6 /i/ir 4ng in1en/i1/n4 /e/!i
6engn 5!mlh n1ibo64 2S!6o4o e1 l )**B3.
S%utum
Pemeri./n /#!1!m #en1ing .ren 6i1em!.nn4 .!mn BTA" 6igno/i/ 1!berc!lo/i/
/!6h 6#1 6i#/1i.n. Pemeri./n /#!1!m memberi.n e=l!/i 1erh6# #engob1n 4ng
/i!6h 6iberi.n. Pemeri./n ini m!6h 6n m!rh /ehingg 6#1 6i.er5.n 6i l#ngn.
'ri1eri /#!1!m BTA #o/i1i- 6lh bil /e.!rng;.!rngn4 6i1em!.n 1ig b1ng .!mn BTA"
/ehingg 6i#erl!.n :*** .!mn 6lm + ml /#!1!m. Pemeri./n /#!1!m 6#1 6il.!.n
6engn #emeri./n /ecr mi.ro/.o#i/" #emeri./n 6engn mi.ro/.o# -l!ore/en/ 2#e0rnn
lng/!ng3" #emeri./n 6engn bi.n 6n #emeri./n 1erh6# re/i/1en/i ob1.
Te" Tu&erkulin
Te/ 1!ber.!lin hn4 men41.n bh0 /e/eorng in6i=i6! #ernh menglmi
in-e./i M.tuberculosae.D/r 1e/ 1!berc!lin ini 6lh re./i lergi 1i#e lmb1. Pen!lrn .!mn
#1ogen bi. 4ng =ir!len 1!#!n 1i6. 2Mycobacterium tuberculosa 1! B<G3 1!b!h mn!/i
.n meng6.n re./i im!nologi 6engn 6iben1!.n4 n1ibo64 /el!lr #6 #erm!ln 6n
.em!6in 6ii.!1i oleh #emben1!.n n1ibo64 hormonl 4ng 6lm #ernn4 .n mene.n.n
n1oobo6i /el!lr. Bil #emben1!.n n1ibo64 /el!lr c!.!# mi/ln4 #6 #en!lrn 6engn
.!mn 4ng /ng1 =ir!len 6n 5!mlh .!mn /ng1 eb/r 1! #6 .e6n 6imn
#emben1!.n n1ibo64 hormonl" m. .n 1er56i #en4.i1 /e1elh #en!lrn. <r #en!lrn
TB< 6il.!.n 6engn cr inhl/i 6ri /eorng #en6eri1 6engn cr 6ib1!..n 1!
6iber/in.n. '!mn 4ng .el!r 6lm ben1!. droplet nucleill! nbe/rng 6i !6r /e.i1r .






















!ESIMPULAN
Pne!moni mer!#.n #er6ngn .!1 #ren.im #r!;#r! 4ng bi/n4 ber/l 6ri
/!1! in-e./i. Sebgin be/r #ne!moni 6i/ebb.n oleh b.1eri" 4ng 1imb!l /ecr #rimer 1!
/e.!n6er /e1elh in-e./i =ir!/. Pen4ebb 1er/ering #ne!moni b.1erili/ 6lh b.1eri #o/i1i-
grm. Ge5l;ge5l #ne!moni /er!# !n1!. /em! 5eni/ #ne!moni" 1e1#i 1er!1m mencolo.
#6 #ne!moni 4ng 6i/ebb.n oleh b.1eri 6in1rn4 ber!# 6emm 6n menggigil .ib1
#ro/e/ #er6ngn" b1!. 4ng /ering #ro6!.1i- 6n #!r!len. P6 m/ ll!" #ne!moni
6i.l/i-i./i.n /ebgi #ne!moni 1i#i.l 4ng 6i/ebb.n oleh Str. Pneumonia 6n 1i#i.l
4ng 6i/ebb.n .!mn 1i#i. /e#er1i hln4M. pneumonia. Nm!n 6engn #er5lnn4 0.1!
#ne!moni /1 ini 6i.enl 6! .elom#o. !1m 4i1! #ne!moni 6i r!mh #er01n 2PN3 6n
#ne!moni .om!ni1/ 2P'3 4ng 6i6#1 6i m/4r.1. Pen!lrn =ir!/ 1! b.1eri Pne!moni
/m#i /1 ini bel!m 6i.e1h!i #/1i" nm!n 6 beber# hl 4ng mem!ng.in.n /e/eorng
bere/i.o 1inggi 1er/erng #en4.i1 Pne!moni.
M4cobc1eri!m 1!berc!lo/i/ mer!#.n #en4ebb 1!berc!lo/i/ /e5eni/ .!mn berben1!.
b1ng 6engn !.!rn #n5ng +;,9Hm 6n 1ebl *.@;*.B9 Hm. Jeni/ b.1eri ini #er1m .li
6i1em!.n oleh /e/eorng 4ng bernm Rober1 'och #6 1nggl ), Mre1 +77). 'el!hn
4ng 6ir/.n #/ien 1!berc!lo/i/ 6#1 bermcm;mcm 1! m!ng.in bn4. #/ien
6i1em!.n 1!berc!lo/i/ #r! 1n# .el!hn /m /e.li 6lm #emeri./n .e/eh1n" 'el!hn
4ng 6 ber!# 6emm" b1!. 1! b1!. ber6rh" mli/e" /e/. n-/ 6n n4eri 66.
B.1eri ini bil /ering m/!. 6n 1er.!m#!l 6i 6lm #r!;#r! .n ber.embng bi. men56i
bn4. 21er!1m #6 orng 6engn 64 1hn 1!b!h 4ng ren6h3. 'l/i-i./i 1!berc!lo/i/
6ibgi men56i em#1 .1egori 4i1!" .1egori I" II" 6n III. Ob1 4ng 6#1 6iberi.n" 4i1!
e1mb!1ol" i/oni?i6" #ir?inmi6" ri-m#i/in" /1re#1omi/in" 6n /m #;mino/li/il1.
Pemeri./n TB< 6#1 6il.!.n mell!i 6rh" /#!1!m 6n 1e/ 1!ber.!lin.





DA.TAR PUSTA!A
Anonim. )*+*. Pne!moni. h11#.blog 6o.1er.com K+, 6e/ember )*++L
%li?be1h J. <or0in R. )**+. Handboo& of pathophysiology. J.r1: %G<
>r1n1o >. )**@. Patofisiologi* +onsep +linis Proses,Proses Penya&it*Edisi -, %olume
.. J.r1:%G<
Ree=er/" <hrlene J" et al. )**+. +epera/atan Medi&al Bedah. J.r1 : Slemb Me6ic.
S!6o4o et al. )**B. Bu&u !0ar Penya&it 1alam. J.r1:De#r1emen Ilm! Pen4.i1
Dlm $.!l1/ 'e6o.1ern Uni=er/i1/ In6one/i.
Wi54. )**7. T!ber.!lo/i/. h11#:99000.me6ic/1ore.com K++ De/ember )*++L.

Z!l Dhln. )**B. 2lmu Penya&it 1alam. %6i/i II. J.r1 : Bli Penerbi1 $'UI.