Professional Documents
Culture Documents
Oromiyaa
Qajeelfama Sagantaa Muldhis Marii
Qopheessaa:Korree Shaanqullee
Adaamaa,
Adoolessa, 2006
2. Kaayyoo:
Akka ragaaleen muldhisanitti hojiin qajeelfama hinqabne balbala heddu
qabdi. Namni itti tole balbala mataa ofii baafatee akka fedhetti hojjata.
Karaan yookaan hulaan martuu sirriidha. Qabiyyeen tokko bifiyyee gara
garaan hojjatamuu mala. Bifiyyeen tokko garuu, yoo haala qabiyyee itti
dhiheessaniin hamma tokko fooyyesse malee, ofiif jijjiiramuu hinqabu.
Kanaaf, kaayyoon qajeelfama kanaa:
Sagantaan muldhis-marii (Ardaa Marii) bifiyyee duraan qoratameen
akka hojjatamu karaa qabsiisuun daangaa itti gochuuf,
Bifiyyee haala kamiinuu dirqamnee yookaan fedhii keenyaan
jijjiiruun naamusa ogummaa kabajuu dhabuu akka tae agarsiisuuf,
Yeroo sagantaa kanaaf ramadame keessatti, qophiin bifiyyee
kamiinuu hojjatame akka darbuu hinqabne qajeelfamaan ittisuuf,
Matadureen tokko sia meeqa yookaan kutaa meeqa qofa akka tauun
tamsau murteessuuf,
Hirmaannaan hawaasaa gajjallaa jiruu, beektotaafi gaggeessitootaa
daangaa akka qabaatu gochuuf,
Hojmaata
sabaa-himaa
hammayyessuuf.
keenyaa
/dhaabbata
keenyaa
qajeelfama
kana
keessatti
dhimma
muldhis-marii
dubbisuun,
iyyaafachuun
hojjachuu,
2.1.10. Dhimmoota mariif taan ogeeyyii kutaa waliin sirritti mariachuu,
2.1.11. Namoota/keessummaa
muuxannoo
jireenyaafi
beekumsa
adda
hinbeekkamneen
fooyachuu
darbuu
[dhimmoota
malan
dursanii
marii
irratti
karaa
akeekkachuun
itti
qophaahuun dirqama],
2.1.16. Kutaan hawaasaa dhimmi marii isa dhaqqabu martuu maricharratti
bilbilaan yokaan ergaa gabaabaa barreeffamaatin akka itti hirmaatan
mijeessuu,
2.1.17. Dhimmoota marii fagotti karoorsanii beeksisa itti hojjachuun
hirmaataa dadammaqsuu,
2.1.18. Gaafiiwwan yeroo marii dursii baafadhuu; gaaf-deebii bifa nama
hawwatuun hojjachuu,
2.1.19. Kutaa hawaasaa istuudiyoo keessatti hirmaatuu qabu filachuu,
2.1.20. Yoo marii irratti kan dhihaatu seenaafi muuxannoo namaa tae,
dursanii keessummaa san faana gaaf-deebii hinwaraabamne
hojjachuu,
2.1.21. Sonni uffata namootaallee miidhagina mariitiif bareeda; hirmaattota
marii keetiitiif kana dursii eeri akka itti qophaahan (TV yoo tae),
2.1.22. Lakkoofsa hirmaattota marii daangessi; yoo lakkoofsi namoota
mariatanii xiqqaa tae hirmaannaan marii keessatti qaban/carraan
dubbachuu nidabala (TV yoo tae),
haa
dheeratuu
haa
gabaabbatuu
jechuun
2.2.3. Mataduree marii/seenaa marii afaan namni kamiyyuu beekuun sirri ibsii
hirmaattonni kee achi keessaa akka hinbaane daangessi,
2.2.4. Dhageeffattoonni/daawwattoonni qophichaa ergaa darbu akkaan akka
hubatan hirmaattonni/keessummoonni/keessummaan kee jechoota afaan
biraa akka hinfayyadamne dursii waliigali,
2.2.5. Gaaf-deebiin keetis dhimma/mataduree beeksisteen ala bahuu hinqabu,
2.2.6. Gaaf-deebii yoo hojjattu ibsa kennuun osoo hintaane, qajeelatti waan
gaafattu barbaadde gabaabsii gaafadhu; ibsa abbaan gaafatamuyyuu kennuu
mala waan taeef,
2.2.7. Namuu daqiiqaa kennamteef keesstti waan dubbatu jedhee irraa
buuu qaba,
2.2.8. Hooggansi dhimma marii eeggaluun sirrii miti; yoo tasa dhimma
ogummaafi maalummaa mataduree ibsuun barbaachisaa tae malee,
2.2.9. Keessummaa/keessummoota marii kan akkaan dubbatu/dubbatan
filadhu,
2.2.10. Yeroo
yaanni
itti
walharkaa
fuudhamu
daangessi;
kana
mataduree
marii
irratti
qabaniifi
dhimmichatti
yeroo(time
allotted)
yaada
ittikennan
walhincaalchisin,
2.2.25.yaada hanqina hojiifi hojmaataa yoo taes hanga namni dubbatu
xumurutti utaaltee afaanitti hinqabin,
2.2.26. namni yaadni na hafe jira jedhu jiraa jettee hingaafatin; namni
yaada hinqabu hinjedhu-carraas walcaalchisa,
2.2.27. yaada kee namatti hinfein,
4.1.5. Hariiroon ati namoota marii irratti hirmaatan wajjiin qabdus daangaa
qabaachuu qaba-kaayyoo mariitif qofa walitti dhufuun filatamaadha,
4.2. Mirgoota Namaa
4.2.1. Kaameeraan roga hinmalleen waraabee iccitii namaa baasuu
hinqabu; yoo tasa wanti akkasii uumames yeroo gulaallii bahuu
qaba,
4.2.2. Marii sagalee qofaa yoo taes, namoota biraa kofalchiisuuf jecha
daangaa mirga dhuunfaatti buuun dhoorkaadha,
4.2.3. Dhageeffataan mirga odeeffannoo argachuu kan heeraan tumameef
dhoorgatamuu hinqabu,
4.2.4. Hirmaataan/hormaattonni mirga yaada isaanii ibsachuu kan
heeraan tumameef kabajuun dirqama,
4.2.5. Yaadni hirmaataa/keessummaa biraa kau faayidaa biyyaa,
ummataa, dargaggoo, dubartii, kanabiraatti kan buu tauu gulaalaa
kee wajjiin osoo hinmarianne cituu/bahuu/daangahuu hinqabu,
4.2.6. Namoonni muraasni yeroo dheeraa dubbatanii yookaan itti
deddeebianii carraa argatanii warra kaan carraa dubbii
dhoorkachuun yeroo mariifi yeroo gulaalliitis dhoorkaadha,
4.2.7. Dhimmoota faallaa imaammataa taan kamiyyuu irratti mariisisuun
dhoorkaadha,
Maqaa Hirmaattotaa
Gaafii #1
Hirmaataa
Gaafii #2
Hirmaataa
Gaafii #3
Hirmaataa
Xumura
Beekumsaafi
Muuxannoo qaban