You are on page 1of 12

01/03/2015

GuerreiroRamos:Opersonalismonegro|vinteculturaesociedade

vinteculturaesociedade
UmaperspectivanegraPostyourownorleaveatrackback:Trackback

URL

GuerreiroRamos:Opersonalismonegro
Maro21,2012//

PorMuryatanSantanaBarbosa
ArecuperaodopensamentoedatrajetriadosocilogoAlbertoGuerreiroRamostemsido
alvodeumasriedetrabalhosrecentes,sobretudodepoisdarepublicaodeseuslivrosmais
conhecidos:Introduocrticasociologiabrasileira([1957]*1995a)eAreduosociolgica([1958]
1995b).

Nesteartigo,tratarsederetomaressapreocupaogeraldesdeumenfoqueespecfico:a
compreensodaprxisnegrahumanistadeGuerreiroRamos.umainterpretaoquebusca
compreenderaoriginalidadedeseupensamento,apartirdeduastradiesfilosficas
marcantesdesuatrajetria:a)anegritudefrancfona,emespecialsartriana,conforme
caracterizadaemOrpheunegro(1948),queGuerreiroconheceuporintermdiodeIronides
RodriguesintelectualdoTeatroExperimentaldoNegro(TEN),doqualGuerreirofoi
integranteentre19481950(cf.Barbosa,2004);eb)suaheranafilosficapersonalistae
existencialista.Umaformaointelectualmarcantedesuajuventude,nadcadade1930,quese
manteveenraizadaemsuavisotericopolticaposterior(cf.Oliveira,1995;Maio,1997;
Barbosa,2004).

AhiptesequeguiaesteartigoquetalvisohumanistadonegroemGuerreiroRamospode1/12

https://vinteculturaesociedade.wordpress.com/2012/03/21/guerreiroramosopersonalismonegro/

01/03/2015

GuerreiroRamos:Opersonalismonegro|vinteculturaesociedade

AhiptesequeguiaesteartigoquetalvisohumanistadonegroemGuerreiroRamospode
sercompreendidacomoumadialticadanegritude,aliceradasobretrsprerrogativas
complementares:a)aassunodanegritudepelohomemdepeleescura(termode
Guerreiro),onigersum(tese);b)asuspensodabrancura(anttese);c)umacompreenso
humansticadovalorobjetivodanegruraedalutanegra(sntese)1.Tratasedeumaviso

polticofilosfica,aquiintituladadepersonalismonegro,aliceradanapercepodeque,para
ohomemdepeleescura,alutahumanistapassaria,inevitavelmente,pelaassunodialtica
desuaprerrogativacircunstancialcomonegro,tidocomoonicocaminhoparaqueohomem
decor(termotambmdoautor)pudesseseelevaraoplanodapessoa.
Tratarseia,emoutraspalavras,deumaexperinciaparticulardeautorealizaohumana,em
queohomemdepeleescuraconcretizariasuaexistnciacomoserpotencialmentelivreda
unidimensionalizao;emparticular,daquelaadvindadaidentidaderacialessencialista,
reproduzidapelosdiscursosenormatizaessociaisqueoteriamtransformadoemnegrona
histriadoOcidente(cf.Barbosa,2004).
EssaumavisohumanistasobreonegroqueGuerreiroexpeesparsamente,e,emgeral,de
formaimplcita,emdiversosescritosenotasdadcadade1950,comoUmherida
negritude<(1952),Oproblemadonegronasociologiabrasileira(1954a,emparticularpp.
198200),Onegrodesdedentro(1954b)ePatologiasocialdobrancobrasileiro(1955)2e
queretomadaemduasnotasposteriores,escritasnadcadade1970,emquecomentaa
pinturadoseuamigoAbdiasdoNascimento:OmundotribaldeAbdias([1971]1995)e
Nascimentoartisticfaith[AfartsticadeAbdias]([1973]1975).

Apartirdessacompreensodialticadanegritudeguerreiriana,intituladapersonalismonegro,
procurarsemostrar,nesteensaio,comotalvisohumanistadonegrobuscourespondera
algumasquestescandentesdaprxisnegradeontemedehoje,comoporexemplo:a)como
ponderarasafirmaesdeidentidadenacionalcontraasvariantescontrastantesde
subjetividadeeidentificaotnicoracial?;b)comofundamentaraaopolticanegrasem
umapercepoessencialistadamesma?;c)comoconciliartalvisopolticacomaperspectiva
multicultural?apartirdessasquestesedacitaodealgunsdostextosreferidosquese
procurarmostrar,resumidamente,amaneirapelaqualopensamentodeGuerreirose
apresentacomoprxislibertadoradonegronoBrasilenomundo.
Personalismonegro:humanismoepscolonialismo
OpersonalismonegrodeGuerreiroRamostemumcarterhumanistaeexistencialistaqueo
predispecontraqualquerformadeessencializaooumesmodefiniodoquesejaapessoa
humana.Noporacaso,ofilsofoclssicodopersonalismofrancs,EmmanuelMounier
([1950]1976,p.18),faladocarterindefinveldapessoa,poisssepoderiatratarcomoobjeto
aquiloquefosseexteriornossaexistncia.Nessesentido,Guerreirosepronunciadiversas
vezesdefendendoocarterindefinvelnoapenasdapessoahumanaemgeral,masdo
prprionegro,comoserdinmicoeindecifrvel.Esseosentido,porexemplo,depassagens
comoaseguinte,doensaioPatologiasocialdobrancobrasileiro(1955),emqueGuerreiro
distingueentreascategoriasnegrovidaenegrotema.

Hotemadonegroehavidadonegro.Comotema,onegrotemsido,entrens,objetode

https://vinteculturaesociedade.wordpress.com/2012/03/21/guerreiroramosopersonalismonegro/

2/12

01/03/2015

GuerreiroRamos:Opersonalismonegro|vinteculturaesociedade

Hotemadonegroehavidadonegro.Comotema,onegrotemsido,entrens,objetode
escalpelaoperpetradaporliteratosepeloschamadosantroplogosesocilogos.Comovidaou
realidadeefetiva,onegrovemassumindooseudestino,vemsefazendoasiprprio,segundolhetm
permitidoascondiesparticularesdasociedadebrasileira.Masumacoisaonegrotema;outra,o
negrovida.
Onegrotemaumacoisaexaminada,olhada,vista,oracomosermumificado,oracomosercurioso,
oudequalquermodocomoumrisco,umtraodarealidadenacionalquechamaaateno.
Onegrovida,entretanto,algoquenosedeixaimobilizar;despistador,proftico,multiforme,do
qual,naverdade,nosepodedarversodefinitiva,poishojeoquenoeraontemeseramanho
quenohoje(GuerreiroRamos,1955,p.215).
Nessesentido,portanto,Guerreirotrazparaaleituraderelaesraciaiseparaapolticanegra
umaprerrogativahumanistarecorrente,emespecialnocampofilosfico.Tratasede
argumentaosegundoaqualtodaformadeclassificaoeidentificaodohomemuma
formasutildedesumanizlo3.Todavia,umadvidapersiste,irrequieta.Segundoessa

tradioclssica,noseriaodesignativonegro,referidoporGuerreiro,umaformatambm
sutildedesumanizaodoHomem?Arespostaaessaperguntamarcaocernedacontribuio
especficadopersonalismonegroparaumavisohumanistadosproblemastnicoraciais.
Citouse,depassagem,queumadasprerrogativasdopersonalismonegroseriasuapercepo
daassunonegracomocaminhoespecficoparaohomemdepeleescuraalcanaro
universal.UmexemploexplcitodessavisodeGuerreiroencontrasenaseguintepassagem
doartigoOproblemadonegronasociologiabrasileira(1954),quandooautorpolemizacom
osestudostradicionaisquetrataramdoproblemaracialnoBrasil:
Emprincpio,onegro,nodomniodasociologiabrasileira,foiproblemaporqueseriaportadorde
traosculturaisvinculadosaculturasafricanas,peloque,emseucomportamento,apresentacomo
sobrevivncia.Hoje,continuaaserassuntoouproblema,porquetendeaconfundirsepelacultura
comascamadasmaisclarasdapopulaobrasileira.
Nesteponto,oportunoperguntar:Queque,nodomniodenossascinciassociais,fazdonegro
umproblema,ouumassunto?[].
Determinadacondiohumanaerigidacategoriadeproblemaquando,entreoutrascoisas,nose
coadunacomumideal,umvalorouumanorma.Quemarotulacomoumproblema,estimaaoua
avaliaanormal.Ora,onegronoBrasilobjetodeestudocomoproblemanamedidaemquediscrepa
dequenormaouvalor?
Osprimeirosestudosnocampotrataramdasformasdereligiosidadedonegro.Ter,porm,onegro,
entrens,religioespecfica?Objetivamente,no[].
Temsido,tambm,consideradacomfreqnciaacriminalidadedonegro.Tero,porm,onegroe
seusdescendentescriminalidadeespecfica?Objetivamente,aindano[].
Poroutrolado,careceriadebaseobjetivaaafirmaodequeonegronoBrasilmanifestasse
tendnciasespecficasessenciaisnavidaassociativa,navidaconjugal,navidaprofissional,navida
moral,nautilizaodeprocessosdecompetioeconmicaepoltica.Ofatoqueonegrose
comportasempreessencialmentecomobrasileiro,embora,comodosbrancos,essecomportamentose
diferenciesegundoascontingnciasderegioeestratosocial.[].
Nestascondies,oqueparecejustificarainsistnciacomqueseconsideracomoproblemticaa
situaodonegronoBrasilofatodequeeleportadordepeleescura.Acordapeledonegroparece
constituiroobstculo,aanormalidadeasanar.Dirseiaquenaculturabrasileiraobrancooideal,
anorma,ovalor,porexcelncia(GuerreiroRamos,1954a,pp.190191).
https://vinteculturaesociedade.wordpress.com/2012/03/21/guerreiroramosopersonalismonegro/

3/12

01/03/2015

GuerreiroRamos:Opersonalismonegro|vinteculturaesociedade

Nessetexto,aocriticarascorrentesacadmicastradicionaisquantoaoproblemadonegrono
Brasil,Guerreiroexacerbaseupontodevista,questionandotodasasanlisesqueprocurariam
algoespecficoaonegro,quenoserestringisseaofatodeeleterumacordepelemaisescura,
e,conseqentemente,asdecorrnciaspsicolgicasdaexistnciadessacoremumasociedade
colonialracista,cujoidealvalorativoseriaobrancoeuropeu.Emsuaspalavras,uma
sociedadeeuropeizada,mentalmentesubservienteapadresexterioressuacomunidade.
Aquisechegaaumareflexointeressante.Notendoonegrobrasileirocultura,religio,
territrio,lnguaouaspectosdiferenciaisdavidasocial,qualseriaofatorquecondicionaria
suaexistnciasocialcomogrupotnicoe/ouracialnoBrasil?Alis,umarefernciacorrente
nosprpriosartigosdeGuerreiro.Ahipteseaquilevantada,deacordocomoprincpiodo
personalismonegro,queessaaparentecontradionavisodeGuerreiroseesclareceao
observarseque,paraoautor,acondiotnicadonegrobrasileiroderivariadesuapertena
aumgruposocialmenteconstrudoque,emboramajoritrionopas,possuiriaumaidentidade
socialdadapeloEu,nocaso,obrancobrasileiro.Emoutrostermos,poderseiadizerque,
paraGuerreiro,sexistiriaonegronoBrasilporqueobrancoovcomoracialmente
diferentedesi,mesmoquandoperfeitamenteidentificadocomaquelepelacultura,religio,
territrioetc.
nessesentidoque,paraGuerreiro,apartirdomomentoquesepassasseaconsideraronegro
comoelementonormaldapopulaobrasileira,nohaveriaporquefalaremproblemado
negro,vistoque,paraoautor,noBrasil,onegropovo,paraalmdesuacondiotnica
produzidapelobrancobrasileiro.
Dessengulofilosficoexistencialesociolgico,avisoguerreirianadonegroedanegritude
noBrasilestprximadaquelapreconizadaporFrantzFanon,noclebrePelenegra,mscaras
brancas([1952]1983).Explicando:tantoparaGuerreiro,comoparaFanon,acondionegra
noumaexistnciaracialobjetiva,masumaidentidadesocialmenteconstrudapelo
dominador,oseuropeuseseusdescendentes.Entretanto,tratasedeumaidentidadesema
qualtalhomemtido,ento,pornegronopoderiaalcanarsuahumanidadeplena.Para
osautores,portanto,essaumacondiocircunstancial,que,apesardesuainexorabilidade,
nodevefazeresqueceraonegroqueeletotalmentehumanocomoserbiolgico,embora
apenaspotencialmentehumanocomosersocial.Emoutrostermos,poderseiadefinirtal
percepo,seguindoHomiBhabha(1998),comoumavivnciamltiplaeambguada
identidade,umentretempoquenoestariatotalmentecondicionadopornenhuma
experinciafixadesubjetividade.
Dessaforma,portanto,opersonalismonegrodeGuerreiro,comodiscursolocadona
ambigidadeintrnsecadaidentidademarginalnocaso,negra,podeserrelidocomouma
prerrogativapscolonial,quebuscadeslocarodiscursoocidentalnaquiloquelhemais
fundamental:oHomem.Trataseaqui,noporcoincidncia,deumapercepoprximas
anlisesdeHomiBhabha(1998)emrelaoaFanon,comoautorpscolonial.
Esseenfoquehumanistanoessencialistasobreonegrobrasileiroumadasrazesterico
polticasquelevaGuerreiroRamosadestacaraproblemticainconsciente(emsuaspalavras,
psicolgica),emparticular,daesferaesttica,comoenfoqueanalticodosproblemase
soluesrelativosquestotnicoracial4.Paraoautor,essaumaparticularidadedaforma

https://vinteculturaesociedade.wordpress.com/2012/03/21/guerreiroramosopersonalismonegro/

4/12

01/03/2015

GuerreiroRamos:Opersonalismonegro|vinteculturaesociedade

dereproduodadominaoeuropiaocidentalsobreassociedadescolonizadas,inclusivea
brasileira.Entreoutraspassagens,Guerreirodemonstratalpreocupaoemtrechoscomoo
seguinte,retiradodoartigoOproblemadonegronasociologiabrasileira.Afirmaele:
Ascategoriasdaestticasocialnasculturasautnticassosemprelocaise,emltimaanlise,so
estilizaesdeaspectosparticularesdecircunstnciahistricadeterminada.Taiscategoriasso
assimiladaspeloindivduonavidacomunitria.Aprendeseadefinirobeloeofeiopormeioda
conveninciaquotidiana,doprocessosocial.Cadasociedade,namedidaemqueseconservadotadade
autenticidadeoudeintegridade,inculca,emcadaumdosseusmembros,pelaaprendizagem,padres
deavaliaoesttica,osquaisreforamassuasparticularidades.[]Todavia,oprocessode
europeizaodomundotemabaladoosalicercesdasculturasquealcana.Asuperioridadeprticae
materialdaculturaocidentalfacesculturasnoeuropiaspromove,nestasltimas,manifestaes
patolgicas.Existeumapatologiaculturalqueconsiste,precisamente,sobretudonocampodaesttica
social,naadoopelosindivduosdedeterminadasociedade,depadroestticoexgeno,noinduzido
diretamentedacircunstncianaturalehistoricamentevivida.,porexemplo,estefenmeno
patolgicooresponsvelpelaambivalnciadecertosnativosnaavaliaoesttica.Odesejodeser
brancoafeta,fortemente,osnativosgovernadosporeuropeus.[]
Ora,oBrasil,comosociedadeeuropeizada,noescapa,quantoestticasocial,patologiacoletiva
acimadescrita.Obrasileiro,emgeral,e,especialmente,oletrado,aderepsicologicamenteaum
padroestticoeuropeuevosacidentestnicosdopaseasiprprio,dopontodevistadeste.Isto
verdade,tantoaobrasileirodecorcomoaoclaro.Estefatodenossapsicologiacoletiva,dopontode
vistadacinciasocial,decarterpatolgico,exatamenteporquetraduzaadoodecritrioartificial,
estranhovida,paraaavaliaodabelezahumana.Tratase,aqui,deumcasodealienaoque
consisteemrenunciarinduodecritrioslocaisouregionaisdejulgamentodobelo,por
subservinciainconscienteaumprestgioexterior(GuerreiroRamos,1954a,pp.194195).
Areversodessequadrocolonial,paraoautor,dependeriadapossibilidadedobrasileirode
superaradominaoeurocntricaqueteriaengendradoumaperspectivaracistae
imperialista,diantedapopulaomestiaenegralocal.EsseointentodoartigoPatologia
socialdobrancobrasileiro(1955).Posicionandosenaperspectivadonegrovida,Guerreiro
defendequeoracismoseriafrutodeumavisoalienantedopas,emqueobrasileiroteria
introjetadoeestariareproduzindoumaperspectivacolonialistadiantedapopulaolocal,
objetivamentemestia.Tratarseiadeumasituaotpicadecolonialismointernodebase
racialista,conformetratada,recentemente,porexemplo,pelosocilogoAnbalQuijano,em
termosdecolonialidadedopoder(1997;2000).
Superartalcondio,nessaperspectiva,passaria,paraGuerreiro,pelaassunodacondio
tnica(majoritariamenteesttica)danegritude,premissadaassunoprovveldoser
brasileiroautnomo.Esseseriaopassoprimordialdeumprocessomaisamplodeauto
afirmaonacionalqueoBrasilestariapassandonadcadade1950.
ParaGuerreiro,essaassunodoBrasilrealseriapartedofenmenoglobaldelutaspela
autodeterminaodassociedadescoloniaisecapitalistasdependentes,contraadominaodos
centroscapitalistasdesenvolvidos.Esseosentidoquesepodeobservardesuaincorporao
doconceitodenegritudeemseulivroclssicoAreduosociolgica(1958).Neste,quandoo
autorsereferenegritude,daelaumcarteruniversalista,comofacedofenmenoglobal
daslutasdelibertaodassociedadescoloniaisoudependentesparasetornaremsujeitosde
suaprpriahistria.
ParaGuerreiro,talfenmenonodeveriasercompreendidocomoumnacionalismo

https://vinteculturaesociedade.wordpress.com/2012/03/21/guerreiroramosopersonalismonegro/

5/12

01/03/2015

GuerreiroRamos:Opersonalismonegro|vinteculturaesociedade

ParaGuerreiro,talfenmenonodeveriasercompreendidocomoumnacionalismo
xenfobo,quelevariataispovosaumenclausuramentoemrelaoaomundomoderno.Pelo
contrrio,seriaareivindicaodestesdeparticipardessauniversalidademodernadesdesua
autoafirmaoparticular:econmica,cultural,poltica,tnicaetc.,exprimindo,assim,sua
legtimapretensoderealizarsuaplenitudecomopersonalidadeculturaldomundo
(GuerreiroRamos,1995b,p.49).Umaexpressodeevidentetendnciapersonalistaque,parao
autor,passaria,inevitavelmente,pelacompletaautonomianacional.
Personalismonegroemulticulturalismo
AtemticahumanistadopersonalismonegroretomadaporGuerreiroemumanota
publicadapeloautoracercadaspinturasdeAbdiasdoNascimento,intituladaNascimento
artisticfaith(1975)5,destavezconciliandoacomoumavisorelativistadetendncia

multicultural.TratasedeumanotaemqueGuerreiromostrararadisposioparaexplicitar
suasperspectivasfilosficasereligiosasmaisntimas,referindoseaocarterespiritualdesua
percepohumanista.Afirmaoautor:
HnaartedeNascimentoumsentidorestauradorquedconseqnciaaosignificadocontemporneo
daculturanegranoBrasileemtodaparte.Maisfreqentementenosedatenoculturanegra,o
quedecepciona,umavezquesuaextensoequivaleculturaprevalecentenoOcidente.uma
negligncia.Porexemplo,ossmbolosreligiososafricanossoencaradoscomoapenassignificantes
emumaperspectivaevolucionista,comosefossemumpontodatadonotempo,aseconstituir
puramenteumsujeitodematriaouestticaparapesquisashistricasesociolgicas.Avisoartstica
deNascimentoconfrontasedemododecisivocomestepressupostoeafirmaqueossmbolos
religiosospodemdiferirnotempoenoespao,masqueaexperinciahumanaqueelesexpressam
basicamenteidntica.Assim,averdadedossmbolosreligiososafricanosnomenosvlidaquea
verdadedossmbolosreligiososocidentais.[].
Abdiasacreditaquenenhumapessoaenenhumaraaespecficadeveserdestitudadesuas
caractersticasparamerecerasprerrogativasdouniversal.Comonegro,eporqueonegrotemsidoo
sermaisdestitudodosltimossculos,Abdiasfezdesuamissotentardescobrireexplorarmaneiras
detrazeraofluxoprincipaldaHistriadahumanidadeaquiloquetemsidoexcludo.Assim,ele
aceitasistematicamenteeprofundamenteasuacondiocircunstancialcomoumaperspectiva
concretasobaqualsepodealcanaroeterno.Odivino,abeleza,podemserencontradosna
negritude,ondeconvencionalmenteseenxergaadegradao.MasofatodeaartedeAbdiasser
verdadeiramenteumaartenegraderivaapenasdocompromissoautnticocomumacidente
biogrfico.Seussmbolosvisamaoqueestalmdanegritude,dabrancuraoudequalquer
contingncia,edizemquetodososhomenspodemserreunidosnabasedeumaheranadivina
comum(GuerreiroRamos,1975,p.3,traduominha).
Nessapassagem,portanto,Guerreirocomentaopapelqueafteriacomocaminhoespiritual
paraaredenohumana,desdesuacapacidadeintrnsecadeagircomopartedeDeuse,
conseqentemente,libertaroespritodoatualmundoobjetivadoeconvencional.Ocarter
espiritualistadotextorevela,ademais,ofundoreligiosodesuaheranaintelectualpersonalista
eexistencialista,advindadesuaformaocristjuvenil.
Talgenealogia,entretanto,noolevaaumaperspectivaunidimensionaldaespiritualidade.
Pelocontrrio,deacordocomosprincpiosdorelativismoculturalmulticulturalista,Guerreiro
proclamaqueosespectrosdadivindadepoderiamserencontradosemdiversasreligies,
como,porexemplo,asreligiesafricanasenfocadasnaspinturasdeAbdias.Nessesentido,
https://vinteculturaesociedade.wordpress.com/2012/03/21/guerreiroramosopersonalismonegro/

6/12

01/03/2015

GuerreiroRamos:Opersonalismonegro|vinteculturaesociedade

alis,GuerreiroconsideraqueAbdiassegueocaminhoinevitveldesuarealizaohumana:
assumiretransformarsuacondiocircunstancial(performaticamente,oacidente
biogrfico)emumaperspectivaconcreta,sobaqualsepoderiaalcanaroEterno.Essaa
proposiosobreaqualGuerreiroretomaopersonalismonegro,reforandolhe,agora,seu
carterespiritualeuniversalista.
Dessemodo,pois,emsuacaracterizao,avisodopersonalismonegrodeGuerreirosegue
completa,aliceradasobreumanovacompreensodanegritudeagoraentendida,tambm,
comoassunodosignificadocontemporneodaculturanegra.Defato,umaevidente
percepomulticulturalistademundo,tocarasmobilizaesnegrasdesdeasdcadasde
19601970,emespecialnosEstadosUnidos,ondeoautorseestabeleceuapartirde1966.
Talpercepo,entretanto,comoemseusescritosdadcadade1950,noremontaaumaviso
passadistae/ouessencialistadaculturanegra.Foraapassagemcitada,essaposiopoltico
tericadoautorficaevidenteemoutranota,intituladaOmundotribaldeAbdias(1995).
Nela,GuerreiroenfocaosquadrosdeAbdiasinterpretandooscomoopicedesuatrajetria
devida.Tratarseia,paraele,deumadestinaofrutodeintensaelaboraopessoal,cujo
cerneseriaumavisohumanistademundo,emqueadesalienaodonegroseriaparte
fundamental.Aresidiria,segundoGuerreiro,otribalismodeAbdias:suacapacidadedese
colocarnoplanodouniversaldesdeaassunocontemporneadesuacircunstnciaespecfica;
comprometido,massemsegregacionismos.Dizoautor:
OsquadrosdeAbdiasabremasportasdeummundonoqualoinstintoearazoestoreconciliados.
Conduzemnosparaalmdopesadelodavidacotidianaenosincitamarecapturarostalentostribais.
[]Essetribalismo,porm,norepresentaoretornoaumacongeladaetapaprimordialepisdica.
EmboraAbdiasseapresentecomoartistanegro,elenoalimentaavesperanadevoltaraopassado,
aumafalaciosafricaoriginal.Evidentemente,eleestcomprometidocomsuaherananegra,porm
recorreaelaparaenriquecersuaexperinciadahistriacontempornea.Suavisotribal,nopor
serexclusivistaesegregacionista,masporserinclusivaecompatvelcomaspropriedadesdohomem
globaldeMarshallMcLuhanumverdadeirocidadodestenossomundo.AartedeAbdiasseimpe
comoumacaractersticaautnticadarevoluonegradehoje.Comonegro,eleseidentificacomtodos
osesforosdelibertaodestacadosporaquelesprejudicadospelaescuridodasuapele(apud
Nascimento,1995,p.96).
AoproclamaressecarterhumanistadalutanegradeAbdias,Guerreirodestacasua
importnciauniversalcomopartedarevoluonegramundial,caminhoespecficodaqueles
homensprejudicadospelaescuridodesuapele,contraaalienaogeraldoHomem.Nesse
contexto,semdvida,opersonalismonegrodeGuerreirorevivecomtodasuaforatericae
prtica,colocandosecomoinstrumentocontemporneodaprxisnegrae,conseqentemente,
humana.

RefernciasBibliogrficas
BARBOSA,MuryatanS.(2004),GuerreiroRamoseopersonalismonegro.SoPaulo.Dissertao
demestrado.DepartamentodeSociologia,FFLCH,USP.
_____.(2006),Opscolonialismocomoprojeto(mimeo.).
https://vinteculturaesociedade.wordpress.com/2012/03/21/guerreiroramosopersonalismonegro/

7/12

01/03/2015

GuerreiroRamos:Opersonalismonegro|vinteculturaesociedade

BHABHA,Homi.(1998),Olocaldacultura.BeloHorizonte,EditoraUFMG/Humanitas.
FANON,Frantz.(1983),Pelenegra,mscarasbrancas.1edio1952.RiodeJaneiro,Fator.
FERNNDEZ,JosL.C.(2001),Renacimientodelpersonalismo?.AnalesdelSeminariode
HistoriadelaFilosofa.Madrid,18:151176.
GUERREIRORAMOS,Alberto.(1950),OnegronoBrasileumexamedeconscincia.In:
NASCIMENTO,Abdiasetal.RelaesderaanoBrasil.RiodeJaneiro,Quilombo.
_____.(1952),Umheridanegritude.DiriodeNotcias.SuplementoLiterrio.RiodeJaneiro,
6deabril.
_____.(1954a),Oproblemadonegronasociologiabrasileira.CadernosdoNossoTempo,2,
jan./jun.
_____.(1954b),Onegrodesdedentro.RevistaForma,3,out.
_____.(1955),Patologiasocialdobrancobrasileiro.JornaldoComrcio,jan.
_____.(1975),Nascimentoartisticfaith.In:CatlogoparaexposiodeAbdiasdoNascimentono
InnerCityCulturalCenter.1edio1973.NewHampshire(mimeo.).
_____.(1995a),Introduocrticasociologiabrasileira.1edio1957.RiodeJaneiro,Editora
UFRJ.
_____.(1995b),Areduosociolgica.1edio1958.RiodeJaneiro,EditoraUFRJ.
_____.(1995c),OmundotribaldeAbdias.In:NASCIMENTO,Abdias.Orixs:osdeusesvivos
dafrica.1edio1971.RiodeJaneiro,Ipeafro/Afrodiaspora,pp.9397.
GUIMARES,AntonioS.(1999),RacismoeantiracismonoBrasil.SoPaulo,Editora34.
LACROIX,Jean.(1967),Marxismo,existencialismoepersonalismo:presenadaeternidadenotempo.
RiodeJaneiro,PazeTerra.
MAIO,MarcosC.(1996),AquestoracialnopensamentodeGuerreiroRamos.In:MAIO,M.
C.&SANTOS,R.V.(orgs.).Raa,cinciaesociedade.RiodeJaneiro,Fiocruz/CCBB,pp.179194.
_____.(1997),AhistriadoProjetoUnesco:estudosraciaisecinciassociaisnoBrasil.RiodeJaneiro.
Tesededoutorado.Iuperj/UniversidadeCandidoMendes.
MOUNIER,Emmanuel.(1976),Personalismo.1edio1950.SoPaulo,MartinsFontes.
NASCIMENTO,Abdias.(1995),Orixs:osdeusesvivosdafrica.RiodeJaneiro,
Ipeafro/Afrodiaspora,pp.9397.
OLIVEIRA,LuciaL.(1995),AsociologiadoGuerreiro.RiodeJaneiro,EditoraUFRJ.
[Links]QUIJANO,Anbal.(1997),Colonialidaddelpoder,culturayconocimientoen
AmricaLatina.AnuarioMariateguiano,9:113121.

_____.(2000),Colonialidaddelpoder,eurocentrismoyAmricaLatina.In:LANDER,E.

https://vinteculturaesociedade.wordpress.com/2012/03/21/guerreiroramosopersonalismonegro/

8/12

01/03/2015

GuerreiroRamos:Opersonalismonegro|vinteculturaesociedade

_____.(2000),Colonialidaddelpoder,eurocentrismoyAmricaLatina.In:LANDER,E.
(org.).Lacolonialidaddelsaber:eurocentrismoycienciassociales(perspectivaslatinoamericanas).
BuenosAires,Clacso,pp.201246.
RUFINODOSSANTOS,Joel.(1995),Onegrocomolugar.In:RAMOSGUERREIRO,A.
Introduocrticasociologiabrasileira.2ed.RiodeJaneiro,EditoraUFRJ,pp.1930.
SARTRE,JeanPaul.(1960),Reflexessobreoracismo.1edio1949.SoPaulo,Difel.
SERRES,Michel.(2005),Oincandescente.RiodeJaneiro,BertrandBrasil.
MuryatanSantanaBarbosa,bacharelemhistriaemestreemsociologiapelaUSP,,
atualmente,professoruniversitrionasreasdehistriaesociologia,comespecializaoem
sociologiadasrelaesraciaisehistriadafrica.
*Adataentrecolchetesrefereseediooriginaldaobra.Elaindicadanaprimeiravezquea
obracitada.Nasdemais,indicasesomenteaedioutilizadapeloautor(N.E.).
1Nestesentido,adialticadanegritudedeGuerreirocomoassunodanegruraencontra
se,aparentemente,prximavisosartrianadanegritude,quevisaacompreendlacomo
racismoantiracista(hojedirseiaracialismoantiracista,cf.Guimares,1999).Ouseja,a
negritudecomoanttesedosuprematismobranco(tese),passoprimordialparaacriaode
umasociedadearacial(sntese)(cf.Sartre,[1949]1960,p.145).Entretanto,anegritudede
Guerreirosediferenciadessainterpretaosartriana,pois,nodevirdanegritudedialtica
guerreiriana,atesenoseriaosupremacismobranco,masaafirmaodanegritude(oniger
sum).TratarseiadeumaassunoqueGuerreirotratacomohermenuticaprimria,aser
potencialmenteconquistadaportodohomemdepeleescuraecaracterizadacomosounegro.
2Essesartigosforamreunidoseeditadosemlivroem1957,comottuloIntroduocrtica
sociologiabrasileira,reeditadoem1995.
3Paraumexemplorecente,verMichelSerres(2005).
4OutrarazopolticaqueexplicaessavisodanegritudeemGuerreiroRamosfoianalisada
porJoelRufinodosSantos(1995)eMarcosChorMaio(1996;1997).Tratasedeumatentativa
conscientedoautorderelativizaraimportnciadaidentidadenegra,diantedesua
preocupaomaisprementepoca:aconstruodanao,emespecial,depoisdesua
integraoaoInstitutoSuperiordeEstudosBrasileiros(Iseb).Avisoaquipropostasecoaduna
comtalperspectiva,complementandoacombaseemoutraticadeanliseeinteresse.
5AgradeoaElisaLarkinNascimentoacessodestanotadeGuerreiroRamos.
Fonte:http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S010320702006000200011

https://vinteculturaesociedade.wordpress.com/2012/03/21/guerreiroramosopersonalismonegro/

9/12

01/03/2015

GuerreiroRamos:Opersonalismonegro|vinteculturaesociedade

AlbertoGuerreiroRamos
(SantoAmaro,13desetembrode1915LosAngeles(EUA),1982).
Em1956,PitirimA.Sorokin,analisandoasituaodasociologianasegundametadedosculo,
incluiGuerreiroRamosentreosautoreseminentesquecontriburamparaoprogressoda
disciplina.
FoideputadofederalpeloRiodeJaneiroemembrodadelegaodoBrasiljuntoONU.
autordedezlivrosedenumerososartigos,muitosdosquaistmsidodisseminadosemingls,
francs,espanholejapons.
Em1942diplomouseemcinciaspelaFaculdadeNacionaldeFilosofiadoRiodeJaneiro,no
entoDistritoFederal,bacharelandoseumanodepoispelaFaculdadedeDireitodamesma
cidade.
AlbertoGuerreiroRamosfoiProfessorVisitantedaUniversidadeFederaldeSantaCatarina,
professordaEscolaBrasileiradeAdministraoPblicadaFGVedoscursosdesociologiae
problemaseconmicosesociaisdoBrasilpromovidospeloDepartamentoAdministrativodo
ServioPblico(DASP).No(EBAP),noRiodeJaneiro,em1957,ondeainfluenciou
diretamenteRuiMauroMariniemsuaformaointelectual.
GuerreiroRamospronunciouconfernciasemPequim,BelgradoenaAcademiadeCinciasda
UnioSovitica.Em1955,foiconferencistavisitantedaUniversidadedeParis.Nosanosde
1972e1973foivisitingfellowdaYaleUniversityeprofessorvisitantedaWesleyan
University.
GuerreiroRamosdeixouopasem1966,radicandosenosEstadosUnidos,ondepassoua
lecionarnaUniversidadedoSuldaCalifrnia.Jornalista,colaborouemOImparcial,daBahia,
ODirio,deBeloHorizonte,eltimaHora,OJornaleDiriodeNotcias,doRiodeJaneiro.A
UniversidadedeTorontopublicouem1981aedioinglesadesuamaisrecenteobraAnova
cinciadasOrganizaes,umareconceituaodariquezadasnaes.
Trajetriapoltica
https://vinteculturaesociedade.wordpress.com/2012/03/21/guerreiroramosopersonalismonegro/

10/12

01/03/2015

GuerreiroRamos:Opersonalismonegro|vinteculturaesociedade

DuranteosegundogovernopresidenteGetlioVargasoassessoroueemseguidaatuoucomo
diretordodepartamentodesociologiadoInstitutoSuperiordeEstudosBrasileiros(ISEB).
Ingressounapolticapartidriaem1960,quandosefiliouaoPartidoTrabalhistaBrasileiro
(PTB),acujodiretrionacionalpertenceu.Naeleiodeoutubrode1962candidatousea
deputadofederalpeloEstadodaGuanabara,nalegendadaAlianaSocialistaTrabalhista,
formadapeloPTBeoPartidoSocialistaBrasileiro(PSB),obtendoapenasasegundasuplncia.
OcupouumacadeiranaCmaradosDeputadosdeagostode1963aabrilde1964,quandoteve
seusdireitospolticoscassadospeloAtoInstitucionaln1.
GuerreiroRamosdefendeuointervencionismoeconmico,domonoplioestataldopetrleo,
danacionalizaodaindstriafarmacuticaedosdepsitosbancrios.Defensordasreformas,
considerounecessriaareformaconstitucional.Parapromoverareformaagrriadefendiao
pagamentodasdesapropriaesemttulosdadvidapblica.Defendeutambmasreformas
eleitoral(votoparaosanalfabetosesoldadoseelegibilidadedetodososeleitores),bancriae
administrativa.TambmfoiSecretriodoGrupoExecutivodeAmparoPequenaeMdia
IndstriasdoBNDE,aindaassessordaSecretariadeEducaodaBahia,tcnicode
administraodoDepartamentoAdministrativodoServioPblico(DASP),assimcomodo
DepartamentoNacionaldaCriana.
AtuoutambmcomodelegadodoBrasiljuntoOrganizaodasNaesUnidas.

GuerreiroRamosCursoemBeloHorizonte(1952)

https://vinteculturaesociedade.wordpress.com/2012/03/21/guerreiroramosopersonalismonegro/

11/12

01/03/2015

GuerreiroRamos:Opersonalismonegro|vinteculturaesociedade
About these ads

Seduo

ARevoluo
dosBichos

Reinventando
aEducao
Diversidade,...

R$0

R$17,01

R$51,21

Comprar

Comprar

Comprar

EtiquetasHistriaafro,Intelectuais,Sociedadebrasileira
CategoriasCotidianoehistria,Dicionariodenomesrelevantes,Ensaio

0Comments

BlogemWordPress.com.|TheWuWeiTheme.
Backtothetop
Seguir

Followvinteculturaesociedade
BuildawebsitewithWordPress.com

https://vinteculturaesociedade.wordpress.com/2012/03/21/guerreiroramosopersonalismonegro/

12/12

You might also like