Professional Documents
Culture Documents
Walter Gropius Discorso agli studenti del Bauhaus (1919),in De Benedetti, Mara/Pracchi, Attilio (org) Antologia dell
architettura moderna. Testi, manifesti, utopia. Bologna, Zanichelli Editore, 1988, pp. 541-42.
O tema tratado por Filiberto Menna em seu livro Profezia di una Societ Esttica. Roma, Officina Edizioni, 1983.
Fernand Leger desenvolve o tema nos seguintes textos A arquitetura moderna e a cor ou a criao de um novo
espao vital/ Um novo espao para a arquitetura, publicados em Fernand Lger Funes da Pintura, Lisboa-So
Paulo, Bertrand/Difel, s/d, pp.99-103 e 123-25.
O ambiente cultural americano do perodo e a insero dos artistas e arquitetos europeus em Nova York, assim
como a situao e referncias para a elaborao do manifesto Nove Pontos sobre a Monumentalidade, redigidos por
Leger, Giedion e Sert so narrados minuciosamente por Joan Ockman no seu texto Los Aos de la guerra: Nueva
York, Nueva Monumentalidad, publicado em Xavier Costa e Guido Hartray (editores) Sert. Arquitecto en Nueva York.
Barcelona, Museu dArt Contemporani, 1997, pp.23-45.
Para a elaborao deste trabalho foi usado o texto publicado em Sigfried Giedion Arquitectura y Comunidad. Buenos
Aires, Ediciones Nueva Visin, 1963, p.51-53.
Jos luis Sert The Human Scale in City Planning, publicado em Paul Zucker(org) New architecture and city planning:
a symposium. New York, Philosophical Library, 1944, p.392-412.
O tema ser recorrente nos CIAM do ps-guerra Bridgwater (1947), Bergamo (1949),
Hoddesdon (1951), neste ltimo a idia de centro cvico se orienta para a metfora do
corao da cidade, que revelava a preocupao de Sert e Giedion com a humanizao
frente ao acentuado funcionalismo das realizaes urbansticas e arquitetnicas do
entre guerras. Neste sentido, o corao da cidade proposto como local da
espontaneidade, da diversidade, e da vida social cotidiana.
O texto de Sert, que abre o VIII CIAM de 195110 retoma o conceito de polis que na sua
origem no apenas um conjunto de habitaes, mas sim o lugar que possibilita a
reunio dos cidados, enquanto dotado de espaos destinados s funes pblicas.
sobre as caractersticas desses espaos, que Sert desenvolve a maior parte de suas
reflexes, tomando inicialmente como referncia as praas italianas, por serem
historicamente espaos que propiciaram a sociabilidade urbana. Para a caracterizao
dos centros cvicos, os estudos se estendem do campo urbanstico ao arquitetnico,
observando os aspectos da arquitetura moderna que deveriam ser utilizados nos
edifcios pblicos, elementos centrais na constituio dos centros cvicos.
Apoiando-se na idia - a necessidade do suprfluo to velha como a
humanidade11, Sert questiona a tendncia racionalista da arquitetura da dcada de
1920, que tinha como inteno essencial exprimir a pura funo prtica. Como
alternativa prope uma arquitetura mais completa em que a cor, a natureza dos
materiais e os valores plsticos desempenham um importante papel. Acrescenta
ainda que a colaborao entre as artes fator fundamental que alimenta a expresso
plstica da arquitetura e dos grupos de edifcios pblicos e dos espaos livres que
constituem o corao da cidade. O tema da integrao das artes maiores proposta por
Le Corbusier se torna tema fundamental na constituio dos centros cvicos para a
comunidade, evocando uma arte pblica, acessvel a todos ... para suscitar o
interesse visual do pblico, que lhe traga prazer, entenda o seu significado e a
julgue12.
Assim, a sntese das artes conflui para a dimenso urbana. A exposio de Alberto
Sartoris durante o Congresso de 1959 ir recolocar esse aspecto da discusso a partir
do centro cvico, mostrando que o debate tinha se estendido at o final da dcada de
1950, embora revelasse sinais evidentes de desgaste, pois na sua fala pouco
acrescenta s formulaes anteriormente feitas pelos CIAM. Assim, Sartoris identifica
o centro cvico como ncleo vital da cidade nova, que abrigaria os monumentos, os
edifcios pblicos e as obras de artes, tornadas elementos cotidianos da vida urbana.
Assinala a esfera urbana como dimenso onde aparece interligadas a arte e a
arquitetura e tambm os aspectos da tcnica, da economia e da sociologia, todas
10
J.L.Sert Centri per la vita della comunit, in E.N.Rogers; J.L.Sert; J.Tyrwhitt Il cuore della citt. Per una vita pi
umana delle comunit. Congressi Internazionali de Architettura Moderna. Milano, Hoepli Editore, 1954, p.3-16.
11
12
13
Alberto Sartoris A Colocao dos monumentos pblicos na cidade nova . Comunicao apresentada na sesso
temtica Arquitetura, Braslia, 19 de setembro de 1959, in Anais do Congresso Internacional Extraordinrio de Crticos
de Arte. Braslia So Paulo Rio de Janeiro, 17 a 25 de setembro de 1959, p.53-57
14
Bruno Zevi Da dinmica das estruturas urbansticas.Comunicao apresentada na sesso Urbanismo , Braslia, 18
de setembro de 1959, in Anais do Congresso Internacional Extraordinrio de Crticos de Arte. Braslia-So Paulo- Rio
de Janeiro, 17 a 25 de setembro de 1959.
Referncias Bibliogrficas
ANAIS do Congresso Internacional Extraordinrio de Crticos de Arte. Braslia - So
Paulo - Rio de Janeiro, 17 a 25 de setembro de 1959.
DE BENEDETTI, Mara/ PRACCHI, Attilio Antologia dell architettura moderna. Testi,
manifesti, utopie. Bologna, Zanichelli Editore, 1988.
GIEDION, Siegfried
Visin, 1963.