UKAD oDDEcHoWY

Na ukad oddechc'"vy skladaj si:

. czprzewodzca.
. czoddechowa.
Do czci prz,ewodzcej powietrze nr1e:
jamy nosowe, zatoki przynosowe, gardo'
tchawica oraz drzewo oskrzelowe (oskrzela
i oskrzeliki). Tu. dokonirje si oczyszczarrie
i klimatyzacja po'ietrza przed clojcicln drl
czci oddechowej. Bogato unaczyniona, po'
faldowana, wilgotna, pokyta luzenr i rnigawkarrri bona luzowa dr g oddecholvycll
sprawia; e do pcherzyk w plucnych c1ociera powietrze juz olrzane, nasycol]e p'll rt'orln i pozbawione pyu.
W sklad czci'oddechowej wchodz os_
krzeliki oddechowe, przewody pcherzykowe
i pcherzyki plucne, kt rych gl wn iLll*'cj
jest wyrniana gazawa. Polega ona na dostarczeniu tlenu do krwiobiegu i usuniciu dwutleu wgla.
Uklad oddechowy odgrywa takc rol
w odbieraniu wraeri wchowych i tworleriiu
mowy.

W laryngologii czprzewodzc ukadu oddechowego dzieli si na g rne i dolne drogi oclde_

chowe. Do g rnych dr g oddechowych nale:

jama nosowa, jama ustna ! gardo, a do dolnych
dr g oddechowych: krtari, tchawica i drzewo
oskrzelowe.

Czcprzewodzca

ry

Jama nosowa

Wyr nia si w niej trzy odcilki r ne mor_

fologicznie i czynnociowo.
. Przedsionek nosa stanowi pierwsze 1,5
cm .jlnry nosowej.. Jest on pclkryty sk r
\IyL J37), kt rc w pocztkowym odcinku
zaw jell nablonek wielowar.stwowy plaski
rogowaciejcy, grube wlosy, grucoy ojowe i potowe. Przy przejciuw jam nosow waciwnask rek staje si cieriszy,
a przydatki skorne stopniowo zanikaj.

. okolica

oddechowa. Bona luzowa tej

okolicy jest wycieiona nabonkiem wielo-

z kom rkami
kubkowyrni (zob' budowa nabonka dr g
oddechowych przy opisie tchawicy) (ryc.
339.1. Bona luzowa waciwajest zbudowana z bardzo dobrze unaczynionej tkanki lr:znej lrrnej. Gsto rozmieszczone
nac.,'nia wosowat lece tu pod nabonkiem, a take liczne sploty ylne powod ogrzewanie wdychanego powierzdowym migawkowym

ttza (.ryc. J_]8)'

w m obszatze

wystpu_

je wiele anastomoz tttliczo-ylnych, kt re

regulttj przepyw 1osri przez naczynJa. Pod

nablonkiem znajduj si take liczne skupiska linifocyt w i kom rek plazmagcznych

oraz neutrofile, eozynofile i kom rki tuczne. 'lych ostatnich jest szczeg lrrie duo
tt oscil. z katarem alergicznym. Blaszka wacirva zawiera ponadto Liczne, rozgatzione
gruczoy cewkowo-pcherzykowe' Ich wy_
dzielina, zal wno surowicza, jak i luzowa'

r
772

11 '1

11. Ukad oddechowy

w odpowiednim

stanie wilgotnoi lepko powierzchni naboa' Pod

blon s1uzow znajduje si silnie tInaczv_
niorra blona podluzowa' Zawielajca sploty ylne i netv'owe.
W cianiebocznej jamy nosoWj waciwej znajduj si trzy nraowiny ilosowe,
kt re zwikszaj powierzcrni bony ltt-

utr:zymuje

ksztalt wrzecionowati pcherzykowate' jdro w czc! rodkowej i typowo

rvyposaony perika cin' od rodkowej,

poszerzonej czeikom rki odchodz
dwie wypustki cytoplazmatyczne: denrlryt i akson. Wypustki dendrytyczne

kom rek wchor,vyh'kieruj si ku

powierzchlri nabloa, gdzie tworz

zowej' W blaszce waciwejmalowin

wystpui sp1oty ylne (sploty jarniste

llIilcZtlgowatc uwypuklenia Zwane p-

clrerzykami wchowymi. Kady pcberzyk iest pokryty kilkoma nieru-

maowin), kt re s zdolne do lrabrzmiewanil. Co prowadz'i do zwauipl'/ewod w nosowych, np. przy wdychaniu zaltieczyszczollego i zilnnego por ietrza'
okolica wchowa' zwana brrrr wclro'

chomymi rzskami wchowymi (tzw.

woski wchowe). Aksonema rzsek
w.czcidystalnej jest nietypowa i za-

na nabonkien zmysowym zwanym na_

bonkiern \Ychowym' Nabonek jest wie_
iorzdowy i wystpuj w nim tl'zy r:'oclzirje
kom reklyc. ll't).

. Kom rki

wchowe (receptoryczne) _
s neuronami dwubiegunowymi rvbu-

kom rki 1lodporowe

i podstawrre. Korn rki wchowe .zaj_
muj ca wysokonabonka, irr
c1owanymi midzy

obser-

wuje si nagromadzenie ziaenek '-

1l pojedynczych mikrotubul.
Rzski 1ez na powierzchni nabonka
w rvarstr,vie wydzieliny surowiczo_luzowej. Pokrywajca je bona kom rko'

wa zawiera r ne receptory odbierajce

rozmaite substancje chmiczne znajdu1ce si we wdycharlym powietrzu.
' ' Niezmielinizowahe aksony kom rek
wchowych' ]przenikaj przez bon
podstawn do bony luzowej wlac!
wej i lcz si z'innymi takimi aksonami w pczki nerwowe zwane ,,nimi
po uzy1' rvchowymi". Nici wchowe.
' skaniu oslonek nlie'linowych. kieruj

w blaszce sitowej, dochodzc do opuszki wchowej w m zgu.

Kom rki podporowe to wysokie kom rki walcowate. Na blonie podstawnej spoczywaj ich wskie czci,
szetokie zadochodz do powierzchni
nablonka i s pokryte licznymi mikrokosmkmi. Jdra kom rek podporowych znajdqj si blisko powierzchni.

W cytoplamie tych kom rek

wiera

rv, o powiel'zc1rni ok. 6 cm2 umiejscowio_

na jest w g rrrej czcijamy nosorvej. Ten

obszar borry luzowejspelnia funkcje r'e:

ceptolyczlle' okolica wchowa jest wysla_

si.w stron m zgowia przez atwory

'

tobrzowego barwnika.

Komr rki podstayne maj ksztal[ stokowaty, wystpuj u podstawy nabonka

i nie dochodz dojego powierzchni. Do
tych kom rek ndejdratece najbli' ej podstawy. Korn rki podstawne s
populacj rezerwow i regeneracyjn dla
kom rek podporowych i wchowych.
Kom rki wchowe s zatem szczegI-

nym rcdzajem neuron

pows tawa w y cttt

po

kt ry moe

zap|odowyrn.

Bona luzowa wlaciwa zawiera |iczne

rozgazione gruczoy wchowe cewkowo-p-

clrerzykowe, zwane gruczoami Bowmana.

Wydzieiina jest stale produkowana i przewodartri wyprowadza1cymj wydostaje si na
powierzchrri nabonka, gdzl'e oczyszcza po-

wierzchnie receptofowe wosk w wcho-

wych. W wydzielinie gruczo w wchowych

rozpuszcza1 si wdychane substancje zapa_
chowe, co umoliwia odbi r wrae wchowy ch przez receptory wchu.

Woski

WchoWe
zmotlyfiowany
dendryt
:

konirka

lM

podporowa

kom rka
WchoWa

Krta
l

Krtart czy gardo z tchawic. Zrb krtani

utworzony jest przez pytki chrzstne polczofle ze sob wizadami i miniami (ryc.
341). Wystpuj trzy cbrzstl nieparzyste:
nagoniowa,tarcowata i piercieniowata,

kom rka

podstawna

oraz trzy pary chrzstekl nalewkowate, rokowate i klinowate' Le one bezporednio pod

Ryc.11.1 Blona wchowa

blaszk wlaciwblony luzowej. Minie

krtani s miniarrri slrieletowymi. W blonie

Czprzewodca

173

Iuzowej krtani, z wyjtkiem fad w gloso_

wych, wystpuj doobficie gruczoly suro_
wiczo-luzowe.Bona Iuzowa krtarLi jest wy-

sananabonkiem dr g oddechowych (zob. rriej) ze zmiennIiczb kom rek kubkowych.

Jedynie fady gosowe ijzykowe powierzch_

ni nagonis okryte nabonkieff wielowar'

stwowym paskim rogowaciej cym.

Skornplik/wana budowa krtani umoliwia
regulacj przechodzenia pokann w i plyn w
do przeyku, a powietrza do tchawicy.
Wanczcikrtanis fady gosowe, rve_
wntrz kt rych Wystpuj pczki wl kien elastycznych tworzcych struny gosowe i wizki
miniszkieietowych tworzcyclr minieg1o_
sowe. Powietrz e przechodzce midzy fadami
gosowymi. kt rycb napicie reguluj minic
i struny gosowe, powodrrje ich drgania i wytwarzae dwik-u. Elementy mowy i jej specyficzny charakter s rezultatem wsp pracy
mini garda, j zyka, w ug i tw arzy.

Tchawica

Tchawica jest rur wzmocnion 15-20 niepei-

nymi piercieniami cfuzstnymi,

kt ryrn wiatlojej jest

dziki

staie szerokie t nie za-

pada si. Tchawic wyciela nablonek wielorzdowy walcowaty migawkowy, lecy na

wyjtkowo grubej bonie podstawnej' pod
kt rym znajduje si blaszka waciwablony
luzowej (tyc. 343; ryc. I1.2). Nablonek ten
nazywa si nabonkiem dr g oddechowych
i wycieladrogi powietrzne od jam nosowych
po oskrzela' W mikroskopie wietlnym w nablonlru wyr nia si szerodzaj w korn rek.

Kom

rki

migawkowe (urzsione)

podstawowyin najliczniejszyrn typein.

Maj one na wolnej powierzchrri ki]kaset

migawek, kt rych zsynchronizowany ruch

w kierunku garda przesuwa Iuz wicy
zanieczyszczenia z wdychanego powie-

trza' Korn rki migawkowe maj ksztalt

walcowaty' a ichjdra znajduj si w po_
owie wysokoci kom rek. W strefie ponadjdrowej znajduj si liczne mitochor-r-

174

11.1.

11. Uklad oddechowy

dria, due lizosomy

aparat Golgiego.

stk

dobrze rozwini

nrtochondriami, nad nim

dobrze wykztalcony aparat

Kom rki kubkowe s stosunkowo liczne

i take zajmuj ca szerokonabonka'
S odpowiedzialne za wytwarzanie po*ierzchown"j walstwy luzu.W wskiej

czci podstawnej ley jdro kom rkowe'

otoczone siateczk rdplazmaryczn szot-

i licznymi

'

Golgiego.
Czszczytov'a cytoplazmy jest rozszerzona, poniewa obfituje w due, luzowe
ziarna wydziel rttc,ze. Liczba kom rek kubkowych wzrasia w niekt rych przewleklych chorobach ukadu oddechowego.

Kom rki podstawlre (niezr nicowane)

uwaa si za mf"ciizyste dla wikszcici

irrnych typ w ken rek tego nabonka.

Maj ksztat piramidalny, spoczywaj na

bonie podstawnej, nie, sigaj jednak do

wiatanarzdu.

Kom rki szczoteczkowe

charakteryzuj

si obecnocilir.:znych rnikrokosmk w na

wolnej powierzx;hni i przynajmn\ej cz

z nich uwana j|1cst za kom rki czuciowe
majce kontakt z aferentnymi w knami
nerwowymi. omawiane kom rki spelniaj

--;+1'
chrzstny

i,'t'

pr)yaunua

gruczoy tchawiczo

Ryc. i1.2. Przekr j popfleczny tchawicy

(wg Snel1a).

najprawdopodobniej

Kom

rki

funkcje receptoryczne.

dokrewne (ziarniste) s nie-

wielkie, le ptzy podstawie

nablonka.

Wystpuj w nich liczne ziarnistoci o re_

dnicy 100-300 nrn, podobne do ziarnistocikom rek dokrewnych wydzielajcych
hormony polipeptydowe i aminy biogerme
w irurych narzdach. Hormony kom rek
ziamistych (np. bclmbezyna' serotonina) re-

gu czynno wydzielnicz kom rek

kubkowych i gruczol w bony luzowej
oraz napicie blony miniowej gadkiej

oskrzeli i oskrzelik w. Omawiane kom rki

kom rek neuroendokrynnych serii APUD (zob. uklad APLTD). Skupiska
nale do

kom rekdokrewnychwnablonku dr

g od-

dechowych tworz cialka neuroepitelialne, znajdujce si gl wnie w miejscu rozgaziert oskrzetri i oskrzelik w.

-. Komrirki

Langerhansa nalez do ko_

m rek prezen1ujcych antygeni tutaj spo_

tykane s rzadko, najliczniej r'ystpuj
w nask rku (zob. budowa sk ry).
Blaszka wacilvc:blony Iuzowqi tcha-

wicy zbudowana jest z tkarrki czne.j lunej

kien sprysryc h. W lc,knate zagszczaj si na granicy bony luzowej waciweji bony podluzowej, tworzi}c
blaszk spryst. Pocl bon podstawn wystpuj liczne naczylta wlosowate oglzewajce wdychane powietrze. W bonie iuzowej
zawieraj cej duo w

waciwejwystpuj take liczne limfocyty

i kom rkj plazmatyczne produkujce ilnnunoglobuLiny (IgA) wydzielane na powierzci.rni nablonka. tgA znajduj si w wlll's(wic

luzowo-surowiczej i chroni miejscowo

przed infekcj drobnoustroj w

Bona podluzowa (z\\ana.te bon

w knisto-chrzstn) bezporednio pod blaszk spryst zawiera gruczoy tclra'lvicze
luzowo-surowicze (ryc. 343) prodiikujce
g wnie pynn wydzielin surowicz wydzielan na powierzchni nabonka. Wydzielina surowicza wystpuje pod powiel'zcliIli11
luzu i umoIiwia sprawne ruchy migarvek
kom rek nablonka dr g oddechowych, jal<

i lepkiego Iuzlr.
knisto_chrzstnej wystpuj chrzstki szkliste w ksztacie niepenych
i przesuwanie gstego

W warstwie w}

komrka kubkowa

kom rka migawkowa

kom rka szczoteczkowa

Ryc. 11.3. Schemat

komrka podstawna

kom rka ziarnista

bona podstawna

nailonka wielorzdowego wycielajcego

czptzewodzc
ukadu oddechowego
od iam nosowych Po

oskrzela.

piercieni (ryc. Il.\. Ko ce ramion chrz_

stek tchawiczych poczone s zbitym wiza'
dem woklisto_kolagcnowym zawierajcynl
w kna spryste i pczki kom r'ek miniowych gadkich. Kom rki te tworz miqsic
tchawiczy i mog powodowa zwanie
wiatatchawicy. Tylna cianatchawicy, Zwa-

na cian boniast; reguluje zatem rednic

wiatai zapobiega niopodanemu poszetza-

niu si tchawicy. Pierdcienie chrzstne po_

Czprzewodzca

175

czone s ze sob lvizadami obrczkowymi

utworzonymi z wl kien kolagenowych przechodzcych w ochrzstn.,
Przydanka cznotkankow a zawierajca
skupiska kom rek tluszczowych !czy tchawic z ssiadujcymi tkankami i narzdami.

IlEfr

urzewo osKrzerowe

Tchawic'ir

dzieli si na dwa oskrzela g wne'

kt

re rozgaziajc si tworz drzewo oskrze-

lowe (nlc. 342; ryc. 11.4) sta:rowice rusztowanie d]a miszu pucnego' Pluca s zbudo-

wane z pat w, paty zaz segment w,

w kt rych rozt nia si paciki pucne. Paciki maj ksztat piramidalny i s od siebie od-

dzielone pasmami tkanki lcznej, wnikajcymi z tkanki podsurowiczej opucnej.

oskrzela gl wne wchodzc do puc dziel
si na rrrniejsze okrzela,zwane oskrzelami
patowymi, z kt rych dwa wchodz do puca
Iewego, a trzy do pat w pluca prawego'
W wyniku podzialu kadego z piciu oskrze_
li platowych powstaj oskrzela segmentowe'
kt re clziel si rra oskrzela midzypacikowe. Dalsze rozgazienia drzewa oskrzelowe_
go nazy\'vane s oskrzelikami. Rozgalzienia
o lednicywiata0'5'1
mm wchodz do
'5
placika przez jego wierzcholek jako oskrzeli-

ki

rdpacikowe.

OSKRZELA (ryc. 344). Osklzela gl wne

maj brrdolv poclobn do tchawicy. Przy

przejciuw oskrze]a platowe zamiast niepeinyclr piercieni chrstnych pojawiaj si na

calym obwodzie pytki chrzstne o nieregularnym ksztacie (ryc. 345,348). Tworz one
walstw wl knisto-chrzstn' Nabonek wycielajcy oskrzela jest typowym nabonkiem
dr g oddechowych. Blaszka waciwabiony
luzowej jest zbrrdowana Z tkanki cznej lunej z licznyml w knami sprystymi, Iimfocytami (wydzielajcymi IgA) i nielicznymi
gruczonrni luzowo-surowiczyrrj.
N'a granicy blaszki waciwejblony luzowej i bclrry podlrrzowej oskrzeli znajduje si

v
{76

11.1.

11. Ukad oddechowy

Czprzewodzca 177
l

Tabela 11.1. Budowa drzewa oskrzelowego

Odcinek drzewa oskrzelowego

Skadowe
drzewa

oskrzdla
g 'wTle

oskrzelowego

oskrzela

wielorzdowy walcowaty mi gawkowy

z kom rkami kubkowymi

Nablonek

oskrzeliki

oskrzela
midzypacikowe

patowe,
segmentowe

oskrzeliki

rd-

koricowe

pacikowe
jednowarstwowy
walcowaty z migawkami lub bez;
znikaj kom rki
kubkowe; pojawiaj
si

jednowarstwowy
szecienny; bra_k

kom rekkubkowych; bardzo

Iiczne kom rki

kom rki Clara

Ciara

Gruczoy

liczne

mniej liczne

brak

Cfuzstka

niepne

pytki chrzstne
nieregulame

brak

piercienie
chrzstne

\\,
\

Ryc. 11.4. Schemat drzewa'

oskrzelowego (wg Snelta).

blaszka sprysta zbridowana z wl kien ela_

stycznych oraz walstwa mini gladkich (ryc.
345), &a poczwszy od oskrzeii patowych
obejmuje cay obw d oskrzeli. Warstwa ta
jest utworzona pruz.dwa pokady kom rek
nriniowych gadkich uoonychokrnie,
ale r rucych si kierunkiem przebiegu. Naz'Wano je pczkiem skrzyowanych kom rek

W przewlekych zapalq1iach oskrzeli

miniowych gadkich (bona Reisessena)

:l
i

(ryc. j4a. Minie te kufcz si po pobudzeniu przywsp czulnych wt kien nerwu bldnego pod wpywem mediator w, np. tristami_
ny, srotoniny czy bradykininy ijad w choJi-

oraz substancji

dranicych
w powietrzu wdychanyrn. Wymienione czynniki wywouj take tozszrzanie si naczy
kwiononyclr i zwikszaj produkcj luzu.
konsekwencji' zmniejsza si rednica
oskrzli. Tak nasilona reakcja w niekt rych
clrorobach powoduje dusznoz'ilan astm
oskrzelow.
W bonie podiuzowej gruczoly o$krzeiowe (1uzowo-surowicze) s umiejscowione

rrergicznych

pomidzy pytkami chrzstnymi i pod nimi

QSc. j45). Wydzielina sutowicza tych gruczo w zawiera lizozym i glitoproteiny;

a nastpnie w jednowargtwowy walcow.

Blaszka waciwabiony luzowej staje si
te bona podluzowa; stop_

niowo zmniejsza si liczba pytek chrzstnych i gruczo w oskzlowych. Konr rki

miniowe oraz w kna.elastyczne s staymi

elernentami w obrbie drzewa oskrzelowego.

Pod bon luzowoskrzeli wystpuje w tormie

grudek lub naciek w tkanka limfoidalnazwiza'=
na z oskrzelami, tzw. BALT (bronchus - associated.lymphoid tissue) (ryc. 346). Wchodzi ona
w skad MALT (tkanka limtoidalna aizana
z bonarni

luzowymi).

-*

waLstwa

Wl kna

bardzo liczne
(blaszka

spryste

warstwa miniowa (tzw. blona Reisessena)

bardzo liczne (w formie tzw. pasm sprystych)

spr'ysta)

migawek i zahamowani'czynnoci mechanizmLl oczy szczaj ce g o o -skzela.

Budowa ciany oskrzeli (zob. tab' l1.1)
w mniejszych rozgazieniacl obwodowych
stopniowo si zmienia. Nablonek wielorzdowy' migawkowy przechodzi w dwurzdowy,

cie sza. Zantka

cienka

gadkic

cz

kom rek gruczol w: suro1viczych przekszta_

ca si w kom rki luzowe. Zwikszone wydzieianie luzupowodtrje unieruchomienie

'

Minie

-'_-J

OSKRZELIKI. ciana oskrzelik w nie zawiera plytek chrzstnych ani gruczo w (ryc.
347, 348). Sklada si z nabonka, blaszki wlaciwejbony luzowej, bony Reisessena
i w knistej przydanki. Nabonekjest pocztkowo nablonkiem jednowarstwowym walcowatym z migawkami i kom rkami kubkowyrru (ryc. 35I), Iecz w miar zwania si

wiatla oskrzeIika traci migawki i kom rki

kubkowe, a nastpnie staje si szecienny.
W nablonkrr oskzelik w pojawia si dodat_
kowy typ kom rek - kom rki oskrzelikowe
(Clara) (tyc. 35], 352). Czszczytowa
tych kom rek, poz.bawiona migawek, uwypu-

'i

kla si

kopuowato
wystaje ponad powierzchni ssiadujcych kom rek z rrngawkami. Cytoplazma kom rek Clara jest wypo-

saona

liczne mitochondria

obfit

siateczk rdplazmatyczn szorstk. W strefie nadjdrowej znajduj si dobrze rozwinity aparat Golgiego i mae, elektronowo gste
ziarnistoci,

kt rych

zawartowydostaje si

i pokrywa nabonek oskrzelik w' Produkty wydlelrricze tych kom rek

na powierzchni

zawleraj biaka fypowe

dla

komponenty

bialkowej wycilki pcherzyk w plucnych

(zob. surfaktant). Ponadto kom rki Clara wydzielaj swoiste biaka i gromadz specyficzne antypfoteazy i oksydazy, niezbdne do pei-

nienia funkcji ochronnej (np. przed toksynami i karcynogenami).

Blaszka waciwabony luzowej.jest bar_
dzo cienka, a w najmniejszych oskrzelikach
tworzy j tylko blaszka sprysta.
Blona Reisessena traci swoj cigio
i jest poprzeplatana tkank czn. Blona ta
tozklrcza si i kurczy podczas oddychalia.
W astmie oskrzelowej skurcz biony zmr.riejsza wiatooskrze1ik w, podobnie jak
w oskrzelach.

oskrzeliki kolicowe s ko cowym rozga_

lzieniem drzew a oskrzelowego transportujcym powietrze bezporednio do czcioddechowej (ryc. 348). Maj nablonek jednowar'stwowy szeciennyi bardzo 1iczne kom rki
Clara. IGdy oskrzelik ko cowy dzieli si na
dwa oskrzliki oddechowe. oskrzelik korico_
wy oraz jego odgalzienia tworz gronko

I
{78

11

11' Ukad oddechowy

pucne otoczone cienk w'arstw tkanki cznej lunej zltcznymi w knami sprystymi.
Kjlkanacie gronek wchodzi w sklad placika
pucnego, stanowicego

niczn

pltrc.

jednos arcbjtekto'.'

";

Gzoddechowa

rcil

i dwutlenku wgla midzy powietrzem a lawi. Wymiana ta zacho.dzi dziki zespoowi elenent w tworzcych barier
powietrze_krew vu pucach czowieka o cznej powierzchni 70-90 m?].]Poszczegi1ne pcherzyki piucne oddzielone s od siebie prze-

kowymi (ryc.

11.5).

mi

Lllnej z

Maj cianutwoIzon z nabtonka jednowarstwowego szeciennego z kom rkami Clara

oraz z pcherzyk w prrcnych. W cianach
kadego ko1ejnego rczgazienia znaj duj e'si
coraz wicej pcherzyk w plucnych. oskrzeliki oddechowe przechodz w przewody p'
cherzykowe. Kady przew d pcherzykowy
koriczy si 1ejkiem pucnym. Slepe rozszerzenia przewod w pcherzykowych (dwa lub
trzy) zbudowane wycznie z pcheruyk w
plucnych nazywa si woreczkami pcherzy-

Pcherayki pucne

mianie tlenu

kt rych

Oskrzeliki oddechowe

mi .dzypc_t19'r1yswy*i (ry c' 3 5 3 ),

zrb jest zbqdo\'any tkanki-tczn{

Ryc. i1.6. Schemat

pcherzyk w pluc-

tami o ruz makr-of a gami_ *le;

sicci wclkien olgeng1vyq

fi brob ia

,i*'wrd
i sprystych (rl-c'

349)' Te ostatnie, odpowie;czialie za spr:ystopuc, wnikaj tu

z'oskrzelik w. W zrbie lcznotkaowym wystpuj bardzo li9?qe_q.91y4l4 lylsqo_yr[e_ ukadajce si najczciej pod nablonkiem pchelzyk w (ryc. 11.6; ryc. 350, 353, 354, 355)'
Pcherzyki pucne kontak si ze sob

polll mid? p__9

(Kohna).
rzvkowvmi
"'*itii,
pcherzyk w wyciela nabonek
zbudowany z ttzech rodzaj w komrek,pneumocyt w lecych na blonie podstawnej
(ryc.11.6).
otworkami zwanyrrii

nych w mikroskopie
elektronowym. Zaznaczono r wnie naczynia wosowate
i kom rki towarzyszce (wg Borysenki
i wsp.).

Pneumocyty typu ! (kom rki plasje) wycielajok. 90'.b pou''ierzchni wew ir rzrrcj
pcherzyk w phlcnych i stanowi ok. 40o/a
skladu kom rkowego. Komrkl te clllrakteryzuj si silnie spaszczon cytoplazm'
podobnie jak kom rki rdblonka nrLczyri
t

(ryc. 353, 354). Uwypukla si jedynie

okolica zawierajca plaskiejdro i skupio-

ne

organelle kom rkowe (ryc. 355).

G wnym zadaniem pneumocyt w typu

I j est umoliwipi

przogroda
midzypcherzykowa

qzybld.

_e.&o-

!!4]1ip9{!.tl'

gaz w ptzez p1a5ki9 ezcicytopJazmy...

Pneumocyty typu II (kom rki ziarni-cte,
przegrodowe lub due) stanowi 60c1a ko-

pcherzyki
i

79

Rola pcberzyk w pucnych polega na wy-

s1od

.2' Czoddechowa {

m rek pcherzyk w (ryc.353, 354). S to

pucne

kom rki zaokrglone, maj ku}iste i

si1nre

zabarwione jdra, a w cytoplazttrie obserwuje si liczne mi'tochondria, dobrze rozwinit siateczk rdplazmatyczn szor_
stk' a take gadk' Cialka bIaszkowate,
bdce dla tyeh kom rek swoistvrru ziarnami wydzietruzymi, s wype}niolle ktllicentrycznymi ukadami gstych elektroRyc. 11.5. Schemat czcioddechowej ukadu oddechowego
(wg Schieblera i ysp.).

kom rek' Wydzielina ta pokrywa cienk warstw nablonck pqcherzykowy. Ta wycilka pcherzykowa skada si z dw ch warstw. Pierwsza
warstwa hydrolilna (hipofaza) _ skada si
kr_okosmkami powierzchni

gownie z biaek oraz glikoztrminoglikan rv i pokrywa bezporednio pneumocyty.

clruga - hydrofobowa - jest utworzona
z fosfblipid w (g wnie fosfatydylocholiny). Ijosfolipidy wyciki pcherzykowej
twclu na kontaktujcej si z powietrzem
powierzchni pcherzyk w bardzo cienk
warstewk; jest' to czynnik aktywny powierzchniowo, zwany inaczej surfaktantem. Stabilizttje on struktur pcherzy_
k w, zapobiega ich zapadaniu si podczas
wSdeehu i ulatwir ich rozszerzanie w cza-

r wnie pewne
ghron4g przed !pJ9k-qi_b-te-

sie rdechu. Surfaktant ma

zqac 4eq!e

Iyj!" zabezpiecza ptzed przesikiem

nowo blaszek fosfolipiciowo-bialkuu'ych.

i peni roi regulatora wilgotnoci powietrza oddechowegcl. Spadek napicia powierzchniowego wywoany niedoborerri
surlaktanta powoduje niedodm, czyli za-

stych s uwalniane z ciaek blaszkolvatych

w wyniku *^:yljt):l przez pokryt mr-

dujr,c uszkodzenie pneumocyt w typu I

i upoledzajc wymian gazow.

Produkty wydzieinicze kom rek ziarnr-

'i

:,!.

padanie si pcherzyk w pucnych, powo-

.r,:'. f)

.a;1
180
o

11^

Uklad oddechowy

11.7. Unerwienie pluc i regulacja

Pnerrnrocyty typu III (kom rti pcherzykowe szczoteczkowe) wystpuj rzadko. Pelni oue ful*cj chemoreceptor w,
a budow przyflffi a1 kom rki szco

teczkowe nabionka ctr g oddechowych.

Porradto w pcherzykach pucnych wystpuj makrofagi pucne (fagocyty pchetzykowe) pochodzce ze_izpiku kostnego. Spotyka si je w przegrodach midzypcherzykowych (makrofagi rr'drniszowe), wewntrz
nablonka pucnego bd na jego powierzchni

(makrofagi pclrerzykowe) (ryc. j54). Ko'

te fgqcytuj i!-q-cs.-9-ai ll'!p\Pjgdpowied! imrlunologiczlp typq-" kon rkowego w plgcach. Makrofagi pcherzykowe

m rki

'tsto opuszczaj pcheruyki pucne wdru-

ic do oskrzelik w' skd wraz ze

nridzypcherzykowych; ciala te, rrp, azbest,

zostaj wt1wczas otorbiolle tkank tczn

wl

loiist, powodujc zw knienie puc.

Midzy kr'wi w tlaczyniu wlosowatynr
a powietrzem w pclrerzykach pucnych wystpuje bariera powietrze_kre (lyc. j50,
353, 355;ryc.II.1) gruboci ok.0'6 pm' od
wntza pclrerzyka pierwsz warstw b.ariery jest surfaktant, nastpnie wypustka cytoplazny pneumocyru rypu l. blona podstawna
rrablonka pcherzyka, bona podstarvna rdbionka naczynia wlosowatego oraz wypustka
cytoplazmy kom rki rdbonka.

przewIekych stanach obrzkowych

pluc lrridzy dwiema blonanri podstawnymi

pojawiaj si depozyty w knika, fibroblasty

iwl

'

pcherzyka

naczynia
wlosowatego

surfaktanl

poczono
bony podstawne rdbonka
oraz nabonka
pucnego

cytoplazma
komrki
rdbonka

knakolagenowe. W ten spos bdochodzi

do zwI knienia przegr d. utrudniajcego dyfuzj gaz w i prowadzcego do ni wydolnocioddechowej.

.-r0,2-0,6 um

Ryc. i1.7. Schemat bariery powietrze-krew

(wg Schreblera i wsp.)..

lIil

opucna

Sklada si

Oddychanie

oddychanie umoIiwiaj minie oddechowe, kt re zmieniaj objtoklatki piersiowej. Podczas tych ruch w pluca biernie zmie-

niaj swoj objto.Dua pIasryczno pluc

jest moliwa dziki zawartociduej liczby
w kien elastycznych (tyc. 349), kt re wystpuj prawie we wszystkich strukturach. Zanik
w kien sprystych w'miszu'pucnym (np.
u ludzi starszych) moe powodowa pkanie
pcherzyk w i rozw j,rozedmy pluc.

cytoplazma
pneumocytu
typu

Iuzem

przesuwaj si w kierunku garda. Makrofagi

t"lge-s.gyJsi_luk_m4''_surf aktanfu sta]'e
produkowaneg o. przezpn uiiiocyiy tyljri II.
W niekt rycli wadach serca erytrocyty
mog przedostawa si do pcherzyk w pucnych, gdzie s fagocytowane przez makrofagi. Takie mafuofagi obadowane hemosyderyn (powsta z lrerrroglobiny) nazywane s
kom rkarni wad sercowych. Makrofagi mog
wprowadza niekt re ciala obce do przegr d

wiato

Wito

opucnej pucnej (opucnej

trzewnej) i oplucnej ciennej' midzy kt rymi znajduje si iama opucnej. opucna pucna pokrywa platy pucne, a oplucna cienna
wycielaklatk piersiow. obie opucne s
zbudowane z tkanki Iczrtej bloniastej pokrytej od strony jamy opucnej nabonkiem jednowarstwowym paskim (mesothelium, midzybonek)' Tkanka czna oplucnej pucnej
zrasta si ctle z miaszim puc i wnika midz1, platy i piaciki plucne.
W warunkach ftzjologicznych w jamie
opucnej wystpuje cienka warstwa pynu su-

rowiczego, kt ry ulatwia ruchy oddechowe.

Jelido jamy opucnej dostarrie si powietrze
(odirra opucnowa) iub dua iiopynu (puchtina plucna), moe dojdo dusznoci wywoanej uciskiem na puca.

Transport gazow

W pucach

Tlen i dwutlbnek wgla przenikaj przezbarier powietrze-krew drog dyfuzji, tzn.

w kierunku spadku cinienia parcjalnego,

czyii prnociobu gaz w. Tlen dyfunduje ze

wiatapcherzyka do krwi dziki temu, e
jego cinienie parcjalne w powietrzu pcherzykowym jestwysze od prnocitlenu we

krwi ylnej oplywajcej pcherzyki.

Unaczynienie puc

odywcze i czynnociowe.
Krew odywcza pochodzi z ttnic oskrzelowych, kt re po wejciu do puc dziel si na
galzkl' Nczynia wlosowate z tych odgalzie dostatcz krew ttnicz drzewu oskrzelowemu do poziomu oskrzelik w oddechowych. Naczynia wosowate lcz si w yly
os}rzelowe, kt re ucho{z czciowo do yl
plucnych, czciowodo yynieparzystej'
Krew crynnociowa pochodzi' z ttnicy

pucnej. kt ra po wyjciuz prawej komory

serca oddaje dwie gazie doprowadzajce
krew yln do obu puc. Galzie te dziel si
na ttnice biegnce wzdlitl drzewa oskrzelo-

przegrodach midzypcherzykowych rozgaziaj si one na sie naczy wosowatych oplatajcych pcherzyki plucne.
W tym momencie krew zostaje pozbawiona
dwutlenku wgla i wzbogacona w tlen. Z po:
lcienta naczyrt wosowatych powstaj ylki
biegnce wzdlu drzeva oskrzelowego. Na_
czyrlta ylne cz si z ssiednimi yami
tworue coraz wiksze pnie ylne, z kt rych
powstaj yypucne wpadajce do lewego
przedsionka serca.

T1en

tozpuszcza si w osoczu, alejego wikszo

wizana jest przez hemoglobin,

Wyr nia si dwa 'rcdzaje unaczynienia:

wego,

Elil

oddychania 181

kt

ra go

loz-

prowadza po calym organizmie. Dwutlenek

wgla powstay w tkankach tlansportowany
jest do pluc g wnie w postaci jonu dwuwglanowego. Anhydraza wgianowa erytlocyt w przeksztaca w pucach dwuwglany na
dwutlenek wgla, ktry przenlka do powietrzapcherzykowego i zostaje usuwany zpowietrzem wydychanym.

IIn

Unerwienie puc
i regulacja oddychania

Pluca unerwiaj galzk: nerwu

bldnego

i pnia wsp czulnego' Gazki te wytwarzaj

sploty nerwowe biegnce wzdudrzewa

oskrzelowego a do pcherzyk w pucnych.

Liczne zakoftczenia nerwowe (chemo- i mechanoreceptory) pochodzce od nerwu bd_

nego przekazuj informacj do orodka oddechowego w pniu m zgu. orodek oddechowy

integruje impulsy przekazywane z receptor w obwodowych' regulujc llczb i stopieri

skurczu minioddechowych. Szczeg 1nie
wane dla odruchowej regulacji oddychania

s chemoreceptory klbk w szyjnych i aortalnych, kontrolujce w spos b cigy prno

gaz w we krwi.

142

1. Uklad oddechowy