Professional Documents
Culture Documents
Unidade 5
REAES DE
HIPERSENSIBILIDADE
ATENO: Este material contm os textos complementares para o estudo das reaes de
hipersensibilidade. O mesmo dever ser estudado juntamente com os livros texto indicados.
Introduo
As doenas de hipersensibilidade so classificadas com base no principal mecanismo imunolgico
responsvel pela leso tecidual e doena. A hipersensibilidade imediata ou tipo I um tipo de reao patolgica
causada pela liberao de mediadores dos mastcitos. Esta reao mais comumente desencadeada pela produo
de anticorpo IgE contra antgenos ambientais e ligao do IgE aos mastcitos nos diversos tecidos. Outros anticorpos
que no a IgE podem causar reaes de hipersensibilidade de duas maneiras. Anticorpos direcionados contra
antgenos teciduais ou celulares podem danificar estas clulas e tecidos e/ou prejudicarem suas funes. Diz-se que
estas doenas so doenas de hipersensibilidade mediadas por anticorpos ou tipo II. Em outro caso, anticorpos
contra antgenos solveis podem formar complexos com os antgenos e estes imunocomplexos podem se depositar
nos vasos sanguneos e em vrios tecidos causando inflamao e dano tecidual. Tais doenas so chamadas doenas
de hipersensibilidade tipo III ou mediadas por imunocomplexos. Finalmente, algumas doenas resultam da resposta
de linfcitos T contra antgenos prprios nos tecidos e so chamadas reaes de hipersensibilidade tardia ou tipo IV.
Tabela 1. Classificao das doenas imunolgicas. FONTE: ABBAS. Imunologia Celular e Molecular. 6 edio. Cap. 18.
Pgina 2
minutos aps a exposio ao antgeno. A reao tardia estabelece-se em duas a 24 horas sem exposio adicional ao
antgeno e que pode durar vrios dias. Esta reao de fase tardia caracterizada por infiltrao dos tecidos por
eosinfilos, neutrfilos, basfilos, moncitos e linfcitos TCD4, bem como destruio tecidual.
As manifestaes das reaes mediadas por IgE dependem do local onde o mastcito foi ativado. A inalao
de antgenos causa broncoconstrio e aumento da produo de muco (asma brnquica, rinite) e sua ingesto leva
ao aumento da peristalse e hipersecreo (diarreia e vmitos), enquanto a permanncia de antgenos no tecido
subcutneo acarreta aumento da permeabilidade vascular e edema (urticria e angioedema). Antgenos no sangue
causam ativao sistmica dos mastcitos, aumento da permeabilidade vascular, hipotenso, edema e constrio da
musculatura lisa, que so caractersticas da anafilaxia.
Os mastcitos e basfilos expressam um receptor de alta afinidade chamado FcRI, especfico para a poro
Fc de IgE. A introduo de um alrgeno estimula a produo de anticorpos do isotipo IgE, que por sua vez sensibiliza
os mastcitos nos tecidos.
O anticorpo IgE responsvel por sensibilizar mastcitos e proporciona o reconhecimento do antgeno para
as reaes de hipersensibilidade imediata. Indivduos atpicos produzem altos nveis de IgE em resposta a antgenos
ambientais, enquanto indivduos normais, em geral, sintetizam maiores quantidades de IgM e IgG.
Pgina 3
diversos antgenos diferentes, todos os quais podem ter induzido nveis baixos de produo de IgE. Portanto,
nenhum antgeno isolado promover ligaes cruzadas suficientes para ativar os mastcitos.
Figura 2. Ativao dos mastcitos. FONTE: ABBAS. Imunologia Celular e Molecular. 6 edio. Cap. 19.
A ativao dos mastcitos resulta em trs tipos de resposta biolgica: secreo de contedo pr-formado de
seus grnulos (mediadores primrios), sntese e secreo de mediadores lipdicos e citocinas(mediadores
secundrios).
Os mediadores pr-formados contidos nos grnulos dos mastcitos so os primeiros a serem liberados e
podem ser divididos em trs categorias: aminas vasoativas, enzimas e proteoglicanos. A amina mais importante
derivada dos mastcitos a histamina. Ela causa intensa contrao da musculatura lisa, aumento da permeabilidade
vascular e aumento da secreo de muco pelas glndulas nasais, brnquicas e gstricas. As enzimas esto contidas
na matriz do grnulo e incluem quimase, triptase e hidrolases cidas. As enzimas causam leso tecidual. Os
proteoglicanos servem para acondicionar as aminas nos grnulos. Eles incluem a heparina e o sulfato de condroitina.
Figura 3. Mediadores dos mastcitos. FONTE: ROBBINS, Patologia Bases patolgicas das doenas. 8 edio. Cap. 6.
Reaes de Hipersensibilidade
Pgina 4
Os principais mediadores lipdicos so sintetizados por reaes sequenciais na membrana dos mastcitos e
que levam a ativao da fosfolipase A2, uma enzima que age sobre os fosfolipdeos da membrana produzindo cido
araquidnico, a partir do qual sero produzidos os leucotrienos e prostaglandinas. Os leucotrienos C4 e D4 so os
mais potentes agentes vasoativos e espasmognicos conhecidos. O leucotrieno B4 altamente quimiottico para
neutrfilos, moncitos e eosinfilos. A prostaglandina causa intenso broncoespasmo, bem como quimiotaxia de
neutrfilos. O fator ativador de plaquetas (PAF) causa quimiotaxia e ativao de leuccitos, broncoconstrio,
aumento da permeabilidade vascular, agregao plaquetria.
As citocinas incluem TNF, que recrutam leuccitos e estimulam a inflamao, IL-4 e IL-13 que estimulam
produo de IgE e a produo de muco, IL-5 (produo e ativao de eosinfilos) e IL-3 (proliferao de mastcitos).
Figura 4. Mecanismos de leso mediadas por anticorpos. FONTE: ABBAS. Imunologia Celular e Molecular. 6 edio. Cap. 18.
Na opsonizao e fagocitose, os anticorpos podem opsonizar clulas, que sero fagocitadas e destrudas por
fagcitos. Este o mecanismo principal de destruio celular na anemia hemoltica autoimune e na prpura
trombocitopnica autoimune. O mesmo mecanismo responsvel pela hemlise em reaes transfusionais e na
eritroblastose fetal. Em segundo lugar, anticorpos depositados nos tecidos recrutam neutrfilos e macrfagos, que
so ativados e seus produtos induzem inflamao aguda e leso tecidual. Quando anticorpos se depositam em
tecidos fixados, como as membranas basais e matriz extraceluar, a leso resultante deve-se inflamao. Os
anticorpos depositados recrutam neutrfilos e macrfagos. A ativao destas clulas leva a produo de substncias
que lesam os tecidos, como enzimas lisossmicas e espcies reativas de oxignio. Este o mecanismo de leso na
glomerulonefrite mediada por anticorpos. Por fim, anticorpos que se ligam a receptores celulares normais ou a
outras protenas podem interferir com as funes destes receptores e causar doena sem inflamao real ou dano
ao tecido. As anormalidades funcionais mediadas por anticorpos so a causa da doena de Graves (hipertireoidismo)
e da miastenia grave. Na miastenia grave, anticorpos reativos com receptores de acetilcolina nas placas motoras dos
msculos esquelticos bloqueiam a ligao da acetilcolina nos seus receptores, impedindo a estimulao
neuromuscular, e portanto, causando fraqueza muscular. O inverso (ou seja, a estimulao da funo celular
mediada por anticorpo) a base da doena de Graves. Neste distrbio, anticorpos contra o receptor do hormnio
tireoestimulante (TSH) nas clulas epiteliais da tireoide, estimulam as clulas, resultando em produo aumentada
dos hormnios tireoidianos, ou seja, hipertireoidismo.
Reaes de Hipersensibilidade
Pgina 5
Figura 5. Patogenia de doena mediada por imunocomplexos. FONTE: ROBBINS, Patologia Bases patolgicas das doenas. 8
edio. Cap. 6.
Pgina 6
priori, distinguir entre vrus citopticos e no-citopticos, eles destroem clulas infectadas por vrus
independentemente de a prpria infeco ser ou no prejudicial ao organismo.
Figura 6. Mecanismos de doenas mediadas por linfcitos T. FONTE: ABBAS. Imunologia Celular e Molecular. 6 edio. Cap. 18.
Referncias
CHARLES C.J. CARPENTER & ET AL. & J.CLAUDE BENNETT & THOMAS E. ANDREOLI. Cecil Medicina
Interna Bsica. 5 ed. Editora Guanabara Koogan, 2002.
ROBBINS & COTRAN - Patologia - Bases Patolgicas das Doenas - 8ed, 2010. Rio de Janeiro: Elsevier.
ABBAS, Abul K.; LICHTMAN, Andrew.; POBER, Jordan S. Imunologia Celular e Molecular. 6 ed. Rio de
Janeiro: Elsevier, 2008.
Reaes de Hipersensibilidade
Pgina 7