Ece Ayhan

ECE AYHAN Aynal Denemeler

YEN

DENEMELER

liar gyif
aca da sef
DstermeM
m. du uslu
1 vok Ac
itnay
gi*1 Lw -Qtl '#
.s i t i l i .

sevisine

Hibir
O Q O

l%J$ /V IIf
vHAl*

n ic

TSlif f '

OQO

Yap Kredi Yaynlar

AYNALI DENEMELER

Ece Ayhan (Data/Mula, 1931-zmix, 12 Temmuz 2002). ii

rimizin en nemli "modem ustalarndan biri" olarak adlan
drlr. Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi'ni bi
tirdi. lk iiri 1954'te Trk Dili'nde yaymland. Bu dnemde,
sonradan ilk kitab Knar Hanmn Denizleri'ne (1959) ald,
kendine zg armlar ve gndermelerle rl iirleriy
le hem Trk iirinde hem de ikinci Yeni'nin iinde kendine
farkl bir kanal at:
1965'te yaymlad Baksz Bir Kedi Kara ve 1968'de yaymla
nan Ortodoksluklar'la neredeyse btnyle "zel bir dil" ha
lini alan bu iir, Ayhan'n, 1973'te yaymlad ve daha ge
ni bir okur kitlesince almlanan Devlet ve Tabiat'yla birlikte
bu kez de "sokan diliyle" okurunu (ve izleyicilerini) olu
turdu. 1977'de yaymlanan ve kitapla ayn ad tayan nl
iirini ve ilk drt kitabn ieren Yort Savul ise Ece Ay
han iirinin kendisinden sonraki kuaklar zerindeki g
cnn belki de topluca belgelenii idi. 1981'de Zambakl
Padiah, 1982'de de "tarihin dznden okunduu" ok Eski
Adyladr' yaymlayan Ece Ayhan'n iiri zerinde Enis
Batur, Tahta Troya'da (1981) bir kitap boyutunda konaklam;
Ender Erenel Ece Ayhan Szl'n, Kemal Yalgn - Or
han Alkaya kilisi ise ok Eski Adyladr Szln yaymla
mlard. Ayhan'm '82 sonras iirlerinin bir blmn, kimi
yaz ve konumalaryla birlikte ieren anakkaleli Melahat...
1991'de "dziirler" alt balyla yaymlanmt.

Ece Ayhan'n
YKY'deki kitaplar:
Babozuk Gnceler (1993)
iirin Bir Altn a (1993)
Btn Yort SavuTlar! (1994)
Aynal Denemeler (1995)
Dipyazlar (1996}
Mortesi Requiem (199j)
Sivil Denemeler Kara (1998)
Hay Hak! Syleiler (2002)
Bir iirin Bakr a (2002)
Hoa Kal - Lhan Berk'e Mektuplar (2004)

ECE AYHAN

Aynal Denemeler
Ya Da Yalyanak Bir Trkeyledir

Yeni Denemeler

QE3Q

Yap Kredi Yaynlan

Yap Kredi Yaynlar - 0485

Edebiyat - 67
Aynal Denemeler - Ya Da Yalyanak Bir Trkeyledir/ Ece Ayhan
Kitap editr: Burak uut
Kapak tasarm: Nahide Dikel
Bask: Mas Matbaaclk A..
Hamidiye Mah. Souksu Cad. No: 3 Kathane-stanbul
Telefon: (0 212) 29410 00 e-posta: info@masmat.com.tr
Sertifika No: 12055
1. bask: stanbul, Nisan 1995
4. bask: stanbul, Mart 2012
ISBN 978-975-363-368-8
Yap Kredi Kltr Sanat Yaynclk Ticaret ve Sanayi A.. 2007
Sertifika No: 12334 .
Btn yayn haklan sakldr.
Kaynak gsterilerek tantm iin yaplacak ksa alntlar dnda
yaymann yazl izni olmakszn hibir yolla oaltlamaz.
Yap Kredi Kltr Sanat Yaynclk Ticaret ve Sanayi A..
Yap Kredi Kltr Merkezi
stiklal Caddesi No. 161 Beyolu 34433 stanbul
Telefon: (0 212) 252 47 0Q (pbx) Faks: (0 212) 293 07 23
http://www.ykykultur.com.tr
e-posta: ykykultur@ykykultur.com.tr
Internet sat adresi: http://alisveris.yapikredi.com.tr

i in d e k il e r

"Baba" Sevim Burak ya da anakky'den

Kuzguncuk'a Dein Bir Uzanma * 7
ki Kedinin Konumas 10
"Gzel eyler Ancak Bir Ktlkten kar" 13
Dinar Bandosu Yine Tam Kadro! 16
"iirimin ktidara Gelmesini stemem" 18
U Kez, Nilgn Marmara! 22
Sk Sinema, Sk iir 24
"iirimiz Karadr Ahiler" 31
"zgnlk Amuda Kalkmak Deildir" 35 ,
airin Gr 42
Kim Kimin Sureti 43
"Dlanacam Biliyordum" 44
Ece Ayhan'n air Defteri 47
airlerin n ve Arka Baheleri 54
Aydnlara Bir Bak Sryor 61
"Ayptr Sylemesi: Rimbaud" 63
Sahici nsanlarn Ecesi 68
Mzikte Geni Soluklar 73
Bir nsz Gibi 75
Bir Soruturmaya Yamt 77

ikinci Yeni ve Eletirmeciler 80

Bir Okur Mektubu 82
Aclarn Dindirici Tanrs (Bir Hikye) 84
Ece Ayhan "ok Eski Adyladr" Szl

"Baba" Sevim Burak

ya da anakky'den Kuzguncuk'a
Dein Bir Uzanma

Sevim Burak deyince; bugnlerde, ok ile ekmi ve gelin de

Kantocu Peruz'u, Denizkz Eftalya'y, Aclarn Kadn'n hatr
lamayn bakalm, Roza Eskenazi'li -yz, zellikle de az, dudak
lar Sevim Buraka ne kadar ve nasl benziyor!- ve 'ak Yahudi' deli
kanl (ben rebetiko szcn kendimce byle eviriyorum) bel
leime, yani 'dikkafa', 'babozuk', 'rlplak', ite ne denirse
densin, argolu sivil belleime hemeninden borulu ve kaln ine
li bir gramofon geliyor!
Sahibinin Sesi!
Kol evrilince, plan ta zerinde san bir cumhuriyetin
Tayyare pulu dnecek!
Hikyenin dnda gibidir ama 60 (altm) yldan beri hikyeci
de olan nl sk ressam Cihat Burak'a baka; Sevim Burak, Sait
Faik'in, modern anlamda bir bakma tek mirassdr. nk
de efendim, 'kavun acs' Sait Faik de, kendi kullanyla 'mh gibi
yalnz' olan Cihat Burak da, bir stanbul ehir Hatlar, daha do
rusu I. Mmtka'da alan bir Kuzguncuk vapr' olan, Karaca ile
Elfe'nin annesi Sevim Burak da, klan snk ikinci Dnya Sava
yllann, yoksulluun karartmalarm, a skynetimleri, n
ve arka kaps mavi caml solgun tramvaylan ve zellikle Tnel'in
yal kay kokusunu ok iyi bilirlerdi.
Kimilerine baka ise, 1950'de Peyami Safa e yola kan
Sevim Burak, belirli bir adan Colette saylamaz m? Bence
7

yle olduunu varsaysak bile, kesenkes alyuvarlar olan bir

Colette'dir o.
Yani diyebiliriz ki; Sevim Burak, keskin keskin stanbul, Be
yolu, Tnel, Boazii, Kuzguncuk ve ikinci Dnya Sava ko
kan ilgin, sahici ve modem bir hikyecidir.
(Yeri ve zaman geldii iin, ksa pantollu dnemden neden
se saklanm bir an, tab unutulmu da olabilir:
Beyolu Aa Camisi Sakzaac'nda oturuyoruz. Sabahla
r bizim ihtiyar durak'tan geen Bahekap-Edirnekap aslanamayan -ancak yine de krk kpl Kadn ikmaz'ndak oparlar arkadan aslrlard!- san tramvaylaryla, Karagmrk'ten
bir nceki Atikali'de inerek, Hrkaierif 19. ilkokuluna gidiyo
rum. iir adamlar; 'postmodern' Sreyya Evren ile o zaman
lar Balipaa'da oturan ve sonralar Galatasaray Lisesi'ne giden
'Yakkl' Alpagut da aym okulu bitirmilerdir. Ben 1938 eyl
lnde Eceabat'ta -Maydos- takunyalarla ilkokula baladm
da, Turgut Uyar da ocukluunda pek glmsemeyen, az nce
alam gibi yzyle sanrm orada okuyordur. Sinemac ol
mak ister bir Alpagut'tan, Paris'te Hal ve Gidi Sfr adl -Jean
Vigo'nun bu filmi Yeni Dalga'ya el vermitir, bana da verdi ta
bii, zellikle orta ikiden ayrlan ocuklar in rler'de- bir
kahve olduunu anakkale kynde renecektim. Alpagut
ne olur ne olmaz diye midir bilemem, ok gzel bir kzla g
nbirlik gelmiti.
Siyah sal, kusursuz denilebilecek az ve burun yapsmda,
duru beyaz terdi ve benden be yl nce Tekirda'da doan ab
lam ffet alar, herhalde o zamanlar 17-18 yalarnda bir gen
kz olacak, evden ikindi zeri yola kmt. Tnel'le Karaky'e
inecek, oradan da yine yryerek Mahmutpaa'ya alt Yazgan orap fabrikasnda gece vardiyasna gidecekti. Gece vardi
yasnda ahmak belki yorucuydu ama gndelii gndzden
biraz iyiceydi. E, ne yapacaksn!
Kydeyken adna Gzel Aye adyla bir trk kardan an
nem Aye Deniz, Tepeba'ndaki Lala birahanesine ya da az der
de Beinci Daire'deki Novotrd algl gazinosuna Nezahat tak
ma adyla kmaya hazrlanyordu, tam.
Ablam birdenbire alya alya geri dnd! Meer kard
8

vagon, kay koptuu iin atrtlarla, grltlerle aada kaza

yapm. Bir dolu insan lm ve yaralanmt...)
Bizler, bir anlamda, Tnel'in kay kokusunun ocuklar de
il miyiz efendim?
Bir gn, yanllk yaplp da Sevim Burak'n Kuzguncuk'ta
bir heykeli yaplrsa (nk efendim airlerin, sosyal brokrat
larn gzetiminde yakld Trkiye'de gzel bir ey byle yan
llkla yaplabilir) bakn Grdal Duyar ya da Yavuz Tanyeli yo
urabilir bunu, deniz kysna! Ve altna Sahibinin Sesi borulu bir
gramofon konsun ltfen! Ltfen!
Ltfen!

ki Kedinin Konumas

Klan Paris'te, yazlan stanbul Arnavutky'de Boazii grnm

l atlyesi ile Marmara Denizinin ortasndaki Bykada'da baheli
evinde geiren ve nl anlatmla, sk ressam -ben buna pek kimse
ye benzemezlik'/ de ekliyorum- mer Ulu'la kendi deyiiyle 'bizden
para almadan' konutuk.
ECE AYHAN': e kedilerden balayalm ne dersin? Szgelimi,
ben bir sokak kedisi olarak kimi iir otoritelerinin zerine sierken,
bir soru soracam [sorgulama deil! nk bizim bu dalk coraf
ya Ortadou'da byle bir ey yok. Tabii felsefede de. ("'ben yalnz bir
etikiyim o kadar" dedim de, tatara titiriler kplere bindiler, kyamet
ler koptu.) Dncede de.]
T. S. Eliot, hemen hibir iirinde, tpk besteci Beethoven gibi, hi
glmsememitir. (Evet, hi glmeyen airler de vardr bilir misin? Ta
bi aptal aptal glmseyen Ankaral airler gibi deil!) Ama bak T. S.
Eliot, Kedilerin Adlandrlmas iirinde biraz glmsemi olabilir, b
yk altndan falan.
Neyse, bu yaadmz (gerekten yayor muyuz bilmem?) arit
metikti tarihte, bu uslu corafyada ya da. Peki sen bir kedi olsan ne ke
disi olurdun mer? Dikkat et ben bir sokak kedisiyim ha!
MER ULU: Ben olsa olsa sarho bir kedi olabilirim.
Beni bu dnyada en ok meyhane ya da bar garsonlar ta
nr. stanbul'da, New York'ta, Baltimor'da, Londra'da, Paris'te,
Berlin'de, Nijerya'da olsun... en az 700 meyhane hatrlarm. Be
10

nim yaadm zaman, meyhanelerin en tantanal zamanyd

Beyolu'nda. Ksacas, sizler air fuhula i ieyken, biz de resmi,
ve ikiyi i ie yaadk diyebilirim.
E.A.: Kargalar yz yldan fazla yayor. (Kargalar ztc kulardanm) Dnr dris Kkmer bir gn Bykada'da bana "ben bir
gn lnce bu karga seslerinin altna gmleceim" demiti. 1987'de
bu doru kt. Gel de imdi Beyaz Karga'larl ve dnya gzeli Nilgn
Marmara'y da hatrlama?

.U.: Bir kez syleyeyim kargalar ok zeki kular. Sonra kar

galar resme ve iire en yakn duran havyan. (Resim izen bir
hayvan var m bilmiyorum?) Sonra kargalar sz sanatlarna da
yakndr.
E.A.: Erotizm? Evet senin resimlerindeki erotizm?
.U.: Zaten devinim, hareketin znde erotik bir ey yok
mudur? Evet, bendeki erotizmin altm iziyorum.
E.A.: Peki Bizans?
.U.: Bizans'a umak! Osmanl'ya umak! 16. yzyln Osmani kltrne doru! Zaten ok kark ve karmak bir yerde
yayoruz. Ortadou'da arlklar (mor) Bizans ve (sari) Osmanldr bence.
E.A.: Peki tarih? Tabii sana yine tar'i soruyorum, soracam.
Tarih benim kafam her zaman kurcalar, kurcalamak, kurcalayacaktr.
.U.: Biliyor musun ben tarih'ten de bir kopu istiyorum. id

detle gerekleen bir kopu. Patlama noktas bence tarih ve co

rafyann dnda olmal. Yani " ben neyim?" diye sormak istiyo
rum. Yllarn iinden geliyorum.
E.A.: ilili air Neruda'nn "noterlerle evlenen dalgn kzlar"
dizesi benim ilgimi eker. Bir atlayla, bir srayla (mutation).

.U.: Dikkat et ha, Nahit Hanm'da bir noterin huzurun

da gibiyiz! Ona gre? (Syleiyi Altn Sal Nahit Hanmn - Fratt
evinde yapyoruz nk)
E.A.: Denizalt? Bir gn Mustafa Irgat adl ok ilgin ve 'pa
rampara bir air'e "Denizalt'nm ya da denizaltlar'm su yz
ne nereden ve nasl kacam bilemeyiz" demitim. lm belki
de bir denizaltdr kapkara ve slak. Senin bir denizalt resmini 1987'de
Sultanahmet'te Mimar Sinan yaps bir hamamda grmtm. Hem de
kadnlar blmnde!

11

.U.: Benim (kimi zaman insan kendi el yazsn bile okuyam

yor)... lmn ortaya k yle birdenbire oluyor. Ben aslnda
biliyor musun kendini gizleyen bir adamm. Szgelimi uzakla
ra bakarken yanmda hep bir denizalt grrm, kapkara, ya da
koyu renkli. (Ak renklisi yok zaten!)

12

"Gzel eyler Ancak Bir Ktlkten kar"

Tam da, 39-38 insan yl nce, Ankara'daki devlet'm. dnda ve

Anadolu'nun Avrupa yakasnda, kakmah seslerle rlm logaritmal bir iir zerinde kendimce duruyordum. - Evet, dn
ce ve r i ie gemitir. Birbirine kenetlenerek rlplak ayak
ta sevien ve ift kl bir toplum olan iki insan gibi! Hangisi iir,
hangisi dnce? Ayramazsn!
Ve, burada anakky'de, btn gn, bizim gibi ukurdan
gelmi, srnen ve srlen insancklarn, cefa eken ama yine
de kamama bir dize kaztm, ve de ayrca (O.M. Arburnu gibi)
phallusuna boa ylan resmi dvdrm, yksek topuklu, ceke
tinin yalnz sol kolunu giymi, parlak sar gmlekli, krmz kra
vatl ve mor kabadaylarn, hi glmeyen ksk ve bouk sesli
'phallokrat' dikkafallarn, alak perdeden ve srayla; hapisanede konserve kutusundan ya da kurutulmu kabak gvdesinden
yaplm balama (ve de kaln odundan buziki) eliiyle attkla
r insan lklarm dinliyordum. Yllarca sylenmesi bile yasak
lanm; 18 yamda asan (sk delikanl Erdal Eren gibi) Stelios
Kardaras' ve bir dlanmay kendine yediremedii iin intihar
ettii halde, frsat bu frsattr, kafas keserek (Habeas Corpus hu
kuku nerede?) Kale alannda tehir edilen, onurlu 'reis' Aris
Velukiotis'i de. Mangas'larm, rebetes'lerin bu arklar 50 yl bo
yunca aydnlarca dlanmta. lgintir: Bu lklarda 'baba' ya
da 'baba kavram' hi yoktur. Acaba, insanolunun, bir gerek
likte babasz olduunu onlar da biliyorlar m ki? Dnyalarnda
iktidar diye bir ey hi olmamtr nk?
13

L,

te, bir bakma, bunlar iinde ve ireyken sorularnz vard

baha. Deve grelerini videodan gsteren kahveye gitmeyi brak
tm. Horoz dvlerine daha vakit var. imdilik bir nalbantta sra
sra kafes iindeki horozlanan horozlara bakmaya gidiyorum.
Yok yoksulluk iinde ve yalnzlkta len nl Roza
Eskinazi'yi (bizim Kantocu Peruz da yle ld, Ihlamur'da Ful
ya Tarlasna bakan bir derme barakada, Deniz kz Eftalya da,
galiba hekim olarak son kez Fahri Celal Gktulga gitmi! Yani
hikyeci F. Celalettin sizin arlayacanz) ve yoksul Bohor'u. Bu
i bitince yine dinlerim diyorum,
anakkale Aireti ilevini yitirmitir ama oktan beri eskidi
ini alglayamyor. Onu da imdilik bir yana brakyorum. ye
ler, szgelimi, Tahta At' Fransz Haan bir uskumru olarak,
Dardanel'in ocuklar olabilirler sknca; uurlar olsun! Bense,
rak iince kafasn kt kt otomobiline vuran ve ocukluunda
msamerelere karlmayan anakkaleli Melahat'm bir olu ol
makla vnrm. anakkaleli Melahat deta bir annem. Kendi
si yakn akrabalarmdan daha yalandr.
Ben, tarihte de, insan ilikilerini, katmanlar az buuk kur
calayan bir vakanvis saylr mym bilemem, ya da bir kronik
i? Ya da bir kadastrocu ya da bir nfus memuru? Yani ksacas,
konumunu ve durumunu belli etmeyen bir ktkl Tabii etiki
olmak isterdik ama artk i iten geti galiba.
Bir kez, konu, buna gre pek de netameli deil. Bir ktlk
su itii yere dek kovalanmaldr!
Siz onu bunu brakn da gen airlere, kostak delikanllara
ve gen gzel insanlara bakn; nerelerden geerek, nerelere var
mlar! As bu nemli. Gemite yazdm gibi, benim karam
sarlmn rengi, kara deil, akkordur!
"Para, (iktidar), ve ykselme tanrlarna tapman o gen in
sanlarn topyasnda bizlerin yeri, mezarlk deilse bile, hapisane ya da tmarhane olabilir ancak."
(Enis Batur)
"Trkiye, ayptr sormas, ne zaman akllanacaz."
(Kk skender)
14

Postmodern Biz Kz Sevdim.

(reka Evren adl bir air-anlatc)
"Hamile kz insanlara Atatrk'ten hamile kaldm anlat
yordu."
(Emine Sevgi zdamar, Hayat Bir Kervansaray roman)
"Tanryla konuulmayacak kadar dipte."
(Cahit Koytak, Avluda Oturan izofrenler iiri)
Tabii; Ahmet Altan, Feryal evikz, Murat Belge, Ahmet
Oktay, Cezmi Ersz, Oan Gner, Mete Tunay, zay Erkh, s
mail Beiki, Adnan Acar, Krat Bumin, Niyazi Zorlu, Vs'at O.
Bener, Burhan Ouz, Mehmet Atak, Selim leri, Reha amurolu, Metin stnda... adlarm da verebilirdim.
Evet, Anadolu adl ve denizlere kan kpr km olabi
lir, kt! Hem Svasllk, hem Mslmanlk adma airlerin ya
klmas kesenkes insanlk d bir olay. Alabildiine ilkel ve hay
vanca bir ey. Ne yazk ki Ortadouda tarih ancak ve az buuk
byle yrtlyor, yrr!
Hem gerek anlamda, hem olanca anlamyla Trkiye durak
lama dnemim bir yayor, bir lyor! Trkiye'nin kmesi ya da
zlmesi bence zorunlu. Gzel eyler ancak bir ktlkten
kar, kacaktr!
Ne der bir insan:
"Tarihten geliyoruz; nsanlarz; Kendimizle bulumaya gidiyoruz."
Bu, bu kadar ite kardeim!
1993

15

Dinar Bandosu Yine Tam Kadro!

Memet Fuat/Maestro
Ece Ayhan/ngiliz Kornosu (ya da ngiliz tuzu)
Cemal Sreya/Trampet
Yahya Kemal/Kuyruklu piyano (ya da Saksofon)
Nilgn Marmara/Tambur Majr (Tan Oral'n bu
karikatrnde bando efi...)
Fruzan/Kastanyet
Blent Ecevit/Kontrbas
Lle Mldr/Harp
Enis Batur/Trompet (Dizzy Gillespie 'blbl')
Cezmi Ersz/Laterna
kk skender/Pikkolo (Kk Flt)
smet zel/Ney
Sezai Karako/Ks
Haydar Erglen/Viyolonsel
Glseli nal/Ikinci Keman
Cihat Burak/Tuba
Kornet/Zil
Orhan Alkaya/Yan Flt
Sunay Akn/Mandolin
Nahit Hanm/Lir

Turgay zen/Okarina
Mustafa Irgat/Tomtomlar
Sere Abdi/Bateri
16

Kz smet/Saksofon
Memo/Kaval
Orhan Khyaolu/Oyuncak Keman
Cenk Koyuncu/Bozuk (Ya da Buzu ki)

17

"iirimin ktidara Gelmesini stemem"

kitap-lk'm kmas ve programnn belli olmas ile bana yol grn

d: anakkale! Art arda yaymladmz Ece Ayhan kitabyla ilgi
li olarak sylei yapacaktm. Bir altn an adamnn syleyecei ok
ey vard. Aada konuulanlarn tmn deil, ancak Ece Ayhan'n
'okey'ledii ksmlar okuyacaksnz. Konutuklarmz m? Sanrm o
bende bir an olarak kalacak.
Cenk Koyuncu

CENK KOYUNCU: anakkaleli Melahattan sz etsek?

ECE AYHAN: Son iirler'deki 'Son' szc belki de bun
dan byle iir yazmayacam anlamna gelmiyor. Kitabn ad
gereklikte Son Sivil iirler idi, 'Sivil' szcn ben unutmu
um.
'Sivillik' kavram olarak da, yaay olarak da bizim toplulu
a gelmedi, daha yeni yeni ve yavatan, yavatan giriyor eh bi
raz aramza.
Shakespeare'in saatlerce sren oyunlarm ayakta seyreden
lere ngiltere'de sivil denirdi. Bizde, Trkede yalnz rlplak
anlamna gelir. 1943 ylnda Dolmabahe'nin camisinin arkasn
da biz kopiller denize 'sivil' girerdik. lk sivilliimiz belki de
byle balam olabilir.
Ne de olsa anakkaleli Melahat'n ocuklar olarak anlyor
duk, anlyoruz. Biz 1943'te girdik Beyolu'na, imdi anakkale
kynde oturuyorum ama hl kafamz orada ya neyse.
18

anakkaleli Melahat, devletin dmda ya da uzanda bu

lunmay semi bir sivil kahramand. Fakir anas, Anafartal.
Hl duruyor ift kapl evi Beyolu'nda: Hasnungalip soka 13
numara (Galatasaray Kulb ve kitap Simurg'un soka), arka
kap ise Anadolu Soka 17/ 19.
anakkaleli Melahat her olasla kar hep ift kapl ev
ler tutard. 1940 e 1970 yllar aras gerekten de fuhun altn
ay.
1970 yllarna doru 'Buluma Evleri Ynetmelii'ni stan
bul Emniyeti kard. Necdet Uur Emniyet Mdryd. Ama
babozuk olan anakkaleli Melahat tasn taram toplad ve po
lis mntkasnn dna krlara, uzaklara kt. ('Sivillik'in bir
baka anlam da 'Babozuk'tur. Szgelimi asker 1 kuru, ba
bozuk 2 kuru yazard. Hrkai erif ilkokulunda okurken
Karagmrk'teki adr tiyatrolarnda. te ben bu yzden gn
celerime Babozuk Gnceler adn taktm, byk uurtma kuy
ruu gibi.)
Avcar'da (klk yeri), Meneke'de (yazlk yeri, pfr p
fr) bile, ne olur ne olmaz, evleri yine ift kaplyd.
Bence, aa yukar btn kadnlar biraz anakkaleli Me
lahat olabilir. imdi 1993'te Cmhuriyet meydanna anakka
leli Melahat'm tuntan ve dnen heykelini dikeceiz. Geenler
de anakkale'ye gelen nl ressam Cihat Burak da krokisini i
zecek. anakkaleli Melahat'm fotoraf bulunursa bir resmini
de yapacak. Heyke Grdal Duyar'a yaptracaz, geni kalal
ve koca memeli Anadolu tanras Kibele gibi, yalnz heykeldeki
anakkaleli Melahat alvar giymi ve sol omuzunda mermi ye
rine baka bir ey tayacak o ayr!
Ksacas emhuriyete bir de bu adan baklmal. Ben a
nakkaleli Melahat', kendi kesinden sivillii en iyi anla
tan kadn olduu iin setim. Bir de cumhuriyete anakkaleli
Melahat'm gzyle baklmal yani. Tab Ankara'daki devletin, iyi
ce ve olabildiince dmda ve uzanda.
Sylemek gereksiz belki, sivil bir toplumda orospu da, peze
venk de, serbest airler de bulunacak bizim gibi. (Ben kendime
kimi zaman etiki, kimi zaman serbest air diyorum ya).
C.K.: "Ren dncesi? "
19

E.A.: Ben 'Ren dncesi' demeyi yeliyorum. nk iin

iinde 1789 da var, Hegel de, Hlderlin de, Marx'da... Ksacas,
insan dncesinin bu dnyada vard en gzel ve en yetkin
durak. Deimeyi ve gelimeyi ancak onlarla anlyorsun. Yani
yeni szdizimlerine ve yeni dilbilgisine erimeye doru. 'Ren
diincesi'nm Osmanll "Bizans'ta bir Slale deimesi" ola
rak grmesinden gocunulmamaldr. Ortadouda insan kendi
siyle bulumaya gitmiyor da, 1000 yldan beri kendi kendini al
datyor. stelik ufalarak ve klerek aldatyor. nsann kendi
kendini yaralamas ne korkun bir ey. Szgelimi, imdiye dek
kitaplar yakyorlard, imdi 1993'te airleri hem de alklayarak
yakyorlar!
Kimse (btn eletirmenler, yani Ahmet Kabakl, Rauf Mutluay, Atilla zkrml... vs. gibi) kayglanmasn. Ben ne dn
cemin ne de iirimin iktidara gelmesini istemiyorum, istemem.
Hatta air bile olmadm sylyorum! Yanl bir meslek seti
imi sonunda arladm. Ben olsa olsa biraz etiki olabilirim o ka
dar!
Nedense imdiye dek bizim iir otoriteleri, kahyalar; bir
dnya gzeli olan 'Ren diincesi'm sevimsiz ve esrarengiz gs
terdiler. Sanki dnya bir klaym!
1955'te, stanbul'da oturuyoruz ama Ankara'da niversitede
okuyoruz parasz yatl gibi. Alaturka m iyidir, yoksa alafranga
m, tartlyor. te "mnazara" gnleri! Ulunay, Milliyet'te yaz
yordu: "Uhreviyet lemini rten akl perdenin aralanyormu zehab
n veren hissi, bilmem alafranga verebilir mi?" Yani alaturka daha iyi
demek istiyor. Ama yazdklar cafcafl. Salh Birsel de yle im
di. Kesinlikle dnce diye bir ey yok! Karagz-Hacivat kar
lkl konumas! te bunu ztlarm atmas sanyorlar!
C.K.: Bir de 'kambur' olay var?
E.A.: Bugnlerde gazeteler kurnazlkla Kamu ktisadi Te
ebbsleri devlete kamburmu diye yazyorlar. Oysa ve ama
kimse ayaa kalkp da 'devletin biz insanlara kambur olduu'nu be
lirtmiyor.
CJC: Bir Askeri airin lm!? .y
E.A.: 1984'ten beri iirlerimi ve yazlarm Beyaz dergisin
de yaynlarm. (Szlkler baka ey yazarlar ama ben hep i
20

irlerimi Ankara'da Muzaffer Erdost'un Pazar Postas'nda, sonra

da stanbul'da Memet Fuat'm Yeni Dergisinde yaymladm. Aa
yukar btn iirlerimin % 90' buralarda kmtr.) Kendisi
ni iir kahyas klan Mehmet H. Doan 10 yldan beri kmakta
olan Beyaz almyormu, Turgay zen'in, Mustafa Irgat'n, Sami
Baydar'm iirlerini yllna koymam. .Bu arada 'Bir Askeri a
irin lm' iirim de alnmyor. Olabilir. Ama insan 1992'de bir
iir yaynlam gibi gsterilmemelidir.
Yeri gelmiken aklayaym: Ben bir zamanlar Dalarca'y i
irin mstahkem mevkisi olarak bilirdim. Ama 1946'da Amerika'dan
Missouri zrhls geldi ve Dalarca'y ikiye bld. Ve Dalarca
hkmet airi oldu. Ve aym yl yaymlanan 'Aybalarnda Mem
nundu' iirinin ilk dizesi yledir (akrn Destam) "Memnunuz
cihandan ve hkmetten." Ben etikiyim ve bunlar elbette kenti
mizin ktne sabit kalemlerle tkrkleyerek yazacam. Bir
nyzba byle yazmsa ben ne yapaym! Ben bir okurum. Bi
zim iir otoriteleri byledir ite!
1993

21

 KezNilgn Marmara!

Sonunda sylenecek sz banda sylemek istiyorum! Nilgn

Marmara olayma ve iirine yeniden baklmas adma bu yaz
y tersine eviriyorum. Ama bu bir airi tersinden okumak de
ildir.
ldkten soma bir airin ya da bir iirin nasl ve nereye vardrlaca bilinmez, bilinmiyor!
: Varoluuluk felsefesinin bama gelenler ya da getirilen
ler gibi. Hatrlarsnz bu felsefeyi nce iek ocuklar hemen ve
szde benimsemiti.
: Gordon Pym'in Servenleriyle garip ve olaanst bir air
olan Edgar Ailen Poe'nun yllar soma bir reklamda kullanlma
s gibi. (Dnebiliyor musunuz? Karalarm ekmi ve avurtla
r kk bir Poe ve omuzunda da bir 'kuzgun'! nnde de bir
parfm iesi!)
: Gzelim Nilgn Marmara'ya da yle oldu, olmutur yani.
Neyse ki onu itenlikle ve hesapsz seven, Ersin Tezcan gibi, ger
ek marjinaller de var!
Ngn Marmara ilkin yeni airler arasnda, zellikle sahi
cilik asndan, seik olarak belirmiti (Cezmi Ersz, Kk s
kender, Sami Baydar, Seyhan Erzelik, Lle Mldr, Orhan Alkaya, Glseli nal, Kubi nsal... gibi).
Nilgn Marmara'nn iirinin bir 'anahtar' yine yalnz ken
di iirinin iine gmldr demeyeceim. Ta hayatnn iine g
mldr!
22

Nilgn Marmara'nn bu (bulunmu) yeni kitabna son/n/

sz gibi bir yaz yazarken, onu nasl ve ne kadar uzun/ksa sev
mi olduumu bir kez daha dndm (22 Nisan 1982 Gm
lk skelesi-13 Ekim 1987 Kzdtoprak aras.)
Ben, Ngn Marmara'y skenderiyeli, stigma'l entikli bir
arkada sayyorum. Nasl smet zel 'cmhuriyetle yaral' ise
Ngn Marmara da 'dnyayla yaral' idi. (Durrell'in skenderi
ye Drtls'ndeki Cleo'yu, Justine'i dnn!)
Ve yeri geliyordu: Nilgn Marmara'yla birlikte, bacaklar
mz kesilmeden nce, Harrar'a kyorduk tersine bir yolu izle
yerek! Limanlk bir kasaba olan Cibuti'den yukarlara, dalara
tahtrevanla bir yolculuk ite!
Harrar'da da, evresi ak bir kulbede yayoruz, Ngn
Marmara Anglo-Saxon airleri arasmda bir gidip bir gelerek o
'beduh'lu iirlerini horozlu tfekli (ve de yakkl) zel ulak
larla elden stanbul'a gnderiyordu. Bense, -tarihte stanbul'dan
Uzun Msr'a gnderilmi lm fermanlar gibi- denizler ap
yllar sonra dolama girecek mektuplarm pullarla gnderiyor
dum, gnderiyorum.
19931 Krmz Kahverengi Defter'e nsz

23

Sk Sinema, Sk iir

iirimizin modern ustalarndan Ece Ayhan, son aylarda ard ardna ya

ymlamaya balad kitaplarn. nce 'Son iirler' adyla son iirlerini,
sonra da 'iirin Bir Altn a' ve 'Sivil iirler' (rlplak Bir Trkeyle) adyla dz yazlarn, syleilerini ve kendisiyle yaplm sylei
leri bir araya getirdi Ayhan. imdi de 1974. ekiminde Zrih'te hastane
ye yatmasndan balayp 1990 austosuna kadar getirdii gnlklerini
'Babozuk Gnceler' adyla yaymlad. Gnlklerinin bir blmn
ilk kez 1981'de 'Defterler', 1984te de yeni ekledikleriyle 'Yeni Defter
ler' adyla yaymlamt Ece Ayhan. Yazlarnda olduu gibi gnlk
lerinde "Sk sinema ve sk iir" diyen Ece Ayhan'la Glin Tokat ko
nutu.

GULN TOKAT: Sinema ve iir?

ECE AYHAN: Sinema ve iir arasndaki iliki? Ben 'Sk Si
nema' diyorum. Nasl iirin birimi szckse, sinemann biri
mi de sekansdr. 'Sk iir' deyince akla unlar geliyor: Pound,
Eliot, Dylan Thomas, Cemal Sreya, smet zel... Yani airsinemac Tarkovsky! (Szde aydnlar, kara sinekler gibi m
Tarkovsky'ye, byle olduu iin uzak duruyorum imdi, oysa ilk
kez 1967'de gsterilen Tarkovski'nin vann ocukluu filmini bi
zim atkn sal Nahit Haum bile hatrlyor.) Acaba Jim Jarmush
bir Jean Vigo olabilir mi? Jim Jarmush'un Trk sinemasnda, bir
karl olmasn isterdim. yle filmler ekmek iin pek byk
paralar da gerekmiyor.
G.T.: yi ama kim grecek?
24

E.A.: Bir filmde nl bir yldz olmazsa ayak'a giremezsin

elbet
G.T.: Ayaa da dmezsin ama. Greta Garbo yalnzca Greta Garbo idi.

E.A.: Giyinen bir gencin izlendiini anlaynca giyinme nu

maras yapmas gibi.
G.T.: Bir filmin star, Trke sylersek yldz (hani eletirmenler
yldz takyorlar ya) anlamdr; anlamn katlarna gre parlar.
E A.: Bellechio'nun 4 . Henry filminde de Hamlet Ofelya'ya

"manastra kapan" der. Manastr szc kerhane anlamna da

geliyordur nk. Sk Sinema'da da ift anlamllk aranr, aran
maldr.* Siyasete giriyoruz; Celal Bayar 1978'de "Bu k kom
nizm gelecek" demiti. Hnzrca bir laf ama doru. Politikada
ki 'nesnel karlk' ite budur. Sk Sinemac bunu bilir. Szgeli
mi De Sica, Milano Mucizesi'nde gecekondu sokaklarnda balon
laryla birlikte havalanan baloncunun havalanmasn nlemek
iin azma hemen ekmek tkmtr.
Cebine ta da koyabilirdi Zavattini'nin senaryosunda yok
bu ayrnt, ama De Sica, Sk Sinema'cdr, olayn nesnel karl
n bulmutur. (Objective Corelation'm karl szlkte.'nes
nel ballak'm, oysa iin iinde kesin bir karlkllk da var,
n'aber?) Kierkegaard da Korku ve Titremesmde inanan gc ko
nusunda konumak yerine brahim'in olunu kurban etme me
selini ele alr.
G.T.: Bizde ise 'sylev' ve 'fetva' hl ok nemli deil mi? Belki de
yarm yamalak bildiimizden bildiklerimizin altn izeriz. Kukulan
mak diye bir ey yoktur nedense.

E.A.: Evet, Sk Sinema bir eyin altm izmez. Yalnz gste

rir. Tanpmar Huzur romannda Alaiyeli (Alanyah) Ahmet'e, sev
dii kadm gmmek iin dalarda derin bir ukur kazdrr. u
kur yle derindir ki, Ahmet buradan nasl kacam dnme
ye balar. Tanpmar dayanamaz, ukurun neden byle derin ka* Bellechio'nun 4. Henry filminde de Hamlet'tekine benzer bir 'delilik' olay var
dr. Her iki filinin kahraman da delilii gerein sorgulanmas ve aklanma
snn bir yolu olarak kullanr. Bylece szgelim i Hamlet, Ofelya "manastra ka
pan" der, diyebilir. Manastr szc kerhane anlamna da geliyor nk. Sk
Sinema'da da ift anlamllk aranr, aranmaldr. 'Deli olm ak' pahasna da olsa...

25

zdm aklamak gerei duyar. nsan eli ulamasn diyeymi.

Oysa bu gereksizdir. Sk Sinema, byle -bir eyi Tanpmar gibi
yapmaz, yapmamaldr. Hemen anlalmayabilirsin, gze ala
caksn. ounluk her zaman balangta yanlabilir, sonradan
ayyorlar sanki. Yan yan deil de doru doru yryen bir yen
gece bakarak, dierleri "sarho galiba" diyebiliyorlar. Kuku
lanmak nemli elbet. Marx'n en sevdii Latince zdeyi; "Her
eyden kukulan" anlamna gelen "Omnibus debutandum"dur.
Yani her eyi kurcala.
G.T.: Sk Sinema iin bir mesel bulabilir miyiz acaba?
E.A.: Tabii. Szgelimi Cemal Sreya'nn ikinci Yeni ser
venini anlat gibi. (lmnden ksa bir sre nce kendisiyle
televizyon rportajmda, ikinci Yeni'yi bir meselle tanmlam
t.) Temelde zorla dinletilen muhacir trkleri. Borulu gramo
fonla. yle: Adam, sevdii kadn, ya da nesneyi, kzp deni
ze atar. Szde ondan kurtulacaktr. Sonra hemen piman olur,
kendisi de atlar arkasndan denize. Kadn ya da nesne, aknty
la anakkale Boaz'na gider. Adam yetiir, tam yakalayacak
tr ki, anakkale Boaz'nda canavarlar, mitolojik canavarlar
kar karsma. Sevgiliyi orada elden karr. Haydi. Akdeniz se
rveni balar. Cebelitark Boaz'na gelinir. Orada da yakalaya
maz. Panama Kanal'nda nbetiler grr. Bu sefer de sevdii ya
da kzd nesnenin ya da kadnn Atlantik serveni balam
tr. Okyanus'ta, Hawa Adalar'nda Gaugin'i yanma alr adam.
Mavi ipek bir helikopter gelir...
G.T.: (Bu meselin sonu konusunda Haan Turhanl - Fransz Hasan- ile anlaamadk. Mavi ipek bir helikopter gelir mi gerekten? Ge
lirse kurtard yalnzca adam mdr, yoksa sevdii kadn mdr, yoksa
bir bakas m? Adam, bir daha denize atmamak iin kadn, kaln bir
urganla dut aacna m balar?)

E.A.: ...O kadna ya da nesneye zorla dinletilen muhacir tr

kleri deil midir ikinci Yeni?
G.T.: Wittgenstein "zgnlk alakgnlllktr" diyor. Bizde al
akgnll sinemaclar var m?

E.A.: lhan Berk evine bir kz geldiinde eline hemen bir

pipo alr. imdi pipolular bir yana brakalm. Genellikle z
gnl az etki altmda kalmak samyorlar, oysa ok etki al
26

tnda kalacaksn ki, zgnlk ortaya ksn. Wittgenstein/n bu

yargs ok houma gitti. imdi Turgut Uyar aklma geldi. Tur
gut Uyar bir gn bana "Artk iir yazamyorum" bile diyebil
miti. nk hibir eski ve eskimi air kolay kolay bunu sy
lemez! Ama Sivil iir'e gelince i deiir, Sivil air bunu ak
ak syleyebilir. Fellini de 1956'da "Ben ortaada yaasaydm,
kesenkes air olurdum" der. Mustafa Irgat bir gn bana Sev
mek Zaman Metin Erksan'm en iyi filmidir demiti, tam ikin
ci Yeni'nin karlym. Oysa Sevmek Zaman, Metin Erksan'm
en iyi filmi falan deil. Hele ikinci Yeni ile hibir iliii yok
tur. Metin Erksan olsa olsa Milli Edebiyat dneminde sayla
bilir. Bak Mehmet Emin Yurdakul'a karlk gelebilir. iir top
lumu gerekten ufak bir toplumdur. Zaten Trkiye iire kapak
bir topluluk deil midir? Buna karlk sinema toplumu geni
ler, gittike geniler.
G.T.: Eh genileyen, imanlayan bir toplulukta sk, ince, uzun bir
'delikanl sinema' zor olur tabii. Yine de birka isim verebilir misiniz?

E.A.: Sk Sinema'mn drt-drtlk iir-sinema olmasn iste

rim ben. Yavuz Turgul, Nesli lgeen, Orhan Ouz, Fehmi Ya
ar, Sekin Yasar, Reha Erdem... Macit Koper de, Genco Erkal da,
Ahmet Soner de, Fsun Demirel de, Glsn Tuncer de, Mehmet
Atak da benim iin 'Sk Sinemac'drlar.
G.T.: Ben bu isimleri yan yana ayn satr iinde dnemiyorum.
E.A.: Ben de ayryorum aslnda. Ama, Cemal Sreya ile sk
fk arkada olduumuz halde birbirimizden pek etkilenmedik.
1989'da Scak Nal'da Cemal Sreya "ki aslan derinliine iki atla
seviirdi" der. Bu dize dnda yazdklar, kendime tama bak
mndan benim ilgimi ekmedi. Cemal Sreya kendi hayatndaki
trajii iirine neden geirmedi diye hep dnmmdr. Edip
Cansever de Sezai Karako ile bir gn sokakta karlasa onu ta
nmazd, tanyamazd da. Yine de adlarmz birlikte anld. Yu
karda adlarm andm Genco Erkal, Mehmet Atak, Macit Ko
per, Fehmi Yaar gibi sinemaclarn iire biraz yakn olduklar
n dnyorum.
Dnceye ve srece bakmak gerekir. Bir ksm elenebilir
tabii. "Noterlerle evlenen dalgn kzlar"dan olabilirler.
G.T.: Evlilik sala zararldr diyen air kimdi?
27

E.A.: Ferlinghetti olabilir. Ben 'serbest air'im. Evlilie filan

kar deilim ama bir ey yaplabilmesi iin, insann nce 'ser
best air' olmas gerekir. Yani bir 'kopu' zorunludur.
G.T.: Yllar nce ocukluumda bir film grmtm. Knyesine
dair hibir ey hatrlamadm bu filmde gen kz sevdii erkein z
gr olduuna inanmyordu. ocuk ne yapsn, rlplak soyunup k
zn penceresinin nne geldi, bard ona. "Heyy bak, ite zgrm."
Kzn soukkanl cevabm hi unutmadm. "Hayr, zgr deil sadece
plaksn." Korkarm serbestlii de yanl anlayanlar olacaktr. Serbest
olmak, sklkla duygunun, baz iklim etkilerinin, dolunayn ya da akn
sonucunda 'iinden geldii gibi' davranmak sanlabilir. rlplak ol
mak gerek, plaklk yetmez. Bir anlamda, hayr her anlamda bedenini
yzerek gemelisin "belirli bir denizi".

E.A.: Sivil olmay da nedense askeri olmann tersi sanyor

lar. Cemal Sreya "Bakmszlktan yanayz elbet, tabii bak
nm tersi deilse" demiti. Gerekstclk "dncenin ken
di kendini denetlemesidir" der Breton. nsan sarholuunda na
sl ek bir kontrol salarsa yle. Her zaman ek bir kontrol, zel
bir dikkat salamak dncede de. Sahicilik ancak byle sala
nabilir.
G.T.: Gerek'in ka tane yz vardr. 'arpc' bir gereklik zeri
ne 'kurulan' bir film, kurulmu olur mu, yoksa Turgay zen'in dedii
gibi "bir gn boalr m zembereinden."

E.A.: Szgelimi Osman ahin, Bekir Yldz... kar yaarken

bir tabutun iinde taman hasta bir adam zerine kurabilir bir
senaryoyu. Melodi ne kadar kolay. Oysa tek tek sesler kt ola
bilir, birleince uyum da doabilir. "Kakm" gibi (Dissonance). Schnberg, Alban Berg, VVebern, Stravinski'deki... Kafka I.
Dnya Sava iinde yaad halde, gncesinde savatan sz et
mez. Sava nemsemediinden deil, bazen ok byk gr
nen olaylarda hibir ey yoktur. iirin kendi 'noktalama iaretle
ri' ok daha nemlidir. Anayasadan, fermandan, charte'dan vs.
Ama Romanya cephesinde iki ihtiyar kar-koca anlatr. Adam
karrm gdsn okamaktadr. Btn L Dnya Sava budur
Kafka'da.
G.T.: Burada hemen Trk sinemasndaki zavall tipleme sorunu
geliyor aklma. Belli ideolojik kalplar var, klieler yle deil mi?

28

E.A.: 'Tp istatistik bir birim deildir." Dergh dergisinin bir

saysnda kendisiyle yaplan konumada erif Mardin, 'Trkiye'de
imdiye dek bir tek sosyoloji olmutur, o da pozitivist sosyolojidir"
diyor (Yani 'kutu psikolojisi'). nsann hallerim ismin halleri gibi
birka tane sanyorlar. Yanlmyorsam masaln Korsika varyanr.a gre 40 Haramiler karde kldklar bir kzn lsn, altn bir
tabut iinde gittikleri her yere tarlarm. Herkesin olumsuz bil
dii zehir zemberek haramilerin bile iyi bir yan vardr. Nasl saf
iyilik yoksa saf ktlk de yoktur Glin Tokat! Evet, evet, Trk si
nemasnda byle kalplar var. statistik verilere dikkatle baklma
l, ama bir genelleme yaplmamak. Sosyoloji zellikle de pozitivist
sosyoloji arkadan gelsin. ne e kuyu kazar gibi bakmal insana.
Borges'e sorarlar, "Kadnlar zerine ne dnyorsunuz?" diye.
"Hangi kadnlar" der. Sanat ayrntdr. zellikle 'Sivil iir' daha
bir ayrntldr. Eee biz biraz da 'ayrnt' deil miyiz?
G.T.: Gerekten bitmi bir senaryo, kimyasal anlamda doymu bir
senaryodur. Artk bir tek plan ekleseniz taar, bir plan karrsanz ek
sik kalr. Bu tanm dolaysyla tekrar kinci Yeni'ye, Trk sinemasna
bakarsak, tasarrufun ve kurgunun yeri nedir? Sahici bir tempo, sahici
bir hz nasl kazanlr?
E.A.: Ortadou'da tempo yavatr. Ama ok hzl araba kul
lanrlar, sanrsn ki ok aceleleri var. Hayr yoktur aslnda, adam
eve hzla gidip, pijamalar giyip oturacaktr. Biraz elim uzatnca
da efkate nasl gereksindiklerim grrsn. Sonra hi sevilmemitir bunlar. Gstermelik bir hz iinde olmalar bundan. Bu
uslu corafyada gerekten trajedi yok. Ac var ama ile yok, tp
k lgn ak olmay gibi. Trajedi zaten lgn akn bir hali, t
revi deil mi?
G.T.: Trk sinemasnda bir tek sevime sahnesi hatrlamyorum.
E.A.: Genellikle k sndrlr. Hibir ey grnmez. Kedi
dar karlr, perdeler kapatlr, sessiz olmaya akrlar. Sine
ma ynetmenlerinin kendi hayatlarmda hemen hi lgn ak ol
mad arlalyor. Olsa bile seyirciden, alg ortalamasmdan e
kinerek 'edepli' sevime sahneleri koyuyorlar. Oysa sevimenin
hzndan hainliinden divan pekl kebilir, insanlar birbirle
rini srabilirler vs. Keder glmseyerek de belli edilecektir, a
lamak, sam bam yolmak gerekmez.
29

G.T.: Seyirci, okuyucu iin ne diyeceksiniz?

E.A.: Bu kadar kayklmak olmaz yahu. Sk Sinema, Sk iir
kendini hemen ele vermeyecektir elbette. Biraz dnlsn, bi
raz soru sorulsun. Kukulansnlar yani. Bak Glin Tokat! Bu kez
ben sana bir soru soraym. Sinema ve iktidar?
G.T.: Pascal Bonitzer diye bir Fransz sinema adam var. Adn ilk
kez zzet Yasar'dan duymutum. Kamerann durduu yer ile Ur 'ikti
dar' sorunu olarak ilgileniyor. 'D ses' ile de yle. erisi ve dars ne
resi? Bu bizi ya da onlar gzetleyen kim? Bu konuan kimin sesidir?
Sk Sinemac bunlar daha dnmek zorunda.
Austos, 1993; Cumhuriyet

30

"iirimiz Karadr Abiler"

MUSTAFA IRGAT: Sizin deyiinizle "sivil Sait'lerimizden bi

riyle, geen gn son iir kitabnz Son iirler (gerekten bu sizin
son iir kitabnz m, gerekte?) zerine konuurken yle dediini
hatrlyorum: "Ece'nin bu kitabndaki (iir) yazs tartlabilir,
ama bu kitabn, bu iirlerin arkasmda bir airin, bir kiilik'in,
bir adamn durduu ne tartlabilir, ne de yadsnr... iir ya
zs kadar, nemli olan o adam grmektir." Sivil airimizin bu
szlerine bir itiraznz ya da ekleyeceiniz szler var m? Varsa ne
lerdir? Ltfen.
ECE AYHAN: Bu Yarmada'ya CKhersonnesos') iki heykel

dikmeye gelmitik szde: anakkaleli Melahat ve Lapsekili Priapos. (Lapseki corafyada baba memleketi Gelibolu'nun karsndadr.)
Eski babamn, babalarmn mezarm, mezarlarn da kaz
yorum.
Tam da Memo'nun Sisli Puslu bir 17 kitab taze kmt. Meh
met Doan'm (bu Mehmet Doan, iiri atlayan nl iir otoritesi
Mehmet H. Doan deildir) bu kitab bana Fellini'nin Amarcord
filmini hatrlatyor. Zaten szck 'Hatrlyorum' anlamndadr.
Fellini de, kendisinin syledii gibi, dipte bir air deil midir?
Rimini ile anakkale'yi bititirmemin nedeni biraz da Fransz
Hasan'm, Krlgan Ycel'in, Sere Abdi'nin, Tak Tak Levent'in,
Deli Neet'in, Kz smet'in, Aznn Tadm Bilen Ali'nin, Ylan
Sleyman'n, Kleopatra Behice'nin, Taro'nun... iirli yaamlar
deil midir?
31

Ben Halil Turhanl'nn kk talarn, zavall 'atalak'lan

dyordum. lgin sorularm ulat bana. Bylece imdilik a
nakkale Aireti'm bir yana braktm. Amuda kalkmay dnyay
tersine evirmek sanabilirler nk.
"Bir Parasz Yatl"mn kendi zerine dorudan bir eyler
sylemesi zor. Ama unu yazarm: Kitabn gerek ad "Son Sivil
iirler" idi. Szc ben atlamm.
Cem'de yaymlanan dziir denemelerinin ad da gerekte
"rlplak Bir Trkeyle" idi.
M.I.: Defter say on dokuzda, lhan Berk'le yaplan bir syleide, Berk,
Oktay Rifat'nfi tarihinde syledii "benim dncelerim yoktur" szn
"gerekten de airin dnceleri yoktur aslnda" diyerek teyit ediyor.

"r, iirde kalmaz efendiler! / Kalmamtr da! / Evet, bir

iirde dizgi yanl olabilir! / Ama, baba dncede? Asla!" (Son
iirler s. 13) diye yazan siz, bu 'air-dnce' balamnda ne dn
yorsunuz?

E.A.: Kim bilir belki de 'dnce' denince baka ey anl

yorlar. (Oktay Rifat 1970'te padiahlarn iine girerek konutuu
yeni iirlerinde bir ortaokul tarih retmeninin durgun ve eski
mi bakyd. Nedense onun kua tarihi kurcalamaktan ka
nd. Belki de dnmek onlarn ii deildi.)
Her eyi kurcalamak sivil airlerle geldi galiba.
Bu uslu corafyada dnce dnyas denen ey 'memurlar
dala' deil mi sanki?
Gzelim Ren Dncesi ne kadar da uzaktadr?
Ben kendi kemde 'baba dnce' derim. Sezai Karako,
smet zel 'sk dnce' diyebilirler.
M.I.: Bilebildiim kadaryla, Trk edebiyatnda elli yldr bir d
nce (fikir) eksiklii krizinden dem vurulur: "Trk cemiyetinin en
byk ihtiyac Trk fikir adamnadr. Bizde niin yetimemi
tir?" (Necip Fazl Ksakrek-1941)
Trk dnce adamlna ivedi zorunluluklar gerei, 'soyunan'
kim i"air-insan kimlikleri"ni dnnce imdi, ister istemez sizin ad
nz da andm, kalnca.
'Bir dahaki gelite dnyaya' tarihi-etiki olmak istediinizi bile
rek, soruyorum: Sz konusu 'air-dnce adaml kimlii' sizi rkt
medi mi, rktmyor mu hi?

32

Bir de, 'Tarih' deyince aklma hep 'Devlet' gelir. Ya sizin?

E.A.: Toplumbilimcilii ve siyasetbilimcilii am bir d

nr erif Mardin rnek verilseydi yerinde olurdu. Verilmeliydi.
Yoksa biz merammz anlatmak iin Trke kullanmyor mu
yuz? erif Mardin bu durumda "Nietzsche'ye benzer birini bile
karamayacamz" syler.
imdi Ren Dncesi'm. filan bir yana brakalm. Ankara'daki
Devlet ve stanbul Aireti dnceye izin vermez. Vermiyor ves
selam!
Etiki olmak isterdim elbet. Ama haddim deil. Ben yalnz
olup bitenleri, inam ve insanl tarihi biraz ve kendimce ve bir
ucundan kurcalyorum o kadar.
Ey Mustafa Irgat! 'Tarih' deyince benim aklma 'devlet' ge
lir demisin. Sakz gazeteler Kamu ktisadi Teebbsleri devle
te kambur diyorlar. Ama kimsenin aklna, devletin biz insanla
ra kambur olduu gelmiyor! Bir gn Devlet Adl Bir Kambur an
latm yazacam.
Ben, olsa olsa, deniz kysnda ayrkotlarm yolmaya alan
kk bir kei aday olabilirim.
M.I.: To ma masi to muni. Ahbarn gdn gdn gllangur!
(Son iirler, s. y) Sanrm ilki Rumca, kincisi Ermenice "sinkaf k
frleri", ama yine de bana "akltesi bir diV'in paralan gibi geliyorlar.
Sahi, sizin neredeyse krk yllk iir serveninizde "akltesi" (suprarasyonel) bir dile de bititiiniz, o dili de kitaplarnzda zaman zaman i
kin kldnz grlyor. Yoksa yanlyor muyum?

E.A.: Benim kurmaya altm dile gereklii kurcalamak

isteyen Gerektesi bir dil denebilir belki, tabii denebilirse.
M.I.: Yazmakta "bir olmaz'n, ham hayalin arkasndaym, peinde
yim!" diyorum demesine ama, Son iirlerden gayri bir de tugla-kitap
karttnz ite: iirin Bir Altn a (Gzleri amak iin ustura ola
rak da kullanlabilir, o ayr).
imdi bir liseli parman kaldrsa ve sorsa (hele kr var byle
liseliler, tanyorum): "Bu kitabnz neresinden okumaya balayalm?
Batan sona m, sondan baa m? Ya da sayfalara ku (atmaca) bak
dal yaparak m?" Siz o liseliyi nasl yantlardnz?

E.A.: Zaten beni yalnz liseliler ilgilendiriyor. Okunursa; ve

revine ve tersinden okunabilir.
33

iirin Bir Altn a'mn alt ad "Ya da Fuhun Bir Altn a"
olacakt. nk biz fuhula i ie ik i kak gibi yaadk.
M.I.: iirin Bir A ltn andaki bir'den ok yaznz, syleini
zi (zellikle Acaba Fatih Kokmad m? s. 37. Bir Kent Kt Dene
mesi: Beyolu 1-2-3-4-5 s. 107-117) bir iir, daha dorusu bir "dziir" tad alrcasna yeniden okudum. Hal byleyken, sizden hl "orman
kitabfnz D evlet ve Tabiat (^jYdakine benzer (kout) sayfalar bek
leyen iirsever(l)ler mevcut. Bu vahim durumu (vahim' nk bir oku
yucu olarak kanm u: Bir okur topluluu iin, fazlasyla fazla-iyi iir
ler yazdnz siz) neye yoruyorsunuz?
E.A.: Bir adam tanm ak iin ara konaklar nemli deil.
O nun nerede oturduunu anlam ak iin biraz dziirlere bala
larsa iy i olur!
1993, Cumhuriyet

34

"zgnlk Amuda Kalkmak Dedir"

Felsefe, tarih, sosyoloji, etik: Ece Ayhan

Ece Ayhan yllardr deimeyen tavryla yalnzca iir dnyam
zn deil, sivil hayatn da farkl simas olmay srdryor. Edremit,
Ayvalk, Gelibolu, psala, Eceabat, anakkale, Data, Kre, stanbul,
Bodrum... Yzn zerinde ev deitirdi. 'Arkadalar'da kaldklar ha
ri. imdi yine anakkale'de. Ece Ayhan'n kitaplar, iirin Bir Al
tn a, Babozuk Gnceler, Son Sivil iirler, anakkaleli Melahat, Yort Savul ve rlplak Bir Trkeyle, ok yaknda kyor.
Nokta'dan Feryal evikz, Ece Ayhan'la anakkale'de her konuda ser
best bir konuma yapt.
NOKTA: nsan, zor olan baard, olmas gerektii gibi oldu
u, szn kendinden bile esirgemedii, nabza gre erbet vermedii,
szn ksas 'tam sivil' olmay baard zaman, yadrganyor galiba.
Oysa sahte samimiyet, znde bir tr hakaret deil mi?
ECE AYHAN: anakkaleli Melahat'tan bakarsak, sivil tari
hi daha iyi anlatabiliriz. Trkiye'de sivil tarihi anlatmaya daha
ok siyasal partilerle, derneklerle balanyor. Halbuki Melahat
devletin karsnda deil ama tamamen devletin dnda olan bir
kadn. Sivillik, sivil toplum bu demektir aslnda. Devletin kar
snda deil, dnda olmak. Ben de bu adan bakyorum sivillii
anlatmak iin. zelden genele gidiyorum. imdi genel tarihi ya
zyorum. Toplumsala merakm var. Yalnzca iiri kurcalamam.
Siyasal, .-toplumsal, tarihseli, hepsini birden incelerim. yle

yapmak zorundaym. anakkaleli Melahat' anlatrken Cumhu

riyeti de anlatm oluyorum. nce 'Fuhun zel Tarihi' olarak
baladm. Soma 'Fuhun Genel Tarihi' oldu, Sonra Tuhu'u da
kartyorum, 'Genel Tarih' oluyor. Bu corafyada, sivilliin na
sl gelitiini ok iyi anlatyor bu.
N.: Edebiyatmzda, zellikle eletirmenler, kiisel beenilerini mi
temel alyorlar sizce?

E. A.: Beeni herkese gre deiiyor. Vedat Gnyol'a gre en

byk air Celal Slay. Mehmet Fuat'a gre Nzm Hikmet'ten
sonra Kemal zer, hatta Doan Trker de var. lke Tamer de
var. Enis Batur'a gre, "ok byk air Gven Turan", aslnda il
gin bir adamdr ama Enis Batur'a gre "ok byk", hatta smet
zel'den de nemli. Enis'e gre Ercmend Behzat Lav da ok
nemli. Attil lhan'la Asm Bezirci'ye gre mer Faruk Toprak
"ok u air" hatta, "Cmhuriyetin en byk airi", Suphi Taan
da yle... Ama Turgut Uyar nemsiz onlarm gznde. Hatta ba
zlarna gre Cemal Sreya faist! Grece... Muzaffer Uyguner'e
gre Cmhuriyet'in en byk airi Salh Birsel. Osmanl Hrici
yesine gre Trkiye'nin Sheakespeare'i Abdlhak Hamit. Deri
cilere gre Anl Merielli. nk derici. Deri fabrikalar var o
cuun. rnekler ite byle oaltlabilir!
N.: Hazr yeri gelmiken, etik kavramn amaya balayabilir miyiz?

E.A.: sim vermeyeyim biri, etiki olduumu sylediim

de "aklasn bakalm" diye kkredi. Ben balangcndan beri
etikiyim tabii. Hatta btn (Sivil airler) arkadalar etikiyiz.
Turgut Uyar, Cemal Sreya, lhan Berk, Edip Cansever de, hat
ta lk Tamer de. anakkaleli Melahat; bir bakma, Halide
Edip'ten daha deerli bana gre. Fakir anasym, ismi yle ge
iyor halk arasmda. O da bir kahraman. Sen de kameray a
nakkaleli Melahat'm omuzuna koyuyorum. Oradan bakyorum.
Hakiki ve doru. En gzel iirler ktlkten kar. Geri artk
ktlk iyilik kavram da yetmiyor bana.
N.: Baz insanlar yalnzca kendilerini merkez alyorlar. Oysa Ur
insann iyilii, ktii btn insanlara kar olan tavrna bakarak an
lalabilir. Siz bu olguyu nasl rneklendirirdiniz?

E.A.: Etik bu ite. Szgelimi, Atatrk'n Ankara'ya d

36

yanllkla olmutur. Ailesi fakir, askeri okula verilmi. Asln

da Paris'e falan gitmesi gerekir, dnce adam. Sfr olaym bi
lirsin. Haan Ali Ycel'e soruyor, "sfr nedir?" diye, "sizin yan
nzda benim paam" deyince, "yr ya kulum"... Can gene k
zacak tabu, Haan Ali'nin baka bir lakab da "Trabzon ya"....
Niye bu kadar babasna sahip kyor Can, anlamyorum. Baba
kavram hep yceltilir. Oysa gerek yok, sevmek sevmemek o ka
dar nemli deil. Kan ba bir yere kadar geerli. Onun zerine
dnyamz kuramayz.
N.: anakkale'den bakmay semenizde neler etken? Sanrm bunu
birok kii merak ediyor...

E.A.: anakkale'ye gidiim birdenbire verilmi bir karar de

il. Bir tek nedene de bah de. Trafik yok, masraf az, ekono
mik oluyor. Byk kentte zor. Yalandm, fiziki tempoda d
oluyor. Dndm birok konuya daha iyi bakabiyorum.
Gndeme baka eyler girmiyor. stanbul'da olsam imdi, Film
Festivaline giderdim. Cumhuriyet'ten Sungu apan'dan izliyo
rum. ok da gzel yazyor kerata. Atilla Dorsay'dan soma d
olmam. te burada bunlara daha iyi bakabiliyorum. D
nme pay asmdan da daha iyi oluyor. Kafay dinlemek de
var. Soma stanbul 5-6 saat. Btn nedenleri anlatmak mmkn
deil aslnda.
N.: Etik szcn aar msnz biraz... Sanrm dilde de karlk sorunu var.

E.A.: Bence yanl evriliyor. Ahlk de karl. Baz ya

ln sorularn sorulmasdr etik. Niye mutluyuz? Mutluluk nedir?
Etik soru sormaktr. Sorgulamaktr. nsann ktln, acla
rm. insana ait her eyi. yilik ktlk szckleri, olguyu anlat
mak iin bana yetmiyor. Bu konu btn insanlarn kafasn kur
calamtr. Etiki olmak bu ite.
N.: ahlk olabilir mi? Yani insann kendisiyle birlikte her eyi
sorgulamas.

E.A.: airler byle sorular sorarlar. Bakalarna bo sorular

gibi gelebilir. Benim de aklmda byle sorular vardr. Yirmi yl,
otuz yl kalr aklmda. Bir konuda kukuya dtm zaman,
herhangi bir nedenden dolay, orada brakmam. Baka alardan
da bakarm. Soma yava yava yerine oturur. ktidar denildiin37

de de ille de hkmeti anlyor bazlar. Oysa her eye yansyan

bir taraf var "iktidar"n. engelky'de, bir arkadala Eliot'un
glmsemeyen iiri stne konuuyoruz. Ben "bir tek kedilerin
adlandrihms'nda glmsemitir Eliot" dedim. "Sen bunu nere
den biliyorsun" dedi. "Yani bilirsek ancak biz biliriz... " Osmar
Hanedan'nn gr de o. "Biz kula hakaret edebiliriz, kul bize
edemez... " ktidar ite. Kk yerlerde iktidarn dndaki in
sanlarla, sivillerle daha ok karlayorsun.
erif Mardin, Trkiye'nin hem sosyoloji hem siyaset bili
minde en byk adamlarndan biri. "Trk edebiyatnda hi tra
jedi yok" diyor. Abdlhamit'in gln facialar vardr. Kahka
hayla glersin. Trajedi diye sunuluyor. Mardin bunlara dein
mitir. "Trkiye'de aydn yok, okumular var" diyor.
Niye smet zel gibi bir adam neredeyse gecekonduda ya
yor? Sezai Karako bir pansiyonda kalyor. Girmiyorlar me
kanizmaya. Bunlar kimsenin aklna gelmiyor. Trkiye'de ya
plan ttihat ve Terakki Harekt bir eraf hareketidir aslnda
bir anlamda. Baa baheye konanlarn hareketi. Kimlerin ba
na bahesine konduklarm sylemeyeyim. smi ok gzel ama,
Mdafa-i Hukuk...
N.: Ece Ayhan'n iirinde insann btn halleri var. Hatta yetmi
yor Ece Ayhan'a insann halleri, yetmiyor yirmi dokuz harf anlatmak
iin. Bir olguyu anlatmak iin yazd her iire, bir deil, birka yaz
da ipular, gndermeler, anahtarlar var. Karlatrmal okunduun
da ok rahat grlyor. Belki birka rnekle tmne aklama getirebi
lirsiniz...
E.A.: Uzun sre "apalkar" szcn "Kapahar"un
tersine evrilmi hali sandlar. rlplak Bir Trkeyle, iirin Bir
Altn a kitaplar iirde "kapal" denen olgular atm yazla
r bir araya getiriyor. Szgelimi, Lati Lokumlu Oxford ve Deir
menli Oxford diyorum. Tekta'la Ankara'ya giderken, trende ye
mek yiyoruz. ki adam var. Biri tamd Tekta'. "Ben" dedi, "siz
Oxford'da okurken size lati lokum getirmitim." Adamlar gittik
ten sonra Tekta bana "O, deirmen davasnn sandr" dedi.
Ancak ben bunu baka bir yazda ayorum. Bu kitaplar o a
dan iyi olacak. ounluu kinci Yeni kavram ile ilintili. n
k bana kalrsa o olay daha tam olarak bilinmiyor. Asm Bezir38

d falan, bizim solcu airlere "Fransz gerekstclne bakmaym, bu burjuvazinin pis numarasdr" demi. Onlar da bak
mamlar. Oysa hepsi Fransz Komnist Partisi'ne ye. Farknda
bile deiller. Soma bakyorlar ama ge tabu. Her ey zamannda.
N.: Bizim gen kuak kinci Yeni'yi karmyor. Kimseye de aldr
myorlar.

E.A.: Ben iirde ecza var m yok mu ona bakyorum. Ama

sonuna kadar hi kimseye kefil olamam. Kendime bile kefil ola
mam. O bilinmeyen, kimyasal bir eydir. 70 senesinde arka ar
kaya orta ikiden ayrlan ocuklar zerine iirler yazdm. Yan
k oldu. Daha nce 'iir toplumhda bilinirdik sadece. Ben
neysem, bileimin kuvvetiyle olmuumdur. Szgelimi Memet
Fuat'la ok iyi geinmek gerekir. nk Adam Yaymlan'nm ba
nda. Ama ben yeri gelince gerekeni sylerim. Soma niye da
rltyorum Hilmi Yavuz'u? Darltmamak gerekir aslnda. Ama
ben yeri gelince sylerim. Ben byleyim ne yapaym? Memet
Fuat ''Kimmi bu parasz yatllar" diye kerhen sevdi bizi. n
k biz stanbullu byk aileden gelmedik. Hatta onlara kary
dk. Ben niye Sait Faik'in, hatta buradaki kylnn hakkm bu
gn aramayaym? Memet Fuat, gnl o tarafta olduu iin ikin
ci Yeni'nin dnce boyutunu gremedi. Memet Fuat'a hak ver
miyor da deilim. O da hakkm arayacak, ben de. Kim daha faz
la hakl diye bir ey yok.
N.: iiri ilk defa sesli ektiinizi sylyorsunuz. Trkiye'de iir
sessiz ekilir, ses sonradan konur, dublaj yaplr, diyorsunuz... Sizin,
hayatta da, iirde de farkl lleriniz var.

E.A.: Ben baka eyleri lt alyorum. zmir'den geliyo

rum, Kibariye sylyordu. Moralim dzeldi. Trkiye'de, nere
deyse caz yapan tek kadn. ok seviyorum. Roman ocuu falanrru. Elinden bir tutan olsun, yukar yrr. Ben srar ediyo
rum. Trkiye'de ingeneler, Roman ocuklar caz yapyor.
N.: kinci Yeni ile de ilgili birokfarkl grleriniz var.
E.A.: lev olarak ikinci Yeni bitti. Cemal ldkten soma
bitmitir. kinci Yeni'de herkes birbirinin iirine moral verirdi.
Edip'in bir iiri yaynlanrd, benimki, Lhan'nki, Cemal'inki ya
ynlanrd ama arada balant yoktu. Basketboldaki gibi 'time
out' falan yok. Sezai Karako'la Edip Cansever karlasalar
39

birbirlerini tanmazlard. Akm budur ite. Dnce bakmn

dan da farklydk. Hepsi yalnzca airdi. Dncede arlk var
d. Tarihi de kurcaladk, ikinci Yeni'nin sevilmeyii, bundan ile
ri geldi. zgnl, amuda kalkmak sanyorlar. Oysa olduu
gibi, alakgnll davranmak asl zgnlk. Ykselmek iin,
sevilmek iin aba gstermedik. Bizim yle bir derdimiz yok. i
irleri, grleri, dnceleri dolama atmak nemli.
Roland Barthes "tuhaf" der, "hem bu dzene ve iktidara kar
lar, hem onun dilini kullanyorlar." ikinci Yeni ufak bir imkn
bulduunda devletten kopmutur, mlkiyeli olmasna ramen.
Ben ikinci Yeni iin logaritmal iir diyorum. Logaritma, cetvel ol
madan zlemez. Biz genel dili deitirdik, grameri, sentak
s deitirdik. Baardk, baarmadk o ayr konu. Kavramlar,
benzetmeleri deitirdik. Bugn bile Trkenin grameri yoktur,
oluum halindedir dil. iirin de, insann da oluum halinde ol
duunu dikkate almadlar. Biz insanln sonunda deiliz. Ba
ndayz daha. nsan olmann da iirin de dolaysyla. Kerterez
noktas olarak Trk Dil Kurumu'nu grdler. Evet onun ok fay
das oldu ama, tek bama deil. Biz baz szckleri hi kullan
madk. Neden? Kimse dnmedi bunu. Bugn 62 yandaym,
hibir zaman gzel karlanmadm ben ve balangtan beri bu
byle oldu. Hi dl falan da almadm. Tam bir dlanma. Kt
ve baarsz dediler. Hakl olabilirler. Ama ben bildiim yolu g
tryorum.
N.: Edebiyat evreleri neyi l alyorlar kendilerine o zaman?
E.A.: "Gazla gitsin" alkanl var ounlukta. zellikle
niversitelerde. Dalarca'y, Turgut Uyar', Cemal Sreya'y bmezler. Oysa, Dalarca'y Ankara'ya arabilirler. Bir derste
rencilerle kar karya getirebilirler. Yapmyorlar ama. Ne yap
yorlar? Rfat lgaz'n adm silip, Necip Fazl Ksakrek yazyor
lar. Onu da yaz, tamam, ama lgaz' niye siliyorsun? Bu zihniyet
le, Uur'u ldrdler ite. Onun eline hibir gazeteci su dke
mez. Uurlar lmez falan diyorlar ama laf. Uur ld. Ama tam
tersine tepti. ok byk bir birleme oldu.
N : airin belki artk szlk anlamn da deitirmek gerekiyor.
E.A.: airler artk dnr olmak zorunda. Ya bu deveyi g
dersin, ya bu diyardan gidersin. Olmazsan hap yutarsn. Biim
40

leri farkldr tabii. erif Mardin'in aratrma sonucunda getirdi

i dnce ve dnr baka, airinki baka tabu. nemli olan
nesnel karlm bularak yapmak. Zorluk orada.
N.: Eletirmenler kendilerini zel, kiisel krgnlklarn dnda tu
tamyorlar sanrm.
E.A.: Maalesef. Duygusallk ok nemli onlar iin. Bizim
iin de nemli ancak o kadar srdrmeyiz. Bir zaman getikten
sonra, en azmdan "maalesef iyi air" diyebilmeliler. Ayn gr
paylamas art deil. Memet Fuat ve onun gibiler kendileri
ni yaralyorlar aslnda. Karsndakini yaraladklarm sanyor
lar ama tam tersi. nsann kendini yaralamas ok ackl. Trki
ye o yzden bu duruma geldi. Politikaclar da kendilerini yara
lyorlar.
N.: Peki umut var m sizce?
E.A.: Yok. Ben karamsarm. nk byk ounluk yle.
Hep kazk atmak, yalan dolan, katlk zerine kurmular
dnyalarm. Yine de benim karamsarlk rengim simsiyah deil.
Akkor. Karikatrlerde balonun iini karamsarlk karl siyah
yaparlar. Hayr. Yaz olacak. Okunsun ya da okunmasn. zn
tn de glmseyerek anlatabilirsin. Oysa senden zntn
sam bam yolarak, sapsar kesilerek anlatman beklenir.
N.: Ne kadar teatral olursa, o kadar inandrc olur diyorlar.
E.A.: Biz bu imajlar hi kullanmadk. Kendimiz baka kar
lklar bulmaya altk. Cemal'e, Turgut'a, bana, en ok bana
saldr oldu. Biliyorum. Kfr de ettiler. Otuz senelik kfrler.
airden bile saymazlar. Edebiyat dnyas ite. Dnsel yn
mz ar geliyor nk. Trk iirinin iine ediyor Ece diyorlar.
Amacm zaten bu. Bir eyi ykacaksn ki yeni bir ey kurulabilsin. Ben kendi kuam da sorgulamak zorundaym. Nzm
Hikmet'i de. Dalarca'y da. Edip Cansever'i de. natym ama,
hakl inaddr bu. iirde de zorluk oradan kyor. iir iirde ka
lamaz. Kalmamaldr da. Tarih, corafya, felsefe, sosyoloji, etik...
Hepsini iermeli iir.
1993, Nokta

41

airin Gr

Ece Ayhan: te tam bir sivil iir size. Dizeler mitralyz gibi. smet
zel slamcl brakm m ne! Ya da bu erif Mardin'in bir iiri
gibi. Velhasl son on yln, yirmi yln en gzel iirlerinden biri,
iin iinde stelik Hurufilik de var. Hayt!
1993, Nokta

42

Kim Kimin Sureti

Ece Ayhan bir latife olarak, tand kiileri, nl mzisyenler

le eletirmi. Kimin ad hangi mzisyeni artryor? Kendisi
ne bir mzisyeni deil, Rus saraynn 'eytani papaz' Rasputin'i
uygun grm!
Cemal Sreya- Yves Montand
Yaar Kemal- brahim Tathses
Turgut Uyar- Frank Sinatra
Sezai Karako- Kani Karaca
lhan Berk- Madonna
Sezer Tansu- Bimen en
F. H. Dalarca- Nat King Cole
Yahya Kemal- Ella Fitzgerald
Fruzan- Gnl Yazar
Selim leri- Dario Moreno
Attila lhan- Edith Piaf
Edip Cansever- Muazzez Abac
Nilgn Marmara- Billie Holliday
Ece Ayhan- Rasputin
1992, Aktel

43

"Dlanacam Biliyordum"

"Bir Topluma 'nsan Toplumu Deil'

Diyen Adama Yalnzlk Der"
kinci Yeni akmnn airlerinden Ece Ayhan, Trk iirini kendi ba
k asndan ele alan yeni ve deiik bir antoloji hazrlyor. Bu antolo
jide iir ya olmayacak ya da ok az olacak ama, airler bir bir deerlen
dirilecek. lt, airlerin sivil, sk, cins ve etik adan salam olmas...
Ece Ayhan, Reha Maden'le yapt syleide de neden kavgac oldu
unu anlatyor.

REHA MADEN: Birok arkadanzla tarttnz, hatta "kara

almakla" sulandnz...

ECE AYHAN: 'Tccardan' Ferit Edg diye bir adam var. Ben
'tccardan' derim ona. Bir gn Yeilky'den yurtdma karken
aranm, "Ece yaptrd" demi. Benzer bir olay Cemal'le (Sreya)
ilgili. Papirils' karyordu o zamanlar. Varlk Yaynlan'n maliye
mfettileri teftie gelmiler. Yaar Nabi "Cemal yaptrd" demi.
Aa yukan ajan olay. Hangisi kara alma bunlarn? lk hareketi
yaptklar zaman arkasn getirmek zorundaym. Ktln pei
ni brakmam, sonuna kadar giderim. Su itii yere dek kovalana
caklar. Ferit Edg bana Zrih'e yazyordu, "yi insanlara kara al
yorsun, suluyorsun" diye. Birka defa "Senin bildiin gibi deil"
dediysem de srar etti. Sonunda vakti zamannda bir gardiyandan
rendiim u szleri yazdm ona: "Bana namus taslama; senin
namusunu arafa dolar, drde katlar, bilmem ne yaparm."
44

R.M.: Suladnz bazlarnn size zellikle svire'ye tedaviye gi

derken nemli yardmlar dokunmutu.
E.A.: Biz mz; ben, Cemal (Sreya), Sezai Karako hi
mlkiyete ilimedik. Bize kzarlar, aptal derler, enayi derler; de
sinler varsn. Arzi olarak bile mlkiyete ilimedik. Bu hangi
oranda bilinli, hangi oranda olaylarn getirmesi, bilemem. Ml
kiyet kavram yoktu bizde. Ben u anlamda mlkiyete kar de
ilim. Ekmein ve de raknn boyunca olursa, niye olmasn. n
sanlar orada brakmyor. htiyacn dnda, hkmetme arac ola
rak kullanyorlar. Onu kullanma hikyesi olursa, kzarz tab.
Cemal Sreya 500 liraya ihtiyac var deil mi, 501 liraya al
mazd. Mesela Yaar Kemal olsun bakalar olsun bana ok yar
dm ettiler svire'ye tedavi olmaya giderken. Ayn Yaar Kemal
bir vakitler 1960'larda kinci Yeni Akm (Sivil iir), Cemal'in
aleyhinde yazlar yazmt. Haddini bilmesi gerekirdi. Bunlar
birbirine kartrmam ben. Can da (Ycel) yardm etti. Teek
kr ederim. Ama an'la kavgalarmz da oldu. O ayn, bu ayr.
imdi ben kendi imknlarmla gidip ameliyat olamazdm. Mil
yarder yeri oras. Hele yl kalmak ne demek. Bir ocuk, Matthias Dalvit, orada burs buldu bana. Annem de burada benim
kitaplarm satarak geindi. Benim imdi hi kitabm yok, bili
yor musun? Halbuki ortaokuldan beri kitap alrm. aktrma
dan dris de (Kkmer) yardm edermi anneme. Ev sahibi
de kiray arttrmam. Ne buzdolab, ne amar makinesi var
d. Ocak bile yoktu. Piknik tp kullanrdk. Ama hi ikyet et
tiini hatrlamyorum annemin. Sanki varm gibi davranrd.
Sait Kemal Mimarolnun retmenler Bankas Ynetim Ku
rulu Bakan'yken kard paray, Mlkiyeliler Birlii Genel
Bakam Ayhan Akaln'n, Bankas Ynetim Kurulu yesi Fa
hir Armaolu'nun kard paralar Ece'ye gndereceim diye
alan, annemin, evimizin durumunu bilen arkadalarm da oldu
ama. Sonra dedikodu karmlar. lk ameliyattan sonra hasta
landm. "Ece'nin hastal ruhsal" diyorlarm. Halbuki ameli
yatta kafama taktklar nt tkanm. Yryemiyorum, kolum
tutmuyor. Cevat apan ile nay Szer'in kolunda evden k
yorum. Hastaneye gtrecekler. "Cevat, nay, ruhsal diyorlarm buna" dedim. Hi kfretmeyen adam, Cevat, kfretti. Ne
45

den ruhsal olduunu sylyorlar? Haklarnda bildiklerimi sy

lediim zaman, inanlmasn diye. te bunlarn da "yardmn"
grdm ben.
R.M.: Byle eletirdiiniz insanlar, edebiyat, sanat evresinden,
Sanatla uraan insanlarn byle davranmalar elikili deil mi?

E.A.: Dncesi bozuk olann iyi air olmas mmkn de

il. ok iyi bir insan ok iyi sanat olmayabilir. Ama mesela Al
parslan Trke air olamaz. nsanlar her eyi yapabilir. O yz
den iyilik ktlk kavramlar, her eyi karamyor. nsan aym
zamanda kan-pislikten ibarettir. Dostoyevski "Tam yoksa her
ey mbah m" diye sorar. Tanr ld! Biliyorum. Ama insann
etik olarak salam olmas lazm. Yzyllardan beri etik olarak
salam olmann kavgas var.
R.M.: Siz neredesiniz burada?
E.A.: iirimde dizgi yanl olabilir ama dncemde olmaz!
Onun iin sinirleniyorum bazen. nsanlar zyorum da. Yalnz
bamaym. Dncem var. Para yok, pul yok, imkn yok. Bana
sordular: Arkanda kimse var m? Hi kimse yok, dedim. Herke
sin kam bilirim. engelky'de oturuyordum. Ulvi Uraz var
d, an'la (Ycel) buluurdu. ok borcu vard. Bir de hastayd.
Dedikodu kardlar, bor iin zerine varmasnlar diye hasta
numaras yapyor dediler. Adam kalpten ld. "Haa, doruy
mu" dediler. Bu kadar gaddardr bunlar biliyor musun? Nasl
sonulanr bilmem ama, gaddarlklarn peini brakmam ben.
Ktlklerinin zerine sonuna kadar giderim. Hem neden git
meyeyim?
R.M.: Zor bir yaant, deil mi?
E.A.: Zor olduunu ben de biliyorum tabu. Sen bu topluma
"nsan toplumu deil" dersen, o toplum seni dlar. Bunu bili
yorum ben. Ben de istemezdim ama, bu byle. Biraz eri gitmi
de olabilirim. Ama ben hayattan ekilmi olsam, bir bakas ge
lecek. Gelir. Bizim ilevimiz de bitti aslnda. Yaplacak eyi yap
tk gibi geliyor bana. Bayra diktik. Ayarlar, aymazlar. Artk bi
zim dmzda.

46

Ece Ayhan'n air Defteri

Nzm Hikmet
SRGN RLER KT
Kemalist sylem iinde nemli air. Diyelim ki 120 kilo ar
lnda bir komiser, sank grd bir adam yakalyor. Arka
dalar, kelepe melepe gelene kadar zerine oturur. smet n
n de Nzm Hikmet'in zerinde byle 12 sene oturdu. Ama iki
si rahatlkla yer deitirebilirdi. Yani Nzm Hikmet Cumhur
bakan olabilirdi. Sadece programlar farklyd. kisi de Kema
list sylem iindeydi. Nzm "cmhuriyetle yaralanm" deil
dir. yi airdi. Ama dar gitmek zorunda brakldktan sonra
ki iirleri iyi deil. air dilinin iinde yzer. Koparrsan onu, ol
maz. Gittikten sonra bir "Saman Sars" var. Onun da kurgusu
iyi deil. iirleri alg ortalamas iinde. Trkiye'de alg ortalama
s neyse, onu zorlamad.

Sait Faik
SIKI, SVL VE AR
Nereden geldii, nereye gittii bilinmiyor. ncesi sonra
s yok bu adamn. ok tuhaf. Sonras olmaya altlar. Edebi
yatta ve iirde hi akrabas olmam. Sivil airleri byk ap
47

ta etkiledi. Sait Faik'le Dalarca'nn etkisindeyiz. Yani katr ilk

kez dourmu oldu. Sait Faik hem sk, hem sivil ayrca da cins
air. Hikye olduuna bakmayn, yazdklar iirdir. Ben Me~
met Fuat'a kzarm. Antolojisi yaynlandnda Sait Faik'i air
olarak almalyd. Dzyaz olarak yazm olabilir. Hi nemli
deil. Fethi Naci onun hikyelerini ezberlemi. Erzurum'da pa
rasz yatl okurken hikyelerini ezberliyor onun. Naci yalnz
da deil. Sait Faik dne dne okunurdu yahu! Bir hikye var:
Sait eletirmene ok kzm. Veryansm ediyor bir yazsnda.
Yazmm bal, eletirmen hakknda olduunu duyuruyor.
Ama birini yazmay unutmu. Yani sadece iki eletirmene ver
yansm etmi, ncsn unutmu. Ata ne der biliyor mu
sun? "Bu yazy yazmak iin btn hayatm verirdim." O ka
dar gzel bulmu. Esas bizi etkileyen de Alemda'da Var Bir Y
lan. Biraz hakszlk edildi adama. Yapayalnz brakld. Bir gn
Nisuaz'da bir grup adama bir eyler anlatmak ister. Aslmda
edebiyat evrelerine pek girmezdi ama, o gn orada ite. Or
han Kemal, Sait Faik konumak isteyince apkasm karyor
Orhan Kem al kyl kken li olduu iin kapal yerde apkay
la oturur, kyller kapal yerde apka karmaz ya evet ap
kasn karyor, "Sen apkama anlat" diyor, kendi konumas
n srdryor. Sait Faik dvnerek kyor. Bir ey de yapm
yor. Horland.

Orhan Vel
OK NEML AMA SULUBOYA
ok nemli bir suluboya. Ama yine de Trk iirini glm
setenlerden biri. Suluboya uram iin dedim ben. Hibir ressam,
suluboyasyla nlenmez. Suluboyas da olabilir ama, mutlaka
yalboyas olmas gerekir. imdi Orhan Veli Trk iirinin yata
m deitirdi. Kapalar adl bir ri var, bir sr ikinci Yeni
iire bedeldir. mr vefa etmedi.

48

Melih Cevdet
YALANINCA UYANDI
Biraz yalannca durumu akt. Ama o bile, imdi 76 yan
da, yazlar yazar dergilere, gazetelere, ok da yazar; bir kere bile
Cemal'in (Sreya) adn anmamtr. Bugnlerde seviniyorum,
hem Turgut Uyar'n, hep Edip Cansever'in adlarn kullanyor
yazlarnda. Ben cumalar AKM'ye konsere giderdim. Bir tek
cuma gnleri alabiliyorsun bileti. Orada gienin almasn bek
lerken dne dne yazm okurdum. Aym. "Artk anlam olma
yan eyleri seviyorum." diyor. Tek bama bir ey deil tabu b u
Tarihi kurcalayan kuaktan olmad.

lhan Berk
BEL KIRIK YANLARI VAR
lhan Berk balangta kinci Yeni'yi ok etkiledi. Hat
ta moral de verdi. Sarka gibi Aca'yla Ylmaz Gney arasn
da gidip gelir. ok ilgin bir adamdr. Ama beli krk yanlan
da var. Aklamas zor ite. Bana bir mektup yazd ben 1990'da
Berlin'deyken, "Seninle ayn ada yaamaktan seviniyorum"
gibi bir eyler. Yere ge koyamyor. lhan Berk'e darlmamn
nedenini anlataym. Biz bir sre brahim Ylmaz ile birlikte Tarlaba Bulvan'nda o yklan evlerde oturduk. Bir gn gece eve
dnyorum. Tam ngiliz Konsolosluu'nun hizasmdayken arka
dan bir ocuk baryor arabann iinden: "Ece abi evimiz yan
d." Eve gittim ki kap baca, kitaplar derger hep yanm. Eski
savalarda bomba den yerlere saklanr askerler, bir daha ora
ya dmez diye. Ben de gittim orada yattan. Ertesi gn Musta
fa Irgat' arayacam. "Sizin evde kalabilir miyim" diyeceim.
Cebimde de 7500 liralk ek var. Gergedara yaz verip almm.
Ama gidip Mecidiyeky'den ekeyim diyorum nk baka
ubeden eksem havale paras kesiyorlar. lhan Berk'in evi de
oralarda. Eh evden telefon etmek daha iyi tabii. Gittim telefon

49

ettim. Mustafa hi beni zmedi. Tabii, dedi. Kapattm telefonu.

yi tamam, dedim. lhan bana ne dedi biliyor musun? "Ece bi
liyorsun ben sabahlan iir alrm." Ben de kfrettim. Ne de
mek yani. nsan hayatnda lmden sonra en nemli olay yan
gndr. nsanm bama daha ne gelecek. stelik ondan bir ey is
tediim de yok. Yani "Bende kalamazsn" demeye getiriyor. n
sanm bama bir felaket gelse; birisi cinayet bile ilemi olabilir;
kalma evimde diyemem ben. Tedirgin olsam bile, git diyemem.
Zor durumda kalm, kapm alm. Bu iin hesab yaplr m?
Doru yanl, byle bu.

Necip Fazl
DERNL YOKTU
Ruhsallklarm ben ruhsallk olarak grmyorum. Psikolo
jik air denir ya hani. Onlar ruhsallk deil aslnda. Rasim Ada
sal vard Ankara'da. Psikiyatristti. Heyecanl heyecanl konuur,
mesela Freud'u anlatrd. Anlattklar hep bo ama. Ksakrek
de yle. Onlar herhangi bir gencin kolaylkla yaayabilecei ey
ler. Mesela otelde kalan bir gencin. Fazla kadn bulamyor, fazla
para bulamyor, imkn bulamyor, ite onlar. Derinlik yok asln
da. Dalarca'nn kaynaklarndan bir tanesi Ksakrek'tir. Ama
hemen at. Eski kaynaklara dnd. eyh Galip'e dnd. Yani
hepimizin kaynana.

Can Ycel
RN YOURMAZ
Onun "babas" Metin Elolu. Ben nce smail Dmbll de
mitim onun iin. Ama bir arkada "Ne yapyorsun, Dmbll
halk sanats" dedi. O yzden evki akrak dedim. iirini yo
urmaz. Olduu gibi brakyor. Sonra babasma (Haan Ah Y
cel) sahip kyor. Neden?
50

Hilmi Yavuz
ZARARSIZ AR
Zararsz belediye airi. Geende ok canm skld. Cumhuri
yette oturuyoruz. Bana Hilmi Yavuz'u nasl bulursun diye sor
dular. Hem de olunu getirmiler. Ben bilmiyorum. "Zararsz
air" dedim. Babasna kar ocuun zel duygular olur. zl
m olabilir. Yaplr m byle ey yahu! Neyse. Dzyazlar fena
deil. zenli, dikkatli. Yanl yapmamaya alyor. Halbuki
yanl yapsa ne olur? kinci baskda dzeltir. Doktoras olmayan
tek felsefe hocas. ngiltere'de akretim gibi bir okul bitirmi.
Felsefeci olup olmadndan kukuluyum. Etik'i bilmeyen felse
feci olur mu hi? Oluyormu demek d!

smet zel
KAFASI SVL
"yiler taifesini setim" diyor. airlii ok iyi. slam mito
lojisini ama, daha ok Snni mezhebini kullanyor. O da insa
n deeliyor ama, sonuna kadar deeleyemez. Demek istiyor
san btn mezhepleri ele alacaksn. ok iyi airdir. Sivil bir
kafa. Gecekonduda oturuyor. Zor koullar. Neden onu seti?
Baka trl de yaayabilirdi. Ama yaamad. Geen sene oto
bste grdm. Birka gn nce Poesium tartmalar srasn
da beni savunmutu. "Teekkr ederim, kl kalkan savun
musun beni" dedim. "Ben seni savunmadm. Benim dn
cem o" dedi. "Ama Ataol Behramolu baka trl tavr alma
lyd" dedi. Onlar ikisi ayn kuan airi, arkadatrlar. Sosyal
demokratlarn en byk kusuru bu. Ben orada Erdal nn'y
suluyorum. Poesium'u dzenleyenlere bir telefon aard,
yahu ne yapyorsunuz, derdi. Bak Atatrk olsayd yapard. le
ri gitmiyor musunuz, derdi.

51

Enis Batur
DRT KOL ALIIR GB
Ben onu bir keresinde ok ar suladm. Krlabilir.
Gergedan'a sahip kmak istedi. O zaman onu karyordu. Ben
Ahmed Ariften bir ey rendim. Erdal z'e "Ben byle ma
salar ok grdm" demi. Baz insanlar masalaryla zdeleir.
Onu kastediyor. an'la (Ycel) Kanhca'da konutuk bu ii. O da
oradaym. Bu olay anlatp "Ne densiz adam" dedi. "Hakkn
aramak ne zamandan beri densizlik oldu Can" dedim. Ben de
Enis Batur'a "Byle dergileri ok grdm" demitim. undan:
88 senesinde Sefa Kaplan benimle marjinallik zerine bir ko
numa yapmt. Tabii Nilgn Marmara'dan bahsediyordum.
Gergedan'da Ankarah drt kii benim Nilgn Marmara'nn in
tiharm istismar ettiimi yazd. Ben de Enis'e, ben yayorum
kendimi savunurum ama, Nilgn Marmara ld yahu, de
dim. Ben intiharm kullamyormuum. Ben nasl sylerim Nil
gn Marmara'y ok sevdiimi. Bir moruk gen kz sevmi der
ler. ok sk kuUamyoruin Nilgn Marmara'nn adn, ne yapa
ym. Benim sevdiimi smrme dncem olur mu? Bir ey is
temiyorum ki ben. Ben de Enis'e "Trkler aile boyu dnr. Se
nin baban bizi kandrd 12 Mart'ta. Sen de onun gibisin" diye
yazdm. Yaymlamasn istedim. Yaymlamad. Hakl olabilir.
Enis'in ri iyidir. ok iyi alan adamdr. ki kolla deil drt
kolla alr gibidir. Kurcalyor. Bizden sonra gelenlerden biri o
da. Baka kim var?

kk skender
KUAINA ADI VERLEBLR
inde bulunduu kuak rahatlkla onunla anlatlabilir.
Nasl ki sivil iir deyince benim aklma Cemal Sreya gelir.
Benim "babam" deil ama, bizim kua anlatmak iin Ce- f
mal Sreya sylenebilir. Kk skender bir eyleri kurcl52

yor. Gze alm. Kolay deil. Cemal anlatmt bana. Kk

skender bir konumasmda: te unu severim, bunu seve
rim, Ece Ayhan' severim demi. Cemal demiti ki "Bakala
rn niye sylyor. Bu senin olun.. Yalnzca seni sylese ye
ter." Bilemem.
1992, Aktel

53

airlerin n ve Arka Baheleri

Cumhuriyet dnemi air portreleri

Edebiyatmzn kar sesi Ece Ayhan, Cumhuriyet dnemi airleri
ni kapsayan farkl bir antoloji hazrlyor,

Mehmet Atak
Trk iirinin belki de en zgn ismi Ece Ayhan. 1931, Data do
umlu. Ankara Siyasal Bilgiler fakltesi mezunu. lk iiri 1954'te Trk
Dili dergisinde baslm. Kmar Hanmn Denizleri, Baksz Bir
Kedi Kara, Ortodokslular, Devlet ve Tabiat, Yort Savul (btn i
irleri), Zambakl Padiah, ok Eski Adyladr Ece Ayhan'n iir ki
taplar. Bugn her ne kadar cici ocuklarn da hit'leri arasndaysa da,
bu aslnda maddenin tabiatna aykr bir ey, nk Ece Ayhan ebe
di kaka ocuktur ve her daim kaka ocuk sylemindedir. Egemen syle
min dna kmad srece o sylemin o ya da bu ekilde kasz ma
as olacann fazlasyla farkndadr nki. Ece Ayhan, yaygn ady
la kinci Yeninin ya da daha doru bir isimlendirmeyle Sivil iir'm
iinde bir airdir. Aydn olmak devlete kar olmay da gerektirir, biz
de de bu geerlidir. Lkin bu geerlilik teori dzlemini amaz. Olsa olsa
br lde devletin dnda kalmay becerenler vardr: smet zel, Se
zai Karako, Cemal Sreya, Sreyya Berfe gibi. Ece Ayhan'n karl
ise teori dzlemini ap pratik dzleme ulam bir karlktr. Yap Kre
di Bankas u sralar Ece Ayhan'n Babozuk Gnceler adyla 'B
tn Defterler'ini basacak. On yl sonra kacak yeni iir kitab da yol
da. Bir de (dergimizde ilk kez kk bir blm yaymlanmakta olan)

54

Cumhuriyet dnemi airlerini devletle ilikilerini de kapsayacak biim

de, bilinen antoloji kalplarnn dnda zaman ve mekn iinde yerle
rine oturtmaya ynelik bir deerlendirme-inceleme. Bunun haberi bile
pek ok kiinin imdiden korkmasna yetebilir. Dediimiz gibi Ece A y
han kaka ocuktur ve pratik yaamn her trl gebeliin dnda sr
drr. Fakat korkuya mahal yok, dilenci dilencinin, hrsz hrszn, air
airin dmandr mantnn bir rn deil bu. Yani korkuyu sadece
yaras olan gevek airler duysun, kfi. te birka rnek:

Yahya Kemal (1880 - 1958)

Bir "Devlet airi". 1912 Paris'ten geldiinden beri nce yava ya
va, sonra da hzla "Devlet airi" oldu. Taksim'de Park Otel'in
balkonunda Adalar'a ve Marmara Denizi'ne kar otururken
unu dnrm zaman zaman: Osma Imparatorluu'nun
balarnda, Fatih Sultan Mehmet 1481'de lr. Bir sefere kyor
mu. Nereye gidecei bilinmiyor. Gebze ile Kartal arasnda bir
yerde birdenbire lr. Fatih lr, zerine hemen bir ota atar
lar. zellikle, Yenieriler ayaklanmasn diye. Kk olu Cem
Sultan Konya'da; byk olu Sar Beyazt ("Sar" olmak zaten bi
raz sofu, yobaz olmak demektir; zaten Sar Beyazt'n bir ad da
tarihte Sofu Beyazt'tr) Amasya'da validir. Ksacas ikisine de
haber gnderiliyor. Hangisi stanbul'a varrsa o babas Fatih'in
yerine tahta, iktidara geecektir. Cem Sultan'a gnderen alt
haberci bir menzil konanda ya da yolda ldrlr. Sar ya da
Sofu Beyazt tam 12 gn sonra Amasya'dan stanbul'a gelip tah
ta kyor. Bizim "Devlet airi" Yahya Kemal balkonda yle d
nrm: "Acaba bu 12 gn iinde Fatih Sultan Mehmet kok
mad m?" imdi unu eklemem gerekir. Bir kez her tarihte ke
sinlikle padiahlar kokmazlar! Ayrca: Osmanllar, hele balan
gtaki Osmanl Beylii Domani'te, St'te, Yarhisar'da bulu
nurken ak bir biimde bildikleri en gzel zenaat dericilik, debbalk ya da sepicilikti. Srleriyle geinen ve hayvanc bir ka
bile olan Osmanl Beylii ilk kez tarihe bu zelliiyle geer, ge
mitir. Yahya Kemal'in serin balkonda bunu bile dnmemesi,
bunu bile bilmemesi beni ok yadrgatmt. Kukuya dm

tm. Ki harcalem ve pek de gerekleri yanstmayan edebiyat ta

rihleri kendisini Osmanl tarihini ok iyi bilen airlerden biri ya
da bahcas olarak tantmt. Burdan anlalyor ki iin knhn, iin ekirdeini yani iin zn pek de bilmiyormu. Sonra
dan reniyorum ki, Yahya Kemal yalnzca ok sayda Osmanl fkralar biliyormu. O da tarih bilgisi saylrm. Oysa gerek
tarih bilgisi ve de tarih bilinci ok baka boyutlu bir ey.
vn
DENZ KIYISINDA BR OTA
1. Ordu bir sefere kyor. Bilinmiyor nereye gittikleri. Ko
calm bir boa km.
2. lmn zerine bir ota atar Osmanhlar.
3. olu vardr; en k Cem, Beyazt en sar. Haberler
salnr taht'a ulaamayana vay!
4. On iki gn ve gece kalr bir ota, kk boya, Gebze.
5. "Fatih kokmad m?" diyedir dnrm sepici Kemal,
ehzade Adalar'na kar.
ok Eski Adyladr minyatrleri'nden, 1982

Nzm Hikmet (go -1963)

Genie bir perspektif iinde dnrsek; Nzm Hikmet'in
kendisi ve iirleri dorudan doruya Kemalist sylem iinde ele
alnabilir.
Ayrca; cmhuriyetle, dipte, hibir sorunu da olmamtr.
Oysa, u ya da bu biimde, kimi airler "cmhuriyetle yaralan
mlardr", Hem uzak, hem yakn tarihimizde. Stigmalar, en
tikler bile var.
56

Nzm Hikmet'in zaman zaman hapislerde yat; Kemalistler aras bir "iktidar kavgas"dr sonuta. Programlar kap
yordu. Ve Nzm Hikmet, rahatlk ve kolaylkla cumhurbakan
olabilirdi, ismet nn de hapislerde yatabilirdi, tersine. Szge
limi; smet nn, hasbelkader, bir air olsayd; 1951'de o da ken
di z dilinden "koparlabilirdi". Bir byk ve nemli airin di
linden "koparlmas" korkun ve rktc bir olgudur! in ne
resinden bakarsak bakalm.
Yine kimileri kplere binecek ama Trkiye'deyken benzer
siz bir air olan Nzm Hikmet'in, 1951'de "koparldktan" son
ra yazd hemen hemen btn iirleri "kartpostal" iirleridir.
Kimse bunun aksini bana syleyemez.

Attil lhan (1925 -)

Attil Ilhan, bilinir ki, zmir'in "medar iftihardr". Bu yzden,
btn Trkiye'nin de ama, daha yerel bir air saylabilir. Sz
gelimi; zmir'de Karyaka'da bir parka heykelinin dikilmesi ye
rinde olur.
Yine, tab bence, giderek iirden ok uzaklat gibime ge
liyor. Sanki temelde "arabesk bir ark airi" oldu. Ne yapalm
eskiden beri "romantiklii" o biimde ve yle sand. imdi ya
pacak bir ey yok tab. Hrn ve huysuz bir air olarak ve ken
disini deneye srnaya dnce bakmndan gerekten ok sk
bir konuma geldi. (zellikle yeni kuaklara "sabun kp o
cuklar" demesi ve oraya varmas beni artt hem de sevin
dirdi.) Onu bu erdii noktadan kimse koparamaz artk. (Pek
zorunda deilim, ama zel olarak, Attil Ilhan'n iirlerinden
biraz uzam. Ama Sivil airlerden Cemal Sreya, hele gen
ken, Attil lhan'n iirlerinden etkilendiini bana sylemiti.)
Yllar nce ald Halk Partisi iir dl kendisi iin elbet
bir handikap. Bir eliki, hatta bence bir leke! Bunu iin iin ken
dine yediremiyor gibime geliyor. Ve de kesinlikle "Siv air" fa
lan de. Belki de kendisine yar-askeri air denebilir. Kemalist
oluu ise apak.

57

smet zel (1944 -)

Gerekten ve her alanda "cmhuriyetle yaralanm" olan bu
"cins ve zgn air" ve sk dnrn slma girii ya da "iyi
ler taifesi"ne geii o kadar da nemli deildir (Bir bakma her
biri ayr ayr nedenlerle lhan Berk de, Cemal Sreya da, Sezai
Karako da "cmhuriyetten yaralanmlar"dr ayrca ve bence).
Szgelimi, ubeyi ve dnr dris Kkmer'in, o garip
ve inat dnrn asmdan dnrsek: Pekl ve pek de
zorlukla deil, Mehmet Ali Aca ile Ylmaz Gney yer ve ko
num deitirebilirler zde. MA. Aca solda olabilir, Y. Gney
de sada! nk 'masa'nn bir yanyla teki yan arasmda ay
rm yoktur. Hele imdi, 1992'de ok kimsenin nasl savrulduu
nu gzlerimle gryorum! Ayrca, dnr dris Kkmer,
yllar nce "Trkiye'de, dipte sol sadr, sa da soldur" derdi.
Bylesi bir 'ktlk toplumu'nda maalesef her ey olabiliyor.
Fransz felsefecisi, ok ilgin ve zgn Louis Althusser de "n
sann temel nitelii, tahmin edilemeyi oluudur" derdi. Byle
si bir yargya varmas beni ok ve uzun uzun dndrmt.
Hl da bu sz enine boyuna dnyorum. Bu bak asln
da ortal kartran, kimi insanlar ise kplere bindiren bir g
r de olabilir. Ben sivri, aykr, daha nce hi sylenmemi 'ilk
kez dnceler'den hi korkmuyorum. Gerekte hi kimseden
ve hibir kurumdan da korkmam. Ama ne yapalm olgu olarak
durum byle. Ve maalesef her alanda ve her konuda da byle.
erif Mardin gibi byk bir dnrn, smet zel'i yaka
lam olmasna, Dergh dergisindeki aratrmasnda ve yazsn
da meramn smet zel'i vesile klarak, ondan yola karak an
latm olmasna, gerekten ok sevindim. erif Mardin gibi b
tn Trkiye'nin byk bir sosyologunun ve yine Trkiye'nin bir
siyaset bilimcisinin.

Nilgn Marmara (1958 - 2987)

Nilgn Marmara'nn "dnyann arka bahesini gr", lgn
ak, garip bir kz oluu ve kimselere benzemezlii balangta
58

pek farkedilmemitir. Yalnz ve yalnz kendisinin 'marjinal' olu

una baktlard. stelik yanl bir bakla, 'marjinallik'i; 'ilgin'
olmakla, 'zgn' olmakla kartrdlar bilerek ya da bilmeyerek!
Evet Nilgn Marmara hem ilgin, hem de ok ilgin, hem de z
gn ve de kimseciklere, hibir arkadana hi benzemeyen bir
kzd. Ve yukarda dediim gibi "dnyann binbir renkli ve binbir iekli arka bahesini de grmt". Bunlar dorudur. Ama
Nilgn Marmara yalnz bunlardan olumu ve oluan bir insan
deildi. te benim yanl anlalmtr dediim budur!
Tekrar ediyorum! Evet, "bu dnyann renkleri solmu arka
bahesini de grmt ayrca". Ve bir kez, alabildiine ve grl
memi bir biimde "sahiciydi". "Sahicilik" konusunda ender bi
riydi. Zaten "Sen alakgnll davranrsan, kendiliinden z
gnlk ortaya kar". Bunu bile yanl algladlar; hnzrlkla ve
saflkla. Dorusu ne olursa olsun. yanllktayd. Fiziksel ola
rak de ama, kendisi yalnz gzel bir kz deil, aslnda (meca
zi anlamda) tam bir erkekti. Ona Turgut Uyar'm ld 1985 y
lnda yazardm: "iir yalnz dallara zg bir olgudur". Nilgn
Marmara erkek ya; mektuplaryla birlikte bana ilgin ve deiik
iirlerini gnderdi postayla ve de srarla. Bence iirlerinin b
tn, sonradan bulunan, iirlerle birlikte, yeniden baslmas ge
rekir. Bir dolu kimi yeni airden, zellikle sahicilik ve kimseye
benzemezlik asndan bin kat daha iyidir. Nilgn Marmara'nn
iiri, o iki kitab da, varsm Anglosakson iirinin etkisinde ol
sun! Bundan ne kar. Biraz Sylvia Plath'a yaknm filan! Ama
kesinlikle bir aray ya da arama iinde filan deildi. iiri bul
duu yerde: Libya'da, Avusturya'da, Bodrum'da, Marmaris'te ve
stanbul'da da deiyor ve derinletiriyordu durmadan.

kk skender (1964 -)
Kk skender'in ilk ad gerekten 'kk' ama kendisi bir b
yk air bence. (Adam Sanat'm bu son Haziran saysnda belki
de en gzel ve en yetkin ve en nemli iiri var. Bu noktaya nasl
vardm kendisine sordum; akla yatkn bir karlk alamadm.
Mustafa Irgat'm da Beyaz dergisinin 18. saysnda Osiris Merdive:59

ri adl iiri beni artmt ve ok baarl bir iire nasl eritii

ni, vardn da sormutum.)
Kk skender bence hagaragort airlerden biri. Elele der
gisinde gemiti, bu Haziran saysmda Gsteri dergisinde de
korkusuz yazlarn ve aklamalarn okudum. Trkiye'de bylesine pervasz ve cesaretli air yok gibi geliyor bana. Btn
Trk iirinde birok eyi ya da hi deilse ok eyi gze alamaz
san hibir ey yapamazsn! Bir byk atlm ve yrtklk gereki
yor bence. Kopu. Hatta zorunludur da belirli bir al ve atlm
iin. Kk skender birtakm eyleri tasarlad gibi ya da oldu
u gibi ekinmeden syleyebiliyor. (Szgelimi "Benimki 12 san
tim doktor bey. Sunay Akn'm iirleri ise daha ksa. Hem de ok
ksa." diyebiliyor.) Ben hayatmda insan olmu bir doktora rast
lamadm iirde! "Dnyada iirden baka ne var"* mdr ki? So
rarm size!
Bir doktor u ya da bu biimde kirli ve arpk mekanizmaya
dorudan doruya girer. Hem devletin tam da kendisidir dok
tor. (Hibir doktor kendisini aldatmasn! Tersim sylerler ama
btn doktorlar devletten ve iktidardan korkarlar ve hem dev
letin, hem de devletle i ie iki kak gibi gemi olan, iktidarn
adamlardrlar. Doktorlarn aktrarak ya da aktrmadan ikti
darla ibirliklerini Foucault enine boyuna ok iyi anlatr.)
1992, Nokta

* Edip Cansever'in laf.

60

Aydnlara Bir Bak Sryor

ECE AYHAN: Medeni Kanun ve Borlar Kanunu (Code civil

et codes des obligations) 1924'te bir acele evirilip yrrle so
kulmutur. Artk btn cumhuriyet eviri bir cumhuriyet olmaya
balamtr. Bu kanun da Meclis'ten gemedii iin Gazi Mustafa
Kemal Paa ile Uakzade Latife Hanm Bakanlar Kurulu kararyla
boanmak zorunda kalmtr.
Hfz Veldet Velidedeolu bunu Yurttalk Yasas diye kullan
mt. smet Sungurbey de ayn adla bir szlk dzenlemiti.
Bence airet ya da kabile igdsel davranndan biraz
uzaklatrlrsa -k i 'Sayn Muhbir Vatandalar' saysnn artmas
n da ierir ayn zamanda- yerlere tkryorlar ama 'Yurttalk
duygusu' artyor gibi gelir bana. Yoksa artmyor mu?
(Orduevlerinde artt kesin!)
Bugn 1984'te bile Trkiye'de okuma yazma seferberlii var.
Milli Eitim Bakanl'nn aklamalarna baka, yurttalk duy
gusu korkun artm. Eh futbolda da yle, milli malarda kolay
kolay bilet bulunmaz!
CEMAL SUREYA: yle dil sorunlar var ki o sorunlara ay
dnlar hi yaklamamlardr. Szgelimi, Trkiye'de Trke ko
numayan insanlar vardr.
E.A.: Aydnlarn kendilerine gre ok daha nemli sorunla
r var galiba. Neden laik ya da Snni olmayanlarn sorunlary
la ilgilensinler! Yine szgelimi Trkiye'de milyonlarca insan iin
barnma ve konut sorunu dayanlmaz boyutlarnda olduu hal
de, ehircilik diye bir ey evirerek karlmlardr.

61

C.S.: Yaln Kk, Aydn zerine Tezler kitabnda inasi, Na

mk Kemal ve Ziya Paa iin Tanzimat'n 'aydn saylan' si deli
kanls diyor.
E.A.: Brakyorum imdi Tanzimat'tan yani 1839'dan nceki
yllar. O gnler pek bilinmez. Yakn gemi dahi dipsiz bir kuyu
ya drlm gibi. Sanki bu insan topluluunun bellei yok!
(Ne demitir 1950 ile 1960 arasndaki dnemde? Hfza-i beer nisyan le maluldr')
Bellek denilen ey ancak bin yl sonra 1865'te biraz stan
bul'da Bentler'de Yeni Osmanllar Cemiyeti'yle ortala kar.
(Namk Kemal bir ada srgnnden stanbul'a dnyor. Gverte
dedir. Vapur Tophane'ye yanamaktadr. Rhtm da bekleen bir
kalabalk var. Namk Kemal sevinir, "duymular demek ki srgn
den geldiimi, beni karlyorlar! Oysa Namk Kemal vapur merdi
venlerinden rhtma inerken orada bekleenlerden biri yanndakine sorar: ",Kim bu sakall?" Namk Kemal ite buna ok zlm
tr. Yeni Osmanllar "kk de olsa biz bir kamuoyu yarattk" der
ler ya.
Evet, kimdir bu okumular? Bunlar yalnz dolayl olarak dev
let ilevine ortak da deillerdir, dorudan doruya devlet memu
rudurlar. (Bir dergide dris Kkkmer yazm; ''Bugn biz dahi
brokrasiyi iimizde, benliimizde bulabiliriz...
Farknda olmasak da yaantmzda ona uyarz ya da uydururlar
bizi... Ulema da devletindir, profesr de devletin profesrdr...")
Ziya Paa, Namk Kemal ve inasi dedik. (Dorusu ya. Kimse
bu airin iirlerini okumamtr, okumaz! Bilinenler hep lise
edebiyat kitaplarmdandr.) lk aydnlarm bunlar? Bylece e
kirdek olarak dahi bizim topluluumuzda entelektellerim olma
d anlalyor. Bunlar stanbulin de giyerler. 1839'dan bu yana
olup bitenler biraz da (ve yalnzca) klk kyafet deiimidir,
tccar-terzilerden giyinirler. Asi ocuklar denmi olabilir, keke
yle olsalard, ama benim belleimde bu konuda bir ey yok.
(Namk Kemal'in 2. Abdlhamid'e yazd mektuplar Midilli Mek
tuplar, F.A. Tansel derlemi.)

62

"Ayptr Sylemesi: Rimbaud"

AHMET SOYSAL: Yani tam arpt yl Rimbaud'nun, 52...

ECE AYHAN: 1952. Siyah kapl bir kitap*. Gzel bir antoloji.
Paralar olduu gibi alnm. Gzel yorumlar da var.
A.S.: zellikle de galiba Illuminations ilginizi ekti, dzyaz i
irler...
E.A.: Her zaman dzyazlar ok sevdim. Yahya Kemal'in
laf doru: "Esas edebiyat nesirdir''. iir, fazladan bir ey. (Erkek
de, fazladan varlktr. Erkek fantezilere dkn varlktr.)
A.S.: Ama siz dzyaz iire ilk, Knar Hanmn Denizlerinden
sonra baladnz. Ya da nceden yazm mydnz bazlarn?
E.A.: Daha nce dzyaz deneylerim de var. Hikyeler.
A..: Birka hikyeniz yaynlanm galiba, baz dergilerde?
E.A.: Be!
A.S.: Ama asl dzyaz iir dneminiz Knar Hanmn Denizle
ri sonras balyor.E.A.: Baksz Bir Kedi Kara'da Rimbaud'nun etkisinde kal
mm denebilir, istenirse. lluminations'u okuduktan sonra yaz
mtm.
A.S.: Une saison en Enfer'z de o yllarda okudunuz.
E.A.: Onu nce okudum.
A.S.: nce onu... Ama sizi daha ok Illuminations ekti.
E.A.: Evet.
A.S.: Niin acaba? Bunu aklayabilir misiniz?
E.A.: insann kendi hayatyla rten eylerle ilintili herhalde...
* Jean Rousselot: Panorama Critique de la Poesie Franaise.

63

A.S.: Oysa Une saison en Enfer daha otobiyografik bir yapt.

Yani birtakm deneylerine daha ok deindii bir yapt.
E.A.: yle.
A.S.: Yaad eylere... Hatta iir anlayna da...
E.A.: Onlarda metin var. Biz zaten, metin getirdik... yani
ikinci Yeni ya da benim Sivil iir dediim ey... Yani Cemal Sreya, Sezai Karako. lk oluyor.
A.S.: Yani bir eit kurgu olarak yaz... kurgu.
E.A.: 'Kurgu' tabii.
A.S.: Kurgu, tam anlamyla.
E.A.: Ama 'montaj' anlamnda deil.
A.S.: Fiction anlamnda da deil.
E.A.: Fiction da deil.
A.S.: Agencement belki, yani bir araya getirme, belirli bir dzene
gre bir araya getirme... agencement...
E.A.: Evet... Benim bildiim kadaryla bu Trk iirinde ilk
oluyor galiba...
A.S.: Bir eit rg de... sk rg...
E.A.: Hah... imdi bulduk: Sk 'rg'. Tezghta altk as
lnda. Szgelimi kendimizi hi katmamaya altk. Olabildi
i kadaryla. nsann kendisini tamamiyle katmamas olanak
szdr.
A.S.: Bu ey anlamna da geliyor... yani bir metnin stnde ok a
llyor... rlyor...
E.A.: Evet. Hatrlyorum... 100 kadar kopya olur. 99'unu yr
tp atarsn. Sonuncu metni koyarsm.
A.S.: Baksz Bir Kedi Kara dneminde...
E.A.: Onu sylyorum.
A.S.: Rimbaud iin de ok hzl yazd syleniyordu bir zamanlar.
"Byk dhi ocuk, bir seferde km bunlar!" diyorlard. Halbuki ok
alm Rimbaud. O, sonradan dzyazlar incelediinde kyor... Ka
ralamalar var... yeniden dnm, yeniden yazm... yani uzun bir al
ma srecinde km o metinler.
E.A.: Grnteki hz dncesi doru de aslmda... o da
yanl biliniyor.
A.S.: Ya da: hzn stnde bir alma oluyor.... Mesela bu hz ko
nusuna Rene Char deiniyor...

64

E.A.: airlerin hz hikyesi baka bir ey. nsan yl, k yl

gibi, air yl da olmas gerekir, air saati de. Bir airin bir saliselik
d, belki 50 yllk yaama karlktr.
A.S.: Mesela Rene Char, "buluu, Rimbaud'nun, hz'dr" diyor.
E.A.: Hz dediim gndelik'hayat, garsonun bir eyi hzl
getirmesi, bir kzn hzl yrmesi filan deil... Baka bir kav
ram bulmak gerekir. Aklma yine Yahya Kemal geliyor... Za
ten bu uslu corafyada Rimbaud'yla kimsenin ilgisi olmam.
Ne Rimbaud'yla ne Lautreamontla. una parmak basan erif
Mardin'dir: 'Uslu resimler', Trkiye'de dikkat edin, btn re
simler uslu resimlerdir. Hibirinin 'satanicjue', 'demoniaque' yan
yoktur.
A.S.: Acya fazla demiyorlar. Skntya, delilie. eri'ye. derin
lie demiyorlar.
E.A.: Evet, hi girmezler.
A.S.: Bir yerde duruyorlar, demek istiyorsunuz.
E.A.: Biraz da kendi hayatlaryla ilgili.
A.S.: Bir eit 'nostalji', 'melankoli', hzn'... Hzn sz, bili
yorsunuz, ok geerli bir sz.
E.A.: Evet, yle bakarlar. ok yaygn. Szgelimi, hznl bir
kzsa sevilir. Rudolf Valentino'yu ok severlerdi, hep byle sz
gn bakt iin. Oysa adam miyopmu.
A.S.: Ayrca hzn denilen ey de kapsanan bir ey. Yani akl, bi
lin, onu kapsyor...
E.A.: Sonra, kazk yiyince. Kazk yemenin getirdii ey h
zn deildir ki. Szgelimi, ak krgnlna urar kimi insanlar.
imdi, ne bileyim, Yaar abuklu'nun ak krgnhma uramas
baka, senin uraman baka...
A.S.: Taral, Parisli deil Rimbaud...
E.A.: mzn de yakn akrabasyd Rimbaud. Sezai
Karakon da, Cemal'in de, benim de... Yakn akrabamzd. Ben
Rimbaud olarak, kk Rimbaud olarak, 'Japon Rimbaud' olarak,
smet zel'i gryorum. Rimbaud Harrar'a gitti, dalara. smet
zel ise llere gitti. Bizim iir tarihimizde, hatta dnce tari
himizde byle savrulan yoktur. (Dnce tarihimiz de yok ya.
Dnce tarihimiz memurlar daladr aslnda.)
65

A.S.: Yani, biraz toparlayacak olursak, Rimbaud'da sizi o siki rg

olgusu ekti...
E.A.: 'Sk rg' ve 'metin'
A.S.: erik olarak da birtakm yaknlklar sz konusu...
E A.: O konuda bir ey syleyemem ben. O maher gnn
de anlalr.
A.S.: Aslnda belki iki ierik dzlemi bulunabilir Rimbaud'da. Bi
risi, ac.:. En derini. Umutsuzluk da var, karanlk bir ey var... ocuk
lukla ilgili bir takm karanlk deneyler var...
E.A.: Ben karamsarm!
A.S.: Karanlk deneylerin ne kt sylenebilir kimi dizelerin
de, dzyazlarnda. Yer yer ocuklua ve bir karanla deinme var
Rimbaud'da. Bu belki birincisi ierik dzlemlerinin. kincisi u olabi
lir: ileriye dnklk, yani 'Commune'n airi' denilen Rimbaud... ondan
sonra, ileriye dnk atlmlarn airi... modernlii savunan... mutlak
olarak modern kalmak" diyen yazar. Yani ierik olarak da modernlik var.
E.A.: Modernlik onunla balar tabn... Kesin anlamda.
A.S.: erikteki iki dzleme ne diyorsunuz? Biri o karanlk, ac
dzlemi. Birisi de aslnda iyimser, ileriye dnk bir dzlem. Bunlarn
ikisi bir arada olabiliyor mu iirde?
E.A.: Olabilir.
A.S.: nk ben de karamsarm dediniz, ama ileriye dnk bir
aba, bir ufuk...
E.A.: Yalnzca bir ey oldu. Bir para lhan Berk girdi araya
Sivil r'de. Anlamszla (non-sense) kaydrmaya alt.
A.S.: kisi nasl bir arada olur? erikteki o iki unsur? Karanlkla
iyimserlik nasl bir arada olur iirde, sk rlm bir iirde?
E.A.: Ama, insann yars ktlktr, bence.
A.S.: Yarsndan fazlas hatta, diyorsunuz...
E.A.: Trkiye'de fazla. Yzde 99. 60 yama kadar birta
km eyler grdm. Szgelimi, edebiyat arkadalarmn yz
de 99 pis herifler. Yaayarak grdm! Ya sahtekr, ya hrsz.
Ben etik'iyim falan derim ya. Rimbaud da ahlk aslnda. Yani
ahlk olmadan girmemi zaten iire.
A.S.: Yani ktl adlandrmak var. Zaten modem edebiyatn
byk bir unsuru bence. Baudelaire'de balyor belki. Rimbaud'da sr
yor, Artaud'da sonra... Yani ktl adlandrmak, saptamak...

66

E.A.: Ktl grmezsen, hibir ey yapamazsn!

A.S.: ...Ve Artaud'nun deyimine gre 'byleyici' etkisini de... n
sanlar farknda olmadan byleyen, insanlarn da farknda olmadan
katldklar o by etkisini durdurmak, aslnda... ve onu saptamak
nce... durdurabilmek... onunla baedebilmek iin.
E.A.: Son kitabmn ad anakkaleli Melhat'e ki El Mektup.
Onu 'anakkaleli Melhat' diye anyorlar. Baba hem ldrlmek,
hem de sevilmek iindir. anakkaleli Melhat da yle. ki el
mektupla: ldrmek istiyorsun.
A.S.: Karanlk derken, dediiniz gibi, yanbanzdaki insanlar...
ama ayn zamanda ocukluk deneyleri, ayrca toplumun tarihi.
E.A.: Hep birlikte... tek basma bir ey olmaz!
A.S.: Hep birlikte oluturduklar bir byk ktlk hali, bunu sy
lyoruz.
E.A.: Ktl kurcalamazsan zaten hibir ey yapamazsn.
Ne resim yapabilirsin, ne dnebilirsin, ne felsefe...
A.S.: Ktln iine 'girmek' lzm, tabii, iyice 'girmek'...
E.A.: "Felsefe yapmak iin lmek gerekir" der Platon.
A.S.: Belki umudu kurmak iin de oraya girmek lzm, o karanl
a... O karanlkla ilikiye...
E.A.: Baka nereden kurabilirsin?
A.S.: Bu yzden Rimbaud'nun iirinde de, kendi iirlerinizde de,
bir eit umut var diyorsunuz, bir yerde...
...iirin kendi baars da... Yani yznc sefer bir sonu ktn
da, ve artk "bu bitti" denildiinde, son haline geldiinde iir... o da bir
eit umut yaratyor mu? iir, en karanlk iir de olabilir.
E.A.: iire gre deiebilir bu.
A.S.: Bir eit coku yaratyordur tabii... sevin yaratyor... yani
"bitti" diyorsunuz.
E.A.: Sevin yaratyor. Oradan anlyorsun. Kmldadn
anlyorsun. Bir ey kmldarsa o bitmi demektir.
2992, Beyaz

67

Sahici nsanlarn Ecesi

Emel Gunca
Trkiyeli ve mlkiyeli air Ece Ayhan... Orta ikiden ayrlan o
cuklarn, iki kapdan alan Melahatlarn, karan Sirkeci va
tandalarnn ters sesi... Ecevit'in drstlne bigne kalama
yan, Edip Cansever'in zenginliini "yakkl" bulan, yetimha
neden yetien airleri batac eden ak sal Ece Amca...
Ece Ayhan'n ocukluu, Abanoz Kerhanesi'nin yambamda gemi. "Sivil toplumda, orospu da olacak, pezevenk de, esrarke
de, polis de..." diyor... Okuyarak renilmi bir gr deil Ece
Ayhan'nla; ocukluu, genlii... bunu ona yaam retiyor.
Nilgn Marmara'nn intiharnn nedeni olarak, "dnyann arka
bahesini grm olmasn" gsteriyor. "nk" diyor, "oray grr
seniz, renkler solar!". "Siz grdnz m?" diye soruyoruz. Konu
yu deitiriyor. Sonra siyah-beyaz iirler yazyor.
Onu ilk kez bir buuk yl nce, arkadam brahim Ylmaz'n
dkkn 'Sahaf Simurg'da grdm. Dkknn nndeki san
dklardan birine oturmu, birka genle syleiyordu. lk an, ki
taplara dkn bir emekli imaj yaratmt bende. Fakat genle
rin ona sayg ve hayranlk dolu gileri beni meraklandrmt.
bo fsltyla kulama, "Ece Ayhan" dedi. Daha ok ilgilen
dim. Bamda yan yatm bir ftr apka, gzlerinde koyu renk
gzlkler, hzl ba hareketleriyle yanndakilere baklar atyor

68

ve ayn hzla konuuyordu. Zaman zaman kesik kesik kahka

halar koyveriyordu. Anlalmaya alan biri gibiydi devinim
leri. Ben ilgisini ekmemitim. Bylece onu daha rahat izleyebi
liyordum.
Daha sonralar ona dair ok ey dinledim bo'dan. Yakla
k drt yl birlikte oturmutu Ece'yle Tarlaba'nda. Alt kattaki
ingene klarnetinin etdlerini birlikte dinlemilerdi drt yl.
Ece'nin geirdii ar beyin ameliyatlarndan ve edebiyat dn
yasnda nasl ar yargandndan dem vurdu ayrca. Ece ok
iyi, ok onurlu bir adamd ona gre.
Bir daha karlamadm Ece'yle. Ta ki birka hafta ncesi
ne dek. Sombahar dergisine telefon ettiimde Orhan Khyaolu,
"Gelsen, Ece burada" dedi. Hrhan'dan hzla kp, Sombahar'a
dein deta utuumu anmsyorum. Vardmda Ece ve
Orhan'dan baka Turul Tanyol ve Mazhar Candan da oraday
dlar. Ece ayn ftr apkas ve koyu yeil gzlkleriyleydi. Yine
genlerle syleiyordu. Tantk.
Birok farkl meknda bir araya geldik. Ve birok ey st
ne konutuk . Ya da daha ok o konutu. "Btn dnyay paran
tez iine alrsnz. Parantezi kardnzda mutlak ben kalr" dedii
gibi, ok kendiyleydi sanrm. "Sanrm" diyorum, nk onu
ok plak bir biimde tanmak iin drt be kez bir araya gel
menin yeterli olduundan oka emin deilim. "Sivil Toplum"
tanmna ald gerek insanlar sevdikleri. "Bu bir insann, zavalh, m kk bir kediye efkat gsteren birinin, kendi
ni onunla zdeletirme kaygs olabilir mi?" diye dndm.
O "gerek insanlar"m, orospularn, pezevenklerin, serserilerin
yamacnda bymt. Ve dediince, "Pazartesiler hari, her gn
orospulardan konuulurdu renciliinde. Pazartesiler futbola aittir.''
engelky tarafnda, henz Ortaky gibi rzna geilmemi
bir k p kahvesinde oturduk akama dein. Haber Mdrmz
Reha, Ece ve ben. An onaran ve birbirleriyle kfrl konuan
balklar gsterdi, 'te sivil toplumun gerek insanlar."
Ece Ayhan doallkla ok entelektel bir kiilie sahip. Gn
lk gazeteleri, dergileri, kitaplar, filmleri, konserleri izliyor. An
cak bu donanm yaamn ve insann zne ynelik deil kanm
ca. Yani Dostoyevski'nin bunalml tiplerine uygun deil Ece.
69

Zaten 'bunalanlarn' memur zihniyettiler olduunu sylyor o;

"canlar sklr bunlarn' diyor, "mutsuzdurlar; biz mutluyuz asln
da." Bu szlerin anlamm biraz da insanlarn ona olan tavrlar
na neredeyse igdsel denebilecek tepkerde bulunmasndan
kardm. Bodrum postanesinde zel sorunlarna karmakta s
rar eden nsal Oskay'a gsterdii tepki ve dierlerinden. "Bel
ki bu nedenle gerek insanlara smyor" diye dndm. Bilgi
dzeyleri yksek, dmanlklar youn ve ustalkl insanlardan
ka... Yaralanmaktan korkuyor.
Reha'ya, "bir orospuyu fethetmek gerekten ok zordur, olanaksz
dr" diyordu ky kahvesinden karken, "Kara Devlet'in adam g
rrler 'efendileri'. Gvenmezler; ruhlarn kaparlar."
Ece, Cemal Sreya'ya sevgi ve hayranlk dolu. ki lafndan
biri 'Cemal'. Ve Cemal Sreya Cumhuriyet tarihinin en iyi birka a
irinden biri ona gre. "Bence iir kolay diyor alayc glyle.
"Sosyal demokrat olmak gibi, birok ey gibi, Trkiye'de iir de yanl
lk zerine kurulu. Bir ey kez yanl yaplnca bilimsel oluyor. nsan ve iir bence bellektir. airler nce yakn akrabalar arasndan
kard. imdi parasz yatllardan, yetimhanelerden kyor. nce kinci
Yeni garipsendi. Sonra sonra alld."
Ece de lhan Berk gibi Ecevit'i edebiyata en yakn politik kii
olarak gryor. Ona gre Ecevit, "Divan olan son sadrazam", Ve
ekliyor "Ecevit an milliyeti oluu dnda ok iyi bir adam. ok
drst. Bu konuda nesnel deilim. Drstle nem veririm." Dorularcasna bam sallyorum. Prof. nsal Oskay'm ve brahim
Ylmaz'm Ece'nin onuruna ve drstlne ilikin anlarm
anmsayarak. "Bir yl nce Dalan'n bir demecini okudum. 'Ben dev
let iin ok az altm ve zel sektre getim. Adam -Ecevit- iki dnem
babakanlk yapm. Balkonu yklm, yaptramyor' diyor Ecevit iin.
Geen gn gazetede grdm. Konuklarna ay tayor. Byle adamlar
yaatmyorlar. Yazk.
Yeenlerinin Beylerbeyindeki konforlu evindeki rahat kol
tuklara gmlm stl neskafelerimizi yudumluyoruz. Bu ak
sal ve ak yzl adamn bizi niin byle bir evde karlad
n dnrken bir yandan da devinimlerini izlemekteyim. Sa
nrm, Ece'nin "Sivil toplumunun gerek insanlar"m& takl kal
dm. Bir ara Reha'ya, "Diyalektik materyalizm insan dncesinin
70

en nemli geliim aamas" dediini iitiyorum. Bu dnceyi n

clyle, ardlyla birlikte ele alyor ve adna 'Ren Dncesi' di

yor. Sultanahmet'teki ay bahesinde mal sahibi olmaya kar

olmadm, sorunun zenginliin doallkla yaanmaymn in
sanlar mutsuz klmasndan doduunu syleyii geliyor akl
ma. Usumdaki kimi elikiler yerine oturuyor. Ece'ye gre zen
ginliini en doal ve alakgnllkle yaayan kii Edip Cansever. "Edip zengindi. Bizle, sala bir meyhaneye oturduunda oun
luk hesab o derdi. Son derece bizden biriydi. Ancak bizden ayrldk
tan sonra taksiye biner, Bebek Oteli'ne imeye giderdi."
Reha'nn "Sivil toplumu savunuyorsunuz. Marx dn
cesiyle bunun bir elikisi yok mu pekiyi?" sorusuyla yanla
rna dnyorum. antamdan fotoraf makinemi karp geni
am takyorum. Objektifin ardndan onu izlemek kolayla
yor. " Btn insanlk dncesinde eliki var. Bunda rahatsz olacak
bir yan yok. elikisizlik yok. Ayrca bence Marx'm dncesi, sivil
topluma alr zaten." Ece, "eliki hep var" derken, Trkiye'deki
bir rneine de iaret ediyor, dris Kkmer'in u szleri
ni hatrlatarak; "Trkiye dncesinde sol sada kalmtr, sa ise
solda..." Sonra anlatyor bu elikiyi Ece: " Btn arkadalar res
mi adamlarla dostluk kurdular. Yukardan baktlar. nk Paris'e,
Londra'ya gitmek vard."
zel yaants ve duygulan stne konumaktan kamyor.
Daha ok olaylar ve insanlar stne syledikleri. Kendisi ise ta
nk yerinde olmaktan holanyor. Srekli defans halinde. Ahh,
ite gene Reha; "ntiharndan nce size herhangi bir iaret ver
di mi?" Nilgn Marmara'dan ve intiharndan sz edildiini an
lyorum. Kulam onlarda, makinemi yerletiriyorum. "Evet, H
yar Metin (Metin zek) Nilgn'e saldrmak istemi. 'Tedavinin iinde
bu da var' demi, bunun gibi sonu hazrlayan eyler. Dlanma. Ger
ekliin sonuna kadar giden insanlar dlanrlar. O, dnyann arka
bahesini grmt. Onu grnce btn renkler gider." Ac bir ses
sizlik. Poesium stne bir eyler soraym dedim. Caydm, bu ko
nudaki grlerinin basma oka yansdm dnerek. Ancak
Poesium tartmalarnn sonucunda, Can Ycel'in Nankrce der
gisinin ilk saysmda "Nankrce" tutumuna krgn. Bir airin i
iriyle deil, zel yaamyla yarglanmasna da. "nsan altm yl
71 '

yayor. Binlerce olay geiyor bandan. Bunlar arasndaki tek bir olay
kendisine bir silah olarak evrilmeye allyor" anlamnda bir ey
ler mrldanyor. Ve kendisini korumaya alan, o ksa ve hzl
kahkahasn koyuveriyor ac bir nansla.
Bizi skdar skelesi'ne kadar geiriyor. Tokalap vedala
yoruz. Vapura binerken Reha bana, "Notlarn aldn m?" di
yor ve gazetesine eiliyor. Bir belirsizlik hissi duyuyorum. Tut
tuum notlarn bir banda kaydedilmi giyinik szcklerden te
bir anlam tamayacan dnyorum belki. Benim gzlemle
rimin, o ak yzl, kaamak bakl adam duruca yanstp yan
stmayacandan, kayglanyorum. "Baksz bir kedi kara" ol
maktan ya da...
1991, Tempo

12

Mzikte Geni Soluklar

Leyl Pamir'in, "Mzikte Geni Soluklar" kitab (Ada Yaynlan) ze

rine:
Trkiye'de, bence her bir eyden nce, ok ey gibi, yamru
yumru da olsa, bozuk sesler kartsa da, kk kasabalarn ban
dolar olmalar gerekir.
Gerekten de, yazm ve (zellikle) 'iir toplumu'mm mzikle
teden beri pek bir bants yok, olmamtr! (Ben 1968'de bir-iki
'srtlan derinlii'ndeki Sinematek'te alrken, bir gn eski arka
dalarla birlikte ili'de Kervan sinemasnda bir Fransz filmi iz
liyoruz; filmde bir adam evine gelir ve fagot almaya balar; ya
nmda oturan, alglamalar ancak snf geebilir orta irfanl or
taokul hocalarnn ok sevdii -her ey iirde de dengi denginedir,
karlkl- Edip Cansever, karanlkta, bana, "Bu algnn ad ne
dir?" diye sormutu.
Gariptir. Bugn 1989'da dahi, ya 50'nin altnda bulunan
gen airlerin yani "sanat ahsi ve muhteremdir" diye d
nen ouz airlerin byk ounluu, alglar tanma dzeyin
de be mzik bilgileri edinmeye yz vermezler. Bunlar neden
se AKM'nin ucuz cuma konserlerinde de pek grnmezler. (Is
lah olmu olanlar politikadan o denli rkm ve rktlmler
dir ki, her trl kltr bolarlar. Yandmn! dpedz politika
bile, slah olmu olanlarca, 'depozite' klnmlardr!)
lediiniz ilerinize bakyorum da, benim dikkatimi ilgin
bir toplumsal olgu ekiyor:
Trkiye'de evremizdeki bir sanat dalnn baka bir yakn
73

sanat dalndan, gelimelerden ya da hi deilse deimelerden

haberi olmuyor. stanbul'larda ayr ayr ve blk blk, deta
'rerle kol kltrler' varm gibi geliyor bana.
Yaayan Trke'nin en nemli birka airinden (ve kaynan
dan) biri olan Sezai Karako'u sorsanz, 'okumular' onun ancak
tornac filan olmadm bilebilirler, o da bilirlerse! Ve cmhuriyette gelmi gemi en yetkin dnr olan dris Kkmer'in
adrn bile duymam olanlar vardr!..
Ne hikmetse mzikiler, zellikle yorumcular (ya da daha
doru bir deyile algclar) Trkiye'nin mzik dnda kltr
olaylaryla, olumalaryla da pek ilgilenmezler. (Ama szgelimi
insan haklarna cmbr cemaat kesin kar ve kart oluuyla
nlenmi bir bayneticinin elini, -herkesi ineyerek hem de-,
perek 5 milyon ayla kavuarak stanbul konser salonu yne
ticiliini alabilirler. Zaten denir ki mzik ve sinema eletirmen
leri btn meslekler iinde en ok motor ya tketenlerdendir.
Buna ok zlrm.)
Yani ksacas gerek tataratitirilerin, paskalyalarn, gerek
srtlanlarn... ayn soy ktnden olduunu dnyorum.
Bence Leyl Pamir'in Mzikte Geni Soluklar kitab yine de
aslmda gzel bir eviri ynts gibi. Ama kitap nedense nl
'sar' aileden birine adanmtr. Onsz'de handiyse kolej arka
dalarna da teekkr edilecek. (Avukat olmay taslayan 'kitab'
yaymcya bile teekkr var. Leyl Pamir'in yalanda sporla g
revli bir bakana kltr ileri iin teekkr ettiini grebiliriz!)
Kitabn dili nedense burada zensiz, eviriler alakalem ya
plm. CKonformizm'i yani uydumculuk'u Leyla Parrir 'konfor'
diye evirirse i 'konlu terlik'e dek gidebilir!)
'Kakm' (dissonance) konusunda bir eyler syliyeceim:
1955-56'larda Ankara'da, taradan gelmi, parasz yatllarn iir
de 'uyumsuz seslerin uyuumu', beklenmedik, 'sramas olmu
tu. Byle.
1988, Argos

74

Bir nsz Gibi

Elimdeki defterlerin kk bir blmn Ankara'da 1981

Ekim'inde yaynlamtm, aa yukar olduu gibiydi yinele
melerle, yanllaryla, gelii gzellikleriyle...
Gmlk skelesi'nde Ekim 1982'de yaynlanmam bu
defterleri daktiloya ektim ve bir dosya olarak koyup kaldrdm.
Bylece btnlermi oldum defterleri. O gnleri dnme frsa
t da kt bana, kimi olgular zerine dnme olana da. Za
ten dncelerimi enine boyuna gzden geiriyordum, 102 yl
lk ya da 26 yllk dncelerimi. ft ars gibi bir bellek... K
sacas bir hale, yordama sokmaya alyordum varglarm, yar
glarm, deer yarglarm, akl yrtmelerimi, grlerimi, d
ncelerimi... Bu adan da iyi oldu defterleri daktiloya geir
mek. Bir ekidzen vermek gibi bir ey insann kendisine. Artk
serinkanllkla bakyorum olup bitenlere... Uzaimyaym. Uzatmyacam.
Biraz yourmaya altm bu gereleri, olabildii kadar do
allkla. imdi bile hibir yazmsal yam yok bakyorum da bun
larn. Yine de benim iin kimi ufak ipulardr askl bellei
me yardmcs olsunlar diyedir. Grlsn ki, bunlar badem b
ykl, gbekli, askl pantollu birinin dipyazlar deildir. Ora
ya oralara yakmyan, yakmyacak birinin dipyazlar ite. Za
ten ben de Zrih'de bulunurken, kendimi pahal bir 'burs' bul
mu, salk pahasna burs bulmu biri olarak gryordum. Ben
svire'ye filan gidecek adam deildim. Zaten kimi eski arkada
lar hemen piman olmulard arac olduklar iin oraya gnde
75

rilmeme. Bir yanllk ilenmiti ite. Aykr bir dal'm Zrih'de

ne ii var? Oldu bir kez. Ben de bu olgunun kimi defterlerini
okurlara sunmak istedim o kadar. Btn yaptm i bu. 'Defter
ler' kitabnda, 2 Nisan 1975 dipyazsnn sonlarnda bir eyin ka
fam kurcalam olduu anlalyor. 3 Nisan'da da unu yazm
m: "Tarih ayaa kalklnca grlecek bir nesne deildir." Tarih
szcnn yabana dillerdeki kk anlamna gidiyorum. Elim
Bedia Akarsu'nun TDK'ndan kan Felsefe Terimleri Szl'ne
uzanyor. Tarih; "anlatmak, bilmek, bilmeye almak... Zaman
iinde deiimlerin tm. (Historein)"
Daha iyisi dolama salnmadka Eytiimsel zdekilik te
rimini kullanyorum ben. Eytiimsel zdekilik baklarnda
toplumsal olgularn en alttaki ya da en yukardaki nedeni ikti
sadi olgulardr hep, baka bir dolu nedenlerin yannda.
Herkes tarihin yeniden yazlmasn ister.
Bir kez herkesin bir kendi tarihi vardr; "benim yaamm bir
romandr" diyenler de iitilir, ''benim yaamm bir tarihtir" diyenler
pek olmaz ama ''onun yaam bir tarihtir" denebilir.
19S4, Yeni Defter (nsz)

76

Bir Soruturmaya Yant

'Gnmz iirinin okurla olan ilintisi' sorunu ilgilendirdi beni.

Buradan girmek isterim. Ama yle koysak nasl olur: 'rin bu
gnk okurla olan ilintisi'? Okuru yalnz iir deil, iirin yaran
daki yaratlar da deitiriyor, baka olular da deitiriyor, yani
elbirliiyle yaplr bir deiim.
Bilinir ki, bugnk okurun ilgi alanlar eitlenmitir ok.
Bunlar siyasal, toplumsal sorunlar olsa ounlukla, taklmyacaktm; u kk gemiteki sol yaynlara gsterilen ilgi gibi
rnein, bylesi bir ilgi sonunda iire daha bir kolay alabilir.
Ama okur ayaktopu, at yarlar, polis hikyeleri, resimli roman
lar v.s. peindedir ve daha yzlerce eyin peindedir. Onlar ora
ya bugnk iir srmtr demek ineklik etmektir. Bu olgunun
sorumluluu elbet birtakm san kuramlarndr dorudan do
ruya, ama okurun da yok mu? 'Mteri daima hakl' mdr?
Bu toplum bu durumuyla sanata kar grevini yapyor mu?
ncelikle bunu soralm ve bunu aratralm. Belirli bir konuda
duyduun ve grdn ya da yaadn gerekleri sylemiyeceksin, toplumun deimek istiyen deil de kalmak istiyen g
dleri iinde eriteceksin? Alttan alacaksn okura kar, bu dze
nin seimlerindeki aday/semen ilikileri gibi, yle mi?
Trkiye i Partisi'nin bugn semen karsndaki duru
mu neyse, bu iirin de okur karsndaki durumu odur. Yepyeni
bir imge birdenbire benimsenmez: Birdenbire bir benimsenme
onun handikapdr nk. Klgn ve apak bir rnek size ite.
u olgu ise rtbas edilemez: Bu toplum bu durumuyla -

ri, ne iiri yalnz, sanat takmyor akas, kmsyor. Garip

tir, sanatlar pek yaknmaz bundan, btn ses eletirmenler
den gelir, sanaty sulyarak hem de. Yaknlarda Ant dergisin
de eletirmenlerin konumalarm izlemitir herhal okurlar! Ora
daki Selhattin Hilav'la Asm Bezirci'nin tutum bakmndan
Adnan tken'den ne fark vardr. r mstearlna iki aday
daha ite! Yatlarmz iinde baka ozan ad veremeyilerinin skntsn dlatryorlar. Olduu gibi yazyorum, her eyin
bir haddi var, akllarm balarna toplasnlar da, sz konusu edi
len ozanlarn yaptlarm okusunlar, okumu olduklar izlenimi
ni vermeye almasnlar da, okusunlar - aramzda kalsn.
Eletirmenlerin Orhan Veli zerine varglar ise bile be ve
btnyle yanllara dayandrlmtr. Sanatn bir nitelik ii ol
duunu anlatmay bir yana brakalm peki. Orhan Ve'nin 15
yllk yazarlk serveni boyunca yaynlad kitaplarndan han
gisi 5 bin okura kavumutur? Ve btn kitaplarnn toplam
15 bini bulabilmi midir? Bask ve tkenme durumlar ortada
dr bu kitaplarn, doru bir aratrma bambaka rakamlar bula
caktr, kimi aldatyorlar? imdinin aksine, o zamann gazetele
rinin duyurmalarna, olumlu olumsuz ilgilerine karm, stelik.
stenirdi ki, eletirmenler ayr ayr zaman paralarn kapsyan,
koullar deiik olgular karlatrp gzboyamaclk yapma
snlar. Neden tam 30 yllk ozanlk serveni olan ve ad Orhan
Velinin yannda geen Melih Cevdet Anday' rnek vermezler?
Oktay Rifat'i? lerine gelmez deil mi? Bence, Orhan Veli'nin
gen ve beklenmedik lmnden sonra balyan okur oalma
s, iren ve canavarca bir ilgidir, akbabalktr, emein karl
nn tinsel ve zdeksel adan sanatsna denmemesidir. Oku
run ilgisini kkrtmak iin lm pahas ha? Ve sizler de by
le bir sonucu byk hesaplarnz iin kullanacaksnz! Biz le
kargas okur istemiyoruz! Okur genellikle sanatya kendini sa
nat ldkten sonra verirmi, filan. Bunun korkunluunu an
lamadnz belli oluyor. Szn ettiiniz Nzm Hikmet'e de
bu yaplmam mdr? Trkiye'de yaad sre iinde yaynla
d hangi kitab 8 bin satmtr onun? Sanatya yaplan haksz
lk, sanatya gsterilen ilgisizlik geneldir, bu i 2 bin, 4 bin, 8
bin gibi farklarla zmlenemez. Doru oturup doru konuun!
78

Her ey bir yana, Nzm Hikmet'in 1967 Trkiye'sinde bir mil

yon okuru, Orhan Veli'ninse yarm milyon okuru olmalyd, en
azndan. Neden yoktur? Aklaynz da grelim?
Dnlsn ki, btn sa, iktidar olarak, hkmet olarak
okullaryla, usuyla busuyla sanata kardr, bilinli olarak hem
de. lgisiz deildir asla. Elindeki btn olanaklar, aralar bu
uurda ve bu anlamda kullanr durur; dnlerden daha dikkat
li. nri, sanat filan brakn bir yana, ulusun kendi dilini bul
masn bile engellemek ister, abalar, rpnr. Trkenin kendi
ni bulmasnn bir eit NATO'dan ekilme anlamm tadm i
gdsel br sezile bilir deta. Hadi sa kendini savunuyor, an
ladk. Peki ama sol yakann bu azlarna ne oluyor ? Bu biz
den honutsuzluklarn, bu bizi sulamalarn, bana kalrsa, ger
ek bir sol dnceyle hibir ilikisi yoktur. Onlar kendi vehim
lerini ve yreklerinin sada oluunu aklyorlar. 'Gizli sac'lar!
Sadan iittiimiz szlerin benzerlerini ve hatt daniskasn on
lardan iitiyoruz.
Mays, 196 7; iir Sanat

79

kinci Yeni ve Eletirmeciler

- "kinci Yeni" diyorlar, bu konuda ne dnyorsunuz?

2- Bugn ikinci yeni akm bir yenilik olmaktan km bulunuyor.
Her lye gre belli bir seviyenin rnekleri var. Sanatlarmz yeni
liksiz edemiyeceklerine gre iirimizin gidii sizce bundan sonra nere
ye dorulacaktr?
3- Edebiyatmzda eletirmenler neden etkin olamyorlar, aklar
msn?
NOT: Birinci soru baz airlere 'size' diye sorulmutur.
Hazrlayan: FAHR AKSOY

1- Evet, yle diyorlar. Pek klgn geliyor kendilerine anla

lan bu. ikinci Yeni'nin imdiye dek bir eit tanmlanamazlkla e anlaml kalnn da belirttii gibi, bir akm kimliinden
uzakl biliniyor artk sanrm. Bunun, imdiler Fransz sine
masndaki Yeni Dalga gibi bir gzel rnei de var. kinci Yeni
deyimi; sokaklar Bireycilik, Bencilik, Sapklk olan iir'e d
nk bir iir'in gtr adlandrlndan baka bir ey deildir.
Bu Dalga'dan saylan ozanlarn; adlarnn, kiiliklerinin, zel
liklerinin birer birer saptanmas daha yerinde, doru ve anlam
l olur.
2- Bu kestiremez pek. iir'in; yntemler, etki aralar ko
nusunda teki sanatlarn grev ve olanaklarndan yararlanma
sndaki artlar gz nnde tutsak bile, gitgide bir bamszla
80

yneleceinden baka bir ey kestirilemez pek. Okul kaaklar

nn ne yapaca bilinebilir mi hi? nceden. iir'i, belirli ortam
lar belirli koullan biimlendirir gibisinden samlar bizi kmaz
sokaa gtrr. Hem, daha ilk rneklerini vermi bulunan ikin
ci Yeni dalgasnn bir yenilik olmaktan kt dncenizi ku
kuyla karlyorum. Bir yenilik -drt yln ii midir? Somaki
yaptlar beklemiyelim mi?
3Yazarlar, okluk, kendilerince denenmemi bir d ly
benimsemeye yanamak istemezler de ondan galiba, derim. Kal
d ki, dilimin hibir eletirmem status quo'yu akn anlatmlar
tayan bir yeni ay, bir yeni perspektifi zamannda haber ver
mi de, kavram da, ona yanda olmu da deil. Yok, u ibl
m anda eletirmenleri knamay onlar yetersizlikle sula
may geirmiyorum aklmdan. Henz kurulu, alfabe dnemin
de bulunan bir eletirme kurammdan ok eyler beklemek de
yersiz biraz imdilik. Eletirmenin giderek bilime (disipline) ya
lan bir yere dtn ve bunun (bylesinin) daha tutarl, sa
lam olduunu yazalm.
1960, Yeditepe

81

Br Okur Mektubu

Pazar Postas'rur geen saysnda Bay Attil Ilhan'n bir akla

masn okuduk. Yaznn br sorunu bir yana, yeniler konusun
da szn ettii "genel glme" hastal bize de geti galiba.
Devlet gibi gldk deindiklerine. Hi "sosyal realizm"den bu
yana bylesine glmemitik. Saolsun. Bugne dek gazeteniz
de bu gibi "en-atr" arkadalar iin bir "genel glme" sayfa
s amamanz hata olmu dorusu.
Yalnz, bu "genel glme"nin bir yan var ki o kt ite. Bu
enlik iinde kimin gerekten gldn, kimin aladm bel
li etmemek iin gldn ayrt etmek biraz g. Ho, anlayan
anlar yine tab.
Bana yle geliyor ki, yr (iir) yazmann artk karamela yr
lar dzmeye benzemediinin anlalmas gerektir. "Dokunuyor
bana bunlar. Yalanyorum" edebi haymatlos olmaya, drtn (sa
nat) anta tayclarndan olmaya benzemediinin anlalmas
gerektir.
Bir de u var. Bay Attil lhan, biraz tutumbilim bilseydi, o
lmcl arz ve talep yasasm hatrlar, piyasadan, borsadan e
kilir, zararna alan Baylanl Status guo'culardan olmazd. Ama
zararna almak istiyormu, salt deien giderleri karamak
istiyormu imdilik: Piyasaya kt mal, kalp para sryormu,
kendi bilecei i, bizden "iflas" ettiini hi deilse kulana sy
82

lemesi. Ahlk alanndaki, kklerin byklere sayg gsterme

si, drt alannda tersine ilemelidir. nsan nce kendi ahlk no
tunu hesaplamal, bakalarnn deil.
Neyse. 'geceler bay Attil lhan. Bekleriz. (Ay hi kin tut
muyor. La lime ne garde aucune rancune).
20 Ocak 1957

83

Aclarn Dindirici Tanrs

YILDIZIN STNDEK GZ
Uzakta, yldzn stndeki gz
Beni ve O-gi-no-ha'y yanyana grr
Belki de bizi karde sanr
Oysa ben O-gi-no-ha'y tanmam.
Halk Bengisu

Birinci korkudan nceki olumsuz korku (eksi korku): Sabah

leyin. Efendi beyaz byklariyle ldkten sonra, gn bir ua
ne denli kazanm klabilirse o derdi kld. Pencerelerden de
nizin kokusu geliyordu. Yaz aylarnda. Yosun kokuyor. Yosunlar
yeildir. Bu yeillik gzlerine yapacak gibi.
Bu odadan kmalyz.
Beyaz byklar brakp.
Gitmeli.
Ayaklar teki odalara doru.
Gidiyor zaten.
imdi bu ayaklardan biri.
Hi tutmuyor.
Galiba soldaki.
Kemik krlmtr,
insan bu durumda.
Ancak srnebilir ancak.
nsan bu durumda.
Odalarda
84

Eferdisiz bir yalnzln

Mutluluu var.
Kap mandallan nce
Pirinsi pirinsi
Parlyorlard,
Duvarlardaki resimlerin hibiri uaa kaytszlkla bakma
dlar bu kez. Kayg duyduklar karmak istedikleri yzlerinden
belli oluyordu. Karmak istedikleri. Ne oluyoruz? Son efendi de
ld ha. Yeryznde. Ne sanyordunuz? Ama ne de olsa hi um
muyorlard bunu. Yzleri sabitleiverdi.
Merdivenlerin trabzanlarmda bir ift el var. Eski bir kinle
dokunuyor. Durmadan dokunuyor. Yalnz dokunuyor. stedik
leri gibi tozlu kalabilirler. Evet, istedikleri gibidir. stediklerim
sormak kimin usuna gelmitir. Sormak.
Almyan kaplar, almyan dolaplar alyor. Durulma
s yasak olan kap eiklerinde duruyor uak. te. Bu, kskan
lk. Siz kskanl ldrebilir misiniz? Beni ldrebilir misiniz?
Uyu sen. Artk ziller bile iitilmiyor. Bundan byle de iitilmiyecek. Zorlansalar bile iitilmiyecekler ite. Yaasm rmcekler. Ve
almyan bir zili en hassas bir fare kula bile duyamaz.
iekler kendilerim bekliyen yeni almyazlarm kavram
grnyorlar. Camlar matlamaya balad. Den, krlan vazo
lar ancak eski allm seslerim verebiliyorlard. Canm kurta
ran az. Bunca yldr skntdan bunalan eyalarn bir uan eliy
le bu denli bir erinle krlmas, nceleri yadrganyordu ama.
Sevin veriyordu soma. Bu uak yaklmam ocaklar yakt. Ki
taplklarda hi bulunmyacak kitaplar arad. Bylece gn bitti
inde uak tkenmez odalardan birindeydi. Dnm dolam
efendisinin odasma gelmiti yine. Hava kararm. Havann ka
rardm kim biliyor? araflarla balkona ktnda biraz dal
gnd, sona yaklayorlard. Bu eski silik uak denize kar bir iki
kez salland durdu bir ara. Daha gvde ve ba aaya dme
den nce kendini yitirdi. Bir uak balkonda kendini yitirdi. Ne
den mi yitirdi. Birinci korkudur bu. (Sizi anlyorum herkes kor
kabilir). Bu yzden bir sersemlie kapld gitti. Bir sersemlik bir
yalnzln iinde daima byle lp gider. Akas. Baa kl
maz deniz, balkonda amar asan bir uaa meydan okuyor-

du. Dehet vericiydi bu. Ya da dehet verici geldi. Ve uak sade

ce glmt. Sonra, kendisini aada lmn ark syliyerek
bekledii yere atvermiti balkondan.
nemsiz
Bir lmd bu
Arbal bir yan
Yoktu henz.
imdi
Her ey
Yukarda kalmtr.
pler
Ak bir kap
Yaldzlar
Aynalar
Tavan
Deme
Ah,
Klrengi duvarlar
Bir de.
Bir yldz byiik pencereleri boydanboya kaplamt. Uak
imenlerin stnde yatyordu. Gzleri, karanlk iinde ykselen
evi seti. (Bu evler neden hep ykselir.) Bilmem. Karanlktayken
bir k snmt sanki. Sahi, karanlktayken bir k snmt,
yllar nce. Merdiveni iniyordu, yllarca nce.
Yldz bana yaklayor. Geliyor. Eyalar ayrd edemiyorum.
evremi grmek
sterim ben.
Aye Hanm
Nerede kald?
Aye Hanm
Her cumartesi
ehre iner.
Bugn cumartesi.
Peki, dnmiyecek mi?
Hi dnmiyecek mi?
Ho bir kadn
Hele sepetiyle.

86

Ne diyorsun?
Kimbilir?
Yldz ok bym.
Korkuyorum.
Korkuyor musunuz?
imdi DE
Kimseyi sevemiveceksiniz
Diye korkuyorsunuz.
Oysa
Sizi peli ok oldu.
Perdeler
Arkada
Sallanp duruyor.
Bu ne demek?
Uak uak demektir.
Uaksan uak kalrsn.
Sen
Bu kavram silemezsin
Karatahtadan.
Kimse silemez onu.
Tahtann aacmdan o.
Aacmdan. Aacmdan.
Barmayn.
Tutun bu adam.
Ne diye barp duruyor?
Uak, gzelim giysileriyle suya uzand boylu boyunca.
nce salar sland, sonsuz ve kurumyan bir slaklkla. Ba her
zamanki gibi ar geldi. Aclarn dindirici tanrs ald onu. Ald
onu. Aye Hanm nerede kald? Aye Hanm. Aye Hanm. Ge
kalm olamaz. Hi de deil. Hi de deil. Diye yantlyordu.
1955, Seilmi Hikyeler

87

Ece Ayhan
"ok Eski Adyladr" Szl

Kemal Yalgn - Orhan Alkaya

Sunu
"Azizim, gzel atlar gzel iirler, gibidirler/ldkten sonra datersine yarrlar, vesselam!" diyordu Ece Ayhan, Zambakk Pa
diah kitabnn ayn adl ilk' iirinde. 1982 ylnda yaymlanan ok
Eski Adyladr1 kitab, sondan baa doru sralanm 42 iirden olu
uyor... 'Ah Minel Ak' iirinde, aynadan aynaya okunabiliyor ancak
ah! Min'el ak yazs; Leonardo Da Vinci'nin desenlerindeki yazlar
gibi... Zamanla ve zamana dayankl olarak! Kimi zaman, "Orta ki
den Ayrlan ocuklarn" Sirkeci'de tramvaydan inip katldklar "S
sne Kalmam" Haziran cenazesinde olduu gibi, vurgulu tekrarla
ra da rastlyoruz. Ece Ayhan iiri, byle zincirleme izlekle doludur. Ne
resinden balarsanz balayn, yolun sonunda ayn yere gelirsiniz. "An
cak tarihtir ki, yeniden yeniden yazlabilir" der ve getii yollarda (oku
duu kitaplarda, ansiklopedilerde) ilgin grd ayrntlara derkenar
der; hep ayn kaygyla:, "tarihi dznden okumaya ayaklanm
ocuklar"m szcs olarak...
ok eski Adyladr bir mitologyadr; bir stanbul mitologyas... K
nar Hanmn Denizleri'nde, Neyyire Hanm, Dikran uhacyan, De1 ok Eski Adyladr, Adam Yaynclk, Eyll 1982

88

niz Kz Eftalya, Kantocu Peruz, Knar Hanm ile Peru'larda, Leble

bici Horhor'u alklayarak gezilen stanbul; Yahya Kemal'den Tevfik
Fikret'e, Mimar Sinan'a, paalara, beylere uzanan bir yelpazede "daha
bir tarihilemi''tir ok Eski Adyladr kitabnda. ken imparatorlu
u do(amay)an cumhuriyetive her dzlemde iktidar, verevine, yatay
ve dikey ve bir dolu deiik dzlemler ve bilekeler ve ortalamalaryla
yeni bir boyuta sratmaya alr Ece Ayhan.
Yer yer Ece Ayhan'n sui generis kimlii fazla ar basar ve gn
dermeler fazlasyla zelleir. Akhilleus'un tavlasndaki atlardan b
rinin Leandros adn tay, rahibe Hero'nun sevgilisini at yapar
ken; bir hastane izlenimi "Michael Kohlaas iirine yol aar szgeli
i... Ama Ece Ayhan, nereden girerse girsin, iiri elden brakmaz izleini srerken. Kurduu dizge, ykla yapla kavilemitir nk. Bir
iir olarak kendini ykmaya giritii dnemlerde bile -k i kanmca ok
Eski Adyladr byle bir dnemin rndr: Ece Ayhan artk air
kimliini itelemektedir- kulland dili "yalnzca" kendisine ait k
lan sentaks' ve armlarn kurma/denetleme biimiyle "Ece Ayhan
iiri"nin iinde kalr hep.
Chateaubriand'n "iir, seme ve gizleme sanatdr" sz, Ece
Ayhan iirinde en gl karlklarndan birini bulur. Bu yzden de,
okuru iin daima zorlu bir serven olmutur onun iir dnyasn izle
me abas. Ece Ayhan da, okuru umursamaz gzkr zaten -"le kar
gas" dedii bile olmutur okura-; krgnca... Buna karlk, sevgi dolu
bir okuyan aylas da olmutur hep etrafnda. Eskirken kirletilmi ileti
im kanallarn reddeden bir airdir nk o ve yeni iletiim kanallar
na ihtiya duyanlarn says hi de az deildir...
Ece Ayhan iiri zerine yazmak dncesi, oldum olas rknt
yaratmtr bende. Onun kl krk yaran ve serbest armlara asla ge
it vermeyen iiri, zerine sylenecek "sz"Zeri enselemeye hazr bekle
yen bir avlak gibi gzkmtr gzme. Sevgili dostum Kemal Yalgn,
ok Eski Adyladr szln byk lde hazrlayp vermeseydi,
belki iir At bile gideremeyecekti bu rkntm. Kemal uzun sre
dir uzaklarda olduundan, hazrlad 33 maddenin "stn tamamla
mak" ve bu Sunu'yu yazmak da bana dt.
Son olarak, bu almann bir "Ece Ayhan szckleri dkm ol
madn -n e gzel olur byle bir alma yaplsa-, ok Eski Adyladr nm stanbul mitologyasna "girmek" isteyen okura, mtevaz bir
89

"el verme" abasndan ibaret olduunu belirtelim. Ve Jean Cocteau'ya

inanmalym:

"Bir air ilkin okunmaz. Soma yarm yamalak okunur.

Daha soma klasik olur, klasik olan da okumamak dettir. Yal
nz, ilk gnlerden kalma birka hayran vardr. mrnn sonu
na kadar grp grecei rahmet de budur"
O.A.

90

Szlk

XLH
Hero: Leandros'un k olduu Aphrodite rahibesi. Sevgi
lisi kar kydan yzerek gelirken, ate yakarak ona yol gste
rirmi. Bir gece frtnada ate snm ve ertesi gn yolunu kay
bederek boulan sevgilisinin cesedini sahilde bulan Hero inti
har etmi.
Sestos: Akba'm mitologyadaki ad.
Abydos: Naraburnnun mitologyadaki ad.
Hayt: Dere kenarlarnda yetien uzun sapl bir al. Eskiden
krba olarak kullanlrm.
Akhilleus: Deniz tanras Thetis ile Zeus soyundan
Peleus'un olu; Phtia lkesinin kral; Eski Yunan sylerderinin
ba kiilerinden. Homeros'un yada destauna konu oldu. Bir
anlamda gll simgeler.
Argn: Yorgun, bitkin.
XLI
Michael Kohlhaas: Heinrich von Kleist'm aym adl roma
nnn kahraman. At reticisi olan Michael Kohlhaas, bir oyu
na gelerek, satmak zere kente gtrd atlarmdan olur. Bu
nun zerine, ynetime bakaldrarak, kk ordusuyla etra
f yakp ykar. Yakalanarak idama mahkm edilir. Son arzu
su hakknn geri verilmesidir. Kaybettii atlarn bedeli denir
ve aslr.

91

XL
Gazal: Ceylan.
ahmrdan: (ahmaran) Ylanlarn padiah, (ahmerdan)
XXXVII
Madytos: Eceabat'm eski ad.
XXXVI
anakkaleli Melhat: Tannm bir genelev patroniesi.
Azize Sofya: Aya (Azize) Sofya.
XXXI
Nurbanu Sultan: II. Selim'in kars, II. Mehmed'in annesi.
Topta'nda Atik Valide cami, medrese, bmarhane (akl hasta
nesi) yaptrm ve Sleymaniye bmarhanesindeki hastalar bu
yeni hastaneye tatmtr.
Gllabici: Eskiden, akl hastalarma bakmakla ykml gar
diyan. Taknlk yapanlar krba ve kaln sopalarla dverlermi.
Hyar Selim: iirle bakml olarak, Tezer zl'nn enfes
dzyazs ocukluun Souk Geceleri'nin 79. ve 80. sayfalarna ba
knz.
Natr: Kadn keseleyici.
XXIX
aa: Genelevlerde ayak ileri yapan ve sras geldiinde
"mama"ya vekalet eden kadn.
Zrafa Soka: Galata'da genelevin bulunduu sokak.
Ar ii ekmek karnesi: I. ve II. Dnya Sava yllarnda istikhakm iki kat ekmek almay salayan karne. "Ar ii", Oros
pu anlamna da gelir.

xxvn
Siga Siga: (Rumca) Yava yava.
Kalender: Deniz Yolla r'mn bir vapuru.
XXVI
Blakarnai: Edirnekap ile Hali arasnda kalan eski bir ken
tin ad. Sonradan stanbul ile birlemitir (Devriye Kaps).
92

XXIV
Hsntabiat: Beyolu'nda, Aa Camii yamada, kapanm
bir lokanta.

xxm
Enel hak: (Hak benim!) Hallac- Mansur'un lmne yol
aan sz.
(Ben gerekim ya da gerek benim!)
XXII
La Paix: Fransz akl hastanesi (Franszca'da "bar" anlam
na gelir).
XXI
Marpu: Nargile azl.
Ah Minel Ak: (Ah Min'el-ak) Ak'dan, Ah Ak'n elinden.
XX
Yelekli Tevfik: Kastedilen Tevfik Fikret.
XVI
Pembe Konak: ttihad ve Terakki Dernei Merkez Komite
binas. Babli'de, Cumhuriyet gazetesi klliyesinde.
air Yahya: Kastedilen Yahya Kemal.
XV
Ihlamur Kk: Beikta, Ihlamur'da, padiahn yazlk k
k. (ankaya da).
Hdavendigar Livas: Bursa (ili) sanca.
XIV
Resneli Niyazi: H Abdlhamid'e kar ayaklanp daa
kan ttihad ve Terakki yesi nyzba. "Hrriyet Kahraman"
diye anlr ve H Merutiyeti hazrlayanlarn bamda gelir. Da
da kendisine yol gsteren geyiiyle birlikte stanbul'a gelmiti.
Geyik daha soma, para karl halka gsterilirken ld.

93

XIII
Kasnak: Davul, gergef, elek gibi nesnelerin erevesi.
XII
Riyaziye: Matematik.
Perev: Alaturka faslda, giri taksiminden sonra alman,
drt haneli ve drt teslimli para.
IX
N ak: Minyatr.
Nigri: Yavuz ve Kanuni devirlerinde yaam, Kanuni'nin
ve Barbaros'un minyatrlerini yapm bir nakka.

n.
ektiri: Bir tr, krekli ve yelkenli gemi.
Darifa: Hastane (daha ok "akl hastanesi" anlamnda
kullanlr).
Hammaln- put: (Farsa) Srt hamallar.
Suhte: (Sofu) Medrese rencisi.
I
Osuruk aac: (Aylandz) SedefotugiUerden, gzel grn
tl ama son derece kt kokulu iekleri olan bir aa.
Girit ta: Tebeir.
Vakanvis: (Vak'anvis) Saray gnlklerini tutan tarihi.
1987, iir At

94

Ece Ayhan, ters duran, ters durduunu dnd

hereye ayna tutuyor bu kitapta:
Onun aynasndan dz okuma alkanlmza bir
tokat gibi inen bir baka dz(gn) okuma yansyor.