You are on page 1of 3

03/06/2015

FolhadeS.PauloUmapalavrainstvel27/8/1995

Assine08007033000 SAC

Batepapo Email EmailGrtis Shopping

BUSCAR

SoPaulo,domingo,27deagostode1995

TextoAnterior|PrximoTexto|ndice

Umapalavrainstvel
ANTONIOCANDIDO
Nacionalismoumapalavraarraigadanapulsaodasociedade
Nacionalismotinha,pois,umprimeirosignificado,digamospositivo,
queexprimiaopatriotismonormalecorrespondiaaograndeesforo
deconheceropas.Masquandoapelavaparapalavrascomo
"brasilidade,comeavaasealterareadquirirosentidonegativode
conservadorismopoltico,socialeculturaldesentimentoantipopular
esimpatiapelassoluesdoautoritarismodedireita.Porisso,era
palavrasuspeitaaosdemocratasmaisconsequenteseatodaa
esquerda.Comosseustoquesdexenofobia,patriotada,autoritarismo
esaudosismo,eraumconceitoeumaposioquedesejavam
prolongaropassadoeusloparaenvenenaropresente,opondosea
concepesmaishumanas,isto,squemiravamofuturoe
procuravampensarosproblemasdasociedadealmdombitodas
naes,comoosocialismo,maisatentoaoconceitodelutadas
classesedesolidariedadeinternacionaldostrabalhadores,doqueaos
estadosnacionaisseafirmandocomvontadedepoderio.
Eissenoquando,nocomeodosanos40,amecadossocialistas
daqueletempo,aUnioSovitica,senteaameaaedepoissofrea
invasoalem.Sobesteimpacto,comeouarevalorizaroseu
passado,osseusherisnacionais(algunsdosquaisexecradosat
ento),tornandoosprotagonistasdefilmespatriticos:Alexandre
Nevski,Ivan,oTerrvel,Pedro,oGrande,Kutuzof.Aomesmotempo
psseacultuarabandeira,osolosagrado,eaverberar,noo
inimigodeclasse,maso"inimigotradicional,quevinhadasplancies
ocidentaisniemetz,cavaleiroteutnico,nazista.Ohinointernacional
dostrabalhadorescedeulugarahinospatriticos,eStalinrecebeu
comodesignativoobrigatrioode"guiagenialdospovos(daURSS).
Soboimpactodaguerra,ressurgiuassimportodaaparteaideologia
nacionalistaextremada,comomecanismodelutaesobrevivncia.E
istoinfluiunocomportamentodasesquerdas.
NaAmricaLatina,depoisdaguerra,ocombatecontraasoligarquias
acabouporidentificlascomseupatrono,oimperialismo,de
maneiraquehouve,porpartedasesquerdas,fusodalutadeclasses
comaafirmaonacional(atravsdoantiimperialismo).Porpartedos
liberais,houveumnovosentimentodeindependnciaeconmica,
esposadoporalgunsgovernos,como,noBrasil,omandatofinalde
GetlioVargas(19511954).Nestecontexto,nacionalismocomeaa
seroutracoisa.Aosegeneralizaranoodanossadependnciaem
relaoaoimperialismo,modificaseopatriotismoeufricoe
ingnuo,substitudopelosentimentodedefesacontraainfiltrao
polticaecultural,queseguequasesempreadominaoeconmica.
Oingressodasesquerdasnesseuniversoideolgicofezapalavra
nacionalismosofrerumaalteraosemnticade180graus.Detal
modo,queadireitapassaaserantinacionalista,enacionalistasas
tendnciasradicais...
direitaseassociaaidiadeservilismocultural,alienao,imitao,
http://www1.folha.uol.com.br/fsp/1995/8/27/mais!/27.html#

1/3

03/06/2015

FolhadeS.PauloUmapalavrainstvel27/8/1995

cosmopolitismoastendnciasradicaisincorporamavalorizaodos
traoslocais,aprocuradogenunobrasileiro,comvalorizaonunca
vistaantesnestaescaladaculturapopular,dascomponentes
africanas,eumaespciedereaocontrafrmulasmanipuladasfora.
Umintelectualcombativo,AlbertoGuerreiroRamos,forjapara
descreverasituaodasuadisciplinaaexpresso"sociologia
enlatada,afimdecontestaratransfernciamecnicademtodose
teoriaselaboradosnoutrospases,eacentuaranecessidadede
elaborlosaquimesmo.
Aistoseassociacomobasecondicionadoraalutapeladefesadas
riquezasnaturais,sobretudoopetrleo,objeto,nosanosde40e50,
decampanhamemorvellideradapelasesquerdas,mascontandocom
apoiosdecisivosdireita,noPartidoRepublicano(ArturBernardes)e
naUnioDemocrticaNacional(GabrielPassos).
Estastendnciasculminaramcomosgovernosquetentaramresistir
aosaspectosmaisagressivosdoimperialismo,noperodofinalde
GetlioVargasenaaberturapopulardeJooGoulart.Todoopas
viuentoafirmaesculturaismuitovivasdosentimentonacional
(sobanovaroupagem)noteatroparticipante,noCinemaNovo,na
msicapopularbrasileira,culminandonograndeesforodogoverno
MiguelArraes,emPernambuco,quepatrocinouomtodo
educacionaltransformadordePauloFreire.Estesmomentoseestes
movimentosselaramatransfernciasemntica,consagrandoapalavra
"nacionalismocomoalgoprogressista,tantonabuscadeumacultura
vinculadaaopovo,quantonapolitizaodaintelignciaedaarte
tudoenglobadonalutacontraaservidoeconmicaemrelaoao
imperialismo(emnossocaso,sobretudonorteamericano)eafavor
daincorporaoefetivavidanacionaldaspopulaes
marginalizadaseespoliadas.
Oobjetivodesteartigofoiverificarporaltoaflutuaodapalavra
"nacionalismo(queumaespciedematraindolimalhasdiferentes
conformeahora),comprefernciapelosaspectosculturais.
Recapitulando:nahistriabrasileiradestesculo,tmsidooupodem
serconsideradosformasdenacionalismooufanismopatrioteiro,o
pessimismorealista,oarianismoaristocrtico,areivindicaoda
mestiagem,axenofobia,aassimilaodosmodeloseuropeus,a
rejeiodestesmodelos,avalorizaodaculturapopular,o
conservantismopoltico,asposiesdeesquerda,adefesado
patrimnioeconmico,aprocuradeoriginalidadeetc.etc.Tais
matizessesucedemousecombinam,demodoqueporvezes
harmonioso,porvezes,incoerente.Eestaflutuao,estavariedade,
mostraquesetratadeumapalavraarraigadanaprpriapulsaoda
nossasociedadeedanossavidacultural.
Hoje,nacionalismopelomenosumaestratgiaindispensvelde
defesa,porquenaescaladanaoquetemosdelutarcontraa
absoroeconmicadoimperialismo.Sernacionalistaser
conscientedisto,mastambmdosperigoscomplementares.
Ficandonoterrenocultural,algunslembretes.Seentendermospor
nacionalismoaexclusodasfontesestrangeiras,camosno
provincianismomas,seoentendermoscomocautelacontraa
fascinaoprovincianaporestasfontes,estaremoscertos.Se
nacionalismoforaversocontraoutrospases,mesmoimperialistas,
serumerrodesumanizadormas,seforvalorizaodosnossos
interessesecomponentes,nasuapluralidade,almdedefesacontraa
dominaoporpartedessespases,serumbem.Seentendermospor
nacionalismoodesconhecimentodasrazeseuropias,corremoso
riscodeatrapalharonossodesenvolvimentoharmoniosomas,seo
entendermoscomoconscinciadanossadiferenaecritriopara
definiranossaidentidade,isto,oquenoscaracterizaapartirdas
matrizes,estamosgarantindoonossoserquenoapenas"crivado
deraas(comodizumpoemadeMriodeAndrade),masdeculturas.
http://www1.folha.uol.com.br/fsp/1995/8/27/mais!/27.html#

2/3

03/06/2015

FolhadeS.PauloUmapalavrainstvel27/8/1995

TextoAnterior:Umapalavrainstvel
PrximoTexto:Coisasmsfazempartedavida
ndice
Cliqueaquiparadeixarcomentriosesugestesparaoombudsman.

CopyrightEmpresaFolhadaManhS/A.Todososdireitosreservados.proibidaareproduodocontedodestapginaem
qualquermeiodecomunicao,eletrnicoouimpresso,semautorizaoescritadaFolhapress.

http://www1.folha.uol.com.br/fsp/1995/8/27/mais!/27.html#

3/3

You might also like