Professional Documents
Culture Documents
345
345
9/4/2006, 13:49
BROTHERSTON, G.; S, L. Peixes, constelaes e Jurupari: a Pequena Enciclopdia Amaznica de Stradelli. Rev. do Museu
de Arqueologia e Etnologia, So Paulo, 14: 345-358, 2004.
346
346
9/4/2006, 13:49
BROTHERSTON, G.; S, L. Peixes, constelaes e Jurupari: a Pequena Enciclopdia Amaznica de Stradelli. Rev. do Museu
de Arqueologia e Etnologia, So Paulo, 14: 345-358, 2004.
347
347
9/4/2006, 13:49
BROTHERSTON, G.; S, L. Peixes, constelaes e Jurupari: a Pequena Enciclopdia Amaznica de Stradelli. Rev. do Museu
de Arqueologia e Etnologia, So Paulo, 14: 345-358, 2004.
348
348
9/4/2006, 13:49
BROTHERSTON, G.; S, L. Peixes, constelaes e Jurupari: a Pequena Enciclopdia Amaznica de Stradelli. Rev. do Museu
de Arqueologia e Etnologia, So Paulo, 14: 345-358, 2004.
349
349
9/4/2006, 13:49
BROTHERSTON, G.; S, L. Peixes, constelaes e Jurupari: a Pequena Enciclopdia Amaznica de Stradelli. Rev. do Museu
de Arqueologia e Etnologia, So Paulo, 14: 345-358, 2004.
Jurupari
Gordon Brotherston
350
350
9/4/2006, 13:49
BROTHERSTON, G.; S, L. Peixes, constelaes e Jurupari: a Pequena Enciclopdia Amaznica de Stradelli. Rev. do Museu
de Arqueologia e Etnologia, So Paulo, 14: 345-358, 2004.
351
351
9/4/2006, 13:49
BROTHERSTON, G.; S, L. Peixes, constelaes e Jurupari: a Pequena Enciclopdia Amaznica de Stradelli. Rev. do Museu
de Arqueologia e Etnologia, So Paulo, 14: 345-358, 2004.
352
352
9/4/2006, 13:49
BROTHERSTON, G.; S, L. Peixes, constelaes e Jurupari: a Pequena Enciclopdia Amaznica de Stradelli. Rev. do Museu
de Arqueologia e Etnologia, So Paulo, 14: 345-358, 2004.
353
353
9/4/2006, 13:49
BROTHERSTON, G.; S, L. Peixes, constelaes e Jurupari: a Pequena Enciclopdia Amaznica de Stradelli. Rev. do Museu
de Arqueologia e Etnologia, So Paulo, 14: 345-358, 2004.
354
354
9/4/2006, 13:49
BROTHERSTON, G.; S, L. Peixes, constelaes e Jurupari: a Pequena Enciclopdia Amaznica de Stradelli. Rev. do Museu
de Arqueologia e Etnologia, So Paulo, 14: 345-358, 2004.
e costumes feios, esta lei causa impacto sobretudo nas relaes de famlia, entre pai e filha. O
Poronominare da terceira narrativa um heri
conhecido de Jurupari e comparvel com ele. Em
Kukuhy, Cauar um tuxaua bar e pai de
Nud. Num territrio ribeirinho cada vez mais
povoado e apetecido, ele defende o culto do
Jurupari, protegendo os seus segredos e os seus
instrumentos musicais dos olhos das mulheres.
Kukuhy filho do tuxaua dos invasores que sobem
o rio como peixes (pir) numa cobra (a Cobra
grande Y-yiara da mitologia tucano), e genro de
Cauar. antropfago e gosta da comida da lua
(yacy tembiu); mata mulheres sem perdoar a
prpria (Nud), com uma ferocidade sdica
lamentada por Cauar. Kukuhy persegue o sogro,
que se refugia num nduiamene ou fortaleza que
tem o nome de um ancestral, o lagarto tei. Com a
ajuda dos tarianas Kukuhy finalmente derrotado e
ridicularizado no seu prprio nduiamene, termo
bar equivalente ao casara tupi, que o Vocabulrio identifica com o sistema europeu de escravido.
Pai de Erem na histria homnima, Uai da
regio cubea do Cuduiari, de onde vem o paj
Quenomomo, amigo de Maximiano. Uai tambm
defende o culto do Jurupari, s que este agora
serve para lhe garantir poder e imunidade como pai
incestuoso. Ele quer se enfaceirar com a prpria
filha Erem, cuja me a hermafrodita Acutipur (na
forma masculina, Acutipur poderia igualmente
engendrar filhos vares; o Vocabulrio nos informa
da beleza da cutia acutipur que tem uma cauda de
pelos longos e sedosos, e um aspecto elegantssimo
aumentado pela elegncia dos movimentos). Ao
fugir, Erem atrada pela flauta (mem) do estrangeiro Cancelri e casa-se com ele, antes de as
tropas do pai matarem a ambos, com uma ferocidade traioeira digna de Kukuhy. Os dois so
vingados pelos guerreiros de Cancelri, que decidem
se estabelecer na regio, sob a gide da constelao
Ceucy. na forma da me hermafrodita de Erem,
acutipur, que os mortos podem subir ao cu.
Das trs narrativas, a mais imersa no tempo
antigo, nas primeiras idades da terra, sem dvida
Poronominare, que conta os sucessos que
prefiguram o nascimento do heri epnimo. Dono
da terra e do cu, este heri bar muito parecido
com Jurupari pelo comportamento e por seu
sentido pico de misso. Alm disso, suas vidas se
cruzam textualmente: a seqncia desta histria,
publicada por Amorim, contm um episdio
355
355
9/4/2006, 13:49
BROTHERSTON, G.; S, L. Peixes, constelaes e Jurupari: a Pequena Enciclopdia Amaznica de Stradelli. Rev. do Museu
de Arqueologia e Etnologia, So Paulo, 14: 345-358, 2004.
356
356
9/4/2006, 13:49
BROTHERSTON, G.; S, L. Peixes, constelaes e Jurupari: a Pequena Enciclopdia Amaznica de Stradelli. Rev. do Museu
de Arqueologia e Etnologia, So Paulo, 14: 345-358, 2004.
BROTHERSTON, G.; S, L. Fish, constellations and Jurupari: the Stradellis short encyclopedia
of the Amazon. Rev. do Museu de Arqueologia e Etnologia, So Paulo, 14: 345-358, 2004.
Referncias bibliogrficas
AMORIM, A.B. DE
1926
Lendas em Nhengat e em Portuguez.
Revista do Instituto Histrico e Geographico
Brasileiro. Tomo 100, vol. 154.
BROTHERSTON, G.
1997
La Amrica indgena en su literatura: los
libros del quarto mundo.Mxico, D.F.: Fondo
de Cultura Econmica.
2002
Jurupari Articula o Espao dos Tria e a
Cincia da Amrica Tropical. S. Medeiros
(Org.) Makunama e Jurupari. Cosmogonias
Amerndias. So Paulo: Perspectiva.
CADOGAN, L.
1959
Ayvu Rapyta: textos mticos de los mbyguarani del Guair. Boletim da Faculdade
de Filosofia, Cincias e Letras, Vol. 227. So
Paulo: Universidade de So Paulo.
CASCUDO, L.DA C.
1967
Em Memria de Stradelli. 2a. edio
atualizada. Manaus: Edies do Governo do
Estado do Amazonas.
HECHT, S.; COCKBURN, A.
1989
The Fate of the Forest. Developers, Destroyers
and Defenders of the Amazon. London: Verso.
HUGH-JONES, S.
1979
The Palm and the Pleiades. Initiation and
Cosmology in Northwest Amazonia.
Cambridge: Cambridge University Press.
MARIANI, B.
1998
LInstitutionnalisation de la Langue, de la
Mmoire et de la Citoyennet au Brsil Durant
le XVIIe Sicle: le Rle des Acadmies
357
357
9/4/2006, 13:49
BROTHERSTON, G.; S, L. Peixes, constelaes e Jurupari: a Pequena Enciclopdia Amaznica de Stradelli. Rev. do Museu
de Arqueologia e Etnologia, So Paulo, 14: 345-358, 2004.
1890
S, L.
2002
Prelo
358
358
9/4/2006, 13:49