Guia

Gua
Lingua 5 PRIMARIA
Obradoiro
Santillana
130903 _ 0001-0039.indd
22/7/09
08:42:47
A Gua didctica de Lingua 5, para quinto curso de Educacin Primaria,

unha obra colectiva concibida, creada e realizada no Departamento
de Primaria de Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.,
baixo a direccin de Ana Mara Guerra Caizo e Henrique Juan Redal.
Texto e edicin: nxela Carril e Afonso Toimil
130903 _ 0001-0039.indd
22/7/09
08:42:47
ndice
Introducin
Proxecto A Casa do Saber . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV
Educacin Primaria. Finalidade e obxectivos
.......
VI
As competencias bsicas no currculo . . . . . . . . . . . . . . VII

Recursos para o quinto curso
VIII
.....................
Recursos para o sexto curso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . X

Contidos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XII
As competencias bsicas na rea
de Lingua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XIV
O programa de Estudo eficaz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XVIII
O libro do alumno. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XX
A gua didctica. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XXXII
Gua didctica
PRIMEIRO TRIMESTRE
Unidade 1. O lobo e mais o can. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Unidade 2. O coiote e a rbore do dieiro. . . . . . . . . . . 20
Unidade 3. Adelaida tremenda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Unidade 4. Pobres fantasmas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
Unidade 5. Meu pai e as estrelas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
SEGUNDO TRIMESTRE
Unidade 6. A pedra da area. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
Unidade 7. A bici
...................................
Unidade 8. Cuarto sen xanela
....................
90
104
Unidade 9. O xaguar e a chuvia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118

Unidade 10. As bromas do ro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
TERCEIRO TRIMESTRE
Unidade 11. Un mal negocio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
Unidade 12. Manuel de Paderna . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
Unidade 13. O colar de Sabela
...................
174
Unidade 14. O monte Medulio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188

Unidade 15. Antes da xusta
130903 _ 0001-0039.indd
......................
202
22/7/09
08:42:47
Un proxecto ben fundamentado
Unha casa para todos
A Casa do Saber pretende unha educacin de calidade que facilite o xito escolar dos alumnos.
froito dun longo proceso de investigacin e
debate. No seu deseo participaron profesores,
pedagogos, psiclogos, editores, deseadores,
ilustradores e moitos outros profesionais que achegaron o seu bo facer e os seus coecementos. O
seu traballo e a longa experiencia de Obradoiro/Santillana fundamentan a solidez deste proxecto.
A Casa do Saber pretende a equidade na educacin, de maneira que todos os alumnos encontren
unha resposta apropiada ao seu ritmo de aprendizaxe e s sas condicins persoais.
Os profesores, os alumnos e os pais poden depositar a sa confianza nA Casa do Saber.
Para lograr a equidade, o proxecto promove unha

autntica educacin en valores, con especial atencin convivencia, ao coidado do medio natural e
a outros valores que promoven a construcin dun
mundo mellor para todos.
Este proxecto pretende tamn que os alumnos recoezan e valoren a diversidade cultural da sociedade en que vivimos.
A Casa do Saber un espazo en que cabemos
todos: alumnos, profesores, pais
IV
130903 _ 0001-0039.indd
22/7/09
08:42:47
A Casa do Saber, o novo proxecto de Obradoiro/Santillana, un espazo educativo en que os alumnos poden adquirir as capacidades que necesitan para
o seu desenvolvemento persoal e social.
Os piares do proxecto
nicativas en que se ven inmersos, utilicen os

seus coecementos matemticos para resolver
problemas da sa vida diaria e se vallan dos contidos aprendidos para comprender e tomar decisins sobre o seu contorno natural e social.
Contribur ao desenvolvemento das competencias bsicas que deben adquirir os alumnos. Todas as reas favorecen o desenvolvemento das
competencias que os alumnos necesitan para
desenvolverse na sociedade actual:
Competencia
en comunicacin lingstica
Competencia
matemtica
n
-
a
e
n
-
A Casa do Saber apiase en tres principios:

Promover unha aprendizaxe eficaz que permita
ao alumno desenvolver satisfactoriamente as habilidades que ha de adquirir no terceiro ciclo da
Educacin Primaria. Trtase de garantir unha
aprendizaxe slida dos contidos curriculares fundamentais propios deste ciclo: lectura, escritura,
nmeros e operacins bsicas, comprensin do
contorno natural e social mis prximo...
Para logralo, ademais dunha elaboracin rigorosa dos libros do alumno, apoiamos o proceso
de ensinanza con mltiples recursos para explicar, repasar, reforzar, complementar e avaliar
os contidos fundamentais.
Aplicar o coecemento vida coti, de modo que
os nenos e as nenas poidan actuar satisfactoriamente na sa vida diaria. As, pretendemos que
os alumnos se desenvolvan nas situacins comu-
Competencia no coecemento
e a interaccin co mundo fsico
Tratamento da informacin
e competencia dixital
Competencia
social e cidad
Competencia
cultural e artstica
Competencia
para aprender a aprender
Autonoma
e iniciativa persoal
Adiante! Este o voso proxecto. a vosa casa.
a casa de todos e de todas.
V
130903 _ 0001-0039.indd
22/7/09
08:42:47
Educacin Primaria
FINALIDADE E OBXECTIVOS
Segundo a Lei Orgnica de Educacin, a finalidade da Educacin Primaria proporcionar a todos

os nenos e nenas unha educacin que lles permita afianzar o seu desenvolvemento persoal e
o seu propio benestar, adquirir as habilidades
culturais bsicas relativas expresin e comprensin oral, lectura, escritura e ao clculo,
as como desenvolver as habilidades sociais, os
hbitos de traballo e estudo, o sentido artstico,
a creatividade e a afectividade.
Os obxectivos xerais da etapa, que a Consellera
de Educacin propn son:
Adquirir en, polo menos unha lingua estranxeira,
a competencia comunicativa bsica que lles permita expresar e comprender mensaxes sinxelas
e desenvolverse en situacins cotis.
Adquirir habilidades para a prevencin e para
a resolucin pacfica de conflitos, que lles permitan desenvolverse con autonoma no mbito
familiar e domstico, as como nos grupos sociais cos que se relaciona. Fomentar a prctica
e o respecto de normas cvicas, e de aspectos
de educacin viaria, asumindo comportamentos que incidan na vida saudable, o consumo
responsable, a seguridade e a prevencin dos
accidentes de trfico.
Coecer, valorar e gozar o seu contorno natural,
social e cultural, as interaccins duns con
outros, as como as posibilidades de defensa,
mellora e conservacin deste.
Coecer e apreciar os valores e as normas da
convivencia, aprender a actuar de acordo con
elas, prepararse para o exercicio activo da cidadana e respectar os dereitos humanos, as
como o pluralismo propio dunha sociedade democrtica.
Coecer e utilizar apropiadamente a lingua galega e a lingua castel e desenvolver hbitos de
lectura e de respecto diversidade lingstica.
Coecer e valorar o seu contorno natural, social
e cultural, as como as posibilidades de accin
e coidado deste.
Coecer e valorar os animais mis prximos ao

ser humano e adoptar modos de comportamento
que favorezan o seu coidado.
Coecer, comprender, valorar e respectar as diferentes culturas e os seus patrimonios, as diferenzas entre as persoas, a igualdade de dereitos
e oportunidades de homes e mulleres e a non
discriminacin de persoas por ningunha causa.
Desenvolver as competencias matemticas bsicas e iniciarse na resolucin de problemas que
requiran a realizacin de operacins elementais
de clculo, coecementos xeomtricos e estimacins, as como ser capaces de aplicalos a situacins da sa vida coti.
Desenvolver as sas capacidades afectivas en
todos os mbitos da personalidade e nas sas
relacins co resto das persoas, as como unha
actitude contraria violencia, aos prexuzos de
calquera tipo e aos estereotipos sexistas.
Desenvolver hbitos de traballo individual e de
equipo, de esforzo e responsabilidade no estudo, as como actitudes de confianza en si mesmo,
sentido crtico, iniciativa persoal, curiosidade, interese e creatividade na aprendizaxe.
Iniciarse na utilizacin, para a aprendizaxe, das
tecnoloxas da informacin e a comunicacin
desenvolvendo un esprito crtico ante as mensaxes que recibe e elabora.
Utilizar diferentes representacins e expresins
artsticas, desenvolvendo a sensibilidade esttica e a capacidade de gozo das sas diferentes
manifestacins e inicindose na construcin de
propostas persoais.
Utilizar estratexias persoais e variadas para obter, seleccionar, organizar, transformar, representar e comunicar a informacin.
Valorar a hixiene e a sade, aceptar o propio corpo e o do resto das persoas, respectar as diferenzas e utilizar a educacin fsica e o deporte
como medios para favorecer o desenvolvemento
persoal e social.
VI
130903 _ 0001-0039.indd
22/7/09
08:42:47
As competencias bsicas
NO CURRCULO
A Lei Orgnica de Educacin presenta unha importante novidade: a incorporacin das competencias bsicas ao currculo.
As, no texto legal afrmase que coas reas e materias do currculo se pretende que os alumnos e
as alumnas alcancen os obxectivos educativos
e, consecuentemente, tamn que adquiran as
competencias bsicas. Non obstante, non existe
unha relacin unvoca entre a ensinanza de determinadas reas ou materias e o desenvolvemento de certas competencias. Cada unha das
reas contribe ao desenvolvemento de diferentes competencias e, sa vez, cada unha das
competencias bsicas alcanzarase como consecuencia do traballo en varias reas ou materias.
E, sobre o mesmo asunto, a Lei engade o seguinte: O currculo estrutrase arredor das
reas de coecemento, nelas nas que han de
buscarse os referentes que permitirn o desenvolvemento das competencias nesta etapa. As
pois, en cada rea inclense referencias explcitas acerca da sa contribucin a aquelas competencias bsicas s que se orienta en maior medida. Por outro lado, tanto os obxectivos coma a
propia seleccin dos contidos buscan asegurar o
desenvolvemento de todas elas.
Que se entende por competencia

bsica?
Entndese por competencia a capacidade de poer en prctica dunha forma integrada, en contextos e situacins diferentes, os coecementos, as
habilidades e as actitudes persoais adquiridas.
O concepto de competencia incle tanto os coecementos tericos coma as habilidades ou coecementos prcticos e as actitudes. Vai mis al
do saber e do saber facer ou aplicar, porque incle tamn o saber ser ou estar.
As competencias bsicas ou clave teen as seguintes caractersticas:

Promoven o desenvolvemento de capacidades
mis ca a asimilacin de contidos, anda que
estes sempre estn presentes hora de concretarse as aprendizaxes.
Teen en conta o carcter aplicativo das aprendizaxes, xa que se entende que unha persoa
competente a que capaz de resolver os
problemas propios do seu mbito de actuacin.
Fundamntanse no seu carcter dinmico, xa
que se desenvolven de maneira progresiva e
poden ser adquiridas en situacins e institucins formativas diferentes.
Teen un carcter interdisciplinar e transversal,
xa que integran aprendizaxes procedentes de
diversas disciplinas acadmicas.
Son un punto de encontro entre a calidade e
a equidade. Por unha parte, con elas intntase garantir unha educacin que dea resposta
s necesidades reais da poca en que vivimos
(calidade). Por outra parte, pretndese que
sexan asumidas por todo o alumnado, de maneira que sirvan de base comn a todos os
cidadns e cidads (equidade).
As competencias clave ou bsicas son, pois, os
coecementos, destrezas e actitudes que todos
os individuos necesitan para a sa realizacin e
desenvolvemento persoal, para a sa inclusin
na sociedade e para a sa incorporacin ao
mundo do emprego. As competencias deberan
terse adquiridas ao final da ensinanza obrigatoria, e teran que constitur a base dunha continua aprendizaxe ao longo de toda a vida.
VII
130903 _ 0001-0039.indd
22/7/09
08:42:47
Recursos para quinto curso

RECURSOS PARA OS ALUMNOS
RECURSOS PARA O PROFESORADO
Libros
Guas didcticas
Lingua 5
Gua didctica Lingua 5 Incle CD para

o programa de Comunicacin oral
Lingua castel 5
Matemticas 5
Coecemento do medio 5
Msica 5
Educacin plstica 5
Relixin catlica 5
New Sciences 5
Drawing and painting 5
Lecturas de aqu e de acol 5
Lecturas 5
Novo dicionario da lingua galega
Gua didctica Lingua castel 5 Incle CD

para o programa de Comunicacin oral
Gua didctica Matemticas 5

Gua didctica Coecemento do medio 5
Gua didctica Msica 5 Incle CD
con cancins, exercicios e audicins
Gua didctica Educacin plstica 5
Gua didctica Relixin catlica 5
Gua do Novo dicionario da lingua galega
Teachers Book New Sciences 5
Cadernos
Lingua 5 (1., 2. e 3. trimestre)
Lingua castel 5 (1., 2. e 3. trimestre)

Matemticas 5 (1., 2. e 3. trimestre)
Msica 5
Ortografa
Nmeros e operacins
Problemas de Matemticas
Actividades con mapas
Tarefas de Ciencias Naturais
Clculo mental
VIII
130903 _ 0001-0039.indd
22/7/09
08:42:47
O
Recursos para a aula
Recursos para avaliar
Mapas mudos interactivos
Recursos para a avaliacin. Lingua 5
Mapas murais de Espaa, de Europa

e do mundo, con nomes de quitar e poer
Material manipulable para Matemticas
Corpos xeomtricos: conos, prismas, cilindros,
esfera, cubo, pirmides...
Recursos para a avaliacin. Lingua castel 5

Recursos para a avaliacin. Matemticas 5
Recursos para a avaliacin. Coecemento
do medio 5
Desenvolvementos dos corpos xeomtricos

Panel para traballar fraccins
Figuras planas
Recursos para atender

a diversidade
Instrumentos para o encerado: regra, comps,

transportador, escuadro e cartabn
Fichas de reforzo e ampliacin. Lingua 5
Billetes e moedas
Fichas de reforzo e ampliacin. Lingua castel 5
Lminas de Matemticas
Clases de cuadrilteros, clases de tringulos,
corpos xeomtricos, polgonos, crculo
e circunferencia, ngulos
Lminas de Coecemento do medio
Lminas para traballar o corpo humano,
mapas de Galicia, de Espaa, de Europa
Lminas de Lingua e Lingua castel
Modelos das conxugacins verbais
Fichas de reforzo e ampliacin. Matemticas 5

Fichas de reforzo e ampliacin. Coecemento
do medio 5
Mis recursos. Lingua castel 5
Traballar con mapas
Recursos para traballar

as competencias
100 propostas para mellorar a competencia
en comunicacin lingstica en galego
e en casteln
Recursos dixitais
CD Recursos didcticos
CD Documentos curriculares

matemtica
no coecemento e interaccin co mundo fsico
Programa de Estudo Eficaz

Manual para profesores
IX
130903 _ 0001-0039.indd
22/7/09
08:42:48
Recursos para sexto curso

RECURSOS PARA OS ALUMNOS
RECURSOS PARA O PROFESORADO
Libros
Guas didcticas
Lingua 6
Gua didctica Lingua 6 Incle CD para

o programa de Comunicacin oral
Lingua castel 6
Matemticas 6
Coecemento do medio 6
Educacin para a cidadana 6
Msica 6
Educacin plstica 6
Relixin catlica 6
New Sciences 6
Drawing and painting 6
Lecturas de aqu e de acol 6
Lecturas 6
Gua didctica Lingua castel 6 Incle CD

para o programa de Comunicacin oral
Gua didctica Matemticas 6
Gua didctica Coecemento do medio 6

Gua didctica Educacin para a cidadana 6
Gua didctica Msica 6 Incle CD

con cancins, exercicios e audicins
Gua didctica Educacin plstica 6
Gua didctica Relixin catlica 6
Gua do Novo dicionario da lingua galega
Novo dicionario da lingua galega
Cadernos
Lingua 6 (1., 2. e 3. trimestre)
Lingua castel 6 (1., 2. e 3. trimestre)
Matemticas 6 (1., 2. e 3. trimestre)

Msica 6
Ortografa
Nmeros e operacins
Problemas de Matemticas
Tarefas de Ciencias Naturais
Clculo mental
X
130903 _ 0001-0039.indd
10
22/7/09
08:42:48
O
Recursos para a aula
Recursos para avaliar
Mapas mudos interactivos
Recursos para a avaliacin. Lingua 6
Mapas murais de Espaa, de Europa

e do mundo, con nomes de quitar e poer
Material manipulable para Matemticas
Corpos xeomtricos: conos, prismas, cilindros,
esfera, cubo, pirmides...
Desenvolvementos dos corpos xeomtricos
Panel para traballar fraccins
Figuras planas
Instrumentos para o encerado: regra, comps,
transportador, escuadro e cartabn
Recursos para a avaliacin. Lingua castel 6

Recursos para a avaliacin. Matemticas 6
Recursos para a avaliacin. Coecemento
do medio 6
Recursos para atender

a diversidade
Fichas de reforzo e ampliacin. Lingua 6
Fichas de reforzo e ampliacin. Lingua castel 6
Billetes e moedas
Fichas de reforzo e ampliacin. Matemticas 6
Lminas de Matemticas
Fichas de reforzo e ampliacin. Coecemento

do medio 6
Clases de cuadrilteros, clases de tringulos,

corpos xeomtricos, polgonos, crculo
e circunferencia, ngulos
Mis recursos. Lingua castel 6

Traballar con mapas
Lminas de Coecemento do medio

Lminas para traballar o corpo humano,
mapas de Galicia, de Espaa, de Europa
Recursos para traballar

as competencias
Lminas de Lingua e Lingua castel

Modelos das conxugacins verbais
Recursos dixitais
CD Recursos didcticos
CD Documentos curriculares

en comunicacin lingstica en galego
e en casteln
matemtica
no coecemento e interaccin co mundo fsico
Programa de Estudo Eficaz

Manual para profesores
Esquemas de Lingua, Lingua castel,
Matemticas e Coecemento do medio
XI
130903 _ 0001-0039.indd
11
22/7/09
08:42:48
Contidos
UNIDADE
1
2
QUINTO CURSO
COMUNICACIN ORAL
COMPRENSIN:
Recoecer
sentimentos
EXPRESIN: Expresar mediante
o ton de voz
COMPRENSIN: Recoecer
EXPRESIN: Mellorar
erros
OBRADOIRO
DE ESCRITURA
GRAMTICA ORTOGRAFA
VOCABULARIO: O uso
do dicionario
COMPOSICIN: Preparar
a escritura dun texto
A comunicacin
Repaso de c/qu,
c/z, g/gu e g
A linguaxe
e as linguas
Repaso de r e rr
VOCABULARIO:
LITERATURA
A linguaxe literaria
Palabras
sinnimas
a pronuncia
COMPOSICIN:
A chuvia
de ideas
O substantivo
COMPRENSIN:
O adxectivo
Normas
de acentuacin
Asociar voces
a personaxes
EXPRESIN: Interpretar
personaxes
Graos
do adxectivo
Acentuacin
de ditongos
e hiatos
COMPRENSIN:
Seleccionar
informacin
EXPRESIN: Presentar a algun
Os
determinantes.
O artigo
O acento
diacrtico
COMPRENSIN: Seguir instrucins

EXPRESIN: Dar instrucins
Os pronomes
persoais
Contraccins
dos pronomes
tonos
COMPRENSIN: Localizar lugares

EXPRESIN: Sinalar onde
O verbo: raz
e desinencias
Escritura
de contraccins
3
4
Recoecer
tcnicas para improvisar
EXPRESIN: Improvisar un discurso
COMPRENSIN:
6
7
8
9
10
11
12
13
Slaba tnica
e acento grfico
Identificar varios
tipos de textos
EXPRESIN: Intervir nunha
conversa
COMPRENSIN:
VOCABULARIO:
Palabras
Prosa e verso
antnimas
COMPOSICIN:
Cubrir
un cuestionario
VOCABULARIO: Familia
de palabras
COMPOSICIN: Describir
o protagonista
VOCABULARIO:
Campo
lxico
COMPOSICIN:
A medida
dos versos
Anunciar
un suceso
nos atopamos
VOCABULARIO: Palabras
polismicas
COMPOSICIN: Un conto
con dous personaxes
VOCABULARIO:
Palabras
A rima
simples e compostas
COMPOSICIN: Contar
unha experiencia persoal
VOCABULARIO:
Prefixos
e sufixos
COMPOSICIN:
Describir
un lugar
COMPRENSIN:
Identificar a idea
principal
Signos que
pechan oracins
VOCABULARIO:
As expresins
COMPOSICIN: Escribir
un texto expositivo
EXPRESIN:
COMPRENSIN:
Detectar erros
de concordancia
EXPRESIN: Evitar as repeticins
O verbo: tempo
e modo
A coma
COMPRENSIN: Adiviar obxectos

EXPRESIN: Facer preguntas
Os tempos
verbais
O punto e coma
atencin
A primeira
conxugacin
A particin
de palabras.
O guin
un texto
A segunda
conxugacin
A raia
A terceira
conxugacin
As parnteses
e as comias
Clases
de verbos
Os dous puntos
Explicar a leccin
O verbo:
nmero
e persoa
para adiviar un obxecto
COMPRENSIN: Escoitar con

EXPRESIN: Usar palabras
de cortesa
14
15
COMPRENSIN: Reconstrur
EXPRESIN: Conversar
COMPRENSIN: Situar no tempo

EXPRESIN: Contar feitos pasados
Recoecer ditos
e expresins coloquiais
EXPRESIN: Facer un debate
VOCABULARIO: Os sufixos
aumentativos
COMPOSICIN: Mellorar
o estilo dun texto
diminutivos
o texto dun cmic
Clases de poemas
VOCABULARIO:
Os xentilicios
COMPOSICIN: Argumentar
Outros tipos Os recursos

literarios
un informe
VOCABULARIO:
de sufixos
seguindo unha orde

COMPRENSIN:
As estrofas
VOCABULARIO: Os prefixos
de situacin
COMPOSICIN: Resumir
un conto
VOCABULARIO: As siglas
A comparacin
e a metfora
dilogos
XII
130903 _ 0001-0039.indd
12
22/7/09
08:42:48
SEXTO CURSO
O
UNIDADE
COMUNICACIN ORAL
Avaliar a recitacin
de poemas
EXPRESIN: Recitar un poema
COMPRENSIN:
Recoecer
variedades lingsticas
EXPRESIN: Chegar a acordos
COMPRENSIN:
Identificar recursos
da narracin oral
EXPRESIN: Captar a atencin
COMPRENSIN:
Deducir a identidade
dun personaxe
EXPRESIN: Explicar a propia
biografa
COMPRENSIN:
COMPRENSIN:
OBRADOIRO
DE ESCRITURA
GRAMTICA ORTOGRAFA
O grupo
nominal
O uso
das maisculas
Os
demostrativos
Os posesivos
Repaso
da acentuacin
VOCABULARIO:
Palabras
primitivas e derivadas
COMPOSICIN: Adaptar
textos ao destinatario
lugares desde
diferentes posicins
Os numerais
e os indefinidos
Acentuacin
diacrtica (I)
VOCABULARIO:
Identificar causas
e consecuencias
EXPRESIN: Aprender a facer
preguntas
O verbo (I)
Acentuacin
diacrtica (II)
VOCABULARIO: Os eufemismos
e as palabras tab
COMPOSICIN: Cubrir
impresos
COMPRENSIN:
Anotar todo
o que escoitamos
EXPRESIN: Explicar unha grfica
O verbo (II)
VOCABULARIO:
COMPRENSIN: Interpretar
EXPRESIN: Expresar
O verbo (III)
Casos especiais
de acentuacin
Uso do b
COMPOSICIN: Redactar
As palabras
onomatopeicas
unha noticia
VOCABULARIO:
As palabras
parnimas
COMPOSICIN:
VOCABULARIO:
COMPRENSIN:
O adverbio
Obter informacin
indirectamente
EXPRESIN: Facer de guas
COMPRENSIN:
Identificar diferentes
versins duns feitos
EXPRESIN: Crear unha historia
colectivamente
Os enlaces
COMPRENSIN:
A oracin.
O suxeito
Memorizar
informacin
EXPRESIN: Dar argumentos
COMPRENSIN:
O predicado
Reter
informacin
EXPRESIN: Participar nun faladoiro
COMPRENSIN:
A estrutura
do predicado
verbal
Signos
que pechan
enunciados
VOCABULARIO:
Detectar erros
de expresin
EXPRESIN: Improvisar dilogos
As abreviaturas
COMPOSICIN: Comentar
un espectculo
14
COMPRENSIN:
Clases
de oracins
Os puntos
suspensivos
VOCABULARIO:
Detectar erros
na informacin
EXPRESIN: Pedir desculpas
15
COMPRENSIN:
O texto
8
9
10
11
12
13
Facer o esquema
dunha explicacin
EXPRESIN: Expoer a partir
dun guin
As partes
da narracin
Expresar
a opinin sobre un tema
Clases
de verbos
Uso do v
Os elementos
da narracin
As palabras
homnimas
COMPOSICIN: Redactar
normas de seguridade
Entender a orde
dun traballo
EXPRESIN: Explicar
o funcionamento dun aparello
COMPRENSIN:
Os textos poticos
un texto a partir dunhas

notas
preferencias
Os xneros
literarios
VOCABULARIO: Os prefixos
COMPOSICIN: Describir
Acentuacin
de ditongos
e hiatos
opinins
LITERATURA
O campo
semntico
COMPOSICIN:
Escribir
instrucins
Uso do h
Palabras con x
Palabras
con -ct- e -cc-
Porque/por que;
senn/se non
Palabras
individuais e colectivas
COMPOSICIN: Explicar
unha ruta
O sentido
literal e o sentido figurado
COMPOSICIN: Facer
unha reclamacin
VOCABULARIO:
Os neoloxismos
COMPOSICIN: Elaborar
un anuncio publicitario
VOCABULARIO:
Tipos
de narradores
VOCABULARIO:
Outros signos
de puntuacin
VOCABULARIO:
O dilogo
na narracin
Palabras
doutras linguas
unha crnica
O dilogo
e as anotacins
teatrais
Uso culto
e uso coloquial
COMPOSICIN: Elaborar
un folleto turstico
VOCABULARIO: Os vulgarismos
COMPOSICIN: Contar
O obra teatral: acto

e escena
desde diferentes puntos

de vista
XIII
130903 _ 0001-0039.indd
13
22/7/09
08:42:49
As competencias bsicas
na rea de Lingua
S
o
n
c
S
r
o
d
d
DESENVOLVEMENTO DA COMPETENCIA
EN COMUNICACIN LINGSTICA
Para adquirir esta competencia, o alumno ten que
Ser capaz de comprender

e producir mensaxes orais
que expresen feitos, coecementos
e opinins.
No terceiro ciclo, grazas ao programa de Comunicacin oral, os rapaces aprendern a expresarse

oralmente con correccin e a comprender sen dificultade mensaxes orais procedentes tanto do
mbito cotin coma dos medios de comunicacin
social.
S
d
l
A audicin e comprensin de reportaxes, faladoiros, anuncios, noticias xuntamente coa expresin de opinins, a realizacin de descricins
e entrevistas forman parte do desenvolvemento
desta competencia.
Ser capaz de participar

activamente en intercambios
comunicativos orais respectando
as normas que os rexen.
Ao longo do ciclo, os alumnos afaranse a comentar, a debater e a negociar diferentes cuestins

expresando a sa opinin e incorporando nela os
razoamentos e as achegas dos demais.

diferentes tipos de textos escritos,
inclundo neles os de contido
didctico, os habituais
en situacins cotis de relacin
social e os procedentes
dos medios de comunicacin.
Durante o terceiro ciclo, os alumnos desenvolvern a capacidade de comprensin lectora enfrontndose a textos narrativos, informativos, teatrais, poticos Ocupan un papel destacado no
ciclo os textos procedentes de pxinas web e da
prensa, as como os textos literarios.
S
e
l
S
p
c
r
e
Identificar a informacin principal e secundaria,

realizar inferencias e definir o propsito do autor
son estratexias que os rapaces e as rapazas debern desenvolver a partir destes textos.
XIV
130903 _ 0001-0039.indd
14
22/7/09
08:42:49
e
o
n
Ser capaz de poer en prctica

os coecementos e as estratexias
necesarias para escribir
correctamente.
O estudo de todas as clases de palabras e das

normas de puntuacin e acentuacin, xuntamente con outras normas ortogrficas bsicas, contribuirn significativamente correccin dos textos
elaborados polos alumnos.
Ser capaz de escribir textos

relacionados co mbito acadmico
ou con situacins cotis
de relacin social, as como textos
de informacin e opinin.
Durante este ciclo, os alumnos adquirirn unha serie de tcnicas de redaccin que podern aplicar a
calquera escrito (escribir dilogos, suprimir a informacin irrelevante, empregar conectores). Ademais, aprendern a redactar diferentes tipos de textos e a utilizar elementos grficos e paratextuais.
Ser capaz de ler e comprender

de forma autnoma textos
literarios en prosa e en verso.
Neste ciclo, os rapaces acostumaranse a ler e a

comprender moitos textos literarios, textos representativos da literatura, pertencentes a autores
de todas as pocas.
Trtase, ademais, de que os alumnos valoren os
textos literarios como vehculo de comunicacin,
fonte de coecemento e recurso de gozo persoal.
xs
o
s
s
o
a
,
r
-

e utilizar a terminoloxa
lingstica propia do ciclo.
Durante este ciclo, os alumnos debern coecer

e utilizar os nomes dos tipos de textos (narracin, descricin, poema), de todas as clases de
palabras (substantivos, adxectivos, verbos) e
dalgns mecanismos de formacin do lxico (derivacin, siglas). Esta terminoloxa servir para
reflexionar sobre o que aprenderon en relacin co
funcionamento da lingua.
Ser capaz de manifestar interese

pola lectura e pola escritura
como instrumentos para
relacionarse cos demais
e para aprender.
Ao longo do ciclo os alumnos comprendern que

as sas producins orais e escritas son instrumentos de relacin social que nos permiten interactuar
cos demais. Doutra banda, tomarn consciencia
de que a lectura e a escritura son as ferramentas
bsicas que calquera persoa ten que dominar para
mellorar a aprendizaxe.
XV
130903 _ 0001-0039.indd
15
22/7/09
08:42:49
CONTRIBUCIN DA REA DE LINGUA

AO DESENVOLVEMENTO DOUTRAS
COMPETENCIAS BSICAS
Competencia
matemtica
Competencia
no coecemento
e a interaccin
co mundo fsico
C
c
Establecer a secuencia temporal dunha historia. O traballo

con textos un recurso moi til na rea de Lingua para contribur ao desenvolvemento das competencias. Por iso, en
cada unidade, seleccinanse textos para traballar de forma
especfica unha das competencias bsicas. Utilizar conectores lxicos na escritura unha actividade que contribe ao
desenvolvemento da competencia matemtica. As mesmo, o
coecemento de determinadas clases de palabras, como os
cuantificadores (numerais e indefinidos), constite outra das
achegas da rea de Lingua ao desenvolvemento das habilidades relacionadas con esta competencia.
C
p
a
Na rea de Lingua ofrcense unha serie de textos informativos relacionados co mundo fsico que permiten coecer mellor os elementos da natureza e a influencia e as relacins
que manteen os seres humanos co medio en que viven.
A
e
p
Ademais, a travs do traballo con mensaxes de carcter publicitario, contribese creacin de hbitos de consumo
responsable.
Tratamento
da informacin
e competencia dixital
A rea proporciona destrezas para a seleccin, comprensin

e transmisin da informacin. As actividades de comprensin dos diferentes tipos de textos, as relacionadas coas
imaxes ou coa anlise de cuestins tipogrficas contriben
favorablemente ao desenvolvemento desta competencia.
Doutra banda, en moitas das actividades que se propoen presntase a posibilidade de levar a cabo tarefas utilizando ferramentas informticas axeitadas idade dos alumnos.
Competencia social
e cidad
A lingua un instrumento bsico na comunicacin humana,

desde a rea de Lingua resulta moi fcil contribur ao desenvolvemento desta competencia, entendida como un conxunto
de habilidades necesarias para a convivencia. Neste sentido, que os nenos aprendan a comunicarse cos demais e a
comprender o que outros nos transmiten fundamental para formar a sa dimensin social. Ademais, a lingua tamn
lles permite aos nenos tomaren contacto con outras realidades diferentes da sa e facilita a erradicacin de prexuzos e
imaxes estereotipadas.
XVI
130903 _ 0001-0039.indd
16
22/7/09
08:42:49
o
n
a
o
o
s
s
-
Competencia
cultural e artstica
Desde a rea de Lingua contribese ao desenvolvemento desta competencia mediante a lectura e a valoracin de
obras literarias de diferentes pocas e culturas. Ademais,
o traballo a partir dos debuxos e das fotografas que acompaan os textos permite desenvolver habilidades propias da
educacin artstica. E tamn, nesta gua inclense propostas
para realizar actividades de creacin plstica a partir dalgns
contidos lingsticos.
Competencia
para aprender
a aprender
O uso correcto da lingua unha das ferramentas bsicas da

aprendizaxe. A lectura posibilita o acceso ao coecemento, e
a escritura permite a reelaboracin e a asimilacin. Aspectos
como a mellora da velocidade de lectura ou a comprensin, e
tamn a correcta expresin dos coecementos, contriben ao
desenvolvemento desta competencia.
Doutra banda, as actividades relacionadas co programa especfico de Estudo eficaz apuntan directamente a esta competencia bsica.
Autonoma
e iniciativa
persoal
O traballo cos materiais da rea de Lingua presntase de

maneira que poida realizarse autonomamente. En todas as
unidades, no apartado Es capaz de..., os nenos teen que
demostrar o que poden facer cos coecementos lingsticos
que adquiriron deica agora.
As mesmo, as actividades que obrigan os nenos a poerse
no lugar dos demais ou a decidir entre diversas solucins promoven o desenvolvemento desta competencia.
n
s
n
e-
,
o
a
n
e
COMPETENCIAS
BSICAS EN LINGUA 5
UNIDADES
1
Competencia
matemtica
Interaccin
co mundo fsico
Tratamento
da informacin
Competencia social
e cidad
Aprender
a aprender
Autonoma
e iniciativa persoal
10
11
12
13
14
15
Competencia cultural
e artstica
XVII
130903 _ 0001-0039.indd
17
22/7/09
08:42:49
Programa
de Estudo eficaz
O proxecto A Casa do Saber pretende, no terceiro ciclo de Primaria, preparar
os alumnos para que afronten con xito a ESO. O programa de Estudo eficaz
unha ferramenta para conseguilo. Con este programa pdese adestrar os
alumnos no uso de tcnicas e habilidades que lles sern de grande utilidade na vida acadmica.
Recursos para o profesorado
PRIMARIA
PROGRAMA DE
ESTUDO EFICAZ
Manual para
profesores
Reflexins, estratexias
e actividades para traballar
as tcnicas de estudo,
a preparacin de avaliacins
e a presentacin de traballos
Este programa consta de catro compoentes:
1. Manual para o profesorado
Obradoiro
Santillana
Contn reflexins, estratexias, suxestins didcticas e fichas fotocopiables.

Comprende tres grandes apartados: tcnicas de estudo, preparacin de avaliacins escolares e presentacin de traballos.
Tcnicas de estudo
Subliar
Subliar desenvolve:
A atencin.
A concentracin.
A capacidade
de anlise.
Este apartado incle diversas habilidades que lles permiten aos alumnos, a medida que estuden un tema,
consolidar a aprendizaxe dos contidos:
1. En que consiste subliar

Subliar implica detectar o que resulta importante dentro dun texto. Pero, imprtanos sempre o mesmo?
Dependendo de que obxectivos nos interesen, podemos realizar distintos tipos de subliado. posible que s pretendamos localizar uns datos; talvez busquemos a
idea esencial e as ideas secundarias; mesmo pode ser que queiramos examinar o
texto polo mido.
Segundo o obxectivo que nos propoamos, resultar pertinente subliar mis ou menos cantidade de texto.
2. Para que subliamos

Subliamos palabras clave para xerar marcadores mentais.
Este tipo de subliado resulta de especial utilidade para aprender conceptos e
para explicar despois o seu significado.
Na dixestin participan varias partes do

aparello dixestivo:
Na boca, os alimentos esmigllanse
cos dentes e mestranse coa saliva,
producida polas glndulas salivares.
As, frmase o bolo alimenticio.
boca
Dixestin
Preparacin
de avaliacins
escolares
Aproveite este tipo de

subliado para elaborar
esquemas.
dentes
glndulas salivares
bolo alimenticio
Preparacin de avaliacins
Subliamos partes do texto para identificar as ideas principais.
Repasar procedementos
Este tipo de subliado resulta til para estudar un tema e despois desenvolvelo.
Na dixestin participan varias partes do
aparello dixestivo:
Na boca, os alimentos esmigllanse
cos dentes e mestranse coa saliva,
producida polas glndulas salivares.
As, frmase o bolo alimenticio.
O material necesario
Un libro en que
non importe marcar
(ou unha fotocopia).
Un lapis e un borrador,
para poder rectificar.
1. En que consiste repasar procedementos

Repasar
Aproveite
este tipo de
procedementos
subliado
para redactarO alto contido procedemental da rea de Matemticas xustifica que se dedique un
garante:
apartado especfico para reflexionar sobre as estratexias e as tcnicas que son proresumos.
Comprender o que
se est facendo.
Establecer rutinas
de autocontrol.
Verbalizar procesos
mentais.
Tomar conciencia
dos procesos
de aprendizaxe.
Os alumnos con poucas habilidades estratxicas non repasan un procedemento de

xeito espontneo. importante tomar conciencia deste feito para planificar as inicia7 didcticas que se emprendan.
tivas
Se un procedemento ten xito, o neno non se vai cuestionar se o fixo ben ou mal.
Bstalle co resultado.
Se un procedemento fracasa, o neno repetirao mecanicamente; e se segue fracasando, talvez desista, talvez probe outro procedemento e..., volta a empezar.
2. Para que repasamos procedementos

O obxectivo ltimo de repasar procedementos ter a certeza de que unha tarefa
est ben feita. No terreo prctico, isto tradcese nunha dobre seguridade:
Presentacin de traballos
Estar seguros de que non se cometeron erros.
Estar seguros de que se empregou o mellor procedemento posible.
Para que repasamos

os procedementos
Non d por terminada unha divisin ata que fai a proba (cociente 3 divisor 1 resto).
erros a un fin.
Buscar informacin unha tarefa planificada quePara
vai detectar
encamiada
Na clase, durante a correccin dunha serie de porcentaxes, ve que ten mal un clculo.
En lugar de limitarse a copiar o resultado correcto, recalclao no momento e antao ben.
Para detectar erros

no proceso
sa compaeira selle outro resultado distinto no problema e compara os pasos

que seguiron un e outra.
Para mellorar Que busco?

procedementos
Para calcular 2/3 de 150 antes realizaba todas as operacins (150 : 3 e 50 3 2).
Cando automatizou o procedemento, calclao mentalmente e anota o resultado.
2. Sopesar cal a fonte mis idnea.
Onde o vou buscar?
3. Aplicar a estratexia mis eficaz.
Como o vou buscar?
Resolver actividades concretas que lles encargaron.

Resolver dbidas e adquirir coecementos polos que se preguntan, xa sexa de
forma espontnea ou por encargo.
Preparar e elaborar un traballo escrito.

Preparar e presentar unha exposicin oral.
3. Estratexias: Elixir boas fontes de informacin

Os alumnos de Primaria anda non dispn de capacidade plena para distinguir entre
informacin e opinin. Tampouco poden discernir de xeito autnomo as informacins veraces e contrastadas das que non o son.
Para elixir correctamente as fontes de informacin, necesario ter en conta tres
variables:
Opinin e interpretacin
Imprecisin, intencin tendenciosa ou recreacin subxectiva
Ficcin
Nun libro de texto encontramos a informacin ben diferenciada de todo o

que non o .
Nun documental televisivo, sobre todo

se est avalado por unha firma de prestixio, adoitamos encontrar veracidade.
O segundo apartado do programa est dedicado a traballar unha serie de habilidades, que o alumnado necesita
para preparar as avaliacins:
E
c
e
Presentacin de traballos
Neste apartado inclense varias habilidades, necesarias para planificar e elaborar de forma organizada traballos escritos e exposicins orais:
Ademais, no terceiro ciclo de Primaria, os alumnos incianse na busca de informacin sobre un tema monogrfico para:
Informacin
Preparacin de avaliacins escolares
Reflexionar sobre a propia aprendizaxe
53
Os alumnos buscan informacin puntual para:
Veracidade
Repasar procedementos
2. Para que buscamos informacin
Realidade
Tcnicas para sintetizar a informacin

Resumir.
Organizar graficamente a informacin: esquemas e
tboas.
Exemplos de situacins matemticas en que o alumno

repasa procedementos
Para comprobar resultados

1. En que consiste buscar informacin
1. Saber ben o que se busca.
Tcnicas para seleccionar a informacin

Subliar.
Inferir as ideas principais.
Detectar ideas antes de ler.
Repasar contidos
Buscar informacin
no resultado
E
M
n
M
t
d
pias desta rea. Non obstante, algunhas das suxestins que se inclen son igualmente vlidas noutras reas de aprendizaxe.
Polo tanto, a accin docente debe dirixirse a inculcar nos alumnos hbitos de reflexin e actitudes de interese polo traballo ben feito, para que tomen conciencia
dos procesos de aprendizaxe dos que son protagonistas.
Antes de comezar a buscar informacin, cmpre:
Tcnicas de estudo
Tcnicas
de estudo
Buscar informacin
Elaborar traballos escritos
Nunha novela encontramos ficcin,

anda que pode ser unha ficcin verosmil.
73
Presentacin
de traballos
Presentar exposicins orais
XVIII
130903 _ 0001-0039.indd
18
22/7/09
08:42:49
Amigo can, que

tes no pescozo?
3. Debuxa un sinal de circulacin que haxa preto do colexio e explica o seu significado.
4. Identifica os elementos da comunicacin na escena seguinte.
A comunicacin
Escoita, Rafa,
imos ao parque?
As persoas necesitamos expresar o que pensamos e sentimos. A

comunicacin consiste en compartir cos demais as ideas, as opinins e os sentimentos.
Eu? Nada!
Hai moitas formas de poder comunicarnos: mediante os xestos

(dar a man para saudar), os sinais visuais (as lias continuas que
indican a prohibicin de adiantar nunha estrada), os sinais acsticos ou sons (a sirena dunha ambulancia) e a linguaxe, a mis importante de todas.
5.
Emisor
Receptor
Mensaxe
Cdigo
Canle
......................
......................
......................
......................
......................
Nos libros do alumno propense actividades identificadas coa etiqueta ESTUDO

EFICAZ en que se traballan estratexias
para estudar e repasar os contidos bsicos.
Ademais, nas guas para o profesor, ao inicio de cada unidade presntase a relacin
destas actividades e das estratexias a que
se refiren.
ESTUDO EFICAZ. Completa o esquema.

XESTOS
...................
Elementos da comunicacin
ELEMENTOS
DA COMUNICACIN
A COMUNICACIN
pdese realizar
mediante
SINAIS
que poden ser
Nos actos de comunicacin estn presentes os elementos seguintes:
Emisor
Receptor
Mensaxe
Cdigo
Canle
O emisor ou persoa que enva a informacin.

O receptor ou persoa que recibe a informacin.
A mensaxe. a informacin que se comunica.
O cdigo. un conxunto de signos (un idioma, o cdigo de cores
do semforo) que tanto o emisor coma o receptor coecen.
A canle. o medio que se emprega para facer chegar a mensaxe
ao seu destino. Por exemplo, o telfono, o papel, a Internet, o
aire
A comunicacin a expresin de ideas, opinins e sentimentos.
Podemos comunicarnos mediante xestos, sinais visuais, sinais
acsticos... pero a forma mis importante de comunicacin
a linguaxe.
Os elementos da comunicacin son o emisor, o receptor, a mensaxe, o cdigo e a canle.
acsticos
..................
6. Clasifica as formas de comunicacin utilizadas en cada caso.
Un amigo chscalle o ollo a outro.

Soa a sirena dunha fbrica.
Soa o telfono da casa.
SINAIS VISUAIS
Os viandantes esperan a luz verde do semforo.

Unha compaeira ergue a man para pedir a palabra.
Na praia hai bandeira vermella e non se baa ningun.
SINAIS ACSTICOS
XESTOS
7. Engade un exemplo mis de cada forma de comunicacin anterior.
AUTOAVALIACIN
1. Responde.
Marca a resposta e puntate. Cada resposta correcta vale 2,5 puntos.
En que consiste a comunicacin?

De que xeitos nos podemos comunicar os seres humanos?
1. O asubo que fai o tren cando entra na estacin un sinal

a) Acstico
b) Visual
2. A persoa que recibe a informacin chmase
a) Receptor
b) Emisor
2. Explica que se quere expresar con cada xesto.
PUNTUACIN
1
3. A canle utilizada na clase nunha conversa cun compaeiro

a) O papel
b) O aire
4. Cando nos comunicamos podemos expresar
a) Ideas e opinins
b) Ideas, Obxectivos
opinins e sentimentos
Solucin: 1a, 2a, 3b, 4b.
r,
2. Actividades nos libros

do alumno
Gramtica A comunicacin
r Comprender un texto narrativo.
As causas
Comprensin auditiva
1. Contesta.
6. Le a seguinte oracin do texto e explica.
Recoecemos os sentimentos de quen fala. Moitas veces

sabemos que unha persoa est contenta ou enfadada non
tanto polo que di senn por como o di: o ton de voz, se fala
mis amodo ou de prsa, se berra, etc. Saber os sentimentos
de quen fala axudaranos a mellorar a nosa comunicacin.
3. Suxestins nas guas

para o profesor
Estas suxestins son a ponte natural entre o
Manual para o profesor e os libros do alumno. Inclen propostas concretas para utilizar o
Manual ao longo do libro do alumno. Presntanse nas columnas de suxestins didcticas
de cada unidade.
Quen son os protagonistas do relato?

De onde provn cada un deles?
Que tipo de vida leva cada un?
Que lle propn un dos personaxes
ao outro? Por que?
11

#,#"!
!&
co personaxe do relato ao que cualifican.
famento
gordo
relucente
LOBO
rexo
melanclico
fraco
CAN
Por que motivo lle pregunta isto?

Que lle responde o can?
Cal a reaccin do lobo ante a resposta
do can? Por que reacciona as?
O tipo de texto
7. Investiga e di o que unha fbula.
A estrutura
Explica, achegando datos do texto, se este

relato se pode considerar unha fbula.
3. Completa o esquema da historia coas

respostas s preguntas seguintes.
PRESENTACIN
N
DESENLACE
1. Que contaba
o pergameo?
A ta achega
3. Que pasou ao final?
Rexistro de lectura
9.
ESTUDO EFICAZ. Elabora unha ficha sobre
Autor/a:
Resumo:
Opinin:
r Un lobo e un can. r Da mesma

familia r O can vive cos humanos e
o lobo anda libre.r O can proponlle
ao lobo que vaia vivir cos humanos,
para non pasar fame. 2. Lobo: famento, melanclico, fraco. Can: gordo, relucente, rexo. 3. 1. O pergameo
falaba das orixes comns dos cans
e os lobos, ata que un da decidiron
separarse. 2. Un can atopouse no
monte cun lobo famento e propxolle ir vivir cos humanos. 3. O lobo
decidiu non ir cos humanos porque
iso supora perder a sa liberdade.
4. Adulalos, lamberlles a man, deixarse humillar por eles. 5. Tratar ben ao
de aspecto rico e mal ao pobre. r
Pola marca do pescozo. r Non lle d
importancia. r Foxe, pois non est
disposto a perder a sa liberdade.
7, 8 e 9. Resposta libre (RL).
indiferenza
sorpresa
satisfaccin
r Recoecer os sentimentos polo

ton de voz.
r Interpretar diversos tons de voz
para transmitir sentimentos.
medo
alegra
silencio
Suxestins didcticas
Comprensin auditiva
r En cada unidade, no apartado
de Expresin oral presentaremos tcnicas para mellorar a comunicacin oral, desde o punto
de vista da comprensin e da
expresin. Os textos orais que
se inclen no CD analzanse no
apartado de Comprensin auditiva e han de servir como modelo
para levar a cabo as actividades
de Expresin oral.
Escoita as audicins e intenta adiviar como se sente cada unha das persoas
que falan en cada situacin.
SITUACIN 1
SITUACIN 2
SITUACIN 3
SITUACIN 4
No patio da escola, falan Hitor e Anta.

Na ra falan Sabela, unha seora maior, e Xaime, polica municipal.
entrada da escola, despois das vacacins, atpanse Carme
e Vicente.
No parque, Carlos atopa a Uxa, que pasea o seu can.
Situacin 1 Hitor sntese ..... Anta, en cambio, sntese .....
Expresmonos mediante o ton de voz. Se utilizamos sempre o mesmo ton de voz,

tanto cando estamos contentos coma cando estamos enfadados, persoa
que nos escoita resultaralle mis difcil entender o que lle dicimos. Por iso
importante saber utilizar o ton de voz axeitado para expresar cada sentimento.
Expresin oral
r Para que a expresin do sentimento sexa correcta, cmpre
que imaxinen ben a situacin
que se propn en cada caso. Para iso pode ser moi til lembrar
experiencias persoais en que
tivesen estes sentimentos.

Ttulo:
Fai a ta ficha nunha cartolina e grdaa

nun ficheiro co resto das fichas de lectura
do curso.
Solucins
3. Practicade en grupo a expresin de sentimentos a travs do ton de voz.
para facerse amigo dos humanos.
debe comportarse
o lobo cando entren
na eira estas
persoas?
altura
afecto
sado
a lectura con estes datos:
4. Explica os consellos que lle d o can ao lobo

5. Contesta. Como
1. Dividide a clase en grupos.

2. Cada grupo escoller unha situacin que demande a expresin
dun determinado sentimento. Por exemplo, o encontro entre
os amigos despois das vacacins (alegra); o aviso por parte
dos profesores de que este ano sern moi esixentes con ns
(temor); a noticia de que unha compaeira moi querida
non vir este ano con ns porque est enferma (tristeza); etc.
3. Escribide un texto relacionado coa situacin escollida e ldeo
en voz alta intentando expresar co ton de voz o sentimento
axeitado.
Competencias bsicas
Competencia social e cidad
9
Programa de comprensin
Mis informacin
Actividades 1, 2, 4 e 5. Obtencin de informacin. Identificar os personaxes e as sas caractersticas e comportamentos.
A comunicacin non verbal. Unha mensaxe non soamente est constituda por un conxunto de palabras, senn que hai diversos elementos
non verbais que axudan a configurala e a darlle sentido. O ton de voz,
que traballamos nesta unidade, un destes aspectos; ademais, tamn
cmpre ter en conta os xestos das mans, a cara, as miradas e a postura do corpo. Explquelles que, por exemplo, nas entrevistas de traballo
non soamente se analiza o que di o entrevistado, senn que se valoran
moitsimo os aspectos de comunicacin non verbal e, de feito, dselles
mis credibilidade a estes ca s palabras, xa que se considera que son
mis espontneos.
Actividades 3. Comprensin global. Resumir as partes do texto narrativo.

Actividade 6 e 7. Elaboracin dunha interpretacin. Recoecer trazos
do subxnero narrativo, a fbula, e analizar os comportamentos dos
personaxes.
Actividade 8. Expresin escrita. Transformar o final do conto.
Actividade 9. Estudo eficaz. Facer unha ficha da lectura.
r Comprender un texto oral.
Expresin oral
como animal domstico.
As accins
2.
EXEMPLO
8. Imaxina e narra un da na vida do lobo
2. Que pasou entre

o can e o lobo?
tristeza
memoria
enfado
UNIDADE
Obxectivos
1. Di cales das palabras seguintes se refiren a sentimentos.
2. Relaciona os seguintes adxectivos
r Aconselle que, cando vaian facer

o resumo da ficha de lectura, tean en conta as respostas da actividade 7 e intenten enlazalas.
Pida que fagan a narracin da actividade 8 de xeito cronolxico.
!.
$!"
#
! !
Comunicacin oral
.......
Os personaxes
Suxestins didcticas
r As actividades deste apartado
axudarn a analizar o texto inicial desde diferentes puntos
de vista. Ademais desta anlise, proponse facer unha ficha
de lectura, que se repetir en
todas as unidades. importante concienciar os alumnos
da importancia destas fichas
para lembrar todas as lecturas
que fagan e poder as definir os
seus gustos literarios.
.......
TOTAL
r Identificar a estrutura do texto

narrativo.
r Recoecer no texto trazos propios da fbula.
.......
r Explicar trazos e comportamentos dos personaxes do texto.
10
.......
4
....... sobre a lectura
Traballo
Aconselle que mantean unha actitude emptica ou, en todo caso,

respectuosa cos sentimentos do
interlocutor.
Solucins
1. Tristeza; indiferenza; medo;
afecto; sorpresa; alegra; enfado;
satisfaccin. 2.r Situacin 1:
Hitor: tristeza; Anta: indiferenza.
r Situacin 2: Sabela: enfado; Xaime: tranquilidade. r Situacin 3:
Carme: alegra; Vicente: sorpresa.
r Situacin 4: Carlos: medo; Uxa:
burla. 3. RL.
Estes materiais recollen os contidos imprescindibles da Primaria presentados en forma de

esquemas.
PRIMARIA
PROGRAMA DE ESTUDIO EFICAZ
Recursos para el profesorado
aa
4. Esquemas de Lingua,
Lingua castel,
Matemticas e
Coecemento do medio
a
Prueb
orial
editara
p en
exam
material didctico se entregar

gratuitamente en CD
Esquemas de Lengua
castellana
Los contenidos imprescindibles de la Primaria
resumidos en 19 esquemas
Santillana
aa-
XIX
130903 _ 0001-0039.indd
19
22/7/09
08:42:50
O libro do alumno
COMO SE ORGANIZA O LIBRO

O libro Lingua 5 consta de 15 unidades, agrupadas en tres trimestres.
Ao final de cada trimestre inclese unha dobre pxina con actividades de repaso
que permiten consolidar os contidos estudados.
Lectura
1
O lobo e mais o can
Seica ests melanclico? inquiriu o can.
As unidades comezan coa lectura dun texto narrativo

ou teatral. A calidade e diversidade dos textos, as como o interese que poden espertar nos alumnos, son algunhas das caractersticas esenciais destas lecturas.
pergameo: documento
escrito en pel de ovella
curtida e preparada.
Estou, ho; a fame sempre foi moi dada s grandes cavilacins.

Este inverno moi cru, a neve acocha por completo o monte e non
atopo mantenza por ningures.
trasfegar: pasar unha

cousa dun lugar a outro.
Psalo mal porque queres, lobo amigo. Eu veo dunha caste

que noutros tempos andaba ceibe por estas montaas... Un da,
os meus devanceiros decatronse de que era conveniente facerse
amigos dos humanos e baixaron vila. Desde aquela, xa ves que bo
pelame temos.
zangonear: non traballar;

lacazanear.
adular: gabar moito
a algun con algn fin;
loar.
Non malo, non; vese polo rexo, gordo e relucente que andas.
Pois ti podas estar o mesmo.
E de que xeito?
solermiamente: con
cautela e malicia.
Facendo o que eu fago. Dixate de rillar os dentes pola noite, que

tanto medo causa a todos os animais, e faite amigo dos homes. Os
humanos, en verdade cho digo, son un fato de lampantns. Adlaos
canto poidas, lmbelles a man cando vexas que che van mallar o
lombo e vers que regalada vida tes en troques. Modo de servilos?
Pouca cousa tamn. Cando na eira entre un seor con boas vestiduras,
debes menear o rabo de dereita a esquerda, dar das voltas sa
beira e despois ditaste no chan ollando solermiamente. Mais
cando algn desgraciado cuberto de farrapos, vello e arrimado a un
bordn pida esmola, ou supoas que nada pode dar, ldraslle canto
podes e fncaslle os dentes nunha perna. Tratar mal os pobres est
moi ben visto entre os animais que se moven sobre das patas.
Nestas pxinas inclese un breve glosario con palabras do texto que poden presentar algunha dificultade
e tamn unha breve biografa do autor da lectura.
Non me parece mal respondeu o lobo cheo de alegra. Rgoche

que me leves contigo.
Pois, imos indo.
VAS APRENDER
onsta nun vello pergameo atopado nos cimentos dunha pirmide exipcia que al, nos comezos da Historia, os cans
non existan ou, mellor dito, os cans e mais os lobos eran unha
mesma familia, que andaban polos montes e as fragas, como verdadeiros foraxidos, comendo cando podan e gozando dunha liberdade natural e completa.
Mais un da, cansos de trasfegar polo monte, dous daqueles animais, macho e femia, baixaron a unha vila dos humanos e aceptaron os costumes da nova vida, feito que, segundo o vello pergameo
exipcio, a orixe do can.
Despois de moitos anos, un forte can de palleiro, tataraneto dos
animais foraxidos, sentindo saudades pola liberdade, deixou a vila e
foise zangonear polo monte.
Na revolta dunha congostra atopou un lobo famento e fraco
coma un asubo. Ollronse fite a fite e, medindo coa imaxinacin as
sas forzas, decidronse a non loitar.
Boas tardes, seor lobo.
1 Lectura
O lobo e mais o can
2 Comunicacin oral
Recoecer sentimentos
Expresar mediante
o ton de voz
3 Gramtica
A comunicacin
4 Ortografa
Repaso de c/qu, c/z,
g/gu e g
5 Obradoiro de escritura
O uso do dicionario
Preparar a escritura
dun texto
6 Literatura
bordn: caxato.
E en santa e amorosa compaa comezaron a camiar cara

vila.
O AUTOR
Cando xa estaban preto desta, parouse o lobo e preguntou:

Amigo can, que o que tes no pescozo?
Eu? Nada.
Fltache o pelo todo arredor.
Manuel
Lugrs
Freire
Ah, iso! o sitio do colar con que de noite me prenden onda a

porta.
Non saes fra? dixo o lobo, sentando sobre as patas traseiras.
Non corres libremente cando che d a gana?
Manuel Lugrs Freire (Sada, 1863 - A Corua, 1940) foi un escritor

e galeguista, director e cofundador,
entre outras institucins, da Escola
Rexional de Declamacin, da Real
Academia Galega, das Irmandades
da Fala e do Partido Galeguista.
Cultivou todos os xneros literarios
e escribiu tamn textos ensasticos, xornalsticos, do mbito poltico e, ademais, a primeira Gramtica en galego.
Non sempre... iso que importa?

Tanto importa, que nin todos os privilexios e larpeiradas que
me brindas nin canto de bo hai na Terra, non o quero a este prezo.
E o lobo, coma alma que leva o demo, botou a correr cara ao
monte.
E desde entn afirmouse a diferenza das castes, que endexamais
puideron entenderse!
Moi boas, seor can.
MANUEL LUGRS FREIRE, A carn do lar. (Adaptacin)
Traballo sobre a lectura
e Comunicacin oral
1
Un seor
ben vestido!
Hai que facerlle
as beiras!
Comunicacin oral
Os personaxes
As causas
Comprensin auditiva
1. Contesta.


ao outro? Por que?
Amigo can,
que o que tes
no pescozo?

famento
gordo
relucente
LOBO
rexo
melanclico
fraco
CAN

O tipo de texto
A estrutura

2.
tristeza
memoria
enfado
N
DESENLACE
1. Que contaba
o pergameo?
A ta achega
2. Que pasou entre

o can e o lobo?
Rexistro de lectura
9.
As accins

altura
afecto
sado
indiferenza
sorpresa
satisfaccin
medo
alegra
silencio
Doutra banda, o programa de Comunicacin oral ten

por obxectivo desenvolver as destrezas orais, expresivas e comprensivas.
SITUACIN 4
EXEMPLO

e Vicente.
Para traballar as actividades de comprensin, achgase un CD que contn varias situacins comunicativas.
Expresin oral
Podedes facelo as:
debe comportarse
o lobo cando entren
na eira estas
persoas?

5. Contesta. Como
SITUACIN 1
SITUACIN 2
SITUACIN 3

PRESENTACIN
Ttulo:
Autor/a:
Resumo:
Opinin:
do curso.
A partir dos textos iniciais formlase un traballo de

comprensin lectora en diferentes niveis: literal, inferencial, valorativo, creativo

axeitado.
XX
130903 _ 0001-0039.indd
20
22/7/09
08:42:52
ae
e
e-
n
-
Amigo can, que
tes no pescozo?
A comunicacin
Escoita, Rafa,
imos ao parque?


Eu? Nada!
5.
Receptor
Mensaxe
Cdigo
Canle
......................
......................
......................
......................
......................
XESTOS
...................
pdese realizar
mediante
A COMUNICACIN
Emisor
ELEMENTOS
DA COMUNICACIN
Emisor
Receptor
Mensaxe
Cdigo
Canle

aire
a linguaxe.
que poden ser
SINAIS
acsticos
..................

SINAIS VISUAIS
SINAIS ACSTICOS
O programa Gramtica promove a reflexin sobre a lingua e a aprendizaxe dunha terminoloxa bsica para
que os alumnos poidan conceptualizar as sas observacins. As mesmo, sempre se presenta a aplicacin
prctica das aprendizaxes gramaticais.
O programa cntrase, basicamente, no estudo das principais clases de palabras: substantivo, adxectivo, artigo, pronome e verbo.

XESTOS
AUTOAVALIACIN
1. Responde.
O verbo estdase detidamente, ao longo de varias unidades. Trtase de que os alumnos comprendan os trazos que definen esta clase de palabras e que sexan
capaces de conxugar os verbos regulares e algns irregulares.


a) Acstico
b) Visual

a) Receptor
b) Emisor
PUNTUACIN
1

a) O papel
b) O aire
.......
.......

a) Ideas e opinins
b) Ideas, opinins e sentimentos
.......
.......
TOTAL
.......
o
o-
Gramtica
10
11
Ortografa
1
Ortografa Repaso de c/qu, c/z, g/gu e g

De seguir isto as,
sen mantenza por
ningures vou
acabar mal!
Para representar o son k escrbese c diante de a,

o, u e qu diante de e, i. Exemplo: acabar, queres.
Para representar o son do z de grazas escrbese
z diante de a, o, u e c diante de e, i. Exemplo:
mantenza, cimentos.
Para representar o son do g de gato escrbese g
diante de a, o, u e gu diante de e, i. Exemplo:
amigo, ningures, seguir.
Ponse direse () enriba do u dos grupos ge, gi
para indicar que o u se pronuncia. Exemplo: pingn.
Psalo mal
porque queres,
amigo lobo!
5. Escribe os seus nomes. Fxate en se se escriben con g, gu ou g.
6. Forma o plural destas palabras.
8.
1. Busca na lectura O lobo e mais o can das palabras que contean os sons
Son do g de gato
..................
..................
feliz
noz
..................
..................
aprendiz
nenez
..................
..................
coche
guisar
EXEMPLO
Son do z de cesto
Que tea o son k ante e.

Que comece por z.
Que tea g.
..................
..................
..................
Que comece por gu.

Que tea c ante i.
Que comece por g.
..................
..................
..................
ESTUDO EFICAZ. Explica, en cada caso, por que se empregou a grafa destacada.
propostos e sublia a letra con que se escribiron en cada caso.

Son k
rapaz
luz
7. Escribe unha palabra en cada caso que cumpra as condicins propostas.
quilo
pingn
gol
cenefa
ungento
zume
Este programa tamn incle un cadro de Dificultades

ortogrficas, que ten como obxectivo fixar a escritura
correcta dunha serie de palabras de uso frecuente nas
que os nenos adoitan cometer erros ortogrficos.
coche porque representa o son k ante o.
9. Ditado. Prepara o ditado para facelo no caderno.

2. Localiza na sopa de letras cinco palabras que contean o son k e clasifcaas.
T
H
F
G
C
S
T
Q
N
O
B
R
U
P
L
A
A
O
O
R
Q
M
Z
R
C
U
I
N
A
A
E
C
G
D
H
T
A
M
O
E
A
X
E
X
Fxate nas palabras destacadas.
Unha futura biloga
C
U
R
S
O
ESCRBENSE CON C
A mia curm gueda de Sigeiro estuda bioloxa. E que,

de toda a vida, lle encantan os animais! De pequena colla
formigas, mosquitos, vermes, eirugas, caracois, etc., e xogaba
con eles. Pero sen facerlles mal ningn, eh? Porque, como ela
di, todos os animais, por pequenios que sexan, son moi
importantes. E quen o vai saber mellor ca ela!
ESCRBENSE CON QU
3. Completa cada palabra coa grafa que corresponda.

c/qu
sa.....o
a.....udir
.....alor
.....eixo
.....iosco
g/gu
au.....a
a.....ia
.....ante
.....erra
a.....osto
c/z
ca.....ador
.....ine
a.....ucre
.....oqueiro
No programa Ortografa deste curso repsanse as convencins relacionadas coa representacin de determinados sons, as regras de acentuacin, algunhas regras
ortogrficas produtivas, a aplicacin de contraccins e
as normas de uso dos principais signos de puntuacin.
DIFICULTADES ORTOGRFICAS
1. Copia as palabras substitundo os smbolos polas grafas correspondentes.
enida
re.....eita
benvida
eono
inte
un
2. Arrodea os erros e corrxeos.

4. Le en voz alta e arrodea as palabras segundo o cdigo.
Soa o u.
Non soa o u.
bilingismo
aguia
Sigeiro
seguimento
regueiro
antigidade
figueira
lingista
hexgono
lingeta
piragua
gueda
aguilln
vinte e un
benbida
vemvida
exgono
hesgono
binte e un
vinten
3. Escribe unha oracin con cada unha das palabras traballadas.
12
13
Obradoiro de escritura
1
Composicin de textos
Vocabulario
Preparamos a escritura dun texto. Escribir un traballo que necesita tempo e dedicacin.
As persoas que se dedican a escribir, como os escritores e os xornalistas, fano seguindo
unha orde: primeiro planifican o texto, despois redctano e, finalmente, corrxeno
e edtano, dicir, preparan a presentacin. Para escribir bos textos conveniente saber
os pasos que hai que seguir en cada momento.
informe
noticia
carta
5. Escribe o paso que falta no proceso de escritura dun texto e numraos do 1 ao 7.
sinxelo
correcto
interesante
PASOS PARA ESCRIBIR UN TEXTO
Busco informacin sobre

o tema e un modelo de texto
para aprender a facelo.
1. Elixe unha palabra de cada grupo e describe a escena cunha soa oracin.
Que far o xornalista?
Contestar a algun ......................

Facer mis breve unha cousa que se dixo ou escribiu ......................
Simple, sen complicacins ......................
Escrito en que unha persoa se dirixe a outra ......................
O USO DO DICIONARIO. No dicionario aparecen as palabras ordenadas alfabeticamente letra por letra. hora de buscar, tes que saber que os substantivos
aparecen en singular (informe e non informes); os adxectivos, en masculino singular (correcto e non correcta nin correctos); e os verbos, en infinitivo (redactar e
non redacto nin redactar, etc.).
Unha vez corrixido o texto,

psoo a limpo tendo coidado
da letra, das marxes,
da presentacin, etc.
Penso o que quero escribir

e para que o quero escribir.
2. Escribe a palabra da lmina que corresponde a cada definicin.
Unha escena inicial formula a explicacin do concepto.

Despois, propense unha serie de actividades graduadas para traballalo.
Selecciono e organizo
nun esquema ou guin
as ideas que me resultan
mis interesantes.
Penso como de longo ser

o meu escrito e canto
tempo lle dedicarei.
redactar
resumir
responder
.........................................
.........................................
Corrixo o texto que escribn,

poendo atencin ortografa,
ao vocabulario, orde
das ideas, etc.
6. Di que pasos da actividade anterior corresponden a cada unha das fases do proceso
de escritura.
PLANIFICACIN
DO TEXTO
REDACCIN
DO TEXTO
CORRECCIN
E EDICIN DO TEXTO
Este programa contn unha pxina de vocabulario e

outra que est dedicada producin textual. O apartado
de Vocabulario pretende dar a coecer algns dos principais fenmenos lxicos e semnticos.
3. Sublia, en cada palabra, a primeira letra que sexa diferente. Despois, escribe
as palabras na orde en que aparecen no dicionario.
libreiro lrica librara

suceso suceder subttulo
EXEMPLO
camareiro cmara camiar

fotografa fotocopia frmula
7.
ESTUDO EFICAZ. Copia e completa no caderno un esquema coma este cos pasos
para escribir un texto.
1 Penso o que quero escribir .....
libreiro librara lrica / librara libreiro lrica

PLANIFICACIN
4. Elixe a forma con que vas atopar cada palabra no dicionario.

feliz
felices
escribe
escribir
irm
irmn
estudar
estudar
axenda
axendas
contenta
contento
le
ler
14
2 .............................................
3 .............................................
papel
papeis
PROCESO
DE ESCRITURA
DUN TEXTO
REDACCIN
4 Selecciono e organizo ............

5 .............................................
CORRECCIN E EDICIN
6 .............................................
7 .............................................
15
O programa de Composicin de textos ten un dobre obxectivo. Dunha banda, que os alumnos produzan textos de diferentes tipos a partir de modelos. Doutra, pretndese que
os alumnos adquiran unha serie de tcnicas bsicas de redaccin que poidan aplicar a calquera escrito, por exemplo,
como comezar un texto ou como organizar a informacin.
XXI
130903 _ 0001-0039.indd
21
22/7/09
08:42:53
C
Literatura (unidades impares)
L
1
Literatura A linguaxe literaria
4. Escolle. Cales dos textos seguintes son literarios? Xustifica a eleccin.

A Mis de 2.000 persoas encheron
B Nada por al e nada por aqu.

Eu quero ser unha maga as.
onte a praza da vila

para protestaren contra
a nova lei de urbanismo.
Don Outono ri
Don Carballo chora landras
na amencida.
E don Outono baballa
nboa fra.
Sen trampa nin cartn,

saco un ovo do meu blusn.
C Para facer unha crema de cenoria,
landra: froito do carballo.

baballar: caer chuvia fina
e espesa. Tamn segregar
baba.
HELENA VILLAR / XESS RBADE
abeleira: arbusto alto que

d o froito das abels.
O paraugas a bolboreta
do inverno. No vern,
no seu letargo coas sas
s tristeiras, encolleitas, ergue
o pescozo no paraugueiro
coma un periscopio no deserto.
primeiro tes que fritir cebola, pataca

e cenoria con manteiga ata que collan
cor. Despois frvese todo ata
que coza e, finalmente,
esmizase e engdeselle
un pouco de leite.
Don Labrego, de sombreiro,

aplaude a don Castieiro
con varia de abeleira.
E a don Ourizo da Chaira,
como non se ten coa risa,
cenlle dentes de castaa.
D O paraugas a flor da chuvia.
na actividade anterior.
6. Busca un texto literario e un texto non literario relacionado cun destes temas
OS PAXAROS
AS PLANTAS
AS MONTAAS
OBRADOIRO LITERARIO
Escribir un texto literario
1. Le o texto seguinte e despois completa.

1. Marca. Cal cres que a intencin dos autores do poema Don Outono ri?
O mar
Describir, de forma real, como unha paisaxe tpica de outono

para que a poidamos recoecer.
O mar unha enorme masa de auga salgada que existe

desde que se formou a Terra, hai millns e millns de anos.
Describir de forma imaxinativa unha paisaxe de outono en que algns

elementos da paisaxe mostran sentimentos coma se fosen persoas.
O ourizo brese e saen as castaas no interior.
Se o mar fose unha persoa, pola sa idade sera unha persoa .........................................
O labrego varea o castieiro para que caian as castaas.
Se o mar fose unha persoa, os seres vivos que o habitan seran os seus .........................
Se o mar fose unha persoa, provocara grandes catstrofes cando estivese ......................
3. Compara a linguaxe que utiliza o poeta coas oracins da actividade anterior
En cada unidade ofrcese tamn un apartado de Obradoiro literario, que incle actividades para que os alumnos aprendan a usar a linguaxe literaria.
Cando se produce unha forte tempestade ou tremor submarino,

o mar pode ser moi perigoso e provocar grandes catstrofes.
a estrofa do poema a que se refiren.
Esta ma de outono hai unha nboa fra na paisaxe.
Il
r
c
d
d
No seu interior habitan unha morea de seres vivos diferentes:

algas, corais, peixes, moluscos, etc.
2. Escribe, a carn de cada oracin, o nmero que corresponde (1, 2, 3) segundo
N
d
A exposicin terica acompase dun ou varios textos literarios axeitados idade e aos intereses dos alumnos e
unha serie de actividades de anlise dos textos. Nestas
actividades, os alumnos tern a oportunidade de poer
en prctica algns dos conceptos aprendidos.
5. Utilizando a linguaxe habitual, explica o que di un dos textos que escolliches
e cpiao.
Nas sas obras os escritores utilizan as mesmas palabras que empregamos ns

habitualmente, pero fano dun xeito especial. Este uso especial da linguaxe que
fan os escritores o que se denomina linguaxe literaria. Os textos escritos utilizando a linguaxe literaria son textos literarios.
O programa de Literatura desenvlvese nas unidades

impares do libro. O obxectivo deste programa que os
alumnos coezan algns conceptos bsicos relacionados
co texto literario, a mtrica e a rima.
2. Escribe o texto anterior falando do mar coma se fose unha persoa.
e di que diferenzas atopas.
16
17
P
d
d
p
q
n
Textos para traballar as competencias bsicas (unidades pares)

2
TEXTOS PARA TRABALLAR AS COMPETENCIAS BSICAS
1. Marca onde cres que se atopa a informacin
4. Explica as caractersticas mis curiosas
que liches.
Rafflesia
Rafflesia arnoldii
Nun libro de Coecemento do medio.

Nun libro de natureza para nenos.
tamao
Nunha gua de plantas.
Que nome ten a flor mis grande do mundo?

En que zona do mundo crece?
Cando foi descuberta?
Quen foi o seu descubridor?
A que se debe o seu nome?
M
M
peso
olor
floracin
5. Indica cal das ilustracins seguintes pertence
As flores, que exhalan un forte

olor ftido semellante carne putrefacta, son
capaces de emitir calor. Crese que ambos
os mecanismos lles serven para mimetizar a calor
e o olor dun animal morto e as atraer a atencin
das moscas da prea, que son os insectos que
as polinizan. O froito alimento para as
musaraas arborcolas e outros animais do bosque.
A planta da Rafflesia non ten follas e, polo tanto,
non realiza a fotosntese. Tampouco presenta
gromos nin races. unha planta que parasita
as rbores: crece sobre as races destas e delas
obtn os nutrientes necesarios. Unha Rafflesia est
formada por unha flor de cinco ptalos e unha
rede de fibras celulares que se atopan sobre todo
entre os tecidos da planta hspede ou formando
un rgano retorto e subterrneo denominado
rizomatoide.
Esta planta pertence familia das euforbiceas,
que incle tamn a flor de Nadal, as campnulas
irlandesas, o ficus de caucho, o rcino e a iuca.
Trtase dunha coidada seleccin de textos, interesantes e variados, a partir dos cales se traballan sete
competencias (exclese a competencia lingstica),
unha en cada unidade.
da Rafflesia.
a unha Rafflesia.
Explica en que te fixaches para responder.
2. Responde.
Flor de grandes dimensins constituda por cinco

ptalos.
A Rafflesia arnoldii crece nos bosques hmidos
do sueste asitico, en Malaca, Borneo
e Sumatra. A Rafflesia arnoldii a flor mis
grande do mundo, dicir, a de mis dimetro.
A Rafflesia foi descuberta por primeira vez en
Sumatra en 1818 polo naturalista Joseph Arnold.
Foi bautizada co nome de Rafflesia en honor de
sir Thomas Stamford Raffles, gobernador colonial
britnico que era experto na clasificacin
das plantas que se an descubrindo.
A flor da Rafflesia arnoldii pode ter un metro
de dimetro e chega a pesar deica os 11
quilogramos, dimensins que a converten na flor
mis grande do mundo. Trtase de flores carnosas
de cor cobreada ou alaranxada e de cinco lbulos,
que se manteen abertas s entre cinco e sete das.
Como pasa con outras plantas con floracins
de grandes dimensins, estas soamente as teen
cada varios anos.
As unidades pares do libro inclen este apartado.
Anlise e comprensin
3. Escribe (V) verdadeiro ou (F) falso.

M
A planta da Rafflesia...
non ten races.
realiza a fotosntese.
A flor da Rafflesia...
consta de cinco ptalos.
dura tres semanas.
1. Le estoutra fonte de informacin e tira as tas conclusins.

www.gemmablog.net
COMENTARIOS
Annimo dixo...
Ola, son de Mxico. Esta flor pola que preguntas chmase Rafflesia, pero non crece onde ti dis, senn en
Sumatra e Borneo. Cando eu tia dez ou doce anos, tia na casa un libro de marcas e quedoume gravado que
esta a flor mis grande do mundo. Por certo, cheira a cadver descomposto e ademais ten a curiosidade de
que, unha vez que nace, se mantn cos ptalos abertos soamente cinco das.
11 agosto, 2009 22:25
Clasificacin cientfica
Reino
Plantae
Divisin Magnoliophyta
Clase
Magnoliopsida
Orde
Malpighiceas
Familia Euphorbiaceae
Xnero Rafflesia
Especie Rafflesia arnoldii
Onde cres que posible atopar este texto?

nunha revista
nunha enciclopedia
de plantas
dixital
O comentario anterior, achega informacin ou soamente unha opinin?

Para facer un traballo sobre a flor mis grande do mundo, onde buscaras informacin,
parte de nunha gua de plantas? Razoa a resposta.
Un artigo, unha pxina web, unha reportaxe periodstica, diferentes textos expositivos sern obxecto dunha
anlise exhaustiva orientada ao traballo da competencia
correspondente.
COMPETENCIA TRATAMENTO DA INFORMACIN
nunha mensaxe
a travs de Internet
30
31
Actividades finais
Actividades
1.
LEMBRA E REPASA
ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o resumo destes contidos da unidade.
CON BR
oracin
O son g escrbese con diante de a, o, u e con . diante de

Ponse enriba do u dos grupos ge, gi para indicar
palabra
A COMUNICACIN
o sof branco
este amigo
as formigas
16. Escribe o tipo de dicionario onde buscaras

cada informacin.
1
Dicionario
xeral
12. Nomea as clases de palabras que coeces
xestos
.............
.............
presenta en cada acto os elementos seguintes

.............
.............
.............
.............
EXEMPLO
.............
que poden ser

visuais
3. Explica que tipo de sinais se empregaron

en cada caso.
adxectivo listo
parea
planicie
plantacin
lentea
baraa
de escritura dun texto.

Redaccin

S O N
8. Ordena do 1 ao 3 as fases do proceso

Correccin
e edicin
Planificacin
pano
pita

E S P A

M O I

L I S T O
sesta
son
mes
sete
lapis
moito
alta
mel
3. Observa as palabras do cadro, escritas noutro cdigo, e relaciona as palabras seguintes

co seu significado.
CDIGO
18

U N
2. Escribe estas palabras utilizando o cdigo que descifraches.
literario e xustifica a eleccin.

Pasa unha fila de paxaros
e fai a raia no medio do Sol.
Descifrar un cdigo
e descifra a segunda tendo en conta o significado dos smbolos que coeces do cdigo.
9. Clasifica este texto como literario ou non

palabras nas entradas do dicionario?
pintaba ........
funs
........
xenes
vermella
........
........
Mara
1. Un espa escribiu das mensaxes nun cdigo estrao. Observa a primeira mensaxe xa descifrada
Un amiio do ro
Un domin o de a osto
illerme e o seu
urmn Xa
n foron fa
er pira ismo.
oa embar
a
in
Mentres nave aban
aron cun animal pre
ioso: un sapotrope
oncho ou tartaru a de ro.
e sorte!
5. Escribe. Con que forma aparecen estas
coeo
plantar
o smbolo por c ou qu e por c ou z.
Por moitos anos, Sabela!

Que este sexa o mellor
aniversario que teas.
cuo
ES CAPAZ DE
se atopan as palabras no dicionario.

planta
utilizado nesta tarxeta de felicitacin.
3
Dicionario
bilinge
6. Risca a palabra que non segue a orde en que
7. Copia substitundo o smbolo por g, gu ou g,
4. Di cal o emisor, o receptor e o cdigo
auda
2
Dicionario
de sinnimos
O significado de woman.
Unha palabra de significado semellante
a fermoso.
O significado de congostra.
13. Completa con x ou con ll.
.............
CON MB
se divide unha carta persoal.
mis rpido
unha cancin
debes traballar
e pon un exemplo de cada unha.

pode establecerse por medio de
CON MP
15. Di polo menos dous dos apartados en que
que conteen un substantivo.
ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o esquema.
CON BL
slaba
11. Copia unicamente os grupos de palabras
A linguaxe literaria Os textos literarios son
2.
14. Escribe tres palabras en cada caso.
10. Explica cada concepto. Despois, pon exemplos.
O son k escrbese con c diante de e con qu diante de

O son z escrbese con z diante de e con diante de e, i.
masto
masta
mastal
pombo
pomba
pombal
voral
vora
voro
galo
galia
galieiro
19
As pxinas finais de cada unidade conteen os elementos seguintes:

Un resumo incompleto dos contidos fundamentais da
unidade, que os alumnos teen que completar.
Un esquema para completar sobre algn dos conceptos
estudados.
Actividades de repaso da unidade.
Actividades de repaso acumulativo, sobre algns dos
contidos que se traballaron en unidades anteriores.
A seccin Es capaz de, en que se formula unha actividade xeral relacionada co desenvolvemento das habilidades lingsticas.
XXII
130903 _ 0001-0039.indd
22
22/7/09
08:42:53
s
s
s
ie
s
r
COMO SE DESENVOLVE CADA UNIDADE

Lectura de textos
2
Nmero e ttulo
da unidade.
Ilustracin
relacionada
cun momento
destacado
da historia.
am-
e
,
a
a
n-
ii-
O coiote e a rbore do dieiro
VAS APRENDER
1 Lectura
O coiote e a rbore
do dieiro
2 Comunicacin oral
Recoecer erros
Mellorar a pronuncia
Presentacin
dos contidos
dos diferentes
programas
que aparecen
na unidade.
3 Gramtica
A linguaxe
e as linguas
4 Ortografa
Repaso de r e rr
Palabras sinnimas
A chuvia de ideas
6 Texto para traballar
as competencias bsicas
A flor mis grande
do mundo
ai moito tempo que Martio quere unha bicicleta. Lvaa

pedindo milleiros de veces. Pero seus pais sempre lle din que tea
paciencia que, cando faga os once anos, se se porta ben, lle regalarn unha. Pero Martio non ten paciencia ningunha. Se anda faltan seis meses para o seu aniversario! El quere a bicicleta xa.
Por iso hoxe est tan contento. Hoxe, Brais, un rapaz da escola
mis vello, fxolle unha proposta incrible:
Se queres, cmbioche a mia bicicleta pola gameboy que levabas o outro da. que nos mudamos de barrio e meus pais non
deixan que leve a bicicleta casa nova; din que non hai espazo
para trastes. Se che interesa, xa sabes... dixo Brais chiscando o ollo
antes de irse.
Martio non o pensa das veces e corre cara casa disposto a
facer o cambio.
Ao chegar, atpase coa avoa Pilar e, emocionado como est,
cntalle o que lle pasou.
Amodo, Martio dxolle a avoa, receosa, despois de escoitalo.
A ver se che pasa coma no conto do coiote e a rbore do dieiro.
20
Que pasou nese conto, avoa? pregunta Martio intrigado.

Daquela, a avoa Pilar comeza a contar...
O coiote tia pouco dieiro, s un par de dlares, e pxose a
pensar de que maneira podera cambiar estes dlares por algo de
mis valor. Daquela viu que polo campo se acercaba un grupo
de buscadores de ouro con mulas, cabalos e coas alforxas cheas de
provisins. Ao coiote ocorruselle unha idea xenial: colgou os cartos das plas dunha rbore situada beira do camio, sentouse
enriba dunha pedra e quedou mirando fixamente a rbore.
Cando os buscadores de ouro chegaron onde se atopaba o coiote, preguntronlle:
Que fas aqu?
Contemplar esta rbore. moi especial respondeu o coiote.
E que ten de especial? insistiron os buscadores de ouro.
Esta rbore fabrica cartos afirmou moi convencido o coiote.
E para coller os cartos tan s cmpre sacudila.
Ao or estas palabras, os homes riron moi a gusto. Daquela o
coiote sacudiu a rbore e deseguida caeu un dlar. Isto comezou a
interesar aos buscadores de ouro.
Vndenos a rbore propuxronlle.
De ningunha maneira dxolle o coiote facendo coma se aquela proposicin o indignase. Esta a nica rbore do mundo que fai
dieiro.
Os buscadores de ouro insistiron:
Dmosche todo o que temos... Os cabalos, as mulas e todo o
demais.
Pero o coiote continuaba rexeitando a idea todo enfadado. Os
buscadores de ouro non paraban de insistir unha e outra vez. Finalmente, o coiote fixo coma se o convencesen.
Moi ben dixo, vendereivos a rbore, pero cunha condicin.
Cal? preguntaron ansiosos os buscadores de ouro.
Vedes aquelas montaas de al? Pois tdesme que prometer
que esperaredes ata que eu chegue al. Se sacudides a rbore antes,
non caer nin unha soa moeda.
Os homes estiveron de acordo. As, pois, o coiote cargou unha
mula coas mantas e as provisins, montou nun dos cabalos e marchou.
Cando o coiote chegou s montaas, os homes sacudiron a rbore e das plas caeu un dlar. Era o ltimo dlar que o coiote agachara. Despois, continuaron sacudndoa, pero foi intil. Daquela,
os buscadores de ouro decatronse do engano, pero o coiote xa estaba moi lonxe.
Martio quedou pensando unha anaco. fin, dixo:
Avoa, creo que tes razn. Ser mellor que espere o meu aniversario. Non sexa que me pase coma aos buscadores de ouro e quede
sen bici e sen gameboy.
receosa: que desconfa

de algun ou de algo.
sacudir: mover unha cousa
con forza dun lado para
outro.
decatarse: darse de conta
de algo.
Dicionario.
Significado
dalgunhas
palabras
do texto.
Texto narrativo
ou teatral.
O AUTOR
Frederik
Hetmann
Este escritor alemn (1934 -2006)
chambase en realidade Hans-Christian Kirsch. Escribiu gran cantidade
de libros de literatura infantil e
xuvenil, sobre todo contos, novelas
fantsticas e biografas de grandes
personaxes. Ao longo da sa vida,
Hans-Christian percorreu moitos
pases: Estados Unidos, Xapn,
China, Espaa, Inglaterra... En
1997 creou, xunto coa sa muller,
un premio para promocionar os
escritores novos.
Informacin
do autor.
Breve biografa
e fotografa do
autor do texto.
FREDERIK HETMANN, Historias de peles vermellas. (Adaptacin)
21
Obxectivos
Coecer os contidos que se estudarn na unidade.
Perfeccionar a fluidez lectora e a expresividade.
Solucionar problemas de comprensin do lxico utilizado na lectura.
Formular hipteses de lectura a partir de elementos
paratextuais como a ilustracin e a informacin sobre o autor.
Ideas para a clase

1. Pdalles aos nenos que lean en silencio o apartado
Vas aprender, que aparece esquerda do texto.
Despois, comnteo con eles.
2. Solicite que os alumnos observen detidamente a
ilustracin e que a describan con detalle. Intente
que formulen hipteses sobre o contido do texto a
partir da ilustracin e do ttulo.
acabar, pode pedirlles aos nenos que fagan unha

lectura en voz alta e en cadea. Este tipo de lectura
garante a atencin dos alumnos, especialmente se
non se segue unha orde prefixada con anterioridade.
4. O vocabulario da lectura que aparece na parte superior da pxina da dereita pode traballarse antes,
durante ou despois da lectura.
5. Centre a atencin no apartado da informacin sobre
o autor. Diga en voz alta o nome dese autor e deixe
que os alumnos expliquen se lles resulta familiar,
que obras cren que puido escribir ou escribe, que
outros datos coecen sobre el A continuacin,
propalles aos alumnos que lean a informacin
deste apartado.
3. Pode propoer diferentes tipos de lecturas do texto.

Por exemplo, primeiro, pode suxerir unha lectura individual. Comprobe, neste caso, que ningn neno
move os labios ao ler e que non segue as lias co
dedo. Outra opcin que faga unha lectura en voz
alta de todo o texto ou dunha parte. As, os alumnos dispoern dun modelo de lectura. Poa atencin sobre todo nas pausas e na entoacin. Para
XXIII
130903 _ 0001-0039.indd
23
22/7/09
08:42:54
Traballo sobre a lectura e Comunicacin oral

Vocabulario
Comunicacin oral
6. Copia cada informacin na parte do esquema

que corresponda.
1. Revisa o cadro de vocabulario da lectura

e marca unha palabra sinnima de cada unha.
M
Actividades de
comprensin
lectora,
agrupadas
segundo
os diferentes
elementos
narrativos:
personaxes,
secuencia,
estrutura
M
M
receosa
sacudir
decatarse
desconfiada
pechar
notar
celosa
axitar
vixiar
O marco
A de Martio
Na casa.
Nun camio.
Na escola.
A do coiote
No campo.
No mar.
Na cidade.
Os personaxes
Martio desfai o trato e decide esperar

o seu aniversario.
Cntalle a historia do coiote.
Unha bicicleta.
N
DESENLACE
PRESENTACIN
N
de cada historia.
HISTORIA DE MARTIO
PERSONAXES
DO CONTO
HISTORIA DO COIOTE
4. Escribe. Quen o fai?

............. propn un trato, pero .............
non o acepta.
............. propn un trato e .............
acptano.
1.
Escoita a narracin deste conto e, cando oias unha campaa, sublia a palabra en
que se cometeu un erro.
Que desexa Martio?

Que fai Martio?
Que fai a avoa?
A tartaruga e a lebre
Haba unha vez unha lebre que sempre se burlaba da lentitude dunha vella
tartaruga. Un da, a tartaruga, farta de or cada da as mesmas burlas,
retou a lebre a unha carreira. E esta, convencida de que gaara, aceptou.
Que pasa ao final?
Como era de esperar, en menos do que se tarda en dicilo, a lebre plantouse

case na meta cando anda a tartaruga apenas avanzara uns poucos metros.
Que desexa o coiote?
Ha, ha! riu a lebre. Que lonxe se atopa anda a lenta

da tartaruga! Sentareime sombra desta rbore a agardala.
As poderei gaarlle diante dos focios e mofareime mis
a gusto anda.
Que fai para conseguilo?

Que pasa ao final?
Confiada como estaba, a lebre quedou durmida. Cando

espertou, levou unha sorpresa enorme: a vella tartaruga
estaba a punto de chegar meta! A lebre correu
desesperada, pero era demasiado tarde: a tartaruga,
lenta pero constante, garalle a carreira!
A ta opinin
8. Escolle e explica o que pensas.
Martio actuou ben facndolle caso
avoa porque ..............
Sera mellor que Martio fixese o cambio
porque ..............
Rexistro de lectura
9. ESTUDO EFICAZ. Fai unha ficha sobre
a lectura con estes datos.
Programa de
Comprensin
auditiva.
Incle
actividades
que teen que
realizarse
co soporte
dos textos
gravados
en CD.
Recoecemos erros. Cando falamos, moitas veces, sen nos

decatar, cometemos erros de moitos tipos: comemos slabas,
cambiamos sons de lugar, introducimos palabras doutras
linguas, etc. Se somos capaces de identificar estes erros
noutras persoas, resultaranos mis fcil corrixilos.
7. Completa o esquema coa historia do coiote.
DESENLACE
3. Completa o esquema cos personaxes
Un trato co compaeiro.
PRESENTACIN
2. Marca. Onde transcorre cada historia?
Haba
unha vez unha
arbre que...
Comprensin auditiva
2.
C
r
Escoita de novo a gravacin e explica, en cada caso, en que consistiu o erro.
Expresin oral
Melloramos a pronuncia. Xeralmente, falamos sen fixarnos demasiado en como o facemos.
Pero se poemos atencin forma en como nos expresamos, decatarmonos de que
cometemos erros de pronuncia que podemos corrixir facilmente e, as, mellorar a expresin.
A estrutura e o contido
Actividade
orientada
a mellorar
as tcnicas
de estudo.
3.
5. Marca. Que esquema representa mellor

a estrutura do conto? Xustifica a resposta.
Historia
de Martio
Historia
do coiote
Historia
de Martio
Historia
do coiote
Escoita estas palabras e, despois, leas en voz alta imitando a pronuncia.
Ttulo:
velocidade
telfono
oxal
Autor/a:
sos
reloxo
proxecto
pexegos
transporte
xardineiro
ningunha
terrestre
Resumo:
instituto
4. Constre unha oracin que contea, polo menos, tres palabras da actividade anterior
Opinin:
E
d
g
e da en voz alta prestando atencin pronuncia. Os teus compaeiros avaliarn

a ta pronuncia.
22
23
Programa
de Expresin
oral. Contn
actividades
para mellorar
as habilidades
expresivas
orais.
Obxectivos
Obxectivos
Comprender un texto narrativo ou teatral.

Facer una ficha do texto.
Coecer algns conceptos relacionados co tipo de
texto.
Coecer as normas bsicas da comunicacin oral.
Desenvolver habilidades de expresin oral.
Ideas para a clase

1. Solictelles aos nenos que resolvan as actividades
de comprensin. A maneira de resolvelas (de forma
individual, en grupo, oralmente, por escrito) depender da natureza das actividades. En todo caso,
convn que as actividades de valoracin se fagan
sempre de forma oral e colectiva.
Procure revisar ou corrixir en voz alta tantas producins dos alumnos como sexa posible.
As mesmo, conveniente poer en comn as solucins para corrixir as actividades.
2. As actividades conclen coa realizacin dunha ficha
de lectura. Trtase dun traballo que os alumnos repetirn en cada unidade e que lles permitir interiorizar unha tcnica (facer a ficha dun libro) moi til
na vida escolar. Axdeos sobre todo nas primeiras
unidades, especialmente para completar os apartados de Resumo e A ta opinin.
Comprender diferentes tipos de mensaxes orais.
Ideas para a clase
1. Solicite que os nenos escoiten en silencio a audicin e explquelles que se teen dbidas ou non
entenderon algunha cousa, teen que esperar ao
final para facer os comentarios. Lea as lias explicativas e, despois, pdalles aos nenos que resolvan
as actividades.
2. Comente cos alumnos o obxectivo do programa de

Expresin oral da unidade. Para iso, lalles vostede
mesmo ou pida que os nenos lean as lias explicativas que aparecen diante da etiqueta de Expresin
oral.
3. Pdalles aos alumnos que fagan as actividades propostas. Unha vez resoltas as actividades de expresin, pregntelles en que situacins da vida coti
tiveron que facer algn exercicio semellante. Dixelles tempo para que intercambien impresins e experiencias.
XXIV
130903 _ 0001-0039.indd
24
22/7/09
08:42:55
e
n
.
e
s
e
e
e
s
s
D.
Gramtica
Gramtica A linguaxe e as linguas
oe
ex-
Os seres humanos comunicmonos de varias maneiras: cos xestos, cos sinais, coa linguaxe A linguaxe, constituda por sons, letras e palabras, a forma mis utilizada e a mis completa, porque
un cdigo que nos permite emitir unha cantidade infinita de mensaxes. En cambio, con outros cdigos, por exemplo, o cdigo de
cores do semforo, s podemos emitir unhas cantas mensaxes.
Hai das formas de linguaxe: a oral e a escrita. Cando falamos, utilizamos a linguaxe oral e, cando escribimos, utilizamos a linguaxe escrita.
Explicacin
do concepto
gramatical.
1. Cantas linguas sabes falar?

unha
das
tres
catro
3. Con quen falas galego?

con ningun
cos amigos
coa familia
cos compaeiros
2. Que linguas falas normalmente?

galego
casteln
ingls
outra
4. Adoitas escribir en galego?

nunca
s veces
Actividades.
sempre
5. Convn aprender cantas mis linguas mellor?

si
non
non o sei
4. Clasifica a linguaxe que se utiliza nos casos seguintes.
A lingua
Cando empregamos a linguaxe para comunicarnos, utilizamos unha

lingua ou idioma. Cada lingua est formada por un conxunto de
sons, palabras e regras propias. Para poder comunicarse, tanto o
emisor coma o receptor deben comprender a mesma lingua.
Hai moitas linguas diferentes no mundo: o chins, o ingls, o francs,
o casteln, o cataln O texto que les agora est escrito en galego.
A LINGUAXE
Oral
Escrita
M
M
M
A lingua o conxunto de sons, palabras e regras que comparte un grupo de falantes. Todos os seres humanos utilizamos a
linguaxe, pero cada grupo de falantes emprega unha lingua
distinta: ingls, chins, casteln
LINGUAXE ORAL
LINGUAXE ESCRITA
5. Copia o nome de cada Comunidade Autnoma ao lado da lingua que corresponda.
A linguaxe o medio de comunicacin mis importante entre

os seres humanos, porque o mis completo. A linguaxe pode
ser oral ou escrita.
Cadro
resumo.
Unha mensaxe electrnica.

Unha entrevista pola radio.
Unha lista da compra.
A narracin dun conto
a un grupo de rapaces.
Valencia
COMUNIDADE AUTNOMA
Pas Vasco
cataln
LINGUA
Illas Baleares
casteln
Murcia
uscaro
6. Escribe o nome de polo menos un pas onde se fale cada unha destas linguas.
Se che cmpre, busca informacin.
M
M
portugus
sueco
............
............
M
M
gals
rabe
............
............
M
M
fins
ingls
............
............
M
M
francs
chins
............
............
1. Responde. Que forma de comunicarse mis completa: os sinais de circulacin

ou a linguaxe? Explica por que.
AUTOAVALIACIN
2. Observa a imaxe e contesta.

What time will the
next train leave?
Perdn, pero
non o entendo
Que tipo de linguaxe utilizan

estas persoas: a oral
ou a escrita?
Utilizan a mesma lingua?
Que lingua usa cada unha?
Cal a causa pola que a moza
non entende a pregunta?
1. Nos carteis publicitarios emprgase a linguaxe

a) oral
b) escrita
2. A lingua un conxunto de
a) sons, letras e regras
b) sons e letras
3. Mediante a linguaxe podemos crear

a) un nmero reducido de mensaxes
b) un nmero infinito de mensaxes
4. No mundo flanse
a) moitas linguas diferentes
b) poucas linguas diferentes
PUNTUACIN
1
.......
.......
.......
.......
TOTAL
.......
Solucin: 1b, 2a, 3b, 4a.
e
e
n
A linguaxe
Gameboy?
En que lingua est
esta palabra?
a
n
n
s
r
s
s
.
n
o
n
3. Cubre esta enquisa e psallela a cinco persoas mis.
24
25
Autoavaliacin,
con preguntas
tipo test para
que os alumnos
avalen os
coecementos
adquiridos.
Obxectivos
Reflexionar sobre a lingua.
Identificar as principais clases de palabras e outros
conceptos lingsticos bsicos.
Favorecer a aprendizaxe da terminoloxa lingstica.
Ideas para a clase

1. Pode presentar o tema gramatical que se desenvolver nestas pxinas e explorar os coecementos
previos que del teen os alumnos. Seguramente, a
maiora dos nenos xa estudaron con anterioridade
algns dos conceptos que se presentarn ao longo
do curso, e con tal motivo podemos solicitar que
expliquen o que saben sobre ese tema.
2. Lea a informacin gramatical que hai na primeira
pxina deste programa e aclare as dbidas que
poidan xurdir. Se o considera conveniente, pdalles
aos nenos que lean eles mesmos as epgrafes informativas. Para comprobar que todos comprenderon a informacin, pode formular algunha pregunta
relacionada co que acaban de ler.
3. Dependendo do nivel dos alumnos, aclare, explique
ou ample a informacin que se ofrece. Non esqueza
traballar os esquemas que hai na marxe esquerda.
4. Antes de facer as actividades, lea en voz alta o cadro resumo coa informacin principal. Solictelle a
algn neno que a lea tamn e suxira que todos a
copien no caderno. Insista en que importante que
traten de memorizar esta informacin.
5. Ao facer as actividades, non esqueza repetir o nome do concepto ou contido gramatical que se traballa, para que os nenos vaian familiarizndose
con el.
En canto forma de resolver as actividades, pdense seguir diferentes opcins, dependendo do
tipo de actividade e das caractersticas dos seus
alumnos. Non obstante, resulta conveniente, en xeral, pedir respostas escritas, que lles permitan aos
alumnos reflexionar mis detidamente sobre a tarefa que teen que realizar, e tamn revisala ben
antes de corrixila.
Se nalgunha unidade observa que os alumnos cometeron un gran nmero de erros ao resolver as
actividades, convn volver ler e explicar a informacin gramatical que corresponda. Ademais, tamn
pode resultar til presentar mis actividades de recoecemento e producin relacionadas con este
concepto.
XXV
130903 _ 0001-0039.indd
25
22/7/09
08:42:55
Ortografa
Ortografa Repaso de r e rr
Henrique,
seremos os homes
mis ricos
da Terra!
Norma
ortogrfica.
4. Escribe onde corresponda a palabra a que se refire cada pista.

F
L
O
R
E
S
O r pode representar un son forte ou un son suave.

Exemplo:
ricos
seremos
o r soa forte
M
M
E sen facer nada!
o r soa suave
M
M
M
M
M
Para representar o son do r forte escrbese r ao principio de palabra e detrs de consoante, e rr entre vogais.
Exemplo: ricos, Henrique, Terra.
Para representar o son do r suave escrbese sempre r.
Exemplo: seremos, facer.
stroraad
Meu pai fixo un
o z r a r
Gstame almorzar
roat
Vicente sau a
Estraguseme o
erorcr
cara
enredo
Teen o son r forte
rosa
parra
marieiro
cereal
amor
ro
ritmo
zapateiro
L
e
v
5. Ordena as letras e escribe a palabra resultante onde corresponda segundo o cdigo.
1. Risca as palabras intrusas de cada grupo.

Teen o son r suave
PISTAS
Mquina con aspecto de persoa.
Rir coa boca pero sen facer rudo.
rbore das olivas.
A persoa que traballa co ferro.
Lugar en que se fai o lume na casa tradicional.
Erro que aparece nunha obra impresa.
................ con chcharos moi rico.

................ con marmelada.
................ polo parque da vila.

................ do ordenador.
area
ferro
6. Busca na lectura da unidade un exemplo de cada unha das regras de uso de r e rr.
2. Localiza no debuxo polo menos tres palabras de cada caso.
Un recuncho cheo de flores

Henrique e Carolina viven no campo. Como teen un terreo
enorme e lles encanta a xardinara, fixeron un parterre
na parte de atrs da casa. Al cultivan xeranios, margaridas,
rosas, hortensias... A verdade que se nota que lle dedican
moitas horas: un recuncho precioso!
Actividades
de ortografa.
TEEN O SON R SUAVE
TEEN O SON R FORTE

ESCRITO CON R
E
s
fe
le
s
Ditado.
ESCRITO CON RR

M
su22en2in
2er2i2ida
e22austi2o
subvencin
3. Completa con r ou rr.

herbicida
Cu2so de
Flo2a tpica
xa2dina2a
das te2as do
2pida
Medite2neo
A vexetacin
da 2ibei2a
do 2o Lo2
26
exhaustivo
M
M
suvencin
subencin
M
M
erbicida
hervicida
M
M
A
s
fe
l
s
exahustivo
esaustibo
27
Programa
Dificultades
ortogrficas.
Obxectivos
Coecer a representacin correcta dos sons e as
principais normas ortogrficas.
Proporcionar criterios de correccin para os textos
escritos.
Usar a canle visual na aprendizaxe da ortografa.
Garantir a correccin ortogrfica dunha serie de palabras de uso frecuente.
Ideas para a clase

1. Lea cos nenos o recadro informativo que contn a
regra ortogrfica. Pode propoerlles que copien as
definicins e as regras ortogrficas nos cadernos,
que engadan mis exemplos de cada unha
2. Solicite que os alumnos resolvan de forma individual
nos cadernos as actividades de aplicacin que seguen formulacin da norma ortogrfica. Durante a
correccin, escriba no encerado a solucin destas
actividades e solictelles aos nenos que comparen
as sas respostas coas que escribiu vostede.
Para a preparacin do ditado, en primeiro lugar, lea

en voz alta o texto e asegrese de que os alumnos
coecen o significado de todas as palabras que
aparecen. A continuacin, pdalles que volvan ler o
texto en silencio, que se fixen ben na forma das
palabras e que digan en cales cren que fallaran.
Pdalles que as copien varias veces ata asegurarse de que as saben escribir correctamente. Para
acabar, dite o texto.
4. O programa de Dificultades ortogrficas pretende

que os alumnos fixen a ortografa dunha serie de
palabras de uso frecuente, en que adoitan cometer
erros ortogrficos.
Como mtodo de aprendizaxe, neste caso, utilzase
a repeticin e a memoria visual. Trtase de complementar o sistema clsico de memorizacin e aplicacin de regras cunha aprendizaxe baseada na memoria visual como estratexia mis adecuada para
procesar a informacin ortogrfica. Os nenos tern
que memorizar a imaxe correcta das palabras.
3. Como actividade final de aplicacin da regra estudada, pdalles aos alumnos que preparen e fagan
o ditado.
XXVI
130903 _ 0001-0039.indd
26
22/7/09
08:42:55
2
Lmina
e escolla de
vocabulario.
Vocabulario
Escribimos un texto utilizando a chuvia de ideas. s veces temos que escribir un texto
sobre algn tema e non sabemos que dicir. Nestes casos, moitos escritores utilizan a chuvia
de ideas. Esta tcnica consiste en anotar, en pouco tempo, todo o que se nos ocorre
sobre un tema determinado sen pensalo moito. Despois, escollemos de entre as ideas
anotadas as que nos parecen mellores para escribir o noso texto e rexeitamos as outras.
pla
cogomelo
matogueira
Informacin
sobre os tipos
de texto.
5. Escribe un texto relacionado co tema Plantas estraas empregando a tcnica

sorprendida
admirada
espantada
da chuvia de ideas.
PLANIFICACIN DO TEXTO
a) De que vai falar o meu texto? Para decidilo, fago unha chuvia de ideas.
nacer
enraizar
florecer
EXEMPLO

1. Explica o que pasou coma se foses a rapaza e utiliza as palabras da lista.

2. Copia e completa cada oracin cunha palabra da lmina.
M
M
M
M
a
s
s.
a
s
e
o
s
.
ra
e
e
r
e
eaea
n
Na primavera, a roseira comeza a .................. e nchese de rosas.

Detrs dunha .................. haba un coello agachado.
A planta que transplantei secou porque non puido ..................
Ana descubriu .................. que o bosque estaba incendindose.
plantas
plantas
plantas
plantas
mis grandes do mundo.

mis pequenas do mundo.
que saen nos contos.
acuticas.

As plantas do deserto.
As plantas sen follas.
As plantas carnvoras.
Etc.
b) Escolle a idea que mis che guste da chuvia de ideas anterior e fai outra
para decidir que aspectos do tema escollido vas explicar no teu texto.
Actividades de
elaboracin
dun texto
seguindo
as fases do
proceso de
escritura.
EXEMPLO
TEMA ESCOLLIDO

PALABRAS SINNIMAS. Algunhas palabras significan o mesmo ca outras. Por

exemplo, comezar e empezar teen o mesmo significado. As palabras que teen
o mesmo significado chmanse palabras sinnimas.
Explicacin
sobre un
fenmeno
lexicosemntico.
As
As
As
As
AS PLANTAS CARNVORAS

Como son?
Que son?
Que comen?
Onde viven?
Como atraen as presas?

De que cor son?
Como se reproducen?
Etc.
c) Selecciona as ideas que che parecen mellores para a redaccin do texto.
3. Copia o texto substitundo as palabras destacadas polos seus sinnimos.

Unha boa tenda
Na tenda de Alberte venden todo tipo
de froitas e verduras: pementos, leitugas,
cenorias, melocotns Btaos el mesmo
no seu porral. Por iso deben ser tan bos
e baratos. Verdade?
REDACCIN DO TEXTO
d) Organiza nun esquema as ideas seleccionadas.

cultiva
pexegos
horta
econmicos
clase
comercio
e) Escribe o borrador do texto dedicando un pargrafo a cada unha das partes

do esquema. Comeza o texto cunha oracin que sirva para introducir o tema.
EXEMPLO
Unha das plantas mis curiosas da natureza son as plantas

carnvoras.
CORRECCIN E EDICIN DO TEXTO
4. Completa cada oracin co sinnimo mis axeitado.
Actividades
sobre o
fenmeno
lxicosemntico.
aumentar
subiu
medrou
ascendeu
M
M
O pieiro .................. tanto que xa mis alto ca a casa.

.................. a unha escada para podar a maceira.
O prezo dos tomates .................. moito o ano pasado.
Uxa .................. e agora a encargada do almacn.
28
f) Revisa o texto poendo moita atencin adecuacin e organizacin

das ideas seleccionadas mediante a chuvia de ideas.
EXEMPLO
1 Que son?
AS PLANTAS
CARNVORAS
2 Como son?
3 Que comen?
4 Como atraen as presas?
29
Obxectivos
Coecer e comprender algns dos principais fenmenos lxicos e semnticos.
Ampliar o vocabulario.
Adquirir soltura no manexo do dicionario.
Producir diferentes tipos de textos seguindo as fases
do proceso de escritura.
Aprender tcnicas bsicas de redaccin que poidan
utilizarse na creacin de calquera tipo de escrito.
Ideas para a clase

1. Presente o fenmeno lxico-semntico que corresponda e explore os coecementos previos que teen
os alumnos. Pregntelles se oron falar do termo, se
saben o que significa Se o considera oportuno, pode propoerlles varias definicins do fenmeno para
que escollan a correcta.
2. Solicite que os alumnos observen a lmina que
acompaa a informacin, xa que lles proporcionar
os exemplos en que se basea a explicacin e que
constiten o punto de partida.
3. Lea ou pdalles aos alumnos que lean a informacin
e aclare as dbidas. Despois, pode facer preguntas
que permitan reformular o concepto.
4. Faga que os alumnos resolvan as actividades e corrxaos en voz alta, con toda a clase.
5. Tea en conta que, en moitas actividades, o dicionario ser de grande axuda para os alumnos. Procure
que se afagan a utilizalo.
6. Cada unidade traballa un tipo de texto. Despois
dunhas breves notas informativas sobre o texto en
cuestin, adoita haber un modelo claro e sinxelo.
Lao en voz alta e pdalle a algn neno que o lea tamn. A continuacin, faga que os alumnos resolvan
a actividade que se presenta sobre este texto.
7. Propoa a realizacin gradual das diferentes actividades e fgalles ver que se agrupan segundo as fases
do proceso de escritura. Explquelles aos nenos que
se trata de elaborar un texto semellante ao que se
presenta como modelo. A continuacin, deixe tempo
suficiente para que realicen a actividade.
Lmbrelles aos alumnos a importancia da presentacin e dunha caligrafa coidada nas sas producins
escritas.
8. Solicite a algns nenos que lean en voz alta os escritos que elaboraron.
XXVII
130903 _ 0001-0039.indd
27
22/7/09
08:42:56
Literatura (unidades impares)


na amencida.
nboa fra.
Texto literario.




baba.
T
in
d
e
v


Don Outono ri

un pouco de leite.
Actividades
para traballar
o concepto
literario
estudado.


e cpiao.
OS PAXAROS

Presentacin
terica
do concepto
literario que
se estudar.
AS PLANTAS
OBRADOIRO LITERARIO
AS MONTAAS

O mar




Obradoiro
literario,
que contn
actividades
para practicar
a linguaxe
literaria.

16
17
Obxectivos
Mostrar interese polas obras literarias, especialmente polo xnero potico.
Coecer algns conceptos bsicos de teora literaria.
Coecer autores representativos da literatura na nosa lingua.
Iniciarse na anlise de textos literarios.
Ideas para a clase

1. Pode ler o ttulo do programa de Literatura e deixar
que os nenos falen intuitivamente sobre o concepto
en cuestin.
2. Lea o texto, ou os textos literarios, que se presentan
ao inicio da unidade. Unha vez lidos, deixe tempo para que os nenos pregunten as dbidas. A continuacin, pode pedirlles que conten a primeira impresin
sobre o texto: se lles gustou, de que cren que trata,
que sentimento lles esperta
O
so, aproveite as unidades de Literatura relacionadas
tematicamente, para preguntarlles aos nenos polos
conceptos que xa estudaran.
4. Pida que memoricen o cadro resumo. Fgalles ver cales son as cuestins bsicas que teen que lembrar
da unidade.
Ocasionalmente pode preguntarlles se engadiran

mis informacin ao cadro, tendo en conta o texto
que leron.
5. Faga unha lectura dos enunciados das actividades
en voz alta, aclare as dbidas e decida, en cada caso, se as debern resolver individualmente, por parellas ou en grupo.
6. Para acabar, formule a actividade do apartado Obradoiro literario como unha actividade ldica que se pode facer en grupo e que valora a creatividade.
3. Pdalles aos alumnos que lean o cadro informativo

que aparece na primeira pxina. Pode propoer unha
lectura individual en silencio ou ben unha lectura en
voz alta por parte de varios alumnos. Asegrese de
que todos entenden a informacin. Resolva as dbidas que se presenten. A medida que avance o cur-
XXVIII
130903 _ 0001-0039.indd
28
22/7/09
08:42:56
s
r
o
o
o.
Textos para traballar as competencias bsicas (unidades pares)
Textos
informativos
de temas
e estruturas
variadas.

que liches.
Rafflesia
Rafflesia arnoldii

rizomatoide.
Reino
Plantae
Clase
Magnoliopsida
Orde
Malpighiceas
Xnero Rafflesia
30
peso
olor
floracin
a unha Rafflesia.
Actividades de
comprensin
do texto e de
anlise dos
elementos
estruturais
bsicos.

M
non ten races.
dura tres semanas.
Actividades que
traballan as
competencias
a partir
do texto.

www.gemmablog.net
COMENTARIOS
Annimo dixo...
11 agosto, 2009 22:25

nunha revista
nunha enciclopedia
de plantas
dixital

nunha mensaxe
a travs de Internet
31
Obxectivos
Traballar as competencias bsicas.
ar
Ideas para a clase
ao-
tamao

s
s
s
ae-
da Rafflesia.

ptalos.
cada varios anos.

2. Responde.
o
o,
n
s
r
e
.
n
o
Anlise e comprensin
Comprender e analizar diferentes tipos de textos.
1. Pdalles aos alumnos que, cunha simple ollada ao

texto, digan de que tipo . Se lles resulta difcil,
propalles diferentes opcins ata que escollan a
correcta.
Convn que, antes de ler o texto, comente cos nenos
os diferentes elementos grficos: fotografas, recursos tipogrficos, organizacin en apartados
2. Pdalles aos alumnos que lean o texto. Quizais recomendable unha primeira lectura en silencio.
A continuacin, anmeos para que comenten o que leron. Pregntelles polo tema de que trata, pola opinin
que teen sobre el, polo aspecto ou comentario que
lles chamou mis a atencin
importante que se cree un clima favorable para que
os alumnos expresen libremente as dbidas e as dificultades.
3. Pdalles aos nenos que resolvan as actividades que
aparecen baixo a cabeceira Anlise e comprensin.
Trtase dun traballo que permite afondar no estudo

da Lingua como elemento para obter informacin.
Os textos propostos neste programa teen diferentes
estruturas e o traballo adptase a cada unha destas.
Ademais das cuestins relacionadas co contido do
texto (informacin principal, tema e subtemas, detalles), as actividades apuntan algunhas das caractersticas formais que os definen.
4. Unha vez resoltas as actividades de anlise e comprensin, pdalles aos nenos que fagan os exercicios relacionados coas competencias. Trtase de
actividades que permiten o comentario con toda a
clase e a resolucin oral, malia que nalgn caso
se solicite que os alumnos elaboren textos breves.
Pode formularse cada actividade e deixar uns minutos para que os alumnos as pensen e as respondan en voz alta.
Insista, sempre que sexa posible, na relacin que
manteen os diferentes mbitos en que se desenvolve a formacin: as aprendizaxes lingsticas, o coecemento sobre o medio fsico, a cultura e a arte, as
matemticas, a consciencia social e cidad, o desenvolvemento da autonoma persoal, a capacidade para
aprender
XXIX
130903 _ 0001-0039.indd
29
22/7/09
08:42:56
Actividades
1.
Actividade para
completar
un resumo
dalgns
contidos
da unidade.
LEMBRA E REPASA

M
A linguaxe a forma de mis utilizada por porque

a mis A linguaxe pode ser ou
A o conxunto de sons, palabras e regras que comparte un grupo
de
9. Inventa unha oracin con cada palabra.

M
pergameo
trasfegar
adular
solermiamente
zangonear
bordn
10. Pon exemplos de canles de comunicacin.
As palabras sinnimas son as que
13. Explica en que forma se atopan estas clases

de palabras no dicionario.
M
ESTUDO EFICAZ. Copia e completa os esquemas.

O son do r forte
O son do r suave
escrbese
escrbese
emisor
receptor
mensaxe
cdigo
Con rr entre .............
2bado
2eixo
adxectivos
verbos
ba2allau
2uncha
e2ipo
Ra2el
Actividades
que repasan
os contidos
de unidades
anteriores.
T
d
p
s
c
e
d
re
n
a
Con g, gu ou g
fi2eira
a2osto
utilizadas en cada caso.
........................
Con c ou qu
12. Clasifica as formas de comunicacin

Con r a principio de .............
e detrs de .............
substantivos
14. Copia e completa coa letra axeitada.
11. Define os conceptos seguintes.

2.
Actividades
2itarra
peitu2a
a2ia
bilin2e
15. Escribe o plural destas oracins. Fai
Actividade de
elaboracin
dun esquema
cos conceptos
estudados
nalgn dos
programas
da unidade.
os cambios necesarios.
3. Escribe tres situacins en que se utilice
6. Escribe os seus nomes. Todos teen r ou rr.
a linguaxe oral e tres mis en que se utilice

a linguaxe escrita.
M
M
4. Arrodea as das palabras sinnimas de cada
A vaca pace.
A alga verde cobre a rocha.
Encheu o bocoi coa axuda dun funil.
A eiruga est enriba da pla.
serie.
insuficiente
escaso
abundante
fraco
feroz
delgado
gordo
rpido
prudente
veloz
redondo
sinxelo
amable
contento
feliz
enxoito
7. Completa con r ou rr e arrodea segundo o cdigo.

Son do r suave
M
M
5. Copia o texto substitundo as palabras

destacadas polos seus sinnimos.
elixir
mozo
valgadas
cumes
retian
extraviar
A planta mis valiosa

Un rapaz quera atopar a planta mis
valiosa. Foina buscar aos picos e aos vales,
pero non saba cal escoller. Ata que un
da se perdeu no deserto e sobreviviu
grazas auga que conservaban
os cactos. Esta era a planta!
Actividades
de repaso
dos contidos
da unidade.
Evitar repeticins
ES CAPAZ DE
Son do r forte
Teo fotog....afas da se....a do Xu....s.

Vivo no ba....io que ....odea o me....cado
da fei....a.
O m....co....es tomei a....oz para xanta....
e f....oita de sob....emesa. Que sabo....oso!
O ....omeu unha planta a....omtica.
8. Contesta.
M
M
Que a chuvia de ideas?

En que fase do proceso de escritura
se pode empregar?
Planificacin
Redaccin
Correccin e edicin
32
1. Volve copiar o texto evitando as repeticins.

Unha distraccin clebre
Louis Pasteur tia fama de ser moi distrado. Unha vez, Louis
Pasteur falaba nunha comida sobre os beneficios de lavar
os vexetais antes de comer os vexetais e para demostralo Louis
Pasteur introduciu un acio de uvas dentro dunha copa de auga.
Cando finalizou o discurso, pouco antes de finalizar a comida,
bebeu a auga dun grolo!
Podes facelo as:

1. Le o texto e localiza as palabras que estean repetidas e que fan
que a redaccin presente un vocabulario pobre ou soe mal.
2. Escolle en cada caso o recurso mis axeitado para evitar as repeticins do texto.

M Utilizar un sinnimo
M Suprimir unha das palabras repetidas
M Utilizar un pronome
3. Copia o texto coas correccins que fagas.
33
Actividade
que esixe
a integracin
de diferentes
coecementos,
actitudes,
destrezas e
que lle permite
demostrar
ao alumno
a competencia
lingstica.
Obxectivos
Reforzar ou avaliar os contidos da unidade.
Repasar contidos fundamentais de unidades anteriores.
Facer partcipes os alumnos da sa propia aprendizaxe.
Poer en prctica de forma integrada saberes e habilidades lingsticas.
Ideas para a clase
solver as actividades, cales foron os problemas,

como conseguiron superalos
3. Antes de realizar as actividades da seccin Lembra

e repasa, pode recordar cos alumnos os contidos
gramaticais, ortogrficos ou lxico-semnticos relacionados. Desta forma, tern menos dificultades
hora de se enfrontar resolucin das actividades
propostas.
1. Antes de facer as actividades, convide os nenos a

lembrar todo o que viron na unidade. Pdalles que a
folleen e fgalles preguntas relacionadas cos diferentes programas; por exemplo, pode preguntarlles
polo concepto gramatical que estudaron, se lles
gustou a lectura desta unidade ou se lembran a
norma ortogrfica que traballaron.
4. Cando chegue o momento de realizar a ltima actividade da unidade, dicir, a correspondente seccin Es capaz de, lea en primeiro lugar o ttulo
da proposta de traballo e explquelles aos alumnos
en que consiste. Tamn pode pedirlles que sexan
eles mesmos os que expliquen coas sas palabras
o que teen que facer na actividade.
2. Pdalles aos alumnos que fagan as actividades

da primeira pxina de forma individual. Despois,
corrxaos en grupo. Valore non soamente que respondan ben a actividade, senn que o fagan tamn con claridade na letra e con limpeza na escritura. Durante a correccin, anime os nenos para
que expliquen se tiveron problemas hora de re-
5. Para motivalos, pregntelles polas experiencias

persoais sobre os exercicios que se propoen e se
cren que lles resultar fcil ou difcil a realizacin.
Deixe o tempo necesario para que os nenos poidan
resolver a actividade, corrxaa e comente con eles
se cumpriron as expectativas polo que respecta
facilidade ou dificultade da tarefa.
C
d
ir
m
f
XXX
130903 _ 0001-0039.indd
30
22/7/09
08:42:57
s
n
s
s
.
Apndices
Audicins
Audicins
Transcricin
das audicins
para que
se poidan
consultar
en caso de
dbida ou para
representalas
na aula en voz
alta.
Audicin 3
UNIDADE 1
Audicin 1
Mira, secou a planta que estivemos coidando o ano
pasado...
Puf! Pois levamos outra. Se todas son iguais...
Audicin 2
Isto intolerable! Todo o santo da a beirarra chea
de coches! E vostede, seor polica, non fai nada. Ei,
dgame por onde temos que pasar os viandantes, dgamo se pode ser...
Non se preocupe, seora, agora mesmo aviso o guindastre para que leve os coches mal aparcados...
Audicin 3
Vicente! Arre demo! Pensaba que non nos volveriamos
ver!
Carme? Ti tamn cambiaches de colexio? incrible!
Audicin 4
Que... que can mis... mis bonito, Uxa... En... encntame...
Si, si, xa vexo que che encanta... Queres tocalo?
e
e
n
s
s,
s,
e
e
r
o
a
.
UNIDADE 2
Audicin 1 (No libro, px. 23)
Audicin 2
velocidade, telfono, oxal, instituto, sos, reloxo, proxecto, pexegos, transporte, xardineiro, ningunha, terrestre.
UNIDADE 3
Audicin 1
Non sei se vos decatastes, pero cando chegan as
rebaixas a xente vlvese un pouco tola: ve ofertas e
gangas por todos os sitios! Hoxe mesmo, sen ir mis
lonxe, cando suba ao autobs para vir aqu, radio, un
home diante de min preguntoulle ao condutor:
Escoite, canto custa o autobs?
Un euro e vinte cntimos contestou o condutor.
Pois que baixe todo o mundo, que o merco!
Iso si que mercar barato, eh?
Audicin 2
Cada vez hai mis xente que quere o televisor VEXOTEBN. VEXOTEBN non soamente o televisor mis
barato do mercado senn que, ademais, ten unha definicin de cor e unha calidade de son insuperables! Merca
un VEXOTEBN e vers o mundo doutra maneira!
Anda que, a primeira vista, a araa poida parecer un

insecto, non o . Se nos fixamos na sa anatoma,
decatarmonos de que as araas teen oito patas, en
lugar das seis que caracterizan os insectos, e que lles
faltan as antenas e as s propias deste tipo de invertebrados.
Audicin 4
Boas tardes! Os vecios do barrio das Fontias tiveron
hoxe a visita dun turista inesperado, o tigre Sandokn,
que escapou do zoolxico esta ma. Afortunadamente,
os coidadores do zoo reaccionaron rapidamente e puideron apreixar a fera antes de que atacase algn vecio.
Audicin 5
Atencin a todos os condutores que viaxen cara a
Cabeza de Manzaneda! A estrada OU-325 foi cortada
ao trfico a causa das fortes nevadas. O acceso s
localidades de Trives e Chandrexa de Queixa s se
poder realizar, con uso de cadeas, a travs das estradas comarcais C-15 e C-23. Se queren mis informacin, poden telefonar Direccin Xeral de Trfico.
Por iso non se preocupe, seor. Podemos chegar a un

acordo e pagar en prazos de moi pouca cantidade. Todo
cuestin de falalo. Sera unha mgoa que a sa familia, e especialmente os seus fillos, non puidesen gozar
desta fantstica e nica coleccin de libros de aventuras s por cuestins econmicas...
Audicin 8
Anda que as cualificacins non estn mal de todo, si
que notamos que o seu rendemento baixou respecto do
curso pasado.
Pois estrao, porque na casa continalle dedicando
as mesmas horas ao estudo.
Ao mellor anda non se adaptou ao curso.
Eu penso que o problema que non atende na clase
e que, por iso, anda que estude na casa, non lle quedan claros os conceptos.
Audicin 9
Av, av, sabes que ma iremos co colexio a plantar
carballos ao monte?
Pois vai amodo, a ver se che pasa coma a Martio, un
rapaz que via comigo ao colexio. Sabes que lle ocorreu?
Audicin 6
A cigarra e a formiga
UNIDADE 4
O inverno chegara e a cigarra tia moito fro e moita

fame. Pasara o vern cantando e divertndose moitsimo, pero agora estbao pasando moi mal. De speto
pensou na sa vecia a formiga. Ela si que viva quentia no formigueiro e seguro que tia comida de sobra:
que pasara o vern xuntando grancios de trigo e outras
cousas! Decidida, chamou porta do formigueiro e,
cando a formiga abriu, preguntoulle:
Amiga formiga, teo fame e fro, poderasme dar abrigo
e alimento?
E que facas ti durante o vern, mentres eu xuntaba
comida pouquio a pouco e construa o formigueiro para
previr o fro?
Cantar! dixo a cigarra con naturalidade.
Pois agora baila, amiga cigarra; quizais as aprendas a
ser mis previsora dixo a formiga.
E, dito isto, pechoulle a porta nos focios. Daquela a
cigarra decatouse de que a formiga tia razn e prometeuse que nunca mis ningn inverno a collera desprevida.
Audicin 7
Esta a coleccin de libros de aventuras mis completa e mellor editada que hai nestes momentos no mercado. Fxese vostede en que nas libraras custa 200
euros e eu ofrzolla por soamente 125. lle unha oportunidade nica!
Sntoo, pero este mes tivemos moitos apuros e non
nos vai ben agora gastar tanto dieiro.
Audicin 1
Ola! Estou facendo unha enquisa para a revista municipal. Poderasme contestar unhas preguntas?
Naturalmente. Dispara.
Cres que reciclar o lixo importante?
Si, penso que fundamental facelo.
Pensas que o concello tivo unha boa iniciativa aumentando o nmero de colectores de reciclaxe na localidade?
E tanto! De feito, creo que o deberan facer xa hai
moito tempo.
A pesar diso, anda hai moita xente que non recicla.
Que medidas tomaras contra os que non reciclan se
foses o alcalde da localidade?
Que que medidas tomara contra os que non reciclan?
Pois obrigaraos a traballar gratis recollendo lixo ou nunha
planta de reciclaxe, durante unha boa temporada.
Audicin 2
Se non son moi difciles... Adiante!
Por suposto! Se o facemos todos, anda poderemos
salvar o planeta.
Si, unha iniciativa estupenda, xa que as resulta mis

fcil e cmodo reciclar.
Mmm... Puf! Non o sei. Quizais... Puf! Eu que sei...
Aumentara a vixilancia durante as horas en que se
adoita tirar o lixo e poeralle multas a quen non reciclase.
Audicin 3
Si, sen ningn problema. Cando queiras...
Si, sen dbida. fundamental se queremos salvar o
planeta.
Creo que foi unha iniciativa acertadsima e que faca
moita falta.
Algrame que me fagas esta pregunta porque penso
que hai moitas cousas que facer neste sentido. Por
exemplo, organizar cursos gratis para concienciar e
ensinar a reciclar; fomentar a reciclaxe nos colexios
mediante premios ou crear unha polica do lixo que vixe
que cada bolsa se bota no colector correspondente.
UNIDADE 5
Audicin
Mira ti, que idea... ir deica o lago para ver a posta de
sol! Agora, pola ta culpa, ao mellor temos que pasar a
noite no bosque!
Que? Pasar a noite no bosque? Dilo de broma, verdade?
Non vos preocupedes, que o campamento non debe
estar moi lonxe. Ademais, non me diredes que non
valeu a pena a excursin. Ver a posta de sol, a sada
das primeiras estrelas... Foi unha marabilla!
Que foi iso? Non o ostes? Ai, mia nai, a ver se
algn animal feroz...
Tranquilo, home, que fun eu. Ei, mirade al, aquelas
luces! Debe ser o campamento! Xa vos dica que non
deba estar moi lonxe.
Non, non debe estar moi lonxe! Uns tres ou catro quilmetros soamente! Ai, quen me mandara a min facerche caso, quen?
216
217
a
s
Verbos irregulares
Os verbos irregulares
Conxugacins
dos verbos
irregulares
mis
frecuentes.
O VERBO ESTAR
O VERBO HABER
Formas persoais
Formas persoais
MODO INDICATIVO
Presente
eu
ti
el
ns
vs
eles
co
s
n
s
estou
ests
est
estamos
estades
estn
Pretrito Imperfecto
(Copretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
estaba
estabas
estaba
estabamos
estabades
estaban
eu
ti
el
ns
vs
eles
estarei
estars
estar
estaremos
estaredes
estarn
Pretrito Pluscuamperfecto
(Antepretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
estivera
estiveras
estivera
estiveramos
estiverades
estiveran
Futuro
eu
ti
el
ns
vs
eles
estiven
estiveches
estivo
estivemos
estivestes
estiveron
Presente
eu
ti
el
ns
vs
eles
Condicional
(Pospretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
estara
estaras
estara
estariamos
estariades
estaran
Pretrito Imperfecto
(Pretrito)
estea
esteas
estea
esteamos
esteades
estean
eu
ti
el
ns
vs
eles
estivese
estiveses
estivese
estivsemos
estivsedes
estivesen
MODO IMPERATIVO
est ti
estade vs
Formas non persoais
s
e
.
n
s
220
fora
foras
fora
foramos
forades
foran
eu
ti
el
ns
vs
eles
haba
habas
haba
habiamos
habiades
haban
eu
ti
el
ns
vs
eles
haberei
habers
haber
haberemos
haberedes
habern
(Antepretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
houbera
houberas
houbera
houberamos
houberades
houberan
Futuro
eu
ti
el
ns
vs
eles
houben
houbeches
houbo
houbemos
houbestes
houberon
Presente
eu
ti
el
ns
vs
eles
Condicional
(Pospretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
habera
haberas
habera
haberiamos
haberiades
haberan
Pretrito Imperfecto
(Pretrito)
haxa
haxas
haxa
haxamos
haxades
haxan
eu
ti
el
ns
vs
eles
houbese
houbeses
houbese
houbsemos
houbsedes
houbesen
MODO IMPERATIVO
non ten formas de imperativo
Formas non persoais

Infinitivo
haber
estando
Xerundio
habendo
Participio
estado
Participio
habido
O VERBO TER
Formas persoais
Pretrito Imperfecto
(Copretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
era
eras
era
eramos
erades
eran
eu
ti
el
ns
vs
eles
serei
sers
ser
seremos
seredes
sern
(Antepretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
hei
has
ha/hai
habemos
habedes
han
MODO SUBXUNTIVO
Pretrito Perfecto
(Pretrito)
estar
MODO INDICATIVO
son
es
somos
sodes
son
eu
ti
el
ns
vs
eles
Pretrito Imperfecto
(Copretrito)
Xerundio
Formas persoais
eu
ti
el
ns
vs
eles
Presente
Infinitivo
O VERBO SER
Presente
MODO INDICATIVO
MODO SUBXUNTIVO
Pretrito Perfecto
(Pretrito)
Futuro
MODO INDICATIVO
MODO SUBXUNTIVO
Pretrito Perfecto
(Pretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
fun
fuches
foi
fomos
fostes
foron
Condicional
(Pospretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
sera
seras
sera
seriamos
seriades
seran
Presente
eu
ti
el
ns
vs
eles
Pretrito Imperfecto
(Pretrito)
sexa
sexas
sexa
sexamos
sexades
sexan
eu
ti
el
ns
vs
eles
fose
foses
fose
fsemos
fsedes
fosen
MODO IMPERATIVO
s ti
sede vs
Formas non persoais
Presente
eu
ti
el
ns
vs
eles
teo
tes
ten
temos
tedes/tendes
teen
Pretrito Imperfecto
(Copretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
tia
tias
tia
tiamos
tiades
tian
eu
ti
el
ns
vs
eles
terei
ters
ter
teremos
teredes
tern
(Antepretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
tivera
tiveras
tivera
tiveramos
tiverades
tiveran
Futuro
MODO SUBXUNTIVO
Pretrito Perfecto
(Pretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
tiven
tiveches
tivo
tivemos
tivestes
tiveron
Condicional
(Pospretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
tera
teras
tera
teriamos
teriades
teran
Presente
eu
ti
el
ns
vs
eles
Pretrito Imperfecto
(Pretrito)
tea
teas
tea
teamos
teades
tean
eu
ti
el
ns
vs
eles
tivese
tiveses
tivese
tivsemos
tivsedes
tivesen
MODO IMPERATIVO
ten ti
tede/tende vs
Formas non persoais
Infinitivo
ser
Infinitivo
ter
Xerundio
sendo
Xerundio
tendo
Participio
sido
Participio
tido
221
XXXI
130903 _ 0001-0039.indd
31
22/7/09
08:42:57
A gua didctica
Presentacin da unidade
Nestas pxinas ofrcese a programacin completa de cada unidade didctica.
A
o
O lobo e mais o can
Texto narrativo
Gramtica
Ortografa
Literatura
O lobo e mais o can
A comunicacin

g/gu e g
Obxectivos
r Ler un texto narrativo poendo coidado na entoacin.
r Recoecer elementos bsicos dunha narracin.
r Identificar estados de nimo polo ton de voz.
r Usar un ton de voz diferente segundo a mensaxe
que se quere transmitir.
r A
s grafas c/qu, c/z,
g/gu e g
r Recoecer os elementos que interveen na comunicacin.
r A
s caractersticas
da linguaxe literaria.
r Aprender a manexar o dicionario.

r Coecer as fases do proceso de escritura.
Vocabulario: O uso do dicionario

Composicin de textos: Proceso de escritura dun texto
Es capaz de
Descifrar un cdigo
Actividades
r Lminas da aula.
r Caderno de prctica. Primeiro trimestre.
r Fichas de reforzo e ampliacin.
r Recursos para a avaliacin.

r CD Comunicacin oral Lingua 5.
r Manual do programa de ESTUDO EFICAZ.
r Descifrar cdigos de comunicacin.
r Identificacin

de elementos
da narracin.
Estratexias do programa de ESTUDO EFICAZ
r Interpretacin

dos aspectos
non verbais dun texto oral.
r Redactar un resumo: actividade 9, px. 8; actividade 1, px. 18.

r Elaborar esquemas: actividade 5, px. 11; actividade 7, px. 15; actividade 2, px. 18.
r Repasar procedementos: actividade 8, px. 13.
r Recoece elementos esenciais da narracin.

r Identifica sentimentos polo ton de voz.
r Utiliza o ton de voz axeitado mensaxe que transmite.
r Recoece os elementos que interveen na comunicacin.
r D
ramatizacin de diferentes
situacins comunicativas.
Previsin de dificultades
r Coece e aplica as fases do proceso de escritura.
r Identificacin dos trazos

da linguaxe literaria a partir
do poema Don Outono ri.
r Distingue un texto literario dun non literario.
r T
raballo con cdigos.
r Inciase o programa de ortografa coa revisin

das normas ortogrficas que adoitan crear
dificultades entre os nenos, debido
aos desaxustes na correspondencia entre
fonemas e grafemas. Os erros que se adoitan
producir basanse na substitucin de grafemas
que corresponden a un mesmo fonema.
Cmpre fomentar nos alumnos o descubrimento,
interiorizacin e desenvolvemento da regra.
r Manexa o dicionario.
Competencias bsicas
Ademais da Competencia na comunicacin lingstica, esta unidade
contribe ao desenvolvemento das competencias seguintes:
Autonoma e iniciativa persoal, Competencia social
e cidad e Aprender a aprender.
r U
so do dicionario.
r P
lanificacin, redaccin
e correccin de textos.
r Escribe correctamente palabras coas grafas c/qu, c/z,

g/gu e g.
Recursos
Criterios de avaliacin
r Le un texto narrativo con boa entoacin.
Comprensin auditiva: Recoecer sentimentos

Expresin oral: Expresar mediante o ton de voz
r L
ectura dramatizada
do texto O lobo e mais
o can.
r Identificar as caractersticas dos textos literarios.
Comunicacin oral
Contidos
r O
s elementos
da comunicacin.
r Escribir correctamente palabras con c/qu, c/z, g/gu e g.
6/*%"%&
Programacin
&TRVFNBEBVOJEBEF
r A
ctitude atenta cando
os demais falan.
r V
aloracin da importancia
da comunicacin.
r V
aloracin do dicionario
como ferramenta eficaz
de soporte escritura.
r A dramatizacin de sentimentos que se propn

no apartado de Expresin oral pode resultar
incmoda os primeiros das de clase, de maneira
que se o considera conveniente, pode formular
a actividade en grupos reducidos para que todo
o mundo se sinta cmodo.
Suxestin
de temporalizacin
Setembro
Outubro
Novembro
Decembro
Xaneiro
Febreiro
Marzo
Abril
Maio
Xuo
6B
6A
1. Obxectivos
Conxunto de obxectivos que se pretenden conseguir
co desenvolvemento dos diferentes programas da
unidade.
2. Criterios de avaliacin
Criterios que permiten avaliar o grao de consecucin
dos obxectivos propostos.
3. Competencias bsicas
Relacin das competencias bsicas que se desenvolven a travs das actividades e dos contidos da
unidade.
4. Contidos
Contidos que se abordan nos diferentes programas
da unidade.
6. Recursos
Material da aula e complementario relacionado coa
unidade.
7. Estudo eficaz
Relacin das actividades da unidade en que practican os contidos do programa de Estudo eficaz.
8. Suxestins de temporalizacin
Calendario proposto para o desenvolvemento das
diferentes unidades.
9. Previsin de dificultades
Comentarios sobre as dificultades que poden atopar
os alumnos na unidade e suxestin de actuacin para os profesores.
5. Esquema da unidade
Representacin grfica da estrutura da unidade.
XXXII
130903 _ 0001-0039.indd
32
22/7/09
08:42:57
Desenvolvemento das unidades

As pxinas de cada programa ofrecen propostas didcticas para traballar adecuadamente
os contidos da unidade.
1
Obxectivos
r Comprender un texto narrativo.
Os personaxes
As causas
Comprensin auditiva
1. Contesta.

r Explicar trazos e comportamentos dos personaxes do texto.
r Identificar a estrutura do texto

narrativo.
r Recoecer no texto trazos propios da fbula.
r Aconselle que, cando vaian facer


#,#"!
!&
famento
gordo
relucente
LOBO
rexo
melanclico
fraco
CAN

O tipo de texto
A estrutura


PRESENTACIN
N
DESENLACE
1. Que contaba
o pergameo?
A ta achega
2. Que pasou entre

o can e o lobo?
Rexistro de lectura
9.
As accins

Ttulo:
Autor/a:
Resumo:
Opinin:
do curso.
Solucins
r Un lobo e un can. r Da mesma
familia r O can vive cos humanos e
o lobo anda libre.r O can proponlle
iso supora perder a sa liberdade.
de aspecto rico e mal ao pobre. r
Pola marca do pescozo. r Non lle d
importancia. r Foxe, pois non est
r Recoecer os sentimentos polo

ton de voz.
altura
afecto
sado
indiferenza
sorpresa
satisfaccin
r Interpretar diversos tons de voz

medo
alegra
silencio
Suxestins didcticas
Comprensin auditiva
r En cada unidade, no apartado
de Expresin oral.
SITUACIN 1
SITUACIN 2
SITUACIN 3
SITUACIN 4
EXEMPLO

e Vicente.
Expresin oral
Expresin oral
r Para que a expresin do sentimento sexa correcta, cmpre

debe comportarse
o lobo cando entren
na eira estas
persoas?
2.
tristeza
memoria
enfado

axeitado.
Competencias bsicas
Mis informacin
mis espontneos.
Actividade 6 e 7. Elaboracin dunha interpretacin. Recoecer trazos

personaxes.
Actividades 3. Comprensin global. Resumir as partes do texto narrativo.
r Comprender un texto oral.

5. Contesta. Como
UNIDADE
Obxectivos
Suxestins didcticas
r As actividades deste apartado

ao outro? Por que?
!.
$!"
#
! !
Comunicacin oral

interlocutor.
Solucins
satisfaccin. 2.r Situacin 1:
r Situacin 2: Sabela: enfado; Xaime: tranquilidade. r Situacin 3:
r Situacin 4: Carlos: medo; Uxa:
burla. 3. RL.
r
a-
1. Obxectivos
Inventario dos obxectivos que pretenden conseguirse co traballo realizado en cada unidade en relacin
cos diferentes programas.
2. Suxestins didcticas
Explicacins sobre os contidos do libro, propostas
de estratexias didcticas para explotalos e reforzalos, e comentarios das actividades, da maneira como se poden orientar e das dificultades que poden
atopar os alumnos.
5. Outras actividades, mis informacin

Novas actividades para continuar traballando os
contidos desenvolvidos na pxina, recursos didcticos, datos para ampliar a informacin do libro de
texto
3. Competencias bsicas
Propostas para contribur ao desenvolvemento das
diferentes competencias bsicas.
4. Solucins
Solucins das actividades propostas no libro do
alumno.
XXXIII
130903 _ 0001-0039.indd
33
22/7/09
08:42:58
130903 _ 0001-0039.indd
34
22/7/09
08:42:58
Lingua 5
130903 _ 0001-0039.indd
35
PRIMARIA
22/7/09
08:42:58
O libro Lingua 5, para quinto curso de Educacin Primaria,

unha obra colectiva concibida, creada e realizada no Departamento
de Primaria de Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.,
baixo a direccin de Henrique Juan Redal e Ana Mara Guerra Caizo.
Texto do libro do alumno: Xos Lus Alzu, nxela Carril, Rosa I. Garca de Blas, Xon L. Bendaa,
e Afonso Toimil.
Ilustracin: Ana Zurita.
Edicin: Afonso Toimil Castro.
O alumnado ten que realizar as actividades deste libro nun caderno.

En ningn caso debe facelas no libro.
130903 _ 0001-0039.indd
36
22/7/09
08:42:58
Presentacin
Este libro forma parte do proxecto A CASA DO SABER, que
un espazo educativo en que os alumnos poden adquirir as capacidades
necesarias para o seu desenvolvemento persoal e social. Para facelo
posible, os libros de Lingua pretenden que os alumnos consigan
os obxectivos seguintes:
r Prepararse para o paso educacin secundaria. Con este propsito
desenvolvemos un programa de Estudo eficaz que promove a autonoma
dos alumnos no traballo escolar e contribe a consolidar
as aprendizaxes fundamentais.
r Comprender diferentes tipos de textos escritos. O Traballo sobre
a lectura de cada unidade ofrcelles aos alumnos as claves
de comprensin dos textos narrativos e teatrais. As mesmo,
o programa de Textos para traballar as competencias bsicas permtelles
desenvolver unha anlise de diferentes tipos de textos (pxinas web,
noticias, reportaxes, folletos).
r Escribir mellor. A aprendizaxe de tcnicas de redaccin e de elaboracin
de textos a partir de modelos contriben ao desenvolvemento
das habilidades de escritura. Doutra banda, o programa de Ortografa,
co estudo tradicional das normas ortogrficas e o novo enfoque
da seccin Dificultades ortogrficas, garante a correccin dos textos
elaborados polos alumnos.
r Aprender a comunicarse oralmente. No programa de Comunicacin oral
trabllase a comprensin auditiva, mediante actividades que contan
co soporte dun CD de audicins, e a expresin oral, con propostas
guiadas que permiten a adquisicin de diversas habilidades lingsticas
orais.
r Coecer textos literarios de diferentes xneros e autores. Por medio
da lectura de textos axeitados idade dos alumnos,
as pxinas de Literatura promoven a aprendizaxe
de conceptos bsicos relacionados coa creacin literaria:
a mtrica, os recursos estilsticos, os xneros literarios...
A CASA DO SABER un proxecto en que cabemos todos.
Pretende que os alumnos recoezan e valoren
a diversidade cultural da sociedade en que viven
e contribe de forma efectiva educacin
en valores.
130903 _ 0001-0039.indd
37
22/7/09
08:42:58
MAPA DE CONTIDOS
LECTURA
COMUNICACIN ORAL
sentimentos
EXPRESIN: Expresar mediante
o ton de voz
1
O lobo e mais o can
A comunicacin
R
g
A linguaxe e as linguas
COMPRENSIN: Identificar varios

tipos de textos
EXPRESIN: Intervir nunha
conversa
O substantivo
S
e
tcnicas para improvisar
EXPRESIN: Improvisar un discurso
O adxectivo
N
d
COMPRENSIN: Asociar voces

a personaxes
EXPRESIN: Interpretar
personaxes
Graos do adxectivo
A
d
COMPRENSIN: Seleccionar
informacin
EXPRESIN: Presentar a algun
Os determinantes. O artigo
Os pronomes persoais
C
d
O verbo: raz e desinencias
E
d
O verbo: nmero e persoa
S
o
O verbo: tempo e modo
Os tempos verbais
A primeira conxugacin
A
d
A segunda conxugacin
A terceira conxugacin
A
e
Clases de verbos
EXPRESIN: Mellorar
erros
a pronuncia
20
3
Adelaida tremenda
34
Pobres fantasmas
48
5
Meu pai e as estrelas
62
A pedra da area
76
A bici
90
Cuarto sen xanela
COMPRENSIN: Seguir instrucins

EXPRESIN: Dar instrucins
COMPRENSIN: Localizar lugares

EXPRESIN: Sinalar onde nos
atopamos
104
COMPRENSIN:
Identificar a idea
principal
O xaguar e a chuvia
118
10
EXPRESIN:
Explicar a leccin
COMPRENSIN: Detectar erros

de concordancia
EXPRESIN: Evitar as repeticins
As bromas do ro
132
11
Un mal negocio
COMPRENSIN: Adiviar obxectos

EXPRESIN: Facer preguntas
para adiviar un obxecto
146
COMPRENSIN: Escoitar
con atencin
EXPRESIN: Usar palabras
de cortesa
12
Manuel de Paderna
160
13
COMPRENSIN:
Reconstrur
un texto
O colar de Sabela
174
14
EXPRESIN:
COMPRENSIN: Situar no tempo

EXPRESIN: Contar feitos
O monte Medulio
15
GRAMTICA
Conversar
pasados seguindo unha orde
188
COMPRENSIN: Recoecer ditos

EXPRESIN: Facer un debate
TEATRO:
Antes da xusta
APNDICE
202
AUDICINS
216
VERBOS IRREGULARES
220
4
130903 _ 0001-0039.indd
38
22/7/09
08:42:58
ORTOGRAFA
OBRADOIRO DE ESCRITURA

g/gu e g
Slaba tnica
e acento grfico
Normas
de acentuacin
Acentuacin
de ditongos e hiatos
O acento diacrtico
dun texto
Repaso de r e rr
VOCABULARIO: O uso do dicionario

COMPOSICIN: Preparar a escritura
TEXTOS PARA TRABALLAR

AS COMPETENCIAS BSICAS
LITERATURA
VOCABULARIO: Palabras
COMPOSICIN: A chuvia
sinnimas
de ideas
VOCABULARIO: Palabras antnimas

COMPOSICIN: Cubrir un cuestionario
Prosa e verso
TEXTO: Aos ps do xigante durmido

COMPETENCIA: Competencia matemtica
A medida dos versos
VOCABULARIO: Palabras polismicas

COMPOSICIN: Un conto con dous
personaxes
VOCABULARIO: Palabras simples
e palabras compostas
COMPOSICIN: Contar unha experiencia
persoal
do mundo
da informacin
VOCABULARIO: Familia de palabras

COMPOSICIN: Describir o protagonista
VOCABULARIO: Campo lxico

COMPOSICIN: Anunciar un suceso
TEXTO: A flor mis grande

COMPETENCIA: Tratamento
TEXTO: O aire pode crecer

COMPETENCIA: Autonoma e
iniciativa
persoal
Contraccins
dos pronomes tonos
Escritura
de contraccins
Signos que pechan

oracins
VOCABULARIO: Prefixos e sufixos

COMPOSICIN: Describir un lugar
VOCABULARIO: As expresins
COMPOSICIN: Escribir un texto
As estrofas
VOCABULARIO: Os sufixos aumentativos

COMPOSICIN: Mellorar o estilo
dun texto
O punto e coma
TEXTO: Unha camiada pola va verde

COMPETENCIA: Aprender a aprender
expositivo
A coma
A rima
VOCABULARIO: Os sufixos diminutivos

COMPOSICIN: Escribir o texto
TEXTO: A Ribeira Sacra

COMPETENCIA: Coecemento
e interaccin
co mundo fsico
Clases de poemas
dun cmic
A particin
de palabras. O guin
A raia
As parnteses
e as comias
Os dous puntos
VOCABULARIO: Os xentilicios
COMPOSICIN: Argumentar
VOCABULARIO: Outros tipos de sufixos

COMPOSICIN: Escribir un informe
e cidad
Os recursos literarios
VOCABULARIO: Os prefixos de situacin

COMPOSICIN: Resumir un conto
VOCABULARIO: As siglas
COMPOSICIN: Escribir dilogos
TEXTO: Os dereitos do menor

COMPETENCIA: Competencia social
TEXTO: Adeus ao faran

COMPETENCIA: Competencia
cultural
e artstica
A comparacin
e a metfora
220
5
130903 _ 0001-0039.indd
39
22/7/09
08:42:59
O lobo e mais o can
Programacin
Obxectivos
Ler un texto narrativo poendo coidado na entoacin.
Recoecer elementos bsicos dunha narracin.
Contidos
Identificar estados de nimo polo ton de voz.
Os elementos
da comunicacin.
Usar un ton de voz diferente segundo a mensaxe

que se quere transmitir.
As grafas c/qu, c/z,

g/gu e g
Recoecer os elementos que interveen na comunicacin.
As caractersticas
da linguaxe literaria.
Escribir correctamente palabras con c/qu, c/z, g/gu e g.
Aprender a manexar o dicionario.

Coecer as fases do proceso de escritura.
Descifrar cdigos de comunicacin.
Lectura dramatizada
do texto O lobo e mais
o can.
Identificacin de elementos
da narracin.
Interpretacin dos aspectos

non verbais dun texto oral.
Identificar as caractersticas dos textos literarios.
Le un texto narrativo con boa entoacin.

Recoece elementos esenciais da narracin.
Identifica sentimentos polo ton de voz.
Utiliza o ton de voz axeitado mensaxe que transmite.
Recoece os elementos que interveen na comunicacin.
Escribe correctamente palabras coas grafas c/qu, c/z,
g/gu e g.
Dramatizacin de diferentes
situacins comunicativas.
Uso do dicionario.
Planificacin, redaccin
e correccin de textos.
Coece e aplica as fases do proceso de escritura.
Identificacin dos trazos

da linguaxe literaria a partir
do poema Don Outono ri.
Distingue un texto literario dun non literario.
Traballo con cdigos.
Manexa o dicionario.
Competencias bsicas
Ademais da Competencia na comunicacin lingstica, esta unidade
contribe ao desenvolvemento das competencias seguintes:
Autonoma e iniciativa persoal, Competencia social
e cidad e Aprender a aprender.
Actitude atenta cando

os demais falan.
Valoracin da importancia
da comunicacin.
Valoracin do dicionario
como ferramenta eficaz
de apoio escritura.
6A
130903 _ 0040-0055.indd 40
21/7/09 14:35:55
Esquema da unidade
UNIDADE 1
Texto narrativo
Gramtica
Ortografa
Literatura
O lobo e mais o can
A comunicacin

g/gu e g
Comunicacin oral
Comprensin auditiva: Recoecer sentimentos
Expresin oral: Expresar mediante o ton de voz
Vocabulario: O uso do dicionario

Composicin de textos: Proceso de escritura dun texto
Es capaz de
Descifrar un cdigo
Actividades
Recursos
Lminas da aula.
Caderno de prctica. Primeiro trimestre.
Fichas de reforzo e ampliacin.
Recursos para a avaliacin.

CD Comunicacin oral Lingua 5.
Manual do programa de ESTUDO EFICAZ.

Redactar un resumo: actividade 9, px. 8; actividade 1, px. 18.
Elaborar esquemas: actividade 5, px. 11; actividade 7, px. 15; actividade 2, px. 18.
Repasar procedementos: actividade 8, px. 13.
Inciase o programa de ortografa coa revisin
das normas ortogrficas que adoitan crear
dificultades entre os nenos, debido
aos desaxustes na correspondencia entre
fonemas e grafemas. Os erros que se adoitan
producir basanse na substitucin de grafemas
que corresponden a un mesmo fonema.
Cmpre fomentar nos alumnos o descubrimento,
interiorizacin e desenvolvemento da regra.
A dramatizacin de sentimentos que se propn
no apartado de Expresin oral pode resultar
incmoda os primeiros das da clase, de maneira
que se o considera conveniente, pode formular
a actividade en grupos reducidos para que todo
o mundo se sinta cmodo.
Suxestin
de temporalizacin
Setembro
Outubro
Novembro
Decembro
Xaneiro
Febreiro
Marzo
Abril
Maio
Xuo
6B
130903 _ 0040-0055.indd 41
21/7/09 14:35:55
Obxectivos
O lobo e mais o can
Este
atop
Ler un texto narrativo de forma

expresiva.
que
os m
ami
pela
Comprender e explicar as accins

dos personaxes do conto.
Valorar a presenza de elementos
histricos no relato de ficcin.
tan
hum
can
lom
Pou
deb
beir
can
bor
pod
moi
Suxestins didcticas
A lectura de cada unidade acompase dunha nota biogrfica do autor do texto, neste caso trtase de
Manuel Lugrs Freire (autor a quen
se lle dedicou o Da das letras
galegas no ano 2006). Aproveite
esta biografa para fomentar unha
actitude de interese polos nosos
escritores. Pode resultar interesante que inicie unha conversa sobre
os escritores e escritoras galegos
que coecen e comentar se son
autores actuais ou clsicos da nosa literatura.
Antes de ler
O ttulo desta lectura (O lobo e
mais o can) pode resultar atractivo para os alumnos. Moitos
deles teen un can na casa ou
gustaralles telo, de maneira que
pode animalos a explicar ancdotas relacionadas cun animal.
Vixe que, ao contaren a sa
experiencia persoal, mantean
a estrutura do texto narrativo:
presentacin, n e desenlace.
Por outra banda, a lectura vai
permitir establecer unha reflexin sobre as diferenzas entre
os animais de vida salvaxe e os
animais domsticos.
A lectura
Solicite unha lectura individual
silenciosa e, despois, propoa
unha lectura expresiva e en voz
alta, aproveitando o predominio
do dilogo do texto.
Durante a lectura en voz baixa,
remtaos ao recadro Dicionario,
para que consulten o significado
das palabras marcadas en negra. Neste caso, aparecen aqu
includas palabras ben xenunas
que
VAS APRENDER
1 Lectura
O lobo e mais o can
2 Comunicacin oral
Recoecer sentimentos
Expresar mediante
o ton de voz
3 Gramtica
A comunicacin
4 Ortografa
g/gu e g
O uso do dicionario
Preparar a escritura
dun texto
6 Literatura
onsta nun vello pergameo atopado nos cimentos dunha pirmide exipcia que al, nos comezos da Historia, os cans
non existan ou, mellor dito, os cans e mais os lobos eran unha
mesma familia, que andaban polos montes e as fragas, como verdadeiros foraxidos, comendo cando podan e gozando dunha liberdade natural e completa.
Mais un da, cansos de trasfegar polo monte, dous daqueles animais, macho e femia, baixaron a unha vila dos humanos e aceptaron os costumes da nova vida, feito que, segundo o vello pergameo
exipcio, a orixe do can.
Despois de moitos anos, un forte can de palleiro, tataraneto dos
animais foraxidos, sentindo saudades pola liberdade, deixou a vila e
foise zangonear polo monte.
Na revolta dunha congostra atopou un lobo famento e fraco
coma un asubo. Ollronse fite a fite e, medindo coa imaxinacin as
sas forzas, decidronse a non loitar.
Boas tardes, seor lobo.
Moi boas, seor can.
Mis informacin
O can e o lobo: familia. O lobo e o can pertencen ao xnero de mamferos carnvoros da familia dos cnidos. O can (Canis familiaris) e
o lobo comn (Canis lupus) comparten un devanceiro comn segundo descubriron estudos xenticos realizados non hai moito. Os cans
que nos fan compaa descenden dos primeiros cnidos que viviron
hai corenta millns de anos. As representacins pictricas rupestres
mostran que antiqusima a domesticacin deste animal, que pola
sa intelixencia, lealdade e capacidade evolutiva foi utilizado para
actividades moi diversas: na caza, na garda do gando e da vivenda,
como gua, como explorador...
6
130903 _ 0040-0055.indd 42
21/7/09 14:35:55
vila
por
Non
me
mon
pui
pians
nha
verber-
aniptameo
dos
la e
aco
n as
UNIDADE
Seica ests melanclico? inquiriu o can.
Estou, ho; a fame sempre foi moi dada s grandes cavilacins.
Este inverno moi cru, a neve acocha por completo o monte e non
atopo mantenza por ningures.
Psalo mal porque queres, lobo amigo. Eu veo dunha caste
que noutros tempos andaba ceibe por estas montaas... Un da,
os meus devanceiros decatronse de que era conveniente facerse
amigos dos humanos e baixaron vila. Desde aquela, xa ves que bo
pelame temos.
Non malo, non; vese polo rexo, gordo e relucente que andas.
Pois ti podas estar o mesmo.
E de que xeito?
Facendo o que eu fago. Dixate de rillar os dentes pola noite, que
tanto medo causa a todos os animais, e faite amigo dos homes. Os
humanos, en verdade cho digo, son un fato de lampantns. Adlaos
canto poidas, lmbelles a man cando vexas que che van mallar o
lombo e vers que regalada vida tes en troques. Modo de servilos?
Pouca cousa tamn. Cando na eira entre un seor con boas vestiduras,
debes menear o rabo de dereita a esquerda, dar das voltas sa
beira e despois ditaste no chan ollando solermiamente. Mais
cando algn desgraciado cuberto de farrapos, vello e arrimado a un
bordn pida esmola, ou supoas que nada pode dar, ldraslle canto
podes e fncaslle os dentes nunha perna. Tratar mal os pobres est
moi ben visto entre os animais que se moven sobre das patas.
pergameo: documento
escrito en pel de ovella
curtida e preparada.
como o caso de trasfegar, solermiamente ou bordn. Comprobe que o alumnos comprenden

plenamente o significado destes
termos pedndolles que elaboren
contextos en que poidan empregalas.
trasfegar: pasar unha

cousa dun lugar a outro.
zangonear: non traballar;
lacazanear.
adular: gabar moito
a algun con algn fin;
loar.
Centre a atencin dos alumnos

sobre o pargrafo inicial do relato, en que se menciona a existencia dun pergameo achado
nunha pirmide exipcia, sobre
a orixe da separacin entre o
can e o lobo. Pregunte por esta
circunstancia, se lles parece verosmil e posible ou se podera
ser un recurso literario para darlle mis credibilidade ao relato.
Explique que, en ocasins, os
escritores inclen referencias a
sucesos ou feitos histricos e
lugares reais para darlle mis verosimilitude a unha historia que
s froito da sa imaxinacin.
solermiamente: con
cautela e malicia.
bordn: caxato.
Non me parece mal respondeu o lobo cheo de alegra. Rgoche

que me leves contigo.
Pois, imos indo.
E en santa e amorosa compaa comezaron a camiar cara
vila.
Cando xa estaban preto desta, parouse o lobo e preguntou:
O AUTOR
Amigo can, que o que tes no pescozo?

Eu? Nada.
Fltache o pelo todo arredor.
Ah, iso! o sitio do colar con que de noite me prenden onda a
porta.
Non saes fra? dixo o lobo, sentando sobre as patas traseiras.
Non corres libremente cando che d a gana?
Non sempre... iso que importa?
Tanto importa, que nin todos os privilexios e larpeiradas que
me brindas nin canto de bo hai na Terra, non o quero a este prezo.
E o lobo, coma alma que leva o demo, botou a correr cara ao
monte.
E desde entn afirmouse a diferenza das castes, que endexamais
puideron entenderse!
Manuel
Lugrs
Freire
Competencias bsicas
Manuel Lugrs Freire (Sada, 1863 - A Corua, 1940) foi un escritor

e galeguista, director e cofundador,
entre outras institucins, da Escola
Rexional de Declamacin, da Real
Academia Galega, das Irmandades
da Fala e do Partido Galeguista.
Cultivou todos os xneros literarios
e escribiu tamn textos ensasticos, xornalsticos, do mbito poltico e, ademais, a primeira Gramtica en galego.
Autonoma e iniciativa
persoal
Ademais do cadro Dicionario que
acompaa cada lectura, importante que se fomente o uso do
dicionario, como unha ferramenta
imprescindible para acompaar a
lectura.
MANUEL LUGRS FREIRE, A carn do lar. (Adaptacin)
Outras actividades
As son. Propoa que os alumnos realicen un pequeno traballo de
investigacin sobre o can e o lobo: aspectos fsicos, hbitos e comportamento. Debern elaborar unha ficha descritiva sobre cada animal
e ilustrala cun debuxo ou fotografa. Poden empregar enciclopedias, libros complementarios ou consultar pxinas web coma as seguintes:
http://gl.wikipedia.org/wiki/Lobo
http://gl.wikipedia.org/wiki/Can
http://www.rios-galegos.com/mam9.htm
Cmpre lembrarlles que ter un animal na casa comporta moitas responsabilidades, xa que deben de
telo coidado e, sobre todo, procurar que non moleste os vecios.
Despois de ler
Estableza un dilogo para comentar as caractersticas do relato.
Pregunte se lles gustou, se leron
algunha outra narracin semellante que tivese como protagonistas
animais, se cren que o relato pretende ofrecer unha ensinanza
7
130903 _ 0040-0055.indd 43
29/7/09 10:52:41
Obxectivos
Comprender un texto narrativo.
Os personaxes
As causas
Co
1. Contesta.
Rec
sab
tant
mi
de q
Explicar trazos e comportamentos dos personaxes do texto.
Identificar a estrutura do texto

narrativo.
Recoecer no texto trazos propios da fbula.
famento
gordo
relucente
LOBO
rexo
melanclico
fraco
CAN

2.

A estrutura


PRESENTACIN
N
DESENLACE
1. Que contaba
o pergameo?
A ta achega
2. Que pasou entre

o can e o lobo?
Exp
Rexistro de lectura
9.
As accins

5. Contesta. Como
debe comportarse
o lobo cando entren
na eira estas
persoas?
Exp
tant
que
im
3.

Ttulo:
Autor/a:
Resumo:

do curso.
Solucins
8
Actividade 3. Comprensin global. Resumir as partes do texto narrativo.
Actividades 6 e 7. Elaboracin dunha interpretacin. Recoecer trazos
personaxes.
8
130903 _ 0040-0055.indd 44
O tipo de texto
Opinin:
1. Un lobo e un can. Da mesma

familia O can vive cos humanos e
o lobo anda libre. O can proponlle
iso supoera perder a sa liberdade.
de aspecto rico e mal ao pobre. 6.
Pola marca do pescozo. Non lle d
importancia. Foxe, pois non est
1.
Suxestins didcticas
Aconselle que, cando vaian facer

Amigo can,
que o que tes
no pescozo?
As actividades deste apartado


ao outro? Por que?
21/7/09 14:35:56
,
tes
?
Comunicacin oral
Comprensin auditiva
2.
tristeza
memoria
enfado
altura
afecto
sado
indiferenza
sorpresa
satisfaccin
Recoecer os sentimentos polo

ton de voz.
Interpretar diversos tons de voz
medo
alegra
silencio
Suxestins didcticas
Comprensin auditiva
En cada unidade, no apartado
de Expresin oral.
SITUACIN 1
SITUACIN 2
SITUACIN 3
SITUACIN 4
EXEMPLO
Comprender un texto oral.
UNIDADE
Obxectivos

ste
Un seor
ben vestido!
Hai que facerlle
as beiras!

e Vicente.
Expresin oral
Expresin oral
Para que a expresin do sentimento sexa correcta, cmpre

Podedes facelo as:

axeitado.
Competencias bsicas
9
Mis informacin
mis espontneos.

interlocutor.
Solucins
satisfaccin. 2. Situacin 1:
Situacin 2: Sabela: enfado; Xaime: tranquilidade. Situacin 3:
Situacin 4: Carlos: medo; Uxa:
burla. 3. RL.
9
130903 _ 0040-0055.indd 45
21/7/09 14:35:56
Obxectivos
Amigo can, que

tes no pescozo?
Saber o que a comunicacin.
Discriminar diferentes tipos de

comunicacin.
Eu? Nada!
Valorar a importancia da comunicacin.
Suxestins didcticas

Emisor
O apartado de Gramtica non

soamente ten como obxectivo
presentar uns conceptos que os
alumnos deben aprender e saber aplicar nas actividades, senn que pretende ser tamn un
modelo de estudo eficaz, en que
os resumos, os esquemas e os
mapas conceptuais, as como os
tests de autoavaliacin, teen un
peso importante e constiten para
o alumno unha ferramenta de estudo fundamental que poder aplicar
noutras disciplinas.
Receptor
Mensaxe
Cdigo
Canle

aire
a linguaxe.
6.
7.
AU
1. Responde.
Comezar o tema pedindo que lembren os consellos que lle d o can

ao lobo sobre como comportarse
cos humanos: Que pode significar
que o can lle lamba a man a un
humano? E que lle ladre a mis
poder?

b.
10
Mis informacin
A comunicacin interactiva e a comunicacin non interactiva. Hai dous
tipos de comunicacin, a mis prototpica a comunicacin interactiva,
en que non hai un emisor e un receptor fixo, senn que os interlocutores se intercambian os papeis. Un exemplo deste tipo de comunicacin
podera ser un faladoiro, unha conversa telefnica ou un chat.
A comunicacin non interactiva, ou de monlogo, soamente ten unha
direccin: o emisor e o receptor non intercambian os papeis. Un exemplo deste tipo de comunicacin sera a literatura ou a televisin, en
que, en principio, o receptor non pode intervir na mensaxe.
Ample a actividade 2 pedndolles que transformen os xestos

en comunicacin verbal. Fgalles ver tamn que as palabras
10
130903 _ 0040-0055.indd 46
5.
ELEMENTOS
DA COMUNICACIN
Para explicar
A actividade 1 obrgaos a identificar e seleccionar a informacin
do texto expositivo. Pdalles que
sublien a informacin e que a
escriban no caderno. Despois,
volva formular oralmente as preguntas, para que as respondan
coas sas palabras.
4.
A comunicacin
Coecer e identificar os elementos da comunicacin.
A continuacin, poa atencin na

vieta inicial deste apartado e
pregntelles que personaxes estn presentes, o que din, como o
din Despois, lea en voz alta a
explicacin; faga que se fixen nos
exemplos que se propoen e anmeos para que engadan mis.
3.
21/7/09 14:35:56
Escoita, Rafa,
imos ao parque?
axe
t, o
5.
Emisor
Receptor
Mensaxe
Cdigo
Canle
......................
......................
......................
......................
......................
Nas actividades 6 e 7 fgalles

notar que os xestos se refiren a
expresins corporais de humanos ou animais, mentres que os
sinais visuais teen que ver con
cdigos de cores e representacins grficas.

XESTOS
...................
A COMUNICACIN
tes:
ores
e os xestos non son excluntes,

senn que a mido os xestos
reforzan o valor das palabras
e acaban de darlle sentido
mensaxe.
s. A
opi-
stos
que
stiim-
UNIDADE
pdese realizar
mediante
SINAIS
que poden ser

acsticos
..................

SINAIS VISUAIS

SINAIS ACSTICOS
XESTOS
persoal
Aproveite os sinais de circulacin
para lembrarlles as normas bsicas que teen eles tamn como
viandantes: semforos, pasos de
pens, carrs bici. Dbese explicar, ademais, que a circulacin
viaria tamn se rexe polos sinais
xestuais dos policas.
.
s
n-
AUTOAVALIACIN
a) Acstico
b) Visual
a) Receptor
b) Emisor
Competencias bsicas
Aprender a aprender
Aproveite a actividade 5 para insistir na importancia que teen os
mapas conceptuais para facilitar
o estudo.
PUNTUACIN

a) O papel
b) O aire
.......
.......
.......

a) Ideas e opinins
b) Ideas, opinins e sentimentos
.......
TOTAL
.......
Solucins
11
Outras actividades
Practicar o resumo e os mapas conceptuais. Para que os alumnos
aprendan a elaborar resumos e mapas conceptuais tiles, importante que, primeiro, observen como se teen que facer. Fgao poendo
atencin no resumo deste apartado que se incle no cadro rosa e
pdalles que sublien con lapis a informacin do texto que recolle o
resumo. Despois comente en voz alta as diferenzas entre o texto e o
resumo en canto a lxico, tempos verbais
1. Na expresin de ideas, opinins e sentimentos. Podemos

comunicarnos mediante xestos,
sinais visuais, sinais acsticos ou
sons e a linguaxe, que a forma
de comunicacin mis importante.
2. Calade! / Estou pensando. /
Que sorpresa! 3. RL. 4. Emisor:
Manel. Receptor: Rafa. Mensaxe: imos ao parque? Cdigo:
galego. Canle: telfono. 5. visuais / linguaxe. 6. Sinais visuais:
Os viandantes esperan a luz verde
do semforo. Na praia hai bandeira vermella e non se baa ningun.
Sinais acsticos: Soa a sirena dunha fbrica. Soa o telfono da
casa. Xestos: Un amigo chscalle
o ollo a outro. Unha compaeira
ergue a man para pedir a palabra.
7. RL.
11
130903 _ 0040-0055.indd 47
21/7/09 14:35:57
Ortografa Repaso de c/qu, c/z, g/gu e g

Obxectivos
Distinguir entre son e grafa.
Escribir correctamente as grafas correspondentes aos sons
[k], [] e [].
De seguir isto as,

sen mantenza por
ningures vou
acabar mal!
Fixar a ortografa de palabras

que presentan dificultades
ortogrficas.
Psalo mal
porque queres,
amigo lobo!
Suxestins didcticas
Suxralles que clasifiquen as palabras da vieta por sons e que

pensen outras palabras que teen
ese son e esas grafas. Quizais
nun cadro podern analizar mellor
os resultados e, sobre todo, observar a vogal que hai despois de
cada son.
Para explicar
Repase con eles as regras ortogrficas do cadro inicial e anmeos a poer mis exemplos.
Pronuncie as palabras en voz
alta para fixar correctamente as
articulacins. Dedique especial
atencin direse como marca
grfica para indicar a pronuncia
do u na secuencia gue e gui.
7.
1. Busca na lectura O lobo e mais o can das palabras que contean os sons
propostos e sublia a letra con que se escribiron en cada caso.
Son k
Son do g de gato
Son do z de cesto
9.
2. Localiza na sopa de letras cinco palabras que contean o son k e clasifcaas.
T
H
F
G
C
S
T
Q
N
O
B
R
U
P
L
A
A
O
O
R
Q
M
Z
R
C
U
I
N
A
A
E
C
G
D
H
T
A
M
O
E
A
X
E
X
C
U
R
S
O
ESCRBENSE CON C
ESCRBENSE CON QU
3. Completa cada palabra coa grafa que corresponda.

c/qu
sa.....o
a.....udir
.....alor
.....eixo
.....iosco
g/gu
au.....a
a.....ia
.....ante
.....erra
a.....osto
c/z
ca.....ador
.....ine
a.....ucre
.....oqueiro
re.....eita
4. Le en voz alta e arrodea as palabras segundo o cdigo.
Soa o u.
Non soa o u.
bilingismo
aguia
Sigeiro
seguimento
regueiro
antigidade
figueira
lingista
lingeta
piragua
gueda
aguilln
12
Outras actividades
Discriminar sons. Un dos pasos mis importantes para aprender a pronunciar e escribir ben escoitar e discriminar sons. Pronuncie series
de palabras que se caractericen por conteren fonemas prximos. Os
alumnos debern identificar a palabra co fonema que se pide.
Cal ten o son g?
Cal ten o son z?
Cal ten o son k?
cana
paso
rogo
gana
pozo
lago
cama
peso
saco
cara
raso
mago
12
130903 _ 0040-0055.indd 48
6.
8.
Antes de comezar a traballar os

contidos novos deste curso, repasaremos grafas fundamentais
que adoitan presentar certas dificultades porque non hai univocidade entre son e grafa. Compltase
ademais este estudo, no caso da
grafa g, co repaso do uso dun
signo ortogrfico: a direse.
Inicie este apartado de Ortografa
lembrndolles que hai sons que
son representados por mis dunha
grafa e tamn grafas que poden
representar mis dun son. Para
iso, lea a vieta inicial marcando
moito os sons que nos ocupan
nesta unidade e fgalles preguntas para traballar a identificacin
da grafa correspondente a cada
son: que palabras teen o son
inicial de can? (acabar, porque,
queres); cales o de gota? (seguir,
ningures, amigo); en cal aparece o
son inicial de ceo? (mantenza).
Para representar o son k escrbese c diante de a,

o, u e qu diante de e, i. Exemplo: acabar, queres.
Para representar o son do z de grazas escrbese
z diante de a, o, u e c diante de e, i. Exemplo:
mantenza, cimentos.
Para representar o son do g de gato escrbese g
diante de a, o, u e gu diante de e, i. Exemplo:
amigo, ningures, seguir.
Ponse direse () enriba do u dos grupos ge, gi
para indicar que o u se pronuncia. Exemplo: pingn.
5.
21/7/09 14:35:57
DIF
a,
.
e
o:
rapaz
luz
..................
..................
feliz
noz
..................
..................
aprendiz
nenez
..................
..................
7. Escribe unha palabra en cada caso que cumpra as condicins propostas.
8.
Que tea o son k ante e.

Que comece por z.
Que tea g.
..................
..................
..................
Que comece por gu.

Que tea c ante i.
Que comece por g.
..................
..................
..................
Na actividade 1, pode propoer

un concurso por grupos para
comprobar quen atopa mis
palabras con estes sons.
ESTUDO EFICAZ. Explica, en cada caso, por que se empregou a grafa destacada.
coche
guisar
EXEMPLO
quilo
pingn
gol
cenefa
ungento
zume
coche porque representa o son k ante o.

Unha futura biloga

A mia curm gueda de Sigeiro estuda bioloxa. E que,
de toda a vida, lle encantan os animais! De pequena colla
formigas, mosquitos, vermes, eirugas, caracois, etc., e xogaba
con eles. Pero sen facerlles mal ningn, eh? Porque, como ela
di, todos os animais, por pequenios que sexan, son moi
importantes. E quen o vai saber mellor ca ela!
ta
ta
a
a
n
Explique que son poucas as

palabras en que se usa, pero
moi importante non esquecer
colocar este signo. Escriba no
encerado unha desas palabras
sen a direse, pida que a lean
e que comproben o valor distintivo dos dous puntios enriba
do u.
6. Forma o plural destas palabras.
g
o:
i
n-
UNIDADE
5. Escribe os seus nomes. Fxate en se se escriben con g, gu ou g.
benvida
enida
eono
inte
un

hexgono
vinte e un
benbida
vemvida
exgono
hesgono
especialmente interesante na
actividade 4 poer atencin nas
palabras en que o u soa ou non.
Comprobe se os alumnos teen
dbidas coa palabra intrusa piragua, en que o u soa, pero non
leva direse e pida que razoen o
motivo. Na actividade 6, solicite
que expliquen o cambio de grafa. Na actividade 7, ademais de
practicar a alternancia voclica,
os alumnos podern facer un
exercicio de lxico. De feito, se
tivesen dificultades para pensar
as palabras, pode pedirlles que
fagan uso dun dicionario.
binte e un
vinten
Solucins
13
Mis informacin
Palabras con k. Comente que existen un grupo de palabras na nosa
lingua co son [k] e que se escriben coa grafa k. Fgalles ver que, en
xeral, se trata de palabras de orixe estranxeira que non se adaptaron
grafa galega e que, por iso, non cumpren a regra que estudaron
nesta unidade.
Por exemplo: karaoke, karate, kiwi, tcket, anorak, rock, stick...
Ser ben salientar o caso de palabras como quilogramo, quilmetro...
que na sa forma plena adoptan a grafa qu e na forma abreviada teen
a grafa k por seren smbolos internacionais de unidades (km, kg...)
1. Resposta Modelo (RM): Son k:

consta, comezos, cansos, daqueles, fraco; Son do g de gato: pergameo, gozando, trasfegar, ningures...; Son do z de cesto: comezos,
gozando, zangonear, imaxinacin,
mantenza 2. CON C: barca, colorado, curso; CON QU: raqueta,
qumica. 3. saco, acudir, calor,
queixo, quiosco; auga, aguia, guante, guerra, agosto; cazador, cine,
azucre, zoqueiro, receita. 4. Soa o
u: bilingismo, lingeta, antigidade, piragua, Sigeiro, lingista; Non
soa o u: regueiro, aguia, figueira,
gueda, seguimento, aguilln. 5.
guante, guitarra, galia, pingn, piragista, gorro, guerreiro. 6. rapaz/
rapaces; feliz/felices; aprendiz/
aprendices; luz/luces; noz/noces;
nenez/neneces. 7, 8 e 9. RL.
13
130903 _ 0040-0055.indd 49
21/7/09 14:35:57
Obxectivos
Coecer vocabulario relacionado
co mundo do xornalismo.
Aprender a usar o dicionario.
Redactar definicins.
Preparar a escritura dun texto.
Suxestins didcticas
A pxina de Vocabulario pretende
ser un soporte para o apartado
Composicin de textos. Trtase de
ofrecerlles aos alumnos ferramentas tiles para a redaccin. Nesta
primeira unidade faise necesario
lembrar que hora de escribir
cmpre dispoer dun dicionario.
Para iso, comece preguntndolles
que ferramentas necesitan para
escribir un texto. probable que
os nenos mencionen utensilios
como o bolgrafo, o papel e o ordenador. Pregntelles se teen
dbidas ortogrficas hora de
escribir e como as resolven. A
continuacin, comente a importancia de ter man libros para
consultar informacin e dicionarios para comprobar as equivalencias dunha palabra, asegurarse
do significado e comprobar a ortografa. Ademais, explique que nos
dicionarios poden atopar informacin, como a categora gramatical
e o xnero dunha palabra, informacin indicada con abreviaturas
ao carn da entrada.
Leve un dicionario clase e suxira
que leven eles tamn un coa finalidade de comprobar a informacin
que se presenta no recadro O uso
do dicionario. En relacin coa orde
alfabtica, fgalles observar que
os dgrafos ch e ll se inclen dentro do c e do l, respectivamente.
Para que o comproben, propoa
que busquen a palabra choutar e
llama. E despois, que localicen
palabras con estas grafas en posicin intermedia, como cacheira
e palleiro.
Co
Vocabulario
Pre
As
unh
ee
os
informe
noticia
carta
5.
sinxelo
correcto
interesante
redactar
resumir
responder
1. Elixe unha palabra de cada grupo e describe a escena cunha soa oracin.
Que far o xornalista?
2. Escribe a palabra da lmina que corresponde a cada definicin.
Contestar a algun ......................

Facer mis breve unha cousa que se dixo ou escribiu ......................
Simple, sen complicacins ......................
Escrito en que unha persoa se dirixe a outra ......................
O USO DO DICIONARIO. No dicionario aparecen as palabras ordenadas alfabeticamente letra por letra. hora de buscar, tes que saber que os substantivos
aparecen en singular (informe e non informes); os adxectivos, en masculino singular (correcto e non correcta nin correctos); e os verbos, en infinitivo (redactar e
non redacto nin redactar, etc.).
3. Sublia, en cada palabra, a primeira letra que sexa diferente. Despois, escribe
as palabras na orde en que aparecen no dicionario.
libreiro lrica librara

suceso suceder subttulo
EXEMPLO
camareiro cmara camiar

fotografa fotocopia frmula
7.
libreiro librara lrica / librara libreiro lrica
4. Elixe a forma con que vas atopar cada palabra no dicionario.

papel
papeis
feliz
felices
escribe
escribir
irm
irmn
estudar
estudar
axenda
axendas
contenta
contento
le
ler
14
Mis informacin
Dicionarios en lia. Ademais dos dicionarios tradicionais, Internet ofrece
ferramentas en lia que poden ser moi tiles. Mstrelles como poden
usar un dicionario en lia como http://www.edu.xunta.es/diccionarios/
index.html ou http://digalego.com/diccionario/html/index.php.
Lmbrelles que para buscar nestes dicionarios unha palabra teen
que seguir os mesmos criterios ca nun en formato libro; polo tanto,
debern escribir, no campo correspondente, a palabra en singular e
os verbos en infinitivo.
En canto ao proceso de escritura,

compare a redaccin dun texto con
outros procesos como a constru-
14
130903 _ 0040-0055.indd 50
6.
21/7/09 14:35:58
s
e
1
UNIDADE
cin dunha casa. Pode preguntarlles se coecen como se constre

a casa: o arquitecto pensa quen
vai vivir e onde se atopa a casa, fai
os planos, os obreiros fan a construcin e, finalmente, decrase.
Preparamos a escritura dun texto. Escribir un traballo que necesita tempo e dedicacin.
As persoas que se dedican a escribir, como os escritores e os xornalistas, fano seguindo
unha orde: primeiro planifican o texto, despois redctano e, finalmente, corrxeno
e edtano, dicir, preparan a presentacin. Para escribir bos textos conveniente saber
os pasos que hai que seguir en cada momento.
5. Escribe o paso que falta no proceso de escritura dun texto e numraos do 1 ao 7.

PASOS PARA ESCRIBIR UN TEXTO
Para explicar
A actividade 2 traballa a redaccin de definicins. Fgalles
observar como se constren
as definicins nun dicionario.
Se o considera conveniente,
pode ampliar a actividade pedndolles que redacten as definicins das palabras da lmina
que non se inclen nesta actividade. Vixe que non comecen as
definicins con frmulas como
cando....
Selecciono e organizo
nun esquema ou guin
as ideas que me resultan
mis interesantes.
Penso como de longo ser

o meu escrito e canto
tempo lle dedicarei.
Busco informacin sobre
o tema e un modelo de texto
para aprender a facelo.
Unha vez corrixido o texto,

psoo a limpo tendo coidado
da letra, das marxes,
da presentacin, etc.
Penso o que quero escribir

e para que o quero escribir.
.........................................
.........................................
Corrixo o texto que escribn,

poendo atencin ortografa,
ao vocabulario, orde
das ideas, etc.
6. Di que pasos da actividade anterior corresponden a cada unha das fases do proceso
de escritura.
REDACCIN
DO TEXTO
CORRECCIN
E EDICIN DO TEXTO
7.
PLANIFICACIN
DO TEXTO
Solucins
ESTUDO EFICAZ. Copia e completa no caderno un esquema coma este cos pasos
para escribir un texto.
1 Penso o que quero escribir .....
PLANIFICACIN
2 .............................................
3 .............................................
PROCESO
DE ESCRITURA
DUN TEXTO
REDACCIN
4 Selecciono e organizo ............

5 .............................................
CORRECCIN E EDICIN
6 .............................................
7 .............................................
15
Outras actividades
Que fase do proceso falta? Para mostrarlles que o proceso de escritura
non se reduce s redaccin, mstrelles un texto breve coma este aviso para unha nai, e que detecten nel erros. Pode axudalos formulando
algunhas preguntas coma estas: cal a finalidade da nota breve?; toda
a informacin que se expn necesaria?; a informacin est ordenada?;
que informacin sobra?; pensas que corrixiron o texto?; que erros hai?
Mam.
Como ests? Hoxe paseino moi ben na clase. Por favor, cmprame unha
cartolina para iso que teo que facer en Lingua. Temos que facer uns
anuncios para a tele. Creo que vas pasar pola papelara que hai indo
para a oficina.
1. RM: O xornalista redactar

unha noticia moi interesante.
2. responder. resumir. sinxelo. carta. 3. librara-libreiro-lrica;
cmara-camareiro-camiar; subttulo-suceder-suceso-; frmula-fotocopia-fotografa. 4. papel; feliz;
escribir; irmn; estudar; axenda;
contento; ler. 5. Planificacin: Penso o que quero escribir e para que
o quero escribir. Penso como de
longo ser o meu escrito e canto
tempo lle dedicarei. Busco informacin sobre o tema e un modelo
de texto para aprender a facelo.
Redaccin: Selecciono e organizo
nun esquema ou guin as ideas
que me resultan mis interesantes. Redacto o texto. Correccin
e edicin do texto: Corrixo o texto
que escribn, poendo atencin
ortografa, ao vocabulario, orde
das ideas, etc. Unha vez corrixido o texto, psoo a limpo tendo
coidado da letra, das marxes, da
presentacin, etc.
15
130903 _ 0040-0055.indd 51
21/7/09 14:35:58
4.
Obxectivos
Coecer a finalidade da linguaxe
literaria.
Distinguir textos literarios de
textos non literarios.
Suxestins didcticas
A poesa o xnero que se traballar ao longo do curso neste
apartado de Literatura, xa que nos
permite observar as caractersticas
mis prototpicas da linguaxe literaria e asemade lograr que os alumnos se familiaricen cun xnero que
non adoitan ler.
Don Outono ri
na amencida.
nboa fra.
Para explicar
A actividade 4 especialmente
interesante para mostrarlles que
a poesa non a nica linguaxe
literaria, senn que en prosa
tamn se pode facer un uso da
linguaxe literaria, tal como comprobarn na unidade 3.
Para levar a cabo a actividade
6, pode ir biblioteca do centro

baba.
Iniciamos o itinerario pola linguaxe

potica cun poema de Helena Villar
Janeiro e Xess Rbade Paredes,
do seu libro Don e Dona. O texto
describe, de xeito moi plstico e
creativo, unha escena outonal.
Comece preguntndolles aos
alumnos qu trazos caracteriza
a paisaxe e o tempo atmosfrico
do outono no seu contorno. Suxira que elaboren unha listaxe cos
elementos da paisaxe mis caractersticos do outono (cada das follas,
cambios de cor na paisaxe, froitos
tpicos desta estacin...).
A continuacin, lea o poema en voz
alta, marcando a rima, e anmeos a
comentar as diferenzas entre como
describiron eles unha paisaxe outonal e a que se presenta no poema.
Lea o cadro, en que se resumen
os trazos definitorios da linguaxe
literaria e solictelles que copien
esta informacin no caderno e que
a completen tendo en conta as observacins que extraeron eles ao
comparar a sa descricin e a do
poema.



16
Mis informacin
Figuras retricas. Comente con eles as figuras retricas mis importantes
que se usan neste poema e que se tratarn con mis detalle no apartado
Literatura das unidades 13 e 15.
Metfora. Identificar un elemento coa sa imaxe:
a don Ourizo da Chaira... cenlle dentes de castaa.
Don Labrego... aplaude a don Castieiro.
Personificacin. Atribur calidades humanas a cousas, animais, plantas...:
Don Carballo chora landras na amencida.
Anfora. Repeticin dunha palabra ou varias, na mesma posicin, ao
comezo de diferentes versos:
Don Carballo / E don Outono / Don Labrego / E don Ourizo.
16
130903 _ 0040-0055.indd 52
21/7/09 14:35:58
5.
6.
OB
ar
1
UNIDADE

ou biblioteca da sa vila ou
localidade. importante que se
pregunten en que tipo de obras
poden atopar informacin sobre
paxaros, plantas e montaas e
en que tipo de libros teran que
buscar textos literarios. Aproveite para lembrarlles que, nun
conto, anda que sexa en prosa,
tamn poden atopar descricins
literarias. Seleccione algn
exemplo de descricin literaria
en prosa e lallela.




un pouco de leite.


O Obradoiro literario axudaralles

a transformar un texto non literario nun texto literario mediante o
uso de das figuras retricas: a
personificacin e a metfora.
e cpiao.
OS PAXAROS
AS PLANTAS
AS MONTAAS
s
e
i-
OBRADOIRO LITERARIO
Solucins

O mar
17
Metforas da vida coti. As figuras retricas son un recurso moi frecuente

na linguaxe literaria, pero a mido manifstanse tamn no discurso cotin
cando queremos dar mis expresividade s nosas palabras:
O quiosqueiro un miato.
O meu compaeiro unha lura.
Mia irm pequena unha bonequia.
Fgalles notar que, en moitos casos, nestas metforas prodcese o fenmeno contrario ao que ocorre na personificacin, xa que convertemos
os humanos en animais ou cousas.
1. Describir de maneira imaxinativa unha paisaxe de outono en

que algns elementos da paisaxe
mostran sentimentos coma se fosen persoas. 2. O ourizo brese
e saen castaas do interior (3).
O labrego varea o castieiro para
que caian as castaas (2). Esta
ma de outono hai unha nboa
fra na paisaxe (1). 3. As oracins
da actividade anterior explican o
contido do poema cunha linguaxe
non literaria. A diferenza entre o
poema e as oracins da actividade 2 a presenza ou ausencia de
figuras retricas. 4. B e D: usan
metforas e imaxes para embelecer o discurso. Ademais, o texto
B ten rima. 5. RM: A galia un
animal que resulta misterioso,
pois que faga aparecer un ovo
de non se sabe onde fai que se
poida comparar cunha meiga. Os
paraugas dan colorido aos das
de chuvia; cando a xente leva un
aberto polas ras, fai que nos
lembre as bolboretas; pola contra, cando no vern permanece
dentro do paraugueiro, semella
un periscopio solitario. 6. RL.
OBRADOIRO LITERARIO
1. RL.
17
130903 _ 0040-0055.indd 53
21/7/09 14:35:58
Actividades
Obxectivos
1.
Repasar os contidos da unidade.
10
O son k escrbese con c diante de e con qu diante de

O son z escrbese con z diante de e con diante de e, i.
O son g escrbese con diante de a, o, u e con . diante de
Ponse enriba do u dos grupos ge, gi para indicar
Practicar tcnicas de estudo.

Revisar contidos de cursos anteriores.
Suxestins didcticas
LE
2.
11
A linguaxe literaria Os textos literarios son

A COMUNICACIN
As actividades do Estudo eficaz

axudarn a que os alumnos lembren contidos conceptuais bsicos de cada unidade. Aproviteas
tamn para traballar a tcnica do
resumo ou do esquema.
Nas actividades de repaso revsanse algns contidos de anos
anteriores. Para que definan os
conceptos da actividade 10,
pode axudalos presentndolles varias definicins para que
escollan a mis acertada. En
acabando, propoa que digan
un exemplo de cada concepto.
Ademais, vixe que na definicin
da oracin especifiquen que debe ter sentido completo. Mstrelles que un conxunto de palabras
non forma necesariamente unha
oracin (p. ex. *can ou telefona un camio). Explique que os
signos de puntuacin, como o
punto, o signo de interrogacin
e o signo de admiracin, marcan
os lmites da oracin.
pode establecerse por medio de

xestos
.............
.............
12
presenta en cada acto os elementos seguintes

.............
.............
.............
.............
.............
visuais
.............
3. Explica que tipo de sinais se empregaron

en cada caso.
6. Risca a palabra que non segue a orde en que
ES
se atopan as palabras no dicionario.

planta
planicie
plantacin
plantar
7. Copia substitundo o smbolo por g, gu ou g,

o smbolo por c ou qu e por c ou z.
Un amiio do ro
4. Di cal o emisor, o receptor e o cdigo

utilizado nesta tarxeta de felicitacin.
Por moitos anos, Sabela!
Que este sexa o mellor
aniversario que teas.
Mara
Un domin o de a osto
illerme e o seu
urmn Xa
n foron fa
er pira ismo.
oa embar
a
in
Mentres nave aban
aron cun animal pre
ioso: un sapotrope
oncho ou tartaru a de ro.
e sorte!
8. Ordena do 1 ao 3 as fases do proceso

de escritura dun texto.
Correccin
e edicin
Redaccin
Planificacin
9. Clasifica este texto como literario ou non

5. Escribe. Con que forma aparecen estas
palabras nas entradas do dicionario?
pintaba ........
funs
........
xenes
vermella
........
........
literario e xustifica a eleccin.

Pasa unha fila de paxaros
e fai a raia no medio do Sol.
18
Para completar a actividade 14,

pida que lembren a regra ortogrfica relacionada co b.
Competencias bsicas
Aprender a aprender
Outras actividades
Ensneos a xustificar e a explicar

as respostas das actividades como mtodo para repasar os contidos que aprenderon.
Redactar un exame. Para que os alumnos repasen os contidos da

unidade, pode completar estas actividades con outras que propoen
os mesmos alumnos. Solicite que os nenos formulen tres preguntas
que incluiran no exame do tema se fosen mestres. Despois, pdalles
que as intercambien e que comproben se saben contestalas. Para
acabar, comente as mis significativas en voz alta.
Solucins
Inventar un cdigo. Propalles que, por parellas, inventen un cdigo,

baseado en cifras, iconas ou letras e que escriban unha mensaxe facendo uso do cdigo e dando unha pista para que os compaeiros o
poidan descifrar. Despois, tern que intercambiar as mensaxes e intentar
adiviar o contido.
1. O son k escrbese con c diante

de a, o, u e con qu diante de e, i. O
son z escrbese con z diante de a, o,
u e c diante de e, i. O son do g es-
18
130903 _ 0040-0055.indd 54
13
que poden ser
21/7/09 14:35:59
....
1
LEMBRA E REPASA
14. Escribe tres palabras en cada caso.
10. Explica cada concepto. Despois, pon exemplos.
CON BR
oracin
palabra
11. Copia unicamente os grupos de palabras
o sof branco
este amigo
as formigas
16. Escribe o tipo de dicionario onde buscaras

cada informacin.
1
Dicionario
xeral
e pon un exemplo de cada unha.

adxectivo listo
parea
auda
cuo
coeo
2
Dicionario
de sinnimos
3
Dicionario
bilinge
O significado de woman.
Unha palabra de significado semellante
a fermoso.
O significado de congostra.
13. Completa con x ou con ll.
CON MB
se divide unha carta persoal.
mis rpido
unha cancin
debes traballar
12. Nomea as clases de palabras que coeces

EXEMPLO
CON MP
15. Di polo menos dous dos apartados en que
que conteen un substantivo.
CON BL
slaba
lentea
baraa
que
Descifrar un cdigo
ES CAPAZ DE
ar
g,
.
1. Un espa escribiu das mensaxes nun cdigo estrao. Observa a primeira mensaxe xa descifrada
e descifra a segunda tendo en conta o significado dos smbolos que coeces do cdigo.
cin

U N

E S P A

M O I

L I S T O
seu
mo.
in
apo-

S O N
2. Escribe estas palabras utilizando o cdigo que descifraches.
pano
pita
sesta
son
mes
sete
lapis
moito
alta
mel
3. Observa as palabras do cadro, escritas noutro cdigo, e relaciona as palabras seguintes

co seu significado.
CDIGO
masto
masta
mastal
pombo
pomba
pombal
voral
vora
voro
galo
galia
galieiro
19
Programa de ESTUDO EFICAZ

Ao acabar a unidade, faga que os alumnos reflexionen sobre o que
aprenderon. Complete con eles ou pdalles que completen unha tboa coma esta:
O que aprendn
Lectura
Gramtica
Ortografa
Escritura
Vocabulario
Literatura
O que aprendn a facer
UNIDADE
crbese con g diante de a, o, u e gu

diante de e, i. Ponse direse enriba
do u dos grupos ge, gi para indicar
que o u se pronuncia. A linguaxe
literaria unha linguaxe especial
que utilizan os escritores. Os textos
literarios son textos que se escriben
utilizando a linguaxe literaria. 2. A
comunicacin pode establecerse por
medio de xestos, sinais que poden
ser visuais ou acsticos e a linguaxe. A comunicacin presenta en
cada acto os elementos seguintes:
o emisor, o receptor, a mensaxe,
o cdigo e a canle. 3. sinal acstico e sinal visual. 4. emisor: Mara;
receptor: Sabela; cdigo: galego.
5. pintaba: pintar; funs: funil;
xenes: xene; vermella: vermello.
6. Hai que riscar planicie. 7. Un
domingo de agosto Guillerme e o
seu curmn Xaqun foron facer piragismo. Mentres navegaban coa
embarcacin, tropezaron cun animal
precioso; un sapoconcho ou tartaruga de ro. Que sorte! 8. 1 Planificacin; 2 Redaccin; 3 Correccin
e edicin. 9. un texto literario, xa
que emprega unha linguaxe especial, en que o Sol se considera unha
persoa que se peitea con raia ao
medio (personificacin). 10. RM: A
oracin un grupo de palabras con
sentido completo. Consta de suxeito
e predicado; a palabra unha unidade que expresa conceptos; a slaba
cada un dos golpes de voz que
facemos ao pronunciar unha palabra. 11. O sof branco Este amigo Unha cancin As formigas.
12. RL. 13. parella cuxo
lentella axuda coello baralla. 14. RM: Con BR: branco;
Con BL: cable; Con MP: camp;
Con MB: ambiente. 15. As cartas
constan de sado inicial, corpo da
carta e despedida. 16. 3: Significado de woman; 2: Unha palabra de
significado semellante a fermoso;
1: O significado de congostra.
ES CAPAZ DE
1. Os pasteis atpanse no soto.
2. Resposta grfica. 3. voro: galo;
vora: galia; voral: galieiro.
19
130903 _ 0040-0055.indd 55
21/7/09 14:35:59
O coiote e a rbore
do dieiro
Programacin
Obxectivos
Ler de maneira comprensiva un texto narrativo.
Contidos
Recoecer a intertextualidade nun texto narrativo.
A linguaxe e as linguas.
Identificar erros fonticos e lxicos nun texto oral.
As grafas r e rr.
Mellorar a pronuncia de textos orais.
A sinonimia.
Distinguir entre linguaxe e lingua.

Repasar a regra de uso de r e rr.
Identificar palabras sinnimas.
Utilizar a chuvia de ideas para planificar un texto.
Comprender un texto expositivo.
Identificar e utilizar diferentes tipos de fontes de informacin.
Comprende un texto narrativo.
Identifica historias internas nun texto narrativo.
Recoece erros lxicos nun texto oral.
Pronuncia correctamente un texto.
Distingue entre linguaxe e lingua.
Coece diferentes linguas e o lugar onde se falan.
Escribe correctamente palabras coas grafas r e rr.
Identifica palabras sinnimas.
Selecciona a informacin axeitada para o texto que vai escribir.
Comprende un texto expositivo.
Identifica as fontes adecuadas para consultar diferentes tipos
de informacin.
Competencias bsicas
Ademais de desenvolver a Competencia en comunicacin
lingstica, esta unidade contribe ao desenvolvemento
das competencias: Competencia social e cidad, Autonoma
e iniciativa persoal, Competencia matemtica, Aprender
a aprender e Tratamento da informacin.
Lectura comprensiva
do texto O coiote e a rbore
do dieiro.
Identificacin das diferentes

historias de que consta
o texto narrativo.
Identificacin de erros
fonticos e lxicos
nun texto oral.
Pronuncia coidada de textos.

Identificacin de sinnimos.
Uso da chuvia de ideas para
seleccionar a informacin
dun texto.
Comprensin dun texto
expositivo.
Identificacin das fontes
de informacin mis
axeitadas para cada
situacin.
Interese por ser coidadosos
na pronuncia.
Respecto pola diversidade
lingstica.
Curiosidade por consultar
diversas fontes
de informacin.
20A
130903 _ 0056-0071.indd
56
21/7/09
14:34:35
Esquema da unidade
UNIDADE 2
Texto narrativo
Gramtica
Ortografa
O coiote e a rbore
do dieiro
A linguaxe
e as linguas
Repaso de r e rr
Competencias bsicas
Tratamento
da informacin
Comunicacin oral
Comprensin auditiva: Recoecer erros

Expresin oral: Mellorar a pronuncia
Vocabulario: Palabras sinnimas

Composicin de textos: A chuvia de ideas
Es capaz de
Evitar repeticins
Actividades
Recursos
Lminas da aula.


Redactar un resumo: actividade 9, px. 22; actividade 1, px. 32.
Elaborar esquemas: actividade 2, px. 32.
Planificar un traballo acadmico adoita ser
complicado para os alumnos, pois estn
mis afeitos a redactar textos persoais
ou a copiar e pegar informacin das fontes.
Presente a chuvia de ideas dunha maneira
ldica e como mtodo eficaz para conseguir
inspiracin, de xeito que o tean presente
sempre que deban de redactar un traballo.
A seleccin de fontes de informacin
un dos aspectos mis importantes hora
de preparar un traballo. Para insistir sobre
estes aspectos, pode resultar moi til
a informacin e as actividades que se propoen
no caderno de Estudo eficaz, en especial
o apartado Presentacin de traballos (px. 71).
Suxestin
de temporalizacin
Setembro
Outubro
Novembro
Decembro
Xaneiro
Febreiro
Marzo
Abril
Maio
Xuo
20B
130903 _ 0056-0071.indd
57
21/7/09
14:34:35
Obxectivos
pen
m
de b
pro
tos
enr
Facer unha lectura comprensiva

do texto narrativo.
Descubrir as marcas tipogrficas que indican a inclusin doutra historia nun relato.
te, p
Suxestins didcticas
O autor deste texto, Frederick Hetmann, unha figura coecida internacionalmente. Se o considera conveniente, antes de comezar a ler o
conto, pode lembrarlles unha narracin deste mesmo escritor que leron
o curso anterior (O canto do grilo).
Se non a lembran, fgalles un breve
resumo: un indio, acostumado a vivir
na selva, chega a unha gran cidade
para visitar un amigo. Durante un
paseo, escoita o canto do grilo, ante
a sorpresa do seu amigo que loa o
odo dos indios. O indio, pola contra,
demstralle, co son dunha moeda,
que non unha cuestin de odo,
senn que cada un escoita o que
lle interesa escoitar.
Antes de ler
unha narracin dentro da que se
incle unha fbula que ten como
protagonista un coiote. Quizais
haxa que explicarlles aos nenos
que un coiote un animal da
familia dos cnidos, semellante
ao lobo pero mis pequeno (lembrar neste senso o comentado
na unidade anterior ao fo da lectura O lobo e mais o can sobre
estas especies). posible que
non coezan ningn outro conto
protagonizado por este animal,
tpico da fauna americana. Pola contra, moi probable que
lembren algunha narracin de
raposos, animal semellante ao
coiote e mis tpico das nosas
latitudes. Advrtalles que nesta
lectura atoparn outro elemento
que sita a historia fra das nosas fronteiras. Trtase do dlar,
unha moeda oficial en diversos
pases como os Estados Unidos
e Australia.
E pa
coio
inte
la p
di
dem
VAS APRENDER
1 Lectura
O coiote e a rbore
do dieiro
2 Comunicacin oral
Recoecer erros
Mellorar a pronuncia
3 Gramtica
A linguaxe
e as linguas
4 Ortografa
Repaso de r e rr
Palabras sinnimas
A chuvia de ideas
A flor mis grande
do mundo
bus
men
ai moito tempo que Martio quere unha bicicleta. Lvaa

pedindo milleiros de veces. Pero seus pais sempre lle din que tea
paciencia que, cando faga os once anos, se se porta ben, lle regalarn unha. Pero Martio non ten paciencia ningunha. Se anda faltan seis meses para o seu aniversario! El quere a bicicleta xa.
Por iso hoxe est tan contento. Hoxe, Brais, un rapaz da escola
mis vello, fxolle unha proposta incrible:
Se queres, cmbioche a mia bicicleta pola gameboy que levabas o outro da. que nos mudamos de barrio e meus pais non
deixan que leve a bicicleta casa nova; din que non hai espazo
para trastes. Se che interesa, xa sabes... dixo Brais chiscando o ollo
antes de irse.
Martio non o pensa das veces e corre cara casa disposto a
facer o cambio.
Ao chegar, atpase coa avoa Pilar e, emocionado como est,
cntalle o que lle pasou.
Amodo, Martio dxolle a avoa, receosa, despois de escoitalo.
A ver se che pasa coma no conto do coiote e a rbore do dieiro.
que
non
mu
cho
bor
cha
os b
tab
sari
sen
20
Mis informacin
As fbulas. Este conto incle unha fbula que a avoa lle conta ao
neto para ensinarlle a ser paciente e non cobizar tantas cousas materiais. As fbulas son contos populares protagonizados por animais
que transmiten unha ensinanza moral. Lembrar neste senso cal era
a ensinanza que extraeron da fbula reelaborada por Lugrs Freire na
unidade anterior (O lobo e mais o can).
Seguro que moitos dos alumnos escoitaron fbulas como A raposa
e as uvas, O corvo e a raposa e A cigarra e a formiga. Pdalles que as
lembren e que comproben a personificacin dos animais e tamn a
ensinanza moral que se deriva delas.
20
130903 _ 0056-0071.indd
58
21/7/09
14:34:35
ro
vaa
ea
alafal-
cola
e lenon
azo
ollo
to a
st,
lo.
.
UNIDADE
Que pasou nese conto, avoa? pregunta Martio intrigado.
Daquela, a avoa Pilar comeza a contar...
O coiote tia pouco dieiro, s un par de dlares, e pxose a
pensar de que maneira podera cambiar estes dlares por algo de
mis valor. Daquela viu que polo campo se acercaba un grupo
de buscadores de ouro con mulas, cabalos e coas alforxas cheas de
provisins. Ao coiote ocorruselle unha idea xenial: colgou os cartos das plas dunha rbore situada beira do camio, sentouse
enriba dunha pedra e quedou mirando fixamente a rbore.
Cando os buscadores de ouro chegaron onde se atopaba o coiote, preguntronlle:
Que fas aqu?
Contemplar esta rbore. moi especial respondeu o coiote.
E que ten de especial? insistiron os buscadores de ouro.
Esta rbore fabrica cartos afirmou moi convencido o coiote.
E para coller os cartos tan s cmpre sacudila.
Ao or estas palabras, os homes riron moi a gusto. Daquela o
coiote sacudiu a rbore e deseguida caeu un dlar. Isto comezou a
interesar aos buscadores de ouro.
Vndenos a rbore propuxronlle.
De ningunha maneira dxolle o coiote facendo coma se aquela proposicin o indignase. Esta a nica rbore do mundo que fai
dieiro.
Os buscadores de ouro insistiron:
Dmosche todo o que temos... Os cabalos, as mulas e todo o
demais.
Pero o coiote continuaba rexeitando a idea todo enfadado. Os
buscadores de ouro non paraban de insistir unha e outra vez. Finalmente, o coiote fixo coma se o convencesen.
Moi ben dixo, vendereivos a rbore, pero cunha condicin.
Cal? preguntaron ansiosos os buscadores de ouro.
Vedes aquelas montaas de al? Pois tdesme que prometer
que esperaredes ata que eu chegue al. Se sacudides a rbore antes,
non caer nin unha soa moeda.
Os homes estiveron de acordo. As, pois, o coiote cargou unha
mula coas mantas e as provisins, montou nun dos cabalos e marchou.
Cando o coiote chegou s montaas, os homes sacudiron a rbore e das plas caeu un dlar. Era o ltimo dlar que o coiote agachara. Despois, continuaron sacudndoa, pero foi intil. Daquela,
os buscadores de ouro decatronse do engano, pero o coiote xa estaba moi lonxe.
Martio quedou pensando unha anaco. fin, dixo:
Avoa, creo que tes razn. Ser mellor que espere o meu aniversario. Non sexa que me pase coma aos buscadores de ouro e quede
sen bici e sen gameboy.
receosa: que desconfa

sacudir: mover unha cousa
con forza dun lado para
outro.
decatarse: darse de conta
de algo.
A lectura
Despois dunha primeira lectura
individual e en silencio, comente
as palabras do Dicionario, que
poidan presentar problemas: en

receosa importante remarcar
que non ten ningunha relacin
semntica nin formal con ceo.
Chame a atencin dos alumnos
sobre a estrutura do conto, que
contn unha historia dentro doutra. Fgalles notar que, neste caso, as comias estn a utilizarse
como marca tipogrfica para delimitar o comezo e o remate da
fbula que se incle dentro da
historia principal.
Para acabar, faga unha lectura
por quendas procurando que todos os alumnos sexan capaces
de seguila sen necesidade de
marcar co dedo as lia do texto.
O AUTOR
Frederik
Hetmann
Competencias bsicas
Este escritor alemn (1934 -2006)

chambase en realidade Hans-Christian Kirsch. Escribiu gran cantidade
de libros de literatura infantil e
xuvenil, sobre todo contos, novelas
fantsticas e biografas de grandes
personaxes. Ao longo da sa vida,
Hans-Christian percorreu moitos
pases: Estados Unidos, Xapn,
China, Espaa, Inglaterra... En
1997 creou, xunto coa sa muller,
un premio para promocionar os
escritores novos.
FREDERIK HETMANN, Historias de peles vermellas. (Adaptacin)
21
Outras actividades
Os contos conselleiros. Para insistir no carcter moralizador que pode
ter a literatura, propoemos un consultorio de respostas literarias.
Previamente, cumprir que prepare o xogo e que redacte unhas cantas cartas coma se fosen de nenos que expoen os seus problemas.
Dividida a clase en grupos de catro alumnos e reparta previamente a
cada grupo unha carta das que tea preparadas. Cada equipo leraa e
daralle resposta basendose na experiencia dalgn personaxe literario
que coezan. Por exemplo, unha das cartas podera presentar un neno
con complexo polo seu aspecto fsico. O grupo encargado de contestar,
podera lembrar a historia do Parrulo feo ou da Bela e a besta.
Finalmente, leranse en voz alta as cartas e os consellos literarios que
deu cada grupo.

Destaque o personaxe da avoa
que, como case todas as persoas
ancis que interveen nos contos, fai de conselleira. Aproveite
para destacar a importancia das
persoas ancis, que, grazas sa
experiencia, poden ensinarnos
moitas cousas.
O conto dlle a Martio unha leccin: aprender a esperar e non
ser avaricioso. importante que
os alumnos comecen a valorar a
literatura como fonte de pracer e
tamn como fonte de ensinanzas
que nos poden axudar a resolver
problemas da vida coti.
Despois de ler
Retome a fbula includa no relato
e focalice a atencin na astucia do
animal, caracterstica que o define.
Saliente que nas nosas fbulas, a
raposa tamn se caracteriza pola
astucia. Comente caractersticas
definitorias doutros animais tpicos
das fbulas (traballo/formiga; engano/corvo, fidelidade/can).
21
130903 _ 0056-0071.indd
59
21/7/09
14:34:36

Obxectivos
Comprender o texto narrativo.
Vocabulario
1. Revisa o cadro de vocabulario da lectura
e marca unha palabra sinnima de cada unha.
M
M
M
receosa
sacudir
decatarse
desconfiada
pechar
notar
celosa
axitar
vixiar
O marco
Suxestins didcticas
A de Martio
A do coiote
Na casa.
Nun camio.
Na escola.
No campo.
No mar.
Na cidade.
Martio desfai o trato e decide esperar

o seu aniversario.
Cntalle a historia do coiote.
Unha bicicleta.
DESENLACE
de cada historia.
HISTORIA DE MARTIO
PERSONAXES
DO CONTO
PRESENTACIN
N
1.
Que desexa Martio?
Que fai Martio?
Que fai a avoa?
Que pasa ao final?
Que desexa o coiote?

Que fai para conseguilo?
Que pasa ao final?
A ta opinin
8. Escolle e explica o que pensas.
Martio actuou ben facndolle caso
avoa porque ..............
Sera mellor que Martio fixese o cambio
porque ..............
HISTORIA DO COIOTE
4. Escribe. Quen o fai?

............. propn un trato, pero .............
non o acepta.
............. propn un trato e .............
acptano.
Rec
dec
cam
ling
nou
7. Completa o esquema coa historia do coiote.
DESENLACE
3. Completa o esquema cos personaxes
Un trato co compaeiro.
Os personaxes
PRESENTACIN
2. Marca. Onde transcorre cada historia?
As actividades referentes ao
marco e aos personaxes levan
o alumno a reflexionar sobre a
estrutura particular deste texto,
que se traballar de maneira especfica nas actividades 5, 6 e
7. Resulta especialmente interesante a actividade 5, xa que
lles esixe reflexionar sobre a estrutura do texto. Pregntelles se
leron outras narracins en que
se inclan cartas, noticias, correos electrnicos ou mensaxes
dentro do fo narrativo.
Co
6. Copia cada informacin na parte do esquema

que corresponda.
Identificar e comparar as das

historias deste relato.
Formar unha opinin sobre
a actuacin dos personaxes
da historia.
2.
Ex
Rexistro de lectura
Mel
Per
com
9. ESTUDO EFICAZ. Fai unha ficha sobre

Solucins
3.
5. Marca. Que esquema representa mellor
1. receosa: desconfiada sacudir: axitar decatarse: notar.

2. A de Martio: na escola. A do
coiote: no campo. 3. Martio,
Brais, a avoa. / Coiote, buscadores de ouro. 4. Brais propn
un trato, pero Martio non o
acepta. O coiote propn un trato
e os buscadores de ouro acptano. 5. 1. A historia do coiote est
dentro da historia de Martio. 6.
Presentacin: Martio desexa unha
bicicleta. N: Martio fai un trato
co compaeiro. A avoa cntalle a
historia do coiote. Desenlace: Martio desfai o trato e decide esperar
o seu aniversario. 7. Presentacin:
O coiote quera conseguir mis dieiro. N: Colga dunha rbore do
camio os dlares que tia para
enganar os buscadores de ouro.
Desenlace: Os buscadores de ouro
quedan coa rbore dos dous dlares e o coiote foxe con todo o ouro
que conseguiu. 8 e 9. RL.
a estrutura do conto? Xustifica a resposta.

Historia
de Martio
Historia
do coiote
Historia
de Martio
Historia
do coiote
Ttulo:
Autor/a:
Resumo:
4.
Opinin:
22
Actividade 1. Elaboracin dunha interpretacin. Identificar os sinnimos
de palabras que aparecen na lectura.
Actividades 2, 3 e 4. Obtencin da informacin. Identificar os marcos
espaciais onde transcorren as das historias, os personaxes e as
accins que fai cada un.
Actividades 5 e 6. Reflexin sobre a estrutura do texto. Detectar a
maneira en que se organizan as das historias no texto.
Actividade 7. Comprensin global. Resumir as das historias.
Actividade 8. Reflexin sobre o contido. Valorar as accins dos personaxes.
22
130903 _ 0056-0071.indd
60
21/7/09
14:34:36
ma
2
Haba
unha vez unha
arbre que...
Comprensin auditiva
Obxectivos
Escoitar con atencin.
Recoecemos erros. Cando falamos, moitas veces, sen nos

decatar, cometemos erros de moitos tipos: comemos slabas,
cambiamos sons de lugar, introducimos palabras doutras
linguas, etc. Se somos capaces de identificar estes erros
noutras persoas, resultaranos mis fcil corrixilos.
Identificar os erros nun texto

oral.
Mellorar a pronuncia.
1.
Escoita a narracin deste conto e, cando oias unha campaa, sublia a palabra en
que se cometeu un erro.
Suxestins didcticas
A tartaruga e a lebre
Comprensin auditiva
A actividade 1 require unha escoita atenta e en silencio para
que todos estean concentrados
e poidan identificar os erros.
Algns destes erros que se reflicten no texto son froito das
interferencias co casteln ou
de vulgarismos. Anmeos para
que pensen outros erros que
normalmente se cometen e son
semellantes aos do texto.
Haba unha vez unha lebre que sempre se burlaba da lentitude dunha vella
tartaruga. Un da, a tartaruga, farta de or cada da as mesmas burlas,
retou a lebre a unha carreira. E esta, convencida de que gaara, aceptou.
e.
Como era de esperar, en menos do que se tarda en dicilo, a lebre plantouse

case na meta cando anda a tartaruga apenas avanzara uns poucos metros.
Ha, ha! riu a lebre. Que lonxe se atopa anda a lenta
da tartaruga! Sentareime sombra desta rbore a agardala.
As poderei gaarlle diante dos focios e mofareime mis
a gusto anda.
o?
bio
UNIDADE
Comunicacin oral
Confiada como estaba, a lebre quedou durmida. Cando

espertou, levou unha sorpresa enorme: a vella tartaruga
estaba a punto de chegar meta! A lebre correu
desesperada, pero era demasiado tarde: a tartaruga,
lenta pero constante, garalle a carreira!
2.
Expresin oral
Leve un aparello para que os
alumnos graven a actividade 3
e poidan observar mellor as diferenzas entre a sa pronuncia
e a que se propn no CD como
modelo.
Escoita de novo a gravacin e explica, en cada caso, en que consistiu o erro.
Expresin oral
Melloramos a pronuncia. Xeralmente, falamos sen fixarnos demasiado en como o facemos.
Pero se poemos atencin forma en como nos expresamos, decatarmonos de que
cometemos erros de pronuncia que podemos corrixir facilmente e, as, mellorar a expresin.
3.
Escoita estas palabras e, despois, leas en voz alta imitando a pronuncia.

M
velocidade
telfono
oxal
instituto
sos
reloxo
proxecto
pexegos
transporte
xardineiro
ningunha
terrestre
Competencias bsicas
4. Constre unha oracin que contea, polo menos, tres palabras da actividade anterior
e da en voz alta prestando atencin pronuncia. Os teus compaeiros avaliarn
a ta pronuncia.
23
Vixe que sexan respectuosos hora de facer valoracins da pronuncia

dos compaeiros para evitar que os
alumnos se sintan molestos.
Solucins
Mis informacin
Erros do texto. Os erros da audicin afectan fontica e ao lxico e teen
diversas causas (interferencias, vulgarismos e erros individuais), que
explicamos a continuacin:
1. lentituz; tortruga; bulras; acetou;

us; arbre; podrei; demasiao. 2. RM:
Vexa o cadro Mis informacin.
3 e 4. RL.
Castelanismo na forma do futuro do verbo poder e terminacin -ude:

*podrei por poderei; *lentituz por lentitude.
Supresin de sons: *arbre por rbore, *demasiao por demasiado, *us
por uns, *acetou por aceptou.
Cambio de posicin das consoantes: *tortruga para tartaruga, *bulra
por burla.
23
130903 _ 0056-0071.indd
61
21/7/09
14:34:36
Gramtica A linguaxe e as linguas

Obxectivos
Recoecer a linguaxe como forma de comunicacin mis completa.
A linguaxe
Gameboy?
En que lingua est
esta palabra?
Os seres humanos comunicmonos de varias maneiras: cos xestos, cos sinais, coa linguaxe A linguaxe, constituda por sons, letras e palabras, a forma mis utilizada e a mis completa, porque
un cdigo que nos permite emitir unha cantidade infinita de mensaxes. En cambio, con outros cdigos, por exemplo, o cdigo de
cores do semforo, s podemos emitir unhas cantas mensaxes.
Hai das formas de linguaxe: a oral e a escrita. Cando falamos, utilizamos a linguaxe oral e, cando escribimos, utilizamos a linguaxe escrita.
Distinguir entre linguaxe e lingua.

Fomentar a necesidade de saber mis dunha lingua.
4.
A lingua
Respectar a diversidade lingstica do territorio espaol.
Cando empregamos a linguaxe para comunicarnos, utilizamos unha

lingua ou idioma. Cada lingua est formada por un conxunto de
sons, palabras e regras propias. Para poder comunicarse, tanto o
emisor coma o receptor deben comprender a mesma lingua.
Hai moitas linguas diferentes no mundo: o chins, o ingls, o francs,
o casteln, o cataln O texto que les agora est escrito en galego.
A LINGUAXE
Oral
Suxestins didcticas
Escrita
Lea a vieta inicial e pregntelles

que tipo de comunicacin se emprega: xestos, imaxes ou linguaxe;
repase desta maneira os conceptos da unidade anterior. Despois,
poa atencin ao contido do globo
e pida que respondan a pregunta
que formula a avoa. Comente que,
s veces, na nosa lingua incorporamos palabras doutras. Anmeos
para que poan exemplos.
Despois de responder as preguntas da actividade 2, asegrese de que comprenderon a

diferenza entre linguaxe e lingua. Explquelles que as das
persoas utilizan a linguaxe para
comunicarse, pero fano en diferentes linguas, por tal motivo a
comunicacin imposible.
A actividade 3 traballa aspectos
actitudinais, como o respecto
polas linguas e a valoracin da
aprendizaxe de moitas linguas.
Na actividade 6, para evitar que
os alumnos establezan unha
correspondencia unvoca entre
5.
A linguaxe o medio de comunicacin mis importante entre

os seres humanos, porque o mis completo. A linguaxe pode
ser oral ou escrita.
A lingua o conxunto de sons, palabras e regras que comparte un grupo de falantes. Todos os seres humanos utilizamos a
linguaxe, pero cada grupo de falantes emprega unha lingua
distinta: ingls, chins, casteln
6.
1. Responde. Que forma de comunicarse mis completa: os sinais de circulacin

ou a linguaxe? Explica por que.
AU
2. Observa a imaxe e contesta.

What time will the
next train leave?
Perdn, pero
non o entendo
Que tipo de linguaxe utilizan

estas persoas: a oral
ou a escrita?
Utilizan a mesma lingua?
Que lingua usa cada unha?
Cal a causa pola que a moza
non entende a pregunta?
4a.
Para explicar
A actividade 1 insiste no valor
da linguaxe como o medio de comunicacin mis completo, para
asegurarse de que os alumnos
entenderon correctamente a explicacin inicial. Fgalles notar
que non hai ningn sinal visual
co que se poida dicir O caderno
est ordenado. Non obstante,
comente que os xestos si que
serven s veces para expresar
sentimentos.
3.
24
Mis informacin
Un pas e moitas linguas. Saliente que nun mesmo pas se falan moitas
linguas e unha mesma lingua flase en diferentes pases. A actividade 5
presenta o caso mis prximo, Espaa, onde se falan diferentes linguas
que son cooficiais en cada comunidade xuntamente co casteln, que a
lingua oficial de todo o estado. Igualmente, o casteln flase noutros pases como Arxentina, Chile, Per, Colombia, Mxico, Cuba... En relacin coa
actividade 6, indique varios pases onde se falan estas linguas. Portugus:
Portugal, Brasil, Angola...; gals: Gales (nacin do oeste de Gran Bretaa); fins: Finlandia, tamn Suecia, Noruega, Estonia, Rusia...; francs:
Francia, Blxica, Canad, Costa de Marfil...; sueco: Suecia e Finlandia;
rabe: Alxeria, Iraq, Exipto, Mauritania...; ingls: Gran Bretaa, os Estados
Unidos, Canad...; chins: China, Singapur, Indonesia, Malaisia...
24
130903 _ 0056-0071.indd
62
21/7/09
14:34:37
xes, leque
mende
.
lizata.
nha
de
oo
cs,
go.
1. Cantas linguas sabes falar?

unha
das
tres
catro
3. Con quen falas galego?

con ningun
cos amigos
coa familia
cos compaeiros
2. Que linguas falas normalmente?

galego
casteln
ingls
outra
4. Adoitas escribir en galego?

nunca
s veces
sempre
5. Convn aprender cantas mis linguas mellor?

si
non
non o sei
Competencias bsicas
M
M
M
M
Unha mensaxe electrnica.

Unha entrevista pola radio.
Unha lista da compra.
A narracin dun conto
a un grupo de rapaces.
LINGUAXE ORAL
persoal
LINGUAXE ESCRITA
Aproveite a actividade 3 para que

tomen contacto co seu contorno,
co seu barrio. Suxralles que pasen as enquisas s persoas dos
comercios ou a compaeiros seus,
para que os resultados sexan mis
fiables.
5. Copia o nome de cada Comunidade Autnoma ao lado da lingua que corresponda.

Valencia
COMUNIDADE AUTNOMA
Pas Vasco
cataln
LINGUA
Illas Baleares
casteln
Murcia
uscaro
6. Escribe o nome de polo menos un pas onde se fale cada unha destas linguas.
Competencia matemtica
Se che cmpre, busca informacin.

M
M
portugus
sueco
............
............
M
M
gals
rabe
............
............
M
M
fins
ingls
............
............
M
M
francs
chins
............
............
Pode completar a actividade 3 solicitando que, por grupos, fagan un

reconto das respostas obtidas nas
enquisas e que elaboren grficos
de barras para expoer neles os
resultados na clase.
AUTOAVALIACIN
1. Nos carteis publicitarios emprgase a linguaxe
a) oral
b) escrita
2. A lingua un conxunto de
a) sons, letras e regras
3. Mediante a linguaxe podemos crear
a) un nmero reducido de mensaxes
4. No mundo flanse
a) moitas linguas diferentes
b) sons e letras
b) un nmero infinito de mensaxes
b) poucas linguas diferentes
PUNTUACIN
1
.......
.......
.......
.......
TOTAL
.......
Solucins
Solucin: 1b, 2a, 3b, 4a.
lingua e estado, recomendable que os anime a investigar

diversos pases en que se fala
unha lingua (consulte os cadros
Mis informacin e Outras actividades).
4. Clasifica a linguaxe que se utiliza nos casos seguintes.
e
e
ra
a
UNIDADE
3. Cubre esta enquisa e psallela a cinco persoas mis.
25
Outras actividades
Mapas lingsticos. Ao fo da actividade 6, divida a clase en grupos de
tres alumnos; cada un deles ha de dispoer dun mapamundi mudo. Faga
papelios que contean o nome dunha lingua (francs, ingls, italiano,
sueco, rabe, portugus...) e que cada grupo colla un ao chou. As, cada
grupo encargarase de investigar todos os pases onde se fala a lingua
que lle tocou. Despois, tern que pintar sobre o mapa os pases correspondentes. importante que acorde un cdigo de cores, para que cada
lingua se identifique cunha cor. Poden ser tiles as pxinas web:
http://usuarios.lycos.es/aureano/linguas_europeas.htm;
http://www10.gencat.cat/casa_llengues/AppJava/gl/diversitat/diversitat/
llengues_europa.jsp
http://www.bibiloni.net/llengues/mapes.htm (en cataln)
1. A linguaxe a forma de comunicacin mis completa porque

permite expresar unha cantidade
infinita de mensaxes; pola contra,
cos sinais de circulacin poderiamos expresar un nmero limitado
de mensaxes. 2. Linguaxe oral.
Non, a seora emprega o ingls
e a moza, o galego. Porque non
sabe ingls. 3. RL. 4. Linguaxe
oral: unha entrevista pola radio, a
narracin dun conto a un grupo de
rapaces. Linguaxe escrita: unha
mensaxe electrnica, unha lista
da compra. 5. Valencia: cataln;
Pas Vasco: uscaro; Illas Baleares: cataln; Murcia: casteln. 6.
RM. (Consulte o cadro Mis informacin).
25
130903 _ 0056-0071.indd
63
21/7/09
14:34:37
Ortografa Repaso de r e rr
Obxectivos
Escribir correctamente as grafas correspondentes aos sons
r suave e r forte.
Henrique,
seremos os homes
mis ricos
da Terra!
O r pode representar un son forte ou un son suave.

Exemplo:
En cursos anteriores, os alumnos

xa estudaron o uso de r e rr. Cmpre, con todo, volver insistir nesta
norma, xa que son grafas moi frecuentes e coas que, malia contar
cunha regra sinxela e inequvoca, a
mido os alumnos cometen erros.
Haber que insistir na memorizacin da regra para lembrala e na
sa comprensin para aplicala.
Fgalles notar que o r forte se pode

representar con r ou rr e insista no
feito de que, despois de consoante,
nunca escribiremos rr.
Para explicar
A actividade 1 pode servir de repaso das regras ortogrficas referidas ao uso do r que se inclen
no cadro. Pdalles que razoen e
xustifiquen a ortografa de cada
palabra para repasar as normas
de uso.
seremos
o r soa suave
M
Para representar o son do r forte escrbese r ao principio de palabra e detrs de consoante, e rr entre vogais.
Exemplo: ricos, Henrique, Terra.
M
Para representar o son do r suave escrbese sempre r.

Exemplo: seremos, facer.
E sen facer nada!
Suxestins didcticas
Despois, lea en voz alta a vieta

inicial e solicite que clasifiquen as
palabras destacadas segundo contean o son forte ou suave que observaron nas parellas de palabras
anteriores.
ricos
o r soa forte

que presentan interferencias
co casteln.
Antes de comezar co traballo desta

dobre pxina comprobe o nivel de
coecemento previo da regra de
uso de r e rr que teen os alumnos. Ademais, para que comproben
a importancia da ortografa correcta, escriba no encerado parellas de
palabras coma estas: fero/ferro; coro/corro; caro/carro; mora/morra.
Pdalles que expliquen as diferenzas de cada parella e que se fixen
nos sons e na maneira como se
representan en cada caso. Fgalles
valorar a partir destes exemplos a
importancia de escribir sen faltas
de ortografa.
4.
5.

Teen o son r suave
cara
enredo
Teen o son r forte
rosa
parra
marieiro
cereal
amor
ro
ritmo
zapateiro
area
6.
ferro
7.
2. Localiza no debuxo polo menos tres palabras de cada caso.
TEEN O SON R SUAVE
DIF
TEEN O SON R FORTE

ESCRITO CON R
ESCRITO CON RR
3. Completa con r ou rr.

Cu2so de
Flo2a tpica
xa2dina2a
das te2as do
2pida
Medite2neo
A vexetacin
da 2ibei2a
do 2o Lo2
26
Mis informacin
Palabras derivadas e compostas con r. Convn reforzar a correcta escrita de palabras derivadas e compostas en que o lexema comeza por r
forte e, ao engadirlle o prefixo ou outro lexema, ese r queda en posicin
intervoclica. Propoa unha serie de parellas de palabras para que os
alumnos reflexionen sobre a aplicacin desta regra ortogrfica en cada
palabra. Por exemplo:
romano - prerromano
rata - matarratas
regular - irregular
raio - pararraios
ra - beirarra
regular - antirregular
26
130903 _ 0056-0071.indd
64
21/7/09
14:34:38
2
UNIDADE
4. Escribe onde corresponda a palabra a que se refire cada pista.

F
L
O
R
E
S
M
M
M
M
M
i-
A actividade 2 unha boa oportunidade para repasar a regra ortogrfica e tamn para traballar
o lxico.
PISTAS
Mquina con aspecto de persoa.
Rir coa boca pero sen facer rudo.
rbore das olivas.
A persoa que traballa co ferro.
Lugar en que se fai o lume na casa tradicional.
Erro que aparece nunha obra impresa.
No ditado, posible que os alumnos descoezan a palabra parterre: anaco do xardn que est
plantado con flores ou cspede,
e con outros elementos decorativos.
5. Ordena as letras e escribe a palabra resultante onde corresponda segundo o cdigo.

stroraad
Meu pai fixo un
o z r a r
Gstame almorzar
roat
Vicente sau a
Estraguseme o
erorcr
................ con chcharos moi rico.

................ con marmelada.
Centre a atencin nas palabras

do apartado Dificultades ortogrficas e solicite que os alumnos
expliquen o uso do r na palabra
herbicida.
................ polo parque da vila.

................ do ordenador.
6. Busca na lectura da unidade un exemplo de cada unha das regras de uso de r e rr.
Un recuncho cheo de flores
Solucins
Henrique e Carolina viven no campo. Como teen un terreo

enorme e lles encanta a xardinara, fixeron un parterre
na parte de atrs da casa. Al cultivan xeranios, margaridas,
rosas, hortensias... A verdade que se nota que lle dedican
moitas horas: un recuncho precioso!
M
su22en2in
2er2i2ida
e22austi2o
subvencin

herbicida
M
M
exhaustivo
suvencin
subencin
M
M
erbicida
hervicida
M
M
exahustivo
esaustibo
27
1. Teen o son r suave: cara, marieiro, amor, area. Teen o son r

forte: rosa, parra, ro, ferro. 2. RM:
Teen o son r suave: tesoiras, margaridas, cereixas, peras, sombreiro,
herba. Teen o son r forte: escrito
con r: rosas, races, roda, ratio;
escrito con rr: arrincar, carreta. 3.
Curso de xardinara rpida. Flora
tpica das terras do Mediterrneo.
A vexetacin da ribeira do ro Lor.
4. Ferreiro. Lareira. Oliveira. Robot.
Errata. Sorrir. 5. arroz torradas
correr rato. 6. RM: r forte: regalarn, rapaz, barrio, receosa; r
suave: quere, milleiros, dlares. 7.
Ditado.
Outras actividades
Trabalinguas con r forte. Propalles aos alumnos un exercicio de
creatividade co que exercitarn a representacin do r forte. Escriba no
encerado unha accin verbal con r forte (por exemplo correr, rabuar,
arrincar...) e pdalles que formen unha oracin engadndolle outras
palabras co son r forte. Ofreza unha lista que eles poidan engadir
outras palabras co son r forte se o desexan (roda, rabo, ra, arriba,
arredor, enriba, carro, beirarra, rosa...).
Debern intentar que a oracin sexa graciosa e creativa. Exemplo: Un
rato corra pola ra...
Despois, pida que lean en voz alta as oracins resultantes.
27
130903 _ 0056-0071.indd
65
21/7/09
14:34:38
Obxectivos
co mundo vexetal.
Identificar palabras sinnimas.
Escoller os sinnimos mis axeitados para cada contexto.
Suxestins didcticas
A sinonimia un mecanismo de
cohesin lxica moi til na redaccin de textos, xa que permite
evitar as repeticins. Ademais, nalgns casos, os sinnimos axudan
a precisar mis aquilo que queremos dicir.
Para mostrarlles aos alumnos o
efecto montono que presentan
os textos con moitas repeticins,
escrballes no encerado esta nota:
Ola Aldara.
Onte fixen o traballo de Coecemento do medio. Finalmente, tiven que
facer un texto sobre simios. Para
acompaalo, fixen un debuxo do
zoolxico que visitamos a semana
pasada. Ti xa fixeches o traballo?
Unha aperta.
Xulio
Fgalles as preguntas seguintes:
que palabra se repetiu no texto?
(facer); que efecto produce esta repeticin? que outras palabras podera ter utilizado? (acabar, escribir,
pintar, rematar). Solicite a continuacin, que reescriban eles o texto empregando os sinnimos que
correspondan en cada caso e que
comproben como cambia o efecto
que produce o texto reelaborado.
O apartado de Composicin de textos cntrase na chuvia de ideas
(brainstorming), un mecanismo
moi utilizado en todos os mtodos
de escritura para xerar ideas. Lmbrelles que os escritores clsicos
para atopar inspiracin invocaban
as musas, divindades que inspiraban as diferentes artes.
Relacione o apartado de correccin
e revisin co tema de vocabulario
que se tratou nesta unidade. Lmbrelles que, ademais de comprobar
que no texto se recollen todos os
Co
Vocabulario
Esc
sob
de i
sob
ano
pla
cogomelo
matogueira
5.
sorprendida
admirada
espantada
nacer
enraizar
florecer
1. Explica o que pasou coma se foses a rapaza e utiliza as palabras da lista.

2. Copia e completa cada oracin cunha palabra da lmina.
M
M
M
M
Na primavera, a roseira comeza a .................. e nchese de rosas.

Detrs dunha .................. haba un coello agachado.
A planta que transplantei secou porque non puido ..................
Ana descubriu .................. que o bosque estaba incendindose.
PALABRAS SINNIMAS. Algunhas palabras significan o mesmo ca outras. Por

exemplo, comezar e empezar teen o mesmo significado. As palabras que teen
o mesmo significado chmanse palabras sinnimas.
3. Copia o texto substitundo as palabras destacadas polos seus sinnimos.
Unha boa tenda

Na tenda de Alberte venden todo tipo
de froitas e verduras: pementos, leitugas,
cenorias, melocotns Btaos el mesmo
no seu porral. Por iso deben ser tan bos
e baratos. Verdade?
cultiva
pexegos
horta
econmicos
clase
comercio
4. Completa cada oracin co sinnimo mis axeitado.

aumentar
subiu
medrou
ascendeu
M
M
O pieiro .................. tanto que xa mis alto ca a casa.

.................. a unha escada para podar a maceira.
O prezo dos tomates .................. moito o ano pasado.
Uxa .................. e agora a encargada do almacn.
28
Mis informacin
Os cogomelos. Son un tipo de fungos, organismos parasitos que crecen
en zonas hmidas do bosque. Hai moitas variedades (nscaro, boleto,
zarrota...) con diferentes caractersticas. A poca en que se fan mis
visibles o outono, especialmente cando quenta o sol despois dunha
chuvia intensa. Son moi apreciados na cocia, pero cmpre ter moito
coidado, xa que hai algunhas especies que son velenosas e mortais.
Pdense atopar fotografas e informacin sobre os nomes e refrns
nas pxinas http://webs.uvigo.es/micoloxia; http://www.galespa.com.
ar/fillos_lubre_tixola.htm; http://gl.wikipedia.org/wiki/Os_cogomelos_
na_cultura_popular_galega
Explique que o champin un tipo de cogomelo de cor branca, moi
coecido e moi utilizado na cocia.
28
130903 _ 0056-0071.indd
66
21/7/09
14:34:38
sa.
contidos que se formulan ao inicio,

cmpre que revisen o estilo do texto e para iso convn que comproben se hai palabras que se repiten
demasiado ou que son inexactas.
Por ltimo, cumprir que se fixen
tamn na presentacin, que deber ser clara e atractiva para o lector.
Escribimos un texto utilizando a chuvia de ideas. s veces temos que escribir un texto
sobre algn tema e non sabemos que dicir. Nestes casos, moitos escritores utilizan a chuvia
de ideas. Esta tcnica consiste en anotar, en pouco tempo, todo o que se nos ocorre
sobre un tema determinado sen pensalo moito. Despois, escollemos de entre as ideas
anotadas as que nos parecen mellores para escribir o noso texto e rexeitamos as outras.
5. Escribe un texto relacionado co tema Plantas estraas empregando a tcnica

da chuvia de ideas.
a) De que vai falar o meu texto? Para decidilo, fago unha chuvia de ideas.
EXEMPLO

As
As
As
As
plantas
plantas
plantas
plantas
mis grandes do mundo.

mis pequenas do mundo.
que saen nos contos.
acuticas.

As plantas do deserto.
As plantas sen follas.
As plantas carnvoras.
Etc.
Para explicar
Para completar a realizacin da
actividade 1, pdeselles ofrecer
aos alumnos unha explicacin
previa sobre os cogomelos (ver
o cadro Mis informacin).
b) Escolle a idea que mis che guste da chuvia de ideas anterior e fai outra
para decidir que aspectos do tema escollido vas explicar no teu texto.
EXEMPLO
TEMA ESCOLLIDO

r
n
os
UNIDADE
A actividade 5 gua os alumnos

nas fases de escritura do texto.
Leve diferentes libros de plantas
aula, para que poidan buscar
neles a informacin. Vixe que o
traballo non sexa unha copia do
texto, senn que responda as
preguntas que se formulan no
apartado 5b.
AS PLANTAS CARNVORAS

Como son?
Que son?
Que comen?
Onde viven?
Como atraen as presas?

De que cor son?
Como se reproducen?
Etc.
c) Selecciona as ideas que che parecen mellores para a redaccin do texto.

REDACCIN DO TEXTO
d) Organiza nun esquema as ideas seleccionadas.

e) Escribe o borrador do texto dedicando un pargrafo a cada unha das partes
do esquema. Comeza o texto cunha oracin que sirva para introducir o tema.
EXEMPLO
Unha das plantas mis curiosas da natureza son as plantas

carnvoras.
Solucins
f) Revisa o texto poendo moita atencin adecuacin e organizacin

das ideas seleccionadas mediante a chuvia de ideas.
EXEMPLO
1 Que son?
AS PLANTAS
CARNVORAS
2 Como son?
3 Que comen?
4 Como atraen as presas?
29
Os procesadores de textos. Para completar as fases de construcin

dun texto, importante que os introduza no manexo dos procesadores
de textos e que lles explique as vantaxes que presentan, xa que lles
permitirn modificar o texto tantas veces como queiran sen ter que
reescribilo totalmente. Ademais, son unha ferramenta moi til para
conseguir que a presentacin dun traballo sexa excelente.
1. RM: Quedei moi sorprendida e

admirada ao descubrir un cogomelo xigante que nacera debaixo da
pla dunha rbore. 2. florecer
matogueira enraizar espantada. 3. No comercio de Alberte venden toda clase de froitas e verduras: pementos, leitugas, cenorias,
pexegos... Cultvaos el mesmo na
sa horta. Por iso deben ser tan
bos e econmicos. Verdade? 4.
medrou subiu aumentou ascendeu. 5. RL.
Na aula de informtica, axdeos a abrir un documento novo, a gardalo,

a cambiar o tipo de letra e a configurar as marxes da pxina. Aconsllelles o uso da letra Times New Roman 12 e a aplicacin de marxes
xenerosas (3 cm para todas as bandas). As mesmo, importante que
empreguen unha aliacin xustificada.
Suxralles que anoten no caderno todos os pasos que seguiron para
poder repetir as operacins na casa.
29
130903 _ 0056-0071.indd
67
21/7/09
14:34:39
An
1.
Obxectivos
Rafflesia
Rafflesia arnoldii

Aprender a buscar as fontes
de informacin axeitadas.
2.
Distinguir entre textos expositivos e argumentativos.

ptalos.
cada varios anos.
Suxestins didcticas
O Tratamento da informacin inicia o traballo especfico das competencias. Nesta unidade presentamos un texto expositivo sobre
unha planta, que enlaza co tema
dos seres vivos que se tratou nas
lecturas das unidades 1 e 2. Malia
a especificidade do tema, o texto
pode resultar moi atractivo para
os alumnos a causa das caractersticas tan peculiares desta flor.
Solicite que lean o texto en silencio
e, despois, comnteo en voz alta.
Aproveite o comentario para resolver dbidas de vocabulario (ver
o cadro Mis informacin). Para
acabar, propalles que revisen o
texto e que sublien a informacin
mis importante que comentaron.
Para explicar
Na actividade 1, fgalles ver que
un texto moi especfico e dun
nivel bastante elevado, tal como
indica o cadro de clasificacin
cientfica e a terminoloxa: floracins, parasita, rizomatoide...
Destaque que, ademais do nome da planta na nosa lingua, se
utiliza o nome en latn (Rafflesia arnoldii). Explquelles que,
en botnica, para evitar confusins cos nomes populares
das plantas, adoita utilizarse
o nome latino, que o que se
usa universalmente en todas as
linguas.
A actividade 4 debe de formularse como un resumo das caractersticas mis importantes da
planta. Para redactar este texto,
resultaralles moi til a fase de
subliado que se suxeriu anteriormente.

rizomatoide.
3.
CO
Reino
Plantae
Clase
Magnoliopsida
Orde
Malpighiceas
Xnero Rafflesia
30
Mis informacin
Vocabulario especfico. O texto contn gran cantidade de termos como
os seguintes que convn aclarar:
Lbulo: parte sante que teen as follas dalgunhas plantas.
Prea: corpo de animal morto que queda abandonado.
Polinizar: transferir pole dos estames aos pistilos.
Rizomatoide: rgano subterrneo formado por unha rede de fibras.
Se quere buscar mis informacin sobre plantas e debuxos en que se
sinalen as diversas partes de que constan, pode consultar:
http://www.usc.es/snl/term/vocabularios/t-botanica.pdf
http://www.botanical-online.com/ (en ingls, casteln e cataln)
30
130903 _ 0056-0071.indd
68
21/7/09
14:34:39
UNIDADE
Anlise e comprensin
que liches.

da Rafflesia.


M
M
peso
olor
floracin
2. Responde.
M
tamao
a unha Rafflesia.

M
non ten races.
dura tres semanas.
Nas actividades de Tratamento da

informacin continase insistindo
nas fontes de extraccin de informacin. Pdalles que identifiquen
as diferenzas entre a mensaxe de
frum e o texto inicial. Saliente
que, anda que a finalidade a
mesma (dar informacin sobre
a planta), na mensaxe o grao de
especializacin mis baixo (non
hai tanta terminoloxa especfica)
e, ademais, mestrase a informacin con ancdotas de carcter
persoal, impensables nun texto
expositivo de carcter formal.
Para completar a actividade 1 de
Tratamento da informacin, pode
propoerlles unha sesin na aula
de informtica para aprender a
buscar informacin.

Competencias bsicas
www.gemmablog.net
COMENTARIOS
Annimo dixo...
11 agosto, 2009 22:25
M
M

nunha revista
nunha enciclopedia
de plantas
dixital
Repase conceptos xeomtricos

como dimetro e unidades de medida como quilogramo, para que se
fagan unha idea das dimensins e
do peso desta planta.
nunha mensaxe
a travs de Internet
Aprender a aprender

31
Cmpre suxerir que sempre que

fagan un traballo importante
contrastar varias fontes, tanto en
bibliotecas coma na Internet.
Solucins
Outras actividades
Busca na Internet. Infrmeos de que na Internet hai buscadores, como
google, que permiten introducir a palabra e, deseguido, mostran todas
as pxinas relacionadas. Se queren facer buscas de mis dunha palabra, por exemplo, Rafflesia arnoldii, aconsellable utilizar comias
para que o buscador localice as pxinas relacionadas coas das palabras xuntas. Mstrelles tamn que, nos buscadores avanzados, poden
seleccionar o idioma en que queren facer a busca. A gran cantidade
de informacin que se pode atopar pode provocar un desconcerto.
Para iso mellor facer buscas en pxinas fiables. Recomendamos
esta enciclopedia para que busquen informacin:
Wikipedia: http://gl.wikipedia.org/wiki/Portada
1. Nunha gua de plantas. 2. Rafflesia (Rafflesia arnoldii). Nos bosques hmidos do sueste asitico
(Malaca, Borneo e Sumatra). En
1818. Joseph Arnold. O seu nome dbese ao gobernador britnico
Thomas Stamford Raffles, experto
na clasificacin de plantas novas.
3. V F V F. 4. RL. 5. O debuxo superior dereito, xa que de dimensins
considerables, de cor cobreada e
presenta cinco ptalos.
TRATAMENTO DA INFORMACIN
1. Nunha mensaxe a travs da
Internet. Achega informacin.
Nunha enciclopedia. RL.
31
130903 _ 0056-0071.indd
69
21/7/09
14:34:39
Actividades
Obxectivos
1.
LEM

Familiarizarse cos resumos e
cos esquemas conceptuais.
A linguaxe a forma de mis utilizada por porque

a mis A linguaxe pode ser ou
A o conxunto de sons, palabras e regras que comparte un grupo
de
10
Evitar repeticins nun texto.
11
2.
Suxestins didcticas
Antes de comezar a facer as actividades, faga unha chuvia de
ideas dos contidos do tema.
Anime os alumnos para que,
cos libros pechados, intenten
lembrar todo o que aprenderon
nesta unidade e anteo no encerado.
O son do r forte
O son do r suave
escrbese
escrbese
12
Con r a principio de .............
e detrs de .............
Con rr entre .............
3. Escribe tres situacins en que se utilice
........................
6. Escribe os seus nomes. Todos teen r ou rr.
a linguaxe oral e tres mis en que se utilice

a linguaxe escrita.
4. Arrodea as das palabras sinnimas de cada

serie.
A continuacin, repase os contidos fundamentais a partir das

actividades 1 e 2 e pdalles que
engadan exemplos para asegurarse de que entenderon correctamente os conceptos.
insuficiente
escaso
delgado
gordo
rpido
prudente
amable
abundante
fraco
redondo
veloz
contento
feroz
ES
7. Completa con r ou rr e arrodea segundo o cdigo.
Son do r suave
sinxelo
feliz
enxoito
M
M
5. Copia o texto substitundo as palabras

destacadas polos seus sinnimos.
Competencias bsicas
elixir
mozo
Aprender a aprender
Insista en que a aprendizaxe ten
que ser acumulativa e, para iso,
importante repasar os coecementos da unidade anterior, tal
como se propn nalgunhas das
actividades.
valgadas
cumes
retian
extraviar
A planta mis valiosa

Un rapaz quera atopar a planta mis
valiosa. Foina buscar aos picos e aos vales,
pero non saba cal escoller. Ata que un
da se perdeu no deserto e sobreviviu
grazas auga que conservaban
os cactos. Esta era a planta!
Son do r forte
Teo fotog....afas da se....a do Xu....s.

Vivo no ba....io que ....odea o me....cado
da fei....a.
O m....co....es tomei a....oz para xanta....
e f....oita de sob....emesa. Que sabo....oso!
O ....omeu unha planta a....omtica.
8. Contesta.
M
M
Que a chuvia de ideas?

En que fase do proceso de escritura
se pode empregar?
Planificacin
Redaccin
Correccin e edicin
32
Solucins
1. A linguaxe a forma de comunicacin mis utilizada polos
humanos porque a mis completa. A linguaxe pode ser oral ou
escrita. A lingua o conxunto
de sons, palabras e regras que
comparte un grupo de falantes.
teen o mesmo significado. 2. Con
r a principio de palabra e detrs de
consoante. / Con rr entre vogais.
O son do r suave escrbese r entre vogais. 3. RM: Oral: conversa
telefnica, conferencia, programa
de radio. Escrita: carta, informe,
diario persoal... 4. insuficiente, escaso; delgado, fraco; rpido, veloz;
Outras actividades
Tab. Para traballar os sinnimos de maneira mis ldica, pode suxerirlles xogar ao Tab. Elabore tarxetas que contean unha palabra que
os alumnos tern que definir e un conxunto de palabras prohibidas que
non podern utilizar. As, para elaborar a definicin debern de empregar
sinnimos. Tamn poden optar pola linguaxe literaria e construr unha
definicin con metforas. A continuacin, propoemos algns modelos
de tarxetas:
Nube
Mesa
Camisa
Colexio
Espaguete
sol / chuvia / cousa

patas / tboa / utilizar
roupa / vestir / enriba
lugar / aprender / estar
comer / pasta / alongado
32
130903 _ 0056-0071.indd
70
21/7/09
14:34:40
2
UNIDADE
LEMBRA E REPASA
9. Inventa unha oracin con cada palabra.
M
M
pergameo
solermiamente
trasfegar
zangonear
M
M
13. Explica en que forma se atopan estas clases

de palabras no dicionario.
adular
bordn
10. Pon exemplos de canles de comunicacin.
substantivos
receptor
mensaxe
cdigo
adxectivos
verbos
14. Copia e completa coa letra axeitada.

Con c ou qu

emisor
2bado
2eixo
ba2allau
2uncha
e2ipo
Ra2el
Con g, gu ou g
fi2eira
a2osto
12. Clasifica as formas de comunicacin

utilizadas en cada caso.
2itarra
peitu2a
a2ia
bilin2e
15. Escribe o plural destas oracins. Fai

os cambios necesarios.
M
M
M
M
A vaca pace.
A alga verde cobre a rocha.
Encheu o bocoi coa axuda dun funil.
A eiruga est enriba da pla.
Evitar repeticins
ES CAPAZ DE
go.
rte
...
so!
1. Volve copiar o texto evitando as repeticins.

Unha distraccin clebre
Louis Pasteur tia fama de ser moi distrado. Unha vez, Louis
Pasteur falaba nunha comida sobre os beneficios de lavar
os vexetais antes de comer os vexetais e para demostralo Louis
Pasteur introduciu un acio de uvas dentro dunha copa de auga.
Cando finalizou o discurso, pouco antes de finalizar a comida,
bebeu a auga dun grolo!
Podes facelo as:

1. Le o texto e localiza as palabras que estean repetidas e que fan
que a redaccin presente un vocabulario pobre ou soe mal.
2. Escolle en cada caso o recurso mis axeitado para evitar as repeticins do texto.

M Utilizar un sinnimo
M Suprimir unha das palabras repetidas
M Utilizar un pronome
33

aprenderon nela. Complete con eles ou pdalles que completen unha
tboa coma esta:
O que aprendn
contento, feliz. 5. mozo, cumes,

valgadas, elixir, extraviou, retian. 6. rosa; margarida; esprragos; rbore. 7. Teo fotografas da serra do Xurs. Vivo no barrio que rodea o mercado da feira.
O mrcores tomarei arroz para
xantar. O romeu unha planta
aromtica. 8. A chuvia de ideas
un procedemento que consiste en
anotar todo o que se nos ocorre sobre o tema de que queremos escribir. Planificacin. 9. RL. 10. RM:
telfono, a Internet, papel, o aire...
11. Emisor: persoa que enva a informacin. Receptor: persoa que
recibe a informacin. Mensaxe:
informacin que se comunica.
Cdigo: conxunto de signos. 12.
sinal auditivo; sinal visual; xesto.
13. os substantivos: en singular os adxectivos: en masculino
singular os verbos: en infinitivo.
14. cbado bacallau equipo queixo cuncha Raquel /
figueira guitarra aguia
agosto peituga bilinge. 15.
As vacas pacen. As algas verdes cobren as rochas. Encheron
os bocois coa axuda duns funs.
As eirugas estn enriba das plas.
ES CAPAZ DE
3. Copia o texto coas correccins que fagas.
1. Louis Pasteur tia fama de ser

moi distrado. Unha vez, o cientfico falaba nun banquete sobre os
beneficios de lavar os vexetais antes de comelos e para demostralo
introduciu un acio de uvas dentro
dunha copa de auga. Cando acabou o discurso, pouco antes de
finalizar a comida, bebeu a auga
dun grolo!
Lectura
Gramtica
Ortografa
Escritura
Vocabulario
Literatura
33
130903 _ 0056-0071.indd
71
21/7/09
14:34:40
Adelaida
tremenda
Programacin
Obxectivos
Ler con fluidez un texto narrativo.
Contidos
Identificar as causas das accins que ocorren nunha historia.
O substantivo.
Recoecer diferentes xneros orais.

Intervir ordenadamente nunha conversa.
A slaba tnica e o acento

grfico.
Identificar os substantivos dunha oracin.
A antonimia.
Transformar o nmero dun substantivo.
Os textos literarios en prosa

e en verso.
Identificar a slaba tnica.
Relacionar palabras antnimas.
Cubrir correctamente un cuestionario.

Distinguir textos literarios en prosa e en verso.
Le e comprende un texto narrativo.
Recoece diferentes xneros orais.
Intervn nunha conversa respectando as quendas de palabra.
Identifica os substantivos dunha oracin.
Aplica o nmero dos substantivos correctamente.
Identifica a slaba tnica das palabras.
Relaciona palabras antnimas.
Cubre correctamente un cuestionario.
Distingue textos literarios en prosa e en verso.
Competencias bsicas
Ademais de desenvolver a Competencia en comunicacin
lingstica, esta unidade contribe ao desenvolvemento
das competencias seguintes: Aprender a aprender, Competencia
cultural e artstica, Competencia no coecemento e a interaccin co
mundo fsico, Competencia social e cidad, Autonoma e iniciativa
persoal e Tratamento da informacin.
Lectura comprensiva
do texto narrativo Adelaida
tremenda.
Identificacin de varios
xneros orais.
Participacin ordenada
nunha conversa.
Identificacin
de substantivos.
Disposicin para cubrir
un cuestionario.
Identificacin
das caractersticas
dos textos en prosa
e en verso.
Interese por respectar

o medio natural.
Actitude respectuosa
cos interlocutores que
participan nunha conversa.
Interese por escribir con boa
ortografa.
34A
130903 _ 0072-0087.indd 72
21/7/09 14:38:03
Esquema da unidade
UNIDADE 3
Texto narrativo
Gramtica
Ortografa
Adelaida tremenda
O substantivo
Slaba tnica
e acento grfico
Comunicacin oral
Vocabulario: Palabras antnimas

Composicin de textos: Cubrir un cuestionario
Comprensin auditiva: Identificar varios tipos de textos

Expresin oral: Intervir nunha conversa
Actividades
Literatura
Prosa e verso
Es capaz de
Interpretar os resultados dun cuestionario
Recursos
Lminas da aula.


Redactar o resumo: actividade 8, px. 36; actividade 1, px. 46.
Elaborar esquemas: actividade 2, px. 46.
Repasar procedementos: actividade 5, px. 39.
A acentuacin pode presentar moitas dificultades
se os alumnos non adquiriron ben os conceptos
bsicos previos como a particin silbica
e os ditongos. Antes de presentar as normas
de acentuacin, importante que se repasen
estes aspectos.
Ao explicar a diferenza entre prosa e verso,
insista en que as das formas son vlidas
para vehicular discursos literarios, anda
que a prosa se utiliza tamn para vehicular
outros textos non literarios. Se non se fai
esta aclaracin, crrese o perigo de que
os alumnos asocien discurso en verso
con literatura e discurso en prosa con linguaxe
non literaria.
Suxestin
de temporalizacin
Setembro
Outubro
Novembro
Decembro
Xaneiro
Febreiro
Marzo
Abril
Maio
Xuo
34B
130903 _ 0072-0087.indd 73
21/7/09 14:38:03
Obxectivos
Adelaida tremenda
and
unh
Non
pint
A
abra
ve
a tr
bigo
Ler en silencio un relato.

Analizar, interpretar e opinar
sobre o comportamento dos
personaxes.
face
cau
Suxestins didcticas
Centre a atencin no ttulo (Adelaida
tremenda) e aproveite para facer
un traballo previo lectura sobre el.
Pregunte polo significado literal do
adxectivo tremendo/a (moi grande
ou forte) e polo da expresin Ser
(algun) tremendo (ser unha persoa
que sorprende polos seus comportamentos, que chama a atencin). Antes de iniciar a lectura, os alumnos
debern facer predicins sobre cal
dos dous significados estar mis
conectado coa lectura. Convn que
expliquen, unha vez lido o texto, cal
realmente o significado do ttulo e
por que Adelaida tremenda.
Antes de ler
Repase a informacin sobre o
autor. Pregunte se lles familiar e se leron algn libro del.
Aproveite para levar aula unha
seleccin de libros de Xabier P.
Docampo, axeitados a este nivel,
para que os folleen e anmeos a
ler algn deles.
A lectura
Suxira unha primeira lectura silenciosa do texto. Unha vez realizada esta, pida que expliquen
qu momento do relato recolle a
ilustracin. Pregunte pola accin
da protagonista con respecto s
rbores da praza para que infiran
o significado real do seu comportamento: por que Adelaida fai todo o posible para que as rbores
da praza non desaparezan?
A caracterstica mis destacada
do relato a inclusin dun feito
mxico na historia. Pregntelles
aos alumnos se coecen outros
textos en que un obxecto tea
poderes mxicos e axude a resolver un problema que teen
os personaxes. Destaque que a
dos
and
apa
unh
A
Pou
dan
met
leva
A
ano
VAS APRENDER
1 Lectura
Adelaida tremenda
2 Comunicacin oral
Identificar varios tipos
de textos
Intervir nunha conversa
3 Gramtica
O substantivo
4 Ortografa
Slaba tnica e acento
grfico
Palabras antnimas
Cubrir un cuestionario
6 Literatura
Prosa e verso
que mis lle gusta a Adelaida debuxar. Ela di sempre

que debuxar o mis mxico que hai.
Precisamente hai uns das, cando seu pai e sa nai a deixaron
na casa da avoa mentres an a unha xuntanza dos vecios por
mor dunhas rbores que o alcalde mandara cortar para facer un
aparcadoiro, a Adelaida xa lle entraron ganas de debuxar. Comezou
a remexer polos caixns ata que foi dar cunha caixa de lapis de
cores xa moi vella. Era de lata e estaba enferruxada. Abriuna e al
estaban doce lapis aliados.
A avoa explicoulle que foran do av, que tamn lle gustaba moito
debuxar.
Dsma para min?
A avoa quedou un intre pensativa antes de lle dicir que si.
Adelaida apreixou a caixa contra o seu peito moi leda.
Pasou a noite e veu outro da de escola. E Adelaida foino pasando.
Iso si, non se librou de que a directora lle botase unha bronca cando
pasou correndo por diante do seu despacho. Cando regresou casa,
34
Mis informacin
A importancia das rbores. Ao fo da defensa das rbores que constite
o tema de fondo da lectura, estableza unha reflexin cos alumnos sobre
a funcin das rbores, sobre todo nos mbitos urbanos.
As rbores xogan un papel fundamental na conservacin do medio e
ademais son un elemento esencial para mellorar a calidade de vida no
contorno en que vivimos. Protexen o chan da erosin, axudan a regular
a temperatura, reducen a contaminacin do aire grazas fotosntese
que axuda a limpar o aire que respiramos, serven de amortecedores
para diminur a intensidade do rudo na cidade, enriquecen a esttica
do contorno dndonos un ambiente mis pracenteiro para vivir, son o
fogar dunha gran cantidade de animais, especialmente aves...
34
130903 _ 0072-0087.indd 74
21/7/09 14:38:03
com
Con
cort
A
pra
ela
pos
fixo
fala
foi
pln
Reu
nou
sa
A
gn
van
UNIDADE
pre
ron
por
un
zou
de
e al
oito
si.
ndo.
ndo
asa,
anda via enrabechada coa directora. Pendurada da parede tia

unha foto en que estaba toda a clase coa mestra e coa directora.
Non o pensou das veces, colleu o lapis negro da caixa de cores e
pintoulle directora uns bigotazos.
Ao da seguinte, cando estaban todos no patio da escola, quedaron
abraiados ao ver a directora, vestida coma as mulleres rabes, cun
veo que lle tapaba a cara dos ollos para abaixo. Adelaida advertiu
a travs do veo unha sombra debaixo do nariz. A directora tia os
bigotes que ela lle debuxara. Aqueles lapis eran mxicos.
Moi longo se lle fixo o da a Adelaida. Desexaba ir para a casa e
facer outro debuxo para se asegurar de que foran os seus lapis os
causantes da conversin da directora fe musulm.
O problema estaba en decidir con que haba probar a maxia
dos lapis. Foi daquela cando se lle ocorreu a idea de facer algo que
anda a xente da vila non se explica. Foi praza na que an facer o
aparcadoiro. Nun quiosco mercou unha tarxeta postal na que via
unha foto da praza antes de que lle cortasen as rbores.
Al pola noite, cando todos durman, Adelaida colleu a postal.
Pouco a pouco cos lapis, foi repasando por enriba as rbores. Foilles
dando a cor que a cada parte lle corresponda. Cando rematou,
meteuse na cama convencida de que ao outro da a vila enteira a
levar unha boa sorpresa. E o alcalde tamn.
As foi. As rbores volvan estar onde estiveran por mis de cen
anos coma se non pasase nada.
O alcalde rabiaba e dica que aquilo era imposible. Que
comprobasen se algun espetara al rbores tradas doutro lado.
Confirmronlle que non, que aquelas eran as mesmas que se
cortaran e ademais estaban perfectamente enraizadas.
Pois que as corten outra vez ordenou o alcalde.
Aquela tarde, os obreiros cumpriron as ordes e de novo quedou a
praza sen rbores. Tamn Adelaida cumpriu aquela noite co que para
ela era unha obriga e volveu pasar os lapis de cores por enriba da
postal, e outra vez amenceu a praza chea de rbores. Pero desta vez
fixo algo mis; procurou nun xornal un retrato do alcalde. Vaselle
falando e tia as palmas das mans colocadas cara adiante. Nelas
foi onde Adelaida escribiu: Se volves mandar cortar as rbores,
plntoche unha en cada orella.
Para o outro da, o alcalde presentouse con luvas no concello.
Reuniu os concelleiros e dxolles que era mellor facer o aparcadoiro
noutro sito onde non houbese que cortar rbores.
Todos os vecios estaban felices porque a praza volva ter as
sas rbores, anda que ningun poda explicar como sucedera.
Adelaida nunca llo dixo a ningun, todos temos dereito a ter algn segredo. Ah! e borroulle o bigote directora cando esta lle levantou o castigo.
XABIER P. DOCAMPO,
Adelaida, Henrique e demais familia. (Adaptacin)
enferruxada: oxidada.
pesar de que estes feitos sexan

fantsticos, estn contados de
forma verosmil coma se realmente puidesen existir.
apreixar: agarrar algo

con forza.
veo tea moi fina
e transparente coa
que se cobre a cara
ou parte dela.
Competencias bsicas
Competencia
cultural e artstica
Pida que relean as das primeiras
lias do texto onde o narrador fala do sentido que lle d Adelaida
ao debuxo (algo mxico). Promova
unha reflexin sobre esta idea: que
pode haber de mxico nunha pintura, nun cadro? Pregunte se lles
gusta debuxar e pintar, se visitan
museos, se visitaron algunha exposicin interesante, se hai algn
cadro e pintor que coezan e que
lles gusta especialmente
O AUTOR
Competencia
no coecemento e a
interaccin co mundo fsico
Xabier P.
Docampo
Xabier P. Docampo (Rbade, 1946),
mestre e pedagogo, un dos mis
prestixiosos escritores galegos no
eido da literatura infantil e xuvenil.
autor de numerosas obras e foi
varias veces galardoado; destacan
O misterio das badaladas, Catro cartas e Cando petan na porta pola
noite (Premio Raolas ao mellor
libro do ano, Premio Nacional de
Literatura Infantil e Xuvenil e o Ibby
Honour List).
Aprender a aprender
35
Outras actividades
Declogo ecolxico. Aproveite a lectura para reflexionar cos alumnos
sobre as accins ecolxicas que podemos levar a cabo diariamente e
as lograr que o noso planeta estea mellor coidado. Pode propoer que
entre todos elaboren un declogo (defnalles o concepto: conxunto de dez
principios bsicos para o desenvolvemento dunha actividade) e suxira
que vaian enumerando accins ecolxicas, que se irn recollendo nun
caderno, ou no encerado, para finalmente seleccionar as dez imprescindibles segundo eles. Algunhas das ideas de partida poden ser: realizar
unha recollida selectiva de lixo, participar en campaas de reforestacin,
respectar os bosques, o mar e o ro e non tirar residuos neles...
Finalmente poden elaborar un mural en que recollan os dez principios bsicos, decoralo e colocalo nun lugar ben visible da aula ou do centro.
Insista na importancia de facer

un uso responsable dos espazos
pblicos, o que implica non tirar
lixo ao chan, respectar o mobiliario
urbano... Promova ademais unha
reflexin sobre a importancia dos
parques e xardns pblicos e a sa
necesidade nas cidades...
Destaque a necesidade dun ambiente de estudo silencioso e con

luz axeitada, para poder concentrarse na lectura do texto.
Despois de ler
Suxira que analicen o comportamento de Adelaida, cando lle pintou o bigote directora e cando
pintou as rbores do parque, e que
os valoren. Convn observar, no primeiro caso, se interpretan correctamente a irona do narrador cando
di foran os lapis os causantes da
conversin da directora fe musulm. Saliente a accin ecolxica da
protagonista, no segundo caso, e
aproveite para falar de comportamentos ecolxicos axeitados (ver
Outras actividades).
35
130903 _ 0072-0087.indd 75
21/7/09 14:38:03

Obxectivos
Identificar os motivos que desencadean as accins dos personaxes do relato.
Os detalles
Opinar sobre as accins dos

personaxes.
Resumir cada unha das partes
de que consta a narracin.
Co
5. Contesta.
1. Observa e responde.
Que ocorre
nesta escena?
A quen pertencera
ese obxecto?
Que propiedades
tia?
Para que quera o alcalde cortar as rbores

da praza?
Que fixo Adelaida para evitalo?
Como reaccionou o alcalde?
Como convenceu Adelaida ao alcalde
finalmente?
Que opinas da actuacin de cada un?
1.
As causas
2. Le e responde razoadamente.
Suxestins didcticas
Antes de facer as actividades,

suxira que os alumnos realicen
unha nova lectura individual do
texto. Preste especialmente
atencin actividade 2 en que
os alumnos deben analizar a
causa da reaccin da avoa da
nena; saliente que as causas
poderan ser das cando menos (polo valor sentimental do
obxecto en si e polo bo ou mal
uso que lle podera dar a persoa
que o use).
6. En que orde ocorreron os seguintes
acontecementos? Marca.
Por que pensas que tivo dbidas a avoa

hora de darlle a caixa a Adelaida?
Atinou coa sa decisin? Explcao
con exemplos tirados do texto.
Adelaida pintoulle uns bigotes

directora.
A avoa deulle a caixa de cores a Adelaida.
O alcalde presentouse con luvas
no concello.
Adelaida borroulle os bigotes directora.
A protagonista debuxa rbores na postal
que comprou no quiosco.
Os personaxes
3. Explica se son verdadeiras ou falsas
as seguintes afirmacins sobre Adelaida.
O que mis lle gusta bailar.
Estaba coa avoa porque os pais an
no teatro.
Atopou unha caixa de bombns.
Pintoulle uns bigotes directora
porque estaba enrabechada.
Decidiu pintar as rbores que cortaran
na praza.
Contoulles o segredo a todos os amigos.
Corrixe os enunciados falsos.
7. Explica para que usaras ti os lapis de cores

da protagonista.
Inte
sab
pro
res
Rexistro de lectura
8.
4.
ESTUDO EFICAZ. Elabora unha ficha
4. Explica que momento

ilustra o debuxo
e que importancia ten
este feito na historia.
Opina. Cres que
estivo ben o que
fixo Adelaida con
esta accin?
Ttulo:
Autor/a:
Resumo:
Opinin:
36
Actividades 1, 2, 3 e 4. Elaboracin dunha interpretacin. Explicar as
diferentes accins dos personaxes ao longo da historia.
Actividades 3 e 5. Obtencin da informacin. Identificar as accins
que ocorren no relato e explicalas.
Actividade 6. Comprensin global. Ordenar enunciados da historia e
resumir o seu contido.
Actividade 7. Expresin oral. Imaxinar e explicar diversas utilidades do
obxecto mxico que forma parte da historia.
36
130903 _ 0072-0087.indd 76
3.
Ex
A ta achega
sobre a lectura con estes datos:
1. A avoa dlle a Adelaida a caixa

de pinturas. Foran do av de Adelaida. O que se pintaba con eles
convertase en real. 2. RM. Porque era un recordo do seu marido
xa morto. Tamn podera ser polo
uso que lle puidese dar a nena.
RM. Si porque grazas aos lapis
conseguiu que o alcalde desistise
de cortar as rbores do parque.
3. F (O que mis lle gusta pintar.)
F (Estaba coa avoa porque os pais
an nunha asemblea.) F (Atopou
a caixa de pinturas do av.) V. F
(Non llo contou a ningun.) 4. Ao
da seguinte de pintarlle un bigote
directora na foto; este o feito
grazas ao que descobre a maxia daquelas pinturas. RL. 5. Para facer
un aparcadoiro. Pintou as rbores
nunha postal antiga da alameda.
Mandou cortar as rbores de novo.
Pintoulle nas mans unha mensaxe. Decidiu facer o aparcadoiro
noutro sitio. 6. 2. 1. 4. 5. 3. 7. e
8. RL.
2.
Resume o texto axudndote

dos enunciados anteriores que che sirvan.
As accins
Solucins
Iden
corr
ou
tipo
anu
Par
que
21/7/09 14:38:04
es
da.
ra.
al
3
UNIDADE
Comunicacin oral
Comprensin auditiva
Obxectivos
Recoecer diferentes xneros
orais.
Identificamos varios tipos de textos. Para interpretar

correctamente as mensaxes que escoitamos na radio
ou na vida diaria, necesario saber identificar os diversos
tipos de textos con que nos podemos atopar: noticias,
anuncios publicitarios, avisos, narracins, chistes, etc.
Para facelo, temos que poer atencin tanto naquilo
que din coma na maneira de dicilo.
1.
Identificar a intencin de cada

un dos xneros discursivos.
Elaborar textos orais con diferentes finalidades comunicativas.
Escoita as audicins e relaciona cada unha co tipo de texto que lle corresponda.
Audicin 1
Audicin 4
1 NARRACIN
4 ANUNCIO
Audicin 2
Audicin 5
2 CHISTE
5 DOCUMENTAL
Audicin 3
Audicin 6
3 NOTICIA
6 AVISO
Suxestins didcticas
Comprensin auditiva
Antes da actividade 1, pregntelles como souberon identificar a
intencin de cada texto e comente as caractersticas mis destacadas de cada un. Ademais, fgalles notar que, en cada xnero,
o ton de voz diferente.
2. Escribe onde corresponda cada un dos textos anteriores segundo sexa a sa intencin.
Divertir
..........
Convencer
..........
Informar
..........
Entreter
..........
Advertir
..........
Explicar
..........
3. Reflexiona e marca. Que pode pasar se non identificas correctamente o tipo de texto
que ests escoitando?
Que interpretas mal a mensaxe.
an.
Vaia, que
lle fara cambiar
de idea?
O alcalde
acordou non mandar
cortar as rbores
da praza.
Que escoitas mal a mensaxe.
Expresin oral
Intervimos nunha conversa. hora de intervirmos nunha conversa, moi importante
saber que persoas estn a falar, de que falan e en que momento podemos intervir,
procurando sempre respectar a quenda de palabra da persoa que fala e sendo
respectuoso no que se di.
4.
Escoita as conversas seguintes e intervn nelas tal e como se indica.

PRIMEIRA CONVERSA
SEGUNDA CONVERSA
TERCEIRA CONVERSA
Insstelle ao pai para que

compre a coleccin e dlle
razns.
Discrepa da opinin da titora

e achega outro punto
de vista.
Dille ao av que non lle conte

a historia a ta irm pequena
porque se asusta.
Expresin oral
Saliente a importancia de utilizar
o xnero axeitado finalidade
que se persegue. Pregntelles
que texto empregan cando queren comunicarse con algun que
vive moi lonxe (correo electrnico ou carta); que texto utilizan
cando queren sintetizar un libro
(un resumo); que texto empregan
cando queren convidar a algun a
unha festa (unha invitacin)
Competencias bsicas
37
Insista en que nas conversas se

debe respectar sempre a quenda
de palabra e non interromper o interlocutor.
Mis informacin
Caractersticas dos xneros. A finalidade define os diferentes tipos de texto,
pero hai outros trazos caractersticos. Por exemplo, nos chistes destaca
a referencia directa ao interlocutor (se vos decatastes) e expresins como
eh? Nos anuncios, convn facer resaltar a gran cantidade de adxectivos
valorativos (barato, insuperables) e sobre todo o eslogan que tamn se
dirixe directamente ao interlocutor con imperativos (compra). No documental destaca o plural inclusivo (se nos fixamos) e o uso de palabras
especficas do tema como insectos e anatoma. Na noticia, convn insistir
na importancia de dar todos os datos (cando?, onde?, quen?, que? e
por que?). No aviso caracterstico o uso de palabras como atencin.
Por ltimo, a narracin caracterzase polo uso de tempos pasados e pola
inclusin de dilogos.
Solucins
1. Audicin 1: chiste; Audicin 2:
anuncio; Audicin 3: documental;
Audicin 4: noticia; Audicin 5:
aviso; Audicin 6: narracin. 2. Divertir: chiste; Convencer: anuncio;
Informar: noticia; Entreter: narracin; Advertir: aviso; Explicar: documental. 3. Que interpretas mal
a mensaxe. 4. RL.
37
130903 _ 0072-0087.indd 77
21/7/09 14:38:04
Gramtica O substantivo
Obxectivos
5jcU, estes
`Ud]gde WcfYg
foron do Uj?
Identificar os substantivos.
Coecer os diferentes tipos de
substantivos.
Cambiar o xnero e o nmero
dos substantivos.
Suxestins didcticas
No apartado de gramtica deste
curso faremos un percorrido polas
principais categoras gramaticais e
determonos dunha maneira especial no verbo e na morfoloxa que
presenta. Para iniciar o repaso das
categoras, comezamos polo substantivo: unha categora bsica que
xa coecen doutros anos. Neste caso xa non ser necesario identificar
o substantivo entre outras categoras gramaticais, senn que cumprir saber clasificalo e dominar a sa
morfoloxa (xnero e nmero).
Despois da explicacin dos recadros, fgalles notar que as clasificacins dos substantivos non son
excluntes, dicir, un nome comn e pode ser colectivo ou indivi-
Comns e propios
Concretos e abstractos
Clases de substantivos
Os substantivos son as palabras que nomean persoas, animais, cousas, ideas ou sentimentos. Por exemplo: rapaz, peixe, sol, amizade.
Hai varias clases de substantivos: comns e propios, individuais e
colectivos, e concretos e abstractos.
Os substantivos comns nomean calquera persoa, animal ou cousa dunha clase determinada. Por exemplo: rapaza, ro, vila.
Os substantivos propios son os que nos din como se chama unha
persoa, animal ou cousa e as difernciase do resto da sa clase. Por exemplo: Lus, Ulla, Ribadeo.
Os substantivos individuais nomean en singular unha soa persoa,
animal ou cousa. Por exemplo: xogador, abella, rbore.
Os substantivos colectivos nomean en singular un conxunto de persoas, animais ou cousas. Por exemplo: equipo, enxame, bosque.
Os substantivos concretos son os que nomean seres ou obxectos
que podemos ver, tocar, sentir... Por exemplo: mesa, can.
Os substantivos abstractos son os que nomean ideas, sentimentos... Por exemplo: xenerosidade, escuridade.
5.
6. A
Individuais e colectivos
Xnero e nmero dos substantivos

Os substantivos teen xnero: poden ser masculinos ou femininos.
Para recoecer o seu xnero debes ter en conta que os substantivos masculinos poden ir precedidos por o ou os; en cambio, os
substantivos femininos poden ir precedidos por a ou as.
Os substantivos teen nmero: poden estar en singular ou en plural. Os substantivos en singular nomean un s ser ou obxecto. Por
exemplo: o seor, a bolsa. Os substantivos en plural nomean diversos seres ou obxectos. Por exemplo: os seores, as bolsas.
7.
8.
Os substantivos son palabras que nomean persoas, animais,

cousas, ideas ou sentimentos. Os substantivos teen xnero
(masculino ou feminino) e nmero (singular ou plural).
Os substantivos poden ser comns e propios, individuais e colectivos, e concretos e abstractos.
AU
1. Arrodea os substantivos e clasifcaos en comns e propios.
noticia
hbil
Xoana
entre
estudando
as
multiplicar
en
meln
vaca
axia
al
libros
Coristanco
lentamente
2. Busca no texto Adelaida tremenda dous substantivos concretos e dous abstractos.

38
Mis informacin
Os nomes dos animais. Como mostra a actividade 5, a maiora de substantivos que teen unha forma diferente para o xnero masculino e para
o feminino son nomes de animais. Anmeos a ampliar esta lista cunha
actividade de investigacin que lles poida servir para a rea de Coecemento do medio. Antes de comezar, recrdelles que nalgns casos non
hai cambio de forma para indicar o xnero, senn que se lle engade ao
nome o substantivo macho e femia.
Cal o feminino de cabalo? (egua)
Cal o feminino de can? (cadela)
Cal o feminino de camelo? (camela)
Cal o feminino de papagaio? (papagaio femia)
38
130903 _ 0072-0087.indd 78
4.
5F.
Centre a atencin dos alumnos na

vieta. Pregntelles quen fala e cal
o nome propio (Adelaida) e escrbao
no encerado a carn do substantivo
comn nena. Fgalles observar as
diferenzas que se establecen entre
os dous substantivos presentes
(maiscula, mis posibilidade de
ir cun artigo). Chame a atencin
sobre os substantivos comns destacados no globo (avoa, lapis, cores,
av) e contrsteos co substantivo
propio Adelaida. Na lectura inicial
os alumnos poden explorar outros
tipos de substantivos: abstractos
(ganas, bronca) e concretos (lapis,
aparcadoiro); e colectivos (clase)
ou individuais (rbore). Anmeos a
reflexionar sobre estes substantivos con preguntas coma as seguintes: cantos substantivos empregou
Adelaida na sa intervencin?; son
comns ou propios?; parcevos o
mesmo lapis e enfado?; as ideas
vense ou tcanse?; de que est
formada unha clase?
CLASES DE
SUBSTANTIVOS
3. A
21/7/09 14:38:05
coude.
se
3
UNIDADE
Cambiando
as terminacins
-o ou -e por -a
Engadndolle
consoante
final un -a
Cambiando
a terminacin
-n por -
Cambiando
a terminacin
-n por -oa
gato-gata; mestre-mestra
seor-seora
irmn-irm
ladrn-ladroa
dual e tamn concreto ou abstracto.

Depende do criterio que escollamos
para clasificalo. Advrtaos, con todo,
que os substantivos abstractos non
adoitan clasificarse en individuais
e colectivos, xa que non se poden
contar.
4. Escribe ao lado de cada substantivo o artigo correspondente e di se masculino ou feminino.
cou-
nha
cla-
5.
paisaxe
mel
anlise
fantasma
mar
radio
rbore
aguia
nariz
calor
ESTUDO EFICAZ. Observa as parellas de substantivos seguintes e completa a norma.
cabalo/egua
xenro/nora
home/muller
rei/raa
Para explicar
Se teen dbidas nalgns casos
para identificar os substantivos,
pode propoerlles que utilicen un
determinante diante do substantivo (un/unha), xa que, como poden
observar, os substantivos adoitan
estar precedidos desta categora.
mellor que lles suxira o artigo
indeterminado, porque o artigo
determinado pode funcionar con
algns adxectivos (o hbil) e podera confundilos.
boi/vaca
soa,
pere.
ctos
Algns substantivos teen palabras distintas para o xnero e para o
6. Aprende como se forma o plural dos substantivos e engade dous exempos mis.
men-
Os rematados
en vogal ou -n
engaden -s
Os rematados
en -r, -z ou -s
engaden -es
Os rematados en -l
agudos, perden o -l
e engaden -is
Os rematados en -l
(graves ou monoslabos)
engaden -es
gatos; camins
seores-rapaces-marqueses
papeis-funs
tneles-soles
nos.
antios
7. Escribe o plural destes substantivos e explica como os formaches.
pluPor
ver-
8. Relaciona cada substantivo individual co seu substantivo colectivo.
,
o
o-
nco
nte
3. Aprende como se forma o feminino dos substantivos e engade dous exemplos mis.
casa
mel
illa
paxaro
xogador
curmn
cnsul
capataz
mes
bandada
equipo
arquiplago
msico
barco
peixe
doutor
caf
animal
arns
As actividades 3, 4, 5, 6 e 7 cntranse no xnero e no nmero. Non

abonda que clasifiquen os substantivos segundo os morfemas que se
indican, senn que tamn importante que se fixen nas terminacins
das palabras sobre as que se engade cada morfema.
frota
banco
banda
AUTOAVALIACIN
Escribe V (verdadeiro) ou F (falso) e puntate. Cada resposta correcta vale 2 puntos.
PUNTUACIN
1. O substantivo rabao individual.
.......
2. Os substantivos femininos poden levar diante a ou as.
.......
.......
.......
.......
TOTAL
.......
3. O plural do substantivo caracol caracois.

4. Xon un substantivo propio.
5. O substantivo amor un substantivo concreto.
Solucins
os.
Solucin: 1F, 2V, 3V, 4V, 5F.
39
Outras actividades
Substantivos con xnero diferente. Pdalles aos alumnos que localicen
neste texto substantivos que tean un xnero diferente do casteln e
anmeos para que en digan mis exemplos.
Eses das de vacacins...
Cando temos vacacins os meus pais teen o costume de ir pasar uns
das ao campo e fuxir da calor que tan molesta na cidade. Que gusto
descansar debaixo das rbores as tardes de vern. Mia irm, que ten o
nariz moi delicado, pasa o da refungando polo olor que vn das granxas.
normal, con tanto animal como hai! Meu pai emocinase pintando a
paisaxe, a mia nai dedcase a facer unha anlise do comportamento de
todos os animais que ve, e a avoa que tamn est con ns, dedcase a
facer rosquillas de ans con moito azucre, a sa especialidade.
1. Comns: noticia, vaca, libros,

meln. Propios: Coristanco, Xoana.
2. RM: concretos: pai, nai, casa.
abstractos: da, xuntanza, ganas.
3. neno-nena, lobo-loba director-directora, rapaz-rapaza deus-deusa len-leoa; patrn-patroa. 4.
a paisaxe (femin.) a anlise (femin.)
o mar (masc.) a rbore (femin.)
o nariz (masc.) o mel (masc.) o
fantasma (masc.) a radio (masc.)
a aguia (femin.) a calor (femin.). 5.
Algns substantivos teen palabras
distintas para o xenero masculino e
para o feminino. 6. amigos, leccins;
ingleses, luces; cordeis, locais; males, ccteles. 7. casas curmns
capataces doutores animais
meles cnsules meses cafs arneses. 8. illa arquiplago;
paxaro bandada; xogador equipo;
msico banda; barco frota; peixe
banco.
39
130903 _ 0072-0087.indd 79
21/7/09 14:38:05
Ortografa Slaba tnica e acento grfico
5.
Obxectivos
O av sabera que
fcil era cambiar todo
cos lapis mxicos?
Identificar a slaba tnica.

Recoecer o acento grfico
e valorar a sa importancia.
As palabras estn formadas por slabas. A slaba tnica

dunha palabra a que se pronuncia con mis intensidade. As outras slabas da palabra chmanse tonas. Por
exemplo, na palabra lapis, la- a slaba tnica e -pis a
slaba tona.
A slaba tnica pronnciase con mis intensidade porque sobre ela recae o acento fnico da palabra. Nalgunhas palabras a slaba tnica vai marcada cun signo
chamado acento grfico, que unha raa que se pon
enriba da vogal tnica de acordo cunhas determinadas
regras. Por exemplo, as palabras av, sabera, fcil, mxicos levan acento grfico.
Suxestins didcticas
O apartado Ortografa das unidades 3, 4, 5 e 6 est dedicado
acentuacin. Nesta primeira unidade, repasaremos conceptos
dos cursos anteriores, como slaba tnica e slaba tona e a sa
localizacion en palabras con varias slabas. Na unidade seguinte,
traballaranse as regras xerais de
acentuacin, e quedarn para as
seguintes os casos especiais de
acentuacin como a acentuacin
de ditongos e hiatos. Antes de
introducir estes contidos, moi
importante que os alumnos dominen a particin silbica e tamn
os conceptos de ditongo e hiato,
aspecto fundamental para unha
correcta particin de palabras. Para repasar estes aspectos, pode
utilizar a actividade 1.
A continuacin, lea a vieta inicial
e pdalles que marquen a slaba
tnica de cada unha das palabras.
Insista en que todas as palabras,
independentemente de que leven
acento grfico ou non, teen slaba
tnica (quitando casos excepcionais, como os pronomes tonos).
Para explicar
Ademais da 1, as actividades
2 e 3 e sern tiles para repasar a divisin silbica, coecemento indispensable para
poder acentuar correctamente.
Aproveite para recordar que os
ditongos poden ser: decrecentes, coa vogal mis pechada
despois (ai, ei, oi, ui, au, eu,
ou) ou crecentes, coa vogal
mis pechada diante (ua, ue,
uo, ia, ie, io). A identificacin de
ditongos decrecente ser determinante na correcta aplicacin
da regra de acentuacin de palabras agudas, como vern na
unidade 4.
6.
7.
1. Escribe cada palabra onde corresponda segundo o nmero de slabas que ten.
boina
papeleira
rbore
informtica
matemticas
corda
ordenador
carteira
Das slabas
Tres slabas
Catro slabas
Cinco slabas
2. Le en voz alta e pinta de cor a slaba tnica de cada palabra.
AL
BA
NEL
ZA PA
TI LLA
BO TAS
PI R MI DE
N CO RA
3. Divide en slabas as seguintes palabras. Despois arrodea a slaba tnica.
enferruxada
directora
debuxar
bigotazos
levantou
aparcadoiro
nariz
enteira
xornal
DIF
Arrodea a slaba tnica destas palabras:

DIFCIL
RBORES
NINGUN
NUTICA
4. Busca na lectura Adelaida tremenda cinco palabras de cada tipo e cpias.

CON ACENTO GRFICO
SEN ACENTO GRFICO
40
Mis informacin
Ollo coa tonicidade. Co fin de corrixir as interferencias do casteln que
adoita sufrir a lingua, convn traballar cos alumnos palabras de uso frecuente en que se confunde a tonicidade coa das palabras desta lingua.
Moitos deses casos adoitan producirse na conxugacin de certas formas
e tempos verbais.
As formas 1. e 2. do plural do imperfecto de indicativo: soabamos,
soabades, liamos, liades, sabiamos, sabiades.
As formas 1. e 2. do plural do pluscuamperfecto de indicativo: buscaramos, buscarades, beberamos, beberades, sentiramos, sentirades.
As formas 1. e 2. do plural do condicional: amariamos, amariades,
seguiriamos, seguiriades, viviriamos, viviriades.
40
130903 _ 0072-0087.indd 80
8.
21/7/09 14:38:05
3
UNIDADE
5. Escribe os seus nomes. Ten en conta que todas as palabras levan acento grfico
na sa slaba tnica.
a
r
a
Lea a norma do cadro, explquea

con calma e poa exemplos. Pida que engadan mis exemplos
de cada caso. Coide de que non
sexan palabras monoslabas.
6. Le en voz alta estas parellas de palabras e explica o seu significado.
o
n
s
-
rea
area
mgoa
magoa
dilogo
Cmpre observar unha correcta

utilizacin da terminoloxa: que
saiban explicar que unha slaba
tnica e que o acento grfico.
dialogo
Por que cres que importante escribir o acento grfico nas palabras?
7. Descubre o recadro que lle corresponde a cada palabra e escrbea.

Cada slaba estar nunha casa e a slaba tnica ocupar a casa coloreada.
caf
ordenador
telfono
xlgaro
Resultar moi exemplificadora a

actividade 6 en que se pon de
manifesto o valor distintivo do
acento grfico nas parellas de palabras. Aproveite para que sexan
os propios alumnos os que valoren a importancia da aplicacin
das regras de acentuacin grfica para evitar ambigidades ou
erros na comunicacin escrita.
chimpanc
paxaro

Un curso fantstico
RA
ENVASES
VIDRO
A Asociacin Bilogos en accin fixo un curso sobre hbitos

ecolxicos na escola O lamo. Foi fantstico! Non s
explicaron teoricamente cales son as medidas necesarias para
a conservacin do medio senn que tamn puxeron exemplos
prcticos aplicables nosa vida diaria. Tiveron tanto xito
que o prximo ano repetirn a experiencia. Que ben!
PAPEL
Reciclas
ou ensucias
Competencias bsicas
bisav
vehculo
vasilla
isa
eulo
asia
A lectura non soamente unha

fonte de pracer e de cultura, senn que tamn pode ser moi til
para aprender ortografa, tal como se propn na actividade 4.
bisab
visav
veculo
beculo
basilla
vasixa
Solucins
41
Tamn ser ben traballar algns substantivos coma os seguintes: paxaro, txtil, rptil, msil, chofer, boe, olimpada, petrglifo, atmosfera, elite,
omoplata, parasito, pelicano, heroe... Escriba estas palabras no encerado,
pronncieas amodo e solicite que os alumnos identifiquen a slaba tnica.
Despois, suxira que formen oracins en que as inclan.
1. Das slabas: boina, corda; Tres

slabas: rbore, carteira; Catro slabas: papeleira, ordenador; Cinco slabas: matemticas, informtica. 2.
nel; ti; bo; r; n. 3. en-fe-rru-xa-da,
bi-go-ta-zos, na-riz, di-rec-to-ra, levan-tou, en-tei-ra, de-bu-xar, a-par-ca-doi-ro, xor-nal. / fi; r; gun; nu.
4. RL. 5. mexilln; lbum; comps;
lmpada; hmster; termmetro. 6.
rea: dimensin dunha superficie.
area: partcula mida de rocha. /
mgoa: dor que sente algun. magoa: do verbo magoar, 3. persoa:
facer dano. / dilogo: conversa
entre varias persoas. dialogo: do
verbo dialogar, 1. persoa: manter
un dilogo. RM. O significado da
palabra vara segundo tea ou non
acento grfico. 7. (de esquerda a
dereita: xlgaro, chimpanc, telfono, ordenador, paxaro, caf. 8.
Ditado.
41
130903 _ 0072-0087.indd 81
21/7/09 14:38:06
Obxectivos
coa reciclaxe.
Aprender o que a antonimia.
Identificar o antnimo dunha
palabra.
Cubrir formularios.
Suxestins didcticas
A antonimia, coma a sinonimia,
un mecanismo de cohesin lxica. Ademais, o uso de antnimos
nun texto axuda a crear contrastes e resulta moi til, como se
ver, para o tipo de contos que se
propn no apartado Composicin
de textos da unidade 6.
Para introducir o tema, pode empregar a actividade 2 e pedirlles
que separen as palabras que indican ambiente saudable doutras
que indiquen sucidade.
No apartado de Composicin
de textos, os alumnos podern
achegarse a textos formais e estereotipados, como o caso dos
cuestionarios. Convn que comente que, a diferenza doutros
tipos de textos que coecen,
para os formularios non teen
que aplicar os mecanismos e
tcnicas da redaccin, senn
simplemente debe axeitarse a
un espazo predeterminado, ser
claros e coidadosos coa presentacin e comprender todos os
datos que se piden para completar correctamente o documento.
Aproveite para explicar a funcionalidade de datos como o cdigo
postal e anmeos a que memoricen o da sa zona. As mesmo,
convn que lles aconselle que
expresen as datas con 2 dxitos para o da, 2 dxitos para o
mes e 2 para o ano, por exemplo
15/12/99 ou 06/02/00.
Para explicar
A actividade 1 serve para aproximarse ao mundo da reciclaxe e
ao seu vocabulario. Procure responder as preguntas que formulen os alumnos sobre reciclaxe.
Co
Vocabulario
Cub
seri
dalg
cm
lixo
sucidade
colector
5.
aproveitable
inservible
ecolxico
baleirar
reciclar
separar
1. Escribe as tres preguntas que lle faras a un dos traballadores sobre a planta
de reciclaxe utilizando tantas palabras da lista como poidas.
2. Arrodea en cada grupo as palabras que teen que ver coa creacin dun ambiente
saudable.
Verbos
coidar
Adxectivos
ensuciar
contaminante
Substantivos
lixo
respectar
ecolxico
sucidade
reciclar
reutilizable
proteccin
limpo
pudor
abusar
txico
limpeza
PALABRAS ANTNIMAS. Algunhas palabras significan o contrario ca outras. Por

exemplo, sucidade ten un significado contrario ao da palabra limpeza. As palabras que teen significados contrarios chmanse palabras antnimas.
3. Forma parellas de antnimos.

aforrar
plantar
derrubar
aumentar
reducir
arrincar
construr
malgastar
4. Completa estas oracins coas parellas de antnimos que formaches.

A auga un ben escaso: hai que .................la e non .................la!
................. a antiga fbrica e no seu lugar ................ un centro social.
Cmpre ................. o consumo enerxtico en lugar de .................lo cada ano.
................. as rbores secas e ................. rbores novas.
42
Outras actividades
A importancia dos antnimos. Para que os alumnos se decaten da
importancia dos antnimos, presente un texto en que, en lugar da
palabra exacta, se utiliza a negacin desta. Suxira que busquen o
termo axeitado en cada caso para que o texto sexa mis directo e
sinxelo de entender e que o reescriban.
Ola, Xan! Esta fin de semana non me encontraba ben, tiven que estar
na cama. Por sorte, prestronme moitos cmics e libros que non eran
nada difciles de ler e, ademais, vin o partido de ftbol, que non foi
aburrido. O domingo levei unha sorpresa ben grande: veu un amigo
xornalista de meu pai que me estivo contando ancdotas que non
me fixeron chorar e trouxo uns pasteis que non eran salgados.
Bicos.
Martio
42
130903 _ 0072-0087.indd 82
21/7/09 14:38:06
nte
co
r
-
no.
3
UNIDADE
Cubrimos un cuestionario. Os cuestionarios son documentos en que se nos fan unha
serie de preguntas destinadas a coecer os nosos gustos, opinins, etc., respecto
dalgn tema determinado. Non difcil cubrir un cuestionario, pero antes de facelo,
cmpre ler ben as preguntas e pensar de que xeito se deben contestar.
Coa actividade 2, os alumnos

poden observar o que a antonimia. Destaque que as palabras
que rexeitaron denotan o contrario de ambiente saudable. Para
completar a actividade, pode
suxerir a escritura dun conto con
dous marcos espaciais (un mundo limpo e un mundo sucio).
5. Completa o cuestionario seguinte sobre as actividades que prefires facer ao longo

do curso.
DATOS PERSOAIS (escribe unha letra ou un nmero en cada casa)
2. Apelido
1. Apelido
Nome
Lugar de nacemento
Data de nacemento
Da
Mes
Nas actividades 3 e 4 asegrese de que son capaces de

saber o significado exacto de
cada palabra.
Ano
ESTUDOS QUE REALIZAS (marca a casa cun X)

1. curso de Primaria
hora de cubrir o cuestionario,

insista na necesidade de pensar ben os datos antes de cubrir un formulario, xa que se ten
que usar bolgrafo e convn que
a presentacin do texto sexa
boa, sen borranchos.
TIPOS DE ACTIVIDADES QUE PREFIRES (risca as que correspondan (tres mximo))

Intercambio con outros colexios
Visitas culturais
Excursins
Viaxes de fin de semana
Competicins deportivas
Outras
En caso de riscares a opcin Outras, especifica cales: _________________________________________

_____________________________________________________________________________________________
Escribe en orde de preferencia as actividades que riscaches.
1. _________________________
2. __________________________
3. __________________________
Competencias bsicas
Explica brevemente o que opinas sobre o feito de realizar actividades deste tipo durante o curso.
persoal
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
Aprender a empregar formularios

axudaraos a acostumarse linguaxe administrativa e a ser mis
independentes nos seus primeiros
trmites.
a) Le atentamente o cuestionario e fxate ben.

Que che preguntan?
De que xeito tes que contestar en cada caso?
REDACCIN DO TEXTO
b) Fotocopia o impreso ou cpiao no caderno e cbreo co lapis.

Solucins
c) Comproba as respostas e, se est todo ben, psaas a limpo.
43
Documentos administrativos. Aproveite este apartado para que os

alumnos tomen contacto con xneros administrativos como a solicitude, que se adoita presentar en formato cuestionario. Recolla modelos
no concello ou outros organismos da vila e reprtalles fotocopias
para que os empreguen.
1. RM: Como seleccionan os

residuos? Como se reciclan os
plsticos? Cantos tipos de colectores diferentes hai? Que tipo de
materiais son mis ecolxicos?...
2. Verbos: coidar, respectar,
reciclar. Adxectivos: ecolxico,
reutilizable, limpo. Substantivos:
proteccin, limpeza. 3. aforrarmalgastar; derrubar-construr;
plantar-arrincar; aumentar-reducir.
4. A auga un ben escaso: hai
que aforrala e non malgastala.
Derrubaron a antiga fbrica e
no seu lugar construron un centro comercial. Cmpre reducir o
consumo enerxtico en lugar de
aumentalo cada ano. Arrincaron
as rbores secas e plantaron rbores novas. 5. RL.
43
130903 _ 0072-0087.indd 83
21/7/09 14:38:07
Literatura Prosa e verso

Obxectivos
Coecer as caractersticas dos
textos en prosa.
Coecer as caractersticas dos
textos en verso.
Diferenciar os textos en prosa
dos textos en verso.
A rosa...
A rosa bela, xa se sabe. Pero quen mellor o sabe ela.
Pasa todo o da na beira do lago ollando a sa imaxe
reflectida na superficie. Cando o peixe dourado pasa facendo pequenos crculos na auga, a rosa resmunga:
Vai nadar para outro lado, becho feo! Non fagas tremer
a mia belsima imaxe!
resmungar: rosmar,
protestar.
Suxestins didcticas
Na unidade 1 xa se presentaron
algns textos literarios en prosa
(texto D da actividade 4). Nesta
unidade afondaremos nas diferenzas entre prosa e verso. Para que
a diferenza sexa mis clara, utilizamos un poema prototpico, con
versos idnticos e rima ben evidente. Se o considera conveniente, pode comentarlle que tamn
hai poesa sen rima e poesa que
se escribe formando un debuxo,
coma os caligramas.
Imos ao campo, mia pequena,

que a maancia xa nos acena
coas mans lixeiras dos amieiros
que andan roda polos regueiros.
acenar: facer
xestos coas mans,
coa cabeza, etc.
Os textos literarios poden estar escritos en prosa ou en verso. Os textos en prosa

escrbense ocupando toda a lia, dicir, como escribimos normalmente. Os textos en verso escrbense con lias mis curtas, chamadas versos, e adoitan ter un
ritmo e unha sonoridade especiais.
O texto .................... est escrito en prosa. Seino porque ........................
O texto .................... est escrito en verso. Seino porque .........................
2. Escolle a opcin correcta en cada caso sobre o poema Imos ao campo... e copia.
O poema Imos ao campo... ten .................
5 versos
4 versos
Todos os versos do poema teen .................

8 slabas
10 slabas
Acaban de maneira semellante as palabras finais dos versos ...................

1. e 2.; 3. e 4.
1. e 3.; 2. e 4.
44
Mis informacin
A funcin memorstica da rima. posible que os alumnos relacionen a
prosa coas historias e a poesa coas descricins de paisaxes e sentimentos. Convn que se rompa esta asociacin e que se lles explique que,
sculos atrs, era habitual utilizar a poesa para contar historias, como
ocorra nos cantares de cego e romances. A rima servalles aos transmisores desas historias (normalmente msicos cegos), como recurso
mnemotcnico. Na pxina http://www.galiciadigital.com/pcd/biblioteca/
poesia/popular/cantos_de_cego/home_cantos_cego.html pode atopar
romances, coplas e cntigas populares galegos.
44
130903 _ 0072-0087.indd 84
6.
OB
1. Le os textos anteriores e completa.
5.
amieiro: rbore
que se d nas
beiras dos ros.
XOS M. LVAREZ BLZQUEZ

(fragmento)
Para explicar
Para facilitar a resolucin da
actividade 1, cmpre que lles
faga observar que, no texto
A rosa, malia que a lia curta,
obsrvase un intento de completala ao mximo como se ve
na particin silbica da terceira
lia.
Na transformacin de verso a
prosa, que se pide na actividade 6, non abonda con que escriban un texto para completar
o longo da lia. Anmeos a que
transformen mis o poema conservando o contido, pero cambiando as palabras que precisen para conseguir eliminar a
rima. Tendo en conta que no
poema o poeta se dirixe a unha
nena, suxralles que reelaboren en prosa o seu texto coma
se fose unha carta ou aviso dirixido a ese receptor.
4.
LVARO DE MAGALHAES, O home que non quera soar (fragmento)
Imos ao campo...
A actividade 2 vn sendo unha

introducin anlise mtrica
que se tratar mis a fondo na
unidade 5. Explquelles que se
contan todas as slabas en cada
verso.
3.
21/7/09 14:38:07
ar,
s,
a
xn
3
UNIDADE
3. Despois de ler en voz alta o poema Imos ao campo..., di cal destas afirmacins
verdadeira.
Competencias bsicas
Facendo todos os versos do mesmo nmero de slabas e repetindo

os mesmos sons ao final dalgns versos consguese que un poema
tea un ritmo lento.

os mesmos sons ao final dalgns versos consguese dar ritmo
e sonoridade a un poema.
Insista en que, cando escriban un

texto en prosa, teen que evitar a
inclusin de rimas internas.
4. Le o texto seguinte sobre as rosas e comprao co texto A rosa.

A rosa considerada a raa das flores.
Na mitoloxa hind, a deusa do amor
e da beleza debe o seu nacemento
a esta flor.
En que se parecen?
Solucins
En que se diferencian?
5. Explica por que este texto non un texto literario escrito en verso.
Un xardn con paxaros ten menos insectos ca outro que non os tea,
porque os paxaros comen os insectos.
Estas preguntas axudaranche.
Est escrito en lias mis curtas?
Ten un ritmo e unha sonoridade

especiais?
Est escrito en linguaxe literaria?
6. Escribe en prosa o poema Imos ao campo...
Transformar prosa en verso
OBRADOIRO LITERARIO
1. Copia o texto facendo que cada lia acabe nunha das palabras destacadas e explica
o resultado obtido.
Historia do prncipe que foi ra
a.
Isto que vos vou contar, nun pas lonxe pasou, unha bruxa
singular a un prncipe encantou. Converteuno nunha ra.
Ai, que bruxa tan malvada! Obrigouno a quedar para sempre
nunha charca. Pero acudiu un bo da, a aquel pas absurdo,
unha fada superlista e vestida de veludo. Ao coecer a historia
daquel prncipe encantado, rebuscou na memoria un remedio
ao meigallo. Atopou a solucin, ao prncipe desenmeigou.
E bailaron rock-and-roll e este conto rematou.
45
Outras actividades
Poetas e prosistas. Divida os alumnos en grupos de catro e pdalles
que completen a informacin deste apartado buscando autores galegos
que destacaron e destacan na prosa e outros que destacaron en composicins en verso. Leve clase obras de diversos autores e propalle a
cada grupo que escolla un poeta e un prosista e que fagan un pster de
cada un cunha breve biografa e algn fragmento da sa obra.
1. O texto 1 est escrito en prosa.

Seino porque se escribe ocu pando toda a lia, dicir, como
escribimos normalmente. O texto 2 est escrito en verso. Seino
porque se escribe en lias mis
curtas e ten un ritmo e unha sonoridade especial. 2. O poema Imos
ao campo... ten 4 versos. Todos
os versos do poema teen 10 slabas. Acaban de maneira semellante as palabras finais dos versos.
Acaban de maneira semellante as
palabras finais dos versos primeiro
e segundo, terceiro e cuarto. 3.
os mesmos sons ao final dalgns
versos consguese dar ritmo e
sonoridade a un poema. 4. Son
semellantes polo que respecta
ao tema, xa que nos falan dunha
flor: a rosa. Son diferentes no que
respecta forma, xa que A rosa
presenta unha historia, un relato
inventado que ten como protagonista a rosa; mentres que estoutro
informa sobre a importancia desta
flor na mitoloxa hind. 5. Est escrito ocupando toda a lia, como
escribimos normalmente. Non ten
nin ritmo nin sonoridade especial e
a linguaxe non literaria, como o
demostra o feito de que non presenta ningunha figura retrica. 6. RM:
Querida filla imos ir dar un paseo
polo campo, xa abriu o da e a ma est fermosa. Iremos pasear
entre as rbores que hai pola beira
dos regatos e sentiremos como se
moven as ramas coa brisa. Ser
un paseo ben relaxado.
OBRADOIRO LITERARIO
1. O resultado un poema.
45
130903 _ 0072-0087.indd 85
21/7/09 14:38:07
Actividades
Obxectivos
1.
LEM
Repasar contidos da unidade.

Comprender a utilidade dos cuestionarios.
Practicar a redaccin de informes.
As palabras antnimas son as que
A slaba tnica a slaba que soa con mis nunha palabra,

e as outras slabas son
O acento grfico unha raa que se pon enriba de acordo cunhas
determinadas
10
Os textos literarios poden estar escritos en prosa ou en Os textos

en prosa escrbense en Os textos en verso escrbense en
Suxestins didcticas
A actividade 1 incle diversos
enunciados que resumen nunha
oracin os apartados da unidade. Antes de completalos, pdalles que folleen os apartados
de Gramtica, Vocabulario e Ortografa e que digan en voz alta
a idea principal de cada un.
2.
11

OS SUBSTANTIVOS
poden ser
12
teen
comns
individuais
.............
xnero
.............
ou
ou
ou
que pode ser
que pode ser
.............
.............
abstractos
.............
.............
singular
.............
Vixe na actividade 4 os exem-
plos de plural das palabras rematadas en -l, e se diferencian

os casos das agudas das monoslabas e graves (sol-soles,
animal-animais...).
Na actividade 9 repsanse as
palabras do Dicionario da unidade 2. Para que as lembren

faga alusin lectura O coiote e a rbore do dieiro con
oracins como: A avoa estaba
receosa por se o neto decida
cambiar a consola pola bici; Os
buscadores de ouro sacudiron
a rbore, pero non caeu ningn dlar; Os buscadores de
ouro decatronse do engano.
3. Analiza os substantivos seguindo o exemplo.
camio
encerado
Luca
enxame
abella
felicidade
camio substantivo comn,

individual, concreto, masculino, singular.
EXEMPLO
6. Copia substitundo as palabras destacadas

por antnimos.
Ana d consellos tiles.

O vellio estaba triste.
Que olor mis agradable!
A proba pareceume fcil.
...................
...................
...................
...................
4. Completa o cadro da formacin do plural

dos substantivos e engade outro exemplo
de cada tipo.
Singular vogal, -n+ ..
baln/balns, ............
Singular -r, -z, -s + ..
rapaz/rapaces, ..........
Singular -l + ..
sol/soles, tnel/tneles ...
Cambio de .. por .. manual/manuais ..........
7. Divide estas palabras en slabas e arrodea

a slaba tnica de cada unha.
alcalde
escritora
EXEMPLO
rapazas
curms
gardi
raa
alcalde alcaldesas
ovella
paspalls
animal
parasito
8. Escribe palabras que cumpran as condicins.
5. Cambia o xnero e o nmero.
bscula
msica
Unha palabra de das slabas con acento

grfico.
Das palabras que se escriban igual,
pero que tean a slaba tnica distinta.
Unha palabra de catro slabas
sen acento grfico.
46
Solucins
1. As palabras antnimas son as
que teen un significado contrario.
A slaba tnica a slaba que
soa con mis intensidade nunha
palabra, e as outras slabas son
as tonas. O acento grfico
unha raa que se pon enriba da
slaba tnica de acordo cunhas
determinadas normas. Os textos literarios poden estar escritos
en prosa ou en verso. Os textos
en prosa escrbense empregando
toda a lia. Os textos en verso
escrbense en lias curtas. 2. Os
substantivos poden ser comns ou
Outras actividades
Facer un grfico. Antes de elaborar o informe que se pide no apartado
Es capaz de..., pode suxerirlles que fagan un grfico cos resultados, xa
que deste xeito podern observalos de maneira mis visual. Lembre
que os grficos poden ser de diversos tipos: de barras, circulares...
Anda que neste caso, polo tipo de datos, quizais resulta mis interesante e mis claro o grfico de barras. Suxralles o uso de regra e
escuadro.
46
130903 _ 0072-0087.indd 86
21/7/09 14:38:07
ES
....
3
UNIDADE
LEMBRA E REPASA
Vocabulario
propios; individuais ou colectivos;

concretos ou abstractos. Os substantivos teen xnero que pode ser
masculino ou feminino; e nmero, que pode ser singular e plural.
3. Luca: substantivo propio, individual, concreto, feminino, singular. abella: substantivo comn,
individual, concreto, feminino,
singular. encerado: substantivo
comn, individual, concreto, masculino, singular. enxame: substantivo comn, colectivo, concreto,
masculino, singular. felicidade:
substantivo comn, individual,
abstracto, feminino, singular. 4.
Singular vogal, -n + s: camin/camins, rede/redes. Singular -r, -z,
-s + es: amor/amores, rapaz/rapaces; francs/franceses. Singular -l
(grave ou monoslaba) + es: mal/
males; rptil/rptiles. Cambio de l
por is: sinal/sinais; azul/azuis. 5.
rapazas: rapaz gardi: gardins
escritora: escritores curms:
curmn raa: reis. 6. Ana d
consellos intiles. O vellio estaba
contento. Que olor mis desagradable! A proba pareceume difcil.
7. bs-cu-la; o-ve-lla; a-ni-mal; m-si-ca; pas-pa-lls; pa-ra-si-to. 8.
RM: perdn; rea, area; fantstico.
9. receosa: que non se fa.
sacudir: axitar bruscamente.
decatarse: descubrir algunha
cousa. 10. A lingua un conxunto de sons, palabras e regras que
comparten un grupo de falantes.
A linguaxe o medio de comunicacin mis importante dos seres
humanos. A linguaxe pode ser
oral ou escrita. 11. RL. 12. amable.
13. cultivar: plantar; econmico: barato; subir: ascender; medrar: crecer; excelente: fantstico; amable:
corts; mdico: dou-tor; fraco: dbil; rpido: veloz. 14. RL. 15. Torre
ten o son forte do r que entre vogais se representa con rr. Honrado
ten o son forte do r que despois
de consoante se representa con r.
16. Para anotar informacin para o
texto e planificalo.
Literatura
ES CAPAZ DE
9. Explica o significado destas palabras.
receosa
sacudir
13. Copia as palabras e escribe un sinnimo

ao lado de cada unha.
decatarse
10. Copia e completa os esquemas.
DEFINICIN .........
LINGUA
cultivar
medrar
mdico
econmico
excelente
fraco
subir
amable
rpido
EXEMPLOS ........
DEFINICIN .........
LINGUAXE
14. Escribe tres palabras de cada clase

que contean o son r forte.
........
TIPOS
ESCRBENSE CON R
ESCRBENSE CON RR
11. Di das linguas que se falan en Espaa,

ademais do casteln, e unha comunidade
onde se fala cada unha.
15. Explica por que torre se escribe con rr
12. Busca a palabra intrusa.

limpo
pulcro
ordenado
amable
e en cambio honrado se escribe con r.

coidado
curioso
16. Responde. Para que se pode empregar

unha chuvia de ideas?
Interpretar os resultados dun cuestionario
ES CAPAZ DE
1. Observa os resultados deste cuestionario e redacta un informe sobre os hbitos de reciclaxe

dos alumnos de 5. de primaria.
HBITOS DE RECICLAXE
....
....
TOTAL DE ALUMNOS QUE FIXERON A ENQUISA: 25
....
....
to
PREGUNTAS DO CUESTIONARIO:
1. Reciclas na casa?
a) Si
b) Non
2. Que fas para reciclar?
a)
b)
c)
d)
Reciclo o vidro.
Uso os residuos orgnicos como fertilizante.
Separo o lixo.
Reutilizo o papel e as bolsas de plstico.
RESULTADOS
1. a) 20 b) 5
2. a) 15 b) 23
c) 18
d) 10
3. a) 14 b) 4 c) 2
3. Con que frecuencia fas as accins anteriores?
a) Sempre
b) s veces
c) Case nunca
47

aprenderon. Complete con eles ou pdalles que completen unha tboa coma esta:
O que aprendn
Lectura
Gramtica
Ortografa
Escritura
1. RL.
47
130903 _ 0072-0087.indd 87
21/7/09 14:38:08
Pobres fantasmas
Programacin
Obxectivos
Ler un texto narrativo coa entoacin axeitada.
Contidos
Comprender os elementos pardicos dun texto narrativo.
O adxectivo.
Aprender tcnicas de improvisacin do discurso oral.
Normas de acentuacin.
Identificar adxectivos e os substantivos a que fan referencia.
Familia de palabras.
Repasar a concordancia entre substantivo e adxectivo.

Coecer as normas do acento grfico.
Comprender o concepto de familia de palabras.
Describir o protagonista dunha narracin.
Localizar datos e cantidades nun texto expositivo.
Identificar un personaxe.
Le un texto narrativo con boa entoacin.
Recoece os elementos pardicos dun texto narrativo.
Utiliza tcnicas de improvisacin para elaborar discursos orais.
Identifica adxectivos e os substantivos a que se refiren.
Transforma correctamente o xnero e o nmero dos adxectivos.
Aplica as normas de acentuacin.
Recoece as palabras que forman parte da mesma familia.
Describe un personaxe seguindo unha orde lxica.
Extrae datos numricos dun texto expositivo.
Identifica o personaxe a que fan referencia unhas indicacins.
Lectura da narracin Pobres

fantasmas.
Identificacin dos elementos

pardicos do texto.
Recoecemento
e aplicacin de estratexias
de improvisacin
nos discursos orais.
Determinacin do adxectivo
axeitado para un substantivo
segundo a concordancia.
Formacin de familias
de palabras.
Descricin do protagonista
dunha narracin.
Identificacin e comprensin
de datos numricos
nun texto expositivo.
Recoecemento dun
personaxe a partir
dunhas pistas.
Competencias bsicas
Ademais da Competencia en comunicacin lingstica, nesta
unidade desenvlvense as competencias seguintes: Autonoma
e iniciativa persoal, Competencia social e cidad, Tratamento
da informacin, Competencia no coecemento e a interaccin
co mundo fsico, Competencia cultural e artstica e Competencia
matemtica.
Interese por escribir

correctamente.
Valoracin dos medios
de comunicacin como fonte
de informacin.
48A
130903 _ 0088-0103.indd 88
21/7/09 14:40:28
Esquema da unidade
UNIDADE 4
Texto narrativo
Gramtica
Ortografa
Pobres fantasmas
O adxectivo
Normas
de acentuacin
Comunicacin oral
Comprensin auditiva: Recoecer tcnicas para
improvisar
Competencias bsicas
Competencia
matemtica
Vocabulario: Familia de palabras

Composicin de textos: Describir o protagonista
Expresin oral: Improvisar un discurso
Es capaz de
Identificar un personaxe
Actividades
Recursos
Lminas da aula.


Redactar resumos: actividade 10, pxina 50; actividade 8, pxina 55; actividade 1, pxina 60.
Elaborar esquemas: actividade 6, pxina 53; actividade 2, pxina 60.
As normas de acentuacin resultan complicadas
de aplicar fra dos exercicios mecnicos guiados.
Para fixar a aprendizaxe, suxralles aos alumnos
que anoten as regras nun papel e que as tean
visibles cando tean que redactar un texto.
Despois da redaccin, que fagan unha revisin
dedicada exclusivamente acentuacin.
Os alumnos estn moi familiarizados cos
textos narrativos e, en cambio, adoitan ter mis
dificultades para entender os textos expositivos.
Antes de comezar a lectura do apartado
Competencias bsicas, esperte a curiosidade
polo tema que se trata e, despois, durante
a lectura, suxralles que utilicen un lapis para
subliar a informacin mis relevante.
Suxestin
de temporalizacin
Setembro
Outubro
Novembro
Decembro
Xaneiro
Febreiro
Marzo
Abril
Maio
Xuo
48B
130903 _ 0088-0103.indd 89
21/7/09 14:40:28
Obxectivos
Pobres fantasmas
ca
ce
ga
Ler un texto dialogado coa entoacin axeitada.

Coecer un dos autores de literatura infantil mis importantes.
fac
me
Descubrir os elementos pardicos dun texto narrativo.
de
tod
Suxestins didcticas
Repase a informacin sobre o
autor, unha das figuras mis importantes da literatura infantil e
xuvenil mundial, con obras tan
coecidas como Contos por telfono e Contos para xogar. Saiba
se coecen obras deste autor, que
se caracteriza pola creatividade, o
humor e a ruptura dos patrns clsicos e das expectativas do lector.
Anmeos a comentar outros libros
que lesen en que tamn estean
presentes o humor e a sorpresa.
Antes de ler
Explore os coecementos dos
alumnos sobre os personaxes
fantsticos que se asocian tradicionalmente ao xnero de terror:
fantasmas, monstros, espritos,
bruxas, ogros Comece un debate
para que comenten os seus medos, que describan os personaxes
que coecen e que expliquen o
papel que adoitan desenvolver na
literatura.
A lectura
O texto desta unidade , en boa
parte, dialogado, cousa que lle permite organizar unha lectura dramatizada entre varios rapaces. Pode
lela vostede primeiro, para que os
alumnos tean un modelo.
As palabras destacadas en negra
son seguramente descoecidas
para a maiora de rapaces e rapazas e relacinanse co campo lxico do terror. Presntelles tamn o
equivalente en casteln destas palabras, xa que nalgns casos son
moi diferentes: buhardilla, chirriar,
siniestramente.
te
luz
qu
esc
VAS APRENDER
1 Lectura
Pobres fantasmas
2 Comunicacin oral
Recoecer tcnicas
para improvisar
Improvisar un discurso
3 Gramtica
O adxectivo
4 Ortografa
Normas de acentuacin
Familia de palabras
Describir
o protagonista
Aos ps do xigante
durmido
o planeta Bort vivan moitos fantasmas. Habitaban nalgunhas covas, en certos castelos en runas, nunha torre abandonada,
nun faiado... medianoite saan dos refuxios e paseaban polo planeta Bort, para espantar os bortianos.
Pero os bortianos non se asustaban. Eran xente moderna e non
cran en fantasmas. Se os van, tombanlles o pelo ata que fuxan
avergoados.
Por exemplo, se un fantasma faca renxer as cadeas, deseguida
un bortiano berraba:
Ei, fantasma, esas cadeas necesitan un pouco de aceite.
Se outro fantasma axitaba sinistramente a sa branca saba, un
bortiano, mesmo un rapaz, dicalle:
Que non chupo o dedo, fantasma!
Ao acabar a noite, os fantasmas reunanse nos refuxios todos
desanimados. E daquela vian as queixas e as lamentacins:
incrible! Sabedes o que me dixo unha seora que tomaba o
fresco nun balcn? Fxoseche tarde, vai con coidado, que o teu reloxo atrasa. Non tedes un reloxeiro que vos faga as reparacins?
48
Mis informacin
Os planetas. Os planetas son corpos celestes sen luz propia, trazo que
os distingue das estrelas (como o Sol). No sistema solar, os planetas
describen unha rbita arredor do Sol e son oito: Mercurio, Venus, a
Terra, Marte, Xpiter, Saturno, Urano e Neptuno. Hai outros corpos
que non se consideran propiamente planetas, como Ceres ou Plutn,
porque son mis pequenos.
Ademais dos planetas do sistema solar, hai outros chamados extrasolares, que describen unha rbita arredor de calquera estrela que
non sexa o Sol. O primeiro que se descubriu, en 1995, chamouse
51 Pegasus.
Comente tamn o nome do planeta

dos fantasmas, Bort. Pregntelles
48
130903 _ 0088-0103.indd 90
21/7/09 14:40:28
me
ba
pa
gru
me
mo
tas
qu
algunada,
o pla-
e non
uxan
guida
ba, un
todos
aba o
eu rens?
UNIDADE
E a min? O outro da deixronme unha nota na porta da mia
casa que dica: Distinguido seor fantasma, cando acabe o paseo,
cerre a porta. A outra noite deixouna aberta e a casa encheuse de
gatos.
Xa non se ten respecto polos fantasmas.
Perdeuse a fe.
Hai que facer algo.
Algn propuxo facer unha marcha de protesta. Outro suxeriu
facer soar ao mesmo tempo todas as camps do planeta, as polo
menos non deixaran durmir tranquilos aos bortianos.
Finalmente tomou a palabra o fantasma mis vello e mis sabio:
Seoras e seores, non hai nada que facer. Xa nunca mis poderemos espantar os bortianos. Afixronse aos nosos rudos. Saben
todos os nosos trucos... Non hai nada que facer... aqu.
Que quere dicir aqu?
Quero dicir neste planeta. Temos que emigrar, irnos...
Claro, para ao mellor acabar nun planeta habitado unicamente por moscas e mosquitos.
Non seor: coezo o planeta axeitado.
O nome! O nome!
Chmase planeta Terra. Vdelo al embaixo, aquel puntio de
luz azul? aquel. Sei por unha persoa segura e digna de confianza
que na Terra viven millns de rapaces que con s or os fantasmas
esconden a cabeza debaixo das mantas.
E o vello fantasma acabou dicindo:
Quen estea de acordo con emigrar Terra que axite a beira da
sa saba.
A proposta foi aprobada pola maiora.
E noite seguinte, os fantasmas bortianos puxronse en fila,
meneando as sabas coma s silenciosas. Aos poucos minutos,
baixando velocidade da luz, chegaron La. E xa se preparaban
para pasaren Terra, cando viron polo espazo aproximarse outro
grupo de fantasmas.
Ola! Quen vai?
E quen sodes vs?
Non vale, ns preguntamos primeiro. Contestade.
Somos fantasmas do planeta Terra. Al xa ningun lles ten
medo aos fantasmas. Imos ao planeta Bort, dixronnos que al hai
moito traballo.
Coitadios! Ns largmonos do planeta Bort, porque al os fantasmas xa non temos nada que facer.
Vaia, ho! Con iso non contabamos. E agora que facemos?
Unmonos e busquemos un mundo de medoentos. Algn
quedar neste espazo inmenso.
E iso o que fixeron.
GIANNI RODARI,
Contos para xogar. (Adaptacin)
faiado: parte dunha casa

situada entre o teito
do piso mis alto
e o tellado, na que
se gardan trastes vellos.
renxer: facer un rudo
desagradable ao rozar
unha cousa con outra.
sinistramente: de maneira
que d medo.
que planetas coecen e se algunha

vez oron falar de Bort. Conduza a
conversa para que conclan que
un nome inventado. Tamn pode
lembrar en conxunto outros nomes
de lugares inventados que coezan
de pelculas, contos, xogos
Poa atencin nos detalles e na
construcin dun mundo medida
dos fantasmas. Por iso, en lugar
de alzar a man os fantasmas menean a beira da saba para votar
unha proposta.
Competencias bsicas
persoal
A actitude dos fantasmas ha de
servir como modelo de actitude
positiva e de loita, malia as condicins adversas.
O AUTOR

Gianni
Rodari
Gianni Rodari (1920-1980) , probablemente, o autor mis importante de Italia no campo da literatura infantil e xuvenil. As sas
obras, cheas de humor e de fantasa, deron a volta ao mundo e
foron traducidas maiora de linguas. Anda que cando comezou a
escribir, no ano 1950, recibiu moitas crticas, ao final foi recoecido
co premio Hans Christian Andersen,
o Nobel da literatura infantil.
Os fantasmas expense s burlas continuas dos bortianos. Comente os efectos negativos da

burla. Doutra banda, fgalles notar que a nica sada que atopan
os fantasmas emigrar a un lugar
onde poidan vivir mellor. Compare
a desesperacin dos fantasmas
coa angustia da xente que ten que
emigrar como nica sada para a
supervivencia.
49
Despois de ler
Outras actividades
Frases feitas. Na lectura atopamos das frases feitas relacionadas coas
partes do corpo, chupar o dedo e tomar o pelo. Anmeos a localizalas no
texto e a explicar o significado. Presntelles tamn estoutras frases feitas, relacionadas coas partes do corpo, para que expliquen o sentido:
Perder a cabeza
(volverse tolo)
Verlle os ollos curuxa

(decatarse dun perigo)
Aguzar o odo
(atender ao que di outra persoa)
Non pechar ollo

(non durmir)
Baixar as orellas
(ceder nunha disputa)
Arrimar o ombreiro
(axudar)
Este conto forma parte do libro

Contos para xogar, un grupo de
relatos curtos que Rodari escribiu
para un programa de radio. Cada
conto ten tres finais diferentes.
Anime os alumnos a buscar outros
finais para esta historia e compreos cos que propn o autor no
libro.
49
130903 _ 0088-0103.indd 91
21/7/09 14:40:29

Obxectivos
Comprender o sentido figurado
dun texto.
Vocabulario
1. Marca. Que significa a expresin ser

un fantasma?
Presumir demasiado dunha cousa

que non certa.
Practicar a creacin literaria.
Pasar desapercibido por timidez.
Ir cun disfrace de fantasma.
2. Di cales dos seguintes obxectos poden renxer.
Os bortianos non teen medo

dos fantasmas. Por iso .............
Os terrcolas non teen medo
dos fantasmas. Por iso .............
unha porta
1.
7. Completa o esquema da lectura
coa resposta a cada pregunta.
SOLUCIN 1
unha pota
Reco
fanno
que c
utiliza
pode
PROBLEMA 1
Na actividade 8, explique que un

final aberto aquel que non deixa
resolto completamente o problema
que se presentara ao inicio, tal como ocorre nesta narracin.
Com
6. Completa de acordo coa historia.
Descubrir a estrutura interna

do conto.
Suxestins didcticas
Co
unha engrenaxe
PROBLEMA 2
O marco
SOLUCIN 2
Que problema teen

os fantasmas de Bort?
Que deciden facer para
resolvelo?
Que descobren cando se
atopan cos fantasmas
da Terra?
Que deciden facer ao final?
2.
3. Escribe SI ou NON. Onde hai fantasmas

segundo a lectura?
Competencias bsicas
A ta opinin
No planeta Bort.
Na La.
Na Terra.
En Marte.
8. D a ta opinin e xustifica a resposta.
Utilice a actividade 5 para repasar

as maneiras que teen os cidadns de manifestar desacordo
dunha forma cvica: asembleas,
marchas de protesta
Os personaxes
4. Le o globo e responde as preguntas.
Seoras
e seores, non hai
nada que facer...
aqu!
Quen o di?
A quen llelo di?
Cando o di?
Que quere dicir?
Solucins
As accins
1. Presumir demasiado dunha

cousa que non certa. 2. Unha
porta e unha engrenaxe. 3. No
p l a n e t a B o r t : s i . Na La:
non. Na Terra: si. En Marte:
non. 4. O fantasma mis vello
e mis sabio. A todos os fantasmas. Pola noite, na reunin
de fantasmas. Que no planeta
Bort xa non teen traballo. 5. A
reunin dos fantasmas acaba cunha votacin. Ao da seguinte, os
fantasmas emigran Terra. 6. Os
bortianos non teen medo dos fantasmas. Por iso, os fantasmas de al
teen que emigrar ao planeta Terra.
Os terrcolas non teen medo
dos fantasmas. Por iso, os fantasmas de al teen que emigrar
ao planeta Bort. 7. PROBLEMA 1:
os fantasmas de Bort xa non lles
meten medo aos bortianos. SOLUCIN 1: deciden emigrar ao planeta
Terra. PROBLEMA 2: os terrcolas
tampouco teen medo dos fantasmas. SOLUCIN 2: unirse para buscar un planeta de medrosos. 8, 9
e 10. RL.
5. Copia s aquilo que sexa certo.
A reunin dos fantasmas acaba

sen acordo.
A reunin dos fantasmas acaba

cunha votacin.
Ao da seguinte, os fantasmas emigran

Terra.
Ao da seguinte, os fantasmas fan

unha marcha de protesta.
3. Es
Cres que a historia dos fantasmas ten

un final aberto ou un final pechado?
A ta achega
9. Describe un planeta inventado por ti.
Di que nome ten, como , quen vive nel...
Rexistro de lectura
10.
ESTUDO EFICAZ. Fai unha ficha sobre

Ttulo:
Autor/a:
Resumo:
Opinin:
50
Actividades 1 e 2. Elaboracin dunha interpretacin. Adiviar o significado de palabras do texto.
Actividades 3, 4, 5 e 6. Obtencin da informacin. Localizar informacin sobre o marco espacial, os personaxes e as accins.
Actividade 7. Comprensin global. Completar o esquema dos feitos
principais da lectura.
Actividade 8. Elaboracin dunha interpretacin. Opinar sobre o tipo
de final da historia.
Actividade 9. Expresin escrita. Describir un planeta inventado.
50
130903 _ 0088-0103.indd 92
21/7/09 14:40:29
Exp
Impro
temo
para
4. Im
Fa
nal?
en
el...
4
UNIDADE
Comunicacin oral
E por que
os humanos xa non vos
teen medo?
Comprensin auditiva
Hum..., eh...
Eu que sei!
2.
Obxectivos
Aprender estratexias para gaar
tempo na improvisacin dunha
conversa.
Recoecemos tcnicas para improvisar. Nalgunhas ocasins,

fannos preguntas coas que non contabamos e non sabemos
que contestar. Recoecer os mecanismos que se poden
utilizar para gaar tempo e pensar unha resposta axeitada
pode axudarnos a mellorar a capacidade de improvisacin.
1.
Improvisar textos orais.
Escoita as audicins das entrevistas feitas na ra e responde.
Que pregunta non esperaban os entrevistados? En que o notaches?
Cales dos entrevistados cres que improvisou mellor? Por que?
Suxestins didcticas
Comprensin auditiva
Para introducir a audicin do CD
Comunicacin oral, pdalles aos
alumnos que se fixen na vieta inicial e pregntelles se todo
o que conteen os globos son
palabras con significado definido.
Fgalles notar que, nunha conversa, empregamos a mido sons
sen ningunha intencin mis ca
encher o silencio. As gramticas
chaman a estes elementos con
diferentes nomes: interxeccins
propias ou marcadores de pausa.
Volve escoitar as audicins e relaciona con nmeros cada entrevistado co recurso

para gaar tempo para a improvisacin que empregou.
1 Primeiro entrevistado
Repite a pregunta que lle fai a entrevistadora.
2 Segundo entrevistado
Dlle grazas entrevistadora por facerlle esa pregunta.
3 Terceiro entrevistado
Usa palabras baleiras mentres pensa a resposta.
3. Escribe polo menos unha maneira mis de gaar tempo para improvisar unha resposta.
Expresin oral
Improvisamos un discurso. s veces, atopmonos en situacins en que, sen esperalo,
temos que falar diante dun pblico. hora de improvisar importante saber gaar tempo
para organizar mentalmente o que queremos dicir e evitar, as, dicir cousas sen sentido.
4. Improvisa un discurso breve diante dos compaeiros e compaeiras.

Faino as:
1. Dividdevos en grupos.
2. Escollede diversos motivos para facer un discurso, anotdeos en papelios e mesturdeos
nunha bolsa.
Aqu tedes algunhas ideas:
Un discurso
de agradecemento
por gaar un premio.
Un discurso de benvida
a novos compaeiros
e compaeiras.
Un discurso para convencer

os compaeiros de que
te voten como delegado.
3. Collede por veces un papelio da bolsa e improvisade o tipo de discurso

que vos tocou. Utilizade algn recurso para gaar tempo: presentdevos, saudade,
explicade por que ides falar...
4. Os demais compaeiros do grupo valorarn a improvisacin de cada un dos membros.
51
Expresin oral
No exercicio de improvisacin, lmbrelles que os discursos que se
propoen requiren un ton formal.
Cmpre comezar agradecendo a
asistencia e saudando o pblico,
con frmulas como Benqueridos
compaeiros, amigos e amigas;
despois, tern que xustificar a sa
presenza no discurso e, finalmente, transmitir a mensaxe. Se o cre
conveniente, pode analizar discursos de actores ou de deportistas e
avaliar as estratexias que utilizan.
Solucins
Outras actividades
Aprendemos a usar interxeccins. Mstrelles varias interxeccins para
que as relacionen coa situacin axeitada. Despois, faga que representen unha escena breve en que as utilicen:
Ei!
Pse!
Xiiiiit!
Uf!
Va!
Situacin comprometida
Desacordo
Chamar a atencin de algun
Valoracin dubidosa
Pedir silencio
Tea en conta que estas interxeccins e outras poden ser moi tiles para o cmic, que se tratar no apartado Composicin de textos
da unidade 11. Aproveite para dicirlles que, na escritura, se adoitan
acompaar do signo de admiracin.
1. Que medidas tomaras contra os que non reciclan? Os entrevistados dubidan, pronuncian
expresins como Puff!, Non o
sei. O primeiro, que repite a
pregunta para gaar tempo. 2. 1.
Repite a pregunta que lle fai a entrevistadora. 2. Usa palabras baleiras mentres pensa a resposta.
3. Dlle grazas entrevistadora
por facerlle esa pregunta. 3. RM:
tusir. 4. RL.
51
130903 _ 0088-0103.indd 93
21/7/09 14:40:30
Gramtica O adxectivo
Obxectivos
Recoecer os adxectivos nunha
oracin e os substantivos aos
cales se refiren.
Os adxectivos son palabras que se refiren sempre a substantivos e

que nos din como son ou como estn as persoas, os animais e as
cousas. Os adxectivos poden expresar calidades ou estados. Por
exemplo: manta nova, can alegre.
Xeralmente, os adxectivos van detrs do substantivo, pero tamn
poden ir diante. Por exemplo: ollos bonitos, bonitos ollos. s veces o
adxectivo nese ao substantivo ao que se refire por medio dun verbo. Por exemplo: Os fantasmas estaban avergoados.
Suxestins didcticas
5. A
Xnero e nmero do adxectivo
Variables
singular
masculino
plural
singular
feminino
Os adxectivos van no mesmo xnero (masculino ou feminino) e nmero (singular ou plural) ca os substantivos a que se refiren. Por iso
dicimos que o substantivo e o adxectivo concordan en xnero e nmero. Por exemplo: rapaz simptico, rapaza simptica, rapaces simpticos, rapazas simpticas. Algns adxectivos, como alto ou rubio,
presentan das formas: unha para o masculino (alto, rubio) e outra
para o feminino (alta, rubia). Outros adxectivos, en cambio, son invariables, dicir, presentan a mesma forma para o masculino e
para o feminino. Por exemplo: un neno alegre, unha nena alegre.
CLASES DE
ADXECTIVOS
Poa atencin vieta inicial e

aos dous adxectivos destacados.
Fgalles ver que os adxectivos
completan o substantivo e que o
concretan mis. Cmpre advertilos
de que, malia que a posicin mis
habitual dos adxectivos na nosa
lingua detrs do substantivo,
hai casos en que o adxectivo pode
situarse diante do substantivo,
especialmente en textos literarios.
s veces o significado do adxectivo cambia segundo se site diante
ou detrs do substantivo (un home
grande / un grande home).
plural
6.
7. A
Invariables
Os adxectivos son as palabras que expresan calidades ou estados dos substantivos. Os adxectivos van no mesmo xnero
e nmero ca os substantivos a que se refiren.
masculino e feminino
singular
plural
1. Sublia os adxectivos e sinala cunha frecha os substantivos
AUT
a que se refiren.
As sabas brancas movanse coma s silenciosas.

O fantasma sabio faloulles con voz calmada aos seus
amigos queridos.
O punto azul era un antigo planeta.
Os tranquilos habitantes non eran persoas asustadizas.
Nos castelos vellos oanse rudos atronadores.
EXEMPLO
As sabas brancas movanse coma s silenciosas.
2. Arrodea as parellas de palabras en que non hai concordancia de xnero e nmero,

e corrixe o adxectivo para que concorden. Utiliza o dicionario, se che cmpre.
ditado sinxelo
espellos limpos
nariz aguzada
vent aberta
ro profunda
torres abandonada
paisaxe precioso
mel azucradas
persoa especiais
, 4a.
52
Mis informacin
Tipos de adxectivos. Os adxectivos clasifcanse segundo a forma:
Adxectivos de das terminacins: teen unha forma para o
masculino e unha para o feminino. En plural, manteen as das
formas:
limpo
limpa
limpos limpas
Adxectivos dunha terminacin invariables: presentan a mesma

forma para o masculino e o feminino singular:
feliz
felices
difcil
difciles
52
130903 _ 0088-0103.indd 94
4. E
Pdalles aos alumnos que describan un cantante ou un actor de

moda. Anote no encerado os adxectivos que digan e insista na importancia que teen nas descricins.
A actividade 2 permtelle lembrar o concepto de grupo nominal que se tratou en cursos

anteriores. Pregntelles que
clase de palabras faltara para
construr un grupo nominal prototpico e pdalles que completen os grupos nominais con
determinantes de diferentes
clases (artigos, demostrativos,
posesivos, numerais).
O adxectivo
Neste planeta
azul atoparemos
rapaces medrosos!
Transformar o xnero e o nmero dos adxectivos.
Para explicar
A maiora das actividades deste apartado fan reflexionar o
alumno sobre a escasa autonoma da categora adxectival,
que case sempre vai unida a
un substantivo ao que complementa e co que ten que concordar en xnero e nmero. Insista
en que o ncleo dun sintagma
nominal un substantivo que
pode complementarse con
outras categoras, como o adxectivo.
3. C
21/7/09 14:40:30
vos e
s e as
s. Por
amn
ces o
n ver-
e nor iso
e ns simrubio,
outra
on inino e
re.
4
UNIDADE
Un mes difcil
Unha terrible tempestade
Un animal salvaxe
Unha camisa branca
Uns rapaces amables
Un doutor excelente
Competencias bsicas
4. Escribe en cada caso o adxectivo correspondente.
Que ten elegancia.
LAN
Que sente felicidade.
Que divirte.
VID
Que sabe moito.
O contrario de feo.
AP
O contrario de fro.
UT
Lmbrelles que se teen dbidas sobre o xnero dunha palabra, poden buscala no dicionario,
onde, ademais da definicin, se
ofrece informacin como a categora gramatical e o xnero.
5. Arrodea os adxectivos anteriores que teen a mesma forma para o feminino

e o masculino e escribe os outros en todas as formas.
EXEMPLO
6.
sabio, sabia, sabios, sabias.

O XNERO DO ADXECTIVO
..................
como forte
..................
como ...................
Solucins
pode ser
7. Analiza as palabras seguintes. Tes que dicir a clase de palabra, o xnero e o nmero.
muller valente
planeta pequeno
esero
mero,
3. Cambia o nmero destes grupos de palabras.
EXEMPLO
sofs cmodos
rapazas alegres
camisa azul
arroz delicioso
PALABRA
CLASE DE PALABRA
XNERO
NMERO
muller
substantivo
feminino
singular
AUTOAVALIACIN
1. Os adxectivos expresan unha calidade ou estado
a) dun substantivo
b) dun verbo
2. En Un meteorito enorme o adxectivo a palabra
a) enorme
b) meteorito
PUNTUACIN
3. O adxectivo fiel non presenta

a) variacin de xnero
4. Os adxectivos poden ir
a) detrs ou diante do substantivo
a que se refiren
b) variacin de nmero
b) diante do substantivo
a que se refiren
.......
.......
.......
.......
TOTAL
.......
s
Solucin: 1a, 2a, 3a, 4a.
53
Outras actividades
Clasificacin de adxectivos. Pdalles aos alumnos que, por grupos,
revisen a lectura inicial e que localicen varios adxectivos. Despois,
tern que clasificalos segundo o modelo que sigan:
Modelo 1: limpo, limpa, limpos, limpas
Modelo 2: difcil-difciles
Valorarase a rapidez dos grupos e o traballo ben feito. Dgalles que
cada grupo engada da sa propia colleita cinco adxectivos mis.
1. [Poemos entre parnteses

o substantivo de referencia do
adxectivo subliado.] O (fantasma) sabio falou con (voz) calmada
aos seus (amigos) queridos. O
(punto) azul era un antigo (planeta).
Os tranquilos (habitantes) non
eran (persoas) asustadizas. Nos
(castelos) vellos oanse (rudos)
atronadores. 2. [Grupos corrixidos.]
nariz aguzado ro profundo
torres abandonadas paisaxe
preciosa mel azucrado persoa
especial. 3. uns meses difciles
unhas terribles tempestades
uns animais salvaxes unhas
camisas brancas uns rapaces
amables uns doutores excelentes. 4. elegante feliz divertido
sabio guapo quente. 5. Teen
a mesma forma para o masculino
e o feminino elegante, feliz e quente. Formas: elegante, elegantes;
feliz, felices; divertido, divertida,
divertidos, divertidas; sabio, sabia,
sabios, sabias; guapo, guapa, guapos, guapas; quente, quentes. 6.
O xnero do adxectivo pode ser
masculino, como forte; feminino,
como alta. 7. valente: adxectivo
feminino singular sofs: substantivo masculino plural; cmodos:
adxectivo masculino plural camisa: substantivo feminino singular;
azul: adxectivo feminino singular
planeta: substantivo masculino singular; pequeno: adxectivo
masculino singular rapazas:
substantivo feminino plural; alegres: adxectivo feminino plural
arroz: substantivo feminino singular; delicioso: adxectivo feminino
singular.
53
130903 _ 0088-0103.indd 95
21/7/09 14:40:31
Ortografa Normas de acentuacin
6. Ex
Obxectivos
Clasificar as palabras segundo a
posicin da slaba tnica.
Facer uso correcto das normas
de acentuacin.
Na Terra
ningun teme xa
os fantasmas.
Que mgoa!
Despois de percorrer
tantos quilmetros,
teremos que volver
casa.
Fixar a escritura de palabras con

dificultades ortogrficas.
Suxestins didcticas
Para que os rapaces comproben a

importancia da acentuacin, propalles unhas cantas palabras
descoecidas para eles sen acentos grficos (por exemplo, cabezalla, cnit, litgrafo) e suxralles que
as pronuncien. Que observen que
cada un as pronunciar dunha
maneira diferente. A continuacin,
acenteas e fgalles notar que,
grazas ao acento grfico, poden
pronuncialas correctamente.
Para explicar
As actividades deste apartado
tratan, primeiramente, un aspecte xeral como a clasificacin
das palabras segundo a posicin
da slaba tnica. Posteriormente, cntranse na acentuacin de
cada tipo de palabra en particular: as agudas (actividade 2), as
graves (actividades 3 e 4) e as
esdrxulas (actividades 4 e 5).
A partir da actividade 6 repsanse todas as normas de acentuacin, con palabras mesturadas
dos diferentes tipos.
A
L
8.
ES

AGUDAS
cartn
orixe
reiseor
capataz
cartel
frmula
dbil
cardiloga
9. Di
Fx
GRAVES
escrito
ESDRXULAS
frceps
pxina
esttica
slaba
rtulo
frtil
corazn
cortina
prxima
2. Completa con palabras agudas que levan acento grfico.
O tren da Corua chegar con atraso ............... de Compostela.

Quero viaxar a ..............., a capital de Alemaa.
O ............... do colexio tivo unha avara e picou unha roda.
G
un
ex
da
Im
a
3. Escribe unha oracin coa palabra grave de cada parella.
DIFI
fbrica
fabrica
cantara
cantar
pblico
publico
4. Forma palabras graves e esdrxulas seguindo os modelos. Fxate nos acentos.

MODELO 1
MODELO 2
utilidade
rapidez
til
rpido
facilidade
solidez
docilidade
candidez
axilidade
lucidez
5. Ordena as slabas e forma palabras esdrxulas.

PE
DO
PI
DE
MI
CIEN
CO
FI
54
Mis informacin
Palabras con acentuacin diferente. Hai palabras que teen a slaba
tnica nunha posicin diferente do casteln, polo que os alumnos
adoitan pronuncialas e acentualas mal. En xeral, son cultismos ou
neoloxismos, como medula, parasito, msil, txtil, rptil
A actividade 3 moi interesante para mostrar o valor distintivo
54
130903 _ 0088-0103.indd 96
7. Le
Para repasar os conceptos de cursos anteriores, lea en voz alta o

texto do globo inicial e pida que
clasifiquen todas as palabras
(non soamente as destacadas)
en agudas, graves e esdrxulas.
Lmbrelles que os monoslabos
formaran un grupo parte. Antes
de ler a norma ortogrfica, pdalles que observen as palabras clasificadas e que intenten deducir
por que se acentan e por que
non. Trtase de propoer hipteses que despois tern que confirmar ou rexeitar.
As palabras agudas son as que teen a ltima slaba

tnica. Acentanse cando son polislabas e rematan en
vogal, en vogal + n, en vogal + s ou en vogal + ns. Non
se acentan cando son monoslabas nin cando acaban
en ditongo decrecente (seguido ou non de n ou s) ou
noutra consoante que non sexa n nin s. Exemplo: ma,
ningun, cafs, arousns, despois, colleu, percorrer.
As palabras graves son as que teen a penltima slaba
tnica. Acentanse cando rematan en consoante distinta
de n ou s e en grupos consonnticos distintos de ns. Tamn
se acentan as palabras graves que rematan en ditongo decrecente con ou sen n ou s. Exemplo: til, bceps, ambeis.
As palabras esdrxulas son as que teen a antepenltima slaba tnica. Acentanse todas. Exemplo: mgoa.
21/7/09 14:40:31
4
UNIDADE
6. Explica por que levan ou non levan acento grfico as palabras seguintes.
aba
en
Non
ban
ou
,
dos acentos grficos nalgunhas

palabras.
colar
8.
violn
cmara
mbil
Na actividade 4 trabllanse as
palabras graves con acento grfico e as esdrxulas. Pode ampliar o exercicio engadindo mis
palabras (debilidade, habilidade,
dificultade).
PISTAS
PISTAS
PISTAS
unha palabra grave.

Acaba en consoante.
Leva acento grfico.
unha palabra aguda.

Acaba en consoante.
Non leva acento grfico.
unha palabra esdrxula.

Non ten ningunha slaba
antes da tnica.
Para preparar o ditado, pdalles

que se fixen nas palabras marcadas en negra e que, por parellas,
expliquen por que se acentan.
ESTUDO EFICAZ. Copia e completa a norma para cada tipo de palabras: agudas, graves
e esdrxulas.
zapatillas
7. Le as pistas e di, en cada caso, a cal das palabras anteriores se refiren.
aba
nta
mn
cre-
ltia.
telfono
As palabras agudas teen como slaba tnica ................ Acentanse ........................

................................................................................................................................
As palabras graves ...................................................................................................
As palabras ..............................................................................................................
Solucins

tina
Unha pelcula fantstica

Gstavos o cine fantstico? O outro da vin con Cibrn, Csar e nxela
unha pelcula de ficcin cientfica esplndida. Titulbase Invasin
extraterrestre e contaba a historia dun cientfico que, cunha mquina
da sa invencin, provocaba unha invasin extraterrestre.
Imaxinades como berrabamos cando os extraterrestres invadan
a Terra? Foi terrorfico! Sorte que era s unha pelcula que se non...
co
parella
z
herbvoro
estrao
paea
eroro
etrao
parexa
pareya
erbboro
ervboro
extrano
extrao
FI
55
Outras actividades
O quebracabezas. Faga tarxetas de cartolina, en cada unha das
cales ter que escribir unha slaba. Cmpre que faga tarxetas con
slabas acentuadas e non acentuadas. Divida a clase en grupos
de catro e reparta unhas cantas tarxetas a cada grupo para que
intenten combinalas e formen palabras. hora de formar as palabras tern que ter en conta cuestins como particin silbica e a
acentuacin.
1. Cmpre riscar: orixe (grave), frmula (esdrxula), esttica (esdrxula), cardiloga (esdrxula), frtil (grave), corazns
(aguda). 2. estacin Berln
autobs. 3. RM: Esa tenda fabrica pezas de roupa en China.
Ana dixo que cantara pola noite
nun karaoke. Hoxe publico as mias memorias. 4. Modelo 1: fcil, dcil, xil. Modelo 2: slido,
cndido, lcido. 5. Tpedo. Pirmide. Cientfico. 6. Colar non se
acenta porque aguda acabada
en -r. Telfono acentase porque
esdrxula. Zapatillas non se
acenta porque grave acabada
en vogal + -s. Violn acentase
porque aguda acabada en vogal
+ -n. Cmara acentase porque
esdrxula. Mbil acentase porque grave acabada en -l. 7. Mbil, colar, cmara. 8. As palabras
agudas teen como slaba tnica a
ltima. Acentanse cando acaban
en vogal, en vogal + -n, en vogal +
-s e en vogal + -ns. As palabras
graves teen como slaba tnica
a penltima. Acentanse cando
acaban en consoante distinta de
-n ou -s e en grupos consonnticos
distintos de -ns ou cando acaban
en ditongo decrecente con ou sen
n ou s. As palabras esdrxulas
teen como slaba tnica a antepenltima. Acentanse sempre. 9.
Ditado.
55
130903 _ 0088-0103.indd 97
21/7/09 14:40:31
Obxectivos
Ampliar o vocabulario sobre a
exploracin da Terra.
Comprender o concepto de
familia de palabras.
Identificar as palabras pertencentes a unha mesma familia.
Describir personaxes.
Com
Vocabulario
Desc
que
coa
que
continente
illa
deserto
6. Im
terrestre
martimo
areo
atravesar
explorar
percorrer
Suxestins didcticas
A ilustracin inicial d p a revisar o vocabulario relacionado cos
transportes, os desprazamentos
e tamn os accidentes xeogrficos. Repase todas as palabras
que se inclen e pregntelles se
coecen outras que se parezan
formalmente (continental, illado,
desertizacin, terra, mar, aire, travs, correr). Fgalles ver que as
palabras, como as persoas, se
agrupan en familias. As como os
familiares presentan trazos fsicos
comns, as palabras que pertencen mesma familia tamn teen
unha forma semellante. A comparacin da familia de palabras e a
familia de persoas pode axudalos
a lembrar a diferenza entre familia
de palabras e campo lxico, que
se tratar en unidades posteriores.
1. Explica para que serve o vehculo da lmina utilizando todas as palabras propostas
que poidas.
2. Escolle tres palabras da lmina e escribe unha oracin interrogativa e outra

exclamativa con cada unha.
FAMILIA DE PALABRAS. Algunhas palabras formronse a partir doutra. Por exemplo, a palabra terrestre formouse a partir da palabra terra. Todas as palabras
que se formaron a partir dunha palabra determinada constiten unha familia de
palabras.
Antes de facer a actividade 6,

lea o modelo que se incle no
apartado Planificacin do texto.
Destaque que na descricin
se segue unha orde espacial:
primeiro, expense caractersticas xerais (pequena e delgada) e, despois, focalzase
en detalles como a cor dos
cabelos, a cor de ollos Ademais, fgalles notar que o uso
beber
bebedeira
beberaxe
bebedizo
babexar
illa
illar
illamento
ill
illote
augar
augacento
augurio
augamar auguento
4. Copia o texto desta postal e sublia as palabras da familia de campo.

Ola, Alberte:
Escrboche desde o cmping onde acampamos onte. Ma
pensamos visitar unha granxa e pasar o da cos campesios.
Xa ves, levamos pouco tempo e xa queremos apuntarnos vida
campestre. Creo que este campamento nos cambiar a vida!
Recibe unha aperta deste campista feliz.
5. Escribe palabras da familia das seguintes.

Aire areo, ...............
Terra ...............
Mar
...............
56
Outras actividades
Os familiares intrusos. Propalles unhas cantas listas de familias de
palabras para que detecten a palabra intrusa en cada caso. Deste
xeito, aprendern que na familia de palabras, ademais da forma,
debern ter en conta o significado.
forte
libro
liso
caro
flor
fortificar/fortaleza/fortuna
libreiro/libre/librara
alisar/lis/lisa
encarecer/carpeta/encarecemento
florara/floracin/florete
56
130903 _ 0088-0103.indd 98
3. Risca en cada caso a palabra que non pertence mesma familia.
Para explicar
Na actividade 5, poden mencionar palabras como areo e
aeroporto, que teen unha forma semellante a aire, pero non
manteen completamente a raz.
Fgalles observar que areo e
aeroporto son derivados cultos
que utilizan a raz latina aer.
PLAN
21/7/09 14:40:31
4
UNIDADE
Describimos o protagonista dun conto. Cando escribimos un conto, moi importante

que o personaxe protagonista estea ben definido. Por iso moitos contos comezan
coa descricin do protagonista. Para describir ben o protagonista dun conto, temos
que dicir como fisicamente, pero tamn como o seu carcter e a sa forma de ser.
Unha vez un mozo soou que a sa fortuna se atopaba aos ps

dunha palmeira, no medio do deserto. Decidido a cambiar a sa
sorte, iniciou a viaxe na procura daquela palmeira. Pero, ao chegar
al, s atopou un home que descansaba sa sombra. Ao contarlle
ao home o motivo da sa viaxe, aquel riuse. El haba tempo que
soaba cun tesouro agachado debaixo dunha laranxeira que haba
entrada dunha vella caseta, pero non se lle ocorrera nunca ir
buscalo. O mozo quedou abraiado: aquela descricin coincida
coa da entrada da sa casa!
Competencias bsicas
Ao regresar, colleu a pa e comezou a cavar. Ao pouco atopaba

un tesouro inmenso. O seu soo fixrase realidade!
Competencia
no coecemento e a
a) Observa este modelo de descricin dun personaxe e fai unha lista

coas caractersticas que ter o protagonista do conto anterior.
A partir da lmina inicial, reflexione sobre os danos que producen

algunhas competicins automobilsticas sobre o medio natural, o
que provocou as protestas dos
grupos ecoloxistas.
Momo era pequena e bastante delgada. Polo seu aspecto ningun sabera
dicir se tia oito anos s ou se xa tia doce. Tia os cabelos rizos, negros
coma o carbn, e con pinta de non se enfrontar nunca a un peite e a unhas
tesoiras. Tia uns ollos enormes, preciosos, e tamn negros coma o carbn,
e uns ps da mesma cor porque adoitaba ir sempre descalza.
O que Momo saba facer coma ningunha outra persoa no mundo era
escoitar. Moi poucas persoas saben escoitar de verdade. E o xeito en como
saba escoitar Momo era nico.
nto
.....
Na actividade 6 tern que reconstrur a imaxe do mozo, xa

que o texto narrativo non ofrece ningn dato neste sentido.
hora de construr a descricin
e escoller os adxectivos tern
que ter en conta as accins do
personaxe que se relatan.
O tesouro soado
nto
vida
de comparacins pode ser moi

til para dar mis expresividade
s descricins (negros coma o
carbn).
6. Imaxina e describe o personaxe protagonista do conto seguinte.
ostas
emras
de
Competencia
cultural e artstica
MICHAEL ENDE, Momo. (Adaptacin)
REDACCIN DO TEXTO
b) Escribe o borrador da descricin do personaxe seguindo unha orde. Non esquezas

mencionar ningn dos aspectos seguintes.
Nome.
Como fisicamente.
Como o seu carcter.
c) Pasa a limpo a descricin. Se queres, podes acompaala dun debuxo do personaxe.
57
Comparacins. As comparacins son un recurso moi utilizado nas

descricins, xa que achegan mis expresividade ao texto. Propalles
estas das columnas para que as relacionen e anmeos a que inclan
algunhas destas expresins na descricin da actividade 6.
alto
forte
cabelos dourados
grande
delgado
gordo
coma
un bocoi
un da sen pan
un fideo
un carballo
un pieiro
o ouro
Se lle parece axeitado, pode facer que os rapaces practiquen a

descricin de personaxes a partir
de imaxes recortadas de revistas,
catlogos A actividade pdese complementar se lles facilita
imaxes de cadros famosos, como
A dama do armio ou a Monna Lisa, de Leonardo da Vinci; O nacemento de Venus, de Botticelli; o
Autorretrato de Albert Drer; Madre de Deus e Infante, de Filippo
Lippi
Solucins
1. RM: un vehculo terrestre que
permite atravesar o deserto. 2. RL.
3. babexar; ill; augurio. 4. cmping, acampamos, campesios,
campestre, campamento, campista. 5. RM: Aire: areo, aeroporto,
airoso, airear Terra: terrcola,
terrestre, terrqueo Mar: martimo, marieiro, marina 6. RL.
57
130903 _ 0088-0103.indd 99
21/7/09 14:40:32
1. B
Obxectivos
Aos ps do xigante durmido
Familiarizarse cos textos xornalsticos expositivos.
POR LUCRECIA LAPOLE
Localizar rapidamente datos matemticos.
Xa clarexa na cidade italiana de Npoles. Pouco e

pouco os barrios vanse espreguizando e os habitantes non tardarn en encher as ras neste sbado asollado. Aparentemente, non hai nada que
diferencie esta cidade costeira do sur de Italia de
calquera outra cidade europea.
Suxestins didcticas
Nesta unidade presentamos un
texto xornalstico de carcter expositivo que servir para traballar,
entre outros aspectos, a competencia matemtica. Explore os
coecementos que teen os rapaces sobre os medios de comunicacin escritos e pregntelles que
tipo de informacin se pode atopar
e que xornais e revistas coecen.
Fgalles ver que nos xornais, ademais de noticias, hai artigos de
opinin, cartas ao director e reportaxes, como o que van ler nesta
unidade.
Agora ben, Npoles non coma as outras. Npoles

garda un segredo nas entraas da terra. O chan da
cidade, sobre o que se asentan as ras e os edificios, unha profunda capa de... cinzas volcnicas.
A tan s 15 quilmetros da cidade, lzase o impoente volcn Vesubio (1281 m), quizais o mis perigoso dos volcns que hai na Terra.
Os cientficos estn preocupados porque o xigante
de lume podera espertar e advirten de que, se
isto pasase, a erupcin ser devastadora.
A pesar de que hai sistemas para detectar os primeiros indicios de erupcin, os expertos aseguran
que esta pode desencadearse de speto, sen apenas un sinal. Cumprira actuar con moitsima rapidez, porque as explosins liberan unha chuvia de
pedras e cinzas, as columnas de fume e os gases
tapan o ceo e a lava avanza montaa abaixo atrapando coas sas linguas de lume todo o que atopa por diante.
Os que fan estas predicins terribles non o teen
que imaxinar; afrmano porque xa pasou outras
veces ao longo da historia, e o resultado sempre
foi trxico.
Explquelles que as reportaxes

son textos expositivos que pretenden ampliar informacin sobre
algn tema de actualidade. Por
iso, adoitan ser mis extensos ca
as noticias.
Para explicar
A explicacin inicial da reportaxe
e a reflexin sobre os medios de
comunicacin escritos poden
axudalos a responder correctamente a actividade 1. Pdalles
que se fixen tamn na informacin sobre a fonte de procedencia que aparece ao final do texto.
A palabra reporteiro do ttulo da
publicacin pode ser clave para
contestar estas cuestins. Fgaos reflexionar tamn sobre o
adxectivo dixital: lvanos a pensar en que o texto pertence a
un xornal en lia. Neste caso o
medio inventado, pero pode
aproveitar para presentarlles como un xornal ou unha revista
en lia.
2. E
poida imaxinar, e que produciu a capa de cinza

volcnica sobre a que se alza Npoles.
Nos tempos da antiga Roma (ano 79 d. C.), o Vesubio fixo desaparecer unha belsima cidade que
se chamaba Pompeia. Cando o crter rompeu por
primeira vez, sentiuse un grande estrpito e daquela comezou a lanzar rochas a diversos quilmetros
ao redor; o aire volveuse negro e a temperatura
fxose insoportable (mis de 400 C). Unha especie de mar de cinza caeu sobre a coitada
Pompeia. A xente fuxiu espantada en todas as
direccins, pero moi poucos sobreviviron. A cidade quedou totalmente sepultada por aquel mar de
cinza, ata o punto de que tiveron que transcorrer
case dous mil anos para que se descubrise onde
se atopaban as runas da fermosa Pompeia.
En 1944, en plena Segunda Guerra Mundial, o
Vesubio entrou en erupcin xusto no momento en
que uns avins militares sobrevoaban a zona. Os
88 avins que formaban aquela escuadra quedaron destrudos.
3. E
4. C
COM
Agora o Vesubio dorme, pero os cientficos velan

atentos os seus soos, non sexa o caso de que o
xigante de lume esperte subitamente. En Npoles,
entre tanto, volveu clarexar.
Sbese que en 1780 a. C., o gran Vesubio abriu a gorxa nunha das mis
terribles erupcins que se
ed035470
O Reporteiro Dixital, nm. 6, xuo 2009
58
Mis informacin
Os volcns. A palabra volcn provn da illa Vulcano, ao sueste de
Italia, caracterizada polas actividades eruptivas. Aditase relacionar
esta illa co deus Vulcano, o deus clsico do lume e das armas.
Un volcn consta de cmara magmtica (almacn interno onde se
acumula o magma, que se sita a unha profundidade entre 10 e
70 km.), cheminea (conduto de sada), cono volcnico (elevacin do
terreo) e crter (depresin no vrtice do cono volcnico).
A actividade 2 aproveita para

insistir no carcter literario da
reportaxe e para comprobar se
son capaces de entender a metfora do ttulo. Se o considera
58
130903 _ 0088-0103.indd 100
An
21/7/09 14:40:32
za
eue
or
eos
ra
eda
as
ade
er
de
o
en
Os
a-
an
o
es,
4
UNIDADE
Anlise e comprensin
1. Busca os datos no texto que liches.
5. Escribe V (verdadeiro) ou F (falso) segundo
2. Explica o ttulo que escolleu a autora.
Quen o xigante durmido?

Quen dorme aos seus ps?
mis importantes do Vesubio

e as consecuencias que tiveron.
DATOS DAS
ERUPCINS
O texto fala de...

feitos reais.
O texto fala dun volcn.

O Vesubio mide 700 m.
Npoles est a 15 km do volcn.
O Vesubio tivo 2 erupcins
importantes ao longo da historia.
6. Completa o cadro cos datos das erupcins
3. Escolle e copia coa opcin correcta.
conveniente, pode contrastar

este ttulo co ttulo tpico du nha noticia, que adoita constar
de suxeito, verbo en presente
e complementos (Os cientficos
estn preocupados por unha posible erupcin do Vesubio).
corresponda.
Que tipo de texto ?

De que publicacin est extrado?
Cando foi publicado?
Como se chama a xornalista que o escribiu?
feitos fantsticos.
Con relacin actividade 3,

comntelles que os datos tan
precisos que se expoen fan
pensar que o texto trata de
feitos reais. Non obstante, a
mellor maneira de asegurarse
contrastar a informacin consultando unha enciclopedia.
CONSECUENCIAS
QUE TIVERON
4. Completa.
Npoles unha cidade .............................

Os cientficos estn preocupados ..............
COMPETENCIA MATEMTICA
Solucins
1. Escribe en nmeros romanos en que sculos pasaron os feitos que liches e en que sculo
nos atopamos agora.
2. Calcula cando pasaron estes feitos.
Cantos anos transcorreron entre a desaparicin de Pompeia e a erupcin seguinte?

Cantos anos hai que ocorreu a ltima grande erupcin do Vesubio?
3. Observa as figuras xeomtricas seguintes e tira as tas conclusins.

cilindro
cono
pirmide
prisma
A que figura xeomtrica se asemella un volcn?

Por que cres que os volcns teen esta forma?
4. Busca datos para teres unha idea exacta.
Utiliza un termmetro para medir a temperatura ambiente que hai hoxe e compraa
coa temperatura a que se chegou durante a desaparicin de Pompeia.
Pescuda a altura que ten algn destes volcns e compraa coa do Vesubio.
KILAUEA
(Hawai)
NEVADO DEL RUIZ

(Colombia)
PITON DES NEIGES

(Illa Reunin)
SAINT HELENS
(Washington, EUA)
59
Outras actividades
Unidades de medida. A altura do volcn indcase en metros, mentres
que a distancia que se atopa Npoles do volcn exprsase en km.
Reflexione por que mis conveniente unha medida ou outra en cada
caso e propalles que transformen os metros en quilmetros e os
quilmetros en metros. Na transformacin de metros a quilmetros,
aconsllelles que empreguen o arredondamento.
1. un texto xornalstico, concretamente unha reportaxe. Est

extrado dun xornal dixital chamado
O reporteiro dixital. En xuo de
2009. Lucrecia Lapole. 2. O volcan Vesubio. A cidade de Npoles.
3. O texto fala de feitos reais. 4.
Npoles unha cidade costeira do
sur de Italia. Est a s 15 quilmetros do Vesubio. Os cientficos
estn preocupados porque o xigante de lume podera espertar. 5. V F
V F. 6. 1780 a. C.: produciu unha
capa de cinza volcnica sobre a
que se alza Npoles. / 79 d. C,
en tempos da antiga Roma: fixo
desaparecer Pompeia. / 1944, durante a Segunda Guerra Mundial:
quedaron destrudos 88 avins
que sobrevoaban a zona.
COMPETENCIA MATEMTICA
1. Sculo XVIII a. C., sculo I d. C.,
sculo XX d. C. Actualmente atopmonos no sculo XXI. 2. 1944
79 = 1.865 anos. Depende do
ano en que se atope o alumno.
3. A un cono. Porque o material que sae do interior da Terra
vai acumulndose, dicir, amontase. 4. RL. Kilauea: 1.240
m; Nevado del Ruiz: 5.321 m;
Piton des Neiges: 3.069 m; Saint
Helens: 2.549 m.
59
130903 _ 0088-0103.indd 101
29/7/09 10:58:55
Actividades
Obxectivos
1.
LEM
Revisar os contidos da unidade

anterior.
Os adxectivos son Os adxectivos concordan en e

co substantivo a que se refiren.
Unha familia de palabras est formada por
As palabras agudas son As palabras graves son

As palabras esdrxulas son
Identificar un personaxe a partir

dunha descricin.
Suxestins didcticas
As actividades 1 e 2 permiten
practicar a redaccin de resumos
e a elaboracin de esquemas, que
o paso previo para o estudo.
Para preparar a actividade 9,
suxralles que previamente fagan
unha chuvia de ideas dos adxectivos que definiran o personaxe.
Seguidamente, cumprir que
ordenen os adxectivos de mis
xerais a mis especficos. A partir
deste esquema, xa poden escribir
o texto.
A partir da actividade 17, explquelles a importancia de acentuar
correctamente, porque a presenza
ou a ausencia de acento grfico
nalgns pares de palabras fai
mudar o significado destas.
2.
11.

AS PALABRAS AGUDAS
AS PALABRAS GRAVES
AS PALABRAS ......
acentanse cando acaban en
acentanse cando acaban en
acentanse
vogal
vogal
+ ......
vogal
+ ......
vogal
+ ......
consoante distinta
de ...... ou ...... e
en grupos consonnticos
distintos de ......
3. Busca nestas oracins un adxectivo
Os exploradores van polo rido deserto.
O vento furou as inmensas rochas.
Ela fixo unha fotografa magnfica.
4. Explica que son os adxectivos invariables

e arrodea dous exemplos.
salvaxe
ceibe
12.
breve
5. Completa con palabras da familia de terra.
verde
herba
montaa
...........
...........
...........
...........
...........
...........
planeta
inundar
ingles
Cesar
balcon
temor
tonica
peninsula
ecoloxico
ES
8. Observa as pistas e indica a que palabra con

acento grfico corresponde cada definicin.
enterrados
terreo terremoto
desenterrar
subterrnea
Achado baixo terra!

Onte fomos coa escola visitar unha escavacin
nun .............. prximo. Explicronnos que os
vestixios dunha civilizacin quedaran ..............
por mor dun ............... Os arquelogos
acharon unha galera .............. onde
descubriron pezas de artesana
que .............. e levaron ao museo.
PALABRA
AGUDA
PALABRA
GRAVE
PALABRA
ESDRXULA
Lanzamento de lava,
cinza e lume dun volcn:
E
Persoa que confecciona
traxes:
X
Habitante da Terra:
T
9. Describe o aspecto e a forma de ser do teu

personaxe de conto favorito. Tes que usar
polo menos cinco adxectivos.
60
Outras actividades
Reconstrur unha descricin. Insista en que nas descricins de persoas a informacin ordnase atendendo a criterios lxicos: do xeral
ao particular, partes do corpo, trazos fsicos e de carcter Pode
propoer uns cantos enunciados para que os ordenen seguindo unha
orde lxica e que elaboren unha descricin. Lmbrelles que poden
completar a informacin dos adxectivos explicando actuacins do
personaxe que o demostren. Despois, tern que facer un debuxo do
personaxe e compararn os resultados.
Enunciados: Ten os cabelos lisos, castaos e longos. Gstalles moito ler
libros de medo. Leva sempre o cabelo recollido cunha cola. Xoga a baloncesto. moi malvada. Ten a pel moi branca e fina, con algunhas pencas
nas meixelas. Os ollos son de cor azul e enormes. alta e delgada.
60
130903 _ 0088-0103.indd 102
13.
7. Acenta as palabras seguintes se lles cmpre.
sempre
ditongo ......
6. Escribe das palabras da familia destas.
en xnero feminino e nmero plural.
Solucins
1. Os adxectivos son as palabras que expresan calidades ou
estados dos substantivos. Os
adxectivos concordan en xnero
e en nmero co substantivo a que
se refiren. Unha familia de palabras est formada por palabras
que se formaron a partir doutras.
As palabras agudas son as que
teen a ltima slaba tnica. As
palabras graves son as que teen
a penltima slaba tnica. As palabras esdrxulas son as que teen
a antepenltima slaba tnica. 2.
As palabras agudas acentanse
cando acaban en vogal, en vogal +
-n, en vogal + -s e en vogal + -ns. As
palabras graves acentanse cando
acaban en consoante distinta de
-n ou -s e en grupos consonnticos
distintos de -ns ou cando acaban
en ditongo decrecente con ou sen
10.
21/7/09 14:40:32
4
UNIDADE
LEMBRA E REPASA
enferruxada
apreixar
14. Escribe o antnimo das palabras destacadas.

veo
11. Marca a oracin que cumpre as condicins

que se indican.
a diversin
as vantaxes
a esmorga
a limpeza
15. Contesta sobre as palabras da actividade

anterior.
Contn un substantivo comn, un propio

e dous substantivos colectivos.
....
aa
.....
.....
Buscaban trufas nos pieirais da serra.

A orquestra e o coro interpretaron
unha sinfona de Beethoven.
Adela e Francisco teen un rabao
de cabras.
16. Define e pon exemplos.
12. Inventa unha oracin que contea dous

substantivos abstractos.
Que clase de palabras son: substantivos

ou adxectivos? Por que o sabes?
Que xnero teen? Como
o recoeciches?
slaba tnica
.................................
slaba tona
.................................
17. Di en que se diferencian estas parellas

de palabras e explica a importancia
de poerlle ou non acento grfico.
13. Marca s a parella de antnimos.

mover
sar
aclarar
fuxir
baixar
escurecer
area/rea
dilogo/dialogo
mpre.
ula
co
con
n.
mgoa/magoa
cantara/cantar
Identificar un personaxe
ES CAPAZ DE
1. Le as pistas e localiza a moza de que se fala.
Ten os cabelos castaos.

A sa pel escura.
Leva pendentes.
Non ten os cabelos rizos.
n:
eu
r
2. Xoga a adiviar personaxes en equipo.

Podes facelo as:
1. Recorta de revistas vellas catro fotografas

de persoas que tean algn parecido.
2. Describe por escrito a cara e o corpo dunha das persoas
con catro oracins breves que contean adxectivos.
3. Le a descricin en voz alta. Os compaeiros tratarn
de adiviar de que fotografa se trata.
61

aprenderon. Complete con eles unha tboa coma esta:
O que aprendn
Lectura
Comunicacin oral
Gramtica
Ortografa
Vocabulario
n ou s. As palabras esdrxulas
acentanse todas. 3. O adxectivo
feminino plural inmensas. 4. Os
adxectivos invariables son os que
teen a mesma forma para o feminino e para o masculino: salvaxe e
breve. 5. terreo, enterrados, terremoto, subterrnea, desenterraron.
6. RM: verde, verdoso, verdura,
verderolo; herba, herbario, herbvoro, herbicida, herboristara;
montaa, montaeiro, montaoso, montaismo, montas,
pasamontaas 7. planeta
Csar tnica inundar balcn pennsula ingls temor
ecolxico. 8. Erupcin. Xastre. Terrcola. 9. RL. 10. enferruxada:
oxidada. apreixar: agarrar algo
con forza. veo: tea moi fina e
transparente coa que se cobre a
cara ou parte dela. 11. A orquestra
e o coro interpretaron unha sinfona
de Beethoven. 12. RL. 13. Cmpre
marcar aclarar e escurecer. 14. o
aburrimento a tristeza as desvantaxes ou os inconvenientes a
sucidade. 15. Son substantivos.
Sabmolo porque van precedidos
dun artigo. Teen todas xnero feminino. Recoecmolo polo xnero
do artigo. 16. A slaba tnica a slaba que soa con mis forza nunha
palabra. A slaba tona a que soa
con menos intensidade. 17. area:
palabra grave (substantivo) / rea:
palabra esdrxula (substantivo).
mgoa: palabra esdrxula
(substantivo) / magoa: palabra
grave (verbo magoar). dilogo:
palabra esdrxula (substantivo)
/ dialogo: palabra grave (verbo
dialogar). cantara: palabra grave (pluscuamperfecto de cantar) /
cantar: palabra esdrxula (futuro
de cantar). A importancia de poerlle acento grfico ou non poerllo
radica en que cambia o significado
da palabra.
ES CAPAZ DE
1. Cmpre marcar o debuxo 2. 2.
RL.
Competencias
61
130903 _ 0088-0103.indd 103
21/7/09 14:40:33
Meu pai
e as estrelas
Programacin
Obxectivos
Ler comprensivamente e con fluidez un texto narrativo.
Contidos
Analizar e interpretar o contido dunha narracin.
Os graos do adxectivo.
Utilizar a voz como trazo definitorio e caracterstico das persoas.

Imitar voces de diferentes personaxes.
Acentuacin de ditongos
e hiatos.
Aprender os graos en que se poden utilizar os adxectivos.
O campo lxico.
Coecer as normas de acentuacin de ditongos e hiatos.
A medida dos versos.
Comprender o concepto de campo lxico.

Elaborar carteis para anunciar un suceso.
Aprender a medir versos.
Aprender a extraer informacin de todos os elementos dun texto.
Lectura do texto Meu pai

e as estrelas.
Anlise de diversos
elementos da narracin.
Le con fluidez un texto narrativo e comprndeo.
Recoecemento da voz
como elemento distintivo
das persoas.
Analiza e interpreta o contido da narracin.
Formacin de campos lxicos.
Identifica os personaxes e o seu carcter pola voz.

Interpreta diferentes personaxes con voces diferentes.
Observacin e elaboracin
de anuncios de sucesos.
Utiliza correctamente os graos dun adxectivo.
Medida de versos.
Aplica as normas de acentuacin de ditongos e hiatos.
Anlise da informacin que

achegan o ttulo, a entrada,
a foto e o p de foto
nunha noticia.
Agrupa palabras por campos lxicos.

Elabora un anuncio para un suceso.
Mide correctamente os versos.

Extrae informacin de todos os elementos que acompaan
un texto.
Competencias bsicas
Ademais da Competencia en comunicacin lingstica, nesta unidade desenvlvense as competencias seguintes: Competencia
social e cidad, Tratamento da informacin e Competencia
cultural e artstica.
Valoracin e respecto da voz

como trazo identificativo.
Actitude crtica ante os
contidos que transmiten
os medios de comunicacin.
Participacin activa nas
actividades sociais
da escola ou do barrio.
62A
130903 _ 0104-0119.indd
104
21/7/09
14:37:41
Esquema da unidade
UNIDADE 5
Texto narrativo
Gramtica
Ortografa
Graos do adxectivo
Acentuacin
Literatura
A medida
dos versos
Comunicacin oral
Vocabulario: Campo lxico

Composicin de textos: Anunciar un suceso
Comprensin auditiva: Asociar voces a personaxes

Expresin oral: Interpretar personaxes
Es capaz de
Obter informacin de todos
os elementos dun texto
Actividades
Recursos
Lminas da aula.


Redactar resumos: actividade 9, pxina 64; actividade 1, pxina 74.
Inferir normas: actividade 4, pxina 67.
Elaborar esquemas: actividade 2, pxina 74.
Aplicar a acentuacin de ditongos e hiatos pode
resultar difcil para os alumnos. fundamental
que tean claros os conceptos de ditongo
e hiato, e a partir de a, aplicar as normas.
O concepto de campo lxico pdese confundir
co de familia de palabras, que se tratou
na unidade anterior. Remarque que as palabras
que forman unha familia son semellantes entre
elas porque teen a mesma raz. En cambio,
nun campo lxico as palabras son diferentes
unhas das outras e s se relacionan polo
significado.
Suxestin
de temporalizacin
Setembro
Outubro
Novembro
Decembro
Xaneiro
Febreiro
Marzo
Abril
Maio
Xuo
62B
130903 _ 0104-0119.indd
105
21/7/09
14:37:41
Obxectivos
estre
que,
S
Aqu
de le
buta
unha
Ori
Ler un texto narrativo con fluidez.

Comprender e explicar accins
dos personaxes do relato.
E
zara
asisa
prob
o po
ra o
van.
que
nas
bam
Porq
a luc
Interpretar as reflexins do personaxe narrador.
Suxestins didcticas
A lectura inicial desta unidade
presenta a historia dun rapaz que
queda orfo de pai sendo neno, refuxia a sa pena na observacin
das estrelas e desenvolve unha
afeccin especial polo estudo dos
astros que, cos anos, o levou a
converterse en astrnomo.
Antes de ler
O relato est presentado por un
narrador protagonista; ao fo deste
aspecto antes de que os alumnos
realicen a primeira lectura do mesmo, pdalles que lean s a primeira
oracin dos dous pargrafos iniciais da lectura (Meu pai era marieiro. / Eu tia doce anos cando
unha tarde meu pai non volveu.) e
pregntelles se a historia estar
contada por un narrador que a protagonizou ou por un narrador que
alleo a ela. Anmeos a explicar que
detalles lles permiten sabelo (o narrador protagonista fala en primeira
persoa: meu pai, eu tia).
A lectura
Solicite unha primeira lectura individual silenciosa e lmbrelles que
acudan ao recadro de vocabulario,
para consultar o significado das
palabras marcadas en negra, se o
precisan. Faga despois unha primeira comprobacin do que comprenderon do texto: quen e que relata.
Centrndose no narrador, pregunte
se un neno ou un adulto e pida
que xustifiquen a resposta. A continuacin, propoa unha nova lectura
do texto en voz alta.
Fomente unha conversa sobre a
profesin do narrador (astrnomo)
e, se cmpre, aclare as diferenzas
entre astronoma e astroloxa (A
VAS APRENDER
1 Lectura
2 Comunicacin oral
Asociar voces
a personaxes
Interpretar
personaxes
3 Gramtica
Graos do adxectivo
4 Ortografa
Acentuacin
Campo lxico
Anunciar un suceso
6 Literatura
A medida dos versos
O
Mell
non
infin
puid
do si
astr
entr
outro
res t
vida
ignor
men
de m
inme
eu pai era marieiro. Marieiro dos que an pesca do

da. Saa moi cedo e volva ao empardecer coa sa lancha, cargada
ou non, segundo a sorte. Mam, que tamn traballaba polas mas
nunha peixara, sempre o reciba coma se volvese de Amrica. Abrazbao unha e outra vez mentres lle dica que cheiraba tanto e tan
ben a mar, que mesmo pensaba por veces que el era o mar.
Eu tia doce anos cando unha tarde pai non volveu. Foi como se
o mundo escachase en mil anacos. Nunca apareceu o corpo e nai s
atopaba consolo acudindo ribeira. Case sempre lle levaba unha
rosa que bicaba antes de lla guindar. Eu acompabaa e escoitaba, a
certa distancia, como lle falaba. A el ou ao mar, que ao fin e ao cabo
para ela eran a mesma cousa. Mais para min non. Para min o meu
pai era unha estrela, esa tan grande que se ve nas tardes, mesmo
cando anda queda luz.
T
pai.
abon
Por aqueles das levronnos ao planetario. A profesora de

Naturais riu cun aquel de tristeza cando lle expliquei, sada, que
acababa de descubrir que o meu pai non era unha estrela, senn un
planeta. Venus, a estrela vespertina ou da tarde, tamn chamada
62
Mis informacin
Hipatia de Alexandra. Foi unha das primeiras mulleres da historia que
contribuu ao desenvolvemento das matemticas e a astronoma. Viviu
en Exipto entre finais do sc. IV e principios do V. Aprendeu todo o que
saba de seu pai, un ilustre filsofo e matemtico, e superouno. Foi unha
das mellores cientficas e filsofas da poca e s sas clases acudan
estudantes de distintos lugares. Pero naqueles tempos de auxe do cristianismo, Hipatia, que era pag, negouse a converterse ao cristianismo
e algns fanticos non admitan que unha muller se dedicase ciencia.
Foi cruelmente asasinada e as sas obras destrudas.
Algns historiadores deducen que foi a inventora do astrolabio, dun
aparello para destilar auga, dun hidrmetro para medir a densidade
dos lquidos, etc.
62
130903 _ 0104-0119.indd
106
21/7/09
14:37:41
ca do
rgada
mas
Abrae tan
mo se
nai s
unha
aba, a
cabo
meu
esmo
UNIDADE
estrela da ma. A profesora coeca o meu segredo e, non sei por
que, nunca me tirara da mia ignorancia.
San do planetario convencido de que un da sera astronauta.
Aquelas estrelas e planetas, as constelacins, os cometas, a mancha
de leite da Va Lctea, o Universo que vira ben acomodado na mia
butaca, chamaban por min. Cada nome que escoitara era como
unha cidade que algn da haba coecer: Aldebarn, a Cruz do Sur,
Orin, o Setestrelo da constelacin de Tauro
Eu chegara casa cada tarde, como o meu pai outrora, e abrazara a mia dona. A mia dona tia o rostro de Laura, a nena mis
asisada e bonita da clase. Ela tamn estara de volta do seu traballo,
probablemente de mdica no hospital da cidade. Eu vira espelindo
o po csmico que o paseo espacial deixara sobre o meu traxe e tirara o escafandro para podela bicar. Se cadra un da agardbame en
van. O meu foguete, a mia gran nave, podera ser engulida por iso
que chamaban un furado negro ou chocar cun meteorito extraviado
nas autoestradas do espazo. Daquela entristecame, mais consolbame a idea de que Laura me procurase entre as estrelas do ceo.
Porque tamn ela me tera dito moitas veces que eu recenda tanto
a luceiros, que mesmo dubidaba se eu non sera un deles.
O tempo e os estudos ensinronme as dimensins do Universo.
Mellor dito, aproximronme a elas. Agora sei que as nosas medidas
non abondan, que os anos luz son moi pequenos ao lado da sa
infinitude. Xa non soo con ser astronauta. Se o fose, talvez non
puidese facer mis de das ou tres viaxes e sempre dentro dos lmites
do sistema solar. Por iso traballo nun observatorio astronmico, son
astrnomo. Un potente telescopio achgame s estrelas e eu viaxo,
entre a realidade e o soo, por todo o cosmos.
bonito saber que o que eu fago xa o fixeron hai miles de anos
outros homes e mulleres, pero con medios mis elementais. Si, mulleres tamn, como Hipatia de Alexandra. A sa viaxe estelar custoulle a
vida porque a enguliu un furado negro. Isto unha metfora. Falo da
ignorancia e do fanatismo. Os meus son outros tempos afortunadamente e por iso a mia non unha actividade de risco. Ou si. O risco
de me ver tan pequenio, tan pequenio, que apenas son unha area na
inmensa praia do firmamento. E sinto medo.
Tanto me ten, porque nos serns, coma sempre, visito a meu
pai. Non me importa que sexa planeta e non estrela: o seu brillo
abondo como para me iluminar os camios da vida.
MARICA CAMPO
ra de
a, que
n un
mada
empardecer: escurecer
o da ao comezar o sern.
Atardecer.
vespertina: relativa
ou pertencente tarde.
espelir: facer que algo
que estaba xunto quede
mis solto, movndoo
ou estendndoo.
astronoma unha ciencia que estuda os corpos celestes, os seus

movementos e fenmenos relacionados con eles mentres que a astroloxa un conxunto de crenzas
que pretende predicir o destino das
persoas, prognosticar feitos futuros
mediante a observacin da posicin
dos astros).
Pregntelles se xa saban o que
di no texto sobre Venus e se conseguiron vela algunha vez no ceo.
Chame a atencin tamn sobre o
termo Setestrelo (denominacin popular da Osa Maior, e forma composta de sete estrelas).
Competencias bsicas
A AUTORA
Competencia
social e cidad
Marica
Campo
Marica Campo (Val do Incio, 1948)

unha comprometida e premiada
escritora galega. Estuda Teoloxa
e Maxisterio en Salamanca. Compn os seus primeiros textos de
moza. Na sa obra atopamos relatos, poemas, novelas curtas e
letras de cancins. Algunha das
sas obras mis salientables son
Tras as portas do rostro (1992,
poesa), Confusin e morte de Mara Balteira (1996, narrativa), Pedinche luz prestada (2001, poesa),
Abracadabras (2006, poesa infantil) ou Sextinario: trinta e seis + tres
(2007, poesa).
63
Outras actividades
O planeta Venus. o segundo planeta do Sistema Solar e o obxecto
mis brillante no ceo despois do Sol e da La. Desde a Terra pode
ser visto poucas horas antes do amencer polo leste e poucas horas
despois de anoitecer polo oeste. Por iso se lle chama popularmente
luceiro da alba ou luceiro da tarde, segundo o momento do da en
que sexa visto. Pero o planeta recibe o seu nome en honor deusa
romana do amor, Venus.
A referencia histrica no texto a

Hipatia de Alexandra (que se traballa na actividade 6 do apartado
de Comprensin) debe ser aproveitada para rexeitar estereotipos
sexistas e actitudes discriminatorias sobre a funcin da muller
na ciencia, e no mundo laboral en
xeral.
Despois de ler
Propoa que falen sobre os seus
coecementos sobre as estrelas:
se lles gusta observalas, como se
poden observar mellor, que nomes
de constelacins e planetas coecen, se visitaron algn planetario e
que lembran desa visita, etc.
Pdeselles pedir tamn aos alumnos que resuman o relato oralmente e da forma mis breve posible.
Anmeos a que pensen e anoten
outro ttulo para o relato. Despois,
entre todos, valorarn cales dos
propostos recolle mellor o seu argumento.
Como complemento, pdese propoer que investiguen e obtean mis

informacin deste planeta ou doutros do Sistema Solar, como a orixe
do seu nome, caractersticas xerais e que elaboren un breve texto expositivo sobre o planeta escollido. Pode serlle til o seguinte enderezo:
http://www.astromia.com/solar/planetas.htm (en casteln).
63
130903 _ 0104-0119.indd
107
21/7/09
14:37:42
Co

Obxectivos
Explicar as accins e sentimentos dos personaxes.
Os personaxes
da lectura e responde.
Interpretar e comentar reflexins

do personaxe-narrador.
Suxestins didcticas
Convn deterse na interpretacin
dos fragmentos do texto traballados nas actividades 6 e 7. Para
a actividade 6 pode aproveitar o
contido do apartado Mis informacin da pxina anterior.
1. Observa ben a ilustracin da cabeceira
Identificar escenas paralelas no

argumento do texto.
Quen son eses personaxes? Cal deles

o protagonista da lectura?
Que est a facer cada un dos personaxes
e por que?
Explica que foi dese neno co paso do tempo.
1.
(Consltao na Galipedia, por exemplo.)

Ao fo da informacin que obtiveches,
explica por que di isto o narrador.
Que dato importante coeceu al?

Como influu esa visita na sa vida?
A sa viaxe estelar custoulle a vida porque a enguliu un furado negro. Isto

unha metfora. Falo da ignorancia e do
fanatismo.
3. Lembra estas das escenas relatadas

na lectura e responde.
A
Asoc
a ma
sobr
de te
s ve
o pe
6. Investiga quen foi Hipatia de Alexandra.
2. Lembra a visita do narrador ao planetario.
Que diferenza hai entre estrela, planeta

e constelacin?
Que parte do da o sern?
Cal destes termos sinnimo de estrela:
luar, luceiro ou vagalume?
As causas
Os detalles
Com
5. Explica, coa axuda do dicionario, se o precisas:
2.
B
7. Explica estas palabras do narrador:
Apenas son unha area na inmensa praia

do firmamento.
Solucins
A ta achega
1. Un neno e a sa nai. O protagonista o neno A nai mira triste

cara ao mar onde desapareceu o
marido, pai do neno; o neno mira
cara a unha estrela no ceo que, para
el, representa o seu pai desaparecido. Co tempo o neno converteuse
en astrnomo. 2. O que cra que
era unha estrela o planeta Venus.
Decidiu que quera ser astronauta.
3. Na escena A, o encontro do pai
e a nai cando este volve da marea.
Na escena B, o neno xa adulto e
unha compaeira da clase, convertida na sa esposa, encntranse despois das viaxes do astronauta polo
Universo. Escena A: real; escena B:
imaxinaria. Son accins paralelas,
os personaxes reencntranse tras
un tempo de separacin por mor dos
seus traballos. 4. tirar, lanzar noutro tempo ula. 5. Estrela: astro
con luz propia. Planeta: corpo que
describe unha rbita arredor do Sol
ou dunha estrela. Constelacin: conxunto de estrelas que semella que
forman unha figura. Parte da tarde
desde que empeza a poerse o Sol
ata que de noite. luceiro. 6. RM.
Hipatia foi asasinada por un grupo
de cristins fanticos que rexeitaban
o coecemento cientfico e a presenza e a vala da muller nese mundo.
7, 8 e 9. RL.
8. Busca informacin sobre Venus
Exp
Inter
adem
temo
e os
e inventa unha historia

relacionada con este planeta,
usando algn dato real.
Quen son os personaxes de cada escena?

Cal das escenas representa un suceso real
na historia e cal imaxinario?
Que semellanzas hai entre as accins
representadas nas das escenas?
Vocabulario
4. Substite as palabras destacadas por outra
Rexistro de lectura
9.
3. F
Ttulo:
Autor/a:
palabra ou expresin co mesmo significado.
Levaba unha rosa que bicaba antes

de lla guindar.
Chegara casa, coma meu pai outrora.
Eu recenda a luceiros.
Resumo:
Opinin:
64
Actividades 1 e 2. Comprensin global. Explicar cales son os personaxes e feitos relevantes da historia.
Actividades 3, 4 e 5. Elaboracin dunha interpretacin. Identificar
situacins semellantes, substitur palabras do texto por sinnimos e
explicar significados.
Actividades 6 e 7. Reflexin sobre o contido. Ampliar informacin a
partir do texto e explicar reflexins do personaxe.
Actividade 8. Expresin escrita. Inventar unha historia a partir de
datos reais.
64
130903 _ 0104-0119.indd
108
21/7/09
14:37:42
5
UNIDADE
Comunicacin oral
Oh, pai,
ests a na
estrela!
cisas:
Comprensin auditiva
ta
Asociamos voces a personaxes. O ton de voz,

a maneira de falar, etc., dannos algunhas pistas
sobre como son os personaxes dunha obra
de teatro ou dunha pelcula. Tanto as que,
s veces, sen velo, podemos saber como
o personaxe que fala.
ela:
1.
bre
En que
pensas?
PATRICIA
Comprensin auditiva
Na unidade 1 xa se traballou o ton
de voz como indicador do estado
de nimo das persoas. Agora,
ademais, utilizaremos a voz para
identificar persoas, a partir das
gravacins do CD Comunicacin
oral. Anmeos para que lembren
as sas pelculas preferidas e a
que imiten a voz dos diferentes
personaxes. Comente con eles
que os actores teen que ensaiar
moito e traballar a voz para conseguir dar a imaxe que queren.
moi amable
e boa persoa.
ROXELIO
VTOR
un chisco preguiceiro
e asstase por calquera cousa.
Volve escoitar a gravacin e di que personaxe fala en cada intervencin.

Primeira intervencin
Terceira intervencin
.......................
Cuarta intervencin
.......................
Quinta intervencin
.......................
Sexta intervencin
.......................
Fala ...............
Interpretar un personaxe.
Suxestins didcticas
unha rapaza moi

activa e espelida.
Nada lle parece ben

e funga por todo.
2.
Identificar personaxes a partir

da voz.
ALDARA
LUS
porto
e do
Obxectivos
Escoita a audicin e risca os personaxes que non interveen.

Encntalle a natureza
e moi optimista.
Segunda intervencin
.......................
Expresin oral
Interpretamos personaxes. Para facer unha boa interpretacin dun personaxe,
ademais de aprender ben os textos que hai que dicir e pronuncialos correctamente,
temos que coecer ben como e expresar coa voz e os xestos o seu carcter
e os seus sentimentos.
Expresin oral
Para preparar a interpretacin dos
personaxes, interesante que
comente de novo a lectura e que,
entre todos, intente perfilar como
cada un dos personaxes. Para
evitar que algns alumnos vergoosos se sintan incmodos, pode
ser positivo traballar a actividade
en grupos reducidos de cinco, en
que cada un escolla e interprete
un personaxe.
3. Facede, en grupo, unha interpretacin da lectura Pobres fantasmas da unidade 4.

Podedes facelo as:
1. Lede o texto e facede unha lista dos distintos personaxes

que pode haber (un narrador para a parte narrativa,
varios fantasmas do planeta Bort, os bortianos e algns
fantasmas da Terra). Despois distribude os papeis.
2. Cada un pensar nas caractersticas que pode ter o seu
personaxe (como , como se sente...) e memorizar a sa
intervencin tendo en conta o que quere expresar e como
o far (co ton da voz, facendo algn xesto coas mans...).
3. Representade a historia e facede unha valoracin
do resultado da interpretacin.
65
Competencias bsicas
Mis informacin
A informacin da voz. A voz pode achegar informacin sobre
caractersticas biolxicas do falante, como o sexo, a idade, o
tamao, e o aspecto fsico en xeral. Hai unha relacin directa entre
estas caractersticas e os trazos vocais, porque a voz depende de
trazos anatmicos e fisiolxicos do falante. Pode facer a proba
con xornalistas radiofnicos; poa gravacins coas voces de
distintos presentadores e pdalles aos alumnos que, a partir da
voz, reconstran as caractersticas fsicas do personaxe. Despois
mstrelles unha fotografa para que a comparen coa descricin que
eles fixeron.
Nunha conversa, ademais do contido da mensaxe, cmpre estar

atentos a outros elementos paraverbais como o ton da voz ou os
xestos, que axudarn a definir o
perfil da persoa.
Solucins
1. Cmpre riscar Lus e Aldara. 2.
Primeira intervencin: Patricia. Segunda intervencin: Vtor. Terceira
intervencin: Roxelio. Cuarta intervencin: Vtor. Quinta intervencin:
Roxelio. Sexta intervencin: Patricia. 3. RL.
65
130903 _ 0104-0119.indd
109
21/7/09
14:37:42
Gramtica Graos do adxectivo

Obxectivos
Coecer os diferentes graos
en que se poden presentar os
adxectivos.
Os graos do adxectivo
Vexo as estrelas
brillantes e
fermossimas!
Os adxectivos expresan calidades. As calidades pdense ter en diferentes graos, dicir, con mis ou menos intensidade. Os graos
do adxectivo son tres: positivo, comparativo e superlativo.
Un adxectivo est en grao positivo cando non indica intensidade.

Por exemplo: forte.
Un adxectivo est en grao comparativo cando compara a intensidade con que dous seres ou obxectos posen unha calidade. O
grao comparativo pode ser de inferioridade, de igualdade ou de
superioridade. Por exemplo: menos forte que/ca, tan forte como/
coma, mis forte que/ca.
Un adxectivo est en grao superlativo cando expresa unha calidade en grao mximo. Por exemplo: moi forte, fortsimo.
Algns adxectivos, como bo, malo, grande, posen outras formas
especiais para os graos comparativos e superlativos.
Utilizar os graos dos adxectivos

para establecer comparacins.
Suxestins didcticas
Lea a vieta inicial e pdalle que
se fixen nos dous adxectivos destacados (brillantes e fermossimas).
Pregntelles se saben o que quere
dicir fermossimas (moi fermosas)
e se coecen outros adxectivos
con esta mesma terminacin.
3. C
GRAO COMPARATIVO
De inferioridade
(menos... que/ca)
bo
menos rpido que/ca
De igualdade
(tan... como/coma)
tan rpido como/coma
De superioridade
(mis que/ca...)
Explquelles que os adxectivos,

como vimos na unidade anterior,
serven para explicar como son as
cousas, pero s veces, ademais,
para describir un obxecto necesitamos comparalo con outro. Por
iso, ademais dos adxectivos son
necesarios os diferentes graos en
que se presentan.
4.
grao comparativo mellor / mis bo

grao superlativo ptimo / moi bo
5. F
O grao dun adxectivo indica a intensidade con que o ser ou o

obxecto a que se refire o adxectivo pose unha calidade.
6. C
Os graos do adxectivo son tres: positivo, comparativo e superlativo. O grao comparativo pode ser de inferioridade, de igualdade e de superioridade.
mis rpido que/ca
1. Relaciona cada adxectivo co grao en que se atopa.
tan bonito coma

mis fcil ca
alegres
GRAO POSITIVO
azul
limpsimas
moi seco
AUT
ben quente
menos baixo ca
lentsimo
GRAO COMPARATIVO
GRAO SUPERLATIVO
Lea a exposicin terica e destaque as formas especiais que

presentan os graos comparativo
e superlativo do adxectivo bo.
Explique que noutras linguas
como o casteln (mejor/ptimo) e
o ingls (better/the best), tamn
pasa o mesmo.
A actividade 6 obrgaos a establecer comparacins entre os

dous gatos. Fgalles ver que
outra utilidade das comparacins, ademais da linguaxe
de inferioridade
de igualdade
de superioridade
Unha estrela bonita
Son unha estrela bonita de verdade, mis bonita ca moitas

compaeiras. A mia luz tan brillante coma a do Sol, pero
estou menos contenta ca outras estrelas: hai un cometa mis
pequeno ca un garavanzo, pero mis pesado ca o chumbo,
que me persegue polo ceo. Qureme poer unha cambadela!
, 5b.
Para explicar
As actividades 1 e 2 servirn
para fixar os conceptos que
se expuxeron neste apartado.
A partir do texto de 2 importante que faga notar a importancia dos diferentes graos do
adxectivo para conseguir un
texto mis expresivo. Para que
comproben a utilidade de ter
diferentes graos, pdalles que
intenten volver escribir o texto
empregando s adxectivos en
grao positivo e que observen
como perde expresividade.
2. Sublia os tipos de grao comparativo de acordo co cdigo.
66
Outras actividades
Tan ou tanto? frecuente confundir estes dous adverbios, de maneira que, se o considera conveniente, pode practicar a ortografa. Tan
anteponse aos adxectivos, mentres que o outro adverbio adoita modificar os verbos.
Non sei como puido correr (tanto/tan)
Nunca vira un can grande (tan/tanto)
videoxogo non debe ser bo para a vista (tan/tanto)
Era unha torre alta que daba medo mirar desde o alto (tan/
tanto)
66
130903 _ 0104-0119.indd
110
21/7/09
14:37:43
5
UNIDADE
3. Constre oracins en que o adxectivo estea en grao comparativo.
Roi
mis
tan
menos
en digraos
EXEMPLO
listo
simptico
estudoso
coma
ca
expresiva, que constiten a

base de moitos estudos e de
moitas anlises cientficas, que
se basean na comparacin.
Uxa
Roi menos simptico ca Uxa.
dade.
tenside. O
ou de
omo/
4.
Grao Positivo
adxectivo + -simo
Competencia
cultural e artstica
moi + adxectivo
As recesins de libros e pelculas, as como as descricins de

monumentos artsticos, empregan
gran cantidade de comparacins.
Anmeos a citar as sas obras
preferidas e a describilas en relacin con outro elemento de comparacin.
5. Forma adxectivos en grao superlativo con estes adxectivos en grao positivo.
listo ........
EXEMPLO
caro ........
verde
........
quente
........
listo listsimo, moi listo.
6. Compara os dous gatos por escrito.
Elixe polo menos tres calidades.

Utiliza os diferentes tipos
de grao comparativo.
CHIS
TIGRIO
Solucins
AUTOAVALIACIN
Marca a resposta e puntate. Cada resposta correcta vale 2 puntos.
1. Un exemplo de adxectivo en grao comparativo
a) moi delgado
b) mis delgado ca
2. No grao positivo
a) non se expresa
a intensidade da calidade
b) exprsase a
calidade en grao mximo
3. Na oracin A leituga estaba fresqusima, o adxectivo est en grao

a) comparativo
b) superlativo
4. Tan rpido coma un exemplo de
a) comparativo de igualdade
5. Peor est en grao
a) positivo
b) comparativo de superioridade
b) comparativo
PUNTUACIN
1
.......
.......
.......
.......
.......
TOTAL
.......
Solucin: 1b, 2a, 3b, 4a, 5b.
O grao superlativo pdese formar de varias maneiras, por exemplo:

Engadndolle . ao adxectivo en grao .
Colocando diante do . en grao positivo a palabra ..
ormas
perual-
Grao Superlativo
adxectivo
alida-
uo
Competencias bsicas
ESTUDO EFICAZ. Observa e completa a norma.
67
Outras actividades
Linguaxe expresiva. Para describir, ademais dos adxectivos simples,
podemos empregar as comparacins, que son a base de moitas frases feitas. Suxralles que relacionen elementos das das columnas
para obter comparacins e lmbrelles que poden aproveitalas sempre
que fagan unha descricin e queiran conseguir expresividade.
mis contento ca
doce coma
mis vello ca
negro coma
mis bo ca
claro coma
o mel
un cuco
o pan
o carbn
a auga
Matusaln
1. GRAO POSITIVO: azul, alegres.

GRAO COMPARATIVO: tan bonito
coma, mis fcil ca, menos baixo
ca. GRAO SUPERLATIVO: limpsimas, moi seco, ben quente, lentsimo. 2. Comparativo de inferioridade: menos contenta ca outras
estrelas. Comparativo de igualdade: tan brillante coma a do Sol.
Comparativo de superioridade:
mis bonita ca moitas compaeiras, mis pequeno ca un garavanzo, mis pesado ca o chumbo. 3.
RM: Roi mis listo ca Uxa. Roi
tan estudoso coma Uxa. Roi
menos simptico ca Uxa. 4. O
grao superlativo pdese formar
de varias maneiras, por exemplo:
engadndolle -simo ao adxectivo
en grao positivo; colocando diante do adxectivo en grao positivo a
palabra moi. 5. caro: carsimo,
moi caro. verde: verdsimo, moi
verde. quente: quentsimo, moi
quente. 6. RM: Tigrio tan grande
coma Chis. Tigrio mis novo ca
Chis. Tigrio menos escuro ca
Chis.
67
130903 _ 0104-0119.indd
111
21/7/09
14:37:43
Ortografa Acentuacin de ditongos e hiatos

Obxectivos
Diferenciar ditongos e hiatos.
Aprender e aplicar correctamente as regras de acentuacin de
palabras con ditongo e con
hiato.
Aquel da san
do planetario
convencido de que sera
astronauta. Agora son
astrnomo.
5. E
As palabras con ditongo seguen as mesmas normas de acentuacin ca o resto das palabras. Nos ditongos, o acento grfico escrbese sobre a vogal aberta (a, e, o). Exemplo: nutico,
astronauta.
As palabras con hiato tamn seguen as normas xerais de acentuacin, excepto os hiatos formados por vogal pechada tnica
(i, u) e vogal aberta tona (a, e, o), que levan sempre acento
grfico sobre a vogal pechada (i, u). Exemplo: da, acento.

6. I
Se nunha palabra as vogais i, u van seguidas, acentase a

segunda vogal cando tnica, formando un hiato. Exemplo:
muo, dirno. Se tnica a primeira vogal, forman un ditongo. Exemplo: partiu, triunfo.
Suxestins didcticas
7. C
Para mostrarlles a importancia

da funcin da acentuacin grfica
e captar a sa atencin, escriba
no encerado palabras con ditongos e con hiatos en que o acento grfico cumpra unha clara
funcin distintiva, por exemplo:
seria/sera; pais/pas, coido/
codo. Presnteas nunha oracin
(Entregoulle un regalo, que seria?),
fgaos reflexionar sobre a incorreccin e que descubran que a
correcta acentuacin grfica evita
problemas de interpretacin nos
escritos.
1. Busca no cartel tres palabras con ditongo e tres con hiato.
LTIMO AVISO!
Para explicar
En todas as actividades convn
insistir na identificacin da slaba tnica para discriminar se
a presenza de das vogais que
estn unha a carn da outra forman parte da mesma slaba, e
polo tanto son un ditongo, ou se
pertencen a slabas distintas e,
polo tanto, estn en hiato. Para
reforzar esta identificacin ser
CON DITONGO
8. D
O da 5 celebrarase na Casa da Cultura unha

conferencia de Astronoma co suxestivo ttulo
Dilogo de estrelas, a cargo de Breixo Ra.
F
CON HIATO
U
c
e
d
A
2. Ponlles acento grfico s palabras que o precisen e despois clasifcaas.
despois
nausea
camion
axouxere
trailer
farmaceutico
acuatico
dierese
beizo
AGUDAS
GRAVES
ESDRXULAS
beisbol
periodico
leccion
DIFI
3. Ordena as letras e escribe cada palabra onde corresponda.
Revise cos alumnos o concepto

de ditongo e de hiato, cales son
as vogais abertas (a, e, o) e as
pechadas (i, u), e as posibilidades de encontros voclicos (das
vogais fortes, das dbiles, unha
forte e unha dbil) propoendo
que eles mesmos dean exemplos
de palabras en que aparezan.
Lea a vieta inicial e pdalles que
clasifiquen as palabras destacadas en palabras con hiato ou
con ditongo e cales se acentan.
Despois, lea individualmente as
regras ortogrficas recollidas no
cadro informativo e comnteas
con eles.
Fxate nos hiatos e nos ditongos.

E P I R O I
O U M
Referente ao da. .....................

Nome de home. .....................
O R I D N
Nome dunha rbore.

Aparello para moer.
R O I M A
.....................
.....................
4. Localiza na lectura Meu pai e as estrelas tres palabras con ditongo e tres con hiato.
Explica por que levan ou non acento grfico as palabras que buscaches.
68
Outras actividades
Combinacin de vogais e identificacin de ditongos e hiatos. fundamental crear hbito na identificacin de slabas tnicas, xa que
difcil aplicar as regras de acentuacin se non se ten conciencia de
cal a slaba tnica da palabra. Por iso convn traballar de forma
insistente o reconto de slabas das palabras con ditongos e hiatos.
Comente, previamente, as combinacins de vogais:
Das vogais fortes non concorren nunha mesma slaba, polo tanto,
forman hiato: ea, ao, oe, ae...
As vogais dbiles tnicas que concorren coas fortes non poden formar slaba, polo tanto forman un hiato: a, a, e, e, a, a...
As vogais dbiles tonas que concorren coas fortes forman unha
slaba, polo tanto son un ditongo: ia, ai, oi, io, ue, eu...
68
130903 _ 0104-0119.indd
112
21/7/09
14:37:43
UNIDADE
ben traballar cada unha das palabras das actividades no encerado: practicar a segmentacin
silbica, a localizacin da slaba
tnica e a aplicacin da norma
ortogrfica que cumpra.
enfico,
enca
nto
Escribe unha oracin con cada unhas das palabras anteriores.
6. Indica que palabras das parellas ten hiato e ponlles acento grfico s que deban levalo.
e a
lo:
on-
5. Escribe os seus nomes, di se estas palabras teen hiatos ou ditongos e acentaas se lles cmpre.
cafeteira
cafeina
nai
raia
cuarto
duas
laude
astronauta
Responde. Por que non levan acento grfico as palabras con ditongo?
7. Completa con i ou u estas palabras e ponlles o acento grfico para marcar o hiato.
circuto
cada
gratuto
transente
velaa
contribur
sade
mido
sada
Na actividade 2 todas as palabras traballadas conteen ditongos en posicin tnica, pida

que expliquen por que levan ou
non acento grfico.
Convn deterse na actividade 7,
en que deben completar as palabras cunha vogal pechada (i, u)
en posicin tnica e, polo tanto,
teen que levar acento grfico.
suzo
fincho
beirarra

Antes de realizaren o ditado,

solicite que se detean nas palabras destacadas (todas con
hiato e con acento grfico) e
que xustifiquen a acentuacin.
Unha visita ao planetario
ol
ico
n
Unha das cousas que mis me gusta visitar o planetario,

coa sa preciosa cpula. A min apaixname a astronoma
e cada vez que vou al, sntome coma na mia casa. O outro
da fomos Uxa, Brais, Alberte e mais eu e encantounos.
A visita inclua un paseo polos planetas e unha
chuvia de estrelas. O mellor que todo foi gratuto!
Solucins
M A
.......
.......
baa
a a
ispo
oarda

bispo
covarda
iato.
baha
vaa
vispo
obispo
cobarda
covardia
69
Ofreza aos alumnos unha batera de palabras para que traballen a

segmentacin en slabas, a localizacin da slaba tnica, a identificacin de ditongos e hiatos e a aplicacin das regras de ortografa.
Por exemplo:
mercadora
confe
sade
dimina
exclo
avelaa
desor
europesta
cadea
recipiente
mariola
soleira
subiote
astronutico
hixinico
afitase
fixacin
teraputico
mariao
contraer
ocenico
clareo
alden
Xan
faran
catico
perdoa
1. CON DITONGO: conferencia, dilogo, Breixo. CON HIATO: da, Astronoma, Ra. 2.
Con acento grfico: nusea
camin axuxere triler
farmacutico acutico direse bisbol peridico leccin. AGUDAS: despois, camin,
leccin. GRAVES: triler, beizo,
bisbol. ESDRXULAS: nusea,
axuxere, farmacutico, acutico,
direse, peridico. 3. pieiro; muo; dirno; Mario. Referente ao
da: dirno. Nome de home: Mario. Nome dunha rbore: pieiro. Aparello para moer: muo.
4. RM. Con ditongo: pai, marieiro, moi, peixara. Con hiato: an,
da, saa, peixara. RL. 5. esquo;
cafeteira; cortaas; la; xuza.
RL. 6. Teen hiato: cafena, raa, das, lade. Porque, segundo
as regras xerais de acentuacin
non teen que levalo, son graves
rematadas en vogal, ags nai
que monoslaba. 7. circuto
cada gratuto transente
velaa contribur sade
mido sada suzo fincho
beirarra. 8. Ditado.
69
130903 _ 0104-0119.indd
113
21/7/09
14:37:44
Obxectivos
Traballar lxico relacionado coa
astronoma.
Comprender o concepto de
campo lxico.
Distinguir entre familia de palabras e campo lxico.
Elaborar un cartel para anunciar
un suceso.
Com
Vocabulario
Anun
e de
debe
a ate
astrnomo
telescopio
meteorito
1. Escribe unha oracin sobre cada personaxe da lmina utilizando palabras
da lista.
2. Explica a diferenza entre as palabras de cada parella. Se necesites axuda,

consulta o dicionario.
astrnomo
astrlogo
telescopio prismticos
meteorito
estrela
3. Risca a palabra que non da mesma familia.

la
aluar
lume
luntico
lunar
aluaxe
CAMPO LXICO. As palabras astrnomo, aluar e espacial estn relacionadas cun

mesmo tema: o universo. O conxunto de palabras de diferente clase (substantivos, adxectivos, verbos...) que se relacionan cun mesmo tema forman un campo
lxico.
4. Escribe palabras que pertenzan a estes campos lxicos.
Suxralles aos alumnos que anoten nun papel todas as palabras

que aprenderon nesta unidade
que forman parte do campo lxico
da astronoma. Fgalles notar que
este campo lxico podera servir
como chuvia de ideas se tivesen
que escribir un texto expositivo
sobre o tema.
Para realizar o cartel que se

pide na actividade 6, recomndelles que usen un corpo de
observar
aluar
eclipsar
Pdalles aos alumnos que observen a lmina inicial e que fagan

a actividade 1. Dgalles que se
fixen nas palabras que empregaron e pregntelles se teen relacin entre elas. Destaque que,
desde o punto de vista formal,
non se parecen; pero, en cambio,
relacinanse cun mesmo tema: o
universo. Lea o cadro informativo
sobre o campo lxico e, ao acabar, aclare a diferenza entre familia de palabras e campo lxico.
Para explicar
A actividade 3 servir para
repasar o concepto de familia
de palabras da unidade anterior.
estelar
afastado
espacial
Suxestins didcticas
No caso do anuncio sobre un

suceso relacionado cos astros,
o texto que nos ocupa nesta unidade, tamn poden aproveitar
algunhas das palabras do campo
lxico da astronoma, pero teran
que engadir unha chuvia de ideas
relacionada co campo lxico
dos sucesos, onde se incluiran
aspectos como lugar, data, hora,
invitacin, entrada
6. F
a ciencia
.....
a msica
.....
o deporte .....
o mar .....
5. Di a que campo lxico pertence cada grupo de palabras.

.............
hospital
mdico
.............
clase
pupitre
.............
caldo
arroz
enfermeiro
encerado
cociar
operar
aprender
pota
curar
enfermo
aprobado
comestible
san
estudante
salgado
cocido
70
Outras actividades
O tema dun texto. Fgalles notar que adiviar o campo lxico ao que
pertencen as palabras pode ser moi til para identificar o tema dun
texto. Propalles varios fragmentos de artigos para que extraian as
palabras clave, creen o campo lxico e os relacionen coa seccin
correspondente dunha revista: Bricolaxe ou Novas tecnoloxas.
As caractersticas da estrada e a meteoroloxa, entre outros factores,
fan que a velocidade axeitada sexa aquela que nos permita dominar
o vehculo ante calquera obstculo ou imprevisto que se presente.
Na actualidade pdense conseguir as consolas de xogo mis potentes
entre os 300 euros e os 400 euros, tanto a Playstation de Sony con 60
xigabytes de memoria de disco duro, como Wii ou a Xbox 360 Elite.
70
130903 _ 0104-0119.indd
114
21/7/09
14:37:44
5
UNIDADE
Anunciamos un suceso. s veces temos que organizar unha festa ou outra actividade
e debemos anunciar exactamente en que vai consistir. hora de elaborar o noso anuncio
debemos ter en conta a informacin que queremos dar e expoela de xeito que chame
a atencin das persoas que o lean.
letra grande e cores intensas,

de maneira que se poida ler
desde lonxe.
6. Fai o anuncio dunha festa nocturna para ver unha chuvia de estrelas.
Competencias bsicas
Competencia
cultural e artstica
a) Fai unha chuvia de ideas cos teus compaeiros e compaeiras para determinar
todos os aspectos relacionados coa festa.
En que consistir.
Onde se celebrar.
Que hai que levar.
...
Pdalles aos alumnos que leven

clase carteis de anuncios de
sucesos diversos, para que analicen a estrutura e os usen como
modelo. Tamn interesante que
valoren as ilustracins. s veces,
os debuxos dos carteis son autnticas obras de arte. Non debemos esquecer que hai pintores
que destacaron como cartelistas,
como o caso de Salvador Dal
ou Henri de Toulouse-Lautrec.
b) Decide a quen vas dirixir o anuncio: aos compaeiros da clase, aos rapaces mis
pequenos do colexio, s familias dos alumnos do colexio, a toda a localidade, etc.
REDACCIN DO TEXTO
ela
c) Escribe os textos que cumprir poer no anuncio da festa. Procura facer referencia
aos aspectos seguintes.
Nome da festa.
Lugar, data e hora en que se celebrar.
Xente que poder asistir.
Actos que se celebrarn.
Cousas que haber que levar.
d) Ordena os textos anteriores do mis importante ao menos e escrbeos con lapis
no cartel do anuncio. Podes utilizar varios tipos de letra.
cun
ntimpo
e) Revisa a ortografa e a distribucin dos textos no cartel e psaos a limpo.

Se queres podes engadirlle algn debuxo ou fotografa.
VENRES 15 DE NOVEMBRO,
S 21 HORAS,
NO POLIDEPORTIVO MUNICIPAL
.....
san
Solucins
EXEMPLO
CELEBRAREMOS A PRIMEIRA
GR
S TA E S T E L A
AN FE
R
ante
S cmpre levar
o bocadillo e ganas
de pasalo ben.
Despois de cear,
realizaremos xogos
e concursos ata que
comece a chuvia
de estrelas.
Non faltedes!
cido
71
Pasword. Divida a clase en grupos de tres e reprtalles tarxetas en

cada unha das cales haber unha palabra escrita. Un dos xogadores
coller unha tarxeta e intentar que os compaeiros adivien a palabra escrita dicindo outras palabras que pertencen ao mesmo campo
lxico. Por cada palabra que diga como pista, os compaeiros tern
que dicir unha palabra candidata. Por exemplo, se a palabra da tarxeta mesa, a primeira palabra que poden dicir moble, e os compaeiros tern que responder cun moble: estante, sof A segunda
pista podera ser patas ou cear Cmpre advertir que non se poden
usar como pista palabras pertencentes mesma familia de palabras,
como mesia.
1. RM: o astrnomo observa co

telescopio como eclipsa a La. Un
home observa cos prismticos como
cae un meteorito. Unha persoa con
traxe espacial pasea baixo a chuvia
de estrelas. Un astrlogo debuxa un
mapa estelar. 2. RM: o astrnomo
estuda a orixe e a evolucin dos corpos no universo. O astrlogo intenta
explicar o destino das persoas pola
influencia dos astros. / O telescopio un instrumento alongado que
consta dunha lente e serve para
observar obxectos moi afastados,
especialmente corpos celestes.
Os prismticos son un instrumento mis curto ca o telescopio que
consta de das lentes e serve para observar obxectos afastados. /
O meteorito un corpo slido que
atravesa o espazo a gran velocidade
e s veces penetra na atmosfera
e se precipita na Terra. A estrela
un corpo celeste con luz propia.
3. Cmpre riscar lume. 4. RM: a
ciencia: laboratorio, cientfico, experimento, descubrir a msica:
cantar, violn, meloda, partitura
o deporte: tenista, penalti, xogador,
correr o mar: peixe, onda, barco,
navegar 5. A sade. A escola. A
cocia. 6. RL.
71
130903 _ 0104-0119.indd
115
21/7/09
14:37:44
Literatura A medida dos versos
3. P
Obxectivos
Medir versos.
Clasificar os versos segundo o
nmero de slabas.
Cosmonautas
Da nave da Terra
somos cosmonautas;
navegamos todos
pola va Lctea.
Descubrir fenmenos fonticos

que afectan medida dos versos.
Negros e amarelos,
de cobre ou cor branca,
homes e mulleres,
s hai unha raza.
Completar un poema respectando o nmero de slabas.
Os coecementos ortogrficos
sobre a divisin silbica son especialmente importantes para medir
os versos e saber construlos. O
mesmo ocorre coas cancins, que
a mido son poemas musicados
nos que a divisin silbica ten
unha importancia especial. Para
captar a atencin do alumnado,
pode presentarlles unha partitura
musical, para que observen como
se representa a letra da cancin.
Repase con eles a informacin da
actividade 2, fundamental para o
correcto cmputo silbico (pode
traballar cos poemas do apartado
Outras actividades).
Para explicar
Para practicar os conceptos de
sinalefa e de cmputo silbico,
pdese suxerir que acheguen
outros exemplos extrados de
poesas e cancins que coezan. Comente que a sinalefa
tamn se produce a mido na
lingua oral. Explique ademais
que posible atopar sinalefas
de mis de das vogais e incluso unindo varias palabras.
cosmonauta: astronauta.
Nesa inmensidade
que son as galaxias
somos s persoas,
dunha especie, a humana.
Suxestins didcticas
Comprobe se lembran a autora do

poema ( a mesma do texto inicial que abre esta unidade). Antes
de entrar no traballo exclusivo da
mtrica faga unha posta en comn
sobre o que lles suxire o poema
(a diversidade do ser humano). O
poema permite traballar a medida
dos versos, practicar o cmputo
silbico, coa presenza variada de
sinalefas e dun verso rematado
en esdrxula.
4. C
Va Lctea: galaxia
na que se encontra
o Sistema Solar e,
polo tanto, a Terra.
5. F
P
d
b
MARICA CAMPO
D
s
n
A medida dun verso o nmero de slabas que ten. Para saber a medida
dun verso, temos que contar todas as slabas que o forman.
Se no verso unha palabra remata en vogal e a seguinte comeza por vogal ou h,
poden pronunciarse nunha soa slaba; esta licenza chmase sinalefa.
1. Mide o primeiro verso do poema Cosmonautas e marca. Cantas slabas ten?

7 slabas
4 slabas
5 slabas
OBR
6 slabas
2. Observa o que se debe ter en conta cando se contan as slabas dun verso.
A Se a ltima palabra do verso
aguda, hai que contar
unha slaba mis.
EXEMPLO
EXEMPLO
Que re mar char o sol

1
B Se a palabra final do verso

esdrxula, hai que contar
unha slaba menos.
L a de pls ti co
1
6+1
6-1
Mide agora os versos do poema Cosmonautas. Fxate se nalgn caso

hai que engadir ou quitar unha slaba e sinala tamn as sinalefas,
se as hai.
72
Outras actividades
Medida de versos. Propalles poemas para que midan os versos
(tendo en conta as sinalefas e a acentuacin da ltima palabra de
cada verso) e digan se son de arte maior ou menor.
Romance esdrxulo
Hai quilmetros de msica
astronmica e fantstica
que ten mltiples barmetros
de tarntulas mecnicas.
Coas farndulas frenticas
das ingrvidas gramticas
soa mltiple e metdica,
e modlica e dinmica.
Fala en nmeros lunticos

musa pblica e pneumtica!
soa lgubres somnmbulos
espectculos de lgrimas. (...)
ANTN CORTIZAS, Historias e algn percance todas ditas en romance.
72
130903 _ 0104-0119.indd
116
21/7/09
14:37:44
5
UNIDADE
Teo un amigo da cor do mel...
Cantarche hei, Galicia...
Nunca quixen esquecer...
Un xlgaro cantor...
Ao mencer canta o seu canto...
Agchase o sol tras das montaas...
No Obradoiro literario, lmbrelles que deben ter en conta o

nmero de slabas dos versos
para conseguir un bo ritmo,
xa que neste poema teen o
mesmo nmero de slabas.
Faga observar, no seu verso,
que non poderan utilizar polios, en lugar de polos, ou saltaricos no lugar de brancos porque
engadiran unha slaba mis e
romperase o ritmo do poema.
4. Clasifica os versos anteriores segundo o nmero de slabas.

DE ARTE MAIOR (MIS DE OITO SLABAS)
DE ARTE MENOR (8 SLABAS OU MENOS)
ta.
5. Fai as actividades propostas sobre o poema seguinte.

Zoo ilxico
1. Mide cada un dos versos.
Poen as gaivotas
das illas remotas
botas. [...].
ida
3. Pinta da mesma cor os versos que tean o mesmo nmero de slabas.
h,
2. Arrodea neles as sinalefas.
Solucins
3. Responde.
Teen todos os versos
as mesmas slabas?
Que versos coinciden?
Estes versos do poema
son de arte maior ou de
arte menor? Por que?
Dentro do seu tobo

soa un conto o lobo
novo. [...]
PEPE CCCAMO
(fragmento)
Alongar versos
OBRADOIRO LITERARIO
1. Transforma estes versos de arte menor en versos de arte maior engadindo as palabras
propostas. Intenta que todos os versos tean as mesmas slabas.
Unha casa chea

Teo ............... unha casa
chea ..............., de animais.
Ten ocas, ............... e pitos;
coellos ............... e cans;
ovellas, ............... e cabalos;
poldros ............... coas nais.
Teo ............... unha casa
chea ..............., de animais.
polos
o
no camp
bois
a tope
brancos
e cuxos
73
Polo laranxal
Polo laranxal,
tres avelaas andan a voar.
Unha, das, tres,
de prsa que voan, vense e non se ven.
Polo laranxal,
tres avelaas andan a chuchar.
Unha, das, tres,
de tanto que chuchan, borrachas de mel.
Cadas no chan
tres avelaas polo laranxal.
XOS MARA LVAREZ BLZQUEZ, Roseira do teu mencer
1. 6 slabas. 2. No 4. verso hai

que restar unha slaba pois remata
nunha palabra esdrxula (po-la V-a
Lc-te-a: 7-1= 6 slabas). Faranse
sinalefas no verso 5 (ne-gros e
amarelos); no verso 6 (de-co-bre
ou cor -bran-ca); no verso 9 (Nesa in-men-si-da-de); no verso 12
(Du-nha es-pe-cie a hu-ma-na). 3.
Teo un amigo da cor do mel... =
Agchase o sol tras das montaas.
(Teen 10 slabas; o primeiro remata no monoslabo mel (equivale
a palabra aguda) e hai que engadir
unha slaba 9+1) / Nunca quixen
esquecer... = Ao mencer canta o
seu canto.... (Teen 8 slabas; hai
que engadir unha slaba porque
esquecer palabra aguda 7+1=8)
/ Cantarche hei, Galicia... = Un xlgaro cantor... (O primeiro ten 6 slabas tendo en conta a sinalefa; o
segundo remata en palabra aguda,
6+1= 7, polo tanto non son iguais)
4. DE ARTE MAIOR: Teo un amigo
da cor do mel...; Agchase o sol tras
das montaas DE ARTE MENOR:
Nunca quixen esquecer...; Ao mencer canta o seu canto...; Cantarche
hei, Galicia...; Un xlgaro cantor... 5.
1. 6-6-2; 6-6-2. 2. Sinalefas: soa
un conto o lobo. 3. Non. Coinciden o primeiro e o segundo.
Son versos de arte menor, porque
teen menos de 8 slabas.
OBRADOIRO LITERARIO
1. RM: no campo, a tope, polos,
brancos, bois, e cuxos, no campo,
a tope.
73
130903 _ 0104-0119.indd
117
21/7/09
14:37:45
Actividades
Obxectivos
1.
LEM
Repasar os conceptos da unidade.

Revisar contidos da unidade
anterior.
O grao dun adxectivo indica con que se pose unha calidade.
Un campo lxico que se relaciona cun mesmo tema.
As palabras con ditongo acentanse e as palabras con hiato

acentanse
Para saber a medida dun verso, contamos as slabas
9.
Analizar os elementos tipogrficos e o formato dun texto.
10.
2.
Suxestins didcticas
Na actividade 10 pode presentar
problemas a oracin Gran parte
da superficie est cuberta por
auga. Fgalles notar que o verbo
estar e vai seguido do participio de cubrir (cuberta). Aproveite
para explicarlles que os participios poden facer de adxectivos e
anmeos a poer exemplos (obsesionado, preocupado). Ademais,
o adxectivo refrese neste caso a
un sintagma nominal (gran parte
da superficie), que ten por ncleo
o substantivo parte.
GRAOS DO ADXECTIVO
.................
.................
.................
3. Completa con adxectivos e despois di en que

grao estn.
GRAO
Roi tan .. coma Marcos.
...........
O cometa era moi ..
...........
A mochila ..
...........
As mazs eran moi ..
...........
Lois era menos .. ca el.

Dens mis .. ca Ana.
...........
superlativo
.................
.................
6. Acenta as palabras destacadas

que o precisen. Despois, clasifcaas
en ditongos e hiatos.
Mercronlle un reloxo suizo a Raul.
Meu pai curmn da tua tia.
O soo da raia era converterse

en astronauta.
Colln o bate de madeira para xogar

un partido de beisbol.
...........
7. Engade en cada columna tres palabras

4. Inventa oracins con cada adxectivo
do campo lxico do deporte.
en diferentes graos.
POSITIVO
Competencias bsicas
.........
COMPARATIVO .........
SUPERLATIVO .........
feroz alegre
duro
ACCINS
PERSOAS
OBXECTOS
LUGARES
escalar
nadador
pesos
pista
estudosa
Explquelles diferentes situacins
en que resulta til o uso da negra:
palabras clave, ttulos de apartados, grafas. Propalles que
boten unha ollada rpida ao libro
de Lingua e que observen cando
se usou a negra.
ES
8. Le e responde.
5. Identifica os ditongos e os hiatos destas
oracins e acentaos se lles cmpre.
Fixemos unha viaxe para visitar o muio.
Regalronlle uns guantes de coiro a teu pai

polo seu aniversario.
O seor Tom un ancian cheo de saude.
Foron ver a carreira ao circuito de Barcelona.
Segundo o nmero de slabas,

os seguintes versos son de arte maior
ou menor?
En que verso hai unha sinalefa?
Mi a
1
te rra
1
te rra,
3
mi a
5
on de me eu
3
te rra,
cri ei
6
74
Solucins
1. O grao dun adxectivo indica
a intensidade con que se pose
unha calidade. Un campo lxico
un grupo de palabras que se relaciona cun mesmo tema. As palabras con ditongo acentanse sobre
a vogal aberta (e, o, a) e seguen
as normas xerais de acentuacin.
As palabras con hiato acentanse
seguindo as normas xerais, excepto
os hiatos formados por vogal pechada tnica (i, u) e vogal aberta (a, e,
o) que levan sempre acento grfico.
Para saber a medida dun verso,
contamos as slabas que o forman.
Outras actividades
Un dicionario ideolxico. Os dicionarios ideolxicos son os que presentan lminas agrupadas por campos lxicos, en que cada entrada
vai acompaada do debuxo correspondente. Pode construr un vocabulario ideolxico de varios deportes para completar a actividade 7.
Para iso, divida a clase en grupos, cada un dos cales se ocupar de
buscar todas as palabras que poidan relacionarse cun deporte concreto e representalas nunha lmina. Para elaborar a lmina poden
facer debuxos ou ben facer unha colaxe, con recortes de revistas.
74
130903 _ 0104-0119.indd
118
21/7/09
14:37:45
RES
ta
5
UNIDADE
LEMBRA E REPASA
9. Responde.
11. Analiza as palabras seguintes.
En que parte dunha casa est o faiado?

Cando dicimos que unha porta renxe?
Que quere dicir a sombra alngase
sinistramente?
lapis amarelo
estrada estreita
bos amigos
saia longa
animal veloz
persoas amables
CLASE DE PALABRA
XNERO
NMERO
10. Sublia os adxectivos e sinala cunha frecha

os substantivos a que se refiren.
A Terra ten forma esfrica.

Presenta unha cor azulada, por iso
se chama o planeta azul.
Gran parte da superficie
est cuberta por auga.
O 97% da auga
do planeta salgada;
o resto auga doce.
12. Risca en cada caso a palabra que non

pertence familia.
libro, libreiro, librar, librara, libreto
terrestre, terrcola, terrible, terremoto
acufero, acuoso, augacento, aguacate
martimo, marisma, marista, beiramar
Obter informacin de todos os elementos dun texto
ES CAPAZ DE
1. Le o texto e responde.
Perde no espazo unha caixa da ferramenta

Unha astronauta da tripulacin da nave espacial Endeavour
perdeu o martes a sa caixa da ferramenta no espazo,
informou a axencia espacial NASA
Mentres traballaba para amaar o mecanismo de rotacin dunha antena
solar, astronauta Heidemarie Stefanyshyn-Piper escapoulle a bolsa coa
ferramenta. A caixa escorregoulle cando limpaba os guantes manchados
de graxa. A pesar do incidente, Heidemarie puido acabar a misin porque os astronautas dispoen de mis equipos de ferramentas.
AFP, 19/11/09
Os astronautas efectuarn tres

sadas mis ao exterior da nave.
Liches antes o ttulo ou a entrada? Cres que hai algunha relacin entre o tamao,
a cor e o tipo de letras e o que se considera importante? En que parte do texto se atopa
resumida a informacin?
Observaches a imaxe antes de ler? A imaxe ou o p de foto, achegronche informacin
nova?
Saca as tas conclusins sobre o tipo de informacin que achega cada elemento do texto.
O ttulo
A entrada
A foto
O p de foto
75

O que aprendn
Lectura
Comunicacin oral
Gramtica
Ortografa
Vocabulario
Se no verso unha palabra remata en vogal e a seguinte comeza

por vogal ou h, poden pronunciarse nunha soa slaba. 2. Graos do
adxectivo: positivo, comparativo
(inferioridade, igualdade e superioridade) e superlativo. 3. RM:
Roi tan alto coma Marcos (comparativo de igualdade). O cometa
era moi veloz (superlativo). A mochila prctica (positivo). As mazs eran moi verdes (superlativo).
Lois era menos simptico ca el
(comparativo de inferioridade). Dens mis serio ca Ana (comparativo
de superioridade). 4. RL. 5. viaxe,
muo. guantes, coiro, teu, pai,
aniversario. ancin, cheo, sade.
carreira, circuto. 6. DITONGOS:
meu, pai, astronauta, madeira, bisbol. HIATOS: suzo, Ral, ta, ta,
raa. 7. RM: ACCINS: navegar,
xutar, remar PERSOAS: patinador, xogador, atleta OBXECTOS:
raqueta, pelota, remo LUGARES:
pista, campo, hipdromo 8. De
arte menor. No segundo. 9. Na
parte de arriba. Cando fai rudo.
Que a sombra adopta unha forma
que d medo. 10. esfrica (Terra)
azulada (cor), azul (planeta) gran
(parte) salgada (auga), doce (auga). 11. lapis: subs., masc., sing.;
amarelo: adx., masc., sing. estrada: subs., fem., sing.; estreita: adx.,
fem., sing. bos: adx., masc., pl.;
amigos: subs., masc., pl. saia:
subs., fem., sing.; longa: adx.,
fem., sing. animal: subs., masc.,
sing.; veloz: adx., masc., sing.
persoas: subs., fem., pl.; amables: adx., fem., pl. 12. librar
terrible aguacate marista.
ES CAPAZ DE
1. O ttulo. Si. A informacin mis
importante aparece con letra mis
grande e negra. Na entrada. RL.
RM: O p de foto achega mis
informacin. O TTULO: o tema da
noticia. A ENTRADA: o resumo da
noticia. A FOTO: o protagonista da
noticia. O P DE FOTO: outros feitos
relacionados coa noticia.
Literatura
75
130903 _ 0104-0119.indd
119
21/7/09
14:37:45
A pedra da area
Programacin
Obxectivos
Ler un texto narrativo en cadea.
Contidos
Identificar trazos textuais do diario nun texto narrativo.
Os determinantes. O artigo.
Aprender a seleccionar a informacin nun texto oral.
O acento diacrtico.
Presentar persoas empregando as tcnicas axeitadas.
Palabras polismicas.
Coecer as formas do artigo e a sa funcin no grupo nominal.

Aprender palabras con acento diacrtico.
Identificar os diferentes significados das palabras polismicas.
Escribir un conto con personaxes de trazos opostos.
Lectura do texto A pedra

da area.
Comprender un texto instrutivo e extraer conclusins.
Anlise do texto narrativo.
Crear frmulas para contos.
Prctica de tcnicas de
seleccin de informacin.
Sigue a lectura en cadea dun texto narrativo.
Recoece trazos caractersticos do diario nunha narracin.
Selecciona a informacin principal nun texto expositivo oral.
capaz de presentar unha persoa.
Identifica os artigos e usa correctamente todas as formas.
Distingue o significado das palabras polo acento diacrtico.
Identifica os diferentes significados das palabras polismicas
a partir do contexto.
Escribe contos con dous personaxes de trazos opostos.
Comprende un texto instrutivo e extrae conclusins.
Recoece e inventa frmulas para contos.
Uso de estratexias para

facer presentacins sociais.
Identificacin dos diferentes

significados das palabras
polismicas.
Elaboracin dun texto
narrativo con dous
personaxes.
Lectura comprensiva
dun texto instrutivo.
Deducin dos resultados
derivados dun experimento.
Anlise de frmulas
de comezo e remate
en contos tradicionais.
Competencias bsicas
Ademais da Competencia en comunicacin lingstica, nesta unidade desenvlvense as competencias seguintes: Competencia no
coecemento e a interaccin co mundo fsico, Autonoma
e iniciativa persoal, Competencia social e cidad, Aprender
a aprender, Competencia cultural e artstica e Tratamento
da informacin.
Valoracin das normas

sociais de cortesa.
Apreciacin dos textos
instrutivos como gua
ou modelo.
76A
130903 _ 0120-0135.indd 120
21/7/09 14:42:54
Esquema da unidade
UNIDADE 6
Texto narrativo
A pedra da area
Gramtica
Os determinantes.
O artigo
Ortografa
Competencias bsicas
O acento diacrtico
persoal
Comunicacin oral
Vocabulario: Palabras polismicas

Composicin de textos: Un conto con dous
personaxes
Comprensin auditiva: Seleccionar

informacin
Expresin oral: Presentar a algun
Es capaz de
Crear frmulas para contos
Actividades
Recursos
Lminas da aula.
Caderno de prctica. Segundo trimestre.


Inferir unha norma: actividade 5, pxina 81.
Repasar unha norma: actividade 4, pxina 83.
A seleccin de informacin non sempre resulta
fcil, sobre todo nun texto oral, en que os alumnos
tenden a lembrar unicamente os datos que mis lles
chamaron a atencin e que, a mido, non son
os mis importantes. Fgaos reflexionar sobre
o tema do texto a partir das palabras pertencentes
ao mesmo campo lxico. As mesmo, convn
que poan atencin repeticin de palabras clave.
Os alumnos poden ter dificultades para distinguir
foneticamente as vogais tnicas de grao medio
abertas e pechadas. conveniente que aprendan
esta distincin, porque lles axudar a lembrar
que o acento diacrtico o levan aquelas palabras
en que a sa vogal tnica de grao medio a aberta.
Suxestin
de temporalizacin
Setembro
Outubro
Novembro
Decembro
Xaneiro
Febreiro
Marzo
Abril
Maio
Xuo
76B
130903 _ 0120-0135.indd 121
21/7/09 14:42:54
Obxectivos
A pedra da area
ci
bo
ad
no
en
at
Seguir unha lectura en cadea.

Recoecer caractersticas textuais do diario no texto narrativo.
sem
esc
lis
m
Expresar opinins persoais sobre os personaxes do relato.

Comprender a funcin dos signos tipogrficos.
esp
m
nin
ga
co
en
an
ma
Suxestins didcticas
A lectura inicial desta unidade segue os trazos caractersticos dun
diario e recolle as anotacins sobre
un acontecemento especial que lle
ocorre narradora protagonista en
dous das distintos: o achado dunha pedra na praia que resulta que
pode ser un meteorito.
Antes de ler
Centre a atencin dos alumnos no
ttulo e na ilustracin inicial da lectura. Pregunte que forma adoitan
ter as pedras que se poden atopar
nos areais e se a pedra que observa a rapaza ten esas caractersticas
e por que cren que a observa con
tanto interese.
A lectura
Solicite unha primeira lectura individual silenciosa e aconselle que
acudan ao recadro para consultar
o significado das palabras marcadas en negra s se o precisan;
despois da lectura recomende
que comproben se interpretaron
ben o significado de cada palabra
no contexto.
sobre a forma en que se recollen
os dilogos no texto. Propoa que
eles mesmos expliquen o procedemento empregado e en que se
diferencia do mtodo ao que estn
acostumados. Explique que as comias son un recurso moi usado
para reproducir as palabras textuais que di algun. Neste caso os
dilogos non se producen no mesmo momento en que se relatan,
senn que a narradora os incle a
posteriori e por iso emprega esta
tipografa.
po
est
eq
VAS APRENDER
1 Lectura
A pedra da area
2 Comunicacin oral
Seleccionar informacin
Presentar a algun
3 Gramtica
Os determinantes.
O artigo
4 Ortografa
O acento diacrtico
Palabras polismicas
Un conto con dous
personaxes
O aire pode crecer
oxe, 3 de xullo, batn cunha pedra na area. Xa sei que non

ten nada de raro atopar unha pedra na praia, pero esta especial.
Non se parece en nada s outras que podes encontrar na beiramar,
tan pudas. Ten unha forma irregular, con entrantes que semellan
pequenos crteres, coma se fose un planeta en miniatura.
Hase de rir meu irmn cando a vexa, seguro. Carlos sempre
se ri da mia coleccin Ti ests guillada, nena, di cando entra
no meu cuarto e ve as cousas no estante. Pero non ten nada de
malo coleccionar cousas estraas que atopo nos meus paseos pola
beiramar. Gstame contemplalas, imaxinar que quizais o mar as
trouxo desde a costa dalgn pas afastado ou que son restos de
barcos que naufragaron cando navegaban por mares exticos.
Moitas novelas les ti, nena di meu irmn. E si, gstame moito ler
novelas, pero iso non ten nada que ver.
E logo non fermosa a botella ovalada que descubrn entre as
rochas con esa estraa cor granate? Calquera sabe o que contivo e
a quen pertenceu. E o anaco de madeira que atopei, cheo de inscri-
76
Mis informacin
Os meteoritos. Son rochas ou fragmentos slidos procedentes do
espazo, que se volven incandescentes ao contacto coa atmosfera e
poden chegar a caer sobre a superficie da Terra. A palabra meteoro
provn do grego e significa fenmeno no ceo en relacin co destello
de luz producido.
Segundo algns astrnomos, algunhas catstrofes do pasado poden
ter sido causadas por meteoritos, como a extincin dos dinosauros
hai 65 millns de anos, que puido ser provocada pola cada dun
meteorito duns 10 Km de dimetro. A partir desta teora, o cine ten
dramatizado coa ameaza da posible cada dun grande meteorito sobre
a Terra, presentando historias catastrficas en que a vida no planeta
corre perigo.
76
130903 _ 0120-0135.indd 122
21/7/09 14:42:54
eq
alg
fix
qu
de
an
du
g
me
pa
da
qu
lle
co
se
un
co
Eu
for
xu
e non
ecial.
amar,
mellan
mpre
entra
da de
s pola
ar as
os de
ticos.
to ler
tre as
tivo e
nscri-
UNIDADE
cins feitas nun idioma que ata agora ningun soubo adiviar? Ou a
boneca de madeira negra, ou a caracola dourada tan distinta s que
adoita haber por aqu Si verdade que outras cousas da coleccin
non son tan bonitas. Pero todas me gustaron cando as atopei, medio
enterradas na area da praia. Coma se fosen restos de historias que
a travs do mar chegaban ata min.
E esta pedra de hoxe atreme moito, non sei por que. Vouna ter
sempre aqu enriba da mesa para que me acompae mentres leo ou
escribo. Para poder collela coas mans e sentir o seu tacto, spero e
liso ao mesmo tempo. Sern imaxinacins mias, pero ata me sinto
mis a gusto desde que a atopei.
Hoxe da 5 de xullo. Xa saba eu que tia que ser unha pedra
especial. un anaco de meteorito. Dxomo Roi, o amigo de meu irmn. Hoxe pola tarde chova algo, eu non tia ganas de sar a sitio
ningn e quedei no cuarto lendo un libro. Seran as seis cando chegaron Carlos e Roi; meu irmn quera que o seu amigo vise a mia
coleccin. Roi estivo mirndoo todo (por certo, opinou que o idioma
en que estaban as inscricins quizais fose o fins) e, cando xa se
an, reparou na pedra. Colleuna da mesa e estivo dndolle voltas na
man, examinndoa con atencin.
pudas: que teen

a superficie moi lisa.
Pida a continuacin unha lectura

en cadea e en voz alta do texto, e
observe, ademais do respecto aos
signos de puntuacin dos que len
para darlle a entoacin axeitada,
a concentracin e escoita atenta
dos compaeiros.
crteres: foxos en forma

de embude que ten
un volcn na parte
superior; foxos que
deixa un meteorito
ao chocar contra
a Terra ou a La.
exticos: que veen
dun pas distante
e estrao para ns.
Faga algunhas preguntas de comprensin xeral: Quen relata a historia? Que lle gusta a Alba? Que a
pedra que atopou na area? Como
o soubo? A que tipo de texto vos
lembra este relato? (O diario persoal.)
fins: lingua que se fala

en Finlandia; finlands.
Alba, onde atopaches isto? Na praia de Arealonga, antonte

pola tarde. E non haba mis pedras parecidas a esta? Non,
estiven mirando pero non vin ningunha mis. Pois ou moito me
equivoco ou o que teo na man un meteorito.
Eu ben saba que os meteoritos son rochas que hai polo espazo
e que, de cando en vez algunha delas cae na Terra. Este ano, demos
algo de astronoma e haba no libro a foto dun crter enorme que
fixera un meteorito moi grande cando caeu en Siberia. Pero os
que son grandes raramente impactan na Terra, porque a maiora
desfanse ao entrar en contacto coa atmosfera e o que cae son os
anacos explicou Roi. E o que eu atopara era sen dbida un anaco
dun deses meteoritos.
Roi xa fixo este ano 1. de Fsicas en Santiago de Compostela e
gstalle moito todo o do espazo. Acrdome dun da que fora eu con
meu irmn sa casa e me ensirara o telescopio que ten na terraza,
para poder observar o ceo polas noites. As que axia se lanzou a falar
das posibles orixes daquel meteorito e dos misterios do universo. O
que mis me chamou a atencin foi o da sopa csmica, que as
lle chamou Roi. Explicounos que todo o que hai na terra est feito
cos mesmos elementos ca o que hai no espazo, coas partculas que
se crearon ao principio do universo. Este meteorito, unha rbore,
unha faneca, ti ou eu, estamos feitos cos mesmos ladrillos, s que
combinados dun xeito diferente.
Eu iso non o saba. As que esta pedra mais eu hai millns de anos
formabamos parte da mesma realidade? Pois agora xa estamos
xuntas outra vez!
Pregunte se saben o que son os

meteoritos e se coecen algunha
pelcula, cmic ou relato en que os
meteoritos formen unha parte importante da trama. Relea o final do
texto e pregunte se lles parece lxica a reaccin de Alba e que faran
eles se conseguisen un obxecto
coma ese.
O AUTOR
Agustn
Fernndez
Paz
Agustn Fernndez Paz (Vilalba, 1947),
perito industrial, mestre e licenciado en Ciencias da Educacin.
autor de diversos materiais didcticos, anda que destaca como narrador. Contos por palabras, Cartas
de inverno, Amor dos quince anos
Marilyn e O nico que queda o
amor (Premio Nacional de Literatura
Infantil e Xuvenil 2008) son algunhas das sas galardoadas obras.
AGUSTN FERNNDEZ PAZ, Rapazas. (Adaptacin)
77
Competencias bsicas
Competencia
no coecemento e a
Relea o pargrafo inicial da lectura
e pdalles aos alumnos que expliquen as formas de erosin que
coecen e como se producen. Debern basearse nos coecementos
cientficos que sobre este tema adquiriron na rea de Coecemento
do medio.
persoal
Outras actividades
Que trouxo o mar? Cada alumno debe pensar nun obxecto que puidese atopar na beiramar, como lle ocorre protagonista da lectura.
Escribir tres caractersticas bsica del: forma, cor, textura... pero sen
dar trazos da sa utilidade, como se non soubese de que obxecto se
trata. Despois deber presentarlles aos demais as caractersticas do
seu achado e eles debern determinar que obxecto pode ser.
De onde veu? Pdese suxerir outra actividade para desenvolver coecementos xeogrficos. Un alumno imaxinar a orixe dun obxecto que
atopou na beiramar e ir dando pistas para que os demais adivien
de que pas puido vir. Estas pistas poden referirse ao idioma que se
fala nese pas, capital, bandeira, etc.
Anime os alumnos a seguiren un

diario persoal en que poidan reflectir sucesos, sentimentos, pensamentos.
Despois de ler
Dedique un tempo a falar do autor
desta lectura, Agustn Fernandez
Paz e a que os alumnos expliquen
que libros coecen del; se lles gustaron e por que.
77
130903 _ 0120-0135.indd 123
21/7/09 14:42:55
Obxectivos
Caracterizar personaxes.
Com
Os personaxes
A secuencia
Comp
1. Di que relacin hai entre os personaxes.
5. Explica que momento da historia representa
Selecci
Para id
unha d
fsicos
importa
que no
Despois escolle dous adxectivos para cada

un deles e xustifica a eleccin.
Explicar detalles relacionados

co relato.
ALBA
Identificar escenas e escribir un

resumo do conto.
CARLOS
Recoecer no relato caractersticas textuais propias do diario.
Suxestins didcticas
Na actividade 1 pida que identifiquen cales dos adxectivos propostos son sinnimos. E na actividade
3 saliente que a expresin ests
guillada coloquial; propoa que
expresen outras expresins de
rexistro mis formal.
ROI
amable
retranqueiro
soadora
sabichn
bromista
imaxinativa
Os detalles
2. Responde sobre a coleccin de Alba.
cada debuxo e fai un resumo do relato

a partir deles.
Que obxectos curiosos a forman?

Que opina o irmn da sa coleccin?
a mesma opinin ca a de Alba?
Como describe Alba a sa pedra ao longo
do relato?
1.
A
O tipo de texto
6. O diario un tipo de texto en que o autor
2.
escribe da a da o que lle acontece e reflicte

os seus pensamentos, sentimentos
en primeira persoa.
Consideras que o texto da lectura pode ser
un diario? Explcao.
3. Exp
Vocabulario
3. Le os enunciados tirados do texto e contesta.
na
A ta achega
7. Escribe unha pxina dun diario en que contes
Ti ests guillada, nena.
Solucins
1. Carlos e Alba son irmns. Roi

amigo de Carlos. Alba: soadora,
imaxinativa. Carlos: retranqueiro,
bromista. Roi: amable, sabichn.
2. unha botella ovalada, un anaco de madeira con inscricins, unha
boneca de madeira negra, unha
caracola dourada, a pedra rara.
Que unha parvada. Non, para ela
agochan unha historia descoecida
e, polo tanto, misteriosa. irregular,
con crteres, coma un planeta en
miniatura. 3. Do Carlos. Porque
lle parece unha parvada a coleccin de cousas atopadas no mar pola
sa irm. Guillada: tola./ Do Roi.
Forma parte da sa explicacin sobre a orixe do universo. Conxunto
de materia da que forma parte todo
o que hai no universo. 4. Referencias temporais a dous das (3 e 5 de
xullo) cando atopa a pedra e cando
descobre o que pode ser. Referencia
espacial, o cuarto onde Alba ten a
sa coleccin. 5. Primeira escena,
cando Alba atopa a pedra na praia.
Segunda escena cando Roi lle explica a orixe da pedra. RL. 6. Polas referencias temporais con que comezan as das partes do relato e por
narrar en primeira persoa o que lle
aconteceu e os seus sentimentos.
7 e 8. RL.
Quen o di?
Por que o di?
Que significa esa expresin?
O que mis me chamou a atencin
foi o da sopa csmica.
Expre
o que fixeches unha fin de semana.

Non esquezas escribilo en primeira persoa
e reflectir os teus pensamentos,
sentimentos, etc.
Presen
non c
o seu n
do rest
lla pres
Rexistro de lectura
8.
4. Pre
na
Quen o di?
Por que o di?
Que significa esa expresin, segundo
o que se explica no texto?
Fain
Ttulo:
Autor/a:
O lugar e o tempo
Resumo:
4. Localiza no relato os datos que nos permiten

situar a accin nun tempo e nun lugar
determinados.
3
Opinin:
78
Actividades 1 e 2. Obtencin da informacin. Identificar personaxes e
detalles relevantes da historia.
Actividades 3 e 4. Elaboracin dunha interpretacin. Relacionar expresins cos personaxes e explicar o seu significado no contexto.
Identificar referencias espaciais e temporais.
Actividade 5. Comprensin global. Explicar escenas relacionadas coa
historia e resumir o relato.
Actividade 6. Reflexin sobre a estrutura. Adscribir o texto a unha
tipoloxa textual: o diario.
Actividade 7. Expresin escrita. Inventar unha pxina dun diario persoal.
78
130903 _ 0120-0135.indd
124
29/7/09
10:55:48
6
UNIDADE
Comunicacin oral
Cal ese amigo
teu que colecciona
pedras?
Comprensin auditiva
nta
r
flicte
er
ontes
oa
Pois, Roi,
o rapaz que leva
a camiseta
de raias.
Presentar unha persoa.
Suxestins didcticas
Escoita a audicin e identifica o neno ou nena de que se fala.

A
2.
Obxectivos
Escoller a informacin necesaria
para identificar persoas.
Seleccionamos informacin para identificar unha persoa.

Para identificar unha persoa dentro dun grupo, non necesitamos
unha descricin detallada dela, senn s aqueles aspectos
fsicos ou de carcter que a diferencian do resto. Por iso
importante saber seleccionar a informacin sobre a persoa
que nos fai falta en cada momento.
1.
Comprensin auditiva
A mido a seleccin de informacin consiste en descartar datos.
Fgalles notar que o descarte o
mtodo que eles utilizan intuitivamente cando non coecen unha
informacin de maneira certa. As,
por exemplo, cando resolven unha
proba tipo test, sempre descartan
a resposta que consideran mis
arredada do tema que se propn.
Volve escoitar a audicin e marca con X a informacin que che serviu

para identificar a fotografa da actividade anterior.
A idade.
O sexo.
O peiteado.
A cor dos cabelos.
O carcter.
O nome.
A clase onde vai.
A cor dos ollos.
3. Explica que fotografas che permitiron eliminar cada un dos datos que marcaches
As actividades e as orientacins
que se achegan neste apartado
tamn se poden aplicar no apartado de Composicin de textos da
unidade 8, dedicado descricin
dun lugar.
Expresin oral
Presentamos a algun brevemente. Cando presentamos unha persoa a outra,
non cmpre que fagamos unha descricin moi polo mido. O mellor dicir
o seu nome e explicar unha ou das cousas que a fan especial e diferente
do resto de persoas. Desta maneira, ser mis fcil que aquel a quen
lla presentamos a recorde.
Despois de escoitar a audicin do

CD Comunicacin oral, fgalles
notar que as informacins sobre o
carcter ou a clase a que pertence
o rapaz non serven para recoecelo, porque son datos que non se
ven na fotografa.
4. Presenta, de maneira breve, o compaeiro ou a compaeira que te segue

na lista da clase.
Faino as:
1. Pensa nas caractersticas que o fan especial

ou diferente do resto. Ten en conta que s podes
dicir cousas positivas e agradables.
2. Presntao con s das ou tres oracins.
Non esquezas dicir o nome!
3. Pdelles aos teus compaeiros e compaeiras
que avalen a ta descricin.
79
Outras actividades
Xogamos a detectives. Recorte en revistas doce fotografas de persoas que non sexan coecidas e paas nun lugar visible da clase.
As doce persoas sern as principais sospeitosas dun roubo nunha
xoiara, pero o autor soamente o coece o profesor. Anime os alumnos a que fagan preguntas sobre os trazos fsicos do ladrn para
que poidan adiviar quen foi. Deben ser preguntas que se poidan
contestar con si ou non, como: home?, muller?, ten os cabelos
curtos? Se o considera necesario para encamiar a investigacin,
pode darlles algunha pista para que poidan descartar personaxes. Por
exemplo, no lugar do roubo atpase un cabelo longo castao; tamn
se atoparon unhas lentes
Expresin oral
Saliente que, cando preparen
a presentacin oral, teen que
seleccionar a informacin mis
destacada que singulariza cada
persoa. Ademais, deben presentala seguindo unha orde lxica.
Competencias bsicas
Insista en que tanto na descricin
coma na valoracin da descricin
cmpre usar palabras positivas,
para que ningn compaeiro se
sinta incmodo.
Solucins
1. o rapaz B. 2. O sexo e o peiteado. 3 e 4. RL.
79
130903 _ 0120-0135.indd 125
21/7/09 14:42:55
Gramtica Os determinantes. O artigo

Obxectivos
Coecer a funcin dos determinantes.
Este
meteorito o
preferido da mia
coleccin.
Os determinantes
Aplicar a concordancia do determinante co substantivo que

acompaa.
Ademais da vieta inicial, centrada no artigo, mstrelles unha nota

como a seguinte e explquelles
que a escribiu unha persoa que
est aprendendo a nosa lingua. A
nota non contn determinantes;
pregntelles que palabras misteriosas son as que o aprendiz
esqueceu:
4. Ob
O artigo
Artigos
Demostrativos
SINGULAR
PLURAL
MASCULINO
os
FEMININO
as
O artigo contrae coas preposicins a, con, de, en e por, dando como

resultado: ao/, , aos/s, s; co, coa, cos, coas; do, da, dos, das;
no, na, nos, nas; polo, pola, polos, polas.
Posesivos
5.
ES
Numerais
Indefinidos
As palabras que van diante do substantivo para concretalo ou

determinalo funcionan como determinantes.
As clases de palabras que poden realizar a funcin de determinantes son os artigos, os demostrativos, os posesivos, os
numerais e os indefinidos.
O artigo unha palabra que funciona como determinante e indica o xnero e o nmero do substantivo que o acompaa.
AUT
1. Copia os determinantes.
aquelas rapazas
esta televisin
os fantasmas
a mia escola
algn cristal
as chaves
catro cans
ningunha amiga
2. Completa o cadro coas contraccins que cumpra.

a
o
a
os
con
de
Es
3
en
por
ao/
4
na
cos
as
polos
das
80
Mis informacin
O artigo cos topnimos. Hai moitos topnimos en que o artigo forma
parte do seu nome e, como tal, hai que escribilo en maiscula: A
Corua, As Pontes, O Carballio, O Pino, A Guarda, etc.
Noutros casos, cando os topnimos van nunha frase ou nunha oracin e os preceden as preposicins a, con, de, en e por hai que facer
obrigatoriamente a contraccin e s vai en maiscula a outra parte
do topnimo:
Roi vive na Corua e Ana do Carballio.
80
130903 _ 0120-0135.indd 126
F, 5F.
Para explicar
A actividade 1 serviralles aos
alumnos para repasar os diversos tipos de determinantes
que hai e para comprobar a
posicin que ocupan na oracin (diante do substantivo).
Aproveite para lembrar que
os posesivos van precedidos
do artigo (o noso aniversario,
a ta carpeta). Unicamente
os posesivos que acompaan
nomes de parentesco prximo
(pai, nai, pais, irmn, tos)
permiten prescindir do artigo
(meu pai, meus tos).
O artigo anuncia a presenza dun substantivo e indica o xnero e o

nmero que ten. As formas do artigo son as que seguen:
PALABRAS QUE FUNCIONAN

COMO DETERMINANTES
Ola! Chmome Xon. Familia veu

para aqu hai anos. Vivo en vila de
Galicia, en piso moi grande. Escola
onde estudo nova e teo mestre
moi divertido. Mestre foi mestre de
irmn ano pasado.
Ademais de identificar a categora
que falta, pdalles que se fixen en
que tipo de palabras acompaa
(substantivos), coas que concorda
en xnero e nmero. Convn que
se fixen tamn en que hai palabras, como os nomes propios,
que non adoitan levar determinantes, ou algns nomes comns
que poden quedar indeterminados
(veu hai anos ou moitos anos).
.
de
de
pe
av
qu
es
Os substantivos normalmente van precedidos doutras palabras que

concretan o seu significado. Por exemplo: o libro, este libro, o meu
libro Estas palabras funcionan como determinantes.
As palabras que funcionan como determinantes van diante do substantivo e concretan ou determinan o seu significado. As clases de
palabras que poden realizar a funcin de determinantes son os artigos (o, as), os posesivos (ta, seu), os demostrativos (este, eses),
os numerais (catro, primeiro...) e os indefinidos (algn, algo...).
Identificar os diferentes tipos de

determinantes.
Suxestins didcticas
3. Co
21/7/09 14:42:56
6
UNIDADE
3. Completa o texto coas formas do artigo e coas contraccins que cumpra.
Na actividade 3, a protagonista
do texto, a pega, pode xerarlles curiosidade. Pode ampliar
a informacin explicndolles
que a pega comn ten varios
nomes en galego: a pega rabilonga, a pega rabuda, a pega
carniceira; este paxaro ten plumas negras e brancas e o rabo
longo. A pega marza ten o rabo
algo mis curto ca a rabilonga
e a plumaxe parda.
Un ladrn moi especial

... nosa casa ten dous pisos. Unha tarde desapareceron
de ... segunda planta ... pendentes de ouro e ... anel
de diamantes de ... mam. ... ladrn entrara por ... vent,
pero como subira? Que misterio! A ... da seguinte ...
avoa viu unha pega que levaba todas ... bolias de cristal
que eu tia enriba de .. caixoneira. E que a ... paxaro
este gustbanlle moito ... obxectos brillantes.
s que
o meu
subses de
s arties),
4. Observa e contesta.
oeo
O xornalista excelente
como
, das;
5.
madeira
madeira
substantivo
artigo
substantivo
xnero feminino
xnero feminino
xnero ............
miga
Para recoecer o xnero dun . cmpre pensar en que .

(masculino ou .) est o . que o substantivo pode levar
diante, porque hai concordancia entre os dous.
Solucins
AUTOAVALIACIN
1. O artigo as est en feminino plural.
2. Os demostrativos poden realizar a funcin de determinantes.
PUNTUACIN
1
.......
3. As palabras que funcionan como determinantes concretan

o substantivo.
.......
.......
4. No grupo de palabras o nariz, o substantivo de xnero

feminino.
.......
5. s veces os artigos colcanse detrs do substantivo.
.......
TOTAL
.......
Solucin: 1V, 2V, 3V, 4F, 5F.
in-
A actividade 4 permtelles aos

alumnos comprobar que o artigo pode servirnos para distinguir o masculino e o feminino
cando a forma de masculino e
de feminino do substantivo e
do adxectivo idntica (xornalista, excelente).
ESTUDO EFICAZ. Observa e completa o texto.
ou
teros
A xornalista excelente
En que xnero estn o substantivo

e o adxectivo na frase da primeira
fotografa?
E o adxectivo e o substantivo
da segunda?
Que palabra che permite saber
en cada caso se xornalista
se refera a un home
ou a unha muller?
81
Outras actividades
O cdigo dos determinantes. Completar este texto seguindo o cdigo:
= artigo = demostrativo = posesivo = numeral
*Poa atencin s contraccins no caso do artigo.
Aniversario feliz
Estiven todo ano esperando da: da de aniversario. Durante
semanas preparara invitacins e adornara casa con globos,
farolios e lampadias multicolores. Ao chegar sbado, pxenme a
lado de porta a esperar convidados. De speto, soou telfono.
Era amigo Xavi: enfermou e non poda asistir. Volvn a porta. De
speto, de novo telfono. vez era amiga Maria: coche de
nai avarirase. Xa s quedaban convidados. Desanimado, segun en
sof e ding-dong!
1. aquelas os algn catro

esta a mia as ningunha.
2. ao/, , aos/s, s; co, coa,
cos, coas; do, da, dos, das; no,
na, nos, nas; polo, pola, polos,
polas. 3. A nosa casa ten dous
pisos. Unha tarde desapareceron
da segunda planta os pendentes
de ouro e o anel de diamantes
da mam. O ladrn entrara pola
vent, pero como subira? Que
misterio! Ao da seguinte a avoa
viu unha pega que levaba todas
as bolias de cristal que eu tia
enriba da caixoneira. E que ao
paxaro este gustbanlle moito os
obxectos brillantes. 4. Masculino. Feminino. O artigo. 5. Para
recoecer o xnero dun substantivo, cmpre pensar en que xnero
(masculino ou feminino) est o artigo que o substantivo pode levar
diante, porque hai concordancia
entre os dous.
81
130903 _ 0120-0135.indd 127
21/7/09 14:42:56
Ortografa O acento diacrtico

Obxectivos
Coecer a funcin da acentuacin diacrtica.
che un
meteorito, sen
dbida. D gusto
velo!
que esta
pedra especial.
Non se parece en nada
s outras da
coleccin.
Aprender algunhas das palabras

con acento diacrtico.
Para mostrarlles a funcin da acentuacin diacrtica e a sa importancia, escriba no encerado unha

oracin ambigua: Vin un oso! Pida
que a interpreten (Viu un animal
ou parte dun esqueleto?) e faga
notar que hai palabras que teen
a mesma forma pero significados
diferentes e que cmpre distinguilas na escrita para evitar problemas de interpretacin; isto lgrase
coa acentuacin diacrtica. Aclare
que, pola contra, se a frase anterior a pronuncisemos, non ocorrera o mesmo porque se o facemos
coa vogal tnica media aberta (),
estariamos referndonos a unha
parte do esqueleto e se a pronunciaramos pechada (o), estariamos
a referirnos ao animal.
Para explicar
A actividade 1 repasa palabras
que se recollen non cadro inicial
e as seguintes van presentado,
progresivamente, novos termos
que se opoen pola acentuacin
diacrtica. Insista sempre na pronuncia da vogal media, aberta
ou pechada, cando corresponda
e saliente como o acento diacrtico aparece sempre sobre a palabra coa vogal tnica aberta.
s veces, o acento grfico utilzase para diferenciar unha palabra doutra que ten a mesma forma pero un significado diferente. Este tipo de acento grfico chmase acento diacrtico.
O acento diacrtico tamn serve para distinguir das palabras
que se diferencian porque a sa vogal tnica aberta (so)
ou pechada (oso), ou porque unha palabra tnica (d) e a
outra tona (da). Exemplo:
Levan acento diacrtico
presente do verbo ser
d presente do verbo dar

ds presente do verbo dar
so peza do esqueleto
n lazo feito con das cordas
Suxestins didcticas
A continuacin, lea a vieta inicial

e pdalles que fagan hipteses
sobre as palabras iguais que aparecen acentuadas nuns casos e
noutros non. Despois explique a
regra ortogrfica.
4.
Non levan acento diacrtico

e
conxuncin
da contraccin de + a
das contraccin de + as
oso animal
no contraccin en + o
5. Po
6. Ex
7. Es
1. Escribe cada palabra onde corresponda e completa as oracins.
........... fotos que sacaches, cal me ........... a min?

Antn ........... mdico ........... traballa en Tui.
Un ........... dos Picos de Europa rompeu un ............
Teo un ........... pequeno ........... amall do zapato.
ds
so
n
/ das
/e
/ oso
/ no
8. Di
Fx
2. Pronuncia as seguintes parellas de palabras.

bla / bola
t / te
p / pe
pla / pola
Pr
v
n
ha
de
po
Responde.
Soan igual as vogais tnicas en cada parella?

En cal das das pronunciaches a vogal aberta? Cal leva acento grfico?
3. Explica o significado das palabras destacadas nestas oracins.
Voume porque teo moita prsa.

Iria ten unha vaca presa na corte.
Ana dixo que onte fora ao cine.

Roi sau fra da clase un momento.
Ma cmpre sar cedo da casa.

Oxal ela compre o que lle pedn.
Elas ven a pelcula na televisin.
Alberte vn ma de Lugo.
82
Outras actividades
Panel de palabras con acento diacrtico. Pdalles aos alumnos que
fagan un mural con todas as palabras con acento diacrtico que
se recollen na unidade, inclundo as das actividades e as do ditado. Suxralles que utilicen cores para destacar as palabras, que as
inclan nas oracins ou que fagan debuxos para que o mural sirva de
recordatorio visual ao longo do curso.
Comente que algunhas das palabras que levan acento son monoslabas, aproveite para lembrar que este tipo de palabras
s poden levar acento con esta
funcin diacrtica.
82
130903 _ 0120-0135.indd 128
ES
21/7/09 14:42:56
DIFI
6
UNIDADE
4.
alaen-
ras
so)
ea
asa.
edn.
ESTUDO EFICAZ. Fxate nas palabras do cadro e aprende a regra de acentuacin diacrtica.
s
mis
Levan acento diacrtico

contraccin de a + a; substantivo ala
contraccin de a + as; substantivo alas
adverbio de cantidade
ns
vs
Non levan acento diacrtico

artigo; pronome tono; preposicin
artigo; pronome tono
pero
a
as
mais
plural de n; pronome tnico
nos
contraccin de en + os; pronome tono
pronome tnico
vos
pronome tono
Competencias bsicas
Aprender a aprender
5. Ponlles acento diacrtico ou non s palabras destacadas, segundo corresponda.
Nos estaremos nos xardns da alameda tomando te.

Levaron a veterinaria a pomba que tia as as rotas.
A Xon caeulle unha bola no pe dereito.
Vos non tedes motivos para vos queixar.

Como mais me gusta a bola e quentia.
Vin unha pola na pola daquela rbore.
6. Explica por que levan acento diacrtico as palabras seguintes. Podes utilizar o dicionario.
d
pr
vs
7. Escribe unha oracin en cada caso.
A actividade 4 presntase como

tcnica de estudo para aprender os contidos deste apartado.
aconsellable que os alumnos
fagan a tboa no seu caderno e
que a completen coas outras palabras traballadas nas actividades
desta unidade. Incida na oposicin
das palabras con e sen acento diacrtico na pronuncia (aberta/pechada e tnica/tona).
Que tea das palabras diferentes con acento diacrtico.

Que tea das palabras que se diferencien unha da outra polo acento diacrtico.
Solucins
Unha escultora especial

Preto da mia vila hai unhas covas subterrneas e cada vez
vn mis xente visitalas. Eu non as coeca, pero o sbado
ns, os de quinto B, fomos a p deica elas. En cada recuncho
haba rochas con formas incribles: de dragn, de castelo,
de oso... O gua explicounos que todo o fixera a forza da auga,
pouco e pouco, sen prsa. Que escultora mis curiosa, verdade?
osxeno
oeno
onener
eaerar

convencer
esaxerar
in.
oxxeno
osxeno
conbenzer
combencer
ecsaxerar
exaserar
83
Outras actividades
Da oral escrita. Na lingua oral o sentido das palabras con acento
diacrtico establcese nun importante grupo na oposicin entre vogais
(o, e) abertas ou pechadas. Para exemplificalo, divida a clase en
grupos de tres alumnos para que cada equipo pense unha oracin
que contea algunha das palabras que se traballaron nesta unidade.
Cada grupo dir a sa oracin en voz alta e os demais grupos debern copiala no caderno tendo en conta que, se a pronuncian con o ou
e aberto, levar acento diacrtico.
1. Das fotos que sacaches, cal

me ds a min? Antn mdico e
traballa en Tui. Un oso dos Picos
de Europa rompeu un so. Teo
un n pequeno no amall do zapato. 2. Non. bla: soa aberto. bola:
pechado. T: soa aberto; te: pechado. p: aberto; pe: pechado. pla:
aberto; pola: pechado. 3. prsa:
moito apuro. presa: encerrada.
fora: do verbo ir. fra: no exterior.
cmpre: necesario. compre: merque. ven: do verbo ver. vn: do
verbo vir. 4. Aprender as palabras.
5. Ns estaremos nos xardns da
alameda tomando t. Levaron
veterinaria a pomba que tia as s
rotas. A Xon caeulle unha bla no p dereito. Vs non tedes
motivos para vos queixar. Como
mis me gusta a bola quentia.
Vin unha pola na pla daquela
rbore. 6. d: compaixn; oponse
contraccin de+o. / pr: verbo
poer; oponse preposicin por.
/ vs: 2. persoa de vir; oponse
forma ves de vir. / m: feminina
de mao (sinnimo de mala); oponse
contraccin de me+a. / s: sede
eclesistica; oponse conxuncin
se./ s: que non est acompaado; oponse preposicin so. 7.
RM. Ese o exercicio mis fcil
de todos. Vs non vos preocupedes. 8. Ditado.
83
130903 _ 0120-0135.indd 129
21/7/09 14:42:57
Obxectivos
Coecer algunhas palabras do
vocabulario da construcin.
Identificar o significado das palabras polismicas polo contexto.
Escribir textos narrativos con
dous protagonistas.
Suxestins didcticas
Com
Vocabulario
Escr
no e
mes
os tr
plano
teito
fachada
6. E
habitable
extravagante
acolledora
construr
derrubar
desear
Para comezar, pdalles que observen a lmina inicial e que fagan

a actividade 1. A continuacin,
propalles que, por grupos, enumeren as palabras que se atopan
representadas na lmina. Despois
tern que buscalas no dicionario
e comentar o significado. Cmpre
que se fixen se algunha das palabras ten mis dun significado.
conveniente que tean en conta
como se presentan no dicionario
os diferentes significados de cada
palabra, tal como se intenta representar na actividade 5.
1. Inventa un dilogo breve entre o arquitecto e o obreiro utilizando todas as

palabras propostas que poidas.
2. Escribe unha oracin afirmativa e outra negativa coas palabras da lista que non
utilizaches na actividade anterior.
3. Fai unha lista con todas as partes da casa que coezas.

PALABRAS POLISMICAS. Hai palabras que teen mis dun significado. Por exemplo, a palabra acolledora significa cmoda e hospitalaria. As palabras que
teen mis dun significado chmanse palabras polismicas.
Des
4. Observa os debuxos e di cal o significado da palabra paleta en cada caso.

1
O albanel traballa coa paleta.

O pintor ten a paleta chea de cores.
Lea o cadro coa explicacin sobre

as palabras polismicas e pdalles
que constran unha oracin en
que acolledora signifique amable
e outra co significado de cmoda.
Para explicar
Fgalles poer atencin no
conto modelo que se presenta no apartado Composicin de
textos. Insista na importancia
de separar claramente as tres
partes de que consta a narracin. Na presentacin, cmpre
inclur a descricin dos personaxes; no n, concntrase a
accin e a mido emprganse
frmulas como unha noite, un
da, de speto que marcan
o inicio da tensin narrativa;
finalmente, no desenlace,
frecuente acabar cunha oracin
que resume a ensinanza que
se deriva (as trampas vlvense
contra quen as fai). Cmpre que
lles lembre aos alumnos e s
alumnas que teen que poer
un ttulo que faga referencia ao
argumento da historia.
5. Le a ficha e indica con nmeros do 1 ao 5 que significado ten a palabra raz

en cada oracin.
R
Raz: 1. Parte subterrnea das plantas. 2. Parte onde comeza un
rgano, que serve para suxeitar.
3. Orixe ou causa dunha cousa.
4. Operacin matemtica. 5. Parte dunha palabra que non vara,
que se lle engaden as terminacins.
Para botar as contas, tivo que facer

unha raz cadrada.
As persoas comen a raz da cenoria.

Un verbo componse de raz
e desinencia.
As dbedas foron a raz do problema.
A raz da moa fxaa mandbula.
84
Mis informacin
A polisemia e a homonimia. A polisemia e a homonimia son fenmenos moi semellantes: a polisemia refrese a palabras con mis dun
significado (diferentes significados de banco) e a homonimia refrese
a palabras coa mesma forma e diferente significado (pregar, dobrar;
pregar, pedir; orar). Cmpre facer notar que as definicins das
palabras polismicas se recollen no dicionario nunha mesma entrada
con diferentes acepcins, mentres que as palabras homnimas presentan unha entrada para cada definicin.
84
130903 _ 0120-0135.indd 130
Prese
21/7/09 14:42:58
on
6
UNIDADE
Escribimos un conto con dous personaxes. A trama de moitos contos basase

no enfrontamento entre dous personaxes que teen caractersticas moi diferentes,
mesmo, opostas. Nestes contos importante presentar os personaxes destacando
os trazos que os opoen.
acer
Competencias bsicas
e artstica
6. Escolle dous dos personaxes propostos e escribe un conto.

Pedro
e moi
egosta.
Artur
e moi
espelido.
Uxa e
sempre est
enfadada.
Anmeos a acompaar de debuxos

o texto narrativo que elaboren.
Alicia e
moi alegre
e soadora.
En relacin cos contos e outros
libros que lesen, resalte o valor
das ilustracins como gua de
lectura. Pode exemplificar esta
cuestin con algns libros da biblioteca da aula ou a do centro.
Explique tamn a importancia
doutros elementos paratextuais,
como a informacin da contraportada, que nos pode axudar a elixir
un libro para ler nun momento
determinado.
a) Elixe os dous personaxes que protagonizarn o teu conto e completa a descricin.

b) Observa un modelo de conto e responde as preguntas propostas para o teu conto.
Gaador por sorpresa

Presentacin
Desenlace
Xaime Trabe, un arquitecto novo e espelido, e Xaqun Cemento, un arquitecto

crido e tramposo, competan por conseguir o proxecto dunha nova urbanizacin:
Quen desee a mellor casa modelo, gaar o concurso.
Xaqun Cemento decidiu facer trampas con tal de gaar. Unha noite,
alterou os planos que Xaime Trabe lle pasara ao seu xefe de obras.
Cando, de al a un tempo, Xaime Trabe visitou a obra...
Que desastre! Os seus obreiros fixeran a casa do revs!
Como non poda derrubala e volver comezar, cambiou s
algunhas cousas para facer a casa habitable.
emue
ores.
Cando o xurado viu a casa de Xaime Trabe, pareceulle

tan bonita e orixinal que decidiu darlle a el o proxecto.
E deste xeito Xaqun Cemento aprendeu que, s veces,
as trampas vlvense contra quen as fai.
Solucins
Que far que se enfronten os teus dous personaxes?

Que pasar despois?
Como se solucionar todo ao final?
REDACCIN DO TEXTO
c) Escribe o borrador do teu conto tendo en conta a estrutura en tres partes do conto
modelo.
noria.
PRESENTACIN
N OU TRAMA
DESENLACE
blema.
a.
d) Revisa o conto e psallo a un compaeiro ou compaeira para que che dea a sa opinin.
85
1 e 2. RL. 3. RM: tellado, cheminea, vents, paredes, solo, fachada, porta 4. 2. O albanel traballa
coa paleta. 1. O pintor ten a paleta
chea de cores. 5. 4. Para botar
as contas, tivo que facer unha raz
cadrada. 1. As persoas comen a
raz da cenoria. 5. Un verbo componse de raz e desinencia. 3. As
dbedas foron a raz do problema.
2. A raz da moa fxaa mandbula.
6. RL.
Outras actividades
Adivia o significado. Propoa as oracins seguintes para que expliquen o significado da palabra destacada en cada caso:
O gato ou ladrar o can e escapou correndo. / Picuselle a roda do
coche a Xon e non a puido cambiar porque non tia o gato.
A actriz interpreta o papel de vampiresa. / Necesito mis papel
para acabar o traballo manual.
O alpinista chegou o cume da montaa. / Esa pelcula para ns
o cume da sa obra.
85
130903 _ 0120-0135.indd 131
21/7/09 14:42:58
1. B
Obxectivos
REMUO, mes de febreiro
Comprender e recoecer as
caractersticas dos textos instrutivos.
O aire pode crecer
2. M
O aire diltase e contrese, e iso quere dicir que podemos conseguir que o aire ocupe moito espazo ou que
ocupe pouco. Agora o veremos! Propoche que demostremos que o aire dunha botella non cabe na botella.
3. R
Necesitars os materiais seguintes:
2 cazos medianos.
1 botella de plstico baleira e sen tapn.
1 globo da cor que mis che guste.
Auga fra.
Auga quente, pero pediraslla
ao teu AXUDANTE ADULTO.
Pedras de xeo acabadas de traer do conxelador.
Guantes de forno para protexer as mans.
Suxestins didcticas
Pregntelles aos alumnos se
saben o que un experimento e
se realizaron algunha vez algn.
Explique a importancia dos experimentos na ciencia, atendendo a
que o mtodo cientfico se basea
na obtencin de conclusins a
partir da observacin.
ATENCIN!!
Busca un AXUDANTE
ADULTO para facer
este experimento.
Sigue as instrucins
ao p da letra.
COM
2
1 Axusta o globo boca da botella.

2 Pdelle ao teu AXUDANTE ADULTO que verta auga ben
quente nun cazo.
3 Cos guantes protectores, pon a botella dentro
do cazo e mantena suxeita.

QUE PASAR? Que o globo se inflar lentamente.
POR QUE PASA ISO? Porque a calor axita as molculas
de aire e sepranse unhas das outras, de maneira
que o aire xa non cabe na botella e sae dela.
3
4 Verte no outro cazo auga fra
e pedras de xeo.
5 Colle a botella da auga quente
e somrxea rapidamente na auga

con xeo.
QUE PASAR? Que o globo se ir desinflando.
POR QUE PASA ISTO? Porque, cando desaparece
a calor, as molculas de aire volven xuntarse;
polo tanto, o aire volve caber na botella.
86
Mis informacin
Pxinas web sobre experimentos. A continuacin presentamos unhas
cantas pxinas web onde atopar modelos de experimentos:
http://www.madrimasd.org/cienciaysociedad/taller/default.asp.
Recolle experimentos sinxelos clasificados por temas (Matemticas, Fsica, Coecemento do medio).
http://www.experimentar.gov.ar. Presenta os experimentos clasificados por temas e pon moita nfase na reflexin posterior. Pxina
web cun deseo moi atractivo para os rapaces.
http://www.ciencianet.com. Incle algns experimentos e sobre todo
ancdotas, curiosidades e chistes relacionados co mundo da ciencia.
http://cienciafacil.com. Presenta experimentos de diferentes materias cun vdeo explicativo.
86
130903 _ 0120-0135.indd 132
Extraer as conclusins que se

deducen do experimento.
Para explicar
A actividade 1 pretende que os
alumnos sexan capaces de distinguir a funcin dos diferentes
ttulos que encabezan a pxina.
Fgalles notar que o nome da
revista figura ao lado do mes,
e xuntamente co ttulo da seccin, na parte superior da pxina. O ttulo do experimento,
que o mis importante, presntase cunha tipografa mis
grande. Leve clase revistas
e xornais para que contrasten
estes datos. Fgalles notar
que na prensa escrita habitual que no encabezamento,
A ciencia co pai ou coa nai
Ser capaces de reproducir un

experimento.
Fgalles observar o texto O

aire pode crecer e pdalles que
comenten as diferenzas que
poden identificar, a simple vista,
respecto dos textos que se trataron nos apartados anteriores de
Competencias bsicas (unidade 2:
A flor mis grande do mundo e unidade 4: Aos ps do xigante durmido). Destaque que neste texto se
ven claramente os apartados, que
a informacin se presenta en diferentes puntos para facela mis
visual e que se acompaa de ilustracins, xa que o obxectivo que
o lector a entenda correctamente
e poida repetir o procedemento.
An
21/7/09 14:42:58
6
UNIDADE
Anlise e comprensin
1. Busca os datos no texto que liches.
4. Risca o que non precisas para facer
2. Marca. Que tipo de texto ?

Informativo.
Instrutivo.
xeos
botella
auga
pelota
culler
globo
5. Completa as respostas coa afirmacin

que corresponda en cada caso.
Narrativo.
De opinin.
Cando o aire
quece, nflase
o globo.
3. Responde.
ademais do nome da publicacin, se faga constar a seccin

(internacional, sucesos, deportes), o que permite atopar a
informacin que nos interesa
de maneira rpida.
o experimento.
Como se titula o experimento?

Como se chama a revista?
En que seccin se atopa o texto?
Por que cres que a seccin onde

aparece se titula A ciencia co pai
ou coa nai?
Que dous consellos fundamentais d
o autor a quen queira facer este
experimento?
Cando o aire
quece, ocupa
mis espazo.
Que pasa durante o experimento?

Pasa que...
Que demostra este experimento?
Demostra que...
COMPETENCIA AUTONOMA E INICIATIVA PERSOAL
Competencias bsicas
1. Anmate a facer o experimento.
Poderas facer na casa o experimento do aire?

Que parte do experimento ten algn perigo?
A quen collers de axudante adulto?

Que precaucins tomars?
Aprender a aprender
Insista na importancia de ordenar
a informacin nos textos e facer
ben visible a xerarquizacin das
ideas, especialmente nos textos
expositivos.
2. Supn que facendo o experimento non segues as instrucins ao p da letra e imaxina

as consecuencias.
Se deixas posto o tapn da botella...

Se pos as pedras de xeo na cazola
de auga quente...
Na actividade 2, fgaos reflexionar sobre a finalidade dos textos instrutivos, que conseguir
que outra persoa poida repetir
o experimento. Ademais, dgalles que se fixen no modo verbal que se empregou (imperativo), que o modo que se utiliza
para dar ordes ou instrucins.
Se o globo est picado...

Se metes a botella primeiro
na auga fra...
3. Fai outros experimentos cientficos.

Consulta en revistas infants e xuvens outros experimentos sinxelos que poidas levar
a cabo, a soas ou con algn adulto que che axude a facelo.
Solucins
4. Unha vez efectuado o experimento, anota o que pasou.

TTULO DO EXPERIMENTO:
Data:
Como fixeches:
Como resultou:
87
Outras actividades
Outros textos instrutivos. Pdalles que pensen noutros tipos de textos
instrutivos e que recorten exemplos para poder establecer semellanzas e diferenzas. Tamn pode levar vostede recortes de textos instrutivos, como un manual de instrucins dun mbil, as instrucins do
montaxe dun estante, unha receita de cocia ou mesmo o enunciado
dunha actividade. Saliente que a claridade, neste tipo de textos,
fundamental.
1. O aire pode crecer. Remuo.

A ciencia co pai ou coa nai. 2.
Instrutivo. 3. Porque un experimento que se recomenda realizar
con algn adulto. Busca un axudante adulto e sigue as instrucins
ao p da letra. 4. Cmpre riscar
culler e pelota. 5. Pasa que, cando o aire quece, nflase o globo.
Demostra que, cando o aire quece,
ocupa mis espazo.
AUTONOMA E INICIATIVA
PERSOAL
1, 2, 3 e 4. RL.
87
130903 _ 0120-0135.indd 133
21/7/09 14:42:58
Actividades
Obxectivos
1.
Repasar os contidos bsicos da

unidade.
Revisar conceptos das unidades
anteriores.
Aprender frmulas para comezar
e acabar contos.
Suxestins didcticas
En relacin coas actividades do
apartado Es capaz de, fgalles
notar que a maiora das frmulas
de inicio e remate dos contos son
pareados con rima, cunha estrutura moi semellante dos refrns.
Para axudalos a inventar, pode
propoerlles que escollan tres do
libro como modelo e que cambien
algunhas palabras.
2.
As palabras que van diante do substantivo para concretalo funcionan como ....
As clases de palabras que poden realizar a funcin de determinante son
O artigo indica As formas do artigo son . O artigo contrae

coas preposicins e dando como resultado as contraccins ...
As palabras polismicas son
O acento emprgase para .
8.
9.

O ACENTO DIACRTICO
serve para distinguir das palabras que se escriben igual...
pero que se diferencian porque a sa vogal tnica
........ e leva ........ (so) ou pechada e ........ (oso).
3. Escribe o artigo ou a contraccin axeitados.
Alberte, calcetns e camisas

estn encol de mesia.
plstico e vidro pdense reciclar.
Xa coezo formas de artigo.
Todos das d unha volta por
praza.
Caeulle mel por nariz.
5. Explica os significados da palabra destacada
Traballar moito foi a clave do seu xito.

Esta partitura est en clave de sol.
Esta a clave que resolve o enigma.
ES
e inventa unha oracin con cada un dos seus

significados.
Dronse a man como amigos.

man dereita hai un edificio azul.
Ao saln fltalle outra man de pintura.
6. Di por que levan acento diacrtico

Palabra POLISMICA ....
as seguintes palabras.
t
cmpre
pr
fra
bsta
d
7. Di a que parte dun conto (presentacin,

n ou desenlace) pertence este fragmento
e explica como o soubeches.
Palabra POLISMICA ....
Daquela, o ferreiro levou o saco cheo

de ferro pintado e deixoulle
a Fernando o saco de ouro.
E as Fernando puido vivir
con comodidade para sempre.
88
Outras actividades
Os determinantes. Complete con determinantes e coas contraccins
do artigo este fragmento e fgalles observar que os indeterminados
(un, unha) se utilizan a primeira vez, para presentar, mentres que
o artigo se usa cando xa se presentou o personaxe. Ao acabar suxralles que rematen a historia:
O carpinteiro e o ferreiro
pai que tia
fillos: Martio e Alberte.
Unha vez era
pai traballaba en
carpintara e
fillos axudbano sempre
que podan.
da chegou vila
ferreiro que comezou a
gaar clientes.
carpinteiro comezou a recibir menos encargos
e enviou
fillos a falar con
ferreiro para chegar a
acordo.
88
130903 _ 0120-0135.indd 134
11.
en cada grupo de oracins.
Solucins
10.
pero que se diferencian porque unha ........ e leva

acento grfico ........ e outra ........ e non o leva (da).
4. Escribe a palabra polismica que corresponde
1. As palabras que van diante do

substantivo para concretalo funcionan como determinantes. As clases
de palabras que poden realizar a
funcin de determinante son os artigos, os posesivos, os demostrativos, os numerais e os indefinidos.
O artigo indica a presenza dun
substantivo. As formas do artigo
son o, a, os, as. O artigo contrae cos
preposicins a, con, de, en e por
dando como resultado as contraccins ao/, , aos/s, s; co, coa,
cos, coas; do, da, dos, das; no, na,
nos, nas; polo, pola, polos, polas.
As palabras polismicas son as
que teen mis dun significado.
O acento diacrtico emprgase para
diferenciar unha palabra doutra que
ten a mesma forma pero un significado diferente. 2. () aberta e leva
acento diacrtico (so) ou pechada e
non o leva (oso) / () tnica e leva
acento diacrtico (d) e outra tona e non o leva (da). 3. Alberte, os
calcetns e as camisas estn encol
da mesia. O plstico e o vidro
pdennse reciclar. Xa coezo as
formas do artigo. Todos os das
d unha volta pola praza. Caeulle
o mel polo nariz. 4. Banco. Ollo. RL
LEM
21/7/09 14:42:59
e leva
(da).
cada
to.
a.
to
6
UNIDADE
LEMBRA E REPASA
8. Localiza os adxectivos e clasifcaos segundo
12. Ponlles acento grfico s palabras
o grao.
das seguintes oracins que o precisen.
Era tan brillante coma unha estrela.

Este coiro mellor ca aquel.
Deixa o libro verde no estante.
Carlos semella menos alto ca Anxo.
O aire moi agradable.
13. Escribe un nome para cada rapaz e rapaza

axeitado ao que di.
9. Responde.
Gustame almorzar leite frio.

Escoitei un asubio pola noite.
Xoan vai ao cine a miudo.
Recibiu unha carta, pero non a abriu.
Cando un adxectivo est en grao superlativo?

Como se pode formar o grao superlativo?
O meu nome
ten rr.
O meu nome
ten un r suave.
10. Escribe palabras que pertenzan a estes

campos lxicos.
o universo
a xardinara
O meu nome ten r

forte e r suave.
a pesca
11. Engade mis palabras a cada grupo

e di que campos lxicos forman.
Versos de arte menor

Sinalefa
nube, calor, furacn, barmetro, ..............

serrar, carpinteiro, moble, madeira, .........
Versos de arte maior
Crear frmulas para contos
ES CAPAZ DE
1. Clasifica as frmulas seguintes segundo sirvan para comezar ou para acabar

un conto popular.
Conto contado, conto acabado.

E o que non o queira crer que o vaia
ver.
Aqu remata este conto, que por certo,
moi bonito.
Unha vez era...
E ata aqu foi o conto.
Dunha vez ranche
FRMULAS PARA COMEZAR
Casaron, viviron felices e comeron

perdices, e a min non me deron
porque non quixeron.
Al nun pas moi lonxe.
Dunha vez, xa nos tempos de antes,
Haba unha vez...
E non vos pasou mis nada.
Esta a historia de
FRMULAS PARA ACABAR
2. Inventa polo menos tres frmulas de comezo e tres de remate para un conto popular.
89

O que aprendn
Lectura
Comunicacin oral
Gramtica
Ortografa
para as oracins. 5. Neste contexto, garanta. Signo musical

que indica a que lia do pentagrama pertence unha nota. O que
cmpre saber para entender algo. /
Parte do corpo, ao final do brazo.
Lado. Pasada de pintura. 6.
t infusin pr poer bsta
arma cmpre necesario
fra adverbio d compaixn. 7.
Desenlace. Sbese polo conector
do comezo do pargrafo (daquela),
que indica conclusin das accins
anteriores, e pola frmula de remate (para sempre). 8. (tan) brillante
(coma): comparativo de igualdade.
mellor: comparativo de superioridade. verde: positivo. (menos)
alto (ca): comparativo de inferioridade. moi agradable: superlativo. 9.
Cando expresa unha calidade en
grao mximo. Colocando diante
do adxectivo o adverbio moi (moi
alto) ou engadndolle ao adxectivo o
sufixo -simo (altsimo). 10. RM: UNIVERSO: planeta, cometa, astronauta XARDINARA: plantas, carreta,
mangueira 11. RM: Meteoroloxa: termmetro, trono, vento
Carpintara: encolar, serra, verniz
12. Gstame almorzar leite fro.
Escoitei un asubo pola noite.
Xon vai ao cine a mido. Recibiu unha carta, pero non a abriu.
13. RM: Cibrn. Rosario. Curro. 14.
Versos de arte menor: versos que
teen menos de 8 slabas. Versos
de arte maior: versos que teen
8 ou mis de 8 slabas. Sinalefa:
das vogais en contacto que se pronuncian nunha nica slaba.
ES CAPAZ DE
1. FRMULAS PARA COMEZAR:
Unha vez era Dunha vez
ranche Al nun pas moi
lonxe Dunha vez, xa nos
tempos de antes Haba unha
vez Esta a historia de
FRMULAS PARA ACABAR: As restantes. 2. RL.
Vocabulario
Competencias
89
130903 _ 0120-0135.indd 135
21/7/09 14:42:59
A bici
Programacin
Obxectivos
Ler de maneira dramatizada un texto narrativo.
Contidos
Distinguir os personaxes e caracterizar o narrador-protagonista.
Os pronomes persoais.
Comprender e dar instrucins orais.
Contraccins dos pronomes

tonos.
Identificar os pronomes persoais e empregalos correctamente.

Coecer e utilizar as contraccins dos pronomes tonos.
Diferenciar entre palabras simples e palabras compostas.
Palabras simples
e compostas.
Escribir textos sobre experiencias persoais.
A rima dun poema.
Coecer diferentes esquemas de rima.
Corrixir un texto de acordo cunhas condicins.

Lectura do texto A bici.
Le un texto narrativo coa entoacin axeitada.
Identifica os diferentes personaxes e caracteriza
o narrador-protagonista.
Comprende e d instrucins orais.
Identifica pronomes persoais e saos con correccin
para substitur grupos nominais.
Coece e utiliza as contraccins dos pronomes tonos.
Distingue as palabras simples das compostas.
Conta experiencias persoais utilizando as tcnicas axeitadas.
Analiza a rima dun poema.
Caracterizacin
dos personaxes.
Uso de tcnicas para dar

e comprender instrucins.
Recoecemento e anlise
das palabras compostas.
Redaccin dunha historia
en primeira persoa.
Distincin entre rima
asonante e rima consonante.
Adaptacin dun texto
a unhas indicacins
de medida, forma e contido.
Corrixe un texto para que cumpra unhas condicins.
Competencias bsicas
unidade desenvlvense as competencias seguintes: Competencia
no coecemento e a interaccin co mundo fsico, Autonoma
e iniciativa persoal, Competencia social e cidad e Aprender
a aprender.
Recoecemento
da importancia de escoitar
atentamente, especialmente
en textos instrutivos orais.
Respecto polas experiencias
persoais dos compaeiros.
90A
130903 _ 0136-0151.indd
136
21/7/09
14:41:07
Esquema da unidade
UNIDADE 7
Texto narrativo
Gramtica
Ortografa
A bici
Os pronomes
persoais
Contraccins
dos pronomes tonos
Comunicacin oral
Comprensin auditiva: Seguir instrucins

Expresin oral: Dar instrucins
Actividades
Literatura
A rima
Vocabulario: Palabras simples e compostas

Composicin de textos: Contar unha experiencia
persoal
Es capaz de
Corrixir atendendo a unhas condicins
Recursos
Lminas da aula.


Redactar o resumo: actividade 10, pxina 92; actividade 1, pxina 102.
Inferir unha norma: actividade 6, pxina 95; actividade 6, pxina 97.
Os pronomes persoais de 3. persoa (o/a/os/as)
pdenos confundir coas formas do artigo que
se trataron na unidade anterior. Insista
en que o artigo acompaa o nome, mentres
que o pronome o substite e vai xusto diante
ou detrs do verbo.
En canto s contraccins dos pronomes tonos,
en principio non deberan causarlles problemas
aos alumnos. A nica contraccin que lles pode
resultar problemtica a formada por lles + o,
a, os, as, xa que dialectalmente hai zonas
de Galicia en que non existe na lingua falada
a forma lles, de a que as contraccins llelo,
llela, llelos, llelas non estean presentes na fala.
Suxestin
de temporalizacin
Setembro
Outubro
Novembro
Decembro
Xaneiro
Febreiro
Marzo
Abril
Maio
Xuo
90B
130903 _ 0136-0151.indd
137
21/7/09
14:41:07
Obxectivos
A bici
Un
Inc
Fomentar o valor socializador da

literatura.
Pa
Axudar a definir os gustos literarios.
bo
Explorar as caractersticas dos

textos con narrador-protagonista.
dn
ca
se
Suxestins didcticas
Poa atencin biografa de Ren
Goscinny, o autor do relato A bici,
que se incle no libro O Nicolasio.
Quizais non coecen o autor, pero si algns dos seus personaxes,
especialmente os de cmic, como
Astrix e Oblix ou Lucky Luke. Comente con eles estes personaxes
e procure que os alumnos sexan
capaces, coas sas pistas, de encadrar este autor dentro do xnero cmic e de aventuras. Anmeos
para que lembren outros autores
que leron ao longo do curso, como
Xavier P. Docampo ou Gianni Rodari, que tamn se caracterizan polo
ton humorstico.
Antes de ler
Para comezar, fixe a atencin dos
alumnos no ttulo da lectura e na
ilustracin. Pode ser interesante
que lles pregunte como funciona
unha bici e, a partir das respostas, trate un tema fundamental na
fsica clsica: as forzas e os movementos. Fgalles notar que a forza
pode causar diferentes efectos de
movemento. Se se deixa de exercer a forza, o movemento para.
A lectura
Se o considera conveniente, faga
vostede unha lectura en voz alta
para que lles sirva de modelo. A
continuacin, para fomentar o valor socializador da literatura, pode
formar clubs de lectura, grupos de
catro alumnos que lean detidamente en cadea o texto. As, dunha
banda, aprenden a falar de literatura e de gustos literarios; doutra
banda, os rapaces que teen mis
problemas para expresrense en
pa
se
tri
ve
tem
VAS APRENDER
1 Lectura
A bici
2 Comunicacin oral
Seguir instrucins
Dar instrucins
3 Gramtica
Os pronomes persoais
4 Ortografa
Contraccins
dos pronomes tonos
Palabras simples
e palabras compostas
Contar unha experiencia
persoal
6 Literatura
A rima
esq
ba
za
ap non quera mercarme unha bici. Sempre dica que os nenos

son moi imprudentes, que esnaquizan as bicis e que se mancan
con elas. Eu dicalle que a ser prudente e despois choraba e despois enfadbame e despois dicalle que me ira da casa, e por fin
pap dixo que me mercara unha bici se estaba entre os dez primeiros no exame de matemticas.
Por iso estaba tan ledo onte, ao volver da escola, porque era o
dcimo no exame. Pap, cando o soubo, puxo os ollos coma pratos
e dixo:
Moi ben, moi ben.
E mam dxome que pap me a mercar unha bicicleta moi bonita deseguida e que iso de aprobar o exame de matemticas estaba moi ben. Teo que recoecer que tiven moita sorte, porque s
eramos once para facer o exame; os outros compaeiros tian a
gripe e o undcimo era Clotario, que sempre o ltimo, pero o seu
caso non grave porque xa ten bici.
Hoxe, cando cheguei casa, pap e mam estaban no xardn
moi riseiros.
av
pa
rev
qu
pa
90
Mis informacin
Definir o gusto literario. Para que os rapaces poidan escoller as lecturas que mis lles gustan, interesante que se lles ofrezan diferentes modelos de textos literarios e, ao mesmo tempo, se establezan
paralelismos coas obras que xa coecen. No texto de Goscinny
inevitable a referencia ao personaxe de Elvira Lindo, Manolito Catrollos. Suxralles a lectura dalgn captulo desta obra para que poidan
establecer semellanzas e diferenzas e tamn para escoller o personaxe
que mis lles gusta.
90
130903 _ 0136-0151.indd
138
21/7/09
14:41:07
nenos
ancan
e desor fin
rimei-
era o
pratos
oi boestaue s
an a
o seu
ardn
UNIDADE
Temos unha sorpresa para o noso mocio! dixo a mam.
Pap foi ao garaxe e trouxo, va que non o adiviades? Unha bici!
Unha bici vermella e prateada escintilante, cun faro e cun timbre.
Incrible! Biquei a mam, biquei o pap e biquei a bici.
Mam dixo que preparara crema de chocolate e entrou na casa.
Pap quedou comigo no xardn.
Sabes? Eu era un gran campin ciclista dxome.
Iso non o saba eu. Saba que pap fora un gran campin de ftbol, de rugby, de natacin..., pero iso da bici era algo novo.
Eu ensinareiche dixo pap.
E sentou enriba da mia bici e comezou a dar voltas polo xardn. Por suposto, a bici era moi pequena para pap e os xeonllos
case lle tocaban a cara, pero apabase.
un dos espectculos mis grotescos que vin nunca falou o
seor Bldurt, que miraba desde a outra banda da sebe.
O seor Bldurt o noso vecio e encntalle tomarlle o pelo a
pap.
Cala! contestoulle pap. Ti non sabes nada de bicicletas!
Que? Fun campin interrexional de afeccionados respondeu o
seor Bldurt.
Campin ti? dixo rindo pap. Se case non sabes sosterte nun
triciclo!
Teo unha idea. Desafote a unha carreira contra o reloxo. Xa
veremos quen o mellor! dxolle o seor Bldurt.
Acepto! Cada un de ns dar unha volta... Nicols medir o
tempo dxome a min.
O seor Bldurt sau primeiro. Non a moi rpido; deu a volta
esquina e desapareceu. Cando o vimos volver polo outro lado, estaba rubio coma un tomate, via coa lingua fra e faca moitos zigszags.
Nove minutos, e a agulla grande entre o cinco e o seis dixen eu.
Contigo a volta a Francia durara seis meses dixo pap rindo.
En vez de burlarte, trata de melloralo! dixo o seor Bldurt.
Pap colleu a bici e sau. Eu quera que el gaase, pero o reloxo
avanzaba: nove minutos e, deseguida, dez.
Gaei! Son o campin! berrou o seor Bldurt.
Xa pasaran quince minutos e pap anda non chegara.
curioso dixo o seor Bldurt, deberiamos ir ver o que pasou.
E nisto, vimos que chegaba pap. Via a p, co pantaln roto, o
pano no nariz e suxeitaba a bici coa man. E a bici tia o guiador do
revs, a roda torta e o faro roto.
Choquei contra un colector de lixo dixo pap.
Ao da seguinte conteille o caso a Clotario no recreo. Dxome
que a el lle pasara case o mesmo coa sa primeira bici.
Que queres? dxome. Os pais sempre son todos iguais. Fan o
pallaso. E se non se ten coidado, estragan as bicis e mncanse.
Ren Goscinny, O Nicolasio. (Adaptacin)
imprudentes: que non

teen precaucin facendo
as cousas.
escintilante: que brilla.
apaarse: saber sar
un mesmo dunha
situacin difcil.
grotescos: que fan rir
por ser feos ou estraos.
sebe: valo feito con
estacas entre as que se
cruzan plas, varas, paus,
silvas e outros vexetais.
pblico atopan unha oportunidade para sentirse mis cmodos

nestes clubs de lectura. Vixe os
diferentes grupos e observe as dificultades que poden presentar
hora de ler.
Competencias bsicas
Competencia
no coecemento e a
A bicicleta ten un papel destacado
na lectura. Aproveite para resaltar
a importancia das bicicletas non
soamente como diversin ou deporte, senn tamn como medio
de transporte ecolxico.
persoal
O AUTOR
Ren
Goscinny
Ren Goscinny (1926-1977) un
dos autores franceses de mis xito en todo o mundo, con mis de
500 millns de libros vendidos e
traducidos a mis de trinta linguas.
Fxose famoso como guionista de
cmics e creou personaxes tan
coecidos como Astrix e Oblix e
Lucky Luke. Os cinco libros da serie
O Nicolasio son unha boa mostra
do seu enxeo e comicidade. Ao norte de Pars hai un parque temtico
dedicado aos seus personaxes: o
Parque Astrix.
91
Os alumnos de terceiro ciclo xa se

moven ss pola vila ou a cidade,
polo que importante ter presentes as normas de circulacin bsicas relacionadas coa bicicleta.
Aproveite para lembrarlles que na
cidade as bicicletas deben ir polo
carril bici ou por ras pouco transitadas e a unha velocidade moderada. Igualmente, como viandantes,
deben deixar sempre libre este carril, para que circulen as bicicletas.
Se quere ampliar informacin sobre o tema, pode consultar o web
www.ecobicicleta.com, que incle
unha gua prctica sobre seguridade viaria e un test.
Despois de ler
Outras actividades
Sinnimos. Para traballar o vocabulario desta lectura e asegurarse de
que os alumnos o entenderon correctamente, propalles unhas cantas
palabras para que escollan as que sexan sinnimas de: imprudente,
apabase, grotesco e sebe.
cauteloso
amaarse
insensato
incauto
riseiro
cerrume
prudente
cortina
ridculo
gracioso
barda
arranxarse
Volva insistir na comicidade do

texto e compare este relato con
outros que mencionasen os alumnos antes de lelo, no comentario
inicial. Pode destacar que, neste
caso, tal como pasaba coa lectura
do tema 6 (A pedra da area), quen
conta a historia un narrador que
ao mesmo tempo protagonista.
Faga notar as diferenzas de significado entre o verbo transitivo amaar (O zapateiro amaoume as botas) e o verbo pronominal amaarse
(Amase s para sacar a casa adiante).
91
130903 _ 0136-0151.indd
139
21/7/09
14:41:08
Obxectivos
Co
Vocabulario
Com
Identificar os diferentes tipos de

personaxes.
1. Explica en que consiste unha carreira contra
Explicar as causas das accins

que se suceden no texto.
Os personaxes
Identificar as partes da narracin.
Suxestins didcticas
que corresponda.
2. Marca. Quen o narrador da historia?

O pai.
O vecio.
O neno.
A nai.
O vecio brlase do pai cando o ve montado

na bicicleta.
O neno recibe unha bicicleta como regalo

por sacar boas notas.
O pai cae e rompe a bicicleta.
O pai sobe na bici para ensinarlle

ao neno a montar.
O vecio e o pai fan unha carreira.
3. Clasifica os personaxes segundo o seu papel

na historia.
Para distinguir os tipos de personaxes que interveen, suxralles

que se fixen no grao de participacin que teen na historia.
PROTAGONISTA
PERSONAXES
DO CONTO
Segui
instru
na cla
En to
atent
eo
7. Escribe cada oracin na parte do esquema
o reloxo.
PRESENTACIN
PERSONAXES PRINCIPAIS
N
PERSONAXES SECUNDARIOS
DESENLACE
1.
.............
.............
.............
.............
.............
4. Escribe a que personaxe se refiren

as afirmacins seguintes e compltaas.
Solucins
1. Cada ciclista corre en solitario
e gaa o que fai o percorrido en
menos tempo. 2. O neno. 3. PROTAGONISTA: O rapaz narrador. P.
PRINCIPAIS: o pai e o seor Bldurt. P. SECUNDARIOS: a nai e
Clotario. 4. O rapaz cando di
que quedou entre os dez primeiros
no exame de Matemticas. O pai
e o vecio cando din que son
grandes campins ciclistas. 5.
Porque quedou entre os dez primeiros no exame de Matemticas.
Porque os dous se consideran
grandes campins do ciclismo.
Porque o pai choca contra un colector de lixo. 6. A idea facer unha
carreira contra o reloxo. O seor
Bldurt. O pai. O seor Bldurt
chegou 9 minutos despois, rubio
coma un tomate e coa lingua fra.
O pai chegou mis de 15 minutos
despois, cos pantalns rotos e a
bici estragada. 7. PRESENTACIN:
O neno recibe unha bicicleta como
regalo por sacar boas notas. N:
O pai sobe na bici para ensinarlle
ao neno a montar. O vecio brlase do pai cando o ve montado
na bicicleta. O vecio e o pai fan
unha carreira. DESENLACE: O pai
cae e rompe a bicicleta. 8. A bici
era vermella e prateada, moi brillante, con luz e timbre. Ao final,
a bici ten o guiador ao revs e a
roda torta. 9 e 10. RL.
............. conta unha verdade a medias

cando di que ...........................................
............. e ............. esaxeran as sas

habilidades cando din que .......................
8. Describe como era a bicicleta ao principio
9. D a ta opinin.
As accins
5. Explica a causa en cada caso.
Por que os pais do neno lle compran
a bici?
Por que discuten o pai e o vecio?
Por que a bici acaba estragada?
an
A ta opinin
2. M
e como quedou despois da carreira.
3.
En realidade, quen cres que foi

o perdedor da historia: o pai ou o neno?
Por que?
Exp
Damo
que f
de dic
Rexistro de lectura
10.

4. Fa
Fa
6. Le o globo e responde.
En que consiste
a idea?
Quen sau primeiro?

E despois?
Cando chegou
cada un?
Como chegou
cada un?
Teo unha idea.
Ttulo:
Autor/a:
Resumo:
Opinin:
92
Actividade 1. Elaboracin dunha interpretacin. Explicar o significado
dunha palabra.
Actividades 2, 3, 4, 5 e 6. Obtencin da informacin. Identificar os
personaxes e as accins do texto narrativo.
Actividade 7. Comprensin global. Distribur as diferentes accins do
relato segundo a estrutura dos textos narrativos.
Actividade 8. Obtencin da informacin. Describir a bicicleta ao inicio
e ao final do conto.
Actividade 9. Elaboracin dunha interpretacin. Identificar os autnticos perdedores da historia.
92
130903 _ 0136-0151.indd
140
21/7/09
14:41:08
ema
ntado
egalo
pio
no?
7
UNIDADE
Comunicacin oral
Obxectivos
Comprensin auditiva
Entender instrucins.
Seguimos instrucins. Continuamente recibimos

instrucins sobre cousas que temos que facer:
na clase, na ra, nos medios de transporte...
Primeiro
En todos estes casos debemos estar
tes que quitar a
atentos a aquilo que temos que facer
roda picada...
e orde en que o temos que facer.
1.
Saber dar instrucins oralmente.

Utilizar correctamente conectores de orde.
Escoita a gravacin que explica como se fai un vaso de papel e risca

os pasos que sobran.
Suxestins didcticas
Comprensin auditiva
Para que poan atencin e se
mantean en silencio durante a
audicin do CD Comunicacin
oral, pdalles que tean diante un
folio en branco e que sigan as instrucins que escoiten.
2. Marca. En que orde tes que seguir os pasos que non riscaches na actividade
Fgalles reflexionar sobre a utilidade e a importancia de saber

dar instrucins e recibilas. Insista
en que cmpre explicar con calma
e repetir tantas veces como cumpra, para que o noso interlocutor
poida entendelo correctamente e
repetir os pasos.
anterior?
A
3.
Agora intenta facer o vaso de papel seguindo as instrucins.
Expresin oral
Damos instrucins. Cando lle temos que explicar a algunha persoa como ten
que facer unha cousa, debemos de intentar ser o mis claros posible hora
de dicirlle o que hai que facer e sobre todo, seguir a orde axeitada.
4. Faille un ditado grfico ao teu compaeiro ou compaeira.

Faino as:
1. Fai un debuxo sinxelo, con lias rectas, sobre

un papel cuadriculado.
2. Dlle as instrucins necesarias ao teu compaeiro
ou compaeira para que, sen miralo, faga o mesmo
debuxo ca ti.
3. Comparade os vosos debuxos para comprobar
se deches ben as instrucins.
93
Expresin oral
Remarque que a orde un dos
aspectos caractersticos dos textos instrutivos. Nos textos escritos, a mido a orde mrcase con
puntos ou con cifras, tal como
aparece no modelo de ditado grfico da actividade 4. Nos textos
orais, en cambio, adoitan utilizarse conectores de orde que pode
mencionar: primeiro, a continuacin, despois
Competencias bsicas
Outras actividades
Convertemos textos instrutivos escritos en textos instrutivos orais.
Pdalles aos alumnos que transformen este texto instrutivo escrito
nun texto oral. Para iso, tern que substitur os nmeros por conectores.
Arroz con xamn
1. Ferva arroz con auga e un chisco de sal. / 2. Corte xamn en tiras.
/ 3. Refogue a cebola e o allo nunha tixola. / 4. Engdalle o xamn e
uns cogomelos. / 5. Btelle tamn o arroz fervido e mestreo. / 6. Unte
unha cunca con aceite e nchaa de arroz apertndoo ben na cunca.
/ 7. Dureo no microondas. 8. Sirva o arroz nun prato con salsa de
tomate.

A escoita atenta fundamental
para entender os textos instrutivos. Aproveite para lembrarlles
que cmpre escoitar en silencio e
mirar a persoa que explica, para
que tamn se sinta escoitada.
Solucins
1. Cmpre riscar: A e F. 2. B E C D.
3 e 4. RL.
93
130903 _ 0136-0151.indd
141
21/7/09
14:41:08
Gramtica Os pronomes persoais

Obxectivos
Identificar os pronomes persoais
tnicos e tonos.
Se ti fas ben o exame,

eu mercareiche
unha bici.
Clases de pronomes persoais
Facer un uso axeitado dos pronomes de tratamento social.
Suxestins didcticas
Finalmente, intente que, antes de

comezar as actividades, se familiaricen co cadro dos pronomes. Diga
en voz alta un pronome, para que
os alumnos o caractericen tendo en
conta o cadro. Por exemplo, se di
vos, eles tern que responder pronome tono de 2. persoa do plural.
CLASES DE
PRONOMES PERSOAIS
De primeira persoa
Q
es
Ao
ca
no
Ao
Va
4. Su
Formas dos pronomes persoais
EX
De segunda persoa
TNICOS
PRIMEIRA
PERSOA
eu/min
SEGUNDA
PERSOA
ti/vs/vostede
TERCEIRA
PERSOA
el/ela
TONOS
me
te/che
o/lo/no;
a/la/na; lle
TNICOS
ns
vs/vostedes
eles/elas
vos
os/los/nos;
as/las/nas; lles
De terceira persoa
Tnicos
SINGULAR
tonos
PLURAL
TONOS
nos
5. Co
6.
Os pronomes persoais serven para nomear os seres ou obxectos sen utilizar substantivos.
Hai pronomes de primeira, segunda e terceira persoa.
Os pronomes persoais poden ser tnicos ou tonos. Os pronomes tnicos poden ir ss. Os pronomes tonos acompaan
sempre a un verbo.
AUT
1. Substite as palabras destacadas en cada oracin por un pronome persoal.
O meu irmn e eu xogamos coa pelota.
Eva e Ana subiron rbore.
Xiana e ti merendades na casa.
Dens tirou unha pedra ao ro.
Sara pedaleaba rapidamente.
Martio e Roi andan en patinete.
2. Busca no conto A bici seis pronomes persoais e cpiaos.

94
Mis informacin
A colocacin dos pronomes tonos co verbo. conveniente reforzar a
colocacin do pronome tono, porque os nenos castelanfalantes teen
problemas. Anda que a posicin do pronome tono habitual posposta
ao verbo, hai casos en que vai anteposto, coincidindo co casteln:
Nas oracins subordinadas: Dixo que te vira na praza.
Nas oracins negativas, cun adverbio, pronome ou conxuncin
negativos (non, nunca, ningun, nin): Iso nin o soes.
Despois das partculas interrogativas ou exclamativas: Quen o dixo?
Despois de moitos adverbios (seica, anda, moito, sempre): Seica
o levan voda. Sempre te convida polo aniversario.
94
130903 _ 0136-0151.indd
142
ES
Non.
A continuacin, clasifique os pronomes en tnicos e tonos. Na explicacin inicial, intentamos simplificar a diferenza entre uns e outros:
os tonos dependen do verbo e
poden ir unidos a el ou separados,
se se colocan antes do verbo (Que
fixeches? Ensucieime; non me ensuciei), mentres que os tnicos poden
presentarse ss (Quen comeu o
chocolate? Eu). Fgalles ver tamn
que, en moitos casos, os pronomes tnicos se eliminan porque se
poden sobreentender polo verbo
(cada persoa diferente: canto,
cantas, canta). Se o considera
conveniente, pode ampliar as diferenzas entre os pronomes tnicos
e os tonos: os tnicos caracterzanse porque concordan co verbo,
xa que adoitan desenvolver a funcin de suxeito; os pronomes tonos van co verbo, diante ou detrs,
e realizan maioritariamente a funcin de complemento do verbo.
Ca
o
Os pronomes persoais son as palabras que serven para nomear os

seres ou obxectos sen utilizar substantivos.
Segundo a persoa que nomean, os pronomes persoais poden ser
de primeira, segunda ou terceira persoa.
Os pronomes de primeira persoa nomean a persoa que fala. Por
exemplo: eu, me, ns
Os pronomes de segunda persoa nomean a persoa que escoita.
Por exemplo: ti, vs, vostede, vos
Os pronomes de terceira persoa nomean o ser ou obxecto do cal
se fala. Por exemplo: eles, ela, lle
Os pronomes persoais clasifcanse en tnicos e tonos:
Os pronomes persoais tnicos poden ir ss. Por exemplo: el, vs.
Os pronomes persoais tonos van sempre ao lado dun verbo, ben
inmediatamente diante deste (Non che lanzarei a pelota) ou ben
detrs e unidos ao verbo (Axuddeme).
Coecer a funcin dos pronomes.
Pdalles aos alumnos que se fixen

nas palabras destacadas do globo
e que expliquen a quen se refiren.
Despois, dgalles se cren que os
pronomes soamente designan as
persoas que falan (emisor) e escoitan (receptor) ou poden referirse a
outras persoas que non estean
presentes. As descubrirn os pronomes de 3. persoa, en singular
e en plural.
3. Ar
21/7/09
14:41:09
7
UNIDADE
Coleccin auga
Cando meu irmn Alberte e mais eu eramos pequenos,
o noso curmn Uxo levounos ver un estanque.
ear os
Queredes ver un movemento ondulatorio? Lanzade

esta pedra auga e faredes ondas dxonos.
n ser
a. Por
Ao da seguinte Alberte e mais eu atopamos unha

caixa chea de pedras e lanzmolas unha a unha
no estanque.
coita.
Ao medioda Uxo preguntounos:
RA
A
o;
lle
PRONOMES
PERSOAIS TNICOS
PRONOMES
PERSOAIS TONOS
Algun de vs viu a mia coleccin de rochas?
do cal
, vs.
o, ben
u ben
Vaia, agora si que ns a fixeramos boa!
4. Substite as palabras destacadas por un destes pronomes tonos.
Non raiedes as paredes.
Eu levarei a maionesa.
Mercaches o xornal?
Deixa a roupa no cuarto.
D o recado a teu irmn.
Telefonarei aos paps ma.
EXEMPLO
na
Non raiedes as paredes Non as raiedes.
5. Comenta cos compaeiros. Cando utilizades os pronomes vostede e vostedes?

6.
Na actividade 4 descubrirn que

os pronomes tonos de terceira
persoa tonos poden ter diferentes formas (na, lo, a) segundo a
terminacin da forma verbal.
ESTUDO EFICAZ. Observa a colocacin do pronome e completa a norma.
Non o collas.
Clleo.
Dxoche que o colleses.
ec-
noan
Cando os pronomes tonos van diante do verbo escrbense

. do verbo.
Cando os pronomes tonos van detrs do verbo escrbense
. ao verbo.
separados
unidos
Na actividade 6 comprobarn
que o pronome tono ir antes
ou despois do verbo. A posicin
habitual do pronome tono
posposto ao verbo, pero pode ir
anteposto nas oracins negativas, nas oracins subordinadas,
despois dalgns adverbios e indefinidos (ningun, xa, sempre)
AUTOAVALIACIN
Marca SI ou NON e puntate. Cada resposta correcta vale 2 puntos.
SI
N0N
PUNTUACIN
1. Os pronomes persoais expresan calidades.
.......
2. En mercounos hai un pronome persoal tnico.
.......
.......
.......
o.
3. Eu e min son pronomes de primeira persoa.
nete.
4. O pronome vs nomea as persoas que escoitan.

5. Os pronomes persoais tonos poden ir ss.
.......
TOTAL
.......
Solucins
Solucin: 1 Non, 2 Non, 3 Si, 4 Si, 5 Non.
95
Outras actividades
Colocar o pronome tono. Para practicar a informacin anterior, dgalles que coloquen o pronome tono onde corresponda nas seguintes
oracins:
Antn dixo que ma devolva o libro. (che)
Cantas mazs poo? (lle)
Iso dixo meu irmn onte sada da clase. (mo)
Nunca queda colgado o ordenador. (vos)
O vecio sempre sada polas mas. (nos)
Seica van envar os libros casa. (che)
Esa noticia, quen contou? (vola)
Para explicar
Na actividade 2, vixe que os
alumnos non identifiquen como
pronomes os artigos o, a, os e
as, que teen a mesma forma
ca os pronomes tonos de 3.
persoa. Fgalles ver que os pronomes van ao lado dun verbo
(queraa mercar), mentres que o
artigo acompaa un substantivo
(o patinete).
Na actividade 5 fgalles notar
que os pronomes vostede e vostedes, anda que son de 2. persoa, combnanse con verbos en
3. persoa.
lle nos
lo a
as
os;
s; lles
3. Arrodea os pronomes persoais do texto e clasifcaos en tnicos e tonos.
1. Ns xogamos coa pelota. Elas subiron rbore.

Vs merendades na casa. El
tirou unha pedra ao ro. Ela pedaleaba rapidamente. Eles andan en patinete. 2. RM: me; elas;
lle; me; o; ti; ns 3. PRONOMES
PERSOAIS TNICOS: eu; eu; vs;
ns. PRONOMES PERSOAIS TONOS: nos; nos; las; nos; a. 4.
Non as raiedes. Eu levareina.
Mercchelo? Dixaa no cuarto.
Dlle o recado. Telefonareilles
ma. 5. Cmpre empregalos cando
falamos con descoecidos ou con
persoas maiores, para demostrar
respecto. 6. Cando os pronomes
tonos van diante do verbo escrbense separados do verbo. Cando os
pronomes tonos van diante do verbo escrbense unidos ao verbo.
95
130903 _ 0136-0151.indd
143
21/7/09
14:41:09
Ortografa Contraccins dos pronomes tonos

Obxectivos
Coecer as formas contractas
de pronomes persoais tonos.
Xa cha levei
ao taller. Seguro
que a deixan ben!
Pap, a bici
cando
ma amaas?
Empregar correctamente as
contraccins de pronomes persoais.
5. Rela
Cando nunha oracin se encontran os pronomes tonos me, che, lle, nos, vos, lles coas formas tonas o,
a, os, as dan lugar s contraccins que aparecen
recollidas neste cadro.
me
mo
ma
mos
mas
o
a
os
as
FIxar a escritura de palabras

con dificultades ortogrficas.
che
cho
cha
chos
chas
lle
llo
lla
llos
llas
nos
nolo
nola
nolos
nolas
vos
volo
vola
volos
volas
lles
llelo
llela
llelos
llelas
6.
7. Cop
Suxestins didcticas
1. Arrodea as tres contraccins que hai neste dilogo.
O programa de Ortografa est

dedicado, nas unidades 7 e 8, s
contraccins, bastante abundantes na nosa lingua. Nesta ocasin
cntrase nas formas contractas
dos pronomes persoais tonos e
vn reforzar, ao tempo, o contido
de Gramtica desta mesma unidade en que os alumnos estudaron
o pronome persoal.
Pida que dous alumnos lean o
dilogo da vieta inicial e centre
a sa atencin na forma destacada (cha); pregunte a que remite
esa forma (fai referencia bicicleta e ao seu dono). Solicite
despois que os alumnos lean a
informacin do cadro, que localicen a forma cha entre as demais
contraccins pronominais e que
digan que pronomes a forman.
Faga especial fincap nas formas
correctas dalgunhas contraccins
coas que os alumnos puidesen
ter dbidas hora de escribilas e
destaque a existencia de formas
diferentes do pronome singular lle
+ o, a, os, as; fronte forma do
pronome plural lles + o, a, os, as.
Pida que un alumno escriba unha
oracin en que empregue a primeira forma da tboa de contraccins,
despois o que estea sa beira
dir outra oracin pero coa seguinte forma, e as sucesivamente ata
que todos digan algunha oracin
con todas as formas.
Para explicar
Nas actividades propostas os
alumnos deben identificar contraccins e analizar os seus
compoentes, empregar contraccins en contextos concre-
Non chos
puiden traer porque
llos deixei a mia irm,
e non vn deica ma!
Sntoo!
E o libro
e os discos que
che empreprestei,
trouxchesmos?
144
Al
Se
8. Dita
Fxa
2. Consulta o cadro e di que pronomes tonos forman as contraccins

que atopaches.
Sab
os m
em
e ele
3. Copia no caderno as oracins seguindo a clave.
volo
mos
llo
ma
llelo
nolo
Am
Que
A mochila e o estoxo anda non mercaron.

A nova da voda dxo ta irm por telfono.
Este un segredo e non comentes a Xacobe
e a Anta.
A ns o recado non che deron.
Xa dica eu: Iria che de fiar.
Iso que me contas oches a ta nai o outro da.
DIFIC
4. Normalmente, os pronomes tonos van despois do verbo e unidos a el.
Responde.
Que contraccins das anteriores van antes do verbo?

E despois del?
Cres que a presenza das palabras non e xa fai cambiar o pronome
de sitio?
96
Mis informacin
Comparar estruturas. Os galegofalantes non adoitan ter problema
hora de escribir as contraccins pronominais, pero si mis complexo este proceso para os castelanfalantes. Pode ser interesante
traballar a traducin do galego ao casteln, e viceversa, de oracins
en que conflen as formas persoais. Para expoelo de xeito visual,
escriba no encerado unha oracin en galego e a sa equivalente en
casteln; unha debaixo da outra para que poidan observar as equivalencias.
Xa cha arranxaron.
Non mo dixo.
Emprestaramo.
Ya te la arreglaron.
No me lo dijo.
Me lo prestar.
Se o considera pertinente, traballe cos alumnos a traducin ao galego

de varias oracins curtas con confluencia de formas pronominais.
96
130903 _ 0136-0151.indd
EST
21/7/09
14:41:09
os
7
UNIDADE
too,
en
o
a
s
s
rque
irm,
ma!
5. Relaciona cada resposta coa pregunta que lle poida corresponder.
6.
Quen che regalou os pendentes?
Entrganllelo ma.
Quen vos prestou ese disco?
Prestunolo Iria.
Por que me ds ese libro?
Doucho porque teu.
Cando lles entregan o coche novo?
Pintullela o sogro de ta irm.
Quen lles pintou a casa a teus pais?
Regaloumos Ana polo aniversario.
ESTUDO EFICAZ. Di que formas dos pronomes tonos contraeron en cada un dos casos anteriores.
7. Copia substitundo o destacado pola contraccin dos pronomes tonos que corresponda.
Martio contoulles a pelcula aos alumnos.
Martio contullela.
Alberte enviounos un correo electrnico.
.......................
Hoxe non vos trouxen larpeiradas.
.......................
Seica che deron un regalo os teus tos.
.......................
Ningun me contou toda a verdade.
.......................
Fxate
na colo
cacin
do pron
ome!

A practicar deporte!
Sabedes que practicar deporte moi san? Axuda a fortalecer
os msculos, a mellorar o funcionamento do corazn e dos pulmns
e moitas cousas mis. A verdade, eu sempre llelo digo a meus pais
e eles o consello agradcenmo, pero de a non pasan.
A min encntame o deporte, sobre todo, o ftbol. tan emocionante!
Queredes que xoguemos algunha vez xuntos? Dgovolo en serio! Esprovos!
pain
paaueiro
esaar

paraugueiro
esvarar
pabelln
pabilln
paraugeiro
parageiro
No apartado Dificultades ortogrficas, detase na palabra paraugueiro, onde a coincidencia

de varios ditongos e a interferencias co casteln pode levar
a pronunciar a palabra de forma
incorrecta. Por iso, ademais de
practicar a ortografa, conveniente que a pronuncien unhas
cantas veces e tomen conciencia da formacin da palabra a
partir do termo auga.
Solucins
pavilln
tos e substitur dous sintagmas

polas formas pronominais contractas que correspondan. Comprobe que colocan correctamente as formas pronominais nas
oracins; reforce este contido
se cmpre. (Ver apartado Mis
informacin da pxina 94.)
esbarar
resbalar
97
Outras actividades
Atopar contraccins. Seleccione algn fragmento dun conto, un
poema, unha cancin... e propoa que os alumnos busquen no texto
formas contractas dos pronomes persoais.
1. mos, chos, llos. 2. mos: me+os,

chos: che+os; llos: lle+os. 3. A
mochila e o estoxo anda non mos
mercaron. A nova da voda dxoma ta irm por telfono. Este
un segredo e non llelo comentes a
Xacobe e a Anta. A ns o recado
non che nolo deron. Xa volo dica
eu: Iria che de fiar. Iso que me
contas ochesllo a ta nai o outro
da. 4. Antes do verbo: ...anda
non mos deron...; non llelo comentes...; non che nolo deron; xa volo
dica eu... Si, eses adverbios
obrigan a cambiar de posicin o
pronome. 5. Quen che regalou
os pendentes? Regaloumos Ana
polo aniversario. Quen vos prestou ese disco? Prestunolo Iria.
Por que me ds ese libro? Doucho
porque teu. Cando lles entregan o coche novo? Entrganllelo
ma. Quen lles pintou a casa
a teus pais? Pintullela o sogro
de ta irm. 6. mos = me+os
nolo = nos+o cho = che+o
llelo = lles+o llela = lles+a. 7.
Alberte enviunolo. Hoxe non
volas trouxen. Seica cho deron
os teus tos. Ningun ma contou.
8. Ditado.
97
130903 _ 0136-0151.indd
145
21/7/09
14:41:10
Obxectivos
Repasar vocabulario relacionado
cos transportes.
Distinguir palabras simples de
palabras compostas.
Escribir sobre experiencias persoais.
Suxestins didcticas
Com
Vocabulario
Cont
pers
Cand
o qu
resorte
panca
parachoques
Para explicar
Na actividade 2 unha vez discriminados os vehculos que
poden voar, explquelles que
a forma que recomenda a
Real Academia Galega para o
casteln despegar engalar e a accin de engalar a
engalaxe. Pousar o avin no
chan denomnase aterrar e a
accin de pousarse o avin no
chan, aterraxe.
veloz
ruidoso
lixeiro
empuxar
elevarse
arrastrar
Pdalles aos alumnos que observen a lmina e que sinalen as

diferentes palabras do vocabulario
que se representaron. Comente
con eles cal dos tres adxectivos
que se inclen no cadro mis
axeitado para definir o foguete e qu verbo de movemento
pode aplicarse aos foguetes.
Pregntelles con que transportes
ou situacins poden utilizarse os
verbos empuxar (un coche avariado) e arrastrar (un carro). Fgalles
notar tamn as diferenzas entre
empuxar (facer presin sobre un
corpo para darlle impulso) e arrastrar (mover sen levantar do chan)
e pdalles que debuxen onde se
situara a forza en cada caso.
Antes de ler o cadro sobre palabras simples e compostas, suxralles que observen a columna
do vocabulario e que destaquen
unha palabra que estea formada
por das palabras xuntas. O propio significado da palabra parachoques d idea dos dous significados de que consta esta palabra: parar + choque. Anmeos
a pensar mis exemplos de palabras compostas e escrbaas no
encerado.
6. E
1. Conta coma se foses un dos rapaces da lmina como funciona o foguete utilizando
tantas palabras da lista como poidas.
2. Di cales destes vehculos se poden elevar.
3. Completa con un dos adxectivos da lista da lmina.
A mia ra moi ................. porque ten moito trfico.

As bicicletas de carreiras fanas cun material moi .................
O avin un medio de transporte moi .................
PALABRAS SIMPLES E PALABRAS COMPOSTAS. As palabras que se formaron a

partir da unin de das ou mis palabras, como parachoques (verbo parar + substantivo choques), chmanse palabras compostas. En cambio, as palabras que non
se compoen doutras palabras, como panca, chmanse palabras simples.
4. Descubre sete palabras compostas entre as seguintes.

lavalouza
helicptero
ordenador
margarida
parabrisas
pararraios
lucec
domesticable
sombreiro
crebacabezas
sacarrollas
contagotas
5. Inventa tres palabras compostas e escribe unha oracin con cada unha.
EXEMPLO
Gardabocatas Necestanse gardabocatas para o colexio.
98
Outras actividades
Os compostos expresivos. Hai unha gran cantidade de substantivos
e de adxectivos compostos que poden ser moi tiles nos textos persoais, porque son moi expresivos. Propalles estas das columnas
para que as relacionen e adivien o significado dos compostos resultantes. Anmeos para que utilicen estas palabras nos textos persoais
e na conversa coti.
corta
fende
rabi
vaga
xira
pousa
testas
lume
sol
longo
uas
foles
98
130903 _ 0136-0151.indd
146
21/7/09
14:41:10
ando
n a
bsnon
7
UNIDADE
Contamos unha experiencia persoal. s veces queremos contarlle por escrito a outra
persoa algunha cousa que nos pasou e que pensamos que curiosa ou interesante.
Cando escribimos sobre algunha experiencia persoal temos que intentar contar tanto
o que pasou coma as impresins e os sentimentos que este feito provocou en ns.
En canto redaccin dunha

experiencia persoal, convn
insistir en que se trata dun
tipo de texto que pode inclurse
noutros tipos de textos, como
a carta, a mensaxe electrnica
ou o diario persoal. Aproveite
para repasar a estrutura destes xneros. Na carta tern que
facer constar a data, o sado e
a despedida. No diario obrigatorio encabezar a redaccin de
cada xornada coa data.
6. Escribe un texto sobre algunha experiencia persoal.

a) Pensa no que queres contar. Repasa as cousas que che pasaron e elixe
unha que cumpra as condicins seguintes:
1 Que sexa verdade.
2 Que sexa interesante.
Que se poida contar.
b) Pensa que tipo de texto vas escribir e para quen: Ser unha carta para un amigo
ou unha amiga? Ser unha pxina para o teu diario persoal? Ser un artigo
para o xornal do colexio?...
c) Busca un modelo do tipo de texto que vas escribir e fxate na sa estrutura.
Utilice o texto que se incle

no apartado d) como modelo
e pdalles que identifiquen nel
as caractersticas tpicas dos
textos persoais: marcas de primeira persoa, verbos en pasado, adxectivos ou verbos que
expresan sentimentos.
REDACCIN DO TEXTO
d) Escribe o borrador do texto tendo en conta os aspectos seguintes:

Tes que utilizar verbos en primeira persoa e en pasado.
Tes que contar os feitos de xeito ordenado.
Ademais dos feitos, tes que contar tamn os teus sentimentos e impresins.
Esta pxina dun diario persoal pdeche servir de exemplo.
6 de febreiro de 2010
Benquerido diario:
Esta tarde fixen a ltima proba do meu lanzador
de foguetes espaciais. Estaba un pouco nervioso. Levaba
moito tempo preparando esta proba e tia medo de que
non funcionase como esperaba. Ademais, os meus amigos
vieron ver o experimento e tema decepcionalos. Pero,
cando premn o botn e vin que o foguete saa disparado
cara ao ceo, emocioneime moitsimo. Por fin consegurao!
Ma quedei cos amigos e coas amigas para facer outra
proba. Espero que saia tan ben coma esta. Xa cho
contarei. Deica ma.
Competencias bsicas
Competencia
no coecemento e a
Comente as vantaxes e os inconvenientes dos diversos medios de
transporte e conciencie os alumnos para que utilicen o transporte
pblico ou a bicicleta para faceren os desprazamentos curtos, xa
que unha maneira de colaborar
coa limpeza e o coidado do medio
natural.
e) Revisa o texto e psao a limpo. Pon moita atencin estrutura e presentacin

do teu escrito, tendo en conta o modelo que elixiches.
99
Solucins
O novo dicionario de compostos. Se lle parece interesante, pode
ampliar a actividade 5 da pxina 98 do libro do alumno aproveitando o
compoente ldico. Suxralles aos rapaces que pensen no traballo que
menos lles gusta facer (pode ser algunha tarefa domstica ou da sa
vida escolar) e que inventen un aparello que a faga por eles ou ben
un oficio que consista en realizar esta tarefa de maneira profesional.
Indquelles que o nome do seu invento ten que estar composto por
un verbo e un substantivo. Deben definilo tal como aparecera nunha
entrada de dicionario, definindo como e a funcin que ten. Ademais,
completarn a entrada cun debuxo.
1. RM: cando movemos a panca

que hai ao lado da plataforma, o
resorte empuxa o foguete e este
elvase (engala), veloz. 2. Poden
elevarse o avin, o helicptero e
o foguete. 3. ruidosa lixeiro
veloz. 4. lavalouza, parabrisas, pararraios, lucec, crebacabezas, sacarrollas, contagotas. 5 e 6. RL.
Anmeos a ser creativos tanto nas definicins coma nas ilustracins.

Pode recompilar os inventos mis destacados en murais para decorar
a clase.
99
130903 _ 0136-0151.indd
147
21/7/09
14:41:10
Literatura A rima
4. C
Obxectivos
Analizar a rima dun poema.
Foguete
Distinguir entre rima asonante

e rima consonante.
Rube o foguete s alturas

facendo sega de estrelas.
Dourado outono de gachos!
Colleita de luces secas!
Repasar todos os elementos

que integran a anlise mtrica.
Completar un poema respectando o esquema mtrico.
Suxestins didcticas
A rima un dos trazos mis caractersticos da poesa, que tamn
est presente noutros tipos de
textos como as cancins, os eslogans publicitarios e os refrns.
Para introducir o tema, pode presentar algns refrns coma estes:
Quen fai un cesto, fai un cento,
se lle dan vimbios e tempo; Polo
san Brais, das horas mis; Pasou
o da, pasou a romara. Fgaos
pensar en qu teen en comn
estes enunciados e que funcin
cren que ten a rima nestes casos.
Comente con eles que a rima
se utilizou sempre para facilitar
a memorizacin de textos; de
feito, actualmente moitas marcas
comerciais empregan este recurso
retrico para elaborar eslogans e
conseguir que a xente os lembre
con facilidade.
A continuacin, lea o poema
inicial de Lus Amado Carballo
(1901-1927), autor pontevedrs
que considerado o mestre do
hilozosmo ou imaxinismo: a sa
poesa recrase na descricin da
paisaxe atribundolle calidades
humanas. Trtase dunha poesa
chea de imaxes sensoriais.
O poema Foguetes ten un esquema mtrico habitual na nosa
poesa popular, formas de arte
menor, rima asonante nos versos
pares.
Para explicar
As catro primeiras actividades
repasan o concepto e os diferentes tipos de rima, asonante
e consonante. Cmpre prestar
atencin actividade 3, que
5. O
Como pedradas os tira

o labrego fogueteiro,
escachando con estrondo
o vidro do alto ceo.
Beira do ro, os tellados

emprranse a coller canas
e con medo os rapaces
engorripan as *espaldas.
P
v
c
d
A
e
estrondo: rudo moi forte.

engorripar: encoller.
*espaldas: dbese dicir
costas.
LUS AMADO CARBALLO

(Fragmento)
6. A
Cando os sons finais dunha palabra coinciden total ou parcialmente a partir da

ltima vogal tnica, dise que estas palabras riman entre si. Se coinciden todos os
sons, a rima consonante. Se soamente coinciden as vogais, a rima asonante.
OBR
1. Copia a ltima palabra de cada verso do poema Foguete e fai as actividades.

1. Arrodea a slaba tnica de cada palabra.
2. Sublia as letras que hai desde a vogal tnica deica o final.

3. Fai parellas coas palabras que rimen.
2. Marca a verdadeira. Como riman as palabras finais do poema Foguete?

As palabras finais do poema Foguete riman en consonante.
As palabras finais do poema Foguete riman en asonante.
3. Risca as palabras que non riman coas propostas.

SEREA
carreta
AMOR
cero
marea
pena
areal
xabn
calor
av
cadea
seor
cortina
sol
100
Outras actividades
Analizar poemas. Propalles aos alumnos poemas sinxelos para que
analicen a rima e indiquen o esquema mtrico. Por exemplo:
Xaneiro
Eu colecciono esas cousas
que desdean os armarios,
por iso son anticuario
desas formas caprichosas.
Gardo unha la en crecente,
un intil paraugueiro,
un remendn zapateiro,
un telescopio sen lente.
Pingas da chuvia que peta

nos cristais dunha vent,
badaladas da camp,
o mal verso dun poeta.
Tamn, para a primavera
gardo a rosa verdadeira.
RAMIRO FONTE,
Xardn do pasatempo
100
130903 _ 0136-0151.indd
148
21/7/09
14:41:10
e.
da
os
te.
7
UNIDADE
4. Clasifica as palabras que non riscaches na actividade anterior.

RIMAN CON SEREA
EN CONSONANTE
RIMAN CON AMOR
EN ASONANTE
EN CONSONANTE
pode dar orixe a algunha dbida coas palabras que rimen

con amor. Fgalles notar que
xabn, av e sol comparten a
vocal tnica, cousa que permite
que haxa rima, anda que sexa
asonante.
EN ASONANTE
5. Observa a anlise mtrica deste poema e relaciona con nmeros.

Que indica cada elemento sinalado?
Cabalios
Polos mares do Salns

8 a
vai un cabalo pedrs
8 a
choutando as ondas
5
de tres en tres.
5 a
As raiolias a alborexar
11 B
e o cabalio a brincar e brincar! 11 B
O nmero de slabas
que ten cada verso.
2
Que a ltima palabra

do verso non rima con
ningunha outra.
Que as palabras finais
destes versos riman
entre si.
XON BABARRO
6. Analiza metricamente o poema Foguete e di a cal dos esquemas seguintes

corresponde.
8a
7b
7
8a
8
7c
7c
8
8d
7
7d
7
8
8a
8
8a
8
8b
8
8b
8
8c
8
8c
8
8a
8
8a
8
8a
8
8a
8
8a
8
8a
Completar un poema
OBRADOIRO LITERARIO
1. Completa o poema seguinte tendo en conta as pistas e o esquema mtrico proposto.
PISTAS
Nesta noite
Nesta noite ...............,
a la est de mal ...............
(tanto que case ...............)
non atopa a cinta ...............
que lle deu pola ...............
o seu amigo o ...............
Poa especial atencin nas

actividades 5 e 6, que ensinan,
dunha maneira indirecta, como
se fai a anlise mtrica dunha
poesa. Sera interesante completar o traballo desta unidade
suxerndolles que fagan a anlise mtrica dalgn dos poemas que se presentaron nas
unidades anteriores. Aproveite
tamn para comentar que na
poesa actual bastante frecuente atopar versos sen rima.
Deberase comentar tamn que,
na anlise da rima asonante,
pode non se ter en conta a
vogal dbil dun ditongo como
ocorre no poema coas palabras
fogeteiro-ceo.
7a
9B
7
9A
9A
7b
Chea de estrelas.
Estado de nimo.
Cenlle lgrimas.
Da cor do ouro.
De boa ma.
Astro arredor do que xira a Terra.
Solucins
101
Buscando a rima. Para practicar a rima asonante e consonante, pode

dividir a clase en grupos de catro e propoa algns inicios de refrns
como os que se indican mis abaixo. Cada equipo deber completalos procurando que rimen e, posteriormente, explicaran se a rima que
fixeron consonante ou asonante. Despois de poer en comn todas
as solucins que deron, comprobarase o refrn orixinal e podern
descubrir que grupo se achegou mis orixinal.
Da culler boca, (prdese a sopa).
Cada un fala da feira (segundo lle vai nela).
A experiencia, ( a nai da ciencia).
Can ladrador (pouco mordedor).
Polo san Xon (a sardia molla o pan).
1. 1 e 2. alturas, estrelas, gachos,

secas, tira, fogueteiro, estrondo,
ceo, tellados, canas, rapaces, espaldas. 3. estrelas - secas; fogueteiro - ceo; canas - espaldas. 2. As
palabras finais do poema Foguete
riman en asonante. 3. Non riman
con serea: areal e cortina. Non rima con amor: cero. 4. RIMAN CON
SEREA EN CONSONANTE: marea
e cadea. RIMAN CON SEREA EN
ASONANTE: carreta, pena. RIMAN
CON AMOR EN CONSONANTE: calor, seor. RIMAN CON AMOR EN
ASONANTE: xabn, av, sol. 5. 3.
O nmero de slabas que ten cada
verso. 2. Que a ltima palabra do
verso non rima con ningunha outra
do poema. 1. Que as palabras finais destes versos riman entre si.
6. O esquema correspondente o
do cadro central: 8- 8a 8- 8a
OBRADOIRO LITERARIO
1. estrelada; humor; chora; dourada; madrugada; Sol.
101
130903 _ 0136-0151.indd
149
21/7/09
14:41:11
Actividades
Obxectivos
1.
LEM

Revisar os contidos da unidade
anterior.
9.
As palabras compostas son As palabras simples son
Os pronomes tonos de 3. persoa contraen cos me, che,

lle, nos, vos, lles e dan como resultado
Das palabras riman entre si cando coinciden A rima consonante

se A rima asonante se
10.
Corrixir textos tendo en conta

unhas normas.
2.
Suxestins didcticas
Pode ampliar a actividade 8 completando a anlise mtrica da estrofa: pregntelles de que tipo a
rima (consonante). A continuacin,
anmeos a cambiar as ltimas palabras do verso para modificar tamn o esquema mtrico.
Na actividade 12, vixe que utilicen a terminoloxa axeitada para
falar das partes dos textos narrativos. As mesmo, aproveite para
lembrar as formas que se empregan ao inicio de cada parte (frmulas de comezo e de remate;
frmulas para introducir a accin:
un da, de speto).
OS PRONOMES PERSOAIS
nomean sen utilizar un substantivo
a persoa que fala
ou 1. persoa
Aprender a aprender
Agora que estn no ecuador do
curso e que se familiarizaron
coas tcnicas dos resumos e
dos esquemas, propalles que,
seguindo o exemplo da actividade 2, fagan un esquema de cada
apartado da unidade.
......................
ou 3. persoa
tnicos
.............
12.
3. Busca nas oracins os tipos de pronomes
seguintes.
Dous pronomes tnicos de 2. persoa.
Un pronome tono de 1. persoa.
Ti podes vir con ns.

Eu chmome Henrique.
Eles atoparon a sa amiga na tenda.
Chegaremos antes ca vs.
6. Indica a partir de que palabras simples

se formaron estas palabras compostas.
Que outros pronomes hai?

De que clase son, tnicos ou tonos?
A que persoa se refiren?
5. Substite por pronomes persoais.
Raquel e Tareixa estudan quinto.

O meu amigo e mais eu xogamos xuntos.
Cibrn e el transportarn as caixas.
Saleta e ti ergustesvos cedo.
Mateo adstrase no polideportivo.
Paula ordena o seu cuarto.
coliflor
benvido
medioda
contagotas
ES
gardamontes
sacarrollas
7. Substite o destacado en cada oracin pola

contraccin do pronome tono que cumpra.
4. Responde sobre as oracins anteriores.
Competencias bsicas
...................
...................
11.
poden ser
Xess deixoume uns libros moi interesantes.

Non me contou os motivos para actuar as.
Quen vos anoou os cordns dos zapatos?
A mestra corrixiulles os exercicios
aos estudantes.
Uxa non nos regou as plantas porque lle
esqueceu facelo.
8. Marca. Que esquema mtrico ten a estrofa?

Do mar pola orela
mireina pasar,
na fronte unha estrela,
no bico un cantar.
6a
5a
6b
5b
6a
6b
6a
6b
102
Solucins
Outras actividades
1. As palabras compostas son as

que se formaron a partir da unin
de das ou mis palabras. As palabras simples son as que non
se compoen doutras palabras.
Os pronomes tonos de 3. persoa o, a, os, as contraen cos pronomes tonos me, che, lle, nos,
vos, lles e dan como resultado mo,
ma, mos, mas; cho, cha, chos,
chas; llo, lla, llos, llas; nolo, nola,
nolos, nolas; volo, vola, volos, volas; llelo, llela, llelos, llelas. Das
Redactar un anuncio para coecer amigos novos. Aproveitando os

exemplos que hai no apartado Es capaz de, pregntelles aos alumnos se algunha vez escribiron un anuncio deste tipo e se coeceron a
algun desta maneira. Pdalles que mencionen revistas xuvens, programas televisivos e outros medios a travs dos cales se pode coecer
xente enviando anuncios coma este. Pode animar os alumnos para que
redacten o seu propio anuncio de contacto e o enven.
A actividade pode ser mis interesante se ten a posibilidade de realizala entre distintos colexios. Pode contactar con profesores doutros
centros e dedicar un da a recoller os anuncios dos rapaces dunha
escola e levalos outra. Favoreza a correspondencia durante o curso
escolar e organice un encontro en persoa antes das vacacins.
102
130903 _ 0136-0151.indd
150
21/7/09
14:41:11
7
LEMBRA E REPASA
13. Marca as das palabras polismicas
febreiro
clave
do artigo.
o
A raz dos seus problemas que moi

tmido.
Teu curmn traballaba nun banco
e deixouno.
15. Explica o significado das seguintes parellas

a
os
os contos.
de palabras e di cal se pronuncia con vogal

tnica aberta e cal pechada.
as
12. Nomea as tres partes en que se dividen
ontes
las
cabo
telfono
destacada, pero dndolle un significado

diferente.
Os determinantes van diante ou detrs

do substantivo?
Que palabras poden facer a funcin de
determinantes? Nomea polo menos tres.
11. Escribe un substantivo para cada forma
....
xamp
piscina
14. Escribe unha oracin con cada palabra
10. Responde.
e explica por que o son.
O carpinteiro deixou a mesa ben puda.

Trouxo da India unha planta extica.
Uxa explicounos o que un crter.
bla/bola
vn/ven
so/oso
pla/pola
vs/ves
t/te
Corrixir atendendo a unhas condicins
ES CAPAZ DE
1. Le as condicins que lles d a revista aos lectores que queren escribir nesta seccin
ola
pra.
ntes.
as.
os?
lle
fa?
6a
6b
6a
6b
e di que textos non as cumpren.

CAIXA DE CORREOS DOS AMIGOS
Se queres que che publiquemos
un anuncio na seccin Caixa
de correos dos amigos:
Escribe un texto que non
tea mis de 10 lias.
Pon claramente o nome,
a idade e os teus gustos
e desexos. Se queres, tamn
podes dar algn detalle
sobre o teu aspecto fsico
ou o teu carcter.
Non esquezas dar o enderezo.
ANA. Ola rapaces e rapazas! Chmome Ana Vzquez. Son alta,

morena e moi divertida. Vivo en Lugo e fixen 11 anos a semana
pasada. Escribdeme a Ra do Progreso 130, 27100 Lugo.
VTOR. Ola! Son Vtor, un rapaz de 11 anos, simptico e ben
plantado. Gstanme os deportes e a msica. Gustarame
cartearme con xente para intercambiar psters e fotos
de grupos. Se vos interesa, o meu nome completo Vtor Rois
Bendaa e o meu enderezo, Ra Maior 3, 15810 Arza.
BRAIS. Gustarame facer amigos, rapaces e rapazas, de todas
as idades porque son novo na vila. Teo 10 anos e creo que son
ben simptico. Se queres ter un amigo, escrbelle a Brais de Vern.
2. Corrixe os textos anteriores para que cumpran as condicins dadas.
103

O que aprendn
Lectura
Comunicacin oral
Gramtica
Ortografa
Vocabulario
Literatura
UNIDADE
palabras riman entre si cando coinciden total ou parcialmente a partir da ltima vogal tnica. A rima
consonante se coinciden todos os
sons. A rima asonante se coinciden s as vogais. 2. Os pronomes
persoais nomean sen utilizar un
substantivo: a persoa que fala ou
1. persoa; a persoa que escoita
ou 2. persoa; a persoa de quen
se fala ou 3. persoa. Os pronomes persoais poden ser tnicos ou
tonos. 3. Ti, vs. Me. 4. Ns:
pron. persoal tnico de 1. persoa
do plural. Eu: pron. persoal tnico de 1. persoa do singular.
Eles: pron. persoal tnico de 3.
persoa do plural. 5. Elas estudan quinto. Ns xogamos xuntos.
Eles transportarn as caixas.
Vs ergustesvos cedo. El
adstrase no polideportivo. Ela
ordena o seu cuarto. 6. col + flor
medio + da garda + montes
ben + vido conta + gotas saca +
rollas. 7. Xess deixoumos. Non
mos contou. Quen volos anoou?
A mestra corrixullelos. Uxa non
nolas regou porque lle esqueceu
facelo. 8. 6a 6b 6a 6b. 9. lisa.
Que vn dun pas distante.
Cavidade na parte superior dun
volcn. 10. Os determinantes van diante do substantivo.
RM: os artigos, os demostrativos
e os posesivos. 11. RL. 12. Presentacin, n e desenlace. 13. Polismicas clave e cabo; teen mis dun
significado. 14. RM: Tropezou
cunha raz que sobresaa da terra.
Teu irmn sentou nun banco
a descansar. 15. Pronncianse
abertas as que levan acento diacrtico. bla (esfera) / bola (peza de pan); so (do corpo) / oso
(animal); vs (pres. de vir) / ves
(pres. de ver); vn (pres. de vir) /
ven (pres. de ver; imp. de vir); pla
(rama) / pola (galia; por + a); t
(infusin) / te (pronome; letra).
ES CAPAZ DE
1. Non cumpren as condicins o
texto de Ana (non di os gustos) e
o de Brais (non d o enderezo). 2.
RL.
103
130903 _ 0136-0151.indd
151
21/7/09
14:41:11
Cuarto sen xanela
Programacin
Obxectivos
Ler con boa entoacin un texto narrativo.
Contidos
Explicar as actuacins dos personaxes.
O verbo: raz e desinencias.
Aprender a interpretar e a dar indicacins sobre a situacin

dun lugar.
Escritura de contraccins.
Identificar os elementos que forman un verbo.
Prefixos e sufixos.
Usar correctamente as contraccins na escrita.

Comprender os conceptos de prefixo e sufixo.
Aprender estratexias para describir un lugar.
Localizar de maneira rpida a informacin nun texto.
Deducir o significado dunha palabra polos elementos
que a compoen.
Explica razoadamente as actuacins dos personaxes.
capaz de dar e entender indicacins sobre localizacins.
Distingue a raz e as desinencias das formas verbais.
Usa correctamente as contraccins na escrita.
Identifica os prefixos e os sufixos das palabras derivadas.
Describe un lugar seguindo unha orde espacial.
Localiza de maneira rpida a informacin nun texto expositivo.
Deduce o significado dunha palabra polos elementos
que a forman.
Competencias bsicas
social e cidad, Competencia cultural e artstica, Autonoma
e iniciativa persoal, Aprender a aprender e Competencia
no coecemento e a interaccin co mundo fsico.
Lectura do relato Cuarto

sen xanela.
Valoracin das actitudes

dos personaxes.
identificar e sinalar
localizacins.
Recoecemento de prefixos
e sufixos e determinacin
do significado que acheguen.
Descricin dun lugar
seguindo un criterio
espacial.
Localizacin da informacin
nun texto expositivo.
Anlise dos prefixos
e dos sufixos que forman
parte dun nome para deducir
o significado.
Interese por usar

correctamente
as contraccins
da nosa lingua.
Valoracin da escritura
como arquivo da memoria.
104A
130903 _ 0152-0167.indd 152
21/7/09 14:45:27
Esquema da unidade
UNIDADE 8
Texto narrativo
Gramtica
Ortografa
Cuarto sen xanela
O verbo:
raz e desinencias
Escritura
de contraccins
Competencias
Aprender a aprender
Comunicacin oral
Comprensin auditiva: Localizar lugares

Expresin oral: Sinalar onde nos atopamos
Vocabulario: Prefixos e sufixos

Composicin de textos: Describir un lugar
Es capaz de
Deducir o significado de palabras
Actividades
Recursos
Lminas da aula.


Repasar procedementos: actividade 4, pxina 109.
Inferir unha norma: actividade 4, pxina 111.
A escritura de contraccins pdelles causar
algn problema, sobre todo as do demostrativo
co indefinido outro. Lmbrelles que a forma
do demostrativo neutro isto, iso, aquilo non contrae
co demostrativo outro, outra, outros, outras,
pero si o fan o resto das formas do paradigma
do demostrativo. Comprobe que saben cal
a procedencia das formas estoutro, esoutro,
aqueloutro.
A ordenacin da informacin capital nos textos
que se traballan nesta unidade, tanto
na competencia oral coma na escrita. Esxalles
que dediquen un tempo planificacin, dicir,
a elaborar un esquema ordenando as ideas
antes de producir os textos.
Suxestin
de temporalizacin
Setembro
Outubro
Novembro
Decembro
Xaneiro
Febreiro
Marzo
Abril
Maio
Xuo
104B
130903 _ 0152-0167.indd 153
21/7/09 14:45:27
Obxectivos
Cuarto sen xanela
os
cir
mo
ve
Ler con boa entoacin.

Formular hipteses sobre o que
pode ocorrer na narracin.
cu
tob
Co
erm
un
ec
tap
an
ori
Explicar os sentimentos dos

personaxes e opinar sobre as
sas accins.
Suxestins didcticas
A lectura inicial desta unidade
presenta unha historia que ten
como protagonista unha nena preocupada porque o seu cuarto non
ten xanela. Trtase dunha nova
lectura con narrador protagonista,
co que o alumnado segue a observar e analizar as posibilidades da
narracin en primeira persoa.
fel
co
oc
en
co
en
VAS APRENDER
Antes de ler
O ttulo Cuarto sen xanela pode ser
explotado para que os alumnos
fagan conxecturas sobre o contido
apoindose ademais na interpretacin da ilustracin. Centre a sa
atencin no ttulo e pregunte cal
a funcin das xanelas nas casas e
como cualifican eles un cuarto sen
vent. Suxira que digan tamn os
sinnimos de xanela que coecen.
Solicite despois que describan a
escena da ilustracin, que fagan
conxecturas sobre as persoas que
aparecen e que tenten conectar a
escena co ttulo. Pregunte: como
intentariades compensar a falta
dunha xanela nun cuarto? Que
imaxe presenta o cadro que sosteen os personaxes? Onde o colgarn?
A lectura
Antes de afrontaren a lectura do
texto, solicite que se detean no
cadro de vocabulario e dgalles
que, despois durante a lectura, xa
non tern que acudir a el. Indague
se xa coecan estes significados.
Preste especial atencin s palabras folla e selar e comente a sa
polisemia. Para asegurarse de que
comprenden estes termos, pdalles que escriban unha oracin con
cada unha.
1 Lectura
Cuarto sen xanela
2 Comunicacin oral
Localizar lugares
Sinalar onde nos
atopamos
3 Gramtica
O verbo: raz
e desinencias
do
rn
hmome Cecilia e sinto paixn polas xanelas. Sei que

unha rareza pero podo xustificalo. No piso onde vivo s hai xanelas
medias. Nin albisco o horizonte, nin diviso camios. A ausencia de
xanelas no meu cuarto, ao meu xeito de ver, xustifica abondo a
mia obsesin polas xanelas.
O meu cuarto non sempre foi escuro, mais eu lmbroo as desde
que nacn, a sa historia sinxela e triste e contouma mia nai
despois de insistirlle:
Por que o meu cuarto non ten xanela?
om
teu
ve
Prefixos e sufixos
Describir un lugar
Porque nos obrigaron a pechala.
Quen pode obrigar a algun a pechar unha xanela?
Am
O Concello, por exemplo.

Unha camiada pola va
verde
O Concello?
S
qu
me
4 Ortografa
Escritura de contraccins
No Concello traballan persoas que dan e quitan permisos para

obrar. O teu cuarto tia unha xanela de das follas co marco pintado
de azul. A travs dela vase un terreo abandonado onde xogabamos
104
Outras actividades
Gustarame vivir... Propoa que os alumnos inventen unha breve historia, narrada en primeira persoa. Debern escoller un tipo de vivenda, de
caractersticas moi distintas s habituais no seu contorno. Explicarn
se lle gustara vivir nela, ou non, como se sentiran e por que.
En castelo medieval
Unha palloza
Unha cova
Un tipi
Un igl
Unha palafita
Unha cabana
Un raaceos
Un barco ancorado
Pode aconsellarlles que, se o precisan, busquen previamente informacin sobre as caractersticas da vivenda escollida, para as poder
enriquecer o seu texto.
104
130903 _ 0152-0167.indd 154
21/7/09 14:45:27
que
nelas
cia de
ndo a
desde
a nai
para
ntado
amos
UNIDADE
os nenos do barrio. Non revesta perigo porque daquela case non
circulaban coches polos arredores. No terreo edificable haba un
modesto parque infantil, digo modesto porque s tia un tobogn
vermello e un bambn azul.
E iso que ten que ver coa xanela do meu cuarto?
Un mal da o terreo encheuse de maquinaria. Taprono arredor
cunha alta cerca de madeira, impediron o acceso, arrincaron o
tobogn e o bambn. Ao pouco tempo recibimos o comunicado do
Concello que nos obrigaba a selar as xanelas orientadas ao terreo
ermo onde an erguer un edificio oficial e abrir unha ra. Dronnos
un prazo de quince das e, de non cumprilo, ameazaban cunha multa
e con que, de todos os xeitos, tomaran medidas para forzarnos a
tapialas. Algns vecios tiveron que selar mis dunha fiestra. Ns
anda fomos afortunados, porque o resto dos cuartos do piso se
orientan cara ao outro lado.
albiscar: chegar a ver algo

que est lonxe.
follas: partes das vents
que se abren e se pechan.
selar: poer algo
nunha cousa para que
non se poida abrir.
ermo: que est sen
cultivar e sen habitar.
Tras unha primeira lectura silenciosa do relato, farn outra en voz

alta e en cadea para practicar a
entoacin, o ritmo e a articulacin.
Pregunte quen o narrador do relato e pida que o exemplifiquen a
partir dalgn elemento textual.
Competencias bsicas
De al a uns das, mia nai chegou casa cunha expresin moi

feliz na cara. Os ollos brillbanlle e levaba baixo o brazo un paquete
con forma cadrada e plana. Fxome un sinal coa man que non tia
ocupada e pediume que sentase ao seu carn no sof. Colocou
enriba da mesa o vulto e cun aceno invitoume a abrilo.
Tendo en conta as referencias ao

Concello presentes no texto, aproveite para que os alumnos acheguen os seus coecementos sobre
a funcin dos concellos e falen
dos seus dereitos e obrigas como
cidadns dun municipio. Poden
tamn explicar cal o seu contorno municipal, onde est o edificio
do concello, como se denominan
os cargos dos representantes dos
cidadns nestas entidades e que
saben sobre os procesos de eleccins dos mesmos.
Para min?
Asentiu coa cabeza sen deixar de sorrir. Semellaba ilusionada,
coma se o agasallo o estivese a recibir ela.
Teo que compensarte. Co asunto da xanela sei que ests moi
enfadada.
Axeonlleime no chan e rompn o envoltorio do regalo, supoendo pola forma do paquete o que a atopar no seu interior e preparndome para finxir entusiasmo. Efectivamente era o que supua.
Un cadro!
A AUTORA
Gstache?
Al estaban as nubes, o terreo ermo, o tobogn vermello, o bambn azul e o camio.

moi bonito.
Non menta.
Recuperei un leo que pintara teu av. Enmarqueino. Non
o mesmo, seino, pero a fin de contas, se houbese unha xanela no
teu cuarto, esa sera a paisaxe que che gustara ver, a que veras de
verdade. Equivcome?
unha sorte que o av pintase tan ben.
A mia nai deume un bico e eu devolvinllo.
Lvao ao teu cuarto e vai pensando onde che gustara colocalo.
S haba un lugar posible. altura da tapiada xanela. Non tiven
que pensar moito ao respecto. Pero aquel detalle da mia nai deume moito que pensar.
An Alfaya
Mara dos Anxos Alfaya Bernrdez
(Vigo, 1964), estudou Maxisterio
e Criminoloxa. A sa actividade
estivo moi ligada ao teatro, posto que participou na fundacin do
Teatro Avento de Vigo. A obra desta
autora dirxese ao pblico infantil e
xuvenil. Entre as sas producins
mis galardoadas destacan Sireno,
Sireno!, A sombra descalza e Illa
soidade.
AN ALFAYA, Unha xanela para Cecilia. (Adaptacin)
105
Outras actividades
Unha casa sen... Ao fo do texto pdese traballar cos alumnos vocabulario relacionado coa vivenda. Propao coma un xogo de adivias.
Asgnelle, a cada un, un termo relacionado cun elemento ou parte da
casa. Debe ser de forma individual para que ningn deles saiba cal
o termo asignado aos compaeiros. Cada alumno escribir no caderno a definicin da palabra que lle tocou (pode buscala no dicionario).
Despois ler a definicin para que os demais adivien de que se
trata, comezando sempre coa expresin Vivo nunha casa sen....
Por exemplo: Vivo nunha casa sen... estancia onde se prepara e
cocia a comida. (a cocia)
Banco de palabras: azotea, cuarto, estudio, saln, cheminea, teito,
escaleiras, faiado, soto, tellado, parede, fachada, rocho, contras...
e artstica
Pregunte que tcnica usou o av
da protagonista para pintar o cadro
(leo). Aproveite para que expliquen
outras tcnicas e materiais empregados na expresin plstica (acuarela, tmpera, carboncio, ceras,
tinta...). Pdeselles falar tamn do
trampantollo, unha representacin
pictrica que crea unha ilusin ptica facendo que pareza real o que
s est pintado. (Aqu poden ver
algns exemplos http://centros.
edu.xunta.es/iesricardocarballocal
ero/?q=node/664).
Despois de ler
Pdalles aos alumnos que valoren se se aproximaron moito ou
pouco nas sas predicins sobre
por que o relato se titula as.
Solicite a sa opinin sobre o
comportamento dos personaxes,
sobre todo a partir da reflexin da
narradora no ltimo pargrafo do
texto.
105
130903 _ 0152-0167.indd 155
21/7/09 14:45:28

Obxectivos
Reconstrur a historia a partir
dunhas escenas.
Completar un esquema das
partes do texto.
Expresar opinins persoais.
Com
Os personaxes
A estrutura
Comp
1. Contesta.
4. Di onde comeza e onde remata cada unha
Localiza
que loc
da infor
se atop
temos q
no plan
Quen a protagonista principal do relato?
Cal o seu estado de nimo ao principio

da lectura? Por que?
das partes deste esquema.
PROBLEMA DE CECILIA
Muda o seu nimo durante o relato?
Que tivo que ver a nai no cambio?
1.
EXPLICACIN DA NAI
Suxestins didcticas
As causas
Ao fo da ltima cuestin da actividade 2 propoa que os alumnos

opinen sobre os motivos polos
que se poden obrigar a pechar
as vents, procurando que sexan
motivos razoables (por exemplo;
perservar a intimidade). Convir
explicar que existen leis que
determinan as condicins e limitacins para as construcins, incluso para o que respecta a abrir ou
pechar vents.
2. Le esta oracin tirada do texto e explica.
SOLUCIN DA NAI
No terreo edificable haba un modesto parque infantil.
A ta achega
5. Escribe un novo final para a historia da xanela
Que un terreo edificable? Que relacin

ten este terreo co ocorrido no texto?
Quen o responsable do que sucedeu

nese terreo? Por que?
de Cecilia.
Podes empregar o que se propn deseguido
ou escribir ti un que che guste.
Cal a ta opinin sobre a actuacin

do Concello?
Cecilia decide ir falar co Concello porque

considera
A ta opinin
3. En que orde ocorreron os feitos?
6. Consideras que as vilas e as cidades dispoen

de suficientes espazos verdes e parques para
o lecer? Xustifica a resposta.
Numera as vietas e explica.
Expre
Rexistro de lectura
Sinalam
nun lug
para qu
e fixars
7.
3. Por

Fac
1.
Ttulo:
2.
Autor/a:
Resumo:
Opinin:
106
Actividade 1. Obtencin da informacin. Identificar personaxes e detalles relevantes da historia.
Actividade 2. Elaboracin dunha interpretacin. Explicar o significado
dunha palabra no contexto e opinar sobre os feitos relatados.
Actividade 3. Comprensin global. Ordenar escenas e explicalas.
Actividade 4. Reflexin sobre a estrutura. Identificar e localizar as
partes do texto.
Actividade 5. Expresin escrita. Inventar un novo final para a historia.
Actividade 6. Reflexin ao fo do contido. Opinar sobre un tema relacionado co texto.
106
130903 _ 0152-0167.indd 156
2. Com
no m
A secuencia
Solucins
1. Unha rapaza chamada Cecilia.
Triste porque o seu cuarto non
ten vent. Si, porque o cadro do
av axdalle a sentirse mellor. A
nai explicoulle a causa de que no
seu cuarto non haxa vent, e regaloulle un cadro para poer no lugar
desta. 2. Terreo onde se pode
construr un edificio. o terreo ao
carn da casa da protagonista. O
Concello, porque construu un edificio oficial nel e obrigou aos pisos
que tian vents orientadas cara a
el a pechalas. RL. 3. 3, 4, 2, 1.
No terreo antes haba un parque
onde os nenos xogaban. O concello
ordenou tapiar as vents que daban
ao terreo. No terreo construuse un
edificio oficial. No cuarto de Cecilia hai un cadro no lugar da vent
que houbo que tapiar. 4. Problema de Cecilia: Desde o comezo ata
...contouma mia nai despois de
insistirlle. Explicacin da nai: Desde por que o meu cuarto non ten
xanela? ata ...orientan cara ao
outro lado. Solucin da nai: desde
De al a uns das, mia nai chegou cunha expresin... ata o final.
5, 6 e 7. RL.
21/7/09 14:45:28
ha
8
UNIDADE
Comunicacin oral
Obxectivos
Comprensin auditiva
Localizar lugares nun plano.
Localizamos lugares nun plano ou mapa. s veces temos

que localizar un lugar nun plano ou nun mapa a partir
da informacin que nos d sobre este a persoa que
se atopa al ou que coece o lugar. Para facelo ben,
temos que nos fixar nos datos que nos dan e comprobar
no plano ou no mapa o lugar que os cumpre todos.
1.
Dar indicacins para explicar

onde nos atopamos.
Sigue o carreiro
que hai detrs do edificio, colle
o segundo desvo esquerda
e chegars ao lago.
Escoita a audicin e localiza cun crculo o punto do mapa

onde se atopan os montaeiros perdidos.
Comprensin auditiva
As caractersticas dos textos orais
que traballaremos nesta unidade
son moi semellantes s dos textos instrutivos, que estudamos
no apartado Comunicacin oral
da unidade anterior. Neste caso,
pois, sera interesante que, antes
de escoitar a audicin correspondente do CD Comunicacin oral,
faga un repaso de todos os adverbios e preposicins que coecen
que indican lugar (vexa o apartado
Obradoiro de escritura desta unidade) para que entendan correctamente o texto oral que escoitaron.
uido
2. Comproba cos compaeiros e coas compaeiras que localizastes todos o lugar

no mesmo punto do mapa.
Expresin oral
Sinalamos onde nos atopamos. Cando nos perdemos ou cando nos atopamos
nun lugar moi grande ou onde hai moita xente, temos que saber dar os datos axeitados
para que nos poidan atopar. Para facelo, cmpre observar atentamente o contorno
e fixarse nas cousas que lle poden facilitar a localizacin a quen nos escoita.
3. Por parellas, xogade a adiviar o lugar do plano onde se atopa cada un.
Facdeo as:
1. Escollede un lugar
do plano.
2. Intentade que o compaeiro
ou compaeira vos localice
dando s tres datos
sobre o lugar en que
vos atopades.
W. C.
TENDA DE
ANIMAIS
CINE
RESTAURANTE
CAIXEIRO
ASCENSOR
ESCALEIRA
PRINCIPAL
PASADIZO CENTRAL
XEADOS
DOCES
W. C.
PARQUE
INFANTIL
Utilizar correctamente preposicins e adverbios de lugar.
Suxestins didcticas
anela
poen
para
XOIARA
TENDA DE
ROUPA
ESCALEIRA
GARAXE
107
Expresin oral
Para preparar a actividade 3,
reflexione sobre as pistas mis
significativas que lles ofreceron
os excursionistas da actividade
1. Fgalles ver que sempre que
queiran dar indicacins sobre
localizacins mellor optar por
pistas significativas e tomar como
puntos de referencia elementos
visibles.
Competencias bsicas
Outras actividades
Localizar pases nun mapa. Distriba os alumnos en grupos de tres
e reparta un mapa poltico do mundo en cada grupo. Cada equipo
pensar un pas ou un accidente xeogrfico e comezar dicindo unha
pista, por exemplo, partindo de Espaa como situacin inicial, dereita. Os outros grupos tern que dicir un pas que estea dereita e, a
partir deste pas, o equipo que fixo a proposta ter que dar unha nova
situacin. Por exemplo, se algn grupo di Italia e o pas que pensara
Alemaa, tern que dar, como nova pista, mis arriba.
persoal
Comprender indicacins sobre
lugares e saber dalas importante porque permite que os alumnos se poidan mover con mis
autonoma pola cidade.
Solucins
1. Teen que marcar a fonte que
hai no bosque da dereita, no ltimo do plano. 2 e 3. RL.
107
130903 _ 0152-0167.indd 157
21/7/09 14:45:29
Gramtica O verbo: raz e desinencias
Obxectivos
Analizar as formas verbais.
Os verbos son as palabras que serven para expresar accins ou

estados. Por exemplo, o verbo comer indica unha accin tomar
alimentos e o verbo estar indica un estado atoparse dun xeito
determinado.
Cada verbo ten moitas formas verbais, que indican o tempo en que
se produce a accin e a persoa que a realiza. Por exemplo, aprendiamos, aprendiches, aprendo, aprendera son formas do verbo
aprender. O conxunto de todas as formas dun verbo a sa conxugacin.
A forma que utilizamos para nomear o verbo o infinitivo. Os infinitivos acaban en -ar (primeira conxugacin), -er (segunda conxugacin)
ou -ir (terceira conxugacin). Por exemplo: andar, bater, partir
Gstame
moito como
pintaba o av.
Suxestins didcticas
Para presentar o tema, escriba

no encerado uns cantos verbos:
merendaba, estudaba, traballaba,
xogaba... Pregntelles que teen
en comn e comente que se
trata de palabras que se refiren a
accins e, desde o punto de vista
formal, todas acaban en -aba. Pida
que reflexionen sobre que tipo de
informacin nos achega esta terminacin (pasado, 1. ou 3. persoa do singular). A continuacin,
pregntelles que ocorre se eliminamos -aba, e engadimos outra
terminacin, por exemplo -ars.
Fgalles notar que, malia que as
desinencias se poden cambiar, hai
unha parte do verbo que fixa ou
invariable.
Para explicar
Na actividade 1, para que poidan localizar o verbo sen dbidas, lmbrelles que expresa
sobre todo accins e que a
palabra que concorda co suxeito. A concordancia ten que ser
a pista clave.
En relacin coa actividade 4,
explquelles, cos verbos regulares, que este procedemento
lles vai ser de moita axuda para
recoecer a raz e a desinencia
das formas verbais.
3. Es
4.
ES
Raz e desinencia
FORMA VERBAL
Raz
cant-
Desinencia
-aremos
As formas verbais constan de das partes: a raz e as desinencias.

A raz adoita ser comn a todas as formas do mesmo verbo. Se a
un infinitivo como andar lle sacamos a terminacin (-ar), obtemos
a raz do verbo (and-). En xeral, todas as formas dun verbo teen
a mesma raz. Por exemplo: andaban, ando, andaremos, andou
As desinencias son as terminacins que se engaden raz para
obter as diferentes formas verbais. Por exemplo: andas, andaches, andarei, andsedes
5. Se
6. En
Os verbos son palabras que expresan accins ou estados.

Cada verbo ten diferentes formas. O conxunto de todas as formas dun verbo chmase conxugacin.
Cada forma verbal consta de raz e desinencia.
AUT
1. Localiza os verbos que hai neste poema.

A luzada do da
Soa o clarn do galo, que vixa

o primeiro claror, na capoeira,
e a alerta repetida de eira en eira
toque de arrebato na campa.
O enxame de paxaros rechoucha,

entre a follaxe espesa da silveira,
e, rachada en xirns na carballeira,
foxe a leitosa brtema. Xa de da.
RAMN CABANILLAS
108
Outras actividades
Representacins de verbos. Por quendas, os rapaces sairn ao encerado e representarn unha accin. O resto de compaeiros tern que
adiviar o verbo correspondente. O rapaz que representou a accin
anotar o verbo no encerado e separar a raz e a terminacin do
infinitivo.
Localizar formas verbais na lectura. Outra actividade posible volver ao texto Cuarto sen xanela (pxinas 104 e 105) e propoerlles
que localicen formas verbais e que digan o infinitivo de cada unha.
Despois, poden clasificalas nas tres conxugacins.
108
130903 _ 0152-0167.indd 158
EX
b, 5a.
O verbo a categora que ocupar

gran parte do curso no apartado
de Gramtica, co obxectivo de que
o alumnado sexa capaz de dominar a morfoloxa verbal. Nesta
unidade vanse familiarizar cos
conceptos bsicos e sobre todo
descubrirn a raz do verbo, a partir da cal podern crear todas as
formas.
O verbo
Aprender o que un verbo e saber identificalo.

Coecer diversos conceptos
relacionados co verbo: conxugacin, infinitivo, raz e desinencias.
2. Es
21/7/09 14:45:29
ns ou
tomar
xeito
n que
endiaverbo
onxu-
8
UNIDADE
percorrer
beber
EXEMPLO
cantar
sar
comer
rir
partir
falar
Vixe que comprendan correctamente a tcnica exposta na

actividade 4 cando fagan as
actividades 5 e 6. Reforce aos
alumnos que nun principio poidan ter dificultades coa actividade que lle propoemos nesta
pxina da Gua e ampliando a
actividade 6 con tres desinencias mis.
verbo percorrer percorredes, percorriches, percorrern
3. Escribe o infinitivo que corresponde a cada unha destas formas verbais.
4.
comezas
colgarei
axudar
liades
vivides
converto
ESTUDO EFICAZ. Completa coas palabras propostas os pasos para separar
a raz e a desinencia de calquera forma verbal.
nfinitiacin)
cias.
Se a
emos
teen
dou
para
anda-
2. Escribe cinco formas verbais de cada un dos seguintes verbos.
1. Escrbese o da forma verbal que queremos analizar.

2. Suprmeselle forma verbal a terminacin (-ar, -er, -ir) para obter
a
3. Elimnase a raz da forma verbal e as obtemos a
desinencia
infinitivo
raz
Competencias bsicas
Aprender a aprender
5. Separa a raz da desinencia nestas formas verbais.
escoita
canta
debateredes
tecemos
comunicaremos
sufra
O emprego de tcnicas que lles

axuden a comprender a informacin e a poela en prctica con
xito vailles resultar moi motivador. Seguro que a actividade 4
contribe a lograr ese obxectivo.
dirixiu
viaxabas
6. Engdelle tres desinencias a cada unha destas races para obter formas verbais.
cocidurmcheg-
batandesquec-
EXEMPLO
os.
for-
+ -abas
coci- + -aremos
+ -ariades
cociabas
cociaremos
cociariades
AUTOAVALIACIN
Solucins

1. Os verbos son palabras que expresan
a) obxectos e calidades
b) accins e estados
2. A parte do verbo que adoita ser comn a todas as formas chmase
a) raz
b) desinencia
3. Os infinitivos poden acabar en
a) -e, -se, -a
4. A desinencia do verbo oiras
a) -as
PUNTUACIN
b) -ar, -er, -ir
b) -iras
5. Para obter a raz dun verbo suprmese a terminacin

a) do infinitivo
b) de calquera forma verbal
.......
.......
.......
.......
.......
TOTAL
.......
Solucin: 1b, 2a, 3b, 4b, 5a.
109
Recoecer a raz e a desinencia. Para practicar a segmentacin das

formas verbais en raz e desinencia, escriba no encerado formas verbais e dgalles que, seguindo o procedemento indicado na actividade
4, separen a raz da desinencia. Para que se vaian familiarizando coas
distintas desinencias, pode darlles varias formas de cada verbo:
andades, andarei, andastes, andaras, andsemos, andaba.
como, comers, comiches, comeriamos, comsedes, coman.
saio, saan, sairemos, sairan, sasedes, saian.
Mis adiante, cando tean que estudar os tempos verbais, pode
dicirlles que hai desinencias que sempre se repiten e son propias
de cada tempo verbal. Se asocian as desinencias verbais co tempo,
vailles resultar moito mis fcil aprendelas.
1. soa, vixa, , rechoucha, foxe,

. 2. RM: cantar: canto, cantabas, cantara, cantaramos, cantaredes. comer: coma, comiches,
comern, comeran, comiades.
partir: partes, partan, partir, partsemos, partn. beber: bebas,
bebsemos, beba, bebeu, beberades. sar: saio, saas, sau,
sairemos, sairades. rir: ro, riches, rira, ririamos, rsedes.
falastes, falaban, falei, falars,
falsedes. 3. comezas: comezar
axudar: axudar vivides: vivir
colgarei: colgar liades: ler
converto: converter. 4. 1. Escrbese o infinitivo da forma verbal que
queremos analizar. 2. Suprmeselle forma verbal a terminacin
(-ar, -er, -ir) para obter a raz. 3.
Elimnase a raz da forma verbal
e as obtemos a desinencia. 5.
escoit-a debat-eredes comunic-aremos dirix-iu cant-a
tec-emos sufr-a viax-abas. 6.
RL.
109
130903 _ 0152-0167.indd 159
21/7/09 14:45:29
Ortografa Escritura de contraccins
3.
ES
Obxectivos
Coecer outras formas das contraccins con preposicins.
Escribir correctamente contraccins de preposicin con demostrativos, indefinidos e pronomes
tnicos.
Ademais das contraccins do artigo o, a, os, as coas preposicins a, con, de, en e por, e mais as contraccins dos pronomes tonos, as das xa estudadas, na lingua prodcense
outras contraccins. Vexamos:
As preposicins de e en contraen cos demostrativos este,
ese, aquel, iso e dan como resultado as contraccins
deste, dese, daquel, diso; neste, nese
Mam, e daquela
os do Concello
fixeron o parque
noutro lugar?
As preposicins de e en contraen cos indefinidos algn,

algunha, algns, algunhas e con outro, outra, outros, outras
e dan como resultado as contraccins dalgn, dalgunha;
nalgn, nalgunha; doutro, doutra; noutro, noutra
As preposicins de e en contraen co pronome persoal tnico de 3. persoa el, ela, eles, elas e dan como resultado as
contraccins del, dela, deles, delas; nel, nela, neles, nelas.
As formas do demostrativo este, esta; ese, esa; aquel,

aquela contraen con indefinido outro, outra, outros,
outras e dan como resultado as contraccins estoutro,
esoutro, aqueloutro, estoutra, esoutra

Suxestins didcticas
Continanse traballando, neste
apartado, as contraccins existentes na nosa lingua. Pdalles
que lembren as contraccins que
estudaron ata agora: na unidade
anterior (as de pronomes persoais
tonos) e na unidade 6 (a dos artigos o, a, os, as, coas preposicins
a, de, con, en e por).
Nalgn sitio
da vila si, pero
lonxe da nosa
casa!
Para explicar
Na actividade 1 deben localizar
todas as contraccins presentes, includas as formadas por
preposicin e artigo.
A partir da actividade 3, para
afianzar o coecemento das
contraccins, pode pedirlles
que elaboren no seu caderno
un cadro semellante para cada
4.
ES
5. Co
Fx
1. Le o texto e arrodea todas as contraccins que haxa.
A
en
vi
m
qu
pr
Unha excursin preciosa

Estoutro sbado pola ma Aldara e mais eu fomos
coas bicis xantar a unha casa antiga situada nun souto
que hai a once quilmetros da vila. A excursin foi dura
pero pagou a pena: a paisaxe era preciosa e nese lugar
respirbase aire puro. Quedei de volver coa familia dela
noutra ocasin.
DIFI
2. Completa as oracins coas contraccins correspondentes.

desa, daquela,
diso, nese
deses, daqueles,
desta, noutra
dalgn, dela,
aqueloutros
A dona ....... tenda vive ....... edificio de al.

....... prefiro non falar; ....... a vida era moi dura.
Se saio ....... non che me pillan ........
Non quero ....... pementos, senn ....... de al.
Iria falounos ben ....... amigo ......., pero non de todos.
Non me gustan estes zapatos; prefiro ........
110
Mis informacin
Contraccin co artigo indeterminado e o indefinido. Complete o
estudo das contraccins lembrndolles as formas contractas das
preposicins de, con e en coas formas un, unha, uns, unhas.
un
unha
uns
unhas
de
dun
dunha
duns
dunhas
con
cun
cunha
cuns
cunhas
en
nun
nunha
nuns
nunhas
110
130903 _ 0152-0167.indd 160
6. Di
Explique que, nesta ocasin, van

traballar novas formas de contraccin que se producen coas preposicins de e en. Convn deterse na identificacin das clases
de palabras coas que se forman
estas contraccins: indefinidos,
demostrativos e pronomes persoais tnicos.
Atencin especial debe drselle
s formas contractas de demostrativo con indefinido. Explique
ademais que s contraen as formas do demostrativo masculino e
do feminino, pero non as neutras
(isto outro, iso outro...). Saliente
ademais que con estas palabras
se poden formar contraccins de
ata tres compoentes, pois as
formas estoutro, esoutro, aqueloutro... contraen coas preposicins
de e en (desoutro, nesoutro...).
21/7/09 14:45:30
8
UNIDADE
3.
este, ese,
aquel
sinose
te,
ns
el,
os,
ro,
de
en
esta, esa,
aquela
desta, desa,
daquela
isto, iso,
aquilo
disto, diso,
daquilo
estes, eses,
aqueles
estas, esas,
aquelas
nestes, neses,
naqueles
unha das contraccins estudadas nesta unidade.
Competencias bsicas
Aprender a aprender
4.
ESTUDO EFICAZ. Escribe as contraccins que resultan de unir estas formas e aprndeas.
n,
ras
;
nias
as.
ESTUDO EFICAZ. Completa os cadros coas contraccins que cumpra e aprndeas.
en
de
outro, outra, outros, outras

algn, algunha, algns, algunhas
Explique que o uso destas contraccins obrigatorio na escrita. Saliente que na lingua oral as
preposicins con estas partculas
sempre contraen. Contrapoa isto
co feito de que hai outros casos
en que as preposicins de e en
adoitan contraer na fala, pero iso
non se reflicte na escrita, como
o caso dos adverbios al, agora,
e acordo (de al, de acordo, de
agora), e os indefinidos algo e
algun (de algun, de algo, en
algo, en algun).
noutro, noutra, ......,

doutro, ......, nalgn,
nalgunha, ......, dalgn,
dalgunha, ......
5. Completa estas oracins coa contraccin que lle acaia mellor.
Iso que me dis che faria .............. saco.
Todo estaba en silencio e .............. ouse un rebumbio que via da cocia.
Os documentos que buscas atoparalos no caixn .............. moble.
.............., cando a avoa era unha nena, os rapaces divertanse .............. xeito.

Fxate nas contraccins.
Cuestin de gustos
A mia amiga Elisa ten un curmn que vive nunha casa de campo
en Nova Celandia, daqueloutro lado do mundo. Desde que foi
visitalo, non para de dicir que as paisaxes daquela zona son
marabillosas. E non llo nego, pero para min, coma estoutras
que temos aqu na nosa terra non hai ningunha. Delas, as mias
preferidas son as paisaxes das Fragas do Eume. Espectaculares!
Solucins
vogal
oal
sutrain
desaitar

subtraccin
deshabitar
s.
vocal
bogal
subtracin
sustraccin
desabitar
deshavitar
111
Outras actividades
Cubrir as contraccins. Reparta pequenos textos dos que previamente
se borrasen as contraccins para que os alumnos os completen. Por
exemplo este adaptado dun minirrelato de Carlos Lpez:
Esta era unha bolboreta nocturna que certa noite entrou ____ casa
____ fiestra que os donos deixaran entreaberta. Empezou a dar voltas
a redor ____ lmpada acesa que colgaba ____ teito, e deu tantas voltas
que a desenroscou. Cando os donos ____ casa acudiron alarmados
____ rudo ____ lmpada escachando contra o chan, a bolboreta xa
abandonara a estancia, moi asustada.
A bolboreta entrou ____ casa ____ fiestra aberta. E empezou a dar
voltas _____ redor _____ lmpada acesa que colgaba ____ teito. Pero
_____ vez en sentido contrario para non desenroscala.
1. estoutro, pola, coas, nun, da,

nese, coa, dela, noutra. 2. A
dona desa tenda vive nese edificio de al. Diso prefiro non falar, daquela a vida era moi dura.
Se saio desta, non me pillan
noutra. Non quero deses pementos, senn daqueles de al. Iria
falounos ben dalgn amigo dela,
pero non de todos. Non me gustan estes zapatos, prefiro aqueloutros. 3. deste, dese, daquel,
destes, deses, daqueles; destas,
desas, daquelas; neste, nese, naquel; nesta nesa, naquela; nisto,
niso, naquilo, nestas, nesas, naquelas. 4. noutro, noutra, noutros,
noutras, doutro, doutra, doutros,
doutras, nalgn, nalgunha, nalgns, nalgunhas, dalgn, dalgunha, dalgns, dalgunhas. 5. RM.
Iso que me dis che faria doutro
saco. Todo estaba en silencio e
nisto ouse un rebumbio que via
da cocia. Os documentos que
buscas atoparalos no caixn dese
moble. Daquela, cando a avoa
era unha nena, os rapaces divertanse doutro xeito. 6. Ditado.
111
130903 _ 0152-0167.indd 161
21/7/09 14:45:30
Obxectivos
Ampliar o vocabulario relacionado coas artes plsticas.
Identificar os prefixos e os
sufixos das palabras derivadas.
Describir unha paisaxe.
Repasar preposicins e adverbios que indican lugar.
Com
Vocabulario
Desc
Para
e, de
escuro
luminoso
rechamante
diante
detrs
abaixo
Fgalles notar tamn a utilidade

de cada unha das categoras de
palabras que hai no recadro de
vocabulario: os adxectivos axdannos a describir as cousas;
as preposicins e os adverbios
axdannos a situalas; e os verbos indican o que fan. Fgalles
reflexionar que na descricin
dunha paisaxe son imprescindibles os adxectivos, as preposicins e os adverbios.
observar
esbozar
colorear
Suxestins didcticas
Pida que se fixen nas palabras
do cadro de vocabulario e que
sublien as que poderan resultarlles tiles para describir a lmina inicial. Despois, destaque as
palabras luminoso, rechamante
e colorear. Pregntelles se estas
palabras inclen outra palabra
que poidan recoecer. Lea o cadro
sobre os prefixos e os sufixos e
explique a diferenza entre as palabras compostas que viron na unidade anterior, formadas por das
palabras con significado completo,
e as palabras derivadas, formadas
por unha palabra e un prefixo ou
sufixo, que non ten significado por
si mesmo. Insista en que, nunha
palabra como contagotas, os dous
formantes (conta e gotas) poden
funcionar de maneira independente; en cambio, nunha como verdoso, verde pode funcionar independentemente, pero -oso non significa nada.
7. F
1. Describe a escena cunha oracin utilizando tantas palabras da lista como poidas.
2. Fai unha lista con palabras que coezas que indiquen lugar.
EXEMPLO
arriba, abaixo
3. Ordena os pasos que segue un pintor para facer un cadro.

esbozar
observar
retocar
debuxar
colorear
PREFIXOS E SUFIXOS. Abaixo formouse engadindo a partcula a- diante da palabra baixo. Ferreiro formouse engadindo a partcula -eiro detrs do substantivo
ferro. As partculas que se engaden diante dunha palabra para formar outra chmanse prefixos e as que se engaden detrs, sufixos.
4. Cambia o significado do texto seguinte escribindo diante das palabras destacadas

un dos prefixos propostos.
Xon, o pintor
indesmal-
Xon un pintor experto. capaz de pintar cadros

preciosos e pode facer unha obra en canto o propoa.
Non vin nunca un artista tan educado!
5. Identifica os prefixos e os sufixos contidos nas palabras seguintes.
artista
incmodo
EXEMPLO
verdoso
desligar
transatlntico
repintar
pintoresco
equipaxe
alden
exportar
artista art + ista
f)
6. Clasifica as palabras anteriores segundo contean un prefixo ou un sufixo.

112
Outras actividades
Sufixos produtivos. Propalles diferentes palabras derivadas para
que agrupen as que tean o mesmo sufixo e que intenten deducir o
significado. Pdalles tamn que observen se se produciu cambio da
categora gramatical ou se se mantivo.
ruidoso
ferreiro
pianista
dentista
delincuente
delicioso
pasteleiro
ciclista
delineante
cantante
ventoso
carpinteiro
Para explicar
Na actividade 2, pode axudalos
collendo un obxecto e situndoo en diferentes posicins.
112
130903 _ 0152-0167.indd 162
21/7/09 14:45:30
das.
8
UNIDADE
Describimos un lugar. Describir un lugar como facer unha fotografa pero con palabras.
Para facer unha boa descricin dun lugar, primeiro cmpre fixarse moi ben no que hai
e, despois, dicir como cada elemento e onde se atopa situado seguindo unha orde.
Na actividade 4 propense
tres prefixos que indican oposicin e que, polo tanto, poden
cambiar absolutamente o sentido do texto. Se o considera
conveniente, pode pedirlles
que engadan outras palabras
que contean estes prefixos.
7. Fai a descricin dun lugar que che guste.

a) Pensa na paisaxe que vas describir: un lugar que visitaches nas ltimas vacacins,
un recuncho do parque, o que ves desde a vent do teu cuarto, a fotografa
dunha paisaxe, un cadro...
b) Escolle o motivo polo que fas a descricin: para comentar a fotografa dun lbum,
para convidar un amigo ou amiga a visitalo, para anuncialo nun folleto publicitario...
En relacin coa actividade 7,

lmbrelles que os adxectivos son unha categora moi
importante nas descricins, de
maneira que tamn pode recomendarlles que os tean en
conta na fase de planificacin.
Antes de escribir, aconsllelles
que fagan unha tboa de tres
columnas: a primeira columna
conter informacin do plano
(primeiro plano, segundo plano,
ao fondo...); a segunda incluir
os substantivos, o que se ve;
finalmente, a terceira columna
debe presentar os adxectivos
que completan a descricin e a
fan mis subxectiva e persoal.
c) Lembra os elementos que forman parte daquel lugar e di onde se atopan situados.
EXEMPLO
Ao fondo
Primeiro plano
Campo de xirasoles
Segundo plano
A vila
Ao fondo
As
montaas
Segundo plano
orear
alaivo
h-
adas
nesmal-
en
portar
Primeiro plano
REDACCIN DO TEXTO
d) Escribe o teu borrador seguindo as indicacins que se dan.

Primeiro, fai unha presentacin xeral do lugar que vas describir. Podes inclur
tamn algn comentario sobre o que mis che chamou a atencin deste lugar.
EXEMPLO
A mia foto preferida a que saquei este vern na aldea dos meus avs.
unha paisaxe preciosa!
Describe o lugar seguindo unha orde determinada: podes comezar polos

elementos que hai en primeiro plano para acabar cos que hai ao fondo
ou facer ao revs.
Utiliza correctamente as palabras que indican situacin no espazo

(no centro, dereita, diante, a un lado, etc.) para indicar onde se atopa
cada un dos elementos de que falas.
Competencias bsicas
e artstica
Propoa cadros de autores relevantes para que fagan a descricin.

Aproveite para resaltar como se consegue dar perspectiva a un debuxo.
e) Revisa o texto fixndote especialmente en se empregaches correctamente

as palabras que sitan os elementos no espazo.
f) Pasa o texto a limpo. Se queres, podes inclur algn debuxo ou fotografa
do lugar que describiches.
113
Solucins
Un museo na clase. Pdalles aos alumnos que leven imaxes ou litografas de cadros paisaxsticos importantes e clgueas na aula para
converter a clase nun museo. Pode seleccionar diferentes estilos
para que os alumnos poidan apreciar as diferenzas. Despois de percorrer a clase e observar todas as obras de arte, cada rapaz deber
escoller unha para describila.
Pode variar a actividade se, en lugar de paisaxes, os cadros mostran
vistas de interior, escenas domsticas ou naturezas mortas.
1. RM: A pintora esbozou a paisaxe e agora coloraa, pero utilizou unhas cores tan rechamantes
que o paxaro que a observa desde
a rbore que hai detrs asustouse.
2. RL. 3. observar, esbozar, debuxar, colorear, retocar. 4. inexperto, incapaz, desfacer, maleducado.
5. verd + oso trans + atlntico pintor + esco alde + n
in + cmodo des + ligar re +
pintar equip + axe ex + portar.
6. Prefixo: transatlntico, incmodo, desligar, repintar, exportar. Sufixo: artista, verdoso, pintoresco,
alden, equipaxe. 7. RL.
113
130903 _ 0152-0167.indd 163
21/7/09 14:45:31
1. M
Obxectivos
Familiarizarse cos textos de carcter persoal.
UNHA CAMIADA POLA VA VERDE
Extraer a informacin mis importante do texto.
Acabo de chegar casa e non teo forzas nin

para ducharme. Creo que este foi o da mis cansado da mia vida.
Suxestins didcticas
2. B
Tratbase de percorrer a va verde

do Eo. Xaime, o gua, explicounos
que as vas verdes son camios
onde antes haba vas de tren,
pero que se deixaron de utilizar.
Retirronse as vas e arranxouse
algo o terreo para facer sendas
que se poden percorrer a p ou,
nalgns casos, en bicicleta. Pois,
en xeral, as vas verdes estn
pensadas para pasear por elas.
Nesta unidade achegarmonos

aos textos de carcter persoal,
como os diarios, e reflexionaremos arredor da utilidade que
teen para que un feito perdure
na memoria. Doutra banda, aproveitaremos o texto para facer
resaltar a importancia das sadas
e excursins como mtodo de
aprendizaxe.
Pasmolo moi ben. A paisaxe era preciosa e iamos seguindo o leito

do ro... (leito, porque eu dixen o camio do ro e Xaime
corrixiume que os ros non teen camio, senn leito). En fin,
entre o rudo da auga e o vento que mova as plas, pareca
que iamos por un bosque de pelcula de intriga. Ah, unha
das partes mis impresionantes foi cando chegamos
ao tnel. Iso si que foi...! Houbo un momento en que non
viamos nada de nada! Menos mal que levabamos lanternas.
3. D
4. D
COM
Pfff! Os meus pobres ps estn a dicirme que xa hora

de que acabe de escribir e que nos deitemos.
Quen sabe, ao mellor soo con trens de vapor!
114
Mis informacin
Diarios persoais literarios. En principio, os diarios persoais escrbense
como fonte de recordos persoais e non para que ningun os lea. Non
obstante, algns diarios persoais descubrronse despois de moitos
anos e convertronse en obras histricas, que nos permitiron coecer como era a vida sculos atrs, e literarios, como o Diario de Ana
Frank. O diario relata as experiencias vividas por Ana, unha nena
holandesa, entre o 12 de xuo de 1942 e o 1 de agosto de 1944,
coa sa familia e con outros xudeus no agocho en que estiveron
durante a ocupacin nazi de Holanda. Despois de seren descubertos
e prendidos pola Gestapo, foron trasladados a un campo de concentracin, onde ela morrera, en febreiro ou marzo de 1945, xa a finais
da II Guerra Mundial
114
130903 _ 0152-0167.indd 164
Tamn nos dixo que esta va se chama as porque segue o percorrido do ro Eo,
que en boa parte fai de lmite natural entre Galicia e Asturias. De feito vai desde
A Pontenova (Galicia) ata San Tirso de Abrs (Asturias). Por ela o tren mineiro levaba
limonita, un mineral de ferro, desde Villaodriz-Pontenova ata o porto de Ribadeo.
Pero deixou de funcionar a mediados do sculo pasado.
Anmeos a explicar algunha excursin que fixesen recentemente.

Ademais da valoracin persoal,
procure que expliquen qu coecementos adquiriron. Aproveite
para presentarlles as excursins
como unha forma divertida de
aprender que lles permite comprobar de primeira man o que
estudan. Invteos despois a ler
silenciosamente o texto.
Na actividade 2, fgalles notar

que para identificar a parte do
da en que se escribe o texto,
fundamental fixarse no verbo
deitarse que aparece ao final do
texto. As mesmo, o adxectivo
rebentado en masculino indca-
Martes, 3 de abril
Cando a semana pasada nos dixeron na clase que os de 5. curso fariamos unha
marcha polo monte, pareceume unha idea magnfica, pero... que marchia!
Nin mis nin menos ca dez quilmetros: 5 km de ida e 5 km de volta. Os mestres
dixeron que todo o percorrido completo tera sido de 12 km de ida e 12 km de volta.
Pois si que tivemos sorte de quedar pola metade! Estou rebentado!
Localizar con rapidez informacin nun texto.
Para explicar
A actividade 1 fai reflexionar
os rapaces sobre o xnero textual ao que pertence a lectura.
Neste caso, o uso da primeira
persoa indcanos que se trata
dun texto persoal. De entre as
tres posibilidades que se dan, o
aviso queda descartado, porque
a extensin deste xnero adoita
ser breve e adoita ter un carcter informativo. Podera formar
parte dunha carta, pero a estrutura, sen sado nin despedida,
tamn descarta este xnero.
An
21/7/09 14:45:31
8
UNIDADE
Anlise e comprensin
1. Marca. Que tipo de texto ?
5. Completa co que conta o rapaz.
Unha carta a un amigo.

Una nota de aviso.
Un diario persoal.
Hoxe fun a unha ................ con ................

Percorremos ........ km camiando pola beira
do ro ................ que est ................
6. Di como cres que pasou o da o rapaz.
2. Busca os seguintes datos no texto que acabas

de ler.
Que da e en que momento do da foi

escrito o texto?
Quen escribe o texto: un rapaz ou unha
rapaza? Como o sabes?
Que curso estuda?
Con que motivo escribe esta pxina?
Aborrecido e cansado.
Divertido pero cansado.
Aborrecido e descansado.
Divertido e descansado.
Na actividade 6, pdalles que

localicen no texto expresins
que manifesten divertimento e
cansazo.
7. Di que imaxe pode ser dunha va verde.

A
Nas actividades do apartado

Aprender a aprender intntase
mostrar aos alumnos varias fontes de coecemento ademais
dos libros. Insista na necesidade
de contrastar a informacin.
3. Di o que se acostuma a escribir nun diario

persoal.
4. De acordo co que liches, explica o que son

as vas verdes.
COMPETENCIA APRENDER A APRENDER
Competencias bsicas
1. Responde.
Que cousas aprendeu o rapaz do diario durante ese da de excursin?
Como aprendeu o que unha va verde? Marca.

Preguntndolle familia.
Percorrndoa a p.
Atendndolle ao gua.
Vendo un vdeo.
De que outras formas podera aprender o que unha va verde?
Cal escolleras ti?
Lendo un libro.
Escoitando os profesores.
2. Reflexiona e opina sobre as cousas que aprendemos durante un da de excursin.
Gstanche as actividades que se realizan fra do colexio? Que aprendiches na ltima

que fixeches?
Que podes facer para que non che esqueza o que aprendiches durante unha excursin?
Busca en libros, en revistas ou na Internet un lugar prximo onde che gustara ir.
Captura unha imaxe do lugar ou fai un debuxo.
Elabora un sinxelo cartel para informar da excursin: lugar, da, hora e medio de transporte.
115
Outras actividades
Que podemos aprender? Propalles das columnas: nunha escriba
posibles lugares para visitar; noutra, coecementos que se poden
aprender. Pida que relacionen cada excursin cos coecementos que
se poderan derivar.
Competencia
no coecemento e a
O contacto coa natureza unha
fonte de coecemento e tamn
unha actividade moi saudable, xa
que nos permite tomar aire puro,
libre de contaminacin.
Solucins
3. Busca datos e fai plans para realizar unha excursin, como se a organizases ti.
Castro de Santa Tegra

O Prtico da Gloria
Feira do Queixo (Arza)
Casa dos Peixes (A Corua)
nos que quen escribe o texto

un rapaz. Finalmente, na ltima
pregunta, cmpre explicar que
os diarios persoais se escriben para que os feitos non se
esquezan.
a arte romnica
festa gastronmica galega
ecosistemas marios
cultura castrexa
Tamn pode propoerlles que pensen qu lugares lles gustara visitar

e qu cousas poderan aprender.
1. Un diario persoal. 2. O martes

3 de abril, pola noite. Un rapaz.
Indcanolo o adxectivo na oracin
Estou rebentado! 5. de Primaria. Escrbea para anotar unha
experiencia persoal, para que non
lle esqueza. 3. RM: ancdotas e
experiencias persoais de cada da.
4. As vas verdes son vereas para
pasear ou ir en bici, que seguen o
traxecto das antigas vas do tren.
5. Hoxe fun a unha marcha coa
clase. Percorremos dez km camiando pola beira do ro Eo que
est entre Galicia e Asturias. 6.
Divertido pero cansado. 7. A.
APRENDER A APRENDER
1. Aprendeu o que unha va
verde e o que o leito do ro.
Atendndolle ao gua e percorrndoa a p. Lendo un libro, vendo
un vdeo, na Internet RL. 2 e
3. RL.
115
130903 _ 0152-0167.indd 165
21/7/09 14:45:31
Actividades
Obxectivos
1.

anterior.
Deducir o significado de palabras derivadas.
2.
Os verbos son A conxugacin dun verbo As formas verbais

constan de e .
A forma que empregamos para nomear o verbo o Os infinitivos

acaban en (1. conxugacin), en -er , e en
Os prefixos son Os sufixos son
Preposicins de e en
Demostrativos
contraen
contraen
cos demostrativos
cos pronomes el, ela, eles, elas
cos indefinidos outro e algn
indefinido outro
deste, ......., nesta
del, ......., nel
doutro, doutra .......
estoutro, .......
3. Copia as formas verbais e escribe, ao lado

de cada unha, o seu infinitivo.
anteriores segundo a conxugacin a que

pertenzan.
5. Separa a raz da desinencia nestas formas

verbais.
abra
oan
volvo
podedes
fritirs
colliches
pasar
bailariamos
cortei
6. Forma palabras novas cos prefixos do cadro.

PREFIXOS
bianti-
nboa
color
balas
12.
7. Completa as seguintes oracins
mensual
cicln
praza
Como non funcionaba, probamos ......

maneira distinta.
Xa non estn al, agora viven ..... casa.
8. Identifica as contraccins e explica como

se formaron.
Non me deas ese pan, quero esoutro.

Estaba durmido e, nisto, caeu da cama.
9. Sublia as palabras do texto que axuden

a situar os elementos no espazo.
Paisaxe montaosa
dereita, vese un lago. esquerda, das
antigas cabanas, unha diante e a outra
detrs, resisten o paso do tempo. Ao fondo
obsrvase unha montaa nevada. Pola
cara norte baixa un camio que corre
ao lado dun regueiro.
116
Outras actividades
Adivie de que cadro se trata. Mstrelles varias imaxes de cadros
coecidos (como O dormitorio de Vicent en Arls, de Van Gogh; As
Meninas, de Velzquez; Pintor e modelo, de Braque), e presntelles
esta descricin, correspondente a As Meninas, para que a identifiquen
nas imaxes e a completen con expresins que indiquen lugar.
dereita ao fondo no centro esquerda diante
A escena desenvlvese nun cuarto decorado con cadros.
est
o pintor, co lenzo
, e ao lado vemos a infanta Margarida e as
da composicin.
acompaantes, situadas
tamn destaca a figura dun can deitado no chan. Por ltimo, resulta
interesante a imaxe do home que hai
, entrando pola porta.
116
130903 _ 0152-0167.indd 166
U
d
coa contraccin que mellor lle acaia.
Meus pais foron s dunas de Corrubedo.

Maria colleu cogomelos no monte.
No vern practicaremos piragismo.
Na cima do outeiro viron un pieiro enorme.
Cada da percorro o treito desde a casa ata
o colexio.
4. Clasifica as formas verbais das oracins
1. Os verbos son palabras que

indican accins ou estados. A conxugacin dun verbo o conxunto de
todas as formas dese verbo. As
formas verbais constan de raz e
desinencias. A forma que empregamos para nomear un verbo o
infinitivo, os infinitivos acaban en
-ar (1. conx.), -er (2. conx.) e en ir
(3. conx.) Os prefixos son partculas que se engaden diante dunha
palabra para formar outra. Os sufixos son partculas que se engaden
detrs dunha palabra para formar
outra. 2. As preposicins de e en
contraen cos demostrativos: deste,
desta, disto, destes, destas; dese,
desa, diso, deses, desas; daquel,
daquela, daquilo, daqueles, daquelas; neste, nesta, nisto, nestes, nestas; nese, nesa, niso, neses, nesas;
naquel, naquela, naquilo, naqueles,
naquelas. As preposicins de e en
contraen cos pronomes persoais tnicos el, ela, eles, elas: del, dela, deles, delas; nel, nela, neles, nelas. As
preposicins de e en contraen cos
indefinidos outro e algn: dalgn,
dalgunha, dalgns, dalgunhas; nal-
11.
CONTRACCINS
Solucins
10.
Suxestins didcticas
Na actividade 2 sera interesante
elaborar unha tboa no encerado
con todas as contraccins que
teen que escribir para completar
o esquema. Se o considera conveniente, pode dicirlles que tamn
son posibles as contracins da
preposicin de e en coas contraccins do demostrativo e mais o
indefinido estoutro: destoutro,
desoutra, naqueloutro, etc.
LEM
21/7/09 14:45:31
ES
ivos
outro
......
...
8
UNIDADE
LEMBRA E REPASA
10. Escribe unha oracin con cada unha destas
13. Clasifica as palabras en simples ou compostas.
palabras.
imprudente
grotesco
sebe
11. Busca no texto os pronomes persoais
parasol
armario
lavalouza
e clasifcaos en tnicos e tonos.
SIMPLES
Clarsimo!
caderno
cadeira
pinchacarneiro
COMPOSTAS
14. Explica como se formaron estas contraccins.
Unha seora conversa co rapaz

de catro anos dunha amiga:
Como te chamas, bonito?
Eu chmome coma meu pai.
E como se chama teu pai?
Coma meu av.
E como vos chamades os tres?
Chammonos igual.
mos
ben
nolas
anteriores.
Non me emprestou os seus xoguetes.

O carteiro xa nos trouxo as invitacins.
Anda non vos dixo a nova?
16. Arrodea as palabras que coincidan na rima

proposta.
mal
feitor
estar
dicir
vola
15. Substite o destacado polas contraccins
12. Combina para formar palabras compostas.

querido
vido
falado
criado gastar
vender dicir
falado humor
RIMA CONSONANTE
ribeira
festeira
laranxa
camisa
RIMA ASONANTE
paseo
cea
pera
limn
casa.
a.
Deducir o significado de palabras
ES CAPAZ DE
1. Moitas veces pdese deducir o significado das palabras se se coece o significado

dos prefixos e dos sufixos que conteen. Deduce o significado destas palabras.
unicolor
entreaberto
pereira
pieiral
rebrotar
freixedo
uniforme
carballal
laranxeira
remover
Podes facelo as:
1. Investiga a palabra de onde provn cada palabra

proposta.
-eira: Sufixo que forma nomes

de rbore froiteira.
do
2. Fxate na partcula (prefixo ou sufixo) que se engadiu.
entre-: Prefixo que pode significar

non de todo.
3. Busca no cadro do lado o significado das partculas.
uni-: Prefixo que significa un.
4. Escribe o significado de cada palabra.
re-: Prefixo que aplicado a un verbo

indica repeticin dun acto.
5. Comproba no dicionario que o significado

correcto.
-al, -edo: Sufixos que significan

conxunto de.
117

O que aprendn
Lectura
Comunicacin oral
Gramtica
Ortografa
Vocabulario
Competencias
gn, nalgunha, nalgns, nalgunhas.

Os demostrativos contraen cos indefinidos outro e algn: estoutro, estoutra, estoutros, estoutras; esoutro,
esoutra, esoutros, esoutras; aqueloutro, aqueloutra, aqueloutros, aqueloutras. 3. foron: ir colleu: coller
practicaremos: practicar viron: ver percorro: percorrer.
4. 1. conx.: practicaremos. 2.
conx.: colleu, viron, percorro.
3. conx.: foron. 5. abr-a
pod-edes pas-ar o-an frit-irs bail-ariamos volv-o coll-iches
cort-ei. 6. antinboa bimensual bicolor anticicln antibalas bipraza. 7. Como non funcionaba, probamos doutra maneira
distinta. Xa non estn al, agora
viven noutra casa. 8. esoutro:
ese + outro nisto: en + isto. 9.
Cmpre subliar: dereita, esquerda, diante, detrs, ao fondo,
pola cara norte, ao lado. 10. RM:
Cando me lancei pola pista de
esqu vermella, fun un imprudente.
Leva un vestido tan grotesco que
parece un disfrace. A mia casa
e a de Roi estn separadas unicamente por unha sebe. 11. Tnicos:
eu. tonos: te, me, se, vos, nos.
12. benquerido, benvido, benfalado, benfeitor, benestar, bendicir /
malcriado, malvender, malfalado,
malgastar, maldicir, malhumor. 13.
SIMPLES: armario, caderno, cadeira. COMPOSTAS: parasol, lavalouza,
pinchacarneiro. 14. mos: me + os;
vola: vos + a; nolas: nos + as. 15.
Non mos emprestou. O carteiro
xa nolas trouxo. Anda non vola
dixo? 16. RIMA CONSONANTE: ribeira e festeira. RIMA ASONANTE:
pera e cea.
ES CAPAZ DE
1. unicolor: dunha soa cor. pereira: rbore que d peras. rebrotar: volver brotar. uniforme: que
non vara de forma. laranxeira: rbore que d laranxas. entreaberto: que non est aberto de todo.
pieiral: conxunto de pieiros.
freixedo: conxunto de freixos.
carballal: conxunto de carballos.
remover: volver mover.
117
130903 _ 0152-0167.indd 167
21/7/09 14:45:32
O xaguar
e a chuvia
Programacin
Obxectivos
Ler e comprender un texto narrativo.
Contidos
Familiarizarse coas caractersticas dos textos populares.
O verbo: nmero e persoa.
Entender e elaborar textos expositivos orais.
Signos que pechan oracins.
Determinar o nmero e a persoa dunha forma verbal.
As expresins.
Recoecer as formas non persoais.
Tipos de estrofas.
Utilizar os signos de puntuacin axeitados ao final das oracins.
Comprender o significado de refrns e frases feitas.

Producir textos expositivos escritos.
Coecer diferentes tipos de estrofas.
Lectura da narracin
O xaguar e a chuvia.
Deducir o significado das expresins dun texto.
Identificacin dos trazos

tpicos da literatura popular.
Desenvolvemento
de estratexias bsicas
para as exposicins orais.

Recoece as caractersticas tpicas da literatura popular.
Desenvolve un texto expositivo oral a partir dun esquema.
Utiliza os verbos no nmero e na persoa axeitados.
Recoece o infinitivo, o xerundio e o participio.
Utiliza os signos de puntuacin axeitados ao final das oracins.
Coece o significado dalgns refrns e frases feitas.
Escribe un texto expositivo respectando a estrutura.
Identifica diferentes tipos de estrofas.
Deduce o significado das expresins dun texto.
Competencias bsicas
no coecemento e a interaccin co mundo fsico, Competencia
social e cidad, Tratamento da informacin e Competencia
matemtica.
Interpretacin de frases
feitas e refrns.
Identificacin
da estrutura dos textos
expositivos (introducin,
desenvolvemento
e conclusins).
Anlise de estrofas.
Reflexin sobre
as expresins dun texto
para deducir o significado.
Valoracin da cultura
popular.
Interese por aprender
a redactar textos
expositivos, moi utilizados
no mbito acadmico.
118A
130903 _ 0168-0183.indd
168
21/7/09
14:43:51
Esquema da unidade
UNIDADE 9
Texto narrativo
Gramtica
Ortografa
O xaguar e a chuvia
O verbo:
nmero e persoa
Signos que pechan

oracins
Literatura
As estrofas
Comunicacin oral
Comprensin auditiva: Identificar a idea principal

Expresin oral: Explicar a leccin
Vocabulario: As expresins
Composicin de textos: Escribir un texto expositivo
Actividades
Es capaz de
Deducir o significado de frases feitas
Recursos
Lminas da aula.


Nas clasificacins das estrofas, os alumnos
tern que aplicar os coecementos de mtrica
e rima que aprenderon nas unidades anteriores.
Como se trataron moitos conceptos, sera
conveniente que cada alumno elaborase modelos
co esquema de cada estrofa. Podera destinar
unha ficha para cada estrofa e utilizar guins baixos
para contar as slabas, cores para indicar a rima...
posible que os alumnos sexan capaces
de usar en textos preparados o signo de puntuacin
correspondente. Con todo, para puntuar as sas
oracins adoitan ter mis dificultades. Convn
que insista en que a oracin debe desenvolver
unha idea completa.
Suxestin
de temporalizacin
Setembro
Outubro
Novembro
Decembro
Xaneiro
Febreiro
Marzo
Abril
Maio
Xuo
118B
130903 _ 0168-0183.indd
169
21/7/09
14:43:51
Obxectivos
O xaguar e a chuvia
ba
do

do texto.
na
Contar relatos de xeito oral.

co
Descubrir as caractersticas da
literatura popular.
xa
ato
Suxestins didcticas
O conto desta unidade popular,
polo que podemos esperar que
sexa un relato cunha ensinanza
moral. Ademais, cmpre que faga
notar que o animal protagonista
o xaguar, unha especie de pantera tpica de Amrica do Sur, o
que nos fai deducir que non forma
parte da nosa literatura popular:
de feito, un conto popular venezolano.
Explquelles que cada literatura
incorpora personaxes e accins
que lle son prximos. As pois,
se o conto pertencese nosa
literatura popular reflectiranse
os animais tpicos da nosa fauna:
raposos, ratos, galias, vacas,
burros
Antes de ler
Faga que se fixen no ttulo da
lectura, O xaguar e a chuvia, e
pdalles que fagan un exercicio
de memoria e que lembren outra
lectura cun ttulo semellante. Se
non o saben, suxralles que revisen os ttulos anteriores do libro
de Lingua. O coiote e rbore do
dieiro, por exemplo (unidade 2),
tia unha estrutura semellante:
dous sintagmas nominais coordinados, un dos cales ten como
ncleo o nome dun animal extico. Invteos a lembrar o argumento e insista en que, malia que
se trataba dunha obra de autor
(Frederik Hetmann), inclua unha
fbula, con caractersticas tpicas
da literatura popular.
A partir da ilustracin da chuvia
sobre a cabana pode comentar
as caractersticas das chuvias
tropicais, tal como expoemos no
cadro Mis informacin.
ma
xe
gu
co
ch
VAS APRENDER
1 Lectura
O xaguar e a chuvia
2 Comunicacin oral
Identificar a idea
principal
Explicar a leccin
3 Gramtica
O verbo: nmero
e persoa
4 Ortografa
Signos que pechan
oracins
As expresins
Escribir un texto
expositivo
6 Literatura
As estrofas
si
co
aba unha vez un xaguar novo que viva na selva amaznica. Como era moi forte e feroz, estaba afeito a que todos os animais, ao velo, fuxisen atemorizados. Por iso estaba convencido de
que non haba no mundo ningun capaz de facerlle fronte.
ag
ab
Un da, paseando pola selva, chegou a un claro onde haba unha

cabana de cazadores. Os homes charlaban e preparaban a cazara
do da seguinte. O xaguar, que nunca vira aqueles seres tan estraos, observbaos de lonxe con curiosidade. De speto, a chuvia
acercuselle por detrs e dxolle:
b
ac
co
gra
os
Amigo, sera mellor que buscases un refuxio en lugar de mirar

tanto os humanos. Ma, ao mellor, non che d tempo de fuxir...
Fuxir eu? Estate tranquila. Non che son eu quen ter que fuxir.
No momento en que se decaten da mia presenza, estes humanos
sairn atemorizados dixo o xaguar convencido.
va
qu
tan
A chuvia non o puido evitar e comezou a rir.

Ntase que non os coeces. Os humanos non che teen medo.
118
Mis informacin
O clima tropical. Faga observar que este conto popular orixinario
de Venezuela, pas de clima tropical. Este clima caracterzase por
temperaturas clidas (superiores a 18 todo o ano) e precipitacins
abundantes, especialmente durante a chamada estacin das chuvias,
que corresponde aos meses mis clidos.
Nas rexins de clima tropical, a chuvia presntase sen avisar e con
moita intensidade. A mido os ros saen do deu leito e grandes extensins de terreo quedan inundadas e moitas vilas destrudas.
Compare o clima tropical co clima mediterrneo, en que as estacins
estn mis marcadas e as chuvias non adoitan ser tan abundantes
nin tan violentas.
118
130903 _ 0168-0183.indd
170
21/7/09
14:43:51
aznis anido de
unha
azara
estrahuvia
mirar
r...
fuxir.
manos
UNIDADE
Como que non? replicou, molesto, o xaguar. Queres comprobalo? Acrcate cabana e vers qu axia se esconden.
Entn, a chuvia aproximouse cabana para observar a reaccin
dos cazadores e o xaguar pxose a ruxir con todas as forzas:
Greeou! Greeou!
Ao or os ruxidos, os homes, lonxe de agacharse dentro da cabana, comezaron a bromear:
Ostes, meus amigos? Preto de aqu hai un xaguar desexoso de
converterse no meu novo zurrn de caza dica un.
Pois, que tea paciencia, que hoxe estamos moi cansos. Ma
xa o cazaremos dica o outro.
Despois de escoitar aquelas palabras, a chuvia volveu onde se
atopaba o xaguar. Este, orgulloso, preguntoulle:
Que? Como reaccionaron, amiga mia?
Nada. Non fixeron nada dixo para non decepcionar a fera.
Pero o xaguar insistiu.
Non o creo. Seguro que estaban mortos de medo!
Daquela a chuvia, que non soportaba os fachendosos, contestou:
Pois non, non tian ningn. De feito, sabes que dican? Que
ma mesmo te cazaban e que, coa ta pel, faran un zurrn. De
xeito que xa o sabes, non che teen medo ningn!
Pois, se non me teen medo a min, que non llo teen a ningun.
A chuvia, disposta a darlle unha leccin de humildade ao xaguar novo, engadiu:
Non te equivoques, amigo. Os humanos teen medo de moitas
cousas. Teen medo, por exemplo, de min.
De ti? mofouse o xaguar. Como van ter medo dunha simple
chuvia?
Queres comprobalo? retouno a chuvia. Queres ver como eu
si son capaz de facelos entrar na cabana? Pois, ponte tan preto
como poidas e observa.
O xaguar acercouse tanto como puido caseta dos cazadores e
agardou en silencio. De al a un pouco, o ceo pxose gris e comezou
a bufar un vento moi forte. Deseguida comezou a chover a chuzos.
Carafio! Que chuvia mis forte! Metmonos dentro da cabana!
berraban os cazadores mentres descolgaban as hamacas.
Cando non quedaba nin unha alma fra da choza, a chuvia
achegouse onde estaba o xaguar e dxolle:
Velo? Unha simple chuvia conseguiu que os cazadores se escondesen, cousa que ti, cos teus ruxidos, non fuches capaz de lograr. E agora que xa aprendiches que a ta ferocidade non espanta
os humanos, faime caso e fuxe. Ma quizais sexa tarde.
Daquela o xaguar decatouse de que con aqueles humanos non
valan as regras da selva e que sera mellor facerlle caso chuvia,
que semellaba coecelos tan ben. As que, sen tardar nin un instante, meteuse na selva e buscou un bo agocho.
CONTO POPULAR VENEZOLANO
medo.
replicar: contestar
contradicindo a opinin
do outro.
ruxir: facer o len e outros
animais o seu son; berrar.
zurrn: bolsa de pel
ou coiro coma a que levan
os pastores ou os cazadores
para levar a comida.
fachendosos: que presumen
moito das sas calidades;
vaidosos, arrogantes.
mofarse: rirse ou burlarse
O XNERO
Os contos
populares
Desde a antigidade, os contos populares transmitronse oralmente,
de xeracin en xeracin. E cada
persoa que os contaba, engada ou
suprima detalles, modificaba feitos ou incorporaba elementos propios do lugar onde viva. Por iso,
podemos atopar versins diferentes dun mesmo conto, s veces
mesmo en pases afastados. Moitos dos nosos autores dedicronse
a recoller por escrito estes contos,
como Maruxa Barrio e Henrique
Harguindey, Antonio Reigosa, Xos
Miranda, e Xos Manuel G. Reboredo.
119
Outras actividades
Verbos de persoas e verbos de animais. No glosario inclese un verbo
de diccin (replicar) e un verbo referente ao son dun animal (ruxir).
Propalles identificar nesta lista verbos de diccin humanos e verbos
de rudos animais. Despois, cumprir que expliquen o significado.
A lectura
Os contos populares adoitan transmitirse oralmente de xeracin en
xeracin. Desde tempos moi antigos era frecuente sentar beira do lume e contar este tipo de
historias. Propalles que recreen
esta maneira de transmisin e
suxira que conten o relato en cadea. Primeiro, pode vostede facer
unha lectura en voz alta que lles
sirva como modelo de entoacin e,
despois, poden facer unha lectura
silenciosa rpida. Posteriormente,
snteos a todos no chan e comece
a contar a historia. Cando o crea
conveniente, pare o relato e escolla un rapaz para que o contine.
Cando o rapaz o considere conveniente, parar e escoller outro
compaeiro e, as, sucesivamente deica que cheguen ao final do
conto.
Competencias bsicas
Competencia
no coecemento e a
Destaque a importancia que ten a
chuvia para o medio natural, como
elemento que limpa a atmosfera,
carga de auga os ros, rega as
terras...
Tamn pode desvelar a curiosidade dos alumnos pola selva
amaznica e animalos a facer un
traballo de investigacin sobre
a localizacin, a flora e a fauna
tpicas, as paisaxes, se vive xente
nela

Pdalles aos alumnos que se fixen
na actitude do xaguar e reflexione
sobre o valor da humildade.
protestar
importar
insinuar
ouvear
contradicir
grallar
insistir
bear
Despois de ler
revisar
imprimir
piar
xustificar
Faga notar novamente a importancia que teen as ensinanzas

morais nos contos e propalles
que constran oracins para resumir a moralidade da historia que
acaban de ler.
Para acabar a actividade, pode comprobar que algns dos verbos dos
animais se poden utilizar nun sentido figurado para as persoas, como
piar e bramar.
119
130903 _ 0168-0183.indd
171
21/7/09
14:43:51
Obxectivos
Afondar no significado dalgunhas expresins da lectura.
Distinguir os personaxes principais e os secundarios.
Valorar as actitudes e a evolucin dos personaxes.
Co
Vocabulario
Com
1. Marca as expresins que signifiquen
6. Copia e completa o esquema da lectura.
Ident
textos
que x
As po
que s
princi
o mesmo ca chover a chuzos.

SITUACIN INICIAL
Chover a cachn.
O xaguar e a chuvia discuten

sobre a quen temen os humanos.
Caer unha boa xeada.

Caer catro gotas.
EPISODIO 1
2. Revisa o cadro de vocabulario e responde
estas preguntas de forma razoada.
Suxestins didcticas
Na actividade 1 pregntaselles
polas expresins que signifiquen
o mesmo ca chover a chuzos e s
hai unha resposta posible. Pode
darlles outros sinnimos: chover
a arroiar, chover a chover, chover
a envorcar, chover a varrer.
Para a actividade 9, insista en que
os contos populares non teen autor
coecido. Por iso, onde se indica
Autor/a deben poer Xnero, e que
indiquen que un conto popular.
Nunha conversa, correcto dicir que

replica o primeiro que fala?
Ademais dun cazador, quen pode necesitar

un zurrn?
O marco
1.
Accin da chuvia
Reaccin
dos humanos
RESULTADO
............................
2.
7. Escribe onde corresponda en cada caso.
3. Marca e completa coa afirmacin mis exacta.
EPISODIO 2
Accin do xaguar
Reaccin
dos humanos
a chuvia
os humanos
o xaguar
A historia transcorre...
A clave da historia que ......... non coece
........., mentres que ......... si que os coece.
na selva.
na selva da Amazonia.
na Amazonia.
A ta opinin
8. D a ta opinin.
Os personaxes
4. Copia e completa o esquema seguinte.
PERSONAXES
DO CONTO
PRINCIPAIS
Como cualificaras a actitude do xaguar

ao comezo do conto? E ao final?
Cres que a chuvia fixo ben dndolle

unha leccin ao xaguar? Por que?
Exp
Explic
dicir c
Para
falare
o que
SECUNDARIOS
Rexistro de lectura
Solucins
As accins
1. A nica expresin que significa o

mesmo ca chover a chuzos chover
a cachn, porque Caer catro gotas
significa chover pouco. 2. Non,
quen replica quen responde.
RM: un pastor. (Un zurrn unha
bolsa de pel ou coiro onde se adoita
gardar a comida, e se leva colgada
do ombreiro.) 3. na selva da Amazonia. 4. PRINCIPAIS: o xaguar e a
chuvia. SECUNDARIOS: os cazadores. 5. Que o xaguar comprendeu
que os humanos non lle teen medo. 6. EPISODIO 1: O xaguar roxe
preto da cabana. Os homes din que
sairn cazalo ao da seguinte. EPISODIO 2: A chuvia descarga sobre
os homes. Os homes acubllanse
na cabana. RESULTADO: O xaguar
busca un bo agocho na selva. 7. A
clave da historia que o xaguar non
coece os humanos, mentres que
a chuvia si que os coece. 8. RM:
Ao principio do conto, o xaguar
moi orgulloso e, ao final, ten que ser
humilde. Si que fixo ben dndolle
unha leccin, porque o fai cambiar
de actitude e, ademais, slvalle a
vida. 9. RL.
5. Explica o que pasou entre estas das escenas.

Fuxir eu?
9.

3. Es
e
Creo que ser mellor

buscar un bo agocho.
Fa
Ttulo:
Autor/a:
Resumo:
Opinin:
120
Actividades 1 e 2. Elaboracin dunha interpretacin. Comprender o
vocabulario da lectura.
Actividades 3, 4 e 5. Obtencin da informacin. Describir o marco
espacial, os personaxes e as accins do relato.
Actividades 6 e 7. Comprensin global. Completar o esquema das
accins da lectura e entender a clave da historia.
Actividade 8. Reflexin sobre o contido. Valorar as actitudes dos personaxes.
120
130903 _ 0168-0183.indd
172
21/7/09
14:43:52
9
UNIDADE
Comunicacin oral
En resumo,
que os humanos temen
mis a chuvia ca
o xaguar.
... daquela
os humanos
agochronse
e...
Comprensin auditiva
Identificamos a idea principal. Xeralmente, nos
textos orais expense moitas ideas diversas
que xiran arredor dunha idea central ou principal.
As pois, para entender ben un texto oral temos
que ser capaces de identificar nel a idea
principal.
Obxectivos
Entender textos expositivos
orais.
Distinguir as ideas principais
das secundarias.
Presentar oralmente un texto
expositivo.
via
guar
ece
ece.
ar
1.
Escoita a audicin e marca. Cal cres que a idea principal?

Clima e tempo atmosfrico non son o mesmo.
En Galicia hai montaas prximas ao mar.
Suxestins didcticas
En Galicia temos un clima ocenico con variantes.

O ocano Atlntico un factor fundamental no clima de Galicia.
2.
Comprensin auditiva
Antes de escoitar a audicin do CD
Comunicacin oral, pdalles aos
alumnos que comparen os dous
globos iniciais e que indiquen cal
dos dous ten un ton mis expositivo, semellante aos libros de texto.
Pregntelles que elementos lles
permitiron chegar a esta conclusin.
Volve escoitar a exposicin oral e completa unha ficha coma esta.
TEMA DA CLASE .............................................................................................

IDEA PRINCIPAL
..............................................................................................
IDEAS RELACIONADAS COA IDEA PRINCIPAL
.....................................................
.........................................................................................................................
OUTRAS IDEAS ...............................................................................................
Expresin oral
Antes de facer a actividade 2,

conveniente que revisen os enunciados da actividade 1.
Explicamos a leccin. Explicar a leccin non fcil. Tense que preparar ben o que se debe
dicir co fin de que a explicacin resulte clara e ordenada para os que nos escoitan.
Para facelo, recomendable elaborar antes unha ficha que recolla o tema de que
falaremos, as ideas principais e algns exemplos que poidan axudar a comprender
o que explicamos.
3. Escolle algn dos temas que estudaches da materia que prefiras

e dlles a leccin aos teus compaeiros e compaeiras.
7
Faino as:
As forzas
e o movemento
LEMBRA O QUE SABES

As forzas
A materia
As forzas causan diversos

efectos sobre os
corpos:
1. Elabora unha ficha en que recollas o tema da leccin,

as ideas principais e algns exemplos e memorzaa.
2. Antes de darlles a leccin aos compaeiros, anuncia
o tema sobre o que dars a leccin.
EXEMPLO
A continuacin explicareivos brevemente...
3. Achega exemplos para facer mis clara a explicacin.
Fan que se movan.
Fan que se deformen.
A sabedora de Arqumedes
Ddeme un punto de
apoio, dixo Arqumedes,
e moverei o mundo.
O rei Hiern, crendo
que aquilo era un farol,
pediulle
que movese algn obxecto
pesado: quizais non
o mundo,
pero si algo de bastante
volume. Arqumedes
elixiu
unha nave que haba
no dique seco e pediu
que a
cargasen de pasaxeiros
e mercadoras; nin sequera
baleira poderan botala
gran nmero de homes
tirando
dunha infinidade de
sogas.
Arqumedes anoou os
cabos e dispuxo un sistema
de poleas conectadas
unhas coas outras. Tirou
da soga
e, cunha soa man, botou
lentamente a nave.
ISAAC ASIMOV
Momentos estelares da
Ciencia.
Adaptacin
Busca no dicionario as
seguintes
palabras ou expresins,
relacionadas co mundo
dos barcos:
dique seco botar cabo

Que pensas que quera
dicir
Arqumedes coa oracin
ddeme
un punto de apoio
e moverei o mundo?
A polea unha mquina
simple. Nomea algunha
outra
mquina simple.
88
Fan que se detean.
Algunhas mquinas simples

son a
roda, o plano inclinado
e a panca.
4. Indica que mquinas
aparecen
nas imaxes e que enerxa
empregan para funcionar.
Fan que rompan.
As forzas poden actuar

por contacto, como
cando se golpea unha
pelota cun bate, ou a
distancia, como cando
un imn atrae un
obxecto de ferro que est
separado del.
Algunhas forzas son de
atraccin, como no
caso dun imn e dun
obxecto de ferro, mentres que outras son de
repulsin, como a forza que exercemos coa
bota sobre un baln.
1. Di exemplos de forzas
que acten por
contacto e forzas que acten
a distancia.
2. Di exemplos de forzas
de atraccin
e de forzas de repulsin.
3. Observa a secuencia
e describe o que
ocorre en cada vieta.
Utiliza algunhas
das palabras seguintes:
detido forza contacto
comeza a moverse movemento
dimine a sa velocidade
As mquinas son obxectos

que empregamos
para aforrar tempo ou
esforzo ao realizar as
nosas tarefas.
As mquinas necesitan
enerxa para funcionar.
Algunhas empregan a
enerxa das persoas e
outras empregan outros
tipos de enerxa, como
a enerxa elctrica ou a
do combustible.
As mquinas simples son
as que teen poucas
pezas. As mquinas compostas
estn formadas
por varios elementos.
Expresin oral
Aproveite para lembrar que o
abuso do conector entn non
axeitado en textos formais como
os expositivos, en que cmpre
usar conectores de orde como en
primeiro lugar, dunha banda
VAS APRENDER
Por que se moven os corpos

e por que
se deteen.
Como afectan as forzas

aos movementos.
Que a velocidade e como
se pescuda
a velocidade dun corpo.
Que a forza de gravidade
e como afecta
o movemento.
Cales son as mquinas

simples
importantes.
Como actan as mquinas

simples.
Como se realiza un experimento.
mis
89
121
Competencias bsicas
Facer fichas coma a que se propn na actividade 2 pode ser moi
til para resumir libros e lembrar
o contido despois dun tempo.
Mis informacin
Tcnicas para falar en pblico. Os textos expositivos orais son moi planificados, pero hora de expoelos cmpre dar unha aparencia de naturalidade. Deseguido, presentamos algns consellos para falar en pblico:
Falar amodo e cun ton de voz elevado. Para mellorar a voz, interesante facer exercicios de respiracin antes.
Mirar o pblico aos ollos, para que se mantea atento.
Introducir no discurso preguntas que axudan a estruturar o tema e
manteen a atencin do auditorio.
Levar algn elemento de soporte nas mans pdenos axudar a tranquilizarnos. Cmpre advertir, con todo, que non se debe manipular
demasiado para non distraer o pblico.
Solucins
1. En Galicia temos un clima ocenico con variantes. 2. RM: TEMA: O
clima de Galicia. IDEA PRINCIPAL:
Galicia presenta un clima ocenico
con variantes. IDEAS RELACIONADAS: A proximidade ao mar e a
altura determinan o clima ocenico. OUTRAS IDEAS: Diferenza
entre clima e tempo atmosfrico.
3. RL.
121
130903 _ 0168-0183.indd
173
21/7/09
14:43:52
Gramtica O verbo: nmero e persoa

Eu non fuxirei
porque son valente, pero
os humanos fuxirn todos.
Son uns medrosos!
Recoecer e saber utilizar as

formas non persoais do verbo.
Suxestins didcticas
Para explicar
Para traballar o nmero das formas verbais utilizamos varios
refrns relacionados co tema
da unidade, os fenmenos
meteorolxicos. Ademais dos
contidos gramaticais, asegrese de que saben interpretar
os refrns e anmeos para que
acheguen uns cantos mis e
analicen tamn as formas verbais. Poa atencin forma
abrgate e fgalles notar aos
rapaces que abriga pode representar diferentes persoas:
terceira do singular do presente de indicativo ou segunda do
singular do imperativo. Neste
caso, a situacin do pronome
persoal tono de 2. persoa,
detrs do verbo, indcanos que
se trata dunha forma de imperativo.
As formas verbais teen nmero. Estn en singular cando a accin

a realiza unha soa persoa (xogo) e estn en plural cando a accin a
realizan varias persoas (xogamos).
As formas verbais tamn informan sobre a persoa que realiza a accin.
Se a accin a realiza a persoa ou persoas que falan, a forma verbal est en primeira persoa. Por exemplo: eu ando, ns andamos.
Se a accin a realiza a persoa ou persoas que escoitan, a forma
verbal est en segunda persoa. Por exemplo: ti andas, vs andades.
Se a accin a realiza outra persoa ou persoas diferentes das que
falan e das que escoitan, a forma verbal est en terceira persoa.
Por exemplo: ela anda, eles andan.
4. An
EX
5. Bu
qu
O
N
D
co
P
Qu
un
As formas non persoais
TERMINACINS
DAS FORMAS
NON PERSOAIS
Hai formas verbais que non expresan a persoa que realiza a accin.
Estas formas verbais chmanse formas non persoais e son tres:
infinitivo (nevar), xerundio (nevando) e participio (nevado).
6. Cl
Infinitivo
-ar, -er, -ir
Segundo o nmero, as formas verbais poden estar en singular

ou en plural.
Segundo a persoa, as formas verbais poden estar en primeira,
en segunda ou en terceira persoa.
As formas non persoais do verbo son o infinitivo, o xerundio e
o participio.
Xerundio
-ando, -endo, -indo
Participio
-ado, -ido, -ido
7. Co
en
1. Clasifica as formas verbais destes refrns segundo o nmero.
Cando chove por agosto, chove mel e mosto.

As madrugadas de abril son pintadas para durmir.
En marzo florecen todos os campos.
Cando na ribeira neva, que far na serra!
Abrgate por febreiro con das capas e un sombreiro.
Pola Santa Luca comezan a medrar os das.
SINGULAR
PLURAL
AUT
Es
2. Relaciona cada forma verbal coa persoa e co nmero que lle corresponda.
bailaban
dicides
andaremos
lar
gu
1. persoa
ral
1. persoa
2. persoa
2. persoa
3. persoa
3. persoa
comes
ter
vivo
5
V, 5V.
Comece lembrando os pronomes

persoais tnicos que se trataron
na unidade 7 e pregntelles se se
deben utilizar necesariamente ou
podemos construr oracins sen
necesidade de utilizalos. Despois
do debate, lea a vieta inicial na
que hai verbos que van acompaados do suxeito explcito (Eu
non fuxirei; os humanos fuxirn) e
outros verbos que non van acompaados de pronomes nin de
sintagmas nominais (Son valente; Son uns medrosos). Fgaos
reflexionar que as formas do verbo
son diferentes segundo a persoa
a que se refiren, o que permite
elidir o pronome. Explquelles que
noutras linguas, como o ingls,
as formas verbais non cambian
tanto e por iso obrigatorio o uso
do pronome, ou non poderiamos
saber de que persoa se trata.
O nmero e a persoa
Plu
Identificar o nmero e a persoa

do verbo.
Sin
Obxectivos
3. Ar
122
Mis informacin
O infinitivo flexionado ou conxugado. O concepto de forma non persoal
en galego para referirse ao infinitivo correcto a medias, porque a
lingua galega ten un infinitivo persoal ou flexionado que se forma
engadndolle as desinencias de nmero e persoa ao infinitivo:
andar
bater
partir
andares
bateres
partires
andar
bater
partir
andarmos
batermos
partirmos
andardes
baterdes
partirdes
andaren
bateren
partiren
122
130903 _ 0168-0183.indd
174
21/7/09
14:43:52
9
UNIDADE
3. Arrodea as formas verbais e completa as oracins con pronomes persoais.
ccin
cin a
a ac-
a vermos.
forma
anda-
s que
ersoa.
ccin.
tres:
. les un poema.
. viven en Redondela.
. marchou a correr.
Na actividade 2, fgalles notar

que as desinencias que indican
nmero e persoa coinciden en
todos os tempos verbais, ags
no pretrito perfecto, que as
ten distintas. Para que o poidan comprobar, propalles
dous verbos conxugados en
futuro, por exemplo vivir: vivirei,
vivirs, vivir, viviremos, viviredes, vivirn e contar: contarei,
contars, contar, contaremos,
contaredes, contarn. Comente
que estas desinencias mesmo
se repiten cambiando de tempo
verbal; por exemplo, no pretrito imperfecto de indicativo:
viva, vivas, viva, viviamos,
viviades, vivan ou no presente
de subxuntivo: viva, vivas, viva,
vivamos, vivades, vivan
4. Analiza as formas verbais anteriores coma no exemplo.

EXEMPLO
faredes verbo facer, segunda persoa, plural.
5. Busca neste fragmento do relato O xaguar e a chuvia exemplos de formas verbais

que estean en primeira, segunda e terceira persoa.
A discusin
O xaguar insista.
Non o creo. Seguro que estaban mortos de medo!
Daquela a chuvia, que non poda soportar os vaidosos,
contestou:
Pois non, non teen medo ningn. De feito, sabes que din?
Que ma mesmo te cazarn e que, coa ta pel, farn
un zurrn. De maneira que xa o sabes, non che teen medo ningn!
6. Clasifica estas formas verbais non persoais.
lar
. faredes un boneco de neve.

. quero un vaso de leite.
. regamos as plantas.
escoitando
tapado
dirixir
pensar
sando
debuxar
mover
mercando
nacido
tido
fritido
entendendo
INFINITIVO
XERUNDIO
PARTICIPIO
ra,
7. Completa con formas non persoais dos verbos do recadro. Indica que forma escribiches
oe
en cada caso (infinitivo, xerundio ou participio).
chover
acender
mercar
Eles queren . un ventilador.

Viches a lmpada? Xa est .!
Seica vai . a chuzos.
Que fro! Vai . a estufa.
...
...
Solucins
...
...
AL
AUTOAVALIACIN
PUNTUACIN
1. A forma bailando o xerundio do verbo bailar.
.......
2. Cociaches est en segunda persoa do plural.
.......
.......
.......
3. O participio do verbo pintar pintando.

4. O infinitivo, o xerundio e o participio son formas non persoais.
5. As formas verbais poden estar en singular ou en plural.
.......
TOTAL
.......
Solucin: 1V, 2F, 3F, 4V, 5V.
123
Uso do infinitivo flexionado

Recomndase o seu uso nos dous primeiros casos:
Cando o suxeito do infinitivo non coincide co do verbo de que
depende.
Son horas de marcharmos.
Cando o infinitivo se sita antes do verbo de que depende, anda
que coincidan os suxeitos.
Ao acabarmos a merenda, marchamos.
Non se conxuga o infinitivo das formas perifrsticas (vai chover!) nin
o includo en complexos verbais (podes sar).
1. SINGULAR: chove, neva, far,

abriga. PLURAL: son, florecen,
comezan. 2. bailaban: 3. pers.
pl. dicides: 2. pers. pl. andaremos: 1. pers. pl. comes:
2. pers. sing. ter: 3. pers.
sing. vivo: 1. pers. sing. 3.
[Subliamos as formas verbais.]
Vs faredes un boneco de neve.
Ti les un poema. Eu quero un
vaso de leite. Eles/elas viven en
Redondela. Ns regamos as plantas. El/ela marchou a correr. 4.
Les: verbo ler, 2. pers. sing. Quero:
verbo querer, 1. pers. sing. Viven:
verbo vivir, 3. pers. pl. Regamos:
verbo regar, 1. pers. pl. Marchou:
verbo marchar, 3. pers. sing. 5.
En 1. persoa: creo. En 2. persoa:
sabes, sabes. En 3. persoa: insista, estaban, poda, contestou,
teen, din, cazarn, farn, teen. 6.
INFINITIVO: debuxar, dirixir, mover,
pensar. XERUNDIO: escoitando,
sando, mercando, entendendo.
PARTICIPIO: nacido, tapado, tido, fritido. 7. mercar (infinitivo)
acendida (participio) chover (infinitivo) acendendo (xerundio).
123
130903 _ 0168-0183.indd
175
21/7/09
14:43:53
Ortografa Signos que pechan oracins

Obxectivos
Coecer a funcin dos signos
de puntuacin que pechan oracins.
Oches
ese xaguar
imprudente?
Agora estarn cheos

de medo. Seguro!
Identificar as oracins dun

texto.
Para indicar que unha oracin acaba, utilizamos varios signos de puntuacin.
Ao final das oracins en que se afirma ou se nega
algo, escrbese un punto (.).
Exemplo: Agora estarn cheos de medo.
Fixar a escritura de palabras

Suxestins didcticas
En cursos anteriores, os alumnos
xa traballaron a identificacin e
a entoacin dos signos de puntuacin bsicos. Nesta unidade
aprendern a utilizar estes signos,
tanto para expresar sentimentos
diversos coma para separar as
diferentes oracins dun texto.
Ao final das oracins en que se pregunta algo, escrbese un signo de interrogacin (?).
Exemplo: Oches ese xaguar imprudente?
7. Com
Ao final das oracins en que se expresa sorpresa,

admiracin, medo, etc. escrbese un signo de admiracin (!).
Exemplo: Seguro!
CON SIGNO DE INTERROGACIN
CON PUNTO
CON SIGNO DE ADMIRACIN
8. Dita
Fxa
2. Separa as oracins deste texto con puntos.

Lembra que despois de punto se escribe maiscula.
Os
na p
do t
Oc
Que
Unha medalla en xogo

A Marta encntalle o atletismo cada da adstrase das horas
despois do colexio unha das mellores atletas do equipo municipal
Hoxe comezan os campionatos de atletismo provincial
Marta participa como corredora todos estn convencidos
de que gaar algunha medalla agora veremos se o consegue
Gus
DIFIC
3. Arrodea os puntos da actividade anterior segundo o cdigo.

Punto e seguido.
Punto e parte.
Punto final.
4. Escribe as preguntas que cmpre facer para cubrir os datos da ficha seguinte.
...................................
...................................
...................................
...................................
NOME E APELIDOS:
IDADE:
ENDEREZO:
ACTIVIDADES EXTRAESCOLARES:
124
Mis informacin
Pronomes interrogativos e exclamativos. As oracins interrogativas
poden ser de dous tipos: parciais ou totais. As parciais estn precedidas por un pronome interrogativo (Que queres cear?), mentres que
as totais non estn precedidas por ningn pronome (Queres cear?) e
contstanse cos adverbios afirmativo (si) ou negativo (non). Cmpre
lembrar que, a diferenza do casteln, os pronomes interrogativos en
galego non levan acento grfico.
Nas oracins exclamativas, os pronomes tampouco levan acento grfico, contrariamente ao casteln (Que divertido!; Que calor!).
Se o considera conveniente, pode comentar que, nas intervencins dos personaxes, o punto
124
130903 _ 0168-0183.indd
176
V
V
To
de puntuacin propostos.
Lois:
Quedamos ma s oito. Se non
podes vir, avsanos. moi importante.
Para explicar
Na actividade 1, aprovitase a
lectura inicial da unidade para
observar os conceptos ortogrficos que se tratan nesta unidade. Para localizar oracins,
recomndelles que busquen
os verbos. As evitaremos que
marquen como oracins as expresins De ti? ou Greeou!
6. Con
1. Localiza na lectura unha oracin que acabe con cada un dos signos
Comece explorando os coecementos previos dos alumnos cun

texto breve coma este:
Pregntelles cantas oracins

poden identificar (3) e fgalles ver
que o nmero de oracins coincide co nmero de puntos que ten
o texto. En cambio, as comas
delimitan unidades mis pequenas dentro da oracin. Faga que
reflexionen se coecen outros
signos cunha funcin semellante
ao punto e que se escriban ao
final da oracin. Pdalles que contrasten as respostas que deron
coas normas que se expoen no
cadro.
5. Esc
21/7/09
14:43:53
9
UNIDADE
alegra
medo
sorpresa
emprgase ao final, despois do

comentario do narrador e non
detrs das palabras do personaxe: Nada. Non fixeron nada
dixo para non decepcionar a fera. Igualmente, importante que
se decaten de que os signos de
interrogacin e de admiracin xa
inclen o punto e, polo tanto,
nunca empregaremos punto
despois destes signos.
enfado
va-
6. Converte as oracins seguintes en preguntas e en exclamacins.
ega
Vai moito fro.

Vale mis de seis euros.
Todas as camisas son azuis.
...
.............................
.............................
.............................
No apartado Dificultades ortogrficas, cmpre que fixen a

correcta ortografa desas tres
palabras, todas coa dificultade
do son B, representado por das
grafas b e v. Ademais, deben
lembrar que a palabra talvez se
escribe xunta.

Fxate no signo en que acaba cada oracin.
Que tronada!
O sbado pasado estabamos xogando os meus amigos e mais eu
na praza da Lea, no centro da cidade. Segundo os prognsticos
do tempo, teriamos un da con sol. Pero, de speto, todo cambiou.
O ceo encheuse de nubes e comezou unha tronada impresionante.
Que espectculo de luces e son!
Solucins
Gustarache velo? S tes que acceder Internet e velo no meu blog.
marabilla
maaia
tale
enia

talvez
...
...
.............................
.............................
.............................
7. Completa o cmic seguinte con oracins que acaben no signo de puntuacin indicado.
final.
EXCLAMACIN
sa,
ad-
PREGUNTA
es-
5. Escribe exclamacins que expresen as emocins seguintes.
enxiva
...
maravilla
marravilla
tal bez
talbez
enxiba
enca
125
Outras actividades
Poer voz s situacins. Para practicar os diferentes tipos de oracins e que os alumnos practiquen o uso axeitado dos signos de
puntuacin segundo a situacin, presntelles debuxos de cmic ou
fotografas de revistas e xornais e propalles que inventen un dilogo para cada situacin empregando a mxima cantidade de signos
que coezan.
1. RM: A chuvia non o puido evitar

e comezou a rir. / Ostes, meus
amigos? / Seguro que estaban
mortos de medo! 2 e 3. A Marta
encntalle o atletismo. [punto e
seguido] Cada da adstrase das
horas despois do colexio. [punto e
seguido] unha das mellores atletas do equipo municipal. [punto e
parte] Hoxe comezan os campionatos de atletismo provincial.
[punto e seguido] Marta participa
como corredora. [punto e seguido]
Todos estn convencidos de que
gaar algunha medalla. [punto
e seguido] Agora veremos se o
consegue. [punto final] 4. RM:
Como te chamas? Cantos anos
tes? Onde vives? Que actividades extraescolares fas? 5. RM:
Que ben! Estou morto de medo!
Que sorpresa! Non me gusta! 6.
Vai moito fro? Que fro vai! Vale
mis de seis euros? Vale mis de
seis euros! Todas as camisas
son azuis? Todas as camisas son
azuis! 7. RM: Socorro! Que pasa?
Poderas achegarme o albornoz?
Que susto me deches! 8. Ditado.
125
130903 _ 0168-0183.indd
177
21/7/09
14:43:53
Obxectivos
Ampliar o vocabulario relacionado coa climatoloxa.
Coecer algns refrns e frases feitas.
Escribir un texto expositivo.
Suxestins didcticas
A lmina inicial presenta unha
imaxe atpica do deserto para
que os alumnos poidan practicar
co lxico relacionado coas baixas
temperaturas. Primeiro, pregntelles como imaxinan eles un deserto. A continuacin, pode facer
en primeiro lugar a actividade 2,
para que amplen o vocabulario
dos adxectivos relacionados coa
temperatura e poidan facer unha
descricin do que un deserto
prototpico e do que pasa na imaxe
inicial. Aproveite para ampliar a
informacin sobre os climas desrticos, que se caracterizan por
temperaturas superiores aos 40
C durante o da e baixadas bruscas, ata os 0, pola noite.
Fgalles ver tamn que os refrns
e as frases feitas son moi habituais na lingua coti; en cambio,
nos textos expositivos cmpre evitar o seu uso, xa que mellor utilizar unha linguaxe clara e precisa
que sexa fcil de entender para o
receptor.
Para explicar
As actividades 3 e 4 presentan frases feitas e refrns
relacionados coa temperatura.
Fgalles observar as diferenzas
entre un tipo de construcin e
outra. Tal como pon de manifesto a actividade 4, desde
o punto de vista formal, os
refrns constan de das partes
que riman; en cambio, nas frases feitas non hai rima. Desde
o punto de vista do significado,
as frases feitas equivalen a un
nome, un adverbio ou un adxectivo; mentres que os refrns
son unha sentenza cunha vontade moralizadora.
Co
Vocabulario
Esc
alg
exp
sel
que
termmetro
xeo
fenmeno
5.
conxelado
climtico
invernal
tremer
arrefriarse
abrigarse
1. Escribe un breve dilogo entre dous dos personaxes da lmina utilizando tantas
palabras da lista como poidas.
2. Clasifica as palabras seguintes segundo contean a idea de fro ou de calor.
xeado
fresco
fervente
abrasador
conxelado
bochornoso
xlido
clido
morno
glacial
trrido
ardente
Def
FRO
CALOR
AS EXPRESINS. s veces utilizamos expresins que teen un significado diferente en conxunto do que teen as palabras que as forman. Por exemplo, romper o
xeo significa iniciar tratos que ningun se atreva a comezar, ademais de partir
un anaco de xeo. Entre as expresins destacan os refrns e as frases feitas.
O
e for
Cl
3. Infrmate e explica o significado das frases feitas destacadas.
A Xulio quntaselle a boca e di o que non debe.

Esta casa un forno porque lle pega o sol todo o da.
Onte choveu a mares na mia vila.
Cando lle dixeron o que pasara, conxeluselle o sangue nas veas.
Efe
4. Relaciona e escribe refrns.

Ano de xeadas...
Ata o corenta de maio ...
A calor da brasa, ...
A folla, cando enxoita, ...
Auga ao medioda ...
... logo pasa.

... auga para todo o da.
... molla.
... non quites o saio.
... ano de boas anadas.
126
Outras actividades
Ordenacin da informacin. Para que os alumnos adquiran prctica
na redaccin de secuencias expositivas, convn que se familiaricen
con este tipo de texto e sobre todo que comproben a necesidade
de ordenar a informacin correctamente. Fgalles notar tamn que
a informacin se reparte nos pargrafos de maneira equilibrada.
Propalles este texto para que reordenen os pargrafos e, ao acabar, que propoan un ttulo.
a) Hai alimentos, como carne e o leite, que proceden dos animais.
Outros, como as froitas e o pan, proceden das plantas.
b) Segundo a composicin, os alimentos clasifcanse en catro grupos:
os lcteos; a carne e o peixe; as pastas; e as froitas e as verduras.
Para estar sans cmpre comer alimentos dos catro grupos.
126
130903 _ 0168-0183.indd
178
21/7/09
14:43:54
9
UNIDADE
Escribimos un texto expositivo. Escribimos textos expositivos cando expoemos

algn tipo de informacin ou lle explicamos algo a algun. Antes de escribir un texto
expositivo fundamental documentarse ben sobre o que queremos explicar,
seleccionar a informacin mis importante e organizala dun xeito claro para
que quen a lea se decate ben do que lle explicamos.
Competencias bsicas
Competencia
no coecemento e a
5. Escribe un texto expositivo breve sobre a chuvia.

a) Pensa para que vas escribir o texto: para explicarlles o fenmeno da chuvia
aos meus compaeiros da clase, para o xornal do colexio, para un traballo da clase...
b) Busca informacin sobre o tema en varios lugares e antaa.
REDACCIN DO TEXTO
c) Organiza a informacin que recolliches dun xeito claro. Para facelo pode servirche este texto
sobre a formacin do vento.
as
ener o
artir
Tamn pode aproveitar o vocabulario relacionado coa climatoloxa

para repasar o uso e o funcionamento do termmetro, as como a
interpretacin dos mapas meteorolxicos das previsins.
As se forma o vento
Definicin
Orixe
e formacin
O vento un fenmeno atmosfrico provocado

polo movemento do aire.
O movemento do aire ou vento prodcese porque
o Sol quenta de xeito diferente os diversos lugares
da Terra. Nos lugares onde vai moita calor, o Sol
quenta o aire e este tende a moverse buscando
lugares mis fros. Iso fai que o aire que se atopa
nos lugares mis fros sexa desprazado polo aire
quente cara aos lugares mis clidos. Estes
desprazamentos de aire orixinan o vento.
Solucins
Clases
Segundo a intensidade, hai diversos tipos de ventos. Cando o vento moi forte
chmase furacn; en cambio, cando suave, chmase brisa.
Efectos
O vento unha forma de enerxa que move aeroxeradores, barcos, etc., pero cando
moi intenso pode provocar grandes catstrofes.
d) Escribe o teu borrador sobre a chuvia sen esquecer os aspectos seguintes.

Poerlle un ttulo ao texto.
Definir a chuvia.
Explicar como se produce.
Explicar por que se produce.
Mencionar varios tipos de chuvia.
Comentar os efectos positivos e os negativos.
e) Revisa o borrador antes de pasalo a limpo. Fxate, sobre todo, na orde

e na claridade na exposicin da informacin.
127
c) Tamn necesitamos a auga e o sal, que non proceden nin dos animais nin das plantas.
d) Os alimentos que tomamos proporcinannos as substancias necesarias para medrar e estar sans, e a enerxa que necesitamos para
correr, estudar, xogar, etc.
A orde correcta sera d), a), c) e b).
Tendo en conta a lmina inicial en

que se ve xeo nun oasis, explique
que, ultimamente, son habituais
fenmenos atmosfricos estraos a causa do cambio climtico,
provocado maioritariamente pola
contaminacin e polo consumo
desmesurado de enerxa.
1. RM: Turista 1: Vai un da invernal

e estou conxelado. Turista 2: Eu
non paro de tremer. Viches o xeo
que se formou no oasis? Brberes: A causa do cambio climtico,
este ano produciuse un fenmeno
inslito nestas terras: os termmetros baixaron por debaixo dos cero
graos. Abrigdevos se non queredes arrefriarvos. 2. FRO: xeado,
xlido, glacial, fresco, conxelado.
CALOR: abrasador, clido, trrido,
fervente, bochornoso, ardente. A
palabra morno significa nin fro nin
quente. 3. Enfdase axia.
Est moi quente. Choveu moito.
Quedou paralizado por unha forte impresin negativa. 4. Ano de
xeadas, ano de boas aadas. Ata
o corenta de maio, non quites o
saio. A calor da brasa logo pasa.
A folla, cando enxoita, molla. Auga
ao medioda, auga para todo o da.
5. R.L.
127
130903 _ 0168-0183.indd
179
21/7/09
14:43:54
Literatura As estrofas
U
s
A brtema
U
s
De San Martio a febreiro

son das de neboeiro.
U
s
Obxectivos
Coecer a estrutura de diferentes tipos de estrofas.
Identificar o tipos de estrofas
de que se compn un poema.
Construr estrofas diferentes
combinando uns versos dados.
Suxestins didcticas
Os textos literarios presentan
unha organizacin que os diferencia dos non literarios e que os
singulariza. Con todo, importante que os alumnos sexan conscientes de que calquera texto,
literario ou non, presenta unha
estrutura. Para que poidan observar as diferenzas e as semellanzas de como se organizan diferentes tipos de textos, pode mostrarlles un texto escrito, como unha
carta, en que se poidan identificar perfectamente os pargrafos.
Mstrelles tamn unha novela,
para que poidan observar a divisin en pargrafos e en captulos.
A continuacin, pida que se detean no poema de Manuel Mara
e na organizacin que presenta.
Solicite que establezan similitudes entre os pargrafos dos textos en prosa e as estrofas dos
textos en verso.
Antes de facer as actividades propostas, pdalles aos alumnos que
expliquen o que lles suxire o poema
do poeta da Terra Ch, Manuel
Mara, que inicia o programa.
Non hai brtema coma esta,

fra coma a xeada.
Brtema pingona e mesta
coma a noite pechada.
3. Le c
Nboas que non se dan ido

mentres dura o inverno.
Semellan fume sado
das entraas do inferno.
neboeiro: nboa moi

espesa.
E
te
d
d
mesta: espesa, compacta.
De San Martio a febreiro

son das de neboeiro.
entraas: parte mis

oculta de algo ou algun.
MANUEL MARA
4. Di q
Unha estrofa un conxunto de versos cunha estrutura determinada que se repite,

ou pode repetir, ao longo do poema. Segundo o nmero de versos, a medida destes ou a rima, hai diferentes clases de estrofas.
OBRA
1.
1. Fxate no poema A brtema e escribe.

Nmero de estrofas .......
Nmero de versos de cada estrofa .......
2. Observa diferentes tipos de estrofas e completa as definicins.

PAREADO
TERCETO
Quero contar os meus amigos,

como se contan os mollos de trigo.
Quixera a rocha non ser tan dura,

ser brtema livi, doce perfume,
sorriso, bico ou bgoa de tenrura.
A. IGLESIA ALVARIO
A. IGLESIA ALVARIO
REDONDILLA
CUARTETO
Debaixo das escaleiras,

andan a enredar os gatos
co betume dos zapatos,
e as sandalias fanequeiras.
O vento encheu as prazas e os rueiros

con renxer de infinitos arboredos,
e enguetouse nas casas coma dedos
de hedra verde nos vellos castieiros.
PEPE CCCAMO
2.
DARO X. CABANA
128
Para explicar
As actividades de observacin
levarn os alumnos a descubrir os nomes dalgns tipos
de estrofas, para o que tern
que aplicar os coecementos
de mtrica e rima que aprenderon en unidades anteriores.
Mis informacin
A partir dos dous tipos de estrofa da actividade 3, aproveite

para explicar que as coplas
adoitan ser as estrofas mis
abundantes nas composicins
populares. Saliente que os
copla (rima -a-a)
Estrofas de catro versos. Aproveite o traballo sobre as estrofas nas

actividades 3 e 4, para completar o coecemento de diferentes estrofas de catro versos e asentar a oposicin tipolxica entre elas:
De arte menor
de arte maior
cuarteta (rima abab)
serventesio (rima ABAB)
redondilla (rima abba)
cuarteto (rima ABBA)
Explique que hai composicins que combinan varias estrofas (coma

o soneto, formado por dous cuartetos e dous tercetos) e tamn as
hai que non estn divididas en estrofas (coma os romances: serie
ilimitada de versos octoslabaos con rima asonante nos pares).
128
130903 _ 0168-0183.indd
180
21/7/09
14:43:54
9
UNIDADE
Un pareado unha estrofa de ....... versos que riman entre si.
Un terceto unha estrofa de ....... versos que teen ................... de oito

slabas con rima AA.
Unha redondilla unha estrofa de ....... versos que teen ...................

slabas con rima consonante abba.
Un cuarteto unha estrofa de ....... versos que teen ................... de oito

slabas con rima consonante ABBA.
poemas de autor acostuman

ser mis elaborados desde o
punto de vista da estrutura.
Na actividade do OBRADOIRO
LITERARIO, pida que tenten
buscar o sentido do poema e a
puntuacin axeitada.
3. Le cada definicin e di con cal das seguintes estrofas se relaciona.

Cuarteta: Estrofa de catro versos de
arte menor con rima consonante
abab.
ta.
n.
te,
es-
.......
ra,
e,
ra.
Este pandeiro que toco

ten o pelexo gastado
de tanto dlle que dlle,
de tanto repenicalo.
Copla: Estrofa de catro versos co

mesmo nmero de slabas e rima
aa.
Competencias bsicas
Galicia! Nai e Seora,

sempre garimosa e forte,
preto e lonxe; onte, agora,
ma na vida e na morte.
POPULAR
Poa atencin ao nmero das estrofas e pida que as relacionen

cos ordinais e cardinais correspondentes. Por exemplo: terceto-tres,
terceiro
RAMN CABANILLAS
4. Di que tipo de estrofas se usa no poema A brtema.
Formar estrofas
OBRADOIRO LITERARIO
1. Combina os versos seguintes de maneira que formes en cada caso o tipo de estrofa
que se pide.
Non esquezas poer signos de puntuacin e maisculas cando cumpra.
dando chos
de felicidade
do verde campo teen saudade

foxen de ceos
PAREADO
TERCETO
CUARTETO
QUINTETO
.................
.................
.................
.................
.................
.................
.................
.................
.................
.................
.................
.................
.................
.................
enfeluxados
IO
os
Todos os paxaros da cidade

en ruidosas bandas
agrupados
s.
ANA
2. Engade un verso mis tendo en conta a rima e converte o quinteto anterior nun sexteto.
129
Outras actividades
Inventar estrofas a partir doutras. Propalles que, respectando o
esquema mtrico (slabas e rima) das estrofas dun poema, cambien
palabras para formar outras novas. Convn partir dun poema sinxelo, por exemplo estas das estrofas dun poema de Antonio Garca
Teijeiro, do seu libro Caderno de fume.
Teo unha barca
teo un cortello
teo dous porcos
e un limoeiro.
5
5a
5
5a
Teo un can branco

e un can marelo;
teo dous gatos
bos marieiros.
5
5a
5
5a
Solucins
1. Nmero de estrofas: 4.
Nmero de versos de cada estrofa: das estrofas de 2 versos, e
das estrofas de 4 versos. 2. Un
pareado unha estrofa de dous
versos que riman entre si. Un terceto unha estrofa de tres versos
que teen mis de oito slabas con
rima A--A. Unha redondilla unha
estrofa de catro versos que teen
oito slabas con rima consonante
abba. Un cuarteto unha estrofa
de catro versos que teen mis de
oito slabas con rima consonante
ABBA. 3. O primeiro unha copla,
O segundo unha cuarteta. 4. Combina pareados e cuartetas.
OBRADOIRO LITERARIO
1. RM: PAREADO: Todos os paxaros da cidade / do verde campo
teen saudade. TERCETO: Todos
os paxaros da cidade / foxen de
ceos enfeluxados / dando chos
de felicidade. CUARTETO: Todos
os paxaros da cidade, / en ruidosas bandas agrupados, / foxen de
ceos enfeluxados / dando chos
de felicidade. QUINTETO: Todos
os paxaros da cidade, / do verde
campo teen saudade; / foxen de
ceos enfeluxados /en ruidosas bandas agrupados / dando chos de
felicidade. 2. RM: podemos engadir
combinacin anterior o verso moi
lonxe marchan alborotados.
129
130903 _ 0168-0183.indd
181
21/7/09
14:43:54
Actividades
Obxectivos
1.

anterior.
Interpretar frases feitas.
Suxestins didcticas
2.
As expresins teen un significado , en conxunto, do que teen

as palabras que as forman. Dous dos tipos de expresins mis frecuentes
son
Para indicar que unha oracin acaba podemos empregar os signos

de puntuacin seguintes:
Unha estrofa Hai diferentes clases de estrofas segundo o nmero

de , a medida ou
7.
8.
Pode completar a actividade 10

pedndolles que indiquen a que
persoa corresponde cada forma
verbal. Tamn pode animalos a
construr outras oracins en que
utilicen estas formas. Suxralles
que empreguen complementos
circunstanciais de tempo (onte,
mentres, hoxe, agora, ma).
En relacin co apartado Es capaz
de, advrtaos de que as frases
feitas do texto que se propn
equivalen a adxectivos ou a adverbios. Ao acabar a actividade,
conveniente que comente as diferenzas de expresividade do texto
coas frases feitas e do texto cos
adxectivos ou adverbios.
LEM
9.
O VERBO
ten
formas persoais, que teen
nmero
.............
que pode ser
que pode ser
.............
.............
.............
2. persoa
3. Cambia de nmero os pronomes e as formas
formas non persoais, que son

.............
5. Copia substitundo o smbolo polo signo

A mudanza
Vouche propoer unha adivia

Escoita atentamente e a ver se a acertas
1 Pasar a noite en branco.

2 Estar como peixe entre dous gatos.
1. As expresins teen un significado diferente, en conxunto,

do que teen as palabras que
as forman. Dous dos tipos de expresins mis frecuentes son as
frases feitas e os refrns. Para
indicar que unha oracin acaba,
podemos empregar os signos de
puntuacin seguintes: o punto, ao
final das oracins en que se afirma
ou se nega algo; o signo de interrogacin, ao final das oracins en
que se pregunta algo; o signo de
admiracin, ao final das oracins
en que se expresa sorpresa, admiracin, medo, etc. Unha estrofa
un conxunto de versos cunha estrutura determinada que se repite
ao longo do poema. Hai diferentes clases de estrofas segundo o
nmero de versos, a medida dos
versos ou a rima. 2. O verbo ten
formas persoais, que teen nme-
Estar moi atento, sen perder detalle.
ES
6. Marca. Que tipo de estrofa ?
5 Ser de canda algun.

Esaxerar a importancia de algo.
Un neno nace en Pontevedra

De al
a uns cantos meses, a familia trasldase
Sabes onde lle medran
a Lugo
Pois... na boca,
os dentes ao rapaz
por suposto
4. Relaciona. Que significa cada frase feita?
Solucins
10.
que pecha oracins que corresponda.
Eles poen os impermeables.

Ti coeces esta cancin.
Eu aprenderei francs.
Ns compramos os libros a.
3 Ir cos ollos ben abertos.

4 Facer dunha palla un palleiro.
participio
.............
verbais sen variar a persoa.
.............
Ter algun os mesmos anos ca outro.

Non durmir en toda a noite.
Atoparse nunha situacin comprometida.
cuarteto
terceto
cuarteta
Tiven en pasados das

Tiven en pasados das
fondas penas e pesares

e chorei bgoas tan fras
coma as auguias dos mares.
130
Outras actividades
Completar frases feitas. Completar as frases feitas coas palabras
propostas, descifrar a mensaxe e resolver a adivia.
masa orellas sopro zoca ferreiro sopro ps pan
Adivia que quere dicir
, cumprir que aguces as
Se queres que non poa cara de
e non metas a
, porque a solucin
comido. Ests avisado: vai con
de la! Ah! E tes que resolvelo
nun
.
Cal o animal que co home fai moi boa
?
(Solucin: o can)
130
130903 _ 0168-0183.indd
182
21/7/09
14:43:55
9
UNIDADE
LEMBRA E REPASA
7. Explica o significado das palabras
11. Clasifica as partculas destacadas
destacadas.
en prefixos ou sufixos.
O can albiscou os donos desde a leira.

Co vento caeu unha das follas da vent.
Fixo a piscina no terreo ermo.
agradable
utilizacin
prehistoria
rebaixar
PREFIXOS
desfacer
chaveiro
SUFIXOS
8. Escribe o infinitivo dos verbos seguintes.
beban
sau
bailamos
paseaches
12. Forma palabras novas engadindo un prefixo
ou
naceu
ou un sufixo, segundo o smbolo.
9. Clasifica estas formas verbais segundo
in-
a conxugacin que pertencen.
ipio
Durmiron todos na tenda.

Debuxas moi ben as persoas.
A nai cubriu o patio.
Uxa serrou un taboleiro.
O avogado recorrer a sentenza.
PRIMEIRA
SEGUNDA
PREFIXOS
des-
a-
SUFIXOS
-anza
-dor
-ista
taxi
traballar
vecio
confiar
capaz
simtrico
13. Escribe o sufixo que se lle engade ao adxectivo

para formar o superlativo e pon un exemplo.
TERCEIRA
14. Completa con daquel, nalgunha e estoutro.
10. Separa a raz da desinencia das formas

verbais da actividade anterior.
Falei con el . da no mercado.
Xa nos veremos . festa!
Flame . amigo teu que

marchou vivir China.
Deducir o significado de frases feitas
ES CAPAZ DE
1. Reescribe o texto substitundo as frases feitas destacadas por outras frases ou oracins
de significado parecido, pero que non sexan frases feitas.
Coma un raio!
O meu can Puscas durma coma un leirn cando comezou
a chover a chuzos. De speto ouse un trono. Puscas
veu coma un raio ao meu lado.
Es mis pesado ca un batn dxenlle cofendoo
mentres me lamba a cara mis contento ca unhas pascuas.
E que o meu can non sabe dar a pata, pero un bocado de pan.
2. Organizdevos por parellas. Cada un ten que escribir oracins que contean frases feitas
para que o compaeiro deduza o significado.
131

O que aprendn
Lectura
Comunicacin oral
Gramtica
Ortografa
Vocabulario
ro que pode ser singular e plural e persoa que pode ser 1.

persoa, 2. persoa e 3. persoa.
O verbo ten formas non persoais,
que son infinitivo, xerundio e participio. 3. El pon o impermeable.
Vs coecedes esta cancin.
Ns aprenderemos francs. Eu
comprei o libro a. 4. 1. Non durmir
en toda a noite. 2. Atoparse nunha
situacin comprometida. 3. Estar
moi atento, sen perder detalle. 4.
Esaxerar a importancia de algo. 5.
Ter algun os mesmos anos ca
outro. 5. Vouche propoer unha
adivia. Escoita atentamente a
ver se a acertas. Un neno nace
en Pontevedra. De al a uns cantos meses, a familia trasldase a
Lugo. Sabes onde lle medran os
dentes ao rapaz? Pois na boca,
por suposto! 6. unha cuarteta.
7. albiscou: viu algo que estaba
lonxe. follas: partes das vents
que se abren e se pechan. ermo:
que est sen cultivar ou habitar.
8. beban: beber bailabamos:
bailar ou: or sau: sar paseaches: pasear naceu: nacer.
9. PRIMEIRA: debuxas, serrou.
SEGUNDA: recorrer. TERCEIRA:
durmiron, cubriu. 10. durm-iron;
debux-as; cubr-iu; serr-ou; recorrer. 11. PREFIXOS: pre-; des-; re-.
SUFIXOS: -able; -acin; -eiro. 12.
taxista traballador vecianza
desconfiar incapaz asimtrico. 13. -simo: bosimo. 14. Falei
con el estoutro da no mercado.
Xa nos veremos nalgunha festa!
Flame daquel amigo teu que
marchou vivir China.
ES CAPAZ DE...
1. O meu can Puscas durma profundamente cando comezou a chover intensamente. De speto ouse
un trono. Puscas veu rapidamente ao meu lado. Es moi pesado
dxenlle cofendoo mentres me
lamba a cara moi contento. E
que o meu can non sabe dar a pata, pero moi bo. 2. RL.
Literatura
131
130903 _ 0168-0183.indd
183
21/7/09
14:43:55
10
As bromas do ro
Programacin
Obxectivos
Contidos
Recoecer elementos humorsticos do texto narrativo.
O verbo: tempo e modo.
Identificar erros de concordancia.
A coma.
Evitar as repeticins nun texto oral.
Os sufixos aumentativos.
Comprender os conceptos de tempo e modo.

Aprender os usos da coma.
Entender a utilidade dos sufixos aumentativos.
Aprender tcnicas de correccin de textos.
Coecer a estrutura tpica das pxinas web.
Detectar informacins errneas.
Identifica trazos humorsticos do texto narrativo.
Identifica erros de concordancia nun texto oral.
Utiliza diferentes estratexias para evitar a repeticin
de palabras nun texto oral.
Emprega as formas verbais axeitadas para cada contexto.
Aprende os usos da coma.
Identifica os sufixos aumentativos e coece o significado.
Lectura do texto As bromas

do ro.
Identificacin
das caractersticas
da literatura popular.
a correccin de textos
escritos e orais.
Repaso das regras

de concordancia.
Identificacin dos sufixos
aumentativos.
Busca de informacin
na Internet.
Lectura atenta
dun texto para detectar
incoherencias.
Corrixe repeticins e palabras non axeitadas en textos escritos.

Sabe buscar informacin nunha pxina web.
Localiza incorreccins nun texto.
Interese para expresarse

correctamente tanto
no oral coma no escrito.
Competencias bsicas
Actitude crtica cara

Internet como fonte
de informacin.

unidade desenvlvense as competencias seguintes: Autonoma
e iniciativa persoal, Competencia social e cidad, Competencia
no coecemento e a interaccin co mundo fsico e Tratamento
da informacin.
132A
130903 _ 0184-0199.indd 184
21/7/09 14:49:17
Esquema da unidade
UNIDADE 10
Texto narrativo
Gramtica
Ortografa
As bromas do ro
O verbo:
tempo e modo
A coma
Comunicacin oral
Comprensin auditiva: Detectar erros
de concordancia
Expresin oral: Evitar as repeticins
Competencias bsicas
Competencia no coecemento
e a interaccin co mundo fsico
Vocabulario: Os sufixos aumentativos

Composicin de textos: Mellorar o estilo dun texto
Actividades
Es capaz de
Localizar informacin errnea nun texto
Recursos
Lminas da aula.


Malia que os alumnos coecen intuitivamente
as diferentes formas verbais, resltalles complicado
aprender os nomes de todos os tempos e modos
e, sobre todo, conxugalos. Por iso, nun primeiro
momento, conveniente que realicen
as actividades co cadro das conxugacins
diante.
A mido ascianse os signos de puntuacin
coas pausas que facemos ao falar, polo que
frecuente que se utilice de maneira incorrecta
a coma entre suxeito e verbo (*Este coche azul,
non funciona ben). Vixe que utilizan a coma
nos usos bsicos que se trataron nesta unidade,
relacionados coa sintaxe e non exclusivamente
coa fontica.
Suxestin
de temporalizacin
Setembro
Outubro
Novembro
Decembro
Xaneiro
Febreiro
Marzo
Abril
Maio
Xuo
Nota: a temporalizacin desta unidade e das seguintes vara de acordo coas datas de Semana Santa.
132B
130903 _ 0184-0199.indd 185
21/7/09 14:49:17
Obxectivos
10
As bromas do ro
ran
nu
na

do texto.
de
co
Caracterizar o narrador protagonista do relato.
mo
refl
Suxestins didcticas
Lea a informacin sobre o autor
do texto e cntrese no ttulo da
obra da que foi seleccionado e
adaptado o relato desta unidade:
Memorias dun ro. Pode explorar
o coecemento sobre as caractersticas desta tipoloxa textual (as
memorias son obras narrativas
de carcter autobiogrfico en que
unha persoa conta en primeira
persoa feitos da sa vida). Pode
ofrecerlles ademais informacin
sobre o contido do libro para animar os alumnos a lelo. Trtase
das memorias dun ro, chamado
Runxidoiro, que nun manuscrito
deixou recollidas vivencias e feitos relacionados con el: as aventuras dunha pinga mareada, os
seres que o habitan, os piratas
que intentaron secuestralo para
que non chegase deica o mar, ou
a broma que lle gastou a un enxeeiro de camios (que recolle o
texto que van ler aqu).
Antes de ler
Dirixa a atencin dos alumnos
cara ao ttulo do relato (As bromas
do ro) e a ilustracin e pdalles
que imaxinen que bromas cren
que podera gastar un ro.
Os alumnos xa se achegaron en
unidades anteriores a textos con
narrador-protagonista (Meu pai
e as estrelas, A pedra de area, A
bici, Cuarto sen xanela), tratbase
de personaxes humanos que relataban sentimentos, ancdotas...
Nesta ocasin, o narrador protagonista un elemento da natureza, o ro, que conta unha das
sas trasnadas o que conecta
co relato de sucesos fantsticos
e ademais cun ton humorstico.
Propoa que, antes de afrontar a
lectura completa do texto, lean s
cio
e
on
leg
me
bo
un
Ep
a
fil
mo
dix
os
VAS APRENDER
1 Lectura
As bromas do ro
2 Comunicacin oral
Detectar erros
de concordancia
Evitar as repeticins
3 Gramtica
O verbo: tempo e modo
4 Ortografa
A coma
Os sufixos
aumentativos
Mellorar o estilo
dun texto
A Ribeira Sacra
refl
pe
nda que s veces eu pareza un ro serio, non son tal. Non

teo nada de morcn e amargado. Ca! Eu ro moi a mido, sobre
todo cando cruzo rpido entre pedras, e anda mis cando me precipito por unha fervenza, que daquela ro a cachn. Outras veces
rome porque as troitas que nadan dentro de min me fan cxegas.
De cando en vez gstame gastar bromas. Non adoitan ser pesadas, anda que recoezo que s veces me paso. Entre as moitas
que gastei destaca a que lle fixen a un enxeeiro de camios; nunca
antes embromara a tanta xente xunta.
Un da de sol radiante, un enxeeiro de camios paseaba por
un carreiro da mia beira dereita, tia a cabeza cuberta cun sombreiro tirols de feltro verde e pluma de faisn. Chegando a unha
curva onde a mia auga estaba moi quieta, detvose para mirarse
en min.
Pensei que era unha boa ocasin para divertirme un pouco. Collndoo de sorpresa, lancei unha corrente contra onde se estaba mi-
132
Mis informacin
Espello na auga. En ocasins cando estamos beira dun ro ou lago e
a auga est en calma, podemos ver a nosa imaxe e a da paisaxe que
nos arrodea reflectida na auga. Isto ocorre grazas a tres propiedades
bsicas da luz: que se propaga en lia recta, que se reflicte cando
chega a unha superficie lisa e que cambia de direccin, refrctase,
cando pasa dun medio a outro. As dos raios da luz do sol que chegan
a unha superficie de auga en calma, lisa, unha parte atravesa a auga
desvindose e outra rebota producindo unha reflexin na superficie
da auga o que fai que esta se comporte coma un espello.
(Chame a atencin a familia lxica: reflectir, reflexin accin ou efecto de reflectir e reflexo luz que se reflicte.)
132
130903 _ 0184-0199.indd 186
21/7/09 14:49:17
pe
esq
qu
ac
lic
ch
pra
ao
pa
rec
est
. Non
sobre
e preveces
egas.
er pemoitas
nunca
a por
somunha
irarse
o. Coa mi-
UNIDADE
rando e arrebateille o seu reflexo levndollo ro abaixo. Mi madria,
nunca tal fixera! O home empezou a berrar desesperado.
O meu reflexo. Que me levan o meu reflexo. Axdenme, non sei
nadar.
Corra pola beira perseguindo a sa imaxe, estiraba unha vara
de vimbio canto lle daba o brazo intentando pescala. Suaba de tanto
correr.
Dxolle a un carteiro rural que pasaba pola ribeira de en fronte
montado na sa motocicleta:
Axdeme vostede, que ten moto. O ro quere roubarme o meu
reflexo.
O carteiro rural montou na moto e desapareceu ro abaixo.
O reflexo e mais eu pasamos por unha zona de rpidos. Era graciossimo ver as figuras grotescas que presentaba a imaxe do enxeeiro cando pasaba sobre unha pedra redonda ou con arestas, ou
ondulada.
O enxeeiro de camios, facendo honor sa profesin, papaba
leguas sen parar. Xa non a s. Agora corran con el un axente comercial, un investigador da vida dos insectos cunha manga cazabolboretas, un neno, un sarxento fogueiro manchado de carbn e
unha licenciada en carreiras pedestres pola universidade de Oxford.
E pola beira contraria un funcionario xubilado acompaado da cuada, un repartidor do butano cunha bombona en cada ombro, un
filsofo cargado de pensamentos, e o campin do maratn dos ltimos xogos olmpicos, que se deixaba gaar.
Todos lle botaban unha man ao enxeeiro (estara mellor se
dixese unha perna), pero non podan nada ante a mia velocidade e
os caneos que lles meta. A broma estbase ensarillando.
Parecame demasiada a xente que se molestaba por recuperar o
reflexo. Eu s quera embromar ao enxeeiro e non a un exrcito de
pedestristas voluntarios. Porque ser era moita xente.
Ao cabo dunha media hora xa corran duascentas trinta e sete
persoas pola beira dereita e cento vinte e nove e un can pola banda
esquerda.
Chegamos a un manso onde decidn acabar coa broma. Tema
que ao enxeeiro lle dese un patats, pobre. As que, cunha freada
acutica en seco, detiven o reflexo. Logo, consultando o reloxo, a
licenciada en carreiras pedestres dixo:
Son as tres e corenta e tres minutos con dezasete segundos. Isto
chegou ao final. Seor enxeeiro, vela o seu reflexo; deixmoslle o
pracer de que o recolla.
Con tino de non esvarar nas pedras do fondo, foi achegndose
ao reflexo, vimbio en ristre. Eu reserveime a ltima xogada; fxeno
patinar no verdello e caeu mesmo enriba da sa imaxe. Recuperar,
recuperouna, iso si, o reflexo era mis pequeno, pois encollera de
estar tanto tempo na auga.
10
morcn: tzaro.
rpidos: parte dun ro
en que a auga baixa
moi a correr.
fogueiro: persoa encargada
do lume dun fogn.
ensarillar: complicar,
enlear.
manso: remanso.
verdello: capa verde que
se forma na superficie
de pedras, estanques
ou zonas hmidas.
a primeira oracin: Anda que s

veces eu pareza un ro serio, non
son tal. Non teo nada de morcn e amargado. Pregunte quen
vai ser o narrador desta historia
e chame a atencin sobre o feito
de que o ro se converta nun personaxe narrador.
A lectura
Suxira unha lectura silenciosa para
que os alumnos capten o sentido
xeral do texto e intenten aclarar os
problemas de lxico. Pida despois
unha lectura dramatizada do texto.
Faga fincap en que coiden a entoacin para marcar o ton humorstico e o ritmo narrativo.
Competencias bsicas
O AUTOR
Antn
Cortizas
Antn Cortizas Amado (Ferrol, 1954),
mestre e escritor de narrativa,
poesa e teatro no eido infantil e
xuvenil. autor de numerosas
obras, varias delas galardoadas,
entre as que destacan Memorias
dun ro, O conto dos sete medos,
Os gritos das illas Lobeiras e A merla de trapo. Publicou, ademais, un
libro de investigacin (Chirlosmirlos,
enciclopedia de xogos populares).
Reflexione cos alumnos sobre

as consecuencias das bromas
pesadas. Trate de que se poan
no lugar dos demais, pensen en
como poden afectar aos outros
as nosas accins e rexeiten as
bromas ofensivas e crueis.
Competencia
no coecemento e a
Outras actividades
Explore os coecementos dos

alumnos sobre os ros: a sa formacin, caractersticas, partes...
Comente a importancia dos ros
e correntes de auga naturais nos
ecosistemas e promova unha
reflexin sobre a importancia de
coidar e respectar este medio
natural.
Interpretar imaxes do texto. Propalles que expliquen os seguintes

pargrafos do texto:
Despois de ler
ANTN CORTIZAS, Memorias dun ro. (Adaptacin)
133
Eu ro moi a mido, sobre todo cando cruzo rpido entre pedras, e

anda mis cando me precipito por unha fervenza, que daquela ro
a cachn. (Facer referencia aos sons que produce a corrente da
auga do ro, mis intenso nas fervenzas.)
Era graciossimo ver figuras grotescas que presentaban a imaxe do
enxeeiro cando pasaba sobre unha pedra redonda ou con arestas,
ou ondulada. (Explicar os efectos pticos producidos pola refraccin da luz sobre a auga.)
O enxeeiro de camios, facendo honor sa profesin, papaba
leguas sen parar. (Explicar o labor dos enxeeiros de camios.)
Pida que entre todos fagan un

resumo oral para comprobar o
nivel de comprensin global da
lectura. Propoa que expliquen
se este se pode cualificar como
un relato de humor.
Pregunte pola relacin dos alumnos cos ros: Gstavos pasear
pola beira do ro? E nadar nel?
Que ros coecedes?
133
130903 _ 0184-0199.indd 187
21/7/09 14:49:17

Obxectivos
Ordenar a secuencia da historia.
Vocabulario
Os personaxes
Com
1. Elabora un glosario con todos os termos
5. No texto, un elemento da natureza pensa
Detec
que n
falala
de co
perm
Identificar a estrutura do relato.
relacionados co ro que aparecen no texto.
Explicar elementos humorsticos no texto.
EXEMPLO
Suxestins didcticas
Na actividade 6, cmpre salientar
como trazos cmicos o vestiario do
enxeeiro, a esaxeracin no nmero de corredores e a sa tipoloxa
e, sobre todo, o final da historia
co rostro do enxeeiro engurrado e
reducido por mor da auga.
En relacin coa actividade 8, explique que deben contar os feitos en
primeira persoa coma se fosen eles
o enxeeiro de camios.
Co
e comprtase coma se fose unha persoa real.

Isto denomnase personificacin.
Explica de que personaxe se trata e xustifcao
con palabras do texto.
ro fervenza, troitas
2. Marca en cada caso a expresin que significa

o mesmo ca a destacada.
Se che cmpre, consulta o dicionario.
M
Cando me precipito por unha fervenza,

daquela ro a cachn.
M
Cunha freada acutica en seco, detiven

o reflexo.
pouco a pouco
bruscamente
amodio
OMarca tres adxectivos cos que poderas

definir o personaxe anterior.
aburrido
morcn
amargado
s gargalladas
Con tino de non esvarar nas pedras

do fondo.
con coidado
con sentido
M
imaxinativo
brincalln
bromista
A ta opinin
6. Contesta.
M
M
A secuencia
3. En que orde ocorreron os feitos? Numera
as vietas e explica.
1.
M
Gustouche o relato?
Que foi o que mis che gustou?
E o que menos?
Que recursos humorsticos destacaras?
Pon exemplos extrados do texto.
2.
A ta achega
EX
7. Inventa outras bromas que podera gastar

o ro protagonista do relato.
8. Reescribe o texto coas tas propias palabras
Competencias bsicas
desde o punto de vista do enxeeiro.
M
M
persoal
Rexistro de lectura
9.
A actividade 7 permitiralle ao
alumno poer en xogo a sa
imaxinacin.
Exp
Evitam
que r
fan q
nas p
nun m
Ttulo:
Autor/a:
A estrutura
Solucins
1. rpido, fervenza, troita, corrente, manso, verdello, 2. s gargalladas. bruscamente. con
coidado. 3. 3, 2, 1, 4. O enxeeiro
achegouse ao ro e este levoulle o
seu reflexo corrente abaixo. O home
pediulle axuda ao carteiro e a outras
persoas coas que se foi atopando e
todas foron correndo pola beira do
ro tras o reflexo. Ao final o home recuperou o seu reflexo pero acabou
caendo na auga. 4. PRESENTACIN:
Desde o comezo ata Mi madria,
nunca tal fixera! N: Desde O
home empezou a berrar desesperado ata vinte e nove e un can
pola banda esquerda. DESENLACE:
Desde Chegamos a un manso onde decidn acabar coa broma. ata
o final. 5. O ro est personificado.
/ imaxinativo. brincalln, bromista.
6, 7, 8 e 9. RL.
4. Di onde comeza e onde remata cada unha
Resumo:
4. Co
destas partes en que se divide o texto.

PRESENTACIN
DESENLACE
qu
Opinin:
134
Actividades 1 e 2. Elaboracin dunha interpretacin. Localizar no texto
termos dun campo semntico e identificar sinnimos dalgunhas palabras da lectura.
Actividade 3. Comprensin global. Ordenar secuencias e resumir a
historia.
Actividade 4. Anlise da estrutura. Identificar as partes da narracin.
Actividade 5. Anlise da forma. Explicar a personificacin do texto.
Actividade 6. Reflexin sobre o contido. Opinar sobre o relato.
Actividades 7 e 8. Expresin escrita. Inventar outros detalles para o
relato e reescribilo desde outro punto de vista.
134
130903 _ 0184-0199.indd 188
3. Ex
29/7/09 11:05:01
10
UNIDADE
Comunicacin oral
O carreira chegar
a final!
Obxectivos
Comprensin auditiva
a
real.
fcao
as
Suxestins didcticas
Comprensin auditiva
Antes de escoitar o CD Comunicacin oral para facer as actividades 1 e 2, repase o concepto
de concordancia a partir do texto
do globo inicial.
Escoita a conversa entre Anta e Christian e, cando oias o sinal,

marca a palabra en que se cometeu o erro de concordancia.
PRIMEIRO SINAL
SEGUNDO SINAL
TERCEIRO SINAL
CUARTO SINAL
s?
2.
No substantivo.
No determinante.
No adxectivo.
No verbo.
No substantivo.
No determinante.
No adxectivo.
No verbo.
No substantivo.
No determinante.
No adxectivo.
No verbo.
No substantivo.
No determinante.
No adxectivo.
No verbo.
Expresin oral
Tal como se indica na actividade
4, na fala espontnea aditanse
repetir moitas palabras coma as
indicadas. Pode facer unha chuvia
de ideas e anotar outras palabras
que se repiten con frecuencia e
as palabras que poderan substitulas.
Volve escoitar a audicin, explica en que consiste cada erro e di a oracin

correctamente.
EXEMPLO
bras
Corrixir erros de concordancia e

repeticins en textos orais.
Detectamos erros de concordancia. Cando unha persoa

que non coece demasiado ben a nosa lingua intenta
falala, fcil que cometa algns erros, sobre todo
de concordancia. Saber detectar estes erros e corrixilos
permitiranos entender mellor aquilo que nos quere dicir.
1.
Hai moito tempo

que non falar.
10
Erro: Non conxugou o verbo falar.

Oracin corrixida: Hai moito tempo que non falamos.
3. Explica o erro de concordancia que se cometeu nestas oracins e corrxeo.

M
Onte visitaremos o museo.
Ma foi ao cine.
Ana e Carlos estudan xunto.
Quero que virs mia festa.
Ral enredan moito.
Martio mais eu somos irms.
Competencias bsicas
Aproveite a actividade 1 para
fomentar unha actitude respectuosa coas persoas que estn
aprendendo unha lingua.
Expresin oral
Evitamos as repeticins. A mido, ao falarmos, utilizamos s unhas poucas palabras
que repetimos unha vez e outra. Estas repeticins, se son demasiado frecuentes,
fan que o noso discurso quede moi pobre. Por iso importante poer atencin
nas palabras que adoitamos utilizar con frecuencia para evitar repetilas demasiado
nun mesmo discurso.
4. Conta de maneira resumida o que fixeches a ltima fin de semana tendo en conta
Solucins
que s podes utilizar as palabras prohibidas propostas unha vez.

PALABRAS PROHIBIDAS
despois
ir
facer
entn
vez
135
Mis informacin
A concordancia ad sensum. O suxeito e o verbo concordan gramaticalmente; con todo, cando o suxeito un nome colectivo e ten un
complemento en singular, o verbo vai en singular, concordando gramaticalmente:
A maiora da xente confa nel.
No caso de que o colectivo tea un complemento en plural pode facer
a concordancia ben co colectivo (concordar s en singular), ben co
seu complemento (poder concordar en singular ou en plural):
A maiora dos asistentes estaba a favor do cambio.
A maiora dos asistentes estaban a favor do cambio.
1. 1.: no verbo. 2.: no substantivo.

3.: no adxectivo. 4.: no determinante. 2. 2.: o substantivo non concorda cos determinantes (eu e meus irmns). 3.: o adxectivo non concorda
co substantivo (ten un xardn precioso). 4.: o determinante non concorda
co substantivo (estas vacacins). 3.
Onte visitamos o museo (o adverbio
onte pide un verbo en pasado). Ma ir ao cine (o adverbio ma esixe
un verbo en futuro). Ana e Carlos
estudan xuntos (o suxeito en plural
esixe o adxectivo en plural). Quero
que veas mia festa (os desexos
exprsanse en subxuntivo). Ral
enreda moito (o suxeito e o verbo
teen que concordar en nmero).
Martio e mais eu somos irmns (o
suxeito e o substantivo que fai de
atributo teen que concordar en xnero). 4. RL.
135
130903 _ 0184-0199.indd 189
21/7/09 14:49:18
Gramtica O verbo: tempo e modo
Identificar o tempo e o modo

das formas verbais.
Coecer a utilidade pragmtica
dos diferentes modos verbais.
Suxestins didcticas
Quizais tean dbidas coa

palabra lontra. Explquelles que
un mamfero que vive preto
dos ros e que se alimenta dos
mamferos que pesca.
Con relacin actividade 2,
vixe que para expresar o pasado non utilizan as formas de
imperfecto (traballaban) que
O modo
Mediante o modo, as formas verbais infrmannos da actitude do
falante ante o que di. Hai tres modos verbais: indicativo, subxuntivo e imperativo.
M Se o falante quere expresar un feito real, utiliza o modo indicativo. Por exemplo: El debuxa.
M Se expresa un feito non real (un desexo, unha posibilidade) ou
d unha orde negativa, utiliza o modo subxuntivo. Por exemplo:
Oxal veas esta noite, Non te vaias.
M Se expresa unha orde afirmativa, utiliza o modo imperativo. Por
exemplo: Bate!
O TEMPO
Presente
Pasado
Futuro
O MODO
Os verbos sitan as accins nun tempo (pasado, presente ou

futuro), en relacin co momento en que se fala.
O modo dos verbos reflicte a actitude do falante ante o que di.
Hai tres modos: indicativo, subxuntivo e imperativo.
Subxuntivo
Imperativo
ES
M
M
M
Ela encheu a cantimplora na fonte.

Roi viu unha lontra.
O Mio desemboca no Atlntico.
M
M
M
Visitaremos o Museo do Pobo.

Polo ro Sar corre pouca auga.
Eu fixen unha foto da catedral.

FUTURO
..............
..............
..............
PASADO
Ana e Pedro traballan en equipo.

Vs ceades s nove.
O av amaa a bicicleta do neto.
2. Escribe estas oracins en pasado e en futuro.

6. Es
AUT
1. Sublia as formas verbais e clasifcaas segundo o tempo que expresan.
136
Outras actividades
Ordes afirmativas e negativas. Propalles algunhas oracins imperativas para que as copien e as transformen de afirmativas a negativas
e viceversa, sen perder o carcter exhortativo. O obxectivo que practiquen a alternancia entre o modo subxuntivo e o imperativo.
Non comas mis chocolate! (Come mis chocolate!)
Vai ao patio, Anta! (Non vaias ao patio, Anta!)
Pon mis aceite na tixola! (Non poas mis aceite na tixola!)
Non collas a chaqueta, Afonso! (Colle a chaqueta, Afonso!)
Outro xeito de facer a actividade sera darlles as oracins con ocos,
indicando se son afirmativas ou negativas en cada caso, e pedirlles
que as completen coas formas verbais que lles propoa.
136
130903 _ 0184-0199.indd 190
5.
Indicativo
Para explicar
A partir da actividade 1, fgalles observar que o presente de
indicativo non soamente expresa accins que se producen
no momento en que se fala,
senn tamn accins atemporais, que ocorren sempre. Por
iso, o tempo que se utiliza
predominantemente nas explicacins dos libros de texto. En
cambio, o pasado o tempo
que se utiliza para contar cousas: unha ancdota, unha noticia. O futuro, en cambio, o
tempo que se usa para facer
plans e tamn o atoparn nas
previsins meteorolxicas, por
exemplo.
4. Ar
5
Non.
A partir das respostas anteriores,

fgalles notar que os verbos nos
achegan informacin sobre a persoa que realiza a accin, o tempo
en que se realizar e a actitude
que ten o falante.
As formas verbais sitan a accin nun tempo determinado tomando como punto de referencia o momento en que se fala.
M Estn en pasado as formas verbais que expresan accins que
sucederon antes do momento en que se fala. Por exemplo: O rapaz atopou unha moeda.
M Estn en presente as formas verbais que expresan accins que
suceden no momento en que se fala. Por exemplo: Agora fago os
deberes.
M Estn en futuro as formas verbais que expresan accins que sucedern despois do momento en que se fala. Por exemplo: Maria chegar ma.
..............
..............
..............
Lea a vieta inicial e pdalles que

se fixen nos verbos destacados.
Pregntelles que informacin dan
estes verbos: podemos saber a
persoa a que se refiren?; podemos saber os tempos en que se
realizar a accin?; pensas que o
carteiro est convencido de que
atopar o que busca?
O tempo
Coecer os conceptos de tempo

e modo.
1
Axdeme
vostede, que Oxal poidamos
ten moto!
atopar o seu
reflexo.
Obxectivos
3. Re
21/7/09 14:49:19
10
UNIDADE
10
3. Relaciona cada forma verbal co tipo de accin que expresa.

1 unha accin real
oman-
s que
O ra-
2 un desexo
3 unha posibilidade
4 unha orde afirmativa
Quizais haxa un encoro preto de aqu.
Lava as mans e a cara.
Oxal saques boas notas.
O artista pintou a ribeira do ro Ulla.
Probablemente non chegue a tempo.
Elas visitaron un museo.
expresan duracin no tempo

pasado (Cando era pequena,
Mara estudaba moito).
As actividades 3, 4 e 5 traballan o modo, que un concepto novo para o alumno. Cmpre
insistir na relacin entre o
modo e a actitude do falante. As mesmo, convn que
se fixen en que para expresar
desexo tamn empregamos
a interxeccin oxal, ademais
do modo subxuntivo. Palles
este exemplo: Ma xa non
chover? Oxal!
4. Arrodea as formas verbais seguindo o cdigo.
s que
go os
Indicativo
ue su: Ma-
Subxuntivo
Imperativo
GSTANCHE OS
DEPORTES ACUTICOS?
NON TEAS MEDO!
Pois ven e apntate

ao noso curso de rfting.
Oxal todo
fose tan barato!
S CUSTA 20
de do
xunti-
5.
ESTUDO EFICAZ. Observa as formas verbais dos globos e contesta.
dicati-
) ou
mplo:
Non abras
a porta!
Abre a porta!
o. Por
Na actividade 5 interesante
que, despois de observar a
vieta e responder as preguntas, escriban a norma que se
deduce.
Cal das oracins contn

unha orde afirmativa?
Que clase de orde contn
a outra oracin?
Que modo se utiliza
para as ordes afirmativas?
E para as ordes negativas?
Competencias bsicas
ou
bo.
ga.
ral.
...
...
...
6. Escribe tres oracins que comecen con oxal en que expreses desexos.
Competencia
no coecemento e a
AUTOAVALIACIN
SI
1. O modo reflicte a actitude do falante ante o que di.
N0N
PUNTUACIN
1
.......
.......
.......
3. O modo indicativo utilzase para expresar feitos reais.
.......
4. Os desexos exprsanse en modo subxuntivo.
.......
TOTAL
.......
2. O modo imperativo expresa ordes negativas.
5. A forma verbal andei est en presente.
Aproveite estas actividades, especialmente a 1 e a 3, e as oracins

que se propoen nelas para facer
un percorrido xeogrfico pola nosa
Comunidade.
Solucins
Solucin: 1 Si, 2 Non, 3 Si, 4 Si, 5 Non.
di.
137
Redaccin de problemas matemticos. Propalles aos alumnos

algunhas operacins matemticas para que inventen un problema
que se resolva con esta operacin. Pdalles que, na redaccin, combinen formas verbais en modos diferentes. Se ve que resulta moi
complicado, pdelles facilitar o comezo do problema: Se un cliente
quixese mercar...
1. Presente: corre, desemboca. Pasado: encheu, viu, fixen. Futuro: visitaremos. 2. Ana e Pedro traballaron
en equipo; Ana e Pedro traballarn
en equipo; Vs ceastes s nove;
Vs cearedes s nove. O av amaou a bicicleta do neto; O av amaar a bicicleta do neto. 3. 3 Quizais haxa un encoro preto de aqu.
4 Lava as mans e a cara. 2 Oxal
saques boas notas. 1 O artista pintou a ribeira do ro Ulla. 3 Probablemente non chegue a tempo. 1 Elas
visitaron o museo. 4. Indicativo:
gustan, custa. Subxuntivo: teas,
fose. Imperativo: ven, apntate. 5.
Abre a porta. Unha orde negativa. Ordes afirmativas: imperativo.
Ordes negativas: o subxuntivo. 6.
RL.
137
130903 _ 0184-0199.indd 191
21/7/09 14:49:19
Ortografa A coma
4. Co
No
Obxectivos
Utilizar correctamente a coma

en oracins.
Distinguir entre aclaracins explicativas e especificativas.
Escrbese coma (,) nos casos seguintes:

M
Para separar os elementos dunha enumeracin.

Exemplo: Dun carteiro, dun funcionario, dun butaneiro
M
Para facer un aclaracin no medio dunha oracin.

Exemplo: Onte, cando fun aldea, coecn un ro
moi bromista.
M
Para separar, nunha oracin, o nome da persoa

que nos diriximos (vocativo).
Exemplo: Ola, Xaqun.
Coecer as funcins da coma

nun texto.
o fun
. Onte, cand
Ola, Xaqun
moi
o
r
un
n
c
e
aldea, co
eu
uboume o m
bromista. Ro
azas
cupereino gr
re
e
o
ex
fl
re
n
du
,
ro
ei
cart
axuda dun
iro
dun butane
funcionario,
n
ache que no
r
ce
de
ra
Ah, ag
a ningun.
o
ist
es
as
lle cont
eiro.
Roi, o enxe
5. Le
A
Suxestins didcticas
1. Arrodea segundo o uso da coma.
Para introducir o tema, pregntelles se adoitan usar a coma

nos seus textos. Lembre que os
demais signos de puntuacin que
estudamos, o punto e os signos
de interrogacin e de admiracin,
marcan o lmite das oracins,
cousa que a coma non fai.
Vocativo
Enumeracin
Aclaracin
Ma, despois da clase de Matemticas, faremos unha

excursin ao porto. Al visitaremos o peirao, as drsenas, a
lonxa e o museo do porto. Non esquezades levar o bocadillo,
a bebida e o dieiro da entrada ao museo. Deica ma!
Xiana Seoane, titora de 5. B.
2. Le con atencin e explica a diferenza entre estas das oracins.
Ao acabar o debate inicial, propalles que verifiquen os seus

argumentos na nota do enxeeiro
que se incle na vieta. Despois,
lea a explicacin terica e pida
que engadan mis exemplos que
se lles ocorran para completar os
do texto explicativo.
Para explicar
A actividade 1 moi interesante para repasar as normas
e saber identificar os usos da
coma. Pdese facer ao principio e, despois, repetila ao final
das actividades como repaso,
engadindo un grao de dificultade, sen a axuda das cores.
O resto de actividades traballan a aplicacin das diferentes regras por separado. Na 2
trabllase o vocativo. Ademais,
chmase a atencin sobre a importancia de colocar os signos
de puntuacin nos enunciados,
porque en funcin da sa presenza ou ausencia, o sentido da
frase ou da oracin pode variar.
Seguindo coa idea anterior, a
actividade 5, pola sa banda,
dbese aproveitar para que se
conciencien da importancia das
comas para transmitir e comprender o sentido dunha oracin.
6. Di
Benqueridos alumnos:
Iria, fai
os deberes.
Iria fai
os deberes.
OResponde. Cres que importante utilizar a coma? Por que?
EXEMPLO
No bal hai unha pelota, un oso de peluche...
138
Mis informacin
Outras funcins da coma. Tamn se utiliza a coma nos casos seguintes:
Delimitacin dalgns conectores ao inicio da oracin: Ademais,
quero insistir na importancia da escola.
Elisin do verbo: Lois come espinacas; Ana, esprragos.
Cmpre insistir en que o uso de coma entre o suxeito e o verbo
incorrecto: *Este amigo meu, detective.
138
130903 _ 0184-0199.indd 192
O
as
un
en
de
so
co
ha
DIFI
3. Escribe enumeracins. Que hai en cada debuxo?

A
Fx
21/7/09 14:49:19
.
uta-
n.
ro
10
UNIDADE
Non esquezas as comas!
M
M
M
B.
Para preparar o ditado, pdalles

que lean o texto e que comenten
a funcin que ten cada unha das
comas que poden atopar.
que festivo
Dens Castro deu un concerto

o domingo pasado.
Este venres iremos ao zoolxico.
Estrearon a pelcula Horizontes
no cine do barrio.
premiada no ltimo festival de cine

o famoso violinista
5. Le e relaciona. Que di cada un?

Os turistas,
que se atopaban mal,
recibiron asistencia
sanitaria.
nha
as, a
illo,
10
4. Copia de novo as oracins seguintes engadndolle a cada unha unha das aclaracins propostas.
Competencias bsicas
Os turistas
que se atopaban mal
recibiron asistencia
sanitaria.

A partir da actividade 1, lmbrelles a necesidade de modificar as
formas de tratamento e o tipo de
sado, segundo a relacin que
tean cos interlocutores.
Que s os turistas que se atopaban mal recibiron asistencia sanitaria.

Que todos os turistas se atopaban mal e todos recibiron asistencia sanitaria.

Fxate no uso da coma.
Solucins
Mans obra!
O ltimo estudo sobre a auga do ro Lor, feito pola
asociacin Co erre de ro, revelou que, desde hai
uns anos, a calidade desta diminuu. A ecloga
encargada do estudo opina que, se se reduce o uso
de herbicidas, a industria da zona colabora e todos
somos un pouco mis responsables e respectuosos
co ro, a auga do Lor pode recuperarse. Amigos,
hai que poerse todos mans obra!
M
hiperactivo
observacin
garavanzo
2ipera2ti2o
o2ser2a2in
2a2a2an2o

M
M
iperatibo
hiperativo
M
M
oserbacin
obserbacion
M
M
garabanzo
garbanzo
139
Outras actividades
Detectives de comas. Anmeos para que se fixen no uso da coma na
vida diaria e pdalles que leven clase retallos de revistas, catlogos, anuncios ou outros textos en que identifiquen o uso da coma.
Comentaranas entre todos na clase; intente que adivien por que se
usou a coma en cada caso. Deste xeito, afaranse a empregar este
signo e fixarn as normas de uso.
1. Benqueridos alumnos:
Ma, despois da clase de
Matemticas, [as das comas
indican aclaracin] faremos unha
excursin ao porto. Al visitaremos o
peirao, [enumeracin] as drsenas,
[enumeracin] a lonxa e o museo
do porto. Non esquezades levar o
bocadillo, [enumeracin] a bebida
e o dieiro da entrada ao museo.
Deica ma! Xiana Seoane, [vocativo ou aclaracin] titora de quinto
B. 2. RM: Na primeira oracin, a
coma que separa o nome da rapaza indcanos que o verbo que vn a
continuacin un imperativo e estamos, daquela, ante unha oracin
exhortativa. No segundo caso, sen
a coma, estamos ante unha oracin
enunciativa afirmativa. 3. A. No bal
hai unha pelota, un oso de peluche,
un papaventos e un coche. B. Na
cadeira hai unha chaqueta, unha
camisa, unha gravata, uns pantalns e uns calcetns, e os zapatos
no chan. C. Na froitara hai laranxas,
mazs, peras, pltanos e cereixas.
4. Dens Castro, o famoso violinista, deu un concerto o domingo
pasado. Este venres, que festivo, iremos ao zoolxico. Estrearon
a pelcula Horizontes, premiada no
ltimo festival de cine, no cine do
barrio. 5. A. Que todos os turistas
se atopaban mal e todos recibiron
asistencia sanitaria. B. Que s os
turistas que se atopaban mal recibiron asistencia sanitaria. 6. Ditado.
139
130903 _ 0184-0199.indd 193
21/7/09 14:49:20
Obxectivos
Repasar vocabulario relacionado
coa auga.
Identificar os sufixos aumentativos.
Mellorar o estilo dun texto.
Suxestins didcticas
O vocabulario desta unidade relacinase coa auga, que o seu
tema central, e pdelles servir
para repasar o fondo mario e
os recursos hdricos que estudasen en Coecemento do medio.
Ademais, estudaremos os sufixos
aumentativos, que son fundamentais para darlle ao texto mis
expresividade. Fgalles notar que
o uso de palabras con sufixos
aumentativos moi efectivo na
redaccin de experiencias persoais e en conversas cotis, pero
pouco aconsellable en textos
expositivos, que deben ter un ton
mis neutro.
Com
Vocabulario
Mello
preo
Por i
as re
coral
barco
polbo
6. E
m
caudaloso
inmenso
profundo
mergullar
naufragar
aboiar
1. Conta, coma se foses o mergullador, o que viches no fondo do mar utilizando

2. Di cal dos adxectivos da lmina poderas aplicar a cada lugar.
M
Para explicar
Na actividade 4 suxira que
busquen a palabra primitiva
eliminando o sufixo -azo e que
comproben despois se entre a
palabra primitiva e o derivado
houbo un cambio de significado aumentativo. Fgalles notar
tamn que os derivados con
un pozo
......
un ocano ......
un ro ......
un deserto ......
3. Escribe polo menos 6 adxectivos relacionados coa auga.

EXEMPLO
auga tpeda.
OS SUFIXOS AUMENTATIVOS. Hai sufixos que, ao engadilos ao final dunha palabra

determinada, expresan a idea de grande. Por exemplo, se engadimos o sufixo
-azo palabra polbo, obtemos a palabra polbazo que significa polbo moi grande.
Os sufixos que expresan a idea de medida grande son os sufixos aumentativos.
4. Clasifica as palabras seguintes segundo a terminacin -azo/-aza sexa un sufixo

aumentativo ou non.
M
M
No apartado Composicin de textos, centrarmonos na fase de

correccin. Insista na importancia do vocabulario que aprenderon para podelo aplicar escrita
nesta ltima fase e, as, mellorar
o texto co uso de palabras mis
precisas ou mis expresivas e
sen repeticins. Se quere repasar
algns dos aspectos lxicos que
se traballaron ao longo do curso,
pode preguntarlles que recurso
se pode utilizar para evitar repeticins (sinonimia) e que expresins poden servir para dar mis
expresividade ao texto (frases
feitas, refrns, sufixos aumentativos).
mazo
cochazo
M
M
librazo
inchazo
M
M
terraza
homazo
SUFIXO AUMENTATIVO
M
M
fotazo
ollazos
M
M
pazo
reloxazo
casaza
brazo
M
M
NON SUFIXO AUMENTATIVO
5. Substite as expresins destacadas por aumentativos co sufixo -aza ou -n/-ona.

M
M
M
M
M
Pedro ten unha barba dun mes.

O porteiro fixo unha gran parada.
Iria convidounos a unha gran festa.
Ana levaba unha vida moi boa.
A avoa era unha muller corpulenta.
Pedro ten unha barbaza.

O porteiro fixo un ..........................
Iria convidounos a un ....................
Ana levaba unha ...........................
A avoa era unha ............................
140
Mis informacin
Sufixos lexicalizados. Nalgns substantivos produciuse unha especializacin do significado coa conseguinte lexicalizacin do vocbulo
en que o sufixo perde o valor aumentativo e d lugar a unha palabra
nova:
garrafa > garrafn
colcha > colchn
faldra > faldrn
caixa > caixn
culler > cullern

Propalles que expliquen as diferenzas de significado e formen
oracins coas palabras anteriores.
140
130903 _ 0184-0199.indd 194
palabras da lista.
21/7/09 14:49:20
10
UNIDADE
Melloramos o estilo dun texto. Cando escribimos o borrador dun texto, estamos tan
preocupados de contar o que queremos que non nos fixamos no xeito en como o contamos.
Por iso, na fase de correccin e de edicin importante revisar o estilo, dicir, evitar
as repeticins, procurar que todas as ideas estean ben enlazadas e ordenadas, etc.
sufixos aumentativos non se

atopan no dicionario. As, se
queren buscar librazo, tern
que buscar libro; en cambio, o
resto de palabras en que -azo
non funciona como aumentativo si que se inclen no dicionario.
6. Escribe un texto sobre algn tema relacionado co mar e corrxeo intentando

mellorar o estilo.
a) Elixe o tema de que vai tratar o texto: a descricin dunha paisaxe maria,
a narracin dun da na praia, a explicacin da formacin das mareas, etc.
REDACCIN DO TEXTO
b) Escribe o borrador do texto nun mximo de vinte lias.

c) Revisa o estilo do borrador e sinala as cousas que queres mellorar.

EXEMPLO
Un deporte apaixonante
......
bra
ixo
e.
.
xo
saza
azo
na.
.
.
.
.
10
O meu deporte preferido o mergullo. A primeira vez que
evitar repeticins
me mergullei no mar foi alucinante. Ao principio estaba

un pouco nerviosa. Ata aquel momento s me mergullara
na piscina do hotel e o mar era grande... Mergulleime
enlazar mellor a oracin

buscar mis expresividade
co monitor e cando pasou antes de ns un banco de peixes

de cores moi bonitas esquecronme todos os temores. Aquilo era
Antes de comezar a escribir o

texto que se pide na actividade
6, cmpre que se fixen ben no
borrador e na correccin que se
presentan como modelo e que
comenten os cambios que se
produciron. Fgalles notar que,
na ltima lia, para conseguir
mis expresividade utilzase
unha figura retrica, a personificacin, como se o mar fose
un garda que puidese coller a
algun.
construcin mal
mal feita
feita
construcin
moi bonito! Naquel instante souben que me gustaba o mergullo.
Competencias bsicas
Competencia
no coecemento e a
d) Corrixe o teu borrador e psao a limpo.

EXEMPLO
Un deporte apaixonante
A auga un elemento importantsimo para vivir e, xa que logo,

cmpre que fagamos un consumo responsable e que respectemos os recursos hdricos (ros e
mares).
O meu deporte preferido o mergullo. A primeira vez que

me somerxn no mar foi alucinante. Ao principio estaba
un pouco nerviosa. Ata aquel momento s fixera inmersins
na piscina do hotel e o mar era tan grande... Pero cando
me mergullei co monitor e pasou por diante de ns un banco
de peixes de cores moi bonitas, esquecronme todos os temores.
Aquilo era precioso! Naquel mesmo instante souben
que o mergullo me atrapara para sempre.
141
Outras actividades
Unimos ideas. Para practicar o uso de conectores, propalles unhas
mensaxes coma estas, para que intenten completalas colocando os
seguintes conectores no lugar correspondente:
en cambio xa que pero e porque nin
Tareixa, ma non irei festa. Teo reunin urxente. Promtoche
que o venres te verei no concerto. Sada a Roi. Psao moi ben.
Ola! Non traballes tanto. Tampouco estudes tanto. Aconslloche
que fagas deporte. Como dican os romanos, mens sana in corpore
sano. Biquios.
Solucins
1. RL. 2. un pozo profundo un
ocano inmenso un ro caudaloso
un deserto inmenso. 3. RM:
clara, fresca, cristalina, salgada, doce, limpa, potable. 4.
SUFIXO AUMENTATIVO: librazo,
fotazo, casaza, cochazo, homazo, ollazos, reloxazo. NON
SUFIXO AUMENTATIVO: mazo,
inchazo, terraza, pazo, brazo. 5.
O porteiro fixo un paradn. Iria
convidounos a un festn / a unha
festaza. Ana levaba unha vidaza /
un vidn. A avoa era unha mullerona /unha mulleraza. 6. RL.
141
130903 _ 0184-0199.indd 195
21/7/09 14:49:20
1. Re
Obxectivos
Coecer a estrutura dunha pxina web.
Localizar a informacin nunha
pxina web.
An
http://aventurviaxes.com
Pxina de
inicio
Viaxes
en familia
Viaxes
de descanso
Viaxes
de aventura
Viaxes
exticas
2. Di
O Cann do Sil na Ribeira Sacra
pa
Fx
Utilizar un mapa de Galicia para

indicar distintas localidades.
Suxestins didcticas
Neste apartado pretendemos
que os rapaces se familiaricen
coa estrutura das pxinas web,
xa que a Internet actualmente
unha das fontes de informacin
mis importantes.
Para introducir o tema, fale da
conveniencia de informarse sobre
un lugar que se quere visitar.
Pregntelles que fontes empregaran para conseguir informacin. Mirar unha gua de viaxes,
ler unha reportaxe nunha revista,
preguntarlle a algun que estivese
antes al e buscar na Internet son
algunhas das accins que poden
levar a cabo. Explique que, nestes
casos, a Internet pode ser unha
opcin moi vlida, xa que adoita
ofrecer informacin actualizada e
permite seleccionar de maneira
rpida os datos que nos interesan
de maneira rpida.
Primeiro, pdalles que observen o
texto e comente con eles a estrutura. Insista en que nunha pxina
web a informacin presntase de
maneira moi visual, contrariamente
ao que ocorre nun libro. Despois,
pida que o lean en silencio para
poder responder as preguntas.
Para explicar
repasar a estrutura das pxinas web e sobre todo para
mostrarlles o lugar onde hai
que escribir o enderezo das
pxinas web. Aproveite tamn
para remarcar a diferenza entre
enderezo web e enderezo de
correo electrnico. As mesmo,
pode explicarlles que os cadrios das diversas seccins da
AVENTURVIAXES
Localizacin:
mapa
Informacin
catamarns
Aloxamentos
Restaurantes
Proposta
Interesante
Facer unha excursin polo

impresionante cann que labra o ro
Sil antes de desembocar no Mio.
O ro Sil xa espertou un grande interese

entre os romanos que buscaron na sa
conca pebidas de ouro e, segundo parece,
non lles foi nada mal.
A Ribeira Sacra
Situada no interior de Galicia, comprende vinte concellos repartidos entre
o sur da provincia de Lugo e o norte da de Ourense e arredor do curso
do Mio e do Sil que discorren, cara sa confluencia, a travs
de gargantas ou canns.
esta unha zona rica en patrimonio
histrico e cultural: castelos coma
o de Castro Caldelas; mosteiros
como o de San Pedro de Rochas
no municipio de Esgos (do s. VI,
o mis primitivo de Galicia
e escavado directamente na rocha)
e o de Santo Estevo de Ribas de Sil (un dos mis influentes e hoxe
convertido en Parador Nacional); igrexas, pazos, pontes e moito mis.
Lugares
de interese
O cann do Sil
Comentarios
de visitantes
Antes de xuntar as sas augas coas do Mio nos Peares, o Sil atravesa
un cann de 35 km que alcanza, nalgns puntos, 500 m de altura.
A singradura en catamarn ofrcelle ao visitante
unha paraxe de encanto: erosionadas paredes
granticas e con caprichosas deformacins;
fervenzas, en pocas de chuvia, e socalcos para
o cultivo da vide que parecen colgados na vertical.
Esta especial orografa permite a prctica
de diversas actividades: escalada, parapente,
sendeirismo, rafting...
142
Mis informacin
Mapas. Nos enderezos seguintes, pdense atopar mapas necesarios
para resolver a actividade 3 do apartado de Competencia:
http://maps.google.es
Esta ferramenta permite consultar mapas as como vistas desde
satlite.
www.cesga.es/content/view/498/84/lang,gl/
Ofrece un mapa fsico e un administrativo de Galicia.
www.viamichelin.es
Permite consultar todas as estradas do mundo. D a posibilidade de
guiar o itinerario se introducimos o lugar de partida e o de chegada.
Ademais do percorrido de estradas, achgalle ao viaxeiro informacin sobre os quilmetros, o tempo que pode levar...
142
130903 _ 0184-0199.indd 196
21/7/09 14:49:20
COM
10
UNIDADE
1. Responde.
M
3. Completa os datos seguintes.
Onde se atopou a informacin

sobre o Cann do Sil?
En que seccin da pxina web
estar includa esta informacin?
M
M
2. Di sobre que botn temos que premer

para atopar as informacins seguintes.
Fxate nos botns do lateral.
Onde
podemos acceder
ao catamarn?
A paisaxe do Cann do Sil caracterzase

por ...........................
A Ribeira Sacra sitase ...........................
O mosteiro mis antigo da Ribeira Sacra
o de ...........................
4. Escribe os nomes propios mencionados.

De concellos
Por que
estrada temos
que ir?
De ros
De provincias
De mosteiros
5. Di se poders atopar ou non as informacins

seguintes noutras partes deste sitio web.
M
M
ce,
l.
10
Anlise e comprensin
E onde
xantaremos?
M
M
Outros lugares interesantes da zona.

As opinins doutras persoas sobre
o cann do Sil.
O tempo que adoita ir nesta zona.
As festas que se celebran.
COMPETENCIA COECEMENTO E INTERACCIN CO MUNDO FSICO

1. Sigue as indicacins para situar o lugar.
M
Escribe os nomes de cada provincia

e pntaas de cores diferentes.
Marca en vermello a zona aproximada
en que se atopa o cann do Sil.
2. Sinala no mapa onde se atopa, aproximadamente,
A Internet , ademais dunha fonte

de informacin, unha ferramenta
moi til para comunicarse con
xente de todo o mundo.
N jp
a localidade onde vives e responde.

Vives na mesma provincia onde se atopa
o cann do Sil? Est preto ou lonxe?
As actividades de Competencia
no coecemento e a interaccin
co mundo fsico fan un repaso
pola xeografa galega e traballan o manexo de mapas. Neste
punto, quizais sexa necesario
aclarar a diferenza entre mapa,
representacin da superficie da
Terra, e plano, representacin
dunha vila ou cidade.
Mvhp
Tboujbhp
As actividades 2, 3, 4 e 5 cntranse na localizacin de informacin no texto e tamn pretenden que os alumnos sexan
capaces de deducir o tipo de
informacin que se vai inclur en
cada vnculo a partir do ttulo.
Competencias bsicas
B!Dpsvb
Qpoufwfesb
pxina, en que facemos clic

para conseguir mis informacin, chmanse vnculos.
sp
sp
Tj
Pvsfotf
3. Investiga e anota cales son os 22 concellos

da Ribeira Sacra.
4. Busca datos que che permitan chegar ao cann do Sil.

M
M
Consulta nun mapa as estradas que pasan por esta zona.

Enumera vilas e lugares polos que pasaras desde a ta localidade ata o mosteiro
de San Pedro de Rochas.
Solucins
143
Outras actividades
Programar unha viaxe. Visite a aula de informtica do centro e divida
a clase en grupos de catro. Pdalles que busquen un lugar de Galicia
que lles gustara visitar e recomndelles esta pxina web para atopar
ideas:
http://www.turgalicia.es
Posteriormente, pdalle que completen a informacin sobre o lugar
con estes datos: como chegar, aloxamentos e restaurantes, lugares
prximos, horarios e prezos. Ademais da pxina anterior, poden visitar a oficina de turismo correspondente. Se non saben o enderezo,
indquelles que poden introducir nun buscador (www.google.com) a
palabra turismo e o nome do lugar que escolleron.
1. A pxina http://aventurviaxes.
com. A seccin A Ribeira Sacra,
dentro do apartado Viaxes en familia. 2. Informacin catamarns.
Localizacin: mapa. Aloxamentos e
restaurantes. 3. por erosionadas
paredes granticas, fervenzas en
pocas de chuvia e socalcos para
o cultivo da vide. No interior de
Galicia. San Pedro de Rochas. 4.
Concellos: Castro Caldelas. Ros:
Sil e Mio. Mosteiros: San Pedro de
Rochas, Santo Estevo de Ribas de
Sil. De provincias: Lugo e Ourense.
5. Si (Lugares de interese). Si
(Comentarios de visitantes). Non.
Non.
COECEMENTO E INTERACCIN
CO MUNDO FSICO
1. A Corua. Lugo. Ourense. Pontevedra Cmpre marcar preto de
Ourense, ao leste. 2, 3 e 4. RL.
143
130903 _ 0184-0199.indd 197
21/7/09 14:49:21
Actividades
Obxectivos
1.
LEM

anterior.
9.
Os sufixos aumentativos son
A coma escrbese nos seguintes casos:

para separar os
para facer unha no medio dunha oracin
para separar nunha oracin que nos diriximos .
10.
Corrixir a informacin errnea

dun texto.
2.
Suxestins didcticas
Se lle parece axeitado, na actividade 3 pode advertilos de que
nos textos narrativos se utilizan
moito os tempos de pasado: o
perfecto adoita usarse para as
accins (Unha familia moi especial
visitou), mentres que o pretrito imperfecto se usa nas pasaxes
mis descritivas ou para indicar
simultaneidade de accins co
pasado (Eran catro lontras). As
mesmo, pode aproveitar para explicar que o ro Eo discorre por terras
de Galicia e Asturias, desemboca
no mar Cantbrico formando a ra
de Ribadeo e constite fronteira
natural entre as das comunidades (pdeselles lembrar o texto
traballado na unidade 8 para a
competencia Aprender a aprender,
que mencionaba este ro).
mediante o
tempo
.............
.............
futuro
3. Reescribe o texto en pasado.

As lontras e o ro Eo
5. Clasifica segundo o modo do verbo.

M
M
Eu colecciono cromos.
Pode ser que corra.
Vmonos xa.
Non digas nada.
Oxal chovese.
M
M
M
expresa
expresa
.............
.............
.............
.............
O tatarav levaba un bigote moi gordo.

O xigante axitou unha man enorme.
Un gran tractor avanzaba polo camio.
Roi mercou unha barca moi grande.
7. Escribe enumeracins sobre estes temas
OS DEPORTES
ES
AS VIAXES
8. Pon comas cando cumpra.

M
modo subxuntivo
M
Na despensa que bastante grande haba

latas de conserva botellas de auga cartns
de leite chourizos e cebolas.
Brais Adela e Hadrin viaxaron ao Congo
no corazn de frica.
Xurxo que moi aventureiro fai escalada
e barranquismo.
144
Outras actividades
Un mapa dos ros. Repase a xeografa galega e propalles facer
un mapa de Galicia en que sinalen os diferentes ros. Pdalles que
completen o mapa con fotografas de paraxes destes ros e tamn
con algns datos de interese, como caudal, aproveitamento do ro e
caractersticas destacadas.
Nesta pxina web: www.rios-galegos.com atopar informacins diversas
relacionadas cos ros galegos, incluso lendas e poesas. Nestoutra,
http://gl.wikipedia.org/wiki/Ros_de_Galicia, unha listaxe dos ros de
Galicia que os alumnos poden consultar para descubrir a riqueza fluvial galega e localizar datos de ros que coecen.
144
130903 _ 0184-0199.indd 198
12.
de polo menos catro elementos.
modo indicativo
modo imperativo
subxuntivo
expresa
por aumentativos co sufixo -azo/-aza.
4. Engade un dilogo ao texto anterior. Tes que

inclur unha oracin que exprese un desexo
e outra que exprese unha orde negativa.
.............
6. Substite as expresins destacadas

M
Unha familia moi especial visita

o ro Eo. Son catro lontras. Unha
fai o morto no medio da corrente,
outra practica submarinismo,
mentres das mis corren
movendo as patas e o rabo.
Van a fume de carozo!
1. Os sufixos aumentativos son

os que expresan a idea de grande. A coma escrbese nos seguintes casos: para separar os
elementos dunha enumeracin;
para facer unha aclaracin no medio dunha oracin; para separar,
nunha oracin, o nome da persoa
que nos diriximos (vocativo). 2.
O verbo, mediante o tempo, sita
a accin no presente, no pasado e
no futuro. O verbo, mediante o modo indicativo, expresa feitos reais;
co subxuntivo, expresa feitos non
reais (desexos, posibilidades) e
ordes negativas; e co imperativo,
ordes afirmativas. 3. Unha familia
moi especial visitou o ro Eo. Eran
catro lontras. Unha fixo o morto no
medio da corrente, outra practicou
.............
sita a accin no
Solucins
11.
O VERBO
21/7/09 14:49:21
10
UNIDADE
LEMBRA E REPASA
replicar
ruxir
13. Cambia de nmero estas palabras.
zurrn
10. Escribe unha oracin que cumpra isto:
Que contea un xerundio.

Que tea unha forma verbal en 2.
persoa do singular.
Que tea unha forma verbal en 1.
persoa do plural.
feroz
lugus
pardal
tres
tnel
sol
14. Explica cando se empregan estes signos

que pechan oracins.
.
11. Completa.
irmn
actriz
condutor
15. Escribe as oracins seguintes. Non esquezas
As formas verbais de primeira persoa

admiten os pronomes persoais ..
As formas verbais de segunda persoa
As formas verbais de terceira persoa
os signos que pechan oracins.
Unha oracin que exprese sorpresa.

Unha oracin en que se negue un feito.
Unha oracin en que se pregunta algo.
16. Marca. Que un texto expositivo?

Un texto que describe paisaxes ou persoas.
Un texto co que se expresan opinins.
Un texto co que se transmite informacin.
Un texto en que se conta unha historia
imaxinaria.
12. Define estrofa e explica a que clase

pertence esta.
Cantan os paxarios
todos xuntos nos nios.
haba
rtns
ES CAPAZ DE
Localizar informacin errnea nun texto
1. Localiza as tres informacins errneas que hai no texto seguinte e corrxeas.

Como son os ros galegos?
Os ros galegos son, polo xeral, curtos porque as serras onde
nacen estn preto do mar, e teen un caudal moi abundante
e regular, debido escaseza de chuvias.
Os ros galegos pertencen a das vertentes, a cantbrica
e a mediterrnea, segundo desemboquen no mar Cantbrico
ou no ocano Pacfico.
O ro mis longo caudaloso de Galicia o Mio.
ngo
ada
2. Escribe un texto breve que incla algunha informacin errnea para que un compaeiro
ou compaeira a localice.
145

O que aprendn
Lectura
Comunicacin oral
Gramtica
Ortografa
Vocabulario
Competencias
10
submarinismo, mentres das mis

corran movendo as patas e o rabo. an a fume de carozo! 4. RL.
5. Modo Indicativo: Eu colecciono
cromos. Pode ser que chova. Modo
Subxuntivo: Non digas nada. Oxal chovese. Pode ser que chova.
Modo Imperativo: monos xa. 6.
bigotazo manaza tractorazo
barcaza. 7. RM: OS DEPORTES:
baloncesto, ciclismo, tenis, atletismo AS VIAXES: maleta, billete,
cmara, gua 8. Na despensa, que bastante grande, haba
latas de conservas, botellas de
auga, cartns de leite, chourizos
e cebolas. Brais, Adela, e Hadrin viaxaron ao Congo, no corazn de frica. Xurxo, que moi
aventureiro, fai escalada e barranquismo. 9. replicar: contestar
contradicindo a opinin do outro.
ruxir: facer o len e outros animais
o seu son. zurrn: bolsa de pel ou
coiro coma a que levan os pastores
ou os cazadores para levar a comida. 10. RL. 11. eu e ns. ti e vs.
el, ela, eles e elas. 12. A estrofa un conxunto de versos cunha estrutura determinada. un
pareado (ten dous versos). 13.
irmns feroces tres actrices lugueses tneles condutores pardais soles. 14.
O punto: ao final das oracins en
que se afirma ou se nega algo. A
interrogacin: ao final das oracins
en que se pregunta algo. A admiracin: ao final das oracins en que
se expresa sorpresa, admiracin,
medo, etc. 15. RL. 16. Un texto co
que se transmite informacin.
ES CAPAZ DE...
1. Os ros galegos son, polo xeral,
curtos e teen un caudal moi
abundante e regular, debido
abundancia de chuvias.
Os ros galegos pertencen a das
vertentes, a cantbrica e a atlntica, segundo desemboquen no
mar Cantbrico ou no ocano
Atlntico.
O ro mis longo e caudaloso de
Galicia o Mio. 2. RL.
145
130903 _ 0184-0199.indd 199
21/7/09 14:49:21
11
Un mal negocio
Programacin
Obxectivos
Ler un texto narrativo coa entoacin axeitada.
Contidos
Identificar as referencias irnicas dun texto.
Os tempos verbais.
Recoecer obxectos a partir de pistas.
O punto e coma.
Seleccionar os trazos distintivos dun obxecto para describilo.
Os sufixos diminutivos.
Coecer os tempos verbais.
Clases de poemas.
Aprender os usos do punto e coma.
Coecer os sufixos diminutivos e a utilidade que teen.

Escribir o texto dun cmic.
Coecer os diferentes tipos de poemas.
Ser capaz de elixir un libro de lectura.
Lectura do texto Un mal

negocio.
Interpretacin dos elementos

irnicos dun texto narrativo.
Descricin oral de obxectos.
Identifica as referencias irnicas dun texto.
Adivia obxectos a partir de pistas.
Selecciona os datos distintivos dun obxecto para describilo.
Emprega os tempos verbais axeitados segundo o contexto.
Utiliza o punto e coma de maneira axeitada.
Identifica palabras que conteen sufixos diminutivos.
Elabora os globos dun cmic.
Identificacin dos sufixos

diminutivos.
Elaboracin dun cmic tendo

en conta os distintos tipos
de globos.
Clasificacin dos poemas
segundo sexan estrficos
ou non estrficos.
Anlise da cuberta
dalgns libros para extraer
informacin.
Diferencia os poemas estrficos e os non estrficos.

Escolle un libro para ler a partir da informacin da cuberta
e da contracuberta.
Competencias bsicas
Interese polo uso correcto

dos signos de puntuacin.
Valoracin do cmic como
texto literario.

cultural e artstica, Competencia social e cidad, Aprender
a aprender, Autonoma e iniciativa persoal e Tratamento
da informacin.
146A
130903 _ 0200-0215.indd
200
21/7/09
14:46:42
Esquema da unidade
UNIDADE 11
Texto narrativo
Gramtica
Ortografa
Un mal negocio
Os tempos verbais
O punto e coma
Literatura
Clases de poemas
Comunicacin oral
Comprensin auditiva: Adiviar obxectos

Expresin oral: Facer preguntas para adiviar un obxecto
Vocabulario: Os sufixos diminutivos

Composicin de textos: Escribir o texto dun cmic
Es capaz de
Escoller un libro
Actividades
Recursos
Lminas da aula.
Caderno de prctica. Terceiro trimestre.


Non sempre hai unanimidade hora de nomear
os tempos verbais; por esta razn, no programa
de Gramtica ofrecemos as das posibilidades,
para que vostede escolla a que considere mis
oportuna.
Algunhas palabras simples (vio, vecia)
presentan unha forma semellante s palabras
derivadas con sufixo diminutivo (cancio,
camia). Insista en que o sufixo diminutivo
non soamente cambia formalmente as palabras,
senn que lles engade un matiz de significado.
Suxestin
de temporalizacin
Setembro
Outubro
Novembro
Decembro
Xaneiro
Febreiro
Marzo
Abril
Maio
Xuo
146B
130903 _ 0200-0215.indd
201
21/7/09
14:46:43
Obxectivos
11
Un mal negocio
ca
pa
Ler de maneira fluda.
se
eu
va
Establecer diferenzas entre os

contos populares e os contos
de autor.
de
tou
sem
de
do
Suxestins didcticas
Un mal negocio un conto que
se recolle no libro No colo do
Atlas, en que se inclen varios
contos populares do Marrocos.
Lmbrelles que o Atlas un sistema montaoso que atravesa
Marrocos, Alxeria e Tunisia. Para
que saiban situarse, sera interesante que localizase nun mapa
estas montaas.
Antes de ler
Pregntelles que para eles un
mal negocio e anmeos para que
expoan situacins concretas.
Pida tamn que se fixen na ilustracin para que intenten adiviar
a procedencia dos personaxes
e onde se sitan: cmpre que
poan atencin aos vestidos e s
vents das casas que se ven.
A xustiza un tema central do
texto. Antes de comezar a ler,
explore os seus coecementos
sobre o tema: que un xuz?; que
funcin exerce nun xuzo?; cando
se xulga unha persoa?; como se
desenvolve un xuzo?
A lectura
Faga vostede unha lectura en
voz alta do texto, poendo unha
atencin especial entoacin para diferenciar o carcter rosmn
do peregrino e a maneira de ser
mis paciente, ao principio, do
zapateiro, que ir mudando en
enfado segundo vaia avanzando a
historia. Pare a lectura na ltima
intervencin do pax e pdalles aos
alumnos que fagan hipteses sobre o veredicto que emitir o xuz.
Suxralles que escriban a sentenza
que eles ditaran se fosen xuces.
Posteriormente, retome a lectura
para que comparen a solucin do
xuz coa que eles deron.
as
co
de
du
as
po
pa
ca
fix
VAS APRENDER
1 Lectura
Un mal negocio
2 Comunicacin oral
Adiviar obxectos
Facer preguntas para
adiviar un obxecto
3 Gramtica
Os tempos verbais
4 Ortografa
O punto e coma
Os sufixos diminutivos
Escribir o texto
dun cmic
6 Literatura
Clases de poemas
tal
de
on hai moito tempo, viva na cidade de Tnxer un home

famoso polo seu enxeo que se chamaba Si Haman a-Filal. O pax
daquela poca creou un cargo especial para el e nomeouno Xuz
Supremo de todos os Casos de Pacotilla.
Doutra banda, naquel tempo, tamn viva en Tnxer un humilde zapateiro que tia un canario. Un da, mentres arranxaba zapatos, un vello peregrino ou o canto do paxaro e quedou enfeitizado.
Pasou mis dunha hora mirndoo fixamente, coa boca moi aberta,
e despois pregoulle ao zapateiro que llo vendese.
O zapateiro queralle moito ao paxaro e non estaba disposto a
vendelo, pero o peregrino insistiu tanto que, finalmente, aceptou
venderllo por vinte moedas.
Ao cabo de tres das, o peregrino volveu co canario e dxolle ao
zapateiro:
Toma o paxaro e devlveme o dieiro.
O zapateiro enfadouse moito cando ou aquelas palabras.
ca
ali
en
tri
ca
d
tei
im
qu
ve
146
Mis informacin
As cidades marroqus. Tnxer, a cidade que se menciona na lectura, atpase ao norte de Marrocos, preto do estreito de Xibraltar. Foi
fundada polos fenicios, e posteriormente estivo baixo a dominacin
romana (sculo I a. C.), portuguesa (sculo XV), britnica (sculo XVII)
e, mis recentemente (1940-1945), foi de dominio espaol.
As cidades marroqus caracterzanse por teren un mercado no centro
que se chama zoco. Este mercado constite o corazn da medina,
que o centro da cidade e que queda dentro da muralla. Ademais,
dentro da medina est tamn a mesquita, que o lugar de oracin
para os musulmns. Se o considera conveniente, mstrelles fotografas para que poidan ver as semellanzas e as diferenzas coa ilustracin.
146
130903 _ 0200-0215.indd
202
21/7/09
14:46:43
home
pax
Xuz
umilzapazado.
berta,
osto a
eptou
lle ao
UNIDADE
Eu non cho quera vender. Fuches ti quen insistiches en mercalo e agora vsme molestar outra vez. Con que dereito fas iso?
O paxaro non canta explicou o peregrino. Desde que o levei
para a mia casa, non cantou unha soa vez.
me igual contestou o zapateiro. No trato que fixemos non
se puxo como condicin que o paxaro cantase. E vlvoche dicir que
eu non quera vendelo. De maneira que non sexas provocador e
vaite agora mesmo.
Daquela o peregrino comezou a berrar, e formouse unha roda
de persoas que queran saber o que pasaba. Cada interesado contou a sa historia e, dunha banda porque o peregrino era vello e
semellaba tan furioso, e doutra porque os bos musulmns teen
debilidade polos homes santos que peregrinaron deica a Meca, todos se puxeron en contra do zapateiro.
Non che d vergoa? dicanlle. Devlvelle a este pobre home
as vinte moedas e queda co teu paxaro.
E as o fixo o zapateiro, desexoso de acabar dunha vez por todas
con aquel asunto. Devolveulle ao peregrino o dieiro coa esperanza
de que o deixase tranquilo.
Un momento dixo o peregrino. Alimentei este paxaro intil
durante tres das. Xa que logo, o mis xusto que me pagues todas
as sementes que comeu.
Cando ou iso, o zapateiro non o poda crer. Desfixera o trato
por amabilidade e agora aquel vello desvergonzado quera que lle
pagase as sementes.
Iso berrou furioso non o farei nunca, anda que me corten a
cabeza e me arrastren espido polas ras de Tnxer.
Pero o vello peregrino enfadouse anda mis, chamou a garda e
fixo que levasen o zapateiro perante o pax.
Este caso non o podo xulgar eu dixo o pax despois de escoitalos con moita atencin, senn o Xuz Supremo de todos os Casos
de Pacotilla.
As pois, a garda fxose cargo dos dous litigantes e levounos
casa do xuz.
O xuz escoitou as das versins e ditou a sentenza:
evidente que o peregrino ten dereito a cobrar polos das que
alimentou o teu paxaro dxolle ao zapateiro. Pero hai unha cousa
en contra ta engadiu ao mesmo tempo que se xiraba cara ao
triunfante peregrino. Durante tres das o zapateiro quedou sen o
canto do seu paxaro, e tes que compensalo por iso. Polo tanto, condnote a pasar tres das dentro dunha gaiola no obradoiro do zapateiro e a cantar para el tan ben como o fai o seu paxaro.
Daquela chamou os gardas, coma se tivese que lles dicir algo
importante, e deixou o peregrino sen vixilancia. Non cmpre dicir
que, cando miraron, o peregrino desaparecera. E endexamais volveu molestar a ningun en Tnxer.
Richard Hughes, No colo do Atlas. (Adaptacin)
pax: gobernador
do imperio turco.
de pacotilla: de pouca
calidade ou de pouco
valor.
peregrino: persoa que por
fe fai unha viaxe a unha
igrexa ou un lugar sagrado.
litigantes: persoas
que teen unha discusin.
obradoiro: lugar onde se
realizan traballos manuais;
taller.
11
Remarque a irona que se transparenta nas palabras do xuz. Semella darlle a razn ao peregrino,
pero en realidade non as.
Competencias bsicas
e artstica
Se hai na aula rapaces ou rapazas do norte de frica, aproveite
para que expliquen como se organizan as cidades no seu pas,
como van vestidas as persoas,
que costumes son tpicos. Anime
os alumnos a facer un breve traballo de investigacin sobre estes
pases e a presentalo en forma de
mural, con debuxos e fotografas
que ilustren o contido.

O AUTOR
Fgalles notar o complicado que

resulta tomar decisins xustas.
Anmeos a explicar experiencias
persoais en que tivesen que
poer paz nalgn conflito.
Richard
Hughes
Este escritor ingls (1900-1976)
est considerado un dos mestres
da literatura fantstica infantil.
Deuse a coecer como poeta e dramaturgo, pero destacou, sobre todo,
como novelista e autor de relatos
para rapaces. Algunha das sas
obras foi levada ao cine. A obra da
que se tirou este texto est traducida ao galego en Alfaguara-Obradoiro.
147
Irona. A irona un recurso modalizador que denota a subxectividade

dunha mensaxe. Consiste en dicir unha mensaxe contraria ao que
realmente se pensa. Na escritura a mido mrcase con comias ou
cursiva (Xuz Supremo de todos os Casos de Pacotilla, na lectura). Na lingua oral emprgase unha entoacin diferente, cun ton con
retranca. Explique o recurso coas oracins seguintes:
Xa vexo qu cansadsimo debes estar (referndose a algun que
pasou toda a tarde no sof).
Despois de ler
Comente cos alumnos se este
conto lles lembra os contos populares que leron ao longo do curso
ou se se parece mis aos contos
fantsticos. Abra un debate para
comentar as caractersticas tpicas dos contos populares, como
son os tipos de personaxes e
tamn os tipos de historias, cunha
ensinanza moral ao final.
Fgalles notar que, contrariamente
a moitos contos populares, nesta
historia o conflito reslvese sen
necesidade de que ningn dos
dous litigantes sexa castigado.
Lembre que na literatura popular,
en cambio, habitual que o personaxe negativo reciba un castigo.
Vaille facer o recado Ins, que moi rpida (referndose a algun

que tarda moito en facer as cousas).
147
130903 _ 0200-0215.indd
203
21/7/09
14:46:43
Obxectivos
Facer fichas coas caractersticas dos personaxes e valorar
as actuacins.
Co
Vocabulario
Com
1. Le e marca o significado da palabra
5. Copia e completa o esquema da lectura.
Non sexas
provocador.
Ordenar as accins do texto.
Suxestins didcticas
Na actividade 3, para completar a
definicin do personaxe, os alumnos tern que interpretar a maneira de actuar do peregrino e fixarse
no que din outros personaxes ou
o narrador sobre el. Se o considera conveniente, pode pedirlles
que elaboren fichas doutros personaxes.
hora de formular o conflito para
o xuz que se pide na actividade
8, lembre o significado da expresin de pacotilla. importante
que o caso que propoan sexa
de pouca importancia, para que
acaia ao ttulo do xuz.
SITUACIN INICIAL
.............
PRESENTACIN DO CONFLITO
.............
Adivi
a aqu
obxec
se tra
temo
que n
RESOLUCIN DO CONFLITO
.............
1.
destacada.
Unha persoa afeccionada a discutir.

Algun que quere conseguilo todo.
A ta opinin
O marco
6. Comenta cos compaeiros e coas compaeiras.
2. Enche o esquema cos elementos

que compoen o marco da historia.
MARCO
Parceche xusta a sentenza do xuz?
Cres que o xuz fixo ben en deixar escapar

o peregrino? Por que o fixo?
2. Es
7. Marca. Que ensinanza se pode extraer

LUGAR
TEMPO
da lectura?
PROTAGONISTAS
Que non hai que facer tratos

con descoecidos.
Os personaxes
Que non hai que aproveitarse dos demais.
3. Escolle os adxectivos que definen o carcter
Que non se pode confiar na xustiza.
3. Co
do peregrino e cubre unha ficha coma esta.

aproveitado
O PEREGRINO
honrado
A ta achega
Exp
8. Inventa un caso axeitado para o Xuz
pacfico
Facem
Refle
unh
Supremo de todos os Casos de Pacotilla.
provocador
amable
Rexistro de lectura
caprichoso
9.
4. Xo
Po
Solucins
As accins
1. Unha persoa afeccionada a discutir. 2. LUGAR: Tnxer. TEMPO:

Non hai moito tempo. PROTAGONISTAS: O zapateiro, o peregrino
e o Xuz Supremo dos Casos de
Pacotilla. 3. aproveitado, provocador, caprichoso. RL. 4. 1. Roga ao
zapateiro que lle venda o canario.
2. Devolve o canario porque non
canta. 3. Reclmalle ao zapateiro que lle pague as sementes.
4. Chama polo garda. 5. Escapa
cando os gardas non o vixan. 5.
SITUACIN INICIAL: O peregrino
merca o canario do zapateiro. PRESENTACIN DO CONFLITO: O peregrino est descontento co canario
e quere volvelo e recuperar o dieiro con que o pagara, ademais do
que gastou alimentando o paxaro
durante 3 das. RESOLUCIN DO
CONFLITO: O xuz dita sentenza e
o peregrino, por non ter que cumprila, escapa e non volve nunca
mis a Tnxer. 6. RL. 7. Que non
hai que aproveitarse dos demais.
8 e 9. RL.
4. Ordena con nmeros as accins do peregrino.

Reclmalle ao zapateiro que lle pague
as sementes.
Ttulo:
Roga ao zapateiro que lle venda o canario.
Resumo:
Autor/a:
Escapa cando os gardas non o vixan.

Devolve o canario porque non canta.
Chama polo garda.
Opinin:
148
Actividade 1. Elaboracin dunha interpretacin. Interpretar o significado dunha palabra do texto.
Actividade 2. Obtencin da informacin. Localizar informacin sobre
o marco da historia.
Actividade 3. Elaboracin dunha interpretacin. Caracterizar un personaxe a partir das palabras que di e as accins que fai.
Actividades 4 e 5. Comprensin global. Ordenar e resumir accins.
Actividades 6 e 7. Reflexin sobre o contido. Valorar as actitudes dos
personaxes e extraer a ensinanza do conto.
Actividade 8. Expresin escrita. Inventar un caso para ser xulgado.
148
130903 _ 0200-0215.indd
204
21/7/09
14:46:44
11
E ti a que
te dedicas?
Comprensin auditiva
......
Adiviamos obxectos. s veces, se estamos atentos

a aquilo que nos explican sobre unha cousa ou un
obxecto, podemos adiviar de que cousa ou obxecto
se trata sen que nos digan o nome. Para conseguilo
temos que nos fixar en cada unha das pistas
que nos d a persoa que realiza a explicacin.
......
1.
......
UNIDADE
Comunicacin oral
Eu fago obxectos
de pel que se poen
nos ps.
11
Obxectivos
Adiviar obxectos a partir de
pistas.
Describir obxectos oralmente.
Suxestins didcticas
Escoita a gravacin e adivia que dous regalos lle fixeron rapaza.
Comprensin auditiva
Os alumnos deberan de dominar a descricin, tanto no nivel
escrito (vexa unidade 8) coma no
oral. Nesta unidade traballamos a
descricin oral de obxectos, que
relacionaremos coas adivias,
descricins de tipo ldico e literario, e tamn coas definicins
de dicionario, descricins cun
carcter mis formal. A audicin
do CD Comunicacin oral serviralles como modelo de descricins
orais.
AS AVENTURAS
DO PIRATA
BOCANEGRA
eiras.
apar
2. Escolle as tres pistas que permitiran adiviar, sen dicir o nome, o obxecto proposto.
Son dous.
Pense nas mans.
Teen diversas cores.
Hainos de moitas clases.
Son de la.
Son pezas de vestir.
Teen forma de man.
Protxennos do fro.
mais.
3. Compara as pistas que escolliches coas dos compaeiros e facede unha valoracin.
Expresin oral
Na actividade 3, despois de comparar e comentar as pistas que

escolleu cada alumno para describir o obxecto, pdalles que as
ordenen e as lean para elaborar
unha definicin de dicionario da
palabra guantes. A continuacin,
suxralles que comparen a definicin que fixeron coa que ofrece o dicionario. Lmbrelles que
no dicionario tern que buscar a
palabra en singular.
Facemos preguntas para adiviar un obxecto. Describir un obxecto s veces non fcil.
Reflexionar sobre as preguntas que nos permitiran identificalo entre outros obxectos
unha tcnica que nos axudar a mellorar as nosas descricins de obxectos.
4. Xoga cos compaeiros e coas compaeiras a adiviar obxectos.

Podedes facelo as:
1. Dividdevos en parellas. Cada membro da parella

escoller un obxecto e anotarao nun papel.
2. Por quenda, cada membro da parella faralle
preguntas ao outro para adiviar que obxecto
escolleu. Quen responde, soamente poder facelo
con SI ou NON.
3. Cando un dos membros da parella adivie o obxecto
agochado do outro, os dous o anotarn no caderno,
xunto coas preguntas que serviron para identificalo.
149
Outras actividades
Pasapalabra. Debuxe no encerado unha roda formada por todas as
letras do abecedario, coma a do concurso de televisin Pasapalabra.
Diga unha letra e lea a definicin dun obxecto que comece por esa
letra. Os alumnos tern que adiviar o nome. Se ve que s coa definicin lles resulta complicado, engada pistas ou anime os alumnos
para que fagan preguntas.
Expresin oral
Para que o xogo sexa mis fcil,
pode limitar o campo dentro do
cal teen que atopar os obxectos:
enriba da mesa, dentro da aula,
na escola, no patio
Competencias bsicas
Aprender a aprender
A partir da actividade 1, fomente a escoita atenta, que require
silencio e concentracin.
Solucins
1. Os patns e o libro de contos
ilustrado. 2. Son dous. Pense
nas mans. Protxennos do fro. 3
e 4. RL.
149
130903 _ 0200-0215.indd
205
21/7/09
14:46:44
Gramtica Os tempos verbais

Obxectivos
Coecer a maneira como se
organiza a conxugacin dun
verbo.
no
Os tempos verbais
Ti mercchesme
o canario.
Os tempos verbais son conxuntos de formas verbais que sitan a accin no mesmo tempo e no mesmo modo. Xeralmente, os tempos
verbais estn constitudos por seis formas que varan segundo o nmero e a persoa que expresan. Por exemplo, as formas verbais do
presente de indicativo do verbo vender son vendo, vendes, vende, vendemos, vendedes, venden.
Analizar as formas verbais tendo en conta todos os aspectos

que se trataron nas unidades
anteriores.
3. An
Clasificacin dos tempos verbais
Seleccionar a forma verbal correcta segundo o contexto.
Si, pero
non cantou nin
unha vez
Suxestins didcticas
As formas verbais sitan as accins nun tempo determinado, o

tempo en que sucede o feito que explican. Os tempos verbais agrpanse en tres bloques:
Para introducir o contido gramatical desta unidade, explquelles

aos alumnos que cada modo
est formado por diferentes tempos verbais e cada tempo verbal consta de seis formas (unha
para cada persoa). Ademais de
observar o cadro que se presenta
neste apartado, pode mostrarlles
as conxugacins completas que
figuran no anexo (pxinas 220223). Tea en conta que o obxectivo destas unidades non que
o alumno memorice as formas
de cada tempo, senn que sexa
capaz de utilizalas correctamente
segundo o contexto.
2. Re
EX
Os tempos de pasado expresan feitos anteriores ao momento en

que se fala (andaron, andaba).
Os tempos de presente refrense ao momento en que se fala (ando).
Os tempos de futuro expresan feitos posteriores ao momento en
que se fala (andars).
4. Ar
An
de
a
S
N
En galego, os tempos verbais son estes:

MODO INDICATIVO
O NOME DOS TEMPOS

VERBAIS
Presente
Para os tempos verbais usamos os nomes tradicionais (en

negra); tamn se poden designar cos nomes que van entre parnteses.
Pretrito imperfecto (Copretrito)
ando
andaba
Pretrito perfecto (Pretrito)
Pretrito pluscuamperfecto (Antepretrito)
andei
andara
Futuro
Condicional (Pospretrito)
andarei
5.
ES
pe
andara
MODO SUBXUNTIVO
Presente
Pretrito imperfecto (Pretrito)
ande
andase
AUT
MODO IMPERATIVO
Presente
anda
2
Os tempos verbais son conxuntos de formas verbais que sitan a accin no mesmo tempo e no mesmo modo.
Segundo o momento en que sucede a accin, os tempos poden ser de pasado, de presente e de futuro.
1. Copia s as oracins que indican unha accin pasada.
Contoume unha historia incrible.

O pai de Roi era arquitecto.
Agora non podo ir ta casa.

Virei co coche s das.
, 5a.
Para explicar
Na actividade 1, ademais de
comprobar que discriminan
correctamente as formas verbais que indican tempo pasado, pode ampliar a actividade
pedndolles que cambien o
tempo verbal das oracins
segundo corresponda: a forma
de futuro poerana en presente e pasado; as de pasado, en
futuro e presente; e a de presente, en pasado e futuro.
Na actividade 2, os alumnos
podern observar diferentes
formas verbais dun mesmo
tempo, dependendo da persoa.
Para ampliar a actividade, pode
pedirlles que lle engadan a cada
forma o pronome persoal correspondente (eu, ns). Despois
poder pedirlles que completen
a serie coa persoa ou persoas
que falten.
150
Outras actividades
Encrucillados con tempos verbais. Propalles este pasatempo para
que practiquen os nomes dos diferentes tempos verbais. Cumprir
que cubran cada posicin co nome do tempo verbal correspondente.
Vertical
1. colocaba. 1./ 3. persoa sing. do (pretrito imperfecto)
2. cantarades. 2. persoa plural (pretrito pluscuamperfecto)
3. baixas. 2. persoa sing. do (presente)
Horizontal
4. levaredes. 2. persoa plural do (futuro)
5. xantei. 1. persoa singular do (pretrito perfecto)
6. bebn. 1. persoa singular do ... (pretrito perfecto)
150
130903 _ 0200-0215.indd
206
21/7/09
14:46:44
11
UNIDADE
2. Relaciona as formas verbais co conxunto de formas verbais que estean
Para levar a cabo a anlise da

actividade 3, pode suxerirlles
que consulten o cadro da pxina 150; ademais, hora de
analizar a persoa, poden axudarse antepoendo o pronome
tnico correspondente.
Fgalles observar tamn a
importancia dos acentos nas
formas verbais: sementars
(futuro) / sementaras (pretrito
pluscuamperfecto).
no mesmo tempo.
a acmpos
o nais do
e, ven-
1 celebraremos
liades, estaban, deixabades, xogaba
2 oran
comers, riredes, querern, dir
3 pintabas
buscou, mercaron, escribn, gaamos
4 san
correran, cearamos, traballara, fixerades
3. Analiza estas formas verbais seguindo o exemplo.
do, o
agr-
sementars
viaxaredes
EXEMPLO
escribiches
bebsemos
sementars
andou
saia
varro
comede
VERBO
TEMPO
MODO
PERSOA
NMERO
sementar
futuro
indicativo
segunda
singular
to en
4. Arrodea, en cada caso, a forma verbal correspondente.
ndo).
to en
Un can moi espelido
Competencias bsicas
Antonte (LEVABA/LEVEI) o meu can carnizara. Titus (TREMA/TREMESE)

de emocin ao ver os bists e a carne picada, e (COMEZARA/COMEZOU)
a ladrar. Daquela o carniceiro (DIXO/DIRA)lle:
Se (SERS/ES) bo (DARA/DAREI)che un so.
Non cmpre dicir que Titus se (PORTARA/PORTOU) coma un anxio.
rito)
5.
11
persoal
Anime os alumnos a elaborar un
ficheiro coas conxugacins verbais, no que marcarn os verbos
ou formas en que tean dificultades. Lmbrelles que a orde fundamental para un estudo eficaz.
ESTUDO EFICAZ. Fai un cadro coma o dos tempos verbais da pxina anterior,
pero con formas do verbo falar.
AUTOAVALIACIN
1. O pretrito imperfecto pertence ao tempo de
a) pasado
b) presente
po-
3. En xeral, os tempos verbais estn constitudos por

a) seis formas verbais
b) catro formas verbais
4. Os tempos verbais son conxuntos de formas que sitan a accin...
a) onde indica a persoa que fala
b) no mesmo tempo e modo
5. O modo imperativo est formado por
a) un s tempo verbal
b) dous tempos verbais
PUNTUACIN
1
.......
.......
.......
.......
.......
TOTAL
.......
Solucin: 1a, 2b, 3a, 4b, 5a.
si-
Solucins
2. Os tempos de futuro expresan feitos

a) anteriores ao momento da fala
b) posteriores ao momento da fala
151
2
3
O mural da vida. Suxralles que fagan un mural biogrfico dividido en

tres partes: o pasado, o presente e o futuro. En cada parte colocarn
fotografas, e debaixo de cada unha escribirn un p de foto explicativo. Cumprir que fagan uso de tantas formas verbais como sexa
posible.
1. Contoume unha historia incrible. O pai de Roi era arquitecto. 2.

1. celebraremos, comers, riredes,
querern, dir. 2. oran, correran,
cearamos, traballara, fixerades. 3.
pintabas, liades, estaban, deixabades, xogaba. 4. san, buscou,
mercaron, escribn, gaamos. 3.
escribiches: escribir, pretrito perfecto, indicativo, segunda, singular.
andou: andar, pretrito perfecto,
indicativo, terceira, singular. varro:
varrer, presente, indicativo, primeira, singular. viaxaredes: viaxar,
futuro, indicativo, segunda, plural.
bebsemos: beber, pretrito imperfecto, subxuntivo, primeira, plural.
saia: sar, presente, subxuntivo,
primeira ou terceira, singular. comede: comer, presente, imperativo,
segunda, plural. 4. Antonte levei o
meu can carnizara. Titus trema
de emocin ao ver os bists e a
carne picada, e comezou a ladrar.
Daquela o carniceiro dxolle: Se es
bo, dareiche un so. Non cmpre
dicir que Titus se portou coma un
anxio. 5. RL.
151
130903 _ 0200-0215.indd
207
21/7/09
14:46:45
Ortografa O punto e coma
4. E
Obxectivos
Identificar as funcins bsicas
do punto e coma.
Aplicar as normas de uso do
punto e coma.
Suxestins didcticas
Escrbese punto e coma (;) nos casos seguintes:

O xuz ditou a sentenza:
para o zapateiro, o castigo
consista en pagarlle
ao peregrino a alimentacin
do paxaro; para o peregrino,
permanecer tres das
nunha gaiola e cantar
tan ben coma o paxaro.
A sentenza pareca xusta;
con todo, sobra dicir que
o peregrino desapareceu.
O punto e coma un signo de

puntuacin que se introduce
neste curso e que resulta totalmente novo para os alumnos.
Para comezar, pode pedirlles
que revisen a lectura inicial da
unidade e que observen os diferentes signos de puntuacin que
se utilizan. Comntelles os que
xa coecen (punto, coma, signos
de interrogacin e admiracin). A
continuacin, lea o texto que se
incle na vieta inicial e presente
o punto e coma como signo intermedio entre a coma e o punto.
Para explicar
As actividades que se propoen
nesta seccin intentan introducir os usos do punto e coma e
ademais repasar as funcins da
coma. A actividade 3 pdelles
servir para explicar como de til
pode resultar o punto e coma
para dividir a informacin en
bloques, neste caso posicins
sobre o terreo de xogo, e as
facela mis visual. De feito, cando se dan as aliacins para os
partidos nos xornais, en moitos
casos indcanse sen especificar
a posicin dos xogadores, xa
que o punto e coma dnos a
pista dos grupos: o porteiro, os
defensas, os centrocampistas
e os dianteiros (por exemplo,
a aliacin do Deportivo sera
Aranzuba; Manuel Pablo, Lopo,
Z Castro e Luis Filipe; Valern,
Lafita, Serxio e Guardado; e J.
Lassad e Bodipo).
Nas actividades 4 e 5 practcase
o uso do punto e coma diante
das oracins subordinadas dunha certa extensin. quizais
Para separar os elementos dunha enumeracin cando algn destes xa leva coma.
Exemplo: Para o zapateiro, o castigo consista en pagarlle ao peregrino a alimentacin do paxaro; para o
peregrino, permanecer tres das nunha gaiola
Diante dos enlaces malia que, anda que, non obstante, con todo, cando introducen oracins longas.
Exemplo: A sentenza pareca xusta; con todo, sobra
dicir que o peregrino desapareceu.
5. C
1. Arrodea os puntos e coma de cada oracin e di por que se empregaron.
6. E
Anta a delegada da mia clase; Carlos, o subdelegado; Antn e Clara,

os secretarios; e Afonso, Sabela, Brais e mais eu, os suplentes.
Os bombeiros chegaron con atraso; con todo, os vecios do barrio conseguiran
apagar o lume e non houbo apenas danos.
7. D
2. Le o texto seguinte e di a que signo ortogrfico corresponde cada smbolo.

Aviso
A visita guiada est organizada do xeito seguinte:
a catedral e
pola ma visitaremos o concello
pola tarde
o castelo e o porto
e
o museo
o parque de atraccins.
pola noite
.............
.............
U
s
a
s
e
3. Describe a aliacin do equipo de ftbol do colexio nunha oracin. Utiliza comas

e puntos e coma.
DIF
Xiana
Laura
Xurxo
Ral
DEFENSAS
PORTEIRO
Miguel
Aldara
Xacobe
DIANTEIROS
Iria
CENTROCAMPISTAS
Roi
Maria
Alberte
Podes comezar as: O equipo de ftbol do meu colexio est formado por Miguel,
que o porteiro...
152
Outras actividades
Puntuamos un texto. interesante facer repasos acumulativos dos
signos de puntuacin que os alumnos traballaron ao longo do curso.
Pode presentar os textos como o que lle propoemos para que os
completen cos puntos, as comas, as interrogacins, as admiracins
e os puntos e coma necesarios.
Dependendo do nivel da clase, pode copiar o texto no encerado deixando os baleiros para os signos de puntuacin, ou ben ditalo para que
eles o copien, e neste caso o exercicio ser mis complicado.
Outro xeito de facilitar a actividade indicarlles aos alumnos a cantidade de signos de cada tipo que deben colocar no texto. Neste caso,
faltan 7 puntos, 9 comas, 4 puntos e coma, 2 signos de interrogacin
e 3 signos de admiracin.
152
130903 _ 0200-0215.indd
208
21/7/09
14:46:45
11
UNIDADE
pero estaba moi equivocado.
5. Copia estas notas escribindo coma ou punto e coma onde cumpra.
bsas.
bra
uiran
o uso mis complicado e, ademais, no caso do exercicio 5,

cmpre que explique que algns
dos conectores ou enlaces van
precedidos por punto e coma e
seguidos por unha coma, como
non obstante. Faga observar
tamn que o uso da coma se
relaciona en moitos casos coa
elisin dun verbo (da carnizara,
hamburguesas).
pero o xuz ditou unha sentenza a favor do acusado

porque consideraba que non haba probas.
O fiscal pensaba
que gaara
o caso;...
an-
paao
Duarte:
Estimados vecios:
Lembra que tes que traer

da tenda das verduras tomates
leituga e cenorias da carnizara
hamburguesas e chourizos
e da peixara o peixe.
A semana pasada cobraron o recibo

de mantemento non obstante
deberemos pasar outro recibo
porque se estragou o ascensor
e cmpre reparalo.
Competencias bsicas
6. Escribe.
Unha oracin que contea s un punto e coma.

Unha oracin que contea polo menos tres puntos e coma.
A partir da actividade 3 pretndese fomentar a igualdade: insista

en que non hai xogos de rapaces
e xogos de rapazas, senn que os
xogos non entenden de xnero.

Fxate no uso do punto e coma.
Visita ao museo
...
...
11
4. Elixe e completa a oracin coa opcin correcta.
Un dos museos da mia cidade conta coas seguintes

salas de exposicin: a sala A, dedicada arte grega;
a sala B, dedicada arte romana; e a sala C, dedicada
arte exipcia; non obstante, o que recomendan que
se elixa unha sala cada da, debido sa amplitude
e calidade das obras expostas. Boa visita!
Solucins
mas
bolboreta
oloeta
serio
irio
servizo
cirrxico
volvoreta
bolvoreta
servicio
serbizo
quirrxico
cirursico
el,
153
Unha ma moi ocupada

Martio espertou desorientado (.) Que hora sera (?) E que da era (?)
Ah, si (!) Era sbado (.) De speto lembrou todo o que tia que facer
aquela ma (.) Primeiro (,) tia que levar os rapaces piscina (.) Ao
acabar (,) deba mercar na panadara o pan e algunhas madalenas (;)
na froitara (,) mazs (,) cereixas e pexegos (;) da carnizara (,) cordeiro
(,) vitela e polo (;) e do supermercado (,) lixivia e xel (.) Tamn tia que
levar a Samba (,) o can da familia (,) ao veterinario (;) pero non saba
se podera facelo antes de ir a recoller os rapaces e de facer o xantar
(.) Buf (!) Canto traballo (!) S de pensalo xa estaba canso (.)
1. Na primeira oracin empregronse para separar os elementos dunha enumeracin cando algn dos
elementos xa leva coma. Na segunda oracin, empregouse diante
de con todo, que introduce unha
oracin longa. 2. O asterisco correspndelle coma; o corazn,
ao punto e coma. 3. O equipo de
ftbol do meu colexio est formado por Miguel, que porteiro; Ral,
Aldara, Xiana e Roi, que son defensas; Laura, Xacobe e Maria,
que son centrocampistas; e Xurxo,
Alberte e Iria, que son dianteiros.
4. O fiscal pensaba que gaara o
caso; pero o xuz ditou sentenza
a favor do acusado porque consideraba que non haba probas. 5.
Duarte: Lembra que tes que traer
da tenda das verduras tomates,
leituga e cenorias; da carnizara,
hamburguesas e chourizos; e da
peixara, o peixe. Estimados vecios: A semana pasada cobraron
o recibo de mantemento; non
obstante, deberemos pasar outro
recibo porque se estragou o ascensor e cmpre reparalo. 6. RL.
7. Ditado.
153
130903 _ 0200-0215.indd
209
21/7/09
14:46:45
Obxectivos
Ampliar o vocabulario relacionado coa roupa.
Identificar as palabras con
sufixos diminutivos.
Escribir un cmic.
Suxestins didcticas
Deixe uns minutos para que observen a lmina inicial e anmeos
para que mencionen o que ven.
Poa atencin escena da clienta
que proba un xersei que lle queda
pequeno e pregntelles como lles
chaman s cousas que son moi
pequenas: un xersei pequeno, un
xersei curto, un xersei diminuto
Fgalles ver que estas expresins
se poden concentrar nunha nica
palabra: un xerseicio. A continuacin, lea o cadro dos sufixos
diminutivos e insista en que, contrariamente aos aumentativos, os
diminutivos adoitan engadir un
valor afectivo palabra. Fgalles
notar tamn que se utilizan moito
cos rapaces pequenos, tal como
comprobarn na actividade 5.
Para explicar
Pode reservar a construcin do
dilogo que se pide na actividade 1 para o final e, as, pode
enlazar co xnero que se trata
no apartado de Composicin
de textos, o cmic. Despois
de escribir o dilogo da actividade 1, pregntelles como o
faran se o quixesen inclur no
debuxo. Aproveite para repasar
os espazos que se reservan
para escribir: cartelas (texto
narrativo) e globos (dilogos ou
pensamentos dos personaxes).
Se o considera conveniente,
leve un cmic e observe os diferentes globos que se utilizan e
tamn a diferenza en canto
expresividade entre o texto que
se incle nos globos e o texto
que se incle na cartela.
Com
Vocabulario
Escr
xera
globo
onde
o de
colgador
talle
xersei
6. E
luxoso
moderno
barato
regatear
atender
probar
1. Escribe un breve dilogo entre a dependenta e o cliente en que utilices polo menos
3 palabras da lista.
2. Ordena as palabras da lista por orde alfabtica.

1 atender
2 ............
3. Forma o campo lxico da moda engadndolle todas as palabras que poidas.

TECIDOS
seda, ..............
PEZAS DE ROUPA
camisa, ..........
PROFESINS
deseador, .....
A MODA
ACCINS
coser, ..............
OS SUFIXOS DIMINUTIVOS. Se palabra zapato lle engadimos o sufixo -io, obtemos a palabra zapatio que significa zapato pequeno. Os sufixos que expresan
a idea de medida pequena chmanse diminutivos. s veces, estes sufixos tamn
se utilizan para expresar afecto ou estima. Por exemplo: naicia.
4. Risca as palabras seguintes que non son diminutivos.
menio
vestidio
aloumio
cancio
vio
sentidio
lio
cochio
vecio
focio
5. Cambia este texto escribindo as palabras destacadas en diminutivo.
Un novo curmn
Mia ta tivo un menio. un neno e chmanlle Xon. Onte

merqueille unha manta, uns pantalns, unha gorra, uns pegos
e un oso de peluche. E que non todos os das se ten un curmn!
154
Mis informacin
Variante alomrfica do sufixo -io. Destaque, ao fo dalgns dos
exemplos traballados nesta pxina (naicia, cancio) que, se a
palabra que se engade o sufixo diminutivo -io, -ia remata en
ditongo decrecente ou na consoante -n, pdese empregar unha
variante -cio. Pdalles aos alumnos que formen o diminutivo das
palabras seguintes para practicalo:
rei
pau
len
papn
atn
pai
chapeu
irmn
limn
almacn
Convn ter en conta o uso da

variante do sufixo diminutivo
(Ver Mis informacin).
154
130903 _ 0200-0215.indd
210
21/7/09
14:46:45
11
UNIDADE
Escribimos o texto dun cmic. Os cmics son narracins contadas a travs de debuxos,
xeralmente acompaadas de texto escrito. Nos cmics podemos atopar texto escrito nos
globos, onde se reproducen as palabras ou os pensamentos dos personaxes; nas cartelas,
onde se d informacin sobre o espazo, o tempo, etc. en que se sita a accin; e sobre
o debuxo, se se trata de onomatopeas. Os textos do cmic adoitan ser moi breves.
A actividade 4 axudaraos a
observar que a terminacin
-io non sempre responde ao
sufixo diminutivo, senn que
a mido forma parte do nome.
Suxralles identificar, primeiro,
a palabra primitiva de cada
termo para recoecer se -io
acta como sufixo ou non.
6. Escribe os textos para o cmic seguinte.
Aproveite a redaccin do cmic

para repasar os diferentes signos de puntuacin que se trataron no apartado Ortografa da
unidade 9.
menos
Competencias bsicas
persoal
.....
No dilogo da actividade 1, comprobe se os alumnos son capaces

de desenvolverse por si mesmos
nun contexto comercial. Sobre
todo vixe que empregan as frmulas de cortesa.
....
btesan
mn
io
io
11
a) Mira os debuxos con atencin e pensa o texto que ters que escribir en cada vieta
tendo en conta se ten cartela, globo ou cartela e globo, ou se podes inclur algunha
onomatopea dentro do debuxo.
REDACCIN DO TEXTO
Solucins
b) Escribe o borrador dos textos de cada vieta e especifica se para cartela,

para globo ou para onomatopea sobre o debuxo.
EXEMPLO
VIETA 1
Cartela. Afonso e a avoa pasean a Nei.
c) Fai unha fotocopia ampliada do cmic ou debxaa de novo.

d) Revisa a ortografa, fixndote especialmente no uso dos signos de puntuacin,

e pasa o texto a limpo.
155
Mis informacin
Os sufixos despectivos. Hai sufixos que lles engaden s palabras base
significados despectivos. Entre eles estn os seguintes:
-acho/-acha: ricacho, ricacha
-echo/-echa: grandecho, gordecha
-ocho/-ocha: feocho, barrigocha
-ucho/-ucha: cuartucho, casucha
-allo/-alla: grisallo, xentalla
-astro/-astra: poetastro, poetastra
1. RM: Dependenta: Podo atendelo? Cliente 1: Si, gracias, quera

probar este xersei. Dependenta: Eu
aconsellaralle estoutro: moito
mis moderno e, ademais, mis
barato. Cliente: Cre que do meu
talle? Dependenta: Si, xa ver que
ben que lle vai. 2. 1: atender; 2:
barato; 3: colgador; 4: luxoso; 5:
moderno; 6: probar; 7: regatear; 8:
talle; 9: xersei. 3. RM: TECIDOS:
seda, veludo, algodn, la PEZAS
DE ROUPA: camisa, pantalns, chaqueta, cazadora, saia, vestido
ACCINS: coser, cortar, zurcir,
calcetar, bordar PROFESINS:
deseador, xastre, patronista, modelo 4. Non son diminutivos: menio, aloumio, vio, lio, vecio,
focio. 5. Mia ta tivo un menio.
un nenio e chmanlle Xon. Onte merqueille unha mantia, uns
pantaloncios, unha gorria, uns
peuguios e un osio de peluche.
E que non todos os das se ten
un curmancio. 6. RL.
155
130903 _ 0200-0215.indd
211
21/7/09
14:46:46
Literatura Clases de poemas

Obxectivos
Distinguir entre poemas estrficos e poemas non estrficos.
Comprender os elementos definidores dunha estrofa.
Suxestins didcticas
Tapando o cadro explicativo, anmeos para que sinalen as diferenzas na forma entre o poema de
Antonio G. Teijeiro e o de Ana mara Fernndez. Trtase de que se
fixen en cal o trazo que mis
chama a atencin ao botar unha
ollada rpida. Pregntelles tamn
que sensacins lles transmite un
texto e o outro.
Aproveite para presentar brevemente os autores dos dous poemas iniciais, que son importantes
referentes na poesa infantil e xuvenil galega. Ana Mara Fernndez
(Palma de Mallorca, 1949) reside
en Galicia desde 1967; ten publicados unha grande cantidade de
poemas infants e obras narrativas, individualmente ou xunto co
seu marido, Xon Babarro.
Antonio G. Teijeiro (Vigo, 1952)
participa en movementos de renovacin pedagxica, imparte cursos de animacin lectura e creacin literaria e as sas obras de
figuran en varias listas prestixiosas, coma o IBBY. Os temas dos
seus poemas son variados e conectan coa amizade, os valores, a
natureza, etc.
Para explicar
A segunda pregunta da actividade 2 pode aproveitarse para
lembrar novamente a semellanza entre o pargrafo, que se
usa na prosa, e a estrofa, que
se utiliza na poesa.
No exercicio 4 importante
que insista que, nun poema,
as estrofas han de cumprir as
das caractersticas que se
sinalaron no exercicio anterior: tratar sobre un mesmo
tema e ter unha estrutura
4. Di c
A S
Fala un violn
Fala un violn
co seu amigo,
un vello piano
case esquecido.
Falan de amores
e de concertos,
falan de cores
e sentimentos.
Conversa triste
duns instrumentos
que foron novos
hai xa ben tempo.
Falan en baixo
nunha sonata,
as notas voan
negras e cansas.
e
o
q
Cidades
Casa sobre casa,
teatros, museos,
estatuas de bronce,
que miran ao ceo.
C V
e
u
e
Brillantes comercios,
feiras e mercados,
xente que anda prsa,
facendo recados.
5. Bus
ou
A cidade grande
moi especial.
Por moito que a mires,
nunca a ves igual.
ANTONIO G. TEIJEIRO
OBRA
ANA MARA FERNNDEZ
1.
Os poemas poden ser estrficos ou non estrficos segundo como se organicen os
seus versos. Nos poemas estrficos os versos agrpanse formando estrofas. Nos
poemas non estrficos os versos sucdense uns a outros sen formar estrofas.
1. Relaciona. Que clase de poema cada un dos textos anteriores?

1
Fala un violn
Cidades
Poema non estrfico

Poema estrfico
2. Responde.
Cantas estrofas forman o poema estrfico? Analiza a sa rima e a mtrica.
Se tiveses que separar en estrofas o poema non estrfico, como o faras?
2.
3.
3. Que teen en comn as estrofas dun mesmo poema? Marca das.

Estn escritas no mesmo corpo de letra.
Tratan sobre un mesmo tema, pero cada un achega unha idea nova.
Teen unha estrutura mtrica igual ou moi semellante (nmero de versos,
nmero de slabas de cada verso, rima, etc.).
Comezan cada unha co mesmo verso ou con outro moi semellante.
156
Outras actividades
Facemos caligramas. Ademais dos poemas estrficos e non estrficos, algns teen dispostos os versos formando unha imaxe alusiva
ao tema: os caligramas. Facendo unha busca na Internet por exemplos de caligramas pdense atopar diferentes mostras. Por exemplo:
www.xtec.cat/~fgavalda/tallerdepoesia/taller11_caligramas.htm
Anmeos a elaborar os seus propios caligramas. Para facelo, propalles que escriban uns cantos versos para describir un obxecto, un animal ou un lugar e que os dispoan nun folio facendo un debuxo que
lembre a forma diso que estn describindo. Suxralles o uso de cores
e trazos diferentes para que os caligramas resulten mis rechamantes. (Poden elaboralos tamn usando unha ferramenta informtica:
www.educalia.org/pv04/public/s/abrirBloque.jsp?tipo_ejercicio=2)
156
130903 _ 0200-0215.indd
212
21/7/09
14:46:46
e,
11
UNIDADE
mtrica igual ou moi semellante. Por iso non podemos dicir

que o fragmento D pertenza ao
mesmo poema estrfico ca A
e C. Anda que o fragmento D
trate de elefantes, xa que non
se semella ritmicamente aos
outros dous fragmentos.
B A lagarta gabea,
A Sados e alegra
eu son o elefante
o forzudo mis grande
que na terra se cra.
gabea polo pontilln;

de moscas come unha morea
e de mosquitos un montn.
C Vou por terreos chairos
D Todos se admiran ao ver o elefante;
e levo sempre diante

unha trompa danzante
entre uns longos cairos.
ben curioso este paquidermo:

por detrs un rabo tan PEQUENO
e unha trompa tan GRANDE por diante.
os,
prsa,
Para desenvolver a actividade

5, pode levar clase antoloxas
poticas infants para que os
alumnos as folleen e se familiaricen co xnero da poesa.
5. Busca un poema que fale dalgn destes temas e di se un poema estrfico

ou non estrfico.
A ESCOLA
AS CIDADES
A NATUREZA
ires,
Escribir poemas
OBRADOIRO LITERARIO
NDEZ
os
Nos
1. Completa este poema estrfico cos versos que corresponda dos propostos.
Poema da roupa
As botas de Nicols
tian o taln furado.
Nicols marchou festa
sen darse por informado.
A partir do poema de Antonio

Garca Teijeiro, que trata o tema
da vellez de dous instrumentos,
fomentar actitude de respecto
cara as persoas maiores.
Xan Perilln
O ro era bravo,
tirouno nun prado.
de durmir sempre sentado.
dacabalo dun can.
O can era coxo,
tirouno nun pozo.
O pozo era fro,
nunca est engurrado.
O vecio ten a teima
tirouno nun ro.
.........................
CONCHA BLANCO
Poema estrfico
Competencias bsicas
O pixama do vecio
co
11
4. Di cales dos fragmentos seguintes forman parte dun mesmo poema estrfico.
Solucins
2. Escribe un poema non estrfico cos versos que che sobraron.
3. Engade dous versos mis ao poema Xan Perilln usando estas palabras.
Xan Perilln
roxo
..............................
..............................
toxo
Poema non estrfico
POPULAR
157
Distribucins poticas. Presntelles un poema escrito todo en lia

seguida, para que o distriban en versos e estrofas. Para axudalos,
pode indicarlles o tipo de estrofa (cuartetas) e o tipo de versos (de
sete slabas). Deste xeito poden repasar todos os conceptos que se
trataron neste programa:
Polo mar das trigueiras/ via o vento segrel. / Palabras marieiras
/ nos traa con el. / Ondeaba no trigo / dicindo o seu cantar / O
seu cantar amigo / aprendido no mar. / Cnticos misteriosos /
andaba a degraer / polos campos gloriosos / beira do empardecer.
/ Augas innumerables / vian no seu cantar. / Terras insospeitables
/ que andara a camiar. / O neno que o senta, con el se quere ir. /
Buscar terras quera / por mares de safir.
DARO XOHN CABANA, O tempo que se foi
1. 1. Fala un violn. Poema non

estrfico. 2. Cidades. Poema estrfico. 2. Catro estrofas de
catro versos (os versos teen menos de oito slabas, e riman -a-a).
RM: Poderase dividir en catro
estrofas. 3. Tratan sobre un mesmo tema, pero cada unha achega
unha idea nova. Teen unha estrutura mtrica igual ou moi semellate (nmero de versos, nmero de
slabas de cada verso, rima, etc.).
4. A e C. 5. RL.
OBRADOIRO LITERARIO
1. O pixama do vecio / nunca
est engurrado. / O vecio ten a
teima / de durmir sempre sentado. 2. Xan Perilln / dacabalo dun
can. / O can era coxo,/ tirouno
nun pozo. / O pozo era fro, /
tirouno nun ro. / O ro era bravo,
/ tirouno nun prado. 3. (Seguindo
a mesma estrutura dos versos
anteriores) O prado era roxo,
tirouno nun toxo.
157
130903 _ 0200-0215.indd
213
21/7/09
14:46:46
Actividades
Obxectivos
Os tempos verbais son Os tempos verbais agrpanse en tres

bloques: os tempos de pasado expresan ; os de presente
expresan ; os expresan .
Os sufixos diminutivos poden expresar ou
Segundo como se organicen os versos, os poemas poden ser
Revisar os contidos da unidade anterior.

Obter informacin a partir dos
elementos paratextuais dun
libro.
LEM
1. ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o resumo destes contidos da unidade.
9.
10.
2. ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o esquema.

O PUNTO E COMA
escrbese
Suxestins didcticas
Na actividade 7, cmpre que se
detean a observar a estrutura de
cada oracin. No primeiro caso trtase dunha enumeracin separada
por comas, polo que debern engadir outros elementos entre comas
que completen cada compoente
desa enumeracin. No segundo,
debern converter a subordinada
nunha oracin mis longa.
Competencias bsicas
Insista en que antes de ler un
libro importante que se fixen
en todos os elementos paratextuais: autor, ilustracins, resumo
da contracuberta, xa que poden
resultar de grande axuda para
interpretalo mellor.
para separar os elementos dunha

enumeracin cando .............
3. Completa cada oracin cos tempos do verbo

traballar que corresponda.
traballou
traballar
traballaba
traballara
Cando viva aqu, todas as tardes.

Martio .. hoxe catro horas mis
ca onte.
Se tivese boas ferramentas ..
mellor.
O ano que vn Saleta .. nunha
escola.
diante dos enlaces con todo, .............

cando .............
5. Arrodea os sufixos diminutivos e escribe

a palabra de orixe cal se lle engadiron.
avoa
peo
..
rapacio ..
cousia
..
reicio
..
mancia
..
avoa
6. Escribe punto e coma onde cumpra.
4. Copia as oracins que contean as formas
Os membros da organizacin dividronse

en catro grupos: o primeiro conseguiu as
mencias o segundo, as mantas o terceiro,
os xoguetes e o cuarto, os libros de contos.
O alcalde encadeouse sede do diario Novas,
con todo, o diario limitouse a insistir nas
acusacins e ngase a pedirlle desculpas.
ES C
verbais nos tempos que se indican.

FUTURO
PRESENTE
PRETRITO IMPERFECTO
Cobraba un soldo moi bo.

Pasaremos por diante dun pazo.
Probablemente nevar en Galicia.
Teo fro nos ps.
O fontaneiro amaaba unha billa rota.
O can roe moi contento nun so.
7. Fai os cambios que sexan necesarios

para que as comas das seguintes oracins
se convertan en punto e coma.
Na festa os meus amigos levaban

disfraces de meiga, de vaqueiro,
de princesa, de guerreiro
Todos pensaban que o heroe morrera,
non obstante, era mentira.
8. Explica a diferenza entre un poema estrfico

e un poema non estrfico.
158
Solucins
1. Os tempos verbais son conxuntos de formas verbais que sitan a
accin no mesmo tempo e no mesmo modo. Os tempos verbais agrpanse en tres bloques: os tempos
de pasado expresan feitos anteriores ao momento en que se fala; os
tempos de presente expresan feitos
referidos ao momento en que se fala; os tempos de futuro expresan
feitos posteriores ao momento en
que se fala. Os sufixos diminutivos poden expresar medida pequena ou afecto. Segundo como se
organicen os versos, os poemas
poden ser estrficos ou non estrficos. 2. O punto e coma escrbese
para separar os elementos dunha
Outras actividades
A librara. Pdalles aos alumnos que leven un libro de lectura que
tean na casa e que lles gustase moito. Distribaos en grupos de
seis para que monten o escaparate dunha librara. Anmeos a seren
creativos e que, xuntamente cos libros, poan carteis e debuxos de
animacin lectura. Despois, cada grupo escoller un representante
para que estea ao cargo de cada librara e recomende os produtos.
O resto irn pasando polo escaparate e interesaranse polos libros.
Para acabar a actividade, cada alumno escribir un texto breve, a
modo de recensin, sobre o libro que mis o impactou.
158
130903 _ 0200-0215.indd
214
21/7/09
14:46:47
11
UNIDADE
LEMBRA E REPASA
9. Responde.
11. Sublia as formas verbais destacadas
Que palabras simples forman a palabra

composta marcapasos?
Que significa?
da actividade anterior seguindo o cdigo.

Indicativo
aumentativo.
segundo o tipo de accin que expresa.
golazo
1 Un desexo
3 Unha orde
afirmativa
2 Un feito real
4 Unha orde negativa
Conxugacin submarina
a conxugacin
doado, verdade? Oxal me entendsedes.

A ver, Manolio, conxuga
o verbo nadar.
Manolio contesta berrando:
O xogador de baloncesto tia un peazo.

O homazo levantou o seu coche coma
se nada.
O porteiro fixo un paradn e evitou o gol.
A patacaza pesaba mis de dous quilos.
O ciclista atacou no ltimo porto, un
subidn con ramplas do quince por cento.
14. Explica os usos da coma no seguinte

exemplo.
Moi ben, pero non berres
Eu mergllome, ti mergllaste
fico
cochazo
os sufixos que conteen.
EU NADO, TI NADAS, EL NADA
ns
angazo
13. Sublia os aumentativos e arrodea
se
as
ceiro,
ontos.
Novas,
s
pas.
Imperativo
12. Marca a palabra que non contn un sufixo
10. Clasifica cada forma verbal destacada
A mestra explcalles
aos rapaces.
Subxuntivo
. Mis baixo.
O seu to, que mdico, dixo que non era

nada para preocuparse.
Escoller un libro
ES CAPAZ DE
1. Busca nunha librara ou nunha biblioteca varios libros de literatura para rapaces
e escolle, sen lelo, o que cres que che vai gustar mis.
Podes facelo as:
1. Le os ttulos e observa as imaxes da cuberta para que

poidas facer predicins sobre o tema de que tratan.
2. Fxate no nome dos autores das obras. Se xa liches algunha
obra dalgn dos autores e che gustou, pode ser que esa obra
tamn che guste.
3. Le o contido da parte de diante da cuberta ou das solapas, se as teen.
Xeralmente, informa sobre o autor ou presenta un resumo do contido.
4. Solicita informacin ao libreiro ou ao bibliotecario; eles pdenche axudar
coa sa opinin.
2. Cntalles aos teus compaeiros e compaeiras que libro escolliches e por que.
159

O que aprendn
Lectura
Comunicacin oral
Gramtica
Ortografa
Vocabulario
11
enumeracin cando algn destes xa

leva coma; diante dos enlaces con
todo, malia que, anda que, non obstante... 3. Cando viva aqu, traballaba todas as tardes. Martio
traballou hoxe catro horas mis ca
onte. Se tivese boas ferramentas
traballara mellor. O ano que vn
Saleta traballar nunha escola. 4.
FUTURO: Pasaremos por diante dun
pazo. Probablemente nevar en Galicia. PRESENTE: Teo fro nos ps. O
can roe moi contento nun so. PRETRITO IMPERFECTO: Cobraba un
soldo moi bo. O fontaneiro amaaba
unha billa rota. 5. peo: p
rapacio: rapaz cousia: cousa
reicio: rei mancia: man. 6.
Os membros da organizacin dividronse en catro grupos: o primeiro
conseguiu as mencias; os segundo, as mantas; o terceiro, os xoguetes; e o cuarto, os libros de contos.
O alcalde encadeouse sede do
diario Novas; con todo, o diario limitouse a insistir nas acusacins
e ngase a pedirlle desculpas. 7.
RM: Na festa os meus amigos
levaban disfraces de bruxa, con
vasoira e sombreiro; de vaqueiro,
con pistola e cabalo de cartn; de
princesa, cun vestido precioso cheo
de bordados; de guerreiro, con escudo e lanza Todos pensaban
que o heroe morrera; non obstante,
era mentira porque anda mova o
brazo. 8. RM: Un poema estrfico
agrupa os versos en estrofas; un
poema non estrfico presenta unha
sucesin de versos sen formar estrofas. 9. Marca e pasos. Aparello
electrnico que se pon no corazn
dalgns enfermos para que lle latexe con normalidade. 10. Explica
(2: un feito real); entendsedes (1:
un desexo); conxuga (3: unha orde
afirmativa); non berres (4: unha orde negativa). 11. Indicativo: explica.
Subxuntivo: entendeses, berres.
Imperativo: conxuga. 12. angazo.
13. peazo homazo paradn
patacaza subidn. 14. Aclaracin
no medio dunha oracin.
ES CAPAZ DE
1 e 2. RL.
Literatura
159
130903 _ 0200-0215.indd
215
21/7/09
14:46:47
12
Manuel
de Paderna
Programacin
Obxectivos
Contidos
Caracterizar os personaxes do relato.
A primeira conxugacin.
Escoitar con atencin.
A particin de palabras.
O guin.
Aprender frmulas de cortesa para as relacins

persoais.
Os xentilicios.
Coecer as formas verbais da primeira conxugacin.
Aprender as normas de particin de palabras ao final da lia.

Coecer os sufixos con que se forman os xentilicios.
Escribir un texto argumentativo.
Achegarse aos textos expositivos de tema xurdico.
Elaborar un cartel publicitario.
Lectura do texto Manuel

de Paderna.
Identificacin de trazos
caracterizadores
dos personaxes.
Uso de frmulas de cortesa

en diferentes contextos.
Formacin de xentilicios.
Elaboracin dun texto

argumentativo.
Explica trazos caracterizadores dos personaxes.

Escoita atentamente o interlocutor.
Utiliza frmulas de cortesa axeitadas para cada situacin.
Emprega correctamente as diferentes formas verbais
da primeira conxugacin.
Aproximacin linguaxe
e aos organismos sociais.
Creacin de mensaxes
publicitarias con slogan,
consellos e imaxes.
Parte correctamente as palabras ao final da lia.

Forma xentilicios cos sufixos correspondentes.
Escribe textos argumentativos adaptados ao seu nivel.
Explica terminoloxa xurdica presente nun texto expositivo.
Elabora un cartel publicitario.
Competencias bsicas
social e cidad, Aprender a aprender, Tratamento da informacin,
Competencia cultural e artstica e Autonoma e iniciativa persoal.
Interese por usar

correctamente os signos
de insercin.
Respecto polo interlocutor.
Valoracin dos textos
argumentativos como medios
eficaces para expresar
acordo e desacordo.
Actitude crtica ante
as mensaxes publicitarias.
160A
130903 _ 0216-0231.indd 216
21/7/09 14:54:32
Esquema da unidade
UNIDADE 12
Texto narrativo
Gramtica
Ortografa
Manuel de Paderna
A primeira
conxugacin
A particin
de palabras. O guin
Competencias bsicas
Competencia social
e cidad
Comunicacin oral
Vocabulario: Os xentilicios
Composicin de textos: Argumentar
Comprensin auditiva: Escoitar con atencin

Expresin oral: Usar palabras de cortesa
Es capaz de
Facer un cartel publicitario
Actividades
Recursos
Lminas da aula.


Malia que os alumnos coecen as frmulas
de cortesa, a mido esqucense de utilizalas
nalgns contextos. Insista moito ao longo
da unidade no uso destas expresins.
Para que as tean presentes, pode suxerirlles
que eles mesmos colguen carteis na aula
con estas frmulas utilizadas nas situacins
oportunas.
Os alumnos non teen demasiada experiencia
na redaccin de textos argumentativos,
de maneira que poden ter dificultades.
Como mtodo de aprendizaxe, pode suxerirlles
que copien a carta que se presenta como
modelo na pxina 169, substitundo o motivo
de queixa daquela carta polo seu motivo persoal.
Suxestin
de temporalizacin
Setembro
Outubro
Novembro
Decembro
Xaneiro
Febreiro
Marzo
Abril
Maio
Xuo
160B
130903 _ 0216-0231.indd 217
21/7/09 14:54:32
Obxectivos
12
Manuel de Paderna
un
Ca
av
Ler de maneira fluda un texto

narrativo.
To
pre
Explicar trazos caracterizadores

dos personaxes.
Suxestins didcticas
Lea a informacin sobre o autor
do texto e pregntelles se lembran qu poema seu leron noutra
unidade (A brtema, unidade 9).
O presente relato un fragmento
do libro A tribo ten catro ros, que
narra varios sucesos acontecidos
en Outeiro de Rei (vila natal do
autor), vila que ten uns habitantes
moi peculiares: desde un alcalde
dspota e un alguacil soador.
a crnica dunha vila real cuns
personaxes ficticios que permiten reflexionar sobre as relacins
sociais e institucionais.
Antes de ler
Pode comezar propondolles
que observen a ilustracin inicial.
Trtase de que se detean na anlise do lugar onde estn os personaxes e das sas expresins
para inferir algn detalle da historia. As, pida que describan ese
espazo e os elementos presentes
(unha gran mesa de reunins e
as bandeiras galega e espaola
implican que se trata dun lugar
oficial, institucional). Despois pida
que analicen os xestos dos personaxes; debern interpretar caras
de enfado, sorpresa, desconfianza
(poden facelo indo un por un, por
exemplo a muller da dereita ten
cara de enfado, o home do lado
de sorpresa...). Aclare, despois,
que se trata dunha reunin na
sala de sesins do concello onde
varias persoas estn co alcalde:
pida que fagan suposicins sobre
os motivos deste encontro.
ci
tn
co
est
te
VAS APRENDER
1 Lectura
Manuel de Paderna
2 Comunicacin oral
Escoitar con atencin
Usar palabras
de cortesa
3 Gramtica
A primeira conxugacin
4 Ortografa
A particin de palabras.
O guin
Os xentilicios
Argumentar
Os dereitos do menor
do
n Outeiro de Rei houbo un alcalde que se chamaba don Capitn porque tia unha cabeza moi grande. Pero a sa cabeza estaba
baleira. Don Capitn dica que a cabeza s til para levar a boina
ou o sombreiro.
O alguacil que haba no concello era Manuel de Paderna. Paderna
fixo agromar un regato, inventaba versos, falaba cos paxaros, sabase
guiar polas estrelas, a La e o Sol
Don Capitn sempre traa a Manuel de Paderna de aqu para
acol, rebentadio de traballo e non lle pagaba as horas extraordinarias. Quera que Paderna lle limpase os zapatos, lle cepillase a
chaqueta e lles pasase o ferro aos pantalns, ao que Paderna sempre se negou.
Paderna andaba moi triste e desgustado porque don Capitn mandara cegar a Fonte da Picha, en que beban as andorias, mandara
derrubar o quiosco da msica desde o que o propio Paderna dica os
seus versos para os ventos, para os paxaros e para os vecios.
Don Capitn talle moita xenreira a Paderna, maioritariamente
porque Paderna, segundo queda explicado, non se lle prestaba para
facerlle de criado.
160
Outras actividades
Caracterizacin dos personaxes. Pdalles aos alumnos que fagan
fichas dos dous personaxes principais que interveen nesta lectura
e que escriban as caractersticas mis destacadas que presentan.
Neste caso, para caracterizalos convn que se fixen nos trazos que
d o narrador explicitamente, pero tamn tern que facer un exercicio de reinterpretacin das palabras que estes personaxes din e das
accins que realizan.
A lectura
Propoa unha primeira lectura en
silencio do texto. Antes de realizaren a lectura en voz alta, convn
preparala para lograr unha mellor
entoacin e dramatizacin nas
160
130903 _ 0216-0231.indd 218
21/7/09 14:54:32
esa
me
de
co
no
co
alc
Capistaba
boina
derna
base
para
traorase a
sem-
manndara
ca os
mente
para
UNIDADE
Polos motivos que expostos quedan, don Capitn procuraba
unha ocasin para se vingar de Paderna e despedilo como alguacil.
O caso foi que un da, ao comezar unha sesin no Concello, don
Capitn, moi alporizado, sentado na cadeira presidencial e erguendo
a voz, dxolles aos concelleiros:
Eu son o alcalde e, polo tanto, quen manda neste Concello.
Todo o mundo ten a obriga de saudarme respectuosamente e de
prestarme acatamento. Si ou non?
Os concelleiros responderon a coro.
Si, si, si.
Pois ben dixo anda mis enfurecido, Paderna non me sada.
Os concelleiros comezaron a berrar:
Que maleducado!
alguacil: funcionario
s ordes do alcalde.
xenreira: mana, rabia.
alporizado: irritado,
excitado.
acatamento: cumprimento
dunha lei ou mandato.
oufano: orgulloso,
soberbio, vaidoso,
fachendoso.
fusca: desagradable.
Que cara lavada!

Que atrevido!
Que mal funcionario!
En vista da unanimidade desta honrada e intelixente Corporacin en cualificar conduta tan reprobable sentenciou don Capitn, Manuel de Paderna queda destitudo a perpetuidade da sa
condicin de alguacil. Para que aprenda.
12
intervencins dos personaxes.

As, seleccione os alumnos que
lern as partes do narrador, do
alcalde, do alguacil e os concelleiros (son 4). Chame a atencin
sobre as indicacins do texto en
canto intervencin destes personaxes: o alcalde (alporizado,
erguendo o ton de voz, anda mis
enfurecido, dixo moi oufano), a
resposta dos concelleiros (a coro,
comezaron a berrar), a de Paderna
(con voz firme e rexa).
Ademais do vocabulario que se
incle no glosario, comprobe se
entenden algns termos e expresins que aparecen no texto,
como unanimidade, destitur a perpetuidade, conduta reprobable.
Paderna estaba no fondo da sala de sesin contemplando toda

esta comedia. Pxose de p e dixo con voz firme e rexa.
Pido a palabra, ningun pode ser condenado sen ser escoitado;
teo dereito a falar e quero facelo.
Fala o que queiras, que che vai ser o mesmo dixo moi oufano
don Capitn.
Cando foi que non o saudei?
Antonte na feira de Rbade. E onte mesmo en Lugo.
Competencias bsicas
Vostede alcalde de Rbade?

Non.
Logo ser vostede alcalde de Lugo?
O AUTOR
Tampouco. Mis respecto; que te expulso da sala! A que veen

esas preguntas parvas?
De onde vostede alcalde?
Iso non se pregunta, que o sabe todo o mundo. Son e serei
mentres viva alcalde de Outeiro de Rei.
Pois se vostede alcalde de Outeiro de Rei e non de Rbade nin
de Lugo, est clarsimo que en Rbade ou en Lugo vostede un seor
coma outro calquera. Sen mando, sen autoridade e sen xurisdicin e
non teo por que saudalo; eu soamente sado os meus amigos.
Don Capitn non soubo que responder. Quedou coma parvo. Os
concelleiros rronse polo baixo.
Desde entn, os seores concelleiros penlle cara fusca ao seu
alcalde e cara riseira ao alguacil.
Manuel
Mara
Manuel Mara Fernndez Teixeiro
(Outeiro de Rei, 1929 - A Corua,
2004), foi autor dunha obra moi
extensa. Anda que escribiu fundamentalmente poesa, foi tamn
ensasta, dramaturgo e narrador,
ademais de colaborador habitual
da prensa. O texto da lectura pertence ao libro A tribo ten catro ros,
que escribiu para o pblico infantil.
MANUEL MARA, A tribo ten catro ros. (Adaptacin)
161
Expresins coloquiais. Pdalles aos alumnos que relean a intervencin

dos concelleiros durante a sesin. Pregntelles polo significado da
expresin ser un cara lavada (ser mal educado) e se achega unha
caracterstica positiva ou negativa. A continuacin propoa outras
expresins caracterizadoras e suxralles que digan se achegan trazos
positivos ou negativos dunha persoa e que mencionen situacins en
que puidesen empregalas:
Negativas: Ser unha boa peza (ser un traste, malo) / Ser un choromicas (que se queixa por todo) / Ser un bo peixe (descarado) / Ser
un cabuxeiro (caprichoso) / Ser un boaf (demasiado crdulo)...
Positivas: Ser coma auga mansa (tranquilo) / Ser ben criado (educado) / Ser aberto de man (xeneroso) / Ser querendoso (carioso)
/ Ser un bocado de pan (moi bo)...
Repase cos alumnos as institucins de que consta a sociedade actual, tal como se estuda
na materia de Coecemento do
medio. Aproveite a reunin na
sala de sesins do concello para
comentar que os alcaldes gobernan conxuntamente cos seus concelleiros, que adoitan encargarse
de distintas funcins (cultura e
deportes, trfico e obras pblicas,
etc.), e explique que o nome dos
departamentos de cada concelleiro a concellara.
Se lle parece axeitado, aproveite
o carcter un tanto autoritario de
don Capitn, para pedirlles que
nomeen, a partir dos seus coecementos de historia, situacins
polticas en que haxa falta de
liberdade (guerras, ditaduras).
Despois de ler
Pregntelles se lles parece que
don Capitn ser un bo alcalde
para o resto de cidadns tendo
en conta como trata a Paderna.
Se o considera necesario, localice
a vila da historia (Outeiro de Rei) e
as outras mencionadas no texto.
161
130903 _ 0216-0231.indd 219
21/7/09 14:54:33
Obxectivos
Identificar as caractersticas dos
personaxes.
Co
Os personaxes
As causas
Com
1. Relaciona cada informacin co seu personaxe.
4. Le o que din os concelleiros e explica.
Esco
esco
non
cara
o fac
e co
1. O ALCALDE
Analizar os comportamentos
dos personaxes.
Dica que a cabeza s util para levar

boina ou sombreiro.
Fixo agromar un regato.
Inventaba versos.
Sabase guiar polas estrelas, a La e o Sol.
Tia unha cabeza moi grande.
Falaba cos paxaros.
Valorar a actitude dos personaxes.
Suxestins didcticas
No segundo punto da actividade 2,
sobre as encomendas do alcalde,
chame a atencin sobre a expresin pasar o ferro e lmbrelles que
*planchar non se considera estndar. Na actividade 3 deben explicar cales son os argumentos que
d cada un dos personaxes para
facer a acusacin e para defenderse. Aproveite para que digan
exemplos de situacins en que se
fai necesario dar argumentos.
2. O ALGUACIL
1.
Que
maleducado!
Que mal
funcionario!
Os detalles
2. Contesta.
Como diras que trataba don Capitn

ao seu alguacil?
Cales eran as encomendas que lle esixa
o alcalde ao alguacil?
Cumpra Paderna estas ordes?
Que accins levou a cabo don Capitn
para amolar a Manuel de Paderna?
Como se senta Manuel de Paderna?
1. O ALCALDE: Dica que a cabeza

s til para levar boina ou sombreiro. Tia unha cabeza moi grande. O ALGUACIL: Fixo agromar un
regato. Inventaba versos. Sabase
guiar polas estrelas, a La e o Sol.
Falaba cos paxaros. 2. RM: Tratbao con desprezo. Que lle limpase os zapatos, que lle cepillase
a chaqueta, que lle pasase o ferro
ao pantaln... Negbase. Mandou cegar unha fonte e derrubar o
quiosco da msica. Triste e desgustado polos abusos do alcalde.
3. ACUSACIN: Don Capitn acsao
de non saudalo. O seu argumento que todos estn obrigados a
respectalo e obedecelo porque o
alcalde. Coa acusacin pretende ter
escusa para despedilo. DEFENSA:
Os argumentos de Paderna son,
que ten dereito defensa e non
est obrigado a ter que saudalo,
pois o alcalde non ten poder fra do
seu concello. 4. Contra Manuel
de Paderna. A favor de Paderna
Mrano con desagrado. Mrano
con cara riseira (de complicidade).
5 e 6. RL.
Que opinas das esixencias do alcalde?

E da actuacin do alguacil?
Quen cres que ten razn? Por que?
Rexistro de lectura
6.
Exp
Usam
desc
dan
que
3. E

Ttulo:
ACUSACIN DE DON CAPITN
5. Contesta razoadamente.
De que acusaba don Capitn a Manuel

de Paderna?
Que pretenda o alcalde con esa acusacin?
Que dixo Paderna para defenderse?
Que respondeu don Capitn?
2.
3. Completa o esquema da acusacin do alcalde
Solucins
Contra quen realizan estes comentarios

os concelleiros?
Como reaccionaron despois de escoitar
a argumentacin de Paderna?
Que actitude teen co alcalde ao final
do relato?
E co alguacil?
A ta opinin
A estrutura
a Paderna e a defensa do alguacil.
Serache de axuda responder estas preguntas:
Autor/a:
Resumo:
DEFENSA DE MANUEL DE PADERNA
Opinin:
162
Actividade 1. Obtencin da informacin. Recoecer caractersticas dos
personaxes principais.
Actividade 2. Elaboracin dunha interpretacin. Identificar e explicar o
comportamento dos personaxes.
Actividade 3. Reflexin sobre a estrutura. Explicar os argumentos de
acusacin e defensa expostos polos personaxes.
Actividade 4. Comprensin global. Explicar as causas e consecuencias
das accins dos personaxes no texto.
Actividade 5. Reflexin sobre o contido. Valorar as accins dos personaxes.
162
130903 _ 0216-0231.indd 220
21/7/09 14:54:34
12
ar
Paderna,
esta tarde ten
que ir sesin
do concello!
Comprensin auditiva
1.
2.
Escoitar atentamente o interlocutor.

Que teo que?
Quen convocou a rolda de prensa? Sobre que falou?
Cantos xornalistas lle fixeron preguntas?
Que xornalista fixo unha pregunta pouco apropiada? Por que era inadecuada?
Que lle respondeu a concelleira? Por que cres que lle respondeu as?
Suxestins didcticas
Comprensin auditiva
Aproveite a vieta inicial para pedirlles que valoren a actitude do
personaxe despistado. Fgaos
reflexionar sobre como se sentir
algun cando ve que non lle fan
caso e non o atenden. A continuacin, escoite a audicin do CD
Comunicacin oral e pregntelles
como actuaran eles se notasen
que non os escoitan.
Volve escoitar a audicin e relaciona cada xornalista co medio para o que traballa
e coa pregunta que fixo.
MEDIO
PREGUNTA
1 Filipe Penas.
Radio Matutina.
Escolla da zona que se far peonil.
2 Sabela Mario.
Xornal da Vila.
Duracin das obras.
3 Adela Crespo.
Telesil.
Beneficios que se espera obter.
4 Dens Regueira.
Infodixital.
Como evitarlles prexuzos aos vecios.
Expresin oral
Usamos palabras de cortesa. Cando falamos con outras persoas, sobre todo se son
descoecidas, importante utilizar palabras de cortesa. Estas palabras e expresins
dan a entender que nos importa a persoa coa que estamos a falar e tamn
que a respectamos.
Expresin oral
Na actividade 3 pode propoer
outras situacins que esixen o
uso de frmulas de cortesa, como
unha conversa por telfono.
3. Escolle cun compaeiro ou compaeira unha destas situacins e representade

un dilogo breve en que utilicedes polo menos tres frmulas de cortesa cada un.
NON HAI
ES
LOCALIDAD
Aprender a usar frmulas de

cortesa.
Manter unha actitude de respecte co interlocutor.
Escoita a audicin atentamente e responde as preguntas seguintes.
XORNALISTA
12
Obxectivos
Escoitamos con atencin. Sempre importante

escoitar atentamente as persoas que nos falan,
non s porque unha mostra de respecto
cara a eles, senn tamn porque, se non
o facemos, podemos facer preguntas
e comentarios inadecuados.
al
rio!
os
UNIDADE
Comunicacin oral
Aqu tedes algunhas

frmulas de cortesa:
Competencias bsicas
Desculpe...
Sntoo moito.
Por favor...
Moitas
grazas!
Se non lle
importa...

O uso de frmulas de cortesa e
escoitar atentamente os interlocutores pode mellorar as relacins
cos demais.
163
Solucins
Outras actividades
Cal a frmula correcta? Antes de levar a cabo a actividade 3, pode
mostrar outras frmulas de cortesa que completen as que se presentan no libro. Propalles aos alumnos situacins e frmulas de
cortesa para que as emparellen.
Entramos nunha casa e estn ceando.
Perdn?
Agradcennos a nosa axuda.
Pdese?
Presntannos a algun que non coecemos.
Bo da.
Queremos entrar no despacho da directora.
Bo proveito.
Non omos o que nos dixeron.
De nada.
Entramos nunha tenda.
Moito gusto.
1. A concelleira de Urbanismo.
Sobre a transformacin dunhas ras
en zona para viandantes. Catro
xornalistas. Dens Regueira, o xornalista de Radio Matutina. Porque xa
a respondera. Respondeulle que
os seus compaeiros xa lle podan
responder (porque ela xa o dixera
antes). Ntase enfadada. 2. 1. Filipe Penas: Xornal da Vila, duracin
das obras. 2. Sabela Mario: Telesil,
beneficios que se espera obter 3.
Adela Crespo: Infodixital, escolla da
zona que se far peonil. 4. Dens Regueira: Radio Matutina, como evitarlles prexuzos aos vecios. 3. RL.
163
130903 _ 0216-0231.indd 221
21/7/09 14:54:34
Gramtica A primeira conxugacin

Obxectivos
Coecer como se clasifican os
verbos.
Eu antes
inventaba versos,
falaba cos paxaros
guibame polas
estrelas
Conxugar un verbo dicir ordenadamente todas as formas que ten.

Os verbos que teen a mesma terminacin dohola infinitivo aditanse conxugar do mesmo xeito. Por iso, dicimos que pertencen
mesma conxugacin. En galego, hai tres conxugacins segundo o
infinitivo remate en -ar, en -er ou en -ir.
Os verbos que teen o infinitivo acabado en -ar pertencen primeira conxugacin. A maiora destes verbos conxgase coma andar. A
continuacin mostrmosche a conxugacin deste verbo modelo.
Conxugar correctamente os verbos da primeira conxugacin.
No exercicio 3, fxese en que

cando conxuguen o pretrito imperfecto de subxuntivo acentan
as formas cesemos e cesedes.
4. An
O VERBO ANDAR
MODO INDICATIVO
Formas
persoais
Pretrito Imperfecto
(Copretrito)
Presente
eu
ti
el/ela
ns
vs
eles/elas
ando
andas
anda
andamos
andades
andan
eu
ti
el/ela
ns
vs
eles/elas
andaba
andabas
andaba
andabamos
andabades
andaban
Pretrito Perfecto
(Pretrito)
eu
ti
el/ela
ns
vs
eles/elas
EX
andei
andaches
andou
andamos
andastes
andaron
5. Co
(Antepretrito)
eu
ti
el/ela
ns
vs
eles/elas
andara
andaras
andara
andaramos
andarades
andaran
Condicional
(Pospretrito)
Futuro
eu
ti
el/ela
ns
vs
eles/elas
andarei
andars
andar
andaremos
andaredes
andarn
eu
ti
el/ela
ns
vs
eles/elas
MODO SUBXUNTIVO
Presente
eu
ti
el/ela
ns
vs
eles/elas
ande
andes
ande
andemos
andedes
anden
andara
andaras
andara
andariamos
andariades
andaran
eu
ti
el/ela
ns
vs
eles/elas
6. Es
MODO IMPERATIVO
AUT
Pretrito Imperfecto
(Pretrito)
andase
andases
andase
andsemos
andsedes
andasen
M
anda ti
1
andade vs
3
Formas
non persoais
Infinitivo
Xerundio
Participio
andar
andando
andado andada andados andadas
164
Outras actividades
Substita os verbos. Propalles un texto breve para que identifiquen
os verbos da primeira conxugacin e os substitan por outros tamn
da primeira conxugacin na mesma persoa. Se lles resulta moi complicado, pode indicar dous verbos entre parnteses para que escollan
o que pertence primeira conxugacin:
Un curso moi interesante
Hoxe acaba (finaliza / concle) o curso de cocia xaponesa. Como
colofn, o profesor cociar (far / preparar) un sushi especial. Cando
chegue (vea / regrese) casa, intentarei (procurarei / farei por) repetir o procedemento coas instrucins.
164
130903 _ 0216-0231.indd 222
O
So
5
5 Si.
A anlise das formas verbais

moi til para traballar e estudar
os conceptos relacionados co
verbo (tempo, modo, persoa
e nmero) e para repasar as
conxugacins, pero pode resultar un exercicio aburrido para
os alumnos. Para facelo mis
divertido, pode propoer a actividade 4 como un concurso en
que vostede diga as formas
e os alumnos tern que dar
oralmente unha resposta rpida. Primeiro, faga a actividade
permitndolles que consulten a
conxugacin enteira; despois,
intente que non miren o cadro.
Au
qu
P
Os verbos co infinitivo acabado en -ar pertencen primeira

conxugacin.
Insista na utilidade que teen as

conxugacins como sistema ordenado que permite atopar rapidamente as formas que buscamos.
Para explicar
A actividade 2 pdese resolver en varias fases: en primeiro lugar, pode ser interesante
identificar todos os verbos e
indicar os infinitivos; posteriormente, xa podern sinalar de
maneira sinxela os que pertencen primeira conxugacin.
2. Su
3. Co
Suxestins didcticas
Pdalles aos rapaces que se fixen
na vieta e que digan o que teen
en comn os verbos do globo inicial. A continuacin, explquelles
que, como o infinitivo acaba en
-ar (inventar, falar e guiar), estes
verbos conxganse igual ca falar.
Pdalles que revisen a conxugacin e que intenten localizar a que
tempo e persoa corresponden as
formas do globo.
1. Es
21/7/09 14:54:34
e ten.
adicen
ndo o
rimeidar. A
lo.
12
UNIDADE
12
1. Estuda a conxugacin do verbo andar.
Na actividade 5, insista na relacin dos tempos e os modos

verbais coa actitude do falante. Fxese en que unha oracin
como Que faras se che tocase
a lotara? moito mis improbable ca Que fars se che toca
a lotara?
2. Sublia os verbos da primeira conxugacin que haxa no texto.

Alcalde polos pelos
Augusto Soatroitas viva nunha vilia minscula. Unha tarde pensou que el
quera ser importante. Daquela propxolles aos vecios que o elixisen alcalde:
Por que non me nomeades alcalde? Se votades por min, non vos faltar nada.
O da das eleccins todos foron votar. Augusto gaou polos pelos.
Sorte que dous dos cinco habitantes da vilia eran seus avs!
3. Conxuga os tempos seguintes do verbo cear.
eira
PRETRITO IMPERFECTO DE SUBXUNTIVO
CONDICIONAL
Solucins
4. Analiza estas formas verbais seguindo o modelo.
falaredes
lembro
EXEMPLO
falaredes
explicaras
estudabamos
preguntasen
levou
conxugara
saltemos
VERBO
TEMPO
MODO
PERSOA
NMERO
falar
futuro
indicativo
segunda
plural
5. Copia e completa co verbo e co tempo que se indica en cada caso.
Que faras se che (PRETRITO IMPERFECTO DE SUBXUNTIVO DE TOCAR) a lotara?

Xacobe e Iria (FUTURO DE CHEGAR) ma tardia.
Eu (PRETRITO PERFECTO DE INDICATIVO DE BUSCAR) o libro por toda a casa.
O to sempre nos (PRETRITO IMPERFECTO DE INDICATIVO DE DAR) bos consellos.
6. Escribe as formas non persoais destes verbos.
soar . .
bailar
. .
cambiar .. .
chorar
.. .
AUTOAVALIACIN
SI
N0N
PUNTUACIN
1. O infinitivo dos verbos da 1. conxugacin acaba en -ar.
.......
2. A forma celebraches est en pretrito perfecto de indicatico.
.......
.......
3. O participio de bailar bailando.
.......
4. O pretrito perfecto de indicativo de andar andiven.
.......
TOTAL
.......
5. Conxugar un verbo dicir ordenadamente as sas formas.

Solucin: 1 Si, 2 Si, 3 Non, 4 Non, 5 Si.
adas
FUTURO
165
Verbo intruso. Propalles unha serie de verbos da primeira conxugacin para que identifiquen os que non pertencen serie. Indquelles
que teen que pensar o infinitivo que lle corresponde a cada forma
verbal e fixarse na terminacin.
choraba, andei, intentara, anunciar, quera
sado, axudamos, pretendemos, denuncia, acabaredes
xogar, levara, nada, batemos, coleccionando
1. Estudo. 2. pensou, nomeades,

votades, faltar, votar, gaou. 3.
FUTURO: cearei, cears, cear, cearemos, cearedes, cearn. PRETRITO IMPERFECTO DE SUBXUNTIVO:
cease, ceases, cease, cesemos,
cesedes, ceasen. CONDICIONAL:
ceara, cearas, ceara, ceariamos,
ceariades, cearan. 4. explicaras:
explicar, pretrito pluscuamperfecto, indicativo, segunda, singular.
preguntasen: preguntar, pretrito
imperfecto, subxuntivo, terceira,
plural. conxugara: conxugar,
condicional, indicativo, primeira ou
terceira, singular. lembro: lembrar, presente, indicativo, primeira,
singular. estudabamos: estudar,
pretrito imperfecto, indicativo, primeira, plural. levou: levar, pretrito perfecto, indicativo, terceira, singular. saltemos: saltar, presente,
subxuntivo, primeira, plural. 5.
Que faras se che tocase a lotara? Xacobe e Iria chegarn
ma tardia. Eu busquei o
libro por toda a casa. O to sempre nos daba bos consellos. 6.
soar, soando, soado, soada,
soados, soadas. bailar, bailando, bailado, bailada, bailados,
bailadas. cambiar, cambiando,
cambiado, cambiada, cambiados,
cambiadas. chorar, chorando,
chorado, chorada, chorados, choradas.
alimentarei, debuxado, durmira, loitaremos, escapou

intentes, vixiando, sara, preguntaban, pintastes
165
130903 _ 0216-0231.indd 223
21/7/09 14:54:35
Ortografa A particin de palabras. O guin
6. Os g
ao f
se f
Obxectivos
Repasar os conceptos de slaba,

ditongo e dgrafo.
Separar correctamente palabras
ao final da lia.
En Outeiro de Rei houbo un alcalde que se chamaba don Capitn porque tia a cabeza moi grande; el dica
que a cabeza s vala para levar boina ou sombreiro e a sa usbaa para iso.
O alguacil que haba naquel concello era Manuel de Paderna. El falaba
cos paxaros, inventaba versos e sabase guiar polas estrelas, a La e o Sol.
Suxestins didcticas
Advrtaos de que as normas de
particin ao final da lia non sempre coinciden coa divisin silbica.
Por exemplo, amor ten das slabas, pero non se pode separar de
ningn xeito ao final da lia.
hora de partir as palabras ao final da lia, hai que

poer un guin e seguir estas normas:
Non se poden separar as letras que forman parte da
mesma slaba. Exemplo: alcal-de e non alca-lde.
Non se poden separar os ditongos. Exemplo: sombreiro e non sombre-iro.
Non se poden separar os dgrafos en slabas diferentes, pois representan un nico son (ch, gu, ll, nh, qu e
rr). Exemplo: conce-llo, por-que e non concel-lo, porq-ue.
Non se pode deixar ningunha letra soa ao final ou ao
comezo da lia. Exemplo: us-baa e non u-sbaa.
1. Risca as palabras que estn mal partidas as final da lia.

montaa
cartolina
chocolate
EST
se in
da
aco
8. Part
campanario
EXEM
9. Dita
Para explicar
As actividades 1 e 2 relacionan
a particin de palabras cos coecementos de divisin silbica.
Aproveite para revisar o concepto de slaba.
Fxa
anterior?
Porque non se debe deixar ningunha letra soa ao final ou ao comezo da lia.
Porque non se poden separar as letras que forman parte da mesma slaba.
3. Lembra os ditongos e sublia as palabras que o teen.

DITONGOS
As actividades 3, 5 e 6 pdense
aproveitar para repasar aspectos
fundamentais para a particin silbica, como os conceptos de ditongo e dgrafo. Engada tamn, a
raz da actividade 6, a norma non
recollida no recadro informativo,
de que hai grupos consonnticos,
igual ca os dgrafos, que non se
poden separar ao final da lia.
ai
au
ua
ia
ei
eu
ue
ie
oi
iu
ui
iu
ui
ou
uo
io
lingua
ciencia
aeroporto
partiu
boina
ouro
paciente
queixo
moa
esquim
Hox
non
do g
na C
dos
dife
DIFIC
4. Parte as palabras subliadas anteriores coma se fosen ao final da lia.

5. Relaciona e escribe palabras con dgrafos. Fxate en como se separan as slabas.
xo-
co-
ningu-
nhas
llar
cheira
cro-
go-
mo-
lla
nha
che
ca-
algu-
chave-
guete
que
rra
166
Mis informacin
Casos especiais de particin de palabras.
Se hai tres ou mis vogais xuntas, pode separarse a primeira sempre que non forme parte dun ditongo ou dun tritongo: afi-ei, ensa-iei,
mo-ia-mos, so-ciais
No caso de das vogais que constiten hiato, poden separarse:
xesu-ta, alde-n, are-al, re-alidade, ra-a
A dificultade ortogrfica que pode presentar o ditado a gran

cantidade de palabras con ditongos que aparecen. De todos os
xeitos, se os obriga a partir as
palabras tal e como coinciden
no libro, ter exemplificados os
166
130903 _ 0216-0231.indd 224
7.
pr
se
can
urbanizacin
2. Marca. Por que estn mal partidas as palabras que riscaches na actividade
Na actividade 4 aplcanse as
regras iniciais de particin silbica. Vixe que os alumnos son
capaces de aplicalas correctamente e non se dedican unicamente a dividir slabas. Poder
comprobar se entenderon esta
distincin na palabra aeroporto,
que presenta diferentes posibilidades de particin, pero en
ningn caso pode aceptarse
a-eroporto, anda que a sexa
unha slaba, porque non debe
quedar ningunha letra soa ao
comezo ou ao final da lia.
21/7/09 14:54:35
pr
he
ac
12
UNIDADE
ao final da lia. Tendo en conta isto, parte estas palabras de todos os xeitos posibles coma
se fosen ao final da lia.
ue
da
rei-
enue
ue.
ao
mpio
a.
a.
bas.
eira
he
12
6. Os grupos consonnticos bl, br, pl, pr, cl, cr, gl, gr, dr, tl, tr, fl e fr tampouco se poden separar
7.
problema
segredo
dobre
reflexin
aplicar
refrescar
casos estudados na unidade

(as, institucins, concello, Congreso, cousa). Como actividade
previa ao ditado e de repaso
da unidade, pode pedirlles que
identifiquen as palabras que
conteen dgrafos e as palabras que conteen ditongos.
Ademais, cumprir que se fixen
nas palabras con acento grfico,
coecemento que aprenderon
nas primeiras unidades.
proclamar
Atlntico
ESTUDO EFICAZ. Sublia as particins incorrectas ao final da lia e di cal das normas
se incumpre en cada caso.
dalgun-ha
a-parello
co-mprar
histori-a
car-reira
reguei-ro
reque-ixo
i-ate
ca-min
ae-roporto
cat-ro
pal-laso
8. Parte de todos os xeitos posibles estas palabras coma se fosen ao final da lia.
cantimplora
pallaso
cantimplora
EXEMPLO
avioneta
cocieira
polica
Competencias bsicas
can-timplora / cantim-plora / cantimplo-ra
Aprender a aprender

Fxate nas palabras que teas que partir ao final da lia.
A actividade 7 proponse como

unha tcnica de estudo para
repasar os contidos do apartado
de Ortografa.
Un exame complicado
Hoxe hai exame de Coecemento do medio. Estudei moito; anda as,
non estou seguro de que vaia aprobar por culpa das institucins
do goberno. que son unha lea! No municipio est o concello;
na Comunidade, o Parlamento e a Xunta; no Estado, o Congreso
dos Deputados e o Senado. E cada institucin fai unha cousa
diferente! Que difcil, eh!
Solucins
prohibe
proie
eteroeual
airo

heterosexual
acivro
prohbe
prove
heterosesual
eterosexual
acibro
acebo
rra
167
Outras actividades
Repaso dos ditongos. A memorizacin dos ditongos pode resultar complicada para os alumnos, polo que cumprir suxerirlles algn mtodo
para que os poidan lembrar. Unha posibilidade podera ser buscar
palabras que contean ditongos: primeiro, de tipo decrecente (aire,
leite, boina, causa, aula, outro, meu) e despois crecente (santuario,
secuela, cientfico, primaria). A continuacin, que intenten combinar
as palabras e formar unha oracin cos ditongos crecentes e outra cos
decrecentes que poidan lembrar facilmente.
1. Estn mal partidas ca-rtolina e

camp-anario. 2. Porque non se poden separar as letras que forman
parte da mesma slaba. 3. Conteen ditongo: lingua, ouro, ciencia,
paciente, queixo, partiu, boina. 4.
lin-gua, ou-ro, cien-cia, pa-cien-te,
quei-xo, par-tiu, boi-na. 5. xoguete,
coche, ningunhas, croque, gorra,
mollar, cacheira, algunha, chavella. 6. pro-ble-ma, do-bre, apli-car,
pro-cla-mar, se-gre-do, re-fle-xin, refres-car, Atln-ti-co. 7. algun-ha:
non se pode separar o dgrafo nh.
histori-a: non se poden separar
os ditongos. a-parello: non se pode deixar unha letra soa ao final
ou ao comezo da lia. car-reira:
non se pode separar o dgrafo, pois
representan un nico son. i-ate:
non se poden separar os ditongos.
cat-ro: non se pode separar o
grupo consonntico tr. co-mprar:
o m forma parte da primeira slaba
e non se pode separar. pal-laso:
non se poden separar os dgrafos
en slabas diferentes, pois representan un nico son. 8. pa-llaso
/ palla-so; avio-neta / avione-ta;
co-cieira / coci-eira / cociei-ra;
po-lica / poli-ca. 9. Ditado.
167
130903 _ 0216-0231.indd 225
21/7/09 14:54:35
Com
Obxectivos
Ampliar o vocabulario relacionado cos actos festivos.
Coecer os sufixos que forman
xentilicios.
Escribir un texto argumentativo.
Suxestins didcticas
homenaxe
pedestal
inscricin
b
AO CIENTFICO
OURENSN
MIS ILUSTRE
1. Describe a escena utilizando tantas palabras da lista como poidas. Que pasou?
2. Busca no dicionario a palabra multitudinario e escribe unha oracin en que a uses.
Sa
3. Marca cales dos actos seguintes adoita haber nas festas da ta localidade.
pregn
atraccins
baile
pasacalles
procesin
cabezudos
verbena
cabalgada
alborada
cea popular
concerto
foguetes
Co
da c
OS XENTILICIOS. A palabra ourensn, na ilustracin superior, indica que o cientfico homenaxeado de Ourense. As palabras que expresan o lugar de procedencia das persoas ou cousas de que se fala chmanse xentilicios.
Desp
4. Forma xentilicios a partir destes nomes de cidades, pases e localidades

cos sufixos indicados en cada caso.
Sina
-ano/-ana
Andorra
..... Per
.....
Murcia
..... Venecia .....
-ense/-iense
A Estrada
..... Laln
.....
Londres
..... EUA
Arousa
..... Arza
.....
Ferrol
..... Carnota .....
A Corua
..... Lugo
.....
Portugal
..... Noia
-n/-
-s/-esa
.....
.....
e
Da localidade
onde vives
De das localidades
prximas
De Bilbao, Sevilla,
Palencia e Tarragona
168
Mis informacin
Xentilicios de concellos galegos. Se necesita mis informacin sobre
xentilicios galegos, pode consultar os seguintes enderezos:
http://gl.wikipedia.org/wiki/Lista_de_xentilicios_de_concellos_galegos. Tea en conta que hai algns inventados e incorrectos, como
o caso de alaricano para denominar a un alaricense. Pdese obter
informacin sobre concellos: localizacin, habitantes, festas...
gl.wiktionary.org/wiki/Xentilicios_galegos
http://sli.uvigo.es/toponimia/
168
130903 _ 0216-0231.indd 226
5. Infrmate e escribe os xentilicios seguintes.
Para explicar
Cando faga a actividade 3, pdalles aos alumnos que expliquen
en que consiste cada acto.
Antes de escribir a carta da actividade 6, pdalles que se fixen

no modelo que se presenta no
libro de texto. Fgalles ver que
no sado se utiliza unha forma
de tratamento de acordo co
rango da persoa a quen se dirixe
a carta (non seran axeitadas
neste caso frmulas como Ola!
ou Bo da!). Igualmente, para as
inaugurar
presidir
celebrar
No apartado Composicin de textos

trabllanse os textos argumentativos, que requiren unha certa habilidade como escritores, xa que conteen moitas ideas ou argumentos
que cmpre unir correctamente.
Fgalles observar que os textos
argumentativos poden adoptar formas diferentes: unha solicitude,
unha carta ao director, un artigo de
prensa
Fgalles ver que hai varios

sufixos para formar xentilicios
e que non son intercambiables:
cada topnimo ten un xentilicio
especfico.
6. E
festivo
multitudinario
incrible
Observe a escena inicial e pregntelles onde cren que se sita a

accin e cal a palabra que lles
deu a pista (ourensn). Explquelles
que estas palabras que indican
procedencia se chaman xentilicios
e frmanse case sempre aplicando
un sufixo a un topnimo ou nome
de lugar.
Nas actividades 4 e 5 cmpre

que se familiaricen cos sufixos
xentilicios mis habituais en
galego.
Argu
ou re
que
para
Vocabulario
21/7/09 14:54:36
f)
12
UNIDADE
Argumentamos. Cando expresamos a nosa opinin sobre algn tema, facemos unha peticin
ou rexeitamos algunha proposta, importante dar razns que poidan convencer a persoa
que nos le. Os nosos argumentos deben ser respectuosos, verosmiles e axeitados
para defender a idea que queremos.
frmulas de despedida cmpre

manter un ton formal (atentamente ou cordialmente). Para
acabar, convn que se fixen nos
conectores de orde (en primeiro
lugar, en segundo lugar, finalmente) que usou o autor da carta
para ordenar as ideas.
6. Escribe unha carta ao director ou directora do colexio para convencelo de que faga
algunha mellora no centro.
a) Pensa que mellora queres solicitar para o centro: que se merque mis material para
a aula, que se ample o ximnasio, que se inclan novas actividades extraescolares...
b) Fai unha chuvia de ideas sobre os argumentos que poden avalar a ta peticin
e selecciona os mis axeitados.
Competencias bsicas
c) Pensa na estrutura que debe ter o texto que vas escribir (unha carta)
e en como te ters que dirixir persoa a quen llo escribes (o director
ou a directora do colexio). Esta carta pdeche servir de modelo.
Lugar e data
u?
Outeiro de Rei, 28 de abril de 2010
uses.
Seor alcalde:
Sado
A asociacin de vecios O Carballo solictalle ao concello

que vostede goberna que pode as rbores que rodean a estatua do ilustre compositor chairego Afonso Semifusa que hai
no parque municipal. En primeiro lugar, consideramos que
estas plas son perigosas, xa que poden romper e caer sobre
algn dos rapaces e rapazas que xogan a cada da. En segundo
lugar, pensamos que unha mgoa que unha estatua tan
bonita quede tapada pola vexetacin. Finalmente, cremos que
a poda axudar a mellorar o aspecto xeral do parque.
ular
o
s
Corpo
da carta
nten-
Despedida
Iria Zas, presidenta de O Carballo
Insista en que o noso discurso

ten que adaptarse ao receptor e
ao grao de formalidade. Compare o
sado e a despedida na carta a un
amigo e nunha carta mis formal.
e artstica
Aproveite as referencias a actos
culturais como inauguracins,
homenaxes, feiras, para comentar que estes actos, e os obxectos
que se derivan (estatuas, edificios), forman parte do patrimonio cultural e artstico.
Atentamente, despdese de vostede,
Sinatura
.....
12
A AFONSO
SEMIFUSA
.....
.....
.....
a,
gona
REDACCIN DO TEXTO
d) Escribe o borrador do texto seguindo a estrutura da carta modelo.
Solucins
1. RM: O acto festivo, presidido polo alcalde de Ourense, foi

multitudinario. Toda a cidade se
reuniu para inaugurar a praza en
homenaxe ao cientfico ourensn
mis ilustre. O alcalde comezou
a destapar lentamente a estatua.
Pouco a pouco, pidouse ver o pedestal e a inscricin, pero daquela
ocorreu o mis incrible: a figura
do cientfico fora substituda pola
dunha bailarina con tut. Que forte! 2. RM: Multitudinario: en que
participa moita xente. O concerto
foi multitudinario, non caba nin
unha agulla. 3. RL. 4. Andorrano,
peruano, murciano, veneciano. /
Estradense, lalinense, londiniense, estadounidense. / Arousn,
arzun, ferroln, carnotn. / Corues, lugus, portugus, nois.
5. RL. / RL. / Bilbano, sevillano,
palentino, tarraconense. 6. RL.
e) Comproba que os argumentos que empregaches son axeitados e que os expuxeches

de maneira respectuosa.
f) Revisa a carta e psaa a limpo. Non esquezas asinala ao final.
169
Outras actividades
Recortes de prensa. Leve uns cantos xornais clase e pdalles aos
alumnos que recorten os textos que consideran de opinin. A continuacin, debata sobre as diferenzas que presentan estes textos respecto doutros, como a noticia. Fgalles notar que os ttulos son moito
mis breves e creativos; que os artigos de opinin ou as columnas
nunca se acompaan dunha imaxe alusiva, como pasa coas noticias;
que a primeira persoa ten un papel moi destacado, mentres que a
noticia focaliza a atencin no suceso (predominio da terceira persoa).
Destaque tamn o xnero das cartas ao director, unha seccin na
que se ofrece ao cidadn a oportunidade de participar nun xornal.
169
130903 _ 0216-0231.indd 227
21/7/09 14:54:36

Obxectivos
Tomar contacto coa linguaxe
dun texto expositivo sobre dereitos e normas xurdicos.
Extraer os datos mis destacados dun texto expositivo.
Opinar sobre un tema.
Suxestins didcticas
O obxectivo deste apartado que
os alumnos se acheguen ao concepto de dereitos humanos e
linguaxe xurdica, para converterse en cidadns mis implicados e
comprometidos coa sociedade en
que viven. As mesmo, pretndese
fomentar a formacin de opinins
persoais crticas.
Para introducir o tema, explore os
coecementos previos que teen
sobre o concepto dereito desde o
punto de vista lexislativo (conxunto
de leis e regras de conduta que os
cidadns deben cumprir para vivir
respectndose uns a outros). Pode
facer preguntas coma: Que para
ti ter un dereito? Que entendes
por dereitos humanos? Cres que
os nenos e nenas teen dereitos?
Sabes cales son os teus dereitos?
E as tas obrigas?...
Antes de ler o texto pida que
observen as fotos e os apartados
en que est distribudo. Poden
comentar o texto do cartel da
parte superior (Un mundo mis
grande para os mis pequenos)
explicando o que cren que quere
expresar. Despois propoa unha
lectura detida en que cada un lea
un apartado.
Para explicar
Na actividade 2, pida que digan
o significado de cada adxectivo
e detase na sa ortografa
(todos conteen o prefixo negativo i-, in-). Dos catro adxectivos o que mis dificultade presenta inalienable (o que non
se pode allear, dicir, pasar a
outro como unha propiedade
ou dereito). Deben ter en conta
1. B
Os dereitos
d o menor
Que son
Os nenos e as nenas non teen

tanto poder coma os adultos.
Por iso necesitan dereitos que
os protexan e que as autoridades de cada pas os cumpran
e fagan cumprir.
Os Dereitos da Infancia son un
conxunto de normas ou leis
que protexen os nenos e as
nenas deica a maiora de idade.
Son inalienables, irrenunciables, innatos e imprescindibles para unha boa infancia.
Como se elaboraron
Despois da Primeira Guerra
Mundial a situacin de moitos
nenos e nenas era moi penosa. Unha inglesa, chamada
Eglatyne Jebb, sentiu a necesidade de axudar a eses nenos e nenas e, xunto coa sa
irm, fundou en 1919 unha
organizacin (Save The Children) co fin de axudar a mellorar as condicins de vida dos
rapaces mis desfavorecidos.
Pero ela quixo, ademais, que
tivesen os seus propios dereitos e que aparecesen escritos,
de xeito claro, nun texto legal
e que moitos pases os cum-
2. S
prisen. Presentou esta idea s

Nacins Unidas e o seu traballo deu lugar promulgacin
dos dereitos do neno en 1924.
Este primeiro texto tivo varias
modificacins ao longo dos
anos e, finalmente, en 1989 a
ONU terminou de redactar un
texto definitivo que entrou en
vixencia o 20 de novembro
dese ano.
Ese documento denomnase

Convencin Internacional dos
Dereitos do Menor e contn
54 artigos. Actualmente case
todos os pases do mundo se
comprometeron a cumprir co
conxunto de normas que nel
aparecen escritas.
3. M
COM
170
Mis informacin
Os dereitos da infancia. Se vostede desexa completar e ampliar a
informacin sobre o tema do texto, pdenlle ser tiles os contidos
dos seguintes webs:
www.sgep.org/modules/contidos/index.php?storytopic=40)
(Seminario Galego de Educacin para a Paz)
www.edu.xunta.es/convivencia/materiais.html (Plan galego de convivencia escolar)
www.pekegifs.com/derechos.htm (Vietas de Mafalda en que reivindica os dereitos do neno)
www.youtube.com/watch?v=R-S5lvQTOuc (Un vdeo sobre os dereitos da infancia)
170
130903 _ 0216-0231.indd 228
An
29/7/09 11:08:16
se
os
n
se
se
co
el
12
UNIDADE
12
Anlise e comprensin
1. Busca os datos no texto.
4. Responde. Que significa cada expresin?
Que a Convencin dos Dereitos

do Menor?
Quen tivo a primeira idea de elaborar
un texto cos dereitos do neno?
Quen continuou a redaccin do texto?
En que ano entrou en vixencia
a Convencin dos Dereitos do Menor?
que, ao reescribir, o pargrafo

debe modificar algo a oracin.
garantir un dereito
promulgar un dereito
5. Clasifica os dereitos seguintes nunha
Competencias bsicas
das categoras que indica o texto.
2. Substite os catro adxectivos deste pargrafo
polo significado que ten cada un.
Os dereitos da infancia son inalienables,

irrenunciables, innatos e imprescindibles.
Dereito
Dereito
Dereito
Dereito
Dereito
Dereito
EXEMPLO
a
a
a
a
a
a
ser tratado con cario.

aprender a ler e escribir.
non ser obrigado a traballar.
gozar de tempo de xogo.
atencin mdica.
falar no seu idioma.
persoal
O dereito a ser tratado con cario

un dereito proteccin.
3. Marca o correcto. Os artigos da Convencin

6. Responde de forma razoada.
son...
Cada unha das partes numeradas
en que se divide o regulamento.
O ttulo do documento onde se recollen
os dereitos do menor.
Que sabas dos dereitos do menor antes

de ler o texto? Que aprendiches ao lelo?
Cres que se cumpren realmente estes
dereitos en todos os pases?
COMPETENCIA SOCIAL E CIDAD

1. O da 20 de novembro o Da Mundial da Infancia. Responde.
Que relacin cres que ten co que liches no texto anterior?

Parceche importante que se realice esa celebracin? Por que?
2. Reflexiona e opina.
As actividades do apartado de
Competencia social e cidad achegan os alumnos ao desenvolvemento de habilidades necesarias
para a convivencia en sociedade.
necesario que existan leis na sociedade que marquen

os dereitos e as obrigas dos cidadns? Por que?
Quen cres que son os encargados de facer as leis que rexen un pas?
3. Explica coas tas palabras a diferenza entre ditadura e democracia.

4. Contesta. Cal das das formas de goberno mencionadas na actividade anterior
respecta os dereitos das persoas?
5. Escolle un destes casos e escribe, polo menos, cinco normas.

Obrigas
e dereitos
dos pens
Obrigas e dereitos
dos usuarios
do autobs pblico
Obrigas
e dereitos
do alumnado
171
Outras actividades
Elaboramos leis ou normas de convivencia e debatmolas. A partir da
actividade 5, propoa que os alumnos realicen unha sesin de debate para expoer as diferentes propostas: dereitos e obrigas. Explique
que debern achegar argumentos a cada unha das propostas e, tras
o debate, debern acordar por maiora a aprobacin desas normas.
Solucins
1. A convencin dos dereitos do
menor un documento que recolle
o conxunto de dereitos dos nenos
e nenas. Unha inglesa chamada
Eglatyne Jebb. Unha comisin
da ONU. No ano 1989. 2. Os
dereitos da infancia non se poden
transferir, non se pode renunciar
a eles, son connaturais persoa
e non se pode prescindir deles. 3.
Cada unha das partes numeradas
en que se divide o regulamento. 4.
Garantir un dereito asegurar
que se vai cumprir e comprometerse a que se cumpra. Promulgar
un decreto publicalo para que se
comece a aplicar e a cumprir. 5.
Dereito a ser tratado con cario: De
proteccin. Dereito a aprender a
ler e escribir: De desenvolvemento
pleno. Dereito a non ser obrigado
a traballar: De proteccin. Dereito
a gozar de tempo de xogo: De desenvolvemento pleno. Dereito a
atencin mdica: De supervivencia.
Dereito a falar no seu idioma: De
desenvolvemento pleno. 6. RL.
COMPETENCIA SOCIAL E CIDAD
1. O 20 de novembro a data
que entrou en vixencia a carta de
dereitos da infancia. RL. 2. RL 3.
Ditadura unha forma de goberno
en que o ditador ten todo o poder
sen ter en conta as liberdades
dos cidadns. Democracia unha
forma de goberno en que os cidadns elixen os seus gobernantes
que deben gobernar cumprindo as
leis. 4. A democracia 5. RL.
171
130903 _ 0216-0231.indd 229
21/7/09 14:54:36
Actividades
Obxectivos
1.

anterior.
Conxugar un verbo En galego, hai tres conxugacins segundo

o infinitivo acabe en Os verbos da primeira conxugacin teen
o infinitivo rematado en , como
Os xentilicios son palabras que expresan das persoas ou das cousas.
Escribimos ao final da lia para partir unha palabra que contina

na seguinte lia.
Practicar a linguaxe publicitaria.

2.

A raz da actividade 7, lmbrelles
aos alumnos que escoitar msica cun volume elevado ocasiona
prexuzos para a sade e, ademais, pode molestarlles s persoas que hai ao noso arredor.
Non se poden
separar ...............
Non se poden
separar ...............
3. Escribe a forma verbal que corresponde

a cada unha destas anlises.
4. Forma xentilicios a partir destes nomes

de lugares cos sufixos indicados en cada caso.
-ano/-ana
Italia
Sevilla
-ense
Tui
Cedeira
-n/-
Ferrol Redondela O Salns
-s/-esa
Cambados Cabana Lugo
Fisterra
Solucins
Boiro
Arousa
Melide
Ourense
Ribadeo
Carballo Baiona Brin
6. Identifica as palabras que estn mal partidas

A un neno de Laxe pasoulle un caso moi curioso. O neno pasaba as tardes de choiva lendo na biblioteca da sa casa co seu gato,
e cando saa da sala para coller unha chaqueta ou un vaso de leite, decatbase de que
volta sempre haba un libro fra do sitio. O raro
que, cando el marchaba, na sala s quedaba o gato. E mis estrao era que o libro se
titulaba Peixes de ro e de mar de Galicia.
7. Le a noticia e escrbelle unha carta a un xornal
Laln
coa ta opinin. Trata de convencer os lectores

para que estean de acordo contigo.
escribindo os sufixos que se deben empregar.

Asturias
Non se pode
deixar ...............
O Bierzo
5. Completa agora o cadro dos xentilicios

frica
Non se poden
separar ...............
a final de lia e corrxeas.
1. persoa do plural do futuro de indicativo

do verbo coidar.
3. persoa do singular do pretrito imperfecto
de subxuntivo do verbo acompaar.
2. persoa do singular do presente
de subxuntivo do verbo imaxinar.
Corea
1. Conxugar un verbo dicir

ordenadamente todas as formas
que ten. En galego hai tres conxugacins segundo o infinitivo acabe
en -ar, en -er ou en -ir. Os verbos
da primeira conxugacin teen o
infinitivo rematado en -ar, como andar. Os xentilicios son palabras
que expresan a procedencia das
persoas ou das cousas. Escribimos guin ao final da lia para
partir unha palabra que contina
na seguinte lia. 2. Non se poden
separar as letras que forman parte
da mesma slaba. Non se poden
separar os ditongos. Non se poden separar os dgrafos en slabas
diferentes, pois representan un
nico son (ch, gu, ll, nh, qu, rr).
Non se pode deixar ningunha letra
soa ao final ou ao comezo da lia.
9.
NORMAS PARA PARTIR PALABRAS AO FINAL DA LIA
conveniente que na actividade

6 non s identifiquen as palabras
que estean mal partidas, senn
tamn que explique o porqu.
Competencias bsicas
8.
Suxestins didcticas
Antes de escribir a carta ao director que se propn na actividade

7, leve recortes de xornal con modelos para que os alumnos poidan manipulalos.
LEM
Condena musical
Un xuz, farto de que a
xente denuncie os mozos
dunha vila por escoitar
msica a un volume insoportable, comezou a castigalos dunha maneira orixinal: teen que escoitar
as cancins que menos lles gustan e ao
mesmo volume excesivo. Parece que a medida est a facer efecto
172
Outras actividades
Mis xentilicios. Faga unha actividade na aula de informtica, na que
repasarn nocins de xeografa e asemade aprendern a buscar informacin. Utilice un mapa do mundo ou un mapa de Galicia, saque un
un voluntario e dalle unha varia para que sinale un punto concreto
do mapa. O resto de alumnos tern que buscar o xentilicio correspondente a este pas ou a esta cidade. Sucesivamente ir pedindo
mis voluntarios ata que todos os rapaces saian e sinalen un lugar
do mapa.
Para buscar as fontes, pode suxerirlles que utilicen un buscador
como google. Tamn poden recorrer s enciclopedias tradicionais,
buscando nelas o nome do pas en cuestin.
172
130903 _ 0216-0231.indd 230
21/7/09 14:54:37
10.
ES
12
UNIDADE
LEMBRA E REPASA
8. Explica o significado da palabra destacada
en cada oracin.
O pax tia moitos palacios
nas sas terras.
Os litigantes foron ao xuzo cos seus

avogados.
Aquela tea era de pacotilla.
ornal
ctores
ao
me-
Avisou ao vecio de que resolvera a adivia.

Botou o leite nunha xerria.
O seorio aquel faca noventa anios.
Tom recortaba anaquios de papel.
Levou un golpe nos focios.
12. Marca segundo o cdigo.
9. Copia as formas verbais das oracins

e escribe ao lado de cada unha a resposta
a estas preguntas.
Pertencen
ao modo indicativo,
ao subxuntivo
ou ao imperativo?
1 cartela
2 globo
Algo
sabe
MENTRES O
CONSERXE DURMA
Quen es ti?
13. Copia o texto poendo o punto e coma
tidas
mochogato,
haquque
raro
edabro se
Son tempos
de pasado,
de presente
ou de futuro?
11. Copia as oracins que conteen diminutivos.
Xos falou con Filipe. Oxal tea sorte.
Eles volvern axia.
Regade as plantas todos os das.
Vou piscina os mrcores pola tarde.
cando cumpra.
Feliz aniversario!
10. Escribe o nome de todos os tempos verbais

de indicativo.
Polo aniversario dos meus curmns

comprarei para Sabela, un patinete
para Xon, un camin de xoguete
e para Daniel, un calidoscopio.
Espero que lles gusten!
Facer un cartel publicitario
ES CAPAZ DE
1. Fai un cartel publicitario para convencer os rapaces de que hai que aforrar auga.
Podes facelo as:
1. Pensa en actividades habituais que fan os rapaces na casa

e que tean que ver coa auga (baarse, lavar os dentes,
lavar unha peza de froita, regar as plantas).
2. Escribe unha lista de consellos. Por exemplo: pechar ben as billas,
poer o tapn no vertedoiro antes de comezar a fregar os pratos
3. Inventa un slogan ou frase que anime os rapaces a non
malgastar a auga.
4. Busca fotos ou imaxes para ilustrar o tema.
5. Elabora unha cartela co slogan, cos consellos e coas imaxes que buscaches.
173

O que aprendn
12
3. coidaremos acompaase
imaxines. 4. Italiano, italiana; sevillano, sevillana; berciano, berciana
/ tudense; cedeirense; lalinense
/ ferroln, ferrol; redondeln,
redondel; salnesn, salnes /
cambads, cambadesa; cabans,
cabanesa; lugus, luguesa. 5.
-ano/-ana; n /-a; ense; -s/-esa.
6. MAL PARTIDAS: moi (palabra
monoslaba); choi-va (non se poden separar un ditongo); chaque-ta
(non se poden separar os dgrafos);
queda-ba (non se poden separar as
letras da mesma slaba). 7. RL. 8.
pax: gobernador do imperio
turco. litigantes: persoas que
teen unha discusin e se enfrontan nun xuzo. de pacotilla: de
pouca calidade ou de pouco valor.
9. falou: tempo de pasado, modo
indicativo; tea: tempo de presente, modo subxuntivo. volvern:
tempo de futuro, modo indicativo.
regade: tempo de presente, modo imperativo. vou: tempo de
presente, modo indicativo. 10.
Presente, pretrito imperfecto,
pretrito perfecto, pretrito pluscuamperfecto, futuro, condicional.
11. Botou o leite nunha xerria.
O seorio aquel faca noventa
anios. Tom recortaba anaquios de papel. 12. Globos: Algo sabe; Quen es ti? Cartela: Mentres o
conserxe durma 13. Polo aniversario dos meus curmns comprarei para Sabela, un patinete; para
Xon, un camin de xoguete; e para Daniel, un calidoscopio. Espero
que lles gusten!
ES CAPAZ DE
1. RL.
Lectura
Comunicacin oral
Gramtica
Ortografa
Vocabulario
Competencias
173
130903 _ 0216-0231.indd 231
21/7/09 14:54:37
13
O colar de Sabela
Programacin
Obxectivos
Contidos
Atopar saltos temporais na narracin.
A segunda conxugacin.
Aprender tcnicas para reconstrur un texto a partir

do contexto.
A raia.
Coecer as formas verbais da segunda conxugacin.
Outros tipos de sufixos.

Figuras retricas.
Aprender e aplicar a norma de uso da raia.
Coecer varios sufixos e o significado que achegan.

Escribir un informe.
Coecer diferentes recursos literarios.
Crear oracins con efectos sonoros.
Localiza os saltos temporais na narracin.
Completa un texto oral a partir do contexto.
Emprega correctamente as diferentes formas verbais
da segunda conxugacin.
Aprende e aplica a norma de uso da raia.
Identifica sufixos de varios tipos.
Escribe un informe respectando a estrutura.
Identifica diferentes recursos retricos nun poema.
Escribe oracins con efectos sonoros.
Competencias bsicas
cultural e artstica, Tratamento da informacin, Aprender a aprender
e Competencia no coecemento e a interaccin co mundo fsico.
Lectura do texto narrativo

O colar de Sabela.
Identificacin da estrutura
temporal do texto.
Escoita atenta e producin

de textos orais.
Uso de sufixos para crear

palabras novas.
Elaboracin dun informe.
Identificacin de figuras
retricas nun poema
(personificacin, hiprbato,
paralelismo, onomatopea
e hiprbole).
Exploracin das posibilidades
da linguaxe para reproducir
sons (aliteracin).
Interese por expresarse

con claridade e precisin
e respecto polas normas
de comunicacin oral.
Valoracin da capacidade
creativa da linguaxe.
174A
130903 _ 0232-0247.indd
232
21/7/09
14:51:41
Esquema da unidade
UNIDADE 13
Texto narrativo
Gramtica
Ortografa
O colar de Sabela
A segunda
conxugacin
A raia
Literatura
Os recursos
literarios
Comunicacin oral
Comprensin auditiva: Reconstrur un texto

Expresin oral: Conversar
Vocabulario: Outros tipos de sufixos

Composicin de textos: Escribir un informe
Actividades
Es capaz de
Crear oracins con efectos sonoros
Recursos
Lminas da aula.


Anda que os alumnos e as alumnas estn
familiarizados co uso da raia polos textos
narrativos e porque a estudaron en cursos
anteriores, cmpre vixiar que a utilizan de forma
correcta nos diferentes usos.
O informe un texto moi estereotipado
co que os alumnos non estn familiarizados.
Propalles situacins que lles resulten
atractivas, como o informe dos detectives
ou o informe da polica sobre un roubo. Convn
que lles ofreza uns cantos modelos para que
apliquen a tcnica da reescritura.
Suxestin
de temporalizacin
Setembro
Outubro
Novembro
Decembro
Xaneiro
Febreiro
Marzo
Abril
Maio
Xuo
174B
130903 _ 0232-0247.indd
233
21/7/09
14:51:41
Obxectivos
13
O colar de Sabela
ec
tem
era
ha
Ler comprensivamente o texto.

Recoecer saltos temporais no
desenvolvemento da narracin.
est
Suxestins didcticas
an
Unha das caractersticas que mis

destaca neste relato o salto temporal que se produce en varios
momentos da narracin. Deberase
ter en conta se os alumnos teen
problemas na interpretacin xa
que non estn moi afeitos a esta
tcnica narrativa.
Pdalles que lean a informacin sobre a autora. Pregunte se coecen
algunhas das obras que se mencionan e se leron algn libro dela.
interesante consultar a pxina
web da autora (http://fina.casalderrey.com/) onde poden atopar a
sa bibliografa e incluso contactar
con ela.
Antes de ler
Pdalles que lean o ttulo, describan a ilustracin e localicen nela
o colar. Dgalles que ese colar
un torque que teen definido no
glosario. A partir desta referencia
os alumnos poden facer predicins sobre cal ser a importancia deste obxecto na historia que
desenvolve o relato.
A lectura
Despois de facer unha lectura individual e silenciosa, interesante
que dedique un tempo s das
historias que se narran no texto.
Explquelles que, coma no texto da
unidade 2 (O coiote e a rbore do
dieiro), aqu hai unha historia inserida noutra, anda que de carcter
moi diferente ao que ocorra naquel
caso. Investigue se identifican esas
das historias: unha parte do relato
cntrase na relacin entre as das
rapazas e a outra cntrase na orixe
do colar de Sabela. Anmeos a delimitar os dous textos (as comias
axudaranos a acoutalo).
An
aE
Mu
de
qu
da
Me
ru
no
vo
O
VAS APRENDER
1 Lectura
O colar de Sabela
2 Comunicacin oral
Reconstrur un texto
Conversar
3 Gramtica
A segunda conxugacin
4 Ortografa
A raia
Outros tipos de sufixos
Escribir un informe
6 Literatura
Os recursos literarios
on
na
s lstregos abandonaron o ceo deixando tras de si unha

tarde de sbado morrienta. Elba quedara con Sabela para saren
a dar unha volta e ensinarlle algns dos seus lugares preferidos da
vila, pero o mal tempo obrigounas a quedar na casa.
Estas das rapazas, coma quen di, acabbanse de coecer. Sabela
chegara haba un mes vila e ao colexio de Elba. A titora amaralle
un espazo ao carn de Elba dicndolle:
Vai compartir mesa contigo, Elba. Seguro que a axudars. E xa
sabedes faloulles despois a todos, espero que a arroupedes.
Elba non se sentiu molesta polo encargo. Ao contrario, foi coma
se a fortuna lle ofrecese a oportunidade de conseguir unha nova
amiga. Dela, chamoulle a atencin un curioso colar que levaba no
pescozo. alle preguntar por el, cando Sabela iniciou a conversa:
Sabas que Elba significa montaa alta?
Como o sabes? preguntou Elba totalmente sorprendida.
Lino nun libro afirmou Sabela.
E de Sabela que di?
Seica promesa de deus, pero eu prefiro dicir que significa
saudable e fermosa; por sa-bela e soltaron unha gargallada.
qu
ou
gra
gu
as
am
pa
pe
co
po
pe
qu
po
ag
du
174
Mis informacin
A arqueoloxa. A arqueoloxa estuda a historia a partir da observacin
de restos materiais atopados en depsitos (peixes, cermicas, moedas, xoias, sos, utensilios, construcins).
Se os alumnos estn interesados, pdalles que comenten exemplos
de arquelogos que coecen a travs do cinema. Explquelles que,
mis al do aspecto aventureiro que as pelculas nos mostran, a
arqueoloxa unha disciplina seria que nos permite coecer moitos
aspectos da vida noutras pocas. Pode mencionar descubrimentos
arqueolxicos tan importantes coma as pirmides de Exipto, as runas da cidade de Pompeia, a tumba do emperador Qin Shi Huangdi
en Xin, cos famosos guerreiros de terracota
A continuacin, solicite unha lectura colectiva e en cadea do texto.
174
130903 _ 0232-0247.indd
234
21/7/09
14:51:41
unha
saren
dos da
Sabela
ralle
s. E xa
coma
a nova
aba no
sa:
gnifica
da.
UNIDADE
Sabela era moi falangueira. Relacionbase con todos os da clase,
e con Elba fixo moi boa masa, tanta que decidiron compartir tamn
tempo de lecer nas fins de semana.
As foi como Elba descubriu as afeccins da nova amiga. Sabela
era unha experta en traballos manuais. Nun andel do seu cuarto
haba unha morea de obxectos feitos por ela.
Que iso? interrogou Elba aquela tarde de sbado ao ver un
estrao aparello cilndrico entre outros obxectos.
Un calidoscopio. Fxeno eu, mira informouna Sabela amosndollo.
Elba ollou polo buratio; ao darlle voltas vanse figuras que se
an creando coa mestura das cores nos espellos.
Vas ser inventora asegurou Elba.
Pois, a verdade, a min gustarame ser arqueloga coma meu to
Antn. Imaxnome procurando vestixios doutras civilizacins.
Foi entn, merendando na sa casa, cando Sabela lle amosou
a Elba unhas fotografas do to Antn en escavacins, de Sabela no
Museo de Pontevedra, de tarxetas postais da arracada do Irixo e
de diversas pedras decorativas. A ltima fotografa era a do colar
que adornaba o seu pescozo o da da presentacin no colexio. Foi
daquela cando Elba lle preguntou polo curioso colar.
Pois este adorno tenche unha fermosa historia falou Sabela.
Meu to Antn, nunhas vacacins levounos a meus pais e a min de
ruta por distintos castros. Nun deles perdmolo de vista, pero non
nos preocupamos; sabiamos que era bo coecedor do lugar, as que
volvemos casa rural que tiamos alugada.
Cando chegou evitou darnos explicacins, pero o da que fixen
once anos agasalloume con este colar e contoume o que ocorrera
naquela ausencia. Dxome:
Lembras cando desaparecn naquel castro? Can nun foxo. Pensei
que era un dos corredores que facan os castrexos para cazar animais
ou recoller auga. Era un pasadizo escuro. E puiden avanzar por el
grazas a un vieiro de pequenas pedrias fosforescentes que me an
guiando o camio e, a medida que avanzaba, esvaecan. Semellaban
as doas dun colar. Antes de sar apreixei unha En canto san, abrn
a man e tia nela unha daquelas doas. Pensei que sera un bo regalo
para o teu aniversario, pero despois mediteino mellor. Aquilo non me
pertenca e lancei a doa cara ao interior do corredor para que volvese
coas demais. Quizais algn da lle fose til a algun que se perdese
por aquel pasadizo. Sinto non poder regalarche aquela doa mxica,
pero coas mias mans fxenche un torque moderno, imitando eses
que tanto che gustaron da vitrina do museo.
Non che parece fabuloso? preguntou Sabela.
Era certo, aquel torque non tia miles de anos coma os que se
poden ver nos museos, ou coma os tesouros que anda permanecen
agochados en covas sen descubrir, pero, sen dbida, a acompaado
dunha historia misteriosa. Polo menos as llo pareceu a Elba.
falangueira: que lle gusta

falar coa xente.
calidoscopio: tubo que ten
no seu interior espellos
pequenos e vidros
de cores, que se ven
mudar en formas e luces
de distintas cores ao mirar
polo tubo e darlle voltas.
arracada: aro, con ou sen
colgante, que se usa como
pendente.
torque: colar metlico
rxido e non completamente
cerrado que utilizaban
os celtas.
13
Pregunte se a historia segue unha

orde temporal lineal ou se hai saltos no tempo. Pode marcar nunha
lia no encerado con estes puntos:
Tarde de sbado casa de Sabela
> Un mes antes, na aula > Tarde
de sbado na casa de Sabela >
Meses antes; da do aniversario de
Sabela. Chame a atencin sobre a
ruptura da linealidade temporal e
pida que digan qu feitos ocorren
en cada momento.
Competencias bsicas
e artstica
Cmpre explicar unha referencia
extratextual: a arracada do Irixo,
atopada neste concello da comarca do Carballio, unha importante mostra da cultura castrexa e
atpase no Museo de Pontevedra.
A AUTORA
Concha
Blanco
Concha Blanco Blanco (Lires Cee,
1950). Profesora de Lingua Galega
e Literatura, comezou a sa tarefa
docente como mestra.
A sa obra excede a trintena de
publicacins. Poesa (Poemas para
pintar, Cantos da rula); narrativa:
(Berta, A bruxia da sorte, Nano, A
min que me importa!). Recibiu premios nas das modalidades: Novela por Entregas La Voz de Galicia,
Arume, Frei Martn Sarmiento, Premio Lecturas, Pura e Dora Vzquez,
accsit Lazarillo.
Concha Blanco
175
Outras actividades
O sufixo da ciencia. Hai moitos estudos e profesins que conteen no
seu nome o sufixo -loxa, como arqueoloxa. Anmeos a pensar tantos
como coezan e a comentar en que consisten eses estudos. Fgalles
observar tamn que moitas especialidades mdicas conteen este
sufixo. Se teen dificultades, pode axudalos facilitndolles as races
seguintes:
Filo-
Astro-
Odonto-
Cardio-
Eco-
Etno-
Bio-
Dermato-
Lmbrelles que o profesional que se ocupa destes campos se denomina engadindo -logo/-loga raz: arquelogo, arqueloga.
Como complemento do tema,

pode aconsellar a visita real ou virtual aos museos arqueolxicos da
Comunidade: Museo Arqueolxico
do Castro de Viladonga (ten unha
completa web onde atopar interesante informacin sobre a cultura castrexa www.aaviladonga.
es/ga/), o Museo de Pontevedra
(www.museo.depo.es), o Museo
Arqueolxico Provincial de Ourense
(http://musarqourense.xunta.
es/), o Museo Arqueolxico e
Histrico Castelo de Santo Antn
(www.sananton.org/) na Corua,
o Museo Municipal Quiones de
Len en Vigo (www.museodevigo.
org/col_arqueologia_gal.php), etc.
Despois de ler
Aproveite para que os rapaces
falen da profesin do to de
Sabela, arquelogo, e preguntarlles a que lles gustara dedicarse
cando sexan maiores.
A historia que conta o to misteriosa e non aclara moito sobre o
que realmente ocorreu no pasadizo. Aproveite isto para que poan
en xogo a sa imaxinacin e inventen un relato que o explique.
175
130903 _ 0232-0247.indd
235
21/7/09
14:51:42
Obxectivos
Explicar as relacins entre os
personaxes.
Co
Vocabulario
As accins
Com
1. Relaciona cada un destes verbos do texto
06. Conta o que ocorre nesta escena e explica
Recon
para
nese
podem
ben e
co que signifique o mesmo.

amaar
arroupar
apreixar
alugar
esvaecer
Lembrar detalles significativos

das das historias includas no
relato.
Identificar os marcos temporais
e espaciais.
Convn prestar especial atencin

actividade 8, por mor do salto
temporal que se produce no texto.
Retome o esquema temporal que
se propuxo nas suxestins didcticas da pxina anterior.
apresar
desaparecer
acomodar
arrendar
protexer
1.
2. Explica estas expresins do texto.
Suxestins didcticas
que decisin tomou Antn.
Que significa facer moi boa masa?

Que o tempo de lecer?
07. Resume o que lle contou o to Antn
Os personaxes
2.
a Sabela o da que esta fixo once anos.
3. Contesta.
Como se chaman as protagonistas

do relato?
De que xeito se coeceron?
Como se levan entre elas?
Que lle chamou a atencin a Elba
de Sabela?
O lugar e o tempo
Exp
08. Onde e cando coeceu Elba a historia
Conve
a per
se es
quere
do colar de Sabela? Localiza na lectura

as referencias.
A ta achega
4. Como cualificaras a Sabela? Elixe os adxectivos
Solucins
que che parezan axeitados. Xustifica a ta

eleccin con datos do texto.
1. amaar-acomodar; arrouparprotexer; apreixar-apresar; alugararrendar; esvaecer-desaparecer.

2. Levarse moi ben con outra
persoa. Tempo que se dedica
a realizar actividades de esparcemento, como xogar, pasear... 3.
Sabela e Elba. No colexio, cando Sabela, unha alumna nova, chegou clase de Elba. Moi ben.
O colar que levaba o primeiro da
da escola. 4. faladora, maosa,
amigable. 5. De Sabela. arquelogo. O colar de Sabela fxoo
o to Antn e imitacin dun que
Sabela viu no museo. 6. O to Antn
observa unha doa que colleu no interior do pasadizo. Primeiro pensou
en quedar con ela, pero despois
acordou que era mellor devolvela
ao lugar onde estivera tanto tempo,
e botouna ao interior do pasadizo.
7. Contoulle o que lle ocorreu o da
que desapareceu no castro. O to
Antn perdeuse nuns pasadizo feito
polos antigos poboadores do castro
e conseguiu sar grazas a unhas
pedras brillantes que lle foron marcando o camio. 8. Unha ma de
sbado..., o mal tempo obrigounas
a quedar na casa, Foi entn... na
sa casa, cando Sabela... 9 e 10.
RL.
faladora
calada
tmida
antiptica
maosa
amigable
Os detalles
5. Contesta.
De quen vn sendo familiar o to Antn?

A que se dedica?
Marca o correcto.
O colar de Sabela atopouno
o to no foxo do castro.
O colar de Sabela fxoo
o to Antn e igual
a un que hai no museo.
3. Fx
09. Sabes ti o que significa o teu nome?
ou
Se non o sabes, investgao (podes

consultar algn dicionario de nomes
ou buscar na Internet).
Rexistro de lectura
10. ESTUDO EFICAZ. Elabora unha ficha sobre
Ttulo:
Autor/a:
Resumo:
Opinin:
4. De
176
Actividades 1 e 2. Elaboracin dunha interpretacin. Relacionar sinnimos de termos da lectura e expresins que aparecen nela.
Actividades 3, 4 e 5. Obtencin da informacin. Identificar e caracterizar personaxes, e explicar detalles significativos na historia.
Actividades 6 e 7. Comprensin global. Explicar unha escena e resumir
a historia.
Actividade 8. Obtencin da informacin. Identificar o marco temporal
e espacial da historia.
Actividade 9. Reflexin sobre o contido. Buscar unha informacin concreta.
176
130903 _ 0232-0247.indd
236
21/7/09
14:51:42
13
UNIDADE
Comunicacin oral
Con ns est Antn
(pffff), o (pffff) que
acaba de descubrir
un importante
castro...
Comprensin auditiva
ica
Reconstrumos un texto. s veces temos dificultades

para or con claridade aquilo que di a persoa que fala
nese momento. Pero se escoitamos con atencin,
podemos deducir as palabras que non entendemos
ben e reconstrur o texto completo.
1.
2.
13
Obxectivos
Reconstrur un texto a partir dalgunhas palabras.
Ser capaces de manter unha
conversa.
Valorar as conversas dos compaeiros.
Escoita a gravacin e marca a palabra que cres que se dixo en cada caso.
Primeira interferencia
noite
ma
tarde
medioda
Segunda interferencia
venderase
proxctase
pecha
inaugurarase
Terceira interferencia
fotgrafo
pintor
escritor
historiador
Cuarta interferencia
convidados
presentes
pintados
avisados
Suxestins didcticas
Comprensin auditiva
Pode comezar pedndolles que se
fixen na vieta inicial e preguntndolles se cren que a persoa
que escoita a radio ser capaz de
entender o texto. Explquelles que
o contexto, dicir, as outras palabras que aparecen arredor, poden
axudalo a adiviar a palabra que
non ou.
Volve escoitar a gravacin e comproba que as palabras que marcaches permiten

reconstrur o texto correctamente.
Expresin oral
Conversamos. Para manter unha boa conversa necesario atender ao que nos di
a persoa coa que falamos, situacin en que nos atopamos e ao obxectivo con que
se estableceu a comunicacin. Se nunha conversa s atendemos a aquilo que ns
queremos dicir, seguro que a comunicacin se interromper rapidamente.
3. Fxate na situacin representada no cmic seguinte e dramatiza cun compaeiro

ou compaeira o dilogo entre os personaxes.
Antes de poer o CD Comunicacin

oral para facer as actividades 1
e 2, insista para que se mantean en silencio e concentrados.
Explquelles que, se non estn
atentos e non captan o contexto
xeral, non podern interpretar as
palabras que faltan.
obre
4. Decidide entre todos que conversas vos pareceron mellores.

177
Outras actividades
As palabras secretas. Propoa actividades de reconstrucin de textos
escritos para traballar a comprensin lectora. Propalles que adivien as palabras que faltan.
Cando espertamos, a mam xa se e preparranos o . Aquel da
fixranos torradas e estaba de tan bo humor coma cando ve a pap
o venres pola noite. Dxonos que a co av ao hospital e que cando
volvsemos da tiamos que ir superdereitos casa de Lusa. []
Seguiunos coa mirada deica a porta, coma sempre, e deunos un repaso de ltima ; pero os meus volveron ir sa, porque teo uns
cabelos salvaxes.
ELVIRA LINDO, Eu e o Imbcil
(Solucins: erguera, almorzo, escola, hora, cabelos)
Expresin oral
Antes de levar a cabo a actividade
3, comente aspectos que teen
que inclur no dilogo, como frmulas de sado ao entrar na
tenda e tamn frmulas de agradecemento, que se estudaron no
apartado de Comunicacin oral da
unidade anterior. Para realizar
a valoracin, poden facer unha
tboa que incla varios aspectos
onde marcar os que se cumpran e
os que non. Algns aspectos que
habera que inclur son: a explicacin sobre o obxecto de cermica
clara e completa, o comprador
mostra interese e fai mis preguntas, se utilizaron frmulas de
cortesa (sado, despedida, agradecemento).
Solucins
1. tarde / inaugurarase / pintor /
convidados. 2, 3 e 4. RL.
177
130903 _ 0232-0247.indd
237
21/7/09
14:51:42
Gramtica A segunda conxugacin

Obxectivos
Coecer a terminacin que presentan os verbos da segunda
conxugacin.
De maior
quero ser
arqueloga!
3. Su
Os verbos co infinitivo acabado en -er pertencen segunda conxugacin. Por exemplo: temer, converter, coecer, chover, ler. Tamn
da segunda conxugacin o verbo pr.
A maiora destes verbos conxgase coma bater. A continuacin
mostrmosche a conxugacin deste verbo modelo.
Conxugar correctamente os verbos da segunda conxugacin.
Le
Pe
pa
E
fo
qu
de
un
o
Os verbos co infinitivo acabado en -er pertencen segunda

conxugacin.
O VERBO BATER
Suxestins didcticas
MODO INDICATIVO
Formas
persoais
Presente
Comece o repaso desta conxugacin preguntndolles como se

recoecen os verbos da segunda
conxugacin.
Para explicar
Na actividade 5 procranse evitar formas verbais que se afasten do paradigma de bater. Non
obstante, se quere anticipar os
contidos que se traballarn
na unidade 15, pode pedirlles
que pensen outras formas dos
verbos que se propoen nesta
actividade e que os comparen
coa conxugacin de bater. Fgalles ver que na actividade 3
hai formas que se afastan do
verbo modelo como era, facan,
puiden... e que por iso estes
verbos se chaman irregulares,
por afastrense do modelo.
Dedique atencin especial
conxugacin dalgns verbos
regulares da segunda conxugacin: os rematados en -aer,
-acer, -ecer que aparecen nas
actividades 3, 4 e 5 (caer, moer,
esvaecer, parecer...)
bato
bates
bate
batemos
batedes
baten
eu
ti
el/ela
ns
vs
eles/elas
(Antepretrito)
eu
ti
el/ela
ns
vs
eles/elas
batera
bateras
batera
bateramos
baterades
bateran
Pretrito Perfecto
(Pretrito)
bata
batas
bata
batiamos
batiades
batan
eu
ti
el/ela
ns
vs
eles/elas
baterei
baters
bater
bateremos
bateredes
batern
eu
ti
el/ela
ns
vs
eles/elas
MODO SUBXUNTIVO
bata
batas
bata
batamos
batades
batan
batera
bateras
batera
bateriamos
bateriades
bateran
EX
MODO IMPERATIVO
Pretrito Imperfecto
(Pretrito)
Presente
eu
ti
el/ela
ns
vs
eles/elas
5. An
Condicional
(Pospretrito)
Futuro
eu
ti
el/ela
ns
vs
eles/elas
batn
batiches
bateu
batemos
batestes
bateron
eu
ti
el/ela
ns
vs
eles/elas
AUT
batese
bateses
batese
batsemos
batsedes
batesen
bate ti
1
batede vs
2
Formas
non persoais
Infinitivo
Xerundio
bater
batendo
Participio
batido
batida
batidos
batidas
1. Estuda a conxugacin do verbo bater.
2. Escribe tres infinitivos en cada caso.
Infinitivos acabados en -ar
..
..
..
Infinitivos acabados en -er
..
..
..
a, 5a.
Para repasar o paradigma e os

conceptos de tempo e persoa que
se foron traballando no curso,
pode dicir en voz alta a anlise
dunha forma para que eles digan
a forma verbal correspondente.
Poden axudarse da conxugacin
do verbo bater, que lles servir de
referencia ou modelo. Por exemplo, 3. persoa do plural do futuro
do verbo vencer (vencern); 1.
persoa do singular do presente
de subxuntivo do verbo converter
(converta); 2. persoa do plural do
pretrito imperfecto de indicativo
do verbo querer (queriades)...
eu
ti
el/ela
ns
vs
eles/elas
4. Es
Pretrito Imperfecto
(Copretrito)
178
Mis informacin
Verbos con perigo de interferencia. Hai verbos da segunda conxugacin que, a mido, por influencia do casteln se empregan como se
fosen da terceira. o caso de verbos como o que se ofrece de modelo na unidade bater (e non *batir) e os seus derivados abater, combater, debater, rebater (e non *abatir, *combatir, *debatir, *rebatir);
os verbos render, rexer, verter, xemer (e non *rendir, *rexir, *vertir,
*xemir); verbos derivados de correr como ocorrer, discorrer, escorrer,
transcorrer (e non *ocurrir, *discurrir, *escurrir, *transcurrir); etc.
Cmpre ofrecerlles aos alumnos algns modelos oracionais que lles
permitan fixar as formas correctas e corrixir e evitar as interferencias.
178
130903 _ 0232-0247.indd
238
21/7/09
14:51:43
onxuamn
acin
nda
das
13
UNIDADE
13
3. Sublia os verbos da segunda conxugacin que haxa no texto.

Un agasallo de aniversario
Competencias bsicas
Lembras cando desaparecn naquel castro? Can nun foxo.

Pensei que era un dos corredores que facan os castrexos
para cazar animais ou recoller auga. Era un pasadizo escuro.
E puiden avanzar por el grazas a un vieiro de pequenas pedrias
fosforescentes que me an guiando o camio e, a medida
que avanzaba, esvaecan. Parecan as doas dun colar. Antes
de sar apreixei unha En canto san, abrn a man e tia nela
unha daquelas doas. Pensei que sera un bo regalo para
o teu aniversario.
Mstrelles como se usa unha
flexin verbal ou anmeos para
que elaboren unha cos verbos
que mis empregan.
Aprender a aprender
4. Escribe os seguintes refrns conxugando os verbos que estn en infinitivo.
Nunca CHOVER
O ben feito, ben PARECER,
que non ESCAMPAR.
e o que fai algo, algo MERECER.

insistir na necesidade de estar
en silencio para crear un ambiente de estudo.
5. Analiza estas formas verbais seguindo o modelo.
naceran
moio
bebiches
convencerei
EXEMPLO
naceran
convertn
coezades
comsemos
lese
descender
pertencas
padecemos
percorrers
Solucins
VERBO
TEMPO
MODO
PERSOA
NMERO
nacer
condicional
indicativo
terceira
plural
AUTOAVALIACIN
1. O presente de subxuntivo do verbo converter
a) convirta
b) converta
2. A forma verbal bata est en
a) pretrito imperfecto
b) pretrito perfecto
3. O xerundio de poer
a) posto
b) poendo
PUNTUACIN
4. A segunda persoa do plural do condicional de correr

a) correriades
b) correrades
5. As formas do imperativo de coller son
a) colle, collede
b) culle, collede
.......
.......
.......
.......
.......
TOTAL
.......
Solucin: 1b, 2a, 3b, 4a, 5a.
179
Outras actividades
Practicar verbos regulares en -aer e -oer. Algns verbos da 2. conxugacin son regulares pero intercalan un i entre a raz e a desinencia
cando esta comeza por a ou o. Para traballar formas deste tipo, propalles que busquen nesta sopa de letras 5 formas dos verbos caer,
moer e doer que necesitan para completar as oracins seguintes.
C
E
U
C
D
A
N
A
S
O
A
O
E
M
I
E
U
F
I
L
O
O
C
H
D
O
C
I
E
A
U
O
L
A
O
C
I
E
I
M
O
E
L
A
B
A
O
D
M
Que non che ___ o leite ao chan.

Eu ___ o caf cun muo manual.
Iria ten medo que lle ___ a inxeccin.
___me del polo mal que o pasou.
Sempre que piso nesa pedra, esvaro e
___ .
1. Estudo. 2. RM: Infinitivos acabados en -ar: camiar, saltar, cociar. Infinitivos acabados en -er:
volver, poer, compracer. 3. desaparecn, can, facan, recoller, era,
puiden, esvaeca, parecan, tia,
sera. 4. Nunca choveu que non escampase. O ben feito, ben parece,
e o que fai algo, algo merece. 5.
convertn: converter, pretrito
perfecto, indicativo, primeira, singular. descender: descender,
futuro, indicativo, terceira, singular.
moio: moer, presente, indicativo,
primeira, singular. coezades:
coecer, presente, subxuntivo,
segunda, plural. pertencas:
pertencer, pretrito imperfecto,
indicativo, segunda, singular.
bebiches: beber, pretrito perfecto, indicativo, segunda, singular.
comsemos: comer, pretrito
imperfecto, subxuntivo, primeira,
plural. padecemos: padecer, presente, indicativo, primeira, plural.
convencerei: convencer, futuro, indicativo, primeira, singular.
lese: ler, pretrito imperfecto,
subxuntivo, primeira ou terceira,
singular. percorrers: percorrer,
futuro, indicativo, segunda, singular.
(Solucins: caia, moio, doia, doio, caio)
179
130903 _ 0232-0247.indd
239
21/7/09
14:51:43
Ortografa A raia
4. Es
Obxectivos
Coecer as regras de uso da
raia.
Escrbese raia () nos casos seguintes:
Isto que ves

un calidoscopio.
Fxeno eu.
Usar correctamente a raia nos

escritos.
Suxestins didcticas
A visualizacin da raia nun texto
a forma mis fcil de localizar
un dilogo. Os alumnos xa saben
recoecela, pois estn afeitos a
identificala nas lecturas narrativas como signo tipogrfico que
introduce os dilogos dos personaxes. Pero quizais non son tan
conscientes do outro uso: como
marca que introduce aclaracins
dentro do dilogo.
Explquelles que van ver as das
funcins bsicas da raia no dilogo. Lea as normas do cadro inicial
e explique as diferenzas formais e
funcionais entre a raia e o guin (a
raia mis longa).
Para explicar
As sete actividades desta pxina inciden nas das funcins
da raia nos dilogos. O aspecto
mis complicado a colocacin
da raia de peche dunha aclaracin cando esta remata noutro
signo de puntuacin, como ocorre nalgunhas das oracins das
actividades 2 e 6. Neses casos
a raia debe ir pegada ltima
palabra da aclaracin; o punto
ou a coma escrbense despois.
Competencias bsicas
Contrapoa a forma de representar
o dilogo en tres tipos de textos
distintos: no texto narrativo (raia),
nos cmics (globo) e no texto teatral (nome dos personaxes).
Aprender a aprender
Convn que aprendan certas normas bsicas na representacin
da raia (Ver apartado Mis informacin) e que despois as localicen e analicen en textos concre-
Para introducir nun texto as palabras que din os personaxes.

Exemplo: Isto que ves un calidoscopio. Fxeno eu.
Para separar as palabras que di un personaxe das

aclaracins que fai o narrador.
Exemplo: Sabas que Elba significa montaa alta?
dixo Sabela.
Como o sabes? preguntou Elba
totalmente sorprendida.
Lino nun libro afirmou Sabela.
vi
5. In
de
6. In
1. Arrodea as raias deste texto segundo o cdigo.
Introduce as palabras
que din os personaxes.
Separa as palabras dun personaxe

das aclaracins que fai o narrador.
7. Di
A entrevista
Un home andaba buscando traballo no circo
e foise entrevistar co director.
O
na
Sntese nesa cadeira ordenou o director.

Que sabe facer vostede?
P
pe
Eu imito ben os paxaros respondeu.
O
os
Iso est moi visto. Non lle me interesa.

O home dixo adeus coa cabeza baixa
e marchou voando.
2. Copia o dilogo no caderno introducndolle as aclaracins do narrador.

ofreceulle amigablemente Elba
DIFI
contestou timidamente Sabela
dxolles a profesora aos seus alumnos

Bos das a todos. Esta Sabela, a nova compaeira da clase.
Ola, Sabela. Se queres, gustarame que te sentases ao meu lado.
Gracias a todos por serdes tan amables comigo.
3.
ESTUDO EFICAZ. Busca na lectura O colar de Sabela un exemplo de cada uso
da raia.
180
Mis informacin
Normas bsicas. A continuacin ofrecemos algunhas normas referentes colocacin da raia nos casos estudados.
A raia que introduce o dilogo vai unida primeira palabra da intervencin, sen espazo de separacin (Ola, chmome Xela, e ti?)
Non se pon raia de peche ao finalizar a intervencin (Marcho xa.)
Nas aclaracins do narrador, colcase a raia pegada primeira
letra do comentario e outra de peche ao final se a intervencin do
personaxe contina, pegada tamn ultima palabra da aclaracin
(Coecino dixo emocionado hai anos.) Pola contra, se tras a
aclaracin non contina a intervencin do falante non se pon a raia
(Irei festa dixo saltando de alegra.)
180
130903 _ 0232-0247.indd
240
21/7/09
14:51:43
13
UNIDADE
tos; e que tamn as practiquen

nos seus escritos. Ser interesante, sobre todo, practicar esta
regra ortogrfica en textos que
escriban usando un procesador
de textos.
E logo para que

a queres, fillo?
Pap. Dixasme a ta
cmara de vdeo?
er-
as
xe
or.
13
4. Escribe o dilogo empregando as raias.
que imos
visitar o dolmen
de Dombate.
Moi ben.
Pero prometes
que vas ter
coidado?
Siiii, pap.
Gracias!
Solucins
5. Inventa e contina o dilogo entre o pai e o fillo tendo en conta que a cmara
de vdeo se estragou. Non esquezas utilizar a raia.
6. Introduce a raia onde corresponda nas seguintes oracins.
Quen faga un bo traballo non ter que presentarse ao exame dixo o profesor.
Ai que me d algo! exclamou Uxa. Esquecronme as entradas na casa!
Estars contento co atraso! dixo Martio. Agora xa empezou a pelcula.
7. Ditado. Prepara o ditado para facelo no caderno. Fxate no uso da raia.

Do Neoltico ou do Paleoltico?
O outro da asistn na casa a un debate acerca do descubrimento
na mia vila dun depsito arqueolxico.
Polos utensilios atopados, e por situarse o depsito ao lado dun estanque,
pertence ao perodo neoltico dixo meu irmn, que arquelogo.
Os estudos realizados polo Centro de Arqueoloxa conclen que
os restos pertencen aos homes do Paleoltico explicou meu pai.
Quen ter razn? pensei eu.
iogur
our
a a a
deaar

bacallau
devagar
yogur
iogurt
bacalao
vacallau
debagar
de bagar
so
181
Outras actividades
Unha poesa con dilogo. Entrguelles este poema escrito sen as
raias, ou dtellelo, para que eles as escriban.
O lobo e a avoa
O lobo chamou porta:
POM-POM
Quen ?
Veo comerte!
Pois entre!
O lobo que non ve nada
apalpa por toda a casa.
Onde ests, avoa?
Aqu, na ola!
1. Un home andaba buscando traballo no circo e foise entrevistar

co director. (verde, palabras do
personaxe)Sntese nesa cadeira
(vermello, aclaracin)ordenou o
director (vermello, peche da aclaracin). Que sabe facer vostede?
(verde, palabras do personaxe)Eu
imito ben os paxaros (vermello,
aclaracin)respondeu. (verde,
palabras do personaxe)Iso est
moi visto. Non lle me interesa. O
home dixo adeus coa cabeza baixa
e marchou voando. 2. Bos das
a todos dxolles a profesora aos
seus alumnos. Esta Sabela, a
nova compaeira da clase. Ola,
Sabela. Se queres, gustarame que
sentases ao meu lado ofreceulle
amigablemente Elba. Gracias a
todos por serdes tan amables comigo contestou timidamente Sabela. 3. RL. 4. Pap. Dixasme
a ta cmara de vdeo? /E logo
para que a queres, fillo? / que
imos visitar o dolmen de Dombate.
/Moi ben. Pero prometes que vas
ter coidado? /Siii, pap. Gracias! 5. RL. 6. Quen faga un bo
traballo non ter que presentarse
ao exame dixo o profesor. Ai
que me d algo! exclamou Uxa.
Esquecronme as entradas na casa! Estars contento co atraso!
dixo Martio. Agora xa empezou
a pelcula. 7. Ditado.
O lobo pitoo avanza

e cae de focios na tarteira.
Que esterqueira!
Todo o caldo polo chan ciscado!
O lobo di: Ai, meu rabo!
Lobo despistado!
di a avoa incomodada.
Por trun, limpars o chan.
GLORIA SNCHEZ
181
130903 _ 0232-0247.indd
241
21/7/09
14:51:43
Obxectivos
Coecer palabras relacionadas
coa prehistoria.
Relacionar sufixos co significado correspondente.
Escribir un informe.
Suxestins didcticas
Lembre a lectura que encabeza
esta unidade (O colar de Sabela)
e enlcea co contido da lmina inicial, en que se representa unha escena da prehistoria.
Aproveite para facer a distincin
entre o arquelogo e o historiador, palabras que se inclen no
cadro de vocabulario. Explquelles
que o historiador escribe a historia, dicir, rememora os feitos do
pasado, e para iso utiliza documentos e tamn descubrimentos
dos arquelogos, que analizan os
obxectos dos devanceiros.
Com
Vocabulario
Escr
dun
O inf
da in
arquelogo
historiador
devanceiros
Para explicar
Para completar as actividades
3 e 4, pode pedirlles que busquen mis palabras que contean estes sufixos. Fgalles
notar que un sufixo pode ter
mis dun significado. Por exemplo, -eiro pode significar obxec-
antigo
frxil
valioso
agachar
esquecer
soterrar
1. Explica con palabras da lista. Que vai pasar milleiros de anos despois?
2. Completa o texto con palabras da lista.
Un reloxo moi antigo
Int
Aldara herdara dos seus ...................un reloxo moi

...................: tia mis de 200 anos! Como era un obxecto
tan ................... e ..................., ...................no
nun caixn. As ela tamn podera pasarllo ao seu fillo.
Dese
OUTROS TIPOS DE SUFIXOS. Segundo a clase de palabra que se quere formar e o

significado que se lle quere engadir palabra orixinal, utilizaremos uns sufixos
ou outros. Por exemplo, o sufixo -dor de historiador serve para formar substantivos que significan persoa que fai....
Co
3. Sinala e escribe o sufixo que levan as palabras de cada grupo.
Ademais, convn que presten

atencin forma de palabras
como arquelogo, historiador e
valioso, que se inclen no cadro
de vocabulario. Pdalles que mencionen palabras da mesma familia como arqueoloxa, historia e
valor para que intenten deducir
os formantes e que os apliquen a
outras palabras: fillogo, astrlogo, traballador, grandioso
O comentario sobre o traballo
dos arquelogos tamn lle pode
servir para introducir o xnero
textual que se trata no apartado Composicin de textos.
Explquelles que, despois de inspeccionar ben os obxectos, os
arquelogos teen que facer un
informe en que expliquen os resultados obtidos. Como un xnero
bastante novo para os alumnos,
convn que lean detidamente o
modelo que presentamos.
5. E
saleiro
chaveiro
tinteiro
ficheiro
sufixo
......
ceramista
artista
dentista
pianista
sufixo
zapatara
peixara
papelara
carnizara
......
sufixo
......
REDA
pieiral
maceiral
eucaliptal
carballal
sufixo
......
4. Escribe onde corresponda os sufixos anteriores segundo o significado que acheguen.

SUFIXO
.........
.........
.........
.........
SIGNIFICADO
Lugar onde
se vende
Persoa que se
dedica a...
Terreo
onde hai
Obxecto
que contn
f)
182
Mis informacin
Obxectividade nos informes. Se lle parece axeitado para o nivel da
clase, pode comentar cos alumnos algns trazos formais do xnero
do informe. Unha das caractersticas mis destacadas desta clase
de textos que non se utiliza a primeira persoa do singular. Malia
que o autor do informe sexa unha nica persoa, tndese a empregar
a primeira persoa do plural (descubrimos), que se chama plural de
modestia, e sobre todo aconsllase o uso de frmulas impersoais
(descubriuse). Observe o cadro da pxina seguinte, en que poder
comprobar o cambio de efecto.
Tamn pode animar os alumnos a buscar exemplos do plural de
modestia e as frmulas impersoais no modelo de informe que se
incle no libro de texto.
182
130903 _ 0232-0247.indd
242
21/7/09
14:51:44
13
UNIDADE
Escribimos un informe. Un informe un texto en que se explican os resultados dunha investigacin,

dun traballo, etc., cunha finalidade concreta: informar, convencer, facer algunha recomendacin...
O informe ten que ser suficientemente claro e detallado para que quen o lea coeza o obxectivo
da investigacin, o xeito como se fixo e os resultados que se obtiveron.
a) Decide para quen vas escribir o informe e con que obxectivo: para a revista do colexio,
para informar ao mestre ou mestra dos vosos gustos, para animar os compaeiros
a ler un determinado tipo de libros...
b) Pensa como vas realizar o estudo: consultars as fichas de lectura da biblioteca?,
pasaraslles un cuestionario aos compaeiros?, fars unha chuvia de ideas?...
c) Realiza as tas investigacins e anota os resultados.
d) Busca un modelo de informe ou le o seguinte para saber o que tes que contar
e de que xeito.
Os restos arqueolxicos da Cova Escura

Introducin
Desenvolvemento
......
guen.
Conclusin
O pasado xaneiro descubrimos na Cova Escura unha gran cantidade de restos

arqueolxicos de poca indeterminada. A partir daquel da iniciamos
un estudo co fin de comprobar a que perodo do Paleoltico pertencan.
O estudo realizouse a partir da comparacin dos obxectos desta cova
e os que se atoparon hai dous anos na Cova dos Paxaros, que son
do Paleoltico Superior. Segundo as anlises, tanto nunha cova coma
na outra os achados principais son puntas de frecha e arpns elaborados
cunha tcnica bastante depurada a partir de sos e cornos de animais.
As pois, ante a case total coincidencia entre os obxectos atopados en ambas
as das covas, podemos afirmar que os restos arqueolxicos
da Cova Escura pertencen tamn ao Paleoltico Superior.
Solucins
REDACCIN DO TEXTO
e) Escribe o borrador do informe seguindo a estrutura do texto modelo.

Non esquezas poerlle ttulo.
1. INTRODUCIN (presentacin do tema do estudo e obxectivo con que se fixo).
2. DESENVOLVEMENTO DO TEMA (explicacin detallada do xeito como se realizou
o estudo e dos resultados obtidos).
3. CONCLUSIN (exposicin da interpretacin dos resultados obtidos).
f) Revisa o informe e psao a limpo fixndote especialmente na forma en que

o presentes: a divisin do texto en pargrafos, o respecto das marxes, etc.
183
SUBXECTIVIDADE
1. RM: uns arquelogos atoparon

os obxectos soterrados, intentaron
adiviar a sa antigidade e, seguramente, resulten moi valiosos
para que os historiadores reconstran a historia. 2. Aldara herdara
dos seus devanceiros un reloxo
moi antigo: tia mis de 200 anos!
Como era un obxecto tan frxil e
valioso, agachouno nun caixn.
As ela tamn podera pasarllo ao
seu fillo. 3. Sufixo: -eiro / Sufixo:
-ista / Sufixo: -ara / Sufixo: -al. 4.
-ara: lugar onde se vende... / -ista:
persoa que se dedica a... / -al:
terreo onde hai/ -eiro: obxecto
que contn... 5. RL.
OBXECTIVIDADE
Non identifiquei de que poca

son os arpns.
A poca a que pertencen

os arpns non foi identificada.
No depsito, atopei un so
e cornos de animais.
No depsito, atopouse un so
e cornos de animais.
En vista dos resultados, creo

que os restos son da Idade
de Bronce.
to que contn (saleiro), pero

tamn persoa que traballa
(carniceiro).
Para a redaccin do informe,
insista na conveniencia de dividir o texto en tres pargrafos.
As mesmo, importante que
se fixen nos elementos que
encabezan cada un dos pargrafos do modelo, para que os
apliquen no informe que redacten. Por exemplo, na introducin comzase mencionando
a data; no desenvolvemento,
hai que indicar como se realizou o estudo e, finalmente, na
conclusin cmpre comezar por
un conector que indique conclusin, como as pois, polo tanto,
en conclusin, para conclur
5. Escribe un informe sobre os gustos literarios da clase.
eo
xos
nti-
l
al
l
13
Os resultados revelan
que os restos son da Idade
de Bronce.
183
130903 _ 0232-0247.indd
243
21/7/09
14:51:44
Literatura Os recursos literarios

Obxectivos
Coecer diferentes recursos literarios.
Identificar recursos literarios
nun poema.
Transformar oracins en textos
literarios.
Dolmen de Oleiros
Ti, vello amigo, cantas

e bailas, libre e ledo,
a gloria sempre resucitada
dos luceiros.
Hai moitos anos, dolmen,

que xa non te vexo,
que non oio o teu canto,
vivo coma un segredo.
A partir da actividade 4, fgalles ver que os recursos literarios non son exclusivos da
P
B
P
e
Nmeros pitagricos
pespuntean na punta dos teus dedos
compases de muieiras
que s ti os recordas doutros tempos.
X. OTERO ESPASANDN (Fragmento)
Para comezar, pdalles que describan ou definan un dolmen,

tema sobre o que xira o poema
inicial desta unidade. A continuacin, lalles o poema en voz alta
para ofrecerlles un modelo de
entoacin. Solicite que expliquen
diferenzas entre a descricin que
eles fixeron do dolmen e a maneira como se representa no poema.
Destaque que a poesa se serve
de recursos literarios que se utilizan para embelecer o discurso.
Para explicar
Na actividade 1, recomndelles que lean unha definicin
e que intenten identificar o
recurso no poema. Se ve que
teen dificultades, pode axudalos indicndolles a estrofa
ou o verso en que se localiza
esta figura retrica; as repasarn tamn os conceptos de
verso e estrofa.
S
e
b
e
urces: uces, breixos.
Ests anda en p
entre xestas e urces
dolmen de Oleiros?
Suxestins didcticas
O autor deste poema, Xos

Otero Espasandn (Cerdedo,
1900-Washington 1987) viviu a
maior parte da sa vida no exilio
onde morreu. Pdese relacionar
esta circunstancia vital co tema
do poema. Localice nun mapa o
concello de Oleiros e o concello
natal do autor. Logo propoa que
realicen unha lectura declamada
do poema, lmbrelles que respecten os signos de interrogacin e
pida que lle dean un ton melanclico, para salientar o sentimento de tristeza pola distancia do
poeta.
3. Mar
4. Di c
E
q
Os procedementos que utilizan os escritores para dar beleza e expresividade aos

seus textos denomnanse recursos literarios. Hai moitos tipos de recursos literarios: a personificacin, o paralelismo, a hiprbole, a onomatopea...
5. Bus
128
1. Le a definicin de cada recurso literario e di cales aparecen no poema.

Personificacin: Consiste en atribur
calidades ou accins humanas a
seres que non son humanos.
Paralelismo: Consiste en repetir unha

estrutura semellante en dous ou
mis versos.
Hiprbato: Consiste en cambiar a orde

lxica dunha oracin (suxeito + verbo + complementos).
Onomatopea: Consiste en representar

mediante a linguaxe os sons que
fan os animais, as cousas, etc.
Hiprbole: unha esaxeracin. Consiste en aumentar ou diminur de

maneira esaxerada accins, calidades, etc.
Epteto: un adxectivo que se lle aplica a un substantivo e destaca unha

calidade que xa forma parte do significado dese substantivo.
OBRA
1.
2. Escolle e copia a verdadeira en cada caso.
Do mar pola orela, paseaba o ancin un exemplo de .................

hiprbole
hiprbato
Escitase no val o ledo din-don das camps un exemplo de .................

onomatopea
2.
personificacin
184
Outras actividades
Poemas con onomatopeas. Traballe cos alumnos o recurso da onomatopea. Pode utilizar como modelo os poemas seguintes:
Plin! Plin! Clan!
Os paraugas
de mil cores,
veen, van.
Unha pinga
moi redonda
nos focios
do meu can
Plin! Plin! Clan!
ANA M. FERNNDEZ, (fragmento)
Serrn de cores
Cu cu
chega o mes de abril
cu cu
veu a bolboreta
cu cu
pousou no souto
cu cu
e formou orquestra.
HELENA VILLAR, (fragmento)
184
130903 _ 0232-0247.indd
244
21/7/09
14:51:44
os.
aos
era-
unha
s ou
entar
que
c.
apliunha
o sig-
13
UNIDADE
13
3. Marca. Que dous recursos literarios dos propostos se empregan en cada caso?
Se eu fose unha pomba branca
en vez de gato marelo,
baixara dos tellados
e andara polo ceo.
Todos os trens do mundo

despiden casas
e asustan as cegoas
que dormen altas.
Puaf, puaf, puaf!

Bichocos non comera.
Prefiro sardias frescas
e muxos da ra.
Todos os trens do mundo

soan con leitos
para durmir de noite
ben envolveitos.
literatura. Tamn se utilizan

noutros xneros a fin de dar
expresividade ao discurso.
Se despois de realizar a actividade 1 do Obradoiro Literario non
obteen versos con rima, lmbrelles que a poesa non sempre ten rima, senn que tamn
hai composicins poticas en
que os versos non riman.
HELENA VILLAR (fragmento)
CONCHA BLANCO
onomatopea
paralelismo
onomatopea
paralelismo
hiprbole
hiprbato
hiprbole
personificacin
4. Di cal o recurso literario que se empregou na creacin do chiste seguinte.
Competencias bsicas
Era un home tan pequeno, tan pequeno, tan pequeno

que a cabeza lle cheiraba a ps.
e artstica
5. Busca nos poemas iniciais das unidades 3, 9 e 11 (pxinas 44,

128 e 156, respectivamente) un exemplo dos recursos literarios que aprendiches.
Introducir recursos literarios
OBRADOIRO LITERARIO
1. Transforma estas oracins introducindo os recursos literarios que se pide en cada caso.
Cada noite miro a La e vxoa brillar no ceo.
.........................................................
Hai moitas estrelas no firmamento.
.........................................................
A La ilumina os meus movementos.
.........................................................
(paralelismo)
(hiprbole)
(personificacin)
De speto, sntese o ouveo do lobo.
.........................................................
A maxia da noite invdeo todo.
.........................................................
O uso de figuras retricas require moita creatividade e un grande

esforzo por parte dos escritores.
Coecer este traballo fai que os
rapaces aprendan a valorar a literatura. Estableza tamn paralelismos entre as ferramentas que se
empregan para construr un texto
literario e as que empregan outras
artes. As como a poesa emprega
figuras retricas, a pintura emprega... (combinacins de cores ou
tcnicas); o cinema usa... (efectos especiais).
(onomatopea)
(hiprbato)
Solucins
2. Copia seguidas as oracins que transformaches e obters un texto literario.
185
A partir dos poemas anteriores, os alumnos poden crear as sas

estrofas cunha onomatopea que eles escollan ou aproveitar estes
modelos para continualos con mis versos.
Suxralles outras onomatopeas como din-don (son de camps ), pafpaf (golpe seco), igo-igo (violn desafinado), tris-tras (rumor que
se fai ao camiar)... Tamn pode ser interesante e divertido que eles
mesmos creen onomatopeas para representar os sons que queiran,
e que creen versos empregando estas onomatopeas.
1. Personificacin (cantas, bailas, libre e ledo, os teus dedos). Hiprbato

(compases de muieiras... doutros
tempos). 2. Hiprbato. Onomatopea. 3. Concha Blanco: onomatopea (puaf, puaf, puaf) e hiprbole
(andara polo ceo). Helena Villar:
personificacin (os trens... despiden
casas e asustan as cegoas, soan
con leitos para durmir...) e paralelismo (Todos os trens do mundo). 4.
Hiprbole. 5. RL.
OBRADOIRO LITERARIO
1. RM: Cada noite miro a La e
cada noite vxoa brillar no ceo.
Hai mis estrelas no firmamento
ca abellas facendo mel. A La
cunha lanterna na man ilumina os
meus movementos. De speto,
sntese auuuuu al ao lonxe.
Da noite a maxia todo o invade.
2. RL.
185
130903 _ 0232-0247.indd
245
21/7/09
14:51:45
Actividades
Obxectivos
1.
LEM

anterior.
Empregar aliteracins para crear
efectos sonoros.
Os verbos co infinitivo acabado en pertencen segunda conxugacin.

A maiora de verbos da segunda conxugacin conxganse coma o verbo
Emprganse uns sufixos ou outros segundo a clase de que se quere

formar e o significado que lles vai engadir a
Os recursos literarios son que utilizan os escritores para

aos seus textos. Algns dos recursos literarios mis empregados
son
8.
Suxestins didcticas
9.
Ao completar a actividade 3, comprobe se os alumnos escriben con

v ou con b a forma verbal, explique
que o correcto na nosa lingua
varrer. Suxralles que conxuguen
algunhas formas deste verbo ou
formen oracins con elas.
2.
A partir do apartado Es capaz de,

explique que esta tcnica baseada
na repeticin de sons para crear un
efecto sonoro se chama aliteracin.
Relacineo co contido do pro grama de Literatura (Os recursos
literarios) e explique que os poetas poden botar man deste recurso, pero tamn se pode atopar en
eslogans publicitarios e en xogos
lingsticos. Pode escribirlles no
encerado un verso con aliteracin para que o lean varias veces
e arrodeen os sons repetidos:
Celanova ten un vento, / Celanova
un vento ten, / un vento peregrinante, / un vento que vai e vn.
3. Resolve este encrucillado con verbos
Competencias bsicas
186

A RAIA
sase
para introducir
nun texto .............
para separar
as palabras .............
5. Introduce a raia onde corresponda
da segunda conxugacin.
no seguinte texto.
1. Agarrar ou aguantar algo

para que non caia.
Queredes ir ao cine? dixo Ledicia.
2. Coecer, estar informado.

3. Limpar coa vasoira.
4. Moverse de xeito
seguido e rpido
o corpo.
ES
Estupendo! dixo a nena. Imos al!
6. Explica o que un informe e nomea as partes

2
3
4. Identifica os verbos da segunda conxugacin

das seguintes oracins.
unha boa idea contestou o seu curmn.

Hoxe temos tempo libre e na ra vai moito
fro.
Perdn o libro que me regalaches.
Non nos gusta ver a televisin pola noite.
Este cadro do ano 1900, pintouno

o meu bisav.
Ana canta moi ben, pertence ao coro da vila.
de que se compn.
7. Marca os dous recursos literarios

que aparecen nesta estrofa.
hiprbato
paralelismo
onomatopea
personificacin
Ai! dixo, que triste,

que triste eu estou!
E un sapo que o oa,
repuxo: Cro, cro!
Competencia
no coecemento e a
Ao fo das ilustracins da seccin Es capaz de, pregntelles
que sons lles gustan e cales lles
desagradan ou lles molestan.
Indquelles que cmpre ter coidado de non facer rudos innecesarios, por respecto aos demais
e para facilitar a convivencia.
Ademais, o rudo pode converterse nun problema para a sade. As
persoas que viven ou traballan en
lugares moi ruidosos poden sufrir
xordeira, insomnio, agresividade,
falta de atencin e de memoria,
malas dixestins
Mis informacin
As aliteracins. Pode propoerlles exemplos de trabalinguas e
recitados populares para que detecten as aliteracins e expliquen as
sensacin que lles produce a repeticin de sons.
Nai e filla foron misa; / nai pisa palla; / palla pisa filla. (O son dos
pasos sobre o chan.)
Se unha serra serra un carballo, seis serras serran seis carballos. (O
son da serra cortando a madeira.)
Na ponte de Lugo hai un lobo rubio roendo un loro rubio Roe, lobo
rubio, roe nese loro rubio! (O son do animal roendo o so.)
Mazarico, pico, pico, / quen che deu tan grande bico?/ Deumo Deus
polos meus traballos / pra picar nos carballos. / Eu piquei e repiquei /
tres grancios atopei... (O son do paxaro picando.)
186
130903 _ 0232-0247.indd
246
21/7/09
14:51:45
13
UNIDADE
Solucins
LEMBRA E REPASA
8. Escribe o participio e o xerundio destes
10. Escribe dous xentilicios (masculino e feminino)
verbos.
por cada cadro de sufixos.
axudar
..................
..................
celebrar
..................
..................
contar
..................
..................
11. Completa agora o cadro dos xentilicios
nadar
..................
..................
ordenar
..................
..................
escribindo os sufixos que se deben

empregar en cada caso.
gaar
..................
..................
-n/-
-s/-esa
Negreira
Moaa
Camarias
9. Copia e completa co verbo e co tempo

que se indica en cada caso.
n.
ito
Australia
Eles ............... (PRETRITO IMPERFECTO

DE PAGAR) a conta.
Ana ............... (CONDICIONAL DE XOGAR)

comigo se estivese aqu.
E se el ............... (PRETRITO IMPERFECTO

DE SUBXUNTIVO DE EXPLICAR) a historia?
Ti ............... (PRETRITO PERFECTO

DE CANTAR) con ns no festival do ano
pasado.
Pars
Vern
Catalua
Roma
A Estrada
-ano/-ana
Angola
Lugo
12. Escribe unha oracin con cada un dos

xentilicios anteriores.
13. Marca. Como se chaman as razns

que damos para convencer de algo
a unha persoa?
ideas
argumentos
cuestins
Crear oracins con efectos sonoros
ES CAPAZ DE
1. Escribe unha oracin con efectos sonoros para cada imaxe seguindo as instrucins.
artes
iste,
u!
a,
13
1. Escolle os sons mis axeitados para crear un efecto sonoro que se axuste imaxe.
EXEMPLO
O son das ondas do mar sons s, r suave, n...
2. Forma palabras cos sons escollidos que estean relacionadas co tema
da imaxe.
EXEMPLO
area, serea, sonora, onda, espertar...
3. Combina as palabras mis axeitadas e forma unha oracin con sentido.
EXEMPLO
As ondas sonoras espertaban as sereas nas areas.
187

O que aprendn
Lectura
Comunicacin oral
Gramtica
Ortografa
Vocabulario
1. Os verbos co infinitivo acabado en -er pertencen segunda

conxugacin. A maiora de verbos
da segunda conxugacin conxganse coma o verbo bater. Emprganse uns sufixos ou outros
segundo a clase de palabra que se
quere formar e o significado que
se quere engadir palabra orixinal.
Os recursos literarios son procedementos que utilizan os escritores
para dar beleza e expresividade aos
seus textos. Algns dos recursos
literarios mis utilizados son: a
personificacin, o paralelismo, a
hiprbole, a onomatopea... 2. A raia
sase para introducir nun texto as
palabras que din os personaxes. A
raia sase para separar as palabras
que di un personaxe das aclaracins
que fai o narrador. 3. 1. soster;
2. saber; 3. varrer; 4. tremer. 4.
perdn ver pertence. 5.
Queredes ir ao cine? dixo Ledicia. unha boa idea contestou
o seu curmn. Hoxe temos tempo
libre e na ra vai moito fro. Estupendo! dixo a nena. Imos al!
6. Un informe un texto en que
se explican os resultados dunha
investigacin ou dun traballo. Componse de tres partes: introducin,
desenvolvemento do tema e conclusins. 7. Hiprbato (que triste eu
estou) e onomatopea (Cro, cro). 8.
axudar, axudando, axudado.
celebrar, celebrando, celebrado.
contar, contando, contado. nadar, nadando, nadado. ordenar,
ordenando, ordenado. gaar, gaando, gaado. 9. Eles pagaron
a conta. Ana xogara comigo se
estivese aqu. E se el explicase
a historia? Ti cantaches con ns
no festival do ano pasado. 10. RM:
carnotn, carnot; fisterrn, fisterr; pontevedrs, pontevedresa; lugus, luguesa; asturiano, asturiana;
murciano, murciana. 11. -s/-esa;
-n/-; -ano/-ana; -ense. 12. RL. 13.
Argumentos.
ES CAPAZ DE
1. RL.
Literatura
187
130903 _ 0232-0247.indd
247
21/7/09
14:51:45
14
O monte Medulio
Programacin
Obxectivos
Ler con fluidez un texto narrativo.
Contidos
Familiarizarse coas lendas.
A terceira conxugacin.
Situar personaxes nun eixe cronolxico.
As parnteses e as comias.
Construr textos narrativos orais empregando o tempo pasado.
Prefixos de situacin.
Coecer as formas verbais da terceira conxugacin.

Aprender as regras de uso das parnteses e as comias.
Coecer varios prefixos que indican situacin.
Aprender tcnicas de resumo.
Familiarizarse co concepto de antoloxa.
Lectura do texto A fundacin

de Roma.
Interpretacin das lendas

como textos de ficcin.
Ordenacin cronolxica
de feitos.
Le con fluidez un texto narrativo.
Entende as lendas como unha recreacin dun feito histrico.
Sita personaxes no tempo.
Uso e interpretacin
de prefixos que indican
situacin.
Resumo dun conto.
Explica feitos do pasado e ordnaos cronoloxicamente.
Lectura e comprensin
dun texto expositivo.
Emprega correctamente as formas verbais da terceira

conxugacin.
Anlise das caractersticas

dunha antoloxa.
Aplica correctamente as regras de uso das parnteses

e as comias.
Interpreta o significado dos prefixos que indican situacin.
Sabe resumir un conto.
Comprende un texto expositivo.
Valoracin do resumo
como texto que permite
lembrar informacin.
Elabora unha antoloxa tendo en conta os trazos do xnero.
Interese pola historia

como parte do noso
legado.
Competencias bsicas
Valoracin dos museos

como lugares que conservan
a historia.

matemtica, Competencia cultural e artstica, Aprender
a aprender, Competencia no coecemento e a interaccin
co mundo fsico e Competencia social e cidad.
188A
130903 _ 0248-0263.indd 248
21/7/09 14:57:23
Esquema da unidade
UNIDADE 14
Texto narrativo
Gramtica
Ortografa
Competencias bsicas
O monte Medulio
A terceira
conxugacin
As parnteses
e as comias
e artstica
Comunicacin oral
Comprensin auditiva: Situar no tempo

Expresin oral: Contar feitos pasados
seguindo unha orde
Vocabulario: Os prefixos de situacin

Composicin de textos: Resumir un conto
Es capaz de
Elaborar unha antoloxa
Actividades
Recursos
Lminas da aula.


Redactar resumos: actividade 9 pxina 190; actividade 1, pxina 200.
Repasar procedementos: actividade 5, pxina 193; actividade 5, px. 195.
No estudo da terceira conxugacin vanse
traballar, ademais do verbo modelo partir,
os verbos con alternancia voclica. Cmpre
que distingan claramente a pronuncia
das vogais tnicas medias abertas e medias
pechadas de grao medio en formas como foxe,
foxes, segues, segue.
Os alumnos estn habituados a resumir textos
narrativos, pero non sempre fan estes resumos
de maneira eficaz ( dicir, mis breves, pero
que conteen as ideas principais). Vixe tamn
que evitan o uso repetitivo de palabras, como
despois, daquela
Suxestin
de temporalizacin
Setembro
Outubro
Novembro
Decembro
Xaneiro
Febreiro
Marzo
Abril
Maio
Xuo
188B
130903 _ 0248-0263.indd 249
21/7/09 14:57:23
Obxectivos
14
O monte Medulio
av
po
ha
Ler e comprender unha lenda

histrica.
mo
pe
de
aa
dx
Coecer os trazos mis destacados das lendas.
ac
Suxestins didcticas
O relato que se presenta nesta
unidade recolle unha lenda
relacionada coa conquista da
Gallaecia por parte dos romanos.
As lendas, coma os contos populares (presentado no tema 9 coa
da lectura O xaguar e a chuvia)
son textos que se transmitiron
de maneira oral e de xeracin en
xeracin. Pero delas, xeralmen te, non deriva unha ensinanza
moral, senn que se pretende
explicar un suceso ou un feito
histrico. Cmpre insistir en que
estes relatos, que se presentan
coma se fosen reais, non se han
de considerar como textos con
total fidelidade histrica. Unha
proba de que as lendas non teen
validez cientfica que frecuente atopar diferentes versins. As
lendas histricas estn baseadas
en feitos e personaxes reais, pero
mestranse acontecementos certos con outros que se esaxeran
e deforman para engrandecer os
propios acontecementos e converter moitas veces en heroes os
humanos que participan neles.
Antes de ler
Solicite que lean o cadro informativo sobre o xnero. Fgalles
ver que na lectura non se recolle
o nome do autor porque as lendas son de carcter annimo.
Pdalles que se fixen no ttulo, O
monte Medulio, e que observen
detidamente a ilustracin de cada
pxina. Na primeira ilustracin
indague se recoecen o castro no
alto do monte e se identifican a
vestimenta dos soldados romanos; pida a partir destes datos
grficos que tenten situar a historia nun perodo da antigidade.
Despois solicite que comparen
o estado do castro na segunda
de
tru
ba
a f
cu
ala
ata
av
No
m
res
xe
s
de
ren
VAS APRENDER
1 Lectura
O monte Medulio
2 Comunicacin oral
Situar no tempo
Contar feitos pasados
seguindo unha orde
3 Gramtica
A terceira conxugacin
4 Ortografa
As parnteses
e as comias
Os prefixos de situacin
Resumir un conto
Adeus ao faran
ao
aba mis de cen anos que os romanos intentaban someter

Galicia baixo o seu dominio. O emperador Augusto estaba realmente enfurecido. Non poda comprender como os galaicos se atrevan
a desafiar o poder de Roma e, menos anda, como un exrcito tan
poderoso coma o seu, o romano, non daba dominado esta xente.
Pedalles continuamente explicacins aos seus xenerais, pero estes
sempre tian as mesmas respostas:
Os galaicos son uns guerreiros moi valentes e intelixentes
dican. Como viven nos castros, que estn situados en lugares
altos, resltalles fcil defenderse de ns. Ademais, sempre nos
atacan de speto e, despois, agchanse axia nas espesas fragas.
Pero o emperador estaba canso de escusas. Pensaba conquistar
Galicia custase o que custase. Pois para Roma era moi importante
posur as minas de ouro e prata que aqu haba.
Por iso, el mesmo se desprazou Hispania para preparar e
dirixir o ataque contra os pobos rebeldes do norte.
188
Mis informacin
Chegada dos romanos a Galicia. Os romanos chamronlle Gallaecia
provincia do seu imperio que abarcaba o terzo norte da pennsula
situado ao norte do ro Douro e ao oeste do Pisuerga. O nome provn
da palabra callaico, denominacin dun dos clans celtas que vivan en
torno desembocadura do Douro.
O monte Medulio. Nel tivo lugar a batalla dos ltimos guerreiros galaicos no ano 22 a. C. contra as lexins romanas. Non se coece a sa
situacin xeogrfica exacta, o que fai que adquira un carcter mitolxico e que polo al ocorrido se convertese nun smbolo. Segundo
algunhas teoras, estara cerca das minas romanas das Mdulas (no
Bierzo) o que xustifica o seu nome; segundo outras localizarase na
Serra do Courel ou en Pereiro de Aguiar.
188
130903 _ 0248-0263.indd 250
21/7/09 14:57:23
UNIDADE
E as, un enorme exrcito, formado por milleiros de soldados,
avanzou contra Galicia. Os castros mis importantes foron caendo
pouco a pouco. Acabaron sendo conquistados e destrudos. Os seus
habitantes foron feitos prisioneiros ou vendidos como escravos.
Os galaicos que deron escapado foron gorecerse ao alto dun
monte, que se chamaba Medulio. Os romanos atacaron o monte,
pero o terreo era moi esgrevio. As sas coirazas e escudos eran
demasiado pesados e iso impedalles moverse con facilidade. Ante
a acumulacin de fracasos, o xeneral romano que dirixa o ataque
dxolles aos seus homes:
Imos rodear o monte cun gran foxo. Cando aos galaicos se lles
acaben as provisins, non tern mis remedio que se render.
Durante das, os soldados romanos cavaron unha enorme gabia
de mis de vinte quilmetros, todo ao redor do monte. Tamn construron con troncos unhas torres de vixilancia; desde elas lanzbanlles frechas aos galaicos que intentaban achegarse.
Os das foron pasando e, unha noite, os lexionarios que estaban
a facer garda contemplaron o resplandor de moitas fogueiras no
cume do monte. Oron tamn cantos e berros. Asustados, deron a
alarma e todos ocuparon os seus postos, preparados para un posible
ataque. Pero nada ocorreu.
Ao amencer enviaron dous lexionarios a espiar. Camuflados e
avanzando moi pasenio, achegronse ao campamento inimigo.
Non se oa nin se va a ningun. Estraados, achegronse anda
mis e atoparon unha aterradora escena.
Todos os guerreiros galaicos estaban mortos, cados arredor dos
restos de grandes fogueiras. Tian preto deles as sas armas e os
xefes levaban postos os torques e as pulseiras de ouro, smbolo da
sa autoridade. Aquela noite fixeran un banquete coas sas
derradeiras provisins e tomaran veleno na comida. En vez de se
render e perderen a liberdade, preferiran matarse.
Ao coecer a nova, o xeneral romano foi comunicarlle a vitoria
ao emperador. Galicia era xa, por fin, romana.
fragas: extensins grandes

de terreo con rbores,
arbustos e moita
vexetacin; bosques.
gorecerse: protexerse
de algo.
coirazas: armaduras
de coiro ou metal que
usaban os antigos
guerreiros para protexer
o peito e as costas.
gabia: escavacin longa,
estreita e fonda feita
na terra.
As lendas
As lendas son relatos de feitos
extraordinarios ou marabillosos
que se presentan coma se fosen
reais. Algunhas naceron para dar
resposta a fenmenos naturais
que o ser humano non saba explicar naquel momento; outras recrean sucesos que teen unha
base histrica. Todos os pobos
teen as sas lendas. En Galicia
hai lendas tan coecidas coma a
da Torre de Hrcules, esta do
monte Medulio, lendas de mouros,
etctera.
uistar
tante
rar e
A lectura
Lea o texto en voz alta para que
sexa un modelo de lectura para os
alumnos. Propoa que, na lectura
que realicen eles a continuacin,
substitan estas palabras do glosario polos seus sinnimos: fragas
por bosque; gorecerse por protexerse; gabia por foxo.
O XNERO
entes
gares
e nos
gas.
ilustracin (est ardendo) e que a

partir dela fagan predicins sobre
o que puido pasar.
Competencias bsicas
LENDA HISTRICA
meter
menevan
o tan
xente.
estes
14
189
O emperador Augusto. (63 a. C. - 14 d. C.) considerado o primeiro

e mis importante dos emperadores romanos. Gobernou durante 40
anos transformando a repblica romana nun imperio. Acabou cun
sculo de guerras civs e deulle a Roma unha era de paz, durante a
que a lei dos romanos, o idioma e os costumes se estenderon a todo
o imperio.
Explique, de forma xeral, que a

conquista da Gallaecia se produciu en tres etapas: en 137 Dcimo Xuo Bruto chegou ata o ro
Limia; no ano 61 a. C. Xulio Csar,
nunha incursin polo oeste, chegou Corua, e entre os anos 39
e 24 Augusto culminou a ltima
etapa sometendo os pobos do
interior. Propalles que calculen
cantos anos levou conquistar estas terras e en que sculo se deu
a conquista total (sculo I a. C.).
Competencia
cultural e artstica
Aproveite o texto para lembrar
mostras da presenza romana nas
nosas terras: calzadas, pontes,
murallas Explore os seus coecementos sobre a conquista romana da pennsula Ibrica e, sobre
todo, da sa presenza en Galicia,
qu monumentos importantes e
qu aspectos da civilizacin romana coecen, qu importancia tiveron os romanos na nosa cultura
Despois de ler
Os alumnos poden poer en
comn as sas impresins sobre
a lenda: se lles parece que os
feitos son cribles, que pensan
das actuacins dos galaicos
Anmeos a establecer elementos
da lenda que poden ser verdicos
e separalos doutros mis subxectivos.
189
130903 _ 0248-0263.indd 251
29/7/09 11:11:18
Obxectivos
Comprender o vocabulario do
texto.
Establecer o marco temporal
da lenda.
Explicar detalles da lenda.
Suxestins didcticas
A actividade 2, require que se lles
deixe un tempo para facer as consultas pertinentes, pdese deixar
o final; se teen dificultades para
datar o ano, suxira que fagan unha
aproximacin e que a razoen.
Comprobe que, na actividade 4,
marcan as das opcins sinnimas e chame a atencin sobre os
parnimos esgrevio e egrexio, procure que quede ben clara a diferenza entre os dous termos.
Co
O lugar e o tempo
Os detalles
Com
1. Explica de onde eran os pobos que
6. Marca (V) verdadeiro ou (F) falso segundo
Situa
perso
atent
viviu
o seu
se enfrontaron no monte Medulio.
Os romanos levaban dez anos intentando

conquistar Galicia.
O emperador Claudio quera conquistar
Galicia para posur o seu marisco.
Os romanos construron un gran foxo
e cercaron os galaicos no monte
Medulio.
Os galaicos caeron derrotados
nunha batalla no monte Medulio
porque eran moitos menos.
2. Pescuda e data a batalla

apoindote na informacin
do texto e empregando
unha enciclopedia
ou a Internet.
Ten en conta que
o nome do emperador
se menciona no texto.
Vocabulario
Corrixe as oracins anteriores que sexan

falsas.
3. Elabora un glosario en que recollas

polo menos oito termos blicos
que aparezan na lectura.
EXEMPLO
someter, exrcito, ataque
4. Marca, en cada caso, as palabras que
Solucins
A ta achega
egrexio
8. Elabora unha redaccin en que expliques
3.
Rexistro de lectura
9.

Po
Ttulo:
Autor/a:
Resumo:
Completa o esquema.
ACTUACIN
Opinin:
RESOLUCIN
190
Actividades 1 e 2. Obtencin da informacin. Identificar os pobos protagonistas da lenda. Investigar e atopar informacin extratextual.
Actividades 3 e 4. Elaboracin dunha interpretacin. Elaborar un glosario e explicar o significado de palabras do texto.
Actividade 5. Reflexin sobre a estrutura. Identificar partes do relato.
Actividade 6. Comprensin global. Detectar incorreccins relacionadas cos feitos narrados.
Actividade 7. Reflexin sobre o contido. Opinar sobre a lenda.
Actividade 8. Expresin escrita. Elaboracin dunha redaccin sobre
os galaicos.
190
130903 _ 0248-0263.indd 252
2. Or
co
todo o que aprendiches sobre os galaicos.
Cal era o obxectivo dos romanos?

Que fixeron para conseguilo?
Que pasou ao final?
OBXECTIVO
4. Re
accidentado
5. Contesta.
Conta
imp
para
que u
Gstache ler este tipo de relatos?

Por que?
Cal a diferenza entre unha lenda
e unha lenda histrica?
A estrutura
Exp
7. Contesta.
Os romanos atacaron o monte,

pero o terreo era moi esgrevio.
abrupto
Aos galaicos acabronselles as provisins.

vveres
reservas
armas
1.
A ta opinin
significan o mesmo ca as destacadas.

Se che cmpre, consulta o dicionario.
1. Romanos e galaicos. 2. Sculo I

(ano 22 a. C.) 3. dominio, desafiar,
poder, xenerais, guerreiros, defenderse, conquistar, rebeldes, soldados, escravos, atacar, coiraza,
foxo, vixilancia, lexionarios, render.
4. abrupto e accidentado. vveres e reservas. 5. O obxectivo
era que os galaicos se rendesen
cando quedasen sen alimentos.
Fixeron un gran foxo arredor do
castro e os galaicos quedaron asediados. Toda a xente do castro
se suicidou. OBXECTIVO: Os romanos asediaron os galaicos no
monte Medulio para que acabasen rendndose. ACTUACIN: Os
galaicos decidiron non renderse
e suicidronse. RESOLUCIN: Os
romanos xa tian por fin dominada a provincia de Galicia. 6. F. F.
V. F. corrixidas: Os romanos levaban mis de cen anos intentando
conquistar Galicia. O emperador
romano quera conquistar Galicia
pola sa riqueza en minas de ouro
e prata. Os romanos acabaron vencendo no asedio ao monte Medulio, pero s porque os asediados
se suicidaron. 7, 8 e 9. RL.
corresponda.
21/7/09 14:57:24
ando
14
UNIDADE
Comunicacin oral
Entn quen
mandaba, Augusto ou
Xulio Csar, cando pasou
o do monte Medulio?
Comprensin auditiva
Situamos personaxes no tempo. Cando nos falan dalgn
personaxe histrico importante, temos que estar ben
atentos aos datos que se nos dan sobre a poca en que
viviu para situalo ben no tempo. As, comprenderemos
o seu papel na historia en relacin con outros personaxes.
14
Obxectivos
Captar datos cronolxicos.
Contar feitos seguindo unha
orde temporal.
ar
xan
es
os.
1.
Suxestins didcticas
Escoita as explicacins do gua e escribe ao carn de cada personaxe a poca

en que viviu.
M
Anbal
...................
Nefertiti
...................
Mestre Mateo
...................
Frei Martn Sarmiento
...................
Marie Curie
...................
Rosala de Castro
...................
Comprensin auditiva
Explquelles que documentarse
sobre a poca en que viviu un
personaxe moi importante para
coecelo mellor. Na audicin do
CD Comunicacin oral, tern que
poer en marcha mecanismos de
interpretacin da informacin.
2. Ordena no tempo os personaxes anteriores.

3.
Volve escoitar a audicin e explica por que pasou historia cada un dos personaxes
anteriores.
Expresin oral
Expresin oral
Insista na importancia de ordenar
a informacin: cada parte ter
que encabezarse cun sintagma
que especifique a poca, seguido
do medio de transporte que se
utilizaba e dunha breve descricin
deste tipo de transporte.
Contamos feitos pasados seguindo unha orde. hora de contar feitos pasados,
importante facelo seguindo unha orde temporal, do mis antigo ao mis recente,
para que quen nos escoita se decate ben da evolucin da historia. Ademais, temos
que utilizar palabras e expresins que axuden a situar os feitos no tempo.
4. Relaciona cada medio de transporte coa poca en que se utilizaba e conta

como evolucionou o transporte ao longo da historia seguindo unha orde.
1 PREHISTORIA
2 IDADE MEDIA
3 IDADE MODERNA
4 SCULO XIX
Competencias bsicas
5 SCULO XX
6 ACTUALIDADE
Na actividade 1, comprobe que os

alumnos escriben correctamente
os sculos en nmeros romanos.
Podes facelo as:
1. Ordena os diversos medios de transporte no tempo, do mis antigo

ao mis moderno.
2. Utiliza palabras e expresins que axuden a situar cada medio
de transporte no tempo: Ao longo da Prehistoria, na Idade Media,
durante os sculos..., hai cincuenta anos...
Solucins
191
Outras actividades
Adiviamos a poca. Mstrelles imaxes con edificios pertencentes
a diferentes estilos arquitectnicos, litografas de cadros coecidos ou imaxes de personaxes famosos. Pdalles que as ordenen de
mis antigas a mis modernas. A continuacin, anmeos para que
expliquen os motivos da ordenacin e dos aspectos que empregaron
como pista. Esta actividade ten que servir para repasar os estilos
artsticos que se estuden en Coecemento do medio.
1 e 2. Nefertiti (1300 a. C.: antigo

Exipto). Anbal (219 a. C.: poca
romana). Mestre Mateo (sculo XII:
poca medieval). Frei Martn Sarmiento (s. XVIII: poca moderna).
Rosala de Castro (s. XIX: Rexurdimento). Marie Curie (s. XX: poca
contempornea). 3. Anbal: militar
cartaxins que provocou a segunda
guerra pnica. Nefertiti: unha das
raas mis importantes do antigo
Exipto. Mestre Mateo: responsable
da construcin do Prtico da Gloria.
Frei Martn Sarmiento: uns dos pensadores galegos mis brillantes do
s. XVIII. Marie Curie: a primeira muller que conseguiu o premio Nobel
das veces. Rosala de Castro: a
grande artfice do Rexurdimento da
literatura galega. 4. De esquerda a
dereita: 5, 1, 6, 2, 3, 4. RL.
191
130903 _ 0248-0263.indd 253
21/7/09 14:57:24
Gramtica A terceira conxugacin

Obxectivos
Conxugar correctamente os verbos da terceira conxugacin.
Que valentes!
DfYZYf]fcb non j]j]f
antes ca perder
a liberdade.
3. Su
Os verbos co infinitivo acabado en -ir pertencen terceira conxugacin. Por exemplo: abrir, sentir, sar, recibir.
Algns verbos como fuxir e servir sofren unhas pequenas variacins
na raz, que podes apreciar no modelo que vai na pxina seguinte,
pero anda as considranse verbos regulares.
A maiora destes verbos conxgase coma partir. A continuacin
mostrmosche a conxugacin deste verbo modelo.
Identificar as diferenzas entre

os verbos con alternancia voclica e o verbo modelo da terceira
conxugacin.
Os verbos co infinitivo acabado en -ir pertencen terceira conxugacin.
N
pe
Os
es
ta
Os
ve
4. Es
M
Suxestins didcticas
O VERBO PARTIR
Para comezar, pregntelles cal

a terminacin que caracteriza
a terceira conxugacin (-ir) e anmeos a dicir verbos que pertenzan
a esta conxugacin: or, fuxir, sar,
servir, percibir, conducir, producir Escriba todas as propostas
no encerado. A continuacin, pdalles que, de xeito individual, nun
papel, conxuguen o presente de
indicativo dalgn destes verbos e
que o comparen co presente do
verbo partir que se presenta como
modelo.
Formas
persoais
Como complemento da actividade 4, propalles que constran unha oracin con cada
verbo para asegurarlle que son
capaces de utilizalos de maneira axeitada.
A actividade 5 introduce o
modelo dos verbos con alternancia voclica no presente
de indicativo. Modelo servir: en
posicin tnica hai e [] nas
persoas 2. e 3. de singular
e 3. de plural do presente de
indicativo e i na persoa 1. de
singular do presente de indicativo, na 2. de singular do imperativo e en todo o presente de
subxuntivo; en posicin tona
sempre e [e]. Modelo fuxir: presenta unha alternancia tradicio-
M
M
MODO INDICATIVO
Pretrito Imperfecto
(Copretrito)
Presente
eu
ti
el/ela
ns
vs
eles/elas
parto
partes
parte
partimos
partides
parten
eu
ti
el/ela
ns
vs
eles/elas
(Antepretrito)
parta
partas
parta
partiamos
partiades
partan
Pretrito Perfecto
(Pretrito)
eu
ti
el/ela
ns
vs
eles/elas
ES
Condicional
(Pospretrito)
Futuro
e
eu
ti
el/ela
ns
vs
eles/elas
partira
partiras
partira
partiramos
partirades
partiran
eu
ti
el/ela
ns
vs
eles/elas
partirei
partirs
partir
partiremos
partiredes
partirn
eu
ti
el/ela
ns
vs
eles/elas
MODO SUBXUNTIVO
Presente
eu
ti
el/ela
ns
vs
eles/elas
Formas
non persoais
parta
partas
parta
partamos
partades
partan
Infinitivo
partir
partira
partiras
partira
partiriamos
partiriades
partiran
MODO IMPERATIVO
Pretrito Imperfecto
(Pretrito)
eu
ti
el/ela
ns
vs
eles/elas
partise
partises
partise
partsemos
partsedes
partisen
Xerundio
partindo
Se
Se
6. Se
o
M
parte ti
AUT
partide vs
Participio
partido partida partidos partidas
1. Estuda a conxugacin do verbo partir.
2. Localiza os verbos da terceira conxugacin que aparecen na lectura.

192
Outras actividades
Comparar conxugacins. Como actividade de recapitulacin e repaso dos contidos de Gramtica destas tres ltimas unidades sobre
as conxugacins, pode propoer que os alumnos fagan un estudo
comparativo entre os paradigmas regulares dos verbos modelo presentados para cada conxugacin. Faga nfase en que son poucas as
formas verbais que cambian a sa desinencia, sobre todo entre os
verbos da segunda e da terceira conxugacin.
192
130903 _ 0248-0263.indd 254
5.
partn
partiches
partiu
partimos
partistes
partiron
Non.
Para explicar
Para levar a cabo a actividade
2 e a 3, suxralles o mesmo
procedemento que aconsellamos nas unidades anteriores:
primeiro, cmpre identificar
todos os verbos e, despois,
marcar os que son da terceira
conxugacin.
21/7/09 14:57:24
14
UNIDADE
14
3. Sublia as formas verbais que pertencen a verbos da terceira conxugacin.

Uns cadernos especiais
xuga-
cins
uinte,
acin
on-
nal u/o: [] nas persoas 2. e

3. de singular e 3. de plural
do presente de indicativo e u
[u] no resto do paradigma.
Na antiga Roma os rapaces an escola a intrurse,

pero s veces as leccins impartanse ao aire libre.
Os alumnos non empregaban lapis nin papel:
escriban cun punzn sobre unhas pequenas
taboas de madeira que se cubriran antes con cera.
Os folios de madeira unanse cun cordn e
vela os cadernos dos rapaces romanos!
4. Escribe a forma do verbo sar a que nos referimos en cada caso.

M
M
M
M
5.
2. persoa / plural / pretrito imperfecto de subxuntivo

3. persoa / singular / pretrito pluscuamperfecto de indicativo
2. persoa / singular / imperativo
1. persoa / plural / presente de indicativo
ESTUDO EFICAZ. Observa como forman o presente de indicativo, o presente de subxuntivo
e o imperativo os verbos servir e fuxir e fxate nos verbos que seguen estes modelos.
PRESENTE DE INDICATIVO
eu
ti
el/ela
ns
vs
eles/elas
sirvo
serves
serve
servimos
servides
serven
eu
ti
el/ela
ns
vs
eles/elas
PRESENTE DE SUBXUNTIVO
fuxo
foxes
foxe
fuximos
fuxides
foxen
eu
ti
el/ela
ns
vs
eles/elas
sirva
sirvas
sirva
sirvamos
sirvades
sirvan
eu
ti
el/ela
ns
vs
eles/elas
fuxa
fuxas
fuxa
fuxamos
fuxades
fuxan
IMPERATIVO
sirve ti /
fuxe ti
servide vs /
fuxide vs
Competencias bsicas
Seguen o modelo de servir: ferir, mentir, sentir, seguir
Aprender a aprender
Seguen o modelo de fuxir: cubrir, descubrir, lucir, consumir, tusir
Cando tean que facer a actividade 1, insista en que a lectura

silenciosa e a observacin atenta son as claves que garanten o
xito do estudo.
6. Seguindo os modelos de servir e fuxir, forma o presente de indicativo,

o presente de subxuntivo e o imperativo destes verbos.
M
durmir
seguir
tusir
A actividade 6 serviralle a vostede para comprobar se os alumnos e as alumnas interiorizaron

ben a informacin que se lles
d na actividade 5. Primeiro
pdalles que clasifiquen os verbos segundo o modelo a que
pertencen, e despois dgalles
que os conxuguen. Unha vez
rematada a actividade, insstalles en que estes verbos se
consideran, malia os cambios
na raz, regulares.
perseguir
deslucir
AUTOAVALIACIN
SI
N0N
1. O infinitivo dos verbos da 3. conxugacin acaba en -ir.

2. Mentir conxgase igual ca servir.
.......
.......
.......
3. A forma partsemos est en pretrito imperfecto de subxuntivo.
.......
4. Sentido o xerundio de sentir.
.......
TOTAL
.......
5. A forma sobe est en 3. persoa do plural.

Solucin: 1 Si, 2 Si, 3 Si, 4 Non, 5 Non.
das
PUNTUACIN
193
Introducir verbos. Agrupados os alumnos por parellas, asgnelles a

cada unha dous ou tres verbos da terceira conxugacin, dos cales
algn poida ser de alternancia voclica. Dgalles que deben inventar
un dilogo breve en que aparezan estes verbos en forma conxugada.
Explique que poden aparecer outros verbos mis, pero obrigatorio
que os que lles asigne aparezan. Unha vez elaborado o dilogo, cada
parella dramatizarao para o resto da clase.
As series poden ser as seguintes:
tusir, durmir, or
vivir, construr, seguir
fuxir, rir, pedir
divertir, escribir, descubrir
Solucins
1. (Estudo.) 2. peda, dican, viven,
posur, dirixir, destrudos, impeda,
dirixa, dixo, imos, oron, oa, preferiran, foi. 3. an, instrurse, impartanse, escriban, cubriran, unanse.
4. sasedes sara sae samos. 5. RL. 6. Durmo, dormes, dorme, durmimos, durmides, dormen;
durma, durmas, durma, durmamos,
durmades, durman; durme, durmide. Sigo, segues, segue, seguimos,
seguides, seguen; siga, sigas, siga,
sigamos, sigades, sigan; sigue, seguide. Tuso, toses, tose, tusimos,
tusides, tosen; tusa, tusas, tusa,
tusamos, tusades, tusan; tuse, tuside. Persigo, persegues, persegue,
perseguimos, perseguides, perseguen; persiga, persigas, persiga,
persigamos, persigades, persigan;
persigue, perseguide. Desluzo, desloces, desloce, deslucimos, deslucides, deslocen; desluza, desluzas,
desluza, desluzamos, desluzades,
desluzan; desluce deslucide.
193
130903 _ 0248-0263.indd 255
21/7/09 14:57:25
Ortografa As parnteses e as comias

Obxectivos
Coecer as regras de uso das
parnteses e as comias.
Os galaicos son
uns guerreiros moi
valentes e intelixentes.
Pero vencereinos.
Saber cando aplicar as parnteses e as comias.
Suxestins didcticas
Continase nesta unidade co
estudo de signos de insercin iniciado na unidade anterior coa raia
e centrado agora nas parnteses
e as comias. Faga unha primeira
comprobacin dos coecementos
previos que os alumnos teen
sobre estes signos. Pode ademais
revisar lecturas iniciais deste libro
onde estaban presentes as comias (basicamente recollen palabras textuais dun personaxe) por
exemplo: O coiote e a rbore do
dieiro (unidade 2), Adelaida tremenda (unidade 3), Pobres fantasmas (unidade 4), A pedra da area
(unidade 6) e O colar de Sabela
(unidade 13).
Octavio Augusto
(Roma, 63 a. C. Nola, 14 d. C)
Asociacin de Nais e Pais
Competencia
no coecemento e a
A partir do ditado sobre a muralla
de Lugo pode explicar que o ttulo Patrimonio da Humanidade se
confire a sitios dos planeta de
grande importancia cultural ou
natural, considerados herdanza
comn da humanidade. En Galicia
tamn teen este ttulo a Torre de
Hrcules, O Camio de Santiago e
o centro antigo desta cidade.
4. Int
M
M
M
M
ES
da
6. Dit
Fx
Exposicin
OS ROMANOS EN GALICIA
Instituto de Ensino Secundario
Lugo
AULA I:
OS PROTAGONISTAS DA CONQUISTA
Roma, 100 a. C. - 44 d. C.
DCIMO XUO BRUTO (180 a. C. - 120 a. C.)

XULIO CSAR
OCTAVIO AUGUSTO (Roma, 63 a. C. - Nola, 14 d. C.)
Os
na
(s
pa
da
m
Organiza a ANPA
do IES
de Rbade
DIFIC
2. Le as seguintes oracins e pon as parnteses onde cumpra.

M
M
M
No Da das Letras Galegas 17 de maio celbranse moitos actos culturais.

Durante a Segunda Guerra Mundial 1939-1945 morreu moitsima xente.
Castelao 1886-1950 naceu en Rianxo A Corua.
O enfermo foi trasladado ao SERGAS Servizo Galego de Sade.
OResponde. A informacin da parntese esencial para o significado da oracin

ou podera suprimirse sen problemas?
194
Mis informacin
Tipos de comias. posible que algns alumnos lle comenten a existencia doutra forma de comias que viron reflectidas noutros textos.
Se se d o caso ou o considera oportuno, pode explicarlles que existen dous tipos de comias dobres:
Comias dobres inglesas ...
Comias dobres latinas ...
Comente que a eleccin entre unha ou outra forma das comias
indistinta, trtase dunha cuestin persoal.
194
130903 _ 0248-0263.indd 256
5.
Semana do 7 ao 31 de maio
Competencias bsicas
Escrbense as parnteses ( ) para encerrar datos aclaratorios como datas, lugares, explicacin de siglas
Exemplo: Octavio Augusto (63 a. C. - 14 d. C.) foi o primeiro emperador de Roma.
Escrbense as comias ( ) nos seguintes casos:
M Para reproducir textualmente as palabras que dixo algun. Exemplo: Xa dixo Rosala: Mia casia, meu lar.
M Para indicar que unha palabra ten un sentido irnico
ou distinto do habitual. Exemplo: Non sei que vos pasa
hoxe, pero estades todos encantadores.
M Para destacar un termo estranxeiro ou dialectal, un
alcume ou un termo coloquial. Exemplo: Ese programa
un reality show.
1. Copia o cartel no caderno e pon onde corresponda os datos aclaratorios.

na vieta inicial para que localicen
cada signo. Pregunte que informacin recolle cada un.
Para explicar
Nas actividades 1, 2 e 3, centre
a atencin dos alumnos en identificar o tipo de informacin que
se incle entre as parnteses
(datas, explicacin dunha sigla,
especificacin dun lugar includo
noutro).
3. Co
21/7/09 14:57:25
14
UNIDADE
Instituto da Lingua Galega

Italia
clas
mei-
alr.
ico
asa
M
M
M
.)
Solucins
Organizacin das Nacins Unidas

Universidade de Santiago de Compostela
Maria e Carmela foron de vacacins a Roma 2.
A ONU 2 fundamental para os pases menos desenvolvidos.

O ILG 2foi creado en 1971 e pertence USC 2.
4. Introduce as comias nas seguintes oracins.
un
ma
14
3. Completa as oracins inclundo entre parnteses os datos do recadro.
5.
Albert Einstein dica: Hai das cousas infinitas: o Universo e a estupidez humana.
Para sacar a foto da ta festa de aniversario empreguei o flash.
O personaxe do libro que lin a fin de semana chmase O Bla.
Xacobe xa leva rotos mis de cinco pratos: moi hbil.
A ese cantante chmanlle O Pelanas.
Ta irm moi alegre: estivo toda a tarde chorando.
ESTUDO EFICAZ. Di a que regra do uso das comias responde cada unha
das que introduciches na actividade anterior.

Fxate no uso das parnteses e das comias.
Unha cidade romana!

Os romanos chmaronlle cidade de Lugo Lucus Augusti,
na honra do emperador Augusto. A sa muralla romana
(sculo II d. C.) consrvase en moi bo estado e foi designada
patrimonio da Humanidade pola UNESCO (Organizacin
das Nacins Unidas para a Educacin) no ano 2000. O que
mis me gusta desta cidade son os claros das de nboa.
M
burbulla
adivia
subliar
2ur2u2a
adi2i2a
su22iar

M
M
burbuxa
vurbulla
M
M
adivina
adibia
M
M
subrallar
suvriar
acin
195
Outras actividades
Ollo coas parnteses. Lmbrelles que non deben esquecer poer a
parntese ou as comias de peche da insercin. Para practicalo,
reprtalles enunciados ou textos en que estarn suprimidos estes
signos para que os alumnos os coloquen. Por exemplo:
Chegou o da do concurso de Arte reciclada. O lema era: Fai do
lixo unha arte. Os monitores dbannos media hora para que fsemos polos caldeiros do lixo recollendo cousas que nos servisen
para facermos unha obra artstica inesquecible. Mia nai foi farmacia e mercounos ao Imbcil mais a min unhas mscaras e mais
uns guantes. Era o noso uniforme de Manipuladores do Lixo. O
Imbcil intervia na categora de Analfabetos (isto unha broma.
1. Exposicin Os romanos en Galicia (semana do 7 ao 31 de maio)

Xulio Csar (Roma, 100 a.C. 44
d.C.) Organiza a ANPA (Asociacin
de Nais e Pais) do IES (Instituto
de Ensino Secundario) de Rbade (Lugo). 2. No da das Letras
Galegas (17 de maio) celbranse
moitos actos culturais. Durante
a Segunda Guerra Mundial (19391945) morreu moitsima xente.
Castelao (1886-1950) naceu en
Rianxo (A Corua). O enfermo
foi trasladado ao SERGAS (Servizo Galego de Sade). RM: Pdese prescindir dela, pois non
fundamental para a comprensin
do enunciado. 3. Maria e Carmela foron de vacacins a Roma
(Italia). A ONU (Organizacin das
Nacins Unidas) fundamental para os pases menos desenvolvidos.
O ILG (Instituto da Lingua Galega)
foi creado en 1971 e pertence
USC (Universidade de Santiago de
Compostela). 4. Albert Einstein
dica: Hai das cousas infinitas:
o Universo e a estupidez humana.
Para sacar a foto da ta festa de
aniversario empreguei o flash.
O personaxe do libro que lin a fin
de semana chmase O Bla.
Xacobe xa leva rotos mis de cinco pratos: moi hbil. A ese
cantante chmanlle O Pelanas.
Ta irm moi alegre: estivo
toda a a tarde chorando. 5. Albert Einstein dica: [palabras textuais] Hai das cousas infinitas:
o Universo e a estupidez humana.
Para sacar a foto da ta festa
de aniversario empreguei o [termo
estranxeiro] flash. O personaxe
do libro que lin a fin de semana
chmase [alcume] O Bla. Xacobe xa leva rotos mis de cinco
pratos: moi [sentido irnico] hbil. A ese cantante chmanlle
[alcume] O Pelanas. Ta irm
moi [sentido irnico] alegre:
estivo toda a a tarde chorando. 6.
Ditado.
ELVIRA LINDO, Coitado Manolito! (Adaptacin)
195
130903 _ 0248-0263.indd 257
29/7/09 11:11:19
Obxectivos
Ampliar vocabulario relacionado
cos romanos.
Identificar prefixos que indican
situacin.
Escribir o resumo dun conto.
Suxestins didcticas
Repase as palabras do cadro inicial de vocabulario e intente que
as identifiquen na lmina inicial.
Despois, que sinalen os elementos que son totalmente anacrnicos para a poca representada.
Com
Vocabulario
Resum
ou da
con m
princi
templo
acueduto
arco
empedrado
colosal
subterrneo
PL
edificar
conmemorar
triunfar
b)
fra
diante
no medio
dentro
despois, detrs
mis al
enriba de
debaixo, por debaixo
No apartado Composicin de textos repsase un xnero que os

alumnos teen que dominar tanto
para a vida coti (seguro que tiveron que explicarlle unha pelcula
a un compaeiro) coma para a
vida acadmica (os resumos son
tiles como mtodo de estudo).
Propalles estas das utilidades
e pdalles un resumo dun conto e,
despois, dun texto expositivo.
Para explicar
Fgalles notar que o adxectivo
colosal se relaciona cun dos
monumentos romanos mis
representativos: o Coliseo.
a)
c)
1. Di que cousas non corresponden poca en que se sita a lmina empregando

tantas palabras da lista como poidas.
2. Busca no dicionario o significado da palabra colosal e escribe dous sinnimos.

3. Arrodea as construcins que pertenzan poca dos romanos.
Na realizacin das actividades 4

e 5, convn que os alumnos analicen a forma de cada palabra,
separando o prefixo do lexema,
para comprobar a informacin
que achega cada prefixo. Pdese
facer unha listaxe, en columna, no
encerado con todos os prefixos de
situacin traballados e solicitar
que os asocien cunha listaxe de
palabras (adverbios e locucins) e
chame a atencin sobre o feito de
que todas indican lugar:
extraanteentreintraposultrasobresub-
7. Re
M
M
circo
raaceos
M
M
oficina
calzada
M
M
termas
igl
M
M
castelo
anfiteatro
M
M
arco de triunfo
polideportivo
OS PREFIXOS DE SITUACIN. Algns prefixos, ao engadrense a unha palabra,

indican lugar ou situacin. Por exemplo, o prefixo sub- da palabra subterrneo
indica, neste caso, que se atopa debaixo da terra. Os prefixos que indican
lugar ou situacin chmanse prefixos de situacin.
4. Risca as palabras que levan un prefixo que non indica lugar.

interior
desfacer
ultratumba
posdata
imposible
antesala
entreplanta
maltratar
sobrecama
anticonxelante
d)
5. Relaciona cada palabra co seu significado.

1 extraterrestre
O anterior ao penltimo.
2 subttulo
Ttulo que se pon debaixo do ttulo principal.
CO
3 intravenoso
Dentro das veas.
e)
4 antepenltimo
Que de fra da Terra.
6. Escribe outra palabra con cada un dos prefixos anteriores.

M
extra-
............
sub-
............
ante- ............
intra- ............
196
Mis informacin
O Coliseo ou anfiteatro de Flavio. Construuse entre os anos 70 e
80 d. C. e foi un regalo do emperador Vespasiano ao pobo. Neste
edificio celebrbanse os combates entre gladiadores, que loitaban
entre eles e que, despois do combate, pedan ao pblico se tian que
matar o vencido ou non. O pblico, cun xesto co dedo, votaba si ou
non. Nos ltimos tempos, reservouse para o emperador a potestade
de condenar ou salvar o gladiador vencido.
Trtase dun edificio de planta circular: no centro situbase o campo
de combate, sobre a arena; arredor haba as bancadas onde os cidadns se sentaban en funcin da categora social. Na actualidade
anda se pode visitar en Roma, malia que soamente se conserva a
metade da fachada.
196
130903 _ 0248-0263.indd 258
RE
21/7/09 14:57:26
f)
14
UNIDADE
14
Resumimos un conto. s veces, no colexio, pdennos que fagamos o resumo dalgn conto
ou dalgn libro que lemos. Para facer un bo resumo, temos que ser capaces de contar
con moi poucas palabras o que pasa no conto, sen perder nunca de vista cal a accin
principal.
Nas actividades 4 e 5, relacionadas cos prefixos, cmpre que

se fixen en que a mido estes
prefixos non indican localizacin no espazo, senn que se
utilizan nun sentido metafrico.
Por exemplo, o subdelegado o
que est por debaixo do delegado, nun grao menor de poder.
7. Resume un conto ou unha lenda que che guste.

a) Pensa para que fas o resumo do conto: para inclulo nun catlogo,
para lembrar o que liches, para recomendarllo a un amigo, etc.
b) Responde as preguntas seguintes para asegurarte de que quedars soamente
co esencial da historia.
M
M
do
Quen son os protagonistas da historia?

Que o mis importante que pasou?
M
M
Destaque que hora de facer

o resumo dun texto narrativo
mellor planificalo mediante as
preguntas propostas. En cambio, nos textos expositivos, un
bo xeito de preparar o resumo
subliar, primeiro, a informacin mis relevante.
Cando pasou e onde?

Como acabou todo?
c) Pensa a extensin que vai ter o teu resumo. Non esquezas que non debe superar
a cuarta parte do que ocupa a historia orixinal.
Fxate neste resumo feito sobre a lenda A fundacin de Roma.
A fundacin de Roma
Rmulo e Remo eran os dous fillos xemelgos de Rea Silvia,
a sobria de Amulio, rei de Alba Longa. O orculo predixera
que Rmulo e Remo destronaran a Amulio. Por iso, Rea Silvia,
temerosa de que o seu to lles quixese facer mal, abandonounos
ao naceren na beira do ro Tber. Os xemelgos salvaron a vida
primeiro grazas a unha loba que os aleitou e, despois, grazas
ao pastor Fustulo, que os criou como fillos.
riunfo
tivo
ra,
neo
can
Competencias bsicas
Aprender a aprender
Comente a utilidade do resumo como tcnica de estudo.
Permtenos reelaborar a informacin e expresala coas nosas palabras. E obrganos a facer o esforzo
de ler o texto que queremos resumir e volver escribir as ideas principais; iso axdanos a memorizalo
de cara a controis, por exemplo.
Co tempo, Rmulo e Remo destronaron ao seu to Amulio, tal

como predixera o orculo e fundaron a cidade de Roma
na beira do ro Tber.
ante
REDACCIN DO TEXTO
d) Escribe o borrador do resumo procurando manter a orde das accins. Introduce

expresins que axuden a enlazar as diversas accins.
l.
e) Revisa o resumo tendo en conta os aspectos seguintes:

M
M
M
.....
Que mantiveches a orde das accins na narracin.

Que o teu resumo bastante mis breve ca a historia orixinal.
Que enlazaches ben unhas oracins coas outras.
Solucins
f) Pasa o resumo a limpo.
197
Outras actividades
Unha cidade romana. Divida a clase en grupos de catro para que
cada equipo busque informacin sobre algn dos edificios tpicos da
cidade romana que descubriron na actividade 3: o circo, o anfiteatro,
o templo, as termas, a calzada Se o considera conveniente, pode
mostrarlles fotografas dalgunhas das obras romanas que se conservan en Galicia, como a muralla de Lugo, a ponte sobre o ro Bibei (no
Larouco, en Ourense), a Torre de Hrcules (de orixe romana) e a Va
Nova en Portela de Home, en Ourense.
1. A seora falando polo telfono na porta do templo. O uso do

guindastre para edificar. O metro
que se ve no corte subterrneo
da calzada. Os rapaces que van
en bicicleta. O rapaz que escoita
msica cos cascos. 2. Colosal: de
dimensins xigantes. RM: grandioso, enorme, xigante, inmenso 3.
Hai que arrodear: circo, termas,
arco de triunfo, calzada, anfiteatro. 4. Hai que riscar: imposible,
desfacer, maltratar, anticonxelante.
5. 1. Extraterrestre: que de fra
da Terra. 2. Subttulo: ttulo que
se pon debaixo do ttulo principal.
3. Intravenoso: dentro das veas.
4. Antepenltimo: o anterior ao
penltimo. 6. RM: extraescolar
subapartado anteproxecto
intracomunitario. 7. RL.
197
130903 _ 0248-0263.indd 259
21/7/09 14:57:26
1. M
Obxectivos
Ser capaces de comprender un
texto expositivo.
Adeus ao faran
Coecer a estrutura dun dicionario visual.
en que necesitaran conservar o corpo intacto para seren felices. As, cando un faran morra,
momificbano, dicir, preparbanlle o corpo para que se conservase sen podrecer e, desta maneira,
puidese manter durante toda a eternidade o mesmo aspecto que tia cando estaba vivo.
Descubrir a importancia dos

museos.
A momificacin era considerada unha cerimonia relixiosa, por iso a levaban a cabo en presenza
do sumo sacerdote. Para conseguir que o corpo secase sen podrecer, introducanlle unha substancia
chamada natrn, semellante sosa custica. A continuacin, envolvano con tiras de tea longas
e estreitas ata cubriren todo o corpo. Moitas das momias exipcias que se atoparon estn envoltas
en vendaxes de lio branco.
Os exipcios cran que as persoas, cando morran, emprendan unha viaxe cara a unha nova vida
Suxestins didcticas
A momia era introducida primeiramente nun atade de madeira que fora labrado seguindo a forma
exacta do corpo e decorado por fra con debuxos de cores vivas. Dentro do atade deixaban
amuletos, porque cran que protexeran o defunto durante a viaxe ao mis al. Unha vez cerrado,
o atade colocbase dentro dun sarcfago de pedra, que consista en das pedras de grandes
dimensins que foran labradas por dentro, a xeito de caixa con tapa.
Co corpo no atade dentro do sarcfago, o gran faran era levado
ro arriba, a bordo do barco funerario, deica a tumba real:
a pirmide.
Nesta unidade pretendemos que

os alumnos aprendan a valorar
os museos como un lugar onde
se conserva o patrimonio cultural e tamn como unha fonte
mis para obter informacin, que
cmpre engadir s fontes que tratamos en unidades anteriores:
libros, xornais, DVD, conversas
con xente experta, ou a observacin da realidade.
Para introducir o tema da lectura,
explore os coecementos que os
alumnos teen sobre a cultura
exipcia. No debate, pode introducir algunha pelcula como Momia
ou Indiana Jones. A continuacin,
pregntelles que fontes utilizaran
para documentarse, especialmente se quixesen buscar o significado de palabras. Explquelles que
dicionarios e enciclopedias son
fontes moi vlidas e que, malia
que o dicionario prototpico o
que presenta a entrada xuntamente coa definicin, tamn hai
outros tipos de dicionarios, como
os ideolxicos (agrupan as palabras a partir da idea, do significado), os dicionarios de sinnimos,
os vocabularios (con equivalencias en diferentes linguas) e os
dicionarios visuais, como o que
presentamos nesta lectura.
Para explicar
A raz da actividade 3 do apartado dedicado Competencia
cultural e artstica, pode aproveitar para introducir a distincin entre museo e exposicin.
Fgalles notar que o museo
un edificio que exhibe unha
mostra permanente; en cambio, a exposicin mostra de
2. C
A
a
3. R
COM
Sarcfago
Caixa de pedra que

contn o cadver
dunha persoa.
Amuleto
Xeroglficos
Obxecto pequeno que

se leva encima e que
se cre que d boa sorte.
Debuxos que representan

letras, palabras ou ideas.
2
Mscara sagrada
Pirmide
Monumento que os antigos exipcios
empregaban como sepulcro
de personalidades importantes.
Carauta que imita

a cabeza dun deus,
que levada durante
unha cerimonia relixiosa.
198
Outras actividades
Os xeroglficos. Os antigos exipcios utilizaban os xeroglficos como
sistema de escritura. Mesturaban ideogramas (imaxes que representaban fielmente a palabra: unha casa, unha planta, un animal) e signos que representaban consoantes.
Na actualidade, os xeroglficos son pasatempos habituais en revistas e
xornais, unha especie de adivia proposta como unha pregunta que cmpre responder a partir dun debuxo que ten letras, notas musicais, etc.
Propalles que elaboren xeroglficos de obxectos diversos. Como
modelo pode mostrarlles os xeroglficos que aparecen nos xornais.
198
130903 _ 0248-0263.indd 260
An
21/7/09 14:57:26
sa.
14
UNIDADE
14
Anlise e comprensin
1. Marca a mis exacta. De que trata o texto?
4. Ordena os pasos que se seguan para

soterrar o faran.
Do soterramento dos farans.
Introducan o atade nun sarcfago.
Da momificacin.
Transportaban o corpo pirmide.
2. Copia e completa coa opcin correcta.
Momificaban o corpo.
A pxina Adeus ao faran pertence

a un dicionario visual que...
Introducan o corpo nun atade.
5. Escribe a palabra correspondente a cada
contn as palabras seguidas

da sa definicin.
acompaa de imaxes a definicin
das palabras.
definicin.
M
3. Responde.
Que cran os exipcios que lle pasaba

a unha persoa cando morra?
Para que momificaban os mortos?
M
M
Caixa labrada en madeira que contn

o corpo da persoa morta.
Lugar onde enterraban os farans.
Texto representado mediante debuxos.
Carauta que representa a cabeza dun deus.
Obxecto pequenio, ao que se lle atribe
a virtude de dar boa sorte.
COMPETENCIA CULTURAL E ARTSTICA

1. Di cales destes obxectos poderan estar nun museo arqueolxico.
A
obras itinerantes, que se exhiben en diferentes salas (nun

centro cultural, nunha casa de
cultura, no hall dun edificio).
Comntelles que, en moitos
museos, ademais da coleccin
permanente, hai algunha sala
destinada a acoller exposicins
temporais.
Competencias bsicas
Aproveite o tema deste apartado
para lembrarlles as normas de comportamento bsicas nun museo ou
en calquera exposicin: observar
en silencio e non tocar as pezas.
Solucins
2. Reflexiona e responde.
M
M
Por que cres que se gardan obxectos antigos nos museos?

Que cres que pasara se non existisen os museos?
3. Explica que museos visitaches e o que viches neles.

4. Busca informacin sobre un dos museos seguintes e completa a ficha.
M
Museo do Pobo Galego.
NOME DO MUSEO:
Museo arqueolxico de Castro

de Viladonga.
Enderezo completo:
MARCO
Prezo da entrada:
Parque etnogrfico do ro Arnoia.
Horario de visita:
Que se pode ver nel:
199
O museo da aula. Propalles aos alumnos que monten unha exposicin na clase sobre un tema que lles interese e do que poidan
obter material (como a escola dos seus avs; xoguetes antigos; algn
deporte; algunha tradicin arraigada na localidade). Cada rapaz
achegar unha peza e ter que expoela xuntamente cun cartel en
que se indique o nome do obxecto, o ano, o material con que est
feito, o lugar onde se recolleu Despois visite a exposicin e convide os alumnos doutras clases. Aproveite para poer en prctica as
normas bsicas de comportamento nun museo.
1. Da momificacin. 2. A pxina
Adeus ao faran pertence a un dicionario visual que se acompaa
de imaxes a definicin das palabras. 3. Que emprenda unha
nova viaxe cara a unha nova vida.
Para que mantivesen o mesmo
aspecto ca cando estaban vivos, xa
que cran que na nova vida necesitaban manter intacto o corpo para
seren felices. 4. 1. Momificaban o
corpo. 2. Introducan o corpo nun
atade. 3. Introducan o atade
nun sarcfago. 4. Transportaban o
corpo pirmide. 5. A resposta
correcta atade. Caixa labrada
en madeira que contn o corpo da
persoa morta. (Normalmente, o sarcfago era de pedra.) Pirmide.
Lugar onde enterraban os farans.
Xeroglfico. Texto representado
mediante debuxos. Mscara sagrada. Carauta que representa a cabeza dun deus. Amuleto. Obxecto
pequenio, ao que se lle atribe a
virtude de dar boa sorte.
COMPETENCIA CULTURAL
E ARTSTICA
1. B, D e E. 2. RM: Os museos son
lugares onde se conservan pezas
moi valiosas da historia. Se non
existisen os museos, estas pezas
poderanse perder ou poderanas
roubar. 3 e 4. RL.
199
130903 _ 0248-0263.indd 261
21/7/09 14:57:27
Actividades
Obxectivos
1.
LEM

anterior.
Os verbos co infinitivo acabado en pertencen terceira conxugacin.

Algns verbos como fuxir e servir sofren unhas , pero anda as
considranse A maiora destes verbos conxgase como
Os prefixos de situacin indican como
10.
11.
Elaborar unha antoloxa.

2.
Suxestins didcticas
Na actividade 11 mestranse formas verbais de presente, pretrito perfecto e pretrito imperfecto.
Pdalles que relean o resultado
e observen se lles parece comprensible canto s relacins temporais; comente que poden reescribir o texto engadindo algns
adverbios e marcadores temporais que axuden a comprobar
esas relacins temporais: daquela, agora As mesmo, posible
que se despisten na forma que
deben empregar no primeiro oco
do texto (e usen fai por hai); dgalles que se fixen en que o verbo
das parnteses haber e explique que a expresin correcta na
nosa lingua haber moito tempo
e non *facer moito tempo.
Na construcin da antoloxa, pode
ser interesante que lles suxira elaborar un ndice inicial e que lles
explique a utilidade do ndice para
o lector: pode ter unha idea das
obras que contn e pode escoller
o que mis lle interesa sen necesidade de lelo todo.
Solucins
1. Os verbos con infinitivo acabado en -ir pertencen terceira
conxugacin. Algns verbos como
fuxir e servir sofren unhas pequenas variacins na raz, pero anda
as considranse verbos regulares.
A maiora destes verbos conxganse como partir. Os prefixos de
situacin indican lugar ou situacin
como sub-, entre-, ante- 2. As
parnteses serven para encerrar
datos aclaratorios como datas, lugares, explicacin de siglas As
AS PARNTESES
AS COMIAS
serven para encerrar datos aclaratorios...
escrbense nos seguintes casos:
como ........
como ........
como ........
3. Sublia as formas verbais que pertencen

a verbos da terceira conxugacin.
O chan das casas modestas da antiga

Grecia era de terra e non estaba revestido
de mosaicos coma nas casas luxosas.
Os cuartos construanse
rodeando un patio pequeno
e rectangular onde haba
un pozo, que serva para
recoller a auga da choiva.
TEMPO
M
M
MODO
........
6. Copia os prefixos da actividade anterior

12.
debaixo de
antes de
no medio de
dentro de
7. Forma palabras con elementos dos dous

cadros.
anteextra-
subsobre-
marino
mesa
terrestre
diluviano
e das comias. Despois, responde.
foxe
recibn
M
M
PERSOA
abra
sentise
Que signo empregaras para expresar

unha palabra de xeito irnico?
Escribe un exemplo deste uso.
NMERO
9. Escribe as parnteses e as comias onde cumpra.

M
Gardei o traballo de Coecemento

do Medio no meu pen drive.
O enfermeiro deste centro de sade

o fillo do Pirulo.
nxel Fole 1903-1986 situaba as sas

narracins na provincia de Lugo.
Fomos visitar a sede da ONU Organizacin

das Nacins Unidas.
5. Arrodea os prefixos de situacin en cada grupo.

intramuscular intracelular
intravenoso
antebrazo
anteproxecto antedito
subttulo
subcampin
submarino
entremeter
entretempo
entreplanta
200
Outras actividades
Elaboramos un prlogo. Mstrelles algunhas antoloxas e fgalles
notar que a maiora levan prlogo que serve de introducin. Anmeos
para que lle engadan un prlogo sa antoloxa seguindo un modelo.
Lmbrelles que teen que facer constar a informacin seguinte:
1. Explicar para que se quixo facer a antoloxa e para que se escolleron estes textos.
2. Explicar brevemente quen son os autores dos textos, dicir, quen
nos explicou os refrns ou as adivias, ou de onde sacamos os
poemas.
3. Facer agradecementos s persoas que nos axudaron.
4. Desexarlle ao lector que o pase ben coa lectura.
200
130903 _ 0248-0263.indd 262
ES
1
8. Di cal a regra de uso das parnteses
4. Analiza estas formas verbais.

partiramos
durma
........
e escribe ao lado o significado correspondente.
As casas dos antigos gregos
........
21/7/09 14:57:27
14
UNIDADE
LEMBRA E REPASA
10. Responde.
M
.... (HABER) millns de anos,

vivan os mamuts. .... (SER)
uns animais parecidos
aos elefantes, pero con mis
pelo.
cin
12. Escribe unha palabra con cada un destes
papel, zapato
papelara, zapatara
graza, chiste
gracioso, chistoso
frtil, til
fertilizar, utilizar
calcular, lavar
calculadora, lavadora
14. Di o nome do recurso literario utilizado

en cada oracin.
Un da os mamuts ....
(DESAPARECER). Anda non se
.... (COECER) os motivos.
Que .... (CRER) que ....
(PODER) pasar?
ente.
mpra.
e di que clase de palabra (substantivo,

verbo, adxectivo) se formou en cada caso.
11. Completa cos verbos conxugados.
..
stre
iano
13. Arrodea os sufixos da segunda columna
Que verbos pertencen segunda

conxugacin?
De que conxugacin o verbo pr?
M
M
M
M
Vai encher un ro coas sas bgoas.

Xa se escoita o bau bau dos cans.
Das flores o aroma se dispersa.
A rbore abaneaba de aburrimento.
15. Introduce a raia onde cumpra nestas oracins.
sufixos.
-ista
-eiro
Se imos un pouco mis rpido poderemos

coller o tren das catro dixo Xoel.
-al
Elaborar unha antoloxa
ES CAPAZ DE
1. Unha antoloxa un libro que contn unha seleccin de textos que presentan algunha
caracterstica comn: pertencen ao mesmo xnero, autor, poca... Escolle un dos xneros
seguintes e elabora unha antoloxa breve.
refrns
poemas para rapaces
adivias
Podes facelo as:
1. Pensa no tema da antoloxa e no nmero de pxinas que vai ter.

TRATA
DE AD
IVIAL
2. Busca textos do xnero que escolliches nunha biblioteca,

na Internet ou en libros.
3. Escolle varios textos que che gusten e cpiaos

con atencin ou fai fotocopias.
Antolo
xa
de ad
ivias
4. Busca imaxes ou fai debuxos para ilustrar os textos.

5. Distribe os textos e as imaxes en cada pxina.
6. Finalmente, pensa un ttulo e elabora unha cuberta atractiva.
Recom
p
Xon ilador
Mar t
n
201

O que aprendn
Lectura
Comunicacin oral
Gramtica
Ortografa
Vocabulario
Competencias
14
comias escrbense nos seguintes

casos: para reproducir textualmente as palabras que dixo algun;
para indicar que unha palabra
ten un sentido irnico ou distinto do habitual; para destacar un
termo estranxeiro ou dialectal, un
alcume ou un termo coloquial. 3.
revestido, construan, serva. 4.
partiramos: pretrito pluscuamperfecto, indicativo, 1. persoa, plural.
foxe: presente, indicativo, 3.
persoa, singular. abra: presente, subxuntivo, 1. ou 3. persoa,
singular. durma: pretrito imperfecto, indicativo, 1. ou 3. persoa,
singular. recibn: pretrito perfecto, indicativo, 1. persoa, singular.
sentise: pretrito imperfecto,
subxuntivo, 1. ou 3. persoa, singular. 5. intra ante sub
entre. 6. sub: debaixo de ante:
antes de entre: no medio de
intra: dentro de. 7. antediluviano,
submarino, extraterrestre, sobremesa. 8. Resposta na actividade
2. As comias. RM: Foi a ta
habilidade a que te levou a suspender cinco. 9. Gardei o traballo de Coecemento do Medio no
meu pen drive. O enfermeiro
deste centro de sade o fillo do
Pirulo. nxel Fole (1903-1986)
situaba as sas narracins na provincia de Lugo. Fomos visitar a
sede da ONU (Organizacin das
Nacins Unidas). 10. Os acabados en -er. Da segunda. 11.
Hai millns de anos, vivan os mamuts. Eran uns animais parecidos
aos elefantes, pero con mis pelo.
Un da os mamuts desapareceron.
Anda non se coecen os motivos.
Que credes que puido pasar? 12.
RM: especialista, barbeiro, pieiral. 13. -ara: substantivo; -oso:
adxectivo; -izar: verbo; -dora: substantivo. 14. Hiprbole. Onomatopea. Hiprbato. Personificacin. 15. Se imos un pouco mis
rpido poderemos coller o tren das
catro dixo Xoel.
ES CAPAZ DE
1. RL.
201
130903 _ 0248-0263.indd 263
21/7/09 14:57:27
15
Antes da xusta
Programacin
Obxectivos
Familiarizarse co xnero teatral.
Contidos
Identificar as caractersticas propias dos textos teatrais.
Clases de verbos.
Recoecer ditos e expresins populares nun discurso oral.
Os dous puntos.
Aprender tcnicas para participar nun debate.
As siglas.
Coecer diferentes tipos de verbos: regulares e irregulares.
A comparacin e a metfora.
Aprender as regras de uso dos dous puntos.
Coecer diferentes siglas.

Escribir dilogos a partir de textos narrativos.
Coecer a comparacin e a metfora.
Lectura do texto Antes

da xusta.
Crear acrsticos.
Identificacin de elementos
textuais.
Identificacin
e interpretacin de ditos
e frases feitas.
Representa un texto teatral.

Recoece as caractersticas propias dos textos teatrais.
Identifica e interpreta ditos e frases feitas nun discurso oral.
Participa de maneira ordenada nun debate.
Domina as diferentes formas dos verbos regulares
e irregulares.
Utiliza correctamente os dous puntos.
Desenvolve algunhas das siglas de uso mis frecuente.
Escribe dilogos seguindo as convencins necesarias.
Identifica comparacins e metforas nun texto potico.
Preparacin e participacin
nun debate.
Recoecemento de siglas.
Transformacin dun discurso
indirecto nun discurso
directo.
Identificacin e anlise
de comparacins
e metforas.
Elaboracin dun acrstico
a partir dun modelo
Sabe recoecer e construr acrsticos.

Coidado no uso dos signos
de puntuacin.
Competencias bsicas
social e cidad, Aprender a aprender, Competencia cultural
e artstica e Tratamento da informacin.
Actitude respectuosa coa

quenda de palabra e coas
opinins dos compaeiros.
Valoracin do punto de vista
ldico da linguaxe.
202A
130903 _ 0264-0279.indd
264
21/7/09
14:54:49
Esquema da unidade
UNIDADE 15
Texto narrativo
Gramtica
Antes da xusta
Clases de verbos
Ortografa
Literatura
Os dous puntos
A comparacin
e a metfora
Comunicacin oral
Vocabulario: As siglas
Composicin de textos: Escribir dilogos
Comprensin auditiva: Recoecer ditos

Expresin oral: Facer un debate
Es capaz de
Actividades
Crear acrsticos
Recursos
Lminas da aula.


Os verbos irregulares adoitan presentar moitas
dificultades. Non se trata de facer aprender
conxugacins enteiras, senn
de destacar as formas e os verbos mis
frecuentes e traballar con estes. Para fixar
os coecementos, pdese propoer unha
actividade final de detectar erros relacionados
con estas formas verbais.
Na transformacin dun discurso indirecto
nun discurso directo, os alumnos poden atopar
dificultades coas formas verbais. Vixe que son
as axeitadas e pdalles que traballen tendo
as conxugacins man para poderen consultar
as dbidas.
Suxestin
de temporalizacin
Setembro
Outubro
Novembro
Decembro
Xaneiro
Febreiro
Marzo
Abril
Maio
Xuo
202B
130903 _ 0264-0279.indd
265
21/7/09
14:54:49
Obxectivos
Ler e representar un texto teatral.
Repasar as caractersticas do
texto teatral.
Suxestins didcticas
Propoa que os rapaces boten unha
ollada rpida ao texto e que expliquen os trazos mis destacables
canto sa forma, dicir, como
est disposto: os pargrafos, as
palabras entre parnteses e tamn
os diferentes tipos de letra. Lea a
informacin sobre o autor e pregunte se coecen outras obras que se
mencionan del.
Esta lectura un fragmento adaptado que pertence obra A noite da
raa Berenguela (premio Lazarillo
no ano 2004); unha obra que toma como punto de partida a lenda
sobre a raa Berenguela (segundo a tradicin, as noites do 24 de
xullo percorre a cidade) e recrea,
con fantasa, as circunstancias
que levaron sa morte. A obra
est ambientada na Idade Media
e ten, entre outros protagonistas,
importantes personaxes histricos
coma o arcebispo Xelmrez, El-rei
Afonso e a raa Berenguela, dona Urraca, o conde de Traba; pero
nunhas accins totalmente ficticias. Este fragmento pertence ao
segundo acto da obra en que o rei
Afonso goza das xustas e da boa
comida en compaa dun arcebispo
Xelmrez, home fachendoso e preocupado polo poder, mentres que
a raa Berenguela se nega a sar
da sa torre.
Antes de ler
Pdalles que poan atencin no ttulo e na ilustracin. Convn aclarar
o significado da palabra xusta do
ttulo (combate a cabalo entre
dous cabaleiros armados con lanza
e espada) e algns datos referentes
aos personaxes e a historia antes
de que os alumnos lean o texto (se
ben o contido do fragmento escollido non se centra na xusta, senn
15
Antes da xusta
VAS APRENDER
1 Lectura
Antes da xusta
2 Comunicacin oral
Recoecer ditos
e expresins
coloquiais
Facer un debate
3 Gramtica
Clases de verbos
4 Ortografa
Os dous puntos
As siglas
Escribir dilogos
6 Literatura
A comparacin
e a metfora
El
Di
Co
Di
El
Di
Co
El
Di
El
Di
El
brese o pano. Saln do trono do castelo. El-rei Afonso
come un enorme cacho de empanada sentado no trono; a
carn, baleiro, o trono da raa Berenguela. As paredes
decoradas con fachos acesos... Nun dos lados, unha vent gtica estreita e alongada. Na sala tamn estn o
conde de Traba e o arcebispo Xelmrez, acompaado do
seu axudante frei Odranoel que lle terma dun espello no
que o arcebispo se mira e remira constantemente.
Conde de Traba: (mirando pola vent) Maxestade,
vai achegndose o momento de irdes presidir
as xustas na vosa honra e mais na da raa.
Diego Xelmrez: Ah, van ser marabillosas. Chegaron xinetes de todos os reinos da vosa maxestade (mirndose). Espero estar acorde coa magnificencia do momento Ti que dis, Odranoel? A
casula sntame que nin pintada. (D unha volta.)
En cambio, a mitra parceme alta de mis.
Frei Odranoel: Acorde coa vosa cabeza, seor.

El-rei Afonso: (atragase e tose escandalosamente.)
Diego Xelmrez: (preocupado) Algo vos apesara, maxestade?
El-rei Afonso: (fai esforzos para falar) Si que me
foi un cacho por mal sitio e...
Diego Xelmrez: (sen facer caso) A mitra quizais? Xa
dica eu que me faca parecer vello (mirndose
no espello). Vou facer o ridculo. Dentro de varios sculos, falarase do mal que me sentaba a
mitra nas xustas da vosa maxestade (Cara a
Odranoel) Odranoel, toma nota
Frei Odranoel: (abrindo o cdice que leva pendurado
ao pescozo e empuando a pluma de ganso.) Que
vai ser agora, seor?
Diego Xelmrez: No da do Seor de tantos de tantos de tropecentos tantos, Diego Xelmrez, arce-
Di
El
Di
El
Di
Fr
Di
202
Mis informacin
O texto teatral. Axude os alumnos a lembrar as caractersticas dos
textos dramticos con preguntas coma estas: hai narrador no texto
teatral?; como se presentan as palabras de cada personaxe?; as
obras teatrais divdense en captulos?
Se teen dificultades para contestar estas preguntas, suxralles que
boten unha ollada lectura deste tema e que respondan.
Fgalles notar que no texto teatral a voz do narrador se manifesta nas
anotacins, comentarios entre parnteses e en cursiva. Ademais, o
texto teatral organzase en escenas, dependendo dos personaxes
que interveen.
202
130903 _ 0264-0279.indd
266
21/7/09
14:54:49
UNIDADE
r.
nte.)
a, ma-
ue me
s? Xa
ndose
e vaaba a
Cara a
urado
Que
e tanarce-
bispo de Compostela, asistiu s xustas de El-rei

facendo gala da sa elegancia habitual. Pero un
cengo malandrn, cambioulle a preciosa mitra,
por unha (remira a sa mitra con noxo) horrenda. O pobo da Vila do Rei, coecedor do agravio,
chegou s portas do castelo da sa maxestade
esixindo xustiza e reparo do mal.
El-rei Afonso: (volve atragoarse coa empanada.)
Diego Xelmrez: Escusade un momento, maxestade, para a mia Historia Compostelana e temo
que me esqueza. Agora rematamos.
Conde de Traba: O que vai rematar a paciencia de
El-rei, Xelmrez.
Diego Xelmrez: (preocupadsimo) Por que? Non est
boa a empanada que vos trouxen, seor?
El-rei Afonso: (quere falar pero non d enviado o bocado. Finalmente pode falar.) Xa abonda!!
Diego Xelmrez: (aterrado) Iso quere dicir? Non
non pretenderedes desarcebispocompostelanizarme porque?
Conde de Traba: Quente, quente.
El-rei Afonso: Si, quente estara mellor.
Diego Xelmrez: (fra de si) Que dicides? Queredes
mandarme s fogueiras?
El-rei Afonso: Quente estara mellor, pero tendo en
conta que veu desde Compostela
Diego Xelmrez: (axeonllndose diante de El-rei.) Compostela e ser sempre o voso feudo mis fiel...
non me desarcebispocompostelanicedes.
El-rei Afonso: (Que non acaba de entender nada.) Pero
a este que lle proe? Eu s estaba a dicir que xa
me abonda de empanada, anda que se estivese
quente se cadra anda lle meta un taco mis.
Diego Xelmrez: Perdodeme, seor
El-rei Afonso: Acougade. A prxima vez quentmola e xa est
Diego Xelmrez: Logo sigo sendo arcebispo de Compostela para sempre xamais?
El-rei Afonso: Por min, si. Mentres haxa empanadas tan ricas.
Diego Xelmrez: (encantado, cara a Odranoel.) Escoitaches iso?
Frei Odranoel: Xa tomo nota
Diego Xelmrez: (retrico, empeza a ditar.) Entn o arcebispo Xelmrez, pola sa afouteza, conseguiu
do rei o privilexio perpetuo para Compostela de
fornecedora real de empanada de zamburias,
que moito lle prestaba ao gran monarca de Galicia, Len e Castela, etc., etc., etc.
Mentres Xelmrez se estende nas sas peroratas, El-rei
e o conde de Traba atenden a chegada de Dorotea, que
entra en escena.
Dorotea: (facendo reverencia.) Maxestade, a raa
mndame comunicarvos que persiste no seu
desexo de non asistir s xustas
El-rei Afonso: (case chorando.) Pero logo por que?
Dorotea: raa non lle molan, non lle gustan
as armas. Ademais, esta fin de semana quera
ir ao concerto dos Rollingus Stonicuss e e
finalmente, maxestade, porque non lle peta nin
lle d a gana. (Dorotea sae de escena.)
Conde de Traba: Seor, a raa ngase a reinar e
vs non facedes nada
El-rei Afonso: (Buscando algo de comer entre as sas
roupas, atopa un xeado e ponse a comelo.) Boh, s
veces ata lle dou a razn, conde. Isto de reinar
moi aburrido Este xeado de morango estache
ben sabedor, conde. Queredes unha chupada?
Conde de Traba: o meu favorito
Diego Xelmrez: Eu tamn quero (mirndose no espello.) Anda que, pensndoo ben, o xeado engorda Ti que dis, Odranoel?
Frei Odranoel: Que mellor sabe o de tutti-frutti.
El-rei Afonso: (remexendo na sa tnica.) Dese tamn teo. Marchando xeado de tutti-frutti para
os de Compostela.
Diego Xelmrez: (marabillado) Oches? Escribe, escribe (retrico). El rei concedeu, por mediacin
do benquerido arcebispo Xelmrez, a regala de
xeado de tutti-frutti para todos os moradores
da cidade do Apstolo que
Cae o pano.
Xos A. Neira Cruz,
A noite da raa Berenguela. (Adaptacin)
O AUTOR
Xos Antonio Neira Cruz
Xos Antonio Neira Cruz (Santiago de
Compostela, 1968) editor e profesor
de xornalismo na Universidade de Santiago de Compostela. Escribiu numerosas e galardoadas obras de literatura
infantil e xuvenil, entre as que destacan Ao outro lado do
sumidoiro, Valdemuller, Os ollos do tangaleirn, As cousas
claras, O armio dorme e A noite da raa Berenguela.
203
15
en momentos previos, e no dilogo

entre uns personaxes s para facer unha caricatura dos mesmos).
Pode abondar coa informacin dada nas Suxestins didcticas e no
apartado Mis informacin, anda
que sera tamn interesante lerlles
o texto Sobre lendas e historia co
que o autor prologa o libro.
Pida que se detean nas accins
dos personaxes ilustrados (o rei en
actitude larpeira comendo un anaco
de empanada e o bispo mirndose
no espello con actitude presumida).
importante tamn que se fixen na
cada de tea da beira da ilustracin
para que poidan relacionar a lectura
cun texto teatral.
A lectura
Propalles que realicen unha lectura individual e en silencio para
facer unha primeira achega ao texto. A continuacin, solicite unha lectura en voz alta. Aclare as dbidas
de vocabulario que xurdan e faga
preguntas sobre os personaxes e
sobre a historia para comprobar a
comprensin xeral do texto.
Competencias bsicas
Aproveite para comprobar os coecementos que teen os alumnos
sobre a estrutura feudal na Idade
Media e contrastala coa da sociedade actual.
Despois de ler
Os personaxes histricos do texto. Ofreza informacin bsica sobre
estes personaxes histricos do texto:
El-rei Afonso VII: chamado O Emperador (Caldas de Reis, 1105 - La
Fresneda 1157), rei de Galicia, Len e Castela. Fillo de Urraca I
e de Raimundo de Borgoa. En 1128 casou con Berenguela de
Barcelona.
Arcebispo Xelmrez: (Padrn 1059 - Santiago 1139) foi bispo de
Santiago e impulsou a construcin da catedral.
Raa Berenguela: (1105 - 1149) esposa do rei Afonso VII. Dama
catal, filla do conde de Barcelona. Contan que era moi fermosa e
de nobre corazn. Morreu moi nova e naceu arredor da sa figura
unha lenda: na noite do 24 de xullo sae do seu sepulcro e percorre
a cidade vella de Santiago de Compostela.
Propoa aos alumnos facer unha

representacin do texto. Reparta
os papeis e comntelles que tern
que lembrar as anotacins sobre
os movementos e xestos dos personaxes e que deben ter en conta o seu carcter cmico. O resto
dos compaeiros tamn debern
estar moi atentos para faceren ao
final unha crtica construtiva. Pode dicirlles que anoten, durante a
representacin, os aspectos que
queiran comentar: o que corrixiran,
o que lles gustou moito, etc.
203
130903 _ 0264-0279.indd 267
29/7/09 11:14:02
Obxectivos
Explicar vocabulario do texto.
Co
Vocabulario
O tipo de texto
Com
1. Explica o significado que teen na lectura
5. Volve ler o texto e relaciona.
Reco
para
utiliza
un sig
Reco
o que
estas palabras. Se che cmpre, usa

o dicionario.
Identificar trazos caractersticos

do tipo de texto.
M
Caracterizar os personaxes e
cualificar a historia.
M
M
magnificencia
malandrn
fornecedora
M
M
M
casula
cdice
agravio
M
M
M
mitra
cengo
regala
2. Marca cal das imaxes representa unha xusta.
Suxestins didcticas
2. O QUE DIN OS
PERSONAXES
Escrbese
en maiscula.
3. O QUE FAN OS
PERSONAXES
1.
O lugar onde se desenvolve a accin.

Os movementos dos personaxes.
A actitude dos personaxes.
Os elementos de decoracin.
O ton de voz dos protagonistas.
2. Co
A roupa dos personaxes.
3. Busca informacin sobre cando se podera

desenvolver esta historia. Seranche de axuda
na ta procura estes nomes:
M
M
Exp
A ta opinin
O tempo
resultasen divertidos e di o porqu.
8. Escribe o que opinas sobre a forma de actuar

dos personaxes seguintes:
M
Xelmrez
O rei
Os personaxes
Rexistro de lectura
4. Relaciona os personaxes co estrato social
9.
M
Solucins
M
M
Arcebispo Xelmrez
Conde de Traba
Frei Odranoel
M
3. Es
M
Conde de Traba
C
h
o

Po
NOBREZA
CLERO
OResponde.
M
Facem
diante
imp
con a
7. Escribe fragmentos da lectura que che
Rei Afonso e Raa Berenguela

Arcebispo Diego Xelmrez
a que pertencen.
1. magnificencia: que impresiona

polo seu luxo e importancia. casula: vestidura aberta por arriba e
polos lados que pon o sacerdote
para dicir misa. mitra: gorro que
levan os bispos nas cerimonias,
acaba en punta e con das caras
planas. malandrn: persoa que
engana. cdice: libro antigo escrito a man. cengo: sacerdote
cun cargo nunha catedral ou nunha
colexiata. fornecedora: que abastece ou proporciona cousas que se
precisan. agravio: ofensa feita a
unha persoa. regala: privilexio ou
vantaxe de que goza algun. 2. A 2.
3. Na Idade Media. (Polas datas biogrficas dos personaxes histricos.)
4. Nobreza: conde de Traba.
Clero: arcebispo Xelmrez, frei Odranel. O rei constite a monarqua.
Si, a doncela Dorotea. RL. 5. 2,
3, 1. 6. O lugar onde se desenvolve
a accin. Os movementos dos personaxes. A actitude e o ton de voz
dos personaxes.7, 8 e 9. RL.
Escrbese
entre parnteses
e en cursiva.
as anotacins que hai neste texto.
Competencias bsicas
A actividade 3 permite poer en
xogo a capacidade dos alumnos
en facer consultas en enciclopedias, na biblioteca ou na Internet,
e a sa habilidade, tendo en conta
que non se menciona o ordinal do
rei Afonso.
1. NOME DOS
PERSONAXES
6. Marca. Sobre que aspectos informan
Na actividade 7, convn facer

notar que, anda que o discurso
do bispo ten un aire formal, resulta cmico e grotesco polo contraste entre o que di e como o di.
Escrbese
en letra normal.
A que estrato social pertence o rei?

Hai algn personaxe dos do texto
que pertenza xente do comn? Cal?
Ttulo:
Autor/a:
Resumo:
Opinin:
OCualifica o comportamento dos personaxes.
204
Actividades 1 e 2. Elaboracin dunha interpretacin. Explicar o signficado de palabras do texto.
Actividades 3 e 4. Obtencin da informacin. Establecer o marco temporal da historia e clasificar os personaxes nun estamento.
Actividades 5 e 6. Reflexin sobre a estrutura. Coecer trazos estruturais propios do texto teatral e interpretar a funcin das anotacins.
Actividades 7 e 8. Reflexin sobre o contido. Opinar sobre a comicidade do texto e sobre a actuacin dos personaxes.
204
130903 _ 0264-0279.indd
268
21/7/09
14:54:50
OS
XES
N OS
XES
N OS
XES
ctuar
15
UNIDADE
Comunicacin oral
E bla, bla,
bla...
Comprensin auditiva
Obxectivos
Saber interpretar frases feitas
e refrns.
Recoecemos ditos e expresins coloquiais. A mido,

para dar maior expresividade a aquilo que se di,
utilizamos ditos e expresins coloquiais que teen
un significado diferente do que semella a primeira vista.
Recoecelos permitiranos interpretar correctamente
o que nos quere dicir a persoa que fala.
1.
Expoer argumentos nun debate.

Este Xelmrez
un falabarato.
Suxestins didcticas
Escoita atentamente a conversa da audicin tantas veces como cumpra e anota

todos os ditos e expresins coloquiais que recoezas.
Comprensin auditiva
Antes de escoitar o corte correspondente do CD Comunicacin
oral para facer as actividades 1
e 2, repase as caractersticas
dos ditos e expresins coloquiais
(apartado de Vocabulario da unidade 9).
DITOS E EXPRESINS COLOQUIAIS
1. ..................
5. ..................
2. ..................
6. ..................
3. ..................
7. ..................
4. ..................
8. ..................
2. Completa un cadro coma este cos ditos e expresins coloquiais que anotaches.
EXPRESIN
SIGNIFICADO
CANDO SE ADOITA UTILIZAR
Expresin oral
Aproveite a actividade 3 para explicar as figuras que interveen nun
debate e a funcin que desenvolven: o moderador quen reparte
as quendas de palabra e os participantes teen que expoer os
argumentos de maneira ordenada
e respectuosa, seguindo as instrucins do moderador, que se
converte nunha especie de rbitro.
Explquelles que, cando queiran
pedir a palabra, tern que lle facer
un sinal (coa man ou co brazo) ao
moderador para que, por orde, vaia
dando as quendas de palabra.
Expresin oral
Facemos un debate. Debater consiste en expoer as nosas opinins sobre un tema
diante das demais persoas que, quizais, non pensan o mesmo ca ns. Nun debate
importante respectar sempre as quendas de palabra e apoiar as nosas afirmacins
con argumentos respectuosos cos outros.
3. Escollede un destes temas e facede un debate na clase.
raba
Cando se viva mellor:
hai cincuenta anos
ou agora?
Que preferides:
veranear na praia
ou na montaa?
15
Como mis fcil facer

amigos: por Internet
ou en persoa?
Podedes facelo as:
1. Escollede un compaeiro ou compaeira como

moderador para que se encargue de facer respectar
as quendas de palabra e de vixiar que non se falte
ou non se respecte a ningun.
2. Dividdevos en dous grupos: uns defendern
unha postura e os outros, a contraria.
3. Preparade os vosos argumentos para o debate
e expodeos tendo en conta as indicacins
do moderador.
205
Para relacionar o debate co tema

de Comprensin auditiva, pode
animalos para que utilicen refrns
como argumentos.
Solucins
Mis informacin
Tipos de argumentos. A continuacin expoemos algns dos tipos
de argumentos mis frecuentes que se adoitan empregar nos textos
argumentativos:
Argumento de autoridade. Facer referencia a algunha persoa importante que d soporte a este argumento: Como dica Scrates; Tal
como di o director
Argumento de cantidade. Achegar cifras e datos numricos que
avalan unha opinin: O 75% dos alumnos cren que
Argumentos de analoxa. Comparar con outra realidade coa que hai
semellanzas: Noutro colexio xa elaboraron un proxecto semellante.
1. 1. Benditos os ollos! 2. Too

na punta da lingua. 3. Non vendiamos unha rosca. 4. Acudan catro
gatos. 5. Dixasme de pedra. 6.
Cando unha porta se pecha outra
se abre. 7. Sen perder detalle. 8. A
fume de carozo. 2. RM: 1. difcil
ver esta persoa. 2. Est a punto
de lembralo. 3. Non sacar beneficio econmico. 4. Acudan poucas
persoas. 5. Quedar sorprendida. 6.
Unha situacin difcil pode conducir
a solucins favorables. 7. Detalladamente. 8. Correndo, con moita
prsa. 3. RL.
205
130903 _ 0264-0279.indd
269
21/7/09
14:54:50
Gramtica Clases de verbos

Obxectivos
Coecer o concepto de verbo
regular e verbo irregular.
Estou preocupado!
El-rei non quixo probar
a nova empanada che algo
rario!
Identificar os verbos regulares

e os irregulares.
Practicar as alternancias ortogrficas que se producen nas races
dalgns verbos regulares.
Suxestins didcticas
A fin de que os alumnos se decaten do carcter integrador desta

ltima unidade, conveniente que
dedique os primeiros minutos da
sesin a lembrar os temas anteriores en que se foron repasando as
distintas conxugacins.
Para explicar
As alternancias ortogrficas
que se presentan son as bsicas que, ademais, estn relacionadas con algns contidos
ortogrficos que se repasaron
ao comezo de curso: c/qu, c/z,
e g/gu. Pdalles aos alumnos
que lembren estas normas.
Para resolver a actividade 1,
suxralles que repasen a explicacin inicial e lmbrelles que
nas unidades anteriores se
expn a conxugacin enteira
destes verbos.
Na actividade 2, comprobarn
que nos verbos irregulares a
raz vara segundo o tempo:
fag-/fix-/far-; est-/estiv-/est-;
so-/fu-n/se-. O verbo andar o
verbo modelo da primeira conxugacin; de todos os xeitos, tea
en conta se algn alumno, por
influencia do casteln, pode
escribir, para o pretrito perfecto, a forma *andiven.
Os verbos regulares
Un verbo regular cando cumpre das condicins:
M A raz mantense igual en todas as formas.
M Ten as mesmas desinencias ca o verbo modelo da sa conxugacin. Os verbos modelo son os seguintes: Para a 1. conxugacin
o verbo andar; para a 2. conxugacin o verbo bater; e para a 3.
conxugacin o verbo partir.
Algns verbos regulares teen unha raz que, a pesar de pronunciarse igual en todas as formas, presenta variacins de acordo coas
regras ortogrficas xerais. Por exemplo:
c
qu
buscar
busco, busquei, buscars
cazar
cazaremos, caces, cacei
gu
regar
rega, regues, regaron
5. Ar
Un verbo irregular cando ten algunha variacin na raz ou cando
as sas desinencias non son as mesmas do verbo modelo. Algns
verbos irregulares son estar, ser, haber, ter, ir, facer, vir, ver
Para saber se un verbo regular ou irregular, s cmpre conxugar
estes tempos do indicativo: presente, pretrito perfecto e futuro.
Se o verbo regular nestes tempos, regular en toda a conxugacin. Se non o , daquela irregular.
CLASES DE VERBOS
Verbos regulares =
verbo modelo
Verbos irregulares
verbo modelo
Os verbos regulares manteen a raz igual en todas as formas

e presentan as mesmas desinencias ca o verbo que lles serve
de modelo de conxugacin. Os verbos que non cumpren estas
das condicins son irregulares.
Os
en
sim
e
a
da
6. Es
ou
AUT
1. Contesta. Cales son os verbos modelo para os verbos regulares de cada conxugacin?
M
1. conxugacin
2. conxugacin
3. conxugacin
2. Escribe a primeira persoa do singular dos tempos de indicativo que se indican
dos verbos do cadro.

facer
estar
ser
subir
andar
PRESENTE
PRETRITO PERFECTO
FUTURO
206
Outras actividades
Inventar oracins con moitos verbos irregulares. Suxralles aos alumnos un concurso que poden facer en equipos ou de maneira individual. O xogo consiste en inventar unha oracin que contea tantos
verbos irregulares como sexa posible.
Faciltelles algunha flexin verbal para que poidan consultar as dbidas e anote no encerado os verbos que poden utilizar: estar, ser,
facer, querer, poder, dicir, ter, vir, ver, ir
Gaar a persoa ou o equipo que consiga, nun tempo que determine
vostede, inclur na oracin mis verbos deste tipo. Se hai empate,
gaar o equipo que constra a oracin mis enxeosa.
206
130903 _ 0264-0279.indd 270
4. Es
a, 5b.
No canto de tratar as irregularidades de cada unha das conxugacins, preferimos tratar, primeiro,
os modelos regulares de cada
conxugacin e deixar as irregularidades para o final, de xeito que
esta unidade poida servir tamn
como repaso de todas as dedicadas morfoloxa verbal.
3. Co
29/7/09 11:14:03
nciarcoas
cando
lgns
xugar
uturo.
xuga-
mas
rve
tas
cin?
dar
UNIDADE
15
3. Compara as formas que escribiches no cadro anterior coas formas dos verbos
modelo correspondentes e clasifica os verbos anteriores.
VERBOS REGULARES
A raz da actividade 4, repase

outros casos en que tamn se
producen estas alternancias
ortogrficas: flexin de xnero
e nmero ou formacin de derivados.
VERBOS IRREGULARES
4. Escribe o infinitivo das formas verbais propostas e contesta.
abracei
sigo
marquei
negues
............
............
............
Produciuse algunha variacin na raz das formas

propostas? Indica cal en cada caso.
Cres que estes verbos son regulares ou irregulares?
Por que?
A actividade 6 fomenta o estudo

en grupo, que teen que saber
aproveitar como un bo mtodo
de estudo.
............
5. Arrodea as formas verbais do texto seguindo o cdigo.

pertencen a verbos irregulares
pertencen a verbos regulares
Competencias bsicas
Os torneos medievais
Aprender a aprender
Os cabaleiros da Idade Media entretanse participando

en torneos para demostrar a sa destreza. Os torneos eran
simulacins de batallas onde loitaban dous grupos de cabaleiros
e tian unhas regras fixas. Antes de cada torneo, os heraldos
an de cidade en cidade facendo publicidade. Por iso, o da
da celebracin na praza estaba sempre ata a bandeira.
importante que os alumnos

coezan as flexins verbais e
outros recursos aos que poidan
recorrer cando tean dbidas
coas formas verbais. Practique o
manexo destes recursos.
6. Estuda os verbos ser e estar que hai ao final do libro. Despois xntate cun compaeiro
ou compaeira e preguntdevos un ao outro algunhas formas destes verbos.
AUTOAVALIACIN
Solucins
1. Os verbos que teen unha variacin ortogrfica na raz son

a) verbos regulares
b) verbos irregulares
2. Para saber se un verbo regular hai que conxugalo
a) en presente, en condicional
b) en presente, en pretrito perfecto
e en futuro de subxuntivo
e en futuro de indicativo
3. Algns verbos irregulares son
a) estar, facer, vir
PUNTUACIN
b) andar, coller, durmir
4. O verbo converter conxgase coma o verbo modelo

a) bater
b) partir
5. O verbo sar mantn a mesma raz
a) nalgunhas formas
b) en todas as formas
.......
.......
.......
.......
.......
TOTAL
.......
Solucin: 1a, 2b, 3a, 4a, 5b.
xugaacin
a 3.
15
207
Identificar verbos. Propalles aos alumnos realizar un xogo para identificar clases de verbos. Cada neno ter tres tarxetas e escribir un
verbo en cada unha, poden ser regulares ou irregulares.
Despois xuntaranse as tarxetas de todos e sacaranse unha a unha.
Un neno leraas en voz alta. Os demais deben dicir se regular ou
irregular.
1. 1. conxugacin: andar. 2.
conxugacin: bater. 3. conxugacin: partir. 2. facer: fago, fixen,
farei. / estar: estou, estiven, estarei. / ser: son, fun, serei. / subir: subo, subn, subirei. / andar:
ando, andei, andarei. 3. VERBOS
REGULARES: subir, andar. VERBOS
IRREGULARES: facer, estar, ser. 4.
Infinitivos: abrazar, seguir, marcar, negar. Variacins de raz:
abracei: c/z; sigo: g/gu; marquei:
qu/c; negues: gu/g. Son verbos
regulares, porque os cambios na
raz son s ortogrficos, non lle
afectan ao son, pronuncia. 5.
VERBOS REGULARES: participando, demostrar, loitaban. VERBOS
IRREGULARES: entretian, eran, tian, an, facendo, estaba. 6. RL.
207
130903 _ 0264-0279.indd
271
21/7/09
14:54:50
Ortografa Os dous puntos
5. In
No
Obxectivos
Identificar os usos dos dous
puntos.
Aplicar nunha oracin as normas
de uso dos dous puntos.
Escribir dilogos empregando o
estilo directo.
Escrbense dous puntos (:) nos casos seguintes:
Estimado Odranoel:
o rei dixo:
O outro da na xusta
anada que
emp
a
unh
ar
prob
ero
Qu
sei nunha
pen
eu
E
.
da
ren
sorp
me
a facela
Par
as.
pas
con
u
alla
de bac
ntes:
precisas estes ingredie
u fresco,
faria de millo, bacalla
lea.
pasas e un bo forno de
Xelmrez
M
Nas notas e nas cartas, despois do sado:

Exemplo: Estimado Odranoel:
M
Para introducir unha enumeracin que se anuncia.

Exemplo: Para facela precisas estes ingredientes: faria
de millo, bacallau fresco, pasas e un bo forno de lea.
M
EX
Antes de citar as palabras exactas que dixo algun.

Exemplo: O rei dixo: Quero probar unha empanada
que me sorprenda!.
6. Es
do
Qu
Suxestins didcticas
1. Arrodea segundo a funcin dos dous puntos (:).
Antes de ler as regras do cadro

inicial, lea a vieta e pregntelles
que signos de puntuacin poden
identificar e qu funcins cren
que desenvolven no texto. Faga
que se fixen tamn nas comias,
que estudaron na unidade anterior, e que se empregan aqu para
delimitar as palabras textuais de
algun, en concreto, as que dixo
o rei. Tamn aparece a coma,
usada neste caso para separar os
elementos dunha enumeracin.
Introducen unha enumeracin.
Introducen as palabras de algun.
A princesa desaparecida
Po
A princesa Coitadia tia de todo: roupa, libros, xoguetes, xoias...

Pero non era feliz. Un da a sa fada madria dxolle: Pide
un desexo!. E Coitadia pediulle: Quero percorrer o mundo:
Asia, Europa, frica.... Ningun a volveu ver desde aquel da.
7. Di
Fx
2. Completa cada nota cun sado axeitado.
Fun facer
os deberes
casa de Pedro.
Lois
Pregmoslle que mellore

as pistas de atletismo
municipais.
Asociacin deportiva
Cemps
Qu
Co
o
D
H
vi
A tenda Mercabarato
ofrcelles os mellores
produtos ao mellor
prezo.
DIFI
Para explicar
A actividade 1 serve para comprobar se os alumnos son capaces de identificar as das funcins bsicas dos dous puntos
e, ao mesmo tempo, para que
comproben o uso nun texto.
Deste xeito, podern fixar os
contidos do cadro inicial.
Fxese en que na actividade 2
poen os dous puntos, previa
introducin do sado. Lmbrelles tamn que o sado est
relacionado co tipo de receptor
a quen vai dirixido e, daquela,
ser mis ou menos formal.
As actividades 3 e 4 cntranse na funcin dos dous puntos
como signo que precede unha
enumeracin. Resulta especialmente interesante a actividade
3, na que comprobarn que hai
dous tipos de enumeracins, as
que van precedidas dun nome
xenrico e de dous puntos e
as que non van precedidas de
ningn nome xenrico e, polo
tanto, non levan dous puntos.
Para que poidan traballar me-
3. Escribe os dous puntos nas enumeracins que o precisen.

M
M
M
M
4.
No colexio fan algunhas actividades extraescolares ingls, msica, informtica

e baloncesto.
Ao acabar a clase, Carlos gardou na mochila o libro, o estoxo e o caderno.
Onte tardia fomos ao cine Maria, Roi, Henrique e mais eu.
Este vern iremos de vacacins a algn destes lugares Italia, Portugal ou Rusia.
ESTUDO EFICAZ. Explica por que nas outras enumeracins da actividade anterior
non se escriben os dous puntos.
208
Outras actividades
Repaso dos signos de puntuacin. Propalles aos alumnos este texto
para que enchan os ocos con coma, punto, punto e coma, dous puntos, signo de interrogacin e signo de admiracin.
O final de curso
Onte vin que na axenda__ [,] que tia aberta encol da mesa__ [,] s
quedaban cinco follas para chegar ao final e uns cantos exames__ [;]
con todo__ [,] o sol intenso facame pensar que a boa vida estaba moi
preto__ [.]
Non dubidei e berrei__ [:] Si__ [!] Viva__ [!], mentres a para a clase__
[.]
Xacobe__ [,] moi sorprendido__ [,] preguntou__ [:] Que pasa__ [?].
208
130903 _ 0264-0279.indd
272
21/7/09
14:54:51
15
UNIDADE
15
5. Introduce as palabras dos personaxes con formas dos verbos propostos.

Non esquezas os dous puntos.
Ai, o prncipe azul!

Ao final, deixaches plantado ao prncipe Tom?
preguntar
contestar
exclamar
dicir
Si. que estou esperando o meu prncipe azul.

Ah, si? E como sabers que el?
Muller, iso moi fcil: pola cor!
a
a.
n.
da
EXEMPLO
llor a diferenza entre os dous

tipos, propalles que convertan as oracins que non levan
dous puntos en enumeracins
que necesitaran os dous puntos. Por exemplo, Ao acabar a
clase, Carlos gardou na mochila
todo o material escolar: o libro,
o estoxo e o caderno.
Verbos
A princesa Maria preguntoulle sa amiga, a princesa Tareixa:

Ao final, deixaches plantado ao prncipe Tom?...
6. Escribe un texto breve a partir desta escena en que utilices dous casos de uso
dos dous puntos.
Aproveite as actividades 5 e 6
para insistir na necesidade de
empregar diferentes verbos de
diccin para introducir dilogos.
Pois, aqu tes todo

o que necesitas.
Boa tarde!
Quera disfrazarme
de cabaleiro
medieval.
gun.
Podes comezar as: Ma a festa medieval no colexio e Roi anda non ten o disfrace...
Solucins
Fxate no uso dos dous puntos.
A feira medieval!
Querida curm:
o
s
Como sabes, polas festas do patrn sempre facan o mesmo: un maratn,

o concurso de debuxo e algn concerto. Pero este ano a alcaldesa dixo:
Desta vez faremos algo diferente!. E montou no barrio unha feira medieval.
Haiche de todo: artesns, xograres, bufns... Mia nai dixo: coma se
viaxsemos no tempo!. E ten toda a razn! Mgoa que esteas tan lonxe!
M
tica
2idroa2in
fil2arm2ni2a
a2sor2er
hidroavin

filharmnica
sia.
M
M
absorber
idroavion
hidroabin
M
M
filarmonica
filarmnica
M
M
alsorber
absorver
terior
209
Daquela expliqueille cantas ganas tia de gozar de todo o que me

gusta__ [:] a natacin__ [,] o tenis__ [,] os paseos pola praia e a lectura__ [.]
Xacobe__ [,] moi estraado__ [,] volveume preguntar__ [:] Por que dis
iso agora__ [?].
Eu exclamei__ [:] Porque s faltan cinco das para que acabe o curso__
[!].
Xacobe miroume coma se eu estivese fra de min e concluu__ [:]
Cinco das__ [?] Cales__ [?] Segundo a mia axenda__ [,] quedan 15
das__ [;] segundo a de Uxo__ [,] 16 das__ [;] e segundo a do mestre__ [,] 18__ [.] Ti ests segura de que ta axenda non lle falta
ningunha folla__ [?].
1. A princesa Coitadia tia de todo: [introducen unha enumeracin]

roupa, libros, xoguetes, xoias
Pero non era feliz. Un da a sa
fada madria dxolle: [introducen
palabras de algun] Pide un desexo!. E Coitadia pediulle: [introducen palabras de algun] Quero
percorrer o mundo: [introducen unha
enumeracin] Asia, Europa, frica. Ningun a volveu ver desde
aquel da. 2. RM: Querida mam
Adela: Fun facer os deberes casa
de Pedro. Lois. / Estimado seor
alcalde: Pregmoslle que mellore
as pistas de atletismo municipais.
Asociacin deportiva Cemps. /
Prezados clientes: A tenda Mercabarato ofrcelles os mellores
produtos ao mellor prezo. 3. [Enumeracins con dous puntos.] No
colexio fan algunhas actividades
extraescolares: ingls, msica,
informtica e baloncesto. Este
vern iremos de vacacins a algn
destes lugares: Italia, Portugal ou
Rusia. 4. Por que a enumeracin
non se anuncia. 5. A princesa Maria preguntoulle sa amiga, a
princesa Tareixa: Ao final, deixaches plantado ao prncipe Tom?
Tareixa contestou: Si. que
estou esperando o meu prncipe
azul. Maria dxolle: Ah, si? E
como sabers que el? Daquela,
Tareixa exclama: Muller, iso moi
fcil: pola cor! 6. RL. 7. Ditado.
209
130903 _ 0264-0279.indd
273
21/7/09
14:54:51
Obxectivos
Ampliar o vocabulario sobre a
poca medieval.
Coecer o significado dalgunhas
siglas.
Converter un texto narrativo nun
dilogo.
Suxestins didcticas
Com
Vocabulario
Escr
entre
cada
de p
cabaleiro
xograr
campesia
6. C
medieval
cortesn
leal
defender
traballar
entreter
Para introducir o tema, utilice

a lmina inicial e pregntelles
aos alumnos a que poca os
transporta. Intente que siten a
poca medieval entre os grandes
perodos da historia. Debuxe no
encerado unha lia do tempo e
indique os sculos empregando a
abreviatura s., seguida do sculo
escrito en nmeros romanos, e
utilice I.M. para referirse Idade
Media. Faga que se fixen nesta
lia do tempo e pregntelles o
que queren dicir s. e I.M. Intente
que reflexionen sobre a utilidade
destes elementos cando se dispn de pouco espazo, pero ao
mesmo tempo insista no feito
de que convn non abusar, xa
que poden dificultar a lectura dun
texto. Recomndelles que sempre
que empreguen siglas, aconsellable desenvolvelas a primeira
vez que as utilicen.
Para explicar
No cadro de vocabulario mencinase a figura do xograr.
Explique que os xograres cantaban cancins ou contaban historias nos castelos, perante os
seores. Cmpre, con todo, que
esta figura non se confunda coa
do trobador, que era a persoa
que faca as composicins que
despois cantaba o xograr.
Na actividade 4, insista nas
siglas EUA, preferibles s frecuentes EEUU.
Antes de levar a cabo a actividade 6, suxralles aos alumnos
que sublien con cores diferentes as palabras dun personaxe
e as doutro para que lles resulte
mis fcil elaborar o dilogo.
O
MUSEO INTERACTIV
IEVAL
DE HISTORIA MED
1. Faille unha pregunta a cada personaxe da lista. Utiliza as palabras propostas.

2. Busca na lmina 5 obxectos que pertenzan a un cabaleiro e escribe os seus nomes.
3. Escribe as definicins que corresponden a cada palabra do encrucillado.
DEFINICINS
1
2
3
4
5
1. Ferramenta con
que segaban a herba
os campesios.
2.
G
A
L
P
T
A
R
A
E
R
D
M
R
O
A
A
D
G
B
D
E
A
A
A
U R A
M E O
D O R
b
AS SIGLAS. Para expresar de xeito abreviado o nome do Museo Interactivo de
Historia Medieval unronse as letras iniciais de cada palabra: MIHM. Estes conxuntos de letras que se forman unindo as letras iniciais dun grupo de palabras
chmanse siglas.
4. Escribe cada sigla detrs do seu significado.

M
SIGLAS
ONG
ESO
EUA
ONU
DNI
UE
M
M
M
M
M
Documento Nacional de Identidade

Unin Europea
Estados Unidos de Amrica
Organizacin Non Gobernamental
Ensino Secundario Obrigatorio
Organizacin das Nacins Unidas
............
............
............
............
............
............
5. Inventa unhas siglas para que os teus compaeiros e compaeiras descubran
o seu significado.
210
Mis informacin
Diferentes tipos de abreviacins. A supresin de letras un fenmeno
cada vez mis frecuente, sobre todo nos medios de comunicacin.
Estes son outros tipos de abreviacins:
Abreviaturas: representan unha palabra coas primeiras letras e levan
punto ao final. Exemplos: sr. (seor), Dra. (doutora), s. (sculo)
Acrnimos: son palabras formadas por slabas de termos compostos e escrbense con maiscula inicial. Exemplos: Interpol
(International Criminal Police Organization)
Smbolos: son as abreviacins de unidades de peso ou medida, de
moedas ou de elementos qumicos, aceptadas internacionalmente, e
hai que escribilas sen punto. Exemplos: l (litro), kg (quilogramo)
210
130903 _ 0264-0279.indd
274
21/7/09
14:54:51
mes.
de
onras
15
UNIDADE
15
Escribimos dilogos. Un conto mis interesante e expresivo cando contn dilogos
entre os personaxes, dicir, cando reproducimos por escrito as palabras que dixo
cada un. hora de escribir dilogos importante lembrar o uso dalgns signos
de puntuacin como os dous puntos (:) e a raia ().
importante que destaque

a importancia dos verbos de
diccin para introducir as palabras dos personaxes. Anmeos
a variar estes verbos para
que non empreguen sempre
frmulas como dixo ou respondeu. Pode propoerlles o
exercicio que inclumos na seccin Outras actividades, nesta
mesma pxina da Gua.
6. Converte o texto narrativo seguinte nun conto con dilogos.

Unha loucura temporal
Aquel da Sabela chegou moi emocionada casa. O pai, ao vela
as, preguntoulle por que estaba tan contenta. Daquela, Sabela
contoulle que coecera o rei Afonso VIII e que era moi simptico.
O pai, estraado, preguntoulle que de que Afonso VIII falaba e Sabela
respondeulle que do que fora rei de Galicia. O pai asustouse:
a sa filla estbase volvendo tola?
A continuacin telefonou nai e dxolle que levaba
a Sabela ao mdico, que tia alucinacins, que dica que falara
con Afonso VIII. A nai comezou a rir e explicoulle que aquela
tarde Sabela fora de excursin ao novo Museo Interactivo
de Historia Medieval, onde algunhas persoas disfrazadas
de personaxes medievais lles explicaban en directo a historia.
O pai respirou aliviado: a sa filla non estaba tola!
Competencias bsicas
e artstica
Unha boa maneira de coecer a
sociedade medieval achegarse
ao centro histrico da cidade de
Santiago de Compostela, onde
podern percorrer algns dos
escenarios representativos da
nosa historia medieval.
a) Localiza no texto en que momentos algns personaxes falan entre eles.

b) Identifica os personaxes que falan en cada ocasin e o que di cada un.
REDACCIN DO TEXTO
c) Escribe o borrador do teu texto seguindo estas indicacins:

1. Copia o texto ata que chegues ao fragmento en que falan os personaxes.
Solucins
2. Anuncia o personaxe que vai falar. Pon atencin ao uso dos dous puntos.
3. Escribe as palabras do personaxe que fala. Non esquezas poer diante a raia.
EXEMPLO
Aquel da Sabela chegou moi emocionada

casa. O pai, ao vela as, preguntoulle:
Que che pasa, Sabela, que ests tan contenta?
d) Revisa o borrador, fixndote especialmente no uso dos dous puntos

e da raia diante das palabras de cada personaxe.
211
Outras actividades
Verbos de fala. Propalles que busquen nesta sopa de letras oito
verbos de diccin en 3. persoa do presente.
B
E
C
N
A
P
U
N
F
R
U
C
O
N
F
E
S
A
A
O
A
E
N
U
I
N
R
E
K
E
S
E
C
O
R
V
E
R
D
S
E
N
L
H
M
O
P
F
E
M
G
X
T
A
S
L
A
C
A
U
L
E
A
V
P
I
T
L
T
R
T
U
E
P
X
C
C
A
I
A
S
P
S
E
R
A
L
R
Z
M
P
E
X
P
N
A
A
A
1. RM: Ao cabaleiro: Que territorios defendiches? Ao xograr: Que

seores entrets? A campesia:
Cantas terras traballa a ta familia? 2. RM: casco, espada, armadura, pergameo, pluma, lade 3.
2. Armadura: conxunto de pezas
de ferro que protexan o corpo dos
cabaleiros. 3. Lade: instrumento
musical de corda que utilizaban os
xograres. 4. Pergameo: pel de ovella moi fina sobre a que se escriba
na poca medieval. 5. Trobador:
poeta da Idade Media que compoa poemas e cantigas. 4. Documento Nacional de Identidade: DNI
Unin Europea: UE Estados
Unidos de Amrica: EUA Organizacin non gobernamental: ONG
Ensino secundario obrigatorio: ESO
Organizacin das Nacins Unidas: ONU. 5 e 6. RL.
(Solucins: confesa, replica, expn,

asegura, concle, afirma, declara,
matiza.)
211
130903 _ 0264-0279.indd
275
21/7/09
14:54:52
Literatura A comparacin e a metfora

Obxectivos
Identificar comparacins e metforas.
Crear adivias a partir de comparacins e metforas.
Suxestins didcticas
Pregntelles que fan cando queren
describir un obxecto estrao ou
innovador. A mido nestes casos
recorren s comparacins. Na poesa tamn se usa con frecuencia
este recurso coa intencin de facer
un discurso mis bonito.
4. D
Romance das tres princesas

Era un rei de barba preta,
ollos de mirada altiva,
voz de trebn, mans de aceiro
e alma de neve fra. []
Era, hai xa moito tempo,
un rei que tia tres fillas.
Coma o vento era a maior
que sopraba noite e da. []
Semellaba bolboreta
que coas s moi coloridas
a esfollando as tristezas
e sementando alegras.
A do medio das tres era
como o trigo dunha espiga.
E a terceira, a mis pequena,
a que menos anos tia,
era un espello de auga
nacido na maancia. []
Comprobe se lembran o autor do

poema, Antn Cortizas, de quen
leron un relato na unidade 10 (As
bromas do ro). Pode explicar que
os romances son un tipo de poemas moi caracterstico da tradicin
oral e son poemas narrativos,
dicir, que contan unha historia. Pida que expliquen cal a historia
que conta o fragmento que teen
nesta pxina. Se posible, unha
vez realizadas as actividades que
centran o tema desta unidade,
ofrzalles a versin completa do
romance para lelo, comentalo e
recitalo na aula.
5. E
preta: negra.
C
fl
u
e
esfollar: quitar
as follas.
El-Rei tia tres princesas

coma unhas rosas de lindas.
El-Rei tia tres tesouros
al en terras da Galiza.
El-Rei tia tres amores,
pero El-Rei non o saba.
OBR
ANTN CORTIZAS (fragmento)
A comparacin un recurso literario que consiste en establecer semellanzas entre

dous seres, das calidades ou das accins.
A metfora un recurso literario que consiste en nomear unha cousa co nome
doutra coa que se identifica nalgn aspecto.
1. Escolle a opcin correcta en cada caso e copia.

M
unha comparacin
M
No verso do poema coma unhas rosas de lindas hai .................

unha metfora
No verso do poema El-Rei tia tres tesouros hai .................

unha comparacin
unha metfora
2. Copia outras comparacins que atopes no poema e explcaas.

3. Explica as identificacins que se realizan en cada unha destas metforas.
Logo transforma cada expresin nunha comparacin.
Para explicar
Despois de ler o cadro inicial
coa definicin de comparacin
e metfora, pode achegar exemplos clarificadores (Os teus ollos
son coma dous luceiros. / Eses
luceiros da ta cara.) ou deixar
que eles mesmos identifiquen
no poema Romance das tres
princesas os recursos a partir
das definicins, tal como se pide nas actividades 1, 2 e 3.
As actividades 4 e 5 e o Obradoiro literario ensnanlles a construr metforas. Fgalles ver
que, primeiramente, cmpre
establecer unha semellanza
entre das realidades (comparacin) e, unha vez realizada esta
comparacin, cmpre eliminar o
obxecto orixinal e mencionar s
aquel co que o comparabamos
(as chegamos metfora).
voz de trebn
mans de aceiro
alma de neve
212
Mis informacin
As comparacins e as metforas en adivias. Tal como se pode comprobar na actividade 5 da unidade, as adivias constrense en moitos casos sobre metforas e comparacins que intentan ocultar a
solucin. Explote o mundo das adivias para reforzar os contidos
desta unidade. Pode atopar material en:
Que cousa cousa...? de Paco Martn, recompilacin de mis de mil
cen adivias ordenadas tematicamente en trece apartados.
303 adivias, de Gloria Snchez.
Adivianceiro popular galego, Varios autores.
Adivias para xogar, de Xulio Cobas.
Xogando s adivias, de Carme Baz.
212
130903 _ 0264-0279.indd
276
21/7/09
14:54:52
15
UNIDADE
15
4. Di en que caso se usa unha comparacin e en cal unha metfora para describir
cada elemento. Xustifica a resposta.
Competencias bsicas
B Gaitia, gaitia gaiteira...
A Contenta est a cerdeira

cos seus pendentes encarnados
e a sa saia domingueira.
Aprender a aprender
Teu corazn encarnado

vai estalando de pena.
As actividades de creacin de
comparacins e metforas propostas permiten desenvolver a iniciativa, a imaxinacin e a creatividade dos alumnos. Aproveite para
valorar os xogos lingsticos tradicionais, como as adivias, como
unha manifestacin artstica.
5. Escribe debaixo de cada debuxo a forma como se denominou cada elemento

na adivia.
a.
tar
das.
Adivia
Campo branco,
flores negras,
un arado
e cinco eguas.
letras
bolgrafo
papel
dedos
POPULAR
................... ................... ................... ...................
Solucins
Crear metforas
OBRADOIRO LITERARIO
ento)
1. Inventa e completa unha comparacin para cada un dos elementos seguintes.

Lembra que os dous elementos comparados teen que ter algunha cousa en comn.
tre
O sol coma .......................
As nubes parecen ..............
me
Os dentes parecen ...............
As estrelas son coma ...........
As cidades parecen ..............
Os nmeros son coma ...........
2. Substite as palabras destacadas por aquilo co que o comparaches e crea adivias.

Estrelas que brillan de noite
e, polo da, dormen.
O sol, que cada da

nos d luz e alegra.
Nubes que cando se enfadan

provocan grandes treboadas.
Dentes, que debes cepillar

se a carie queres evitar.
Nmeros que lles gusta contar,

e todas as cousas ordenar.
As cidades onde vive xente

e hai rudo sempre.
3. Crea as tas propias adivias a partir de comparacins e metforas.
213
Outras actividades
Os obxectos misteriosos. Reprtalles aos alumnos recortes de revistas en que se representan obxectos diversos (un radiador, un lapis,
unha mesa). Cada alumno ter un obxecto e, sen mostrarllo ao
resto, intentar explicalo empregando unha ou varias comparacins.
O resto dos alumnos intentar adiviar de que obxecto se trata.
Como actividade final, anmeos a repasar as unidades de Literatura
que viron ao longo do curso e a crear descricins dos obxectos que
sexan literarias, con rima, unha certa regularidade silbica, outras
figuras retricas ademais da comparacin e da metfora
1. Comparacin. Metfora. 2. Coma o vento era a maior ... semellaba bolboreta / A do medio das tres
era coma o trigo dunha espiga. 3.
A voz moi sonora. As mans son
fortes e duras. A sa alma insensible. Voz coma un trebn, mans
coma o aceiro, alma coma a neve.
4. (Hai metforas nos dous casos)
No poema A hai das metforas:
os pendentes encarnados son
as cereixas, a saia domingueira,
as follaxe. No poema B hai unha
metfora: o corazn encarnado
o fol da gaita. 5. 1. letras: flores
negras. 2. bolgrafo: un arado. 3.
papel: campo branco. 4: dedos:
cinco eguas.
OBRADOIRO LITERARIO
1. RM: O sol coma un foco de luz.
As nubes parecen ovellas. Os dentes parecen perlas. As estrelas son
coma lentellas. As cidades parecen
caixas de formign. Os nmeros
son como soldados en ringleira.
2. RM: Lentellias que brillan de
noite / e, polo da, dormen. Foco,
que cada da / nos d luz e alegra.
Ovellas que cando se enfadan /
provocan grandes treboadas. Perlas, que debes cepillar / se a carie
queres evitar. Soldados en ringleira
que lles gusta contar/ e todas as
cousas ordenar. Caixas de formign onde vive xente / e hai rudo
sempre. 3. RL.
213
130903 _ 0264-0279.indd
277
21/7/09
14:54:52
Actividades
Obxectivos
1.

anterior.
Crear acrsticos.
2.
LEM
Escrbense dous puntos nas ., para introducir . e antes de citar .
As siglas son o conxunto de letras que se forman unindo .
A comparacin . A metfora .
9.

OS VERBOS
Suxestins didcticas
A actividade 3 non s interesante
para distinguir races verbais e desinencias, senn tamn para repasar
a alternancia consonntica de c/z e
g/gu. Engada outras formas verbais para que revisen a ortografa,
e complete con outras formas verbais con alternancia c/qu (mancar,
sacar)
Vixe que os alumnos conxugan
correctamente os verbos da actividade 10 e que diferencian as
alternancias voclicas propias
destes verbos.
A actividade de creacin de acrsticos que se propn en Es capaz
de pode resultar mis interesante para os alumnos se a fan a
partir das letras do seu nome.
poden ser
10.
.................
Manteen ........ igual

en todas as formas.
.................
Teen as mesmas ........

ca o verbo modelo.
3. Escribe o infinitivo e separa a raz e as

desinencias das formas verbais seguintes.
M
M
vivistes
paguen
M
M
facedes
comezamos
M
M
temas
sentirei
4. Clasifica as formas verbais destas oracins

segundo pertenzan a verbos regulares
ou irregulares.
M
M
M
M
M
M
M
O equipo vai ao polideportivo os sbados.

Xos prefera un libro de aventuras.
Seis e oito fan catorce.
Pola tarde o rapaz sempre colle cogomelos.
Bate as claras co azucre.
Vexo un castelo na montaa.
Pola ma traballei co ordenador.
verbos regulares
verbos irregulares
Teen algunha
variacin na ........
Non teen as mesmas

........ ca o verbo modelo.
6. Completa con enumeracins anunciadas.

Non esquezas usar os dous puntos.
M
M
Marica fala tres...

No zoolxico hai...
M
M
11.
Anxo practica...
Noa cultiva...
7. Copia e completa cos dous puntos.
ES
A espera
Ao castelo chega o cabaleiro
Bieito e dille a sa nai
Mam, gaei o torneo.
Hoxe non agardes por min
para cear!
A nai pregntalle con interese
Por que, meu fillo?
O cabaleiro responde
Porque xa estou aqu.
8. Di a que se refiren estas metforas.

5. Escribe as siglas correspondentes.
M
M
Solucins
1. Escrbense dous puntos nas

notas e nas cartas, despois do
sado; para introducir enumeracins; e antes de citar as palabras
exactas que di unha persoa. As
siglas son o conxunto de letras
que se forman unindo as letras
iniciais dun grupo de palabras.
A comparacin un recurso literario que consiste en establecer
semellanzas entre dous seres,
das calidades ou das accins. A
metfora un recurso literario que
consiste en nomear unha cousa co
nome doutra co que se se asemella. 2. Os verbos poden ser regulares: manteen a raz igual en todas as formas e teen as mesmas
desinencias ca o verbo modelo. Os
verbos poden ser irregulares: teen algunha variacin na raz e non
teen as mesmas desinencias ca o
M
M
Diario Oficial de Galicia .....

Documento Nacional de Identidade .....
Universidade de Vigo .....
Inspeccin Tcnica de Vehculos .....
Unin Europea .......
Pa pequena para coller a sopa

e levala toda da cunca boca.
A gran serpe multicolor dirixase a fume

de carozo cara meta.
214
Outras actividades
Sopa de letras de verbos. Pdalles que identifiquen nesta sopa de
letras doce formas verbais e despois que as analicen tendo en conta
a persoa, o nmero, o tempo e o modo.
P A S E O R S A I A X E
C E C U M O T L H E C F
H P L S E M O S O O O
E S A E M T E N A P N X
G E R A N D E I P C V E
A H O M O T A O C O E S
B C O M E R A D E S R U
A E F X S C H N A S T O
(Solucins: foxes, saia, chegaban,
N X C O E C E R A S
fixeches, lsemos, andei, comerades,
X I A P U I D E R A N X
paseo, puideran, convertan, coeceras,
M F C A M I A R V T
camiar.)
214
130903 _ 0264-0279.indd
278
21/7/09
14:54:52
15
UNIDADE
LEMBRA E REPASA
9. Completa as oracins conxugando,
12. Escribe os guins e as
en cada caso, o verbo que se indica.
comias onde cumpra.
Vs sodes moi amigos. Por que .....

(DISCUTIR) as?
Non, Estevo, non. As vacas non .....

(GRUIR), elas ..... (MUXIR).
Mia nai non me ..... (ABURRIR),

con ela sempre me ..... (DIVERTIR).
10. Completa o cadro cos tempos dos verbos

que se indican.
servir
mas
delo.
.
ca...
...
fuxir
partir
PRESENTE DE
INDICATIVO
Martn Codax
Martn Codax mediados
do sculo XIII - comezos
do sculo XIV foi un xograr, posiblemente
de Vigo, polas referencias que fai a esa
cidade, como por exemplo: Ondas do mar
de Vigo, se vistes meu amigo Codax tivo
moito xito na sa poca, se vivise agora
sera unha star da cancin.
13. Arrodea os prefixos de situacin.
PRESENTE DE
SUBXUNTIVO
IMPERATIVO
subttulo
antepoer
sobrecama
posdata
entreplanta
ultrasn
14. Escribe unha palabra con cada un destes

prefixos de situacin.
11. Explica en que situacins se deben usar

as parnteses e en cales as comias.
sub-
extra-
ante-
Crear acrsticos
ES CAPAZ DE
1. Un acrstico un escrito en que as primeiras letras de cada oracin se poden ler de arriba
abaixo formando unha palabra. Crea un acrstico seguindo as instrucins seguintes.
1. Escolle unha destas palabras e escrbea en vertical.
EXEMPLO
fax
rei
oliveira
vila
mar
coroa
autombil
telfono
F
A
X
2. Escribe unha oracin que comece con cada unha das letras e que tea
relacin coa palabra escollida. Se queres que o teu acrstico
tea mis graza, fai que as oracins rimen entre elas.
EXEMPLO
F
A
X
Funciona grazas lia do telfono.

Axuda a enviar calquera documento
Xunto ao destinatario estar ao momento.
2. Crea os teus propios acrsticos e psallos a un compaeiro ou compaeira

para que adivie a palabra a partir da cal os creaches.
215

O que aprendn
Lectura
Comunicacin oral
Gramtica
Ortografa
Vocabulario
Literatura
15
verbo modelo. 3. viv-istes (vivir)

fac-edes (facer) tem-as (temer)
pagu-en (pagar) comez-amos (comezar) sent-irei (sentir). 4. VERBOS
REGULARES: prefera, colle, bate,
traballei. VERBOS IRREGULARES:
vai, fan, vexo. 5. DOG DNI UV
ITV UE. 6. RM: Marica fala tres
idiomas: francs, ingls e alemn.
Anxo practica ftbol, tenis e piragismo. No zoolxico hai moitos
animais salvaxes: tigres, lens, leopardos Noa cultiva moitas hortalizas: cenorias, pementos, cebolas
e tomates. 7. a sa nai: / con
interese: / responde: 8. Culler. O
pelotn ciclista. 9. RM: discutides
gruen, moxen. aburre, divirto.
10. PRESENTE DE INDICATIVO: sirvo, serves, serve, servimos, servides, serven; fuxo, foxes, foxe, fuximos, fuxides, foxen; parto, partes,
parte, partimos, partides, parten.
PRESENTE DE SUBXUNTIVO: sirva,
sirvas, sirva, sirvamos, sirvades,
sirvan; fuxa, fuxas, fuxa, fuxamos,
fuxades, fuxan; parta, partas, parta,
partamos, partades, partan. IMPERATIVO: sirve, servide; fuxe, fuxide;
parte, partide. 11. As parnteses
serven para encerrar datos aclaratorios como datas, lugares, explicacin de siglas As comias escrbense para reproducir textualmente
as palabras que dixo algun; para
indicar que unha palabra ten un sentido irnico ou distinto do habitual;
para destacar un termo estranxeiro
ou dialectal, un alcume ou un termo
coloquial. 12. (Na orde, no libro do
alumno, debera preguntar polas
parnteses e as comias). Martn
Codax (mediados do sculo XIII - comezos do sculo XIV) foi un xograr,
posiblemente de Vigo, polas referencias que fai a esa cidade, como por
exemplo: Ondas do mar de Vigo,
se vistes meu amigo Codax tivo
moito xito na sa poca, se vivise
agora sera unha star da cancin.
13. sub sobre entre ante
pos ultra. 14. RM: subterrneo,
extraterrestre, anteproxecto.
ES CAPAZ DE
1 e 2. RL.
215
130903 _ 0264-0279.indd
279
21/7/09
14:54:53
Audicins
UNIDADE 1
Audicin 1
Mira, secou a planta que estivemos coidando o ano
pasado...
Puf! Pois levamos outra. Se todas son iguais...
Audicin 2
Isto intolerable! Todo o santo da a beirarra chea
de coches! E vostede, seor polica, non fai nada. Ei,
dgame por onde temos que pasar os viandantes, dgamo se pode ser...
Non se preocupe, seora, agora mesmo aviso o guindastre para que leve os coches mal aparcados...
Audicin 3
Vicente! Arre demo! Pensaba que non nos volveriamos
ver!
Carme? Ti tamn cambiaches de colexio? incrible!
Audicin 4
Que... que can mis... mis bonito, Uxa... En... encntame...
Si, si, xa vexo que che encanta... Queres tocalo?
UNIDADE 2
Audicin 1 (No libro, px. 23)
Audicin 2
velocidade, telfono, oxal, instituto, sos, reloxo, proxecto, pexegos, transporte, xardineiro, ningunha, terrestre.
UNIDADE 3
Audicin 1
Non sei se vos decatastes, pero cando chegan as
rebaixas a xente vlvese un pouco tola: ve ofertas e
gangas por todos os sitios! Hoxe mesmo, sen ir mis
lonxe, cando suba ao autobs para vir aqu, radio, un
home diante de min preguntoulle ao condutor:
Escoite, canto custa o autobs?
Un euro e vinte cntimos contestou o condutor.
Pois que baixe todo o mundo, que o merco!
Iso si que mercar barato, eh?
Audicin 2
Cada vez hai mis xente que quere o televisor VEXOTEBN. VEXOTEBN non soamente o televisor mis
barato do mercado senn que, ademais, ten unha definicin de cor e unha calidade de son insuperables! Merca
un VEXOTEBN e vers o mundo doutra maneira!
Audicin 3
Anda que, a primeira vista, a araa poida parecer un
insecto, non o . Se nos fixamos na sa anatoma,
decatarmonos de que as araas teen oito patas, en
lugar das seis que caracterizan os insectos, e que lles
faltan as antenas e as s propias deste tipo de invertebrados.
Audicin 4
Boas tardes! Os vecios do barrio das Fontias tiveron
hoxe a visita dun turista inesperado, o tigre Sandokn,
que escapou do zoolxico esta ma. Afortunadamente,
os coidadores do zoo reaccionaron rapidamente e puideron apreixar a fera antes de que atacase algn vecio.
Audicin 5
Atencin a todos os condutores que viaxen cara a
Cabeza de Manzaneda! A estrada OU-325 foi cortada
ao trfico a causa das fortes nevadas. O acceso s
localidades de Trives e Chandrexa de Queixa s se
poder realizar, con uso de cadeas, a travs das estradas comarcais C-15 e C-23. Se queren mis informacin, poden telefonar Direccin Xeral de Trfico.
Audicin 6
A cigarra e a formiga
O inverno chegara e a cigarra tia moito fro e moita
fame. Pasara o vern cantando e divertndose moitsimo, pero agora estbao pasando moi mal. De speto
pensou na sa vecia a formiga. Ela si que viva quentia no formigueiro e seguro que tia comida de sobra:
que pasara o vern xuntando grancios de trigo e outras
cousas! Decidida, chamou porta do formigueiro e,
cando a formiga abriu, preguntoulle:
Amiga formiga, teo fame e fro, poderasme dar abrigo
e alimento?
E que facas ti durante o vern, mentres eu xuntaba
comida pouquio a pouco e construa o formigueiro para
previr o fro?
Cantar! dixo a cigarra con naturalidade.
Pois agora baila, amiga cigarra; quizais as aprendas a
ser mis previsora dixo a formiga.
E, dito isto, pechoulle a porta nos focios. Daquela a
cigarra decatouse de que a formiga tia razn e prometeuse que nunca mis ningn inverno a collera desprevida.
Audicin 7
Esta a coleccin de libros de aventuras mis completa e mellor editada que hai nestes momentos no mercado. Fxese vostede en que nas libraras custa 200
euros e eu ofrzolla por soamente 125. lle unha oportunidade nica!
Sntoo, pero este mes tivemos moitos apuros e non
nos vai ben agora gastar tanto dieiro.
216
130903 _ 0280-0288.indd
280
8/7/09
15:08:17
Por iso non se preocupe, seor. Podemos chegar a un

acordo e pagar en prazos de moi pouca cantidade. Todo
cuestin de falalo. Sera unha mgoa que a sa familia, e especialmente os seus fillos, non puidesen gozar
desta fantstica e nica coleccin de libros de aventuras s por cuestins econmicas...
Audicin 8
Anda que as cualificacins non estn mal de todo, si
que notamos que o seu rendemento baixou respecto do
curso pasado.
Pois estrao, porque na casa continalle dedicando
as mesmas horas ao estudo.
Ao mellor anda non se adaptou ao curso.
Eu penso que o problema que non atende na clase
e que, por iso, anda que estude na casa, non lle quedan claros os conceptos.
Audicin 9
Av, av, sabes que ma iremos co colexio a plantar
carballos ao monte?
Pois vai amodo, a ver se che pasa coma a Martio, un
rapaz que via comigo ao colexio. Sabes que lle ocorreu?
UNIDADE 4
Audicin 1
Naturalmente. Dispara.
Si, penso que fundamental facelo.
E tanto! De feito, creo que o deberan facer xa hai
moito tempo.
Que que medidas tomara contra os que non reciclan?
Pois obrigaraos a traballar gratis recollendo lixo ou nunha
planta de reciclaxe, durante unha boa temporada.
Audicin 2
Se non son moi difciles... Adiante!
Por suposto! Se o facemos todos, anda poderemos
salvar o planeta.
Si, unha iniciativa estupenda, xa que as resulta mis

fcil e cmodo reciclar.
Mmm... Puf! Non o sei. Quizais... Puf! Eu que sei...
Aumentara a vixilancia durante as horas en que se
adoita tirar o lixo e poeralle multas a quen non reciclase.
Audicin 3
Si, sen ningn problema. Cando queiras...
Si, sen dbida. fundamental se queremos salvar o
planeta.
Creo que foi unha iniciativa acertadsima e que faca
moita falta.
Algrame que me fagas esta pregunta porque penso
que hai moitas cousas que facer neste sentido. Por
exemplo, organizar cursos gratis para concienciar e
ensinar a reciclar; fomentar a reciclaxe nos colexios
mediante premios ou crear unha polica do lixo que vixe
que cada bolsa se bota no colector correspondente.
UNIDADE 5
Audicin
Mira ti, que idea... ir deica o lago para ver a posta de
sol! Agora, pola ta culpa, ao mellor temos que pasar a
noite no bosque!
Que? Pasar a noite no bosque? Dilo de broma, verdade?
Non vos preocupedes, que o campamento non debe
estar moi lonxe. Ademais, non me diredes que non
valeu a pena a excursin. Ver a posta de sol, a sada
das primeiras estrelas... Foi unha marabilla!
Que foi iso? Non o ostes? Ai, mia nai, a ver se
algn animal feroz...
Tranquilo, home, que fun eu. Ei, mirade al, aquelas
luces! Debe ser o campamento! Xa vos dica que non
deba estar moi lonxe.
Non, non debe estar moi lonxe! Uns tres ou catro quilmetros soamente! Ai, quen me mandara a min facerche caso, quen?
217
130903 _ 0280-0288.indd
281
8/7/09
15:08:17
UNIDADE 6
Audicin
Si? Dgame?
Maria? Son Antn. Escoita, podes ver se enriba da
mia mesa hai unha foto que me fai falta?
Aqu hai unha morea de fotos. Cal a que queres?
a foto dun rapaz duns dez anos que se chama Xavier
e est en quinto C. moreno e ten os ollos castaos.
moi bo estudante e lvase moi ben cos compaeiros.
Ah, e ten os cabelos longos.
Home, podas comezar por a! Si, tela aqu. Queres que
cha leve?
Non, grazas. Vouna buscar agora. Deica logo!
Adeus!
UNIDADE 7
tantemente, da a da, mentres que o clima se refire

a caractersticas atmosfricas constantes dunha zona
determinada. Galicia ten clima ocenico, con abundantes
precipitacins e temperaturas suaves. Segundo a proximidade ao mar e a altura, hai variacins climticas:
Na costa e nas sas proximidades, o clima ocenico
tpico. As chuvias son moi abundantes todo o ano, o
inverno temperado e o vern suave.
Na Galicia central e meridional predomina o clima ocenico de interior. Os verns son clidos e os invernos son
fros con frecuentes xeadas; chove menos ca na costa.
Nos vales do Mio e do Sil, o clima case mediterrneo, dicir, ten invernos frescos e verns calorosos. As
chuvias son escasas todo o ano.
Nas serras orientais e nas zonas mis altas das serras
centro-occidentais dse o clima ocenico de montaa.
O inverno fro e o vern suave. Chove abundantemente, e con frecuencia en forma de neve.
Audicin
Ola! Son Papiroflex, o robot que sabe facer de todo con
papel. Hoxe ensinareivos a facer un vaso.
En primeiro lugar, collede un papel cadrado e dobrdeo
pola metade en diagonal para formardes un tringulo.
Despois, dobrade as puntas opostas do tringulo de
maneira que quede unha dentro da outra. A continuacin, tedes que dobrar as das puntas superiores cara
a fra, unha cara a unha banda e outra cara outra.
Finalmente, poede os dedos dentro do furado superior
e abrdeo. Xa tedes o vaso!
UNIDADE 8
Audicin
Aviso urxente de rescate: uns excursionistas acaban
de perderse na montaa. Segundo as sas indicacins,
atpanse no medio dun bosque prximo a un dos puntos que atravesan o ro. En fronte ven un lago cunha
enorme rocha que ten forma de cabalo. s sas costas
ven luces e fume. Pensan que pode ser un refuxio, pero
non se atreven a continuar camiando na escuridade.
Nestes momentos atpanse sentados ao p dunha
fonte que hai no medio do bosque. Localizstelos?
Si, xa os temos. Dicdelles que agora mesmo os rescataremos!
UNIDADE 9
Audicin
Ao longo deste mes estudamos moitas cousas sobre
Galicia: como son as costas, cales son as montaas e
os ros mis importantes... E hoxe aprenderemos unha
cousia mis: como o clima.
Lembrades que clima e tempo atmosfrico non son o
mesmo, verdade? O tempo atmosfrico cambia cons-
UNIDADE 10
Audicin
Si?
Ola, Anta! Son Christian. Hai moito tempo que non
falar.
Que alegra, Christian! Como ests?
Moi ben. Agora, eu e meus irm Peter e Claire vivimos
con nosos pais en Londres.
Si? Que ben! Debes estar moi contento.
Si. A casa nova moi grande e ten un xardn preciosa.
Xa virs visitarnos esta vacacins, de acordo?
Si, si, que xa teo ganas de volvervos ver. Biquios a
todos, Christian.
Igualmente, Anta. Aburio!
Abur!
UNIDADE 11
Audicin
Avs, que ben! Viestes! Trouxstesme algn regalo
de aniversario?
Si, un cada un. Pero s chos daremos se adivias
antes o que . Est atenta. No primeiro paquete de
regalo hai dous obxectos iguais que estn baleiros por
dentro para que poidas poer os ps. Aprendiches a
utilizalos cando tias cinco anos e agora es toda unha
campioa. Son de cor rosa e, en total, teen seis rodas.
O segundo regalo non ten nada que ver co deporte,
pero tamn che gusta moito. un obxecto pequeno que
che permitir vivir miles de aventuras sen te moveres
da casa. Ten uns debuxos espectaculares, est feito de
papel e non precisa mis pilas nin bateras ca os teus
dedos.
218
130903 _ 0280-0288.indd
282
8/7/09
15:08:17
UNIDADE 12
UNIDADE 13
Audicin
Audicin
Boas tardes, seoras e seores xornalistas! Esta ma

o concello tomou unha decisin que vai mellorar a calidade do centro histrico da nosa localidade: converter
en zona de viandantes a ra do Medio, a ra Maior e a
ra Real. Se queren facer calquera pregunta sobre este
tema, respondereilles con moito gusto.
Boas tardes, seora concelleira de Urbanismo.
Chmome Filipe Penas e traballo para o Xornal da Vila.
En canto tempo ten previsto o concello realizar as obras
destas ras?
En principio, o proxecto especifica que as obras se
levarn a cabo durante os meses de xullo e agosto
exclusivamente, que coinciden cos meses de vacacins
de gran parte da poboacin. Deste xeito agardamos
reducir ao mximo as molestias dos vecios. Non obstante, a vindeira semana est convocada unha reunin
cos comerciantes e coa asociacin de vecios da zona
para ver que outras medidas poderiamos adoptar co fin
de que esta remodelacin os afecte o menos posible.
Boas tardes, seora concelleira. Son Adela Crespo,
de Infodixital. A mia pregunta esta: por que se van
facer peons estas ras e non outras, coma a ra do
Medio ou a ra de Arriba, que tamn se atopan na
zona centro?
A decisin foi difcil. Efectivamente, hai ras coma as
que vostede mencionou que tamn merecen ser para
viandantes, pola situacin e polas caractersticas que
presentan. Desgraciadamente, o orzamento con que
contamos reducido e iso obrigounos a facer unha
seleccin na cal tivemos en conta, sobre todo, o valor
cultural e comercial de cada ra.
Boas tardes. Chmome Dens Regueira e son xornalista de Radio Matutina. Que pensa facer o concello para
reducir as molestias que as obras lle poidan ocasionar
vecianza?
Coido que a esta pregunta poden responder os seus
compaeiros tan ben coma min. Se me desculpa...
Boas tardes. Son Sabela Mario e traballo para Telesil.
Gustaranos saber que beneficios esperan obter de
facer peons as ras da zona centro.
Os beneficios que se poden obter son numerosos.
Pero, por mencionar algns, direille que, por exemplo,
iso axudar a conservar mellor os edificios e os monumentos histricos da zona centro, xa que a contaminacin se vai reducir polo menos metade; ademais, reactivarase a actividade comercial e de lecer que, desde
hai uns cantos anos decaera notablemente a causa
do excesivo trnsito e dos problemas de aparcamento.
Coa remodelacin, estes problemas desaparecern e a
xente volver mercar dentro da localidade. Espero contestarlle con isto. Algunha pregunta mis? Non? Pois
dou por acabada esta rolda de prensa. Gracias a todos
por vir. Deica a prxima.
Atencin ao bando! Atencin! Hoxe s seis da tarde,

no Centro Cultural, inaugurarase a exposicin O home
das cavernas, a ltima coleccin de cadros do famoso
pintor local Alberte Cores. Estn convidados todos os
vecios e vecias da localidade.
UNIDADE 14
Audicin
Seoras e seores, acabamos de entrar na sala dos
grandes personaxes da historia. man dereita atopamos en primeiro lugar a Nefertiti, unha das raas mis
importantes do antigo Exipto, que viviu 1.300 anos
antes do nacemento de Cristo. Ao seu lado temos o
busto do mestre Mateo, o responsable, no sculo XII, da
construcin do Prtico da Gloria da catedral de Santiago
de Compostela. Un pouco mis al atpase Frei Martn
Sarmiento, un dos pensadores galegos mis brillantes
do sculo XVIII. man esquerda podemos ver, de fronte,
o busto de Anbal, militar cartaxins que, co ataque
cidade de Sagunto no ano 219 antes de Cristo, provocou a segunda guerra Pnica. sa dereita est Rosala
de Castro, a autora galega mis recoecida internacionalmente, e a grande artfice do Rexurdimento da literatura galega a finais do sculo XIX. E ao fondo atopamos
a cientfica polaca Marie Curie, a primeira muller que
conseguiu un premio Nobel das veces, en 1903 e en
1911.
UNIDADE 15
Audicin
Ola, Cibrn!
Iria! Es ti! Benditos os ollos; canto tempo! Anda continas traballando naquela sala de exposicins que... Ui,
como se chamaba? Eh... Too na punta da lingua...
Sala Magna. Non, tivemos que pechar. Non vendiamos
unha rosca. Montabas calquera exposicin e acudan
catro gatos. Un desastre!
Dixasme de pedra. E agora a que te dedicas?
Agora dirixo unha galera de arte. que cando unha
porta se pecha outra se abre.
Pois algrome moitsimo, Iria. A ver se quedamos outro
da e me contas todo sen perder detalle, que hoxe marcho a fume de carozo.
De acordo! Xa nos telefonamos. Aburio!
Adeus!
219
130903 _ 0280-0288.indd
283
8/7/09
15:08:17
O VERBO ESTAR
Formas persoais
MODO INDICATIVO
Presente
eu
ti
el
ns
vs
eles
estou
ests
est
estamos
estades
estn
Pretrito Imperfecto
(Copretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
(Antepretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
estivera
estiveras
estivera
estiveramos
estiverades
estiveran
estaba
estabas
estaba
estabamos
estabades
estaban
Futuro
eu
ti
el
ns
vs
eles
estarei
estars
estar
estaremos
estaredes
estarn
MODO SUBXUNTIVO
Pretrito Perfecto
(Pretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
estiven
estiveches
estivo
estivemos
estivestes
estiveron
Presente
eu
ti
el
ns
vs
eles
Condicional
(Pospretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
estara
estaras
estara
estariamos
estariades
estaran
Pretrito Imperfecto
(Pretrito)
estea
esteas
estea
esteamos
esteades
estean
eu
ti
el
ns
vs
eles
estivese
estiveses
estivese
estivsemos
estivsedes
estivesen
MODO IMPERATIVO
est ti
estade vs
Formas non persoais
Infinitivo
estar
Xerundio
estando
Participio
estado
O VERBO SER
Formas persoais
MODO INDICATIVO
Presente
eu
ti
el
ns
vs
eles
son
es
somos
sodes
son
Pretrito Imperfecto
(Copretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
(Antepretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
fora
foras
fora
foramos
forades
foran
era
eras
era
eramos
erades
eran
Futuro
eu
ti
el
ns
vs
eles
serei
sers
ser
seremos
seredes
sern
MODO SUBXUNTIVO
Pretrito Perfecto
(Pretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
fun
fuches
foi
fomos
fostes
foron
Condicional
(Pospretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
sera
seras
sera
seriamos
seriades
seran
Presente
eu
ti
el
ns
vs
eles
Pretrito Imperfecto
(Pretrito)
sexa
sexas
sexa
sexamos
sexades
sexan
eu
ti
el
ns
vs
eles
fose
foses
fose
fsemos
fsedes
fosen
MODO IMPERATIVO
s ti
sede vs
Formas non persoais
Infinitivo
ser
Xerundio
sendo
Participio
sido
220
130903 _ 0280-0288.indd
284
8/7/09
15:08:18
O VERBO HABER
Formas persoais
MODO INDICATIVO
Presente
eu
ti
el
ns
vs
eles
hei
has
ha/hai
habemos
habedes
han
Pretrito Imperfecto
(Copretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
(Antepretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
houbera
houberas
houbera
houberamos
houberades
houberan
haba
habas
haba
habiamos
habiades
haban
Futuro
eu
ti
el
ns
vs
eles
haberei
habers
haber
haberemos
haberedes
habern
MODO SUBXUNTIVO
Pretrito Perfecto
(Pretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
houben
houbeches
houbo
houbemos
houbestes
houberon
Presente
eu
ti
el
ns
vs
eles
Condicional
(Pospretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
habera
haberas
habera
haberiamos
haberiades
haberan
Pretrito Imperfecto
(Pretrito)
haxa
haxas
haxa
haxamos
haxades
haxan
eu
ti
el
ns
vs
eles
houbese
houbeses
houbese
houbsemos
houbsedes
houbesen
MODO IMPERATIVO
non ten formas de imperativo
Formas non persoais

Infinitivo
haber
Xerundio
habendo
Participio
habido
O VERBO TER
Formas persoais
MODO INDICATIVO
Presente
eu
ti
el
ns
vs
eles
teo
tes
ten
temos
tedes/tendes
teen
Pretrito Imperfecto
(Copretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
(Antepretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
tivera
tiveras
tivera
tiveramos
tiverades
tiveran
tia
tias
tia
tiamos
tiades
tian
Futuro
eu
ti
el
ns
vs
eles
terei
ters
ter
teremos
teredes
tern
MODO SUBXUNTIVO
Pretrito Perfecto
(Pretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
tiven
tiveches
tivo
tivemos
tivestes
tiveron
Condicional
(Pospretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
tera
teras
tera
teriamos
teriades
teran
Presente
eu
ti
el
ns
vs
eles
Pretrito Imperfecto
(Pretrito)
tea
teas
tea
teamos
teades
tean
eu
ti
el
ns
vs
eles
tivese
tiveses
tivese
tivsemos
tivsedes
tivesen
MODO IMPERATIVO
ten ti
tede/tende vs
Formas non persoais
Infinitivo
ter
Xerundio
tendo
Participio
tido
221
130903 _ 0280-0288.indd
285
8/7/09
15:08:18
O VERBO IR
Formas persoais
MODO INDICATIVO
Presente
eu
ti
el
ns
vs
eles
vou
vas
vai
imos
ides
van
Pretrito Imperfecto
(Copretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
(Antepretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
fora
foras
fora
foramos
forades
foran
a
as
a
iamos
iades
an
Futuro
eu
ti
el
ns
vs
eles
irei
irs
ir
iremos
iredes
irn
MODO SUBXUNTIVO
Pretrito Perfecto
(Pretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
fun
fuches
foi
fomos
fostes
foron
Presente
eu
ti
el
ns
vs
eles
Condicional
(Pospretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
ira
iras
ira
iriamos
iriades
iran
Pretrito Imperfecto
(Pretrito)
vaia
vaias
vaia
vaiamos
vaiades
vaian
eu
ti
el
ns
vs
eles
fose
foses
fose
fsemos
fsedes
fosen
MODO IMPERATIVO
vai ti
vamos ns
ide vs
Formas non persoais
Imperativo
ir
Xerundio
indo
Participio
ido
O VERBO FACER
Formas persoais
MODO INDICATIVO
Presente
eu
ti
el
ns
vs
eles
fago
fas
fai
facemos
facedes
fan
Pretrito Imperfecto
(Copretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
(Antepretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
fixera
fixeras
fixera
fixeramos
fixerades
fixeran
faca
facas
faca
faciamos
faciades
facan
Futuro
eu
ti
el
ns
vs
eles
farei
fars
far
faremos
faredes
farn
MODO SUBXUNTIVO
Pretrito Perfecto
(Pretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
fixen
fixeches
fixo
fixemos
fixestes
fixeron
Condicional
(Pospretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
fara
faras
fara
fariamos
fariades
faran
Presente
eu
ti
el
ns
vs
eles
Pretrito Imperfecto
(Pretrito)
faga
fagas
faga
fagamos
fagades
fagan
eu
ti
el
ns
vs
eles
fixese
fixeses
fixese
fixsemos
fixsedes
fixesen
MODO IMPERATIVO
fai ti
facede vs
Formas non persoais
Imperativo
facer
Xerundio
facendo
Participio
feito
222
130903 _ 0280-0288.indd
286
8/7/09
15:08:18
O VERBO VIR
Formas persoais
MODO INDICATIVO
Presente
eu
ti
el
ns
vs
eles
veo
vs
vn
vimos
vides/vindes
veen
Pretrito Imperfecto
(Copretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
(Antepretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
viera
vieras
viera
vieramos
vierades
vieran
via
vias
via
viamos
viades
vian
Futuro
eu
ti
el
ns
vs
eles
virei
virs
vir
viremos
viredes
virn
MODO SUBXUNTIVO
Pretrito Perfecto
(Pretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
vin
vieches
veu
viemos
viestes
vieron
Presente
eu
ti
el
ns
vs
eles
Condicional
(Pospretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
vira
viras
vira
viriamos
viriades
viran
Pretrito Imperfecto
(Pretrito)
vea
veas
vea
veamos
veades
vean
eu
ti
el
ns
vs
eles
viese
vieses
viese
visemos
visedes
viesen
MODO IMPERATIVO
ven ti
vide/vinde vs
Formas non persoais
Infinitivo
vir
Xerundio
vindo
Participio
vido
O VERBO VER
Formas persoais
MODO INDICATIVO
Presente
eu
ti
el
ns
vs
eles
vexo
ves
ve
vemos
vedes
ven
Pretrito Imperfecto
(Copretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
(Antepretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
vira
viras
vira
viramos
virades
viran
va
vas
va
viamos
viades
van
Futuro
eu
ti
el
ns
vs
eles
verei
vers
ver
veremos
veredes
vern
MODO SUBXUNTIVO
Pretrito Perfecto
(Pretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
vin
viches
viu
vimos
vistes
viron
Condicional
(Pospretrito)
eu
ti
el
ns
vs
eles
vera
veras
vera
veriamos
veriades
veran
Presente
eu
ti
el
ns
vs
eles
Pretrito Imperfecto
(Pretrito)
vexa
vexas
vexa
vexamos
vexades
vexan
eu
ti
el
ns
vs
eles
vise
vises
vise
vsemos
vsedes
visen
MODO IMPERATIVO
ve ti
vede vs
Formas non persoais
Infinitivo
ver
Xerundio
vendo
Participio
visto
223
130903 _ 0280-0288.indd
287
8/7/09
15:08:18
Direccin de arte: Xos Crespo

Proxecto grfico
Portada: Carri / Snchez / Lacasta
Interiores: Paco Snchez
Ilustracin de portada: lex Fito
Xefa de proxecto: Rosa Marn
Coordinacin de ilustracin: Afonso Toimil
Xefe de desenvolvemento de proxecto: Xavier Tejeda
Desenvolvemento grfico: Jos Luis Garca e Ral de Andrs
Direccin tcnica: ngel Garca Encinar
Coordinacin tcnica: Ester Marn e Xos Lus Verdasco
Confeccin e montaxe: Ester Marn
Correccin: nxela Carril e Antn Palacio
Cartografa: Ester Marn
Documentacin e seleccin fotogrfica: Mercedes Barcenilla
Fotografa: A. Toril; C. Contreras; C. Roca; Dino; F. de Madariaga; G. Rodrguez; GARCA-PELAYO/Juancho;
J. C. Muoz; J. Escandell.com; J. Jaime; J. L. G. Grande; J. Lucas; J. M. Gil-Carles; J. M. Regalado;
Krauel; M. G. Vicente; Michele di Piccione; ORONOZ; P. Esgueva; Prats i Camps; R. Manent; S. Enrquez;
S. Padura; T. Arias; X. S. Lobato; A. G. E. FOTOSTOCK/Science Photo Library/V. Habbick Visions,
Juan Jos Pascual, Helene Rogers; A.S.A./Cyril Ruoso; AGENCIA ESTUDIO SAN SIMN/A. Prieto;
COMSTOCK; CONTIFOTO/SYGMA/J. P. Laffont; CORDON PRESS/Roger-Viollet, Lebrecht; EFE/EPA/DPA/
Stephanie Pilick, Andreas F. Voegelin, Patrick Pleul; EFE/SIPA-PRESS/P. Durieux; FOCOLTONE;
GETTY IMAGES SALES SPAIN/The Bridgeman Art Library; HIGHRES PRESS STOCK/AbleStock.com;
I. Preysler; ISTOCKPHOTO; JOHN FOXX IMAGES; MARGEN FOTOGRAFA; MUSEUM ICONOGRAFA/J. Martin;
NASA; PHOTODISC; STOCKBYTE; Ana M. Guerra; BIBLIOTECA DEL REAL MONASTERIO DE EL ESCORIAL;
BIBLIOTECA NACIONAL DE ESPAA/Laboratorio Biblioteca Nacional; GENERALITAT DE CATALUNYA;
M. Pellejero; MATTON-BILD; MUSEO ARQUEOLXICO NACIONAL, FLORENCIA; MUSEO DELLA CIVILT
ROMANA, ROMA; MUSEO EXIPCIO, O CAIRO; MUSEO PROVINCIAL, LUGO; SERIDEC PHOTOIMAGENES CD;
TELEVISIN DE GALICIA; THE METROPOLITAN MUSEUM OF ART, NEW YORK; ARQUIVO SANTILLANA
2008 by Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.

Ruela de Entrecercas, 2. 15705 Santiago de Compostela
PRINTED IN SPAIN
Impreso en Espaa por
ISBN: 978-84-8224-842-4
CP: 130903
Depsito legal:
Calquera forma de reproducin, distribucin, comunicacin pblica ou
transformacin desta obra s pode realizarse coa autorizacin dos seus
titulares, salvo excepcin prevista pola lei. Dirxase a CEDRO (Centro Espaol
de Dereitos Reprogrficos, www.cedro.org) se necesita fotocopiar ou escanear
algn fragmento desta obra.
130903 _ 0280-0288.indd
288
8/7/09
15:08:18

Guia

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Guia

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Gua

A Gua didctica de Lingua 5, para quinto curso de Educacin Primaria,

As competencias bsicas no currculo . . . . . . . . . . . . . . VII

Recursos para o sexto curso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . X

Unidade 8. Cuarto sen xanela

Unidade 9. O xaguar e a chuvia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118

Unidade 14. O monte Medulio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188

Un proxecto ben fundamentado

Unha casa para todos

Os profesores, os alumnos e os pais poden depositar a sa confianza nA Casa do Saber.

Para lograr a equidade, o proxecto promove unha

nicativas en que se ven inmersos, utilicen os

A Casa do Saber apiase en tres principios:

Segundo a Lei Orgnica de Educacin, a finalidade da Educacin Primaria proporcionar a todos

Coecer e valorar os animais mis prximos ao

Que se entende por competencia

As competencias bsicas ou clave teen as seguintes caractersticas:

Recursos para quinto curso

RECURSOS PARA O PROFESORADO

Gua didctica Lingua 5 Incle CD para

Gua didctica Lingua castel 5 Incle CD

Gua didctica Matemticas 5

Lingua castel 5 (1., 2. e 3. trimestre)

Recursos para avaliar

Mapas mudos interactivos

Recursos para a avaliacin. Lingua 5

Mapas murais de Espaa, de Europa

Recursos para a avaliacin. Lingua castel 5

Desenvolvementos dos corpos xeomtricos

Recursos para atender

Instrumentos para o encerado: regra, comps,

Fichas de reforzo e ampliacin. Lingua 5

Fichas de reforzo e ampliacin. Lingua castel 5

Fichas de reforzo e ampliacin. Matemticas 5

Recursos para traballar

100 propostas para mellorar a competencia

Programa de Estudo Eficaz

Recursos para sexto curso

RECURSOS PARA O PROFESORADO

Gua didctica Lingua 6 Incle CD para

Gua didctica Lingua castel 6 Incle CD

Gua didctica Matemticas 6

Gua didctica Coecemento do medio 6

Gua didctica Msica 6 Incle CD

Gua didctica Educacin plstica 6

Gua didctica Relixin catlica 6

Gua do Novo dicionario da lingua galega

Novo dicionario da lingua galega

Lingua castel 6 (1., 2. e 3. trimestre)

Matemticas 6 (1., 2. e 3. trimestre)

Recursos para avaliar

Mapas mudos interactivos

Recursos para a avaliacin. Lingua 6

Mapas murais de Espaa, de Europa

Recursos para a avaliacin. Lingua castel 6

Recursos para atender

Fichas de reforzo e ampliacin. Matemticas 6

Fichas de reforzo e ampliacin. Coecemento

Clases de cuadrilteros, clases de tringulos,

Mis recursos. Lingua castel 6

Lminas de Coecemento do medio

Recursos para traballar

Lminas de Lingua e Lingua castel

100 propostas para mellorar a competencia