Materiały dydaktyczne Katedry Języka i Cywilizacji Greckiej UMK

Αλφάβητο

Περιεχόµενα:

Α΄ Προφορά και γραφή της Αρχαίας και Νεάς Ελληνικής

Β΄ Φωνήεντα
Γ΄ Σύµφωνα
Δ΄ Συνδυασµοί «αυ» και «ευ»
Ε΄ Δίψηφα σύµφωνα
Ζ΄ Δίψηφα φωνήεντα (= Δίφθογγοι)
 Puncta diaeresis
Η΄ Φωνητική
Θ΄ Το τελικό «ν»
Ι΄ Apokopa i afereza
Κ΄ Σηµεία στίξης
Λ΄ Τονισµός

Spis treści:

1. Wymowa i zapis znaków alfabetycznych języka Staro– i Nowogreckiego

2. Samogłoski
3. Spółgłoski
4. Połączenia literowe «αυ» i «ευ»
5. Połączenia spółgłoskowe
6. Połączenia samogłoskowe (=Dyftongi, dwugłoski)
 Puncta diaeresis
7. Fonetyka
8. Głoska końcowa «ν»
9. Apokopa i afereza
10. Interpunkcja
11. Akcent

1
 Materiały dydaktyczne Katedry Języka i Cywilizacji Greckiej UMK

Α΄

Προφορά και γραφή

Nazwy Transliteracja i wymowa

Litery
Starożytna Nowogrecka
Αα ἄλφα (wym. alpha) [ā], [ă] [a]
Ββ βῆτα (wym. beta) [b] [v]
*[j] przed samogłoskami przednimi «ε» lub
Γγ γάµµα (wym. gamma) [ɡ] «ι»
*[gh] w pozostałych przypadkach
Δδ δέλτα (wym. delta) [d] [ð] międzyzębowe [d/w]
Εε ἒ ψιλόν (wym. e psilon) [e] [e]
[zd] albo
Ζζ ζῆτα (wym. dzeta)
[dz]
[z]

Ηη ἦτα (wym. eta) [ē] [i]

Θθ θῆτα (wym. theta) [th] [θ] międzyzębowe [f/w]
Ιι ἰῶτα (wym. iota) [ī] [ĭ] [i], [j]
*[ki] przed samogłoskami przednimi «ε» lub
«ι»
Κκ κάππα (wym. kappa) [k]
*[k] w pozostałych przypadkach

*[l]
λάµβδα (wym. lambda), λάβδα
Λλ (wym. labda)
[l] *[lh] dźwięczne, jeżeli po spółgłosce
następuje samogłoska «ι»
*[m]
Μµ µῦ (wym. my) [m] *[mni], jeżeli po spółgłosce następuje
samogłoska «ι»
*[n]
Νν νῦ (wym. ny) [n] *[ni] miękkie, jeżeli po spółgłosce następuje
samogłoska «ι»
ξῦ (wym. ksy), ξῖ (wym. ksi),
Ξξ [ks] [ks]
ξεῖ (wym. ksej)
Οο ὂ
µικρόν (wym. omikron) [o] [o]
Ππ πῖ (wym. pi), πεῖ (wym. pej) [p] [p]
Ρρ ῥῶ (wym. rho) [r] [r]
*[s]
Σσ σίγµα, σῖγµα (wym. sigma) [s] *[z], przed niektórymi spółgłoskami
ς dźwięcznymi: β, γ, δ, ζ, µ, ν, ρ

2
 Materiały dydaktyczne Katedry Języka i Cywilizacji Greckiej UMK

Ττ ταῦ (wym. tau) [t] [t]

ὖ ψιλόν, ὒ ψιλόν (wym. y
Υυ [y], [ў] [i]
psilon)
Φφ φῖ(wym. phi), φεῖ (wym. phej) [ph] [f]
*[h]
Χχ χῖ (wym. khi), χεῖ (wym. khej) [kh] *[hi] miękkie, jeżeli po spółgłosce następuje
samogłoska «ι»
Ψψ ψῖ (wym. psi), ψεῖ (wym. psej) [ps] [ps]
Ωω ὦ µέγα (wym. o mega) [ō] [o]

Β΄

Φωνήεντα

Αα a αλφάβητο

Εε e έκπληξη (niespodzianka)
Αιώνας (wiek)
Αι αι

Οο o κόσµος (świat)
Ωω δωρεάν (za darmo)

Ιι ιδέα
Ηη Κρήτη (Kreta)
Υυ υποκρίνοµαι (udawać)
i
Οι οι οικογένεια (rodzina)
Ει ει θείος (wujek)
Υι υι υιοθεσία (adopcja)

Ου ου u ουρανός (niebo)

3
 Materiały dydaktyczne Katedry Języka i Cywilizacji Greckiej UMK

Γ΄

Σύµφωνα

Do spółgłosek należą: β, γ, δ, ζ, θ, κ, λ, µ, ν, ξ, π, ρ, σ, τ, φ, χ, ψ

Miejsce Rodzaj artykulacji

artykulacji
Zwarte Trwałe

Dźwięczne Bezdźwięczne Dźwięczne Bezdźwięczne Nosowe Płynne

Ηχηρά Άηχα Ηχηρά Άηχα Ρινικά Υγρά
W a r g o w e µπ π β φ µ
Χειλικά
Z ę b o w e ντ τ δ θ ν λρ
Οδοντικά
S y c z ą c e τζ τσ ζ σ
Συριστικά
Tylnojęzykowe γκ κ γ χ
Λαρυγγικά

Spółgłoski «ξ» oraz «ψ» powstały ze złączenia odpowiednio spółgłoski «κ» oraz «φ» ze
spółgłoską «σ»:
κ+σ=ξ
π+σ=ψ

Δ΄

Συνδυασµοί «αυ» και «ευ»

Αυ αυ *[av] przed spółgłoskami dźwięcznymi [β, γ, δ, ζ, λ, µ, ν, ρ] np.: αύριο (jutro)

–
*[af] przed spółgłoskami bezdźwięcznymi [κ, π, τ, χ, φ, θ, σ, ξ, ψ] np.: αυτός

Ευ ευ *[ev] przed spółgłoskami dźwięcznymi [β, γ, δ, ζ, λ, µ, ν, ρ] np.: ευρώ, ευλογία

(błogosławieństwo) oraz wszystkie czasowniki kończące się na – εύω
–
*[ef] przed spółgłoskami bezdźwięcznymi [κ, π, τ, χ, φ, θ, σ, ξ, ψ] np.:
ευχαριστώ (dziękuję)

4
 Materiały dydaktyczne Katedry Języka i Cywilizacji Greckiej UMK

Ε΄

Δίψηφα σύµφωνα

Μπ µπ *[b] na początku wyrazu µπαίνω (wchodzę)

–
*[mb] nosowe w środku wyrazu έµποδίζω (przeszkadzam)

Ντ ντ *[d] na początku wyrazu ντουλάπα (szafa)

–
*[nd] nosowe w środku wyrazu κοντός (krótki)

Γκ γκ *[g] na początku wyrazu γκαράζ (garaż)

–
*[ng] nosowe w środku wyrazu αγκαλιά (objęcie, uścisk)

Γγ γγ Αγγλία (Anglia)

Γχ γχ [nch] άγχος (niepokój)

Τσ τς [ts], polskie [c] τσάντα (torebka)

Τζ τζ [dz] τζάκι (kominek)

5
 Materiały dydaktyczne Katedry Języka i Cywilizacji Greckiej UMK

Ζ΄

Δίψηφα φωνήεντα
Δίφθογγοι

Dyftongi, inaczej dwugłoski to połączenie dwóch samogłosek.

Tu wyróżnia się m. in:
 Αι αι, Ει ει, Οι οι, Υι υι, Ου ου (wymowa zob. p. 2 i 3).
 Αη αη, Οη οη (αηδόνι / słowik, αητός / orzeł, βοήθεια / pomoc)
 Αϊ, αϊ, Εϊ, εϊ, οϊ (γάιδαρος / osioł, νεράιδα / duszek, nimfa, προϊόν / produkt,
νεοϊµπεριαλισµός)

Dla zaznaczenia, że dwie samogłoski, które zazwyczaj tworzą dwugłoskę, należy czytać
oddzielnie, stawia się na drugiej samogłosce dwie kropki, jest to tzw. Puncta diaeresis.
Np. µαϊµού, ζεϊµέκικο

Znaku „puncta diaeresis” nie stawia się, jeżeli akcent wyrazu pada na pierwszą z
samogłosek:
Μάιος ale (!) Μαΐου, gdyż nastąpiło przesunięcie akcentu na samogłoskę drugą. W związku z
tym, dla uniknięcia błędu w wymowie, stawia się znak dierezy, tj. znak rozdzielenia sylab.

Η΄

Φωνητική

Połączenia dwóch samogłosek ια, ιε, ιο, ιου, υα, εια, ειε, οιοι, ιω, wpływają na wymowę
spółgłosek, po których następują.

Grupa I: znak [ι] wymawia się jako miękkie [γ΄], jeżeli następuje po następujących
spółgłoskach:

β βjα, ε, ο, ου, βίαζοµαι

δ δjα, ε, ο, ου, παιδιά, άδειες
ζ ζjα, ε, ο, ου, νάζια

+ ια, ιε, ιο, ιου, υα, εια, ειε, οιοι, ιω,

µπ µπjα, ε, ο, ου, κουµιά

ρ ρjα, ε, ο, ου, µεσηµεριανό

6
 Materiały dydaktyczne Katedry Języka i Cywilizacji Greckiej UMK

Grupa II: znak [ι] wymawia się jako miękkie [χ΄], jeżeli następuje po następujących
spółgłoskach:

π πχ΄α, ε, ο, ου, ποιος

τ τχ΄α, ε, ο, ου, Κάτια
φ φχ΄α, ε, ο, ου, κέφια

+ ια, ιε, ιο, ιου, υα, εια, ειε, οιοι, ιω,

θ θχ΄α, ε, ο, ου, βαθιά

σ σχ΄α, ε, ο, ου, κεράσια

Grupa III: znak [ι] wymawia się zazwyczaj jako miękkie [v΄], jeżeli następuje po
spółgłosce [µ]. Np.:
µια [µνια],
µοιάζω [µνοιάζω],
καµιά [καµνιά]
ψωµιά [ψωµνιά]

Grupa IV: znak [ι] zmiękcza następujące spółgłoski:

ν ν΄α, ε, ο, ου, νιάτα

λ λ΄α, ε, ο, ου, ελιά
κ κ΄α, ε, ο, ου, κιόλας

+ ια, ιε, ιο, ιου, υα, εια, ειε, οιοι, ιω,

γυαλί
γ, γκ, γ΄α, ε, ο, ου,
γγ αστροφεγγιά

χ χ΄α, ε, ο, ου, χιόνι

7
 Materiały dydaktyczne Katedry Języka i Cywilizacji Greckiej UMK

Θ΄

Το τελικό «ν»

Końcową głoskę «ν» zawsze zachowuje się przed samogłoskami oraz przed spółgłoskami
κ, π, µπ, τ, ντ, γκ, τς, τζ, ξ, ψ. W pozostałych przypadkach głoski tej się nie wymawia,
oraz często pomija się ją w zapisie:

ένα(ν) φίλο την ηµέρα

το(ν) γέρο τον αέρα

τη(ν) φίλη την άκουγα

τη(ν) βλέπω µην τσιµπάς

δε(ν) θέλω έναν κήπο

Gdy końcowa głoska «ν», spotka się z wyrazami rozpoczynającymi się od wymienionych
powyżej spółgłosek, wówczas udźwięcznia je, sama zaś ulega osłabieniu:

τον πατερα – to(m)batera

τον ξέρω – to(n)gzero
την τσάντα – ti(n)dzanta
τον τιµώ – to(n)dimo
την ψάχνω – ti(m)bzaxno
τον καιρό – to(n)giero

Ι΄

Apokopa i afereza

Podobnie jak w języku starogreckim samogłoska wygłosowa wypada, jeżeli wyraz

następny zaczyna się również od samogłoski. Jest to tzw. apokopa, której znakiem
graficznym jest apostrof (’). Np.:

θ’ ακούσει zamiast θα ακούσει

Równie często można spotkać zapis, gdzie samogłoska wygłosowa zostaje, a elizji ulega
samogłoska wyrazu drugiego. Zjawisko to nazywa się aferezą. Np.:

το ’φερε zamiast το έφερέ

σου ’δωσα zamiast σου έδωσα
θα’ λεγα zamiast θα έλεγα

8
 Materiały dydaktyczne Katedry Języka i Cywilizacji Greckiej UMK

Κ΄

Σηµεία στίξης

Średnik (;) Άνο τελεία(·)

Myślnik (–) Παύλα (–)
Kropka (.) Τελεία (.)
Przecinek (,) Κόµµα (,)
Znak pytajny (?) Ερωτηµατικό (;)
Znak wykrzyknienia (!) Θαυµαστικό (!)
Dwukropek (:) Διπλή τελεία (:)
Nawiasy () Παρένθεση ()
Trzykropek (…) Αποσιωπητικά (...)
Cudzysłów („”) Εισαγωγικά («»)

Λ΄

Τονισµός

Informacje wstępne.

W języku nowogreckim, w przeciwieństwie do języka starogreckiego, obowiązuje

monotoniczny system akcentowania. Ze starożytnego, trójakcentowego systemu, pozostał
jedynie acutus (΄), który polega na silniejszym wymówieniu zgłoski, nad którą stoi (akcent
ekspiratoryczny).
Akcent w języku greckim jest ruchomy i może padać na pierwszą, drugą, bądź trzecią zgłoskę
od końca:
Άνθρωπος
Τόνος
γραµµή

Akcent kładzie się na samogłoskach. W dyftongach zawsze kładzie się go na drugiej

samogłosce, która tworzy dwugłoskę: αίτιο, είδωλο, είναι oraz Αίτιο, Είδωλο, Είναι
W wyrazach pisanych dużą literą akcent umieszcza się tuż przed rozpoczynającą wyraz
samogłoską pojedynczą: Έλληνας, Άγιον Όρος.

Akcentowaniu nie ulegają wyrazy jednozgłoskowe, w tym jednozgłoskowe zaimki osobowe*,

rodzajnik określony, niektóre spójniki zdań, przyimki, enklityki* (tj, wyrazy, które nie mają
własnego akcentu, lecz opierają się na wyrazie poprzednim) oraz atona.

Zawsze akcentuje się znak [ή] lub/i, [πού] gdzie, [πώς] jak