Professional Documents
Culture Documents
\
l
CARL DAHLHAUS
~-
t-~
DISTRIBUI<;:AO:
DEL- DISTRIBUIDORA DE LIVROS, LOA.
Av. Infante D. Henrique, Lote 306-2- 1900 LISBOA
Apanado 8230 - 1803 USBOA CODEX
Telefs. 859 63 48 - 859 99 36 - 859 86 23
Fax: 859 86 23
"t-
t"'
r
r
,_..
,...
,_,
~
..-
r""
.....
.....
~USICAl
EDI<;:OES 70, LDA. - Av. Infante D. Henrique-; Lote 306-2- 1900 LISBOA
Apartado 8229 - 1803 LISBOA CODEX
Telefs. 859 63 48 - 859 99 36 - 859 86 23
Fax: 859 86 23
~
.,
~lETIC~
DEL
200003 1302
78 DAH /est
DELEGA<;:AO NO NORTE:
DISTRIBUIDORA DE LIVROS, LDA.- Rua da Rasa, 173
4400 VILA NOVA DE GAIA
Telef. 370 19 13 - Fax: 370 19 12
DISTRIBUI<;:AO NO BRASIL:
EDI<;:OES 90, BRASIL, LTDA.- Rua Sao Francisco Xavier, 224-A, Loja 2 (TIJUCA)
CEP 20550 RIO DE JANEIRO RJ
Telef. e Fax: 284 29 42
Telex: 40385 AMLJ B
Esta obra esta protegida pela Lei. Nao pode ser reproduzida,
no todo ou em parte, qualquer que seja o modo utilizado,
incluindo fotoc6pia e xeroc6pia, sem previa autoriza<;iio do Editor .
Qualquer transgressiio a Lei dos Direitos de Autor sera passive!
de procedimento judiciaL
edk;oes 70
......
....
'"*
t:....
.....
i'
~
't-,,
.......
......
.......
' "n"
'
HI'~~ (-lj~irentcs.
11n
!. . . . . .
I'
dcsde
ill
fim do sec.
XVIII, 0
1'
""
.......
.....
:~
,,.....
.....
......
,...
t-
t-
.....
....+--
...-.
.....
.........
TRANSFORMA<;OES DA ESTETICA
DO SENTIMENTO
0 objectivo ultimo das misturas e combina<;6es dos
sons levadas a cabo pela arte, e apossar-se do animo por
meio das diferentes emo~6es assim suscitadas nos 6rgaos
sensiveis do ouvido, manter ocupadas todas as suas for~as
e fomentar, pela purifica<;ao das paix6es e dos afectos, o
intimo bem-estar do animo .
........
.........
u\ .I.IW
28
29
~~~-~
-""''
,..
---
41"""
.'""'1,
~~,~~~~~
l. ~-~-1
i
"
I.HJI. .!Ii
'
.....
'fll
4,,,,,...,.
.,.. .:r
,,,.,IIIII
tl
Ill
tlljl~lll
*"'ljl~ll
,,...~1111'
~"''"1111
~11111~1111
I
~lll~ljl
lllll~jl
*"01111"'
tl"~~l
,.,..,
,,11.11
~~~~-111
-~,j-1
~~~~-~
' "'
.,,,_.~1
~~,,.1
..
,,,
,,
A catarse aristotelica, a "purifica<;ao das paix6es e dos afectos", reduzida decerto a urn meio prosaico de manter o animo
no "bern-estar", cruza-se, na reflexao estetica de Nichelmann,
com a convic<;;ao aristocraticamente arrogante do ")Ab~~--Puhos, I
segundo a qual 0 tedio e 0 pior dos males, pelo que cabia a
musica 0 "ob]ectivo" de 0 dissipar e de "manter ocupadas todas
as for~as" do animo. A antiga doutrina dos afectos tinha-se
sujeitado ao predom:fnio da moral; os afectosj, diz-se no sec. XVJ[,
no tratado De Anima (Lib. m) do espanhol Vives, sao emo~6es
que nos incitam a seguir o bern e o util e a evitar o mal e o que
e nocivo. (lstarum facultatum quibus animi nostri praediti a
natura sunt ad sequendum bonum vel vitandum malum actus
dicuntur affectus sive affectiones, quibus ad bonum ferimur vel
contra malum vel a malo recedimus). D~tbos, embora Abbe,
mostrava-se mais desculpavel; decisiva e, nao a direc~ao dos sentimentos, mas a for~a das emo~6es, que devem sarar-se da
doen~~ta do tedio. As Reflexions critiques, que datam de 1719 e
nas quais Dubos declarava a mo~ao animitca como fim pr6prio,
fundamentavam - ainda antes de Rousseau ~;o sentimentalismo
estetico, a oposi~ao suplementar ao racionaHsmo do seculo; em
vez do ju1zo "par voye d'analyse',: devia ilrnpor-se o juizo ','par
'
voye de sentiment".\
A concep~ao de que o objectivo da musica e representar e
suscitaur afectos constitui urn topos, que penetrou tao profundamente na hist6ria como a tese oposta de que a musica e materna-
tica ressoante.' Isidoro de SevHha, baseando-se em tradi~6es antigas, formulou-a assim no sec. vn: "Musica movet affectus, provocat in diversum habitum sensus" e, dois seculos rnais tarde,
retoma em Rabano Mauro a maxima de que a musica move OS
afectos e transfere o ouvinte para estados de espirito altemados.
A musilca que nao incita as paix6es e ruido morto_,__
A doutrina dos afectos, por muito que salientasse o efeito da
musica, 0 movimento do animo, pressupunha impl.icitamente
uma concep~ao, antes de mais, objectivadora das caracteristicas
sentimentais musicais. A conven(_;ao linguistica do sec. XIX em
falar de "expressao" ou "estado de espirito" (Stimmung) e enganadora ou, pelo menos, err6nea, ao falar-se da musica antes de
meados do sec. XVHL A designa<;;ao "expressao" leva a pensar
30
31
, ...
..,,r
llr' ..
,,.,,.
~~or:.<illl
de si as suas sensac;:6es", fazer "manar de si as paixoes". A doutrina dos afectos da Antiguidade e da Idade Media nao seria,
pois, uma "estetica da expressao"; como afirmava Santo Isidoro,
os afectos eram "movidos", por conseguinte, "desencadeados",
e nao "manifestados". E tambern o modo de falar do sec. XVII
e do principia do sec. XVIII de que 0 objectivo da musica e "affectus exprimere" seria mal entendido se se falasse de "expressao" e se pensasse na manifestc;:ao das moc;:oes sentimentais do
compositor ou do interprete. Os afectos eram representados,
, retratados, mas nao "extraidos da alma", arrancados do intimo
agitado.
,.cillll
,,,,.~!
~-~ oli~~~
,,,,,..,
..
,,,,.,
.1111
......
,,,,,,..,
,,, .....,
.......~
,.~~~~~
111 ,,,~Ill
,,,1111
~~~~ ~mn~
II~"'
II~' ,<!IIIII
..
II"'~''
,,,,. ,
.,.,,.,,.
.......
.,.,,.,.,,
..
,,.,.~,~
.,., ,
,,,,,,.,~,
,,,,,.1,1
,.,.
IIJ',Jillll
,.il
.....
32
33
.........
.,,.
...-
.....
.......
.,.
,.,...
,,_,
..
_.,,;-
,,,,,;~11!111
,.,,
...,,,....,
,..-
--~~
"'"
.~1111111
~illlll" ,~111111
~:.-II
illl"''-1
~1111"1
1!~11~...,~. . .,
-:.,!1111111
'"'"''Ill
I
''"'":...111111111
'.,.,.,., . ,lill-11
l" ,!111111~
"""'-~
~~'"'"eilllllil
,,-:,:;,,,,~e.:<~ll
.--~~~
~"'""~-~~
'"'"'"""'
......-~
,-r:.,u~
,_.,.~
........~~~~~~~
...,,,......,.
34
35
t....
;:
,-'t...
. dll
,..
-,-....
-,....
~
,,,1111111'
....
,.liiii!MIMII,
~)111~
.. ,~~-~
,,.,1..,
if'''"'
.....
.....
-.,.,,.
t"'''*
""''1111
~-
~
~#
36
subjectividade torna-se aqui, de modo imediato, ressonantemente eficaz nos sons, e nao apenas muda, suscitando neles formas'' (Do bela musical, 1854).
Enquanto composigao, como escrita~ca arte expressiva musical enreda-se num paradoxa que, noentanto, nao se pode abolir
como contradigao marta, mas se deve conceber antes como contradic;ao viva, que impele a evolw;:ao hist6rica. ~Se a musica visa
tornar-se semelhante a linguagem, persuasiva e expressiva- e 0
principia da expressao e, desde 0 final do sec. XVIII, 0 agente da
sua hist6ria- deve entiio, por urn lado, pz~ra ser compreensivd,
cunhar formulas: Ina 6pera, constituiu-se urn vocabulario que
tambem se estenaeu a musica instrumental. Por outro !ado, a
expressividade, enquanto "efusiio do cora<;:iio" e expressao do
proprio intima, optou pelo desvio do habitual e do batido. E,
sob o predominio doiprincipio da originalidade, os tradicionalistas, por rnais insubstitufveis que tenham sido para a cultura
musical, incorreram no veredicto de serem simples imitadores e
epigonos. Se o "perfeito mestre de capela", que Johann Mattheson descreveu em 1739, era ainda urn "habil compositor", a "music<:~. de mestre de capela" tornou-se uma invectiva no sec. xrx.
A exp:ressiio encontra-se, pais, contraditoriamente cruzada
com a convengao, e 6 particular com o geral. Se, enquanto. subjectiva', e irrepetivel, incorre ao mesmo tempo, para ser clara,
na \coacc;ao a consolida<;:iio~ No instante em que se realiza numa
existencia apreensfvel, abandona a sua essencia. Mas foi justamente na sua dialectica que o principia da expressiio se tornou
determinante para a consciencia e a acgao hist6ricas em que se
condicionam reciprocamente rasgos progressistas e conservadores. 0\paradoxo da arte expressiva impele, por urn lado, a suscitar a novidade em mudanc;as sempre mais rapidas, por outro, no
entanto, a preservar as obras dos estados evolutivos passados e
a nao rejeita-las e esquece-las como obsoletas, segundo a pratica
dos seculos anteriores. 0 facto de a expressiio musical, uma vez
cunhada, ser irrepetivel motiva a tendencia para a modificagiio;
o facto de ela ter de se repetir, para niio permanecer incompreendida, fundamenta a reten<;ao do que e passado. 0 progresso
e a memoria hist6rica correlacionam-se entre si como dois lados
da mesma coisa: :
37