You are on page 1of 5

RolandoAstarita

Inversinylaestructurasocialdelaacumulacin

Inversinylaestructurasocialdelaacumulacin

Ennotasanteriores(ver
1
y
2
)hepolemizadoconlaidea,defendidaporeconomistas
defensoresdelgobierno,dequebastaconestimularlademandadeconsumoparaque
hayadesarrollodelasfuerzasproductivas,ylaeconomaargentinadejeatrssu
carcterdependienteyatrasado.Enellashereivindicadolatesisfundamentaldelos
fisicratas,Ricardo,Marxydiversosenfoquesheterodoxos,comolos
neoschumpeterianosoinclusodekeynesianos,
dequelatasadecrecimientodepende
delapropensinaahorrareinvertirproductivamente,deloscapitalistas
.Eslatasade
acumulacindelcapitallaquedeterminaelritmodelcambiotecnolgico,permiteel
aumentodelacapacidadproductiva,ydetermina,enconsecuencia,laformaenque
evolucionaelconsumo.KeynesyloskeynesianosdeCambridge,comoKaldor,
apuntantambinqueesladecisindeinversinlaquedeterminalatasadeahorro,y
noalrevs,comopiensanlosneoclsicos(laproblemticadelaseparacin
ahorroinversinestabaausenteenlosclsicos).Encualquiercaso,entodosestos
enfoqueselcentrodelaatencinestpuestoenculessonlosmotivosyalicientes
paralainversincapitalista.SubrayemosqueenRicardoyMarx,talvezlavariable
fundamentaleslarentabilidadrealizada,yesperada,delainversin.EnMarx,porotra
parte,larentabilidadesperada,asuvez,puedeestarinfluenciadaporlaevolucin
esperadadelademanda(elllamadoprincipiodelacelerador),perostanoesla
variablenica,nideterminante.

Comoheexplicadoenla
notaprecedente
,latesisdequebastaconquehayademanda
deconsumoparaquelainversinsemantengafirme,esthaciendoagua.Sin
embargo,frentealadesaceleracindelaeconoma,elgobiernoinsisteconlareceta
equivocada.Esqueelplandecrditosparalaconstruccindeviviendasapuntaa
estimularconsumo,ynoapuntaalejedelproblema,queesladebilidaddelainversin
productiva(dejemosdeladoahoraladiscusinsobreloapropiadodeutilizarlosfondos
delaAnsesparaesto).Elproblemacentraldelcrecimientocapitalistasiguepasando
porquporcindelaplusvalasedestinaalainversinproductiva.YenArgentina,una
parteimportantedelexcedentenosereinvierteenampliarlamatrizproductiva,yse
colocaenactivosfinancierosenelexteriorosedestinaalconsumosuntuario,oala
construccininmobiliariadelujo.

Elenfoquedelmarcosocialdelaacumulacin

Apartirdeloanterior,seplantealapreguntadeporquenArgentinalainversinseha
mantenidorelativamentedbil,silarentabilidaddelcapital,alolargodeestosaos,ha
1

RolandoAstarita

Inversinylaestructurasocialdelaacumulacin

sidoelevada.Unaprimerarespuestaaestaimportantecuestinpodrasealarque,si
bienlagananciapromediofuemuyalta,fuesinembargomuydesigualentresectores.
Porejemplo,yajuzgarporlosbalancesquepresentanenBolsa,lasempresas
elctricashantenidoundesempeoentrminosderentabilidadmuyinferioral
promedio.Comohemosargumentadoenotrasnotas,oen
Economapolticadel
subdesarrolloyladependencia
,loscambiosbruscoseneltipodecambio,afectande
maneramuydesiguallarentabilidadentresectorestransablesynotransables,ypor
estavaalastasasdecrecimientodelasramas.

Sinembargo,lasdiferenciasderentabilidadentresectoresnoalcanzanaexplicarel
fenmeno.Pensamosqueesnecesarioincorporarotroselementosdeanlisis,yen
estesentidoelenfoqueconocidocomolaestructurasocialdelaacumulacinpuede
ayudarnosaavanzar.LaESAfueelaboradapormarxistasdeEEUU,yenloquesigue
loresumosiguiendoaDavidGordon(1980).
Gordoncomienzaplanteandoquealestudiareldesarrollocapitalistalosmarxistas
cometieronelerrordedarporsupuestalaestructurabsicadelasrelacionessociales,
sinconsiderarpropiamentelasconexionesentrelaestructuraylascontradiccionesde
lasrelacionessocialesquecondicionanlaacumulacin,ylasdinmicaspuramente
econmicas.Latesisentoncesesquelaacumulacindelcapitalnopuedetenerlugar
enelvacooenelcaos,yqueloscapitalistasnovanainvertirenlaproduccinsino
puedencalcularrazonablementeunatasaesperadaderendimiento.Sinosedaesta
posibilidad,buscarntenerrentabilidadcolocandoeldineroenlaesferafinanciera(en
unpascomoArgentinadiremosqueenelsectorfinancieroenelexterior).Perolas
expectativasyclculossobrerentabilidadsebasannosoloenvariablessobrelas
cualesloscapitalistastieneninfluenciadirecta,sinotambinsobreuncomplejode
relacionessocialesengeneralqueindividualmentenopuedentransformar.Estas
condicionesambientalesincluyennoslofactoreseconmicos,comoladisponibilidad
decrditoyelniveldedemandaesperada,sinotambinsocialesypolticos,comola
confiabilidaddelafuerzadetrabajopotencial,laestabilidaddelosgobiernosdelos
pasesenlosqueinviertensuscapitales,yelapoyodelapolticagubernamentalala
acumulacinengeneral.Amayorestabilidaddelmedioambientesocial,seala
Gordon,msprobableserqueloscapitalistasacumulenparaextraerlamayor
plusvalaposible.Sibienestaproposicinnoesdiscutidaporlosmarxistas,sin
embargoespocoapreciada.

Motoresyrequisitosparalaacumulacin

EnsutrabajoGordonhablademotoresdelaacumulacin,yderequisitossistemticos
eindividualesparaqueocurra.Losmotoresdelaacumulacinsonbsicamentela
2

RolandoAstarita

Inversinylaestructurasocialdelaacumulacin

competenciaentreloscapitalesylaestructuradelaluchadeclases.Laprimerapuede
llevaraloscapitalistasaexigirmedidasquemoderenlacompetencia,paraprevenir
inestabilidadeconmica.Lasegundaserefierealconflictoentreelcapitalyeltrabajo,
quesibienesinherentealmododeproduccincapitalista,suintensidaddependede
unconjuntoderelacionessocialesqueafectanlaconcienciayfortalezadecapitalistas
ytrabajadores.

Encuantoalosrequisitossistemticos,comprendenelsistemamonetario(la
inestabilidaddelamonedaobstaculizalaacumulacin),ylaestructuradelEstado.Por
caso,simasasdeciudadanosempiezanaimponersusderechossobrelosderechos
depropiedaddelcapital,puedeamenazarselapazdelaacumulacindelcapital.
Adems,estnlosrequerimientosparalaacumulacinindividualdecapital.Por
ejemplo,loscapitalistasdebenasegurarseaprovisionamientodemateriasprimaso
energa,ascomoelaccesoaequiposdeproduccin.Enestepunto,Gordonrecuerda
queMarxplanteabaqueinterrupcionesrepentinasenlaofertadeproductos
intermediospodangenerarunprolongadoestancamiento,quesereflejaraentodala
economa.Porotrolado,esnecesarioquelafamilia,laescuelayotrasinstituciones
garanticenunaofertaapropiadadefuerzadetrabajo.Otrosfactoressonlaestructura
delmercadodetrabajo,elaccesoalcrditoylastasasdeinters,ylasestructuras
socialesquecontribuyenalademandadelconsumidor(porejemplo,lossistemas
urbanosdeenergapuedencontribuiraqueseconsumanaparatoselctricos,etc.).

Launidaddelaestructurasocialdelaacumulacin

Gordonsostieneentoncesqueestecompuestosocialdeestructurasindividualestiene
queexistiryfuncionaradecuadamenteparaquelaacumulacindelcapitalsed
libremente.Esuncompuestoquecomprendeelmedioambientesocial,cuya
estabilidadesclaveparaelcapital.AesecompuestolollamalaESA.Ensuversin
msfuerte,lahiptesisdelaESAsostienequeelmediosocialequivaleamsdela
sumadelasrelacionesinstitucionalesindividuales.Enestesentido,elplanteocoincide
conelmtodomaterialistahistricoqueponeelacentoenlatotalidaddelprocesode
desarrollohistricoenlasformacionessocialesconcretas.Elbosquejoantes
mencionadodelasinstitucioneselementalesdelaestructurasocialdeacumulacin,
subrayalanecesidaddeestudiarlaseriecompletaderelacionesdentrodeuna
estructurasocialdeacumulacin,ynosolamentelasrelacionesdeexplotacinenla
produccinolasvariacionesenelgradodecompetenciaymonopolio...,seala
Gordon.Yagregaquelosmarxistastienenlaresponsabilidadanalticadeaceptary
estudiarlalgicadeestasrelacionesalolargodelalgicaydinmicadelmodode
produccinylatotalidadconcretadelahistoriamisma.
3

RolandoAstarita

Inversinylaestructurasocialdelaacumulacin

Sealemosporltimoqueenbaseaestosepuedeformularunahiptesissobrela
interdependenciamutuaentrelasleyesdelaacumulacinyladinmicainternadeuna
ESAespecfica.Porejemplo,unacrisiseconmicapuedeamenazarlaestructuradela
ESA,enparticular,enlamedidaenquemuchasinstitucionesquecomponenlaESA
requierenfondosparasumantenimientoyreproduccin.Porotraparte,lainestabilidad
deunaESApuedecontribuiralaposibilidadyeldesarrollodeunacrisiscapitalista.

Unaconclusinpoltica

MuchodeloplanteadoporelenfoquedelaESAsevinculaconlostrabajosdelos
marxistasquehansubrayadoelroldelEstadoentantogarantedelascondiciones
generalesdelareproduccindelcapital(porejemplo,Altvater1988).Estosabordajes
aadenunadimensinquepuedeadquirirrelevanciaalahoradeanalizarlas
relacionesentreelcapitalengeneral,yelEstado,ylosgobiernos,enArgentina,oen
otrospasessubdesarrollados.Latasaderentabilidadesimportanteenladecisinde
acumular,peroestadecisinsetomaenelmarcodeconsideracionesmsamplias,
quealudenalmododeproduccincomountodo.Significativamente,en
Trabajo
asalariadoycapital
,Marxsealabaquelasrelacionesdeproduccinformanensu
conjuntoloquesellamanrelacionessociales,lasociedad,yconcretamente,una
sociedadconundeterminadogradodedesarrollohistrico,unasociedaddecarcter
peculiarydistintivo.

Deloanteriortambinsedesprendeunaconclusinpolticaelemental,quemuchas
vecespasadaporalto:nosepuedesermarxistayparticipardelosrganosde
conduccindelEstadocapitalista.Laactividaddelmarxismolacriticaideolgica,la
accinpoltica,ladefensadelosinteresesinmediatosdeltrabajosebasaenlalucha
declases.LafuncindelEstadocapitalistaescontribuiracrearlasmejores
condicionesparaqueelcapitalexplotealtrabajoyreproduzcaenescalaampliadaesa
explotacin.Enparticular,elEstadocapitalistabuscadesviaroahogarelconflictoentre
elcapitalyeltrabajo,unacondicinindispensableparaquelaacumulacindelcapital
procedadelaformamsseguraylibre.Peroentoncesunmarxistapuestoadirector
deorquestadelEstadocapitalista,esunacontradiccinenlostrminos,unabsurdo.
Laraznltimaesqueeldesarrollodelaacumulacincapitalistadependeenteramente
delaseguridadenlacontinuidad
delaexplotacindeltrabajo.

RolandoAstarita

Inversinylaestructurasocialdelaacumulacin

Textoscitados
:
Gordon,D.(1980):Etapasdeacumulacinycicloseconmicoslargos,CIDE,
CuadernossemestralesN7,pp.1954.
Altvater,E.(1988):NotassobrealgunosproblemasdelintervencionismodeEstado,
enH.SonntagyH.Valecillos(editores),
ElEstadoenelcapitalismocontemporneo
,
Mxico,SigloXXI.

..
RolandoAstarita
BuenosAires,2012
http://rolandoastarita.wordpress.com/

You might also like