You are on page 1of 5

BernardiRoigElColeccionistadeobsesiones

ComissariadoJosJimnez|25janeiroa20maio2013
FundacinLazaroGaldiano,C/Serrano,122Madrid

(el cadver), 2009

Prcticas para ocultar un cuerpo

NacntricaCalleSerrano,noBairrodeSalamancaemMadrid,situaseaFundao/Museu,
LazaroGaldiano,doaoaoEstadoEspanholdoColeccionadorapssuamorte.1AColeofoi
apresentadaaopblicoem1951.Em2004,tendosidorenovadooespao,oMuseu
(originariamenteprivado)foiabertoaopblico.OPalaceteParqueFlorido,datandode
inciosdosc.XX,onderesidiramoeditorJosLazaroGaldiano(1862/1947)esuamulher,
PaulaFloridoyToledo(1856/1932), foiadaptadopeloarquitetoFernandoChuecaGoitia,
paraalbergaraColeoconstitudaporcercade13.000obrasincluindopintura(sc.XVa
XIX),esculturaeobjetosdeartesdecorativas.Curiosamente,LazaroGaldianonoadquiriu
obrasdeartistasseuscontemporneos.EntreasinmerasevirtuosasobrasdaColeoa
minhaatenoincidiusobreS.JooBaptistaemmeditaodeJeronimusBosch.Essafigura
representandooSantofoiumelodeconexo,paramim,aolongodopercursorealizado,
entrecortadopelohieratismodasesculturasdeBernardRoig(PalmadeMallorca,1965).
Mas,inicieseestaespciedeConversationPiece:entradadassalasdopisotrreodepara
noscomprofusodepeasrequintadamentecolocadas,constataoqueserepetirnos3
pisosqueseguem,acentuandoarequintadadecoraodeinteriorquenostransporta,quase
deimediatoemsubconscincia,ataumpalazzoitaliano
Numclimadesuspenso,ondeailuminaocuidadaseinfiltranotempo,lembrasea
sobreposicionalidadedequefalouSto.Agostinho(Confisses)nasuaargumentaoacercade
passado,presenteefuturo,emconcomitnciaeenredo.
Asespecificidadespoiticasefactuaisdostemposcoincidemnaapresentaodasobrasna
exposiopermanentequeintegramobjetosalm,aqumeagora:osesmaltesbizantinos
procedemdosc.X,ajoalhariaplasmapeasrabes,romanas,gticas,renascentistas,
barrocaseromnticasEisoporqudostemposseuniremnumtempo,queesseconceito
detempoqueogenunoColecionistapersegueeseduz
1

la Fundacin fue creada por Ley de 17 de julio de 1948 "para atender a la perfecta conservacin y
mximo rendimiento cultural de las colecciones reunidas por don Jos Lzaro, perpetuar su nombre y
continuar, sin limitacin de tiempo, la meritoria tarea a la cual consagr su constante y provechosa
actividad". In http://www.flg.es/fundacion/fundacion.htm (consultado a 14 fevereiro 2013)

Asmedalhas,aarmaria,ostecidosantigosouoslequescompemcenriossucessivos
destacandosecomrecorteesttico,nitidezpsquicaememriasocial.
O Palcio possui uma aura que no passaria despercebida a Walter Benjamin, autor que o
comissrio,JosJimnezconvoca,muitojustamentenoseutexto.Relembrandoasreflexes
do filsofo alemo: Hay muchas especies de coleccionistas; y adems, en cada uno de ellos opera una
profusin de impulsos.2 Pluralidade, disperso e intensidade, eis os impulsos que o comissrio
espanhol assinala, devidamente enquadrados no conceito de memria que impulsiona o
colecionista,qualquerumequemsejaSabesedequantocompulsivaainteno,aatitude
quedirecionamocolecionador,seuafemgarantiraperdurabilidadedotempomedianteo
mito de posse. A posse legitimada, termos simblicos, e associvel ao mito de Prometeu,
numa interpretao que foi privilegiada no sc. XVIII e que HansGeorg Gadamer destacou:
mito de Prometeu ilustra a libertao das conscincias, a recusa do pecado original, o culto do
progresso, a f na cultura...3. A interpretao desse mito foi sofrendo alteraes desde os Poemas de
Hesodo at aos nossos dias. Assim, o Prometeu romntico expulsa os deuses da terra: ele j no os
despreza, mas odeia-os, ele j no se contenta em destitu-los, instala o homem em seu lugar.4 Tal pode
estar relacionado com um outro mito - o do Paraso. Desde a mitologia grega e a exigncia de
possuir o conhecimento at intrnseca perseverana em rechear os Wunderkammer, eis o
denominador comum daqueles homens que ambicionaram e possuram (e possuem) os
objetos,consoanteasafinidadesediferentestipologias.
Os objetos de um colecionador, quando mostrados ao pblico, so retirados do seu
quotidiano, para uma outra recolocao (metaforicamente, s vezes). Aplicase uma
interveno categorial sobre eles, outorgandolhes um estatuto de conformidade mas de
diferena, simultaneamente, por relao sua vidncia primeira. Adquirem, ento, uma
identidade acrescida, so aqueles objetos que tambm conhecemos, que nomeamos, que
conceptualizamos. Podemos toclos quando os possumos pelo olhar, pelo pensamento,
enquantousufruemdeumsuportevisual/material/tctil.Estesobjetossoobjetosartsticos,
pois correspondem a uma intencionalidade produtora de arte, convertendose em objectos
estticos,suscitandoexperinciasestticas5.
Issoumaquestodeexistncia.Eaqui,entraemcenaBernardRoigeassuaspeas
esculturaisedevdeo.
EmOutubroeNovembrode2010,nombitodaprogramaoexpositivaLookup.Natural
PortoArtShow,comissariadaporDavidBarro,asesculturasdeBernardRoighabitaramo
atelidoArquitetoPauloLobo,localizadonumadaszonasmaisantigasdacidadedoPorto
ruadeMiragaia.Nesseespao,cujaserventiafoirefuncionalizada,oshomenstaciturnose
existenciaisconversavamcomaslegendasdastelasdeJooLouro,repartindoconvivncia
numaexposiointituladaOlharesmutilados6.Numambientedepenumbraqueacentuava
adramaticidadedaobradeumeoutroartistas,oespaobruto,incentivavaaumadensidade
quaseinexcedvel,promovendoconflitoseemoesnosvisitantes.Comoseperanteuma
preleodeontologiafilosficaseestivesseEntreocamponegro,dondedestacavamas
escritasdeJooLouroeareverberaodosnonsempunhadospeloshomensesculturasde
2

Jos Jimnez, El coleccionista de obsesiones, Catlogo da Exposio Bernard Roig El


Coleccionista de Obsessiones, Madrid, Fundacin Lazara Gualdiano, 2013,
3
Citado in Raymond Trousson,Prometeu na Literatura, Porto, Rs Ed., s/d,p.492
4
Raymond Trousson, op.cit., p.494
5
Cf. tienne Gilson, Peinture et Ralit, Paris, J. Vrin, 1973
6
Olhares Mutilados analisa como os percursos vitais dos indivduos na nossa sociedade determinam no
somente as experincias ou a construo dos nossos espaos, mas tam-bm a maneira que temos de olhar
ou entender as nossas realidades pessoais no contexto do colectivo. O que nos rodeia sempre visto
atravs de uma depurao especial que nos converte em seres insubstituveis e irrepetveis no marasmo da
totalidade. A mostra analisa vias possveis atravs das quais o indivduo contemporneo se forma como
ser social, manifestando dentro do domnio do colectivo, certas dificuldades para se definir dentro do
enquadramento da homogeneidade das sociedades de massas. David Barro in
http://www.lookupporto.com/lookup/descargas/olhares.pdf (consultado em novembro 2010)

BernardiRoig.Tudopareciasoltarsenumapulsionalidadeimensaeincontrolvel,namaior
quietudeehieratismo.Resignao:talvezfosseapalavramaisacertadapararesumira
experinciavivida.
No caso de Bernard Roig, a sua obra expe de maneira contundente o
sentimento de perda existencial provocado pelo isolamento nas molduras
da contemporaneidade. As suas esculturas servem-se da imagem clssica
do modelo em gesso para conformar, juntamente com os efeitos luminosos
e o uso do branco, a viso de um indivduo situado em espaos de
experincias inconcretas e indefinidas. O exterior prefigura-se como algo
inalcanvel, o desejo entende-se como motor da existncia, e a no
realizao do mesmo o fio contnuo que continua a impulsionar a
personagem no seu devir dirio.7
NoPalciodeLazaroGualdiano,aconversaestabeleceuseentreprotagonistasinmerosque
descentramasatenesepropiciamdilogosdspares,cujaunidadeprocededaafirmatividade
queasesculturasassumemnosepisdioscompartilhadosnasentranhasdoespao.Entreas
figurasqueseinscrevemnasdiferentestelas,representandotodasasvaidadesdohumanoeas
depuraesdosagradoedodivino,desenrolamsecumplicidades,lutaseirreversveisperdas.
Tratamseconveninciaseescamoteiamsesentimentosnumambiente,quenosendo
familiar,deprovvelacercamentoeproximidadeexistencial.
Impossibilidade,violncia,paixoeisosingredientesqueatravessamacontemporaneidadee,
deformainevitvel,associeiaofilmedeLucchinoViscontiConversationPiece(1974).A
concomitnciaaopensamentododiretordecinemaitalianoplausvel,poranalogia,
conceptualizaodeRoig.AtendasespalavrasdeVisconti:
Al cinema mi ha portato soprattutto l'impegno di raccontare storie di
uomini vivi: di uomini vivi nelle cose, non le cose per se stesse.
Il cinema che mi interessa un cinema antropomorfico. Di tutti i compiti
che mi spettano come regista, quello che pi mi appassiona dunque il
lavoro con gli attori; materiale umano con il quale si costruiscono questi
uomini nuovi, che, chiamati a viverla, generano una nuova realt, la realt
dell'arte.8

Esclareasequeadefiniode"Conversationpiece"foiumdoscontributosdeWilliamHogarth
paraoalargamentodosgnerosdepinturanosc.XVIIIinglscommaiornfasenoperodo
compreendidoentre1720e1780.Aideiaconfigurasenumapinturaqueretratainformalmente
umgrupo.EmboranotendosidoumainvenodeHogarth,poishavendoantecedentesnas
representaesdetpicosfamiliaresquotidianosoudivertimentos(datadasdoreinadodeJorge
II,sobinflunciasdeprottiposflamengoseholandeses)e,poroutrolado,nascenaspastoraise
daComdiaItalianaedosseusgruposdeactores.Hogarthapropriousedestasremissese
conferiulhesumasingularidadebemprpria,emconsonnciasuaestticapeculiar,
designadamentenoqueremeteparaaironizaoecaricaturadeteorsocietrio.Conversation
pieceserviulhe,pois,comomanifestopicturalquantoaodesagradoquenutriapelasnormase
concretizaesafectasretratsticaconvencional.Exatamenteassim,asfigurasdeBernardiRoig

David Barro in http://www.lookupporto.com/lookup/descargas/olhares.pdf (consultado em novembro


2010)
8
Lucchino Visconti, "Cinema", numero 173-174, settembre, ottobre 1943. In
http://www.luchinovisconti.net/visconti_al/cinema_antropomorfico.htm (consultado em maro 2007)

afastamsedequalquerconvencionalidadeourotinanarepresentaodefiguras,explorandoos
contedosmaisprofundosdosconflitoshumanos.
RecordesequeumadasvertentesdaEstticadominantenaInglaterradosc.XVIII,reside
precisamentenaQuestodoGosto,cujoautormaisinfluentetersidoDavidHume.Este,
frequentadorhabitualdoatelierdeHogarth,absorveuasuapraxisesoubevalorizaro
conhecimentotericodoartista.
ViscontiinspirousenafiguraenumepisdiovividoporMarioPraz9,ocrticoliterrioitaliano,
paraapresentarasuapersonagemprincipal:professor.Oeruditocolecionistadaspinturasde
gneroConversationpieces,confrontavasecomasambiguidadesecontendasdessegrupode
pessoasqueperturbavametransfiguravamoseuestadodesuspensorelativamenteaos
demais,agitandoasuasubmersonoestadoobsessivodecolecionista:Lainvisibilidaddela
memoria,2012;Ejerciciosparadesocuparelcuerpo,2012.
NoPalcioLazaroGualdiano,aminhaimaginaoderivouparaoencontrocomumanfitrio
invisvel,cujaconfiguraoidentitriaexcedeuosdadosbiogrficosconhecidos.Ocontorno
dessecolecionistaimersonadensidadecnica,imagemvolumetrizadatalvezcomanuncias
anatomofisiolgicasconcomitantessdaesculturarecorrentedeBernardiRoig,colandosea
suaausteridadeexistencial,nesseirvirficarquesempreassociaaoenredodaIlhadoDiaAntes
deUmbertoEco.Viajeientreumarquivo(museu)imaginriodepersonagensreaiseficcionais:
LazaroGualdiano,MrioPrazeBernardiRoig,porumlado;enoreversodoespelho,naZone
(JeanCocteudixit),oProfessordeVisconti(intituladoemportugusViolnciaePaixo)ea
esculturaquevagueiaentreonomadismoeadecisoderradeirado(forada)sedentarismo(
lamanieradeMichelMafesolli)
AteatralidademanifestanafiguradePraz,devidamenteenquadradanoseuambiente,foi
transpostanofilmee,nofoisemsurpresa,queessalembranamesobreveioaovisitaro
Palcioeapreciaraexposiopermanente.AsfigurasdeRoigacentuammaisaindaessa
evidnciaestticaeadesmontagemdosesteretipossociaisesituacionais(individuadosmas
simblicos,quasemesmoalegricos).Associadasinstalaoqueconsistenoresultadodeuma
espciedepriploemproldacompilaodeimagens,porapropriaoedireitosobreaquelas
queseviramexcludasdeidentidadedireta,Roigprocede,entoaumacompilaoquese
estrutura,sistematizaemarquivo:Tablerodeimgenes,19882012.Dentrodeumavitrine,
semelhanadodisplaydeinmeraspeasdaColeo/Exposiopermanente,asimagens
mapeiamasdeambulaesdoautor,numpropsitoquaseWarburgiano,ondeMnemosine
familiaraottulodeMrioPraz,expandindosenamaioratualidaderelacionaldadesentrea
literaturaeasartesplsticas.
Aesculturadafiguramasculina,quasegrotesca,queseposicionadedentroparaforadesi,e
retornandoasimesmo,transportar,porventura,notasidentitriasqueremetemparaoartista
eseuUmwelt.Essaautoreferencialidadedoseada,nodissolvendoapregnnciaholista
pretendidadapersona:Perplexityexercisesvol.III,2008; Prcticasparalainfidelidad
(MelancolaII),2012.

Cf. La casa della vita, Mario Praz narra um episdio, de notria afinidade que teria protagonizado,
quando de um processo de aquisio de uma obra de pintura para a sua coleo: ...da un'ispirazione
profetica doveva essere animato Luchino Visconti quando (a sua stessa confessione in interviste sui
giornali) prendendo le mosse dalle mie Scene di conversazione pel suo film Ritratto di famiglia in un
interno metteva a protagonista un vecchio professore assistito da un'anziana domestica (qui
evidentemente alludeva a una situazione simile alla mia), ma anche immaginava che nello stesso
casamento venisse ad abitare una banda di giovani drogati e dissoluti. Che pressapoco quello che
accaduto, ma soltanto dopo la presentazione del film, nel palazzo dove abito. Il film, come potei
constatare, rispettoso verso il mio sosia, e forse esagera nei riguardi dei coinquilini, di cui dir solo che,
venendo richiesto dal pi notorio di essi, della dedica di un mio libro, vi scrissi: "Per (seguiva il nome)
vicino di casa, lontano d'idee". Apud Alessandro Bencivenni, Lucchino Visconti, Milano, Il Castoro,
1994.

ComoassinalouMrioPrazemMnemosine,assimcomoaspalavrasassumemsignificados
distintosesvezesaparentementecontrapostos,tambmasfigurassimblicassecomportam
dessamaneira10Estaideiaadaptasevidnciadaesculturauniformizadamasdiferenciada
queseposicionaempontuaesespecficasnodecorrerdoPalcio.Acolocaodocorpo
estatuado(quase)implicaumpercursoataopontoondefoidecididopermanecesse.E,possui
umapsqueseriaconcretizadonaerrnciapelassalasdomuseu,dapersonagem(alegrica)do
vdeoEjerciciosdeinvisibilidad(2012),igualmentepatentenaexposiodeBernardiRoig.
TalvezqueessapersonagemsejaherdeiradadeambulaodirigidaqueMrioPraz
desencadeouemLaCasadellaVita,progredindonumavisitaguiadaporentreumadiversidade
deobjetosquesoapreciadosenquantoinvestigao,descobertaeartisticidadeplenas.Os
objetosultrapassamasuadimensonatural,asuafisicalidade,extravazandoemestrias
possveis.Numavivnciainstauradanosreinosdoimaginrio,asindexaespessoaisecoletivas
convocamfigurasdelendasemitosintemporaisquesubsistemnaintencionalidadeideolgica
queBernardiRoigexplora:Actendevoradoporsusperros(elsueodeDiana),2012.Este
grupoescultricolembranosascomposiestridimensionaisbarrocasmastambmas
helensticascruzamseostemposeassignificaesquenosocorraexplorar
Aestagnaodosserestridimensionaisemposturasdedesencanto,lassidoourevolta
contida,culminarnaspeascolocadasnojardimdomuseu:EjerciciosparaparecerseaFabio
Zanchi(2009),umaesculturaescalahumana(alumnio),penduradanumarvore,num
direcionamentoascensionalquesubvertidopelaimpregnaonaterra(contraponto
espacial,comoafirmouJosJimenez,dePrcticasparaocultaruncuerpo(elcadver)(2009),
quaseimperceptvelpoisquemergulhandoparadentrodosolo.Semiocultadanumrecanto
arquitetnico:PrcticasparaocupareljardndelaFLG,2012,peaemquealuzincidesobre
enopossuda,antesquasetemida,comoseconstataaocontemplaroesgardefechamento
sobresiqueafiguraassume.Aquaseobesidadedafiguraescultricanoinvalidaasua
evanescncia,atendnciaparaseausentareinvisibilizar(porassimodizer).
Perpassademodoirreversvelasombradamorte,aindaqueaLuzdomine,escutandoas
reflexesestticasquedominaramomedievo,evidenciadasemfilsofoscomoRobertde
Grosseteste,SoGregrioMagnoouSoBoaventura.AEstticadaLuzfoi,deforma
inequvoca,umdostpicosfundamentesparaaenunciaodaBelezaedaArte.Afigura
escultricadeRoigtransportaaluz,semqueestasepresentifiquecomoredentorapelo
menosnumaprimeiraabordagemqueoespectadorrealize.Essaluzfocoemissor,driblando
areceolumnica,emmoldesdeperceovisual.AassunodaLuz,queestePrometeu
transporta,nosendopresadequalquerdeusvisvel,assazparadoxal,pelomenos,equvoca
epolissmica.Assinalemse,nestecontexto,osttulos:AnilluminatedheadforBlinkyP.(the
gun),2010; Practicestosuckthelight,2012;L'uomodelaluce,2007
Culminando,naquiloquefoi(paramim)opreenchimentoinesperadodeumaemooesttica
dequasesublimidadenessanoitedemeadosdefevereiro,noParqueFlorido,ao
vislumbrarnoaltodarvore,afiguraemanandoluz(Lumen):
A luz do luar brilhante flutua
No meu corpo no h p nem sujidade
Porque est meu corao inquieto?11

MariadeFtimaLambert
Lx/Maro2013

10

Mrio Praz, Mnemosine, Madrid, Taurus, 1979, p.10


O vagabundo do Dharma 25 poemas de Han-Shan, Caligrafias de Li Kwok-Wing, traduo do chins
de Jacques Pimpaneau, verses poticas de Ana Hatherly, Lisboa, Cavalo de Ferro, 2003, p.40

11

You might also like