UITGAVE 3 | 2016

STAPHORSTER STIPWERK
OP SPIJKERBROEK
ALS ER WEINIG KUNST
IS BUITEN SCHOOL
POSITIEF CREATIEF MET MEDIA
ALLE REGISTERS
OPEN VOOR MUZIEK!
Het magazine voor cultuureducatie in Overijssel

De projecten zijn onderdeel van het programma

Cultuureducatie met Kwaliteit in Overijssel 2013 2016.
Rijnbrink voert dit programma in 21 kleine en middelgrote
Overijsselse gemeenten uit in opdracht van provincie
Overijssel. Het programma wordt mogelijk gemaakt door het
Fonds voor Cultuurparticipatie en provincie Overijssel.

Cordinatie

Sonja Paauw, P.S. Communicatie

Tekst

Sonja Paauw, P.S. Communicatie

Ontwerp & eindredactie

Rijnbrink
slagbijalmelo

Drukwerk
Drukkerij Roelofs

Oplage
1.250

MET DANK AAN:

Hester Maij, Ineke van Balen en Wilja Jurg (TETEM kunstruimte), Mirelle
Schuurman, Jocelyn Bos, Jorrit Denkers en Sophie ten Brinke (directeur,
ICCer en leerlingen groep 8 van basisschool Het Galjoen Wierden),
Marille van Zanten (Quintus), Marieke Zeeman en Annemarie de Regt
(Zeeman & de Regt), Kristina Odenhamn, Maaike Geerdink
(Jeugdcultuurfonds Overijssel), Karin Gerfen, Wolbert Meijer (ICCer op
basisschool Op de Hoeksteen in Hasselt), Mieke Tielens en Henk Swart
(docent en MT-lid/beleidsadviseur Katholieke Pabo Zwolle), Lee-Anne
Bakker (ICCer Johan Seckel-school Ommen), Annelore Horn en Mike
Pruijn (Eigenwijs Trainingen), Hellen Strik (cultuurcoach gemeente
Staphorst), Sonja Lassche (ICCer basisschool De Levensboom Rouveen),
Tineke Schepers, Bokke Klein Zandvoort (ICCers basisschool De Bolster
Raalte), Mignon Stevelink (ICCer basisschool De Wendakker Oldenzaal),
Iena Redeker (bibliotheek Hardenberg), Meriam de Kanter, Iris Offringa,
Evelien Kemink, Elin Groot Rouwen, Merel ten Elzen.

Ook een exemplaar ontvangen?

Stuur een e-mail naar info@rijnbrink.nl

Inhoud

Dit is de derde editie van GeenKunst, het

cultuureducatiemagazine voor Overijssel en een uitgave
van Rijnbrink. Doel is om de projecten die binnen het
project Cultuureducatie met Kwaliteit in Overijssel vallen
onder de aandacht te brengen van iedereen die zich met
cultuureducatie bezighoudt. Zo willen we scholen inspireren
cultuureducatie verder te integreren in hun curriculum.

Voorwoord

Colofon

Kansen voor alle kinderen

Stippen in voetbalkleuren. Geweldig! Als ik lees hoe het project
Staphorster Stipwerk erfgoed dicht bij kinderen brengt, dan weet ik
waarom ik mij inzet voor Cultuureducatie met Kwaliteit. Hetzelfde
geldt als ik zie hoe vele enthousiaste ICCers op scholen in Overijssel
kunstzinnige projecten iedere keer weer tot een succes weten te
maken. Cultuureducatie is een prachtige manier om echt alle kinderen
met kunst, erfgoed en media in contact te brengen.

Buiten school

04

Cultuureducatie is voor kinderen onontbeerlijk. Voor hun plezier, maar

zeker ook voor de ontwikkeling van hun vaardigheden, zelfvertrouwen
en zelfstandigheid. Met alleen cultuureducatie op school zijn we er
niet. Ook buiten school moeten kinderen hun talent verder kunnen
ontwikkelen. Helaas groeien er anno 2016 nog steeds meer dan
20.000 kinderen op in een gezin waar geen geld is om bijvoorbeeld
buitenschoolse muzieklessen te betalen. Wij zijn daarom blij dat ook het
Jeugdcultuurfonds Overijssel helpt. Voor al die kinderen die ook buiten
school hun talent willen ontwikkelen.

Van Alpenstraat 11 | 7442 TW Nijverdal

+ 31 (0)88 19 70 301 | info@rijnbrink.nl
rijnbrink.nl

Geniet van de mooie, inspirerende en vaak ook

leerzame verhalen!

08 Staphorster erfgoed wordt cultuureducatie

10 Positief creatief met media
12 Een dag op pad met Iris Offringa
14 Katholieke Pabo: cultuur vormt ons DNA
16 Kunst in Beweging
22 Een dag op pad met Marille van Zanten
24 Kenniskring Overijssel: hoe kunst en onderwijs
elkaar versterken
25 Roombeek Cultuurpark: verbeelding, innovatie

10

Doorgaande ontwikkeling
Al veel scholen hebben cultuuronderwijs duurzaam opgenomen in
hun curriculum. Daar zijn wij ontzettend blij mee en trots op! Maar
ook na verankering is permanente ontwikkeling aan de gang. Wil je
andere disciplines integreren? Past het aanbod in de omgeving van
de school nog bij de leerlijnen? Zijn er kinderen die andere talenten
willen ontwikkelen? Hoe weten we of het inhoudelijk goed is? Kortom,
er is nog veel te doen. In deze editie van GeenKunst lees je over de
Overijsselse ervaringen die je verder kunnen helpen bij de invulling van
deze taken.

06 Als er weinig kunst is buiten school

20 De status aparte van erfgoed

1+1=3
Juist omdat we alle kinderen in Overijssel kansen willen geven, werken
we samen met andere organisaties. Concordia, Quintus, Muziekschool
Hengelo, Kaliber Kunstenschool, Twents Techniekmuseum HEIM,
Stadkamer, Muziekschool Hof van Twente, Muziekschool De Sleutel
en Rijnbrink hebben samen de ambitie om alle kinderen en jongeren
kwalitatief hoogwaardig cultuuronderwijs te bieden op school en
in een cultuurrijke omgeving. Samen willen we bijdragen aan de
vaardigheden en kennis van alle betrokken professionals: scholen,
overheden en cultuuraanbieders. Maar, om ervoor te zorgen dat alle
kinderen goed cultuuronderwijs krijgen, kan het niet anders dan dat de
verantwoordelijkheid primair bij de scholen ligt. Wij zijn er om te helpen
met de verankering en de professionalisering.

04 Driehoeksinterview: bestuur, school & kind

16

08
20

en creativiteit in onderwijs
26 Volg een training bij Rijnbrink!
28 Johan Seckel-school trekt alle registers open
30 Kunst voor alle kinderen dankzij het
Jeugdcultuurfonds

28

Meriam de Kanter
Programmacordinator Cultuureducatie met Kwaliteit
3

Aan Hester Maij

Jorrit en Sophie: Wat gaat u doen voor kunst en cultuur bij ons op school?
Mijn ambitie is dat alle kinderen in aanraking komen met kunst en cultuur.
Creatief en flexibel kunnen denken is belangrijk voor je toekomst. Het is een
cadeautje dat je de rest van je leven meeneemt. Dat is bij jullie op school
gelukkig al zo.
Mirelle Schuurman: Wat is uw ambitie als het gaat om cultuureducatie?
150 scholen in alle Overijsselse gemeenten doen nu mee aan Cultuureducatie
met Kwaliteit, het doel is dat lle scholen mee gaan doen. Omdat iedereen
ziet dat het leuk en goed is. Omdat er zoveel verschillende scholen zijn, is het
belangrijk dat scholen zelf kijken wat bij hen past, vanuit hun eigen vraag en
behoefte. Ook de vorm waarin cultuureducatie wordt aangeboden is aan de
school zelf. Dans of handenarbeid, het maakt niet uit. Vrij nadenken werd
vroeger veel minder geaccepteerd. Dat is gelukkig veranderd. Het mooie van
cultuureducatie vind ik dat je nieuwe dingen ontdekt waar je zelf niet op zou
zijn gekomen en dat je samen met anderen iets maakt.

Driehoeksinterview

bestuur,
school & kind
Het Galjoen in Wierden is een basisschool met een
stevige visie op cultuureducatie. Een mooie plek
voor een interview met Hester Maij, Gedeputeerde
Cultuur bij de provincie Overijssel, Mirelle
Schuurman, directeur van Het Galjoen, ICCer en
leerkracht Jocelyn Bos en groep-8-leerlingen
Jorrit Denkers en Sophie ten Brinke. Zij stelden
elkaar elk een vraag over kunst op school.
4

V.l.n.r.: Jorrit Denkers, Hester Maij, Jocelyn Bos,

Sophie ten Brinke en Mirelle Schuurman

Creatief en flexibel kunnen denken is belangrijk

voor je toekomst. Het is een cadeautje dat je
de rest van je leven meeneemt.
Aan Mirelle Schuurman

Hester Maij: Wat wil je bereiken, wat is je stip op de horizon?

De brede ontwikkeling van kinderen vinden wij het allerbelangrijkst. Anders
leren kijken, nadenken, betekenis kunnen geven. Je hoopt dat kinderen dit hun
hele leven meenemen. Jocelyn Bos vult aan: Het mooie van ons project is
de samenwerking. TETEM kunstruimte doet dat heel goed: we maken samen
plannen, evalueren, proberen uit. Soms pakt een les niet goed uit, dan sturen
we bij en passen we aan.
Jorrit en Sophie: Waarom is handvaardigheid zo veranderd?
Door Cultuureducatie met Kwaliteit hebben we handvaardigheid echt een
impuls gegeven. Het was meer knutselen, nu is het een creatief vak waarbij
je zelf gaat onderzoeken en je creativiteit ontwikkelt. Je leert nu echt kijken,
de vaste beelden in je hoofd worden doorbroken, waardoor je nieuwe
perspectieven en oplossingen ziet.

Aan Jorrit en Sophie

Hester Maij: Wat doen jullie aan kunst en cultuur op school en wat vind je
daarvan? En pas je wat je geleerd hebt ook toe bij andere vakken?
We knutselen veel. Met aluminiumfolie en ijzerdraad bijvoorbeeld. En we solderen.
Dat is leuk om te doen. Ook bij andere vakken probeer je meer. Als het ene niet
werkt, zoek je een andere manier. Dat hebben we geleerd bij handvaardigheid.
Wat ook leuk is, is dat we zelf een soort van leraar zijn, want de groepen zitten
gemengd in ateliers. Wij leren iets aan de kinderen van groep 6 en 7.
Mirelle Schuurman: Wat zou je nog willen op school?
Muziek!
5

Als er weinig
kunst is
buiten school

Twenterand heeft vier grotere kernen: Den Ham, Vriezenveen,

Westerhaar en Vroomshoop. In totaal zijn er 22 basisscholen. Met
erfgoed en muziek zit het in ieder geval goed, daar is genoeg
aandacht voor en er is genoeg aanbod. Ook de bibliotheek
speelt een belangrijke rol binnen de culturele basisinfrastructuur.
Andere kunstvormen zoals dans, architectuur, theater, beeldende
kunst of literatuur vind je er echter nauwelijks. Er zijn gelukkig
wel festivals en braderien met kunst, theater en muziek. Deze
worden vaak georganiseerd door lokale enthousiastelingen,
vertelt Kristina. Het is erg waardevol om datgene wt er is
zichtbaar te maken, zeker als het culturele aanbod klein is.
Dat gebeurt bijvoorbeeld op de braderien.

Cultuureducatie kan niet zonder een culturele omgeving,

zonder kunstzinnig aanbod buiten school waar kinderen aan
mee kunnen doen. Alleen zo komt talent optimaal tot bloei.
Talentontwikkeling van binnen- naar buitenschools is in kleinere
gemeenten vaak lastiger, aldus Kristina. Ze geeft aan dat het
ontzettend belangrijk is dat cultuureducatie aansluit bij de
bestaande culturele voorzieningen en bij wat men waardevol
vindt. Het aanbod uit de stad is niet altijd geschikt. De afstand
is letterlijk groot en de kinderen hebben een heel ander
referentiekader. De plaatselijke dynamiek is heel waardevol. Je
moet de taal spreken van de lokale aanbieder en de scholen.
Vanuit een gezamenlijke basis breng je kunstzinnige activiteiten
in. Je moet wel voorzichtig beginnen, want het kan ook
verkeerd uitpakken. Neem bijvoorbeeld een voorstelling die niet
gewaardeerd wordt. Gemeenten moeten hierbij blijven faciliteren,
en letterlijk ruimte maken.

Maak het zichtbaar

Zichtbaar maken van het aanbod, hoe doe je dat dan?

Twenterand heeft een eigen cultuurklapper, vertelt Kristina.
Dat is een brochure waarmee scholen kinderen binnenschools
kunnen laten kennismaken met het lokale cultuuraanbod.
Kunstenaars naar de kinderen toebrengen draagt daar ook aan
bij. Het is heel mooi dat leerkrachten getraind worden om
zelf cultuurlessen te geven, maar het is ook erg waardevol om
kunstenaars in de klas te hebben. Die laten weer andere dingen
zien en zien bij de kinderen ook andere dingen.
Alle scholen in Twenterand willen iets doen aan kunst en cultuur.
Dat zit dus goed. Er zijn slechts vijf Interne Cultuur Cordinatoren
(ICCers), maar heel veel enthousiaste leerkrachten. Niet alle lokale
aanbieders hebben de capaciteit om cultuureducatie uit te
voeren, laat staan om dit zelf samen met scholen te ontwikkelen.
Dan is het fijn dat er mensen zijn die daarbij kunnen helpen, zoals
Kristina zelf. Continu met elkaar in gesprek blijven is belangrijk.

Een plattelandsgemeente in het oosten van Overijssel. Nuchtere

mensen, een rijke geschiedenis. In gemeente Twenterand werkt
Kristina Odenhamn als Combinatiefunctionaris in het team Wat
beweegt jou? Met name in dit soort gemeenten is het voor de
kinderen ontzettend belangrijk dat zij zich goed kunnen uitdrukken
en zelfvertrouwen ontwikkelen. Creativiteit draagt hieraan bij. Kinderen
leren kritisch te zijn en hun eigen mening te vormen. Kristina vertelt
graag over haar toegevoegde waarde.
6

Waar een klein dorp groot in kan zijn: het Staphorster

stipwerk is wereldwijd bekend en staat op de
werelderfgoedlijst met immaterieel erfgoed. Op de
scholen in het dorp werken kinderen al jaren aan stipwerk.
Hellen Strik, cultuurcoach in de gemeente Staphorst,
kwam op het idee om het stipwerk te verdiepen en te
verankeren in het onderwijs.

Erfgoed wordt cultuureducatie

Stipwerk

op spijkerbroek

Hellen coacht een werkgroep bestaande uit directeuren, leerkrachten en Interne Cultuurcordinatoren van tien basisscholen.
Hier opperde zij haar idee. Basisscholen De Levensboom en De
Iekmulder waren enthousiast en besloten mee te doen. Een buitenkans, zegt Sonja Lassche, leerkracht en ICCer op basisschool
De Levensboom. Er zit zoveel meer in stipwerk dan alleen een
middagje stippen met de kinderen. Na globale ideevorming en
het bepalen van de doelen startte de school met de uitwerking
van een leerlijn met vier lessen voor de groepen 6, 7 en 8. In juni
2015 volgden de leerlingen de eerste lessen. Sonja vond het erg
fijn en nuttig om mee te denken. Kinderen willen beleven, maken
en ervaren. Door als leerkracht mee te ontwikkelen kun je echt
iets maken waarvan je weet dat het aanslaat. Ze vertelt dat dit
project juist op een school als De Levensboom, waar Meervoudige Intelligentie een belangrijke plek heeft, goed past. Kinderen
leren op veel verschillende manieren. De leerlijn sluit hier goed
bij aan doordat het leren van de theorie van het stipwerk wordt
gecombineerd met het ervaren en beleven van de techniek.

Uit en thuis

De lessen zijn geschikt voor het digibord en leerkrachten hebben geen training nodig om ze te kunnen geven. Drie van de
vier lessen worden op school gegeven. De eerste les bestaat uit
een leskist, geheel in stijl, met lesbrief en PowerPoint. De tweede
les vindt plaats op locatie in Museum Staphorst, een traditioneel
gebouwde boerderij met een typisch Staphorster inrichting. Deze
les bestaat uit twee speurtochten met vragen. Daarnaast maken
de leerlingen zelf stempeltjes. In de derde les komt een vakdeskundige samen met de kinderen stippen. In les vier maken ze hun
werkjes af en wordt het project afgesloten met reflectie.

Kinderen willen beleven,

maken en ervaren

Omdat het niet gemakkelijk is om les te geven aan grote groepen

kinderen hoe leuk en interessant de les ook is is training van
de 15 museumvrijwilligers ontzettend belangrijk. Een educator
van het Stedelijk Museum Zwolle gaf hen daarom training. Hellen:
Omdat er nog wel eens verloop is van vrijwilligers is het belangrijk dat we over een paar jaar de trainingen herhalen.

Leereffecten

Sonja vertelt dat er kinderen zijn die hun gympen stippen of hun
spijkerbroek. Ook zijn er al shirts gestipt met de kleuren van de
voetbalclub. De leereffecten zijn veel groter dan toen we nog
een enkele les stippen gaven. Nu het stippen is gentegreerd in
vier aparte lessen zien we niet alleen dat de techniek beter landt,
maar ook dat kinderen thuis bijvoorbeeld een stipwerk-kinderfeestje geven.
Er doen nu twee scholen mee, maar natuurlijk willen we ook andere scholen over de streep trekken, vervolgt Hellen. Het project
maakt deel uit van het Cultuurmenu. Het is misschien wel wat
duurder dan een losse les of museumbezoek, maar het effect is
veel groter. Kinderen herkennen waar ze vandaan komen, kunnen
daar iets over vertellen en zijn trots. Het is en blijft een uniek stuk
erfgoed.

Doelen van de leerlijn

1 Behoud van het stipwerk als erfgoed.
2 Leerkrachten voeden met kennis
over het stipwerk.
3 Historisch besef en kennis van
kinderen vergroten.

In november 2015 maakte C.B.S. De Wiekslag in Bruchterveld

twee weken lang een geweldig en eigentijds project mee.
Tijdens en buiten de reguliere lessen pasten de kinderen en
leerkrachten media op nieuwe en creatieve manieren toe.
Ook maakten zij een uitstapje naar de bibliotheek om hun
mediavaardigheden te versterken. ICCer Tineke Schepers
vertelt over het project Samen media maken.

Iedere vier jaar maken scholen hun schoolplan. In 2014 startte

De Wiekslag met een nieuw plan voor de periode 2015 2019.
Zoals altijd zou cultuur hierin een plek krijgen. Maar welke?
En hoe? Tineke wierp deze vragen op tijdens de maandelijkse
teamvergadering. Als snel was iedereen het erover eens dat media
een belangrijk onderwerp zouden moeten zijn. Tineke vertelt dat
ze de lessen daarbij niet vanuit het gevaar van (social) media
wilden ontwikkelen, maar juist vanuit een positieve insteek.
Hoe kunnen we media op een creatieve manier gebruiken in onze
lessen en welke werkvormen kunnen we onze kinderen bieden?
Om een leerlijn media te kunnen ontwikkelen deed Tineke samen
met de bibliotheek (als cultuuraanbieder) een aanvraag voor een
Cultuureducatie met Kwaliteit-subsidie. Hierover had zij gehoord
tijdens de ICC-cursus bij Rijnbrink. De subsidie werd toegewezen
en het project kon starten.

Cultuur op scholen in
Hardenberg

Positief creatief met

10

media

Het doel van het project op De Wiekslag is kinderen mediavaardigheden te leren en deze creatief te leren toepassen. Er ontstond
een mooie samenwerking tussen de school, Stichting Kind &
Cultuur en de bibliotheek. De stichting verzorgt in Hardenberg
al het culturele aanbod voor scholen en het onderdeel media
sloot goed aan bij het project. Ook de bibliotheek deed mee.
Zo volgden de kinderen de lessen informatievaardigheden deels
in de bibliotheek. In maart 2015 startten de leerkrachten met een
training over het gebruik van media in reguliere lessen. Daarna
veranderde het project van koers. Tineke werd ziek en de directeur nam het over. Hij kwam in contact met een school in Almelo
die samen met TETEM kunstruimte al een creatieve leerlijn media
had ontwikkeld. Daarop besloot de directeur om niet opnieuw
het wiel te gaan uitvinden, maar om samen met TETEM eenzelfde
leerlijn (op maat) voor De Wiekslag te ontwikkelen.
Inmiddels hebben de kinderen twee fantastische weken met

media gewerkt. Ze hebben films, lipdubs en stop-motions

gemaakt, gedanst als robots, noem maar op. Ook de reguliere
lessen werden op nieuwe manieren gegeven. De kinderen, leerkrachten n ouders zijn erg enthousiast. Op de vraag of de school
zich nu als mediaschool wil profileren antwoordt Tineke: Nee
hoor, we blijven een gewone basisschool, maar wel een waar kinderen goede mediavaardigheden ontwikkelen en deze ook nog
creatief leren toepassen!

Topje van de ijsberg

Het team heeft ontdekt dat je niet alln maar positief en creatief
met media aan de slag kunt gaan. Mediawijsheid, dus weten wat
je wel en niet kunt doen, is een randvoorwaarde om media op
een positieve manier te kunnen gebruiken. In het voorjaar van
2016 zal De Wiekslag samen met TETEM de doorgaande leerlijn
verder ontwikkelen, want er zijn nog veel meer mogelijkheden.
Volgens Tineke waren de projectweken slechts het topje van
de ijsberg.

We blijven een gewone

basisschool, maar wel een
waar kinderen goede
mediavaardigheden
ontwikkelen en deze ook nog
creatief leren toepassen!
11

Een dag
op pad
met Iris Offringa

Iris Offringa is Adviseur Cultuureducatie bij Rijnbrink

Mijn dag begint op het gemeentehuis in Olst-Wijhe, waar ik een

gesprek heb met Annemarie Thoben, beleidsmedewerker Cultuur.
Annemarie wil advies over een notitie cultuureducatie waaruit blijkt wat
het belang is van cultuureducatie voor de inwoners en welke partijen
daarbij betrokken zijn. Deze notitie wil zij voorleggen aan het college. Ik
adviseer haar onder andere om op verschillende niveaus een communicatiecampagne voor cultuureducatie in gang te zetten. Raadsleden,
beleidsmedewerkers en de wethouder Cultuur en Onderwijs moeten
goed weten wat het is en hoe cultuureducatie bijdraagt aan hun ambities.
Laat hen ervaren wat cultuureducatie met kinderen en leerkrachten doet,
zeg ik haar. Annemarie zegt dat het goed is om dit in samenwerking met
haar en de Combinatiefunctionaris Cultuur te organiseren. We spreken af
dat ik haar ingredinten aanlever voor een notitie waarmee zij vervolgens
richting het college kan.

De drempel voor de

leerkrachten voor het
geven van de wekelijkse
muzieklessen

is enorm verlaagd.

Vanuit Wijhe rijd ik door naar Haaksbergen. Daar heb ik een afspraak
met twee directeuren van Haaksbergse basisscholen en de nieuwe bovenschoolse Cultuurcordinator Karin Ossenkoppele. De directeuren willen
samen een subsidieaanvraag indienen voor de regeling Muziekimpuls
van het Fonds voor Cultuurparticipatie. Het doel van onze afspraak is om
helder te krijgen wat de verschillende directeuren precies willen met
deskundigheidsbevordering voor leerkrachten op het gebied van muziek.
Ook bespreken we welke cultuuraanbieders daarin een rol kunnen spelen.
En van de directeuren is erg enthousiast over Scala Centrum voor de
Kunsten en Kaliber Kunstenschool. Scala zou de binnenschoolse leerlijn
muziek en bijbehorende trainingen voor leerkrachten op zich kunnen
nemen. Kaliber Kunstenschool zou daarop aan kunnen sluiten door
kinderen in de klas te laten kennismaken met instrumenten en
popconcertjes buiten schooltijd te organiseren. We spreken af dat ik een
afspraak organiseer met de ICCers van de drie scholen, Scala en Kaliber
Kunstenschool om dit te bespreken. Na afloop daarvan kan ik een
projectvoorstel maken, dat zij vervolgens zelf aanvullen en opsturen
naar het Fonds voor Cultuurparticipatie.

Mijn laatste afspraak van vandaag is op de muziekschool in Losser.

Martine Bauhaus van de muziekschool heeft een evaluatiebijeenkomst
gepland met alle deelnemende scholen van het Cultuureducatie met
Kwaliteit-project Muziek maak je samen. De afgelopen twee schooljaren
was ik coach van dit project en voerde ik gesprekken met Martine over
de start en de voortgang. Het eerste deel van het project is nu afgerond:
voor de Losserse basisscholen is er een doorgaande leerlijn muziek
ontwikkeld. Vandaag wordt deze nieuwe map met lessen gepresenteerd
aan de ICCers en directeuren van alle basisscholen. Martine heeft mij
gevraagd of ik het evaluatiegesprek met alle aanwezigen wil leiden.
In het gesprek komt naar voren dat de scholen erg tevreden zijn over de
samenwerking met de muziekschool. De drempel voor de leerkrachten
voor het geven van de wekelijkse muzieklessen is enorm verlaagd.
Mede doordat nu structureel een keer per twee weken een vakleerkracht
muziek in de klas komt, geven de leerkrachten als vanzelf muziekles in de
tussenliggende weken. Na de evaluatie gaan de leerkrachten in workshops
uiteen en zit mijn werkdag erop!
12

13

Cultuur vormt
het DNA van de
Katholieke Pabo

Docente Mieke Tielens en Henk Swart, MT-lid en

beleidsadviseur van de Katholieke Pabo in Zwolle (KPZ),
geven hun visie op cultuureducatie en de rol van de
Pabo daarin. De ruimte het leerplein waarin zij zich
bevinden, laat letterlijk zien waar zij voor staan en waarin
zij geloven: leerlingen opleiden tot nieuwsgierige,
onderzoekende en reflecterende docenten.

Voordat we concreet ingaan op cultuureducatie, schetst

Henk de context van de KPZ. De KPZ-filosofie gaat uit
van het idee dat de mens complex is in zichzelf en in
zijn relatie tot de wereld. Vanuit dit mensbeeld, waarover
hij nog veel meer kan vertellen, vloeit de narratieve
(verhalende) professionele identiteit van de KPZ voort.
Studenten leren betekenis te geven, niet alleen voor
zichzelf, maar in een context. Het worden wereldburgers.
Cultuur speelt daarin een belangrijke rol, want kunst
is een bron van zingeving. De leerlijn ZEE (zingeving,
ethiek en esthetiek) waar de kunsten deel van uitmaken,

is een van de grondleggers van het curriculum. De KPZ

ziet de leerkracht als cultuurdrager. Door hem of haar
komen leerlingen in aanraking met een verrijkende en
uitdagende leeromgeving, met alle rijkdommen en
verworvenheden van de menselijke cultuur. Daar gaat
een vormende, emanciperende en integrerende waarde
vanuit, juist voor die kinderen die van huis uit weinig of
geen cultureel of sociaal kapitaal hebben meegekregen
of die voor het aanboren van hun mogelijkheden zijn
aangewezen op onderwijs. De kunsten vormen dan ook
het DNA van de Katholieke Pabo Zwolle.

Belangrijke taak onderwijs

Henk vertelt over de taak van het onderwijs om jonge
mensen op te voeden en te onderwijzen tot sociaalvoelende, zelfbewuste en weerbare volwassenen die
met hun verworven kennis en vaardigheden in staat
zijn een bestaan op te bouwen en kunnen bijdragen
aan de verdere ontwikkeling van de Nederlandse
samenleving. Goed kunnen rekenen en je talen
spreken zijn daarvoor basale voorwaarden. Net als
goede communicatieve vaardigheden en het kunnen
omgaan met de diversiteit aan leefstijlen en culturen.

Ook moeten studenten leren het moreel goede, het

vakinhoudelijk juiste en het creatief schone te doen en
keuzes te maken, aldus Henk.
Veel scholen zoeken naar manieren om kunst en
cultuur een vaste plek te geven in het schoolprogramma. Volgens Mieke en Henk lukt dit alleen
als leerkrachten ontdekken dat dit past binnen het
bestaande curriculum en de gegeven onderwijstijd.
Ze moeten op hun school de ruimte voelen om
cultuureducatie op een goede manier te geven.
>> lees verder op pagina 16

14

15

Kunst in
Beweging
De doorontwikkeling
van een leerlijn

Henk Swart en Mieke Tielens

Verbindend concept
Het is toch wel een probleem, of liever een uitdaging,
dat leerlijnen cultuureducatie vaak niet duurzaam zijn,
aldus Mieke. Om te onderzoeken he dit kan, startte ze
een dialoog met basisscholen en cultuuraanbieders.
Het gaat om de vraag hoe scholen zich eigenaar gaan
voelen van cultuureducatie. Een leuk en dynamisch
contact, vertelt ze enthousiast. De eerste conclusies wil
Mieke wel voorzichtig trekken. Zo moet cultuureducatie
dicht bij mensen georganiseerd worden, moet het

gereedschappen in handen krijgen om cultuureducatie in de brede zin van het woord het mens- en
maatschappijonderwijs, burgerschapsvorming, sociale
veiligheid en integratie vorm te geven binnen eenzelfde
tijd: gemiddeld vijf uur lestijd per dag, voor een grote
klas met kinderen. Dit kunnen zij doen door een
verbindend concept te creren en daar leerlijnen bij te
maken. Vervolgens kiezen ze de inhoud en bedenken
ze activiteiten met behulp van het in Nederland rijkelijk

Studenten leren betekenis te geven, niet alleen voor

zichzelf, maar in een context. Het worden wereldburgers.
Cultuur speelt daarin een belangrijke rol, want kunst is een
bron van zingeving
format van de leerlijnen eenvoudig te vertalen zijn naar
andere vakken en werkt visualisatie beter dan veel tekst.
De gangbare oplossing om cultuureducatie te integreren met andere vakken op het niveau van inhoud
en activiteiten vraagt veel inzet van de leerkrachten,
aldus Henk. Ondanks dat Nederlandse leerkrachten
uitblinken in het bedenken van creatieve werkvormen
en kinderen enthousiast zijn, zijn de leeropbrengsten
vaak teleurstellend. Leerkrachten moeten daarom

16

voorhanden materiaal. Vanuit dit fundament kunnen

ook culturele en maatschappelijke instellingen van
buiten de school worden betrokken bij cultuureducatie, het mens- en maatschappijonderwijs en
burgerschapsvorming.
Voor dit artikel is naast het interview met Mieke
Tielens en Henk Swart gebruikgemaakt van
teksten uit de aanvraag Post HBO opleiding
onderwijskundig expert kunst & cultuur.

Niet alleen kunst is in

beweging, ook specifieke
leerlijnen groeien soms verder
uit. Neem bijvoorbeeld de
beeldende leerlijn Kunst voor
Toppers, in 2013 ontwikkeld
door GBS Op de Hoeksteen uit
Hasselt. Deze leerlijn vormt nu
de basis voor nog meer kunst:
dans, theater en nieuwe media.
In uitgave 1 van GeenKunst
vertelden Karin Gerfen
en Wolbert Meijer (Interne
Cultuur Cordinator) over
Kunst voor Toppers.
Nu vertellen zij over Kunst
in Beweging.
17

De kinderen
moeten
verplicht
spieken!

Karin Gerfen is kunstenaar en geeft les aan hogeschool ArtEZ. Een combinatie met meerwaarde voor
cultuureducatie. Haar ambitie is om leerkrachten een
breed begrip van kunst te geven en hen nieuwsgierig
te maken. Kunst in Beweging een Cultuureducatie
met Kwaliteit (CmK)-project legt de nadruk dan
ook bij de leerkracht zelf. Dat kwam Wolbert goed
uit, want hij was specifiek op zoek naar lessen waar
leerkrachten zelf hun mogelijkheden en behoeften
in terugvinden. Van Kunst voor Toppers hebben we
geleerd dat het beter is als docenten zelf de lessen
vormgeven en niet de les van een ander (de ICCer)
moeten geven.
Karin vertelt dat de leerlijn uitgaat van vijf elementen:
nieuwsgierigheid, verbeeldingskracht, expertise,
doorzettingsvermogen en samenwerken. Ze licht
toe dat met samenwerken niet wordt bedoeld dat
je in groepjes samen iets maakt, maar dat je samen
ideen deelt en elkaar inspireert. De kinderen moeten
verplicht spieken!

Leerkrachten worden experts

Zelf lessen ontwerpen is best een uitdaging. Het kost
18

tijd, terwijl een van de randvoorwaarden juist is dat het

niet te veel tijd mag kosten. Toch is het Karin en
Wolbert gelukt om met beperkte tijd leerkrachten te
trainen. Middels de trainingen worden zj de experts
en kunnen zij zelf lessen maken en geven. Bij kunsteducatielessen zoals deze is het belangrijk dat
leerkrachten durven te experimenteren, dat zij hun lijf
inzetten. Karin helpt daarbij met training, teamtraining en coaching on the job. Dit doet zij niet
alleen. Marlies Weeting helpt met dans, Annerieke
Otten met theater en Eleanoor Grootoonk geeft
training nieuwe media.
Om een keuze voor de richtingen dans, theater of
nieuwe media te kunnen maken, volgt het hele
team van leerkrachten een basistraining. Het werkt
immers het beste als je iets kiest wat het dichtst bij
jezelf ligt. Karin: Het gaat erom dat iedere leerkracht
nieuwsgierig wordt. De leerkrachten krijgen een grid
en ontwikkelen zelf de lessen van de leerlijn. Na de
basistraining kozen zes van hen voor theater en twee
voor nieuwe media. Om de leerkrachten extra te
prikkelen, wordt voor allemaal nog een middag dans
georganiseerd. Wolbert: Dans is lastiger, maar we
stappen er open in. We hebben vaker gezien dat de
houding van leerkrachten onverwacht veranderde.
Dus we laten ons verrassen.

Uiteindelijk worden er lessen ontwikkeld voor groep

1 tot en met 8. Soms zijn dit losse lessen, soms
ontstaat een echte doorlopende leerlijn. Ieder kind
krijgt alle lessen een keer aangeboden. Continuteit
vinden we erg belangrijk, aldus Wolbert.

Resultaten
De resultaten van het CmK-project Kunst voor
Toppers en Kunst in Beweging zijn zeker merkbaar,
vertelt Karin. De leerkrachten zijn veel vrijer en de
vijf basiselementen zien we ook terug bij andere
vakken. Daarnaast zie je dat leerlingen zelfstandige,
onafhankelijke denkers worden. Een mooi neveneffect is volgens haar dat, doordat een bestaande
leerlijn verder wordt ontwikkeld, je als kunstaanbieder
nog vaak terugkomt op de school en ziet dat cultuureducatie echt in het beleid wordt verankerd. Je blijft
elkaar zien en bewusthouden. Het vergt continue
aandacht en het is belangrijk dat je in gesprek bent
en blijft met de directie. En dat de directie leerkrachten
faciliteert, dus tijd en ruimte geeft. Ook ICCers spelen
een belangrijke rol. Dat zit bij Op de Hoeksteen
zeker goed!

Karin Gerfen

Wolbert Meijer

Heb je behoefte aan expertise bij het opzetten

en implementeren van een leerlijn? Neem dan
contact op met Karin Gerfen.
Bel 06 153 312 97, mail naar info@karingerfen.nl of kijk op
www.karingerfen.nl
19

De status
aparte
van erfgoed

Ter versterking van culturele competenties op het vlak van erfgoed

in het basisonderwijs ontwikkelden Marieke en Annemarie de
leerlijn Wijzer met Erfgoededucatie. Een van de dingen die zij
doen, is erfgoedorganisaties helpen om het leereffect van hun
aanbod te vergroten. Ook adviseren zij gemeenten over het
creren van structurele verbinding tussen scholen en erfgoed in
de betreffende gemeente.

De methode van Annemarie en Marieke houdt echt rekening met

de kinderen en de fase waarin zij zitten. Kinderen van uiteenlopende leeftijden verschillen immers erg van elkaar: cognitief,
fysiek en sociaal-emotioneel. Iedere fase leidt tot een passend
lesprogramma. Het mooie is dat we merken dat scholen en
erfgoedorganisaties elkaars taal gaan spreken. Door de verbinding
en de gezamenlijkheid is dit echt verbeterd.

Dat erfgoed een status aparte heeft ten opzichte van andere
Cultuureducatie met Kwaliteit (CmK-) projecten, daar is Marieke het
niet helemaal mee eens. Erfgoed is geen gewone geschiedenisles, maar een van de kerndoelen binnen kunstzinnige orintatie.
Erfgoed verbindt veel vakken met elkaar: aardrijkskunde, geschiedenis, maar bijvoorbeeld ook burgerschapszin. Niet het erfgoed
op zich zorgt voor creativiteit, maar de manier waarop het wordt
gegeven. De methode maakt het tot een echt cultuureducatievak.

Verbondenheid

Bewezen effectief
De leerlijn van Marieke en Annemarie gaat uit van een didactiek
die zij zelf ontwikkelden. Deze bestaat uit drie leerstappen:
voorkennis, beleving en reflectie. De derde stap wordt vaak op een
creatieve manier geuit. Maar ook de manier waarop je kinderen
kennis geeft en zelf laat ontdekken is creatief. Door samenhang
aan te brengen tussen de drie stappen krijgt een bezoek aan
bijvoorbeeld het plaatselijke museum veel meer zin, zegt
Annemarie. Het is een bewezen effectieve methode waarvan je
de resultaten en kwaliteit goed kunt meten. Dit doen we samen
met scholen en erfgoedinstellingen. We willen echt iets bereiken.
Met de leerdoelen die Marieke en Annemarie hebben ontwikkeld
weten leerkrachten bijvoorbeeld welke kennis, vaardigheden en
houding kinderen opdoen. Ook krijgen zij inzicht in de kwaliteit
van hun lessen en projecten op het gebied van erfgoed.

Betekenis geven
Erfgoed is een bron om kennis over te brengen. Dit staat of valt
met het geven van betekenis. Om betekenis over te brengen,
gebruiken we taal. Annemarie: Beide vakken kun je dus goed
integreren. Het verhaal speelt altijd een belangrijke rol bij erfgoed,
omdat erfgoed relateert aan betekenissen in de eigen omgeving.
Ondanks dat erfgoed heel divers kan zijn van een oude foto tot
een lokaal oogstfeest gaat het altijd om het verbinden van
verleden, heden en toekomst.

Erfgoed is ons culturele kapitaal. Ondanks dat het een pijler is van
Cultuureducatie met Kwaliteit, zien veel mensen erfgoed toch niet
direct als een creatief vak. Marieke Zeeman
en Annemarie de Regt van Zeeman &
de Regt Onderwijskundigen zien het
heel anders!
20

Annemarie de Regt

Marieke Zeeman

Een mooi voorbeeld is Buig voor je held in Oldenzaal, een

cultureel-educatief project voor leerlingen vanaf groep 6 op basis
van religieus cultureel erfgoed en beeldende kunst. Door de lessen
komen leerlingen op een actieve, onderzoekende en kunstzinnige
manier in aanraking met het religieus erfgoed in Oldenzaal. Ze
werken samen, raadplegen zelfstandig informatiebronnen op
internet en worden aangezet tot creativiteit en kritisch denken.
In de lessen krijgen de leerlingen kennis aangereikt waarmee
ze tijdens de rondleiding in Museum de Pelgrim en de
St. Plechelmusbasiliek het erfgoed optimaal kunnen waarnemen,
herkennen, verklaren en waarderen.
Een belangrijke factor voor het succes is de samenwerking tussen
gemeente, erfgoedinstellingen en scholen. Het erfgoed krijgt
een sterke impuls en er ontstaan structurele verbindingen
tussen organisaties. Zeeman & de Regt zijn hierbij de
intermediair tussen scholen en erfgoedorganisaties.
Zij helpen de laatste om hun pedagogische
vaardigheden te versterken en zo echt
leereffecten te realiseren. Annemarie:
Erfgoed was een soort schoolreisje en
is nu een stevige pijler binnen
andere vakken. Dat is dus de
status aparte van erfgoed:
de verbinder!
Meer weten? Kijk op
zeemanderegt.nl

Zeeman & de Regt: 5 gouden regels

voor goede erfgoedlessen:
1. Zorg voor een zinvolle beleving.
2. Zet met de lessen aan tot historisch redeneren.
3. Leer kinderen goed kijken: wat zie je?
4. Laat kinderen hun waarnemingen onder woorden brengen.
5. Heb het lef!
21

Een dag
op pad
met Marille van Zanten
Marille van Zanten is Hoofd Kunstverleiding bij
centrum voor kunsteducatie Quintus in Kampen.

8.30
Marille springt op de fiets, op weg naar een
bespreking over de Impuls Professionalisering
Cultuuronderwijs met een bovenschoolse
manager van een schoolvereniging. Blij fiets ik
terug naar Quintus, want ze gaan ervoor!

Met een dansdocente

bespreekt Marille
haar mogelijke inzet bij
onderwijsactiviteiten.

Na een aantal telefoontjes loopt een collega binnen die ook

benieuwd is naar de uitkomst van het samenwerkingsoverleg
van die ochtend. Marille praat haar even bij.

15.25
Per post komt er een uitnodiging voor een
avond van een muziekvereniging binnen.
Ik zet het gelijk in mijn agenda en geef me
op voordat ik het vergeet.

13.30
Na de lunch wil een van de Quintusdocenten sparren over een nieuw plan voor
samenwerking met een zorginstelling. We
nemen de tijd om het plan te finetunen en de te
nemen stappen zo helder en concreet mogelijk
te maken. Zo gaan plannen daadwerkelijk
resultaat opleveren.

15.45
Jas aan, op weg naar het stadhuis voor een werkgroep
overleg voor de Hanzedagen (bijeenkomst van Europese
Hanzesteden georganiseerd door Kampen) in 2017.

9.45
Snel zet ik mijn computer aan, want
de volgende bespreking staat alweer
op het programma. Ondertussen
vraag ik de administratie of het
inschrijvingsoverzicht van de scholen
klaar is en werk ik aan mijn grote
hoeveelheid e-mails. De planner van
de schoolworkshops komt ook nog
binnen en vraagt hulp. Ook dat doe ik
tussendoor.

10.30
Een bespreking met een cultuuraanbieder in de stad.
Samen met de cordinator van de vakdisciplines voert
Marille een vruchtbaar gesprek dat al snel leidt tot
nieuwe concrete activiteiten en acties.

22

14.45

14.25

12.30
Voordat haar vaste lunchritueel begint, praat
Marille een collega-staflid bij over het overleg
met de cultuuraanbieder van die ochtend.
Mijn collega van het lunchloopje staat al op
me te wachten. Letterlijk even uitwaaien!

16.30
Nog een paar e-mails beantwoorden, de voortgang van
een Cultuureducatie met Kwaliteit-project bespreken, mijn
agenda van morgen bekijken en daarna nog n ding.

11.45
Met een zzper uit het culturele
veld spreekt Marille over de
mogelijke inzet. Daarnaast
vraagt de zzper aandacht voor
een paar privzaken. Dat is ook
belangrijk, dus maar even niet
op de klok letten.

17.30
H, wat is dat? Mijn oog valt op het geeltje
waarop staat GeenKunst, op stap met Oh ja,
ik zou nog een verslagje maken. Vandaag was
wel een geschikte dag. Laat ik het maar gelijk
doen, dan kan dat geeltje ook weer weg.

23

Roombeek Cultuurpark

Verbeelding, innovatie en
creativiteit in onderwijs
Sinds 1 oktober 2015 werken verschillende culturele organisaties
uit Enschede intensief samen op het vlak van cultuureducatie.
Onderzoeken, spelen en maken, bij Roombeek Cultuurpark educatie
kan het allemaal.

Kenniskring Overijssel

Hoe kunst en onderwijs

elkaar versterken
In Nederland zijn zeven kenniskringen die elk een eigen vraagstuk
op het gebied van cultuureducatie onderzoeken. De achterliggende
gedachte is om kennis naar boven te halen voor de ontwikkeling
van cultuureducatie. Kenniskring Overijssel onderzoekt hoe kunst
het onderwijs versterkt.
Kenniskring Overijssel komt zes keer per jaar
bij elkaar en bestaat uit professionals uit het
onderwijs en het culturele veld. Het doel van
de Kenniskring is om de chte onderliggende
waarden te achterhalen die de scholen door
Cultuureducatie met Kwaliteit tot stand brengen
en daarover kennis op te doen. De vraagstukken
komen voort uit de schoolpraktijk. Aan de basis
staat het idee dat cultuureducatie als vliegwiel
gaat functioneren voor onderwijsvernieuwing.
Maar over welke onderwijsvernieuwing hebben
we het dan, wat is de essentile bijdrage van
cultuur en hoe moet je dit leergebied inrichten
om daarmee onderwijsvernieuwing aan te jagen?
24

Het is moeilijk om uit te leggen waarom kunst en

cultuur belangrijk is. Vaak wordt de vraag gesteld:
wat levert het kinderen op? Dit lijkt onmogelijk,
omdat je het niet gemakkelijk onder woorden
kan brengen. De Kenniskring maakt dit concreter
en presenteert nog voor de zomer van 2016 haar
bevindingen.

Benieuwd naar de uitkomsten? Stuur

een e-mail aan Meriam de Kanter via
meriam.dekanter@rijnbrink.nl
en ontvang de resultaten van de
Kenniskring Overijssel.

Roombeek Cultuurpark educatie is een samenwerking

tussen TETEM kunstruimte, Museum TwentseWelle en
Rijksmuseum Twenthe. Samen helpen zij scholen,
kinderen en ouders om gemakkelijk en overzichtelijk
een passend cultuuraanbod te vinden. Zo kan ieder
kind vaardigheden zoals creativiteit, oplossingsgericht
denken, zelfbewustzijn, beschouwing en reflectie ontwikkelen.
Roombeek Cultuurpark educatie biedt een uitgebreid
workshopprogramma. Kinderen maken op een aantrekkelijke, onderzoekende, spelende en makende manier kennis
met een breed scala aan kunstdisciplines, materialen
en themas. Bijna alles is mogelijk. De workshops zijn op

maat gemaakt en worden (vaak op locatie) gegeven

door kunstenaars en studenten van de kunstacademie.
Naast een vast programma dat ieder schooljaar opnieuw
wordt aangeboden, biedt Roombeek Cultuurpark educatie ook projectmatig activiteiten aan, bijvoorbeeld rond
een expositie of tijdelijk thema, of als maatwerkproject
naar aanleiding van een verzoek van het onderwijs.

Meer weten?
Kijk op www.roombeekcultuurpark.nl
25

Volg een training

bij Rijnbrink!
Goed cultuuronderwijs
voor alle kinderen in Overijssel. Dat is de ambitie die
we met jou delen. Het is
ontzettend belangrijk dat
scholen kwalitatief hoogwaardig cultuuronderwijs
bieden en dat kinderen
hun creatieve vaardigheden
op een toekomstbestendige
manier versterken en
ontwikkelen.
Voor het waarmaken van deze ambitie zijn
goed opgeleide professionals, leerkrachten,
schooldirecteuren, cultuurambtenaren,
cultuuraanbieders en kunstenaars onmisbaar.
Rijnbrink biedt hiervoor diverse trainingen
aan, die ook op maat gemaakt kunnen
worden. Voorbeelden zijn de Cursus Interne
Cultuur Cordinator, Procesgericht werken
en Projectmanagement.
Wil je meer informatie over onze trainingen?
Kijk op www.rijnbrink.nl of neem contact
op met een van onze adviseurs Cultuureducatie. Ook bij andere instituten in Overijssel
worden trainingen, cursussen en opleidingen
gegeven. Zo bieden Saxion en Hogeschool
Windesheim de post-hbo-opleiding Cultuurbegeleider aan.

26

Mignon
Stevelink,

groepsleerkracht en
ICCer op basisschool
De Wendakker in
Oldenzaal.

Samen met een groep inspirerende

mensen heb ik de ICC-training bij
Rijnbrink gevolgd. Het onderdeel
procesgericht werken sprak mij persoonlijk erg aan. Dit sloot perfect
aan bij onze opnieuw geformuleerde
schoolvisie. Mignon vertelt dat haar
school streeft naar uitdagend en betekenisvol onderwijs waarin leerlingen
hun talenten maximaal leren ontdekken en ontwikkelen. We willen onze
leerlingen vormen tot initiatiefrijke,
verantwoordelijke en zelfstandige
jongeren die zijn voorbereid op de
samenleving in de 21e eeuw. Dat wordt
in ons team als zeer belangrijk ervaren.
Onder de noemer Wendtalent werken
de leerlingen op vrijdagmiddag nu
schoolbreed en groepsoverstijgend aan
talentontwikkeling. Dit doen ze op alle
culturele vormingsgebieden.
De kinderen ervaren dit nu al als de
leukste middag van de week. Een
mooie start, maar we willen ons niet
beperken tot n middag.

We willen onze
leerlingen vormen
tot initiatiefrijke,
verantwoordelijke
en zelfstandige
jongeren

Voor mij is
cultuureducatie
niet meer puur
theoretisch, maar
iets dat leeft!
Bokke Klein
Zandvoort,
groepsleerkracht en
ICCer op KBS de Bolster
in Raalte.

Ik heb een grote passie voor drama en

toneel en pas dit dagelijks toe in mijn
lesgeven. Volgens Bokke is dit goed
om te ontspannen, meer beleving in de
lessen te brengen en conflicten op te
lossen. Mijn ervaringen voor de groep
waren de reden om op school en in
mijn groep ook meer ruimte te geven
aan andere disciplines binnen cultuur.
Vanuit deze overtuiging startte hij met
de cursus Interne Cultuur Cordinator,
waarvoor hij in 2015 met succes het
certificaat behaalde. De cursus heeft
me meer inzicht in de diversiteit van
cultuureducatie gegeven. Daarnaast heb
ik veel contact met verschillende (cultuur)aanbieders kunnen leggen. Bokke
kan nu een passend programma voor
zijn school maken. We laten de wereldorintatievakken nu gelijk oplopen
met cultuur, waardoor ze meer inhoud
krijgen en kinderen een bredere ontwikkeling doormaken. Ook heeft hij door
het maken van een beleidsplan een passend tijdspad voor de komende vier jaar
en kan hij team en directie bijsturen en
adviseren. Voor mij is cultuureducatie
niet meer puur theoretisch, maar
iets dat leeft!

27

Johan Seckel-school

trekt alle
registers open

Via de regeling Impuls Muziekonderwijs konden scholen die hun muziekonderwijs

willen versterken, vanaf het jaar van 2015 subsidie aanvragen bij het Fonds voor
Cultuurparticipatie. Speciale basisschool Johan Seckel in Ommen was een vroege
starter en begon al in de zomer van 2015. ICCer Lee-Anne Bakker ging samen met
Annelore Horn en Mike Pruijn van Eigenwijs Trainingen aan het werk.
Tijdens de cursus Interne Cultuur Cordinator schreef
Lee-Anne samen met een collega een schoolplan met
daarin de duidelijke ambitie om doorgaande leerlijnen te
ontwikkelen. Rijnbrink was hiervan op de hoogte en benaderde ons om met de regeling Impuls Muziekonderwijs van
het Fonds voor Cultuurparticipatie een doorgaande leerlijn
muziek te maken. Met de hulp van adviseur Iris Offringa van
Rijnbrink was het gemakkelijk om een aanvraag te maken.
Volgens Lee-Anne vinden de kinderen het muziekonderwijs super. Ook de leerkrachten zijn enthousiast. Samen
met Eigenwijs Trainingen versterken zij hun leerlijn Muziek.
Annelore Horn vertelt dat zij de methode Eigenwijs Digitaal
gebruiken. Deze komt voort uit de bekende Moet je doenmethode. Het hele schoolteam wordt getraind volgens
deze methode.

Muziek als prioriteit

Eigenwijs Trainingen geeft drie jaar training aan de leerkrachten van alle groepen van de Johan Seckel school.
Na de orintatietrainingen volgt een aantal individuele
trainingen, vervolgtrainingen en de instrumenttraining.
Muziek had geen prioriteit, maar door deze impuls, en
natuurlijk door twee enthousiaste ICCers, heeft het dat
nu wel, aldus Annelore. Zij studeerde Jazz & Pop aan het
conservatorium en is nu, net als haar collega Mike, uitvoerend en docerend musicus. Het viel de twee al eerder op
dat er slecht wordt gezongen op scholen in Nederland.
Dat is maar een voorbeeld, maar we zien zeker dat het juist
nu belangrijk is dat scholen het muziekonderwijs naar een
hoger niveau brengen.

28

Lee-Anne vertelt dat de school erg blij is met de manier

waarop nu uitvoering wordt gegeven aan de regeling Impuls
Muziekonderwijs: Het is de bedoeling dat muziek na drie jaar
structureel onderdeel is van het curriculum. De leerkrachten
werken er wekelijks aan en voelen zich steeds deskundiger om
lessen op een hoger niveau te geven. Bij cultuureducatie gaat
het om sfeervolle projecten, de wereld beleven, samen ergens
aan werken, (samen) plezier hebben om je te uiten. Voor leerlingen is het goed om hun competenties te laten zien aan hun
omgeving, dit kan hun zelfvertrouwen vergroten.

Lokale verbinding

Inmiddels is een structurele samenwerking tussen de school

en HaFaMO, de opleidingsstichting voor muziekverenigingen
in Ommen, ontstaan. Binnen de doorgaande leerlijn muziek
vinden er tijdens en na schooltijd projecten met muzikanten
van plaatselijke orkesten plaats. Hun activiteiten zijn aanvullend. Annelore: Het is een mooie wisselwerking: HaFaMO
wil de drempel om zelf muziek te gaan maken verlagen.
Dit kan hen nieuwe aanwas opleveren. Daarnaast kunnen
de leerkrachten een beroep doen op docenten van HaFaMO
als ze extra hulp nodig hebben. Samen met HaFaMO worden
de komende drie jaar meerdere concerten voor ouders
gepland.
De lokale verbinding tussen Johan Seckel en HaFaMO is
mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van de gemeente
Ommen. Na drie jaar zal de school zelf de licentiekosten voor
de methode financieren.

29

met het Jeugdcultuurfonds

Helaas zijn niet alle kinderen in Overijssel in de
gelegenheid om buiten hun school actief deel te
nemen aan activiteiten op het gebied van kunst en
cultuur. Meer dan 20.000 kinderen en jongeren in de
Overijsselse gemeenten leven in gezinnen die minder
draagkrachtig zijn. Het Jeugdcultuurfonds is er voor hen.
Gezinnen met beperkte financile mogelijkheden
kunnen aanspraak maken op een bijdrage van dit

fonds. De aanvraag hiervoor verloopt via intermediairs:

professionals die de kinderen kennen vanuit onder
andere het onderwijs, maatschappelijk werk, de
jeugdzorg en gezondheidszorg.

Ben jij zon professional en ken

jij een kind of kinderen in een
vergelijkbare situatie? Meld je dan
aan als intermediair op
www.allekinderendoenmee.nl en
geef kinderen een kans!

Welke gemeenten doen mee met Jeugdcultuurfonds Overijssel?

Het Jeugdcultuurfonds is nog niet in iedere gemeente in Overijssel actief. De volgende gemeenten doen mee:
Dalfsen, Haaksbergen, Hardenberg, Hof van Twente, Kampen, Losser, Ommen, Rijssen-Holten, Tubbergen, Twenterand, Wierden.
Kijk ook op www.jeugdcultuurfonds.nl/fonds/overijssel/

Wist je dat Rijnbrink directeur Advies

Angelique van Betten

persoonlijk ambassadeur is van

het Jeugdcultuurfonds Overijssel?

Rijnbrink wil de verbindende waarde van cultuur overbrengen

op een groot en breed publiek. En dat begint bij kinderen.
Het is fijn om kinderen met cultuur in aanraking te brengen,
ze te laten genieten, te laten onderzoeken en ze een bredere
blik te geven. Een brede culturele basis is bevorderlijk voor de
ontplooiing van talent en zelfredzaamheid. Onder de kinderen
in Overijssel bevinden zich de creatieve professionals van de
toekomst!
Omdat niet alle kinderen vanzelfsprekend mee kunnen doen,
ben ik zo blij met het Jeugdcultuurfonds Overijssel dat ervoor
zorgt dat deze kinderen wel mee kunnen doen. Het Jeugdcultuurfonds draagt bij aan een creatieve open en sociale samenleving. Iedereen is daarbij gebaat. En daarom ben ik, namens
Rijnbrink ambassadeur voor het Jeugdcultuurfonds Overijssel.
Angelique van Betten
Directeur Advies Rijnbrink

30

Welk project speelt waar?

Kunst voor
alle kinderen

Beeldende Kunst
Kunst & Techniek
Kaliber Kunstenschool
Almelo
Implementatie Sint Sebastianusschool
TETEM kunstruimte
Hellendoorn
Kunstvakken binnen het IPC - implementatie Talentrijk
TETEM kunstruimte
Hellendoorn
Lang leve de Verbeelding!
Rijksmuseum Twenthe
Hof van Twente
Kunstblik in Oldenzaal
TETEM kunstruimte
Oldenzaal
Kunst voor Toppers
Karin Gerfen Kunsteducatie
Steenwijkerland
Kunstvakken binnen het IPC - implementatie Kluinveenschool
TETEM kunstruimte
Wierden
Kunst in beweging
Karin Gerfen Kunsteducatie
Zwartewaterland
Cultuureducatie met kwaliteit in Dinkelland
Katrin Kotte Kunsteducatie
Dinkelland
Aan de slag met beeldende kunst (implementatie Schaapskooi)
TETEM kunstruimte
Hellendoorn
VAN STOF TOT NADENKEN
BIK-Way
Hellendoorn
Doorgaande leerlijn beeldend voor Dalton onderwijs
Karin Kotte kunsteducatie
Ommen

Theater
School vol Theater, De Marliaantjes
The Young Ones
Hellendoorn
School vol Theater, vervolgtraject
The Young Ones
Hellendoorn
School vol Theater, Esmoreit
The Young Ones
Raalte
Echt Wel 2.0
Theaterschip
Rijssen / Holten
Theater maken in de klas
Theater Sonnevanck
Wierden
Klaproos
Theaterschip Oldenzaal
Oldenzaal

Dans
Doe je dans
Kaliber Kunstenschool
Dinkelland

Muziek
Muziektalent De Rank
Kaliber Kunstenschool
Almelo
Leerlijn muziekeducatie Borne
Kulturhus Borne
Borne
Muziek met kwaliteit in Hardenberg
Scala Centrum voor de Kunsten
Hardenberg
Muziek met kwaliteit
Scala Centrum voor de Kunsten
Hellendoorn
De Hof, daar zit muziek in
Stichting Culturele Basisvorming Hof van Twente Hof van Twente
Muziek binnen en buiten school op Willem van Oranje
Quintus, centrum voor de kunsten
Kampen
Leerlijn muziekeducatie Losser
Fundament
Losser
Muziektalent Nutsschool
Koninklijke Harmonie St. Joseph
Oldenzaal
Ontdek muziek
St. Muzieknetwerk Salland
Raalte
De kracht van Muziek met Kwaliteit
Scala Centrum voor de Kunsten
Staphorst
Muziektalent Twenterand
Kaliber Kunstenschool
Twenterand
Leerlijn muziek voor het ZML
Muziekplus
Ommen

Erfgoed
Op ontdekkingsreis door de Krim (doorontwikkeling)
Het Oversticht
Hardenberg
Op ontdekkingsreis in Kloosterhaar
Het Oversticht
Hardenberg
Op ontdekkingsreis op de Ommerschans
Het Oversticht
Hardenberg
Op ontdekkingsreis in Haarle
Het Oversticht
Hellendoorn
De oorlog dichtbij huis
TETEM kunstruimte
Ommen
Oorlog dichtbij huis - implementatie Dennenkamp
TETEM kunstruimte
Ommen
Oorlog dichtbij huis - implementatie Johan Seckel
TETEM kunstruimte
Ommen
Workshops Staphorster Stipwerk
Stichting Staphorster Stipwerk
Staphorst
Leven rondom de vestingstad
Het Oversticht
Steenwijkerland
Onderweg met de Mariaschool
TETEM kunstruimte
Wierden
Het verhaal van Almelo
TETEM kunstruimte
Almelo
Literatuur & taal
Talentuin op School
De Talentuin
Borne
Lezen in ontwikkeling
Bibliotheek Dalfsen
Dalfsen
Boekenboek plus - van leesbevordering naar literatuureducatie
Bibliotheek Twenterand
Twenterand

Media
Mediaspoor Huve
TETEM kunstruimte
Almelo
Werken aan mediaeducatie op brede scholen
Bibliotheek Hardenberg
Hardenberg
Samen media maken
Bibliotheek Hardenberg
Hardenberg

Overig
Vakadoptie muziek, theater en dans op de Trekschuit
Quintus, centrum voor de kunsten
Kampen
Groeien als regio! Cultuureducatie:
gezamenlijk optrekken, op weg naar kwaliteit (overkoepelende aanvraag) Kaliber Kunstenschool
Oldenzaal
Pak die Cultuur!
Scala Centrum voor de Kunsten
Steenwijkerland
De in 2013/2014 gestarte projecten zijn terug te vinden in GeenKunst, uitgave 1.

31

Het magazine voor cultuureducatie in Overijssel

Mede mogelijk gemaakt door: