You are on page 1of 5

27/09/2015

RoquettePintobuscoudemonstrarqueamiscigenaonoeraumproblema

Ir

RoquettePintobuscoudemonstrarquea
miscigenaonoeraumproblema
16/10/2013
Comofoipossvel
queumantroplogo
fsico,quefazia
estudosdemedidas
decrnioeestava
inseridonocampo
daeugeniatenha
contribudopara
rebaterteoriasque
sustentavamquea
populaobrasileira
era"inferior"de
outrospases,
especialmentepor
seucartermestio?
Oquestionamento
sobreEdgard
RoquettePintofoi
feitopelo
historiador
Vanderlei:"AntropologiadeRoquettePintoajudouafrearoentusiasmo
racistaquegrassavaporsetoresdasociedade".Fotos:RobertoJesus

VanderleideSouza

originalmentequandoeledesenvolviasuadissertaodemestradosobreRenatoKehl,mdicoassociado
chamadaeugenianegativa,equechegouaelogiarapolticaeugnicanazistadeAdolfHitler.
Essaquesto,quelevouVanderleideSouzaaaprofundarestudossobreaantropologiadeRoquettePinto
emsuatesededoutorado,defendidanoProgramadePsGraduaoemHistriadasCinciasedaSade
daCasadeOswaldoCruz,foiretomadaporelenoEncontrosQuintasdodia10deoutubro,aoafirmar
queRoquettePintobuscoudemonstrarque,dopontodevistadaformaoracial,amiscigenaono
umproblema.Osnossosproblemas[doBrasil]sooutros,declarounoevento.
EmentrevistaaoportalCOC,Souzafalousobresuatese,vencedoradoTerceiroPrmiodeTesesda
http://www.coc.fiocruz.br/index.php/todasasnoticias/692roquettepintobuscoudemonstrarqueamiscigenacaonaoeraumproblema#.VggO2dJViko

1/5

27/09/2015

RoquettePintobuscoudemonstrarqueamiscigenaonoeraumproblema

AssociaoNacionaldeHistriaAnpuhBrasil2012,sobreoacessosfontesesobreafigura
multifacetadadeRoquettePinto.Confiraosprincipaistrechos.
QuaisasprincipaiscontribuiesdosestudosdeRoquettePintoparaa
antropologia?
AprincipalcontribuiodaantropologiadeRoquettePintofoiaformulaodeumafortecrticaao
determinismoracialebiolgiconasprimeirasdcadasdosculo20.Nesseperodo,eracomumatribuiros
problemassociais,econmicosepolticosdoPasformaoracialdesuapopulao,devidopresena
deumgrandecontingentedenegros,indgenasemestios.Amiscigenaocomessesgrupostnicosera
vistopormuitosintelectuaiscomooprincipalempecilhoparaqueoBrasilsetransformassenumanao
civilizadaeprogressista.ParaRoquettePinto,essasinterpretaeseramalimentadasporpressupostos
arianistasdecunhoracista.Ograndeobjetivodesuaantropologiaerademonstrarque,dopontodevista
biolgico,amiscigenaoracialnotraziaprejuzosparaaformaodapopulaobrasileira.Segundoele,
oschamadosproblemasnacionaisnadatinhamavercomraa,massimcomafaltadesaneamento,sade,
educaoeaoabandonoemqueviviaboapartedapopulao.
EmquecontextoRoquettePintoproduziuseusestudosecomoocenrioda
pocainfluenciouseutrabalho?
Noinciodosculo20,emergemosestudoseugnicos,baseadosemteoriasquereafirmavamadivisoda
espciehumanaentreraassuperioreseinferiores.Paraoseugenistas,erapossvelaplicaro
conhecimentocientficoaomelhoramentoracial.Aeugeniaconstruiuumdiscursosegregacionista
violento,baseadonaracionalidadecientfica,emargumentoscivilizadoresenodesejomodernode
controleehomogeneizaodasociedade.Adespeitodessecenrio,RoquettePintoconviveucomuma
geraodeintelectuaisquecomeavamaapontarosproblemassociaiscomoosprincipaisresponsveis
peloatrasodoPas.EuclidesdaCunha,ManoelBomfim,CapistranodeAbreueAlbertoTorresjvinham
denunciandoaheranacolonialportuguesaeoabandonoemqueviviaapopulaodointeriorcomo
problemasqueimpediamodesenvolvimentodanao.Nesseperodo,surgeumgrupodemdicos,
sanitaristaseeducadoresqueapontavamafaltadesadeeeducaodapopulaocomoquestesaserem
enfrentadas.AsideiasdifundidaspeloMovimentoSanitarista,representadoporfigurascomoBelisrio
Penna,OswaldoCruz,CarlosChagaseArthurNeiva,foramfundamentaisparaaantropologiade
RoquettePinto,poisreafirmavamoqueseusestudosapontavam:osdilemasnacionaiseramdeordem
polticaesocial,enoracial.
ComoaobradeRoquettePintoseinseriunodebateantropolgico
internacionalsobreaquestodaraa?
OtrabalhodeRoquettePintosealimentoudosestudosantropolgicosproduzidosempasescomo
AlemanhaeEstadosUnidos.Atradioalem,sobretudoaquelaformadanofimdosculo20apartirde
umpensamentomaisliberalehumanista,foifundamentalnaconstruodaspesquisasdele,poispermitia
http://www.coc.fiocruz.br/index.php/todasasnoticias/692roquettepintobuscoudemonstrarqueamiscigenacaonaoeraumproblema#.VggO2dJViko

2/5

27/09/2015

RoquettePintobuscoudemonstrarqueamiscigenaonoeraumproblema

pensarahumanidadecomoumanicaespcie,cujasdiferenaseramdevidasmaisaaspectosdomeiodo
queasuaconformaoanatmicaefisiolgica.RoquettePintoestavaconectadocomasdiscusses
internacionaisenvolvendoraaemiscigenaoracial,osestudossobrepopulaeseodebateemtornoda
eugenia.ProcureidemonstrarqueaantropologiadeRoquettePintosetornamaisinteligvelquando
analisadoodebateinternacionalenvolvendoosestudosantropolgicos,asredesintelectuaiseacirculao
deideiassobreraa,identidadenacionalepopulao.
QualacontribuiodosestudosdeRoquettePintonodebatesobreraana
poca?
Duranteastrsprimeirasdcadasdosculo20,aantropologiadeRoquettePintoteveumforteimpactono
pensamentobrasileiro,ajudandoafrearoentusiasmoracistaquegrassavaporsetoresdasociedade.Um
aspectoquesintetizaaformacomoaantropologiadeRoquettePintofoiimportantenoinciodosculo20
arefernciaqueosocilogoGilbertoFreyrefazaRoquettePintonoprefciodeCasagrande&
Sanzala,de1933.EleconfessaqueaantropologiadeRoquettePintofoifundamentalparamudarsua
perceposobreosignificadodamiscigenaoracialnaformaodoBrasil.

RoquettePintobuscoudemonstrarque,dopontodevistadaformaoracial,amiscigenaono
umproblema.Osnossosproblemas[doBrasil]sooutros,disseVanderlei.

Elechegouainfluenciarpolticaspblicas?
Acontribuiodeledeveservistanumcontextodoqualparticiparamoutrosintelectuais,desdeagerao
deManoelBomfimeAlbertoTorres,passandopelosintegrantesdoMovimentoSanitarista,atGilberto
Freyre.Noinciodosanos1930,umgrupolideradoporRoquettePinto,FreyreeArthurRamoslanariao
Manifestodosintelectuaisbrasileiroscontraopreconceitoracial,reafirmandoqueaantropologiano
poderiapermitiradisseminaodeideiasracistassustentadasporconhecimentospseudocientficos,
http://www.coc.fiocruz.br/index.php/todasasnoticias/692roquettepintobuscoudemonstrarqueamiscigenacaonaoeraumproblema#.VggO2dJViko

3/5

27/09/2015

RoquettePintobuscoudemonstrarqueamiscigenaonoeraumproblema

comoaeugenia.Apositivaodaidentidademestiaporessesintelectuaisfoiassumidaduranteogoverno
VargascomoideologiaoficialdoEstado,comointuitodeproduzirumdiscursonacionalista,apesardas
contradiesnomodocomoseugovernolidoucomaquestoracial.Essainflunciapodeserpercebida
nasdiscussessobrecontroleimigratrionaConstituintede193334,nasquaisRoquettePintoeFreyre
soacionadoscomoautoridadescientficasquecondenavamaseleodeimigrantesporcritrioracial.
QualfoiseuprincipalobjetivoaoproduzirumatesesobreRoquettePinto?
OobjetivofoianalisaratrajetriaeaobradeRoquettePintoenquantoantroplogofsico,procurando
compreendercomoseusestudossobreascaractersticasfsicasepsicolgicasdapopulaoforam
articuladosparapensaraconstruodeumretratoantropolgicodoBrasil.Essesestudosserviramcomo
ferramentapolticaparaintervirnosdebatessobreaformulaodeprojetosdereformadasociedade
brasileiraedeconstruodaprprianao,questesqueestavamnaordemdodia.Meuintuitotambm
foicompreendercomoseformouesseintelectualenquantohomempblicoquededicousuasatividadesao
estudodosproblemasbrasileirosefoifiguraimportantetambmnoscamposdaeducao,comunicao
eletras.Minhateseanalisou,ainda,aprpriahistriadaantropologiafsicanoBrasil,inserindoano
contextointernacional.Procureicompreendercomocinciaepolticaforamarticuladosnessedebateque
envolviaasdiscussessobreraa,populaeseconstruodasidentidadesnacionais,temasque
mobilizavamavidaintelectualdapoca.
Quaisasprincipaiscontribuiesdeseuestudoparaacompreensodo
personagemRoquettePinto?
Umadasprincipaiscontribuiesdaminhatesedizrespeitoaoaprofundamentodosdilogosedas
relaesintelectuaisecientficasestabelecidasporesseantroplogonasprimeirasdcadasdosculo20,
tantoemrelaoaosintelectuaiseautoridadesbrasileiras,quantoosantroplogos,eugenistas,mdicose
historiadoresestrangeiros.Analisaressedebatecontribuiparaalargarnoapenasacompreensosobreesse
personagemmultifacetadoquefoiRoquettePinto,mastambmparaentendercomoseorganizouacampo
daantropologianoinciodosculo20.
Suatesetrazcomocontribuioimportanteapesquisadefontesinditas
oupoucoexploradas.Vocpoderiafalarumpoucosobreessesarquivos?
OacessoaoArquivoPessoaldeRoquettePinto,sobaguardadaAcademiaBrasileiradeLetras(ABL),foi
decisivoparaodesenvolvimentodatese.Foilquerealizeiboapartedeminhapesquisaeondeencontrei
asprincipaisfontesparaodesenvolvimentodatese.Outrosacervostambmforamimportantes.Umdeles
oArquivodeAntropologiaFsicadoMuseuNacional,localizadonoMuseudeAstronomiaeCincias
Afins(MAST),noRio,ondeencontraseumadocumentaofundamentalparaacompanharcomoforam
elaboradososestudosdeRoquettePintosobreostiposantropolgicosdoBrasil.Outroarquivoa
SeodeMemriaeArquivodoMuseuNacional,sobaguardadoprpriomuseu,pormeiodoqualfoi
possvellocalizarumgrandeacervoretratandoocotidianodainstituionaqualRoquettePintoatuoupor
http://www.coc.fiocruz.br/index.php/todasasnoticias/692roquettepintobuscoudemonstrarqueamiscigenacaonaoeraumproblema#.VggO2dJViko

4/5

27/09/2015

RoquettePintobuscoudemonstrarqueamiscigenaonoeraumproblema

30anos,comdestaqueparaadocumentaoreferentesexpediescientficasempreendidasporesta
instituio,comoaqueRoquettePintorealizouaointeriordoPasem1912.
Qualaimportnciadessapremiao?
umprmiomuitoimportante,umavezqueaAnpuhaprincipalentidadenocampodaHistria.Alm
doreconhecimentoedivulgaodomeutrabalho,apremiaopossibilitarqueatesesejapublicadaem
livropelaseditorasdaFundaoGetlioVargas(FGV)edaUniversidadeFederaldoRioGrandedo
Norte.OprmiotambmumreconhecimentoaoProgramadePsGraduaoemHistriadasCinciase
daSadedaCasadeOswaldoCruz,Fiocruz,instituioquevemtendoumpapelfundamentalna
formaoeconsolidaodosestudosrelacionadoshistriadascinciasedasade.

http://www.coc.fiocruz.br/index.php/todasasnoticias/692roquettepintobuscoudemonstrarqueamiscigenacaonaoeraumproblema#.VggO2dJViko

5/5

You might also like