You are on page 1of 10

7/7/2016

Elprocesodeinvestigacin

Elprocesodeinvestigacin:susfuncionesysuspartes
PorLic.AlinaPlom

Acercadelainvestigacincientfica
Lainvestigacincientficaesuntipomsdeinvestigacin,sloquesigueprocedimientosrigurososyes
cuidadosamenterealizada.Enotrostrminosessistemtica,controladaycrtica.Sistemticaycontroladaquieredecir
quehayunadisciplinaconstanteparahacerinvestigacincientficayquenosedejanloshechosalacasualidad.
Crtica,implicaquesejuzgaconstantementedemaneraobjetivayseeliminanlaspreferenciaspersonalesylosjuicios
devalor.(1)
Comotodaactividadhumana,eltrabajodeloscientficosestenmarcadoporlasnecesidadeseideasdesutiempoy
espaciocircundante.Esdecir,elcientficonoesunenteabstractoysutareaesdelyparal,sinoqueesunser
socialporloqueesimportantedefiniralacienciacomounaactividadsocial.
Porlotantolainvestigacinpuederealizardostareasfundamentalesparalasociedadenquesedesarrolla:a)
producirconocimientoyteoras,queesloqueconocemoscomoinvestigacinbsicayb)resolverproblemas
prcticos,msconocidacomoinvestigacinaplicada.Pormediodeestosdostiposdeinvestigacinlahumanidadha
idoevolucionando,distancindosedeloquealgunosautoreshandenominado"conocimientovulgar".(2)
Noobstante,elconocimientononosllegacomoalgodado,ocomounactonicodondedeprontopasamosdeno
sabersobre"algo"asabersobre"esealgo",oenotraspalabras,comounpasoautomticodelaignoranciaala
sabidura,sinocomoun"proceso"medianteelcualseconstruyeyseobtienelainvestigacincientfica.
Elprocesodeinvestigacin.
Lainvestigacincientficaesunproceso,trminoquesignificadinmico,cambianteycontinuo.Esteprocesoest
compuestoporunaseriedeetapas,lascualessederivanunasdeotras.Porelloalllevaracabounestudioo
investigacin,nopodemosomitiretapas.SegnHernndezSampieri,FernndezColladoyBaptistaLucio,quienes
dudandeesterequisitopuedenpagardistintosprecios:quelainvestigacinresultantenoseavlidaoconfiableo,que
nocumplaconlospropsitosporloscualesserealiz,porloquedejadesercientfica.
Todaslaspublicacionesquepodemosencontrarsobreelprocesodeinvestigacincientficoaplicadoadiversas
camposdelconocimientoabarcan,prcticamente,lasmismasetapas.Avecesdifierenenelordenenalgunoscasos,
enlacantidadenotrosatravsdelaagrupacinodesagregacindealgunasdeellas,enelmododenombrarlas,en
elnfasispuestoencadauna,peroenesenciasonlomismo.
Entoncesantelapregunta"Culeselobjetivodeconstruirunproyectodeinvestigacin,enelquequedeclaramente
definidoelprocesoyeldiseoquellevaremosadelante?",yacasitenemosesbozadalarespuesta.Comoseala
Borsotti,elobjetivoesdemostrarlaimportancia,pertinencia,utilidadyfactibilidaddesuejecucin.(3)Conla
aplicacindelprocesodeinvestigacincientficasegenerannuevosconocimientos,losculesasuvezproducen
nuevasideaseinterrogantesparainvestigar,yesascmoavanzanlacienciaylatecnologa.
Esimportantedestacarquelasetapasdeunprocesooloscomponentesdeunproyectodeinvestigacinnose
delineandeunavezyparasiempre,aunqueporcuestionesanalticashayaquepresentarlossecuencialmente.La
prcticanosenseaqueinvestigaresunatareacasi"artesanal"(4)enlaqueesprecisounirelpensamientoriguroso
conlaimaginacin.Lonormalesquehayaquereformularcontinuamentelosdistintoscomponentesparaqueel
proyectologrelacoherencianecesaria.Elcarcterdinmicodelainvestigacinnopermiteconcebiralprocesocomo
teniendounprincipioyfindefinitivos,sinomasbiencomountrabajocontinuo,deidasyvenidas.
Todainvestigacinseoriginaenunaidea,unproblemaosituacinproblemtica,perocomolassituaciones
problemticassondiversasydediversandole,noexisteunesquemanicoparaformularlosproyectossobrelos
cualeselinvestigadorseproponerealizarunainvestigacinempricasobreellas.
Existeunagranvariedaddefuentesquepuedengenerarideasdeinvestigacin,entrelosculespodemosmencionar
lasexperienciasindividuales,lalecturadelibros,revistas,peridicos.Teorasyadesarrolladas,descubrimientos
productosdeinvestigaciones,conversacionespersonales,observacionesdehechos,creenciaseincluso
presentimientostambinsonfuentesdeideas.
Lamayoradelasideasinicialessonvagasyrequierenanalizarsecuidadosamenteparaqueseantransformadasen
planteamientosmsprecisosyestructurados.(5)Enestemomentoestamosenladefinicindelreatemtica,que
implicalaseleccindeuncampodetrabajo,delaespecialidadoproblemticadondenossituamos.Paranombrar
algunasdeellas:lasrelacionesenlaescuela,lasmigracionesinternas,laspartculassubatmicas,lasenfermedades
contagiosas,lainflacin,etc.

http://www.fhumyar.unr.edu.ar/escuelas/3/materiales%20de%20catedras/trabajo%20de%20campo/alina.htm

1/10

7/7/2016

Elprocesodeinvestigacin

Laformulacindelproblemaeselhechomsimportanteenlatareadelinvestigadorporqueimplicaunaseriede
decisionespreviasdelamayorimportancia,quegeneralmenteserealizandemaneraimplcitaynosiemprede
manerarealmenteconscienteporpartedeaquel.Enausenciadeunproblema,nohayverdaderabsquedade
conocimientos,nohaycreacin,aunquepuedanhacersevaliososaportespedaggicosoprcticos:sinohayalgode
algnmododesconocido,omalconocido,nohayenverdad,autnticanecesidaddeinvestigar,deobtenernuevo
conocimiento.Deestamanera,"Plantearoformularelproblemanoessinoafinaryestructurarmasformalmentela
ideadelainvestigacin."(6)
Lasrazonesparaefectuarlaspreguntasalarealidad,desdeunaparticularvisindelasociedad,puedenserde
diversandole:
intelectuales:porelsimpledeseodesaberoconocer,
prcticasopolticas:estosignificasaberparaactuarconocerunprocesoosituacinparamantenerloopara
cambiarlo.
Convieneadvertirquelosproblemasdeconocimientonodebenconfundirseconlosproblemasdelavidaprctica,
aunqueambospuedanestarestrechamenteligados.Porejemplo,noesunproblemadeinvestigacinreducirlos
accidentesdetrnsito,peroencambiosiloesresponderalapregunta:Culessonlascausasqueprovocanlos
accidentesdetrnsito?.Basndoseenlarespuestapodrresolverseelproblemaprctico.
Enprimertrminocorrespondeentonces,describirlasituacinproblemtica.Deestadescripcindebedesprenderse
queesnecesariooconvenienteproducirnuevoconocimientosobreella.Esimportantesealarqueunproblemade
conocimientoseplateaopresentacuandoalcanzamosaprecisarqueesloqueNOsabemosdentrodeunrea
temticadeterminada,cuandoestablecemosunaespeciedefronteraentreloconocidoylonoconocido,ynos
decidimosaindagarsobreestoltimo.
Ladescripcindelasituacinincluyelasproposicionesquesurgendelaobservacindelasituacin,delaslecturas
dereferencia,delasobtenidasenelprocesodefamiliarizacinconellasatravsdeentrevistas,delasnoticiasque
aparezcanenlosmedios,etc.(7)
Lapreguntaquehacemosantelarealidad,desdenuestroparadigmaparticular,vaadeterminartodaobuenapartede
nuestrainvestigacin.Esteeselmomentoeminentementevalorativodelprocesodeinvestigacinenelqueentranen
juegotodosloselementosdelparadigmadelinvestigador.Larespuestadeesteinterrogantebsicosepodrobtener
slodespusdehaberhechalainvestigacin.Dichodeotromodo,"elobjetivofundamentaldelainvestigacines
resolverprecisamentedichoproblemadeconocimiento(encontrarlarespuesta)ysuxitodebermedirseentonces
antesquenadaporlaclaridad,pertinenciayprecisindedicharespuesta".(8)
Estapreguntadebeserprecisadayacotada,esdecirquelamismadebesersiempreacotadaeneltiempoyenel
espacio.Unproblemacorrectamenteplanteado,temporalyespacialmente,estparcialmenteresuelto,amayor
exactitudcorrespondenmsposibilidadesdeobtenerunasolucinsatisfactoria.Elproblemadebehistorizarse,
concretizarse,particularizarse,especificarse.Esloquedebeaparecercomodimensintemporal,quesegnBorsotti
noeseltiempoquellevarrealizarlainvestigacin,sinoeltiempopropiodelobjetodeestudio.Segnsteautor
puedeser:(9)
transversalosincrnico,enestecasohayqueconstrurlodetalmaneradeincorporarlesuespecificidadhistrica,
longitudinalodiacrnico,esdecirtieneunaduracinprolongadaeneltiempo(meses,aos,etc)
Unavezquetenemoslarealidadtransformadaenproblema,esdecirquetenemosyaformuladalapreguntao
preguntascuyasrespuestassernbuscadasenlainvestigacin,hayqueseguiralgunospasos:
Repasoexhaustivodelaliteraturaexistente,paraasconocerelestadoactualdelosconocimientossobreeltema,
estoquieredecirlanecesidaddeconocerlosantecedentes.Sedebenseleccionarlostrabajosqueseconsideran
pertinentessobreeltemayanalizarloselementosqueayudenalpropiotrabajo.
Vercmodefinenlosinvestigadoressuspropiostrminos,paraaspoderreconocerlosparadigamasenlosquese
insertan.
Verificarsidosomsinvestigacionesestnusandolosmismostrminosparadefinirlasmismascosas,obiensi
usandiferentestrminosparaunmismoelementoobiensiusanlosmismostrminosparadefinirelementosdistintos.
Qutipodeperiodizacinestnusandoylasrazonesparausarunauotraperiodizacin.
Siseproponennuevosproblemasainvestigar.
Sinoseusarondatosqueahoraestndisponibles,ynoloestabanenelmomentoderealizarseesainvestigacin.
http://www.fhumyar.unr.edu.ar/escuelas/3/materiales%20de%20catedras/trabajo%20de%20campo/alina.htm

2/10

7/7/2016

Elprocesodeinvestigacin

Siesposibleseraimportantetambinrealizarobservacindirectasobreelproblemayhablarconpersonasquehan
trabajadosobreeltema.
Enestemomentodebeestarseencondicionesdeformularelmarcotericodenuestrainvestigacin,elculse
corresponderconlaparticularvisindelasociedadquetengaelinvestigador.Aquesdondehayquesustentar
tericamenteelestudio.
Elmarcotericoeslaelaboracintericadelasituacinproblemtica.Ningnhechoofenmenopuedeabordarsesin
unaadecuadaconceptualizacin.Elinvestigadorqueseplanteaunproblemanolohaceenelvaco,comosino
tuvieselamenorideaacercadelmismo,sinoquepartedealgunasideasoafirmacionesprevias.Puedepartirsede
establecerculessonlasdisciplinasoreasdisciplinariasqueseocupandelasituacinproblemtica,afinde
avanzarenelprocesodeponerlaenconexinconlosdesarrollosconceptualespertinentesdesdeelpuntodevista
queinteresaalinvestigador.
Asseestarencondicionesderesearlasprincipalescorrientestericasrelativasalasituacinproblemtica.Es,
muchasveces,enelpropioprocesodeinvestigacindondeserefinanlosconceptosexistentes,amedidaquese
penetrayconocemsprofundamentelascaractersticasdelobjetodeestudio.
Enesteprocesoseirconstruyendoeseobjetoyubicandolasituacinproblemticaenelsistemadeproblemasylos
supuestospropiosyajenos.Elmarcoterico,tambinllamadomarcodereferenciaomarcoconceptualesteltimoes
mslimitado,tienenprecisamenteestepropsito:daralainvestigacinunsistemacoordinadoycoherentede
conceptosyproposicionesquepermitanabordarelproblema,esdecir,tratadeintegraralproblemaenunmbito
dondestecobresentido.(10)Unaimportantefuncindelmarcotericoesqueconducealestablecimientode
hiptesisoafirmacionesquemstardehabrndesometerseapruebaenlarealidad.
Elmarcotericocomprendelaelaboracindedosetapas:a)larevisindelaliteraturacorrespondienteyb)la
adopcindeunateoraodesarrollodeunaperspectivaterica.
Laliteraturarevisadapuederevelar:(11)
queexisteunateoracompletamentedesarrollada,conabundanteevidenciaempricayqueseaplicaanuestro
problemadeinvestigacin
quehayvariasteorasqueseaplicananuestroproblemadeinvestigacin
quehaypiezasytrozosdeteorasconapoyoempricomoderadoolimitado,quesugierenvariablespotencialmente
importantesyqueseaplicananuestroproblemadeinvestigacin
quesolamenteexistenguasannoestudiadaseideasvagamenterelacionadasconelproblemadeinvestigacin
Encadacasovaralaestrategiaquehabremosdeutilizarparaconstruirnuestromarcoterico,yaquepodemos
adoptarunateoraodesarrollarunaperspectivaterica.Loimportanteesexplicarclaramentelateoraylaformaen
queseaplicaanuestroproblemadeinvestigacin.
Ensntesis,lafuncindelmarcotericoeseldesituarnuestroproblemadentrodeunconjuntodeconocimientosque
permitanorientarnuestrabsquedaynosofrezcanunaconceptualizacinadecuadadelostrminosqueutilizamos.
(12)
Unavezdefinidostericamenteydemaneraimplcitanuestrosconceptosonoobservables,debemosreducirel
problematericoatrminosconcretosyexplcitos.Estaactividadseconocecomooperacionalizacin,esdecir,tornar
objetivablesuobservables,yenloposible,mensurables,nuestrostrminostericos.Unavezqueestndeterminados
losconceptosonoobservablesconquesetrabajar,sedebeiniciarlatareadereemplazarlosvlidamentepor
indicadoresuobservables.
Paraesosernecesarioprestaratencinaculdellosaspectosdelconceptoreemplazaelindicadoryalacantidad
deindicadoresquesonnecesariosparaqueelreemplazoseavlidoyjustificado.(13)Palabrassumamentesencillas
puedenocultarunamultiplicidaddesignificadosposiblesquecontribuyanaoscureceryenalgunoscasosa
imposibilitarlasolucindelproblema.Operacionalizacin,porlotanto,esdefinirunconceptoporlasacciones
necesariasparaobservarloomedirlo.
Acontinuacindebellevarseacabolaexplicitacindelosobjetivosdelainvestigacin.Enestemomentoseexpresa
eltipodeconocimientoquesepretendelograrconlainvestigacindescriptivo,explicativo,diagnstico,exploratorio,
proyectivo,correlacional,etc..Existeunaestrecharelacinentrelosobjetivosylaspreguntas,yaqueaquellosse
correspondenconstasosederivandeellas.Losobjetivosgeneralesnodebieransermasdedos.Losobjetivos
especficossonaquellosquedebenlograrseparaalcanzarlosobjetivosgenerales.(14)

http://www.fhumyar.unr.edu.ar/escuelas/3/materiales%20de%20catedras/trabajo%20de%20campo/alina.htm

3/10

7/7/2016

Elprocesodeinvestigacin

Puedenserobjetivosgenerales:
cuantificar:establecerlacantidaddeelementosquetienenunapropiedaddada.
describir:determinarciertaspropiedadesdeunobjetooelgradotipoderelacinentreobjetos.
explicar:establecerporquunobjetoesocmoessiunobjetoincideenotroycunto,etc.
diagnosticar:determinarlascaractersticasdeunasituacinysusposiblescausas.
evaluar:determinar,segncriteriosestablecidos,enqumedidasehanlogradociertosresultadosometasenel
desarrollodeciertosprocesos.
explorar:indagarsiexistenpropiedadesenlosobjetosnopuestasderelievehastaahora,oconceptosquese
consideraninsuficientesensuintencinoextensinrespectodeloquesucede.
correlacionar:vercmoserelacionanovinculandiversosfenmenosentresosinoserelacionan.
Ustedespuedenpreguntarculdeestosestudioseselmejor.Larespuestaessimple:ninguno.Todosestostiposde
investigacinsonigualmentevlidoseimportantes.Todoselloshancontribuidoalavancedelasdistintasciencias.
Cadaunotienesurazndeser.Lainvestigacindebehacerse"alamedida"delproblemaqueseformule,esdecir,no
decimosapriori"voyallevaracabounestudioexploratorioodescriptivo",sinoqueprimeroplanteamoselproblemay
revisamoslaliteraturay,despus,analizamossilainvestigacinvaaserdeunaclaseuotra.(15)
Losobjetivosespecficosdebendesprendersedelosobjetivosgeneralesyestarenconsonanciaconaquellos.Delos
objetivosespecficossedesprendernlastcnicasqueutilizaremospararecolectarlosdatosquecontribuyanadar
respuestasalaspreguntasqueoriginaronlainvestigacin.
Formuladonuestromarcotericoynuestrosobjetivosdeinvestigacincabeconstituirlashiptesis.Unahiptesises
unaafirmacinconjetural,unaproposicintentativa,acercadelarelacinentredosomsfenmenosovariables
observadas.Lafuncindelahiptesisenlainvestigacinessugerirexplicacionesaciertoshechosyorientarla
investigacindeotros.Sonlosinstrumentosatravsdeloscualeselcientficotrabajaconlateoraporlotantosonel
puenteentrelateoraylainvestigacin.
"Lashiptesisindicanloqueestamosbuscandootratandodeprobarypuedendefinirsecomoexplicacionestentativas
delfenmenoinvestigadoformuladasamaneradeproposiciones."(16)
Lashiptesisdebencumplirciertosrequisitos:
serconceptualmenteclaras
serespecficas
estarrelacionadasconelcuerpoterico
tenerreferentesempricos.
Sirvenademsdeguapara:
laclasededatosquedebenserrecogidosparapoderresponderalapreguntaquedioorigenalainvestigacin
laformaenquedebeorganizarsemseficientementeelanlisis.
Lashiptesisnosiempresonverdaderas,puedenonoserlo,puedencomprobarseconloshechosono.Son
explicacionestentativas,noloshechosens.Porloquealformularlaselinvestigadornopuedeasegurarquevayana
sercomprobadas.Hayinvestigacionesquenopuedenformularhiptesisporqueelfenmenoaestudiares
desconocidoosecarecedelainformacinnecesariaparaformularlas,peroestoslopuedeocurrirenlosestudios
exploratoriosyenalgunosestudiosdescriptivos.
Lasvariablespuedenserdefinidascomotodorasgo,cualidadocaractersticacuyamagnitudpuedevariarenlos
casosindividuales.Esunconcepto,contenidoenelproblemaoenlashiptesis,quepuedeasumirdosomsgrados
ovaloresyestavariacinenlosvaloreslashacesusceptiblesdemedicin.Seclasificanen:
independiente:eslacausasupuestadelavariabledependienteoefecto,eselantecedente.
dependiente:eselefectooconsecuente,eslaqueseexplicaporlaindependiente.
Lasvariablesadquierenvalorparalainvestigacincientficacuandopuedenserrelacionadasconotras,esdecir,
http://www.fhumyar.unr.edu.ar/escuelas/3/materiales%20de%20catedras/trabajo%20de%20campo/alina.htm

4/10

7/7/2016

Elprocesodeinvestigacin

formarpartedeunahiptesisounateora.Perolasvariablesnecesitanseroperacionalizadas,comomencionbamos
utsupra,esdecir,debenserencontradossuscorrelatosempricosquepermitandarcuentadesucomportamiento
efectivo.Estoshechosquesecorrespondenconlasvariablesqueansiguensiendoconceptostericossonlos
indicadores.Estossonlasexpresionesconcretas,prcticasymediblesdelasvariables.
EnestemomentopodemosdecirquehemosrealizadolasoperacionesdeCierredecampodeunainvestigacin.
Eldiseodelainvestigacin.
Unavezquehemosformuladolaspreguntas,esdecirelproblemaaresolver,construidoelobjetodeestudio,las
hiptesis,losobjetivos,losconceptosqueseintegranenunmarcotericoylosindicadoresquelosreemplazan,se
debenestablecerlametodologaylastcnicasadecuadasparaproducirlainformacinnecesariaparadarrespuestas
alaspreguntas.Esdecir,elinvestigadordebeconcebirlamaneraprcticayconcretaderesponderalaspreguntasde
lainvestigacin.
Undiseoes,entoncesunplanoestrategiaparaproducirinformacinvlidayconfiable,porloqueesfundamental
recurriralatcnicamasapropiadaydisearlosinstrumentosderecoleccindedatoscorrespondientes.Cadatcnica
implicalanecesidadderealizardiversasactividadesquerequierentiempoyrecursos,avecessenecesitaentrenar
personasparagarantizarquelaobtencindelainformacinseaconfiableyhomognea.Sieldiseoestbien
concebido,elproductofinaldeunestudiotendrmayoresposibilidadesdeservlido.Laprecisindelainformacin
obtenidapuedevariarenfuncindeldiseoodelaestrategiaseleccionada.
ComosealaBriones,"sielproverbioafirmaqueelbuenplanteamientodelproblemaeslamitaddesusolucin,
tambinconvienetenerpresentequeelmtodoylastcnicasquetienenqueverconesasolucinconstituyenla
segundacondicinbsicay,queelinvestigadordebeconocerlaentodossusalcancesylimitaciones."(17)
Enesteplanoyaestamoseneltrabajodecampopropiamentedicho.
Enlaconstruccindelosinstrumentosotcnicasdebeponerseespecialatencinaqueproveanlainformacin
necesaria,peronomsquelanecesaria.Lastcnicassonlaobservacin,laentrevista,loscuestionarios,loscensos,
lashistoriasdevida,etc.Sonlosinstrumentosderecoleccindedatos.
Medianteunaadecuadaconstruccindelosinstrumentosderecoleccin,lainvestigacinalcanzaentoncesla
necesariacorrespondenciaentreteorayhechos,msan,podramosdecirquegraciasaellosambostrminos
efectivamentesevinculan.Sienunainvestigacinlosinstrumentossondefectuosos,seproducirninevitablemente
algunasdificultades.
Porejemplo,losdatosrecogidosnoservirnparasatisfacerlosinterrogantesiniciales,obiennosepodrnobtenerlos
datosquenecesitamos,ovendrnfalseados,distorsionados,porqueelinstrumentonoseadecuaalhechoenestudio.
Enamboscasos,habrhabido,seguramente,unoomserroresenlasetapasanterioresdelprocesode
investigacin,loquehacenecesariovolveralinvestigadorunospasosatrsyrevisarlasdistintastareasrealizadas,
hastaalcanzarunamejoraproximacinalproblema.(18)
Tambinesimportantetenerenclaroculesvanasernuestrasfuentesdeinformacin,esdecirtenerencuentade
dndeobtenerlainformacinmsvlidayconfiablerespectodelobjetodeestudioodesusdiferentesaspectos.
Tambin,yenelmismosentidohayquetenerencuentaquinpuedeproporcionarlainformacinvlidayconfiable,es
decirnuestraunidadinformante.
Entrevistaraalguienparadeterminardondepuedeencontrarseunafuentedeinformacinnoconviertealentrevistado
enunaunidadinformante.As,unfuncionariopuedeindicardondeseencuentraunafuentedeinformacinregistros,
memorias,etc.deundeterminadoorganismounidadinformante,peronoporesoserunaunidadinformante.(19)
Finalmente,entodoproyectodeinvestigacinhayquedejartrescosasexplicitadas.Elcronogramaqueconsisteenla
estimacindeltiempoquedemandarcadaunadelasactividades.Elpresupuesto,yaquelarealizacindecada
actividadexigecontarcondistintostiposderecursospersonas,infraestructura,equipamiento,bibliografa,trasladodel
investigador,etc.ycadaunodeellosimplicacostos.Porltimo,debedejarseconstanciadelabibliografaconsultada
enlaelaboracindelproyecto.Sepuedeclasificarlabibliografaencitadayconsultadaytambinpuedeclasificarse
teniendoencuentalasfuentesdeinformacin:primarias,secundarias.(20)
Enlaciencia,lapublicidaddelosresultadosesunacondicinimportante,paraponeralalcancedelacomunidad
cientficaydelpblicoengenerallosavancesencadaramadelsaber.Estoselograatravsdelapublicacin
ordenadadeinformesquepermitancomprenderlanaturalezayobjetivosdelainvestigacin,comodelas
conclusionesalasquesehaarribado.Laredaccindelinformefinaleselinstrumentoquesatisfaceestacondicin,
comoparteconstitutivaeimportantedeltrabajocientficoensimismoynoslocomounameraformalidad.

CITASBIBLIOGRFICAS
HernndezSampieri,R.,FernndezCollado,C.YBaptistaLucio,P.:Metodologadelainvestigacin.McGrawHill.
http://www.fhumyar.unr.edu.ar/escuelas/3/materiales%20de%20catedras/trabajo%20de%20campo/alina.htm

5/10

7/7/2016

Elprocesodeinvestigacin

Mxico.2000.SegundaEdicin.
PorejemploMarioBungeen:Bunge,M.:Laciencia,sumtodoysufilosofa.BuenosAires.SigloXX.1972.
Borsotti,C.:Esquemaparalaformulacindeunproyectodeinvestigacin.UniversidadNacionaldeLujn.
DepartamentodeEducacin.Mimeo.
ParaampliarestaideapuedeverseWrightMills:Laimaginacinsociolgica.FondodeCulturaEconmica.Mxico.
1967.
HernndezSampieri,R.,FernndezCollado,C.YBaptistaLucio,P.:op.cit.Pg.2.
HernndezSampieri,R.,FernndezCollado,C.YBaptistaLucio,P.:op.cit.Pg.10.
Borsotti,C.:op.cit.
Sabino,C.:ElprocesodeInvestigacin.LumenHumanitas.Argentina.1996.Pg.48.
Borsotti,C.:op.cit.
Sabino,C.:op.cit.
HernndezSampieri,R.,FernndezCollado,C.YBaptistaLucio,P.:op.cit.
Sabino,C.:op.cit.
Borsotti,C.:op.cit.
Borsotti,C.:op.cit.
HernndezSampieri,R.,FernndezCollado,C.YBaptistaLucio,P.:op.cit.
HernndezSampieri,R.,FernndezCollado,C.YBaptistaLucio,P.:op.cit.Pg.74.
Briones,G.:MtodosytcnicasdeinvestigacinenCienciasSociales.Trillas.Mxico.1985.Pg.22.
Sabino,C.:op.cit.
Borsotti,C.:op.cit.
Borsotti,C.:op.cit.
REFERENCIASBIBLIOGRFICAS
HernndezSampieri,R.,FernndezCollado,C.YBaptistaLucio,P.:Metodologadelainvestigacin.McGrawHill.
Mxico.2000.SegundaEdicin.
Bunge,M.:Laciencia,sumtodoysufilosofa.BuenosAires.SigloXX.1972.
Borsotti,C.:Esquemaparalaformulacindeunproyectodeinvestigacin.UniversidadNacionaldeLujn.
DepartamentodeEducacin.Mimeo.
Mills,Wright:Laimaginacinsociolgica.FondodeCulturaEconmica.Mxico.1967.
Sabino,Carlos:ElprocesodeInvestigacin.LumenHumanitas.Argentina.1996.
Briones,G.:MtodosytcnicasdeinvestigacinenCienciasSociales

http://www.fhumyar.unr.edu.ar/escuelas/3/materiales%20de%20catedras/trabajo%20de%20campo/alina.htm

6/10

7/7/2016

Elprocesodeinvestigacin

http://www.fhumyar.unr.edu.ar/escuelas/3/materiales%20de%20catedras/trabajo%20de%20campo/alina.htm

7/10

7/7/2016

Elprocesodeinvestigacin

http://www.fhumyar.unr.edu.ar/escuelas/3/materiales%20de%20catedras/trabajo%20de%20campo/alina.htm

8/10

7/7/2016

Elprocesodeinvestigacin

http://www.fhumyar.unr.edu.ar/escuelas/3/materiales%20de%20catedras/trabajo%20de%20campo/alina.htm

9/10

7/7/2016

Elprocesodeinvestigacin

http://www.fhumyar.unr.edu.ar/escuelas/3/materiales%20de%20catedras/trabajo%20de%20campo/alina.htm

10/10

You might also like