ArtBook - Ekspresyonistler

Art
B
ock
Ekspresyonistler
Ekspresyonistler
K irchner ile Pechsteinin Kpr
akm ,
K an d in sky nin Mavi Atl
grubu, G rosz ile D ixin Yeni Nes

nelcilii. B un lara ek olarak, Noldenin
ne
kan
soyutuluu,
F ran z M arc ile August M ackenin

renk tutkusu, Ja v le n sk ynin incelikli slubu, Feiningerin iirsel renk kullanm , Paul K leenin resim a ra
trm as, Max Beckm annn keskin zarafeti. 20. yzy
ln balangcnda, Birinci Dnya S a v a fn n deheti
yaanrken kar ka rya gelen Alm anya ile A vru
p a da, resim ve heykel gibi betimleme
sanatlarnn yan sra sinem ada, m
zikte ve tiyatroda da Alman E k sp re s
yonizminin vurgusu hissedilir. zellik
le toplumda genel kabul grm biim
lere ve geleneklere bir kar duru ni
telii tayan bu akm, yaratc san at
larla, yeni bir dzenin ve yeni bir in
sann yaratlm asnd a etkili olur.
ISBN 9 7 5 - 2 9 8 - 122-4
lllllllll
9 789752 981225
ElflLROMGZUmBESUCHE
DERRUKTEltUnE DER
IRESOEn
PUSTPLITKI
SDEU8EF1
GR0BEIT*
PQSTPLRiz:
waiFnnz
n K U n STLER G R U P P r~
ER <K
DOST
kitabevi
HAYATI VE
YAP I T L AR I
indekiler
Kitabn
Kullanm
Bu sanat kitaplar dizisinde
ressamlarn hayat ve
yaptlar, yaadklar dnemin
kltrel, sosyal ve siyasal
erevesi iinde ele alnmtr.
Sayfalarn kenarndaki renkli
YAADII DNEM
bantlar, kitaptaki bilgilere

ulamanz kolaylatrmak iin
gruba ayrlmtr. Sarlar
ressamn hayat ve
yaptlarna, maviler yaad
dnemin kltrel ve tarihi
koullarna, pembeler ise
bayaptlarnn incelenmesine
ayrlmtr. Her sayfada,
aklayc resimlerle birlikte
belli bir konu ele alnm, yine
resimlerle hazrlanan dizin
blmnde, kitapta ad
geen nemli kiiler ve
ressamn yaptlarnn
bulunduu yerler hakknda
B A YAPI TL AR I
ayrntl bilgiler verilmitir.
s. 2: Ernst-Ludwig
Kirchner, Dresden'de
Ekim 1906'daki Brcke

Sergisine Davetiye,
aabask, zel
koleksiyon
Kpr
8 19- yzyln sonunda
Almanya
10 EmilNolde
12 Nolde: Krmz iekler
14 Vincent van Gogh
ve Paul Gauguin
16 Ernst Ludwig Kirchner
18 Kirchner: Berlinde Bir
Sokak Sahnesi
20 Edvard Munch
ve James Ensor
22 Otto Mller
24 Mller: Bir
Manzara inde
iki N
26 Jugendstil ve
Sezession
28 Karl Schmidt-Rottluff
30 Schmidt-Rottluff:
Kk Ev
32 Fovlarn
etkisi
34 Hermann-Max
Pechstein
36 Pechstein:
At Pazar
38 Nabiler
40 Erich Heckei
42 Heckei: Frn
Mavi Atl
46 Byk Savan
arifesinde Almanya
48 Vasily Kandinsky
50 Kandinsky:
Kompozisyon
52 Gabriele Mnter
54 Paul Klee
56 Klee: mleki
58B Edebiyat
60 Franz Marc
ve August Macke
62 Marc: Rya
64 Mzik
66 Lyonel Feininger
68 Feininger: Beyaz
Adam
70 Aleksey von Javlensky
72 Javlensky: Krmz
Barts
1905
19 14
Avusturyada ve svi
rede Ekspresyonizm
76
78
80
82
84
86
88
90
92
94
96
98
Viyana Sezession
grubu
Gustav Klimt
Klimt: p
Egon Schiele
Schiele: Ak Parmakl
Kendi Portresi
Avusturya-Macaristan
imparatorluunun son
yllar
Avusturyada
Ekspresyonizm
Oskar Kokoschka
Kokoschka: Rzgrn
Gelini
svirede
Ekspresyonizm
I. Dnya
Sava
Mimari
Yeni Nesnelcilik
102
104
106
108
110
112
114
116
118
120
122
124
126
128
130
1919-1922:
Almanyada sava
sonras
Georg Grosz
Grosz: Ak
Hastas
1923-1932: Hitlerin
ykselii
OttoDix
Dix: Hugo Erfurth
ve Kpei
1933-1939: Nazizm
iktidarda
Christian Schad
Schad: Doktor
Hausteinn Portresi
Tiyatro ve sinema
Max Beckmann
Beckmann: Pembeli
Quappi
Ernst Barlach
Barlach: Flt alan
Adam
Ekspresyonizmin
miras
134 Yer dizini

136 isim dizini
138 Ksa biyografi
Emil Nolde, Yaz Bulutlar, 1913, Madrid, Museo Thyssen-Bornemisza
1 9 0 5 - 1 9 1 4
f t
YAADII DNEM
19. yzyln sonunda

Almanya
V Je n Ekspresyonistlerin resim formas

yonu I. Wilhelmin krall srasnda geliir. Wilhelm 1871 yln
da, aralarnda Prusyann ak bir stnle sahip olduu yirmi
devletten oluan bir Federasyon olan Almanyann imparatoru
ilan edilir ve 1888deki lmne kadar iktidarda kalr. I siyaset
te I. Wilhelm ve Bismarck lkenin eitli blgeleri arasndaki uyu
mu glendirmeye alrlar. Sanayinin gelimesine olanak tan
yacak temelleri atmak iin, Sedanda yenilen Fransadan alnan
para kullanlr. nk sanayi, zellikle ngilizlerle karlatrld
nda, hl ok geridir, imparator Protestanlar ile Katolikler ara
snda arabuluculuk eder ve domakta olan Sosyalist hareketleri
bastrmaya alr. D siyasette, Alsace ile Lorrainein ilhakn
dan sonra, Almanyann balca hedefi Fransay soyutlamak ve
alma giriimlerini boa karmaktr. 1873te Almanya, Avus
turya ve Rusya arasnda bir ittifak yaplr. Ekim 1879da Alman
ya ile Avusturya arasnda ikili ittifak imzalanr, yl sonra tal
yann da katlmyla l ittifak olur. Son olarak Ingiltere ile iyi
ilikiler kurulur. Bylelikle Bismarck, s
mrge siyasetini ve baz Alman ticaretevlerinin Togo ve Kamerun ile Afrikann e
itli blgelerine girmesini destekler.
I. Wilhelm 1861'de
Prusya kral olur; ertesi
yl Bismarck' anslye
atar ve onun sayesinde,
1864 ylnda Schleswig
ve Holstein blgelerini
ele geirir; 1866 ylnda
Avusturya'y, 1870
ylnda ise Fransa'y
yener.
T Bu 19. yzyl
basksnda, 15 Kasm
1884 tarihinde
balayan ve ertesi yln
ubat aynda sona
eren, Berlin Kongresi'nden bir toplant
grlmektedir. Kongre
srasnda Avrupal
byk glerin diplo
matlar Afrika'daki
smrgelerin askeri ve
siyasi denetimini
aralarnda paylarlar.
Manzaras, y. 1850,
zel koleksiyon. 1485
ylndan itibaren
Saksonya prenslerinin
ikamet ettikleri
Dresden, yzyllardr,
teki uluslardan gelen
etkilere ak, canl bir
kltr merkezidir.
zel ve devlet sanat
galerileri, gen Alman
sanatlarn tarzlarn
byk lde etkileyen
Empresyonistlerin ve
Post-Empresyonistlerin
nemli manzara
resimlerine ev sahiplii
yapar.
Johann Philipp
Eduard Gartner,
Berlin Manzaras,
1836, zel koleksiyon.
1809'da Berlin'in
nfusu 200.000'den
azdr; 1877 ylnda
1 milyonu geer ve
20. yzyln banda,
3,8 milyona ular.
T Burada Franz von
Lenbach tarafndan
betimlenmi olan prens
Otto von Bismarck,
yaklak otuz yl, nce
Prusya'nn, sonra da
btn Almanya'nn
tartmasz lideri olur.
Belle Epoque
Belle Epoque kentsoylu snfn ve
onun mutlu ve dncesiz bir va
rolu arzusunun kazand zafe
rin simgesidir. Kentsoylu zengin
ler, ekonomik rahatl ve birok
durumda, ulusun siyasi denetimi
ni ele geirdikten sonra, kendi
yurttalarnn gerek sorunlarna
gzlerini kapatarak, elenmek is
terler. Bu konudaki simge-kent,
teki byk Avrupa kentlerinde

de hemen taklit edilen, kamu lo
kalleri, tiyatro oyunlar ve eitli
gsterileriyle Paristir. Belle Epo
que sanat alannda bir ssleme
ve dekorasyon slubuna yaam
verir. Bu biraz bo ve nemsiz,
ama ekicilikten yoksun olmayan
tutum, snrlarn ve ikiyzllkle
rini gzler nne seren Ekspres
yonistler tarafndan sert biimde
protesto edilir.
YAADII DNEM
< Christian Gottlob

Hammer, Dresden
Y A P I T L AR I
HAYATI VE
Emil Nolde
1__Jkspresyonizmin en zengin kiilikle

rinden biri, 7 Austos 1867 tarihinde Schleswig Noldede doan
ve asl ad Emil Hansen olan Emil Noldedir. Kyl bir aileden
gelen Nolde, Flensburgta bir mobilya fabrikasnda rak olarak
alr; daha sonra Karlsruhede akam resim kurslarna devam
eder ve formasyonunu Amsterdamda ve Pariste tamamlar.
1906da tand Schmidt-Rottluff, onu Kpr grubuna sokar; bu,
onun bavuru noktalarndan biri olur. 1911 de Belikaya ve
Hollandaya gider; burada van Goghun yaptlarna hayran kalr,
Ensoru tanr ve ondan, kendi yaptlarnn dramatik ve dsel
esini artracak denli etkilenir. Bu arada, Berlin Sezession gru
bu, Yeni Sezession grubu ve Mnih Mavi Atl grubunun sergileri
ne katlr. Ertesi yl Pasifik adalarna bir yolculuk yapar ve ora
da yerel kltrle iliki kurar; yaptlar egzotik elerle ve daha
parlak renklerle zenginleir. I. Dnya Savandan sonra Alman
yada almaya devam eder, ancak 1920 ylndan itibaren Nas
yonal Sosyalist partiye katlm olmasna karn, Nazilerce izle
nir. II. Dnya Savandan sonra, Danimarka snrna yakn olan
Seeblle yerleir ve burada, 13 Nisan 1956 tarihindeki lmne
kadar resim yapmay srdrr.
Emil Nolde,
Gen Yahudi Kadn,

Sanat grnbilime
ve yolculuklarnda
karlat halklarn
farkl d zelliklerine ilgi
duyar. Bu yolculuklarda,
saysz izim defteri
doldurma ve daha
sonra, bu defterlerden
bunun gibi resimler
yapma alkanlndadr.
< Nolde Danszler

adl bu srl seramik
deme tan 1913
ylnda Fleusburg'ta
yapar (zel koleksiyon).
Ayn konuda bir
tabask, ertesi yl ise
bir yalboya tablo
yapar. Figrler, hzl ve
sinirli bir izimle ve az
sayda renk dokunuuy
la zetlenir. Salarn ve
ttlerin hareketi de,
vcutlarn dinamizmini
ve kvrakln
belirginletirecek kadar
vurgulanr.
< Emil Nolde,

Yal Adam Portresi,
Resim, Friesland
sakinlerine adanm bir
portreler dizisine aittir.
1911 ylnda, Jena
Kunstverein'de teki
drt tablo ile birlikte
sergilenir: Katalog fiyat
800 marktr.
Emil Nolde,
Emil Nolde,
Evli ift (Fanteziler),
Masa Banda Kadn,
1931-35, zel koleksi

Nolde'nin btnyle
Ekspresyonist ilk resim
lerinde van Gogh'un
yon. Sanat, bu
suluboyada, renkleri
daha saydam, grnt
leri daha uucu klmak
iin "slak zerine
slak" tekniini kullanr.
etkisi apaktr. Parlak

renkler enerjik fra
vurularyla verilmitir.
Emil Nolde,
Toprak Aas, 1920,

zel koleksiyon. 20'li
yllarda sanat tam
slup olgunluuna
ular ve kiilerin
psikolojisi zerindeki
aratrmalarn
gelitirdii bir dizi
portre yapar.
>
>
3
*<
>
>
70
Nolde: Krmz iekler
^
^
cq
Noldenin resimlerinde tercih ettii konulardan biri iekli natrmortlardr. Halen Madrid, Museo Thyssen-Bornemiszada bulunan
bu resim, 1906 ylnda, Noldenin karsyla
birlikte Baltk Denizi ndeki Alsen Adasfnda
kald srada yaplmtr. Nolde burada
Schmidt-Rottluff ile tanr ve onunkiyle ken
di resim yapma biimini karlatrr.
Emil Nolde, Parlak

Ayiekleri, 1936,
zerine kararl ve hzl

fra vurularyla
srlen youn bir
boyamay gsterir.
Her ne kadar Nolde o
yllarda, kars Ada'nn
hastal ve yoksulluk
nedeniyle skntl olsa
da, tablolarnda sevinli
bir canllk grlr.
Madrid, Museo
Thyssen-Bornemisza.
30'lu yllarda Naziler
onun tablolarn hedef
almaya balar ve "yoz
sanat" yapmakla
sulanr; dinsel konulu
ya da figrl yaptlar
mzelerden kaldrlr.
Yalnzca ok sevdii bir
konu olan iekli
natrmortlar esirgenir.
1941 ylnda her trl
resim almas
yasaklanr ve sanat,
gizlice, "Ungemalte
Bilder", yani izinsiz
tablolar adn verdii
resimlerini yapar.
M Emil Nolde, Sar Se

ramik Vazoda iekler,
Bu suluboya, "slak
zerine slak" tekniiy
le, boyann, daha nce
srlm ve iyice kuru
mam baka boyann
zerine ya da yanna
srlmesiyle yaplmtr.
Sanatnn kendi yapt
olan sar seramik vazo
(Seebll, Nolde Vakf)
baka resimlerinde de
kullanlmtr.
BAYAPI TLARI
Bu ayrnt bize ok
canl renkleri ve tuval
Vincent van Gogh

ve Paul Gauguin
E,
I kspresyonistlerin resim formasyonu

20. yzyln ilk yllarnda tamamlandnda, van Goghun ve Gauguinin onlar zerinde nemli bir etkisi olur, ilki 1890 ylnn
Temmuz aynda canna kymt, ama resimleri, 1890 Brksel,
1893 Amsterdam, 1901 ve 1904 Berlin, 1906 Viyana, 1908 ve
1914 Berlin sergileri ile tam 125 resimle alan 1912 Kln sergi
sinin de gsterdii gibi, Fransa dnda incelenmi ve sergilen
mitir. Gauguin Pariste kurban olduu anlayszlktan kam
ve yaamnn son yllarn Pasifikte bir adada geirmiti. Ama
yine de hem eletirmenlerin hem de halkn dikkatini eken resim
leriyle, lkesine aknlar dzenlemeye devam etmitir. lmn
den az sonra, 1903 ylnda, Ambroise Vollard kendi galerisinde
bir retrospektif sergi aar. Byk yank uyandran sergi 1906 y
lnda Grand Palaisde yinelenir. Van Goghun ve Gauguinin sa
nat, youn renkleri, cesur mekn seimleri, izgilerin yaratc
kullanm ve, 19. yzyl sonu akademi resminin ksr yinelemeciliinin nasl alacan gsteren bir bulu olan, oylumlarn tuval
zerinde yeni biimde dalm sayesinde ok etkili olmutur.
Vincent van Gogh,
Auvers Kilisesi, 1890,

Paris, Muse d'Orsay.
Canl renkler ve
kilisenin neredeyse
bozulmu izgileri bize
koyu bir huzursuzluk
duygusu, btn
sahneye gerekd bir
hava verir.
< Paul Gauguin,

Eiaha Ohipa (Hibir ey
Yapma), 1896, Mosko
va, Pukin Mzesi.
Sanat Tahiti'de yerel
halkla yaknlar; onla
rn kltrn tuvale
aktarabilmek iin gele
neklerini ve dncele
rini anlamaya alr.
T Vincent van Gogh,
1890, Amsterdam,
Rijksmuseum Vincent
1890, Moskova,
Pukin Mzesi. Arles
hastanesindeki sanat,
Dore'nin basksndan
alnma bu tabloda,
kendini mahkmlarla
zdeletirir ve zgr
lk isteini dile getirir.
Van Gogh. Boya ykl

fra vurularyla renk
kartlklar, Ekspresyo
nistler tarafndan
yaptlarna g katmak
iin kullanlacaktr.
< Paul Gauguin,

Pon t-A ven 'de Da vid
Deirmeni, 1894, Paris,
Muse d'Orsay. Sanat
, Bretanya'da kald
dnemlerde yeni renk
zmleri dener.
Volta Atan Mahkmlar,
A Paul Gauguin,
Biniciler, 1901,
Moskova, Pukin
Mzesi. Yaamdan
lme geiin eretile
mesi olan sembolik bir
yapttr.
YAADII DNEM
< Vincent van Gogh,

Kargal Buday Tarlas,
Y A P I T L AR I
HAYATI VE
Ernst Ludwig
Kirchner
E,
Irnst Ludwig Kirchnerin yaam ve

sanat yenilmez bir zgrlk tutkusuyla ralanr. Dresdende mi
marlk diplomasn aldktan sonra, kendini resme vermek iin bu
rahat meslekten vazgeer. Jugendstile yakn olan Hermann Obristin rencisi olur; sonra Bleyl, Heckel ve Schmidt-Rottluff ile
birlikte Kpr grubunu kurar. 1911de Berline gider ve Mavi At
l grubuyla yaknlar. I. Dnya Savann patlamasyla asker
olur, ancak askeri disipline alamaz. Sal yerinde olmad
iin Knigstein sanatoryumuna yatrlr, sonra, 1917de, svi
rede Davosa snmay baarr. Burada, svireli gen sanat
larn formasyonunda byk etkisi olan yeni
bir grubu, Krmz-Maviyi kurar. 1931 de
Berlin Gzel Sanatlar Akademisinin yelii
ne atand ve, iki yl sonra, Essendeki Folkwang Museumun dekorasyonuna katlma
ya arld zaman, kendi yurdunda resim
yapmaya dnebileceini dler. Ancak ikti
dardaki Naziler onu yoz sanat yapmakla
sular ve her trl grevine son verirler. Bu
olaydan ok krlan ve ruhsal bir kntye s
rklenen Kirchner, 15 Haziran 1938de canna kyar
A Ernst Kirchner,
Bir Modelle Birlikte
Kendi Portresi, 1905,
zel koleksiyon. Sanat
25 yandadr ve
kendisini, onu diri tutan
yaratc canll ortaya
koymak iin n modelin
yannda betimler.
< Ernst Kirchner,

Uzanm Kadn,
yon. Kirchner'in, gen
lik yllarnn rn
olan aa heykel
lerin ou kayp
olmutur. Bu
heykelde ilkel
Afrika sanatnn
etkisi aktr.
< Ernst Kirchner,

Ykananlar, 1912,
Ernst Kirchner, Yazn

Sestig Vadisi, 1923,

nn stn nitelikli
grafiinin bir rnei
olan bu aabask,
Kirchner'in, SchleswigHolstein kys aklarn
daki Fehmarn Adas'nda bulunduu
srada yaplmtr.

1917 ile 1931 arasnda
svire Davos'tadr:
Burada, olgunlaan
slubunu yanstan
en iyi tablolarndan
bazlarnn ana konusu
olan doayla i ie,
sakin yllar geirir.
T Ernst Kirchner,
VVildboden, 1927-28,
zel koleksiyon.
Emst Kirchner,
Fehmarn Koyunda
Pembe Gne, 1913,
zel koleksiyon.
Sanat, 1910'larn
banda, yaz tatillerini,
canl bitki rtsnden
ve vahi ortamndan
etkilendii Fehmarn
Adas'nda geirir. Bu
resmin yapld 1913
yl, Kpr grubunun
bunalma girdii ve
dald yldr.
Kirchner, 1923 ylnda

sinirsel rahatszlklarn
tedavi eden doktor
Lucius Sprengler'in l
mnden sonra, ev
deitirir ve VVildboden'e tanr; burada
lmne kadar kullana
ca bir atlye kurar. Bu
resmin de aralarnda
bulunduu, sinirli,
dolak izgiler, souk
ve canl renklerle rala
nan manzara resimleri
nin byk blmn
burada yapar.
Y A P I T L AR I
Kpr grubu, 7 Haziran 1905 tari

hinde Dresdende, Kirchner, Heckel, Schmidt-Rottluff ile Fritz
Bleylin almasyla kurulur.
Kirchnere gre onlarn ad, gele
cee atlan bir kpry ifade et
mektedir, ancak hayran olduklar
ve Byle Buyurdu Zerdt adl ki
tabnda sk sk Brcke zum ber-
menschen (stn insana doru

kpr) deyimini kullanan Nietzscheye gnderme yapld da ak
tr. Onlarn, 1906 gznde ilk or
taya klar, sanayici Karl Max
Seifert tarafndan desteklenir.
Eletirmenler ve kamuoyu souk
davranr, ama bu, gen sanatla
rn cesaretini krmaz; sonraki yl
larda grup ve kiisel olarak sergi
amay srdrrler.
HAYAT VE
Kpr (Die Brcke)
B A YA P I T L A R I
Kirchner: Berlinde Bir Sokak Sahnesi

1914 tarihli bu resim Madrid Museo Thyssen-Bornemiszadadr. Gnlndeki bir nota gre, sanat
1925 ylnda Davosta resmi yeniden ele alr; si
nirli fra vurularn ve parlak renkleri yumuat
mak iin neredeyse btnyle yeniden yapar.
Dresden'den ayrlr ve
Kpr'nn teki iki
yesi, Pechstein ile
Mller'in bulunduu
Berlin'e giderler.
Kirchner, altndan
ok farkl olan Berlin
yaam tarzndan byk
lde etkilenir.
Sanat, I. Dnya
Sava arifesinde Berlin
yaamna adad bu
tuval dizisinde, byk
metropoln hareketli
yaam karsndaki
aknln ve hayranl
n ifade eder. Ama
ayn zamanda, onun
kusurlarn ve eksiklikle
rini, sahteliklerini ve
ikiyzllklerini de
ortaya koyar. Gz alc
lks giysiler iindeki
hanmefendiler, aslnda
fahielerdir; yzlerinde
ki ar makyaj yaamla
rnn ahlaki sefaletini
gizlemektedir.
< Kirchner'in slubu

son derece sentetiktir:
O, ayrntlarla zaman
yitirmez, hareket
yaratan ve en nemli
ksmlar vurgulayan,
bazen canl bazen mat
renklerle, hzla geni
resim alanlar yaratr.
Kirchner, 1913 ile
1914 yllar arasnda
frayla ya da karaka
lemle, Berlin sokaklarn
konu ald eskizler
yapar. Sonra Durlacher
Strasse No.14'teki atl
yesinde bunlarn yal
boyalarn yapar. Bugn
zel bir koleksiyonda
bulunan bu tablo da
onlardan biridir.
M 1911 sonbaharnda
Kirchner, SchmidtRottluff ve Heckei
YAADII DNEM
Edvard Munch
ve James Ensor
E,
I kspresyonizmin douuna ve oluu

muna temel bir katk da Edvard Munchn ve James Ensorun
yaptlaryla salanr. Birincisi, Osloda resim eitimi aldktan
sonra, talya, Fransa ile Almanyaya uzun yolculuklar yapar; bu
ralarda birok sanatyla iliki kurar ve kiisel ve zgn bir slu
ba ular. Norveli ressam, Kierkegaardn felsefesi ve skandi
nav edebiyatndan yaam ve lm hakknda trajik bir gr edi
nir ve bunu, son derece saldrgan bir izgi ve renk kullanmyla
tuvale aktarr. En nl yapt lk (1893), 20. yzyl resminin
k noktalarndan biri olarak kabul edilir ve Ekspresyonist res
samlarn ilk esin kaynaklar arasnda saylr. Ensorun dnyas
da bir o kadar eitli ve ok-ynldr: Belikal ressam Brksel
Akademisinde okur ve Empresyonistlerin resminden etkilenir.
1883 ylnda, Sembolizmin ve Dekadantizmin kuramlarna yak
laarak, szde Post-Empresyonist konular derinletiren Les XX
grubunun balca kurucular arasnda yer alr. 19. yzyln son
on ylnda kiisel bir dilin ve baz ynleriyle Ekspresyonist yara
tlarnn habercisi olan, canl ve ineleyici bir slupla betimlen
mi, gln maske ve kiilerle dolu bir hayal dnyas edinir.
A James Ensor, Pierrot

ve skeletler, 1907, zel
koleksiyon. Hem gln
hem de trajik olabilen
yaamn alegorisidir.
T James Ensor, Pierrot

ve Sarl skelet, 1922,
Galerie Patrick Derom.
Ensor'un iirsel dnyas,
sanatnn, insann
kusurlarn ve
tutkularn simgesel
olarak gstermek iin
yararland gln ve
karikatrms, alayc
ve anasnn gz
figrlerle doludur.
Bunun da aralarnda
bulunduu birok
yapt, iyi niyetlilerin
doruculuuna kar
ak bir meydan oku
madr. Onun zgr ve
bamsz ruhu Ekspres
yonistler tarafndan
hayranlkla taklit edilir.
Edvard M unch,
renciler Korusunda
Yaz Gecesi, 1902,
zel koleksiyon.
Sanat, bu tuvale,
tutkuyla pen d rt
sevgili koymutur.
Resimde gl ve canl
renklerin kullanm
d ikkat ekicidir.
dnem
Edvard M unch, M ey
ve Bahesinde Kazlar,
Sanat 1908'den sonra
sinirsel rahatszlklara
bal ruhsal knt
dnem lerinden, son
derece iirsel resimler
yapt bar ve d in g in
lik anlarna geer.
James Ensor,
Maskeler ve Kendi
Portrem, 1936, zel
koleksiyon. Sanat bu
resmi 76 yandayken
yapar. Fray sanki bir
asa ya da sihirli bir
denekm i gibi tutuu
a rtk hayaletlerine
egemen olabildiini
gsterir.
YAADI I
<4 Edvard M unch,

lk, 1893, Oslo,
M unch Museet. Yzyl
sonu resminin tartm a
sz bayaptlarndan
biridir. Sanat yle
yazm: "Bir lk duy
dum ve o zaman b u lu t
lar sanki kanm gibi
boyadm ve renklere de
lk attrdm ."
Otto Mller,
Ormanda ki Kadn,
Bu suluboya, sanatnn
slubunun baz ynleri
ni anlamamza yardmc
olur. Temiz ve akc
HAYATI VE
Y A P I T L AR I
Otto Mller
izimi, teki Ekspresyo

nistlerin hrnlndan
ve gerginliinden yok
d
Mller, Dresdendeki Arnold gale
risinde ilk kiisel sergisiyle eletirmenlerin ve halkn karsna
kar ve 1910 ylnda, Kpr grubuna katlan son sanatlardan
biri olur. 16 Ekim 1874 tarihinde Liebauda doan sanat, nce
tabask teknii alr, sonra Dresden Gzel Sanatlar Akademisine ve Mnihte, Franz von Stuck atlyesine devam eder. 1911
ylnda yaz, Kpr grubunun dald 1913 ylndan sonra da
bal kald Kirchner ile birlikte, Prag yaknndaki Uniczekte ge
irir. 1912 ylnda Mavi Atlnn Mnih, Kln ve Sonderbunddaki
sergilerine arlr. Sava srasnda gnll asker olur, ama
1916 ylnda cierinden yaralanr. Sava bitince Sanatlar ii
Konseyi ile Kasm Grubunun yesi olur. 1919 ylnda Breslau
Akademisine retmen olarak atanr ve bu grevi 24 Eyll 1930
tarihindeki lmne kadar yrtr. Mller uzun sanat yaam
boyunca snrl sayda konuyla urar ve zde, Avrupada yapt
yolculuklardan fazla etkilenmeden, kendi slubuna bal kalr.
Resimlerinin kiileri hemen her zaman, Gauguinin sanatna duy
duu saygnn ak ifadesi olarak, manzara iinde plak kadn
lar, k iftler ya da, sanatnn kendi kklerini ve ingene olan
annesiyle daha derin bir ba arad, ingene aileleridir.
sundur. Kiileri dnya

nn dnda, bir tr
yeryz Cennetinde,
doayla i ie yaar
gibidir.
Otto Mller,
Manzara, 1920-25,
zel koleksiyon. Mller,
20'li yllarda da pek az
deiiklikle, Kpr
grubuna bal kalr.
Manzara resimlerinde,
dsel bir atmosfer
yaratan, yumuak ve
tatl erilerden oluan
dz alanlar tercih eder.
<4 Otto Mller,

Nlerle Manzara,
yon. Doa iinde n
konusu yaptlarnda sk
grlr. Zayf ve ince
uzun kadn figrleri,
ou kez, Mller'in
atlyesinde bir Vens
rprodksiyonunu
bulundurduu
Cranach'nkilere
benzetilmitir. Ancak
burada Cranach'n
anlalmaz cinselliin
den herhangi bir iz
grlmez. Tersine,
Mller'in gr sakin
ve umursamazdr.
Otto Mller, ocuklu

ingene, 1927, zel
koleksiyon. 1924'te
Dubrovnik'e ve Split'e
bir yolculuk yapan
sanat, orada yaayan
ve kendisine en ansl
resim dizilerinden birini
esinleyen ingenelerin
okluu karsnda
arp kalr. Mller bu
kiilerde, doann
gleriyle sk iliki
iinde, ba ya da
balants olmadan tam
zgrlk iinde yaa
nan yaln ve ilkel bir
yaamla ilgili ideallerini
gereklemi grr.
Kpr grubuna bal btn sanat

lar, kendilerini byk bir tutkuyla,
grafik sanatna verir ve, kendi s
lup ve duyarllklarna daha yakn
olan ok sayda gravr, tabask ve
aabask yaparlar. Onlar iin re
sim ile kt stndeki yapt ara
sndaki ba ok skdr, yle ki bun
lar, karlkl bir alveri iinde,
birbirine kout olarak dnlr,
doar ve geliir: Bazen bir dizi
aabask bir yalboya tablo iin
eskiz grevi yapar, bazen de tersi
olur. Dahas, dergileri ya da kitap
lar resimlemek iin domu olan
-ve bugn koleksiyoncularca ara
nan ve takdir edilen- izimler, afi
ler ve almalar, hemen her zaman
bu noktada bir ideal ve dil birlii
oluturmay baaran, tek tek sanat
larn teknik ve slup benzerlikleri
ni ortaya koyar.
YA P I T L AR I
Grafik sanat
HAYATI VE
Otto Mller, ocuklu

ingene, 1926-27, zel
koleksiyon. Bu tabask
onun zengin grafik
retiminin en gzelle
rinden biridir ve
sanatnn meknlarn
iziminde ve datmn
daki olaanst hki
miyetini ortaya koyar.
B A Y A P I TL A R I
Mller: Bir Manzara tinde iki N

1920lerin ilk yansna tarihlenen ve Madrid
Museo Thyssen-Bornemiszada bulunan bu
resim, zellikle Tahitide ve Papeetede 1895
ile 1900 yllar arasnda nler yapan Gauguinin etkisini ortaya koyar.
teki Ekspresyonist
sanatlardan farkl
olarak, Mller'in kiileri,
gln ve karikatrms maskeler deildir,
ahlaki yarglar dile
getirmez ve cinsel ya da
kkrtc bir tutum
sergilemezler. Sanat,
onlar olduu gibi,
yalnlklar ve doallkla
r iinde betimler. Onun
nleri, insanln bir
zamanlar doayla daha
yaln ve gerek bir iliki
yaad yitik bir
cennetin zlemini dile
getirir gibidir.
Bu, Mller'in, 1921

ile 1922 yllar arasnda,
izimden kard iki
tabaskdan biridir.
Yalnzca otuz adet
retilmi ve Berlinli
yaymc J.B. Neumann
tarafndan Zehn Litographien adl derlemede
yaymlanmtr. Bu
tabask sanatnn en
gzel yaptlarndandr.
Rengin yokluunda
kompozisyonun ritmi,
zellikle arka plandaki
manzara iinde, daha
da temel ve ematik bir
izimle vurgulanmtr.
Daha belirgin biimde
yerletirilmi olan iki
gen kzn vcudu daha
dingin ve gsterili,
neredeyse dinsel bir
uyum veren daha
byk bir grkem
kazanmtr.
konusu Mller iin ok

deerlidir ve sanat
bunu, kariyeri boyunca
ok az slup deiikli
iyle birok kez yineler.
Fondaki doal ortam
kesin bir corafi zellik
Manzara iinde nler
gstermez ve zamanla
ilgili herhangi bir ipucu
vermez, ancak daha
ok sanatnn hayal
gcnn gzellik
idealini yerletirdii
ideal bir mekn
betimler.
Bu ayrntda grld
gibi, Mller'in
tasarmnda, iyi
belirlenmi mekn
neredeyse geometrik
biimde blen, net ve
kesin evre izgileri
vardr. Bu slup seimi
btn kompozisyona,
eri ve dik izgiler
arasndaki almama
zerine oynanm, zel
bir ritm kazandrr.
YAADII DNEM
Jugendstil ve Sezession
Max Liebermann,
Kz ocuklu Manzara,
Liebermann 1873 ve
1878 yllar arasnda
Paris'te yaar ve
Empresyonistlerle iliki
kurar. 1898 ylnda
Berlin Sezession
grubunun en byk
destekileri arasnda yer
O,ndokuzuncu yzyln sonunda Al

manyada kltrel ortam hayli canldr: Birok gen sanat, da
ha zgr biimler yaratmak iin, akademinin kurallarndan kur
tulmak istemektedir. Bu zel ortamn rn, Uhde, Trbner ve
Franz von Stuck nderliindeki 78 sanat, bir sanatlar dernei
kurmak iin Alternatif Birlik oluturduu zaman, 1892 ylnda
Mnihte ortaya kan Sezession grubu olur. Grup, fikirlerini
Simplicissimus ve 1896 ylnda kurulan ve yeni bir sluba Ju
gendstil adn verecek kadar nl olan Jugend dergisinde ifade
eder. Dergilerde yazan mimarlar ve grafikiler, William Morrisin
yaptlarnda ve Fransz Art Nouveausunda esin arar ve bura
dan, zarif eriler ve seme renk yaklamlaryla, aydn ve sekin
bir dil karrlar. Yzyln son on ylnda Sezession grubu btn
Almanyada, zellikle Berlinde yaylr; burada, Al
man sanatlarn byk blmn kendine ekecek
kadar, gittike artan bir nem kazanr. En yaratc
olduu dnem, bir dizi st dzey sergiyle, 1902 y
lndan 1908 ylna kadar gider. Sonra grubun iinde
srtmeler bagsterir ve Freie Sezessi
on ya da Der Sturm Galerisi Res
samlar Dernei gibi yeni dernekler
ortaya kar.
alr ve birka yl grubun

bakanln yapar.
Onun Alman resminde
ki rol, Manet'nin
Fransa'daki rolne
benzetilebilir.
T Pechstein 1910
ylnda Sezession gru
bunun teki yeleriyle
anlamazla der ve
Yeni Sezession
grubunu kurar. Burada,
15 Mays'tan 15
Temmuz 1910 tarihine
kadar Berlin'de alan
sergi iin tasarlam
olduu afi grlmek- m
tedir. Yay tutan kadn
konusu yeni grubun
baka resimlerinde de
kullanlr ve onlarn
simgesi olarak
dnlr.
KUNSTAUSSTULUN6
ZUR(K6 tWlfSfN(
5(Cf5S0NB(RLiN
Sezession slubunun
nemli bir yn el
sanatlarnn yeniden
deerlendirilmesi ve
dekoratif sanatlara
ynelik dikkattir. 190203 tarihli sandalye
Richard Riemerschmidt'in tasarmdr
(zel koleksiyon).
eranslaltelvonder
NHHNSKttSON
BtRLiNW
MNRHTRt
KaiserWilhelmGedchtnis Kirche
im Kun^rSalon Maximilian Macht

15 M A i -1S1UL EINTRITT 1M DAIHRKRRTtfcM-
zel koleksiyon.
Sezession grubunun ilk
sergileri istenen baary
getirmez, ama onlarn
20. yzyln balarnda,
Alman kltr zerin
deki rolleri hayli
anlamldr. Nitekim
grup, birok sanatnn
eletirmenlerce
tannmasna ve nc
gruplarn temsilcileriyle
karlamasna olanak
salayacaktr.
1895'te Berlin'de
Julius Meier-Graefe,
(zession grubunun
Almanya'da ve
Avrupa'da domasnda
ve yaylmasnda temel
hr rol oynayan, ilk
edebiyat, resim ve
modern sanat dergisi
olan "Pan" kurar.
1905-06 yl iin izilen
bu kapak Josef
Sattler'in yaptdr
(zel koleksiyon).
A Peter Behrens, p,
Bu renkli aabaskda,
Sezession slubunun
zel nitelikleri ve Arts
and Crafts akmyla
olan balar aka
grlr. izgilerin
dekoratif kullanm,
zellikle dergilerde
kullanlan yeni bask
sanatn etkiler ve
mobilyadan seramie,
giysiden mcevhere
kadar, dekoratif
sanatlarda saysz
uygulama yaplr.
YAADII DNEM
Fritz Rehm,
Mnih'teki bir sergi iin
y.1908 tarihli bir afi,
Y A P I T L AR I
HAYATI VE
Karl Schmidt-Rottluff
K.
^prnn kurucular arasnda Kari

Schmidt-Rottluff un nemli bir yeri vardr. 1884te Saksonya
Rottluffta doan sanat, 1905 ylndan sonra, soyadna dodu
u kentin adn da ekler. Tam ve gerek bir lider olan sanat,
Kpr nn adn da koyar; 1909 ylndaki Kpr Albm bt
nyle onun yaptlarna ayrlr. Sanat, 1911 yazn Norvete ge
irdikten sonra, Berline gider; burada Otto Mller ve Lyonel Feininger ile alr. Kbizmin kuramlarn tand Feiningerden
ok etkilenir. Ayrca Munchun yaptlaryla ilgili almasn de
rinletirir, Afrika sanatnn etkilerine de duyarsz kalmaz. I. Dn
ya Savanda Dou cephesinde savar; 1919da terhis olduktan
sonra talyaya ve Fransaya yolculuklar yapar. 1931 ylnda
Berlin Gzel Sanatlar Akademisine ye seilir, ama iki yl sonra,
Nazilerin emriyle yelikten karlr; 1937de yoz sanatlar lis
tesine alnr ve 1941 ylnda resim yapmay brakmak zorunda
kalr. 1944 ylnda yzlerce tablosunun ve iziminin bulunduu
-----------atlyesi bombalarla tahrip olur.
1946 ylnda Gzel Sanatlar Akademisinde retmenlie geri d
ner, Berlin Brcke Museumun ku
rucular arasnda yer alr.
A 1909'un Kpr
Albm SchmidtRottluff'a ayrlr.
Sanatnn portresinin
bulunduu kapak, iki
ressam arasndaki sk
ibirliinin kant olarak,
Kirchner tarafndan
yaplmtr.
Kari SchmidtRottluff, Kyl

Kadnlar, 1926, zel
koleksiyon. Sanat
Berlin Akademisi'nde
retmenlik yapt
20'li yllarda kyller ve
tarla ileriyle ilgili birok
izim ve resim yapar.
Bunlar, aydnlk ve
dingin, geni soluklu
kompozisyonlardr.
T Karl SchmidtRottluff, ki N, 1913,

zel koleksiyon.
Sanat, nceki yazlar
Dangast'ta geirdikten
sonra Pechstein'in
dne uyarak,
Nidden'e gider. Burada,
aralarnda, Afrika
sanatndan esinlenen
ilk yaptlarndan biri
olan, aadaki resmin
de bulunduu bir dizi
suluboya yapar.
Rottluff, Natrmort,
I. Dnya Sava'ndan
sonra sanat, izgileri
katksyla, daha bir

sreklilik kazanr.
Karl Schmidt-
Kari Schmidt-
Rottluff, Manzara,
Sanat suluboyalar
byk bir ustalkla
yapabildiini gsterir.
Renklerin dozunu dik
Rottluff, Ormanda
Evler, 1922, zel
katle ayarlar, ve
glgeyi ok iyi datr.
d gibi, biimleri
yalnlatrmay renir.
koleksiyon. Feininger'le
dostluu sayesinde
Kbizm'i tanr ve, n
plandaki evlerde grl
YAP I T L AR I
yalnlatrp renklere
kesinlik vererek slubu
nu belirler. Bylece
yaptlar, mekn daha
iyi dolduran daha
salam biimlerin de
HAYATI VE
Kari Schmidt-
BAYAPI TLARI
Schmidt-Rottluff: Kk Ev
Karl Schmidt-Rottluff, Madrid Museo ThyssenBornemiszada bulunan bu resmi 1906da yapar
ve bununla, birka ay nce kurulmu olan,
Kprnn ilk sonularn gsterir. Bu resimde
van Goghun yaptlarnn etkisi de dikkate deer.
< Van Gogh'un son

resimlerinde de grle
bilecei gibi, burada
arka plan neredeyse
plana doru kaybolu

yorsa, burada tam tersi
olmaktadr. Sanatnn
btnyle dzletirilmitir ve derinlikten

yoksun gibidir. Eer
niyetine gre, bakan

kimsenin kendini, tuval
den kp zerine gelir
gibi grnen youn ve
akademilerde retilen
teknik, seyirciye nc
boyut izlenimi veriyor
ve onun bak arka
kaln fra vurularnn

oluturduu kitlenin
saldrsna uram gibi
duyumsamas gerekir.
BAYAPI TLARI
Bu tuvalde gze
arpan ilk zellik,
btn sahneye hareket
ve canllk veren, gl
renk kartlklardr.
Cephenin ve bacann
beyazl, jbencereler ve
evin ince ayrntl youn
fra vurularyla
Baltk Denizi'nde,
daha ok DanimarkalI
larn oturduklar, ama
1864'ten beri Alman
ya'ya katlm olan
Alsen Adas'nda Nolde
ve karsnn kiralad
balk kulbesi. 1906
yaznda sanat onlarn
konuu olur ve birlikte
birok resim yaparlar.
oluturulan atsna
gre daha belirgindir.
Ayn hzl ve sinirli fra
darbeleri, her trl
kurgusal kuraldan ve
zorlamadan kurtulmu,
yeni bir ritmi
iletmektedir.
YAADII DNEM
Fovlarn etkisi
T Henri Matisse,
Amlie Matisse, 1913,

Petersburg, Ermitaj.
Burada en youn ve
gizemli portrelerinden
birini grdmz
Matisse, portrelerinde
insan figrn temel
elerine indirger.
Sanat, betimlenen
kiiyle olan d benzerli
e btnyle ilgisiz
grnr, nk onun
i dnyasn yakalama
ya odaklanmtr.
J_ ovlar ile Ekspresyonistler arasndaki

benzerlikler oktur; yle ki eletirmenler karlkl etkileimleri
geni biimde incelemilerdir. Ayn Ekspresyonizm teriminin,
Fransada ilk kez, Fovlarn resmini, zellikle de eletirmenlere
gre, doay kendi znelliinin szgecinden geiren Matissein
yaptlarn betimlemek iin kullanlm olmas bouna deildir.
Ancak ikinci bir dnemde, hem onlarn Empresyonistlerden fark
l olduklarn vurgulamak hem de Fovlarla olan ortak kklerinin
altn izmek amacyla, Alman ressamlar iin kullanlmtr. Ayn
biimde, 1926 ylna ait Almanca szlkte, Ekspresyonizm d
kaynakl izlenimleri az ya da ok edilgin biimde kaydetmek yeri
ne, i dnyadan kaynaklanan deneyimleri davurmak gibi ortak
amalar nedeniyle, Fovizm ile karde saylmtr. Fransz ve Al
man sanatlarn, insani ve resimsel deneyim alverii iinde,
saysz ilikileri olmutur. Her ikisi de, izime kar rengi ne
karma eilimindedir ve hemen her zaman, parlak ve canl renk
ler seer; bylece duygusal ve simgesel ynleri abartr. Ayn za
manda akademik gelenein kurallarna kar gelmede ayn gr
paylar, Afrika ve Okyanusya ilkel sanatna yaknlk duyar.
< Henri Matisse,
Collioure'de Pencere
den Grnm, 1905,
New York, Mrs. John
Hay Whitney koleksiyo
nu. Matisse, gl renk
kartlklar ve aydnlk
renklerle ralanan yapt
larnn byk blm
n, 1905 yaznda,
Gney Fransa sahilinde
ki Collioure'de yapar.
Sanat, "Fovizm,
hibirini esirgemeden
btn renkleri birlikte
yceltmek gerektiini
dndmz ksa bir
an oldu," diye yazar.
1905, Petersburg,
Ermitaj. Ekspresyonist
ler bu tr resimlerden
meknn geometrik
bozulmasn karrlar.
Othon Friesz,
Ciotat'da Manzara,
1907, Troyes, Muse
d'Art Moderne. Bu
tuvalde, izgilerin ve
renklerin badndrc
ylmyla salanan
manzarann doalc
kart yerleimi aktr.
A Georges Rouault,
Grei, 1906,
zel koleksiyon.
Rouault'nun kiilerinin
ac alayl tutumu ve
gln biim bozukluk
lar, birok Ekspresyo
nist sanat tarafndan
taklit edilmitir.
Georges Braque,
Miou Liman, 1907,

Milano, Civico Museo
d'Arte Contempor
nea. Fovlarn bir baka
retisi de, kla
aydnlanm saf renk
" lekeleri "nin
kullanmyla ilgilidir.
YAADII DNEM
< Henri Matisse,

Collioure'n atlar,
Max Pechstein,
HAYATI VE
Y A P I T L AR I
Hermann-Max Pechstein
Frtnal Manzara,
Is^prnn be kurucusu iinde, Max

Pechstein tam bir akademik formasyon alm olan tek kiidir.
Pechstein 1900 ylnda Dresdende, mimar Otto Gussmannn y
netiminde, Dekoratif Sanatlar Okuluna devam etmeye balar.
Sonra, 1902 ylndan 1906 ylna kadar, Gzel Sanatlar Akademisinde resim ve gravr kurslarna devam eder ve burada Sak
sonya Devleti dln alr. 1907 ylnda uzun bir talya yolculu
a kar ve orada Etrsk sanatna ve Ravenna mozaiklerine tutu
lur. Almanyaya geri dnerken, yolunu Parise evirir ve burada,
resimdeki nc akmlarn, zellikle de Fovlarn en byk temsil
cileriyle iliki kurarak, dokuz ay kalr. 1908 ylnn sonunda Ber
line gider; ertesi yl Berlin Sezession grubuna ve onlarn sergile
rine katlr, ancak 1910 ylnda gruptan ayrlr; bir sre, Georg
Tappert ve Emil Nolde ile birlikte kurduu Yeni Sezessionn ba
kanln yapar. 1914 ylnda, Gauguin gibi Pasifik, Palau Adala
r ve Yeni Ginede kt yolculuk sanatnda bir dnm noktas
oluturur. 1917 ylnda yeni bir resim derneinin, Kasm Grubunun kurucular arasnda yer alr. Nazilerce yoz sanat yap
makla sulanr ve resim yapmas yasaklanr; bunun zerine Pomeranyada Lebaya ekilir. Ancak savatan sonra, Gzel Sanat
lar Akademisindeki retmenlik grevine geri dner ve 1955 y
lndaki lmne kadar orada kalr.

1911 yaznda sanat,
kars Lotte Koprolat ile
birlikte Nidden'e gider.
Karsnn varl, yaptla
rna bir yumuaklk
katar ve daha youn bir
duygu gc kazandrr.
4 Max Pechstein, Koy,

Sanat 1909 yaznda,
Baltk kysnda bir
balk ky olan
Nidden'i ilk kez ziyaret
eder ve sonraki yllarda
oraya birok kez dner.
T Max Pechstein,
Sabah, 1909, zel

koleksiyon. Sanat,
tpk Bretanya'nn
Gauguin'i etkilemesi
gibi, kendi sanatna
esin kayna olan
Nidden'in ssz ve vahi
doasna hayrandr.
siyon. Bu resim de
Jdden'de bulunduu
srada yaplr ve
HAYATI VE Y A P I T L AR I
M(x Pechstein, Kzl

Kilis<\ 1911, zel kolek
sanatnn Kirchner ve
Heckel ile olan sk
balarn gsterir.
Max Pechstein,
Palau'ya Var, 1917,

1914'te Pasifik'te,
Avrupa'da savan ba
lamasyla yarda kalan
uzun bir yolculua
kar; 1917'de bununla
ilgili bir dizi resim yapar.
T Max Pechstein,
Palaulu Aile, 1917,
zel koleksiyon.
Palau'daki yaam
idealize eden sanat,
Rousseau'nun "iyi
vahi" hakkndaki d
ncelerini artrr.
Egzotizm ve Primitivizm
Ekspresyonistlerin iledikleri te
mel konulardan biri de, insanln
teknoloji ve denetimsiz sanayile
menin yol at bozulmadan kur
tulmas iin gerekli olan, yeryz
Cennetinin ilk balangtaki safl
na geri dnmesidir. Sanatlar
bu nedenle Avrupa dndaki, zel
likle de Afrikadaki ve Okyanus
yadaki ilkel toplumlarn ekicilii
ne kaplrlar. Bunun zerine biro

u, o uzak diyarlara doru uzun
yolculuklara kar, orada yaayan
halklarn yaamlarn ve kltrle
rini derinlemesine anlamak iin ti
tiz almalar yapar. Ekspresyo
nistler bu halklara adadklar bir
dizi resimde, onlarn duygu ykl
isel katlmnn ve insanla doa
arasnda daha gerek ve daha de
rin bir iliki kurma arzusunun al
tn izerler.
B AYAPI TL ARI
Pechstein: At Pazar
Madrid Museo Thyssen-Bornemiszada bu
lunan, 1910 tarihli bu resimde, Pechsteinin 1907 ylnn sonunda Pariste kald
srada tand Fovlar yeniden yorumlad
kiisel anlatm dikkat eker.
nce saysz tasla

ve hazrlk izimi
yaplan bu tuval zerine
yalboya, 1910 yazn
dan kalmadr. Sanat,
Kpr'nn sanatsal
evrimi iin temel olan o
aylarda, Kirchner ve
Heckel ile birlikte,
Moritzburg'a yakn
gllerin kysnda bulu
nur. Sahne, Dresden
yaknlarndaki Moritzburg'da kurulan ve
sanatnn dorudan
gzlemledii geleneksel
at pazarndan
alnmadr.
BAYAPITLARI
Arka planda
grlen manzara, ana
izgileriyle betimlenmitir: Gl ve bitki rts,
birka hzl fra
vuruuyla, derinlikten
yoksun olarak verilmi,
ayn biimde evler
grubu da stilize edilip
renklerle ralad
btne nem verir.
atlarn evresindeki
kalabaln badndrc hareketi ile "hay
vanlarn parlak vcutla
Biyografisinde bu
resimden sz eder ve
r "n tuvale aktarma

abasn anlatr.
Pechstein ayrntlara
deil de, izimden ok,
yalnlatrlmtr.
Seyircinin bak yksek
bir yerden resmedilen
n plandaki sahneye
ylesine taklr ki, sanki
komu evlerden birinin
penceresinde
bulunuyormu
izlenimini verir.
YAADII DNEM
Nabiler
abiler Post-Empresyonizmin
en byk yorumcularndandr; onlarn ortaya k, Paul Serusiernin Julian Akademisinden arkadalar olan baz dostlarna,
Gauguinin ynlendirmelerine uyarak Pont-Avende bir puro ku
tusunun kapana yapt Tlsm' gsterdii 1888e kadar gider.
Bu manzarann yenilii, renklerindeki kartlklarn, Empresyo
nist retiyi ulara gtren ve akmn neredeyse btn temsilci
leri tarafndan benimsenecek olan iddetinden gelir. Eletirmen
Auguste Cazalis onlara, peygamberler anlamna gelen branice
nabiim'en etkilenerek Nabiler adn verir; bunlar Ransonun
atlyesinde ya da Revue Blanchen ynetiminde bir araya ge
lirler. Aralarnda gizli bir argo kullanmaktan holanr, bazen de
sahte ayinler dzenlerler. Balangta Serusier, Bonnard, Deni
ve Ransondan oluan gruba, Vouillard ve Russel 1890 ylnda,
HollandalI Verkade 1891 ylnda, Lacombe ve isvireli Vallotton
1892 ylnda, Macar Rippl-Ronai ile Maillol da 1894 ylnda kat
lr. 1891den itibaren yaptlarn hep birlikte, ncleri sayldkla
r Salon des Independantsda ya da Salon de lArt Nouveauda ve
grup dalp her biri bamsz almaya balad zaman, 189798de Ambroise Vollard, 1899da Durand-Ruel ya da 1900de
Bernheim-Jeune gibi, saysz galeride sergilerler.
Edouard Vuillard,
Sekizgen Kendi
Portresi, y.1890, zel
koleksiyon. Bu yaptta,
ak kartlklar yaratan
saf renklerin kullanm
ve hafife seyirciye
dndrlm olan
yzn allmadk as
dikkat ekicidir.
< Paul Ranson,

Mavi Oda, 1891, zel
koleksiyon. Sanat
kendi belirgin ssleme
anlayn ortaya koyar;
bata mavi olmak zere
az renk kullanr, zarif
arabeskler rmek iin
kulland izime daha
cok ver verir.
YAADII DNEM
Maurice Deni,
Aumsala km Periler
1 1rdler, 1893, zel
koleksiyon. Balk
( ide'in Urien'ir
Yolculuu'nu artrr;
.imgesel ve dsel gmnmlerden yana
/engin olan sahnenin
h.yali veriliini vurgula
mak ister. slup
.sndan, hemen
hemen btn Nabilerin
<,ok sevdikleri Japon
basklarn anmsatr.
Paul Serusier, Nabi
T Pierre Bonnard,
Kostm inde
Ranson, 1890, zel
Longchamp'da A t
Yarlar, 1897-99, zel
koleksiyon. Srusierve
Ranson'un gizli bilimler,
satanizm, ezoterizm ve
saylar simyasna kar
ortak tutkular vardr.
koleksiyon. Resim bir

lnn sol kanaddr;
bir ustalk ve ayn
zamanda Degas'nn
Flix Vallotton, Sar
ve Yeil Gnbatm,
Vallotton'un Gauguin'e
yakn yaptlarnda isel
bir uyum vardr.
tablolarna bir sayg

gsterisidir.
Y A P I T L AR I
HAYATI VE
Erich Heckel
J __k kspresyonistler arasnda, Alman Ro

mantizmi ile olan estetik ve felsefi balar en ak biimde gste
ren Erich Heckeldir. Bunu, yaam grn, zellikle maddi ve
insani sefaletleriyle grd ezilmi ve mutsuz insanlarla daya
nma iinde olduunu dile getirdii zaman ortaya koyar. 1901
ylnda, onu, iiri brakp kendini resme vermeye ikna edecek
olan Schmidt-Rottluff ile tanr. Mimarlk okuduu Dresdende,
Kprnn en etkin temsilcilerinden biri olur: Ortak sergilerin d
zenlenmesini ve teknik sorumluluunu stlenir ve grubun al
malarnn teki sergilere kabul ettirilmesine alr. 1910 ylnda
Otto Mller ile dost olur ve Berlin Sezessionnn sergilerine d
zenli olarak katlmaya balar. 1909 ile 1936 yllar arasnda Av
rupada, antik sanat incelemesine ve nc akmlarn teki res
samlarn, zellikle Fovlar ve Kbistleri izlemesine frsat veren,
uzun yolculuklar yapar. 1918 ylndan itibaren Berlin'de yaa
maya balar ve, Sanat iileri Merkezinin yesi olarak, lkenin
sosyal ve siyasi yaamna etkin bir biimde katlr. 20li yllarda,
slubu Kprden uzaklar -bunda Mavi Atlnn yaptlaryla
karlamasnn da etkisi vardr- kiisel ve zgn ynler kaza
nr. 30lu yllarda Nazilerce srgne yollanr, ancak savatan
sonra retmenlie ve zgrce resim yapmaya geri dnebilir.
A Erich Heckel, Ayakta

Duran Kz ocuu,
Heckel, kendini, byk
bir tutkuyla aabaskya verir ve ok baarl
olur. Bu, onun en gzel
yaptlarndan biridir ve
hayli yaln, ok
dokunakl ve duygu
ykl slubunu
baaryla yanstr.
<4 Erich Heckel, Kadn

Portresi, 1906, zel
koleksiyon. Fra vuru
lar van Gogh'un son
dnemini artrr ve
sanatnn, Empresyo
nistlerin doalcln
nasl atn gsterir.
koleksiyon. Sanat
dingin bir grnm

kazandrr.
T Erich Heckel,
Kemanc, 1912, zel
koleksiyon. Sanat
geleneksel perspektifi
altst etmitir: Oturan
figr ayaktakinden
daha uzun boyludur;
halnn sol kesi fazla
uzundur ve btn oda
doal olmayan biimde
bozulmu gibidir.
Empresyonizmin
reddedilmesi
Ekspresyonistler, yaptlarna hay
ranlk duymalarna, sanatlarnn
tarihi deerini kabul etmelerine
karn, aka Empresyonistlerin
karsnda yer alrlar. zellikle
onlarn iyimserliini paylamaz
ve onlar yzeysel, yani ruhsal de
rinlikten yoksun olmakla sular
lar. Ayrca Ekspresyonistler, ya
ptlarnda yaam grnd gibi

nesnel olarak betimlemekle snr
lanmak istemezler. Tersine, eer
bu, onlara, kendi i duyarlklarn
daha iyi yanstma olana veriyor
sa, renkleri, izgileri ve perspektifi
arptmaktan ekinmezler. Bylece resimdeki mekn, yorumlanm
da olsa, gerek dnyay temsil et
mez ve btnyle ressamn ruhu
na ayna tutar.
< Erich Heckel,

Elence, 1910, zel
koleksiyon. Meknlarn
dzenlenmesi ve renk
lerin kullanm byk
lde Fovlara, zellikle
Matisse'e yaklar. Ama
ayn zamanda Heckel,
dekorasyon esini
gzard eder ve ilgisini
duygusal ieriklere ve
simgesel anlamlara
yneltir. Burada da
sanat, kadnn
vcutlarn doalcla
aykr biimde
yalnlatrmtr.
< Erich Heckel, Kendi

Portresi, 1912, zel
koleksiyon. Gergin ve
kaba izgiler, kendi
dnceli ve melankolik
ruh durumunu aktaran
sanatnn ruhsal ger
ginliini ortaya koyar.
Y A P I T L AR I
20'li yllarda yapt

manzaralarda biimleri
yumuatr ve renkleri
aar. Renk kartlklarn
azaltr ve sahneye daha
HAYATI VE
< Erich Heckel,

Kopenhag, 1928, zel
BAYAPI TLARI
Heckel: Frn
Heckel bu resmi, 1907 ylnda, SchmidtRottluff ile birlikte, Kuzey Denizi kysnda
yer alan Dangastta bulunduu srada ya
par. Yapt Madrid Museo Thyssen-Bornemiszada bulunmaktadr.
T Erich Heckel,
Gnbatm, 1906, zel

koleksiyon. Sanat, ilk
resimlerinde en byk
zgrl renklere
vermekten yanadr.
Renkler alttaki izimi
silip grnte dzen
siz sralanm ok
youn ve zl fra
vurular sayesinde
mekn doldurur.
Gerek yalnlatrlmtr
ve sanatnn, Empres
yonistlerin doalcln
dan kurtulma niyeti
aka grlr.
Kulland parlak ve
canl renkler Fovlarn
etkisini tar.
Erich Heckel, Beyaz

Ev, 1908, Madrid,
Museo ThyssenBornemisza. Resim
sanatnn Dangast'taki
ikinci ikameti srasnda
yaplr. Heckel Kuzey
Denizi kysndaki bu
kk ky ok sever;
1907'den 1910'a kadar
yazlar orada geirir.
1911 ylnda ise, Baltk
kysndaki Prerovv'a
gider ve sonraki yl yaz
Kirchner ile birlikte
Fehmarn Adas'nda
geirir.
Erich Heckel, Roma
Yaknlarnda Evler,
1909'da sanat
talya'da uzun bir
aratrma yolculuu
yapar. Burada Etrsk
sanatn tanr, youn ve
aydnlk manzaralara
hayran kalr. Bu dene
yim ona yeni enerjiler
ve kiisel slubunu
olgunlatrma olana
verir. Fra vurular
daha gvenli ve
meknlarn dzenlen
mesi daha dengelidir.
Vasily Kandinsky, Lirik, 1911, Rotterdam, Museum Boymans-van Beuningen
YAADII DNEM
1 9 1 1 - 1 9 1 4
Byk Savan
arifesinde Almanya
1
J-888 ylnda, I. Wilhelm ve olu III. Fre- I
A Almanya mparatoru
II. Wilhelm ile General
Paul von Hindenburg,
Byk Sava'n
arifesinde bir arada.
Berlin'in en nl
buluma yerleri arasn
da, allm mdavimle
rinden bazlarnn
gariplii ve adi
gsteriilii nedeniyle
"Megalomani kafesi"
olarak anlan Cafe des
VVestens de vardr.
derikin lmnden sonra, II. Wilhelm Almanyann yeni impara

toru olur. lkeyi ynetme ve hkmeti denetleme arzusu onu
anslye Bismarck ile atmaya gtrr ve Bismarck istifa etmek zorunda kalr. II. Wilhelm sonraki yirmi ylda Meclisin yetkilerini aamal olarak azaltr ve, Ingilizlerin iktisadi ve siyasi g
cne kar koyabilmek iin, orduya ve byk sanayicilere yasla
nr. Nitekim imparator, birka yl iinde askeri harcamalar
katma karr ve, zaten savaa alkn olan Alman ordusunu da
ha da glendiren, byk miktarda sava malzemesi retimine
yol verir. Bu silahlanma yar hemen teki Avrupal uluslar,
zellikle Fransa, Ingiltere ve Rusya -ki bunlar 1907 ylnda l
Anlamay hayata geirirler- tarafndan taklit edilir; bu durum I.
Dnya Savann kma nedenlerinden biri olacaktr. II. Wilhelm,
d siyasette Avusturya ve talya ile l ttifak yenilemeye ve
glendirmeye alr. Bundan ama Avrupann, Osmanl mpa
ratorluundaki bunalmn tehlikeli bamszlk isteklerini yeni
den alevlendirdii, gneydou blgelerini denetim altnda tutmak
ve Fransay, 1870 yenilgisinin intikamn ve Alsace-Lorrainei
geri alma arzusunu snrlayacak biimde soyutlamaktr. Sonun
da Alman imparatoru 1885 Berlin Konferansnda varlan anlamalar uygular ve nceden ele geirilmi olan smrgelerin savu
nulduu Yeni Gine, Okyanusya ve daha ok da Afrikadaki smrge egemenliklerini glendirir.
1
I
I
1
f
I
< 1913 tarihli bu

baskda Afrika'da sahip
olduklar smrgelerin
<1 Temmuz 1898

i.hinde lr.
lkelerin kltrel ve
sosyal gerei hi hesa
ba katlmadan yapld
iin sert i atmalara
yol aacaktr.
snrlarn belirleyen bir

Alman ve bir Fransz
grevli grlyor. Bu
paylamalar igal edilen
T 20. yzyln banda

Krupp elik fabrikalar
dnyann en nemli
sanayilerinden biri olur.
an bir fotorafnda
top dklen blm
grlyor.
Berlin, Potsdamer
Platz. 20. yzyln ilk on
ylnda Alman bakenti
btn ulusun kltr ve
sanat merkezi olur ve,
Paris'le yararak, btn
Avrupa'dan sanatlar
kendine eker.
Basn
Yeni Almanyadaki kentsoylu sn
fn ekonomik ve siyasi ykselii
ne, basnda grlen nemli geli
me elik eder. Gazeteler yalnzca
gnlk olaylar vermekle kalmaz,
siyaset, kltr, sanat ve gelenek
grenee de mdahale eder. H
kmetin sk denetimine karn,
etkisi gittike artar ve sonunda
bunlar belli biimde ynlendirebi

lecek duruma gelir. Sanat alann
da, Herwart Walden tarafndan
kurulan ve Ekspresyonistler ile
Avrupa resim nclerinin bavuru
noktas olan Der Sturm (Frtna)
dergisi ne kar. Franz Pfemfert
tarafndan ynetilen ve gl bir
siyasi ve toplumsal grev stlen
mi olan Die Aktion (Eylem) der
gisi de ayn lde nemlidir.
YAADII DNEM
T Hu talamac karikalde Bismarck'

hptan kprsn terk
etmek zorunda brakan
II Wilhelm grlyor;
lpmir anslye zel
y.iVimna ekilir ve
Y A P I T L AR I
HAYATI VE
Vasily Kandinsky
K.
ândinskynin resmindeki slup geli

imi 20. yzyl sanatndaki en karmak ve byleyici geliimler
den biridir. Kandinsky nce hukuk okur, ama 30 yanda, gele
cek vaat eden avukatlk mesleini brakp kendini resme verir.
1892 ylnda kuzeni Anja ile evlenir, 1911de boanr. 1896da,
30 yandayken Rusyay terk eder, Mnihe gider, burada Franz
von Stuckun derslerini izler. 1901de akademik gelenekle pole
mie girerek Phalanx grubunu kurar; ilk resimlerinde, Rus halk
masallarnn yan sra, Fovlardan ve Kpr temsilcilerinden etki
lenir. 1908 ylnda yeni kz arkada Gabriele Mnter ile Murnauya gider ve aama aama soyutulua yaklar. 1911 yln
da Mavi Atlnn batemsilcileri arasnda yer alr ve harekete,
hem yaptlaryla hem de ok sayda kuramsal yaynla katkda
bulunur. Bunlarn en nls 1912 ylndaki Sanatta Tinsellik ad
l denemedir. Ona gre soyutuluk, sanatnn resim sanatn,
gerekle olan maddi balardan kurtarmasn ve seyircinin orada
tinsel deerler aramasn gerektiren aratr. Kandinsky Rus Devriminin balamas zerine yurduna dner, Nina Andreevsky ile
evlenir ve Konstrktivist sanatlarla iliki kurar, ancak geomet
rik soyutlamann konularn aratrd Weimarda ve Dessau
Bauhausta almak iin yurdundan ayrlr. Nazizmin geliiyle,
Paris yaknlarndaki Neuilly-sur-Seinee snr ve burada hay
van biimli elerle soyutuluunu zenginletirir.
Kandinsky, 1909
tarihli bu linol baskda
Rus halk masallarndan
esinlenmitir: Sadko, mzii sayesinde gzel
prenses Volkhova'y
etkilemeyi ve onun
akn kazanmay
baarr.
A Vasily Kandinsky,
Elma Aal Manzara,
Bu resimde, sanatnn
Paris'te kald
dnemde tand
Fovlarn etkisi grlr.
T Vasily Kandinsky,
Manzara, 1911, zel
koleksiyon. Bu resimde,
soyutulua giden yol
aka grlr:
Manzarann geleneksel
eleri, neredeyse
btnyle bir izgi ve
renk btnlnde
znmtr.
HAYATI VE
Vasily Kandinsky,
Murnau Yaknnda
Tarlalar, 1908, zel
koleksiyon. Mnter'le
Y A P I T L AR I
Murnau'da kald
dnem Kandinsky'nin
slubunu ve konularn
gelitirmesinde nemli
bir aamadr.
A Vasily Kandinsky,
Donuk Meneke, 1924,
zel koleksiyon.
Kompozisyonun ritmi,
dzensiz izgi ve
biimler ile birlikte
kullanlan geometrik
elerle verilmitir.
Vasily Kandinsky,
Portakal, 1923, zel

koleksiyon. Bu tabask,
saf geometrik biimler
le oluturulmutur.
Mavi Atl
Mnih, Mays 1912. Yaymc Reinhard Piper, Kandinsky, Allard,
Burljk, von Busse, von Hartmann, Kubin, Marc, Macke, Sabaneev ve Schnbergin ada re
sim ve mzikle ilgili birok renkli
resimden ve eletiri denemelerin
den oluan byk boy bir kitab,

Mavi Atlfnn Almanafn ya
ymlar. Eletirmenlerin ilgisiz kal
d grup, ksa srede, gen Al
man sanatlar iin bir bavuru
noktas, I. Dnya Savann ari
fesinde sanatsal yenilenmenin
simgesi haline gelir.
BAYAPI TLARI
Kandinsky: Kompozisyon
On Kompozisyonduk dizinin paras olan
1916 tarihli bu suluboya, Kandinskynin bt
nyle soyut ilk yaptlarndan biridir: nce Jucker Koleksiyonumda bulunuyordu, bugn Mila
no Givico Museo dArte Contemporaneadadr.
Vasily Kandinsky,
zlenim, No. 5: Park,

1911, Paris, Muse
National d'Art
Moderne, Centre
Georges Pompidou.
"zlenimler" dizisi
" Kompozisyonlar" dan
ncedir. Gerekle hl
bir ba vardr; parkn
bitkileri ve n plandaki
atllar hl ayrt edilebi
lir durumdadr.
BA YAPI TL ARI
A Vasily Kandinsky,
Beyaz Zemin zerine,
1916, Paris, Muse
National d'Art Moder
ne, Centre Georges
Pompidou. Sanat
Vasily Kandinsky,
Grilikte, 1919, Paris,
Muse National d'Art
Moderne, Centre
Georges Pompidou.
Kandinsky'ye gre
gerekle olan balant
larn eksiklii sanaty
bilinaltnn sezgilerine
doru iter. Bylece
kendi gerek kiiliini
yanstabilir.
yaratlaryla "tanmlanamayan ama belirgin

olan ruhsal olguya,
yani tek tek sanatsal
aralarn amacna"
ulamaya alr.
Y A P I T L AR I
HAYATI VE
Gabriele Mnter
V Ja b rie le Mnter, Dsseldorfta ve M < Gabriele Mnter,

nihte Kadn Sanatlar Birliinde eitim grdkten sonra, Pha 5ine Hallberg'in
Portresi, 1916, zel
lanx grubunun sanat okuluna yazlr. Burada tant Kankoleksiyon. Bu portre
dinskynin nce rencisi sonra sevgilisi olur. Onunla Hollanda, ressamn, I. Dnya
Tunus, Dresden, Rapallo ile Sevrese saysz yolculuk yapar ve Sava patlak verince,
bu srada resim slubunu olgunlatrr. 1908 ylnda Kandinsky Rus uyruklu olduu
ve Javlensky ile Yukar Bavyerada Murnauda bulunur; burada iin Almanya'dan
ayrlan Kandinsky ile
youn almalarla dolu aylar geirir. Byk bir renk hkimiyeti yeniden birleebilmek
nin ve duygular tuvale aktarma kapasitesinin ortaya kt sa umuduyla gittii
ysz manzara resmi yapar. Mnter, Mavi Atlnn kurucu ve des sve'te yaplmtr.
tekileri arasnda yer alr. Bavyera halk sanatyla ilgilenir, on
T Gabriele Mnter,
dan hi de azmsanmayacak esin motifleri alr; kompozisyonlar
ki Ev ve Parmaklk,
yaln biimler, kitlelerin dikkatli bir dalm ve aydnlk renklerle 1911, zel koleksiyon.
ralanr. I. Dnya Savann arifesinde Kandinskyden ayrlr ve Ressam, ou kez ak
1914 ile 1920 arasndaki yllar skandinav lkelerinde geirir. havada hazrlad
Yolculuk etmeyi ve resim yapmay srdrr; resmi yeni eilim manzara resimleriyle
uramay sever. Doa
lerle, zellikle Kbist sanat rendikten sonra, zenginleir. 1931 onun iin ruh dinginli
ylndan sonra kesin olarak Murnauya yerleir ve burada, gen ine ulat bir
snaktr.
liinin Ekspresyonist konularn yeniden ele alr ve derinletirir.
zel koleksiyon. Lunne-
koleksiyon. Ressam
1917 ylnn sonunda
Stockholm'den
Kopenhag'a geer ve
orada 2,5 yl kalr;
1918'de ise nemli bir
kiisel sergi aar. O
yllarda manzara resmi
yapmaya devam eder
ve kendini olgun slu
bunu sergiledii
natrmortlara verir.
A Gabriele Mnter,
Murnau'da Bir Sokak,

Titrek renkli bu
yalboya, ressam ile
Kandinsky'nin 1908
yaznda, Yukar
Bavyera'da Murnau'ya
gitmelerinden sonra
yaplmtr.
< Gabriele Mnter,

Kilisenin nnde,
Ressam 1931'de
Murnau'ya dner ve
yurtdndaki deneyim
lerinin glendirdii
Ekspresyonist konular
ve slubu yeniden
kazanr.
YA P I T L AR I
vik Koyu'nda (sve)

yaplan resimde Nils,
Hulda, Sylvia ve Gudron
Johansson betimlenir.
< Gabriele Mnter,

Porselen Lambal
Natrmort, 1918, zel
HAYATI VE
Gabriele Mnter,
Johansson Ailesi, 1917,
Paul Klee
N T
? W f Y X . r r"
ândinsky, Kubin, Marc ve Mackenin A Paul Klee, Dalgn,

yan sra, Mavi Atl ve Yeni Sezession grubunun teki sanatla
zel koleksiyon.
ryla dostluk kurmu ve birok kez onlarn sergilerine katlm ol Klee de kendini
masna karn, Paul Kleenin sanat tam olarak Ekspresyonizmin gravrlere verir ve,
iinde saylamaz, nk birok ynden btnyle zerk ve ba kendi kendiyle dalga
msz yollar izlemitir. Kleenin kltrel oluumu mzik ve iirle getii bu bask gibi,
birok tabask yapar.
balar, ancak 1898 ylnda, olgunluk snavn verdikten sonra,
Mnihte resme yaklar. Olgunlamasnda iki yolculuun belirle
yici rol olmutur: 1901 ylnda talyaya gider, burada Klasik
Antikiteyi renir; 1914 ylnda, Moilliet ve Macke ile birlikte Tu
M Paul Klee,
nusu ziyaret eder ve burada, kompozisyonlarnn duygusal g Eski Bir Bahede
cnn renge dayanmas gerektiine dair inanc glenir. Sanat Bitkiler, 1919, zel
sal gelimesinde temel nemde olan bir baka deneyim de, este koleksiyon. Doal
tik sezgilerine mantkl bir aklama getirdii ve Bauhausta res elerle soyut unsurlar,
iirsel bir denge iinde
samlar, mimarlar, mzisyenler ve teki sanatlarla sk iliki i ie geer.
iinde geen retmenlik yllardr. zellikle Dessauda iki ailelik
evi paylat Kandinsky ile olan dostluu, onu, meknn geomet
rik dalmna ve yaratlarnn zihinsel ve duygusal eleri ara Paul Klee, Mezarlk,
sndaki ilikileri kkl biimde yeniden gzden geirmeye gt 1920, zel koleksiyon.
Sanat, bu resimde,
rr. Ancak resim alann dzenlemede ve izgilerin dalmnda
rengin baskn bir rol
gsterdii katlk, onun, ou kez hafif ve nazik bir lirizmle rala oynad yeni bir
nan kompozisyonlarnn iirsel deerini ortadan kaldrmaz.
mekn yaratmtr.
HAYATI
Paul Klee, Mavi Bir

Elbiseden kan N,
Bu resim, Fovlar
anmsatr.
VE
.ul Klee, Gln

A. <ln Bst, 1907,
ft/H koleksiyon. slubu
lu /rn saldrgan ve
l malayladr.
YAPI TLARI
Paul Klee, Gz,

Klee Kandinsky'den
farkl olarak figratif
resme sadk kalr, ama
zaman zaman soyut
sanat da dener. Ancak
yaptlar doann bir
taklidi deil,
yorumudur.
"Kltr" ve "Uygarlk"
rini yakalam ak isterler. Buna ka r
E kspresyo nist sanatlarn tart
lk kincisinde, teknoloji ile s a
tklar birok kavram arasnda en
n ay in in , kentsoylu b ire y cilik ile
n em lilerinden biri K lt r ile
onun y a ra rc dnce biim inin
U ygarlk arasnd aki kartlktr:
zaferini grrler. Bu nedenle y a
birincisiyle szde ilkel uygarlkla
ra t la r y la resm i kltre a y k r,
r, zellikle A frikann ya da P asi
herkesin kolayca anlayabilecei,
fik A d a la rnn san atn yeniden
yaln ve dolaysz bir ifade dili bul
deerlendirerek insann kkenle
m aya alrlar.
BAYAPI TLARI
Klee: mleki
Kleenin, I. Dnya Savafndan sonra
yaknlat iirsel ve dsel dnya
nn tipik bir rnei olan 1921 tarihli
bu resim, Cenevrede, Berggruen Koleksiyonunda bulunmaktadr.
< Paul Klee, Oturan Kz

ocuu, 1909, Bern,
Paul Klee Vakf. 1909
sanatnn resim
formasyonu iin ok
nemli bir yldr; nk
o yl, daha nce ba
land van Gogh slu
bunu amasn salayan
Czanne'n resmiyle
tanr. Ayrca iki yapt
Berlin Sezession
grubunun sergisinde
yer alr; Voltaire'in
Candide adl yapt iin
hazrlad resimleri
1911'de tamamlar.
Sanatsal retimi bu
gelimeden etkilenir ve
tpk kvrak ve hzl bir
izim ile ok etkili bir
renkilikle ralanan bu
kompozisyonda olduu
gibi, kiisel ve zgn
nitelikler kazanr. Birinci
plandaki figr daha
da ne karmak iin
arka plan ntr ve hi
deitirilmemi gibi
grnr.
bir yntem kullanr.

Sonu olarak her
ikisinde de nemli olan,
grlen ey deil, bu
kiilerin temsil etmeleri
gereken ilev, kavram,
duygular ya da
cokulardr.
1()30, Olivetti
koleksiyonu, Ivrea.
'..inat, insan figr
y.parken ocuklarn
girimlerinden esinlen
mi gibi grnen zel
Paul Klee, Evin i,

I. Dnya Sava'nn
sonunda sanat
askerden terhis olur ve
yeniden yalboya
resim yapmaya balar.
Ayn aylarda galerici
Hans Goltz ile bir
anlama imzalar,
eletirmenlerden ve
koleksiyonculardan ilk
takdirleri almaya
balar. Sonraki on yl
boyunca, yani Klee

Bauhaus'ta retmen
olduu zaman,
derinletirilecek olan
tipik mekn bozulmala
r bu yaptta ortaya
kmaya balar. Gerek,
neredeyse geometrik
temel eleri iinde
yalnlatrlr ve
ressamn cokularn
seyirciye aktarabilen
simgesel deerler
kazanr.
Paul Klee,
Hr Savann Hayaleti,
YAADII DNEM
Conrad FelixmCiller,
Edebiyat
air Walter Rheinerin

lm, 1925, zel
koleksiyon. Resim 1925
ylnda, otuz yanda,
pencereden atlayarak
yaamna son veren
Walter Rheiner'in trajik
lm ann betimler.
Rheiner, Dresden
Sezession grubunun
temsilcilerinden biridir
ve eitli iir kitaplar
yaynlar, bunlardan
E,
I kspresyonizm en byk kullanm ala

nn resimde bulmu olsa da, Ekspresyonistlerin niyetinin, edebi
yat, tiyatro, mzik ile sinemay da bu akma dahil etmek olduu bazlar da Felixmller
unutulmamaldr. Ekspresyonizme yaklaan birok yazar arasn tarafndan resimlenir.
da, ateli hayalci grleri olan Alfred Mombert (1872-1942),
modern metropollerdeki bireyin yalnzln dile getiren Georg
Heym (1887-1912) ve daha da ok koyu bir varoluu karamsar
lkla rtl bir Sembolizmle dolu air Georg Trakl (1887-1914)
saylabilir. Romanclar arasnda Hermann Broch (1886-1951),
Jakob Wassermann (1873-1934) ve 1929 ylnda yazd Berlin
Alexanderplatz ile nlenen Alfred Dblin anlabilir. Daha da
nemli olanlar, Niteliksiz Adam'da (1880-1950) I. Dnya Sava T Bu, Alfred Kubin'in
arifesindeki Avusturya toplumunun zmlemesini yapan Robert 1909 ylnda Mnih'te
baslan Die andere
Musil; iki sava arasndaki varoluu skntlara can veren Franz Seite (teki Taraf) adl
Kafka (1883-1924), Hermann Hesse (1877-1962) ve II. W il fantastik roman iin
helmen kk kentsoylu Almanyasna kar kn simgesi olan tasarlad 52 resimden
Thomas Mannn kardei Heinrich Manndr (1871-1950). Son biridir. Ressam kariyeri
boyunca saysz yk
olarak tiyatro alannda Gerhart Hauptmannn ve Bertolt
ler, sanat eletirileri ve
Brechtin, toplumsal sorunlara bal ve grnte umarsz bir i bir zyaamyks
sel bunalmn ifadesi olan yaptlar ne kar.
yaynlamtr.
< Ernst-Ludwig
Kirchner, Dblin'in
Portresi, 1912, zel
koleksiyon. Romanc
Dblin (1878-1957)
"Der Sturm" dergisinin
kurucular arasndadr.
Hannah Hch,
Hauptmanr'n Portresi,
Gerhart Hauptmann
1912 ylnda Nobel
edebiyat dln
kazanr.
kel" dergisini yaynlar.

AvusturyalI yazar nce
teki edebiyatlarn i
birliini ister, ama
1912'den itibaren 25
yl sreyle, derginin tek
redaktr olur ve zl
szler, dnceler ve
denemeler yaynlar.
Felsefe
Ekspresyonist sanatlarn klt
rel oluumunda, felsefenin, zellik
le Nietzschenin ve Bergsonun d
ncesinin byk etkisi olmutur.
Nietzschenin, gemiin kat kural
laryla olan ba koparan ve, g
zellik ruhu ile haz igds ara
snda daha stn bir sentez aray
iinde, yeni ifade biimleri orta
ya koyan yaratc davrann y
celtilmesi, Bergsonnun ise, akla
deil de, derinlerdeki bene, insan
ynlendiren yaamsal ve igd
sel itkilere bal olan yaamsal
atlm olarak sanat kavram dikkat
eker. Kierkegaard, Schopenhauer
ve Freudun yaptlar da dikkatle
okunur ve sanatlarn yaptlarna
esin motifi olur.
YAADII DNEM
1889'da Kari Kraus

(1874-1936) "Die Fac-
Y A P I T L AR I
HAYATI VE
Franz Marc
ve August Macke
< August Macke, Kitap

Okuyan Yeil Elbiseli
Kadn, 1910, zel
JLr
Lirminci yzyln ilk onbe ylnda Al
koleksiyon. Model,
manyada kltrel yaam birok sanat grubunun douuyla ra sanatnn nceki yl
lanr. Yalnzca tutucu evrelere kar ateli tartmalarla deil, evlendii kars
ayn zamanda yeni derneklerin oluumuna yol aan i blnme Elisabeth'tir. Gen ift
lerle de ralanan bu gruplar pek uzun mrl olmaz. 1898deki Tegernsee'de, ortak
dostlar VVilhelm
Berlin Sezession grubunu, 1910da Pechsteinin Yeni Sezession
Schmidtbonn tarafn
ve zgr Sezession izler. 1909da Mnihte Yeni Sanatlar Der dan salk verilen bir
nei doar; yeni bir blnme 1911 ylnda Franz Marcn ve Au- evde oturur.
gust Mackenin barol oynad Mavi Atlya can verir. 1910 y
lnda Bavyerada Sindelsdorfta tanan ve dost olan iki sanat, August Macke,
ou kez birlikte, birbirlerinden etkilenerek resim yapar. Avrupa Ormanda Sepetli Kadn,
dndaki ilkel sanatn deerini savunur ve dekoratif sanatlar 1912, zel koleksiyon.
Bu suluboya sanatnn
yeniden deerlendirerek sanatlar arasndaki blnmeleri orta
mutlu yaratclk dama
dan kaldrmak isterler. Ayrca, ikisi de duygusal deerlerini vur rn gsterir; resim
gulayarak, resim ve mzik arasnda iliki kurmaya alr ve, Ro- ayrca Mavi Atl
bert Delaunay araclyla Kbizmi tandktan sonra, soyutulu slubunun tipik bir
rneidir. Resim
a yaklar. Ne ki, Mavi Atlnn mr ksa olur; 1911 de M
abucak ve zgrce
nihte alan ilk sergiden 1914teki son sergiye kadar srer. Ayn yaplmtr; renkler,
yl I. Dnya Sava patlak verir: Macke daha 27 yanda cephede izleyiciyi duygulandra
cak kadar canldr.
lr, Marc da ondan iki yl sonra, 36 yanda lr.
Nach Norden (Kuzeye

Doru) adl romannn
sergide tand Ftrizm ve Kbizm ile olan

karlamasnn da yar
kapak resmi iin sipari

edilmitir. Sanat bun
dan baka bir taslak
daha hazrlar, ancak
dmyla, nasl gelimi

olduunu gsterir.
ikisi de elenir.
IULIUS MEIER GRAEFE
NA(H NORDEN
A Franz Marc,
Franz Marc,
ki kzl Manzara,
ki A t, 1911-12,

Burada, sanatnn
zel koleksiyon.
Bu guva, "Mavi Atl
Alm anann ilk
hayvanl konulara
sevgisi ile Delaunay'n
Kbizminin etkisi de
grlr.
saysnda yaymlanan
illstrasyonun
orijinalidir.
YAP I T L AR I
nun, Der Sturm

galerisinde alan bir
zel koleksiyon.
Sanatnn son yaptla
HAYATI VE
rndan biridir; slubu
T Bir zel koleksiyonda

bulunan bu suluboya
(1911) Marc'a yaymc
Reinhard Piper tarafn
dan, J. M. Graefe'nin
A August Macke,
Kadnl Manzara, 1914,
B AYAPI TL ARI
1 9 1 1 - 1 9 1 4
Marc: Rya
Marcn birok yaptnda insanla do
a arasnda ideal bir ortaklk kurul
mas arzusu dile getirilir. 1912 tarihli
bu resim, Madrid Museo ThyssenBornemiszada bulunmaktadr.
< Franz Marc
Sanat onlarda,
doayla i ie, sakin ve
sade bir yaam idealinin
, sanatnn sk
sk kald Paris'te
tand Fovlarn etkisini
yanstr. Marc bu
tabloyu Kandinsky'ye
armaan eder ve
karlnda onun
tam olarak gerekleti

ini grr. Parlak ve
aydnlk renklerin
"Doalamalar"ndan
No. 12'yi ve/\f//'y
(1912) alr.
hayvanlar betimlemeyi
sever ve bunu zarafetle
ve iirsellikle yapar.
tutkun olan Kandinsky,

hem de atlar betimle
meyi seven M arc
tarafndan nerilir.
Ayrca her ikisinin de
son derece romantik
bir renk olan maviye
zel bir sevgisi vardr.
Burada grlen iki at
sahneye derinlik ve
hareket veren cesur
bir perspektifle
betimlenmitir.
T Macke'nin 1913
tarihli Sirk (Madrid,
Museo Thyssen-Bornemisza) resmi ile yaplan
karlatrma, iki sanat
arasndaki sk slup ve
iirsellik balarn
grmemize olanak
tanr. Buradaki
sahnenin dramatik bir
konusu vardr; nk
bir numarann provalar
srasnda derek yara
lanan kadn biniciye
yardm eden cambaz
betimlenmitir.
BA YAPI TL ARI
< Mavi Atl ad hem

ortaa valyelerinin
fantastik grntsne
YAADII DNEM
Mzik
E,
I kspresyonist ressamlarn ou mzi

e tutkundur ve enstrman alar. Birok kez, kendi yaratlaryla
mzik besteleri arasndaki benzerlikleri vurgular ve renkleri,
bestecilerin notalar kulland biimde kullanmak istediklerini
belirtirler. En stn rnekleri de, 1910 ile 1911 arasnda Armo
ni Kitabinda Schnbergin kuramlatrd ve rencileri Berg
ile Webernin gelitirdikleri zel beste yntemi olan oniki ses
skalasdr. Schnbergin kendi aralarnda balantl olan oniki
nota ile beste yapma sistemi diye tanmlad oniki ses skalas,
mzikte devrim yaratr ve mzik geleneini kkten deitirir.
AvusturyalI bestecinin, atonal dnemin bayapt olan, en nl
eseri Belikal air Albert Giraudnun metinlerinin Hartlebenin
Almanca evirisi zerine okuyucu, piyano, flt, klarnet, keman
ve viyolonsel iin yaplm yirmibir paradan oluan bir derleme
olan Pierrot Lunaire'dir (1912). Alban Bergin (1885-1935) ara
trmalar daha ok tiyatro alannda olur ve Ekspresyonizmin i
irsel deerlerine can veren iki yaptn ortaya kmasna olanak
tanr. Bunlar, ktln ezdii yaam hakkndaki trajik grn
egemen olduu Wozzeck (1925) ile Wedekindin iki dramndan
alnan ve ilk iki perdeden sonra yarm kalan Lulu dur. Son ola
rak Anton Webern (1883-1945) atonal aratrmalar, Mavi Atlnn resmiyle karlatrlabilecek titreimle ve ince duygularla
dolu bir mzikle, ar sonulara gtrr.
Erich Schmid, Klavye

in Alt Para, op.6,
1932. svireli besteci
oniki ses skalasnn
savlarn zmser ve
Ekspresyonist resmin
estetik isteklerini
mzie aktarr.
1900 ylndan kalma

bu fotorafta Paul Klee
sadadr ve Mnih'te
Heinrich Knirr'in
atlyesinde bir beli
iinde keman alar.
Sanatnn mzik
retmeni olan babas
ile arkc olan annesi
ona, 9 yandan itiba
ren keman almay
retmilerdir.
Anton Bruckner'in
y.pt, 19. yzyln son
on yllarnn mzik
<|Hiimmde byk bir
neme sahiptir. Kutsal
besteleri ve senfonik
liretimi gen bestecileri
mzii yenilemeye
ileklendirir.
koleksiyon. Hauer,
bugn, oniki sesli
mziin babalarndan
biri saylan AvusturyalI
bestecidir. Yaptlar
uzun sre glgede
kalr, ancak lmnden
sonra eletirmenlerce
kefedilir.
A Richard Gerstl,
Schnberg Ailesi, 1907,
Viyana, Museum Moderner Kunst. Viyanal
mzisyen resim yapma
y sever; 1908-11
arasnda birka resim
yapar, bunlar sergiler
ve Kandinsky'den
vgler alr.
< Paul Klee, Zorda

Kalan Piyanist: Modern
Mziin Karikatr,
Bir yergi gazetesi iin
yaplan bu resimde
sanat, modern beste
cilerin getirdii ve
bazen uygulayclarn
becerisini zor snamala
ra tabi tutan cesur ve
karmak yeniliklerle
dalga geer.
YAADII DNEM
4 Christian Schad,
Josef Matthias Hauer'in

Portresi, 1927, zel
19 1 1 - 1 9 14
Lyonel Feininger
Jharles Lyonel Feininger 1871 de New

Yorkta doar. Alman kkenli olan ana babas konser sanats M Lyonel Feininger,
Kent Soka, 1915,
dr ve ona mzik akn alarlar: Keman almay renir; daha zel koleksiyon.
12 yanda konserler verir. 16 yanda Amerikadan ayrlp Al Sanat burada, Kbist
manyaya gider ve burada, Hamburg, Liege, Paris ile Berlinde ressamlarca uygulanan
yrtt almalarla, kendini resme verir, ie, yergi dergileri meknn paralara
ayrlmasn benimser ve
iin resimler ve karikatrler izerek balar; btn yaam boyun
n datlmasnda
ca alayc bir havay korur. Alman sanatnn gelimesini dikkatle nemli bir baar
izler ve, Javlensky, Kandinsky ve Klee ile, Kpr, Mavi Atl, Ka sergiler.
sm Grubu ve Drt Mavinin etkinliklerine katlr. Onun Ekspres
yonizmi Delaunay ve Kbizm ile karlamasndan sonra zgn Lyonel Feininger,
Drt Direkli Germi,
leir, nk izgilerin ve kitlelerin paralanmasnn zgn kulla
nmn benimser ve bunu byk bir zarafetle yorumlar. 1918 y Sanat her zaman
lnda Gropiusla tanr, ertesi yl Weimar ve Dessau Bauhausta yelkenlilerin albenisine
retmenlik yapmay kabul eder. Nazilerce yoz sanat yapmak kaplm ve resimlerinde
la sulanr ve ilk kez 1936da dnd ABDye 1937de kesin birok kez onlar
betimlemitir. Burada
dn yapar. Burada, Oakland ve California ile 1956 ylndaki hafif ve yaygn tonlu
lmne kadar resim yapmay srdrd Kuzey Carolinadaki geni bir renk dizisin
den yararlanmtr.
Black Mountain Gollegeda eitli retim grevleri stlenir.

Nazi basksyla 1937'de
Almanya'dan ayrlr ve
kars Julia ile birlikte
ABD'ye geri dner.
Burada, tablolar iin,
New York gkdelenleri
zel koleksiyon.
ne adad bu resimde
olduu gibi yeni esin
motifleri bulur.
Lyonel Feininger,
Lyonel Feininger,
Yeil orapl Kadn,
Sava Filosu, 1915, zel

Sanatnn Paris'te
tand Gino Severi-
koleksiyon. Dsel bir

hava tayan bu resim
Feininger'in dergi ressa
ni'nin Ftrist yaptla

ryla baz benzerlikler
dikkati ekicidir.
m ve karikatrist ola
rak gsterdii genlik
etkinliinden izler tar.
Balay Yolculuu, 1908,

Ressam burada o yl
evlendii kars Julia
Berg ile kendisini
betimler. Arka plandaki
iki ocuk, sanatnn
Clara Frst ile yapt ilk
evliliinden olan
ocuklar Lore ve
Marianne olabilir.
Y A P I T L AR I
Lyonel Feininger,
HAYATI VE
< Lyonel Feininger,

Geceleyin Manhattan,
Feininger: Beyaz Adam

imdi Madrid Museo Thyssen-Bornemiszada bulunan bu resim 1907 ylnda, sa
natnn Robert Delaunay ile dost olduu
Pariste kald srada yaplmtr. Sanat
nn yaamyksn yazan Hans Hessin
bir varsaymna gre, n plandaki figr
Feiningerin portresidir.
Tribune"de, 29 Nisan
1906'da yaymlanan
Feininger'in kendi port
resiyle yaplan karla
trmadan sonra ne
srlmtr. izgiler
oransz ve yaylmtr
ve hem Srreal hem de
akac bir duygu verir.
Ceketin beyazl mavi
zemin zerinde ne
kar ve apka, sar pipo
ya da krmz kravat
gibi, teki elerle
ztlk yaratr.
Bir mektupta (1906)

Feininger hedefinin
antsallk olduunu
yazar: "Bu da eyalar
daha byk izerek
deil -bu ocuka bir
ey olurdu- ancak
byk ile k ayn
kompozisyon iinde
attrarak elde edilir."
Bu resimde, sanat,
beyaz adamn arkasna
ok daha kk ve
btnyle siyaha
boyanm bir baka
figr yerletirmitir.
< Arka plandaki evler,

Kbistlerden ald
dersi zmsedikten
sonraki yaptlarnda
olduu gibi ak seik
olmasa da, yalnlatrlmtr. Renkler Fovlar
anmsatr, ancak
inceltilmi ve pek az
ton elikisiyle eit
biimde srlmtr.
Resimdeki figrn
kendi portresi olduu
varsaym, sanatnn
dergi ressam ve karika
trist olarak alt
birok dergiden biri
olan "Chicago Sunday
Aleksey von Javlensky

Cd
>
A,
Leksey von Javlensky 1864 ylnda

Moskova yaknlarnda aristokrat bir toprak aasnn olu olarak
dnyaya gelir. Askeri okulda okur, Moskova imparatorluk koru
ma birliinin subay olur, ancak tutkuyla resme balanr ve Pe
tersburg Gzel Sanatlar Akademisinde eitim grr. 1896da
Mnihe gider, orada tant Kandinskyden ok etkilenir. Yapt
larn ilk kez 1902de Berlin Sezession grubunda, 1903te Mnih
Sezession grubunda ve 1905te yeniden Berlinde sergiler. Pa
rise birok yolculuk yapar; orada Gauguinin ve Matissein ya
ptlarn tanr, nc gruplarn teki temsilcileriyle iliki kurar.
1907 ile 1909 arasnda yaz aylarn Murnauda geirir, orada
Kandinsky ve Mnter ile birlikte resim yapar. Ekspresyonistlerin T Aleksey von
etkinliklerini dikkatle izler ve 1912de Mavi Atlya katlr. Sava Javlensky, Krmz
atlar, 1907, zel
knca, Rus uyruklu olduu iin svi
koleksiyon. Mnih
reye snmak zorunda kalr. Ancak sa dndaki krsal alan
vatan sonra Almanyaya dnebilir ve konu alan bu resmin
1924te Drt Maviye ve onlarn Alman canl renkleri,
yada ve ABDde dzenledikleri sergilere Javlensky'nin, Paris'te
kald srada tand
katlr. Resim almalar, ar bir artrit Fovlarn etkisini tar.
nedeniyle, 1927den itibaren byk l Yllarca onun bavuru
de engellenir ve 1938de artritin felce d noktas olacak olan
Matisse ile iyi dost olur.
nmesiyle kesin olarak sona erer.
Aleksey von
Javlensky, Asconal
Kadn, 1918, zel

koleksiyon. Javlensky
svire'de bulunduu
srada, hafife uzatlm
burunlu ve kocaman
asimetrik gzl oval
yzleriyle Kbizme
yakn portreler yapar.
Aleksey von Jav

lensky, Leylak Demetli
Gen Kz, 1902, zel
koleksiyon. Resim
sanatnn Jugendstil
ve Art Nouveau etkisi
sergisinde Mnih'te
Moderne Galerie'ye
sunulmutur.
altnda olduu,
Pre-Ekspresyonist
dneme aittir.
portre sanatnn, ou
kez, Fovlarn canl tonculuunun kalnts olan
canl ve parlak renkli
geleneksel giysiler iin
de betimlenen Ispanyol
kadnlarna adad
dizinin bir parasdr.
YA P I T L AR I
A Aleksey von
Javlensky, Kzl Sal
Kadn, 1910, zel
koleksiyon. Yapt 1910
ylnda, Neue Knstlervereinigung'un ikinci
T Aleksey von
Javlensky, Krmz all
Ispanyol Kadn, 1912,
zel koleksiyon. Bu
HAYATI VE
< Aleksey von

Javlensky, Soyut Ba,
Bu yalboyada sanat
nn resminin Kandinsky
ile dostluundan esinle
nen soyut yalnlatrmalar ynndeki geliimi
grlr. Yzn izgileri,
saf geometrik biimlere
dnecek kadar
yalnlatrlmtr.
Gustav Klimt, Mzik, 1895, Mnih, Neue Pinakothek
1905-1914
Viyana Sezession grubu
A
/A vu stu rya Betimleme Sanatlar Der
nei, daha iyi bilinen adyla Sezession grubu, 13 Nisan 1897 ta
rihinde Viyanada resmen kurulur. Ocak 1898de ise grup yele
rinin resim, grafik, mimarlk ve dekoratif sanatlar alanndaki
kendi estetik grlerini yaydklar dergi olan Ver Sacrum yani
Kutsal ilkbahar kar. 26 Martta, Viyana Parkinginde, Bahe
Mimarisinin merkezi olan pavyonda, Sezession sanatlar ilk
sergilerini aarlar. Serginin amac, Alfred Rollerin katalogun giriinde belirttii gibi, halkn, ulusal sanat rnleri hakknda yeni ve daha yksek bir deerlendirme lt kazanmas iin, yurtdnda yaplan sanattan bir grnt sunmaktr. Bu arada dernek yeleri, Otto Wagnerin rencisi olan Joseph Maria 01brichi Sezession Sarayn tasarlamakla grevlendirirler. 12 Kasim 1898 tarihinde temeli atlan saray, ertesi baharda bitirilir. O
yllarn giriimleri arasnda, insanlk iin ac eken sanat dehas,
nn ve yem bir gelecee duyulan umudun simgesi olan Beethovene adanan 1902 ylndaki XIV. sergi; Sezession sanatlarnn
Empresyonizmle karlatklar XVI. sergi ve heykele ayrlan
XXII. sergi anmsanmaldr. 1903 ylnda Ver Sacrum dergisi,
grupta gittike artan uyumsuzluun ilk belirtisi olarak, yayn hayatma son verir. Gruptaki uyum birka yl iinde btnyle yok
Olacaktr.
J4NCMR
189 $ .
A "Ver Sacrum "un

Ocak 1898 tarihinde
kan ilk saysnn
kapa, Alfred Roller'in
tasarmdr.
^ ^ J^ '/n ^ ser jsj

n^ ^ T i 898 viyana
Historisches Museum
der stadt. Theseus'un
'P|akl|9' ar bulunur
da^L?yâ sTnsrle
mek zorunda kalr,
_ .
R. Bacher, Franz-
Joseph , Sezession
sergisinde, 1898,
viyana, Historisches
Museum der stadt

^ m lT d ^ m e ir
onaylanmasn
kolaylatrr.
Soldan, ikinci srada:

Anton Stark, Gustav
Klimt (byk tahtta
oturmu olan), Adolf
Bhm, Wilhelm List,
Maximilian Kurzweil,
Leopold Stolba, Rudolf
Bacher. Birinci sra:
Kolo Moser, Maximilian
Lenz, Ernst Sthr, Emil
Orlik, Carl Moll.
I RS I L KUN5TAV5TELLVNC
hi \ I REJNIGVNG BILDE1NDEK KN5TLE.R

- ' I I KKLIC H S-L/FC E^lO N 3
II' 'II i-vJUNC E.NDL /ARZ iCHLV# /ATTE JUNI-
\v II. N I PARCR.INC 12 j BLVAXLN jA L
A Burada, Klimt'in 48
resminin sergilendii,
Sezession grubunun,
1903-04 XVIII. sergisi
nin salonu iin Kolo
Moser'in dzenlemesi
grlmektedir.
< 1902 ylnda Beetho

ven'e adanan sergiye
ait bu grntde, solda
Gustav Klimt'in
Beethoven Frizi'nin
bulunduu yan salon,
sada ise Max Klinger'in byk mzisyene
adad yapt yer alyor.
dnem
baz yeleri, Beetho

ven'e adanan serginin
alnn ncesinde bir
arada grlyor (1902).
YAADII
< Moritz Nhr'in bu

fotorafnda Avusturya
Sezession grubunun
Gustav Klimt
Klimt 1916-17 tarihli
Kz Arkadalar resmin
de o zamanlar deinil
mesi zor olan lezbiyen
ak temasn ilemitir.
Resim, Erich Lederer
koleksiyonunda bulu
nuyordu, ama 1945
ylndaki Immendorf
K,
atosu yangnnda yok

olmutur.
Jim tin ilk resim almalar, 19. yz M Adete Bloch-Bauer'ir

yln ilk yarsnn akademik geleneine baldr. Viyana Dekoratif Portresi, (1907, Viyana,
sterreichische
Sanatlar Okulunda okurken, kardei Ernst ve okul arkada
Galerie). Sanatnn
Franz Matschla bir grup kurar ve onlarla birlikte ok sayda ka "altn dnemi"ne aittir.
mu binas, tiyatro ve zel sarayn dekorasyonunu yapar. Kadnn son derece
Ernstin 1892 ylndaki lmnden sonra, Franz Matschn aka ssl elbisesi koltukla
demik slubundan gittike uzaklar; 1897de Viyana Sezession kaynar, onu bir
pelerin gibi sarar ve
grubuna katlr ve 1903e kadar bakan olur. Sanatnn Ver zeminin youn
Sacrum dergisiyle urat, grubun sergilerinin dzenlemesini aydnlnda yansr.
yapt, dernek yeleri arasndaki srekli kavgalar yattrmaya
alt ve resimlerini mstehcen ve iren olarak deerlendiren
basn ve eletirmenlerin sulamalarna kar kendini savunduu
yllar youn ve skntl yllardr. Klimt 1905 ylnn sonunda Se- T Gustav Klimt,
zession brakr ve kendisine sadk kalan baz sanatlarla yeni Marie Henneberg'in
bir hareket olan Kunstschau ya da daha yaln bir deyile Klimt Portresi, 1901-02,
Grubunu kurar. Sonraki yllarda dernein sergilerinin dzenle Halle, Staatliche Galerie
Moritzburg Halle. Bu
melerini yapar ve, 1909daki X. Uluslararas Mnih Sergisi, resim, ilk yllarnn
1910daki Venedik Bienali, 1911 deki Uluslararas Roma Sanat Akademik Klasizmini
Sergisi ya da 1912deki Dresden Byk Sanat Sergisi gibi, en terk etmi ve Sezessibyk uluslararas sergilere katlr. mrnn son yllarnda, ok on'n yeni kurallarna
uyum salam olan
gzel ve youn yaptlarla, portre konusunu derinletirir, yenile
sanatnn slup gelii
nen bir ilgiyle kendini manzara resimlerine verir ve baz alegorik minin anlaml bir ann
kompozisyonlarla Sembolizm dnyasn kefeder.
temsil eder.
bu portreyi sevgilisi
Emilie Flge'ye adar
(Viyana, sterreichisc
hes Museum).
HAYATI VE
Klimt 1902 ylnda
YA P I T L AR I
Gustav Klimt,
Yelpazeli Hanmefendi,
yon. Burada da kadn,
Dou esinli motiflere
gre, zengin biimde
sslenmi zeminin
btnleyici paras gibi
grnmektedir.
Gustav Klimt, Adem

ile Havva, 1917-18,
Viyana, sterreichische
Galerie. Sanatnn
lmyle yarm kalm
olan resim, zengin bir
Sembolizm ve ince
alegorik balantlarla
ralanr.
BAYAPI TLARI
Klimt: p
Sanatnn bayapt, onun altn dne
mi nin bir sentezidir ve Mavi Atl temsilcileri
tarafndan, kendi iirsel aratrmalarnn bir
ncs olarak dikkatle incelenir (1907-08,
Viyana, sterreichische Galerie).
kardakine brakmann
simgesidir. Konu daha
1902'de Beethoven
frizinin iirde Dinginlik
Bulan Mutluluk
Tutkusu'nu betimleyen
panelde ortaya kar.
Ayn konu Klimt tara
fndan Brksel'deki
Adolf Stocklet Evi'nin
yemek salonu iin 1905
ile 1909 arasnda
yaplan mozaiklerden
birinde de yinelenir.
Klimt kendilerini
duygulara ve saf aka
brakan meleksi kadn
larn karsna ou kez
eytani ve sapkn bir
grnt koyar.
Beethoven frizinin bu
ayrntsnda sanat
kadnlar insan yaamn
ezip geen ktlklerin
ve kusurlarn canlsimgesi olarak betimler.
< Gustav Klimt,

Yaam ve lm,
1908-11, zel
koleksiyon. p'
yaptktan ksa bir sre
sonra sanat,
Sembolizm dolu bir
baka kompozisyonda,
kucaklama konusunu
yeniden ele alr. nsan
grubunun scak renkle
rine karlk lm souk
renklerle resmedilir.
Onlar yaam sevincidir,
lm yenen aka bir
arkdr.
BA Y A P I TL A R I
< Klimt iin kucakla

ma saf akn ve kendini
1905-1914
Egon Schiele,
Egon Schiele
Guido Arnot'nun
Portresi, 1918, zel
koleksiyon. Arnot,
Schiele'nin sanatna
inanan ilk sanat
tacirlerinden biridir.
Sanaty 1912'de tanr;
1914'te onun yaptlar
iin nemli bir sergi
aar ve lmne kadar
dzenli olarak
resimlerini satn alr.
I __igon Schielenin resmi Klimtin Avus

turyada Ekspresyonist bir slubun domas ve olumasndaki
etkisinin en belirgin rnei ve ayn zamanda Sezession grubunun
kesin stnlnn gstergesidir. Gerekten de Schiele, Klimtin
T Egon Schiele,
birok yaptnda grlen zengin ssleme zevkinden vazgeer; Ressam Anton
onun izimi daha sert ve acl olur, izgiler kiileri daha kat bi Peschka'nn Portresi,
imde belirler; renkler daha souk tonlar kazanr, bazen de oniki 1909, zel koleksiyon.
ses skalasnn uyumsuz seimleriyle karlatrlabilecek trden Schiele'den be ya
daha gen olan
tedirgin edici uyumsuzluklarla kar karya gelir. Her ikisi de
Peschka, onunla birlikte
skandala yol aar, yle ki Schiele ahlakszlk ve kkleri yoldan Viyana Akademisi'ne
karma sulamasyla yarglanr ve yaklak bir ay hapiste kalr. devam eder ve 1914'te
Bununla birlikte, Klimtte ktl akn gcyle yenebilme sanatnn kz kardei
umudu hl var olsa da, Schielede, sanki ressam daha 28 ya Gertrude ile evlenir.
Resim, 5 ubat
ndayken kars ve henz domam ocuuyla birlikte span 2001'de, Londra'da bir
yol gribi salgnnn sona erdirdii sanat ve doal yaamnn k mzayedede 7,7
sa olacann bilincindeymi gibi, daha gereki ve ac bir gr milyon Sterline
satlmtr.
egemendir.
< Egon Schiele, Kendi

Portresi, 1910, Viyana,
Graphische Sammlung
Albertina. Ksa kariyeri
boyunca sanat, skn
tl bir zzmlemenin
belirtisi olan, ok sayda
kendi portresini yapar.

Hareketleri abartl ve
ayn zamanda hrndr;
izgiler gergin, ac ve
gsz fke ifade eden
bir yz buruturmada
kaslmtr.
Kz, 1910, zel

koleksiyon. Yapt,
be kuru ya da bir
avu eker karlnda
doallkla yaplm
portrelerdir.
4 Egon Schiele,
Oturan Hamile Kadn,
y. 1910, zel koleksi
yon. Schiele 1910
ylnda jinekolog Ervvin
von Graff'n portresini
yapar. Doktor da onun
kliniine gelip gitmesi
ne ve hamile kadnlar
betimleyen eitli
suluboyalar ve izimler
yapmasna izin verir.
YA P I T L AR I
Schiele'ye poz vermeyi

kabul eden sokak
ocuklarn betimleyen
bir dizi suluboyadan
biridir. Bunlar,
sanatnn ie dnk
keskin duyarln
ortaya koyan olaans
t ve duygulandrc bir
HAYATI VE
Egon Schiele, Balkl
Schiele: Ak Parmakl
Kendi Portresi
1911 tarihli, ahap zerine bu kk yalboya, sanat
nn yapt krk kadar kendi portresinden biridir ve
Viyana Historisches Museum der Stadtta bulunmakta
dr. Bazlar gerek bayaptlar olan bu resimlerde ve
izimlerde, Schiele insan konusu, zellikle de kendi psi
kolojik igzlemi zerinde younlar. Ksa ve yzeysel
bir incelemede bile sanatnn geree uygun bir grn
t elde etmekle ilgilenmedii, ancak onu Antik traged
yalarn bir kahraman ya da, daha dorusu, bir kar
kahraman olarak gsteren destans bir boyut aracl
yla iindekini da vurmak istedii apak grlr.
Yz, resmin merke

zine deil, hafife
kaydrlm ve zemine
kar yerletirilmitir.
Meknsal yerleim de
en kk snrlara indir
genmitir. Sanat, ksa
ve sinirli hareketlerle
srlm scak ve
aydnlk tonlu fra
vurularndan yararla
nr. Ressamn dile
getirmek istedii
grkem ve younluk
son olarak dorudan
seyirciye bakan ve
gl k-glge kart
lklaryla onun dikkatini
eken gzlerin youn
ve dnceli ifadesiyle
glendirilmitir.
A Doal olmayan
biimde ayrlm par
maklaryla elin zel
durumu, o yllarn teki
kendi portrelerinde de
yinelenir. lgin biimde
bunu, sanki kimliini
belirleyen bir hareket
mi gibi, bata 1914'te
Anton Josef Trcka'nn
ektii zel pozlar
olmak zere, sanatnn
birok fotorafnda da
grebiliriz.
T Canl renkleriyle
zeminin ayrnts,
Klimt'in "altn dne
mi "ni artrr.
Schiele, 1908'den
sonra Klimt'in banda
bulunduu sanatlar
grubu Kunstschau'nun
dzenledii sergileri
titizlikle gezer, Klimt'in
kompozisyonlarn
inceler ve yaam
boyunca onu manevi
babas sayar.
YAADII DNEM
mparatorluunun
son yllar
I,
.mparator Franz Joseph 1867 ylnda

Prusya karsnda alnan askeri yenilgiden sonra, devletin yap
snda Ausgleich, yani uzlama ad verilen kkl bir reform y
rrle koyar. Buna gre Macaristan Avusturya karsnda eit
onur ve zerklik kazanr. Sonraki on yllarda Avusturya-Macaristan mparatorluu byk bir ekonomik yatrmlar dnemi yaar.
Bylece, dengesizliklerle de olsa, tarm, sanayi ve ticaret alann
da nemli bir gelime salanr ve bundan en byk yarar orta
ve yksek kentsoylu snf elde eder. D siyasette ise imparator
Almanya ve talya ile ittifak ilikileri kurar ve 1882 ylnda l
Ittifak imzalar. Franz Joseph, bu uluslararas anlamalar saye
sinde yaylmac siyasetini Balkanlara yneltir ve bu durum zel
likle 1905 ylnda ilhak edilecek olan Bosna-Hersekin zararna
olur. Yirminci yzyln ilk on yl btn devlete zenginlik ve refah
getirir ve hibir ey imparatorluun istikrarn
bozar gibi grnmez: bylece Ringstrassenin saraylar ve Straussun valsleri
arasnda, ksmen sahte, gven verici
bir mutlu Avusturya grnts orta
ya kar.
I. Ferdinand'n
Olmtz'de tahttan
ekilmesi zerine Franz
Joseph 2 Aralk 1848
tarihinde, daha onsekiz
yandayken Avusturya
mparatoru olur. Yne
timi tam 68 yl srer.
Franz Joseph, uzun

ynetimi boyunca
yksek bir adalet ve
hogr duygusuna
sahip iyi, titiz ve somut
bir ynetici olarak
grnr. Kasm 1916
tarihindeki lmnden
sonra tahta 29 yan
daki torunu I. Kari
kar.
Raccolta Achille
Hortarelli'de bulunan
1898 tarihli yalboya
nn bu kopyasnda,
"Majesteleri mparator
YAADII DNEM
Milano Civica
Franz Joseph'in
ynetimdeki ellinci yl
kutlamalar" betimlen
mi ve uzun ynetimi
nin baz nemli
aamalar gsterilmitir.
Bu haritada, I. Dnya
Sava'nn arifesinde,
mparatorluunun
snrlar grlmektedir.
Bosna ve Hersek'in
1905'te ilhak edilmesi
eitli Slav ve Balkan
aznlklar arasndaki
istikrarszl keskinleti
rir ve savan kma
nedenlerinden biri olur.
^ Rudolf von Alt,
Wilhelm Gause'nin,
Viyana Manzaras,
Viyana, Historisches
Museum'da bulunan,
bu resminde, son
derece ssl beyaz
ceketli mparator Franz
Joseph, yeni yzyln
balangc iin dzenle
nen atafatl saray
balosuna katlrken
betimlenmitir.

Avusturya bakenti,
19. yzyln sonu ile
20. yzyln ilk on yl
arasnda onu Avru
pa'nn en gzel kentle
rinden biri klan, youn
bir ehircilik, nfus,
ekonomi ve kltr
gelimesine sahne olur.
YA P I T L AR I
HAYATI VE
Avusturyada
Ekspresyonizm
Lvusturya Ekspresyonizmi Empresyo

nistlerin doalclna kar yalnzca estetik ve dnsel bir ba
kaldr gstermez, ayn zamanda onun sakin kk-kentsoylu
iyimserliini de tartmaya aar ve kkl bir ahlaki ve toplumsal
eletiri yapar. 19. yzyl akademik geleneine bal kalan resmi
saray ressamlarnn karsna baz gen sanatlar dikilir. Klimti
ustalar olarak gren bu sanatlar, bazen sert ve kaba bir slup
la olsa da insan ruhunun derinliklerini aratrmak iin onun ss
leme zevkinin tesine gemek isterler. Viyana Sezession grubu
nun sergileri daha geni bir kltrel tartmann yolunu aar, an
cak birok gen sanatnn formasyonunda anlaml bir dneme
oluturan ve onlara yeni esin motifleri veren 1908 ylnda Viyanada dzenlenen Kunstschau, yani Klimt Grubunun sergisi
olur. Bu sanatlar yaptlarnda hemen her zaman varolu konu
larn ele alr ve ou kez skntl ve umutsuz bir hayat gry
le, yaamn ve lmn gizemi, sevgi ve ac zerinde kafa yorar
lar. Bu kiiler arasnda Alfred Kubin, Richard Gerstl, Herbert Boeckl, takma ad Albert Paris von Gtersloh olan Kiehtreiber Al
bert Konrad (1887-1973), ksaca Mopp denilen Max Oppenhe
imer (1885-1954), Anton Faistauer (1887-1930), Franz Wiegle
(1887-1944) ve Anton Klig (1886-1950) saylabilir.
A Kubin, 1 Nisan
1877'de Bohemya'da
Leitmeritz'de doar.
Mnih'te okur ve ilk
kez 1902'de Berlin'de
sergi aar. 1912'de
Mavi Atl'ya katlr, ama
hemen her zaman
Zvvickledt'teki kr
evinde yalnz bana
resim yapmay yeler ve
20 Austos 1959'da
orada lr.
< Alfred Kubin, Marsl

Yaratk, 1906, zel ko
leksiyon. Bu, sanatnn
hayal dnyasn doldu
ran tipik korkun ve
gln yaratklardan
biridir. Bunlarn ortaya
kmasyla eletirmenler
arr kalr, halk ise
fkelenir ve dkrklna urar.
r
Herbert Boeckl, Pro
fesr Julius Tandler'ir

Portresi, 1930, zel
koleksiyon. 1894'te
Viyana Akademisi'nde
retmenlik yapar ve
1966'da orada lr.
koleksiyon. Betimlenen
kii 1919-34 arasnda
Viyana'nn salk baka
n olan Viyana niversi
tesi, Anatomi Enstits
mdrdr. Aralarnda
Gustav Klimt, Franz
Mahler ve Sigmund
Freud'un da bulunduu
sanat ve aydnlarn
dostudur.
YAP I T L AR I
Klagenfurt'ta doan
..inat Viyana niversitosi'nde mimarlk okur.
1914'te resme ynelir;
Almanya'ya, Fransa'ya
ve talya'ya gider,
Brksel'de sergi aar.
1935'ten itibaren
HAYATI VE
Herbert Boeckl,
Natrmort, 1927, zel
< Alfred Kubin,

Yalnzlk, y. 1915, zel
koleksiyon. Sanatnn
yaptlarnda gl bir
simgesel ve dsel
younluk vardr.
Kandinsky, Sanatta
Tinsellik kitabnda onu

bat dneminin savac
lar arasna dahil eder.
Richard Gerstl, Kendi

Portresi, 1908, Viyana,
sterreichische Galerie.
1908'de Schnberg'in
kars Mathilde ile bir
ilikiye girdikten sonra,
25 yandayken canna
kyar. Yaptlar 1931'de
Viyana'daki bir sergide
tannr.
Oskar Kokoschka
<
>*
A
/A vu stu rya Ekspresyonizminin temsil
cileri arasnda, Oskar Kokoschka en seici ve ok ynl kiidir.
Formasyonu Viyana Dekoratif Sanatlar Okulunda balar, Sezession grubunun temsilcileri, zellikle Klimt ve Schiele ile, sk ili
kiler iinde srer ve sanatnn btn yaam boyunca Avrupa,
Kuzey Afrika ve srail ile ABDye yapt saysz yolculukla yeni
lenir. Sanatsal retimi geni ve eitlidir: Resimler, gravrler ve
tabasklar, kitap resimleri, afiler, heykeller ve dekoratif pano
lar; Der Sturm dergisi iin baz eletiri yazlar, Sfenks ve Ha
T Oskar Kokoschka,
sr Adam ile Katil, Kadnlarn Umudu gibi iirsel dramlar ve se Dresden, Neustadt I,
naryolar. 1918 ylndan 1924 ylna kadar, Dresden Akademi- 1919, zel koleksiyon.
sindeki retmenlik yllarnda, nemli sosyal ve siyasal grevler Sanat Dresden'e
stlenir; bu yzden Nazilerin kovuturmasna urar ve srgne Aralk 1916 ylnda, bir
yl nce cephede ald
gitmek zorunda kalr. Onun kiisel ve zgn biimde yorumlad yarann tedavisini
Ekspresyonizm, portrelerindeki kiilerin gl psikolojik ralan- srdrmek iin gelir.
masnda ve kompozisyonlarnn, bazen 1918 sonbaharnda bir
alegorik, bazen alayl, bazen de ac ve tra atlye kiralad Elbe
nehri kysndaki
jik tonunda kendini belli eder. Son olarak
Brhlsche Terrasse'de,
gl ton elikileri tayan manzara re- bunun da aralarnda
Z * simlerinin parlak renklerinde Fovlardan bulunduu bir dizi kent
manzaras yapar.
etkilendiini belli eder.
C*E0EFFNET9'12^2- '
K M N V BA i n
'
WOlFiBERC
Oskar Kokoschka,
zel koleksiyon. Bu
tabaskda sanatnn
belirleyici zellii olan
izim becerisi grlr.
Oskar Kokoschka,
Rudolf Blmner'ir
Portresi, 1910, zel
rju, tam bir k hkimi

yeti ve kesin bir kitle ve
mekn dzenlemesi
gsterir.
koleksiyon. Mays
1910'da sanat Ber
lin'e gider. Burada,
birlikte altklar "Der
Sturm" dergisinin
redaksiyonunda Blmner'le tanr ve onunla
iten bir dostluk kurar.
YAP I T L AR I
h)leksiyon. 1934 tarihli

hu tablo, sanatnn
lrag'a tanmasnn
hemen ncesine rastlar.
I.m bir ifade olgunlu-
HAYATI VE
Oskar Kokoschka,
Hahede II, 1934, zel
< Oskar Kokoschka,

Sepetli ve Kpekli
Kadn, 1930, zel
koleksiyon. Temmuz
1930: talya'ya yapt
bir seyahatte o zaman
lar sanatlarn gzdesi
olan, Sabine tepelerin
deki Anticoli'ye bir gezi
yapar. Burada, hzl
fra vurular ve ema
tik bir izimle, Apeninler'in krsal atmosferini
betimledii bu yalbo
yay yapar.
Oskar Kokoschka,
Lom di Tolmino,
I. Dnya Sava deneyi
mi sanatnn birok
resim ve izim yapmas
na yol aar. Bu pastel,
talya cephesini konu
alan bir diziye aittir.
Bunlar Kokoschka'nn
umutsuz zntsn
etkili biimde ifade
ettii youn kompozis
yonlardr.
BAYAPITLARI
Kokoschka: Rzgrn Gelini

1914te yaplan ve Basel Kunstmuseumda
bulunan bu resim, olaanst bir iirsel ve
duygusal ykle birlikte simgesel ve alegorik
anlamlarn bolluu nedeniyle Kokoschkann
bayapt olarak deerlendirilir.
Sevecenlikle birbirine
sarlm iki k, belli
belirsiz izilmi bir san
daln iindedir. Gzleri
ma hareketi iinde,
dinlenmi grnr.
Sanat onlarn
evresinde gri ve mavi
yar kapal kadnn

yz, erkein omzunda
tam bir kendini brak
tonlu, souk ve koyu

renkli bir fra vurular
kasrgas yaratmtr.
Marc Chagall, Kentin
zerinde, 1914-18,
Moskova, Tretyakov
Devlet Galerisi. Bu
resimde de sk skya
sarlm iki k grlr.
Bu byk resimde Rus
sanat kendini sevgilisi
Bella Rosenfeld ile
birlikte, doduu kent
olan Vitebsk semalarn
da mutluluk iinde
szlrken betimlemi
tir. I. Dnya Sava
srasnda yaplm olma
sna karn atmosfer
sakin ve iirseldir. Oysa
Kokoschka'nn
tablosundaki kiiler,
sanki Avrupa zerinde
kopan ok daha byk
bir frtnann yansma
sym gibi, dalgal bir
denizde bulunurlar.
Oskar Kokoschka,
Pieta: Viyana
Kunstschau 'sundaki
Yaz Tiyatrosu in Afi,
1908, Viyana, sterre
ichisches Museum fr
Angewandte Kunst.
Kokoschka, Kunstschau'nun ilk sergisine
birok izim, dekoratif
panel ve eitli
tabasklar verir. Ayrca

iirsel dramlarn, sanat
sergisinin hemen yann
da hazrlanan ak hava
tiyatrosunda oynatr.
Bu renkli tabask
tiyatro afilerinden
biridir: ortaya ktnda
hrn dramatik youn
luu nedeniyle
skandala yol aar.
Y A P I T L AR I
HAYATI VE
svirede
Ekspresyonizm
E j kspresyonizm svirede Almanyaya

Hermann Scherer,
gre birka yl gecikmeyle yaylr: 1912de Paul Klee, Hans Arp,
ocuunu Emziren
Walter Helbig ve Oscar Lthy tarafndan Weggisde (Luzern) Kadn, 1924, aa
1910 ylnda kurulan Der Moderne Bund grubunun baz sanat heykel, Efringenlaryla sergi aar. Yabanc konuk olarak Mavi Atl temsilcileri ve Kirchen, Karlheinz
Matisse davet edilir. I. Dnya Sava srasnda birok Alman sa Scherer koleksiyonu.
nat svireye snr ve oradaki gen ressamlarla iliki kurar.
1918 ylnda Kirchner Davosa yerleir ve 1923 ylnda Basel Cuno Amiet, Kendi
Kunsthallede sergi aar. Onun sanatndan etkilenen Hermann Portresi, 1921, zel
Scherer, Albert Mller, Paul Camenisch ve Werner Neuhaus, koleksiyon. 1868'de
Ocak 1925te, Krmz-Mavi (Rt-Blau) derneini yaama geirir Soletta'da doan
Amiet, Bretanya'da
ler. Onlarn, ayn yln Nisan-Mays aylarnda, Kunsthalledeki ilk Gauguin okuluyla ve
sergileri, o zamana kadar akademizme ve manzara resmine y Kpr sanatlaryla
nelmi olan svire sanat dnyasnda ses getirir. svirede etkin iliki kurar.
olan teki Ekspresyonist gruplar arasn
da, 1931de Bernde kurulan Der Schritt
weiter (Yanl Adm), 1933 ylnda Baselde doan Gruppe 33 ve Fritz Pauli, Ig
naz Epper ve Johann Robert Schrchden
oluan Dreigestirn (l) anlabilir.
M Fritz Eduard Pauli,

zel koleksiyon.
Sanat ie dekoratr
olarak balar, Mnih
Akademisi'nde okur
ve Kirchner'le dostluk
kurar.
Ignaz Epper,
Demiryolu Tneli,
y.1919, Ascona, Ignaz
ve Misha Epper Vakf.
Resimleri onu intihara
srkleyen olumsuz bir
dnya grn dile
getirir.
isi ve kurucusu olarak

kabul edilir.
Keman alan Azrailli

Berlin, National Galerie.
Son derece dsel ve
karmak Sembolizm
ieren sanat Srrealist
sanatlarn yaptlarn
etkileyecektir.
Fransa'da ve talya'da
Ekspresyonizm
Ekspresyonizm her ne kadar b
yk lde Germen diline ve klt
rne sahip lkelerde gelimi olsa
da, teki Avrupa uluslarnda da
anlaml rnekler grlr: rnein
hareketin Gustave de Smet, Constant Permeke ve Frits Van den
Berghenin abalaryla Belikada
yaylmas gzard edilmemelidir.
Fransada Georges Rouault, Cham
Soutine ile sonradan yurttalk ala
rak Parisli olan Rus kkenli Marc
Chagalln resimleri dikkat ekici
dir. Son olarak talyada, bakala
rnn yan sra, Adolfo Wildt, Aroldo Bonzagni, Gino Rossi, Tullio
Garbari, Lorenzo Viani ve Pompeo
Borrann kiilikleri ne kar.
Y A P I T L AR I
ylnda Bern'de doan

ve 1918'de Cenevre'de
len Hodler modern
svire sanatnn yenilik
Arnold Bcklin,
HAYAT VE
< Ferdinand Hodler,

Dada Sel, y. 1903-04,
I. Dnya Sava
O
<
c />
<
B,
'irinci Dnya Sava bir an sonunu < Bu fotorafta

Avusturya veliaht
belirler: Aydnlar ve sanatlar dnya grlerini gzden geirir, aridk Franz-Ferdi
yaptlarnn sluplarn ve ieriklerini kkten deitirirler. Sava, nand, kars Sofia ile,
28 Haziran 1914te Saraybosnada bir Srp rencinin suikasti Saraybosna'ya yapt
sonucu Avusturya veliaht prensi Franz Ferdinanden lmesiyle resmi ziyarette, onlarn
yaamna mal olacak ve
patlak verir. Avusturyann Srbistana kar giritii askeri hare
I. Dnya Sava'nn
kt Rusyann ve, uluslararas ittifaklarn karmak oyunlar y kmasna yol aacak
znden, teki byk glerin mdahalesine yol aar. Hareketin suikastten az nce
ilk aamasndan sonra sava, kart cepheleri yiyip bitiren bir arabaya binerken
atmaya dnr: iki yldan fazla bir sre, milyonlarca asker, grlmektedir.
birka kilometrelik toprak iin, byk lde malzeme ve insan
kaybna urayarak arpr durur. 1917da belirleyici olay T 20 Ekim 1917'de
AvusturyalIlar ve
meydana gelir: 6 Nisanda ABD Anlama Devletlerinin yannda Almanlar, Plezzo'dan
yer alr; Ekim aynda Rusyada arlk ynetimine son veren ko Tolmino'ya kadar,
mnist devrim yaplr. Son olarak da AvusturyalIlar ve Almanlar, 50 km.lik bir cephede,
Caporettoda saldrya geip Italyan birliklerini geriletirler. An 350 bin asker ve 2.518
topla 260 bin talyan
cak Italyanlar Grappa-Piave hattnda direnir ve 1918in sonunda
askerine ve 1.342 topa
Vittorio Venetoda giritikleri kar saldryla savan kaderini de kar saldrya geerler.
itirirler. 4 Kasmda Habsburg hkmeti atekes ister; onu 11 Italyanlar 27 Ekim'de
Kasmda Almanlar izler. Bar grmeleri Almanyaya ve Os- geri ekilirler;
manlya zarar verir, ama Balkanlarn kaybedilmesiyle birlikte, 2-9 Kasm arasnda
Grappa-Piave hattnda
Avusturya-Macaristan imparatorluumun paralanmasn, Ma mevzilenir ve burada
caristan ile ekoslovakyann bamszln ve Avusturyann bir dmann ilerleyiini
durdururlar.
cumhuriyete dnmesini de karara balar.
Montague
Duncan'n Ingiliz
"Sphere" gazetesinde
yaynlanan bu
iziminde, bir Alman
denizalts Ingiliz ticaret
13 Ocak 1918 tarihli

"Corriere della Sera"da
yaynlanan Achille
Beltrame'nin gravrn
de Italyan ve Avustur
ya avc uaklarnn
gemisini izlerken
grlr. Untersee
Boot'un ksaltmas olan
U-Bootlar etkili bir silah
olarak ortaya kar.
Lusitania da 7 Mays
1915 tarihinde U-20
tarafndan vurularak
batmtr.
Treviso stndeki hava

sava. lk hava atma
lar kamuoyunu etkiler;
basn bunlar abartr ve,
Yunan mitoloji kahra
manlar arasndaki
destans dellolara ya
da ortaadaki valye
turnuvalarna benzetir.
M Italyan svarileri
eliinde AvusturyalI
tutsaklar. 15 Haziran
1918'de AvusturyalIlar
Alman Sosyal De
mokratlarn bu propa
ganda afii 1918 ylnda
Ruhr havzasna yaplan
Italyanlara kar bir

gndurumu saldrsnda
bulunur, ancak ok
byk kayp verirler.
Ingiliz bombardmanla
rn anmsatyor: Ingiliz
uaklar ilk kez Alman
topraklarn vurur.
YAADII DNEM
Mimari
Ol
'ndokuzuncu yzyln sonunda Alman

yada ve Avusturyada mimari hl kat ve antsal bir akademi
cilikle ralanyordu, ilk dnm noktas yeni yzyln banda hem
izgileri hem de kullanlan malzemeleri yenileyerek acl Avru < Burada bir gzlemevi
pa hareketinin deerlerini benimseyen Sezession tarafndan ve ve bilimsel aratrma
rilir. Gze batan kiiler arasnda Otto Wagner (1841-1918), Pe merkezi olan Einstein
ter Behrens (1868-1940), Joseph Olbrich (1867-1908) ile Beli Kulesi'nin 1917 ile
1921 arasnda, Erich
kal Henry van de Veldeyi (1863-1957) anabiliriz. 1918de Bru
Mendelsohn tarafndan
no Taut (1880-1938) ve Hans Sharoun (1893-1972) ynetiminde tasarlanan al modeli
Novembergruppe (Kasm Grubu) kurulur ve sonra onun balatt grlmektedir.
aratrmalar ve denemeler, Walter Gropiusun (1883-1969) (Frankfurt, Deutches
kurduu Mimarlk ve Uygulamal Sanatlar Okulu Bauhaus tara Architektur Museum).
fndan derinletirilir. Yapmevi anlamna gelen Bauhausun
ana hedefi, modern insana yeni bir yaama alan sunmak iin
btn farkl sanat biimlerine birliki bir anlam vermektir. 19.
Bruno Taut, Kln
yzyln sonunda, daha ok da 20. yzylda, kentlerin sanayi
Werkbund Sergisi iin
devriminden kaynaklanan hzl bymeye bal kentleme so Cam Pavyon, 1914,
runlar oalr. Gropiusa gre mimarinin ilk grevi kendi ufkunu Berlin, Akademie der
geniletmek ve her bir binann tasarmn btn toplumsal ynle Knste, Sammlung
rini gz nne alan daha geni bir gr iinde deerlendirmek Baukunst. Bu yap da
cesur ve zgn izgile
tir. Okul 1925 ylnda, Weimardan Dessaudaki, mimari ilevsel riyle Ekspresyonist
liin bayaptlarndan biri olan yeni merkezine tanr ve etkinli mimarinin paradigmaini, Nazilerce kapatld 1933 ylna kadar srdrr.
tik bir rneidir.
Y A A D I I
DNEM
Viyana'da Linke
VVienzeile No.38'de
bulunan bu sarayda,
Otto VVagner'in tasar
m Kolo Moser tarafn
dan uygulanmtr.
Yapda, iki sanatnn
da yesi olduu Viyana
Sezession'nn tipik
zellii olan zarif ve
ince bir zevkle birlikte
kat bir biimcilik gze
arpar.
Viyana Sezession
grubunun J. M.
Olbrich'in tasarm olan
merkezi "byl kutu"
adyla anlr. Bronz
defne dallaryla ssl
bir kubbenin egemen
olduu d mekn,
tapnaklar anmsatr.
mekn ise, sergi alanla
rnn deitirilmesine
olanak veren hareketli
duvarlaryla ilevseldir.
Erich Mendelsohn,
Berlin, Friedrichstrasse
zerindeki Bir Gkde
len in alma, 1929,
Berlin, Kunstbibliothek,
Staatliche Museen
Preussicher Kulturbesitz. Kirchner'in resmet
tii cadde, bakentin
ekonomi merkezidir.
u "
Peter Behrens, 1909

ylnda AEG firmas iin
be yap tasarlamtr.
Bunlardan biri olan ve
Berlin'de Huttenstrasse
zerinde bulunan Turbinenhalle'nin yeniliki
izgileri, yeni mimariye
model oluturacaktr.
s: ..
as
I III III III III II, ,
"lim itlin in ,
IIIIIIIIIIIIIIIII,
Georg Grosz, Sokak Sahnesi, ayrnt, 1925, Madrid, Museo Thyssen-Bornemisza
DNEM
YAADI I
1919-1922: Almanyada
sava sonras
B,
Mrinci Dnya Sava drt imparator
T Almanya'y vuran
enflasyon, banknotlarn
deerini sfra indirir,
yle ki 1923'te ekilen
bu fotorafta olduu
gibi, ocuklar para
desteleriyle oyun
oynarlar.
luun (Osmanl, Rus, Avusturya ve Alman) sonunu ve Avrupada

yeni bir siyasi ve ekonomik dzenin balangcn belirler. 29 Ha
ziran 1919 tarihinde Versaillesda imzalanan bar anlamalar,
zaten uzun sava yllar ve Ispanyol gribi salgn yznden b
yk kayplar vermi olan, yenilmi uluslara ar darbeler indirir.
Alm anyada Kurucu Meclisin oluturulmas iin seim yaplr ve
bu seime ilk kez kadnlar da katlr: 11 Austos 1919 tarihinde
Weimar Cumhuriyeti an ayasas onaylanr. Almanlar 1919 yln
dan 1928 ylna kadar be kez sandk bana arlr, ancak Reichstagda temsil edilen ve aralarnda sosyal demokratlarn g
rece ounlua sahip olduu sekiz parti, hem i blnmeler hem
de zlmesi gereken sorunlar nedeniyle, uzun mrl hkmet
ler oluturacak durumda deildir. 1921 ylnda 269 milyar altn
Mark olarak saptanan, sonra 132 milyara drlen sava taz
minat altnda ezilen lke, ekonomik bunalma girer. Bu da hem
halk snflar hem de orta-st snflarda honutsuzlua yol aar.
Ocak 1919 tarihinde, Karl Liebknecht ve Rosa Luxemburg yne
timindeki Komnistlerin ayaklanm as kanl biimde bastrlr.
Ayn yln Mart aynda Wolfgang Kapp, askerler arasna alnm
olan Freikorps ve datlm subaylarn oluturduu silahl bir
liklerin destekledii bir hkmet darbesi giriim inde bulunur.
Austos 1921 de Maliye Bakan Matthias Erzberger, 24 Haziran
1922de ise Dileri Bakan Walther Ratenau ar sac bir ko
mando tarafndan ldrlr.
9 Kasm 1918'de
mparator Wilhelm
tahttan feragat eder ve
cumhuriyet ilan edilir.
Bu fotorafta, 1919
seimlerinden sonra
kurulan hkmetin
Sosyal Demokrat tem
silcileri grlr. Soldan:
Otto Landsberg, Philipp
Scheidemann (hkmet
bakan), Gustav
Noske, Friedrich Erbert
(Reich bakan) ve
Rudolf Wissel.
Almanya 1920: Bir

ii kaynak makinesiyle
bir tank paralamaya
alyor. Almanya'ya
kar olduka ar ve
aalayc olan
Versailles Anlamas,
Alman ordusunu zorla
silahszlandrr: Ar
silahlarn hemen hepsi
yok edilir ve ordu yz
bin kiiyle snrlanr.
Ingiltere sava
gemilerinin teslim
edilmesini ister, ama
Almanlar onlar Scapa
Flow aklarnda
batrmay yelerler.
< Bu fotorafta, 1923

ylnda Ruhr havzasnn
askeri igali srasnda,
Bochum'da devriye
gezen baz Fransz
askerleri grlmektedir.
Fransz ordusu, Alman
ya'y sava tazminat
demeye zorlamak iin
Alman topraklarna
girer. Alman anslyesi
Wilhelm Cuno "edilgin
direni" siyaseti
izlemekten baka bir
ey yapamaz, ancak
ar saclar onu
dmanla ibirlii
yapmakla sular.
YAADI I DNEM
< Berlin 1920: Baz

niteliksiz iiler bir i
bulma kurumunda,
yeni bir i bulmann
(bo) umuduyla,
belgelerini gsteriyor
lar. Yln banda
isizlerin says birka ay
iinde katna kar
ve Berlin'in hemen
dndaki kyller
tarlalarn ve rnlerini
silahla savunmak
zorunda kalrlar.
YAPITLARI
HAYATI VE
Georg Grosz,
Georg Grosz
Rubens'e Sayg, 1938,
V J e o r g Groszun sanatsal retimi ok
geni, son derece karm ak ve ok ynl, bazen de elikili ve

farkl niteliktedir. Dresdende ve Berlinde okur ve halk gelenei
nin betimleme elerini yeniden ileyerek ie balar. I. Dnya
Savan n patlamasyla bir umutsuzluk iine der, bu da onda
kk kentsoylu snfa kar iddetli bir kmseme duygusunun
domasna, o snfn kusurlarn ve zayflklarn alayc biimde
zel koleksiyon. Grosz

1932 ylnda Avrupa'y
brakp ABD'ye yerleir.
New York'ta dzenli
olarak Frick koleksiyo
nunu ve Metropolitan
Museum of Art' ziyaret
eder ve burada eski
sanat inceleme, kendi
slup ve estetik duyarl
ln karlatrma
olana bulur. Gemiin
byk ustalaryla kar
lamak, onu Brueghel,
Bosch, Rubens, Renoir
ile Courbet'ninkilerden
esinlenen bir dizi n
resmetmeye yneltir.
sergilemesine yol aar. Sava bitince yeniden resim yapmaya

balar ve acmasz toplumsal eletirisini baz nl resim ve izim
dizileriyle yeniler. Yeni Nesnelcilik grubuna ve onlarla birlikte
1925 ylnda Mannheim Kunsthalledeki ana sergiye katlr. 20li
yllarda, dini aalam ak suuyla yarg
lanmasna ve Nazilerce yoz sanat yap
makla sulanm asna yol aan siyasi y
kmllkler tayan yaptlarnn yanna,
ticari manzaralarn ve natrmortlarn
da katar. 1933 ylnda A B D ye gidince,
kendini retmenlie ve resme verir; onun
gerekilii ve toplum sal ykmll
A B D li birok gen ressam etkiler. l
mnden birka ay nce Alm anyaya d
ner ve son kolaj dizisiyle yeniden Dada
deneyimlerine yaklar.
< Georg Grosz,

Berlin'de Bir Cadde,

yon. neleyici ve alayc
olan sahne, Berlin'in en
zarif ve sekin caddele
rinden biri olan,
Kurfrstendamm
boyunca yer alr.
Berlin Galerie
Nierendorf'ta bulunan
1938 tarihli Kendi
Portresi' nde, Grosz
kendini alayc bir
ifadeyle betimler:
Sanat beyaz gmlei
ve kravatyla, "ciddi"
profesr pozundadr.
HAYATI VE
YAPITLARI
A Georg Grosz,
Doum Gn Partisi,

Grosz, 1920'lerdeki
yaptlarnn birounda,
Berlin'in randevuevlerini ve genelevlerini konu
alr. Sanat bazen ince
bir alay, bazen acmasz
bir inelemeyle,
Weimar Cumhuriyeti'nin ahlak dkl
n betimlemitir.
< Georg Grosz,
Vahi Bat, 1916, zel
koleksiyon. Sanat,
1916 ylnda ar bir
rahatszlk dnemi
geirir ve yl sonunda
bir psikiyatri kliniine
yatrlr. Alman Emper
yalizminden o denli
nefret etmektedir ki,
ABD'ye duyduu
sempatinin de etkisiyle,
Georg olan adn
George'a dntrr
ve Amerika'y konu
alan eitli resimler
yapar.
BAYAPITLARI
Grosz: Ak Hastas
Dsseldorf Kunstsammlung Nordrhein-Westfalende bulunan 1916 tarihli resim, sanat
nn acmasz toplumsal eletirisinin en belir
gin kantlarndan biridir. Grosz, ahlaki de
erlerini yitiren kentsoylu insann, aalk
tutkularnn bilinsiz kurban olan bir kukla
ya dntn gstermek ister.
Kpr ressamlar
duygularn renklerle
ifade ederken, Yeni
Nesnelcilik ressamlar
izgiye daha byk bir
nem verirler. Bu
durum zellikle, reti
minin byk blm
n, nemli bir ustalk
ve son derece belirgin
ve ineleyici bir slup
hakkndaki karamsar
grnn aka dile
getirilmesi anlamna
gelir. 1925 ylnda
kaleme ald Sanat
Tehlikede balkl
yazsnda yle der:
"Deneyimlerimin ana
fikrini yle zetleyebili
rim: Erkekler domuz
dur. Yaamlarnn gda
ve kadn alklarn
gidermekten baka bir
anlam yoktur."
sergiledii izime
dayanan Grosz iin
geerlidir. Bu ayrntda
ayrca Kbizmin ve
Ftrizmin etkisi de
grlr. Burada sanat
eyalar yalnlatrr ve
kitleleri neredeyse
btnyle derinlikten
yoksun yaln geometrik
biimlere dntrr.
< Yeni Nesnelcilik

ressamlarnn ana
hedefi, bireyin isel
boyutunu sergilemek
isteyen Mavi Atl
temsilcilerinin znelcili
ine aka kar
karak, Realizmi
savunmaktr. Bu
ayrntda Grosz belirgin
gerek anlayn
sergiler: Nesnelerle
dorudan bir ilikiyi
yeler ve onlar
grd gibi tuvale
aktarr.
BAYAPITLARI
< Grosz, Oscar

VVilde'n roman Dorian
Gray'in Portresi' nde
olduu gibi,
kahramann ahlak
bozukluunu, bize
garip ve iren bir
maske gibi grnen
yznn izgilerini
bozarak gzle grlr
klmak ister. I. Dnya
Sava sanat iin,
genelde insan, zelde
Alman kentsoylu snf
Y AADI I
DNEM
1919-1939
1923-1932:
Hitlerin ykselii
_L9 2 3 ylnda ya a n a n ar ekonomik
durum ve siyasi istikrarszlk, arlk hareketlerin iktidar zorla

ele geirmeyi denemesine yol aar. Ekim aynda halk partisi lide
ri ve hkmet b akan G ustav Stresem ann H am burgda bir
Marksist giriimi bastrr. 8 Kasm da Ern st Rhmn SAlar ve
Hitler ile Rudendorfun ynetimindeki Naziler, Mnihte bir hk
met darbesi giriiminde bulunurlar. Baarszlk Hitleri durdur
maz, tersine durumasnn yol at grlt patrt onun daha
ok tannmasna yol aar. Birka ylda Nazi partisinin yapsn
yeniler, teki sac oluumlarla ittifak kurar, ordunun desteini
Bu fotorafta Hitler,
Kasm 1923'teki
"Mnih birahanesi
ayaklanmas" olarak
nlenen darbe giriimi
nin baarszlndan
sonra kapatld
Landsberg cezaevinde
gazete okumaktadr.
Be yla mahkm olur,
ancak cezaevinde
yalnzca dokuz ay kalr.
ve onu Marksistlere kar koymak iin tek olaslk olarak gren

sanayicilerin mali desteini alr. 1925 ylnda H itlerin siyasi
T Georg Grosz,
programn ve ari rk n stnl konusundaki fikirlerini ak
Enflasyon, 1929, zel
lad kitab Kavgam yaynlanr. Ayn yl Cumhurbakan Friedrich Ebert lr ve yerine yal Paul von Hindenburg geer. 1929
bunalm Hermann Mllerin Sosyal Demokrat hkmetinin isti
fasna yol aar ve yerine merkezci Katolik Heinrich Brning ge
er. Hitler 1932 ylnda bakanlk seimlerinde aday olur, 13,4
milyon oy alr, ancak 19,3 milyon semenin oy verdii Hinden
burg karsnda yenilir. 29 Mays 1932 tarihinde Brning hk
meti der, yerine nce Franz von Papen, 2 A ralkta ise General
Kurt von Schleicher geer.
1923 tarihli bu fo
tomontajda Hitler ile
Erich von Ludendorf ara
sndaki ittifak onaylanr.
koleksiyon. Bu
suluboyada sanat
bize, souk ve acmasz
bir kinizmle, dnyadaki
ar ekonomik bunal
mn, zayflarn sefalet
iinde amanszca
ezildii Alman halk
zerindeki etkilerini
gsterir.
Y AADI I
DNEM
Almanya 1928: Bir

grup Nazi yeni evli bir
ifti kutlarken grl
mektedir. 1926 ylnda
Nazi partisinin yalnzca
17.000 yesi vardr;
yl iinde disiplinli ve iyi
dzenlenmi 100.000
yeye ulaacaklardr.
T Bu Berlinli sanatlar
kulbnn duvarlarn
da nclerin baz yapt
lar vardr. 20 'li yllarn
ikinci yarsnda Alman
bakenti Avrupa'nn en
byk sanat merkezle
rinden biridir.
A 1928 Eyll'nde
Berlin'de ekilen bu
fotorafta baz Alman
Komnistler, domakta
olan Nazi partisine kar
bir gsteri srasnda
grlyor.
< Berlinli yurttalar bir

seim sand nnde.
Nazi partisi 31 Temmuz
1932 seimlerinde
13.745.000 oyla,
oylarn %37,4'n alr
ve 230 sandalye ile
Reichstag'da lkenin
birinci partisi olur.
koleksiyon. Sanatnn
burada, ineleyici ve
acnacak bir halde
betimlenmi Alman
kentsoylu snfna kar
dmanl aka
ortadadr.
HAYATI VE
YAPITLARI
Otto Dix, Pazar

Gezintisi, 1922, zel
Otto Dix
B,
< Otto Dix, Kendi

Portresi, 1912, Detroit
Istitute of Art. Dix,
M rinci Dnya Sava Otto Dixin sa 1905'te Gera Dekoratif
natsal oluumunda bir dneme oluturur. Dix, Nietzschenin ya Sanatlar Okulu'nda

izim kurslarn izler ve
Psneck'in yardmc
irdii yllardan sonra, yenileyici bir deneyim yaayaca inan ressam olur. 1909'dan
cyla gnll asker olur. Oysa savan gerei ok farkldr: Ta 1914'e kadar Dresden
nk olduu aclar, btn tiksintisini ve ahlaki knamasn birok Uygulamal Sanat Okuresim ve izim ile 51 gravrden oluan bir dizide ifade eder. lu'na ve Akademi'ye
devam eder. Bu
1919 ylndan sonra Dresden Akademisinde retmenlik yapar
portresinde Albrecht
Berlinde Sezession grubuna ve Dada evrelerine devam eder Drer'den esinlenmitir.
zlarndan etkilenir ve akademide Rnesans resmini alarak ge
2 0 li yllarn bandan itibaren, Georg Grosz ile tantktan son

ra, sanat ak bir gereki ynelimle ralanr; bu da onu, Yeni
T Otto Dix, Johann
Nesnelciliin en nemli temsilcilerinden biri yapar. zellikle port Edwin'in Portresi,
Wolfensberger, 1929,
zel koleksiyon. Resim
kalar. rnek ald bir baka sanat da Boschtur; Dix ondan deki kiinin, Zrih'te,
1933 ylnda, Hitlere kar byk bir yergici kompozisyon yapt Dix'in yaptlarn sergile
nda esinlenir. Resim yapm asn ve sergilemesini engelleyen dii bir gravr atlyesi
vardr. Elinde, meslei
Nazilerce izlendii iin, Konstanz Gl kysndaki Hemmenhoolan tabasklarn
fene gnll srgne gider ve burada, kendini, youn iirsel dili yapmnda kulland
nin yansd m anzaralara ve dinsel konulu resimlere verir.
bir aleti tutar.
relerinde Drer, Cranach ve Holbeinin Rnesans geleneini ya
Otto Dix, Sirkte,

Burada, etine dolgun
bir at cambaz, szc
n tam anlamyla
gzleri yuvalarndan
frlam bir palyaoyu
atyla ezmektedir.
Otto Dix, Egzotik

Genelev, 1922, zel
koleksiyon. Bu sulubo
ya denizcilere ve fahielere adanm dizinin bir
parasdr. Sanat
abartl tonlar isteyerek
kkrtc hale getirir.
YAPITLARI
yon. 1922 ile 1923

arasnda Dix, aralarnda
bunun da bulunduu,
sirk dnyasna adanm
25 suluboya yapar.
Sanat yergici tonlar

yumuatr ve masals bir
atmosfere ncelik verir.
Bu izim de daha az
gergin ve daha az
sinirlidir, yle ki hafif ve
uyumlu bir ritm yaratr.
HAYATI VE
Otto Dix, ki Ama

zon, 1922, zel koleksi
BAYAPITLARI
Dix: Hugo Erfurth ve Kpei

Dix, 20li yllarda Alman aydnlarnn, sanayi
cilerinin ve profesyonellerinin birok portresi
ni yapar. Madrid Museo Thyssen-Bornem iszada bulunan 1926 tarihli bu portrede, nl
fotoraf Hugo Erfurth betimlenmitir.
Yeni Nesnelcilik
akmnn temel zellik
lerinden biri, duru ve
titiz bir izim sayesinde,
zenle ve aklkla ifade
edilen ayrntlara
gsterilen dikkattir.
Sanat bu ayrntda da
grld gibi, resme

dilen kiinin elbisesinin
zevkli titizliini ve
kln vurgulamak ve
bylece onun zenginli
ini ve yksek sosyal
konumunu belirginle
tirmek istemitir.
BAYAPITLARI
A Dix, Hugo Erfurth'un

iki portresini yapar:
Birincisinde, Erfurth,
elinde mesleinin
simgesi olan bir mercek
tutar; bunda ise, Alsas
cinsi kpeiyle birlikte
poz vermitir. Sahibi de
kpei de seyirciye
bakmaz, ama yine de
sanki birinin gelmesini
bekliyorlarm gibidir.
Erfurth 1928 ylnda
sanatya bir baka
tablo sipari eder, onda
da kpei betimlenir.
A Yeni Nesnelcilik
ressamlar, zellikle de
Dix, doalc veriye olan
ballklar nedeniyle,
Kpr ve Mavi Atl
sanatlarndan ayrlr
lar. Birok durumda
19. yzyl Realizminden
ve Rnesans gelenein
den esinlenirler. Bu
ayrntda elbisenin
kvrmlarnn nasl
dikkatli bir k ve glge
ayarlamasyla
geleneksel ak-koyu
kurallarna bal, etkili
bir izimle verildii
grlmektedir.
DNEM
YAADI I
1933-1939:
Nazizm iktidarda
c,
Cumhurbakan Hindenburg, 30 Ocak
1933te Hitleri Alm anyann yeni anslyesi atar. Ayn yln 23

Martnda, Reichstag yangnndan birka gn sonra, parlamen
terler Opera Krollda toplantya arlr, SAlarn ve SS lerin teh
T Hindenburg ve Hitler
Mays 1933'te bir tren
srasnda. Yal genera
lin 2 Austos 1934
tarihinde 87 yanda
lmesiyle, Hitler, devlet
ve silahl kuvvetler
bakan olarak onun
yerini alr.
ditleri altnda, btn yetkileri drt yllna Hitlere veren bir ya

say onaylarlar; bylece, grnte tam bir yasallk iinde, Hitlerin diktatrl balar. Sonraki yllarda Fhrer, yalnzca Na
zizmin d dmanlarn (zellikle komnistleri) deil, ayn za
manda partinin, uzun baklar gecesinde ortadan kaldrlan, i
muhaliflerini de vuran vahi bir bask siyasetine yol verir. Hitler
19 3 5 te Versailles A n lam asna aka meydan okuyarak, yeni
bir askere yazma yntemi oluturur ve Almanlar yeniden silah
landrmaya balar. 7 Mart 1936da Alman askerleri I. Dnya
Savandan sonra askerden arndrlm olan Ren blgesini i
gal eder; 25 Ekim de Mussolini ile Roma-Berlin Ekseni imzala
nr. 13 Mart 1938de Anschluss, Avusturyann Almanyaya ka
tlmas tamamlanr. 9 Kasm 1938de Kristaller gecesi Nazi re
jiminin Yahudilere kar giritii kymn iddetli aam asnn
balangc olur. 15 Mart 1939 tarihinde Alman ordusu ekoslo
vakyay istila eder; 23 Austosta Almanya ile Rusya arasnda
Molotov-Ribbentrop Anlamas imzalanr; 1 E y l lde Polonyann
igaliyle II. Dnya Sava balar.
27 ubat 1933
akam Berlin'deki
Reichstag binas atee
verilir. Neredeyse kesin
olarak suikastin sorum
lusu olan Naziler, suu
Komnistlere atar ve
Hindenburg'u bask
yasalar karmaya
zorlarlar.
YAADI I
1 Eyll 1939 saat

04.45'te Alman birlikle
ri Polonya'y istila eder.
2 Eyll'de Mussolini bir
bar meclisi olutur
mak iin araclk girii
minde bulunur. Ertesi
gn Fransa ve Byk
Britanya birliklerini
harekete geirir ve
II. Dnya Sava balar.
DNEM
T 10 Mays 1933'te,
Goebbels'in emriyle,
btn niversite kentle
rinde, Mann ve Marx ile
Remarque'in da arala
rnda olduu yasakl ya
zarlarn kitaplar yaklr.
Yoz sanat
Naziler iktidara geldiklerinde nc
akmlarn sanatlarna kar vah
i bir kltrel bask uygulamaya
balarlar: Bu bask Kbist, Soyut
u, Ftrist, Dadac ve Ekspres
yonist ressamlar hedef alr. zel
ve tzel koleksiyonlardaki alt bin
den fazla yapta el konur; ou ya
klr, bazlar da ak artrma ile
Amerikan ya da svire mzeleri
ne satlr. 1937 ylnda Mnihte
112 sanatnn 650 yaptyla, s

tn ari rkn kltr tarafndan
kabul edilmedii iin Entartete
Kunst, yani Yoz sanat olarak
bilinen bir sergi alr. Ama, reji
min beendii tablolarn sergilen
dii kout bir serginin karsna
koyarak, bu asi ressamlar alaya
almak ve aalamaktr. Oysa
halk, bir milyon iki yz binden
fazla ziyaretiyle, yoz sanat
lar! dllendirir.
Kara gmleklilerin
ba olan Hitler'in bir
portresi. Hitler, 1934
ylnda 30 Haziran' 1
Temmuz'a balayan
gece, Nazi partisinde,
"uzun baklar gecesi"
olarak anlan bir
temizlik yaplmasn
emreder. Aralarnda
Ernst Rohm ve SA'larn
stdzey yneticilerinin
de bulunduu kurban
larn says 200 ' geer.
HAYATI VE
YAPITLARI
1
Christian Schad
c,
C hristian Schad resim almalarnn
balangcnda svirede devam ettii Dadac evrelere baldr.

Onun ilk aabasklar Die Aktion, Die w eissen Blatter ve
Sirius gibi byk dergilerde yaynlanr. 1920 ylnda talyaya
gider ve daha ok Roma ve Rnesans sanatlarndan etkilendii
Romada ve Napolide kalr. Burada nclerin denemelerini bra
kr ve, 1925 ylnda, Papa XI. Piusun portresiyle dorua kan,
figratif sluba dnn olgunlatrr. Viyanaya dnnce kii
sel biimde yorumlad Yeni Nesnelciliin deerlerine yaklar.
< Christian Schad,

melmi plak, 1919,

Ftrizmin ve Kbizmin
biimsel yalnlatrmala
rndan etkilenir. Mekn
geometrik olarak
belirgin ve ounlukla
deiik biimlerde
yanstlm genlere
blnmtr.
Onun gerekilii ak ve kiiliksiz, yaln ve sentetiktir, ahlaki ya

da yergici mdahaleler yoktur; seyirciyi, dorudan ve kaba bi
imde, ac gerekle yz yze getirir. 1928 ylndan sonra sanat
en nemli sanat sergilerine katlr ve Berlinde yaarken sve ve
F ran sa ile Hollandaya uzun yolculuklar yapar. 3 0 lu yllarda
kendini, hemen hepsi sipari zerine yaplm portrelere verir ve
bu konuda salam bir teknie sahip olduunu gsterir. II. Dnya
S a v a ndan sonra yeniden yolculuklara b a la r ve en byk
uluslararas gsterilerin baoyuncular arasnda yer alr.
T Christian Schad,
plak, 1930, zel
koleksiyon. Bu izimde
sanatnn teknik bece
risi aka ortadadr.
Schad plaklarnda
salam bir biimsel
denge, ayn zamanda
ince ve sekin bir
mstehcenlik yaratr.
T Christian Schad,
Hermine Lisa Benk nn Portresi, 1925,
Christian Shad,
Christian Schad,
Uan Adam Agosta

ve Siyah Gvercin
Rasha, 1929, zel
Narsisist, 1927, zel
koleksiyon. Sanat bu
resimde bize, Berlin
lunaparknda bir
barakada gsteri yapan
iki kiiyi umursamaz,
souk ve kiiliksiz bir
davranla sunmaktadr.
koleksiyon. Bu
suluboyada grld
gibi, Schad'n sanat
seyirciyi dorudan
arpar. Ona siyasi ya da
ahlaki telkinde bulun
ma savnda deildir,
herkesin kendi yorumu
nu yapmasn ister.

kendini son derece
zenli ve kesin, ama
souk bir gerekilikle
ifade eder ve herhangi
bir duygusal katlmdan
yoksun gibi grnr.
YAPITLARI
zel koleksiyon.
Raffaello, sanatnn
Roma'da hayran
olduu Rnesans
ressamlarndandr.
Bu portre Barberini
sarayndaki Fornarina'ya bir saygdr.
HAYATI VE
M Christian Schad,
Kadn Portresi, 1924,
BAYAPITLARI
Schad: Doktor Hausteinn Portresi

Madrid Museo Thyssen-Bornemiszada bu
lunan 1928 tarihli bu resmin kahraman,
zhrevi hastalklar uzman bir cilt doktoru
olan Hans Hausteindr. Meslei sol kolun
dan kan kateter ile simgelenir.
T Christian Schad,
"Liman sahnesi"nden
Maria ve Annunziata,
1923, Madrid, Museo

Thyssen-Bornemisza.
Burada Napoli'de bir
tiyatro sahnesindeki iki
oyuncu betimlenmitir.
Sanatnn Yeni Nesnel
ciliin Ekspresyonist ve
gereki slubuna
katld ortadadr.
< Yzn grnte

sakin ve dnceli
durumu, bir i huzur
suzluk olduunu
gsteren gergin ve
sklm ellerin betimiyle
eliir. Kltrl ve
sekin doktor Haustein,
aralarnda Schad'n da
bulunduu sanatlar,
bilimadamlarn, siya
setileri ve yazarlar
salonunda bir araya
getirirdi. Sosyalist fikir
leri yznden Nazilerce
doktorluk yapmas
yasaklanr. 1933 ylm
da, Gestapo tarafndan
tutuklanacan
renince, zehir ierek
canna kyar.
BAYAPITLARI
M Arka plandaki belli

belirsiz glge, doktorun
sevgilisi olan Sonja adl
bir modelle zdeletiri
lebilir. Aralarndaki
iliki, doktorun evliliini
bunalma sokar ve 2 0 'li
yllarn Berlin'inde
kltrel toplantlarn
parlak dzenleyicisi
olan kars Friedel'i
intihara srkler.
Dr. Caligari'nin
Muayenehanesi' dir.
Y A A DI I
DNEM
Ekspresyonist
sinemann bayapt,
Robert Wiene'in
(1880-1938) ynettii
Tiyatro ve sinema
E,
I
Carl Mayer ile Hans

Janowitz'in senaryosu,
Willy Hameister'in
fotoraflar ve Werner
Kraus ile Conrad
Veidt'in oyunlar byk
kspresyonizm
btn
sanat
biimler
lde
takdir
grr.
ni tek bir felsefi ve estetik gr iinde toplamay deneyen son

Avrupa kltr hareketidir. Ekspresyonist tiyatro kendini alayc
ve yergici ya da, tam tersine, varoluu koyu bir karamsarlkla
dolu yaptlar araclyla dile getirir. Yazarlar ou kez saldr
gan, zl bir dil kullanrlar. Toller ve Brecht gze arpan kiiler
dir: Ernst Toller (1893-1939) kendi kuann huzursuzluklarna,
topyalarna ve zgrlk arzularna tanklk eder; Bertolt Brecht
(1898-1956) 1928 tarihli, nl komedisi Kuruluk Opera ile,
Yeni Nesnelciliin gerekiliini sahneye tar. 1933 ylnda Al
m anyadan ayrlp A B D ye gider ve orada, aralarnda Cesaret
Ana ve ocuklar, Sezuann iyi insan ve Galileonun Yaamimn
da bulunduu teki nemli bayaptlarn yazar. O yllarda ilk
admlarn atan sinema da Ekspresyonizmin ideallerini zmser
ve onlar gl elikileri olan hrn bir ritmle, ou kez halkn
kafasn kartran yepyeni bir szdizimiyle dile getirir. En nl
ynetmenler arasnda E rn st Lubitsch, Robert Wiene, Metropo
lis' in yaratcs Fritz Lang, Georg Wilhelm Pabst ve 1919 ylnda

Nosferatuyu yneten Friedrich Wilhelm M urnauyu anabiliriz.
3 0 lu yllarda Nazizmin geliiyle birou ABDye g etmek zo
runda kalr ve orada Hollywood sinema imparatorluunun dou
unda nemli rol oynar.
M Bu fotorafta, 1927
ylnda Bauhaus
tiyatrosunda Oskar
Schlemmer'in Srklarn
Dans'nda rol alan
balerin Manda von
Kreibig grlmektedir.
Schlemmer (1888-1943)
ressam, heykeltra,
koreograf, balet ve
bestecidir.
T San Francisco'da
1878'de doan ve
1927'de len Isadora
Duncan, British
Museum'da gzlemle
dii Yunan kltrnden
esinlenerek, dans
dnyasnda bir devrim
yaratr. 2 0 'li yllarda
Berlin, Viyana, Salzburg
ile Moskova'da birok
okul aar.
YAADI I
DNEM
Erich von Stroheim

(1885-1957) Viyana'da
doar, ancak gen
yata ABD'ye ger.
Oyuncu ve ynetmen
olarak sert ve alayc bir
gerekilik ve gl bir
toplumsal eletiriyle
kendini gsterir.
< Robert Herlth,
"Asfalt" iin Taslak,
1929, Berlin, Stiftung

Deutsche Kinemathek.
Joe May'in ynettii
filmde Betty Amann,
Gustav Frlich ve Albert
Steinruck rol alr.
Marlene Dietrich
(1902-92) tiyatro ile
balar, sonra sinemaya
geer ve Lola roln
oynad, Joseph von
Sternberg'in Mavi
Melek filmiyle nlenir.
ABD'ye g eder ve
kendini kabul ettirerek
Hollyvvood'un en
sevilen oyuncularndan
biri olur.
YAPITLARI
HAYATI VE
Max Beckmann
Feckm annn W eimar Akadem isinde
ve P ariste ald resim formasyonu, onun mitolojik ve dinsel ko

nulu byk kompozisyonlarla yknmek istedii eski ustalarn,
zellikle Rubensin izinde oluur. Sava deneyimi onu rahatsz
eder ve, artk kapal ve acl bir yaam gryle ifade ettii sa
natnda kkl bir dnm yanstr. Her ne kadar Yeni Nesnel
ciliin Realizmine katlsa da, biimleri yalnlatrm ay, perspek
tifleri ve orantlar zorlamay sever; bundan dolay resimlerinde
ki nesneler ve meknlar sktrlm ve bozulmu gibi grnr.
Tablolarndaki kiiler de asla doal ve allm pozlarda betim
lenmez, ama onlarn ifadesi ve hareketleri acayipliin snrlarna
kadar zorlanr, yle ki sanat Srrealistlerin kapal simgecilii
A Max Beckmann, Bar,

Kahverengi, 1944, zel
koleksiyon. Tablodaki
iki kii, sanatnn kars
Quappi ile Amsterdam'da srgndeyken
onu konuk eden
Helmuth Ltjens'tir.
ne yaklar. 20li yllarda tam sanatsal olgunlua ular, Frank

furt Akademisinde retmenlik yapar, Alm anyadaki ve ABDdeki baarl sergileri eletirmenler ve halk tarafndan birok kez
dllendirilir. Nazizmin geliiyle yoz sanat ilan edilir ve on
yl Amsterdamda srgnde kalr. Daha sonra ABD ye gider ve
orada 64 yanda lr.
A Max Beckmann,
iekli Natrmort,

Vazonun zerindeki
yaz, byk olaslkla,
sanatnn sevdii cinin
markas olan "Juniperus" szcyle ilgilidir.
T Max Beckmann,
Orman, 1936, zel
koleksiyon. Sahne
Baden-Baden yolundaki
Karaormanlar'dan
alnmadr.
Gnein Douu,

Sanat Nazizm
yznden snd
Amsterdam'dadr.
Elinde, Alman romantik
sanatnn simgesi olan
bir korno tutar ve bu
nunla yitirilmi yurduna
duyduu zlemi belirtir.

Karsnn tanklna
gre, tablo 14 Ocak'ta
Frankfurt'ta balanm
ve 8 Mart'ta, sanatnn
1932 ylna kadar
hemen hemen btn
k aylarn geirdii,
Paris'te bitirilmitir.

yl sanat iin nemli
dir, nk onun
olgunluunun zirvesine
eritiini belirler:
Beckmann, Grosz ve
Dix ile birlikte Yeni
Nesnelcilie can verir,
Frankfurt'ta retmen
olur ve ilk kars Minna
Tube'den boanr.
, 1913, zel koleksi
yon. 1909-14 arasnda

yaplan ve Berlin'in en
hareketli sokaklarn
konu alan be yaptlk
dizinin bir parasdr.
slup van Gogh'un
baz tablolarn art
rrken, atmosfer
Kirchner'in sokak
sahnelerini anmsatr.
YAPITLARI
Max Beckmann,
Max Beckmann,
Sokan Gece Grn
HAYATI VE
A Max Beckmann,
Komolu Kendi Portresi,
M Max Beckmann,
BAYAPITLARI
Beckmann: Pembeli Quappi

Bu portredeki kii, Alman ressam Friedrich
August von Kaulbachn kz Mathilde von
Kaulbachtr. Arkadalar onu uappi diye
arrlar; mzisyendir ve 1925 ylnda, ilk
karsndan boanan Beckmannla evlenir.
Gen kadnn dikkatli

ve bir noktaya
odaklanm bak
dorudan seyirciye
deil, byk olaslkla,
ona bir eyler syleyen
ve bizim grmediimiz
bir muhatabnn
bulunduu kendi
soluna dnktr.
BAYAPITLARI
Sanatnn kendi
yapt listelere gre,
halen Madrid Museo,
Thyssen-Bornemisza'da
bulunan tablo, 1932
ylnda Frankfurt'ta
yaplmtr. ki yl sonra
Beckmann resimde,
sa stteki tarihin de
gsterdii gibi, baz
deiiklikler yapar.
A Yeni Nesnelciliin
teki temsilcilerinden
farkl olarak Beckmann'n gerekilii
ayrntlarda belirlen
mez. O renkleri zgr
ce kullanr ve onlara,
Kpr ressamlarnn
yapt gibi, byk bir
Rnesans Madonnalar'nnkine benzer ince

uzun parmaklar,
kadna, sanatnn
birok kendi portresin
de kendine verdiinden
ok farkl, soylu ve kat
bir grnm verir. Elin
evresi siyah bir izgiyle

belirginletirilir; bu
Beckmann'n
Gauguin'in tablolarn
alrken rendii ve
30'lu yllarn bandan
itibaren benimsedii bir
slup zelliidir.
ifade ve duygu gc
verir. Bu ayrntda
grld gibi, kadnn
uzun kolyesi, ak
pembe giysisiyle
elien, belli belirsiz
siyah ve kahverengi
hzl fra vurularyla
yaplmtr.
YAPITLARI
HAYATI VE
Ernst Barlach
E,
I rn st Barlach uzun sanat
yaam boyunca resim, gravr, seramik, tiyatro ve

edebiyat ile uram olmasna karn 20. yzyln en
nemli heykeltralarndan biri olarak kabul edilir. Aa
ve bronz yaratlarnda hem 1906 ylnda yapt bir yolculukta
tand Rus halk geleneinden hem de Ekspresyonist kuramla
rn nda yeniden yorumlad Gotik Alman sanatndan esin
lenmitir. Gl plastik deeri olan heykelleri yaln bir izimle ve
n vurm asna gsterilen zel dikkatle ralanr. Ayrca Barlachn, onu ou kez derin toplumsal ve insani deerlerden esin
lenmi duygulu ve etkili yaptlar retmeye iten kiilerin psikolo
jik durumuna gsterdii zen de dikkat ekicidir. Sanatnn kabul
grdnn ilk nemli belirtisi, 1933 ylnda Berlinde Paul Cas
A Ernst Barlach,
ark Syleyen Adam,
y. 1928-30, zel
koleksiyon. 1928'de
tasarlanan bu heykel,
Berlinli tccar Alfred
Flechtheim'in siparii
zerine, 13 adet bronz,
1930'da 2 adet inko
dkm olarak
retilmitir.
sirer galerisinde dzenlenen byk bir kiisel sergiyle ortaya

kar. ikinci bir sergi ayn yerde 1937 ylnda
dzenlenir, ama ayn yl, tam baarsnn
doruundayken, Nazilerce yoz sanat
la r listesine alnr. Yaptlarnn ouna
el konur, ya da Kiele ve Gstrowa di
kilm i olan a n tla rd a olduu gibi,
bunlar yok edilir. Sanat mrnn
son yllarn um utsuz bir yalnzlk
iinde geirir.
A Ernst Barlach,
yen Yal Kadn,

Bu bronz dkm
Barlach'n Ekspresyonist
slubunun tipik bir
rneidir; sanatnn
lmnden bir yl
sonra, 15 adet
retilmitir.
T Ernst Barlach,
Alc, 1922,
Hamburg, Ernst Barlach
Haus. 1914'te sanat,
I. Dnya Sava'ndaki
iddetin simgesi olarak
grd heykeli nce
aldan yapar (buradaki
aa olandr).
Ernst Barlach,
Yaamda lm, 1926,
zel koleksiyon. Bu
aa heykelin ad, air
Jacob Haringer ile
yaplan bir tartmadan
sonra konur. Sanatya
gre o tinsel deerlerin
aranmasn ve lmden
sonra yaama umudu
nu temsil eder.
YAPITLARI
Ernst Barlach, Ikici,

Her zaman olduu gibi
nce aa rnei
yaplan bu bronz
dkm, sanatnn yaln
izgilere ve ll, ama
yine de youn ve
anlaml hareketlere
olan dknln
gsterir.
dkmn karr.
Sanat hem hareket
fikrini hem de kaan
dramatik gerginliini,
skntsn ve korkusu
nu ifade etmek
istemitir.
HAYATI VE
Ernst Barlach,
Kaak, y. 1920-25,
zel koleksiyon.
Barlach, alkanl
olduu zere nce
aa prototipini yapar,
sonra ondan bronz
BAYAPITLARI
Barlach: Flt alan Adam

Barlach 1936da iki aa, bir al heykel yapar ve
bunlar bronz dkm iin rnek olarak kullanr.
B e rlin de Hermann N oackn dkmhanesinde
retilen yaptn, aralarnda bu zel koleksiyonda
ki heykelin de bulunduu eitli rnekleri vardr.
T Barlach ie az ok
belirlenmi bir dizi
izimden balar. kinci
aamada, bazen yllar
sonra, heykelin aa ya
da al rneini, en
sonunda da bronz
dkm yapar. 1919
ile 1920 arasnda yap
lan bu izim, Ham
burg'da Ernst Barlach
Haus'ta bulunmaktadr.
teki Ekspresyonist
ler gibi, Barlach'n da,
Fovlarla ve zellikle
Henri Matisse ile birok
benzerlikleri vardr. Her
ikisi de mzii sever,
seslerle izgiler arasnda
ortak noktalar arar.
Burada Rus koleksiyon
cu Sergei Sukin'in
31 Mart 1909 tarihinde
Matisse'e sipari ettii,
halen Petersburg
Ermitaj'da bulunan ve
mzik alegorisi ile dans
alegorisinin betimlendi
i, iki byk dekoratif
panelden biri grl
mektedir. Panolar
tamamlandklarnda,
zarafetinden ve gl
ritm duygusundan
bylenen sanat
dnyasnda byk ilgi
uyandrmt, yle ki
Barlach'n da, on yl
kadar sonra kendi
izimini yaparken
ondan esinlenmi
olmas byk olaslktr.
BAYAPITLARI
< Barlach'n olgunluk

dneminin bayapt
olan bu heykeldeki kii,
gen bir obandr. Basit
bir apkas vardr;
yalnzca bacaklarn,
ellerini ve yzn
akta brakan kaln bir
pelerine sarnmtr.
Kendisini btnyle,
ald ve onu tinsel bir
boyuta gtrmek iin
gerei unutturan
algya kaptrmtr.
Vcudunun konumu,
zellikle bacaklarnnki,
mziin tatl
armonisine uyuyor
izlenimi verir.
DNEM
YAADI I
Ekspresyonizmin miras
kinci Dnya Savandan sonra Nazile-
rin zulmnden kurtulan Ekspresyonistler, yeniden resim ve

retmenlik yapmaya balarlar. Yaptlar nemli uluslararas ser
gilerin bakesinde yer alr ve hem Avrupada hem de, birou
nun 30lu yllarn sonunda snd ABDde gen sanat kuak
Gerhard Richter,
Deniz Kys, 1969, zel
koleksiyon. Sanatnn
birok yapt yllar boyu
sabrla toplad
fotoraflarn yeniden
ilenmesiyle oluur. Bu
manzarada Alman
Romantiklerinin manza
ralarndaki doann
atmosferi ve anlam
yeniden yaam bulur.
lar zerindeki etkileri ok byk olur. Sanatlarnn dorudan mi

raslar arasnda, 4 0 l yllarn ortas ile 60larn sonu arasnda
New Yorkta etkin olan soyut Ekspresyonistleri sayabiliriz. Bun
lar da Hareketli Soyut (Action Painting) ve Barnett Newmann,
Mark Rothko, Clifford Still ve Ad Reinhardtn Renk Alan Resm inin (Color Field Painting) temsilcilerini etkilerler. 19 5 2 de
Frankfurttaki Franck galerisinde Karl Otto Gtz, Bernard Schultze, Otto Greis ve Heinz Kreutzun yaptlaryla, Neuexpressionisten sergisi dzenlenir. 1955te Kasselde, ada betimleme sa
natnn geliimine dikkat ekmek iin, Documenta I sergisi a
lr; halkn byk beenisini kazanan sergi, 1959da, b
yk lde soyut Ekspresyonizme ayrlan Documenta
II adyla yinelenir. Berlin duvarnn yapld 1961den
sonra, gemiin zlemi ile en byk uluslararas ncler
le iliki kurarak yenilenme gereksinimi arasnda kalan
Alman sanat daha da geliir ve yeni ifade yollar bulur.
Georg Baselitz, Igor,

Sanat 1969'dan sonra
tablolarn ba aa e
virir ve bylece seyirciyi
ieriklerini deil, yalnz
ca slubunu ve biimsel
ynlerini dnmeye
zorlamak ister.
Blinky Palermo,
Alak Sesle Konumak
No.2, 1969, zel kolek
T Markus Lupertz,
Maillol, 1976, zel
koleksiyon. Bu resim
Fransz heykeltra
Aristide Maillol'a bir
sayg, yitip giden
genlie bir ardr.
siyon. Asl ad Peter

Schwarze olan sanat,
Beuys'un rencisiydi.
DNEM

Sanat kendini karma
k bir Sembolizmle
ifade eder.
YAADI I
Anselm Kiefer,
Sanatnn Atlyesi,
Sigmar Polke, Adsz,

Polke'nin sanat,
Ekspresyonistlerinkine
benzer ve belirgin bir
aykrlk duygusuna
dayanr.
Ekspresyonistlerin piyasa
deeri
Bu yllarda sanat yaptlar pazar,
gittike daha yksek rakamlar de
nen ve Empresyonistlerle denge
kuran Ekspresyonist yaptlar ye
niden deerlendirmektedir. Rekor
demeler arasnda, 9 Ekim 1997
tarihinde, Londra Christies de,
K lim tin A ttersee zerindeki
Schloss Kammer II iin denen
13,2 milyon Sterlin ile 10 Mays
2001de New York Sothebysde,
Kandinskynin Kauun ulat
19 milyon Dolar anmsanmaya de
er. Genellikle 20. yzyln ilk on
yllarnda yaplm az bulunan
Ekspresyonist resimler, 1 milyon
ile 10 milyon ABD Dolar arasnda
alc bulmaktadr.
Emil Nolde, Sonbahar Akam, 1924, Madrid, Museo Thyssen-Bornemisza
EKLER
Lyonei Feininger,
Bir Teknenin Grn
m, zel koleksiyon.
Bu blmde Ekspresyonistlerin
eserlerinin u anda bulunduu
yerlerin alfabetik bir listesi
verilmitir.
Cenevre, Berggruen
Koleksiyonu
Klee, Paul, mleki, 1921,
s. 56-57.
Detroit, Detroit Institute

of Art
Basel, Kunstmuseum
Kokoschka, Oskar, Rzgrn
Gelini, 1914, s. 92-93.
Berlin, Nierendorf Gallerie

Grosz, Georg, Kendi Portresi,
1938, s. 104.
Berna, Paul Klee Vakf

Klee, Paul, Oturan Kz
ocuu, 1909, s. 56.
Dix, Otto, Kendi Portresi,

1912, s. 110.
Dsseldorf,
Kunstsammlung
Nordrhein-Westfalen
Grosz, Georg, Ak Hastas,
1916, s. 106-107.
Halle, Staatliche Galerie

Moritzburg Halle
Klimt, Gustav, Marie

Hennebergin Portresi,
1901-02, s. 78.
Hamburg, Ernst Barlach

Haus
Barlach, Ernst, Alc,
1922, s. 126
- Flt alan Adam, 1936,
s. 127-128.
Ivrea, Olivetti
Koleksiyonu
Klee, Paul, Bir Savann
Hayaleti, 1930, s. 57.
Madrid, Museo
Thyssen-Bornemisza
Beckmann, Max, Pembeli
Quappi, 1932, s. 124-125;
Dix, Otto, Hugo Erfurth ve
Kpei, 1926, s. 112-113;
Feininger, Lyonel, Beyaz
Ernst Ludvvig
Kirchner, Manzara,
Georg Grosz, Parti,

zel koleksiyon.
EKLER
Aleksey von
Javlensky, Kadn Ba,
Adam, 1907, s. 68-69;

Grosz, Georg, Sokak Sahnesi,
Ayrnt, 1925, s. 100-101;
Heckei, Erich, Frn, 1907,
s. 42-43
- Beyaz Ev, 1908, s. 43;
Javlensky, Aleksey von,
Andreyin Portresi, 1910,
s. 73
- Krmz Barts, 1912,
s. 72-73
Kirchner, Ernst-Ludwig,
Berlinde Bir Sokak Sahnesi,
1914, s. 18-19;
Macke, August, Sirk, 1913,
s. 63;
Marc, Franz, Rya, 1912,
s. 62-63;
Mueller, Otto, Bir Manzara
inde ki N, 20lerin ilk
yars, s. 24-25;
Nolde, Emil, Krmz iekler,
1906, s. 12-13
- Yaz Bulutlar, 1913, s. 6-7;
Pechstein, Max, At Pazar,
1910, s. 36-37;
Schad, Christian, Liman
Sahnesi nden Maria ve
Annunziata, 1923, s. 119
- Doktor Hausteinin Portresi,
1928, s. 118-119;
Schmidt-Rottluff, Karl, Kk
Ev, 1906, s. 30-31.
Milano, Cvico Museo

dArte Contempornea
Viyana, Graphische
Sammlung Albertina
Schiele, Egon, Kendi Portresi,
1910, s. 82.
Kandinsky, Vasily,
Kompozisyon, s. 50-51.
Viyana, Historisches
Museum der Stadt
Mnih, Bayerische
Staatsgemaldesammlungen,
Neue Pinakothek
Klimt, Gustav, I. Sezession

Sergisinin Afii, 1898, s. 76;
Schiele, Egon, Ak Parmakl
Kendi Portresi, 1911, s. 8485.
Klimt, Gustav, Mzik, 1895,

s. 74-75.
Paris, Muse National

dArt Moderne, Centre
Georges Pompidou
Kandinsky, Vasily, zlenim
No. 5: Park, 1911, s. 50
- Beyaz Arka Plan zerine,
1916, s. 51
- Grilikte, 1919, s. 51.
Rotterdam, Museum
Boymans-van Beuningen
Kandinsky, Vasily, Lirik,
1911, s. 44-45.
< Max Beckmann,

Sanatlar, 1948,
zel koleksiyon.
Viyana, sterreichische
Galerie
Klimt, Gustav, Adele BlochBauerin Portresi, 1907, s. 78
-p, 1907-08, s. 80-81
- Adem ile Havva, 1917-18,
s. 79.
Viyana, sterreichisches
Museum
Klimt, Gustav, Emilie Fl
genin Portresi, 1902, s. 79;
Kokoschka, Oskar, Pieta,
1908, s. 93.
EKLER
Walter Gropius,
Fagus fabrikasnn girii,
y. 1914, Alfeld an der
Leine.
Bu blmde, Ekspresyonistlerle
ya da onlarn eserleriyle balants
olan sanatlar, entelekteller,
politikaclar ve iadamlar He
Ekspresyonistlerin ada olan ya
da ayn alanda etkinlik gstermi
olan ressamlar, heykeltralar ve
mimarlar, alfabetik bir sraya gre
listelenmitir.
Arp, Hans
(Strasbourg, 1887-Basel, 1966),
ressam ve heykeltra, s. 94.
Behrens, Peter
(Hamburg, 1868Berlin, 1940),
mimar, s. 27, 98, 99.
Bcklin, Arnold
(Basel, 1827-San Domenico di
Fiesole, 1901), ressam, s. 95.
Bonnard, Pierre
(Fontenay-aux-Roses, 1867-Le
Cannet, 1947), ressam, s. 38-39.
Bonzagni, Aroldo
(Cento, Ferrara, 1887-Milano,
1918), ressam, s. 95.
Borra, Pompeo (Milano,

1898-1973), ressam, s. 95.
Braque, Georges
(Argenteuil, Paris, 1882-Paris,
1963), ressam, s. 33.
Gerstl, Richard
(Viyana, 1883-Traunkirchen,
1908), ressam, s. 65, 88-89.
Czanne, Paul (Aix-en-Proven

ce, 1839-1906), ressam, s. 56.
Gropius, Walter
Chagall, Marc
(Berlin, 1883-Boston, 1969),

mimar, rn tasarmcs, kent
planlamacs, s. 98.
(Vitebsk, 1887-Saint-Paul-deVence, 1985), ressam, s. 93, 95.
Hodler, Ferdinand
Degas, Edgar (Paris,
1834-1917), ressam, s. 39.
(Bern, 1853-Cenevre, 1918),

ressam, s. 95.
Denis, Maurice (Granville,
Kubi, Alfred (Leitmeritz,

Boemia, 1877-Zwickledt,
Avusturya 1959), ressam,
grafiker ve yazar, s. 54, 58,
88-89.
1870-Saint-Germain-en-Laye,
1943), ressam, s. 38-39.
Maillol, Aristide
Ensor, James (Ostenda,
(Banyuls-sur-Mer, 1861-1944),
heykeltra, s. 38, 131.
Delaunay, Robert (Paris,

1885Montpellier, 1941),
ressam, s. 60-61, 66.
1860-1949), ressam, s. 20.
Manet, Edouard (Paris,

Frlesz, Olhon
1832-1983), ressam, s. 26.
(Le Havre, 1879-Paris, 1949),

ressam, s. 33.
Matisse, llcnri
Garbari, Tullio
(LeCateau, 1869-Cimiez, 1954),

ressam, s. 32-33, 70, 94, 129.
(Pergine Valsugana, 1892

Paris, 1931) ressam, s. 95.
Gauguin, Paul
(Paris, 1848-Markiz Adalar,
1903), ressam, s. 22, 24, 34,
38, 70, 94, 125.
A James Ensor,
Maskelerle evrili
zel koleksiyon.
EKLER
Flix Vallotton,
Sar Arka Plan zerinde
N, 1922, Galerie Paul
Vallotton, Lozan.
Mendelsohn, Erich
Reinhardt, Ad
(Allenstein, bugn Olsktyn,

1887-San Francisco, 1953),
mimar, s. 99.
(Buffalo, 1913-New York,

1967), ressam, s. 130.
Morris, William
(Venedik, 1884-Sant Artemisio

di Treviso, 1947), ressam,
s. 95.
(Walthamstow, Essex,
1834-Hammersmith, 1896),
ressam, s. 26.
Moser, Koloman; Kolo denir

(Viyana, 1868-1918), mimar ve
rn tasarmcs, s. 77, 99.
Rossi, Gino
Rothko, Mark
(Dangavpils 1903-New York
1970), ressam, s. 130.
Van de Velde, Henry
Rouault, Georges
(Anvers, 1863-Ober-Ageri,
1957), ressam, rn tasarmcs
ve mimar, s. 98.
Ekely, 1944), ressam, s. 20-21.
(Paris, 1871-1958), ressam,

s. 33, 95.
Newmann, Barnett
Serusier, Paul
Munch, Edvard (Lten, 1863-
Van den Berghe, Frits
(New York, 1905-1970),

ressam, s. 130.
(Paris, 1864-Morlaix, 1927),

ressam, s. 38-39.
Olbrich, Joseph Maria
Severini, Gino
(Gand, 1883-1939), ressam,

s. 95.
Van Gogh, Vincent
(Troppau, 1867-Dsseldorf,
1908), mimar ve rn
tasarmcs, s. 76, 98-99.
(Cortona, 1883-Paris, 1966),

ressam, s. 67.
(Groot Zundert, 1853

Auvers-sur-Oise 1890), ressam,
s. 10, 14, 30, 56.
Soutine, Chaim
Viani, Lorenzo
Permeke, Constant
(Smilovitchi, 1894-Champigny,
1943), ressam, s. 95.
(Viareggio, 1882Ostia, 1936),

ressam ve yazar, s. 95.
Still, Clifford
Vuillard, Edouard
(Grandin, 1904-Baltimore,
1980), ressam, s. 130.
(Cuiseaux, 1868-La Baule,

1940), ressam, s. 38.
Stuck, Franz von
Wagner, Otto
(Tettenweiss, 1863-Mnih
1928), ressam, s. 22, 48.
(Viyana, 1841-1918), mimar,

s. 76, 98-99.
Vallotton, Felix
Wildt, Adolfo (Milano,
(Lozan, 1865-Paris, 1925),

ressam, s. 38-39.
1868-1931), mimar, s. 95.
(Anvers, 1886-Jabbeke, 1952),

ressam, s. 95.
Ranson, Paul
(Limoges, 1864-Paris, 1909),
ressam, s. 38, 39.
< Maurice Denis, Yeil

Plaj, 1909, Moskova,
Pukin Mzesi.
EKLER
Ernst
Barlach
(Wedel, 2 Ocak 1870Rostock, 24 Ekim 1938)
Hamburg Sanat ve Meslek
Okulu, Dresden Akademisi ve
Paris Julian Akademisinde
eitim grr. Jugend ve
Simplizissimus dergilerinde
desinatr olarak alr,
oyunlar yazar ve kendini
baarl olduu aa oyma
iine verir. 20li yllarda
Gstrowa yerleir ve burada
heykelcilie, zellikle bronz ve
aa heykelciliine olan
yeteneini kefeder. Nazilerin
basksna maruz kaldndan
mrnn son yllarn yalnzlk
iinde geirir; yaptlarnn
byk blm yok edilir,
s. 127-128.
Max
Beckmann
(Leipzig, 12 ubat 1884
New York, 27 Aralk 1950)
1900de Weimar Akademisinde
Carl Smithin rencisi olur;
1904te, bir sre Pariste kaldk
tan sonra, Berline geer ve
Sezession sergilerine katlr.
1913te Paul Cassirer onun ilk
kiisel sergisini dzenler.
1. Dnya Savanda gnll
hastabakc olur, ancak byk

bir sinir yorgunluuna dt
iin terhis edilir. 1933e kadar
Frankfurt Gzel Sanatlar
Okulunda retmenlik yapar,
Nazilerin iine son vermesiyle
Amsterdama g eder.
1947den 1950deki lmne
kadar ABDde resim ve
retmenlik yapar, s. 124-125.
Otto Dix
(Untermhaus, 2 Aralk 1891
Oehningen, 25 Temmuz 1969)
Gera ve Dresdende eitim
grr, 1914 ylnda gnll
asker olur ve I. Dnya
Savana katlr ve sava
sonrasnda yapt birok resmi
1916 ylnda sergiler. 1919
ylnda Dresden Akademisinde
retmenlik yapmaya balar,
Dresden Sezession grubunun
kuruluuna ve 1920 ylnda
Berlinde ilk Dada sergisine
katlr. 1923 ylnda Dsseldorf
Akademisine profesr olarak
atanr ve ertesi yl Berlin
Sezession grubunun
baoyuncular arasnda yer
alr. 1925 ylnda ise Yeni
Nesnelciliin balca kurucular
arasndadr. 1933te Nazilerce
akademiden kovulur ve resim
yapmas yasaklanr. 1945te
askere arlr ve Franszlara
tutsak olur. Savatan sonra
Berlin Akademisi yesi olur ve
Konstans Gl kylarna
yerleir, s. 112-113.
Lyonel
Feininger
(New York, 17 Temmuz 1871
New York, 31 Temmuz 1956)
ABDye gm Alman olan
anne babas konser sanatsdr
ve ona keman almay
retirler. 1887 ylnda
Hamburga gider ve orada
Dekoratif Sanatlar Okuluna
yazlr, sonra sanat eitimini
Liege, Paris ile Berlinde
tamamlar. Mesleine, eitli
Alman ve Amerikan yergi
dergilerinde dekoratr, ressam
ve karikatrist olarak balar.
1906 ile 1908 yllar arasnda
Weimarda, Pariste ve Berlinde
yaar ve nc gruplarn
temsilcileriyle sk iliki iinde
olur. 1911de Delaunayla
tanr ve Kbist sanata yaknlk
duyar ve onu zmseyerek
kiisel ve zgn biimde
yorumlar. 1912 ylnda
Schmidt-Rottluff ile tanr ve
Kpr grubuna katlr. 1913ten
sonra Mavi Atl ve Kasm
Grubunun sergilerine katlr.
1919da, Gropiusun ars
zerine, Weimar ve Dessau
Bauhausta retmenlik yapar.
1924te Javlensky, Kandinsky
ve Klee ile birlikte Drt Maviyi
kurar. 1933te Nazilerin iktidara
gelmesiyle yoz sanat
yapmakla sulanr; zgrce
kendini ifade edemedii iin,
1937de ABDye gider ve orada
lmne kadar resim ve
retmenlik yapar, s. 68-69.
EKLER
Georg Grosz
(Berlin, 26 Temmuz 1893
Berlin, 6 Temmuz 1959)
16 yanda Dresden
Akademisine devam eder,
daha sonra Berlin Dekoratif
Sanatlar Okulunda eitimini
tamamlar. Desinatr olarak
balad mesleinde vahi
alaycl ile dikkati eker.
Savatan sonra Berlin Dada
hareketine yaklar ve Yeni
Nesnelciliin yeleri arasnda
yer alr. Ak toplumsal
bildiriler tayan yaptlarnn ve
siyasi urann Nazileri
kzdrmas zerine yoz
sanatlar listesine sokulur.
1933 ylnda ABDye gider,
New York Art Students
Leaguede retmenlik yapar,
1952 ylnda ise ABD uyruuna
geer, s. 106-107.
mimarlk okur ve burada

Kirchner ve Bleyl ile tanr.
Onlarla birlikte Kpry kurar
ve burada, zellikle karma
sergilerin dzenlenmesinde,
nemli rol oynar. 1909 ile 1936
yllar arasnda Avrupada
saysz inceleme gezisi yapar;
Antik sanat inceler ve
nclerle, zellikle Fovlarla ve
Kbistlerle iliki kurar.
1918den itibaren Berline
yerleir ve Arbeiterrat fr Kunst
(Sanat alanlar Merkezi)
yesi olarak siyasi
ykmllkler alr. Nazilerin
kymna urar ve yoz sanat
yapmakla sulanr, 1937de
729 tuvaline el konur; 1941
ylnda 1943 ylna kadar
Carinziaya snr. 1949dan
lmne kadar Karlsruhe Gzel
Sanatlar Akademisinde ret
menlik yapar ve Konstans Gl
kysndaki Hemmenhofelde
uzun yllar geirir, s. 42-43.
Vasily
Kandinsky
Aleksey von
Javlensky
Erich Heckel
(Dbeln, 31 Temmuz 1883
Radolfzell, 27 Ocak 1970)
Heckel 1897den 1904e kadar
Chemnitz Realgymnasiumuna
devam eder ve burada, onu iiri
brakp kendini resme vermeye
ikna edecek olan, Schmidt-Rottluff ile tanr. Sonra Dresdende
grubunun sergisinde, sonra

1903te Mnih Sezession
grubunda ve 1905te yeniden
Berlinde boy gsterir. 1903 ile
1906 yllar arasnda Parise
yolculuk yapar, Gauguinin ve
Matissein sanatn tanr. 1907
ile 1909 arasnda yaz aylarn,
Kandinsky ve Mnter ile
birlikte, Murnauda geirir.
1912de Mavi Atlya ve grubun
etkinliklerine katlr. Sava
svirede geirdikten sonra,
Kandinsky, Klee ve Feiningerle
birlikte Drt Maviyi kurar ve
onlarla Almanya ve ABDde
sergiler aar. 1927de, resim
almalarn yavalatan eklem
yangsnn ilk belirtileri ortaya
kar; 1938de hastalk felce
dnr ve resim yapamaz olur,
s. 72-73.
(Torschov, 13 Mart 1864Wiesbaden, 15 Mart 1941)

Aristokrat bir Rus toprak
aasnn oludur, Moskovada
askeri okulda okur ve 1884
ylnda Moskova imparatorluk
muhafz birliinin subay olur.
1889da Petersburgda Gzel
Sanatlar Akademisine yazlr,
1896da Mnihe gider ve orada
sanat almalarn izler, ilk kez
1902de Berlin Sezession
(Moskova, 4 Aralk 1866

Neuilly-sur-Seine, 13 Aralk
1944) Rusyada hukuk okur,
ancak 30 yanda gelecek vaat
eden hukuk mesleini brakp
Mnihe gider ve orada Franz
von Stuckun kurslarn
izleyerek resim yapmay
renir. slubu Fovlarn parlak
renk kullanmna ve Kpr
(Die Brcke) temsilcilerinin
Ekspresyonizmine yakndr,
daha sonra aamal olarak
gerekle olan badan kurtulur
ve nce doalamalar dizisi,
sonra da soyut suluboyalar ile
EKLER
soyutulua ular. 1911 ylnda

Mavi Atl (Der Blau Rieter)
grubunun kurucular arasnda
yer alr ve kuramsal
aratrmalarn eitli yaynlarla
dile getirir, bunlarn en nemlisi
1912 ylnda kaleme ald
Sanatta Tinsellik adl
denemedir. I. Dnya
Savandan sonra, geometrik
soyutuluk zerindeki
almalarn, nce Rus
Konstrktivistleriyle iliki
iinde, daha sonra Weimarda
ve Dessau Bauhausta
derinletirir. kinci Dnya
Savann arifesinde, Paris
yaknlarndaki Neuilly-surSeinee gider ve orada, hayvan
biimli eler katt soyutulu
unu gelitirir, s. 50-51.
ErnstLudwig
Kirchner
(Aschaffenburg, Bavyera,
6 Mays 1880-Frauenkirch,
Grigioni, 15 Haziran 1938)
Dresdende mimarlk okur,
ancak resimle uramay yeler.
1905 ylnda Heckel, Bleyl ve
Schmidt-Rottluff ile Kpry
kurar. 1911 ylnda Berline
gider ve Mavi Atl grubuna
yaknlar. Sava srasnda,
salk nedeniyle askerlikten
bak tutulur, svireye snr
ve orada Krmz-Mavi adnda
yeni bir grup kurar. 1931
ylnda Berlin Gzel Sanatlar
Akademisi yeliine atanr,
1933 ylnda Essen Folkwang
Museumun dekorasyonuyla
grevlendirilir. Ancak birka ay
sonra Nazilerce yoz sanat
yapmakla sulanr ve btn
grevleri iptal edilir; bunun
zerine bunalma girer ve
canna kyar, s. 18-19.
olur, ancak Nazilerin geliiyle

grevini kaybeder ve 1940ta
lmne kadar kalaca
svireye kamak zorunda kalr,
s. 56-57.
Gustav Klimt
Paul Klee
(Mnchenbuchsee,
18 Aralk 1879-LocarnoMuralto, 29 Haziran 1940)
Genliinde ana babasna
zenerek kendini iire ve mzie
verir ve iyi bir kemanc olur,
1898de resimle uramaya
karar verir ve Mnihte eitim
grr. 1906da pek baarl
olmayan bir oyma sergisiyle ie
balar; 1910da 56 yapttan
oluan ilk kiisel sergisini Bern
Kunstmuseumda aar. Ertesi
yl Mavi Atl temsilcileriyle,
onun sanatsal olgunluunu
belirgin biimde etkileyen
Kandinsky, Marc ve Macke ile
iliki kurar. 1912 ylnda
grubun Hans Goltz kitabevinde
dzenlenen ikinci sergisine
17 almayla katlr. Kasm
1913 tarihinde Mnih Yeni
Sezession grubunun kurucular
arasnda yer alr. Birinci Dnya
Savandan sonra, Weimar ve
Dessau Bauhausta retmenlik
yapar ve Kandinsky ailesiyle
ayn evi paylar. 1930 ylnda
Bauhausu brakr ve ertesi yln
Nisan aynda Dsseldorf
Akademisinde krs sahibi
(Baumgarten, 14 Temmuz
1862-Viyana, 6 ubat 1918)
Klimt 1876da Viyana Dekoratif
Sanatlar Okuluna yazlr.
Kardei Ernst ve Franz
Matschla bir atlye aar ve
birlikte kamu binalar, tiyatro ve
zel saraylarda dekorasyonlar
yaparlar. 1891 de Viyanal
Ressamlar Derneine yazlr.
1897de, Viyana Sezession
grubu olarak tannan,
Avusturya Betimleme Sanatla
r Birliinin kurucular arasnda
yer alr; Rudolf von Alt onursal
bakan, Klimt ise gerek
bakandr. Sonraki yllarda
etkin olarak Ver Sacrum
dergisine ve grubun sergilerinin
hazrlanmasna katkda
bulunur. O yllarda ortaya
koyduu yaptlar skandala yol
aar ve, Avusturya Meclisi ve
Hkmeti yelerinin de kart
, sert tartmalarn merkezin
de yer alr. 1905in sonunda,
baz yelerle olan anlamazlk
lar yznden, Sezessiondan
ayrlr ve Kunstschau ya da
ksaca Klimt Grubu olarak
anlan ve Erdgeist gazetesince
desteklenen yeni bir grup kurar.
mrnn son yllarnda grubun
EKLER
sergilerini izler, srarla

Avrupann en byk sergilerine
katlr; kendini portrelere,
manzaralara ve alegorilere
adar, s. 80-81.
ylnda yurttala alnr. 1953

ylndan itibaren Cenevre Gl
kysna yerleir, ancak
Avrupaya ve ABDye yolculuk
lar yapmaktan da geri kalmaz,
1975 ylnda yeniden Avusturya
yurttalna girer, s. 92-93.
Franz Marc
Oskar
Kokoschka
(Poechlarn, 1 Mart 1886
Montreux, 22 ubat 1980)
Viyana Dekoratif Sanatlar
Okulunda eitim grr ve
Sezession grubunun yeleriyle
iliki kurar. zellikle Klimtin
sanatndan ok etkilenir ve
Schiele ile yakn dost olur.
1908 ylnda at ocuklarn
Ryalar adl gravr sergisi
hemen aknlk, skandal ve
tartma yaratr. 1910 ylnda
ilk kiisel sergisini Berlinde
Paul Cassirer galerisinde,
sonraki sergilerini Berlin
Sturm galerisinde ve Zrih
Dada galerisinde aar ve
Mavi Atlnn sergilerine katlr.
I. Dnya Savanda gnll
asker olur, ancak 29 Austos
1915 tarihinde Dou cephesinde
yaralanr ve 1917 ylnda
re karlr. 1918 ylnda
Dresden Akademisine profesr
olarak atanr, 1924e kadar
grevde kalr. Sonraki yllarda
Avrupa, Kuzey Afrika ile sraile
birok yolculuk yapar. Onu da
yoz sanatlar arasna sokan
Nazilerin basks yznden
1934 ylnda Praga gitmek
zorunda kalr; 1938de
Londraya snr ve 1947
Klee ile Tunusu ziyaret eder.

Ayn yl askere arlp cepheye
gnderilir ve orada Eyll ayn
da, 27 yanda lr, s. 60-61.
August
Macke
(Meschede, 3 Ocak 1887
Perthes, 26 Eyll 1914)
1904 ylndan 1906 ylna
kadar Dsseldorf Gzel
Sanatlar Akademisinde eitim
grr. Avrupada eitli
yolculuklar yapar, zellikle
1907 yln Pariste geirir ve
nc resim hareketleriyle iliki
kurar. Berline dnnce,
1907-08 yllarnda,
Ekspresyonizmin nclerinden
ve ustalarndan biri saylan
Lovis Corinthin derslerini izler.
1908 ve 1909 yllarnda Parise
iki kez geri dner ve sanatsal
oluumunu tamamlar. 1910da
Franz Marc ile yakn dost olur
ve ou kez birbirlerini
etkileyerek, birlikte resim
yaparlar. Ertesi yl hem
resimleriyle hem de eletiri
yazlaryla destekledii Mavi Atl
grubunun ncleri arasnda yer
alr. Grubun sergileri ile
Almanyada dzenlenen ve
eletirmenlerin dikkatini eken
teki nemli karma sergilere
katlr. 1912 ylnda Parise
drdnc yolculuunu Marc ile
birlikte yapar ve 1914 ylnda
(Ried, 8 ubat 1880-Verdun,

4 Mart 1916)
Marc, resim yapmay, dinsel
ierikli tablolar yapan babas
Wilhelmden renir. Dinsel
eilimine uyarak nce ilahiyat
okur; daha sonra Mnih
niversitesinde filoloji dersleri
ni izler; en sonunda resimle
uramaya karar verip
1899dan 1903e kadar Gzel
Sanatlar Akademisine devam
eder. 1903 ve 1907 yllarnda
Parise iki yolculuk yapar ve
onun sanatsal oluumunu
etkileyen van Gogh ve Gauguin
ile Fovlarn yaptlarn tanr.
1907 ylnda Maria Schnrr ile
evlenir, ama ertesi yl boanr.
1910 ylnda, Bavyera
Sindelsdorfta Mackeyi ve
sonra Javlensky, Kandinsky ile
Mnteri tanr ve onlarla nce
Yeni Mnihli Sanatlar
Derneini, sonra da Mavi Atl
grubunu kurar. 1912 ylnda
yeni kars Marias Franck ile
Parise dner. Robert Delaunay
araclyla Kbizme yaklar ve
ondan kompozisyon iin yeni
esin motifleri alr. I. Dnya
Sava srasnda gnll olarak
askere yazlr, ancak 1916da
Verdunde lr, s. 62-63.
EKLER
Otto Mller
(Liebau, 16 Ekim 1874
Breslavia, 24 Eyll 1930)
1890dan 1894e kadar
Grlitzde tabask teknii
alr; sonraki iki ylda, nce
Dresden Gzel Sanatlar Akademisine yazlr, sonra Mnihte
Franz von Stuckun atlyesine
devam eder. 1899dan 1908e
kadar talya ve svire ile
Almanyada gezer. Kirchner,
Schmidt-Rottluff ve Heckel ile
tanr ve 1910da Kpr
grubuna katlr. Birinci Dnya
Sava srasnda gnll asker
olur, ama 1916da cierinden
yaralanr. 1919da Breslavia
Gzel Sanatlar Akademisinde
krs sahibi olur ve 1930daki
lmne kadar orada kalr.
1937de Naziler yaptlarnn
ounu bulunduu mzeden alr
ve szde yoz sanat sergisine
koyarlar, s. 24-25.
Gabriele
Mnter
(Berlin, 19 ubat 1877Murnau, 19 Mays 1962)
Dsseldorfta izim alr, son
ra, yalnzca erkeklerin alnd
Akademiye devam edemedii
iin Mnihte Knstlerinnenvere-
ins, Kadn Sanatlar Birliinin

kurslarn izler. Phalanx
Grubuna devam eder, burada
tant Kandinskynin nce
rencisi, sonra uzun yllar kz
arkada olur. Birlikte Avru
pada uzun yolculuklar
yaparlar, Mnter sanatsal
oluumunu 1908de Murnauda
tamamlar. 1907 ile 1908 ara
snda yaptlarn Pariste Salon
des Indpendants ile Salon
dAutomneda sergiler. 1909da
Neue Knstlervereinigung
Grubunun kurucular arasnda
yer alr ve 1911 de Mavi Atlnn
etkinliklerine katlr. 1913te
Berlin Der Sturm Galerisinin
sahibi olan Herwarth Walden
onun ilk kiisel sergisini dzen
ler. 1914te uzaklamaya bala
d Kandinskyden 1916da
kesin olarak ayrlr. Yalnz
bana skandinav lkeleri ve
Fransa ile talyaya yolculuklar
yapar. 1931 de, filozof ve
tarihi Johannes Eicher ile
birlikte, Murnauya yerleir ve
burada, Ekspresyonist slubu
yeniden kazanarak, lmne
kadar ^sim yapar, s. 52-53.
Emil Nolde
(asl ad Emil Hansen: Nolde,
Schleswig, 7 Austos 1867Seebll, 13 Nisan 1956)
Genlik almalarndan sonra,
kentinin adn mahlas olarak
seen sanat, Sezession grubu
evrelerine devam eder ve
Kpr grubunun baoyuncular

arasnda yer alr ve
Ekspresyonistlerin en byk
temsilcilerinden biri olarak
kabul edilir. 1913 ylnda yerel
kltrle iliki kuraca Yeni
Gineye bir yolculuk yapar. Yoz
sanatlar listesine
sokuluncaya kadar Almanyada
almaya devam eder, ne ki
Naziler resim yapmasn
engeller, ancak savatan sonra
almalarna baarl bir dn
yapma frsat bulur, s. 12-13.
HermannMax
Pechstein
(Eckersbach, 31 Ocak 1881
Berlin, 25 Haziran 1955)
1900de Dresden Dekoratif
Sanatlar Okulunda, sonra Gzel
Sanatlar Akademisinde okur.
1906 ylnda Kprnn be
kurucusundan biridir. 1907
ylnda talya yolculuundan
birincisini yapar ve dokuz ay
Pariste kalr. 1908de Berline
yerleir; Sezession grubuna ve
Mavi Atl evrelerine katlr.
1914te Okyanusya, Palau
Adalar ve Yeni Gineye bir
yolculuk yapar. Savatan sonra
Kasm Grubunun kurucular
arasnda yer alr, ama Nazilerin
geliiyle artk retmenlik
yapamaz ve resim etkinliini
srdremez. Ancak savatan
sonra Berlin Gzel Sanatlar
Akademisindeki krssne
yeniden kavuur ve lmne
kadar orada kalr, s. 36-37.
EKLER
Christian
Schad
Egon
Schiele
(Miesbach, 21 Austos 1894Stuttgart, 25 ubat 1982)

Mnih Akademisinde okur,
1913te yapt ilk aabasklar
baz dergilerde yaynlanr.
Sava srasnda svireye
snr ve 1915 ile 1920 yllar
arasnda Zrihte ve Cenevrede
etkin olan ve aralarnda Hans
Arp, Alexander Archipenko ve
Dadaclara bal bakalarnn
da bulunduu sanatlarla ve
yazarlarla birlikte olur.
1918de, , dorudan duyarl
kt zerinde kulland iin
makinesiz fotoraflar diye
tanmlanan Schadografie
dizisini yapar. 1920den 1925e
kadar talyada, zellikle Evola,
Prampolini ve Bragaglia
Sanatevine devam ettii Roma
ile, Rnesans sanatndan etkile
nerek nesnel tablolarn
yapmaya balad Napolide
yaar. 1925te Viyanaya gider
ve 1927nin banda Wrthle
galerisinde Yeni Nesnelcilik
akmna bal, Dix ile Groszunkilere benzeyen yaptlarn sergi
ler. 1928den itibaren Berlinde
yaar ve etkin olarak sanat ve
kltr tartmalarna katlr,
ancak 30larda Almanyadan
ayrlmak zorunda kalr ve
svireye dner. Savatan
sonra resim, zellikle portre
yapmaya devam eder ve
uluslararas sanat gsterilerine
katlr, s. 118-119.
(Tulln, 12 Haziran 1890

Viyana, 31 Ekim 1918)
1906da Viyana Akademisine
yazlr; 1907de Klimtle tanr.
Schielenin sanat yeteneini
sezen Klimt, onu, almalarn
srdrmeye tevik eder. Ertesi
yl yaptlarn, ilk kez Klosterneburg Augustinus Manastrnn
Kaisersaalnda halka sunar.
1909da Akademinin kat
kurallarna dayanamayp okulu
brakr ve Klimt sayesinde,
Viyana Meslek ve Sanat Dernei
adna baz grevler stlenir.
Ayn yl baz arkadalaryla
birlikte Neuekunstgruppeyi,
yani Yeni Sanat Grubunu kurar
ve grubun bakan olur. 1911
ylnda resim yapmak iin nce
Krumauya gider ve burada
17 yandaki modeli Wally
Neuzil ile birlikte yaar; sonra
Neulengbacha gider, ama
burada ahlakszlk ve kkleri
yoldan karmak suuyla
yarglanr ve yaklak bir ay
hapiste kalr. 1913te Klimtin
bakan olduu AvusturyalI
Sanatlar Birliine kabul edilir
ve teki yelerle birlikte
Budapetedeki sergiye katlr.
17 Haziran 1915 tarihinde
Edith Harmsla evlenir, ay
sonunda askere alnr ve Prag
garnizonuna gnderilir. 1917
ylnda Viyanaya nakledilir ve
yeniden daha dzenli olarak
resim yapmaya balar.
28 Ekimde kars Edith, alt

aylk hamileyken, Ispanyol
gribine yakalanr ve lr;
hastaln bulat sanat da,
gn sonra, 28 yandayken
hayatn kaybeder, s. 84-85.
Kari
SchmidtRottluff
(Rottluff, 1 Aralk 1884Berlin, 10 Austos 1976)
Karl Schmidt 1902de Heckel ile
tanr ve onunla Vulkan
edebiyat kulbne devam eder.
Dresdene gidince Kirchner ve
Bleyl ile dost olur ve birlikte
Kpry kurarlar. Bu drt
sanat ve sonradan katlan
bazlar yakn iliki iinde alr
ve ayn atlyeyi paylarlar.
Karl Schmidt 1905ten itibaren,
olduka yaygn olan soyadnn
yanma, doduu kentin adn da
ekler ve kendini, ayn ad
tayan teki sanatlardan
ayrr. 1913ten sonra Kpr
grubu dalr; Schmidt-Rottluff,
Feininger araclyla Kbizme
yaklar, Munchun yaptlarn
dan ve Afrika sanatndan
etkilenir. I. Dnya Savandan
sonra talyaya ve Fransaya
gider. 1931de Berlin Gzel
Sanatlar Akademisine ye
seilir, ama Nazilerin geliiyle
kovulur ve 1941 de resim
yapmay brakmak zorunda
kalr. Savatan sonra Berlinde
retmenlie geri dner ve
Brcke Museumun kurucular
arasnda yer alr, s. 30-31.
EKLER
DOST
mtiyaz Sahibi Erdal Akaln
Yayn Koordinatr Ali Karabayram
Fisun Demir
Editr
eviren
Durdu Kundak
ISBN 975-298-122-4
Birinci bask Haziran 2004, Ankara
Dizi Editrleri
Metin
Stefano Peccatori ve Stefano Zuffi
Gabriele Crepaldi
Grsel Kaynaklar
Electa Arivi, Milano

Finarte Arivi, Milano
Elemond Editori Associati verdikleri eserlerle bu kitab
destekleyen btn mzelere ve fotoraf arivlerine
teekkr borludur.
La BibUoteca editrice s.r.l., Milanonun
katklaryla hazrlanmtr.
J. Ensor, E. Munch, M. Liebermann, M. Pechstein,

P. Behrens, R. Riemerschmid, K. Schmidt-Rottluff.
G. Braque, 0. Friesz, G. Rouault, P. Bonnard, E. Vuillard,
M. Denis, E. Heckel, V. Kandinsky, G. Mnter, P. Klee,
C. Schad, L. Feininger, A. von Javlensky, A. Kubin,
0. Kokoschka, 0. Wagner, G. Grosz, 0. Dix,
M. Beckmann, Blinky Palermo, Siae 2002
Succession H. Matisse, Siae 2002
2002, Elemond Spa, Milano
Leonardo Arte
Dost Kitabevi Yaynlar
Karanfil Sokak 29/4, Kzlay 06650, Ankara
www.dostyayinevi.com
Tm yayn haklar sakldr.
Ortaadan 20. yzyla
Yaynlanan Eserler
kadar ortaya kan tm
1 Michelangelo
sanat akmlarnn en
2 Czanne
nemli ustalarna adanan
3 Rembrandt
bu dizide hem o dnem e
4 Van Gogh
hem de sanat tarihinin
5 Picasso
dhileri saylan bu byk
6 Matisse
sanatlarn yaptlarna
7 Kandinsky
dair birok bilgi, belge ve
8 Renoir
resim sunulmaktadr.
9 Gauguin
Okumay kolaylatran
10 Goya
renkli bantlar sayesinde
11 Bosch
sanat tarihinin bu
12 Caravaggio
tannm eserleri farkl
13 Monet
bir yoldan
14 Leonardo
zmlenmektedir.
15 Klimt
16 Ekspresyonistler
17 Empresyonistler

ArtBook - Ekspresyonistler

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ArtBook - Ekspresyonistler

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Art

K an d in sky nin Mavi Atl

grubu, G rosz ile D ixin Yeni Nes

F ran z M arc ile August M ackenin

bantlar, kitaptaki bilgilere

ayrntl bilgiler verilmitir.

Ekim 1906'daki Brcke

134 Yer dizini

Emil Nolde, Yaz Bulutlar, 1913, Madrid, Museo Thyssen-Bornemisza

19. yzyln sonunda

V Je n Ekspresyonistlerin resim formas

teki byk Avrupa kentlerinde

< Christian Gottlob

1__Jkspresyonizmin en zengin kiilikle

Gen Yahudi Kadn,

< Nolde Danszler

< Emil Nolde,

Evli ift (Fanteziler),

Masa Banda Kadn,

1931-35, zel koleksi

1906, zel koleksiyon.

etkisi apaktr. Parlak

Toprak Aas, 1920,

Nolde: Krmz iekler

Emil Nolde, Parlak

zerine kararl ve hzl

M Emil Nolde, Sar Se

Vincent van Gogh

I kspresyonistlerin resim formasyonu

Vincent van Gogh,

Auvers Kilisesi, 1890,

< Paul Gauguin,

T Vincent van Gogh,

Van Gogh. Boya ykl

< Paul Gauguin,

Volta Atan Mahkmlar,

< Vincent van Gogh,

Irnst Ludwig Kirchnerin yaam ve

< Ernst Kirchner,

< Ernst Kirchner,

Ernst Kirchner, Yazn

zel koleksiyon. Sanat

zel koleksiyon. Sanat

Kirchner, 1923 ylnda

Kpr grubu, 7 Haziran 1905 tari

menschen (stn insana doru

Kpr (Die Brcke)

Kirchner: Berlinde Bir Sokak Sahnesi

< Kirchner'in slubu

I kspresyonizmin douuna ve oluu

A James Ensor, Pierrot

T James Ensor, Pierrot

<4 Edvard M unch,

izimi, teki Ekspresyo

sundur. Kiileri dnya

<4 Otto Mller,

Otto Mller, ocuklu

Kpr grubuna bal btn sanat

Otto Mller, ocuklu

Mller: Bir Manzara tinde iki N

Bu, Mller'in, 1921

konusu Mller iin ok

Manzara iinde nler

O,ndokuzuncu yzyln sonunda Al