MGA TAGUBILIN SA MGA WATCHERS

COMELEC RESOLUTION NO. 10057

PART I.
Sino ang mga maaaring pahintulutan magtalaga ng mga Watchers?
SEC. 3. Ang mga sumusunod ay maaaring magtalaga ng dalawang (2) watcher na
salitang magbabantay sa loob ng polling place.
1.
2.
3.
4.

Ang Bawat opisyal na kandidato.

Registered political party o coalition of political parties.
Mga Asosasyon o oranisasyon na makikilahok sa Party-List System, at
Duly accredited citizens.

Dapat Tandaan: Ang mga kandidato para sa mga sumusunod:

Senador
Miyembro ng Sangguniang Panlalawigan
Sangguniang Panlungsod
Sangguniang Bayan o Autonomous Region sa ARMM
Regional Legislative Assembly.
na kabilang o kasali sa iisang partido ay maaari lamang magtalaga ng isang
(1) watcher.

Mga Katangian (Qualifications) na Dapat Taglayin ng isang WATCHER

(Sinu-sino ang mga dapat maging watcher?)
SEC. 4.
a. Registered Voter sa lungsod o munisipalidad kung saan siya ay
nakatalaga.

b. May mabuting pag-uugali

c. Hindi pa nahatulan ng final judgement ukol sa anumang election
offense o ibang krimen.
d. Marunong mag basa at magsulat ng wikang Filipino at English or
kung ano man ang gamit na dialect sa kanilang lugar.
e. Hindi kamag-anak o kadugo, o hindi kasapi ng Pamilya ang Chairman
ng BEI o maging ang iba pang miyembro ng BEI sa polling place
kung saan siya hihingi ng appointment bilang isang watcher.
Mga Karapatan at Responsibilidad ng mga Watchers (SEC. 5).
Ano ang dapat gawin pagpasok sa polling place?
Sagot: Ipakita sa Chairman ng BEI ang appointment letter na nag
nagpapatunay na sila ay itinalagang watcher mula sa isang kandidato
o partido.
Mga tandaan:
Bilang watcher, siguraduhing ang iyong pangalan ay nairecord
sa minutes at sa ilalim ng iyong pirma may nakalagay hindi ka
disqualified bilang watcher.
Siguraduhin na may pirma ang iyong appointment letter bilang
isang watcher ng kandidatong nagtalaga sa iyo o ng sinu mang
authorized representative ng partido, organisasyon o coalition
of parties.
Ano ang mga maaring gawin ng mga Watchers sa loob ng polling
place?
1. Manatali sa loob ng presinto sa lugar na itinalaga ng BEI (Subalit
bawal makipa- usap kanino man);
2. Magmasid at magtala ng mga kaganapan sa loob ng presinto.

3. Kumuha ng litrato o video sa oras ng testing at sealing, voting, at

counting of votes. (Subalit hindi maaaring kunan ang mga
botanteng bumuboto);
4. Maghain ng reklamo sa ano mang paglabag sa batas ng halalan at
humingi ng katibayan galling sa BEI na patunay ng kanyang
reklamo.
5. Pumwesto sa likod ng BEI kung saan makikita at mababasa ang
laman ng Election Returns habang ina-anounce ng Chairman ng
BEI ang mga precint results.
Sino ang mga maaaring pumirma at mag lagay ng kanilan thumb
mark sa ER o Election Returns.
Sagot: Ang watcher ng dominant majority at minority party ay
lalagda sa election returns kasama ng watcher ng PPCRV. (Sec. 5, last
Paragraph).
PART II.
A. Unang Hakbang (Bago bumoto).
1. Bilang mga watcher, BEFORE six in the morning o bago magalasais ng umaga (6:00AM) dapat na sa polling place na kung saan
siya itinalaga bago pa man dumating ang BEI.
Tandaan; Ang VCMs or Vote Counting Machines ay maaari
lamang buksan sa ika 9 ng Mayo 2016, hindi pwedeng mas maaga
sa alasais ng umaga (6am) at ito ay dapat gawin sa harapan ng mga
watchers. (Sec. 37).
2. Bago pumunta sa polling place. Ano mga dapat gawin?
Icheck lahat ng materyales na dapat dalahin.

 Written Autorization/ Appointment as Watchers. (At least

2 copies).
Party I.D kung meron
Ball pens/pencils
Party Inventory Sheet
Challenge Forms
Note book- for your notes
Flash lights
Camera or Cell Phone with camera if you have.

3. Pagdating at pag pasok sa loob ng polling place agad na ipakitta

ang iyong Written Authorization/ Appointment sa Chairman ng
BEI at siguraduhing makapirma sa Minutes of Voting and
Counting. Magtabi ng isang kopya na nilagdaan o nilagyan ng
stamp ng BEI na RECEIVED ng Chairman ng BEI. (Sec. 5, 1st
Par.)
B. Ikalawang Hakbang (Pagboto).
Sec. 10 Araw ng Pagboto.
Kailan ito gaganapin?
Ika 9 ng Mayo ng 2016.
Anong Oras ang umpisa?
Mula 7am hanggang 5pm. (Sec. 11, 1st Par).
Paano kung hindi pa tapos bumoto ang mga nasa pila pero 5:00 oclock pm na?

 Ang lahat ng mga hindi pa nakakaboto na within thirty (30)

meters lang ang layo mula sa polling place by 5:00 oclock
p.m. of the Election Day, ay maaari pang makaboto.
Sec. 12 Lugar ng Botohan.
Saan dapat bumoto?
Sa Polling place na itinalaga ng COMELEC.
Ang poster ng Clustered Precint Number (CEF No. A3) ay makikita
sa malapit sa o sa mismong pinto ng polling place.
Kailan maaaring opisyal na buksan ang Vote Counting Machines (VCMs) ?
Ang VCMs or Vote Counting Machines ay maaari lamang buksan sa
ika 9 ng Mayo 2016, hindi pwedeng mas maaga sa alasais ng umaga
(6am) at ito ay dapat gawin sa harapan ng mga watchers. (Sec. 37).
Sec. 13 Sino ang mga maaaring bumoto?
Lahat ng mga rehistradong botante na ang mga pangalan ay nakalista
sa EDCVL, pwera nalang kung manually crossed out mula sa listahan
dahil sa ang botante ay lumipat na sa ibang lugar o patay na.
Siguraduhing may pirma ito ng EO.

1. Paraan ng Pagboto. (Sec. 40)

a. Paano bumoto?
1. Gamit ang ballot secrecy folder at marking pen mula sa
COMELEC, ishade ng buo ang mga bilog sa tabi ng pangalan ng
mga kandidato at partido, organisasyon o coalition na kasali sa
Party-List System ng kanyang pinili.
2. Pagkatapos ay pumunta sa VCM, at ipasok ang balota sa ballot
entry slot.

Sino ang mga maaaring humaon sa illegal voters? At ano ang mga
basehan? (Sec.14)
Sino mang botante at watcher ang maaaring humamon sa mga illegal
voters.
Grounds:
a. Hindi rehistrado.
b. Ginamit ang pangalan ng iba
c. Disqualified voter.
Sino ang may karapatang magdetermina kung may basehan ang
hamon sa illegal voters?
Ang BEI ang siyang magdedetrmina kung may katotohanan ang
hamon sa nasabing illegal voter by requiring proof of registration,
identitry or qualification.
Kung identity ang hinahamon, identify ng BEI sng specimen signature
nito sa EDCVL.
Ano man ang resulta siguraduhing ito ay naisulat sa Minutes.

Ano ang hamon base sa mga iligal na mga gawain?(Sec. 15)

a. Tumanggap o umasang makatanggap ng kabayaran, o mangako o
mag alok magbayad, o magcontibute o mangako na magcontibute
ng salapi o pera o ano mang bagay na may halaga kapalit ng boto.
(VOTE BUYING).
b. Nangako o tumanggap ng pangako upang maimpluwensiyahan
ang pagboto.
c. Makipagpustahan.
Sino ang mga rerecord ng Challenges and Oaths? (Sec. 16).

 BEI, ang siyang dapat magrecord nito sa minutes.

Sino ang mga pwede sa loob ng polling place? (Sec. 18).
a. Mga miyembro ng BEI at suppot staff kung meron.
b. Mga watchers sa lugar kung saan sila nakatalaga.
c. Representatives of Comelec.
d. Technical Support personnel na assigned sa voting center
e. Mga botante nasa EDCVL ang pangalan
f. Mga botante na naghihintay na makaboto
g. Jail/Prison Escorts escorting detainee voters
h. Iba pa na pinahintulutan ng COMELEC.
Sino ang mga BAWAL sa loob ng polling place? (Sec. 19)

Maliban na lamang kung pinahintulutan ng Comelec ang mga

sumusunod ay di maaari sa loob ng polling place o magstay within fifty (50)
meters ang layo mula polling place, pwera kung boboto;
a. AFP member o PNP
b. Peace officer o Armed person na kasali sa kahit saang extralegal police agency, reaction forces, strike forces, or paramilitary forces, kasam ang special forces, security guards,
and special police men.
c. Lahat ng klase ng Armed o Unarmed extra-legal office
forces; at
d. Kakhit na sinong barangay official, whether elected or
appointed.
Kailan pwede ang mga pulis o peace officer malapit sa polling place?
Sa pamamagitan ng majority vote kung kailangang kailangan talaga
maaaring sumulat ang BEI ng order para makapag request ng detail of
policemen or peace officers para sa kanilang protection at mga election
paraphernalia.
Dapat irecord ito sa minutes.

 Ang pulis maaari lamang pumuwesto sa labas, malapit sa polling place

kung saan siya madaling matawag ng BEI ano mang oras.
Bawal makipag usap sa kahit kaninong botante ang Pulis, bawal din siyang
manggulo o pigilan ang sino mang botante na pumasok sa loob ng polling
place.
Ano ang mga ipinagbabawal sa pagboto? (Sec. 20)
a. Dalhin ang balota, ballot secrecy folder or marking pen
sa labas ng pliing place.
b. Makipag-usap kahit kanino sa loob ng polling place
c. Ihanda ang kanyang balota ng hindi ginagamit ang ballot
secrecy folder, o ipakita yung mga ibinoto
d. Pasagutan ang balota sa iba, maliban na lamang sa mga
illiterate or persons with disabilities.
e. Gumamit ng camera, cellular phones with camera, o iba
pang mga gamit na maaring makopya ang laman ng mga
balota habang nagbobotohan.
f. Intensiyonal na punitin o gusutin ang balota
g. Intensyunal na idelay ang opeartion ng VCMs.
2. Mga dapat sundin sa pag hahanda ng mag balota para sa mga
ILLITERATE at PERSON with Disabilities.
2.1ILLITERATE (Sec. 21)
Hindi pwedeng iasist ang illiterate or PWD sa pagboto kung
ito ay hindi nakalagay sa EDCVL.
Ngunit kung ito ay nakalagay maaari silang gabayan at
tulungan ng mga sumusunod:
a. Relative within the fourth civil degree of
consanguinity or affinity.

b. Taong pinagkakatiwalaan niya na sa kanila din

nakatira.
c. Miyembro ng BEI.
LAHAT ng mga mag-aasist sa illiterate o PWDs ay dapat
na sa wastong gulang.
BEI lang din ang pwede mag assist sa mga illiterate persons at
PWDs ng hindi hihigit sa tatlong (3) beses.
Kailangan sa harapan ng illiterate o PWDs ihanda ang balota
gamit ang ballot secrecy folder ng taong mag-aasist.
Ang taong mag aasist sa illiterate o PWDs ay susulat under oath
na siya ang mag fifil-up ng balota ng naayon sa mga alituntunin
ng wastong pagboto, sa pamamagitan ng kanyang pirma sa
minutes kung saan ito dapat ilagay.

2.2PERSONS WITH DISABILITIES AND SENIOR CITIZENS

(Sec.22)
-Ang mga itinalagang presinto para sa mga matatanda at may mga
kapansanan ay matatagpuan sa ground floor malapit sa entrance ng
building at malayo sa mga physical barriers.
EXPRESS LANE FOR PWDs, SENIOR CITIZENS, HEAVILY
PREGNANT WOMEN, ESCORTED DETAINEES VOTERS, and
INDIGENOUS PEOPLE. (Sec. 23).
Ipinagbabawal ba ang Premature announcement of voting?
(Sec. 24)
Ano ang Holding Area?
(Sec. 25)

2.3Paano ang pamamaraan ng pagboto ng Escorted Detainee Voter?

(Sec. 41)
a. Tanggapin mula sa SBEI-DV support staff ang balota na
tapos na sagutan ng detainee voters bago magsara ang
oras ng botohan.
b. Upon receipt ng sealed envelope na naglalaman ng mga
nasagutan ng balota, irerecord ito sa minutes.
c. Ilathala sa publiko na ang mga nasagutan ng mga balota
ang detainee voters at mga torn unused ballots, kung
meron man ay natanggap na.
d. Buksan ang mga envelopes kung lahat ng botante sa
clustered precints ay tapos nabumoto.
e. Ipasok sa VCM ang mga balota.
f. Ang kalahati ng torn unused ballots ay ilalagay sa loob
ng envelope para sa (CEF No. A15) para ipasa sa
Election officer at ang klahati naman ng torn unused
ballots ay ilalagay sa loob ng balota, at
g. Irerecord lahat ng impormasyon sa minutes.
2.4Ano ang mga panuntunan kung sakaling may mga Rejected
Ballots? (Sec. 42).

Tatlong uri ng mensahe mula sa VCM pag nareject ang balota.

1. MISREAD BALLOT- Pag hindi na scanned ng tama.
-Sasabihan ng BEI ang botante na ulitin ang pag pasok ng
balota sa VCM in 4 different orientations.
2. PREVIOUSLY READ BALLOT- Para maibalik ang balota
pindutin ang Check .
3. INVALID BALLOT- Hindi na configured ng VCM ang balota.

 Sakaling mangyari ang alin man sa sumusunod dapat ibalik ng

botante ang balota sa Chairman ng BEI, at saka naman niya
ichecheck kung kung ID number ng Rejected Ballot ay akma sa
clustered precint number.
Kung hindi iti nag matched, mamarkahan ng BEI ang balota ng
REJECTED, at ilalagay sa envelope para sa mga rejected
ballots.
Pagkatapos ay ibibigay ng BEI ang tamang balota para sa
botante. Kung ito ay nag matched na, dapat hayaan nan g BEI
na ito ay muling ipasok ng botante sa VCM.
INVALID BALLOT Lang yung pwedeng palitan na balota ng
BEI.
C. Mga Alituntunin para sa mga Watcher- Ikalawang hakbang.
1. Bilang isang watcher manatili sa lugar kung saan itinalaga sa
polling place at pumuwesto kung saan madaling Makita o
makalapit sa mga sumusunod:
Table kung saan isinasagawa ang proceeding (Voting).
Mga importanteng impormasyon gya ng Precint
Computerized Voters List (PCVL) at Election Day
Computerized Voting List (EDCVL) na siyang ginamit sa
pagboto. (Sec. 5 (a).)
2. Sa kabuuan, Magmasid at alamin ang mga panuntunan ng BEI
(Sec. 5 (b).)
3. Itala o isulat ang mga importanteng nakita o narinig. (Sec. 5
(c).)
4. Kumuha ng mga litrato sa proceedings habang isinasagawa ang
Testing and Sealing ng VCM, pati ang Voting, Counting, and
Transmission ng Election Results, maging ang Printed Election
Returns at Ballot box. (Sec. 5(e).)

5. Mag file ng protesta kung may mga iregularidad o pag labag sa

batas na sa tingin mo ay ginawa ng BEI o ng sino man na
nadoon.
6. Kumuha mula sa BEI ng certificate sa inihain na protesta o
resolusyon nito. (Sec. 5 (g)).
7. Gumawa ng hamon laban sa mga kaduda-dudang illegal voters
o sa mga illegal acts. (Sec.14 and 15);
8. Siguraduhin na lahat ng mga importanteng pangyayari sa loob
ng polling place ay nairecord sa minutes of Voting and
Counting.
9. Demand Exclusions sa mga ipinagbabawal manatili sa loob ng
polling place. (Sec. 19);
10. Siguraduhing ang INDELIBLE INK ay wastong nailagay sa
bawat kanang forefinger nail, o sa kahit saang kuko kung
walang forefinger nail ng poll clerk/support staff (Sec. 40 (b)
2.)
11. Kung may mga Illiterate o PWDs / may mga kapansanan na
nais bumoto;
a. Verify muna sa EDCVL (Compilation of Registration
Records) na ang botante ay nakaregistered as Illiterate o
Persons with disabilities. Kung hindi ito nakalalgay,
hindi siya dapat payagan bumoto as illiterate o PWDs,
kaya naman hindi siya pwede gabayan o iassist ng sino
man.
b. Siguraduhin di ng kung of voting age ang tao g nag aasist
kung hindi ang BEI ang siyang mag aassist sakanya,
ngunit hidi maaaring humigit sa tatlong (3) beses; (Sec.
21).

12. Siguraduhin na may pirma ang BEI sa harapan ng bawat

balota, kung saan ito dapat pirmahan bago ibigay sa botante.
(Sec. 39 (b), 6 i.)
13. Kwestiyunin ang mga kilos ng BEI na hindi ayon sa Election
Law or COMELEC Resolution. (Note: Failure to authenticate
the ballot shall not invalidate the ballot but constitute an
election offense). (Sec. 39 (b), 6i.)
14. Alamin kung alan ang mga botante na bumoto.
15. Lagging makipag-ugnayan sa Precint Leader kung ano ang
mga nagaganapa sa labas ng polling place.
16.HUWAG iwanan ang polling place kung saan ka itinalaga.
(HUWAG BASTA BASTA UMALIS ng walang kapalit).
Tandaan: Sa tuwing makikipagpalitan sa Co-watcher, dapat
ipaalam sa papalit o hahalili sa iyo ang mga nangayari sa loob
ng presinto, nung ikaw pa ang siyang nagbabantay sa loob.
D. Pagbibilang at Pag-Transmit ng ng mga Precint Results.
(Sec. 27) Disposition of Unused Ballots
Ang mga dapat gawin ng BEI pagtapos na ang botohan na dapat
bantayan ng watchers.
Ilagay sa minutes kung ilan ang mga unused ballots.
Punitin ang unused ballots in half lengthwise
Ilagay ang kalahati sa envelope ng mga rejected ballots,
ang isa pang kalahati naman ay sa (CEF No. A15), at
siguraduhing ipinasa ng BEI sa EO foor safe keeping.
Ilagay muli ang klahati ng unused official ballot sa isa
pang envelope para sa mga rejected ballots (cef No.
A15), at bantayan kung nailagay sa loob ng ballot box. At
tingnan maigi kung isinulat ito sa minutes.
Dispostion of Election Returns- Sec. 28.

 Pag naprint na ang mga ERs, tingnan kung may pirma ng BEI
at thumbmark sa certification portion ng lahat ng kopya ng ERs.
Pagkatpos tinggnan kung ang ipopost na isang kopya ng Ers sa
lugar kung saan madali Makita sa loob ng polling place.
Tingnan maiigi ang pagtiklop ng BEI sa bawat isang ER.
Siguraduhing ang unang walaong (8) kopya ng ER ay selyado
kasama ng serially numbered paper seals at mailagay sa
envelope ng (CEF No. A17).
Siguraduhin na lahat ng Envelopes na may laman na ERs ay
sealed with serially numbered paper seals.
Dapat may pirma ng BEI sa paper seals at envelopes sa space
na itinalaga ganun din ang mga watchers, dapat din pumirma sa
hirang na dominant majority party, dominant minority at
PPCRV.
Ang mga ERs ay ipapamigay sa mga sumusunod-Sec. 28
(A)and (B).
Paano nga ba dapat idisposed ang VCM, Ballot Box, Election
Returns at iba pang mga documents? (Sec. 29)
Bantayan maiigi ang BEI sa;

Ano ang dapat ilagay sa ballot box? (Sec. 29 (a).)

-Sealed envelopes na may
Kopya ng mga Printed ERs para sa ballot box.
Kopya ng minutes para sa ballot box
Half torn unused ballots; at
Rejected ballots
Tanggalin ang SD card sa slot A ng VCM, at tingnan kung
nailagay sa loob ng envelope kung saan ito dapat ilagay,
bantayasn kung sinelyohan ito ng tama at wasto ng BEI.-(c)

 Siguraduhing ang BACK-UP SD CARD ay hindi matatanggal o

tatanggalin sa VCM at ang cover ng slot B ay dapat panatiliing
nakalocked. (c).
Bantayan ang pag turn over ng box na naglalaman ng VCM at
mga perepherals nito sa logistic provider. Pag wala si logistic
provider dapat sa EO o representative nito ito iturn over, na
dapat makipagugnayan agad sa logistic provider.-(d)
Sumama sa pag deliver ng ballot box sa City/Municipal
treasurer, except sa mga ballot box na gagamitin for random
manual audit. (e).
Pag hindi na sealed ni BEI ang ballot box na dinilivered , si
treasurer an gang siyang dapat magsealed nito kasama ang
serial number ng plastic seal na ginamit.
Ano ang mga dapat maihatid na documents sa EO?
Makikita sa Sec.20 (f).
PART III.
Mga alituntunin para sa mga Watchers-Ikatlong Hakbang
1. Bilang mga watchers- pumuwesto sa likod Chairman ng BEI kung saan
mababasa at malinaw na makikita ang Election Returns habang ito ay
inilalathala sa sa lahat ang Precint Results. (Sec. 5(g).)
2. Kumuha ng mga litrato sa proceedings habang nagbibilangan at
nagtatransmit ng mga Election Returns, gayun din ang Printed Election
Returns. (Sec. 5 (d).)
3. Pagkatapos ng Printing nf mga ERs Siguraduhin n gang BEI ay:
a. Pirmado at may thumb mark sa certification portion ng lahat ng kopya
ng election returns.

b. Nag post ng isang kopya ng ER sa isang lugar na madaling makita at

mabasa sa loob ng polling place.
c. Isa-isang tinupi ang bawat ER Election Returns.
d. Pumirma sa mga paper seals at envelopes. (Sec. 28 pars. 1, and 2)
4. Bilang mga watcher pilitin makapirma sa ERs. (Sec. 5, last par. 28, par. 2)
5. Humingi ng kopya ng ER. (Sec. 28, A and B).
6. Siguraduhin na ang VCM ay automatic na nagtransmit ng mag Election
Results sa transparency Server, Central Server, at C/MBOC; (Sec. 43.)
PART IV VOTE COUNTING MACHINE (VCM)