Professional Documents
Culture Documents
MedicnaAmbulatoria
DrsPaulaRojas,JoaqunMonteroyPhilippaMoore
INTRODUCCIONYEPIDEMIOLOGA
Elperfildesaluddelpasestcambiando.Lahipertensinarterialesconsideradacomouno
delos16problemasdesaludprioritariosdefinidosporelMinisteriodeSaluden1997.Su
importanciaradicaenlamagnituddelproblemayensurolcausaldemorbimortalidad
cardiovascular,primeracausademuerteenChile.Eslaenfermedadcrnicamscomnen
nuestropas.
Segnestudiosrealizadosanivelnacional,laprevalenciadelahipertensinarteriavara
ampliamente.ElestudiomasrecienteeselProgramaCARMENquetomandounamuestrade
lapoblacindeadultosafinesdel96ycomienzosdel97deValparaisodeterminuna
prevalenciaajustadadeaproximadamente11%.Laprevalenciaaumentaconlaedadyenlos
sectoresdenivelsocioeconmicomasbajo.Endichoestudioseencontrqueun63%delos
hipertensossesabahipertenso,un44%deellosestabarecibiendomedicacinyun22%
estabanormotenso.Porotrolado,latasademortalidaddelaenfermedadhipertensivafuede
10,3/100.000habitantesen1.993,yel85%deestasocurrieronenmayoresde65aos.El
estudiodecargadeenfermedadrealizadoenChile,mostrquelaenfermedadhipertensiva
produjoen1.993unaperdidade60,172aosdevidasaludablesesdecir4,4AVISApormil
habitantes.
Todoestosetraducetambinenunacargaimportanteparaelnivelprimariodesalud,siendo
lahipertensinarteriallaprimeracausadeconsultaenelnivelprimariodeatencin(9,4%de
todaslasconsultas),.
DEFINICION1,8:
Seconsideracomohipertensoatodoindividuoa18aosconcifrasdepresinarterial(PA)
igualesosuperioresalos140/90mmHg.DeacuerdoalSixthReportoftheJointNational
Committeeondetection,evaluationandtreatmentofhighbloodpressure(JNC)de
Noviembrede1997.loshipertensosseclasificanen3etapassegnlascifrasdePA,tanto
sistlicacomodiastlica.Ladefinicindelpuntodecorteesrelativamentearbitrariayaque
lascifrasdepresinarterialenlapoblacintienenunadistribucinnormalperosobrelos
lmitesquesedescribenenlatabla1seobservaunmayoraumentodesuscomplicaciones.
Tabla1.Clasificacindepresinarterial
http://escuela.med.puc.cl/publ/MedAmb/HipertensionArterial.html
1/14
12/5/2016
MedicnaAmbulatoria
(enmmHg)
enadultos>18aos1
CategoraSistlicaDiastlicaAccin
Optima<120<80Felicitar
Normal<130y<85Controlc/5aos
NormalAlta1301398589Control
anual
Hipertensinarterial
Etapa11401599099Tratar
Etapa2160179100109Tratar
Etapa3180110Tratar
Lacategoradepresin"normalalta"sedefinienbasealamayorprobabilidaddequeestas
personasevolucionenhacialahipertensinarterialodeteneralgunacomplicacin
cardiovascular.Estospacientesdebieransercontroladosyaconsejadosparaadoptarhbitos
devidasaludables.
DIAGNOSTICOYPESQUISA
Diagnstico:
Ladeteccindelahipertensinarterialrequieredelamedicindelapresinarterialconuna
tcnicaapropiada,queconsideralossiguienteselementos:
Asegurarsedequeelpacientehayadescansadoporlomenospor5minutosantes
delamedicin
Estandoelpacientesentado,conelbrazoapoyadoalniveldelcoraznysin
haberfumadooconsumidocafenaenlos30minutospreviosalatomade
presin,seiniciarlamedicin,preferentementeconunesfingomanmetrode
mercurio.
Asegurarsedequeelmanguitodegomaseadelanchoadecuado(40%dela
circunferenciadelbrazo)yquecubrael80%delacircunferenciadelbrazo.
Laaparicindelprimersonido(fase1)seutilizaparadefinirlapresinsistlica
yladesaparicindelsonido(fase5),definelapresindiastlica(anotarelbrazo
enelcualserealizlamedicin).
Realizar2mstomasdepresin,separadaspor2minutos,posteriormente,
http://escuela.med.puc.cl/publ/MedAmb/HipertensionArterial.html
2/14
12/5/2016
MedicnaAmbulatoria
promediadas
Silascifrasdepresinseencuentransobre139/89mmHg,sesugiererealizaruncontrol
seriadodepresinarterialqueincluyelamedicinenporlomenosotras2oportunidades,
ademsdelatomainicial.Luegosedebenpromediarlascifrasyaspermitirclasificaral
pacienteenunadelasetapasdelahipertensin,loqueimplicaconductasdistintasaseguir.
Laprimeravezserealizalamedicinenambosbrazosluegosloenelbrazoconcifras
mayores.
PESQUISAYFACTORESDERIESGOdeHipertensinArterial
Elprocesodepesquisaserealizaatravsdeladeteccindesujetosconcifrasdepresin
elevadas,enunatomaaisladadepresin.
Sesugieremedirlapresinarterialatodapersonaqueconsulta,ysegnlosvaloresysus
condiconescondicionarfuturasdeterminaciones.
Debecuidarsedelefectodeldelantalblanco,paralocualpuederecomendarselatomade
presinenelhogaruotrosambientesoanllegaralmonitoreodepresinde24Hrs.
Unavezdetectadaslaspersonasconcifraselevadassedebeprocederalaconfirmacinono
deldiagnsticomedianteuncontrolseriadodepresinarterialsegnloplanteadoenla
seccinanterior(verdiagnstico).
Losfactoresderiesgoparadesarrollarhipertensinincluyen:laobesidad,diabetes,
sedentarismo,antecedentesfamiliaresdehipertensinarterialyunadietaricaensal.
DIAGNOSTICODIFERENCIAL
Enprimerlugarsedebedescartarlahipertensininducidaporalgunosfrmacososustancias
(vertabla2).Enmuchoscasosalsuprimirelusodelasustanciapuededesaparecerpor
completolahipertensin.
Tabla2.Drogas/sustanciasqumicasquepuedenprovocar
hipertensin.
Abusodealcohol
Anfetaminas
Anticonceptivosorales
Cocana
Estrgenos
Hormonatiroidea
AINE
Consumodetiraminaen
pacientesconIMAO
Inmunosupresores:Corticoides,
ciclosporina.
Simpaticomimticosen
antigripales
Usoexcesivodebicarbonatode
sodio
Eritropoyetina
http://escuela.med.puc.cl/publ/MedAmb/HipertensionArterial.html
3/14
12/5/2016
MedicnaAmbulatoria
HIPERTENSIONARTERIALPRIMARIA
Segnlocomunicadotradicionalmenteentreel90a95%delaspersonashipertensasnoes
posibledeterminarlacausadelaelevacintensional,denominandoaestetipohipertensin
esencialoprimaria.Seplanteaquecorrespondeaunaalteracinpolignicamultifactorial,
siendoimportantelainteraccinentresdediversosgenesydeestosconelmedioambiente.
Estudiosrecientessugierenqueestosgenesincluyenaquellosqueafectandistintos
componentesdelsistemareninaangiotensina,sistemacalicreinacinninasyelsistema
nerviososimptico.ltimamenteestudiosdehipertensoscontroladosenlosprogramasde
hipertensinarterialenconsultoriosdeLaPintanayLaFloridamuestranquehastaun10%
deellosqueeranconsideradosesencialeseranportadoresdeunhiperaldosteronismo.
HIPERTENSIONARTERIALSECUNDARIA
Unnmeroproporcionalmenteescasodehipertensoscorrespondeadistintostiposde
hipertensinsecundaria,dondesepuedenidentificarcausasespecficasdelahipertensin.En
trminosgeneraleslaaparicindehipertensinenmenoresde30aosomayoresde50aos,
lamagnitudimportanteoeldifcilmanejodelapresinolaaparicindecomplicaciones
precozmente,sugierenunacausasecundaria.
Tradicionalmenteseestimabaquelacausamsfrecuentedehipertensinsecundaria
correspondealaenfermedadrenalcrnica(5%),luegolasiguenlahipertensinrenovascular,
coartacindelaaorta,,SndromedeCushing,feocromocitoma,apneadelsueo.Comoya
fuedichorecientementesehanpublicadoestudiosquemuestranunaprevalenciade
hiperaldosteronismoprimariodehastaun10%16.Sinembargoenatencinprimariaes
posiblequeunnmeronodespreciabledehipertensostraenunacausa"ambiental"quepuede
seraparecerunahipertensinenalguiensusceptibleyqueeliminadoesefactorpueda
desaparecerlahipertensin(ACO,alcoholousodesimpaticomimticosyAINES).Latabla
3muestralaclnicaquepuedehacersospecharlapresenciadeunadeestaspatologasyla
conductaaseguirencadacaso.Enausenciadeclnicasugerentesepuedelimitarala
evaluacinpropuestamsadelante.
EVALUACIONINICIALYSEGUIMIENTO
Laevaluacininicialesesencialparaestablecerunaalianzateraputicaconelpaciente,tema
clavedebidoaquedeestodependersuadherenciaaltratamientoyaquesesabequeunade
lascausasprincipalesdelmalcontroldelahipertensin,eslafaltadeadherenciaalos
controles.Estaevaluacindebeorientarseparaconoceralpacienteensucontextosocial,
familiar,personalyfsico,yaquetodossonelementosesencialesparapoderadaptarelplan
detratamientoalascondicionesynecesidadesdelpaciente,descubriendolasfortalezas,las
debilidadesdenuestropacienteysuspeculiaridades.Paraestolaentrevistamdicaampliay
elexamenfsicosernloselementosclaves.
Losobjetivosmsespecficosdelaevaluacinson:
http://escuela.med.puc.cl/publ/MedAmb/HipertensionArterial.html
4/14
12/5/2016
MedicnaAmbulatoria
A.Identificarlosfactoressocialesasociadossignificativosquenosafectarnelmanejo
delpacienteysucapacidaddeadheriraltratamiento(entendimiento,motivacin,
senilidad,presenciadeapoyosocial,recursoseconmicos,Etc,vercaptuloEntrevista
motivacionalyentrevistamdicacentradaenelpaciente)
B.Identificarcasosdehipertensinsecundaria,
C.Evaluarlapresenciadaoenrganosblancosdelahipertensin(cerebro,corazn
rion,extremidadesinferioresyretina)
D.Precisarlapresenciadelosotrosfactoresderiesgocardiovascularydelosotros
factoresderiesgopropiosdelaedadyelsexo(Camamario,cervicouterino,Etc.)
E.Identificarlosfactoresmdicosasociadossignificativosquenosafectarnelmanejo
delpaciente(diabetesmellitus,asma,depresin,climaterio,osteoporosis,litiasisrenal,
Etc)
Tabla3.Hipertensinarterialsecundaria.
Causa
ClnicaSugerente
Enfermedadrenal Sndromeurmico
crnica
Conducta
Estudiodefuncinrenal
(clearancedecreatinina,
proteinuria24Hrs.orina
completa,ECOrenal)
Derivaraespecialista
Hiperten
sin
renovascular
Presenciadesoploabdominal
continuoenepigastricoo
flanco,
<de45o>65aosconcifras
diastlicas>114mmHg,de
aparicinbrusca.
Hipertensindecurso
aceleradoomaligno.
Pacientesconfracasoa
tratamientofarmacolgico.
Coartacindela
aorta
Hiperaldost
eronismo
Primario
Elevacindelaactividadde
reninaplasmticaorienta,as
comoelCintigramapreypost
captoprilnosinformasobrela
perfusindelparenquimayla
filtracinglomerular(FGR),
peronodaimagendelosvasos.
Ecoduplexrenaldaimagen
parcialdevasosydela
perfusindelparenquima,no
asidelaFGRSensibilidad
(S):62.5%yEspecif.(E):
86.3%.Arteriorafiac/contraste
("Goldstandard").Derivar
Asimetraenpulsosy
presionesentrebrazosy
piernas.
RxTrax.
Soplosistlicodorsal.
Derivaraespecialista
Generalmenteesasintomtico,
cuandohayhipokalemiahay
debilidad,calambres,hipotona
ydebilidadmuscular,
disminucindetoleranciaala
glucosa,
Actividadreninayaldosterona
plasmticanormaloRel.
AP/ARPsobre>25,(S)100%
(E)96.6%ValorPred+77%
K+srico(muybaja
sensibilidad)Derivara
http://escuela.med.puc.cl/publ/MedAmb/HipertensionArterial.html
Aortografa.
5/14
12/5/2016
MedicnaAmbulatoria
especialista.
Sndromede
Cushing
Obesidad,intoleranciaala
glucosa,faciecushingoidea,
estrasviolceas,hirsutismo,
debilidasd
calambres,equimosis
Cortisolplasmticopost
dexametasona(normal<
5mg/dl)
Derivaraespecialista
Feocromocitoma HTAenApx.50%es
paroxsticayseacompaade
cefalea(92%)traspiracin
generalizada(65%),
taquicardia(73%),ansiedad
(60%),dolorabdominalo
torcico(48%)yotros
sntomasnauseas,fatigay
debilidad,constipacin,
palidez,Etc.18
Catecolaminasenorinade24h
S:85%yE:97%yenplasmaS:
5885%E:7994%
Apneadelsueo
Polisomnografa
Roncadorconapnea,
hipersomniadiurna,sueono
reparador,irritabilidad,cefalea
matinal,Msfrecuenteen
hombresobesos,hipotiroideos,
ocondiabetes.
Pruebadeclonidinasiestacon
laPAelevadaoPruebade
provocacinconglucagnsila
PAesnormal
TacAbdominaloCintigrafa
conMYBG,paralocalizarlo.
Derivar
Medirsaturacinduranteel
sueo
Hemograma(policitemia)
Derivaraespecialista(ORL).
EXAMENESDELABORATORIO
Teniendoencuentaqueelobjetivoesevaluarlapresenciaderepercusinporparnquimasy
deotrosfactoresderiesgocardiovascularysinohayuncuadroclnicosugerentede
hipertensinsecundariaquerequieraunainvestigacinmscompleja,podemoslimitarla
solicituddeexmenesalossiguientes:
Creatinina
OrinacompletaoeventualmenteDipstick
Potasioysodioplasmtico.
Glicemiaenayunas.
Colesteroltotaleventualmente(HDLyLDL,triglicridos.)
Electrocardiograma.
Hemograma:permiteevaluarlapresenciadeanemia,policitemia(apneadelsueo)
etc.).
IdealmentedeberamoscontarconClearencedecreatinina,sodioyproteinuriaenorina
de24horas,actividaddereninaplasmticayaldosterona,GGT,cidourico,
ecocardiograma.
Testdeesfuerzosiqueremosvalorarlarespuestapresoraalesfuerzo,cuandoestamos
frenteaposibleshipertensinlbiloparadescartarpatologacoronaria.
Enestaevaluacininicialsedebieralogrardefinirlaetapadelahipertensin,larepercusin
http://escuela.med.puc.cl/publ/MedAmb/HipertensionArterial.html
6/14
12/5/2016
MedicnaAmbulatoria
porparnquimasytenerunaevaluacindelriesgocardiovascular.ElJNC1,planteauna
clasificacinempricadelriesgocardivascular,queseparaentresgruposalospacientes
hipertensosconsiderandolarepercusinporparnquimasylapresenciadefactoresderiesgo
cardiovascular(vertabla4).Elobjetivoespoderfacilitarlatomadedecisionesenrelacinal
manejo.Losfactoresderiesgoconsideradossoneltabaquismo,dislipidemia,diabetes
mellitus,mayoresde60aos,sexo(hombresymujerespostmenopausicas),historiafamiliar
deenfermedadcardiovascular(<55enhombreso>65aosenmujeres).
Tabla4.Clasificacinderiesgocardiovascularenhipertensos1.
GrupoA
GrupoB
GrupoC
Riesgoleve
Riesgomoderado
Riesgosevero
Sinfactoresderiesgo.
Alomenos1factorde
riesgo(nodiabetes)
Presenciadediabetes
mellitusodaoen
rganoblanco,cono
sinfactoresde
riesgo.
Sindaorganoblanco.
Sindaorganoblanco.
SEGUIMIENTO
Lafrecuenciadeloscontrolesinicialmentevaadependerdelamagnitud,lasrepercusiones
visceralesylosrecursosascomolossntomasylarespuestaaltratamiento.
a.Unavezestabilizadalapresinsepuedeplanteardistanciarloscontrolesdependiendo
delriesgocardiovasculardelpacienteauncontrolcada34meses.
b.Unavezalaoserecomiendarealizaruncontrolmascompletodependiendodel
pacienteylasalteracioneseventualesdesusexmenes,ascomolapresenciadeotros
factoresderiesgoootrasrepercusiones,reevaluandoelriesgocardiovasculardel
pacienteincluyendolasolicituddeexamenesdelaboratorio.
c.Sedebeponerespecialatencinaloselementosqueestninfluyendoenlaadherencia
altratamientodelahipertensinyatenderaotrossntomasqueleaquejananuestro
pacienteyquerequiererespuestasintenerquederivaraotrosespecialistas
excesivamente.
Lassiguientessonalgunasmedidasquepuedenayudaramejorarlaadherenciadelos
pacientes3:
Potenciarelautocuidadodelpaciente,incluyendolamonitorizacinpersonalde
lapresin,eintegrndoloenlatomadedecisionesenelmomentodeelegirpor
ejemplolafarmacoterapia.
Preguntarporefectossecundariosdeltratamientoytomarmedidaspara
reducirlos.
Disminuireltiempodeesperaparalaatencin.
Mantenerelnmerodefrmacosenlomnimo.
Ajustaralarutinadelpacientelatomadelosfrmacos
http://escuela.med.puc.cl/publ/MedAmb/HipertensionArterial.html
7/14
12/5/2016
MedicnaAmbulatoria
Preferirmedicamentosconunatomaalda.
CRITERIOSDEDERIVACION
a)Sospechadehipertensinsecundaria.
b)Malarespuestaatratamientofarmaclogicocondosismximas.
c)Deteriorodecifrastensionalesenpacientespreviamentecompensados.
d)EmergenciasHipertensivas
encefalopatahipertensiva,hemorragiaintracraneana,anginainestable,infartoalmiocardio,
diseccindeaneurismaaortico,edemapulmonaragudo,oeclampsia.Frenteaestetipode
cuadrosdebeactuarseconprontitudparatenderacorregirlascifrastensionalesyjuntoaello
derivaracentrosdeurgenciaconcapacidaddereolucindelosproblemas.
e)Embarazo
d)Complicacionescrnicasdelahipertensin:daorenal,cardiopatahipertensiva,
retinopatahipertensivasevera.
TRATAMIENTO
Elobjetivodeltratamientodelahipertensinarterialesreducirlamorbimortalidad
manteniendolascifrasdepresinbajo140/90mmHgycontrolandolosfactoresderiesgo
cardiovascularasociados.Paraeltratamientodelahipertensinseconsideracomocentralla
modificacindelosestilosdevidaqueseasocianaunmayorriesgocardiovascular,sepuede
agregarelusodefrmacosantihipertensivossegnlaetapayelriesgocardiovasculardel
paciente(vertabla5).
Tabla5.Tratamientodelahipertensinsegnetapificacinyriesgo
cardiovascular1.
Etapa
presin
arterial
GrupoA(Riesgo
leve)
GrupoB(Riesgo GrupoC(Riesgo
moderado)
severo)
Sinfactoresderiesgo. Alomenos1
factorderiesgo
Sindaorgano
(nodiabetes)sin
blanco.
daorgano
blanco.
Presenciade
diabetesmellituso
daoenrgano
blanco,conosin
factoresderiesgo.
NormalAlta Modificacinde
estilosdevida
(130139/85
89)
ControlanualPA
Modificacinde
estilosdevida.
Terapia
farmacolgica
antihipertensiva
Etapa1
Modificacinde
estilosdevida
Terapia
farmacolgica
Modificacinde
estilos
http://escuela.med.puc.cl/publ/MedAmb/HipertensionArterial.html
8/14
12/5/2016
MedicnaAmbulatoria
(140159/90 devida(hasta12
99)
meses).
(hasta6meses).
Antihipertensiva
Etapa2
Agregarterapia
farmacolgica
antihipertensiva
Terapia
farmacolgica
Agregarterapia
farmacolgica
Agregarterapia
farmacolgica
Terapia
farmacolgica
Antihipertensiva
Antihipertensiva
Antihipertensiva
(160
179/100
109)
Etapa3
(>180/>110)
Agregarterapia
farmacolgica
Antihipertensiva
Antihipertensiva
ModificacinDeLosEstilosDeVida:
Lamodificacindelosestilosdevidadebieraserpartefundamentaldeltratamientodetodos
lospacienteshipertensos.Enlospacientesenetapa1,sindaodeparnquimasysin
diagnsticodediabetesasociado,estasmedidasseindicancomoelnicotratamiento,
agregndosefrmacosantihipertensivosslodespusdehaberesperadopor612mesespara
quesepuedanobservarlosresultadosdeestaintervencin.Alrestodelospacientesseles
indicaasociarestasmedidasaeltratamientofarmacolgicodesdeeliniciodelaterapia.
Sonestosmismoscambiosenestilosdevidalosqueserecomiendanparalaprevencin
primariadelahipertensin.
Sedebenconsiderarlassiguientesrecomendaciones:
BajaDePeso:Enpacientesconunndicedemasacorporalsuperiora27,sedebeindicar
bajardepeso.Unareduccininclusodeslo5kgpuedereducirlapresinarterialen
pacientesconsobrepeso.Paralograrlabajadepesosedebecomplementarunrgimenbajo
encalorasconactividadfsicaregular1.Sedebenevitarrestriccionesdietticasextremas,las
quepuedenproducirundescensoexcesivoysonhabitualmenteseguidasdeuna
sobrealimentacinde'rebote'.
ActividadFsica:Laactividadaerbicaregular(ej.caminar3045minutosapasorpidopor
lomenos3vecesalasemana)disminuyelapresinarterialyelriesgocardiovascularglobal.
Sedebedesaconsejarelejercicioisomtrico(pesas)debidoaquepuedeprovocaruna
elevacinimportantedelapresinarterial.Todoejerciciodebeiniciarseenformagraduada
(tantoentiempocomoenintensidad).Enpacientesconproblemascardacosesprudenteuna
evaluacinmdicadetenidayeventualpruebadeesfuerzoantesdeiniciarunprogramade
ejercicios.
ConsumoModeradodeSal(sodio):Existeunaaltacorrelacinentreelconsumodesalyla
incidenciadehipertensin.Lareduccindelaingestadesal(a46g/da)actaenforma
similaralusodediurticos,disminuyendoelvolumenplasmtico,elsodiointracelularyla
reactividadvascular.EnChilelaingestapromediodesalesaltaalrededorde12gramosde
sal/da,porloquepodraserbeneficiosoimplementarestarecomendacin,sibiensu
mantencinenellargoplazoesdiscutible8.Losalimentosricosensodioquesedebenevitar
son:elpan(unamarraquetacontiene1,6g),fiambres,picklesyaceitunas,sopasensobreso
http://escuela.med.puc.cl/publ/MedAmb/HipertensionArterial.html
9/14
12/5/2016
MedicnaAmbulatoria
cubos,alimentosenlatados(atn,sardinas,etc)ylosproductoslcteosqueso,quesillo,etc.
ConsumoModeradodeAlcohol:nomasde30g/daenhombreso15g/daenmujeres.Una
ingestadiariamayorestosvaloresseacompaadelaelevacindelapresinarterial.30gde
etanolcorrespondena:2garzasdecerveza(720ml)2vasosdevino(240ml)2medidas
delicor(60ml).
DejardeFumar:estesolohechoreducelamorbimortalidadcardiovascular.Seha
demostradoqueelcigarroproduceunaelevacintransitoriadelapresinarterial
probablementeatravsdelaestimulacinadrenrgica.Elmensajededejardefumardebeser
claroyrepetidoencadaencuentroconelpacienteyestaformadeactuarayudaadejarde
fumar.Alaodedejardefumardisminuyeenun50%elriesgocardiovascular.
ConsumodePotasio:Laingestaelevadadepotasioparecieraprotegercontraeldesarrollo
delahipertensinymejorarcifrasdepresinenpacienteshipertensos.Serecomiendauna
ingestaadecuadadepotasio,preferentementeaumentandoelconsumodefrutas,verdurasy
pescados(algunasfrutasyverdurasricasenpotasio:jugodenaranjanatural,pasas,ciruelas,
tunas,kiwis,espinacas,porotosgranados,palta).Noserecomiendalasuplementacinde
potasio,salvoencasosespecialescomoporejemplo,enpacientesentratamientocon
diurticosquedesarrollanhipokalemia.
b.TratamientoFarmacolgico:
Paratomarladecisindeiniciartratamientofarmacolgico,sedebeconsiderarlamagnitud
delapresinarterial,lapresenciadeotrosfactoresderiesgocardiovascular,ylapresenciade
daoderganosblanco(vertabla5).Silasmedidasnofarmacolgicasfueroninsuficientes
paralograrlanormotensinosielpacientepresentaunahipertensinetapa1conrepercusin
orgnica,diabetesasociadaalahipertensinounahipertensinenetapa2o3,seindicar
tratamientofarmacolgico.
Existenvariasfamiliasdehipotensores,lasdeusomsfrecuenteson:diurticos,b
bloqueadores,inhibidoresdelaenzimaconvertidora(ECA),bloqueadoresaadrenrgicos,
bloqueadoresdecanalesdelcalcio.
DrogasdePrimeraEleccin:
Serecomiendainiciartratamientoconundiurtico(tiazidas)o,bbloqueadoresentodoslos
pacientesconsiderandosi:
Existencontraindicacionesespecficasparasuuso(vertabla6,7).
Elpacienterefiereexperiencianegativapreviaconelusodeestosdrogas
Existeevidenciaqueotradrogapuedasermsbeneficiosa(vertabla6,7)
ComosegundaeleccinconsideraralosinhibidoresdelaECA,bloqueadoresdecanalesde
calciooantagonistasaadrenrgicos,guindoseporlascondicionesmdicaspreexistentes,
laspotencialesinteraccionesconotrosfrmacos,elesquemadedosisyloscostos.(vertabla
7)
Enlamayoradelospacientessedebeiniciarconunadosisbajaparaluegoaumentarla
dosisenformagradual,cada48semanas.
http://escuela.med.puc.cl/publ/MedAmb/HipertensionArterial.html
10/14
12/5/2016
MedicnaAmbulatoria
Tabla6.Eleccinfrmacosantihipertensivossegnenfermedadescoexistentes2
Enfermedad
Coexistente
Diurticos
bbloquea
dores
Inhibid.
ECA
Bloqueadores Antag.a
c.decalcio adrenrgico
Diabetes
Tipo2
Usarcon
precaucin
Usarcon
precaucin
Gota
Idealmente
No
Dislipidemia
Uso
controvertido
Usarcon
precaucin
Cardiopata
isqumica
S(accin
retardada)
Insuficiencia
Cardaca
No
Usarcon
precaucin
Asma
No
Enfermedades
del
mesenquima
Usarcon
precaucin
(Raynaud)
Usarcon
precaucin
Enfermedad
renovascular
Usarcon
precaucin
Depresin
Concuidado
hidroflicos
No
Enpacientesquenorespondenalamonoterapiasepuedeplantearcambiardeltipodedroga
obienagregarunhipotensordeotrafamilialasasociacionesrecomendadasson:
Diurtico+bbloqueador/IECA
bbloqueador+Diurtico/Bloqueadoresdecanalesdelcalcio
IECA+Diurtico/Bloqueadordecanalesdecalcio
Sinoselograestabilizarlapresinarterialapesardequeexistaunabuenaadherenciaal
tratamientonofarmacolgicoytratamientofarmacolgicobiasociadosepuedecontinuar
agregandoagentesdeotrasfamiliasperosedebeconsiderarladerivacindeestospacientesa
unespecialistaenhipertensin.
Sepuedeconsiderarreducirlasdosisynumerodefrmacosutilizadosdespusde
aproximadamenteunaodeteneruncontrolefectivodelapresin(diastolicas<80y
sistlicabiencontrolada).Ladisminucindebesergradualyenformaprogresiva,
aumentandolafrecuenciadeloscontrolesenestaetapaparaevaluarsivuelvenasubirlas
cifrasdepresin.
Tabla7.Drogasantihipertensivas:dosis,efectoscolaterales,indicaciones
especiales1,4,13,19
Tipo
Dosis(mg/da Efectoscolaterales
http://escuela.med.puc.cl/publ/MedAmb/HipertensionArterial.html
Indicacion
11/14
12/5/2016
MedicnaAmbulatoria
especial
Diurticos
Hidroclorotiazida 12,550qd
Furosemida
Hipokalemia,hiperglicemia Hipertensin
colesterol,triglicridos,
sistlica
impotencia
Osteoporosis
40160bid Idemmshipovolemia
Insuficiencia
cardaca,Filtrac.
Glomer<30ml/min
bbloqueadores
Propanolol
Broncoespasmo,
decaimiento
IAMprevio,
Tembloresencial
(noCS)
40480bid
(L+++),NoCS,
sinactividad
intrseca
simpatica(No
ISA)
Bradicardia,falla
cardiaca,fatigabilidad,
Raynaud,
hipertrigliceridemia,resis.
Insulnica,insomnio.
Hipertiroidismo,
Migraa
Atenolol(CS,H
marcado)
25100qd
Bradicardia,fatigabilidad,
insomnio
Idem
Celiprolol(CS,
Hmoderado),
efecto
bloqueadoralfa
200400qd
Decaimiento,insomnio.
Fatigabilidad
Capacidad
vasodilatadora
(insuficiencia
cardaca)
Acebutolol(CS,
ISA,Hleve)
200800qd Decaimiento,fatigabilidad,
insomnio
Idemmenosen
IAMprevio
Bloqueadores
canalesdel
calcio
Nifedipino
(DHP)
30
120qd/bid
Edema,bochornos,cefalea,
hiperplasiagingival,riesgo
cardiovascularaumentado
enhipertensosdiabticos
Enf.Raynaud
Verapamil(no
DHP)
120480qd Defectosenla
conduccin,empeora
disfuncinsistlica,
hiperplasiagingival,
constipacin
Idem
Diltiazem(no
DHP)
120
360qd/bid
Idemverapamilms
cefalea,nauseas
Idem
Inhibidores
ECA
Enalapril
540qd/bid
Tos,angioedema,rash
Diabetes1y2,
http://escuela.med.puc.cl/publ/MedAmb/HipertensionArterial.html
Insuf.arterial
perifrica,HT
sistlica(slo
DHP)
12/14
12/5/2016
MedicnaAmbulatoria
cutaneo,hiperkalemia,no
usarfrenteariesgo
embarazo
Insuficiencia
cardiaca,
Insuficienciarenal
Captopril
25
150bid/tid
Idemademssabor
metlico,leucopenia,no
usarfrenteariesgo
embarazo
Losartan
50qd
Alternativacuando
haytosconIECA
18qd/bid
Taquicardia,hipotensin
postural
Hiperplasia
prosttica
AntagonistaAII
Bloqueadores
aadrenrgicos
Doxazosina
CS=cardioselectivo,ISA=actividadsimpaticomimticaintrinsica,
DHP=dihidropridinas
L=lipoflico(difcilestimarladosisefectivaporefectoprimerpasoypenetra
barrerahenatoenceflicaconefectoenSNC)H=hidroflicosinefectoprimerpaso
ynopasabarrerahematoenceflica.
HIPERTENSIONYDIABETES:vercapitulodediabetesmellitus.
HIPERTENSIONARTERIALENADULTOSMAYORES
Lospacientesmayoresde65aostienenalgunasespecificidadesencuantoasumanejoy
pronstico.
Elvalordepresinsistlicarepresentamejorelriesgocardiovascular,queelvalorde
lapresindiastlica
Entreel2al10%deellospresentanelfenmenodelaseudohipertensindebidoala
rigidezdelaparedarterial.Sedetectamediantela"ManiobradeOsler",esdecirla
persistenciadelapalpacindelaparedarterialcuandoelmanguitodel
esfingomanometrohayahacolapsadoellumenysuspendidoelflujoporlaarteria,lo
quepalpaeslaparedarterialrgida.Estaspersonasnotienenrepercusionesviscerales
concordantesconlamagnituddelahipertensinypuedensufrirdehipotensin
ortostticaconeltratamientoantihipertensivoonoresponderal15.
EneldiagnsticodeHTAesnecesarioconsiderarquelavariabilidadenlascifrasde
presinarterialenestospacientesesmayorqueenlosmsjvenes,porloquela
pesquisadehipertensindebeserexhaustiva.
Eltratamientodebeiniciarse,aligualqueenlosmsjvenes,conmedidasno
famacolgicas:losadultossonmuysensiblesaladisminucindelaingestadesalyala
bajadepeso.
http://escuela.med.puc.cl/publ/MedAmb/HipertensionArterial.html
13/14
12/5/2016
MedicnaAmbulatoria
Enelmanejofarmacolgicoladrogadeprimeraeleccinsonlosdiurticostiazdicos
endosisbajas(12,525mg/da),seguidodelosbbloqueadores,yaqueamboshan
demostradoeficienciaendisminuirlamorbimortalidadenestegrupodepacientes.
Elobjetivodeltratamientoesreducirlascifrasa<140/90peropuedesernecesariouna
disminucina160mmHgenaquellospacientesconhipertensinsistolicamuy
marcada.Cualquierreduccindelapresinproducebeneficios,ymientrasms
cercanoalosvaloresnormalesmayoreselbeneficio,siemprequenoagreguemos
sntomas.
Lautilidaddeltratamientoentrminosdelareduccindeeventoscardiovasculares
estaclaramentedemostradaashayquetratarfarmacolgicamentea18adultos
mayoresconhipertensinsistlicaparaprevenir1eventocardiovascula(NNTpara
adultosmayoresversuselnotratamientoesde18)
Bibliografa
1.TheSixthReportoftheJointNationalCommitteeonPrevention,Detection,Evaluation
andTreatmentofHighBloodPressure.NationalInstituteofHealthPublication.November
1997.(http://www.nhlbi.nih.gov/nhlbi/nhlbi.htm)
2.VegaJ.,JadueL.,EscobarMC.,ycols.Prevalenciadehipertensinarterialen
Valparaso.ResultadodelaencuestaCARMEN.Rev.MedChile1999729738
3.HalperinA.Hypertension,Chapter38.MedicineAPrimaryCareApproach.Saunders
TextandReviewSeries.WBSaundersCompany.1996.
4.BerriosX,JadueL,AlvaradoC.Epidemiologadelahipertensinarterial.BoletnEsc.
DeMedicina,P.UniversidadCatlicadeChileVol.21(2):8993,1992.
5.MonteroJ.Evaluacinclnicadelpacientehipertenso.BoletnEsc.DeMedicina,P.
UniversidadCatlicadeChile21(2):107110,1992.
6.MossoL.,FardellaC.,MonteroJ.,ycols.Altaprevalenciadehiperaldosteronismo
primarionodiagnosticadoenhipertensoscatalogadoscomoesenciales.RevMed.Chile
1999127:800806
7.MulrowCD,CornellJA,HerreraCR,KadriA,FarnettL,AguilarC.Hypertensioninthe
elderly.JournaloftheAmericanMedicalAssociation1994272:19328.
http://escuela.med.puc.cl/publ/MedAmb/HipertensionArterial.html
14/14