REHABILITACJA PO URAZIE KRGOSUPA I RDZENIA KRGOWEGO

W ODCINKU SZYJNYM LOSY PACJENTW

Pawe Kalinowski, Mateusz Pelc, Katarzyna Pluta
Wysza Szkoa Zarzdzania i Administracji w Zamociu
Koo Naukowe Fizjoterapeutw Radiatus
Opiekun Koa Naukowego: doc. dr Krzysztof Mataczyski

Streszczenie

Uszkodzenie krgosupa w odcinku szyjnym powikane zaburzeniami neurologicznymi prowadzi do rnego stopnia dysfunkcji ruchowej. W skutek ogranicze ruchowych mamy do czynienia z powanymi
powikaniami midzy innymi pod postaci zaburze ukadu moczowego, oddechowego, odleyn, jak
rwnie zakceniami zdolnoci chorego w zakresie czynnego uczestnictwa w spoeczestwie i w yciu
zawodowym.
W prezentowanej pracy przedstawiono zoone problemy po uszkodzeniu szyjnego odcinka rdzenia krgowego oraz zasady rehabilitacji pacjenta, a take cz badawcz. Celem bada bya ocena poziomu
sprawnoci chorego po uszkodzeniu rdzenia krgowego w odcinku szyjnym, przedstawienie procesu rehabilitacji oraz dalsze losy pacjentw z tym uszkodzeniem.

Wstp

Uszkodzenie krgosupa w odcinku szyjnym powikane zaburzeniami neurologicznymi prowadzi do rnego stopnia dysfunkcji ruchowej. W skutek ogranicze ruchowych mamy do czynienia z powanymi
powikaniami midzy innymi pod postaci zaburze ukadu moczowego, oddechowego, odleyn, jak
rwnie zakceniami zdolnoci chorego w zakresie czynnego uczestnictwa w spoeczestwie i w yciu
zawodowym.
W wyniku zamania krgosupa dochodzi do uszkodzenia rdzenia krgowego, co prawie zawsze zwizane jest z uszkodzeniem narzdu ruchu. W zalenoci od tego, na jakiej wysokoci rdze krgowy zosta-

www.think.wsiz.rzeszow.pl, ISSN 2082-1107, Nr 2 (6) 2011, s. 73-87

Rehabilitacja po urazie krgosupa i rdzenia krgowego w odcinku szyjnym losy pacjentw

nie uszkodzony, moe doj do penego paraliu rk oraz ng, a nawet sytuacji, kiedy chory nie moe
samodzielnie oddycha lub do czciowego poraenia koczyn.
Usprawnianie pacjenta po urazie rdzenia krgowego obejmuje midzy innymi wiczenia oddechowe,
pionizacja, wiczenia czynne, oporowe, a take profilaktyka przeciwodleynowa oraz nauka czynnoci
ycia codziennego, co umoliwia osobie niepenosprawnej powrt do ycia rodzinnego, zawodowego
jak i spoecznego.
Celem pracy jest przedstawienie zoonoci i koniecznoci procesu usprawniania pacjentw z uszkodzeniem rdzenia krgowego.
W dalszej czci pracy ukazane zostan powikania oraz profilaktyka uszkodze szyjnego odcinka rdzenia krgowego. Postaram si te odpowiedzie na pytania zwizane z rehabilitacj chorego oraz z powrotem osoby, z uszkodzeniem szyjnego odcinka rdzenia krgowego, do normalnego ycia w spoeczestwie.

Cel pracy badawczej

Celem pracy jest ocena poziomu sprawnoci chorego po uszkodzeniu rdzenia krgowego w odcinku
szyjnym, przedstawienie procesu rehabilitacji oraz dalsze losy pacjentw z tym uszkodzeniem.

Epidemiologia

Rozwj uprzemysowienia jak i motoryzacji wie si ze zwikszeniem liczby powanych urazw, w nastpstwie, ktrych dochodzi do uszkodzenia krgosupa i rdzenia krgowego.
Urazy krgosupa stanowi istotny problem leczniczy z racji czstego uszkodzenia elementw nerwowych znajdujcych si w kanale krgowym i nastpstw tego uszkodzenia, prowadzcych do zaburzenia
czynnoci wielu narzdw oraz ukadw organizmu. Oprcz zaburzenia propriocepcji, zaburzenia funkcji
ruchowych mini szkieletowych, dochodzi rwnie do zaburzenia czynnoci ukadu pokarmowego, oddechowego, krenia, rwnowagi elektrolitowej, biakowej, przemiany materii, a take innych zaburze
biochemicznych.
Najbardziej spotykan przyczyn wystpowania urazw krgosupa s wypadki drogowe, na drugim
miejscu upadki z wysokoci, a na trzecim urazy sportowe. W Polsce najczstsza przyczyn urazu krgosupa szyjnego s upadki z wysokoci - 60% urazw, ze znaczcym udziaem upadkw z wozu konnego
ponad - 25% przyczyn urazw krgosupa szyjnego z reguy zaadowanego sianem albo zboem. Kolejn
z przyczyn s skoki na gow do wody - ok. 20% urazw. Jest to charakterystyczna grupa urazu, dotyczca przede wszystkim osb modych niekiedy dzieci. W 60% przypadkw dochodzi do masywnego,
zmiadeniowego uszkodzenia trzonu krgowego z nastpowym poraeniem czterokoczynowym. Natomiast rzadziej urazy krgosupa szyjnego s nastpstwem upadkw z drzewa, dachu, drabin lub schodw. Wypadki drogowe wykazuj wyranie tendencj wzrostow, w ktrych przewaaj wypadki samochodowe.

74

Rehabilitacja po urazie krgosupa i rdzenia krgowego w odcinku szyjnym losy pacjentw

Naley rwnie wspomnie, e wrd innych przyczyn urazu s take przygniecenia osb poszkodowanych przez np. cikimi elementami rnych urzdze w czasie pracy zawodowej czy zabawy dzieci,
odamany konar, czy przewracajce si w czasie burzy drzewo1.
Stopie zaburze neurologicznych w duej mierze zaleny jest od przyczyny urazu i jego mechanizmu.
Liczb uszkodze krgosupa z urazem rdzenia krgowego rocznie szacuje si 25-35 osb na milion populacji, z czego poowa przypada na urazy krgosupa szyjnego2.
Czciej uszkodzeniom krgosupa ulegaj mczyni ni kobiety3. Notuje si rwnie wicej uszkodze
krgosupa u modziey powyej 14 roku ycia, co ma zwizek przez bardziej dynamiczn aktywnoci
ruchow i yciow zwikszajca si wraz z wiekiem.
Dziecko, zwaszcza bardzo mae, doznaje uszkodze krgosupa w sytuacjach bezmylnej opieki oraz
niewaciwego nadzoru osb dorosych4.

Obraz kliniczny uszkodzenia rdzenia

Obraz kliniczny uszkodzenia krgosupa pokrywa si z obrazem klinicznym uszkodzenia rdzenia. Najbardziej rdze krgowy naraony jest na zniszczenia w przypadkach niestabilnych zama i przemieszcze
krgosupa, tj. przy mechanizmie, zgiciowym, rotacyjnym, zgiciowo-rotacyjny oraz zgiciowokompresyjnym. Zazwyczaj zamania kompresyjne krgosupa s mniej grone chyba, e dziaajca sia
jest bardzo dua i prowadzi do rozkawakowania trzonu oraz przemieszczenie jego odamw do kanau
krgowego.
Na podstawie badania przedmiotowego krgosupa i wywiadu moemy ustali rozpoznanie rodzaju
uszkodzenia krgosupa. Ciko uszkodzenia rdzenia krgowego nie moe tu by czynnikiem decydujcym, jednake prawd jest, e wikszo cikich uszkodze rdzenia zdarza si przy niestabilnym
uszkodzeniu krgosupa. Znane s rwnie przypadki cakowitego poraenia rdzenia przy wyprostnym
mechanizmie urazu, a take przypadki bardzo niestabilnego zamania krgosupa z cakowicie zachowan czynnoci rdzenia krgowego. W momencie prowadzenia wywiadu naley wykry te elementy, ktre pozwol nam odtworzy mechanizm samego urazu. Natomiast, gdy nie uda nam si takich danych
ustali podczas wywiadu, to moemy je otrzyma, przy dokadnych ogldzinach chorego, np. gdy chory
ma otwarcia naskrka na czole lub twarzy, moe to przemawia za wyprostnym mechanizmem urazu.
Z kolei na podstawie dokadnego badania neurologicznego rozpoznaje si uszkodzenia rdzenia krgowego. W wikszoci przypadkw uszkodzenia rdzenia krgowego zwizane jest z przemieszczeniami, jakie dokonuj si w obrbie krgosupa. Rwnie zdarzaj si cikie stuczenia rdzenia albo wynaczynienia do rdzenia z cakowitymi trwaymi poraeniami, bez uchwytnych zmian w krgosupie. W rozpoznaniu uszkodzenia rdzenia krgowego bierzemy pod uwag trzy podstawowe sprawy:

ocen poziomu uszkodzenia,

Kiwerski J., Kowalski M., Krasucki M., Schorzenia i urazy krgosupa, wyd. PZWL, Warszawa, s.130.
Kiwerski J., Kowalski M., Krasucki M., op. cit., s. 130.
3
Kiwerski J., Kowalski M., Krasucki M., op. cit., s. 130.
4
Dega W., Ortopedia i rehabilitacja, wyd. PZWL, Warszawa 1984, s. 787.
2

75

Rehabilitacja po urazie krgosupa i rdzenia krgowego w odcinku szyjnym losy pacjentw

odpowiedzie na pytanie: czy mamy do czynienia z czciowym uszkodzeniem, czy te z cakowitym

uszkodzenia i czy aktualny stan uszkodzenia rdzenia nie uleg zmianie od czasu urazu,
obserwacje zmian chorobowych (narastanie lub wycofanie choroby).

Na podstawie bada czynnoci ostatniego zachowanego segmentu rdzenia lub pierwszego segmentu
objtego urazem oceniamy poziom uszkodzenia rdzenia. Uszkodzenie rdzenia nie zawsze jest tak wyranie ograniczone, bowiem martwica rdzenia w przypadkach klinicznych rozciga si przewanie zawsze na poziome dwch lub trzech segmentw rdzeniowych. Ocena porae ruchowych na poziomie
uszkodze jest czsto trudna, dlatego e prawie wszystkie minie koczyn otrzymuj zaopatrzenie ruchowe z kilku segmentw rdzeniowych. Stawianie rozpoznania poziomu uszkodzenia rdzenia na podstawie identyfikacji poziomu uszkodzenia krgosupa jest bdne. Jak ju wiadomo u osb dorosych
segmenty rdzeniowe nie odpowiadaj swym pooeniem w kanale krgowym segmentom krgosupowym.
Na skutek rnych zmian patologicznych, zwaszcza naczyniowych uszkodze rdzenia moe by czasami
bardzo rozlega, przy ograniczonym uszkodzeniu krgosupa5.

Rodzaje uszkodzenia rdzenia

Uszkodzenie rdzenia dzielimy na dwie grupy:

cakowite
czciowe

Uszkodzenie cakowite charakteryzuje si tym, e poniej poziomu uszkodzenia nie stwierdza si czucia
powierzchniowego i gbokiego, jak rwnie funkcji dowolnych mini. W tym uszkodzeniu czynnikiem,
ktry decyduje o moliwoci funkcjonalnej jest poziom uszkodzenia. Im wyszy poziom uszkodzenia
rdzenia, tym jest wiksza rozlego poraenia, a take zwizana z tym mniejsza moliwo funkcjonalna.
Pacjenci z cakowicie uszkodzonym rdzeniem w odcinku szyjnym zachowuj funkcj dowolna tylko mini twarzy, szyi, niektrych mini koczyn grnych przewanie naramiennych oraz dwugowych ramienia. Natomiast w przypadku uszkodzeniach na niskim poziomie rdzenia w odcinku szyjnym moe by zachowana, lub zaburzona, czynno dowolna prostownikw nadgarstka, jak rwnie ladowa czynno
zginaczy nadgarstka oraz palcw. Z mini oddechowych zachowuje si funkcja przepony, lub jest ona
bardzo utrudniona, poniewa nie posiada czynnoci dowolnych mini midzyebrowych zewntrznych,
wewntrznych brzucha i klatki piersiowej.
Natomiast uszkodzenia czciowe rdzenia mog prowadzi do bardzo zrnicowanego upoledzenia
funkcji neurologicznych. Zrnicowanie to uzalenione jest od tego jak gboko oraz, ktre elementy
rdzenia ulegy uszkodzeniu. W przypadku niewielkiego uszkodzenia bd to minimalne, trudne do oceny
klinicznej zaburzenia czynnoci dowolnych mini, a take upoledzenia czucia. Natomiast uszkodzeniach przypadku duych uszkodzeniach moemy powiedzie, e nastpuje cakowity brak funkcji dowolnych mini, gbokie upoledzenie czucia powierzchniowego albo zaburzonym czuciem gbokim.

Haftek J., Urazy krgosupa i rdzenia krgowego, wyd. PZWL, Warszawa 1986 r., s. 58-62.

76

Rehabilitacja po urazie krgosupa i rdzenia krgowego w odcinku szyjnym losy pacjentw

O moliwoci uzyskania pozytywnego wyniku usprawniania funkcjonalnego w uszkodzeniu czciowym

decydowa bdzie rozlego uszkodzenia struktury rdzenia. Im wicej elementw rdzenia ulego nieodwracalnemu uszkodzeniu na skutek bezporedniego urazu, czy te zmian wtrnych spowodowanych
urazem, tym mniejsze moliwoci funkcjonalne oraz gorsze rokowanie6.
Klasyfikacja uszkodze czciowych rdzenia wyrnia trzy grupy:
a. Charakteryzuje si cakowitym poraeniem ruchowym i zniesieniem czucia powierzchniowego od
poziomu uszkodzenia rdzenia, ale choby ze ladowym zachowaniem czuciem gbokim w stopach.
b. Niedowady duego stopnia, uniemoliwiajce funkcjonalne wykorzystanie niedowadnych koczyn.
Nalez tu rwnie chorzy z poraeniem poowiczym pochodzenia rdzeniowego.
c. Niedowady mniejszego stopnia, utrudniajce funkcjonalne wykorzystanie niedowadnych zespow
miniowych koczy, ale ich nie umoliwiajce7.

Zesp Brown-Sequarda

Zesp ten wystpuje tylko w bezporednich zranieniach rdzenia. Powka rdzenia mniej uszkodzona
zdrowieje szybciej w wikszym zakresie. Objawia si to tym, e koczyny po stronie mniejszego uszkodzenia w obrbie, ktrych szybko wracaj ruchy czynne, przez dugi czas oraz w wikszym stopniu maj
zaburzone czucie blu i temperatury. Natomiast po stronie poraonych albo ciko niedowadnych koczyn czucie blu i temperatury wraca prawie do normy. Do powrotw ruchw czynnych czucie gbokie
jak i czucie dotyku wraca proporcjonalnie. Zespl ten naley do drugiej grupy czciowych uszkodze
rdzenia krgowego.

Zesp przedniego uszkodzenia rdzenia

Zespl przedniego uszkodzenia rdzenia wystpuje najczciej w urazach zgiciowych. Uszkodzeniu ulega
przednia cz rdzenia. Zesp ten powstaje na skutek bezporedniego ucisku na rdze krgowy od
przodu. Dochodzi do cakowitego poraenia ruchowego oraz zniesienia czucia powierzchniowego poniej poziomu uszkodzenia rdzenia. Zachowane jest tylko czucie gbokie, a niekiedy ladowe czucie dotyku. Zesp ten mieci si w grupie czwartej czciowych uszkodze rdzenia krgowego. Jest to zesp
bardzo cikiego uszkodzenia rdzenia krgowego8.

Zesp rodkowego uszkodzenia rdzenia

Zesp rodkowego uszkodzenia rdzenia odpowiada martwicy krwotocznej rdzenia, ktra rozwija si
w szyjnym odcinku rdzenia oraz obejmujcej tylko czciowo dugie drogi rdzeniowe. Zesp ten cechuje

Zembaty A., Weiss M., Fizjoterapia, wyd. PZWL, Warszawa 1983 r., s. 221-222.
Kwolek A., Rehabilitacja medyczna, wyd. Urban & Partener, s. 79.
8
Haftek J., op. cit., s. 97-99.
7

77

Rehabilitacja po urazie krgosupa i rdzenia krgowego w odcinku szyjnym losy pacjentw

si prawie cakowitym poraeniem wiotkim koczyn grnych jak i znacznie mniejszym niedowadzie
kurczowym tuowia oraz koczyn dolnych. W tuowiu i koczynach dolnych wszystkie rodzaje czucia s
zachowane, jak rwnie oddawanie stolca i moczu bywa zaburzone tylko czciowo. Charakterystyczna
dla tego zespou jest dysproporcja midzy intensywnoci niedowadw koczyn dolnych oraz grnych,
a charakterem ich niedowadu. Zesp ten znajduje si w trzeciej grupie czciowych uszkodze rdzenia
w odcinku szyjnym.

Zesp tylnego uszkodzenia rdzenia

Zesp ten cechuje si zaburzeniami czucia gbokiego oraz czucia powierzchniowego rnego stopnia,
blami, mrowieniem okolicy szyi, tuowia, koczyn grnych. Objawy te przewanie s symetryczne. Zesp ten wystpuje przy zamaniu tylnych elementw krgosupa. Powstaje on na skutek niewydolnoci
krenia w obrbie tylnych czci ttnic rdzeniowych. Zesp ten znajduje si w pierwszej grupie czciowych uszkodze rdzenia krgowego.

Mechanizm uszkodzenia krgosupa

Podzia uszkodze krgosupa na zgiciowe, wyprostne i zgnieceniowe stanowi rozgraniczenie urazw

krgosupa, dlatego e naley pamita, e wymienione grupy uszkodze s niejednorodne. Podejmowane s prby usystematyzowania urazw krgosupa wzorowane na podziale Loba, uwzgldniajc
cz uszkodzonego odcinka krgosupa (krek midzykrgowy, elementy wizadowe, trzon, uk wyrostki)9.
Jednake w ten sposb mona utworzy dziesitki typw urazw, biorc pod uwag rne kombinacje
uszkodze poszczeglnych czci krgw, staww, wizade krgosupa. Stwarza to zoony oraz mao
czytelny system. Dlatego te opieram si na modyfikowanym podziale urazw w zalenoci od mechanizmu uszkodze krgosupa.
Jako pierwszy wyrniamy zgiciowy mechanizm urazu gdzie uszkodzenie krgosupa nastpuje w wyniku zadziaania urazu doprowadzajcego do zgicia krgosupa ku przodowi, przekraczajcego granic
fizjologicznego zakresu ruchu. Jest wynikiem zadziaania si urazowych na ciemieniow-potyliczn lub
potyliczn cz czaszki albo na okolic plecw, grzbietu. Rwnie moe tez by nastpstwem urazu poredniego, wywoujcego gwatowne przygicie tuowia lub gowy do przodu, co jest szczeglnie niebezpieczne przy ustabilizowaniu niszych odcinkw ciaa, jak to ma miejsce w wypadkach samochodowych, gdzie kierowca lub pasaer ma tuw ustabilizowany pasem bezpieczestwa.
W tego typu urazach dochodzi do rozerwania wizade midzykolcowych oraz nadkolcowych, rozerwaniu lub nacigniciu torebki staww midzykrgowych ze zwichniciem albo podwichniciem staww,
uszkodzenia wizada podunego tylnego czy krka midzykrgowego. Nastpstwem urazu z mechanizmu zgiciowego jest z reguy zgicie osiowe kanau krgowego jak i przemieszczenie trzonw krgowych lub zamanie przedniej czci trzonu ze znaczonym jego sklinowaceniem. Zamania do czsto
9

Milanowska K., Dega W., Rehabilitacja medyczna, wyd. III uzupenione, Warszawa 1998.

78

Rehabilitacja po urazie krgosupa i rdzenia krgowego w odcinku szyjnym losy pacjentw

obserwuje si u ludzi modych z wydolnym elastycznym ukadem wizadowym, ktry wytrzymuje si

urazu, nie ulega cakowitemu zniszczeniu i nie dopuszcza do przemieszczenia krgw. Natomiast w
przypadku osb starszych czciej dochodzi do zwichnicia staww midzykrgowych, przemieszczenia
trzonw krgowych, dlatego e atwo ulegaj rozerwaniu nieelastyczne, zmienione w przebiegu procesu
zwyrodnieniowego, tylne elementy wizadowe10.
Szczeglny rodzaj uszkodzenia szyjnego odcinka krgosupa z urazu poredniego stanowi tzw. Zamania kopacza gliny, ktre objawiaj si zamaniami jednego albo dwu wyrostkw kolczystych dolnych
krgw szyjnych lub pierwszego piersiowego. S one wyrazem zmczeniowego oderwania czci wyrostka kolczystego przez przyczep mini, wizade, nastpujcego podczas cikiej pracy fizycznej11.
Ze wzgldu na zrnicowany charakter radiologiczny w grupie uszkodze zgiciowych wyrnia si dwie
grupy: zama oraz zwichni krgu o charakterze zgiciowym. Z pord urazw krgosupa szyjnego
dominuj zwichnicia krgw, a nastpnie w grupie uszkodze krgosupa piersiowego, bardziej stabilnego, przewaaj zamania fleksyjne krgw.
Nastpny mechanizm urazu to uszkodzenie rotacyjne powstaj wtedy, gdy wektor siy dziaajcej na
krgosup ma charakter skrtny. Skrtna skadowa siy urazowej dziaa nastpnie na nasady uku krgowego i doprowadza do zamania nasady uku oraz wyrostkw stawowych z rozerwaniem torebek
stawowych. Jeli skadowa zgiciowa siy urazowej dziaa rwnoczenie na krgosup to powoduje ona
rozerwanie tylnego kompleksu wizadowego. Mwimy w tedy o uszkodzeniu fleksyjno - rotacyjnym.
Kolejny mechanizm urazu to uszkodzenia kompresyjne, ktre uznawane s za najlepiej rokujce ze
wzgldu na niewielkie niebezpieczestwo pierwotnego lub wtrnego uszkodzenia rdzenia, co zwizane
jest ze stabilnym charakterem tego uszkodzenia. Kompresyjne mechanizmy urazu wi si z dziaaniem
siy urazowej pooone w okolicy ciemieniowej czaszki lub w nastpstwie upadku duej wysokoci na
poladki bd stopy dziaa w osi krgosupa oraz doprowadza do zgniecenia trzonu krgowego oraz dysku midzykrgowego. Wizada krgosupa nie zostaj uszkodzone. W momencie, kiedy dziaajca sia
jest dua dochodzi do rozkawakowania trzonu krgowego, ktrego fragmenty przebijaj wizada podune tylne oraz przemieszczaj si do kanau krgowego.
Wyrniamy rwnie mechanizm uszkodzenia kompresyjnofleksyjne powstaje na skutek zadziaania
siy urazowej w kierunku porednim midzy zgiciem krgosupa, a jego osi. Dziaanie siy biegnie
przez przedni cz trzonu krgowego, a natomiast skadowa siy dziaa na tylny kompleks wizade.
Prowadzi to do klinowatego zgniecenia przedniej czci trzonu krgowego, przewanie z uszkodzeniem
dysku, z zachowaniem lub naderwaniem tylnego kompleksu wizadowego12.
Ostatni mechanizm urazu krgosupa to uszkodzenia wyprostne powstaje na skutek dziaania siy urazu
od przodu krgosupa, doprowadzajc do jego przerostu powodujc rozerwanie wizade podunego
przedniego jak i uszkodzenia krka midzykregowego. Jest to czsty mechanizm urazu szyjnego odcinka krgowego, przewanie u ludzi starszych. Natomiast w mechanizmie wyprostnym bardzo rzadko obserwuje si uszkodzenia niszych segmentw krgosupa. Do uszkodzenia tego moe doj w wyniku
urazu bezporedniego, np. gdy rowerzysta uderza czoem o przeszkod. Natomiast wynikiem urazu poredniego moe by gwatowne odchylenie gowy do tylu, np. w wypadku samochodowym przy uderzeniu pojazdu od tyu. Urazom wyprostnym czsto ulegaj osoby starsze, z duymi zmianami zwyrodnie10

Kiwerski J., Kowalski M., Krasucki M., op. cit., s. 140-141.

Kwolek A., op. cit., s. 75.
12
Haftek J., op. cit., s. 38-40.
11

79

Rehabilitacja po urazie krgosupa i rdzenia krgowego w odcinku szyjnym losy pacjentw

niowymi krgosupa, ktre maskuj dyskretne zmiany pourazowe, a przy zmienionym chorobowo kanau krgowego skadaj do rozpoznania uszkodzenia rdzenia pochodzenia naczyniowego. Czsto niewielki uraz lub upadki doprowadza do duego uszkodzenia krgosupa.
Szczegln grup uszkodze wyprostnych stanowi urazy grnej czci krgosupa szyjnego: zamania
zba krgu obrotowego z tego mechanizmu, czstsze ni zamania zgiciowe oraz zamanie wisielcze.
Ostatni z wymienionych urazw cechuje si symetrycznym zamaniem nasad uku krgu obrotowego
z tendencj do rnego stopnia przemieszczenia trzonu tego krgu wzgldem niej lecego. Uraz tego
typu rzadko powoduje znaczniejsze uszkodzenia rdzenia, co w duej mierze zaley od zamania uku,
a tym samym samoistnego obarczania rdzenia. Wyprostne urazy krgosupa zaliczamy do uszkodze
stabilnych, poniewa ukad tylnych wizade stabilizujcych jest zachowany. Naley podkreli, e jest to
stabilno w warunkach utrzymania poredniego albo lekko zgiciowego ustawienia krgosupa. Pewny
przerost moe doprowadzi do wtrnego wyprostnego przemieszczenia krgw oraz wystpienia albo
pogbienia istniejcych zaburze neurologicznych.

Materia i metoda badania

Grup badawcz stanowili pacjenci z uszkodzeniami szyjnego odcinka rdzenia krgowego leczeni
w SPZOZ Szpitalu Rejonowym w Oddziale Rehabilitacji w Przeworsku. Badanie zostao przeprowadzone na podstawie ankiet i objo dwanacie osb po urazie szyjnego odcinka rdzenia krgowego.
Przecitny okres pobytu w Oddziale Rehabilitacyjnym trwa od jednego do trzech miesicy. Wszyscy
chorzy byli objci usprawnianiem. Proces rehabilitacji obejmowa: terapi uoeniow, wiczenia oddechowe, wiczenia bierne, reedukacj pcherza moczowego, pionizacj.
Nad prawidowym przebiegiem procesu usprawniania czuwa zesp rehabilitacyjny w skadzie: lekarz
neurolog, technik fizjoterapii, mgr rehabilitacji ruchowej, terapeuta zajciowy i pielgniarki.
Otrzymane wyniki w procesie badawczym przedstawiono poniej w formie tabel oraz wykresw.

Tabela 1. Wiek badanych.

Wiek

Liczba

Liczba

w latach

kobiet

mczyzn

20-30

31-40

51-60

61-70

powyej 70

Razem

10

12

Ogem

rdo: Opracowanie wasne.

80

Rehabilitacja po urazie krgosupa i rdzenia krgowego w odcinku szyjnym losy pacjentw

liczba

3
kobiety
mczyni

0
20-30

31-40

51-60

61-70

powyej
70

wiek

Wykres 1. Liczba ankietowanych w poszczeglnych przedziaach wiekowych.

Badani byli w przedziale wiekowym od 20 74 lat, rednia wieku 44 lata. W grupie tej byy 2 kobiety
(17%) i 10 mczyzn (83%) (wykres 1, tab. 1).

Tabela 2. Przyczyny urazu.

Przyczyny

Liczba osb

(%)

wypadki komunikacyjne

58

skok do wody

25

upadek z wysokoci

17

rdo: Opracowanie wasne.

81

Rehabilitacja po urazie krgosupa i rdzenia krgowego w odcinku szyjnym losy pacjentw

8
7

liczba

6
5
4

liczba osb

3
2
1
0
wypadki
skok do wody
komunikacyjne

upadek z
wysokoci

przyczyny urazu

Wykres 2. Liczba osb w poszczeglnych przyczynach urazu.

Wrd oglnej liczby ankietowanych najczstsz przyczyn urazu byy wypadki komunikacyjne. Wypadkom tym ulego 7 osb (58% badanych), skok do wody 3 osoby (25% ogu badanych), natomiast upadek z wysokoci by przyczyn urazu u 2 osb (17%). (wykres 2, tab.2).

Tabela 3. Wykonywane zabiegi fizykalne.

Zabiegi fizykalne

Liczba osb

(%)

stymulacja

33

tonoliza

75

krioterapia

25

laser

25

diadynamik

jonoforeza

pole magnetyczne

42

sollux

kompiel wirowa

58

kompresy elowe

33

rdo: Opracowanie wasne.

82

Rehabilitacja po urazie krgosupa i rdzenia krgowego w odcinku szyjnym losy pacjentw

liczba osb

7
9
1
3

5
1 1

stymulacja
tonoliza
krioterapia
laser
diadynamik
jonoforeza
pole magnetyczne
sollux
kpiel wirowa
kompresy elowe

Wykres 3. Liczba osb w poszczeglnych zabiegach fizykalnych.

Do najczciej wykonywanych zabiegw fizykalnych naleaa tonoliza, z ktrej korzystao 9 osb, a take
kpiel wirowa 7 ankietowanych. W pojedynczych przypadkach stosowane byy: diadynamik, jonoforeza i sollux. (wykres 3, tab. 3).

Tabela 4. Wykonywane wiczenia kinezyterapia.

wiczenia
bierne
czynno bierne
oglnousprawniajce
czynne
oporowe
w odcieniu
manualne
samowspomagane
izometryczne
oddechowe
pionizacja
nauka samoobsugi
nauka chodu

Liczba osb
11
5
3
2
1
7
4
3
2
11
6
3
2
rdo: Opracowanie wasne.

(%)
92
42
25
17
8
58
33
25
17
92
50
25
17

83

Rehabilitacja po urazie krgosupa i rdzenia krgowego w odcinku szyjnym losy pacjentw

bierne

czynno bierne

2
11

oglnousprawniajce

czynne
oporowe
w odcieniu

manualne

11

samowspomagane

izometryczne

2
2
3

oddechowe
pionizacja

nauka samoobsugi
nauka chodu

Wykres 4. Liczba osb w poszczeglnych rodzajach wicze.

Najwicej osb (11) miao zlecone wiczenia oddechowe, a take bierne i w odcieniu. Najrzadziej byy
wykonywane wiczenia oporowe, czynne, izometryczne oraz nauka chodu. (wykres 4, tab. 4).
Tabela 5. Wykorzystywany sprzt rehabilitacyjny
Sprzt rehabilitacyjny
Liczba osb
wzek inwalidzki
10
balkonik
1
laska okciowa
3
pionizator
1
rdo: Opracowanie wasne.

(%)
83
8
25
8

1
3
wzek inwalidzki
balkonik
laska okciowa
1

pionizator
10

Wykres 5. Liczba osb korzystajcych z poszczeglnych sprztw rehabilitacyjnych.

Najczciej wykorzystywanym sprztem rehabilitacyjnym przy uszkodzeniu szyjnego odcinka rdzenia
krgowego by wzek inwalidzki, z ktrego korzystao 10 osb (83% ankietowanych). Balkonik i pionizator byy uywane w pojedynczych przypadkach. (wykres 5, tab. 5).

84

Rehabilitacja po urazie krgosupa i rdzenia krgowego w odcinku szyjnym losy pacjentw

Korzystanie
Utrzymywanie pomocy (rodzina, ssiedzi)

Prowadzenie aktywnego trybu

ycia

Powrt do
pracy zawodowej

Rodzaj wykonywanej
pracy

Uczestnictwo
w aktywnej
rehabilitacji

tak

tak (samoobsuga,
lokomocja)

Nie

nie

nie

Nie

Tak

tak

praca biurowa

tak

tak

(siatkwka)

ze sprztu
rehabilitacyjnego

Utrzymywane kontakty

P1

Tak

P2

Tak

Lp

z bliskimi

tak
P3

Tak

tak

(materialna, lokomocja)

Tak

nie

nie

P4

Tak

tak

tak (lokomocja)

Tak

nie

nie

P5

Tak

tak

tak (materialna)

Tak

tak

student

nie

P6

Tak

tak

tak (lokomocja)

Tak

tak

praca biurowa

nie

P7

Tak

tak

tak (samoobsuga)

Nie

nie

nie

P8

Tak

tak

tak (materialna , samoobsuga)

Tak

tak

student

nie

nie

nie

nie

Tak

nie

P9

tak

tak

P10

Tak

tak

tak (materialna, samoobsuga, lokomocja)

tak

tak

(materialna)

(pywanie)

tak
P11

P12

Tak

Tak

tak

tak

tak

(materialna, lokomocja)

Tak

tak (materialna)

Tak

nie

(pywanie)

tak

praca biurowa

tak (koszykwka)

P pacjent
Tabela 6. Losy ankietowanych pacjentw po urazie.
rdo: Opracowanie wasne.

85

Rehabilitacja po urazie krgosupa i rdzenia krgowego w odcinku szyjnym losy pacjentw

Omwienie

Dla zrozumienia powagi oraz trudnoci, jakie ze sob niesie proces rehabilitacji osb po urazie krgosupa z powikaniami neurologicznym, powinno si przypomnie wczeniejsze zaoenie w tym wzgldzie i jak postrzegany jest problem wspczenie. Twrcy polskiego modelu rehabilitacji Weiss, Dega
propagowali rehabilitacj jako cigy, trwajcy proces leczniczy i spoeczny, ktry wynika z dziaania
medycznego oraz rnych instytucji oglnopastwowych, charytatywnych czy fundacji, a celem jej jest
stworzenie takich warunkw by osoba niepenosprawna moga powrci do peni zdrowia. Rehabilitacja
w takim znaczeniu ma umoliwi szybki powrt do ycia rodzinnego oraz spoecznego. Aby ten cel osign naley realizowa zadania rehabilitacji leczniczej, spoecznej i zawodowej. W naturalnym procesie
rozwoju spoeczestwa wana jest pena integracja osb sprawnych jak i niepenosprawnych.
Dzisiejsze spojrzenie na rehabilitacj nie odbiega od pojcia, jakie byo uywane w okresie, wspomnianych powyej, twrcw rehabilitacji. Brzmi on nastpujco:
Rehabilitacja osb niepenosprawnych oznacza zespl dziaa, w szczeglnoci organizacyjnych, leczniczych, psychologicznych, technicznych, szkoleniowych, edukacyjnych i spoecznych, zmierzajcych do
osignicia, przy aktywnym uczestnictwie tych osb, moliwie najwyszego poziomu ich funkcjonowania, jakoci ycia i integracji spoecznej.
Pojcie rehabilitacji nabiera szczeglnego znaczenia w przypadku osb po urazie krgosupa. Urazy krgosupa w odcinku szyjnym mog powodowa cakowit dysfunkcj ruchow. Stan ten stanowi zagroenie dla zdrowia oraz ycia pacjenta. Dochodzi rwnie na skutek braku zdolnoci ruchowych pacjenta
do zakcenia czynnego uczestnictwa w yciu zawodowym i spoecznym. Wielu pacjentw do koca ycia w rnym stopniu jest zalenych od osb trzecich.

Wnioski

1. W badanej grupie osb najczstsza przyczyn urazu byy wypadki komunikacyjne.

2. Najczciej z zabiegw fizykalnych zlecano tonoliz, kpiel wirow oraz wiczenia oddechowe, bierne (92% badanych).
3. Stale z pomocy wzka inwalidzkiego korzysta 83% badanych, a pozostae 17% korzysta z: balkonika,
laski okciowej, pionizatora.
4. Osoby po urazie szyjnego odcinka rdzenia krgowego nadal pozostay w bliskich kontaktach z najbliszymi oraz otrzymuj pomoc z ich strony.

86

Rehabilitacja po urazie krgosupa i rdzenia krgowego w odcinku szyjnym losy pacjentw

Bibliografia

1. Bochenek A., Reicher M., Anatomia czowieka tom I, wyd. PZWL, Warszawa 2004.
2. Bochenek A., Reicher M., Anatomia czowieka tom IV, wyd. PZWL, Warszawa 2004.
3. Bronarski J., Woniak E., Krasuski M., Krzyosiak L., Mikua W., Znaczenie MR w diagnostyce uszkodzenia rdzenia kregowego, wyd. Nowa medycyna, Warszawa 2000.
4. Dega W., Ortopedia i rehabilitacja, wyd. PZWL, Warszawa 1984.
5. Gob B.K., Anatomia czynnociowa orodkowego ukadu nerwowego, wydanie drugie poszerzone o
zmienione, Warszaw 1990.
6. Haftek J., Urazy krgosupa i rdzenia krgowego, wyd. PZWL, Warszawa 1986.
7. Kiwerski J., Urazy krgosupa odcinka szyjnego i ich nastpstwa, wyd. PZWL, Warszawa 1993.
8. Kiwerski J., Kowalski M., Krasucki M., Schorzenia i urazy krgosupa, wyd. PZWL, Warszawa 2001.
9. Kiwerski J., Krawski M., Kiwerska- Jagodziska K., Wczesne postpowania usprawniajce po urazach
rdzenia w odcinku szyjnym krgosupa, wyd. PZWL, Warszawa
10. Krasuski M. Kiwerski J., Leczenie usprawniajce chorych po urazie krgosupa w odcinku szyjnym z
uszkodzeniem rdzenia, wyd., Ortopedia, traumatologia, rehabilitacja, Warszawa 2000.
11. Kwolek A., Rehabilitacja medyczna tom II, wyd. Urban & Partner, Wrocaw 2003.
12. Limanowska K., Dega W., Rehabilitacja medyczna, wydanie trzecie uzupenione, Warszawa 1988.
13. Pchalska M., Talar J., Fraczuk B., Grochmal- Bach B., Krakuski M., Tomaszewski W., Podejcie strategiczne do rehabilitacji chorych z wysokimi urazami rdzenia krgowego, Ortopedia, Traumatologia, rehabilitacja 2001.
14. Sokoowski B., Zarys anatomii czowieka cz. III-IV, wyd. AWF, Krakw 2001r.
15. Sylwanowicz W., Michajlik A., Ramotowski W., Anatomia i fizjologia czowieka, wydanie drugie,
Warszawa 1985.
16. Zembaty A., Weiss M., Fizjoterapia, wyd. PZWL, Warszawa 1983.
17. http://www.tetraplegik.com.

87