Acerca de este libro

Esta es una copia digital de un libro que, durante generaciones, se ha conservado en las estanteras de una biblioteca, hasta que Google ha decidido
escanearlo como parte de un proyecto que pretende que sea posible descubrir en lnea libros de todo el mundo.
Ha sobrevivido tantos aos como para que los derechos de autor hayan expirado y el libro pase a ser de dominio pblico. El que un libro sea de
dominio pblico significa que nunca ha estado protegido por derechos de autor, o bien que el perodo legal de estos derechos ya ha expirado. Es
posible que una misma obra sea de dominio pblico en unos pases y, sin embargo, no lo sea en otros. Los libros de dominio pblico son nuestras
puertas hacia el pasado, suponen un patrimonio histrico, cultural y de conocimientos que, a menudo, resulta difcil de descubrir.
Todas las anotaciones, marcas y otras seales en los mrgenes que estn presentes en el volumen original aparecern tambin en este archivo como
testimonio del largo viaje que el libro ha recorrido desde el editor hasta la biblioteca y, finalmente, hasta usted.
Normas de uso
Google se enorgullece de poder colaborar con distintas bibliotecas para digitalizar los materiales de dominio pblico a fin de hacerlos accesibles
a todo el mundo. Los libros de dominio pblico son patrimonio de todos, nosotros somos sus humildes guardianes. No obstante, se trata de un
trabajo caro. Por este motivo, y para poder ofrecer este recurso, hemos tomado medidas para evitar que se produzca un abuso por parte de terceros
con fines comerciales, y hemos incluido restricciones tcnicas sobre las solicitudes automatizadas.
Asimismo, le pedimos que:
+ Haga un uso exclusivamente no comercial de estos archivos Hemos diseado la Bsqueda de libros de Google para el uso de particulares;
como tal, le pedimos que utilice estos archivos con fines personales, y no comerciales.
+ No enve solicitudes automatizadas Por favor, no enve solicitudes automatizadas de ningn tipo al sistema de Google. Si est llevando a
cabo una investigacin sobre traduccin automtica, reconocimiento ptico de caracteres u otros campos para los que resulte til disfrutar
de acceso a una gran cantidad de texto, por favor, envenos un mensaje. Fomentamos el uso de materiales de dominio pblico con estos
propsitos y seguro que podremos ayudarle.
+ Conserve la atribucin La filigrana de Google que ver en todos los archivos es fundamental para informar a los usuarios sobre este proyecto
y ayudarles a encontrar materiales adicionales en la Bsqueda de libros de Google. Por favor, no la elimine.
+ Mantngase siempre dentro de la legalidad Sea cual sea el uso que haga de estos materiales, recuerde que es responsable de asegurarse de
que todo lo que hace es legal. No d por sentado que, por el hecho de que una obra se considere de dominio pblico para los usuarios de
los Estados Unidos, lo ser tambin para los usuarios de otros pases. La legislacin sobre derechos de autor vara de un pas a otro, y no
podemos facilitar informacin sobre si est permitido un uso especfico de algn libro. Por favor, no suponga que la aparicin de un libro en
nuestro programa significa que se puede utilizar de igual manera en todo el mundo. La responsabilidad ante la infraccin de los derechos de
autor puede ser muy grave.
Acerca de la Bsqueda de libros de Google
El objetivo de Google consiste en organizar informacin procedente de todo el mundo y hacerla accesible y til de forma universal. El programa de
Bsqueda de libros de Google ayuda a los lectores a descubrir los libros de todo el mundo a la vez que ayuda a autores y editores a llegar a nuevas
audiencias. Podr realizar bsquedas en el texto completo de este libro en la web, en la pgina http://books.google.com

This is a reproduction of a library book that was digitized

by Google as part of an ongoing effort to preserve the
information in books and make it universally accessible.

http://books.google.com

VETERVM

RABBINORVM
IN

EXPONENDO

PENTATEVCHO
MODI

TREDECIM.

Quorum cxplicatio luce maximim affcrct iis qui legem

accurate volunt interpretan , & fcripta
Rab. facile intclligcrc. ,
JL F. Io ANNi -N VLPHO ScieUtt I E s V, Chrittinifwt
Regit Cinftjm & Ctncintori Ordinario,
Accedere Sc ofto eruditiorum RR. Commentaria in Pfalmum
cxix. itera Theologie myfticae Quarftiones decem, Sc excerpeae
ex Zohar alufque lib. fententiac,quibus Orthodoxe, Fideiarticult
quidam contra coneumacem Iudqor impietatem defenduntur.
Omni* f>tr* tr iitJttrid P h i 1 1 * M A ay i h i
httYATum Vrafcoris.

LVTETIiE PARISIORVM.
Ex Of fi cia Nivelliana.
Surnptibus Sebastiaki CramoisYi via
lacobaca , fub Cicotis.
"mTdcTxx?
r*iYJ(.aio Ren.

TV DK
* S '*
:nSnji on
Mater

Del

L// tibi magna , Dei genitrix , 7* g/onfumma

Debetur. Detttipfe etenim adfafligia honorum
Te Vexit ,fanclfque inter regina agis n m.
- OK

*103 -'ib -

: -

:^ 0^ OK
\

:1 DJ

:13" ^ jn

-- mo?n :!31 ay i
1ESVS

MARIA.

Pater, Filivs, et Devs,

Pleni bonorum te colit verbis pater,

Tumque gnatus [mater) pradicat dctuf ,
Te fanttut Vitra toilit omnes irittts.
Sic verttatipanditur tandem \>iat
Quafulminante miili potentior
Perrumpit alta montium cacumina.
J-ioc ia rite te docent vocabula ,
>j*e fronte prima, quidpiam magni fonant,
Phil. Aqvinvs.
"i

?
: la

- tro

: ny Sy "|

- laitt iStcr

: ^ iba
:

mw

! ia3

:dS3 S obwb

*# iS mwn

:ob on

'oSj/d

:dSio3

Dprnt

'oSjd by IDjn

'-Cht fWV 1

' 1K

In

idem Anacramma
epigramme.

M Entepituyerbque poten^famularis adaras

Calicolum Rsjgi , myica [a colens.
Index tantorum nomen tibi, namquefupremi ,
Hebratu dicit, te louitarmigcrum.

Hic Volucripennafummumfuper atherafertur,

Sed te , penna tu* mentit in aftra vehit.
Sic Aguila es, non vngueloui fera luminaportant]
Rjgit at innocui pro grege Vota gerit.
Viue diu, & R^egijemper diletlm vtrique,
Facpro fulminwus non nifi mnn cadat.

% /

REVERENDO
IOANNI
E

P.

ARNVLPHO

SOC1ETATE

IES ,

CHRISTIAN ISS. REGIS CON PESSAR 10

& Cencionatori ordinariof

S. P. D.

I MORtALIBVS nonnullis
fecundum DeumrerumprimitiaedcbenturregOj quan
tum tacita mentis commentatione diceptando aflequi
poTum,illisprfccipu deberi contendo : qui caftiore vitae inftituto ad
Numinumimmortaliumfanfcimoniampropiuj accedunt.
na

Prouidcntia

Quo ex genere , cm diuihac aetate mult plures,

quam parentum maiorumve memoria florere videatur familia?: mearumlueubrationum

mt*fffru illi confecranda efle duxi ,

qua

plus auxilij & opis Res acceprunt. Nam

vt neminem fua laudatione defraudem, poftquadihpatisignorantiznebulis ludacasfuperftitioijcs emraui:&adChriftianorCatra
pro Fide militaturus transfugi : licet multis in
locispiorumvirorum bcneuolcmiam fenfe
iij

rim : tarnen ] qui me familiamque mam be nignius afpexerint , qui falubriore confilio
* iuuerint qui frequentiorefuftentarintopera ,

quam c tua Societate homines ver

^& nullos ( diclo abfit inuidia )

nullos, inquam, fumexpertus. Iftud, quod
nunc cloquor , vanitate & aflentatione tam
eft alienum, qum ad veritatem accedit: vt
Regia liberalitate mihi bene cTet , te ( RcuerendiT. Pat e r) agendo, vigilando, mature
omnia conulendo prouidilc. Plura dicerem : nifi rede facti confeicntia tacitque rei
ben geftae recordatione magis , qum ccurata beneficiorum enumeratione,& iula
laudum exornatione deletari teiampridem
obferuaTem. Experiuntur alij, quantum aliis
virtutibus Togatis anteccllas : Ego , qum
familiaristibi fit A>et7riainqu ( vtinluftitia Grarcus arbitrabatur )
*5*

evMCSo mr

abunde comprobaui. Quamobrem

cum purioribus Thcologiae My fticae fontibushauferim, nomina fiue integra &vt vul
go recepta funt, retineantunfiueperGeomctricam, dixeris aptius, Arithmcticam ratio nem transformentur ; fiue per Acroftichida
latius extendantur ; fiue per literarummetathefin & Anagrammatifmum immutenturj
bacimponiaptitudine, vtfuarum rerum in-

geniaindicent; &fint, quemadmodum ait

PhiloIudus,ciet/yiiti < , intelligo iam cum ob multa animi tui
ornamenta, tum ob illamvirtutem, qua de ftitutus D.Paulus, ct#r i//W,clamiraret, Aquilam te lingua Hebraica fuiTc vocatum. Quid
znim mitt ]W nifi KWJ Jfc. Nec id temer
exeogitatum aut inuentum. Nam vt illa auis,
fi My thologis fides habenda eft, cum fabulofb loue veri ari amat; itaiw Ayaim opera re
cum Deo Opt. Max. & amic confuefcere; &
familiarirer ^{* ,

V; HS bbt Hfi colloqui

audebo profiteri . Ncc verebor , ne ifta, qua;

nunc rae proferuntur , aut iong repetitii z\izfa^cSswax*. quifpiam obiiciat : cm
verum fit oraculum illud , quod locupletifjoio QiafS&nnumu AquilaEuangeJica dcprompfit : O

flar c# if * , t nzS %u

//i , 9%$ o# wT *W Quin fi ille rerura

omnium Parens dicat fi-bj/

OntW , id eft, portaui vw fuperdas aquilarum.

( vc cftilliusvcuuerisingcniu s quae cum accclonil metuat, pullos qu terrarum infldiis
tutioresfinr, explicatisalisfuperimponit, &
portat.) Aqvilm merito te nuncupajbo ,qui
petcntqra, qui liberos ex obfeuro Iudiae
prauitats ai chulo auolantes imbccillos omnino & implumcs, ne gtauioribus huiufee virx

mcommodisdcorfumraperemur , V titpyCeiai 7lt&~i cxtufti. Quod profe&oe men

te repeto, qud fpero, te eadem Qfaopylct f tum hune ingenij, quem & Tibi & tae Socie- rati voueo dicoque , contra venenata calumnitiumteladefcnfurum. Nam quodattinee
ad primamlibelli partem, qu veterum Rabbinorum inexponendo Pentateueho tredeeim Modos, velutitredecim ^

co-

prehendit : illam ( vt Sc reliquas ) eo coniilioin lucem noncdidi;vti,quodaiunt, ollas

oftentarem : autaurae popularis alrquid expifearer ; fed vt lueernam , quam ex ardentiore
littcraru Hcbraicaru ftudio tandem accendi
no f&ai fsfar, cwS'n tLw At^fwcollocarem:
eiufque lumen tametfi perexigu Hebraic
difeentibus tanquam fol fideribus foenerarem.

Sunt enim & ex eruditioribus multi,

qui licet in immenfo Rabbinicr leftionis

Oceano facilem curfum teneant; tarnen cm
ad hos Modorumfcopulos naues fuas appel-'
lunt , grauius impingunt , haerent, naurra-:
gium reformidant, nifioborta velut?3^ Aittnvfw Mamma , aut tanquam Pharo ignis
viam , qu flectendum reroigancjumve fit;:
oftendat. Eorum igitur fquis hanc explana*
tionem diligenter intueatur&attendat, poterit pcriculofa illa loca , nii mea me fallir
conicftu/

Habes hic, Le&or bcncuolc, trcdccim illosmodos,quospcrimmcnfbmTalmudis opusdiiper^

fos R. Ifmal magna induftria
coinpilauit,&: invnam vcluti
fummamcollcgit2

Verfio ad vcrbum.'
Rabbi Ifmaeldicit, Treiecim mod lex txpltcri pttesJ.
Primus vocAtur,i Icui graue,
Sccundus , decret tequali.
Tcrtius,- difcil pAtris ex vno Scriptuutextui& di-^
ficto fatris ex duobm ScripturA loc.
Quartus , generali,&particulari.
Quintus , particulari, &generali.
Sextus,generale &particular, &generale. Non pote*in~
dieare nifi t atiene particular .
Septimus, generalised egetpartituiari : & partie*
lari, quod eget generali.
O Uuus, Omnis res , qua erat in generali, & exiuit e ge*
nerali ad docendum, non ad docendum fuperfeipfam
exiuit,fed ad docendumfuper generale exiuit
Nonus,Etomn res, qua erat tn generali , & exiuit ad
ratiocinandum rat:onem alteram,qua efl/undum ne
gotium (feu fitbiec7um)/eum , exiuit ad lenin*,
Autem adgrauitu faciendum.
Deci m us, Etfi ad ratiocinandum rationem alterAm, que
non cHfecundum fubiecJum fmm exiuit Ad leuiust
& grAuitts faciendum.
Vndccimus, Et omnis res ,qu erat in generali, & exiuit
vt iudicetur de re , non potes tu redire fi
tere ad tilt gener1 , donee redire fecerit {fin
reuocauerit) ScripturA ad generale perjpieu.
Duodccimus, Res qua decetex fubiecJo uo,&res qua
docet ex finefuo.
Decimustertius, Duo loci Scriptura inter fi repugnant
donee zeniat tertiut Scriptur* Uw> &Jluat(feuiu~
dketyinter eos.

mibrt who riw tfSba :nom hmb> an

:noimSpo

--

: ooina wo ' i

:iiSSo

"i

:SSionao

: v^a p x -bbi tnsi Sb

nn? tnsai 'on^? nnv bSaa

*t

'SbaS
-noSb jo bSa

by noSS naSS 1?
:

v^ K^i SSaa .nnw nn Sai

'

:nannbSpnS Kf isway i^
bpnb ii^a kV jyo pub dk

:nn nana \vxh nan bai

unnnt/ ny nSaS Sia

:# SbaSamn
\1do nam nan

'>

* vwaon oawa w\

'v

? vton aran

TREDECIM
M

QV I S

E X PLI CARI

POTEST SACRA SCRIPtVRA,

E XP LA NATIO
ET

LATIOK

F AC j LI X,

Ex Kabbinorum librii, prafertim Tamuy

Mifckttah^Siphra, llkat dejump*.

RiMVM modum , quem in

explicanda Lege RR. obferuant , his duobus vocabuis
expriraunt, noim hp Ial v<chomer ; verbum verbo vene
ris, Leue -' Graue: Dialetici
exponerent locum comparatione Minor,
vel Maiorum. Nam hac formula RR. vtramque cnuntiationcm Minori nimirum ad
Maiussaut contra, Maiori ad Minus complexi funt. fed ab ea qua? frequentius in
paginisoccurrit, nomcnimpofure. Res

XIII. Modi RR. in

expon. Pent. 5

fta quanquam per fe fatis nota; quo tarnen

notior fiat , hoc exemplo illuftrari poteft.
Si lembus geftando oneri 100. pondo fufficit; mult magis onerarianauiscidem oncri
100. pondo geftando fufEciet. Autcinuerfa enuntiatione. Si geftando oneri ioo.pon-1
do nauis oneraria non fufficir, mult minus
n lembus fufficiet. Ex facris paginis Rab.
excmpla nobis proponunt. Ac prioris quidem Enuntiationis,quanimiru Minori ad
Maius concluditur, eft illud, ex cap. u< 14.
Numcror. Dixit Dominus ad Mo/cm : Si pater
'\ mffct in faciem illius, i. Mari ; nonne debuerat [altem feptem dienta rhre fujfundi? Separetm feptem diebw extra car4,eypoea reuocahiiur. ld cit. Si foror tua Maria patre reprehenfadeberet rubore urTundi, &pcr feptem
dies fugere patris afpe&um : quant magis
illa,inquit Deus, me obiurgata, prae vere
cundia Maieftatem meam , quae iub fpecie
nubis in Caftris apparet^extimefeere debet,
Eiiciatur ergo feptem diebus extra caftra.
Pofteriorisautem,quae Maioriad Minus
inducit,Cxemplum petitur,ex Genef. 44.
feptempliciter *vindicabiwr Cain, CT Lameb
feptnagies fefties. Cuius loci ex RR. interprecatione hrc eft fententia. Si Cain, qui fratreai per iunmum inuidix fcclusinterfecit,

Tredecm Modi RR?

iftius facinoris pcenas non nifl pol feptcm

gcnerationes dedit . Ego, ait Lamcch, qui
Cainquidcm occidi,fed imprudcns,& nihil
tale cogitans, non luam pnas nifi poft 77.
gcnerationes.
Non celabo te inter plures 1\1\m
modos, quos Rab. agnocunt duos cTe,qui
familiam ducunt. Alterum appellant "oim bp
Hio

vahomer mephoras , id cft, dilueid.

Alterum vero 10 lairn Sp K1 vahomerttum, id cft, obfeurum. Dilueidi exemplum

habcs,apud lerem, lt. y. Si cum peditibns cur
ren* laborA^i^uomodo contendere potercumequ'ut
Obfcuri autem ex Pfal. ij. 14. lurauit affligens
fe , O' non mut. In Midras Samuel hic lo
cus enarratur,quem vide.Vno verbo, ex au"tore ifto fie interpretare. Si in iis,quae laedunt,homo iufiurandum conferuauit i quanto magis in iis, quae non lardunt,conferuabit?

II.

S EC V N D vs modus tW JT1M Ge^erd [t

dicitur ( fignficant haec verba decretum
squale.) Aliter etiam ab Hcbraeis appellator
iD3 TWrh roSn c lemofe miSinai, id eft,
Traditio Mofis c monte Sinai.

Rcfpondct

IN

EXPON. PeNtTVCHO.

Argumento,quod Pari Diale&ici vocant.

Elici ver * facris paginis hac ratione pra:ceperuat RR.
CminduobusScripturaelocis eaedemdiHones tepctuntur , quas tamen ad fententiam nihil facere, planquefuperuacaneas cffe animaduerra*, tum aiunt ifti Rab. ex his,
ve/ut ex quibufdamgnis & notis,conietari
te pofle latere ibi Gczera fcaua,id eft argu
mentum pari.Exemplproponuntcx cap.
11. Exod. v. 7. Cm dederit qui>iam proximo
fuo argentum) Vel \afamad euodiendum , &furto
abist um fuerit,e domo ipus> inuentm fueritfur,
reddet duplicia : non muentus fuerit fur , accedee
dominus do mu ad Indices,4V rhv OK si non
M/SIT MANVM

SVAM in opus focij fui. Et

paulo poll eodem cap. verf. 10. Si dederit quit

dfoum fuum W bouem velanum,vel agnum,
Cromnc animal ad cHodtendum^&mortuum fuerit, vel confraftum^el abafiumnemine Vidente, iuramcntu domini erit inter ambos eos, TV nbtf S OK.
51

NON

MISIT MANVM SVAM in op US

froximi fui.
Horum locorum fententia , fi attent
cogitatequc cxpendatur,dicl:iombus iftis (
non mit manum fuam in opus preximi fui) pla
ne redundat: nam fi iliac medio tollantur,
integra nihilominus Temper remancbit. Ec
-i

Tredecim Modi RR?

hcobferuant, quodnii iftae dicciones eflcnt

fuperflua!,oratio male coha:reret,acfibi ipl
repugnaret. Confequeretur enim, vt vna&
cad em res fure, nefcio quo , & ab eo homine apud quern depofita fuerat,dicereturablata i qud fane abfurdum videtur. Igitur fi
fuperfluae funt,& redundant ; indicant ex hoc
textu erui poTc argumentum pari. Quod
etiam RR. lie eruunt ; Quemadmodu bourn,
afinorum, Sec. animaliu cultos , tenebatur, vt
lex expreffis verbis iubet,iurare eiufmodi animalia vel mortua vel abada fuifife; ita depoitarius etfi lex cxprefls verbis non precipiat,
eadiurifiurdi poena, Cue religione tenetur.
Monent autem ifti RR. quotics in vtroque Scripture loco iuperuacaneae funt dictio-'
nes, itaneccflariocolligi rationem Pari, vt
doftrinam hanc nemo poflit refutare. Quod
idcirco monent: Quia fi contingat,vt dicHo-(
nes in vno loco Tint fuperfluse , in alio vero
neccTaris i docent eiufmodi argumentum
Pari ex his colligiquidcn^fedpofTcrefurari.'
Hui us generis cxemplu petunt ex Lcuit.capj
7. iS.Sicomedendo comeum ferit de carne facrificij pacificorum eins in die tertianon acceptas erst,
appropinquate fades iudnon reputabitur ii.Corruptum erit &* anima comedens ex eoy I N I QV I*
TATEM SUM PORTABIt.

EXPN.PENTATVCHa

Et ex cap. 19. 7. Si tomedendo comeum fuerit

in die tertio corruptum ittud non acceptahitur ,
comedensiudixiQViTATEM svam por
ta it; quia fanftitatem Domini pottuit

ex-

cidemr anima ij>fa e popula fit. In vtroque lo

co cafdemdi&ionesobFeruant, fed ea diftintione legunt : vt in priore agnofcant illas
omnino necefTarias, in pofteriore non item.
Hinc ergo pari concludunr. Quod mortis
poena aeque intelligenda eft in priore textu,
vbi no cxprefla, ac in pofteriore vbi cxprefla.
Hctamen fiquis acumine ingenij praedrtus
validisrationibusoftendat inepte id concludrille critaudiendus,&eius radones cxpendendac.
Quaerere hie potes - fi iliae eaedem diccio
nes in vtroque loco fuerint neceTariac, quid
cxiis confequetur. Rcp. Rab. nihil vbi Fue
rint fe neceTariae ex iis cfequi,concIudi ve.
Notarunt autem duo diligcnterobferuada. primm enim tradunt non fieri Gezera
caua,nifi cum de cadem materia agitur,vt
patet expropofitis exemplis. Vnde etiam fit,
yt idem Feratur iudicium.
Deinde fi in Foro iudiciali res aliqua difeeptanda cft , aTerunt non aliam Gezera
Scaua, id eft Rationem Pari fingere vel ex
cogitare Jicerc ab ca, quae Mofe per manus
ad nos peruenit.

T Modi RR.'

ILL

. i vs modus vocatur yiaa

rf m' echad , '\c^Lt.ificium patris ex vno Scripture textu : cuius
quidem nominis ratio facile ex iis, quae fcquuntur intelligetur. Nam RR. hunemodum formant ex obferuatione vnius loci , ex
qua aiunt colligere fe, quemadmodum alios
Jocos,qui in eodem iubie&o feu materia verfntur,oporteat explicare. Eft enim celebre
apud eos axioma ; S. Scripturam non vti re
petition j fed vt plurimm breuitategaudere.-ita tarnen, vt fipluresfuerint loci,obrem
de qua tractant, inter fe affines, vni ex illisid apponat, quod omnibus debeat inferuire.
Exempli g ra tia. In pluribuslocis Mofes hanc
vel iilam rem igne abfumendam pra:ccpit:
nec tarnen iftud nodhne aninterdiu facien
dum eict in ngulis declarauk, fed tantm
invno,nempe Leuit.cap. 4.V.17. vbi ficfcriptum. Et refiduum de carne facrificifin die tertio
igne combumur. Rabini annotat, quae hoc lo
co exprefaeft temporis circunftanti, concludunt, quamcunque vftionem Mofe iufam interdiu faciendam eTe.Exhisapercaefc

\
IN

EXT PNTATEVCHO.'

tatio nominis iftius, Binian abmichatub ethad.

Nam vt fie, pingui Minerua, loquar -> hic textus, Et refiduwn de carne, &c. parat edificium,
ad quod alij textus fefe recipiunt,ibique, qua
interpretationis formam debcant indueerc
ab co,vt parente filij,accipiunt.
Caeterm, Vt ex vno textu modum hune
colligis,fc exduobusatque etiamde re difpari trattibuS,eolligereteporciidem RR.
conrendunt:&ob cam caufam ilium appel
lant :\31 WO 3 fia Binian ab mifne ehetubim, id cft, aedificium patris ex duobus Scri
pture locis. Sed tum in ilis duobus locis pnecipuum quoddam vocabulum requirunt,quo
veluticommuni vinculo Uli ifti loci coniungantur. Dcinde diligenter attendunt illud,
quod cuique textui fiue loco pceuliare eft;
poftea fimul componunt , coniungintquej
exilia coniun&ionc tanquam pronunciatum aliquod efficiunt, quo & ytrumque lo
cum, & canteros , in quibus praecipuum illud
vocabulum reperietur,exponunt. Tota ifta
res exempli appofitione clarior reddetur.Audias igitur exNumeror.5. i.Pnecipc filiit Ifracl,
mittant ecarametationc mnm Uprofum, &
m fluentem, jr mncm immmdum. Etfecermt
pe fity Ifrael.
Et exLcuit.z4.i. Prttipe filiis Ifrael,vtaffc~
ij

>

it

Trbdecm Modi RR?

rant tibi leim purum , contufum pro lunftnari

dd accendendum lucernam , &c.

Statutum pracc~

ftum perpetmm erit in generationbus verit.

Primm tradunt RR. in hisduobus Sctipturae locis diueris de rebus tratari.
Deinde praeeipuum illud verbum, quo velut nodo loci ifti connec-tuntur , iubent attendi ; atque illud eft ( Praecipe) Hebraicc l*
tm.
Tertio in priorelocoyquodobferuantPcculiare , illud efle dicunt : Et fecerunt fic: quibus verbis tempus praefens fignificari aiunt,
&eipf hor, qua datum eft Mofe cptum, huic filios Ifrael obtemperaTc; & c papilionibus null interpofit mora leprofos &
immundos eiecifle interpretantur.
In pofteriore ver quod annotant peculiare, illud ce aTerunt, Praceptum perpetuum erit
in generationbus. quibus verbis futurum tem
pus intelligunt:Dicunt enim ex facris paginis

argui probarq;non pofc eo ipfo tempore,

quo D eus mandauit, accfum ruiTe candela
brum. Hace ergo duo,quorum alterum ternpus pracfcns,alterum futurum refpicit,fimul
coniungunt ; & ex coniundione ilia iftum
modum, Binian ab mifnechetubim, componunt,
quo docent non tantm ifta duo praecepta,
fed & alia, quae per praecipuum illud verbum

in

xpon. Pentatevcho.

15

tfitu, id eft, Praecipc,data fuere , Populo Ifralitico propoita fuifc cum in praefens , tum
in futurum tempus obferuanda.
Eadem via procedunt in aliis exemplis colligcndis , dicntque ifta, quae fortaife videbumur fubtiliora , corum tantum palatum
ferire ; qui Hebraicae linguae delicatiores cpulae quantum apiant , prob norunt.

IV.

av a R V s modus nominatur : tansn Sba

chelal vperat, id eft, generale, & particu
late. Hocenim modo illud,quod genusefle
videtur (vt vtar Diale&icorum verbis ) ad cas
tantm partes feu fpecics,quae in textu no
minate iunt, reftringunt ; nec ad alias exten
di pofle dicunt.
Excmplum cx Leuit. cap. l.v.t .obferuant :
Loquere (inquit Dcu<) ad flioslfroel>& dices ad
eost Homo cum obtkUrirtx Vobis oblationem Do
mino <fc 11, de BOVERT <fe PECVDE
effretu oblationem.
Hoc loco,nomcn nana quod Latine Ani
mal ve:titur,gcnusagnofcunt;quod,in facris
paginis um de domefticis bcltiis , quam de
fens dicatur. Boucm&Pccudcmirtiusgenc

Tredecim Modi

)
RR.1

ris partes cTe, fiue fpecies nemo negaueri

Ergo docent RR. aec iftud M o! da
tum intelligcndum tanturft eflc de his fpeciebus,quae nominarae fuerunt,& ad cas reuo
candum ti id eft Animal, Generis nomcn.Vnde per iftum modum contendunt
feris fiue belluis fylucftribus non licuifle rem
facram facere. Vt ex illis reuer nullum ficbat
iacrificium.
Quod fi obieceris irrmolato hocdo rem
facram feciflc veteres; RefpondentRR.pecudis nomine hoedum contineri.

VQviNTvs modus fupcriori contrarius

vocatur : SSi tnflO miperat

id eft,

Particulare,& Generale. Fit autem,cum fpe

cies fuum genus in oratine praecedunt. Vc
autem in iuperiore modo nominate poft ge
nus fpecies illud cireumfcribunt, & ad alias
extendi on patiuntur ita ex aduerfo nomi
narae ante genus fpecies hanc ill i per hunc
modum vim (vtficloquar) danr,atqueimprimunt; vt extendatur, qum latiHim poteft
extendi. Exemplum RR.fuppeditant ex cap.
it. Exod.v.7. Si yiiisdederit foci* / as in VM

TN

EXPON. PeNTATEVCEO.

Fjr

WbOVEW, Vf/AGNVM, jTOMNE ANI

MAL ad cuftodiendum, &c. Hic

finit* ,<> A-

gnut, fpccics funt ; & prius nominantur qum

omne animal, quod eft genus. Vndc nulla (aiunt
RR. animas quadrupes cxcipitur , fed quaelibec intelligitur , fiue mimda illa fuerit,uc
immunda, cicur, aut fera. Scnfum ergo huiufee textus ilium efle dicunt. Quodcunqucanimaldcderit quisfocio fuo feruandum,tenetur illc fociusiurareiimortuumfuerit,Vcl
abacbim, &c. Vide locum.

At obiicicS,fi mpliciter Scriptura dixiTct,

omne animal, nonne complexa fuiTet animalia
munda arquac immunda? Hoc ita habere
refpondent RR.fed.admonent,Cm mplicirer genus ponirur fieri.nonnunquam,Vt aliquafpcciescxcipiatur per.quendam modunv
exiftis XlII.vtpatebit ex quentibus. Ar ve
ro cum fuum genus prarccdnnt fpecies,duar
vidclicet , tres, &c. ira iHud potens reddunt,.
eifque ius fie aTerunt ; vt ab eo nulla fpecies fubftrahi poflt, quaxunque tandem Re
gula (fiue modus /proponatur..

Tredecm Modi RR.1

VI.

SEXTvs Modus nominatur 'V?3i ii

:in \> S p K Celal vperat vdal,
tata dan elaceen barrt : id eft Generale &Par
ticulare, & Generale ;& habet locum, aim,
qud Generale eft , declaratur per Particu
lar, & iftud Particularerurfus explicatur per
eliud Generale. Res meridiana luee clarior
tibierit ab cxcmplo. Datur iftud praiceptum
Deuter. 14. 16. Pecuniam dabu in OMNI, quod
auebit anima tua : In o v E , in v E o r e , in
VlNO,e>rSlCERA,7*OMNlBVS qUA
foulauerit anima tua ,

comedes ibt coram Do

mino Deo tuo, & Utabens tu &domus tua. Hc,

In omni quod <*wrr,&c.habesvnum Generale,
vt & alterum ibi ( in omnibus quafoulauerit.)
Inter vtrumque autem poftum cft,/ Boue,&
Pecore, in Vino & Sicera, quod quidem parti
culate eft. Praecipiunt igitur RR. hoc loco,
& fimilibus,duo ilia generalia ad ngularc
eflc reuocanda,ideft,fi praeter iingulare illud,quod in textu cxpreTum eft, aliquid aliud visadderc quodiub duobus illis Generalibus contincatur, docentneceTum cie,vt
quodaddicurus es, c it affodum qualitate,

N EXPON. PeNtTvcHO?
feu proprietre, qua fingulareiftud affc&um
vidctur. Vt,fi praeterBouem,&Pccus-,Viftum,&Siceram; visaliam efcam,aut potioncm adiicere,animaduerterc debes, vc in il
ia efca aut potione, quam adieturus es, illa
qualitas deprehcndatur,qua:in boue,pecore;
in vino & ficen deprehenditur.
Haec autcmbouis&pccoris,vini & cciae
Sualitas in eo confiftir, vt t iSt .i.
lius fliorum r errae, feu , Res nata de rebus in
terra natis-

Sunt enim , aut efle potfunt in re-

rum natura Taurus & Vacca i ex.quibusbos

iftc (de quo innoitro excmplo) genituscft:
quod finonlnt, cftillius faltem fpecics : vc
exiftunt , aut exiftere poTunt vites , vnde vi~
numcolledhim : & arbores, exquarumfruetu
ficeraexprefla.
Docent igitur RR. potui/Tc te alterius animalis, mundinimirum (vt cftBos) carnem
meniie apponere, putaeeruinam i Quiaceruus rmVi nSi, i. filius filiorum &c. cenfetur.
Ita & apponere cerafa , nuees , oliuas , & alias
pomoru baccarumq;fpecies:quarum arbo
res non ad bimeftre aut trimeftre fpatium,fed
adpluresannos in terram radices agunt. Fruusenim, qui exhiscolligitur, quemadmodum vua ex vite,reputatur nnSl nSi , id eft, fliusfii.&c. Hinclegumin, cucumeres*,pepo

'JS

Tredecm

Modi RR?

es remoueri facile intelligas : non cnim corum planta: annum cxcedunt , fedfaepiusvn
cum fuo partu auelluntur , aut certe paulo
poll marccfcunt, atquemoriuntur.

V I I.

SEPTIMVS Modus his concipitur verbis:

my ww 'wish

iw

:SbjS id eft, generali precepto, quod eget

particulari, &particulariquod cget genera
li. Huncmodumvt intelligas, RR. pratbent
tibicxcmplum petitum ex cap. 13. Exodi, &
Deuter, cap. lj.
In Exod. legitur : Sanflifiat mihi omncprimogeniturn, quiquUprimHmapcrit\>uluamin filiislfral, 7* i homme, ^r in animait.
In Deuteronom.

Santfificalris Domino De*

tHoomneprimogeniturri, ^Hodnafcetur in loue & in

pcore nufculum.
In precepto Generali. Snclifiea mihi, &c.
Formina potuit intelligi : Ea propter in parti
culari appoik voce hc, id cft,mafculum,
dubitatio omnis fublata eft.

Ergo Generale

prajccptum, vtintelligatur, eget particulari.

Iam ver quia Mafculus ille, potuit intelligi
is i qui polt abortiuum, aut ctiam poft filiam

M EXPON' PBTJtTEVCHo7

i?

vnam,duas,autpluresnaccbarur, opus fuir,

vt dubium illud omnin remoueretur alia no
ta Generali.
Idcircin Generali dictum eft Dm iu
id eft, apcrtioncvuluae. Ergo particular, vt
clar exponatur, egetfuo generali. Ex his, ni
fallor, /arisapertus eft iftc modus.

VIII.

OC T a V V s Modus his cocludirur verbis :

ioSS p SSaa nmv 121 Sa
.fa SSan naSS tx tw> imp V lobS
:* id eft, vt

verram;Om-

nis reS,^uae eft in Gcnerali,& exhiit generali

id docendum , non ad docendum fuper feipfamexiuit, fed ad docendum fuper generale
rota ea cxiuit.

c Regula, nelongum fa-

ciam , quoddicitur devnafpecie, diciturde

omnibus : placear illud ex Porarum Princi
pe , Crimine ab vno difceomnes. Exemplum col-
iigunt

RR. ex duobus locis.

Ex cap. a*.

Exod. text. 18. Praigiatricem non fines Innerei

& ex Lcuitic. cap. to. 27. Et Virfeu mulier cm
fuerit in eis Pitho veliiuinus^ morienturi p obruent
" tos.
In tcxtuExodiponitur, quod hc Generale
ij

Tredecm Modi RR]

dicimus,invocc nSOO, id eft, Prarftigiatricci.

fub qua contintur omnesfpeciesGcnethliacorum ,Diuinorum, Mathematicor* & Ma-'
gorum, quos medio tolli Hue inter fici lex iubet.In textu Leu. c Particulare in
voce iX,id eft,Pytho, quod quidParticularc
c fuo Generali vclut c communifedeegrcditur, nontantmvt diuino velPythonemhabenti mortem interminetur (nam id facit Ge
nerale praeccptnm) fed vt genus poenar,ex qua
morsconfequatur, dictet, nempelapidationcm.

Ergoconcludunt RR. lapidationem

illam generali precepto accommodandam

cTc, & Deum iufliTe omnes, qui magicas artes
tra&ant, lapidibus cTe obruendos.
Agnofcunt RR. hc alium modum, per
quem dicunt ideo particulare prarceptum
Generali fcparatim exprim , vt & pro illo , &
pro fuo Generali concluddum aliquid Scriptura facra doceat. Verbi gratia : Iubct Dcus;
Sabatho ne vilum fat opus, vt habetur Exod.
35. verfuz. Idem verfutertioprohibetne lu
dan Sabatho faciant gnem in habitaculis:
Quidneccfle erat ( dicer aliquis ) particulare
iftud prarceptum dictare? Nam cum facere
ignem opus fit fub Generali fine dubio intelligebatur. Cum ergo feparatim datum fit,argumemotibieft & pro illo, & pro Generali

iNixpoK.

PentatevchoI

11

liquid concludcndum. Pro illo igitur, quoniam prohibitu eft, ne fiat ignis inhabitaculis , Scriprura vult vt cocludas alicubi Sabatho
licitum fuiitc ignem facers vt reuera Sabatho
in Templo flebat , ex Lcuit. 6.

Pro Generali

vero vult, vt concludas in Templo nullum

aliud opus prater ignem Sabatho cuiquam
facere licuiflc.

I X.

NONVS Modus his defcribitur verbis:

pti row -m
:" 1 idcft.Cmresaliqua,
quae fpecici naturam induit fub Genere con
tenta, ab co fepararim exprimitur, idque vt
quidpiamftatuat, quodic eiufdcm fubiceti
cum llo fuo G enere ; exprimitur ad minuendum, nonautem ad augendum.
Hoc certe modo particulare praeceptum
nihil diftin&um habet generali, fedeorum,
quae generale iubet, partem retinet, parten)
vero rclinquit.

Vnde minuendi caufa pro-

ponitur, Heft propontur, vt quod facien

dum imperat, alio fc non extendat, & ad
fuum generale non referat. Hune modum de
clarant RR. Ex Lcuiic. ij. yd y# , id eft.

%%

Tredecm Md

plaga ] generale nomen eft , quod cominee

omncs {pedes Leprae : Cum aurem Deus huiufee

, id eft plagae , generale praeeeptum

proponebat , id iuris dabat fummo pontifici,

vtfecundum accidentia, quae leprofi plaga:
contingerent s leprofum iftum perquatuordecim dies poflet ineludere ,

aut proprer

fvno, id eft, viuacitatem, immundum pronuntiare : Et haec videbatur efle leprofi peena.
De illa igitur peena & }, id eft ,aduftio, & mflammatio,quae erant leprae fpecies, & fub yjj, id eft, plaga , continebantur, detrahebant; Sehin quidem, quia qui ca
afFe&us erat , fept diebus includebatur ; non
enim legitur poft illud temporis fpatium
fummo Pontifice potuiTe includi , & licet
Mchia huie accidcrct , non tarnen immundas
ab eodem Pontifice iudicabatur ; Haec enim
Mehia non eontinetur in textu.
Micna y er, quia qui c laborabat, non,
poterat includi plufquam feptem diebus. A t
vero fi Mehia accideret, poterat immundus
pronuntiari. Et in c diftinguitur Micna,
Schin,qua; in textu exprefla eft. Apponam totum S. Scripturae locum, vt vidcas vclut in
appenfa Tabula modi iftius rarioncm.
Lcuiticc.13. . Homo cumfuerit in cute cin tul
fnor, wlinharentia, vcl candor,

fuerit in tute tar*

IN EXPON.

PeNTATEVCHO*

Kscius,in taum Lepra. Etaditurad Jaronfacerdotent. 10. Et videbit Sacerdos, ey ecce tumor albus
cutet ipfe Vertit ptlum album, Cr viuacitas carnu eius , Crc.

4- Etclaudere faciei Sacerdos ta-

ftum feptem diebus.

y.

facerdos feptem diebus.

Et claudere faciei cum

il. Lepra inueterata ipfa

in cute cornu eiut, eypoUuit cumfacerdos, nc clau

derefaciei eum , euia immundus.

1 g . Et caro cum

fueris in ea, in cute eius inflatio, (re.

X.

De i m V s Modus his pronuntiatur ver

bis : bbv pis \yuh OK
:yannh\ bprh id eft, Et i res illa feparatim
exprimitur ad ftatuend aliquid aliud, quod
non fit eiufdem rationis cum fuo genere , ca
decaufa exprimitur,vt pro fealiquid, dimi
nuat , & augcat.

Modum hunc ciufmodt

exemplo cnarrant RR. Ex Leuitic. 13. Homo

cum fuerit in cute carnis eius tumor , eye.

Et fue-

ritpilus inplagaVerfus alius , eye. Item verfu 15?.

Et Virue multcr , cum fuerit in eoplago in capite vel
in barba ; ty videbit SacerdospUgam ; ey fiaffcclus
em profunduspra tute, ey in eapilusfiauus.
Aduerte aut quod i Genus in primo text u his vc r b is , ( in cute carnis eius ) cone inc t ur.

Tredecm Modi RR?

Cutis cnim & caput, & barbam includit. In

ecundo ver Sc barba, & caput fpecics reputatur.

Exprimitur ergo fpecies fcparatim, vt

aliquidnouiindicct,quodqualitate differt
o genere.

Nam pilus flauus non eft eiu'-

dem qualitatis cum pilo albo, de quo in gene

re: Minuit igitur, quialicet virautmulier pi
lum album habuerit ,

non iudicabitur per

cum, vtiubebat generale praeceptum: auget

autem, quia per pilum rufum iudicabitur. Ita
tradidere R R. Quae fi obfeuriora videntur
vno verbo fie explico.
Per generale praeceptum, quacumque tan
dem in parte cutis, homo leprae plaga laborans, habuiTet pilum album , videbatur facerdote iudicari potuife immundus Per particulare excipit Deus ab illo colore caput &
barbam ,JU in s alterius coloris pilum requirit. vt cnimquis dicatur immundus ex barba
aut capite , debet hic habere pilum rufum.
Igitur partieulare iftud aec fe remouct qualitatem pili albi , c fibi imponic
ciualitatemrufi. Ergo minuit , & auget.

Vnde:

IN

EXPON. PeNTATEVCHO.

XI.

VNDECiMvs 'Modus his explicatur ver

bis ri rww m
i *V 'tab wrnnS Si3 k
;?n3 iSSjS id eft , Particulate praeceptum
quod continetur in Generali , & feparatim
cxprimitur,vtde noua re iudicet, nonpoteft
reuocariad Generale, donee illud ipfa Scripmra clar c apert reuocarit.
Exemplum huius Modi proponitur ex Lcuitic.cap. 7. vbi agitur de aecto Aafam,
, id eft delido. Quo vt patet ex verf. z.
iuberuraccrdos fanguincm lpargerc fuper
altare in circuitu y 'c totum adipem , &c.
j8c bram incendere, atque ilia omnia fuffireinalrari.
Item ex Leuir. cap. 14. vbi fie fcriptum : Et
capiet Scenlos de fangmnc Jafam^ ell, de Ii ti i
jr dbit Sacerdos fu>cr< cArtiUgmem mnAntis y?, c*rfuper poicem /nanus em dexter
fuper poicem pedis c' dextri.
Norabis praeceptum Generale datum eiTc
cap.7.verfu fecudo, in nomine Aafam, id eft,
delicti: Quo in Genere facrificij totus victi
ma: fanguis inaltarifpargenduserat,Vt&a

TrDECIM Modi RR.'

dcps & fibra, caeterque qua: hcrecenfentur

incendenda.
Particulare vero daturcap. u.&feparatim
generali exprimitur, rem nouavtinftituat:
quia nimirum perilludiubeturSacerdosfanguine tingereleprofimundantis Fcauriscartilaginem: item pollicem dextrum & manus,
& pedis. Itaque ex vi alicuius modi ex iis,
quos expofuimus , argumentan potuiles , &
dicere : cm praeceptiftud Particulare fuo
Generali defletat, non fuifle facerdotem obligatum ad alias res offerendas: vt puta, ad
reliquumfanguinem peraltare fpargendum;
adipem, fibram , & alia igne comburenda.
Et cert valcret tuum argumentum, nifi Scriptura ad Generale redueeret, quod facit v. ij.
ciufdem capitis 14. his verbis : Et maclabit
agnumnlocorfuo malahit nmpro peccato,
* kolocauum in loco fanflitatis . quia DNfcJPD
:1 Oncnp

id C&,ficut obUtio pro

delicio facerdotifanclitas ftnBitAtum eft.

Nam

nomeniftud Haafam demoftratiuo afFe&.

indicat preeeptum illud Generale , de quo
iam mentio fa&a eftjvt & repetitantaevoces : nn Denp unp id eil , nftitas fanflitatum.
Vnde concludunt RR. quod cm rem facram proleprofo faceretfacerdos , praetcrca

IN

EXPON. PeNTATEVCHO.

17

qux nominatim praefcripta funt , iubebatur

rcliquumfanguinem ,adipem, & fibram fvt
fieri folebat ex precepto Generali) Deo Opr.
Max. ofFcrre & incendcre. In aliis exemplis
idem eft obferuandum.

XII.

DVODECiMvs Modus his dcclaratur

verbis :1 noSn 1) -raSn 121
id eft , Res qua: docet te quidnam de ca fentire debcas , c materia de quain Scriptura tracbtur : item & res quandemte docet ex fine
fuo , id eft ex vltimis verbis fui tracbtus.
Duo habet membra vt vides, Prions cxemplumeftpetitum ex cap. 10. Exod'. vbitextu
24.

Deus praecipit, Nonoctcidcs , Nonadulte-

fb'n , non furaberi ,

Mon reffondebis in foc'ium

mum teflimonium falfitatis. Non apparet hoc lo

co, dc quo Fv RE legem tulcrit Scriptura.
An dc co , qui vltimo capitis fupplicis eft aficiendus, an ver deco qui pecunia tantm
multatur.

Nam vox ifta

, goneb , de

vtroquc dicitur, vtpatetcxGcnef. 11. 1. Et

Deut. c. Z4. 7.

c ergo priori parte Regu

lar praccipitur, vt rei ambigua: fiat iudicium,

id eft , ex fubiec-to dc quo tracbtur.
D ij

i8

Tredecim Modi RR.r

Quamobrem ciim hc agatur de criminibus

capitalibus, deco Fvre goneb eft intellidus, cuius crimen vltimo fupplicio punitur.
Pofterioris autem exemplum fumitur er
Leuitic. 14. verfu 34. vbi fie legitur, Et dabo
pUgam lepra in domo terra poffeien vera , &c.
Item ex ver. 45. Dejlrutque domum lapides eins,
& ligna em , ey vnwerfum puluerem dornte. Id
clar fie explicatur. Iubet Deus domum le
pra afFectam deftrui:nefciebatur de qua de
mo praxeptum eTetintelligendum. Intelligitur ergo 10, id eft ex fine iftius rei,de qua~
agitur,qualisft illa domus, quam Deusvult
deftrui,CjUc nimirum edificara fuerit ex lapidibus, lignis &luto : itaquemonent RR.
huic legi obnoxiam non fuie domum illam,
cuivnares ex tribus iftisdeeflct,vt puta fififlet fimilis paftorum mapalibus,aut Troglo-
dytarum cauernis, aut Gcdroorum aediculis,quarum fores erant ex belluarum maxillis,
& teta ex ofibus.

XIII.

DEciMvstERtivs & vltimus Modus

his effertur verbis :30 001 m
^ whvn

* m

IM

EXPON. PENTTEVCHO.

id cd, Duo loci Scripture inter fe contrarj

videntur, donee accedat vcrfus tertius, qui
inter eos excitatam velut litem dirimat.
Cum infacris paginis occurrunt duo ver
fus, qui pugnare inter fe videntur, noliftatim
cxiftimare cTe contrarios , fed aninium aduertcad ca, quae portea eadem de referbuntur. Nam locum aliquem tibi Scripturafuppeditabit, qui litem & controuerfiam dirimet. Ex eque difces,quemadmodum vtrque locus fit exponendus. .
Tradunt enim RR. nefas efc cxiftimare in
facris paginis legi tcperirive quidquam quod
fibi repugnet. Huiufcemodi exemplumfumunt exNumeror.cap. 7. v. vit. Cum Veniret
Mofs in tabcrnaculum conuentus. Et ex cap.40.
verf. 34. Exodi,Mw Pttmt Mofes ingrediad tabernaculum conuentus.
Hic,vt vides, Mofes dicitur ingredi & non
ingredi tabernaculum;que duo pugnare vi
dentur. Propterea addidit Scriptura,^M ha
bitant fuper illud nubes. Qua; verba contrarielatem dirimunt, ira vtfit ifte fenfus,Mofcm
intraTc quidem in tabernaculum, cum nubes
illud non occuparet} atcmoccuparet, non
potuiifc intrare.

1
\

30

PARAPHRASIS
P SALMI

XIX.

TTJ E T 1 qui perfeftifitnt via, quidmbu\p

i.

KALDAICA.

Urn in lege Domini,

Beati qui obferuant teimonia eius , in tof

corde quarunt doftrinam eius.

3.

Etenim non obrti funt Iniquittem 3 in Vm

eius refits Ambulauerunt.

4.

TuprAccpiimadatatuacHodiri multum.

j.

nm fuit mihi quod praparaucrim viaS

med ad cuodienda decreta tud.

6.

Tunc non confundar3 cumproffexeroddomnia mandata tud.

7.

Confitebor coram te in direclione cordis , cum

didicero iudicia iuttix tua.

%.

Decreta tua cufiodiam , ne dereUnquds me

5*

.p.uarp . ...
, .. *
. .
wv mira i"n
i

:oSn val* nSiy iS^

t\n - j

:1 "Wtfb nmr

1 J
.
: n

:} tuva naba aS wo
fina - #

nafcw ypn m

7
8

32.

INTERPRETATIO
ALPHABETI

I.

PSALMI

CXI x.
jlphabetic confcrpti per cxctUentem ^. thath'mm lharaum, cuius anima m
cc yuiefcat. . ,r I1T

Interpret , neminem in-

telligentia prarditum latet nullum

verbumeius qui Spititu fan to di
sante

loquitur cTe temere aut

fortuito prolatum , nec decere addi quicquam, autdetrahiiis, qua: ipfedicere in ani
mo habuerit, & Dauidemquiinpaccquiefcat hiiiufcereicTetetcm locupletem, dm,
inquit, Spiritus Domini loquutuscft per me,
& fermo eius fa&us c ft per linguam mcam.
Ex quo loco perfpicuum eft non fatis cTe , vt
rem ipfam quam ipfc Dauid Spiritu fanta
di lante aTcquutus eft, veram eTe teneamus,
nihilque mendacij continere , quandoquidem Spiritus Domini fit, fed etiam voces ipfasomnino eTe accuratas, ac ex ipfis diuin
fcientia;pcnetralibus erutas, Atquehuicrci
quan


quam dico

P S A L M V M

CXI X.

3j

argumento eil , qud in hoc

Pfalmo nihil non egregium , atqi prarclarum

repcrire eft. Exiftimatquidem homo rudis
cflcin eo multa vocabula temer pofita: ex
empli gratia, interdum dicit "pipi i. manda
ta tua , interdum id c^rsceptatua, in
terdum yosva id cl , indicia tua , interdum
ytmp idet ,teflimoniawa, interdum id
ck,inflrue me-, interdum i. 0 we, inter
dum i. intclligerc fac me. Praucrea quia
. hccttot vocum repetido, arbitratur idem
vnam atque alteram vocem fignificare, vfurpaTque Dauidem aliquando vnam , ali
quando vero alteramnullafuadente rationc.
Atque videntur omnia pen Dauidis ver
ba cTc inter fe fnilia , vt facile iudicare po
tent, qui vel leuiter examinare voluerit. Sed
hoc fententia: noftrae aduerfatur , hoeque cft
quodmcimpulit, vtcumaccuratiuscxpenderem, ipfmque clare explicarem ; praefertim edm alphabctice concriptusfit, ita vt
quemadmodum in litterarumcombinationc omnia quae funt & fuerunt, continentur,
omnefq; perfecciones, fichic Pfalmus complectatur omnes perfecciones , quaehomini
quatenus homo efl: neceTariac funt. Accedit
hue quod nemo crediderit temer , & fine
confilio vnamquamquelitteramrepeti. Sed

34

COMMENtARII

RR.

quanquam fcio quam mihi fit curta fupellex,

longcquc omnibus fim inferior, ftatui tarnen
i quo pa&o poffim bene mereri. Quod fi veritatem aTcquutus fuero, profed eil mihi
prompta merces ab eo qui doeet hominem
feientiam, neenon paruulis quibus non fecus atque mihi aliquid vtilitatis ex interpretatione mea eft acceTurum.

Atque ne lon-

gisquoqueab huiusPfalmi argumento difcedam,mcrcedem cxpeto Deo Opt. Max.

qud nimirum inftituti mei ratio grata illi
futura fit.

Ergo monitos velimquotquot

mente funt praediti vt ipfum cxpendant.

Quod fiipfi fecerint, clare intelligent, ipfmque aTcquentur veritatem.

Ipfe autem

opem Dei precatusdico nil aliud ipetari in

hoc Pfalmo, qum vt homo doccatur princi
pio rectaminire viam, donee attingat vltimatn animae perfc&ionem in omnesaeternitates. Nimirum ftatuit in primis qua ratione
puer rectum iter ingrediatur, videlicet He
tera 2 Beth ; Nam Alepheft vclutiquazdam
pra:fatio.

Quoniamvero nulla alia res facit

ad obtinendam illam perfc&ionem, qum

ipfa Lex , orditur ab illius diuifione in (octo)_.
partes :

Atque hace el literae Aleph ratio.

Arbirrorque diuifionem illam innuere qua

tuor phcras (Videlicet fphaeram Lunavgnis,

PSALMV

X2

Ij

frigoris, pluuiae ) quibus res haefublunares

pendent, luumq, decus habet,ac dignitatem,
qucmadmodum fcripit Rabbi MofeMaicmonis filius felicis memoriae c. ly. parte fecda : necnon quatuor elementa, quaequidem
complc&untur omnia cntia inferiora : quo
quidem/jgnificaruragentia (nimirum qua
tuor fphaeras) &paticntia (nimirum quatuor
elementa) agere, &pati eo modo quo lex diuina decernit , ifque qui earn talem eTe facir,
qualem eile neceflc eft, id eft, in vtilitatem
perfec alicuius hominis, autgentis aliqua
fiuntaliquandoiuxta Legis huius decretum,
qua: fint praeter ordinem gcneralem.
lnnuit quoquehacdiuifione quinque li
bros Legis,quibus quidem omnis lex,omnefqueomnino eius perfetiones continentur,
necnon tres parteslegis ore traditae, quarum
prima,eftexpoftio prceptorum perfpicuorum, de quibus nulla vnquam eft controuerfia.

Secunda corum qua: difficultatem ali-

3uampatiuntur, propterea quod difcantur

untaxat vno ex tredecim modis , quibus le
gem difci pofledi&umeft. Tertia denique
eft corum quae Mofes in monte Sinai accepit , quorum nihil habetur in lege fcripta.
( Ea eft Cabballa.) Sicq; fcripfit R. Mofes Maicraonis filius fauftac mcmoriaLc Domini di
E ij

COMMENTA RII

RR.

cit initio quod Lex fit genus omncs alias fpecics comple&ens. mm autem.i. Lex nil aliud
eft qum regula, &veluti qudamintrodutio vt quis res excellentes, & animaduerione dignas mente aFcquatur ,

quaeque,

quod primum cil c praecipuum , doceat

r*x Ca- hominem nwi * id eft , fummum anima bMiu*. nuntt Docct etiam regulamhanceTeDco
Opt. Max. Species porro Legis fex funt, pri
ma eft id eft , Teimoniit, quod completiturnarrationfecretorum ipiiusCreationis,DiIuuij , Diuifionislinguarum, patrum
hyftoriam, caque quae illiscontigre, narra tionem,inquam, ftationismontis Sinai, tabernaculi aedificandi , eorum denique quae
patribus in deferto contigere, quae omnia ita
pcrfpicuafunt, vtdum aliquis teftaturde rc
aliquaquamipfeviderit aut audiuerit.

Se

cunda (pedes eft D3T1 i. vU,quae nil aliud

funt quam morum, feu vitae quardam inftitutio ad fupradicbrum narrationum normam,
propter quam homo, nequepraemio, neque
poena dignus eft, ex. g. libcralitas, humili.... tas, fuiiplusabictio,hifquemilia. Cm
Mitt.
\.
, n,?
r
enim nullum de litis monbus lit praeecptum,
non eft cur quis mercedem expetet fi iftis
ftuduerit,nec pcenam pertimefcat,ii iis mini
me prarditusfuerit.

Ncc hoc ita eft accipicn

JN

PSALMVM

Cxx,

57

dum quail damner hos mores, fed potis vt

Yelit Ulis moribus , vt pote de quibus nullum
extct praeceptum nullum reperiri conftitutum pr#mi,aut poena.] Sicq* fcriptum reperimus ntyiDl p53 Dixerunt magiftri noftri
fauftae memoria, ex principio & fine Legis
difcere cftbcncficicntiam, ex. g. fponfaead
marirum fuum introdu&ionem ex illo ver
a . Gen. qui primus Legis liber ct3 & adduxit cum ad Adam : Sepulturam mortuorum
ex vir. cap. Deut. qui vltimuseiufdcm Legis
liber eft, & fepeliuit eumin valle, &c. Tertia
fpeciescl Qn^S i. mandata, (ad ver. Depoita:) Exponunt Rabbini eie praecepra de qui.
busnecefle fitomnemhomincm intelligentia praeditum cife diligenter iollicitum , perindc aefi dicas ca cfle depofita in hominis
inteilectu. Quarta fpecics eft O'pin i.atura,
arque haec

funt prarcepta quorum ratio

ctiam mente praediros latet, nemoque cft eo rum qui fapiunt,quirationiilloruminueftigandae non ftudeat vnufquifque pro ingenij
lui viribus. Quinta fpecics eft: id cft cepta, haeeque funt quorum rationem lex ipfa
explieat, cx .g. prarccprumSabbathicuiftatimfubditur ratio, Quiafcxdiebusfccit :nc xei/,10.
ce/Tcqucfuit vt pracipertur lquidem haud
fine innata humanac menti.

Sexta denique
E iii

Co M M E N T A R l

fpecics cl D'Ufifo id cd, iudic'u, quae nil aliud

funt qum merces,aut poena vnicuique operi
conftituta.
Rcftat iam vc aggrediar explicare fingulos
vertus.
Beati illi viri,quorum natura & indoles eft
perfe&anon viautaftutia ; icnimambulauerint in lege Domini, haud dubi veram
perfedionem affequentur. Mutuisnamque
auxiliis iefeiuuant & ingenium & ftudium.
Vel in hunc fenfum dixit.
Beati qui ambulant in lege Domini > i
fumma cum perfe&ione in hac fcfe exerceant. Fingetibimod fie Dauidemloqui;
Tenet me indagandae veritatis,atque videam
cuiumodi eft ilia ifta Veritas, incredibile ftu
dium non vt caeteris anteccllam, aut etiam
cmdifputaturacerrimcontradicam.
Hinc autem inter iftas duas fententias nafciturdifcrimen, quod facultas intelligcndi
reperiturfinceruditionc, &eruditiofineintelletu. Cm autem P faltes Regius coniun&im dixit {inlege Doming) hoc intendit de
bere homincm toto petore in legem in-^
eumbere, quodquicamtradidit, Dominus
eft qui femotus ab omnibus accidetibus,cunta cprehdit. Si enim lex ab humano intel
lect licet perfedo inftituta fuiTet,omni ho.

IN

PsALMVM

CXIX^

3^

mini dare non poTct perfe&ionemmcc om

ni tempore propter accidentia numero pene
infinita quae animo percipere non poTct.
t.

E at i qui ferutanwr teimomaeius, &*c

Vmrpatur verbumNczira,cm agitur de cuftodia aecurata & limitata , vnde & formatur
Mczer, id crlocusanguftusbcne munitus:
iue arx parua.
Haecautem legis pars> quaeperiftam voccmHcdorau, id eft teftimoniadefignatur,
cum propter prophetiam naturali intelle
cts indagatione non poit acquiri,poftulac
feceflum quemdam , & requirit theoreticam
fpcculationemfiuemeditationem. PervocabulumveroNcziravoluit innuere beatos illosqui cum alta quadam mentis meditado neteftimoniailla diuinacuftodiunr.

I N toto corde exyuirunt sum. ] Hoc hemiftichio bona opera dcfignantur.Quafi velit diccre : Quiteftimoniacuftodiunt i querent
Evm, id eft quarent omnia illa praecepta
quae fub Hedot, id eft ub teftimoniis continentur, vtreuera faciant opera quprzfcribunt.

Cuiufmodi cft Keriath fehemah le

ctio audi -, quae eft oratio ex Deut. 6.

Audi

J/raei Dominus Deus tuus Dominus ynus cft*

Quam folent Hebrari bis fingulis diebus mi
ne ac ycpere recitare umma cum attemio

40

s x r

RR?

ne. Item Tcphillim, id eft membrana:, qua

oraruri Iudaei applicant capiti , & manui liniftrae feu fronti & brachio iiniftro. Et Mczuzafchedulain quaferiptum : Audi Ifracl Do
minus Deus tum

Dominus vnus e : quam

ponebant fuper limen ofti,& caeteraid ge

nus.

Mens Pfalmilta: eft non eTe vndequa-

que perfectam meditationem nifi opus adfuerit , nec opus omnino completum nifi
ipfa cordis meditado cum co coniungarur.
Aliter enim fentit faciendum quam faciebant illi , qui Tephillim & Mczuza parabant potis ex confuetudine & difeiplina
qua teneris annis imbuti fuerant, quam animi commtatione ; de quo hominum genere
conqueriturDeusapudlfaiam cap. 19. verf.
13. tc pronomen iftud in voce
TTittHT referendueftad fingulas partes, quae
continenturfub generali nomine vnvty.
3.

Eti am non operatifunt iniquitatemjn viis eins

ambulauerunt.] pn 1 OJfiS. Haee verba

fonant , Non fufficit eis qud haec non agerent, iniquitatem nullam operarentur, imo
in viis Domini ambularunt, idefl: aTuefeccruntfefc documentisexhiftoria fumptis, &c
in iis ambularunt, id eft, ciufmodi documen
ta imitati funt.
4.

Tv praeepii mandata i ad cuftoditndum

valdc]

lH

PSALMVM

CXIX?

41

Valdc.] Attingit ca, quae naturali intelle&us

ndagationc percipiuntur mandata -, quae vt
quis exequatur diligente operam debet naua
re : verbi gratia fi dicas , Caue craflioribus:
parura falubribus cibis. A bftineto re Venerea, caque fterili, non autab ca qulcgitim
genus propagatur: itcmabtinero
caede, furto, & ab aliis ciufraodi facinoribus.
TummonctDauideum { quemfic hortaris)
ne man data illa fecundum ingenij captum cuftodiar,.cum Deusbcnedidusillaprafcripferit, &pr2efcriptociusrationi confentaneum
fit obtemperare. Dixit autem, Ad cuodictu
dumvald.zm homo in illa mentis fuae agitatione (cu cogitationearbitrari fortaTc poTct,
Prouinciarum, feu reip.TOXmi* fiimiusftabilitum iri fecdum prancriptas fe leges qum
Deo.Sed aliter habet, vt videre eft quantum
difcriminis interccdit inter iudiciaPop.Ifraelitici, &iudkia gentium nationumque & ftatum Prouinciarum , iuxta praefcriptas ab vno
quoquc horum lcgcs.Eam ob cauiam monuit
Pfaltes mandata illa valdc cuftodienda. Dcus
namquc & rerum arcana, & quae ex illis vfquc
ad vltimum diem confequentur,probc nouit.
5.

V T i N A M dirigantur vi* mc ad euod. ]

Quoniam c concupifcentia & gentilis populus contra iftaftatuta militant, & ad ea exe

'j

"CMMEl AR'lt

RRJ

quenda nolunt cogi,vehementi oratione precatuseft, & ca vfus verbi fignificatione qua
de Mofe Exod. 31. 11. S. Scriptura dicit nvn
htv,i eft, & oramt Mofes, vbi R R. annotant
Mofem ex nimio orandi affetu aegrotaTc.
Hocenimverbum nSn & orare & aegrotare
fgnificat.

Vide Pagninum in hoc verbo. Pre-

catus inquam eft Dauid , vt ea facltate intelligendi donaretur, qua iuuante,ad ilia praeceptaampletendacogeretur.Quafidicas,quodi
Dauidi tot beneficia tmque inaudita con
tingent, vt velit nolit , cogatur fateri propter
opera,quae facit, beneficia iftafibi contigifle.
6.

Tvn , ait , nonpudorcafficiar, cum rcexcro-

ad omnia mandata tua. ] Quafi diat in ftatu tis f

tamvalidam reperiam rationem,vtad ea complectcndaanimum inclinem,&:arguenti con
tra refiftam: quant minus crubeicam,cm in
illis mandatis meditabonquorum in lege reddita eft vera & legitima ratio. Non pudore,
inquam afEciar, nec aduerfantem contra , nec
relu&antem reformidabo..
7.

CoNFiTEBOR inreflitudine cordu ,c

didicero indicia iuflitU . ] Con fitebor tibi,

cum ego mete examinabo pnas ftatutas eTe
aequifli mas, &velut in lance appcnfas, atque
admiTae

culpa: refpondentes comperiam.

Iam vero aim in malis cqu c in bonis rebus

Psalm vu

cxrx.

45

Dcum laudare homo iubcatur : fiatquenonnunquam,vt coa&us & inuitus id faciat:quod

co tempore contingit, cm ideo quia promeritus cft, Deo paenas inflig fibi non attendit,
hac de caua dixit Dauid , cm didicero iudicia, quae recta fecifti, Se diligenter c fua cau
ponderafti : tunc confitebor in rectitudine
coris.

Illa enim iure fiue aequitate ( quae eft

velut linea re&a) omninoinnitianimaduertarn.

Propterea dixit coniundtim, indicia iu-

JlitU -, nonautem impliciter iudicia tua.

Prarrere dixit Bciofer,id eft retitudine,Nam
au&orcs

funt

Geometra: puncto . ad

pun&um . lineam recbmcaeteris eflebreuiotcm, id eft, tortuofum nihil, obliquum in

hanc aur in ilia parte nihil cadcre. Si igitur,ait
Dauid propter beneficia Dc laudo, id facio,
non quia Deusperfc&us eft, fed quia in mc
beneficia contulit, ade Yt fi animu afflixerit
dicta ftatim retra&cm , & y t aiunt Palinodiam canam : hie mihi nulla erit cordis re
ctitude Eapropter ait , Confitebor tibi in
dre#ione cordis , nec in vllam partem, qua?
me pertrahat inclinabo. At mihi tantm an
te oculos proponam , quod Deus eft perfctiflimus.
$. Statuta cuodiam&e dcrclinqn4s mevfque vaUe]
Cm lili mandatorum genen , quae
F ij

44

0* M M H A *

RR.'

id cil (tatuta nominantur, multi refiftant atq

aduerfentur, corum mcminit iterum, & dicit
fatuta tua cuftodiam,ne nimium me derelinquas;idcft,cmin Ulis mcditabor,ne nimium
me derelinquas , aut fi velis fie expone, nc
nimium me finas in Ulis meditari.
Rabini autem aurores func hunc locum
eTe fimilaliis Scripturae locis , vbi repetitu*
verbum n adcuftodiam fecundam, ideft,
aecuratam cuftodiam indicandam , qua: cuftodia dicitur per 'Qnfy,fyv fiue combinatio*ncmabHebrans :D ideftfepes.
Ne me derelinquas nimium ;
te r & parum apte.

videtur durf

Nam cm ait, ne me ni-

miu derelinquas vult neinferre, vt cum Dcus

parum derelnquat? Atip alioloco feribit;
jfbfconifti faciem tuam , (rfa&us [um confufuf.
Pral.38.8. Item alio Pfal. dicit,CuflodimeVtpMpillam oculi. His verbis vuk innuere hominem
periculis obnoxium eTe, quod nimium variis
cafibus fit propofka illius vita,vt, quemad modum pupilla, qua; oculi filia vocatur, opus
habeat forti euftodia- Ego ver arbitror verfus ilius hunc eTe fenfum.

Cm ego confi-

erabo & percrutabor prajcepta illa qua?

Dpinn appellantur, ne me nimium derelin
quas in poteftate inueftigationis mentis mea;,
fie cum illa ab humano intellcftu longe rc->

P SAL MV M

CX IX.

45

mota fint, leuiter attingam, ptreurram , &c in

iis faciendisparcus fim & rarus : aut vcne,definm totis Vimmeatmplefti.

Sed neecTc eft ve

commentatiomcatemperata fit, & permifta &indagatione, & traditione ( quae 1er

vetbalis dickur.) Namhinc eueniet vt fim ca
confiderarurus ,

quemadmodum propri

o/iderari poflunt.

Ac tum fatebor ego

mandata, & cum qui illa praeferipfir, me mul

to melius perfedam eorum rationcm atque
perpcxiTe. Canerm huius litera; vt fummatim dicam fcopus eft , vt Legis partes ex
ponas.

Don lofeph filins Do Aben echaU

I profc& Pfalmusomni Pfalmorum excellentiimuscft,atquc

praeftantiflimus. Eft enim oratia
DauidisadDeum, quo animae illius opitulctur , eamquc difponat^vtaddifcac
Deum timerc, ciufque viis , operibus, c praeceptis adherece per qua; tdem temarum deliciarum digna cfEciatui. Indicat autemdefiderium fuum fuper ea re, qud multa fint, cal
que externa impedimenta , atque obftacula,
qux jmpcdiant quominus Dco luo adhaercat

 '

46

Commentr

RR?

Quod quanquam ka eft, tarnen virum aebuit aduerfum illa, necnon aduerfum temporis iniurias, atque caus,qui fefe nobis obiieerefolent: emperqueoculosi, atque animum
in iludio colendi Dei fui defixos tenuit, inftittque viis lcgis,ac mandatorum eius. Idcirco Dcifuiopem hancin rem implorauit. Ec
quoniamtotuseratindederio legis Domini,atque mandatorum eius,vix credas quotics
eorummentionemfaciat, &qumvariis, c
diuerfis nominibus appellet : non fecus atque
folent, quialiquidlaudareinftitUunt, multis
vocabulisidemgnificantibus, varii'fque titulisvti. Porro diuerfa illa nomina, quae in
commemoranda Dei lege & prarceptis eius
vurpat,omnino funt duodecim &c. Iliaque
omnia Legi tarn vniuerfaliter, quam partial lariter coniidcrat tribuuntur.Scias autem ve.
lim nullum eile verfam,in quo horum vnum,
>. it.
7*
-V. 90.

autccrtemilcaliquidnon reperiatur: ex. g,

Oblecla feruum tuum bono : Bonum quippe
de Lege accipi debet, vt patet ex illo , Bona eft
-/ - 1
-
J r
J
J i
mihi lex oram &c. Eodem modo dicitur, In
generationem ey generationem Veritas tua : funai, terram , ey perflat.

Veritas quippe ca-

dit in Legem vniuerimfumptam. Idem efto

iudiciumde reliquis. Totus autemhic Pfalmusordinealphabetico conferiptus cftprq^
,

PSALMVM

CXIX.

47

pter infignem cius dignitatem. Quoniam ve

ro reliquis Pfalmis longe exeellit , fingulos
oto verfusvna litera notauit, atqueinfigniuit.Hunc autem nuracrum elegit, quo tarnen
in laudibus eclebrandis vti minime folent,
quemadmodum denario , & feptenario;vt fignificaret h uius Pfalmi cxcellentiam hoenumero contineri tribus videlicet animabus, &
quinque fenfibus -, quae quidem omnia nihil
aliud ipe<5taredcbcnt, qumcultum Dei qui
quidem eft otauus entium ; fi caufam efretbiadiungcatesincipiamusmetallis , hpidibus , & ceteris huiufmodi, quor caufa funt
vegetantia , vegetantium autem caufa funt
viuentia, viuentiumlrationalia, rationalium simifiC4t
idcft)hominumdiuinihomincs,atquehifuntWf0^<' (n~
lfraelitae, propter iuftosenim mundus infe-^/^
riorcreatuseft.Mudiinferioris caufa eil - talk &c.
dusSpherarumfcu orbium,huiusveromdus4z>'*',,
Angelorum,huius4eniqueDeusOpti. Max.
cau/a caufarum qua? fine fine benedicatur.
Porro oauid tenetur fummo defiderio cogrtofeendi feptem feientias (feufapientias ) necnon feientiam ( feu fapientiam ) Legis qua:
o&aua cl Iongcque omnibus aliis antecellit,
vt earum adminiculo Deum colat, iquidem
vir rudis non vereatur peccare, nec indochis,
& iliiccratus pietatem colat , vt (Jicitur in Pir-

CoMMENTARl

RR.'

ce Aboth, id eft, in capitulis Patrum.

Porro accepi Magiftris noftris efle in hoc
Pfalmo admiranda quardam fecreta diuinorum attributorum , quae quidem maxime iuuare poffint Cabbalam abs hominibus noftri
f2Eculinegletamprorfus,ac dcrelitam : &c
praeterea qui ipfum iugiterrecitarit, eum vim
qudam animi aTequuturum, fiue ad difcendas fine magno labore fcicntias,fiue ad prom
pt, & alacri animo Deo feruiendum. Deum
autem ipfe precor, vt'dedueat me per gradus re&itudinis , & aperiat cor meum in
Lege fua.

XITTERA

ALEPH.

NIl aliud agiturhac litera, qua vtdocearis qua via,& ratione adipifei poflis duas
bcatitudince, teporal nimir, & terna. Eftque oratio Pfaltis ad Dcum , vt illum adiuuet
ad infiftendum ifti viae, quo ad fummam bcatorum perfeccion perueniat. Eos autem intclligit beatos, in quibusfeptem reperiantur
conditiones.

Prima, vt fint Perfcfli v/4, id

eft credanr Dei Opt. Max. exiftentiam, totq;

cius amore flagrent,ncc vero cogitent de Diis
pm.i$. alienis. : quofcnfu dicit Scriptura, Pcrfc&us
erjs

in

Psalm

cx

4,

cris cum Domino Dco tuo, Gentes enim ihe

ad quas tu vcnturus,cs ariolos,& diuinos confulunt:tuautemnonflc:dcditcnim Dominus
Dcus tuus. Hoc quippe eft fecretum fecretorum, & columna teientiarum. Secunda eft, vt *
Ambulent femper aemeditentur in Lege Domini
fapientem efficiente paruulum, quo explo
rer rationes claras, & perfpicuas, quia,quemadmoddixi,virrudis &ignarusn timetpeccaru,&c. Tcmacikwtcuodiantreimoniaeiw.i..
quorum ratio apertaeft, eorum vcem'm
ro cntiras occulta, ex. e. Pafcha, fcftum - * *****
bcrnaculorum, quaquidemteltanturdemi-^. fmt
raculis patribus noftris exhibitis. Quarta c'nliuuu,vf
It-*

P** * r tt*
vtorentadDeum, 6 qutrant cum , quo tern- nawrcxiporcaffligentur, id qu e totocorde, id eft , nonM
modofcqucndobonum'illum affectum vni.
cuique ingenitum, fed etiam fomirem peccati fubigendo. Quinta eft, vt etiam non operentur
w/^iMrm,ncctranfgredianturpracceptaairmatiua. Sexta eft,vt in viiseiuiambHlcnt, id eft,
in ftatutis quorum ratio, be entitas occulta
eft, fiquidem adviasDei, eiufquefecreta, atque arcana pertineant. Septima eft, vt ambuIcnt in mandatistuisquae tu pratepiiw euodianturVdlde.

c funt iudicia quae ratio di

ktat, lex autem prseeipit eTc diligenter obferuanda , quod ca iint caufa conferuationis

jo

M E tar r

RR!'

mundi. Ea propter dicta OHip*, id eft, depofta, quod in animo noftro effent depofita , antequam lex cflct data.
i.

Vtinam. Oratio eft Pfaltis ad Deum,vtilli

preftofitadiniftcndum fcptcmillis viis fapr commemoratis , quo perfectionem obti-

-*

neat. Rogote, inquit, Domine, vt firmentur

Via mea ad euodiendumflatut tua , qu x quidem
hominibus mira,& noua funt,eum ratio illorum nulla appareat, cque funt via iliae quarum paul ante mentio facta eft. Vtinam , in-

6.

quam, quuminfycxero in libro legis tua: m

m4H/<ff4fdfngulatim, quum meditatus fue
ro in ea die ae nocte , tune non pudore fficiar,
quod aliquod ex illispKctergreflus fuero.Om. nia quippc mdata qur quidst teftimoniu,
quque fupcriuscomemorata funt,tpore fu o
exequar;^*, pudore affciar,2tqi praeftabo quod
ipfedicoi equepudore 4^4r,dmlegcro coin
libro pra:ceptum non furabet is,cum nimirum
fuerim innocens maribus. Quod fi vet mag
mas mc eflent plen fanguinis, totuspudo*
refufTunderer , quod ius eifern prcergreTus.

T.

Vtinam, i nqu am , celebrem te in reftitudine cordtt:

(Hoc ait rationeilliusorationis de qua dixit,
toto corde querent cum ) dum nimirum didl-

8-

cero iudieiaiuitUtua, qua: quidem funt manda

ta feu dcpofita illa quorum fupr facta eft

TX

P S A L M V M

X ;

51

mcntio. Ea autem vocat iudiawme^Topttt

ea qud nulla vfquam fint iudicia

iuh,

quemadmodum eaquaetulit Cofitorium lfral, aim non poTcnt illi iudices errare, vt
pote quibus Dcus affidebat, atque infpirabat
quseloqucrentiirinomniiudicio ; Qufpcbat * fccretilJud, Deut.ip. 19. Etfacietis ci *Dehtfe~
quemadmodum cogitauit facere.

Vbi non

dicitur, quemadmodum fecir. Vtinam etiam 4^'.

ruta tuacuodiam^Mae quidem funt przeepta /* i+.
negatiua iHec[uidcm,nc forte, ne, iftacpar- e*?A+J-1'
ticula: indicant aliquid non eTe faciendum, y. 2.
Vocat

autem

ea

Jlatuu

Metaphorics ,

quodfe habeant inftar ftatuti, arque cditi

Rcgij quo cauctur ne hoc &: illud faiVtinam
denique ne derelinquas mediums , Sc in per
, fed perfetus tecum fim, nec deferam
te,vt cogitem de Diis alienis : hoeque efl: ciufmodi, ac i auxilium Deo pcteret,ne ipfe cogitatione peccaret.

ABEN

HESRA.

N s T is 176. verfibus ordinc

Alphabetico

feriptis

annotauit

Iair Magnz Maforz au.ctor nullcxiterevcrfum, in quo non fiat

mcntiotaut Viac,aut Legis,aut Tcftimonij,aut
--

G ij

5*

O M M E N f A R I

R R.

Mandatorum , aut Eloquiorurn , aun Sttuti , aut Praxcpti , aut Iudicij , aut Sermonis, vnotamenverf. . excepto, cuius
hc funt vcib*3Dirigeferuum tmm in nm>n
calumnientur m fuperbi.
Porro huius libri initio iam notaui , quod
ad hos verfus interpretum nonnulli tradunt
quofdam aTeuerare a. Dauide feriptos non
fuifle.
rpn nfcfK vtrique parti verficulihcc didiorpn inferuit , & fie fecunda pars exponitur,
Qui ambulant in vw legt Domini.
Beatvs : Initio nuiusPfal. Dauid dcillo
eftlocutus, qui adviamre&amcapeTendam
feipfum afTuefacit.

Huius etiam meminit,.

qui , id eft teftimonia maioribus acce

pta obferuat , qua; fane teftimonia nullo alioinnituntur fundamento , quam ocuiorum
fide.
E T i a Mr&c]

Auctor eft R. Merinos

banc particulam j exponendam eTc ,

vt

exponitur apud lob. capitulo quarto !> t\n,

&c, ideftquantomagis.

Totus Iobi

locus eft, Ecce,quiferuiunteinonntabiles,& in

v*rfi> Annlk-fm repent prauitatcm.

Quanto magis tjt

<yulg.ois. qui habitant domos lteas , qui terrenum hahentfundamcntumconfumcnturktinea. Senfusautem eft,
Quanto magis bcati funt, qui nullam admiffc- :

>

IN

P S A I M V M

X I X.

ju

rant iniquitatem violando fermonem diuinum in precepto negante.

Sed ambularunt

in viis Domini , id eft in praeccptis affirmantibus : Apte etiam explican poteft hie vcrfusjvt
fimpliciter verba fonant.

Quoniam ipfi ini

quitatem non fecerunt, perinde de iis ftatuetur , acfiambuiaucrinrin viis Doming

Mandata tua.] imp Wh qudcm mandata
funt in corde }, Tu mandafti ( intellier e) permanus Prophetarum. Iftius enim veri , . tu mandafti, fenfuseft : vt&huius
pronominis fenfuseft. Tu,oDcHj ,cpifli1"1
hrm id eft Vtinam : fie Reg. z. cap.

Vtnam JmZ

Domine , &c. efFertur autem cadem declina- ,

tionequ totp. Quafi velitdicetemeavolun-^//ffiwe
tas,cupiditas,\:petitioincoommno lita eft,
Yt V3C dirigantur, &C.
Trial
T
Tvhc non confHndar&c] "1 Iltapra-

Ego fur
Dominus
I)CUS tUUft
&Ci Ho

ceptafuntaffirmantia : & exiisnonnullavi-

deas,quorum, cur datafuerint, no extat ratio:

J*

earamen ii attente con fideratque legas , tum

fine dubio intelligcs , Propterea non con- f*B,/*
fjlldar.

UxAtDeo

N F i E o R tibi difeamiudicia iui- jj^^fe

/*.]

Alia funtenimiudicia capitis , alia ^

pecuniae: & illa iufta?funr. - '

^

Si at vT atodiam ,] aurore R. Mo

fe hae particular vfquc vald " iy coniunG iij

Pri.

J4

COMMENTAll

RR.1

gendas: funt cum nomine ypn , id eft ftat?

&c.

EX

M ED ER AS.

E A T I inmatulati Via , qui ambulant

in lege Domini. ]

Ait Rex Salomon,

(pax efto fuper cum) cius iufti , qui

ambulat in perfe&ione,bcati erunt
poft cum filij. Quod fi propter ilium beati
filij,quanro magis ipfc erit beatus?Nil aliudin
Abraham Dcusquaefiuit,nifivt ciTet perfctus. Ideo dictum, Ambulauit coram me, &
fuit perfetus. Sic Mofes lrael dixit. Erispcrfefluscum Domin Deo . Non eft autem feriptum coram Domino Deo tuo fed cum Do
mino Dco tuo. perfetus fueris fane tu cum
Domino Deo tuo eris. Quid ita? quia Dcus
pcrfc&us cft. Dictum enim de illo. Creatoris
perfe&a opera:& Ifral perfcctus:& lex perfe
cta, quemadmodumdi&um, lex Dominiperfca. Ea propter Prophcta dictum,
immaculati via. Perfccbe fuerunt & benign
gcnerationes,quae in deferto degeban t , & fic
R. Eleafar ceniet de iis dictum Pfal. jo. verfu
j. Dco opt. mximo, Congregate mihi benignos
meos , qui pepigeruntfctdus mcmfuperfacrifium.
Nam yiri Ilralitse legem cum acceperun in

P S L M V M

fingulis verbis

X I X.

duodecim paTuum millia^ M*i

meafle, acpcrcademveftigiatotidercmeaiTe^*

memorantur.ob id dictum eft , Bcati perfedtr

via, qui ambulant in lege Domini. In perfctionc cnim viii Ifraclitae legem accepere.
Caetermlfracl dixit Deus Lcuit. 7. 13.
n dipem bouts Cr dgni & Cdpr* non comedetis :
c vero rationem cur ira iuberet Dcus elocutus eft , fed humeris legem c. Aie
item S illis Dcus Lcuk. i<r. 2,3. Et cum ingrei
fueritis in terrom , &*, plnrauerim mn arborent
tn , & offretis premium cius fruftum eius &c.
nccverredditaeius precepti ratio, fd illud
rcccperunt.

Cictcrum etiiillapracceptainfc

rcccperunt , non dixerunt tarnen quidnanv

crirpraemij,cm obferuauerimus. ideircoditum, BeatiperfecliVid,&cc.
In quo ce] ait Salomon, Tn omnibus viis
tfscognofce cum. D cum: quafi dicat, ficognoucrisDcum in omnibus rebus,ipfedirigetvias
tU2s.Sic P[.i6.p.ixizD2ui,PefmtDominucor^
mefemher, quoniaadextra mea non mm. Et quoniamfofui Dominu coram mefemperfropterca Utatume cor meumt(rexuUabugloria mea, etiam caro
habitabit in fiducia.

S cd ait Dauid, Noui

ego, quod carni meat non dominabitur ver

mis -, ficiuftiquiefeunt fine vcrmibus,idcVa.
ab

omni putredinc immunes.

Qui cunv

COMMEMTARIl

RR.1,

viiiercnt afidui & vigiles, fuerunt ; & qucficrunt , quo modo peruenirent ad vitam
futuri feculit propterea cod. Pfal. verf. vir.
dixit Dauid,jfac meagnofeerefetflitam vita: Et fie
Deo Mofes dixit. Exod. cap. jj. Sinuncinucnigratiam in o culis tuis,fac me quafofeire v'us tuas,
ficctiam Dauid dixit s

Pfal. 15. 5.

Fac, Ve.

& Pfalm.17. U.Edocemcviastuaf , &c.

& fie

feriptumin Proph. Jit Dominus , Manete fuper

vias, drvidete, & interrogate infemitisfeculi, vbi
ipfa bona via , tT ambulate, in ea , & inuenietis
requiem anima Vera.

lerem. . 16 . Videte in qua.

Via ambulauit Abraham , (y wi qua Mimrod : 0*

qui ex iis profecit, & qua in viafuit Iacpb, & qua in
via Eftu , Cr quis eorum profecit.
In toto corde &c.] Cor iftudaperit iter iu
ftis in hortum volupt. cor autem impiorum
mittitadgehennam, &illud eft quod dixit:
Ecce ferui mei manducabunt , 7* vosfame peribitis:
ferui mei bibent, & fitietis. ECa.6$. 13. Ecce ferui
mei ouabuntpra iucunditatet r Vos clamabitis
dolore cordis,^ pra cotritione Spiritus vlulabitisi di
fic diccbat Dauid Salomoni filio uo , Paral. 1.
3.8. 9. Et tu fili mi S. agnafee Deum patris tuit &
feruain corde perfefto , etenim omnia corda inquiYens Dominus.
I N corde meo &c. ] concupifeentia non imperat legi , & qui in corde fuo legem ferua^ei
non

.N

PSALMVM XQC.

57

non imperar cocupifcentia , & nulla ci infligirurplaga ab ipfa.Er dixit SilomomEgofitpietU

habitant cum autia. Et quociimquein loco ha-,
bitauit circa me prudentia , ibi pruderie non
dominatur aftutia , & ile dixit , Lex Dei eius in
corde ipfiuS,V.on upplantabiturgreTus eius : ita
Mofes dicebat:-: & imponetisVerbameafuper cor
da Vera animas Veras. Idcixcoi&umjn cor
de meoahfconi eloquia tua,
eat i euodientesteimonia eius, in toto cor
de querent eum.] Curtandem beatiqui cuftodiunt teftimonia eius? legem feruas V te ilia
feruabir.ide dixit Salomon Prou. 4. 1. Audits
filtjcmditionem patrss , & attendue Vt iatis , inteU
ligatis.

Quia dolrinam bonam dedi Vobis legem

meam ne derelinquatts. & verf. 4.

Et docbat,

dicebtque, Fulciat co quia mea cor tuum cufiodi

pucepta mea, rrmidcft> Vviue. & verf. 6. Ne
derelinquas eam, & euodiet tejilige eam &*confermhit te. & v. 1 3. n eruditionem ne dimitas, euodieam quia ipfa e vita tua. Bene erg dictum,
Beau cufio dientes &c.idem autem Salomon cap.
6. i . ai t . In ambulando te , deducet te,&in tacendo te t euodietfuper te &* cum expergefaflns fuerif,
ipfa aoquetur te. ETiAUmnoperatifunt^cQuid
autem ibi voluntifta verba. Etiamnon operati
[unt iniquitatem, &c. Quod ira nimirum non
tangeteos, quid ita? quia miquitatem non fe

5?

0 M M E N T A R I I

RR.'

ccrunt,fcdambularimtmviisfanliBcnecilr
illius.id eft Dei. idcireo dixit, inVtis eius ambitlauerunt.
Tv Pracepii mandata tua ad euodiendum,
Sec] Vbi Deus legem Ifraelicommendauit,
ibi Ifralemlcgicommdauit:itaillum commendauitin Pcntateueho, in Prophetis, in
Agiographis. DixitcnimDcus Prou. tt. .
Nonne feriptibi terna in confiliit 7*fcientia. Item
dixit Deuter. 6.$. Etaudies 1frail, ey cuodies
ad faciendum. Et eodem lib. 4.9. Tantum (caue)
obferuaretibi&cuflodianimamtuamvalde. Quid
verbivult iftud, (caue)obferuaretibif' fi~
griifcat, qud Deusiclocutuseft, Sicuftodis
legem: ego animamtuam cuftodiam.propterca dictum , caue tibi , ceu obferuare tibit &c.
Omnibus diebus vita tua . ( additum eo
dem loco. ) Quid intelligit cum ait , omnibus
ditto vita tuaS tu tuearisTcgcm omnibus diebus vita: tuae: dignus eris, qui videasfilios &
. filios filiorum. id eft nepotes, propterea di
ctum eft , & nota ea facies filiis tuis & nepotibus ; 5c i videas filios > & filiorum filios pax fa nc tibi, vtdi&umeft, Et videos filios film tui/pacem fitter TfralL ' :"

P S A L M V M

X I X.

RABBI SALOMON IRCHI.

lby kS 6\K Non tnim qui operantur iniquittern. Sunt illi beati,' fi omnia ifta in iis repcriantur.
In vieiuf4mbuUueruritmc[uhgitcrn quamuis
nofuerintoperati, perfecta tarnen mercesiliisnon dabitur, nifiinviis eiusambulauerinr.
Sic alio loco dixit, PC34.J. Declina malo &
facbonum. Quamuis aut malo declines, actio
iftaexomniparte non eft perfecta: nif & bonum feccris. Ita habet expoftio myftica.
Vtinam dirigantur: Aleph in hac voce
eftradicais & nonnunquam deficit: vt Aleph
in hac altera voce 12, id eft , narratione
apud Iob.i3.i7.& t.Rg.c.4. 2. aleph in , id
elt vngam oleo. ltem& 1. Reg. c. 5. 3.

nm Dominus m effet coram Propheta , qui e in

Somero, i. Ita Domini mei res poftult, vt fefc
conferat ad Prophctam, qui degit in Somero,
verbiiftius SnK in fupradi&islocis repetido,
idem valet, c fidiceres verncula, firevnfoHhait, vt qui dicit, vtinam & Prophcta & *
ftor cTcm.
Hij

'o

O M M E N T A R I I

EX

R R.

IALCVT.

IT Dauid Pfal, 18. 24. Et fuiperfe Eins cum ,

cuodiui m ab Iniquitt*

mea. Item fcriptum Pf. 37.37. "flodi integrum,r Vide reftumfic Prouerb. 10. verfu 9. Qtnambulat cum perfeccione;
ambulatcum fiducia. Hie vero vir qui deambu
lar, eft Abraham, de quo fcriptum Genef. 17.
verf. 1. Ambula in confyeu meo, & eo perfeBas. Sic Mofes dixit Deuter. 18. 13. Perfeclustris
cum Domino Deotuo,quidita(perfec1us er)Quia,
Dei perfeclum eft opus. t. vcrC. 4. EtUxeiui perfela:vz Pfal. 19. verf.S.dicitur, Lex Domini per*
fetid. tem fcriptum Prouerb, to. 7. Ambulantis inintegritate fu iufti beati filij poft tum, .

RABBI DAVID IMC HI.

S A L M V S ifte admodum eft infignis,.&cum Alphabeti or<Jmeoties

repetiti D^uid.compouiriningulis
enimliterisoclio lunt verfus, in vnoquoque
verfu Iegiturauif3^s,aut qvi, aut min, aut
^autlps^autmi,aauna,autTl^,aut

PSAIMVM

Cl

pny,aut opm. Qu cert ditones totidem le

gis partes complecbintur. Impraefentiarum
vero nomina ifta explicabome in fingulis verfibus illorum interpretationem cogar ego
proponerc. Vox ergo ifta min dicitur ciTe
praecepti difpoitio,quie doceat niminim quo
modo fit faciendum pra?ceptum , qualis eft
d/potiocxpiationis,&:difpofitioeiusoblationis quae pro peccato fiebat. *pn eft pij alicuius opens dire&io: vr,quemadmod Deus
cftcJemens, itatu clemensefto, vt Deus eft
mifericors fie & tu efto.lta fentiendumin aliis
piisoperibus. Dpin Prarceptauntquoru ra
tio non eft euidens,atque aperta.nia funt ea
iuffa qu per vocem modi Imperatiui,dcriuaramRadice 1 data fuere: Cuiufmodi eft
immundorum expulfio: & illa,qu vota fiunt
irrira,retratatio : & c id genus, ttusvn
iudicia funt qu inter reum & aceufator dntur. cenfentur illa praecepta,quae populo
Ifral funt quaeda^'Wo-"^*, vt miraculu quod
dam Deo factum in memoriam reuocarent.
EtteftimoniapotentiarDe^mifericordiaC,auxilij &c. Cuius generis funt Sabbathum, fefa, fimbria vcftimcnti, Thepillim, quae cum
iubcrcntur per verbum aut %ecer aut heduth
propoGta fuere. ' funt eapraecepta quae
41.& in cordebumano tanquam.

nPsalmvm

CXI .'

d'cpofitum quoddam includuntur & occulttur.piyeft praeceptorum iuftificatio , quod

cum iuftitia propofira fue runt, . nm
generale quiddam eft cuiufuis generis praeccpta comprehendens. Atqueetia"TnT&;TvaK
aicit de fpe quam illi Deus dederat ; vel ic
vult occult gnifcare voluntatem ipus Dei
in creando mundo. Sic eft fi rmitas ver^
borum eius in creando mundo.Cm autem in
fingulisverfibus vnum ex illis vfurpauit nominibus , non de co folovoluit agere , fed
vnum vfurpauit, & fub eo caetera compre
hends ; nonnunquam vcrinvnoveriuduo
vfurpauit.
Porro in hoc Pfalmo nonnulli funt verfus, quorum alios in aduerfs rebus pronuntiauit , cum nimirum fug fibi confuleret , alios
aliarum anguftiarum tempore. Iftos vero verfus cm Pfalmum hune componeret complcxus eft,qud meditatione &ftudio legispro-j
pter ciufmodi anguftias reuocatus t fuiTet.
Iam vero examinandum eft, quidcaufj
eft, cur Pfalmum huncnecpluribus neepaucioribus,quam oc"to verfibus (infingulislitteris) eft complexus. In aliis namque lpcis,vbi
meminit fcptenarijautdenarij numeri , neutram fummam precise feu prfinit fgnificar,
quemadmodum aliis in locis expofuimus.

IN PsAEMVM CXIX.

6$

Nam feptenarius numerus ponitur propter

feptemfphaeras,in quibusfunt fcptftcllae er
raticas, fiue planetae, qui mundo inferuiunt,&
fc omnes dies mundi per hebdomadas diftribuuntur. Creatus quippe eft mundusfex diebus,icptimus autem ille eft dies,qui$abbathu
vocatur. Sic denarius, quoniamineofinitur
fcuterminaturnumerandi ratio. At o&onarius nullibi pofitus reperitur ad rale quid fignicandum , fed impliciter numerus eft.
Quod i ita eft,cur tandem numerum hunc fibipropofuit ? Videtur mihi Pfaltes fie fecifle,
quodtotusiftcPfalmusagatdeprarceptis,ftatutis & mandatis, & de aliis id genus.
Ifta vero pracepta &c. ope fapientise Sc
intelle&usinft ituta unt.Vi fiuc rationes quibus homo fibi & feientiam Se bonos mores
comparat, ad illarefcruntur.Et de iis dixit Sa
lomon Pro. 9. ver! i. Excidit columnas feptem. His autem intelliguntur quinque cor
poris nfus,quibus hominum morestribuunru r} V t expofuit cruditus ille vir Salomon filius
Gabi rol.
Oculorum cnim ope fcicntiaelibrum ho
mo fpc&abit : auribusaudict cx eorum, qui
doccm.ore; lingua narrabit,& alioscdocebitj,
manu libros fcribet. Necefle autem erat ver
ba facerc deodoratucui mbuuntur fcicntie3

*9

0 M M -E g t A R R R.

quoniamduobusforaminibuscerebrijin quibus imaginandi vis fiue phantafa refdet , na

res funt vicinae. Sexta autem via , ipfa eft narratioeorum, quiremaliquam narrant, quae
quidem nullo fenfu feiri poteft, cum tarnen ex
parte fui ft certa.

Talis eftnarratio eorum

qui in mundo ConftantinopolimeTe renuntiant. nam etil, quiaudit, c,profetus non

fuerit, vrbmque non viderit ; tamen cmita
habere omnes, quiinlocumillum contenderunt,aTcrant, & nullus exiftat ,,qui repugner,
Conftantinopolim ciTecertum erit. Ira in iis,
qua? ad feientiam pertinent , interpretumexpol.tioeftecciaria.Scientiarumnamqueviae
( fiue genera) funt quae per rerum creat.arum
experientiam demonftrantur.

At i\\ae non

omnibus nota? funt, quafiquamcx interpretum verbis audiripoflunt,

Cuiufmodi

eft illud quod lobo

dixit

D eus cap. }9.i.Nunquidnoflitc/npus quo partum

c' petris^el parturientesferuasbferai.(c
alia id genus, qua; ex creatis rebus homines
probarunt.
Sptima verb via, eft intelledus fpeculatio fcientia. &c ceteris firmior. Reftat
adhuc& altera via , quae ex nullo fcientiarum
genere pendet, & quam mens non docet^fed
vidctur omnib9 lcgi$Magiftris.& Do&oribus colum

1 H

V S AL MV M

columna firmiflima.

CXlX.

6j

Arque illa eft Kabala,

cuiquidem fideadhibere omnino debemus.

Naminanimisnoftris verilima & in cordibus firmiflma hjec cil Kabala , Mofcm le
gem fcripfiflc ex ore Dei Bcnedicb. creatum
njife mudum. res preclaras patribus geftas.
miracJainjgniafada, quae parres noftri in
'jgypto viderunt, & in defcrto. ircm diuiioncs maris rubri dordanis. irem caftramctarionem ad radiccm montisSinai.Solis &Lunaetationem cum Iofue bellum gcreret: 5c
alia miracula per Prophetarum manus defcripra , quae oculis non vidimus,fed auribus ao
cepimus, dc quibus mens nihil demonftrarc
poteft, cum in probationem non cadant.Eo-'
rumcnim , qui renuntiant quidpiam, verba
verane fint, fi quis velit, probare poteft. At
quod rradit Cabala, illudnequir quocjuant
probari: fedexlibris(quae res eft nobis tanquam h aereditas patribus relicb) conftat ve
rum efle. Eiufmodiautem Kabataapud nos
eft c t a, & vt He loquar adamtino clauo animis noitris affixa , perinde ac fi , aut oculis
perluftrara , aut auribus percepta fuiTet.quin
rintellcdusnofter huic alTentitur . falluntur
enimnonnunquam enfus, &intcllecbis aliquando aberrat ; cum probado non eft cui
den*. AtKabalam, quae per states vclutpaI

.-

66

Co M M E T A K, I I R R?

rentumquaedamhaereditas cft tradita, ncmfc

ex maioribus arguit.Sic ex omnibus libris,qui
de ea feripti vbique terrarum fuere, ne vnum
quidem reperias, qui akeri aduerfetur. Proptereaapud nos Kabala clara cft, omni dubio
caret, & ita obuia c familiaris, vti ca qua: intclle&usnoftcr apprehendit. Proptercra Dauid hune Pfalmum compofuic per Alphabctum o clics repetitum , qui numerus ill is octo
viis nobis cxpofitis refpondcr. Quibus ita
explicatxs, ad verfusciufdem Pfal. explanandos decet nos iam gradu m facer,
i.

I At i perfctfi via , qui dmhuUnt in lege

Domini.] Quinam funt illiperfc&i viaquorum via cft perfecta. Uli funt , qui in lege
Dei ambulant, id cft, qui addifcunt legem ;
non enim eritvia perfeta , nifi legem addifcant. Illud cft quod dixcre Rabbini in Pince
Abot , ignauus & ftultus non timet peccatum. Sunt qui (He) cxponunt ambulantes i
via legis Domini : Et vox ifta yn quam vfurpauit priori & pofteriori hemiftichio inferv
uir.

Via enim legis Domini perfecta cft,&

Immaculata.

Alia preterea cft interpretation

vtinuerfo ordincdicas. Bcatiqu; ambulant

in lege Domini immaculati via , id cft , qui
difcunt cum funt iam via perfc&i.

Qui ag-

grediunturca perfc&ionis opera quscdi&at

PSALMVM

XIX-

<;

do&rina , qui fummo iuri non infiftunt ,

fed ciraimfcriptos feueritatis limites excedunc.
.

at i &c. ] qui cuftodiunt ea, defixis

mentis oculis obferuat. Qui intelligunt & cognofcunceain toto corde, non in duplici cor
de, quales funt ij, qui vt auram populrem
captent, autdifcunt mandata, autfaciuntEtiau non opcrat &c.~\ Sunt qui cxponunc
particuJam e\x ea fignificarione , qua S>
id er,quanto magis^tl quanto minus.vt apud
lobum 4. 19. ej*, Quinto mdgis domos lutus habi
tates. Septus autem eft, fi homines cuftodi
unt fotuta , quae furttprarcepraaffirmantia:^uant magis cuebunt,tievUum iniquum facinus admittant. quod quidem vocabulum
rfoy id eft, iniquitas vel iniquum facinus prav
ceptancgantiacomprehcndit.Im in viiscius
imbulabunt.Sunt & qui cxponunt fie. Porindc erit iis,qui non funt operati iniquitatem ac
fiinviis Domini ambulaiTcnt. id eft prarccpta
affirmantia obferuaflcnt. Qux fine interpre
tado non videtur apta,vtin primumPfalmum
annotauimus. Nam fcriptum Legitur, Declind
malo , Crfcbonm. Non enim perfc&us ho
mo clctur , nifi relifto malo ad bonum opus
aggrediatur. Quod autem dixere R R. homim,quinoneftlapfusnectranfgreffionetranf

't

O"Ml M N T I

RR.

greTus eft, dabitur merces , perindeac fi bo numopusoperatusfuiTet, dixcretantm de

eo, cuicm peccandi occafio oblata fuiflet,
abftinuittamcn, &c.
4. T V mdndafti^c] Cur ca mandafli? vt ho
mo vald i. accurate ca cuftodiat, & in ea non
peccet, immo totumcor fuum in iiscollocet.
j.

V T i N A M fyt.

Sit in conffeclu tuo

med , Vf dirigdntur vi<* mc ad cujlodienda flatuta

tua. ] Id eft ne me res humanae ita conturbent,
vc ego non poffim femare ftatuta tua.
6.

Tvnc nonconfunddr&cc,] Eum,quinon

euftodic mandata deeet erubefeere tum, cum

criptis tradita mandataintelliget. Nam l fu
fucrit , & ex feripto praeceptum ift ud, Nonfu.raberis , animaduertat , haud dubic pudorc
fuffundetur.
7. . CoNFitEBOR tibi&cc] Iuftitiae enim
t.ue iudiciamead confitendum tibi cum retitudine cerdis docebunt.Difcam namque&
intelligam ilia omnia cTe iudicia iuftitiae tua:.
5.

Stat.vta tuacuod.&cc] -iKDTyldeft

vfque vald, iunge cum verbo notsw id eft,

cuftodiam -, vt antea didum yasth id eft,
.vt cuftodiam valdc. Quafi vclit diccre. ita vo
luntad atqyc animo fedet, vtintoto corde &
totis viribus ftatuta tua cuftodiam. Sic tu ne
mcdereiinquai x fd auxiliare Yt ca pbfer

P S A L M V M

CXII

69

ucm. Piae memoriae Pater meus fie explicauit.

Statuta tua feruabo ; tu ver ne me deferas,
donec ad ca diligenter euftodienda peruenia.

I\iun IerofolymiuriHs.

Xcbllens admodum cft ifte

Pfalmusquantitate (feuverfuurn
numero) magnus,&qualitare(fcu
fenfu rerum)

fublimis Pfalte

Regio in cumfinemconfcriptus:
YtDciOpt. &Max. opemflagitarerjquanon
tantm infeientiis diuinis & ciuilibus, qua;
perfeebe legis noftrae auxilio comparantur;
led nam in iis , qua? fpeciem boni in hac vita
praefeferunt : & in iis, qua: poftcain futuro
aeculovera eTcbonaagnofcentur, ingentes
faceret progreTus. Huiufcc autem Pfalmi ea
eft dignitas, vt ordine Alphabetico au&or il
ium fcripfcrit : &0&0 verfusvnicuique ele
mento tribuerit. Quem fane numerum vfurpauit , quod Circuncifionis oftiduo refpondcar,cuius quidem amore ita dueebatur > vt in
ifto Pfalmoillamcomplexusfuerit, cum di
xit : GaudcocgofupcreloquiotuO,&c.
Piae memoria: Sapicntesnoftriannctarunt
verba iftafuiflc Pialtercgiopronuntiatade

JO

COMMENTARII

RR.'

Circuncifonis prcepto,quat corpori Temper

adhaeret , necvnquam ab eo feparatur. Nar
rant praetere,qud cm balneasidemDauid
femel ingreflusfuiict,& fcThephilim acTiifit,ideft,facris mcmbranis&fimbriisnudum
vidiiTet,& dolore feu gritudine quada animi
angeretur,infpe&afortc t Cirecionis no
ta recreatus,in haec verba crupit. Gaudeo ego
uper eloquio tuo. Circuncifionem ver no
mine intellexiflc argumento eft, quod
cum Deuseius praeceptumdedit Abrahamo,
vfus eft hac voce.
" S 0
Abraham.

I ta enim legitur G enef. 17.

&

dixit Deus

ad

Atque vnicum illud eft pracer-

ptum , Quod Abrahamo mandauit Deus.

Nonnulli funt, qui traduntDauidem refpexiTc ad ill verfuum numerum, qui legis verfus comple Aitur, quemadmodum exponitur
H4e<vtin- in prima parte Nuptiarum, vbi feriptumeft,
ttiiigM lege * i
- conftare verfuum millibus o&o,otiu-Zoar.

_
_
gentis, octoginta & octo. Quanquam autem
Efdras illc (qui Scriba di&us eft) verfusdiftinxit,diftin<Sti fortafe ab initio fuerant,fed cum
cos Iudaei obliti fuiTent,ille reftituit,& ftabiHuit.

Ita RR. tradiderunt in libro , qui in

fer bitur rjanoi now .i. in Cent Be>

ncd.&c. Aut numerum hue vfurpauit Pfaltcs

Regius refpondntem (feptem) djebusja

J H

P S A L M V U

XIX.

~ji

bernaculorum,cum ocbuo die Interdicti uc

prohibit* opera:, arque ij funtfeftidics uc
herira:. Quifquis autemhunc Pfalmum legit,
in eo Jegendolxtabitur,& cxultabit.ForraiTc
ctiam Dauid in iftis fcftis dicbus hunc Pfal
mum compofuit. Nccverabfurdum fueric
i quis dicat hoc numero Prophctam gnaTc
& /as facultares, per quasdecct hominem
rebus diuinis vacare feu inferuire. Eiufcemomodi vero facltate* funt ;

Primo quinqu

illi corporis fen fus. Deindc $"*<*,c vis

memoria?, & intellects.

Caeterm auctor

Maflorx fcribit nullum efle in hocPfal. Ver

filmen quo non fiat men rio v2,&c. hoc vno
excepto, Dirige fcruumtuum in henum,ne oppri
mt mefuperbi. Ncc defunt, qui in c numero
comprehcnduntdi&ionem iftam 3ib i &c
erfus iftc, Dirigeferuu tum, cc. cum aliis inciudecur.

A ntequam autem Pfalmum hunc

exponam, ifta vocabula interpretanda efle

ftatui , ne illa in mgulis verfibusncccTum
habeam explicare.
s Dicam igitur mwi Generale legis nomen clTe ad lignificandum duas illas partes,
quarum prima eft, narratio qudam uuehiftoria , in qua nullum datur preceptum ; fe
cunda vero eft que, praecepta comple&itur..
Ifta: dux partes homini ad animam omnibus

yi

M M E N fA R I

RR*.

virtutum numeris inftruendam funt recti in

dices ; nam etiam ex parte hiftoria?, & ver dot.rinam,& bonos mores ille ibi comparabit.
niya Pars ifta de eiufmodi pracceptis intelligenda eft , quae per verbum iftud
tradunturtantum.
fpecies eft pracepti illius , quod
(homini) eft teftimoniu,& /* perfets
Vcritatis : aut alicuius beneficij Deo Opr.
Max. collati.

Cuius generis eft Sabathi prar-

ceptum. Namteftimonium quoddamcfti &c

monimtum creationishuiufce mundi. Talc
eft fcftumazymorum , migrationis ex ./Egyptiorum terris nota & recordado :fic taberna*
cula,nubium honoris ; fie Hebdomades fgna
un t, & argumenta lata? legis,&c.
OHip cft ea preceptorum fpecies, quaeteflantur,& predicant Dcum cTc & vn,neque
cftare corpore, nullum autem opus circa ea
praeceptaverfatur. Dequibusdit. Tumandafli m tu* cuftodiri nimis. Tanta cnim funt
preftanti, vt Dcus illa iuTerit diligcntis accuratiiifve feruari , qum quae in adionibus
verfantur.
D'pin , fpecies cil prceptorum quorum
rario in atione confiftit,& quibus intcllccbis
vjdetur non plane acntiri, quale eft mandalum vaccae ruf , item veftis ex lana & li
no con-i

PAlMVM

CX L

no context* , & alia id genus.

O*t3fitfo fpecies corum eft mandatorum,
quorum euidens eft ratio : ita vt intellectus
iis facile acquiefcat.

Eius generis funt ifta:

Non furaberis ; non mcechaberis; non occides. Dicitur etiam de damnationis pna,qu x
excoprofici/citur, vtpatetexhoeverfu Cum
fmet de ferfequcntibus indicium : item & ex
i ft o , A iudiciis tuts timui.
" eft prarceptum illud quod (deriuatur)
ex parte mifericordiae & beneficentiae. Quale
eftpraeccptumRcmiflionis : fe & Reft itu rio
rei amiiTae, fic Rcdernptio,fic Oncratio,& cxteraid genus: dicitur etiam de Elcemofyn,&
de Bcncficentia Deo profeca, vt habetur
hoc verfu.

IuitU tuA mftitU in Atcrnumt b*

Veritas.
' TVDK ifta duo nomina fynonyma funtfiuevniuoca : & loco huiufee vocif
mya id eft praeecpti, ponuntur.

Nonnun-

quam etiam pro re promiTa collocantur, vt

dicitur verf.40.fc 50. Afemorefb V R i fer
ne mo, in quo txpeftare mefecifii. cofoUtio me
in affliSHonemcA, quia

Elo^vivm tvvm

me.
dicitur etiam de Dei fidclitate, &dc
aliiseius Attributis , & depraeceptis , U de
obediencia Deo in pcrfcionc praeftanda : vt
f

74

CMMEMTARIl

RR.

habetur verfu, ViamveritatU elegiac. Dicitur

ctiamdere&itudineoperumDei, deque eorum veritate : quorum duo funt genera ; Alia
qu fingulari.quadam prouidentia fiunt,& de
iis verfus eftintelligendus. Invntate re>ondi~
imihi. Alia ; quae natu rali rerum concurfu
geruntur, & de iis dixit. Degenerationein generationem Veritas tua , fitndai terram & permanet.
"pn dicitur de re , quae impellit & incitar
hominemadquidpiamobtinendum , fiueillud it honeftum ; De quo intelligendi funt
ifti verfus 31. Vam mandatorum worum cucurri
cum dilatai cor meum. 35. Viamatutorum tuorum,\Q. Viamveritatis eleg'rSiuc turpe; De quo
hicverfusi^. ciufdcm Pfal. Viammcndacij
amouemc;
11 mifericordiam & bonum in
terpretare,, cum Deus beneficia confert in.
eum, quem confiat non eTc dignum qui ciufmodi beneficia capiat : aut cui Dcus plura.
quam par eft , largiatur.
n id eft timor, duobus modis intelligitur : alter cnim timor eft pcenae, alter timor
Maicftatis ; qualis eft illius,qui vbi Regem infpexit ilium reformidar, non propter fuppliciorum metum, fed propter cam, quam videt
iifto principe reluecrc & Maicftarem,& cxf

IN

PSALMVM .

js

cclicntiara, & magnitudinem.

31 duobus modis exponitur (fiue bifariam vfurpatur.j Aliud cnim eft bonum apparens, feu fpeciem boni praefeferens : &illud
bonum corporis cenfetur.

Aliud aurem ve

rum : &illudcftanimi (fiue mentis) bonum.

Be ATI pcrfei,cc.] Ait hoc loco Pfaltes
Regius beatos eTc cos homines , qui via funt
perre&i,id eft, qui ambulant in via, per quam
pcrueniuntadperfetionem ( feu virtutem: )
In ea autem non incedunt, quae ad vitium ducit, &defctumfeuperditionem. Huevero
diio in, id eft via, adfcaliam attrahit, &
cum ca coniungitur , vt fenfus fit.

Bean qui

ambulant in lege via- Domini quam Deus ipfc elegit.

Via cnim per quamadperfetionemperuenitur, ilia eft femira per quam leges diuinas fibi quifpiam comparabit ; non autem cas legcs,quae Iuris fiue reti fpecicm ae fe ferunr:
non feientias externas in quibus ineft falfitas,
quae lacere neminem poteft.

Aut diciturca-

demdi&io yin depraeceptis , qua: in opere

verfantur.

Per ifta autem vocabula

rmn

innuere vult Dauid oportere hominem in addifeenda lege eiufque feientia plurimum ela
borare. Quafificdicat, Bcati viri, qui huic
ordini aTuefcunt , vt primm fint perfc&i
vi, deinde ambulent in lege Domini. Quo

O M M E N TA R i RR.

modo explicatur hic verf. Pfal.ui. Initiofapientia, deindetimorDomini'quratur, &/icillu

cxpofuimus. Confentitautem hxc cxpofitio
cuincaRR.fententiain PirKe Abot, Trad. j.
nwv Sa p wjn an
rump worw Si - i
; 1

mnh Auore Rab-

bi Anania, qui fuit flius Dofa: : Cuiufcunque

timor peccandifcientiapraeccdit, ciusfcientiafirma efty'& ftabilis. Contra cuiufcunque
fcientia pcccandi timorem praicedit , eius
fcicntia inhabilis cil.
Dixit etiam Salomon, Prouerb.8. jj. Anditeeruditionem, grptpicntcsejlotc; r ncpeflpenatis eam.

Primo vurpar noia , id eft , erudi-

tionem, poft fubiicit , id eft,& fapientes.

eftot e,ciim autc ait Sio id eft , nc poftponatis eam> vult monere hunc ordincmnoa
cflcinuertendum.
t.

EAT I qui cufiodiunt ttimcnU eins, &c]

Poftquam in genere dixit Pfaltcs Regius, Beati qui ambulant inlege Domini: In fpecie nuncait.
Betiquicuodinnt^ui cuftodiunt (inquam) diligenter & accurate temonia eius.

Sunt cnim

hzc teftimonia quaedamnotz argumenta .

earum return, qua; ver creduntur : item &
operum, qua: hominem inadmirationem rafunt,quemadmodumiamcxpofui. Nam in

itf

PSALMVM

CHX,

77

teflimoniis illis obfcruandis , & in mcditandis Dei Opt. Max. operibus (quae eft ca
prarceptorum pars , quae teftimonij nomine
continemr ) homines agnofcent eius excellentiam, eumque perpetu quaerent ; vtciut
artributa addifcantjeum etiam quarren t in toto corde Ajo cum anguftiis prementur.

Quo

modo di&um eft Deuter, cap. 4. 19.

Cum

jfie ris cum in toto corde ,rin tota Anima tua.

Paraph ra/s Chaldaca in prioreminterprctationem inclinat.
3.

Et i am non operdti fnnt imyuiratcm , &c]

Quoniam dixit fcelicescos efle, qui teftimonia cuftodiunt:quarad frirmantium manda

torum Claflem reuocantur : nunc aflerit eos,
.qui iniquum nihil perpetrarunt , quique diligenter cauent, ne pccccnt : quamuis qtefcant,
tr o omni bono ofcrecefjent , appellatum iri
ambulantes in viis Domini. Eaquippe, qua;
przeepit Deus , defendunt & tuentur. Nam
ex duabus rebus, mali nimirum ex fuga, & ex
bono opere , hominis perfcio dependet. Id
cintelligunt RR. eos qui quiefcunt,& am
bulant, &c. cum peccandi occafio oceurr-it,
Z ab ea declinant nomines.

Nam ex duabus

febus , mali nimirum ex fuga , & ex bono

opere hominis perfc&io dependet. Ego vero
in ca fum hs refii vt homo peccare Ju mda

78

M M fi N J I

R R.

tum tranfgredi reformidet , coquodprohibuit D cus , ob id mercede exiftmem cTc donandum. In ea autem fcntentia proponcnda
hociftiinnuere voluerunt RR. ei homini,
cuicmdelinqudicaufa (fiue occafioj obla
ta cTct, ab improbo tarnen facinore abftinuit , parandam cfl c amplam mcrccdcm ; pcrindc acfi prjcclare fcfc gemfct ; 8c id ditac
icnfus communis.

Nam , cum quod iuffit

Dens, tueamr : dignus fane videtur , qui mcr

ccdem accipiat. Apta etiam crit, & ifta expli
cado. Cumeniin ante dixerit Dauid, Butiqt
cuflodiunt teftimonia eins, iaaddendononihil ad
camhominum fclicitatem ait, quod &illos
aliud bonum fequeturv nimirum, qud ctiani
iniquitatem non operabuntur,id eft, non dabitur eis vllapcccandi occafio. Iuxta illud.
Non accidet iufto omnis Iniquitt.

Sed in Viiseim

fcmpcrambuUbunt. Aut ha:c eft mens Prophe

tsr, cumin viis Domini ambulauerint, non
accidet eis vlla ini quitas. Sunt autem , qui fic
cxponunt. Quoniam, iniquiunt, iamdixic
D aui d , eati qui cuftodium tefimonia dus An boc
ee verfu, Mon etiam operati, &cc. fubiungendo,
air.

Saneillifunt omni ex parte beati, qui

obediunt ffirmantibusrprccptis. Veracnim

hominum perfc&io in co tantdm non confiftit,y fini ab omni iniquitate vacui & immu-

IN

P S A L M VrKf - C XI*.

yp

nes;quamuisenim nullum pcccarum fcccrint,

perfc&i tamcn ideo non funt cenfendi, do
nee vias Domini ingreffi emenfique fucrinr,
qua ex re boni.operatiopendet.
T V

ntandafli mandata tua cuflodiri nim'u.]

Quoniamifta mandata(quae omps vocatur)

ycrfan tur in medir done ; & ca magnam par
tem agunt de Deo deque eius attributis i ita
vt, vcl minimus error, qui in iilis obrepat ,
magnushabeatur. talis eft cnim error; qualis
cftillc, in quern committitur; propterea egent magna cautione , magnque conidcrationc.
V t i N A m dirigantur vU &c. ] hxc dikio
>VriK idfignificat c iftat funt preces mcjCiVt
choc loco i n domine mi. AitDauid. Eo
cendunc preces, qas eFundoantete, vtdi^
rigantur viae mcae , & obferuem ftatuta tua, icctabhisdiTcntiatintelletus. Rerum enim
cognitio , caufa illa eft . quae impedimento
Tc vi cctur, nc iia homo percipiat. Acccdit
& aliud impedimentumne illa percipiat, feu
aTcquatur nomo; etil cnim datum eft ci liberumarbitrium, tamcn ineius poteftate
funtimpedimetorum caufa:. Cum aurcm direxeris vias meas ( ait D.)vtiftorum ftatutorumm cuftos,quanton\agis eorum prarecptorum, quorum ratio eft manifefta, obier

Commenta r

RR.1

uator cro & cultor. Itaque , cum ego legis Iibrum euoluam ; cum & in eo t radita p recepta
lega m, Nullo pudoremmafficiar, quia illa obferuare non neglexi.
7.

0 N F 1 t E 0 R. tibi in reftitudtne &c. ]

cmego didiceroiudicUiuitut tu* > ludicia, inquam, uta&atquaa te in lege praefcripta,'

iiueilladereciuilifiue de capite agant, tum
confitebor tibi in diretione cordis. Tum
enim intelligam,comprehendmque 5 quan
ta dignitate antiftent aliorum Magiftratuum
lcgiflatorumuciudiciisacdecretis: in quibus
multa defunt, multa defderantur, vt agnofeunt omnes. Pofimus etiam fie exponere,
Confitebor tibi indireflio ne cordu ineoquoddidici
ittdtcU^prttjiifiitUt . i.Tirmom mifcrkorii^
m. Senfus vero eft, cmego ex Rabbinorurofeu Do&orumoreaddicam cuiufmodi funt udicia illa, quae tu in praeuaricatores exerces, ex ipfis inteliigam homincm rcic^pitalis reum vltimo fupplicio non ant danari, quam affirmauerint telles fe ilium, ne
faceret, prarmonuiTe : &ea, quar in exami
nando facinorc dicturi erant tetimonia,inter
feconfpirarent; de die, de loco, vbiadmiffum crimen , & de aliis circunftantiis confenferint.

Quo in iudicij genere mirandum in

mo du m relucet diuina miferico rdia. ut mes

Dauidis

Comm. RR. in

Psai. cxix~

St

Dauidis eft Confitebor &c. cum didicero iudicia,

&c.ideft, cm didicero te cum hominibus
fummo iure non agere > &eosfccundum de
licia non pnnire vt dicitur 1o. v. lo.Non
fecundum iniquitates noras fecit nobis. Apud E
dram cap. j.verf.ij.Quia tu Deusnoftcrprohibuifti , ne tanta cflet poena , quanta peruertasnoftra. Hic locus itaintelligendus. Vi
de R.Sal.Iarchi.
.

Statvta tua euediam &c] Vidcrur

Dauid velle diccre.E^o ftatuta tua cuftodiam;

quamuis videantur'nt'^,l* &valdadmiiabilia. Non me etiam vfquequque derelinqucs, id eft} quamuisleuioriscuiufdam deli
cti caufa me deferas -, in ilia tarnen defertione
non vfquequaque perfeuerabis. Sunt porro,
qui huiufee loci cam cTc fententiam aTcucrant. Ego vfquequaquc ftatuta tua cuftodiam,
propterea vfquequaque non me defres , ca
nimirum defertione; quae me impediat , ne
foTimillafcruare.

JINIS.

EPIGRAMMA.

aVis rtferAt Da qvin quantu profeceris

Hoc proratd vnonum duo monrd vids ?
Hebra-os etenim pohde arefeere fontes
Qu* dicdt, nonelingua futura procax:
QlaUWM Cr tot referantur fdera , profani
Damnantur, per quos [acra caique patent.
O tua quam Magnos producent otia frutlus !
Ot'ut nobis fecerit ia Dens. .

LVDOVICVS DE MORAINVILLIER,,
Doit. Theol.

EPIGRAMMA.

SCripta PaUini, fecretdque vanapopelli, .

Et F^egem vatem pandit Aqvina mn
Non Jriadnaa poterantpenetrarier arte
B^dbini, implexos extricat ie labor:
E dliud malus, maiorque Hero P i L i pp v s,
4 leides terram purgat dgenorida.
Omne folum , codi cm notum lumen , A

l N V s,

Qua Vdgd monra ruunt, luitrat & interimit.

I.

BOVRDELOTI VS.

AD
De tredecim

LECTOREM.
R R. Modis in exponendo

Pcntateueho Philippo Aqvino lingue

Hebraica: ProfcTorc explicatif.
-

EPIGRAMM A.

DIcitVR Athiopisclaufaemniapander: tafia.

Si Magias herbis eft adhibenda fdes.
Quidquid promittat magno trufeator (natu :
Quidquid & expertum fe Magus ipfe probet:
Schnobata nugas, quoiy qui nulle tre lauantur,
Explodunt pueri , fifdpis , ejfe puta.
Non ita, qua Jcribit* KoviVivS,mcntimrtrmiol
His , tibifi c eft, experiare Modis.
Nam de iUti, fi qua tradit Gens inuid, tratlas [
Qua fronte afpicias, omnia claufa vides,
'[fumas A QVi N i calamos, mirabile diftu>
Qua parte admoueas, omnia dpena Vider.

Olavs Ociibivs Gallvs.

coaic&ura, fine offenfione vcl iacbira tran

fretare. QuamobremvbiquisHebraic lin- ^
gu cultor aliqudiu fortae cum illis Modo
rdifficuItaribuscolIutatus noftra tandem
arte,& induftriacuaferit; fciat,velim, menulJam aliam mercedem expe&are , qum vt
Christo Jibcratori primm , deinde tibi
gradas habeat, qui vtab alendae familiae fol'
licitudine nonnihil refpirarem, &animum ad
cogitandum cribendumque inftituerem an
tea fecifti ; & nunc, vt idem praeftem Oa0
0 aut potius ovS DVD Iludiose facis. Vale.
Ex nobiliflima Gallia? Polyanthropia Kalendis Ianuarij, Anno "ihn * GfW
0'yjF9/McCi) M. DC. XX.

TUUS X5t| ffff$ <C

Phh..Aqv,invsJ

A D
PHILIPP!

ACLVINATIS

cruditiffimi Hcbm Modos.

:DKlS3n OTttW 0
: 1K e\031 KW
wSa nSpj Sy S tS
:opd ooo p
:0* DJ iaWS * iblTi
:DKwb ia Dhp
: Kiy juna . -,
-otiSk nya "nam
;oS Sa ojok
:jKpnpifiSfliian
:cncnpin SSjaw.
:* crninw.
.

> S DpK
:- nchv O'ja DM1
-* iSaj Syp

: hy vnp nan
Dionys ivs Pet Avi vs Soc. Iesv
amico cariffimo S.

Idem Lat-ine\
PErfacile'^^ de diuite promitur aurum.
AAt liquid* purofontepetuntur aqua.
/V'on cuiuii tamen autaurum de fiercore m,
Autde tnofo gurgitc limpha venit.
Hoc deem , hac noflri laus efl nonpar Philippi
uifAxR.abbin*fordis vtrumquctulit,

Tnrw run Mon

min on \n

* mvy vhv

imp Ssi aino

*rnno Kin

*m

' mpp ber

anwib

mVin

ihumtn

'mu iStf i^bi

irmnw

-1 -wtr

nmsbi

im6aj snm

'

irxhrv

- w np

vrv -\

npi

; -pirn W! a

*jni -pis *

s **
! 1
ma

'* WH]

' 1 ont?
papa orvSv

onpwt

' twWo flibpornbm wkd mai

'"m *) nyb 'owia inaa
Dm nwVi iwS -no? 'cani
pjbj r-nfiuu

czwni

Dbn 'i
ie co n nos dS p6v
Nnno wbtmbi '- > mo
jn

: noipn fuwi 1^ mba 'N3

- Niyob '^2twi 4pnV )jao wpp

|? 'moon t=>nbya

wA un pa>-

- 1
1 taw oa * 'twin
'' aba

npwn

A peri os mum & doce ,

Quo diu periueres incolumis.

Qui legit Utabitur,

m vir bonus orebit,
AaIhs -vero exterminabitur.

I V GVL ri iludi contenderunt vir

quidam fapientes , Sc intelUgentia pra:diti,v;r
quos familiae nobilitas commendat , quque
magiftratus gerunt, Principes ,& iuftri Joco
pofiti,iqueprobi,&ftudio,atqueafldue libris dediti,
quorum imeiletin atque oculi intlar Solis & Luna lu
cent: quorum pedes leues funt inftar ceruarum : qui Iconibus fortiores funt ,& aquilis altioies vt dicanx in tcm
pote molaflb verbum, verba, inquam, Dei viuentis pu
ra ac raunda: Os eorum ftillat refmam , galbanum , Se
cynnamomum : omnque id. genus puluerem aroma tarij circuraferunt , * Vadolent in holocauftum qm a Ptriphra.
dixit, er fuit, effudtque fanguinem fuum inftar aqua- v
rum in cireuuu Ierufaiem vt eam redimeret,nolque 1er b ptripi,ra..
uaret betia mala ; fine quo nulla fui lia ipes falutis. fis chrifli
Ecce ifti funt qui petierunt me vt onus aJleuarem, Dtmvm.
Sc perfpicuam, axque expeditam aiiquam viam exeogitarem, quae velum, tenebras excuteret , ac diflifiiltates quae Rahhinnc I^hmI.. Luix iunt,
folueret : petierunt , inquam , vt de rau Ins conarer bene
.r.eren educendo c aquas de rupe rebellium , extinguendo e ' - *</<<*ienem, atque ardorem defiderii fixi, ac infixi in animo ,tmtRal>hl
*, -
_. ;
i
a ,
normt, tom*
aiaguatum ( f * me Irt hot opus Aggrtdtrtr pouUrunt ,) mentara,.

bwan Sitsraa 1? | jm mVA

[pab Skw arn nsoi wwa onpwi
'r-wmnm ' mrua piN
inVi mwi Dip ibs* Nb 'iny
V camaoi bnro S3wnb

onna

- * *! * * '
Nmp | r-wap Wvb
138.1 D'D^Sl fll 1
oibvini '] 'neroimam
mandai niawm
jy 'Niaijn Niev * noSyi !
oya sanana monDv'onvp *
'cama mai ' oyai

onan

djw oaibn aib*ha oowa

^ iy 'nao nao oV?u 1
oynvQ ixt )
1 * owrwi ortab nvnb 'm^iifa
rvby n-wp -p bjn ay
' N43bi ' BJ33 :
131 N4in : i nvp ^

ceuelando

reuelando fecreta abfcondita , remouendo offendiculum,

aboculis eorumqui ftudenr , arque operam fuam collocant in commentants ficlibris fapienrum Ifrael : vt nimirum modus ac ratio teneatur , quam illi in fuis commen*
tariis fequuntur, ficque lex cifque pracepta arque ftaru
ta manifefta fiant: cm haftenus minim potucrint non
dicomenrem illorum aTequi ,fed ne quidemillos limi
ne falurare. Non potuerint , inquam , faris intelligere
quid fibi vellenr, aut fentirenr de lege,eius fecretis ijf*
que quacadillampcrtinerent.itaur hucfque fuerir tan
quam hoipes&aliena infaftidium , deferra, derelia, a f
nec fuerte vfquam repenus qui Rabbinorum libros \t-$tmt.
gerit in iuftitia, dque iis ver iudicauerit. Imb repe
las quamplurimos qui mel legis in abfy nthium conuertant , vt iam earn veluti pudore atque ignominia fuffufara cernere liceat, nec Madianiris abfimilem, fitque
illis veluti vido omni ex parte obfcura,& tanquam lit
ter z obfignatat, atque indar belli naualis (tu mttum intutiut, ) dehcitque plendor eius, tenebrx vndique
cernantur, non lecus atque die aliquo obfeuro ac nu*
bilo , propter locutiones eorum nimium breues , Sc in,
quibus multa fupplenda fine. Interdum quoaue magna
C liJuirria quaedam myfteria fubobfeure gnificanr. In
terdum videas eos parabolis atque znigmatibus glorio
ft s fuperbire , eque verb femper plan loqui , led dif
fimukrc quxdam , obfeuros admodum propter ftyli ac
rei mulriplicera varie tatcm , interdum vna eadmque
voce multa complementes: Adeovt qui eos vident *
tim iudicent.ac clament, videte qusco hune, Profeb
ftultus eft ftultos alliciens , nec nifi in ftultitiis verftus; j^j^ J"*'
crafint nimirum eorum mores ac ftatuta ab aliis natio- 'J%*tl
ni bus longe diuerfilma. Que cm iraiinr,^ mens ccr. Hlim ,y?4r
t hominis minor eft quam vt poffit eoram men- W viri:
tera penitus aflequi . Mihi credc ab eorum infti- h*e ttntuta quam longiflm abeft. caufa'eft cuir - \*
cerrum meum excuTerim , animum confirmauerim, \,rti figmfi8c accmxerim me vt currerem poll prseeepta eorum.

io > 'ronai / wtro

'noir ' /&' owVbwoinn
nVpa ? 'rnvTOi m rrwiwnb
. tarn -nssbi * wVi'
]? ' '
hntt via 1' n-m ' nna Vi3x^? 'rowor
' '
am: menai

mw tybmewi i

.'
^
hi p4jm nn - jnnV *
---ortW '-
' onY '-31 1>3-' 9
-. by Titn onS >
owV dk1?

pracfcrtim cm viderem voluntatem corum fpecbre Dei

gloriara , omninque eile ream , & rationi conformem.
Idcirco applicui animum meum vt exdificar legt prse
raanitionem murum,& 1 cum inter duos muros: vt, in
<juam, apponerem vedem, ac portas, muir mque arcem
ins: vt lucereeam facerem , efhceremque puiam, arque
mundam : vt eam perfpicu edoccrem , eifque honori
decori feruirem, quo ij qui ambulant infemitis fapienti*
adobeundumminifterium inomneopus fanrum comedan: de hutu eius, exugant ,bibant,& decore vberura,
nec non late V pinguedine eius delecTtenrur , manducenr
de frufto eius, cubent denique in finu eius. Proprer hoc
enim Deus illam dedir, & in vmbra manus abicondir,
in tabulis lapidis pere&i, 6c iufti defcripfit, * palam arque a
in loco publico eam rradidir,vt omnium ex aequo eflet,
'^rte'
communis omnibus qui ea opus haberent vt falutem fuam
operarenrur, non quemadmod dicunt Ifralirz qui fem
per peruertunr,Hebra:i,inquam.,.qui velutiebrij
CfCUtit, & declint port prauittes luas; Iudaros dico imbecilles.prauis perditifque mori bus, para t os fufci tare Le
mai han, quip pc qui hauriant fpiritus nefeio quos impu- b
*li
ros, arque immundos, fbq;folispcrfuadeant terram banc"1"
** '
eTe concem .> ocuh illis funt, nec tarnen vident. eft
ratio propter quam in explicanda lege obfcur loquanrur,
nec ideo illa facile propagan queat. Ac cerr Ulis probro A vtr
acvitiovertitur.qubd tamftult fefe" grant; < ibiq ips mmun'
ignominiam ea ratione acceriant. Quamobrem fta tui po - *>m fumm
nere obliqua in rekum . &- viam n& . muntre: /i"*"*,
arque exorchar ab iis quaefaciliora magis neceTaria vi
debuntur, vt aliquand ad difficiliora me accingam. Hoc
ergo tempore in primis perficiam i porero vt clar & perfpicuc enarrem tredceim locos quibus lex po t eft explican,
qui quid em tibi ad adyta penetralia legis aditum patefaciant. Sunt enimveluti clauesquaedE,& generaba prx
cepta per ut i lia & neceTaria i iis qui accedunt ad taberna- ^
culum Domini, & palatiadebciat iludise viitant; per*
tilia* inquam, c neceTaria vt illi verum fenfum aflequi , & flJrnu
alocaicriptur* inter fe conciliare valeantquae fbi inui*

* > 1\ bpDb nwa ?

- V won Spn p
mrnwai -
' nenn: rnvy v4vn
on jn D'Jb js>V wV rmfli
uhjflo d?3i
rVjnnSi iwh * ^i 1
1 oibr

' fn

ni m nt ^! dww rompan
'Olbtf 13 01 * iy vnv\
^V mnb
-
- 1 - \ r- unan
wib ai
Spi
nD3i tsnpn 11 ntjrwi
nDDi

pwiS : 'ib 11 1
>nvyrui * niSi wpy

cera videntur repugnare, dignofeneque ac difeernant

verum falfo, arque Iegitimum ab Ilegitimo. Verira
cm ifta: fuerint rationes cur ad feribendum me ap- plicarem, iftam viam feniel ingreTus vix mihi tempera
re porui, fed qu pleniore obfquio ftudium tuum deniererer, p'.'.cui eligenda eile mihi precipua qudam
capita veterum Rabbinorum libris ex quibus quid illi de Media, Trinirate , cultu & fanctorum inuoeatio
ne ferrerint, coniecturam facere licerer. Quod vr lubentis aggrederer fecit auctoritas V. G. Domini de
M V i s Hebraearum lirrerarum Profefloris Regij , cui
cm lucrum capiiurn , feu locorum bonam partem in
ipuTmet fontibus indicarem eifque rogarem fententiam , ille me multis verbis adhortan , fumque operant
vitro polliceri, adhortari , inquam, vt de iis in hunc
i: odium rranferibendis cogitarem, neque committerem
vt hac in parre ribi viderer defuie. Sed quoniam Ion
gum illud opus futurum eft, & prolixwm , interim dum
quae hue & illuc dipera colligimus , in i nil um volu*
men quod publiez vtilitati deftinamus , excreuerint,
vnum duntaxat, aut alrerum caput ad calcem huiufee
prefatin is appingam, estera, Deo iuuante, propediem darurus. Ifta autem qualiacumque funt aut erunt,
/m prxftarc neque Galatinum neque Reuchlinum HtbL'"/^
ahfque qui haftenus in ea re infudarunt, attigifle. ,'
Quod me dictum nolim exiftimes , vt huic opuiculo/"*"
quod Ci quam habet dignitatem , fuis authoribus to- *4*wram, me nullam habet gratiam aut fauorem apud te
vt(Utconcilicm, led vtiurelligas adlmc ex Rabbinorum itrrcore varum colligi poiTe , atque in eor libris inulta dehtefccre qui maximam fidei Chriftianx lucem arierre pollnr.

:vih *wh oWn =

ppb . pjbfr ^iin
vrao nntti nit ^
^ - ; -
U-ttb 031 i
n Vity maman
: ib

*^

nnwn nVwp

iaib ' t?&? mav mn

i nV )id { =
mv mav

'rriipj;

tno rn^n Nbi mbyw p:a

. itauwaw
me^ isoafli wn iaib Su

nSi 1? niatw a

d:i * new

pfio ?

*
jnia^ii Sdj

> #
S^k

unem un ^

- ^ .

eque vero de hoc negorio tantm cogito , fed >

quonimn linguae Hebrxx ftudium Conor omni modo
promouere, de foluendis arque explicandis decern his
quajftionibus.
. .

Prima eft de mundo: vtrum fir qui ipfumregat?

Secunda , quare neceil eft admittamus in Deo multa,

nomina, cm hoc vnum infinitum uiceie debeat.

Tertia, fi necefle eft admittamus ifta nomina, quare de

, cm vna fit potentia ?

Qtiarra, quare ifta nomina emanare dicuntur , non vc

to creata elle inftar rerum cr cat arum5

Quinta, quomodo pofiumus dicere Deura effe vnum

cm in eo decern lmul line, hoc enim eft aliud animo fentire , a hud verb ore proferre ?
Spym, poftijunm cLibvAjpIicatum eft decern eile nomi.
n a, at que etiam emanare illa, non autem creari , quxro
quare Alis attribuatur terminus, circumfcriptio fiuc men
tara, &corporcitas

Septima , illa nomina quo tempore funr? Si refpondeas ferme- ereatione mundi , hinc dubitatio exoriri po
rerit ,cur emanatio lllorum nunc fit, non autem ab iilo
tempore? Prxtcxea quomodo apud Dcuro qui perfectos

 3i hVi awbK
one :* oxi 'oVbvi Sv
rao ' vn
/ * # n * ^
1? n

D'ami | /?
1 1?
110 1

af 11 naiV 'EDlpDl

- : * 1
i mrp arm
n ' nViba / wnn
1

DWfli omoj km nny ;

*? im -
D'sbin Dbnii Si *1 #
-* / \ pfiWty |W
iy !
mnjD3i 'n
-V?3K birwKi >* n h3 nSva
jsnnK pn3m Awba ?i^ tnantt
? n

eft, noua an qua eft cognitio? Quod i t cfpondeas efle alter

na quemadmodum ille eft ajternus: ergo ei aequalia funr.
Qubdfiaequalia& paria funt,quodnam poteftefle difer
men inter ilia? Prauerea il ar terna funr , quomodo ad ilia
pertinere poterunt iudicium & milericordia : certe non
opus fuitiudicio, cum nulla* adhuc eflcnt creaturae.
Octaua , qua: fit eorum qualitas ?
Nona, quod fit eorum nomen Sc locus, id eft ratio no
minis eorum?
Decima, darum & perfpicuum eft centum efle bene*
dicciones refpecu centum bafium( <[ tentum templi *
fu/HnebAnt : ) ilkcque funt decern nomina, quorum
vnumquodque decern conftat. Die mihi quomodo vnum.
quodque decern conftet , cm nomen
I.
quod fuprcmum eft, miiricordiam perfectam & fimplicem, & quae nihil iudicij admixtum habear, fignificet?
Pratterea nomen f"^
%*gn*m vocatur p"lt2f3
I.arida feu terra, necnon frs^Q I. mare: omnia autem
ilumina eunt in mare : neque aliud illi eft , qum quod
effunditut inillud. Siiraeft, quomodoiunt centum?
Ante omnia autem Dei opem precatus apud quern ex
animo profiteor me militias Chriftiana* facramento velle
teneri , ad inftitntum opus me accingo, ac primm funda
menta iacio.rcliquumopus am eJ omnibus fuis nume
ric, & partibus abfoluturus.atque ad vmbilicum perdu
turus. Amen. Amen , fie efto voluntas Dei.

EN

EA

CAPITA

Q^VJE

huufcepr&faorits calcem adfcrtpturum me promi.

EX

LIBRO

NIVM

ESSE

irm Q.V E M

M;

ANTIQVISSlM VM,

mulrq; tcmporeanteC hriftum natum confcriptum ludaei credunt,

fol. 83. fuper Geneim.

1. 1, titrnt,

At er et F iL IV 8; ah>fconditus,gr
reuelatus : altpremo tempore abfeonditus & occulttis; a poremo tempore
exijt in lucem 3&reueUuit Je. 1 IehouA,
TV Iah ' una confociati junt. lah filius
eft, Elohim Spiritus Sanus. ha fcr ad verbum. Qui locus profect ira clat us eft, vt fi
coner explicare, mihi verendum Ht ne lucernam raeridie circumferre videar:quod
prohibemur verere Hebraeorum prouerbio.
Omii prudenter vnum aut alterura voebulum , cjud nihil ad inftitutum facerentj,
& alioquin obfcuriora eflent, quam vc bre.
uiter explican, &ab iisqui inCabbala mioim verati funt, facile intelligi poflent.
Eodcm folio author librizohar quifquis

tandem illeei(non enim mihi facile quifquam periuaferitefie R. Simconem fihum

ochan, difcipulumR. Akiuae)exponens illud Gencf i. Et piritus Dei. Spiritus Dei,
inquit,^/ eft 1 Schilo. Ait etiam, neque ita I, I'"
multo poft:A4eJfias morti tradeturpropter rea- ^^,
tum pu m generations.

Ergo veteres ,

Judaei Mefbm Spin tu m Dei fore credebar,

nccnon propter hominum peccata morte
afEciendum.
Folio . Meffiam vocat jecretum hominis
perfetfi (J.vt ego interpretor , hominem fccretoquodam,&arcano myfteno perfeftu)
cui mundo perfeflionem ftaliaturus. Vides il
ium non fentire Meflam qualemcumque
hominem fed mirumquendam hominem
futurum , & occulto quodam modo perfe fcum,Deum icilicet& hominem: id enim
cius verba videntur fonare.
Folio 4.9. author iftius- libri rponens
vertum u. Pfal. 51. Cor mundum crea mihi.
Deus, & piritum rectum innoua in vifeeribus meis. Rogat, inquit, Dauid: Spiritum
rectum innouawviperibrnmeis. Quidillud innoua t 1 Legem nouam gnicatquo tempore e ^^'
nnouanda. Ac proptereadicit innoua. Vel cae- 4oihUuo dare appareatauthorem ilium dc rutura
lege noua ml dubitafle.

EX

LIBRO

CVI

TITVLVS

. eft ht*r\wvy I. oculus Ifra'e, cuius author

eft . Jacob Bar Schelomo fol. 178.

.y^Vthor ille aggreflus explicare verfum

u.cap. 53. Ifaia^quo non potiffimum
nitimur vt Melfiar aduentus, c mords fidem faciamus^ppllicetur quidem fe varias
allatur expoiitiones, NnbDT bi
fed, inquit, ad dilatation?fermants-, quod ego
le interpretor, non tamvt aliquid ex animi
fententiadicam , qum ne nihil dixifle videar: Nam fi, inquit l^vervolumus iudicare j cum ingenij noflri vires admodum exigua
fint j non pojjumus rite accommodare verba
ifliusfcionis, & ea in ilia continentur no
bis videntur impoibilia.

Ex quo loco pla~-

num eft ludamos in iis quae deChrilo iunt

aut caecudre, aut, quod magis crcdiderim,
caecitatem Amulare; cumquefealiquo fcripturae textu vrgeri fcntiunr,malle ignorantiam fuam profited, quam ingenue Chriftuin fated. Argumento nobisefthic Rab
bi qui quiduis potius excogiter,& in quemuis potius ienfum feripturam cjetorquear,
vt vidcre poterit quiipfum coufulet, quam
Meiam

Meiiam de quo dubio procul illud caput

ctaccipiendurr, venifl'efateatur.
Fol. fequente haud ira multis interiedis
verbis, atque eam, inquit vfque adMeiam
(funt enim c eius verba qua: velim expen das) iuHficari poteft 3 &c. Vide quanta fit
vis veritatis, qua: etiam inuitum & repu*
gnantem, vt eius verba videntur ion are, cogit praedidum ilium verfum de venturo
M cilia cxplicare^quem omnes Chritiani dc
Chriftoiamnato,&paiTo accurate & ad literam .jfplicant. Verum non tantm ille,
fed R; Dauid Kimhiquantus, Deus immortalis> rfo/ fefu holtis) ad extremum
praedidi capitis quod ca:teroqui enarrauerat
de fuo populo ne fortafle videretur fentire
cum CnriftiantS,tandem nihil minus,qum
illis

gratificad

cogitans

citat

lonathan

Chaldaeum paraphraften qui totum illud

accipitdeMeTia,ncquever illum refellic,
fedpotiseius ntentiam fuo calculo videtur approbare; Emcrgit videlicet tandem,&
rrumpit vertas, quippc qua; tanta m femper potenti habeat vt nullis machinis,aut
cuiuiquam hominis ingenio , aut folertia
opprimi poillt.

Cert illud caput Efaia:

adeo perfpicuum eft, & tarn clare Chrilum

fonar , & graphic cius patiaonem depingit,

vt hi ne facile fit perfpicere ccitatem iara

olim Prophctis pra:ditanl ita luda?orum
qui in tam clara verbi diuini Jucc nondum
Dominum ipfu m. ce r n t , ani mis i n fe d i (,
plan fias dcplorandi } de iilis ver dici
poiit ix^iNib Qnb n>YV oculoshabenty&
non videbunt; Faxit OeusOpc. Max. vt aus
res eis fint ad audiendum.

EX, LIBRO

CVI

TITVLVS EST

DVsf nu L Tabernaculura jlacis, cuius

authored Abraham Schalom filius
R. IfaaC,fol. 68.vbi de idololatris fermonem facit._

QVarta inquit j caterua Idololatrarum3 efl

eorum qui colunt ngelos iquiquidem po~
pulorum funt principes^ quemadmodum dicitur
i. apud Daniel. Et principes regni Perfarum , 7,
nifi Michael princeps ueer: aut quod arbitrentur illis inejfe poteflatem aliquam, auteert
*vt fint intermedin oratores inter fe & Deum,
ruiendo eis. Super qua re cautum eft nobis Le
ge ipfa, videturfy nobis effe prohibitum orare tfio
modo, Lx quo pcrfpicuum eft non damna

ri cos quiangelorum opem implorant, fed

qui id faciunt feruiendo eis, id cil vt nos
loquifolemus, adorando cos. Qud aurcra
non damnentur praecis quia opem An-'"t"',gelorum implorant dummodo id fiat in no.
mine Domini, vt ipic videtur dicerej con
fiat ex iis qusE mox fubiungit: Etfecundum
hoc, inquit, alloqni folemus Michalem his ver
bis: 131 21

oam ys\ Dip n

O Princeps magne furge & precare misericor

dias fuper .populo boc, re. Ergoiftius Rabbini fententia fuitncmini quidera licerc an
gelo s adorare, quod nos ctiam fentimus,
led tam precari., & ad cos in moleftiis confugere, omnibus eile conceium.

'
'W3

'is3 t^sV jrw 5

'itop
*<b vSk ojv
t^tb ra

'inn Skip ^
nptf Nb awonpn
Vrarn np ' aw
meo
Simeon de Mvis Brof. Reg.
lDEMi

QVa quondam primi fudere oracula vates

De Chrifio, &cafta de religione ntum,
Mac recutitorum longa calgine preit
Fraus T&bbinorum .d nunc, velut exories Sol,
Ingenio tenebras, atquearte repeit fquinus,
Dogmata qui nora ex ipfis decerpit apellis,
Mendacem & linguam veros exquiritin vfus.
Pace tua liceat (Soter) dixijje , racemos
Fert labruea bonos, & amari inonte liquores
Tentantum dulci perundunt ora apore.

'
'vtwi "vp amy
Ski ^S piei
' ***? inte nyvwS
'iK-ip

emp w

' t+h vb
t^tb 11

'vwi 4ttnv> ^
" nS
Vratn nn 'p an
i nD H17D mp
Simeon de Mvis Brof. Reg.
IDEM.

QVa quondam primi fudere oracula vates

De Chriflo,&cafla de religione ntum,
recutitorum longa calgine preit
Fraus Rabbinorum.d n njelut exories Sol,
Ingenio tenebras, atquearte repellit 4quinus,
Dogmata qui nora ex ipfis decefpit apellis,
Adendacem <r linguam veros exquiritin vfus.
Pace tua liceat (Soter) dixijje , racemos
Fert labruea bonos, & amari in fonte liquores
Tentantum dulei perfundunt ora fapore.

'

Skt t^tS ptoi

' t^A jne nyv&h

isvj

vb oj*p

nS inn

eawenpn

'rvtn '
iviad mp
Simeon de Mvis Prof. Reg.
"

I D E M.

QP* quondam primi fudere oracula vates

De ChrifiOf^caa de religione ntum,
c recutitorum longa calgine preit
Fraus Rabbinorum.d n velut exories Soly
Ingenio tenebras, atque arte repeit quinus,
Dogmata qui nora ex ipfis decerpitapeis,
Mendacem & linguam veros exquiritin vts.
Pace tua liceat (Soter) dixijje , racemos
Fert labruea bonos, & amari in fonte liquores
Tentanmm dulci perfundunt ora fapore.