Osnovi elektronike

Tranzistori sa efektom polja -

cetvrti dio

Prof. dr. Aljo Mujcic

Decembar 2010

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Laboratorij za informacijsko-komunikacijske tehnologije
1 / 28

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim source-om

Sadr
zaj

Pojacavacki stepen sa zajednickim source-om

Pojacavacki stepen sa zajednickim drain-om

Pojacavacki stepen sa zajednickim gate-om

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Laboratorij za informacijsko-komunikacijske tehnologije
2 / 28

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim source-om

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim source-om
I

Tranzistor sa efektom polja u pojacavackom stepenu se obicno svodi na

cetveropol.
Ovaj pojacavacki stepen odgovara stepenu sa zajednickim emiterom kod
pojacavaca na bazi bipolarnih
Tranzistori sa efektom polja imaju visoku ulaznu impedansu te u osnovi
predstavljaju naponske pojacavace.
+Udd
Rd
D
G
Rg
eg

S
ugs

uds

Ugg +

Slika: Poja
cava
c u spoju sa zajedni
ckim izvorom
Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli
Laboratorij za informacijsko-komunikacijske tehnologije
3 / 28

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim source-om

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim izvorom
Na osnovu jednacina

y22s

y11s = yis = j (Cgs + Cgd )

(1)

y21s = yrs = j Cgd

(2)

y21s = yfs = gm j Cgd

1
= yos =
+ j (Cgd + Cds )
rd

(3)

i
Au =

u2
y21 Rp
=
u1
1 + y22 Rp

(4)

(5)

mozemo odrediti naponsko pojacanje pojacavaca u spoju zajednickog izvora

Au =

1
Rp

gm + j Cgd
1
j (Cgd + Cds )
rd

(6)

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Laboratorij za informacijsko-komunikacijske tehnologije
4 / 28

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim source-om

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim source-om

Izraz 6 vazi za proracun naponskog pojacanja do vrlo visokih frekvencija. Pri niskim
frekvencijama mozemo parazitne kapacitete Cgd i Cds zanemariti cime se dobija
Au =

gm rd Rp
Rp
=
rd + Rp
rd + Rp

(7)

U praksi je cesto ispunjen uslov rd  Rp pa imamo

Au gm Rp

(8)

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Laboratorij za informacijsko-komunikacijske tehnologije
5 / 28

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim source-om

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim source-om
Ulaznu admitansu dobijamo iz jednacina

y22s

y11s = yis = j (Cgs + Cgd )

(9)

y21s = yrs = j Cgd

(10)

y21s = yfs = gm j Cgd

1
= yos =
+ j (Cgd + Cds )
rd

(11)

(12)

u1
1 + y22 Rp
=
i1
y11 + (y11 y22 y12 y21 )Rp

(13)

(ygs + ygd )yp + (yd + ygd + yds )ygs + (yd + yds + gm )ygd
yp + yd + ygd + yds

(14)

rul =
tako da dobijamo
yul =

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Laboratorij za informacijsko-komunikacijske tehnologije
6 / 28

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim source-om

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim source-om

U izrazu su koristene admitanse

ygs = j Cgs ; ygd = j Cgd ; yds = j Cds ; yp =

1
1
; yd =
Rp
rd

(15)

Ukljucivanjem izraza za noponsko pojacanje u izraza za ulaznu admitansu dobija se

yul = ygs + ygd (1 Au )

(16)

Dobijeni izrazi vaze do vrlo visokih frekvencija.

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Laboratorij za informacijsko-komunikacijske tehnologije
7 / 28

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim source-om

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim source-om

U oblasti niskih frekvencija parazitetni kapaciteti se zanemaruju tako da bi se na

osnovu izraza 16 dobilo
yul = 0
(17)
odnosno
rul

(18)

Prema tome ulazna impedansa pojacavaca u spoju sa zajednickim izvorom je vrlo

velika. Treba voditi racuna da su vec zanemareni otpori Rgs Rgd .
Ukoliko je pojacanje realan broj tada je ocigledno da je ulazna admitansa
kapacitivnost
Cul = Cgs + Cgd (1 Au )
(19)
Vidimo da se i kod tranzistora sa efektom polja pojavljuje Milerov efekat.

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Laboratorij za informacijsko-komunikacijske tehnologije
8 / 28

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim source-om

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim source-om
Na osnovu jednacina

y22s

y11s = yis = j (Cgs + Cgd )

(20)

y21s = yrs = j Cgd

(21)

y21s = yfs = gm j Cgd

1
= yos =
+ j (Cgd + Cds )
rd

(22)

i
Ai =

y21
y11 + (y11 y22 y12 y21 )Rp

(23)

(24)

mozemo izracunati strujno pojacanje pojacavaca. Posto je ulazni otpor pojacavaca

veoma veliki u kolu upravljacke elektrode protice veoma mala struja ig tako da je
odnos iidg = Ai veoma veliki broj. Iz istih razloga razloga otpor generatora u ulaznom
kolu mozemo zanemariti (rul  Rg ).

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Laboratorij za informacijsko-komunikacijske tehnologije
9 / 28

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim source-om

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim source-om
se tice izlaznog otpora ocigledno je se on moze izracunati na osnovu jednacina
Sto

y22s

y11s = yis = j (Cgs + Cgd )

(25)

y21s = yrs = j Cgd

(26)

y21s = yfs = gm j Cgd

1
= yos =
+ j (Cgd + Cds )
rd

(27)

i
rizl =

u2
1 + y11 Rg
=
i2
y22 + (y11 y22 y12 y21 )Rg

(28)

(29)

.
U oblasti niskih frekvencija gdje se mogu zanemariti parazitne kapacitivnosti dobija
se
Rizl = rd
(30)

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Laboratorij za informacijsko-komunikacijske tehnologije
10 / 28

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim source-om

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim source-om

Osobine pojacavackog stepena sa zajednickim source-om su:

I

veoma veliki ulazni otpor

veoma veliki izlazni otpor

znatno naponsko pojacanje

veoma veliko strujno pojacanje

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Laboratorij za informacijsko-komunikacijske tehnologije
11 / 28

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim drain-om

Sadr
zaj

Pojacavacki stepen sa zajednickim source-om

Pojacavacki stepen sa zajednickim drain-om

Pojacavacki stepen sa zajednickim gate-om

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Laboratorij za informacijsko-komunikacijske tehnologije
12 / 28

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim drain-om

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim drain-om
I

Ovaj pojacavacki stepen odgovara pojacavackom stepenu sa zajednickim

kolektorom na bazi bipolarnih tranzistora.
+Udd
Cgs

G
Rg
eg

Rgs

S
ugd

Rp

Cgd

Rgd

gmugs

rd

Cds

usd

Ugg +

Slika: Poja
cava
c u spoju sa
zajedni
ckim drain-om

Slika: Model tranzistora sa

efektom polja u spoju
zajedni
ckog drain-a

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Laboratorij za informacijsko-komunikacijske tehnologije
13 / 28

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim drain-om

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim drain-om
Poreenjem ekvivalentne seme model tranzistora sa efektom polja u spoju
zajednickog drain-a prikazane na slici sa semom aktivnog cetveropola dobijamo
1
y11 + y12 =
+ j Cgd
(31)
Rgd
1
y12 =
+ j Cgs
(32)
Rgs
y21 y12 = gm
(33)
1
+ j Cds
(34)
y22 + y12 =
rd
Odavdje izracunavamo pojedine y-parametre vodeci racuna da se radi o stepenu sa
zajednickim drain-om
1
1
y11d = yid =
+
+ j (Cgd + Cgs )
(35)
Rgd
Rgs


1
y12d = yrd =
+ j Cgs
(36)
Rgs


1
y21d = yfd = gm +
+ j Cgs
(37)
Rgs
1
1
y22d = yod =
+
+ j (Cgs + Cds )
(38)
Rgs
Fakultet elektrotehnike Univerziteta u r
Tuzli
d
Laboratorij za informacijsko-komunikacijske tehnologije
14 / 28

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim drain-om

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim drain-om

U praksi se obicno zanemaruju velicine

Na osnovu jednacina 35, 36, 37, 38 i
Au =

1
Rgd

1
Rgs

jer imaju visoke omske vrijednosti.

y21 Rp
u2
=
u1
1 + y22 Rp

(39)

mozemo izracunati vrijednost naponskog pojacanja ovog stepena

Au =

(gm + j Cgs )Rp

1 + gm Rp +

Rp
rd

+ j (Cgs + Cds )

(40)

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Laboratorij za informacijsko-komunikacijske tehnologije
15 / 28

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim drain-om

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim drain-om

U podrucju niskih frekvencija mogu se zanemariti parazitni kapaciteti tako da se

dobija
gm rd Rp
Rp
Au =
=
(41)
rd + (gm rd + 1)Rp
rd + (1 + )Rp
Ako je rd  Rp dobija se
Aumax =

1+

(42)

Naponsko pojacanje pojacavacko stepena sa zajednickim drain-om je blisko jedinici,

sto znaci da ovaj stepen u opstem slucaju smanjuje ulazni napon (Au < 1).

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Laboratorij za informacijsko-komunikacijske tehnologije
16 / 28

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim drain-om

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim drain-om
Ulazni otpor se moze izracunati na osnovu jednacina 35, 36, 37, 38 i
rul =

u1
1 + y22 Rp
=
i1
y11 + (y11 y22 y12 y21 )Rp

(43)

Potpuno istim postupkom kao sto je izvedena jednacina 19 i sada se dobija

Cul = Cgd + Cgs (1 Au )

(44)

Uticaj kapaciteta Cgs se jako smanjuje posebno ako se uzme da Au 1.

Ulazni kapacitet ovog stepena mnogo je manji od ulaznog kapaciteta stepena sa
zajednickoim source-om.
Na osnovu jednacina 35, 36, 37, 38 i
Ai =

y21
y11 + (y11 y22 y12 y21 )Rp

(45)

mozemo izracunati strujno pojacanje ovog stepena koje je u opstem slucaju veliki
broj.

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Laboratorij za informacijsko-komunikacijske tehnologije
17 / 28

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim drain-om

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim drain-om
Koristenjem jednacina 35, 36, 37, 38 i
rizl =

u2
1 + y11 Rg
=
i2
y22 + (y11 y22 y12 y21 )Rg

(46)

moze se izracunati vrijednost izlaznog otpora. U podrucju relativno niskih

frekvencija mogu se zanemariti parazitni kapaciteti cime se dobija
rizl =

1
gm +

1
rd

rd
rd
=
1 + gm rd
1 + mu

(47)

Izlazni otpor ovog stepena je nekoliko desetina puta manji od izlaznog otpora
pojacavaca u spoju sa zajednickim source-om. S obzirom da je  1 mozemo pisati
rizl =

rd
1
=

gm

(48)

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Laboratorij za informacijsko-komunikacijske tehnologije
18 / 28

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim gate-om

Sadr
zaj

Pojacavacki stepen sa zajednickim source-om

Pojacavacki stepen sa zajednickim drain-om

Pojacavacki stepen sa zajednickim gate-om

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Laboratorij za informacijsko-komunikacijske tehnologije
19 / 28

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim gate-om

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim gate-om
I

Ovaj pojacavacki stepen odgovara pojacavackom stepenu sa zajednickom bazom

na bazi bipolarnih tranzistora.
Cds

D
S

Rg
eg
Ugg +

is

id
rd

G
usg

udg

gmusg

Rp
Cgs

Rgs

Rgd

Cgd

+ Udd

Slika: Poja
cava
c u spoju sa
zajedni
ckim gate-om

Slika: Model tranzistora sa

efektom polja u spoju
zajedni
ckog gate-a

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Laboratorij za informacijsko-komunikacijske tehnologije
20 / 28

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim gate-om

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim gate-om
Na osnovu ekvivalentne seme trantistora u stepenu sa zajednickim gate-om
prikazanim na slici 5 mozemo pisati




1
1
is =
+ j Cds (usg udg ) + gm usg
+ j Cgs usg +
Rgs
rd

(49)

odnosno,

is =

1
1
+ gm + j Cgs + j Cds
+
Rgs
rd


usg

1
+ j Cds
rd


udg .

(50)

Odavdje je
is
1
1
= y11g = yig =
+
+ gm + j Cgs + j Cds
usg
Rgs
rd


is
1
y12g = yrg =
=
+ j Cds
udg
rd

pri cemu je

udg = 0 (51)

pri cemu je

usg = 0 (52)

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Laboratorij za informacijsko-komunikacijske tehnologije
21 / 28

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim gate-om

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim gate-om
Na isti nacin se moze napisati i druga jednacina




1
1
+ j Cds udg +
+ j Cds (udg usg ) gm usg
id =
rd
rd

(53)

odnosno

id =

1
1
+
+ j Cgd + j Cds
Rgd
rd


udg

1
+ gm + j Cds
rd


usg .

(54)

pri cemu je

udg = 0

(55)

pri cemu je

usg = 0

(56)

Odavdje je


id
1
=
+ gm + j Cds
usg
rd
1
1
=
+
+ j Cgd + j Cds
Rgd
rd

y21g = yfg =
y22g = yog =

id
udg

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Laboratorij za informacijsko-komunikacijske tehnologije
22 / 28

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim gate-om

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim gate-om

U svim prethodnim izrazima mozemo zanemariti

1
Rgs

1
Rgd

tako da dobijamo

1
+ gm + j (Cgs + Cds )
rd


1
yrg =
+ j Cds
rd


1
yfg =
+ gm + j Cds
rd
1
+ j (Cgd + Cds )
yog =
rd

yig =

(57)
(58)
(59)
(60)

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Laboratorij za informacijsko-komunikacijske tehnologije
23 / 28

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim gate-om

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim gate-om

Na osnovu jednacina 57, 58, 59, 60 i

Au =

u2
y21 Rp
=
u1
1 + y22 Rp

(61)

uz zanemarivanje parazitnih kapaciteta dobijamo naponsko pojacanje u podrucju

relativno niskih frekvencija koje iznosi


1 r1d Rp
( + 1)Rp
.
(62)
Au =

R
rd + Rp
1+ p
rd

Mozemo zakljuciti da je Au u stepenu sa zajednickim gate-om prakticno isto kao i u

stepenu sa zajednickim source-om.

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Laboratorij za informacijsko-komunikacijske tehnologije
24 / 28

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim gate-om

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim gate-om

Ulazni otpor se odreuje na osnovu jednacina 57, 58, 59, 60 i

rul =

u1
1 + y22 Rp
=
i1
y11 + (y11 y22 y12 y21 )Rp

(63)

koji u podrucju relativno nikih frekvencija iznosi

rul =

rd + Rp
rd + Rp
=
1 + gm rd
1+

(64)

Ulazni otpor pojacavackog stepena sa zajednickim gate-om je mnogo manji od

ulaznog otpora pojacavackog stepena sa zajednickim source-om.

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Laboratorij za informacijsko-komunikacijske tehnologije
25 / 28

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim gate-om

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim gate-om

Ovaj stepen ima strujno pojacanje Ai < 1 sto se dobija iz jednacina 57, 58, 59, 60 i
Ai =

y21
y11 + (y11 y22 y12 y21 )Rp

(65)

Za podrucje niskih frekvencija jednostavno se izracunava da je strujno pojacanje

jednako jedinici.

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Laboratorij za informacijsko-komunikacijske tehnologije
26 / 28

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim gate-om

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim gate-om

Izlazni otpor se dobija na osnovu jednacina 57, 58, 59, 60 i

rizl =

u2
1 + y11 Rg
=
i2
y22 + (y11 y22 y12 y21 )Rg

(66)

Pri relativno niskim frekvencijama se dobija

rizl = rd + (1 + )Rg

(67)

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Laboratorij za informacijsko-komunikacijske tehnologije
27 / 28

Poja
cava
cki stepen sa zajedni
ckim gate-om

Literatura
T. E. Price,
Analog Electronics,
Prentice Hall, 1997.
D. Milatovic:,
Osnove elektronike,
Svjetlost, Sarajevo 1995.
P.Biljanovic,
Elektronicki elementi,

, Skolska
knjiga, Zagreb, 1997
P.Biljanovic,
Elektronicki sklopovi,

Skolska
knjiga, Zagreb, 1995.

Z.Butkovic,
G.Zelic,
Elektronicki sklopovi, zbirka zadataka,
FER Zagreb, interno izdanje, 2002.

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Laboratorij za informacijsko-komunikacijske tehnologije
28 / 28