Motor Çevrimleri Ve Yakıtlar

T.C.
MLL ETM BAKANLII
MOTORLU ARALAR TEKNOLOJS
MOTOR EVRMLER VE YAKITLAR
Ankara, 2013
Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.
Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.
PARA LE SATILMAZ.
NDEKLER
AIKLAMALAR ................................................................................................................... iv
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3
1. PSTONLU TEN YANMALI MOTORLAR ................................................................... 3
1.1. Teorik Otto evrimi ...................................................................................................... 3
1.1.1. zantropik Sktrma ............................................................................................. 4
1.1.2. Sabit Hacimde Is Verilmesi .................................................................................. 6
1.1.3. zantropik Genleme .............................................................................................. 7
1.1.4. Sabit Hacimde Soutma ........................................................................................ 7
1.2. Teorik Otto evrimi Verimi ......................................................................................... 8
1.3. Teorik Otto evrimi Ortalama Efektif Basnc ve Gc .............................................. 9
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 10
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 16
RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 18
2. PRATK OTTO EVRM ................................................................................................ 18
2.1.Teorik Otto evrimiyle Arasndaki Farklar ................................................................. 18
2.2. Politropik Sktrma ................................................................................................... 20
2.3. Politropik Genleme .................................................................................................... 21
2.4. Pratik Otto evrim Verimi .......................................................................................... 22
RENME FAALYET-3 ................................................................................................... 30
3. TEORK DZEL EVRM ............................................................................................... 30
3.1. zantropik Sktrma ................................................................................................... 31
3.2. Sabit Basnta Yanma ................................................................................................. 32
3.3. zantropik Genleme ................................................................................................... 33
3.4. Sabit Hacimde Soutma .............................................................................................. 33
3.5. Teorik Dizel evrimi Termik Verimi ......................................................................... 34
3.6. Teorik Dizel evrimi Ortalama Efektif Basn ve G .............................................. 35
RENME FAALYET-4 ................................................................................................... 44
4. PRATK DZEL EVRM ............................................................................................... 44
4.1. Teorik Dizel evrimiyle Arasndaki Farklar .............................................................. 44
4.1.1. Emme Zaman ...................................................................................................... 44
4.1.2. Sktrma Zaman ................................................................................................ 45
4.1.3. Pskrtme () Zaman ........................................................................................ 45
4.1.4. Egzoz Zaman ...................................................................................................... 46
4.4. Pratik Dizel evrimi Verimi ....................................................................................... 48
RENME FAALYET-5 ................................................................................................... 56
5. TEORK KARMA EVRM ............................................................................................. 56
5.1. Teorik Karma evrimde P-V ve T-S Diyagramlar .................................................... 56
5.2. zantropik Sktrma ................................................................................................... 57

5.3. Sabit Hacimde Is Verilmesi ....................................................................................... 58
5.4. Sabit Basnta Is Verilmesi ........................................................................................ 59
5.5. zantropik Genleme ................................................................................................... 59
5.6. Sabit Hacimde Soutma .............................................................................................. 60
5.7. Teorik Karma evrim Verimi ..................................................................................... 60
5.8. Teorik Karma evrim Ortalama Efektif Basn ve Gc ........................................... 62
RENME FAALYET-6 ................................................................................................... 68
6. PRATK KARMA EVRM ............................................................................................. 68
6.1. Teorik Karma evrimi ile Arasndaki Farklar ............................................................ 68
6.1.1. Yanma Sresi ....................................................................................................... 68
6.1.2. Homojen Olmayan Karm ................................................................................. 70
6.1.3. Gaz Kaaklar ...................................................................................................... 70
6.1.4. zgl Islarn Deiimi........................................................................................ 70
6.1.5. Art Gazlarn Etkisi ............................................................................................... 70
6.1.6. Isl Paralanma .................................................................................................... 71
6.1.7. Pompalama Kayplar .......................................................................................... 71
6.1.8. Is Kayplar ......................................................................................................... 71
6.3. Yanma Sonu ................................................................................................................ 72
6.5. Pratik Karma evrim Verimi ...................................................................................... 73
6.6. Ortalama Efektif Basn ve G ................................................................................. 74
RENME FAALYET-7 ................................................................................................... 81
7. HDROKARBONLAR ...................................................................................................... 81
7.1. Tanm ......................................................................................................................... 81
7.2. eitleri ve zellikleri ................................................................................................ 82
7.2.1. Alkanlar (Parafinler) CnH2n+2 ............................................................................... 82
7.2.2. Alkenler(Olefinler) CnH2n, CnH2n-2 ...................................................................... 84
7.2.3. Naftenler (Sikloparafinler, Siklonlar) CnH2n........................................................ 85
7.2.4. Aromatikler (Benzen Trevleri) CnH2n-6 .............................................................. 86
RENME FAALYET-8 ................................................................................................... 90
8. BENZN ............................................................................................................................. 90
8.1. Tanm ......................................................................................................................... 90
8.2. Tarihesi ...................................................................................................................... 90
8.3. Yaps .......................................................................................................................... 90
8.4. Benzinde Aranan zellikler ........................................................................................ 91
8.4.1. Souk Havalarda lk Hareket ve Uuculuk ......................................................... 91
8.4.2. Buhar Tamponunu nleme.................................................................................. 92
8.4.3. Motorun Ani G Deiimini Karlanmas ........................................................ 92
8.4.4. Ekonomiklik ........................................................................................................ 92
ii
8.4.5. Reine Oluumu (Zamk ve Vernik) ..................................................................... 92

8.4.6. Korozyon ............................................................................................................. 92
8.4.7. Yalama Yana Etkisi ........................................................................................ 93
8.4.8. Vuruntu Dayanm ............................................................................................... 93
8.5 Benzine Katlan Katklar .............................................................................................. 93
8.5.1. Oktan Saysn Artrc Katklar ........................................................................... 93
8.5.2. Dier Katklar ...................................................................................................... 94
8.6. Oktan Says ................................................................................................................ 94
8.7. Vuruntu (Detanasyon) ................................................................................................. 95
8.7.1. Tanm .................................................................................................................. 95
8.7.2. Motora Etkisi ....................................................................................................... 97
8.7.3. Vuruntunun nlenmesi........................................................................................ 97
8.8. Erken Ateleme ........................................................................................................... 98
8.8.1. Tanm .................................................................................................................. 98
8.8.2. Motora Etkisi ....................................................................................................... 98
8.8.3. Vuruntunun nlenmesi........................................................................................ 98
LME VE DEERLENDRME .................................................................................. 100
RENME FAALYET-9 ................................................................................................. 101
9. MOTORN ....................................................................................................................... 101
9.1. Tanm ....................................................................................................................... 101
9.2. Yaps ve zellikleri ................................................................................................. 101
9.3. Motorinde Aranan zellikler .................................................................................... 102
9.4. Motorine Katlan Katklar ......................................................................................... 104
9.5. Tutuabilirlik ve Setan Says ................................................................................... 104
UYGULAMA FAALYET ............................................................................................ 107
RENME FAALYET-10 ............................................................................................... 109
10. TEN YANMALI MOTORLARDA KULLANILAN DER YAKITLAR .............. 109
10.1. Doal Gaz ............................................................................................................... 110
10.1.1. Tanm .............................................................................................................. 110
10.1.2. zellikleri ve Katlan Katklar......................................................................... 110
10.2. LPG (Likit Petrol Gaz)........................................................................................... 111
10.2.1. Tanm .............................................................................................................. 111
10.2.2. zellikleri ve Katlan Katklar......................................................................... 111
10.3. Dier Yaktlar ......................................................................................................... 114
10.3.1. Hidrojen ........................................................................................................... 114
10.3.2. Alkoller ............................................................................................................ 114
10.3.3. Bitkisel Ya Esterleri ....................................................................................... 115
UYGULAMA FAALYET ............................................................................................ 116
MODL DEERLENDRME ............................................................................................ 118
CEVAP ANAHTARLARI ................................................................................................... 120
KAYNAKA ....................................................................................................................... 129
iii
AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
ALAN
DAL/MESLEK
MODLN ADI
MODLN TANIMI
SRE
N KOUL
YETERLK
MODLN AMACI
ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
LME VE
DEERLENDRME
Otomotiv Teknolojisi Alan

Otomotiv Elektromekanik, Makineleri
Motor evrimleri ve Yaktlar
Pistonlu iten yanmal motor evrimlerinin, teorik ve pratik
termodinamik hesaplamalar ile bu motorlarda kullanlan
yaktlarn zellikleri ve motor performansna etkileri hakknda
bilgi ve becerilerin kazandrld bir renme materyalidir.
40/32
n koulu yoktur.
Motor evrimleri ve yaktlarla ilgili uygulamalar ve
hesaplamalar yapmak
Genel Ama
Bu modl ile gerekli ortam salandnda; standart sre
ierisinde birim, sembol standartlar ile termodinamik
kanunlara uygun olarak Otto evrimi, dizel evrimi, karma
evrim ve Brayton evrimi ile ilgili hesaplamalar yapabilecek
bunlarla ilgili diyagramlar kullanabilecek ve motorlarda
kullanlan yaktlarn zelliklerini tespit edebileceksiniz.
Amalar
1. Teorik Otto evrimi ile ilgili hesaplamalar
yapabileceksiniz.
2. Pratik Otto evrimi ile ilgili hesaplamalar,
yapabileceksiniz.
3. Teorik dizel evrimi ile ilgili hesaplamalar
yapabileceksiniz.
4. Pratik dizel evrimi ile ilgili hesaplamalar
yapabileceksiniz.
5. Teorik karma evrim ile ilgili hesaplamalar
yapabileceksiniz.
6. Pratik karma evrim ile ilgili hesaplamalar
yapabileceksiniz.
7. Hidrokarbonlarn zelliklerini tespit edebileceksiniz.
8. Benzinin zelliklerini tespit edebileceksiniz.
9. Motorinin zelliklerini tespit edebileceksiniz.
10. ten yanmal motorlarda kullanlan dier yaktlarn
zelliklerini tespit edebileceksiniz.
Donanm: Bilimsel hesap makinesi, benzin, motorin, LPG,
doal gaz
Ortam: Derslik, kimya laboratuvar
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen
lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen modl sonunda lme arac kullanarak modl
uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi
deerlendirecektir.
iv
GR
GR
Sevgili renci,
nsanln en nemli bulularndan biri olan motorlar, gnmzde hayatmzn
ayrlmaz birer paras hlini almtr. Dnyada en yaygn olarak kullanlan motorlar iten
yanmal, pistonlu motorlardr. 1800l yllarn sonlarna doru kullanlmaya balayan ve
kullanm hzla artan pistonlu iten yanmal motorlar, hzla gelimi ve gnmzde de
geliimini devam ettirmektedir. Pistonlu iten yanmal motorlardaki btn gelimelere
ramen bu motorlarn temel alma prensipleri deimemitir.
Otomotiv alannda kullanlan pistonlu iten yanmal motorlar ideal olarak Otto
evrimi, dizel evrimi (Diesel), karma evrime (seiliger) gre almaktadr. Motorlar,
kullanm amac ve yerlerine gre bu evrimlerden birisi tercih edilerek imal edilmektedir.
yi bir otomotiv elektromekanikeri olabilmek iin motorlarda termodinamik olaylarn
akn; bu olaylar srasnda s, scaklk, basn ve hacim gibi temel parametrelerde meydana
gelen deiimleri; bu parametrelerin ve deiimlerin hesaplanmasn, standart birim ve
sembollerini ve bu motorlarda kullanlan yaktlarn zelliklerini ve yaktlarn motor
performansna etkilerini bilmek sizlere byk katklar salayacaktr. Bu avantaj sizleri
gnmz rekabet ortamnda bir adm daha ileriye tayacaktr.
Modl baar ile tamamladnz takdirde, otto, dizel ve karma evrimin teorik ve
pratik hesaplamalarn yapabilecek, sonular standart birim sembolleri ile ifade edebilecek
ve bu motorlarda kullanlan yaktlarn sahip olmalar gereken zellikleri ve yaktlarn motor
performanslarna etkilerini bileceksiniz.
RENME FAALYET1
RENME FAALYET-1
AMA
Teorik otto evrimi ile ilgili hesaplamalar yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Drt ve iki zamanl otto motorlarda, zamanlarn meydana geliini aratrnz.
Is, scaklk, i, g, basn, hacim, tork kavramlarn ve birimlerini aratrnz.
Bilimsel hesap makinesi ile sl saylarda ilemlerin nasl yapldn

aratrnz.
1. PSTONLU TEN YANMALI

MOTORLAR
Gnmzde en yaygn olarak kullanlan motorlardr. Pistonlu iten yanmal motorlar
zelliklerine gre birok alanda snflandrmak mmkndr (alma prensiplerine,
termodinamik evrimlerine, karm oluumuna, silindir tertip tarzna, soutma sistemine,
yalama sistemine, ilk hareket sistemine, yaktlarna gibi).
Pistonlu iten yanmal motorlar termodinamik evrimlerine gre;
Otto evrimi (buji ile atelemeli benzinli motorlar)

Dizel evrimi (sktrma ile atelemeli dizel motorlar)
Karma evrim
olmak zere e ayrlr.
1.1. Teorik Otto evrimi

Gerek motor almasnda yanma ilemi motor silindirinde gerekleir. Yanma sonu
aa kan s enerjisi mekanik enerjiye dnr. Motorun almas esnasnda emme,
sktrma, i ve egzoz zamanlar meydana gelir. Teorik otto evriminde ise silindirin
ierisinde s geilerini salayan bir arac akkan bulunur. Bu arac akkan ideal gaz kabul
edilen havadr. Silindirin ierisinde bulunan hava d bir s kayna tarafndan stlr. Teorik
otto evrimi iki sabit hacim ve iki izantropik (adyabatik) ilemden meydana gelir.
Btn teorik hava standart g evrimleri (otto, dizel, karma) iin aadaki kabuller
yaplr:
evrimde kullanlan gaz, ideal gaz olarak kabul edilen havadr.

evrimde kullanlan alma gaznn (havann) ktlesi sabittir ve evrim
boyunca deimez.
Sktrma ve genleme ilemlerinde sistemle evre arsnda s alverii yoktur.
Yani sktrma ve genleme ilemleri izantropiktir (adyabatik).
deal gaz kabul edilen havann s kapasitesinin (zgl slarnn) scaklkla
deimedii kabul edilir.
Yanma ileminin yerini d kaynaktan s geii, egzoz ileminin yerini de d
kaynaa s geii alr.
evrimi oluturan hl deiimlerinin tm iten tersinirdir.
Basit olarak ideal gazlar P V m R T eitliine uyan gazlardr. Burada P

basn, V hacim, m ktle, R gaz sabiti ve T scaklktr.
Bu kabullerden sonra teorik otto evrimini, ekil 1.1deki P-V ve T-S
diyagramlarndan faydalanarak basite yle anlatabiliriz: alma maddesi (ideal gaz,
gerekte yakt hava karm), 1 noktasndan 2 noktasna kadar izantropik olarak sktrlr.
Sktrma sonunda alma maddesinin basnc ve scakl artar. 2 noktasndan 3 noktasna
kadar alma maddesine sabit hacimde dardan s verilir. Bylece basn ve scaklk tekrar
artar. 3 noktasnda basn ve scaklk maksimum deerlerine ular. 3 noktasndan, 4
noktasna kadar basncn etkisi ile silindirdeki piston aaya doru itilir bu genleme
izantropik bir genlemedir. 4 noktasndan 1 noktasna kadar sabit hacimde alma
maddesinden darya s atlr ve 1 noktasnda sistem, en bataki koullarna dner ve evrim
tamamlanr. T-S diyagram zerinde S entropiyi temsil eder ve izantropik bir ilemde entropi
sabittir.
ekil 1.1: Teorik otto evrimi P-V ve T-S diyagramlar
1.1.1. zantropik Sktrma

Teorik otto evriminde 1 noktasndaki alma maddesi 2 noktasna kadar izantropik
olarak sktrlr. 1 noktasnda karmn scakl T1 ve basnc P1dir 2 noktasnda scaklk
T2ye basn ise P2ye kacaktr (ekil 1.1). Bu esnada piston d bir kuvvet tarafndan itilir.
zantropik hl deiimlerinde s transferi olmadn belirtmitik. deal gaz denkleminden

gerekli sadeletirmeler ve hesaplamalar yaplarak aadaki bantlar yazlabilir:
P1 V1k P2 V2k
(1.1)
buradan,
P2 V1k
P V
k 2 1
P1 V2
P1 V2
(1.2)
elde edilir. Burada V1 silindir hacmini, V2 yanma odas hacmini ifade etmektedir.
Sktrma oran:
V1
V2
(1.3)
olduundan 1.2 numaral denklemde V1/V2 yerine yazlrsa yeni denklemimiz
P2
k P2 P1 k
P1
(1.4)
elde edilir. T2 scakl iin
T1 V1k 1 T2 V2k 1
(1.5)
buradan,
T2 V1k 1
T V
k 1 2 1
T1 V2
T1 V2
k 1
(1.6)
olur. 1.6 numaral denklemde V1/V2 yerine yazlrsa yeni denklemimiz;
T2
k 1 T2 T1 k 1
T1
(1.7)
bulunur. Ayrca 1 ve 2 noktalar arasnda T ve P ilikisini
P11 / k 1 T2 P21 / k 1 T1
(1.8)
denklemi ile ifade ederiz.
Bu denklemler kullanlarak izantropik sktrma sonu scaklk ve basn deerleri

hesaplanr. Burada k izantropik durum deitirmede kullanlan bir katsaydr ve sabit
basntaki zgl snn, sabit hacimdeki zgl sya orandr.
cp
cv
(1.9)
1.9 numaral denklemde, evrimde kullanlan maddenin ideal bir gaz olarak kabul
edilen hava olmasndan dolay zgl slar sabit basn zgl ss cp=1.005 kJ/kgK, sabit
hacim zgl ss cv=0.718 kJ/kgK olarak tablolardan bulunur ve denklemde deerler
yerlerine konursa
cp
cv
1.005
k 1.4
0.718
olarak bulunur.
Yaplacak hesaplamalarda, parametrelerin birimleri nemlidir. Scaklk Kelvin (K),

basn kilopascal (kPa), hacim metrekp (m3), zgl s kilojoul/kilogramkelvin (kJ/kgK), s
kilojoul (kJ), arlk kilogram (kg), zaman saniye (sn.), alan metrekare (m2), uzunluk metre
(m) olarak kullanlacaktr.
1.1.2. Sabit Hacimde Is Verilmesi

Teorik Otto evriminde, 2 noktasndaki alma maddesine sabit hacimde s verilmek
suretiyle alma maddesi 3 noktasna kadar stlarak basnc P3 ve scakl T3 deerlerine
ykseltilir (ekil 1.1). Sabit hacimde s verilmesi sonucu oluan P3 ve scakl T3
deerlerine, ideal gaz denkleminden istifade ederek ulaabiliriz.
P2 V2 P3 V3
s verme ilemi (piston Nde iken) sabit hacimde

T2
T3
olduundan V2=V3tr gerekli sadeletirme yaplrsa
P2 P3
ve
T2 T3
T3 P3
T2 P2
(1.10)
burada elde edilen denklem ayn zamanda sabit hacimde basn art orann (rv) da
vermektedir.
rV
P3 T3
P2 T2
(1.11)
P3 rV P2
(1.12)
T3 rV T2
(1.13)
1.1.3. zantropik Genleme

Teorik Otto evriminde 3 noktasndaki alma maddesi 4 noktasna kadar izantropik
olarak genletirilir. 3 noktasnda karmn scakl T3 ve basnc P3 tr, 4 noktasnda
scaklk T4e basn ise P4 e decektir (ekil 1.1). 3-4 noktalar arasnda piston, zerindeki
basn etkisi ile ANye doru itilecek ve hl deiimi boyunca pozitif bir i elde
edilecektir. zantropik hl deiimlerinde s transferi olmadn belirtmitik. deal gaz
denkleminden gerekli sadeletirmeler ve hesaplamalar yaplarak aadaki bantlara
ulalr:
P3 V3k P4 V4k
(1.14)
buradan
P
P4 V3k
k P4 k3
P3 V4
(1.15)
elde edilir. Burada V1 =V4 ve V2=V3 olduu unutulmamaldr.
T3 V3k 1 T4 V4k 1
(1.16)
buradan
T
T4 V3k 1
k 1 T4 k31
T3 V4
(1.17)
ayrca 3-4 noktalar arasnda P ve T arasndaki ilikiyi,
P31 / k 1 T4 P41 / k 1 T3
(1.18)
denklemi ile ifadelendirebiliriz.
1.1.4. Sabit Hacimde Soutma

Teorik Otto evriminde, izantropik genlemeden sonra alma maddesinin scaklk ve
basnc, balang noktasndaki scaklk ve basn deerlerinden yksektir. evrimin tersinir
olabilmesi iin alma maddesinin evrim sonunda balangtaki zelliklerine sahip olmas
gerektiinden, sabit hacimde sistemden darya s atlarak alma maddesi soutulur ve
balangtaki artlara geri dn salanm olur. Burada hacim sabit olacandan genleme
sonu scaklk ve basnc ile balang scaklk ve basnc arasnda ideal gaz denklemi
kullanlarak aadaki bantlar kurulur.
P1 V1 P4 V4
d ortama s atma ilemi (piston ANde iken) sabit hacimde

T1
T4
olduundan V1=V4 tr gerekli sadeletirme yaplrsa
P4 P1
ve
T4 T1
T4 P4
T1 P1
(1.19)
denklemi elde edilir.
1.2. Teorik Otto evrimi Verimi

Herhangi bir makinenin verimi hesaplanrken makineye verilen toplam enerji ve bu
enerji karlnda makineden alnan net i dikkate alnr. Makineden alnan net iin
makineye verilen enerjiye oran, makinenin verimini ortaya koyar. Hibir makinenin verimi
% 100 olamaz. Her zaman eitli kayplardan (srtnme kayplar, s kayplar gibi) dolay
verim %100n altnda olacaktr.
Teorik Otto evriminde sisteme, sabit hacimde s verilmekte (ekil 1.1de 2-3
noktalar arasnda) ve yine sistemden darya s sabit hacimde atlmaktadr (ekil 1.1de 4-1
noktalar arasnda). O hlde teorik Otto evrimi verimini bulabilmemiz iin sisteme verilen
sy ve sistemden atlan sy bulmamz gerekmektedir.
Q m c T denklemini, maddelerde meydana gelen scaklk deiimini salayan

sy hesaplayabilmek iin kullanyoruz. Otto evriminde de sisteme s verildiinde veya
atldnda scaklk deiimi meydana gelmekte idi.
Q sy, m madde miktarn, c ise maddenin zgl ssn ifade ederken T scaklk
farkn belirtmektedir. Denklemi Otto evrimine gre dzenlersek evrime verilen sy,
Qin m c v T buluruz. Buradan, scaklk deiiminin T2den T3e olduunu

biliyoruz.
Q in m c v T3 T2
(1.20)
elde edilir. Sistemden atlan s;
Q OUT m c v T , buradan scaklk deiiminin T4ten T1e olduunu biliyoruz.

Q OUT m c v T4 T1
(1.21)
Net iinde sisteme srlen sdan sistemden atlan snn fark olduunu biliyoruz.
Wnet Q in Q out
(1.22)
imdi sisteme verilen sy ve sistemden elde edilen net ii bildiimize gre
sistemimizin sl verimini aadaki gibi hesaplayabiliriz:
Wnet
Q Q out
Q
in
1 out
Q in
Q in
Q in
(1.23)
Verim denklemini sisteme verilen ve sistemden atlan slarn deerlerini yerine
yazarak sadeletirirsek
Q out
m c v T4 T1
T T
T T / T 1
1
1 4 1 1 1 4 1
T3 T2
Qin
m c v T3 T2
T2 T3 / T2 1
T1
1
1 k 1
T2
(1.24)
denklemi elde edilir. Burada maddenin arl ve zgl slar sabit olduundan
sadeletirilmilerdir. Ayrca kesrin pay T1, paydas T2 parantezine alnmtr. Pay ve
paydann parantez iindeki ifadelerinin, daha nceki denklemler incelenerek eit olduu
grlm ve sadeletirilmilerdir. T1/ T2 ifadesi yerine 1.7 numaral denklem yazlm ve
verim sktrma oranna bal olarak hesaplanabilecek duruma getirilmitir.
1.3. Teorik Otto evrimi Ortalama Efektif Basnc ve Gc

Teorik Otto evriminin ortalama efektif basnc, pistonun kurs boyunca zerine etki
eden ortalama basnc ifade etmektedir. Pe ile ifade edilir ve elde edilen net iin kurs
hacmine blnmesiyle bulunur.
Pe
Wnet
VH
(1.25)
Burada, Pe ortalama efektif basnc kPa, Wnet yaplan net ii kJ, VH kurs hacmini m
olarak gstermektedir.
Teorik Otto evrimine gre alan bir motorun gcn aadaki denklemi kullanarak
hesaplayabiliriz.
Wnet n z
60 i
(1.26)
Bu denklemde; N gc kW olarak n motorun dakikadaki devir saysn devir/dakika
olarak vermektedir. 60 sabit says dakikann saniyeye evrilmesi iin kullanlmtr, i says
ise drt zamanl motorlarda 2, iki zamanl motorlarda 1 olarak alnr.
Buraya kadar teorik Otto evriminde kritik noktalarn basn, scaklk ve hacimlerinin,
evrim veriminin, ortalama efektif basncn ve gcn hesaplanabilmesi iin gereken
denklemleri rendik. Bununla birlikte teorik Otto evrimi P-V ve T-S diyagramlarn da
incelemi olduk. Artk problem zmeye ve diyagram izmeye hazrz.
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Teorik Otto evrimi ile ilgili hesaplamalar yapnz.
Tavsiyeler:
rnek problemler zlrken ncelikle verilenler birimleri ile birlikte yazlmal ve
birimlerde gerekli evrimler yaplmal, daha sonra istenenler yazlarak istenenlerin ilem
sras yani zm sralar incelenmeli ve en uygun zm sras seildikten sonra zme
geilmelidir. Bulunan her sonucun birimi mutlaka belirtilmelidir. Bu sizin problemleri,
kavramlar daha iyi ve kalc bir ekilde renmenizi salayacaktr.
Uygulama1
Teorik Otto evrimine gre alan bir motorun sktrma oran 7/1 ve motorda
sktrma balangcnda akkann (ideal gaz) scakl 15.6 0C, basnc 1 bardr. zantropik
sktrma sonunda akkann scaklk ve basncn bulunuz.
Verilenler:
=7
t1=15.6 C ise T1= 273+15.6=288.6 K
P1=1 bar ise P1=100000 pa N ve P1=100 kPa olur.
m
2
stenler:
P2 =? ve T2 =? Burada P2, 1.3 numaral denklemden, T2 ise, 1.4 numaral denklemden
hesaplanabilir.
P2 P1 k P2 100 71.4 P2 1524 .53 kPa

T2 T1 k 1 T2 288 .6 71.41 T2 628 .54 K olarak bulunur.
Uygulama2
Teorik Otto evrimine gre alan bir motorun sktrma oran 12/1 ve motorda
sktrma balangcnda akkann (ideal gaz) mutlak scakl 298 K, basnc 100 kPadr.
zantropik sktrma sonunda akkann scaklk ve basncn bulunuz.
Verilenler:
=12
T1=298 K
P1=100 kPa
stenler.
P2 =? ve T2 =? Burada P2, 1.3 numaral denklemden, T2 ise, 1.4 numaral denklemden
hesaplanabilir.
P2 P1 k P2 100 121.4 P2 3242 .30 kPa

T2 T1 k 1 T2 298 121.41 T2 805 .17 K
10
Uygulama3
Teorik Otto evrimine gre alan bir motorun izantropik sktrma sonras basnc
3242 kPa ve mutlak scakl 805 Kdir. Bu motorun sabit hacimde basn artma oran 1.6 ise
sabit hacimde s verme sonrasnda oluacak basn ve scaklk deerlerini bulunuz.
Verilenler:
P2=3242 kPa
T2=805 K
rv=2.7
stenenler :
P3 =? ve T3 =? Bu deerleri 1.10 ve 1.11 numaral denklemleri kullanarak bulabiliriz.
P3 rV P2 P3 2.7 3242 P3 8753 kPa olur.
T3 rV T2 T3 2.7 805 T3 2173 .5 K deerleri bulunur.

Uygulama4
Teorik Otto evrimine gre alan bir motorun izantropik sktrma sonras basnc
1524.53 kPa ve mutlak scakl 628.54 Kdir. evrimin maksimum mutlak scakl 1923 K
olduuna gre evrimin maksimum basncn bulunuz.
Verilenler:
P2=1524.53 kPa
T2=628.54 K
T3=1923 K bu rnekte evrimin maksimum basn ve scaklklarnn P-V
diyagramnn 3 noktasnda basn ve scaklk deerleri olduu bilinmelidir (ekil 1.1).
stenenler:
P3=? Bu deeri denklem 1.9dan bulmamz mmkndr. Bununla birlikte nce rv
deeri bulunduktan sonra 1.12 numaral denklemden de bulunmas mmkndr.
T3 P3
T
1923
P3 P2 3 P3 1524 .54
P3 4664 .27
T2 P2
T2
628 .54
kPa
olarak
bulunur.
Uygulama5
Teorik Otto evrimine gre alan bir motorun izantropik genleme balangcnda
alma maddesinin mutlak scakl 1923 K ve basnc 4664.27 kPadr. Bu motorun
sktrma oran 7/1 olduuna gre genleme sonu basn ve scaklklarn bulunuz.
Verilenler:
P3=4664.27 kPa
T3=1650 K
11
stenenler:
P4=? ve T4=? Genleme sonu basncn 1.14 numaral denklemden, scakln da 1.18
numaral denklemden bulabiliriz.
P3
4664 .27
P4
P4 305 .94 kPa
k
71.4
T
1923
T4 k31 T4 1.41 T4 882 .95 K olarak bulunur.
7
P4
Uygulama6
Teorik Otto evrimine gre alan bir motorun sktrma oran 11/1 olduuna gre bu
motorun verimini bulunuz. ( k=1.4)
Verilenler:
=11
k=1.4
stenenler:
= ? verimi verilenleri dikkate alarak 1.23 numaral denklemden bulabiliriz.
k 1
1
11
1.41
61.67 verim deerlerinin sonuna birimi olarak
% iareti genellikle konulmaz. nk bu bir orandr. kan sonu % olarak okunur yani
verim % 61.67 dir.
Uygulama7
Teorik Otto evrimine gre alan 4 zamanl 4 silindirli bir motorun net ii 0,703
kJdr. Bu motorun silindir hacmi 9,97 10-4 m3 olduuna gre, ortalama efektif basncn ve
2400 d/d rettii gc bulunuz.
Verilenler:
z = 4 silindir
n =2400 d/d
i = 2 drt zamanl
Wnet=0.703 kJ
VH=9.97 10-4 m3
stenenler:
Pe=?
Ne=? Bu verilenlerle ortalama efektif basnc denklem 1.25ten ve efektif gc
denklem 1.26dan hesaplayabiliriz.
Pe
Wnet
0.703
Pe
Pe 702 .1 kPa,
VH
9.97 10 4
12
Wnet n z
0.703 2400 4
N
N 56.24 kW olarak bulunur.
60 i
60 2
Uygulama8
Teorik Otto evrimine gre alan bir motorda drt zamanl, 4 silindirli, silindir ap
100 mm, kurs boyu 120 mm, sktrma oran 9/1, sktrma balangcnda alma
maddesinin scakl 22 C, basnc 1 bar ve sabit hacimde basn artma oran 2.9 olduuna
gre bu motorun
Kritik noktalarda basn, scaklk ve hacimlerini,
evrimin verimini ve net iini,
Ortalama efektif basncn ve 3000 devirde gcn bulunuz.
P-V ve T-S diyagramlarn iziniz.
cv=0.718 kJ/kgK
cp=1.005 kJ/kgK
R=0.287 kJ/kgK ve k=1.4tr.
Verilenler:
z =4
D=100 mm = 0.1 m
L=120 mm =0.12 m
i=2
n=3000 d/d
rv=2.9
t1=22 C T1= 22+273=295 K
P1=1 bar= 100000 pa= 100 kPa
Problem incelendiinde ncelikle kurs ve yanma odas hacminin bulunmas gerektii
daha sonra kritik noktalardaki P2, P3, T2, T3 ve T4, P4 deerlerinin bulunmas gerektii, daha
sonra evrim verimi ve net i iin alma maddesi arlnn ve net iin en son olarak da
ortalama efektif basn ve 3000 devirdeki efektif gcn bulunmas gerektii grlmektedir.
VH
D2
3.14 0.12
L VH
0.12 VH 9.42 10 4 m3
4
4
VH
V
9.42 10 4
VC H VC
VC 1.18 10 4 m3
VC
1
9 1
V1=VH=9.42 10-4 m3
V2=VC=1.18 10-4 m3
P2 P1 k P2 100 91.4 P2 2167 .4 kPa

T2 T1 k 1 T2 295 91.41 T2 710 .43 K
P3 rV P2 P3 2.9 2167 .4 P3 6285 .46 kPa olur.
T3 rV T2 T3 2.9 710 .43 T3 2060 .24 K deerleri bulunur.
13
P3
6285 .46
P4
P4 290 kPa,
k
91.4
T
2060 .24
T4 k31 T4 1.41 T4 885 .5 K evrimin kritik noktalardaki scaklk,
9
P4
hacim ve basn deerleri bulundu.
k 1
1
1.41
58.47
evrimin
verimi
58.47
imdi
evrimde kullanlan maddenin arln ideal gaz denklemini kullanarak
P1 V1
100 9.42 10 4
P1 V1 m R T1 m
m
m 1.11 10 3
R T1
0.287 295
kg
Q in m c v T3 T2 Q in 1.11 10 0.718 2060 .24 710 .43 Q in 1.076
kJ
Q OUT m c v T4 T1 Q out 1.11 10 3 0.718 885 .5 295 Q out 0.47
kJ
Wnet Qin Q out Wnet 1.076 0.47 Wnet 0.606 kJ net ite bulunduktan sonra
Pe
Wnet
0.606
Pe
Pe 643 .31 kPa
VH
9.42 10 4
Wnet n z
0.606 3000 4
N
N 60.6 kW bulunur.
60 i
60 2
evrimin, teorik Otto evrimi olduunu biliyoruz. Diyagramn izerken ncelikle P

ve V eksenlerini izmeliyiz. Bu eksenler zerinde, leine yakn olarak P ve V deerlerini
yerletirdikten sonra 1 ve 2 noktalar arasn izantropik sktrmaya uygun bir eri ile, 2-3
arasn sabit hacim olduundan hacim eksenine dik, basn eksenine paralel olarak 3-4
arasn izantropik genlemeye uygun bir eri ile ve son olarak 4-1 noktalar arasn sabit
hacim olduundan hacim eksenine dik, basn eksenine paralel olarak izmeliyiz. evrim
tersinir olduundan izimin sonunda balang noktasna gelmemiz gerekmektedir (ekil
1.2).
Teorik Otto evrimi P-V ve T-S diyagramlar
14
15
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen
bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.
1. ( ) Teorik Otto evriminde sistemin net ii, sisteme verilen enerji ile sistemden atlan
enerjinin farkna eittir.
2. ( ) Teorik Otto evriminde verim, sktrma oran arttka azalr.
3. ( ) Teorik Otto evriminin verimi her zaman % 100n zerindedir.
4. ( ) Teorik Otto evriminde sisteme s, sabit hacimde verilir.
5. ( ) Teorik Otto evriminde alma maddesinin zgl ss sabit kabul edilmektedir.
6. ( ) Teorik Otto evriminde sktrma ve genleme politropik olarak gereklemektedir.
7. ( ) Teorik Otto evriminde, hesaplamalar yaplrken s ve i kJ olarak silindir hacmi m3
olarak alnr.
8. ( ) Teorik Otto evriminde, d ortamla madde alverii yaplr.
9. ( ) ( ) Teorik Otto evriminde, basn artma oran sisteme verilen s ile doru
orantldr.
10. ( ) Teorik Otto evriminde, evrimi oluturan hl deiimleri iten tersinir deildir.
Aadaki problemleri zerek sonularn cevap anahtar ile karlatrnz.
11. ( ) Teorik Otto evrimine gre alan 4 zamanl, 4 silindirli bir motorda silindir ap 80
mm, kursu 100 mm, sktrma oran 8/1, sktrma balangcnda akkan scakl
29 C, basnc 95 kPa ve evrimin maksimum scakl 1750 Cdir. Bu motorun;

evrimin verimini,
evrimin ortalama efektif basncn ve 2800 d/d daki efektif gcn bulunuz.
cv=0.718 kJ/kgK
cp=1.005 kJ/kgK
12. ( ) Teorik Otto evrimine gre alan bir motor, atmosfer basnc 100 kPa ve scakl
35 C olan bir ortamda almaktadr. Bu motorun sktrma oran 6/1 olduuna ve
basn artma oran 3.2, silindir ap 50 mm, kursu 65 mm olduuna gre;

evrimin verimini,
evrimin ortalama efektif basncn bulunuz.
16
cv=0.718 kJ/kgK
cp=1.005 kJ/kgK
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
17
RENME FAALYET2
AMA
RENME FAALYET-2
Pratik Otto evrimi ile ilgili hesaplamalar yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Pompalama kayplarn aratrnz.
Volmetrik verimi aratrnz.
Benzinli motorlarda teorik Otto evrimi neden uygulanamaz? Aratrnz.
Benzinli bir motorun almas srasnda meydana gelen olaylar aratrnz.
Benzinli motorlarda meydana gelen s kaybnn nerelerden ve nasl meydana

geldiini aratrnz.
Aratrmalarnz, okul ktphanesi, gemi dnemlerdeki ders notlarnz kullanarak

ve bilimsel hesap makinesi kullanan bir iletmeden faydalanarak yapabilirsiniz.
2. PRATK OTTO EVRM

2.1.Teorik Otto evrimiyle Arasndaki Farklar
ncelikle teorik Otto evrimi, kapal bir sistemde ve tersinir olarak gerekleen bir
evrimdir. Benzinli (buji ile atelemeli) motorlarda kullanlan evrim, temel mantk olarak
teorik Otto evrimini kullanmakla beraber ak bir evrimdir. Yani dardan madde
alverii yaplr. Bununla birlikte gerekte hibir evrim tersinir deildir. Pratik Otto
evriminde, motora alnan karm ideal gaz olmadndan scaklk deiimleri ile zgl
slar deimektedir (cv ve cp). zgl slardaki bu deiim k sabitinin deimesine neden
olmaktadr. Teorik ve pratik Otto evrimleri arasndaki farklar evrimlerdeki kritik noktalar
(zamanlar) dikkate alarak inceleyebiliriz.
evrimler arasnda mukayese yaplrken ekil 2.1deki diyagramlar incelenmeli ve
mukayeseler diyagramlar dikkate alnarak yaplmaldr.
Emme zaman
Teorik Otto evriminde zamanndan bahsedilmez nk sistem kapal bir sistemdir.

Sistemde bulunan alma maddesi ideal bir gazdr ve yenilenen her evrim iin madde
miktar sabittir.
18
ekil 2.1: Teorik ve pratik Otto evrimi P-V diyagramlar
Pratik Otto evriminde emme zamannda silindire yakt hava karm alnr ve bu
karm ideal bir gaz deildir. Silindirin kurs, yanma odas ve toplam hacmi her evrimde
sabit olmasna ramen, farkl miktarlarda karm emilebilir ve silindir tamamen yeni
karmla dolmaz. Yani, volmetrik verim hibir zaman %100 olmaz. Volmetrik verim;
pompalama kayplarndan, motor hzndan, emme supaplarnn ak kalma sresi ve aklk
miktarndan, emme supabnn kapanma zamanndan, silindirde kalan egzoz gazlarnn
miktarndan etkilenmektedir. Bir de emme ilemi srasnda yaplan negatif bir iten
bahsetmek gereklidir.
Sktrma zaman
Teorik Otto evriminde, sktrma izantropiktir (s al verii yok) ve sktrma

ilemi srasnda sistemden madde azalmas olmaz nk evrim kapaldr. Sktrma
ANden balayp Nye kadar devam eder.
Pratik Otto evriminde ise sktrma srasnda silindir cidarlarndan s kayb meydana
gelir. Sktrma zaman tam ANde balayamaz ve tam Nde sona ermez. nk emme
ve egzoz supaplar, l noktalarda alp kapanmazlar. Sktrma srasnda ne kadar tedbir
alnrsa alnsn, mutlaka kaaklar meydana gelir ve silindirdeki madde miktar azalr.
Ateleme (i) zaman
Teorik evrimde, sabit hacimde sisteme s verilir ve artan basn ile scakln
etkisinde kalan piston ANye doru ynelir. Buradaki genleme ilemi izantropik bir
genlemedir. Is kayb olmakszn ve piston ANye ulancaya kadar devam eden genleme,
19
yaplan net iin artmasn salar. Sisteme sabit hacimde s verildiinden, s verme ilemi ani
olur, zaman almaz dolaysyla elde edilen basn ve scaklk yksek olacandan verim artar.
Pratik evrimde sktrlan yakt, hava karm buji ile atelenerek yaklr ve sisteme
yanma sonucu s verilmi olur. Yanma ilemi 0,001 ile 0,002 saniye civarnda bir zamanda
tamamlanr. Yakt hava karm, tututurulduktan sonra tam olarak yanamaz nk karm
her noktasnda homojen deildir. Baz noktalarda yanma iin gerekli olan oksijen eksik, baz
noktalarda da yakt miktar eksik olabilir. Yanma ileminin kimyasal denklemi hibir zaman
tam deildir. Pratik evrimde, sisteme s sabit hacimde verilemediinden yanma sonu basn
ve scaklk deerleri torik evrime nazaran dk olmaktadr. Sisteme s verildikten sonra,
piston ANye hareket ederken de s kayplar meydana geleceinden net i der.
Genleme ilemi tam olarak ANye kadar devam etmez. Piston ANye yaklarken egzoz
supab alr ve yanm gazlarn darya atlma ilemi balar, bu durum da net iin
azalmasna neden olur.
Egzoz zaman
Teorik Otto evriminde, sistemden s atlarak balang noktasna dnlmesi ilemi

sabit hacimde ve ani olarak yaplr. Sistemden s atlmas sonunda alma maddesi, tam
olarak balang noktasndaki zelliklerine dnmtr. Teorik evrimin tam olarak iten
tersinir ve kapal bir sistem olduu grlyor.
Pratik Otto evriminde egzoz gazlarnn sistemden atlmasna, ANden nce balanr
ve piston Nyi geince sona erer. Dar atlan egzoz gazlar, sisteme alnan karmn
zelliklerinden uzaktr. Basnlar ve scaklklar daha yksektir, kimyasal ve fiziksel olarak
da balang zelliklerinden ok farkldr. Bu durumda da pratik Otto evrimi, ak ve iten
tersinmez bir evrim olmu oluyor.
Zamanlarna gre teorik ve pratik Otto evrimin temel farklarn inceledik. Pratik Otto
evriminde sktrma ve genleme ilemleri politropik olarak yaplmaktadr. imdi, pratik
Otto evriminde kritik noktalardaki deerleri, ortalama efektif basnc, evrim verimini ve
gcn nasl bulacamz grelim.
2.2. Politropik Sktrma

Pratik Otto evriminde silindire alnan karm, silindirin ve artk egzoz gazlarnn
scaklklarndan dolay snr ve scakl artar. Sktrma balangcnda karm scakl
aadaki denklem kullanlarak hesaplanmaktadr.
P
T1 (1 f )Tin fTex 1 1 in
Pex
k 1 / k
(2.1)
Denkleme dikkat edilirse emme ve egzoz basnlar eit olduunda keli parantezin
ii 1e eit oluyor ve arpmada etkisiz olduundan denklemden karlabilir. Bu denklemde;
T1: Sktrma balangcnda karm scakln,
20
f: Silindirde kalan ard gazlarn ktle orann yaklak olarak (f=0,05),

Tin: Karmn motora giri scakln,
Pin: Karmn motora giri basncn,
Tex: Egzoz gazlar scakln,
Pex: Egzoz gazlar basncn,
k: Adyabatik ss ifade etmektedir.
Genel olarak sktrma balangc basnc emme basncna ok yakndr. Dolaysyla
sktrma balangc basnc P1;
P1 Pin
(2.2)
olarak alnr. Sktrma sonu basncn P2;
P2 P1 n1
(2.3)
elde edilir. Sktrma sonu scakl T2 ;
T2 T1 n1 1
(2.4)
burada
: sktrma orann,
n1: Sktrmann politropik ssn ifade etmektedir.
Hatrlanaca gibi pratik evrimde sktrma izantropik deildi. Yaplan deneyler ve
hesaplamalar sonucunda Otto evrimleri iin n1in 1,32 ile 1,39 deerleri arsnda deitii
grlmtr.
2.3. Politropik Genleme

Pratik Otto evriminde i zaman, karmn yanmas ve genleme evrelerinden oluur.
Yanma sonu scaklk ve basn deerlerine ulaabilmemiz iin karmn alt sl deerini
bilmemiz gereklidir.
Yanma sonu scaklk T3:
T3 T2
(1 f )q f
cV
(2.5)
burada
qf: karmn alt sl deeridir (kJ/kg), birim ktle iin hesaplamalar yaplrken
kullanlr. Gerek evrimlerde, karmn yanmas sonucu ortaya kacak s kullanlr.
Yanma sonu evrime verilen gerek s, evrime alnan karmn ktlesi ile yaktn alt sl
deerinin arpmndan elde edilir.
21
P3 T3
olduunu biliyorduk Buradan P3:

P2 T2
P3 rV P2
T3 rV T2
rV
(2.6)
(2.7)
olarak bulunur.
Genleme sonundaki basn ve scaklk deerleri olan P4 veT4 deerlerini;
T3
n 2 1
P
P4 n32
T4
(2.8)
(2.9)
denklemlerini kullanarak hesaplayabiliriz.

Burada
n2: Genlemenin politropik ssdr. Benzinli motorlarda 1,25 ile 1,33 arasndadr.
Pratik Otto evriminin tersinir olmad iin egzoz gazlarnn gerek basn ve scaklk
deerleri, emme karm deerlerinden yksektir. Egzoz gaz scakl evrim verimi iin
nemlidir.
2.4. Pratik Otto evrim Verimi

Pratik Otto evrimi kritik noktalarndaki basn, scaklk deerleri bulunduktan sonra
evrimin verimi iin
Wnet
Q Q out
Q
g in
g 1 out
Qin
Qin
Qin
denkleminden
gerekli
sadeletirmeler yaplarak
g 1
1
n 1
(2.10)
denklemine ulalr.
Burada
g: Pratik evrim verimini,
n: evrimin politropik ssn belirtmektedir.
22
Hesaplamalar yapldktan sonra evrimin diyagramn izerken ncelikle P ve V

eksenlerini izmeliyiz. Bu eksenler zerinde, leine yakn olarak P ve V deerlerini
yerletirdikten sonra, 1 ve 2 noktalar arasn politropik sktrmaya uygun bir eri ile 2-3
arasnda hacim deitiinden bu deiime dikkat ederek yaklak hacim eksenine dik, basn
arttka hacimdeki art gsterilerek 3-4 arasn politropik genlemeye uygun bir eri ile ve
son olarak 4-1 noktalar arasn hacim deiikliini dikkate alarak izmeliyiz. Emme ve
egzoz erileri izilirken emme basncnn atmosfer basncna ok yakn fakat atmosfer
basncndan daha dk olduunu, egzoz basncnn da atmosfer basncna ok yakn fakat
daha yksek olduunu dikkate alarak izmeliyiz. Otto evriminde emme ve egzoz kayplar,
dizel evriminden daha fazladr.
ekil 2.2: Pratik Otto ve dizel evrimi P-V diyagram emme ve egzoz kayplar mukayesesi
23
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Pratik Otto evrimi ile ilgili hesaplamalar yapnz.
Tavsiyeler:
rnek problemlerin zmnde, ncelikle verilenler birimleri ile birlikte yazlmal ve
sras yani zm sralar incelenmelidir. En uygun zm sras seildikten sonra zme
geilmelidir. Bulunan her sonucun birimi mutlaka belirtilmelidir. Bu sizin, problemleri,
Uygulama 1: Pratik Otto evrimine gre alan bir motorda emme balangcnda
karmn mutlak scakl 298 K, basnc 95 kPa ve artk gazlarn ktle oran 0,05 ve egzoz
gazlarnn mutlak scakl 765 K ise bu motorun sktrma balang scakln bulunuz.
Not: Emme balangc basnc, sktrma balangc basnc ve egzoz basnc yaklak
olarak eittir.
Verilenler:
Tin=298 K
Tex=765 K
Pin= P1= Pex= 95 kPa
f=0,05
stenenler:
T1=?
Pin= P1= Pex olduu iin 2.1 numaral denklem aadaki gibi sadeleir:
T1 (1 f )Tin fTex verilenler yerine konursa
T1 (1 0,05)298 0,05 765 T1 321,35 K bulunur.

Uygulama 2. Pratik Otto evrimine gre alan bir motorda egzoz basnc 95 kPa,
artk gazlarn ktle oran 0,05 ve sktrma balang mutlak scakl 321,35 K ve sktrma
oran 10/1 ise bu motorun politropik sktrma sonu basn ve scaklklarn bulunuz.
olarak eittir. Sktrmann politropik ss 1,35tir.
Verilenler:
n1=1,35
T1=321,35 K
f=0,05
24
=10
stenenler:
T2=? ve P2=?
Pratik Otto evriminde sktrma politropik olduundan n1 kullanlacaktr. 2.3 ve 2.4
numaral denklemlerden;
P2 P1 n1 P2 95 101,35 P2 2126 ,78 kPa

T2 T1 n1 1 T2 321,35 101,351 T2 719 ,30 K
Uygulama 3. Pratik Otto evrimine gre alan bir motorda, sktrma sonu basnc
2126,78 kPa, mutlak scakl 719,30 K ve basn artma oran 2dir. Bu motorun maksimum
basn ve scaklklarn bulunuz.
Verilenler:
T2=719,30 K
P2= 2126,78 kPa
rv=2
stenenler:
T3=? ve P3=? evrimin maksimum basn ve scaklklarn denklem 2.6 ve 2.7den
bulabiliriz.
P3 rV P2 P3 2 2126 ,78 P3 4253 ,56 kPa

T3 rV T2 T3 2 719 ,30 T3 1438 ,6 K olarak bulunur.
Uygulama 4. Pratik Otto evrimine gre alan bir motorda maksimum basn
4253,56 kPa, mutlak scaklk 1438,6 K ve sktrma oran 10 olduuna gre bu motorun
yanma sonu basn ve scaklklarn bulunuz. Genilemenin politropik ss n2=1,25 olarak
alnacaktr.
Verilenler:
stenenler:
T3=1438,6 K
P3= 4253,56 kPa
n2=1,25
T4=? ve P4=?
=10
Pratik Otto evriminde yanma sonuna, politropik bir genleme sonrasnda

ulalmaktayd. Dolaysyla politropik genleme ileminin ss kullanlmaldr. Yanma sonu
basn ve scaklk deerlerine 2.8 ve 2.9 numaral denklemleri kullanarak ulaabiliriz.
25
T3
1438 ,6
T4 1, 231 T4 808,98 K
n 2 1
10
P
4253 ,56
P4 n32 P4
P4 239 ,19 kPa elde edilir.
101, 25
T4
Uygulama 5. Pratik Otto evrimine gre alan bir motorun sktrma oran 9/1 ve
politropik ss 1,3 ise verimini hesaplaynz.
Verilenler:
n=1,3
=10
stenenler:
g=? Pratik evrim veriminde politropik s alnr. Verim 2.10 numaral denklemden
bulunur.
g 1
n 1
1
g 0,4827 ve % 48.27 olarak bulunur.
91,3
Uygulama 6. Pratik Otto evrimine gre alan bir motorun; sktrma oran 11/1,
emme balangcnda karmn mutlak scakl 300 K, basnc 97 kpa, sktrmann
politropik ss 1,33, evrimin maksimum basnc 5654 kPa, politropik genlemenin ss
1,26, egzoz gazlar mutlak scakl 665 K, ve basnc 101 kPa, artk gazlarn ktle oran 0,05
ve sabit hacimde zgl ss 0,880 kJ/kgK ve evrimin politropik ss 1,29 ise
Sktrma balangcnda karmn basn ve scakln,
Politropik sktrma sonu basn ve scakln,
evrimin maksimum scakln,
Politropik genleme sonu basn ve scakln,
evrimin verimini hesaplayarak P-V diyagramn iziniz.
Verilenler:
Tin=300 K
Tex=665 K
Pin=97 kPa
Pex= 101 kPa
P3= 5654 kPa
f=0,05
n1=1,33
n2=1,26
n=1,29
=11
26
cv=0,880 kJ/kgK
a) Sktrma balangc scakln 2.1 numaral denklemden buluruz.
1, 4 1 / 1, 4
P k 1 / k

97
T1 (1 0,05)300 0,05 665 1 1
Pex
101
T1=305,03 K ve P1Pin=97 kPa

b) Pratik Otto evriminde sktrma politropik olduundan n1 kullanlacaktr.
2.3 ve 2.4 numaral denklemlerden;
P2 P1 n1 P2 97 111,33 P2 2354 ,09 kPa

T2 T1 n1 1 T2 305,03 111,331 T2 674 ,2 0K
ekil 2.3: Pratik Otto evrimi P-V diyagram
c) evrimin maksimum scakln denklem 2.6 ve 2.7den bulabiliriz.
P3 rV P2 rV P3 / P2 rV 5654 / 2354 ,09 rV 2,4 kPa

T3 rV T2 T3 2,4 674 ,2 T3 1618 ,08 0K olarak bulunur.
T3
1618 ,08
T4 1, 261 T4 867 ,43 K
n 2 1
11
P
5654
P4 n32 P4 1, 26 P4 275,55 kPa elde edilir.
11
1
1
e) g 1 n 1 1 1, 29 g 0,49,8 olarak bulunur. imdi evrimin P-V
11
d) T4
diyagramn izelim.
27
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1. ( ) Pratik Otto evriminde evrim iten tersinirdir.
2. ( ) Pratik Otto evriminde verim, sktrma oranna bal deildir.
3. ( ) Pratik Otto evriminin verimi her zaman teorik evrim veriminden kktr.
4. ( ) Pratik Otto evriminde sisteme s sabit hacimde verilir.
5. ( ) Pratik Otto evriminde alma maddesinin zgl ss sabit kabul edilmektedir.
6. ( ) Pratik Otto evriminde sktrma ve genleme politropik olarak gereklemektedir.
7. ( ) Pratik Otto evriminde, hesaplamalar yaplrken politropik sler kullanlr.
8. ( ) Pratik Otto evriminde, d ortamla madde alverii yaplr.
9.
Pratik Otto evrimine gre alan bir motorun; sktrma oran 10/1, emme
balangcnda karmn mutlak scakl 285 K, basnc 98 kpa, sktrmann
politropik ss 1,35, evrimin maksimum basnc 5403 kPa, politropik genlemenin
ss 1,27, egzoz gazlarnn mutlak scakl 760 K, ve basnc 98 kPa, artk gazlarn
ktle oran 0,05 ve sabit hacimde zgl ss 0,886 kJ/kgK ve evrimin politropik ss
1,32 ise
10.

Politropik genleme sonu basn ve scakln bulunuz.
Pratik Otto evrimine gre alan bir motorun sktrma oran 9/1, emme
balangcnda karmn mutlak scakl 305 K, basnc 100 kpa, sktrmann
politropik ss 1,34,evrimin maksimum basnc 4654 kPa, politropik genlemenin
ss 1,26, egzoz gazlar mutlak scakl 665 K, ve basnc 100 kPa , artk gazlarn
ktle oran 0,05 ve sabit hacimde zgl ss 0,880 kJ/kgK ve evrimin politropik ss
1,29 ise

28
DEERLENDRME
29
RENME FAALYET3
RENME FAALYET-3
AMA
Teorik dizel evrimi ile ilgili hesaplamalar yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Drt ve iki zamanl dizel motorlarda zamanlarn meydana geliini aratrnz.
Is, scaklk, i, g, basn, hacim, tork kavramlarn ve birimlerini aratrnz.

aratrnz.
Dizel motorlarn daha yaygn olarak neden ar yk ve i makinelerinde

kullanldn aratrnz.
Hava standart evrimlerde yaplan kabulleri aratrnz.
3. TEORK DZEL EVRM

Teorik dizel evriminde sisteme s, emme zamannda silindire alnan havaya
sktrma zaman sonunda piston Nde iken enjektr tarafndan yakt pskrtlerek
verilir. Yanmann sabit basnta gerekletii kabul edilir. renme Faaliyeti 1de
belirtildii gibi hava standart evrimler iin yaplan kabuller teorik, dizel evrimi iinde
geerlidir. renme Faaliyeti 1den bu kabulleri bir kez daha gzden geirmenizde fayda
var.
Bu kabulleri gzden geirdikten sonra teorik dizel evrimini ekil 3.1deki P-V ve TS diyagramlarndan faydalanarak basite yle anlatabiliriz: alma maddesi (ideal gaz,
gerekte hava) 1 noktasndan 2 noktasna kadar izantropik olarak sktrlr. Sktrma
sonunda alma maddesinin basnc ve scakl artar. 2 noktasndan 3 noktasna kadar
alma maddesine sabit basnta dardan s verilir ve scaklk tekrar artar. 2-3 noktalar
arsnda sabit basnta genleme meydana geldiinden piston aa doru itilir. 3 noktasnda
scaklk maksimum deerine ular. 3 noktasndan 4 noktasna kadar basncn etkisi ile
silindirdeki piston aaya doru itilir bu genleme izantropik bir genlemedir. 4 noktasndan
1 noktasna kadar sabit hacimde alma maddesinden darya s atlr ve 1 noktasnda
sistem en bataki koullarna dner ve evrim tamamlanr.
30
ekil 3.1: Teorik dizel evrimi P-V ve T-S diyagramlar
3.1. zantropik Sktrma

Teorik Otto evriminde, 1 noktasndaki alma maddesi 2 noktasna kadar izantropik
olarak sktrlr. 1 noktasnda karmn scakl T1 ve basnc P1 dir. 2 noktasnda scaklk
T2 ye basn ise P2 ye kacaktr (ekil 3.1). zantropik hl deiiminin gerekleebilmesi
iin negatif bir i yaplmaktadr. zantropik hl deiimlerinde s transferi olmadn
belirtmitik. deal gaz denkleminden gerekli sadeletirmeler ve hesaplamalar yaplarak
aadaki bantlar yazlabilir:
P1 V1k P2 V2k
(3.1)
buradan,
P2 V1k
P V
k 2 1
P1 V2
P1 V2
(3.2)
Sktrma oran:
V1
V2
(3.3)
olduundan, 1.2 numaral denklemde V1/V2 yerine yazlrsa yeni denklemimiz;
P2
k P2 P1 k
P1
(3.4)
elde edilir. T2 scakl iin;
31
T1 V1k 1 T2 V2k 1
(3.5)
buradan,
T2 V1k 1
T V
k 1 2 1
T1 V2
T1 V2
k 1
(3.6)
T2
k 1 T2 T1 k 1
T1
(3.7)
bulunur. Ayrca 1 ve 2 noktalar arasnda T ve P ilikisini
P11 / k 1 T2 P21 / k 1 T1
(3.8)
denklemi ile ifade ederiz.
3.2. Sabit Basnta Yanma

Teorik dizel evriminde 2 noktasndaki alma maddesine, sabit basnta s verilmek
suretiyle alma maddesi 3 noktasna kadar stlarak hacmi V3, scakl T3 deerlerine
ykseltilir (ekil 3.1). Sabit basnta s verilmesi sonucu oluan V3 hacim ve T3 scakl
deerlerine ideal gaz denkleminden istifade ederek ulaabiliriz.
P2 V2 P3 V3
s verme ilemi (Piston Nde iken balyor V3 hacmine

T2
T3
kadar devam ediyor.) sabit basnta olduundan P2=P3 tr gerekli sadeletirme yaplrsa
V2 V3
ve
T2 T3
T3 V3
T2 V2
(3.9)
burada elde edilen denklem ayn zamanda sabit basnta hacim art orann (rP)
vermektedir.
V3 T3
V2 T2
V3 rP V2
T3 rP T2
rP
(3.10)
(3.11)
(3.12)
32
3.3. zantropik Genleme

Teorik dizel evriminde 3 noktasndaki alma maddesi 4 noktasna kadar izantropik
olarak genletirilir. 3 noktasnda karmn scakl T3 ve basnc P3tr, 4 noktasnda scaklk
T4e basn ise P4e decektir (ekil 3.1). 3-4 noktalar arasnda piston zerindeki basn
etkisi ile ANye doru itilmeye devam edilecek ve hl deiimi boyunca pozitif bir i elde
edilecektir. zantropik hl deiimlerinde s transferi olmadn belirtmitik. deal gaz
denkleminden gerekli sadeletirmeler ve hesaplamalar yaplarak aadaki bantlara
ulalr:
P3 V3k P4 V4k
(3.13)
buradan
P4 V3k
P3 V4k
(3.14)
T3 V3k 1 T4 V4k 1
(3.15)
buradan
V
T4 V3k 1
k 1 T4 T3 3
T3 V4
V4
k 1
(3.16)
ayrca 3-4 noktalar arasnda P ve T arasndaki ilikiyi
P31 / k 1 T4 P41 / k 1 T3
(3.17)
denklemi ile ifadelendirebiliriz.
3.4. Sabit Hacimde Soutma

Teorik dizel evriminde izantropik genlemeden sonra alma maddesinin scaklk ve
gerektiinden sabit hacimde sistemden darya s atlarak alma maddesi soutulur ve
balangtaki artlara geri dn salanm olur. Burada hacim sabit olacandan genleme
kullanlarak aadaki bantlar kurulur:
P1 V1 P4 V4

T1
T4
33
P4 P1
ve
T4 T1
T4 P4
T1 P1
(3.18)
denklemi elde edilir.
3.5. Teorik Dizel evrimi Termik Verimi

renme Faaliyeti 1de bir makinenin verimi hesaplanrken makineye verilen toplam
enerji ve bu enerji karlnda makineden alnan net iin dikkate alnd, makineden alnan
net iin makineye verilen enerjiye orannn, makinenin verimini ortaya koyduu belirtilmiti.
Teorik dizel evriminde sisteme sabit basnta s verilmekte (ekil 3.1de 2-3
noktalar arasnda) ve sistemden darya s sabit hacimde atlmaktadr (ekil 3.1de 4-1
noktalar arasnda). O hlde, teorik dizel evrim verimini bulabilmemiz iin sisteme verilen
sy ve sistemden atlan sy bulmamz gerekmektedir.
Q in m c P T3 T2
(3.19)
QOUT m c v T4 T1
(3.20)
Net iinde sisteme srlen sdan sistemden atlan snn fark olduunu biliyoruz.
Wnet Qin Q out
(3.21)
imdi sisteme verilen sy ve sistemden elde edilen net ii bildiimize gre

sistemimizin sl verimini aadaki gibi hesaplayabiliriz:
Wnet
Q Q out
Q
in
1 out
Q in
Q in
Q in
(3.22)

Q out
m c V T4 T1
T T
T T / T 1
1
1 4 1 1 1 4 1
Q in
m c P T3 T2
kT3 T2
kT2 T3 / T2 1
T1 rPk 1
1 r k 1
1 k 1 P
kT2 rP 1
krP 1
(3.23)
denklemi elde edilir. Burada maddenin arl m sabit olduundan sadeleir, sabit
hacimde zgl snn sabit basnta zgl sya oran 1/kdr, Ayrca kesrin pay T 1, paydas
T2 parantezine alnmtr. T1/ T2 ifadesi yerine 1.7 numaral denklem yazlmtr. T4/T1 ve
T3/T2 ifadeleri entropi deiimi eitliinden, yararlanlarak (s4-s1=s3-s2 evrim 1 noktasndan
34
balayp tekrar 1 noktasna dnyor. 1-2 ve 3-4 noktalar arasnda izantropik yani sabit
entropide hl deiimi meydana geldiinden 4-1 ve 3-2 noktalarndaki entropi deiimleri
eit olmak durumundadr.) sadeletirilmi ve verim sktrma oran ile sabit basnta
genleme oran cinsinden indirgenerek yazlmtr.
3.6. Teorik Dizel evrimi Ortalama Efektif Basn ve G

Teorik dizel evriminin ortalama efektif basnc, pistonun kurs boyunca zerine etki
eden ortalama basnc ifade etmektedir. Pe ile ifade edilir, elde edilen net iin kurs hacmine
blnmesiyle bulunur.
Pe
Wnet
VH
(3.24)
Burada, Pe ortalama efektif basnc kPa, Wnet yaplan net ii kJ, VH kurs hacmini m3
olarak gstermektedir.
NE
Wnet n z
60 i
(3.25)
Bu denklemde N gc kW olarak n motorun dakikadaki devir saysn devir/dakika

ise drt zamanl motorlarda 2 (krank milinin iki turunda bir evrim tamamland iin), iki
zamanl motorlarda 1 (krank milinin her turunda bir evrim tamamland iin) olarak alnr.
ekil 3.2: Dizel motoru
35
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Teorik dizel evrimi ile ilgili hesaplamalar yapnz.
Tavsiyeler:
rnek problemler zlrken ncelikle verilenler, birimleri ile birlikte yazlmal ve
birimlerde gerekli evirmeler yaplmal, daha sonra istenenler yazlarak istenenlerin ilem
sras yani zm sralar incelenmeli ve en uygun zm sras seildikten sonra zme
Uygulama 1:
Teorik dizel evrimine gre alan bir motorun sktrma oran 22/1 ve motorda
sktrma balangcnda akkann (ideal gaz) scakl 15.6 0C, basnc 1 bardr. zantropik
sktrma sonunda akkann scaklk ve basncn bulunuz.
Verilenler:
=22
t1=15.6 C ise T1= 273+15.6=288.6 K
P1=1 bar ise P1=100000 pa ve P1=100 kPa olur.
stenler:
P2 =? ve T2 =? Burada P2, 1.4 numaral denklemden, T2 ise 3.7 numaral denklemden
hesaplanabilir.
P2 P1 k P2 100 221.4 P2 7575 .15 kPa

T2 T1 k 1 T2 288 .6 221.41 T2 933 .72 K olarak bulunur.
Uygulama 2:
Teorik dizel evrimine gre alan bir motorun sktrma oran 18/1 ve motorda
sktrma balangcnda akkann (ideal gaz) mutlak scakl 310 K, basnc 90 kPadr.
zantropik sktrma sonunda akkann scaklk ve basncn bulunuz.
Verilenler:
=18
T1=310 K
P1=95 kPa
stenler.
P2 =? ve T2 =? Burada P2, 1.4 numaral denklemden, T2 ise 3.7 numaral denklemden
hesaplanabilir.
P2 P1 k P2 100 181.4 P2 5719 .80 kPa

T2 T1 k 1 T2 310 181.41 T2 985 .08 K
36
Uygulama 3:
Teorik dizel evrimine gre alan bir motorun izantropik sktrma sonras basnc
5200 kPa ve scakl 900 Kdir. Bu motorun sabit basnta genleme oran 1.7 ve yanma
odas hacmi 1.24 10-4 m3 ise sabit basnta s verme sonrasnda oluacak hacim ve scaklk
deerlerini bulunuz.
stenenler:
V3 =? ve T3 =? .
Verilenler:
P2=5200 kPa
T2=900 K
VC=V2=1.24 10-4 m3
rP=1.7
Bu deerleri 3.11 ve 3.12 numaral denklemleri kullanarak bulabiliriz.

V3 rP V2 V3 1.7 1.24 10 4 V3 2.108 10 4 m3 olur.
T3 rP T2 T3 1.7 900 T3 1530 K deerleri bulunur.

Uygulama 4:
Teorik dizel evrimine gre alan bir motorun izantropik sktrma sonras basnc
4950 kPa ve mutlak scakl 1010 K ve yanma odas hacmi 1.05 10-4 m3 ve evrimin
maksimum scakl 1453 K olduuna gre sabit basnta genleme sonu hacmini ve sabit
basnta genleme orann bulunuz.
Verilenler:
P2=4950 kPa
VC=V2=1.05 10-4 m3
T2=1010 K
T3=1453 K bu rnekte evrimin maksimum scaklnn P-V diyagramnn 3
noktasndaki scaklk deerleri olduu bilinmelidir (ekil 3.1).
stenenler:
V3=?
rP=? Bu deerleri 1.11 ve 1.12 numaral denklemleri kullanarak bulabiliriz.
T3 rP T2 rP T3 / T2 rP 1453 / 1010 rP 1.438 olarak bulunur.

V3 rP V2 V3 1.438 1.05 10 4 V3 1.509 10 4 m3
Uygulama 5:
Teorik dizel evrimine gre alan bir motorun izantropik genleme balangcnda
alma maddesi mutlak scakl 1650 K ve basnc 4664.27 kPadr. Bu motorun V3/V4
oran 1/8 olduuna gre genleme sonu basn ve scaklklarn bulunuz.
37
stenenler:
T4=? ve P4=?
Verilenler:
P3=4664.27 kPa
T3=1650 K
V3/V4 =1/8
Genleme sonu basncn 3.14 numaral denklemden, scakln da 3.16 numaral

denklemden bulabiliriz.
P3
4664 .27
P4
P4 253,78 kPa,
k
8
81.4
T
1650
T4 k31 T4 1.41 T4 718,20 K olarak bulunur.
8
8
P4
Uygulama 6:
Teorik dizel evrimine gre alan bir motorun sktrma oran 18/1 ve pskrtme
oran (Sabit basnta genleme oran veya kesme oran da deniyor.) 1,6 olduuna gre bu
motorun verimini bulunuz. ( k=1.4)
Verilenler:
=18
k=1.4
rP=1.6
stenenler:
= ? verimi, verilenleri dikkate alarak 1.23 numaral denklemden bulabiliriz.
1 rPk 1
1 1.61.4 1
65.12
k 1 krP 1
18 k 1 1.41.6 1
verim
deerlerinin sonuna birim olarak % iareti genellikle konulmaz. kan sonu bir orandr.
Fakat kan sonu % olarak okunur yani verim % 65.12dir.
Uygulama 7:
Teorik dizel evrimine gre alan 4 zamanl, 4 silindirli bir motorun net ii 0,985
kJdr. Bu motorun silindir hacmi 10,97 10-4 m3 olduuna gre ortalama efektif basncn
ve 3000 d/dda rettii gc bulunuz.
stenenler:
NE=?
Verilenler:
Wnet=0.685 kJ
VH=10.97 10-4 m3
z =4
i=2
n=3000 d/d
38
Bu verilenlerle ortalama efektif basnc denklem 3.24ten, gc 3.25ten

hesaplayabiliriz.
39
Pe
Wnet
0.685
Pe
Pe 624 .43
VH
10.97 10 4
kPa olarak
NE
Wnet n z
0.685 3000 4
NE
N E 68.5 kW olarak bulunur.
60 i
60 2
Uygulama 8:
Teorik dizel evrimine gre alan bir motorda maksimum basn 41.4 bar,
maksimum scaklk 1093 0C, sktrma zaman balangcnda akkann scakl 21.1 0C ve
basnc 1.013 bardr. Bu motorun verimini bulunuz. Kritik noktalarda basn, scaklk ve
hacimlerini,
cv=0.718 kJ/kgK
cp=1.005 kJ/kgK
ve k=1.4
Verilenler:
t1=21.1 C T1= 21.1+273=294.1 K
P1=1.013 bar= 101300 pa= 101.3 kPa
P3=P2=41.4 bar=4140 kPa
t3=1093 C T3= 1093+273=1366 K
stenenler:
= ?
Problem incelendiinde verimin bulunabilmesi iin ncelikle sktrma ve sabit
basnta genleme oranlarnn bulunmas gerektii grlmektedir. Sktrma oran 3.4
numaral denklemden bulunabilir. Sabit basnta genleme oranlarnn bulunabilmesi iin
3.12 numaral denklemi kullanabiliriz. T3 rP *T2 bu denklemde de rP ve T2 deerleri
bilinmiyor. zm iin T2 deerinin bulunmas gereklidir. T2 deerini de 3.5 numaral
denklemden bulabiliriz.
P2
4140
k
1.4 40.868 14.15
P1
101 .3
T2 T1 k 1 T2 294 .114.151.41 T2 848 .97 0K

T
1366
rP 3 rP
rP 1.6
T2
848 .97
0
K deerleri bulunur.
1
1.61.4 1
1 rPk 1
1
61.3
k 1 krP 1
14.15 k 1 1.41.6 1
Uygulama 9:
Teorik dizel evrimine gre alan bir motorda, sktrma balangcnda alma
maddesinin scakl 27 0C, basnc 100 kPa, kurs hacmi 903 cm3, sktrma oran 16/1dir.
Sktrma sonu mutlak scakl 909 K, basnc 4850 kPa ve sabit basnta genleme oran
2dir. zantropik genleme sonu mutlak scakl 791.7 K, basnc 264 kPadr. Bu motorun
40
sabit basnta genleme sonu hacmini ve verimini hesaplayarak kritik nokta deerlerini
dikkate alarak P-V ve T-S diyagramlarn iziniz. (k=1.4)
stenenler:
V2=?
V3=?
= ?
Verilenler:
=16
k=1.4
rP=2
t1=27 C T1=27+273=300 K
T2=909 K
T3=1818 K
T4=791.7 K
P1= 100 kPa
P3=P2=4850 kPa
P1= 264 kPa
V1=VH= 902 cm3=9,02 10-4 m3
Verilenler incelendiinde, sabit basnta genleme sonu hacmini bulabilmek (V3) iin
ncelikle yanma odas hacminin (V2) bulunmas gerektii, daha sonra 3.11 numaral denklem
kullanlarak V3 deerinin hesaplanabilecei grlyor. evrimin verimi iin gerekli olan
sktrma ve sabit basnta genleme oranlar verilmi, V3 hacmi bulunduktan sonra
diyagramlarn izimi iin gerekli kritik noktalarn deerleri tamamlanm olur ve diyagram
deerler nda izilir.
V1
V1
9.02 10 4
V2
V 2
0.5637 10 4
V2
16
V3 rP V2 V3 2 0.5637 10 4 V3 1.127 10 4
1 rPk 1
1 21.4 1
61.4
k 1 krP 1
16 k 1 1.42 1
ekil 3.3: Teorik dizel evrimi P-V ve T-S diyagramlar
Diyagram izilirken leklere dikkat edilmelidir.
41
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1.
( ) Teorik dizel evrimi sistemine s sabit scaklkta verilir.
2.
( ) Teorik dizel evriminde verim, sktrma oran arttka artar.
3.
( ) Teorik dizel evriminin verimi sabit hacimde genleme oran ile ters orantldr.
4.
( ) Teorik dizel evriminde sistemden s sabit hacimde atlr.
5.
( ) Teorik dizel evriminde adyabatik (izantropik) hl deiimi yoktur.
6.
( ) Teorik dizel evriminde sktrma ve enleme politropik olarak

gereklemektedir.
7.
( ) Teorik dizel evriminde, hesaplamalar yaplrken s kayplar yok saylr.
8.
( ) Teorik dizel evriminde, d ortamla madde alverii yoktur.
9.
( ) Teorik dizel evriminde, basn artma oran sisteme verilen s ile doru
orantldr.
10.
( ) Teorik dizel evriminde, sktrma oran teorik Otto evriminden daha yksektir.
Bundan dolay teorik dizel evrimin verimi teorik Otto evriminden daha yksektir.
11.
( ) Teorik dizel ve teorik Otto evrimlerinde sktrma oran eit olursa teorik dizel
evriminin verimi daha yksek olur.
12.
Teorik dizel evrime gre alan 6 silindirli, 4 zamanl, 2400 d/d maksimum hzl bir
dizel motorunun silindir hacmi 902 cm3 ve sktrma oran 16/1dr. Sktrma
balangcnda scaklk 27 C, basn 1 atmosferdir ve sabit basnta sisteme s
verilmesi kurs hacminin % 6.66sna kadar srmektedir.
Kurs ve yanma odas hacimlerini ve sabit basnta genleme orann,

Kritik noktalarda evrimin scaklk, basn, hacim deerlerini,
Verimini,
Ortalama efektif basncn ve gcn bulunuz.
cv=0.718 kJ/kgK
cp=1.005 kJ/kgK
42
R=0.287 kJ/kgK ve k=1.4
13.
Teorik dizel evrime gre alan bir motorun sktrma oran 24/1, pskrtme oran
1,8 (sabit basnta genleme oran), silindir ap 80 mm, kursu 90 mm, sktrma
balangc scakl 35 C, basnc 1 bar olduuna gre;
Kritik noktalardaki basn, scaklk ve hacim deerlerini,

evrimin verimini,
Net ii ve ortalama efektif basnc hesaplaynz.
DEERLENDRME
43
RENME FAALYET4
RENME FAALYET-4
AMA
Pratik dizel evrimi ile ilgili hesaplamalar yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Gnmzde tam olarak pratik dizel evrime gre alan motor var m?
Aratrnz.
Dizel motorlarda meydana gelen zamanlar aratrnz.
Pskrtme avans ne demektir? Aratrnz.
Hava standart gerek evrimlerde yaplan kabulleri aratrnz.
Hacimsel verimini aratrnz.
4. PRATK DZEL EVRM

4.1. Teorik Dizel evrimiyle Arasndaki Farklar
Pratik ve teorik dizel evrimleri arasndaki farklar incelerken P-V diyagramlarn
karlatrmak, farkllklarn anlalmasnda ok yardmc olacaktr. ekil 4.1de pratik dizel
evrimleri P-V diyagram gsterilmektedir.
Pratik dizel evrimi, teorik dizel evrimi gibi kapal ve tersinir bir evrim deildir. D
ortamdan madde alverii olan, ak bir evrimdir. evrimin temel mant teorik evrimle
ayndr. Teorik ve pratik dizel evrimi arasndaki temel farkllklar, pratik evrimdeki
zamanlarn oluumuna gre inceleyebiliriz.
4.1.1. Emme Zaman

Bilindii gibi teorik dizel evrimi kapal bir evrimdir. Dolaysyla sistemde madde
alverii olamadndan emme ilemi de yoktur. Emme ileminin olamamas emme
kayplar ve hacimsel verim gibi etkenleri ortadan kaldrr.
44
ekil 4.1: Pratik dizel evrimi P-V diyagramlar
Pratik dizel evriminde ise sktrma ncesinde sisteme d ortamdan hava alnmas
gerekmektedir. Havann silindirlere alnmas pompalama kayplarndan, motor hzndan,
emme supaplarnn ak kalma sresi ve aklk miktarndan, emme supabnn kapanma
zamanndan, silindirde kalan egzoz gazlarnn miktarndan etkilenmekte ve hibir zaman
silindir tam olarak taze hava ile doldurulamamaktadr. Bu durum pratik dizel evriminin
verimini olumsuz etkiler.
4.1.2. Sktrma Zaman

Teorik dizel evriminde, sktrma izantropiktir. Sktrma ilemi srasnda sistemden
madde kayb olmaz nk evrim kapaldr. Sktrma ANden balayp Nye kadar
devam eder.
Pratik dizel evriminde sktrma ilemi srasnda s kayplar mevcuttur. Sktrma
sonunda s kayplar, basn ve scakln teorik evrime gre daha dk kalmasna sebep
olur.
4.1.3. Pskrtme () Zaman

Teorik evrimde, sabit basnta sisteme s verilir ve piston ANye doru ynelir.
Sabit basntan sonra genleme ilemi izantropik olarak gerekleir. Is kayb olmakszn ve
piston ANye ulancaya kadar devam eden genleme, yaplan net iin artmasn salar.
45
Pratik evrimde, sktrma sonu basn ve scakl ykselen havaya enjektrle yakt
pskrtlr ve salanan yanma sonucu sisteme s verilmi olur. Yanma ilemi belirli bir
zamanda tamamlanr. Sisteme verilen s basncn artrr. Hlbuki, teorik evrimde snn
sabit basnta verildii kabul edilmiti. Yakt hava karm, tututuktan sonra tam olarak
yanamaz nk karm, her noktasnda homojen deildir; baz noktalarda yanma iin gerekli
olan oksijen eksik, baz noktalarda ise yakt miktar eksik olabilir. Yanma ileminin kimyasal
denklemi hibir zaman tam olarak gereklemez. Yksek scaklklarda karbonmonoksit ve
karbondioksit arasnda bir dng sz konusudur. Sisteme s verildikten sonra, piston
ANye hareket ederken de s kayplar meydana geleceinden net i der. Genleme
ilemi tam olarak ANye kadar devam etmez. Piston ANye yaklarken egzoz supab
alr ve yanm gazlarn darya atlma ilemi balar bu durum da net iin azalmasna neden
olur.
4.1.4. Egzoz Zaman

Teorik dizel evriminde sistemden s atlarak balang noktasna dnlmesi ilemi,
sabit hacimde ve ani olarak yaplr. Sistemden s atlmas sonunda alma maddesi tam
olarak balang noktasndaki zelliklerine dnmtr. Bylece yeni bir evrime hazr hle
gelinir.
Pratik dizel evriminde egzoz gazlarnn sistemden atlmasna ANden nce balanr
ve piston Nyi geene kadar devam eder. Dar atlan egzoz gazlar sisteme alnan
havann zelliklerinden uzaktr. Basnlar, ve scaklklar daha yksektir; kimyasal ve
fiziksel olarak da balang zelliklerinden ok farkldr. Bu durumda pratik dizel evrimi
ak ve iten tersinmez bir evrim olmu oluyor.
Zamanlarna gre teorik ve pratik dizel evrimlerinin temel farklarn inceledik. Pratik
dizel evriminde sktrma ve genleme ilemleri politropik olarak yaplmaktadr.
Pratik dizel evriminde kritik noktalardaki deerleri ve evrim verimini nasl
bulacamz grelim.

Pratik dizel evriminde silindire alnan hava, silindirin ve artk egzoz gazlarnn
scaklklarndan dolay snr ve scakl artar. Sktrma balangcnda karm scakl
aadaki denklem kullanlarak hesaplanmaktadr.
P
Pex
k 1 / k
(4.1)
Denkleme dikkat edilirse emme ve egzoz basnlar eit olduunda keli parantezin
ii 1e eit olur ve arpmada etkisiz olduundan denklemin ikinci terimi f Tex eklinde
sadeleir.
46
Bu denklemde;
Tin: Havann motora giri scakln,
Pin: Havann motora giri basncn,
Genel olarak sktrma balangc basnc, emme basncna ok yakndr. Dolaysyla
sktrma balangc basnc; P1
P1 Pin
(4.2)
olarak alnr. Sktrma sonu basnc P2:
P2 P1 n1
(4.3)
elde edilir. Sktrma sonu scakl T2 :
T2 T1 n1 1
(4.4)
burada,
: Sktrma orann,
Hatrlanaca gibi pratik evrimde sktrma izantropik deildi. Yaplan deneyler ve
hesaplamalar sonucunda dizel evrimler iin n1in, 1,36 ile1,40 deerleri arsnda deitii
grlmtr.

Pratik dizel evriminde i zaman, sktrlan havaya pskrtlen yaktn yanmas ve
genleme evrelerinden oluur. Yanma sonu scaklk ve hacim deerlerine ulaabilmemiz iin
karmn alt sl deerini, silindire pskrtlen yakt miktarn veya sabit basnta genleme
orann bilmemiz gereklidir.
Yanma sonu scaklk T3:
T3 T2
(1 f )q f
cP
(4.5)
Burada,
47
qf: Karmn alt sl deeridir (kJ/kg), birim ktle iin hesaplamalar yaplrken
Yanma sonu evrime verilen gerek s, evrimde yaklan yaktn ktlesi ile yaktn alt sl
deerine baldr.
V3 T3
olduunu biliyorduk buradan V3:

V2 T2
V3 rP V2
(4.6)
T3 rP T2
(4.7)
rP
olarak bulunur.
Genleme sonundaki basn ve scaklk deerleri olan P4 veT4 deerlerini;
V
T4 T3 3
V4
V
P4 P3 3
V4
n 2 1
(4.8)
n2
(4.9)
denklemlerini kullanarak hesaplayabiliriz.

Burada,
n2: Genlemenin politropik ssdr. Dizel motorlarda 1,22 ile 12,5 arasndadr.
Pratik dizel evrimi tersinir olmad iin egzoz gazlarnn gerek basn ve scaklk
deerleri, emme karm deerlerinden yksektir. Egzoz gaz scakl evrim verimi iin
nemlidir.
4.4. Pratik Dizel evrimi Verimi

Pratik dizel evriminin kritik noktalarndaki basn, scaklk deerleri bulunduktan
sonra evrimin verimi iin;
Wnet
Q Q out
Q
g in
g 1 out denkleminden
Qin
Qin
Qin
gerekli
sadeletirmeler yaplarak:
1 rPn 1
g 1 n 1
nrP 1
(4.10)
48
denklemine ulalr.
Burada,
g: Pratik evrim verimini,
n: evrimin politropik ssn belirtmektedir.
Hesaplamalar yapldktan sonra evrimin diyagramn izerken ncelikle P ve V
eksenlerini izmeliyiz. Bu eksenler zerinde leine yakn olarak P ve V deerlerini
yerletirdikten sonra 1 ve 2 noktalar arasn politropik sktrmaya uygun bir eri ile 2-3
arasnda basn deitiinden bu deiime dikkat ederek yaklak basn eksenine dik, hacim
ve basntaki art gsterilerek 3-4 arasn politropik genlemeye uygun bir eri ile ve son
olarak 4-1 noktalar arasn hacim deiikliini dikkate alarak izmeliyiz. Emme ve egzoz
erileri izilirken emme basncnn atmosfer basncna ok yakn fakat atmosfer basncndan
daha dk olduunu, egzoz basncnn da atmosfer basncna ok yakn fakat daha yksek
olduunu dikkate alarak izmeliyiz. Otto evriminde emme ve egzoz kayplar, dizel
evriminden daha fazladr.
ekil 4.2: Otto ve dizel evrimleri P-V diyagramlar emme ve pompalama kayp alanlar
49
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Pratik dizel evrimi ile ilgili hesaplamalar yapnz.
Tavsiyeler:
rnek problemler zlrken ncelikle verilenler, birimleri ile birlikte yazlmal ve
sras, yani zm sralar incelenmeli ve en uygun zm sras seildikten sonra zme
Uygulama 1:
Pratik dizel evrimine gre alan bir motorda emme balangcnda havann mutlak
scakl 300 K, basnc 98 kPa ve artk gazlarn ktle oran 0,05 ve egzoz gazlarnn mutlak
scakl 705 K ise bu motorun sktrma balang scakln bulunuz.
olarak eittir.
stenenler:
T1=?
Verilenler:
Tin=300 K
Tex=705 K
f=0,05
T1 (1 f )Tin fTex verilenler yerine konursa,
T1 (1 0,05)300 0,05 705 T1 320,25 K bulunur.

Uygulama 2:
Pratik dizel evrimine gre alan bir motorda egzoz basnc 98 kPa, artk gazlarn
ktle oran 0,05 ve sktrma balang mutlak scakl 329 K ve sktrma oran 21/1 ise
bu motorun politropik sktrma sonu basn ve scaklklarn bulunuz.
olarak eittir. Sktrmann politropik ss 1,39dur.
stenenler:
T2=? ve P2=?
Verilenler:
n1=1,39
T1=329 K
f=0,05
50
=21
Pratik dizel evriminde sktrma politropik olduundan n1 kullanlacaktr. 4.3 ve 4.4
P2 P1 n1 P2 98 211,39 P2 6747 ,0 kPa

T2 T1 n1 1 T2 329 211,391 T2 1078 ,60 K
Uygulama 3:
Pratik dizel evrimine gre alan bir motorda sktrma sonu basnc 6547 kPa,
mutlak scakl 1095 K ve hacimsel genleme oran 1,8dir. Bu motorun yanma odas hacmi
0,26 10-4 m3 ise sabit basnta genleme sonu hacim ve scaklklarn bulunuz.
stenenler:
T3=? ve V3=?
Verilenler:
T2=1095 K
P2= 6547 kPa
rp=1,8
V2=0,26 10-4 m3
evrimin maksimum basn ve scaklklarn denklem 4.6 ve 4.7den bulabiliriz.

V3 rP V2 V3 1,8 0,25 10 4 V3 0,45 10 4 m3
T3 rP T2 T3 1,8 1095 T3 1971 0K olarak bulunur.

Uygulama 4:
Pratik dizel evrimine gre alan bir motorda maksimum basn 6752 kPa, mutlak
scaklk 2043 K ve sktrma oran 22 olduuna gre bu motorun yanma sonu basn ve
scaklklarn bulunuz. Genilemenin politropik ss n2=1,25 olarak alnacaktr. V4/V3=9,5
stenenler:
T4=?
P4=?
Verilenler:
T3=2043 K
P3= 6752 kPa
n2=1,25
=20
V4/V3=9,5
Pratik dizel evriminde yanma sonuna politropik bir genleme sonrasnda
ulalmaktayd. Dolaysyla politropik genleme ileminin ss kullanlmaldr. Yanma sonu
basn ve scaklk deerlerine, 4.8 ve 4.9 numaral denklemleri kullanarak ulaabiliriz.
T4
T3
2043
T4 1, 251 T4 1179 ,52 K
n 2 1
9,5
(V4 / V3 )
51
P4
P3
6752
P4
n2
9,501, 25
(V3 / V4 )
Uygulama 5:
Pratik dizel evrimine gre alan bir motorun hacimsel genleme oran 1,8,
sktrma oran 20/1 ve politropik ss 1,37 ise verimini hesaplaynz.
stenenler:
g=?
Verilenler:
n=1,37
=20
rp=1,8
Pratik evrim veriminde politropik s alnr. Verim 4.10 numaral denklemden

bulunur.
g 1
1 rPn 1
1 1,81,37 1
g 0,62 olur.
n 1 nrP 1
201,371 1,37(1,8 1)
Uygulama 6:
Pratik dizel evrimine gre alan bir motorun sktrma oran 17/1, emme
balangcnda havann mutlak scakl 300 K, basnc 97 kpa, sktrmann politropik ss
1.4, politropik genlemenin ss 1.25, egzoz gazlarn mutlak scakl 765 K ve basnc 97
kPa, artk gazlarn ktle oran 0,05, sabit basnta genleme oran 2, evrimin politropik ss
1,3 ve yanma odas hacmi 0,304 10-4 m ise;

evrimin maksimum scakln, pskrtme sonu hacmini,
evrimin verimini hesaplayarak P-V diyagramn iziniz.
stenenler:
f=0,05
n1=1,4
n2=1,25
n=1,3
Verilenler:
Tin=300 K
Tex=765 K
Pin=97 kPa
Pex= 97 kPa
VC=V2=0,304 10-4 m3 ve V4/V3=8
=17
rp=2
T1 (1 f )Tin fTex T1 (1 0,05)300 0,05 765 T1=323,25 K ve P1Pin=97 kPa
52
b) Pratik dizel evriminde sktrma politropik olduundan n1 kullanlacaktr. 4.3 ve

4.4 numaral denklemlerden;
P2 P1 n1 P2 97 171, 4 P2 5121,53 kPa

T2 T1 n1 1 T2 323,25 17 1, 41 T2 1003 ,96 K
c) evrimin maksimum scakln denklem 4.6 ve 4.7den bulabiliriz.
V3 rP V2 V3 2 0,304 10 4 V3 0,608 10 4 m3
T3 rP T2 T3 2 1003 ,96 T3 2007 ,92 K olarak bulunur.

T3
2007 ,92
T4 1, 251 T4 1193 ,91 K
n 2 1
8
8
P3
5121,53
P4 n 2 P4
81, 25
8
1 rPn 1
1 21,3 1
e) g 1 n 1
g 1 1,31
g 0,52
nrP 1
17
1,3(2 1)
d) T4
bulunur.
imdi evrimin P-V diyagramn izelim.
ekil 4.3: Hesaplanan pratik dizel evrimi P-V diyagramlar
53
olarak
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1.
( ) Pratik dizel evriminde evrim iten tersinirdir.
2.
( ) Pratik dizel evriminde verim, sktrma oranna ve pskrtme oranna baldr.
3.
( ) Pratik dizel evriminin verimi her zaman teorik evrim veriminden byktr.
4.
( ) Pratik dizel evriminde sisteme s sabit hacimde verilir.
5.
( ) Pratik Otto evriminde pompalama kayplar pratik dizel evriminden daha

fazladr
6.
( ) Pratik dizel evriminde sktrma ve genleme adyabatik olarak

gereklemektedir
7.
( ) Pratik dizel evriminde, pskrtme tam olarak Nde balar.
8.
( ) Pratik Otto ve dizel evrimlerinin P-V diyagramlar benzerdir.
9.
( ) Pratik dizel evrimi genleme zamannda s kayb yoktur.

10.
Pratik dizel evrimine gre alan bir motorun sktrma oran 19/1, emme
balangcnda karmn mutlak scakl 285 K, basnc 98 kPa, sktrmann
politropik ss 1,38, politropik genlemenin ss 1,27, egzoz gazlarnn mutlak
scakl 760 K, ve basnc 98 kPa, artk gazlarn ktle oran 0,05 ve pskrtme oran
2, evrimin politropik ss 1,32 ise V3/V4 =10
11.

Pratik dizel evrime gre alan bir motorun sktrma oran 22/1, emme
balangcnda karmn mutlak scakl 305 K, basnc 100 kPa, sktrmann
politropik ss 1,4, politropik genlemenin ss 1,26, pskrtme oran 1,95, egzoz
gazlarnn mutlak scakl 808 K, ve basnc 100 kPa, artk gazlarn ktle oran 0,05,
politropik ss 1,25 ise ve V3/V4=10,8

54
DEERLENDRME
55
RENME FAALYET5
RENME FAALYET-5
AMA
Teorik karma evrim ile ilgili hesaplamalar yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Drt ve iki zamanl dizel ve Otto evrimlerinin zamanlarndaki farkllklar

aratrnz.
Gnmzde karma evrime gre alan motorlar hangi motorlardr?
Aratrnz.
aratrnz.
nceki renme faaliyetlerinde aklanan Otto ve dizel evrimin birlikte
kullanlmasn mmkn olup olmadn sebepleri ile aratrnz.
Hava standart evrimlerde yaplan kabulleri aratrnz.
5. TEORK KARMA EVRM

5.1. Teorik Karma evrimde P-V ve T-S Diyagramlar
Teorik karma evrimde sisteme s, nce sabit hacimde, sonra da sabit basnta verilir.
Yanmann, sabit hacimde balad ve sabit basnta devam ettii kabul edilir. renme
Faaliyeti 1de belirtildii gibi hava standart evrimler iin yaplan kabuller teorik karma
evrim iin de geerlidir. Bu kabuller unlard:
evrimde, kapal sistem ve sabit miktarda ideal gaz kullanldndan emme ve

egzoz ilemlerini ieren pompalama kayplar dikkate alnmaz.
Sktrma ve genleme ilemlerinde sistemle evre arsnda s alverii yoktur.
Yani sktrma ve genleme ilemleri izantropiktir (adyabatik).
deal olarak kabul edilen havann s kapasitesi (zgl slar) scaklkla
deimez, sabittir.
Yanma ileminin yerini d kaynaktan s geii, egzoz ileminin yerini d
kaynaa s geii alr.
evrimi oluturan hl deiimlerinin tm iten tersinirdir.
Yaplan kabulleri bir kez daha belirtmekte fayda olduundan burada tekrar
hatrlatlmtr.
Bu kabulleri gzden geirdikten sonra teorik karma evrimi, ekil 5.1deki P-V ve TS diyagramlarndan faydalanarak basite yle anlatabiliriz: alma maddesi olan hava 1
noktasndan 2 noktasna kadar izantropik olarak sktrlr. Sktrma sonunda alma
56
maddesinin basnc ve scakl artar. 2 noktasndan 3 noktasna kadar alma maddesine

sabit hacimde dardan s verilir ve scaklk ile basn tekrar artar, 2-3 noktalar arsnda
sabit hacimde basn art meydana gelir. Karma evrimde basn art oran nemli
parametrelerden biridir. 3-4 noktalar arasnda sisteme sabit basnta s verilmeye devam
edilir ve bunu sonucu olarak sabit basnta genleme meydana gelir. Sabit basnta meydana
gelen bu genleme de karma evrimde nemli parametrelerden biridir. Basncn etkisi ile
piston ANye doru itilir. 4 noktasnda scaklk maksimum deerine ular. 4-5 noktalar
arasnda izantropik genleme meydana gelir ve piston basncn etkisi ile ANye itilmeye
devam edilir. 5 noktasna ulaldnda sistemdeki alma maddesinin basn ve scakl
balang noktasndakinden daha yksek deerlerdedir. evrimin izantropik olabilmesi iin
5 noktasndan 1 noktasna kadar sabit hacimde alma maddesinden darya s atlr ve 1
noktasnda sistem en bataki koullarna dner. Bylece evrim iten tersinir olarak
tamamlanr.
ekil 5.1: Teorik karma evrim P-V ve T-S diyagramlar
5.2. zantropik Sktrma

Teorik karma evriminde, Otto ve dizel evrimlerdeki gibi 1 noktasndaki alma
maddesi 2 noktasna kadar izantropik olarak sktrlr. 1 noktasnda karmn scakl T1
ve basnc P1dir, 2 noktasnda scaklk T2ye basn ise P2ye kacaktr (ekil 5.1). zantropik
hl deiiminin gerekleebilmesi iin negatif bir i yaplamaktadr. zantropik hl
deiimlerinde s transferi olmadn belirtmitik. deal gaz denkleminden karma evrim
iin aadaki bantlar yazlabilir:
P1 V1k P2 V2k
(5.1)
buradan,
k
P2 V1k
P V
(5.2)
k 2 1
P1 V2
P1 V2
Sktrma oran:
57
V1
olduundan 1.2 numaral denklemde V1/V2 yerine
V2
yazlrsa yeni
denklemimiz;
P2
k P2 P1 k
P1
(5.3)
olur. T2 scakl iin;
T1 V1k 1 T2 V2k 1
(5.4)
buradan,
T2 V1k 1
T V
k 1 2 1
T1 V2
T1 V2
k 1
(5.5)
T2
k 1 T2 T1 k 1
T1
(5.6)
olur. Ayrca 1 ve 2 noktalar arasnda T ve P ilikisini
P11 / k 1 T2 P21 / k 1 T1
(5.7)
denklemi ile ifade ederiz. Dikkat edilirse teorik Otto, dizel ve karma evrim iin 1-2
noktalar arasndaki bantlar ayndr. Bunun sebebi her teorik evrimde de 1-2 noktalar
arsnda izantropik sktrma ilemi yaplyor olmasdr.
5.3. Sabit Hacimde Is Verilmesi

Teorik karma evriminde 2 noktasndaki alma maddesine, sabit basnta s
verilmek suretiyle alma maddesi 3 noktasna kadar stlarak basnc P3 ve scakl T3
deerlerine ykseltilir (ekil 1.1). Burada da dikkat edecek olursak karma evrimin 2-3
noktalar arasndaki bantlar, teorik Otto evriminin 2-3 noktalar arasndaki bantlaryla
ayndr. nk her iki evrimde de sabit hacimde sisteme s verilmektedir. Sabit hacimde s
verilmesi sonucu oluan P3 ve T3 deerlerine ideal gaz denkleminden istifade ederek
ulaabiliriz. Buradaki sabit hacimde basn artma oran nemli bir parametredir.
P2 V2 P3 V3
s verme ilemi (piston Nde iken) sabit hacimde

T2
T3
58
P2 P3
T2 T3 ve
T3 P3
T2 P2
(5.8)
burada elde edilen denklem, ayn zamanda sabit hacimde basn art orann (r v) da
vermektedir.
rV
P3 T3
P2 T2
(5.9)
(5.10)
P3 rV P2
T3 rV T2
(5.11)
5.4. Sabit Basnta Is Verilmesi

Teorik karma evrimde 3 noktasndaki alma maddesine, sabit basnta s verilmek
suretiyle alma maddesi 4 noktasna kadar stlarak hacmi V4 ve scakl T4 deerlerine
ulamaktadr (ekil 1.1). Karma evrimin 3-4 noktalar aras bantlar, teorik dizel
evriminin 2-3 noktalarndaki bantlarla benzerdir. nk her iki evrimde de sisteme sabit
basnta s verilmektedir. Sabit basnta s verilmesi sonucu oluan V4 hacmi ve T4 scakl
deerlerine ideal gaz denkleminden istifade ederek ulaabiliriz.
P4 V4 P3 V3
s verme ilemi (Piston Nda da iken balyor V4 hacmine

T4
T3
kadar devam ediyor.) sabit basnta olduundan P4=P3 tr gerekli sadeletirme yaplrsa
V4 V3
ve
T4 T3
T4 V4
T3 V3
(5.12)
burada elde edilen denklem ayn zamanda sabit basnta hacim art orann (rP) da
vermektedir.
V4 T4
V3 T3
V4 rP V3
T4 rP T3
rP
(5.13)
(5.14)
(5.15)
burada elde edilen scaklk deeri evrimin en yksek scaklk deeridir.
5.5. zantropik Genleme

Teorik karma evriminde 4 noktasndaki alma maddesi, 5 noktasna kadar
izantropik olarak genletirilir. 4 noktasnda karmn scakl T4 ve hacmi V4, basn P4 tr,
5 noktasnda scaklk T5e basn ise P5e decek, hacim V5e ulaacaktr (ekil 1.1). 4-5
noktalar arasnda piston, zerindeki basn etkisi ile ANye doru itilmeye devam edilecek
59
ve hl deiimi boyunca pozitif bir i elde edilecektir. zantropik hl deiimlerinde s

transferi olmadn belirtmitik. deal gaz denkleminden gerekli sadeletirmeler ve
hesaplamalar yaplarak aadaki bantlara ulalr:
P5 V5k P4 V4k
(5.16)
buradan, scaklk ve hacim arasndaki bant:
T5 V5k 1 T4 V4k 1
(5.17)
Ayrca 4-5 noktalar arasnda P ve T arasndaki ilikiyi,
P41 / k 1 T5 P51 / k 1 T4
(5.18)
denklemi ile ifadelendirebiliriz. Teorik Otto evriminde izantropik sktrma
balangc ve izantropik genleme sonu deerleri hesaplanrken sktrma oranndan
faydalanlr. Fakat dizel ve karma evrimler de izantropik genleme baladnda piston
Nden aada olduu iin sktrma oran kullanlmaz.
5.6. Sabit Hacimde Soutma

Teorik karma evrimde, izantropik genlemeden sonra alma maddesinin scaklk ve
gerektiinden, sabit hacimde sistemden darya s atlarak alma maddesi soutulur ve
balangtaki artlara geri dn salanm olur. Burada hacim sabit olacandan, genleme
kullanlarak aadaki bantlar kurulur:
P1 V1 P5 V5

T1
T5
olduundan V1=V5 tir gerekli sadeletirme yaplrsa,
P5 P1
ve
T5 T1
T5 P5
rV rPk
T1 P1
(5.19)
denklemi elde edilir. Bu denklemler de teorik Otto ve dizel evrimleri denklemleri ile
benzerdir. Her evrimde de sabit hacimde sistemden s atlmaktadr ve bantlar
benzerdir.
5.7. Teorik Karma evrim Verimi

renme Faaliyeti 1de bir makinenin verimi hesaplanrken makineye verilen toplam
enerji ve bu enerji karlnda makineden alnan net iin dikkate alnd, makineden alnan
60
net iin, makineye verilen enerjiye orannn makinenin sl verimini ortaya koyduunu
belirtilmitik.
Teorik karma evrimde, sisteme sabit hacim ve sabit basnta s verilmekte (ekil
1.1de 2-3 ve 4-5 noktalar arasnda) ve sistemden darya s sabit hacimde atlmaktadr
(ekil 1.1de 5-1 noktalar arasnda). O hlde teorik karma evrim verimini bulabilmemiz
iin sisteme verilen sy ve sistemden atlan sy bulmamz gerekmektedir. Sabit hacimde ve
sabit basnta sisteme verilen slar QV=sabit hacimde, QP=sabit basnta aadaki
denklemlerle hesaplanr:
Q V m c V T3 T2
(5.20)
Q P m c P T4 T3
(5.21)
Sistemden sabit hacimde atlan s (Qout) aadaki denklemle hesaplanr.
Qout m c V T5 T1
(5.22)
net iinde sisteme srlen sdan sistemden atlan snn fark olduunu biliyoruz,
sisteme QV ve QP slar verilmekte sistemden Qout ss atlmakta olduundan net i
Wnet Q in Q out WNET Q V Q P Q OUT
(5.23)
olur. imdi sisteme verilen sy ve sistemden elde edilen net ii bildiimize gre
sistemimizin sl verimini aadaki gibi hesaplayabiliriz.
Wnet
Q Q P Q OUT
Q out
V
1
Q in
QV QP
QV QP
(5.24)

Q out
m c V T5 T1
1
QV QP
m c V T3 T2 m c P T4 T3
yukardaki verim denkleminde ktle sabit olduundan denklem de sadeleir, denklem

cv parantezine alnr ve scaklklarda gerekli sadeletirmeler yaplrsa verim sktrma
basnc, sabit hacimde basn art ve sabit basnta genleme katsaylarna bal olarak
aadaki denklemle hesaplanabilir.
rV rPk 1
1
1 k 1
rV 1 rV k rP 1
61
(4.25)
5.8. Teorik Karma evrim Ortalama Efektif Basn ve Gc

Teorik karma evriminin ortalama efektif basnc pistonun, kurs boyunca zerine etki
eden ortalama basnc ifade etmektedir. Bu da Pe ile ifade edilir ve elde edilen net iin kurs
hacmine blnmesiyle bulunur. Otto ve dizel evriminin ortalama efektif basnlar da bu
ekilde hesaplanyordu.
Pe
Wnet
VH
(5.26)
Burada, Pe ortalama efektif basnc kPa, Wnet yaplan net ii kJ, VH kurs hacmini m3,
olarak gstermektedir. Bu evrime gre alan motorun gc de Otto ve dizel evrimine
gre alan motorlarn gleri ile ayn denklem kullanlarak hesaplanr.
NE
Wnet n z
60 i
(5.27)

62
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Teorik karma evrim ile ilgili hesaplamalar yapnz.
Tavsiyeler:
Problemler zlrken ncelikle verilenler, birimleri ile birlikte yazlmal ve
geilmelidir. Bulunan her sonucun birimi mutlaka belirtilmelidir. Bu, sizin problemleri,
Uygulama 1.
Teorik karma evrime gre alan 4 zamanl ve 4 silindirli bir motorun silindir ap
80 mm, kursu 100 mmdir. Sktrma oran 16/1 olan motorda sisteme s verilmesi ilemi
kurs hacminin % 5inde sona ermektedir. evrim balangcnda havann mutlak scakl 300
K, basnc 100 kPadr. Motorun basn artma oran 1.6 ise;
a)
b)
c)
d)
e)
f)
g)
h)
i)
j)
Kurs ve yanma odas hacimlerini,

Sktrma sonu basn ve scakln,
Sabit hacimde yanma sonu basn ve scakln,
Sabit basnta yanma sonu hacim ve scakln,
Pskrtme orann,
Genileme sonu basn ve scakln,
evrimin verimini,
evrimin net iini,
evrimin ortalama basncn,
Bu evrime gre alan motorun 2400 devirde gcn hesaplaynz.
cv=0.718 kJ/kgK
cp=1.005 kJ/kgK
Verilenler:
D=80 mm=0.08 m
L=100 mm= 0.1 m
=16/1
rv=1.6
T1=300 K
P1=100 kPa
Bu rneimizde istenenler incelenecek olursa zm iin uygun srada olduklar
grlr. Dolaysyla a kkndan balayarak soruyu zeceiz.
a) VH
D2
3.14 0.08 2
L VH
0.1 VH 5.024 10 4 m3
4
4
63
VH VC
V
5.024 10 4
VC H VC
VC 0.335 10 4 m3
VC
1
16 1
b) P2 P1 P2 100 16
k
1.4
P2 4850 kPa
T2 T1 k 1 T2 300 161.41 T2 909 K

c) P3 rV P2 P3 1.6 4850 P3 7760 kPa
T3 rV T2 T3 1.6 909 T3 1455 K

d) Burada, sisteme s verme ilemi kurs hacminin % 5ine kadar devam etmitir. Kurs
hacminin %5i ile yanma odas hacmini toplarsak sabit basnta genleme sonras hacmini
yani V4 bulmu oluruz. V3 yanma odas hacmi olduundan sabit basnta genleme sonu
scakln aadaki ilemlerden sonra buluruz.
V4 VC (VH 0.05) V4 0.335 10 4 (5.02 10 4 0.05) V4 0.585 10 4
m3
V4 T4
V4
0.585 10 4
T4 T3
T4 1455
T4 2546 K
V3 T3
V3
0.334 10 4
e) rP
V4
0.585 10 4
rP
rP 1.75
V3
0.334 10 4
f) Genleme sonu basn ve scaklklar aadaki denklemleri kullanarak zmemiz

mmkn. Biz en son denklemi kullanacaz. Sizler aadaki ilk iki denklemi kullanarak
genleme sonu basn ve scaklk deerlerini bulunuz ve sonular karlatrnz (P3=P4).
P5 V5k P4 V4k P5
P4 V4
V5
T5 V5k 1 T4 V4k 1
T5 P5
rV rPk
T1 P1
P5 P1 rV rPk P5 100 1.6 1.751.4 P5 350 kPa
T5 T1 rV rPk T5 300 1.6 1.751.4 T5 1050 0K
64
g)
rV rPk 1
1
1
1.6 1.751, 4 1
k 1
1.41
rV 1 rV k rP 1
16
1.6 1 1.4 1.6 (1.75 1)
64 olur verim % 64tr.

h) evrimin net iini, evrime verilen slardan evrimden atlan sy kararak
hesaplyorduk. evrime verilen ve atlan slarn hesaplanmas iin alma maddesi olan
havann ktlesinin bulunmas gerekli olduundan ncelikle havann ktlesini bulalm.
deal gaz denkleminden,
P1 V1
100 16 0.334 10 4
m
m
m 6.21 10 4 kg
R T1
0.287 300
Q V m c V T3 T2 Q V 6.21 10 4 0.718 (1455 909 ) Q V 0.2434
kJ
Q P m c P T4 T3 Q P 6.21 10 4 1.005 (2546 1455 ) Q P 0.6808
kJ
Q out m c V T5 T1 Q OUT 6.21 10 4 0.718 (1050 300 ) Q OUT 0.3344
kJ
net iinde, sisteme srlen sdan sistemden atlan snn fark olduunu biliyoruz.
Sisteme QV ve QP slar verilmekte, sistemden Qout ss atlmakta olduundan net i;
WNET Q V Q P Q OUT WNET (0.2434 0.6808 ) 0.3344 WNET 0.5892 kJ
i) PE
Wnet
0.5892
PE
PE 1173 .7 kPa
VH
16 0.334 10 4
j) N E
Wnet n z
0.5892 2400 4
NE
N E 49.1 kW olur.
60 i
60 2
Karma evrim P-V ve T-S diyagramlar
65
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1.
( ) Teorik karma evrimde sisteme s sabit scaklkta verilir.
2.
( ) Teorik karma evrimde verim sktrma oran, basn artma oran ve hacimsel
genleme oranlarna bal olarak deiir.
3.
( ) Teorik karma evriminin verimi sktrma oranndan etkilenmez.
4.
( ) Teorik karma evrimde sistemden s sabit basnta atlr.
5.
( ) Teorik karma evrimde izotermik hl deiimi vardr.
6.
( ) Teorik karma evrimde sisteme s, sabit scaklkta verilir.
7.
( ) Teorik karma evrimde hesaplamalar yaplrken evrimde kullanlan ara akkan

mkemmel gaz kabul edilir.
8.
( ) Teorik karma evrimde, d ortamla madde alverii yaplmaktadr.
9.
( ) Teorik karma evrimde, basn artma oran sisteme verilen s ile doru orantldr.
10.
( ) Teorik karma evrimde, sabit basnta genleme oran sisteme verilen sdan
bamszdr.
11.
( ) Teorik karma evrim, bir nevi teorik Otto ve dizel evrimi birleimidir.
12.
( ) Gnmzdeki dizel motorlarnda kullanlan evrim, teorik karma evrime

benzemektedir.

13.
100 mm, kursu 120 mmdir. Sktrma oran 18/1 olan motorda, sisteme s verilme
ilemi kurs hacminin % 6snda sona ermektedir. evrim balangcnda havann
mutlak scakl 320 K, basnc 97 kPadr. Motorun basn artma oran 1.6 ise;

Pskrtme orann,
evrimin verimini,
66
evrimin net iini,

cv=0.718 kJ/kgK
14.
cp=1.005 kJ/kgK
Teorik karma evrime gre alan bir motorun silindir ap 80 mm, kursu 90 mmdir.
Sktrma oran 21/1 olan motorda genleme oran 1,8, evrim balangcnda havann
mutlak scakl 300 K, basnc 100 kPadr. Motorun basn artma oran 1.6 ise;

evrimin verimini,
evrimin net iini,
evrimin ortalama basncn hesaplaynz.
cv=0.718 kJ/kgK
cp=1.005 kJ/kgK
DEERLENDRME
67
RENME FAALYET6
RENME FAALYET-6
AMA
Pratik karma evrim ile ilgili hesaplamalar yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Dizel motorlar hangi pratik evrime gre alrlar? Aratrnz.
Gerek bir P-V diyagram nasl elde edilir? Aratrnz.
Pskrtme avans ne demektir? Aratrnz.
Hava standart gerek evrimlerde yaplan kabulleri aratrnz.
Hacimsel verimini aratrnz.
Bir motorun gerek gc nasl llr? Aratrnz.
6. PRATK KARMA EVRM

6.1. Teorik Karma evrimi ile Arasndaki Farklar
Teorik evrimle pratik evrim birbiriyle karlatrldnda teorik evrimler iin
yaplan kabullerin gereklemediini belirtmitik. Bu kabuller gereklemedii iin pratik
evrim teorik evrimden farllklar gsterir.
Pratik Otto ve dizel evrimlerinin teorik evrimlerle aralarndaki farklar: renme
Faaliyeti-2 ve renme Faaliyeti-4te, zamanlar dikkate alnarak aklanmt. Karma
evrim, Otto ve dizel evriminin bir nevi bileimi olduu iin ayn farklar bu evrimde de
sz konusudur.
Burada, pratik karma evrimin teorik evrimden farkl olmasna neden olan etkenleri
balklar hlinde inceleyelim. ekil 6.1de P-V ve T-S diyagramlar zerinde farklar
gsterilmitir.
6.1.1. Yanma Sresi

Teorik sistemlerde snn sabit hacim ve/veya sabit basnta verildii kabul edilir.
Oysaki gerekte yanma ilemi ok ksa da olsa bir zaman almaktadr. Bu ksa zaman zarfnda
piston, hareketine devam etmekte ve maksimum basncn olumas istenen noktadan
uzaklamaktadr. Bu durum, g ve verimde dmeye neden olmaktadr. Benzinli a
pompalama kayplar, b yanma zaman kayplar, c yanma zaman ve sl paralanma
kayplar d genlemede s kayb, e egzoz supab almas ile hzl basn dmesinden
kaynaklanan kayp motorlarda en yksek verim ve g iin maksimum basncn piston
68
Nyi 10-15 0KMA gee olumas istenmektedir. ekil 6.2de yanma iin gereken
zamann kazanlmasn salayan supap zaman diyagram gsterilmitir.
ekil 6.1: Teorik ve pratik karma evrim arasndaki farklar
69
ekil 6.2: Supap zaman diyagram
6.1.2. Homojen Olmayan Karm

Yanmann tam olarak gerekleebilmesinin artlarndan birisi silindir iinde her
noktadaki yakt/hava orann eit olmasdr. Gerekte karm tam homojen bir yapya
ulaamaz. Bu da yanmann ktlemesine, dolaysyla maksimum basncn dmesine neden
olarak teorik evrimden daha dk verim ve g retimine neden olur.
6.1.3. Gaz Kaaklar

Silindire alnan gazlar, sktrma ve genleme zamanlar esnasnda piston silindir
arasndan, supaplardan ve contalardan darya kaar. Bu kaaklar, verimin ve gcn
dmesinde etkilidir.
6.1.4. zgl Islarn Deiimi

Teorik evrimlerde zgl slar (cp ve cv) sabit kabul edilir. Gerekte ise scaklk
ykseldike zgl slar da ykselir. zgl snn birim madde miktarnn scakln 10
ykseltmek iin gerekli s olduu biliniyordu. zgl snn artmas maksimum scakln
azalmasna neden olacandan g ve verim azalr.
6.1.5. Art Gazlarn Etkisi

Egzoz zaman sonunda yanm gazlarn tamam darya atlamaz. Bir miktar egzoz
gaz silindirde kalr, bu gazlara art gaz denir. Art gazlar igal ettikleri hacim ve taze dolguyu
starak dolgu miktarn yani volmetrik verimi drr.
70
6.1.6. Isl Paralanma

Yanma srasnda oluan yksek scaklklarda karbondioksit, ortamdan s alarak
karbon monoksiti oluturur, su da s alarak hidrojen ve oksijene dnr. Bu dnmler
ters ynl de olurlar. Bu olaya sl paralanma denir. Isl paralanma, yanmann kimyasal
denkleminin tam olarak olumasn engeller ve sonu olarak maksimum scaklk ve basn
der. Basn ve scaklktaki bu d g ve verimi azaltr.
6.1.7. Pompalama Kayplar

Silindire taze karm veya havann alnmas ve egzoz gazlarnn atlmas iin bir i
yaplmaktadr. Yaplan bu ie pompalama ii denir. Sistemden enerji alnarak yapldndan
evrimin g ve verimini drr.
6.1.8. Is Kayplar
Gerek evrimlerde, evrim boyunca d ortama s kayb sz konusudur. En fazla s
kayb, snan motor paralarnn soutulmas iin soutma svs ya da gazna verilen sdr.
Ayrca egzozdan da darya s atlmaktadr. Bu s kayplar sonucu verim ve gte dme
olur.
Pratik karma evrim tam da pratik Otto ve dizel evrimlerinin birleimi olduundan
kritik noktalardaki deerler hesaplanrken bu evrimlerin denklemlerinden yararlanlr.

Pratik karma evrimde silindire alnan havann, silindirin ve artk egzoz gazlarnn
scaklklarndan dolay artar. Sktrma balangcnda karm scakl aadaki denklem
kullanlarak hesaplanmaktadr.
P
Pex
k 1 / k
(6.1)
denklemde;
Tin: Karmn motora giri scakln,
Pin: Karmn motora giri basncn,
Genel olarak sktrma balangc basnc emme basncna ok yakndr. Dolaysyla
sktrma balangc basnc P1
71
P1 Pin
(6.2)
olarak alnr. Sktrma sonu basncn P2:
P2 P1 n1
(6.3)
elde edilir. Sktrma sonu scakl T2 :
T2 T1 n1 1
(6.4)
burada,
: Sktrma orann,
6.3. Yanma Sonu

Teorik evrimde yanmann sabit hacim ve sabit basn deerlerinde gerekletiinden
yola karak;
Sabit hacimde yanma sonu scaklk T3 ve basn P3:
T3 T2
(1 f )q f 23
cV
(6.5)
burada,
qf2-3: Sabit basnta karmn alt sl deeridir (kJ/kg), birim ktle iin hesaplamalar
yaplrken kullanlr.
P3 T3
olduunu biliyorduk buradan P3:

P2 T2
P3 rV P2
T3 rV T2
rV
(6.6)
(6.7)
olarak bulunur.
Sabit hacim de yanma sonu scaklk T4 ve hacim V4:
T4 T3
(1 f )q f 34
cP
(6.8)
72
burada,
qf3-4: Karmn alt sl deeridir (kJ/kg), birim ktle iin hesaplamalar yaplrken
Yanma sonu evrime verilen gerek s, evrimde yaklan yaktn ktlesi ile yaktn alt sl
deerine baldr.
V4 T4
olduunu biliyorduk buradan V3:

V3 T3
V4 rP V3
(6.9)
T4 rP T3
(6.10)
rP
olarak bulunur.

Politropik genleme sonunda;
P5 V5n 2 P4 V4n 3
(6.11)
buradan, scaklk ve hacim arasndaki bant;
T5 V5n 2 1 T4 V4n 2 1
(6.12)
Ayrca 4-5 noktalar arasnda P ve T arasndaki ilikiyi,
P41 / n 2 1 T5 P51 / n 2 1 T4
(6.13)
olarak ifade ederiz. Burada, n2: genlemenin politropik ssdr.
6.5. Pratik Karma evrim Verimi

Teorik karma evrimi veriminde izantropik s olan k sabitinin yerini, politropik s
olan n sabiti alr. Denklemde k yerine n yazarak,
rV rPn 1
1
g 1 n 1
rV 1 rV nrP 1
73
(6.14)
denklemi elde edilir. Gerekte verimi matematiksel yntemlerle hesaplamak, srekli

deien alma koullar ve parametrelerden dolay ok karmaktr ve sonu yine de gerek
evrim verimini tam olarak vermez fakat ok yakndr.
6.6. Ortalama Efektif Basn ve G

Motorlarn hepsi gerek evrime gre almaktadr. Gerek evrimlerde g,
ortalama efektif basn ve net i lmleri sonunda bulunur. Ortalama efektif basn, basn
indikatr cihazlar ile llrken g ise dinamometreler kullanlarak llmektedir.
Ortalama efektif basn ve gc bulabilmek iin evrimin net iinin bulunmas gerekir.
evrimin net ii;
Q V m c V T3 T2 /(1 f )
(6.15)
Q P m c P T4 T3 /(1 f )
(6.16)
Sistemden sabit hacimde atlan s (Qout) aadaki denklemle hesaplanr:
Qout m c V T5 T1 /(1 f )
(6.17)
net iinde sisteme srlen sdan sistemden atlan snn fark olduunu biliyoruz,
sisteme QV ve QP slar verilmekte sistemden (Qout ) ss atlmakta olduundan net i:
Wnet Qin Q out WNET Q V Q P Q OUT
(6.18)
olur. Ortalama efektif basn ve g:
Pe
Wnet
VH
NE
(6.19)
Wnet n z
60 i
(6.20)

74
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Pratik karma evrim ile ilgili hesaplamalar yapnz.
Tavsiyeler:
Problemler zlrken ncelikle verilenler, birimleri ile birlikte yazlmal ve
Uygulama 1:
Pratik karma evrimine gre alan bir motorda emme balangcnda havann mutlak
scakl 295 K, basnc 98 kPa ve artk gazlarn ktle oran 0,05 ve egzoz gazlarnn mutlak
scakl 700 K ise bu motorun sktrma balang scakln bulunuz.
olarak eittir.
stenenler:
T2=?
Verilenler:
Tin=295 K
Tex=700 K
f=0,05
T1 (1 f )Tin fTex verilenler yerine konursa

T1 (1 0,05)295 0,05 700 T1 315,25 K bulunur.
Uygulama 2:
Pratik karma (gnmzdeki dizel motorlar) evrimine gre alan bir motorda egzoz
basnc 98 kPa, artk gazlarn ktle oran 0,05 ve sktrma balang mutlak scakl 340 K
ve sktrma oran 18/1 ise bu motorun politropik sktrma sonu basn ve scaklklarn
bulunuz.
olarak eittir. Sktrmann politropik ss 1,39tir.
stenenler:
T2=? ve P2=?
Verilenler:
n1=1,39
T1=340 K
f=0,05
=18
75
Pratik dizel evriminde sktrma politropik olduundan n1 kullanlacaktr. 6.3 ve 6.4

P2 P1 n1 P2 98 181,39 P2 5445 ,71 kPa
T2 T1 n1 1 T2 340 181,391 T2 1049 ,62 K

Uygulama 3:
Pratik karma evrimine gre alan drt zamanl 4 silindirli bir motorun sktrma
oran 20/1, emme balangcnda havann mutlak scakl 295 K, basnc 97 kpa,
sktrmann politropik ss 1.35, politropik genlemenin ss 1.25, egzoz gazlarnn mutlak
scakl 705 K, ve basnc 97 kPa, artk gazlarn ktle oran 0,05, sabit hacimde basn art
oran 1,5, sabit basnta genleme oran 1,5 evrimin politropik ss 1,4 ve yanma odas
hacmi 0,304 10-4 m3 ise;
cv=0.886 kJ/kgK
cp=1.241 kJ/kgK
R=0.287 kJ/kgK
a) Politropik sktrma sonu basn ve scakln,
b) evrimin maksimum basncn, scakln, pskrtme sonu hacmini,
c) Politropik genleme sonu basn ve scakln,
d) Ortalama efektif basn ve gcn, (2400 d/ddaki)
e) evrimin verimini hesaplayarak P-V diyagramn iziniz.
Verilenler:
Tin=295 K
Tex=695 K
Pin=97 kPa
Pex= 97 kPa
VC=V2=0,304 10-4 m3
f=0,05
n1=1,35
n2=1,25
n=1,4
=20
rp=1,5
rv=1,5
T1 (1 f )Tin fTex T1 (1 0,05)295 0,05 705 T1=315,5 K ve P1Pin=97 kPa

b) Pratik dizel evriminde sktrma politropik olduundan n1 kullanlacaktr. 6.3 ve
6.4 numaral denklemlerden;
76
P2 P1 n1 P2 97 201,35 P2 5535 ,56 kPa

T2 T1 n1 1 T2 315,5 201,351 T2 900 ,24 K
c) evrimin maksimum scakln bulmak iin nce sabit hacimde yanma sonu
scakln ve evrimin maksimum basncn daha sonra pskrtme (sabit basnta genleme)
orann kullanarak maksimum scaklk ve genleme sonu hacmini bulmalyz.
P3 rV P2 P3 1,5 5535 ,56 P3 8308 ,34 kPa

T3 rV T2 T3 1,5 900 ,24 T3 1350 ,36 K
V4 rP V2 V4 1,5 0,304 10 4 V3 0,456 10 4 m3
T4 rP T3 T4 1,5 1350 ,36 T3 2025 K olarak bulunur.

d) Silindir hacmi V1=V2 20 formlnden hesaplanr. V1=0,304 10-4 20 ve V1=6,08
-4
3
10 m
Diyagrama bakacak olursak V1=V5 silindir hacmi VH=5,776 10-4
n2
P5 V
n2
5
V
0,456 10 4
P4 V P5 P4 4 P5 8308
4
6,08 10
V5
1, 25
n2
4
P5 326 ,07
kPa
buradan scaklk ve hacim arasndaki bant:
V
T5 V5n 1 T4 V4n 1 T5 T4 4
V5
n 2 1
0,456 10
T5 2025
4
6,08 10
1, 251
T5 1059 ,71
K
4
4
e) m P1 V1 / R T1 m 97 6,08 10 / 0,287 315,5 m 6,513 10 kg
Q V m c V T3 T2 /(1 f ) Q V 6,513 10 4 0,886 (1350 ,36 900 ,24) / 1 0,05

QV= 0,273 Kj
Q P m c P T4 T3 /(1 f ) Q P 6,513 10 4 1,241 (2025 1350 ,6) / 1 0,05
QP= 0,574 Kj
Sistemden sabit hacimde atlan s (Qout) aadaki denklemle hesaplanr.
77
Q out m c V T5 T1 /(1 f ) Q out 6,513 10 4 0,886 (1059 ,71 315,5) / 1 0,05
Qout=0,452kJ
WNET Q V Q P Q OUT WNET (0,273 0,574 ) 0,452 WNET 0,395 kJ
Pe
Wnet
0,395
Pe
Pe 683086 kPa
VH
5,776 10 4
NE
Wnet n z
0,395 4 2400
NE
N E 31,6 kW
60 i
60 2
f)
g 1
Q OUT
0,452
g 1
g 0,466 olarak bulunur.
QV QP
0,273 0,574
imdi evrimin P-V diyagramn izelim. Bu diyagramda Otto ve dizel evrimler

arasndaki farklar da incelemek iin Otto evriminin diyagramn da izdik. Daha nce
belirtildii gibi dizel motorlar karma evrime gre alr.
Otto ve dizel evrimleri karlatrlmas
78
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler
doru ise D, yanl ise Y yaznz.
1.
( ) Gnmz dizel motorlar karma evrimine gre almaktadr.
2.
( ) Gerek evrimlerde verimi, zgl slardaki deimeler etkilemektedir.
3.
( ) Gerek evrimlerde kritik noktalarn basn ve scaklklar s kayplar dikkate

alnmadan hesaplanr.
4.
( ) Gerek evrim basnc basn indikatr cihazlar ile llr.
5.
( ) Homojen olmayan karmlarn yanmas daha dzenlidir ve yanma kimyasal

olaylar tam olarak gerekleir.
6.
( ) Gerek evrimlerde emme ve egzoz olaylar iin motordan g ekilmez.
7.
( ) Gerek, Otto, dizel ve karma evrimin P-V diyagramlar, teorik evrim

diyagramlar kadar farkl deildir.
8.
( ) Pratik evrim verimleri hesaplanrken soutma suyuna olan s kayb ve srtnme

kayplar hesaba katlmaz. Bu kayplar motor verimini etkiler.
9.
sktrmann politropik ss 1.35, politropik genlemenin ss 1.25, egzoz gazlarnn
mutlak scakl 725K ve basnc 98 kPa, artk gazlarn ktle oran 0.05, sabit hacimde
basn art oran 2, sabit basnta genleme oran 1,7 evrimin politropik ss 1,4 ve
yanma odas hacmi 0,25 10-4 m3 ise;
cv=0.886 kJ/kgK
cp=1.241 kJ/kgK
R=0.287 kJ/kgK

evrimin maksimum basncn, scakln, pskrtme sonu hacmini,
Ortalama efektif basn ve gcn (2100 d/ddeki) bulunuz.
79
10.
sktrmann politropik ss 1.35, politropik genlemenin ss 1.25, egzoz gazlarnn
mutlak scakl 695K ve basnc 98 kPa, artk gazlarn ktle oran 0,05, sabit hacimde
basn art oran 1,9, sabit basnta genleme oran 1,65 evrimin politropik ss 1,4
ve yanma odas hacmi 0,2 10-4 m3 ise;
cv=0.886 kJ/kgK
cp=1.241 kJ/kgK
R=0.287 kJ/kgK

evrimin maksimum basncn, scakln, pskrtme sonu hacmini,
Ortalama efektif basn ve gcn (3000 d/ddaki) bulunuz.
DEERLENDRME
80
RENME FAALYET7
RENME FAALYET-7
AMA
Hidrokarbonlarn zelliklerini tespit edebileceksiniz.
ARATIRMA
Karbon ve hidrojen elementlerinin atom modellerini? Aratrnz.
Karbon atomu ka ba yapar? Aratrnz.
Hidrojen atomu ka ba yapar? Aratrnz.
Hidrojen ve karbon doada nerelerde bulunur? Aratrnz.
Element ve bileik terimlerine aratrnz? Aratrnz.
Gnmzde kullanlan fosil yaktlarn muhteviyatlar nelerdir? Aratrnz.
7. HDROKARBONLAR
7.1. Tanm
ten yanmal motorlarda petrolden elde edilen sv yaktlar kullanlmaktadr. Daha
nceleri kat ve gaz yaktlar da kullanlm fakat petrolden elde edilen sv yaktlarn aada
belirteceimiz stnlklerinden dolay geliememilerdir.
Petrolden elde edilen sv yaktlarn stnlkleri:
Birim arlklarnn enerjisi yksektir.

Enerji ok hzl bir ekilde sya dnebilmektedir.
Hava ile kolay karm olutururlar.
Yandktan sonra kl brakmazlar.
Tanmalar ve depolanmalar kolaydr.
Doada en ok bulunan elementlerin banda hidrojen ve karbon gelmektedir.

Hidrojen H ile karbon C ile gsterilir. Petrolden elde edilen yaktlarn kimyasal
yaplarnn byk bir ksm hidrojen ve karbondan olumaktadr. Karbon ve hidrojenin
oluturduklar bileiklere (HC) hidrokarbonlar denir. CnHm genel ifadesiyle belirtilir.
Bileikteki karbon saylarna, karbon ve hidrojen arasndaki balara gre adlandrlmaktadr.
Yakt olarak kullanlmalarnn en nemli sebepleri yksek sl verimleri yannda elde edilme,
depolama ve tama ilemlerinin nispeten daha kolay olmasdr.
Karbon atomlar, elektronlarnn orbitallere dalmna bakldnda iki ba yapabilir
grnmektedir. Fakat karbon atomu btn bileiklerinde drt ba yapar. Bunun nedeni
81
karbon atomunun orbitallerinde meydana gelen 2P3 hipritlemesidir (bk. Organik Kimya,
Hidrokarbonlar). Hidrojen atomu tek valans elektronuna sahiptir ve bileimlerinde tek ba
kurarlar.
7.2. eitleri ve zellikleri

Hidrokarbonlarn, karbon saylarna, atomlar arasndaki balarn durumuna, gre
snflandrlmas ekil 7.1de gsterilmitir. ten yanmal motorlarda kullanlan yaktlarn
muhteviyatlarnda aklanlar, alkenler, aklanlarn izomerleri ve aromatik hidrokarbonlar
bulunur.
Hidrokarbonlar
Alifatik HC
Doymu HC
Alkanlar
(Parafinler)
Aromatik HC
Doymam HC
Tek Halkal
Birleik Halkal
Alkenler
(Olefinler)
Aklinler
ekil 7.1: Hidrokarbonlarn Snflandrlmas
7.2.1. Alkanlar (Parafinler) CnH2n+2

Alkanlar polar olmayan bileiklerdir. Bunun sonucu olarak molekller arsndaki ekim
kuvvetleri zayftr. Dz zincirli alkanlarn btana kadar olanlar gaz, C5ten C17ye kadar
olanlar svdr. Bulundurduklar karbon saysna gre adlandrlr. Alkanlar polar olmadklar
iin dier alkanlarda, dietileterde ve benzen gibi polar olmayan ya da ok az polar olan
zclerde znr. Alkanlar suda znmezler. Aadaki Tablo 7.1de on karbonluya
kadar olan alkanlarn adlandrlmas yaplm ve ak formlleri verilmitir.
Alkanlar, CnH2n+2 kapal genel forml ile ifade edilir. Ak formllerinde karbonlarla
hidrojenler ve karbonlar arasndaki balar belirtilir. Aada ift karbonlu bir alkan olan
etann kapal, ak forml ve molekl yaps gsterilmektedir.
ekil 7.2: Etann molekl yaps
82
C2H6, kapal forml, CH3CH3 ak forml

Btann kapal forml, ak forml ve yaps da aada gsterilmitir.
ekil 7.3: Btann molekl yaps
C4H10, kapal forml, CH3 (CH2)2CH3 ak forml Tablo 7.1de gsterilmitir.

Karbon says
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Yap (Ak forml)

CH4
CH3 CH3
CH3 CH2 CH3
CH3 (CH2 )2CH3
CH3 (CH2 )3CH3
CH3 (CH2 )4CH3
CH3 (CH2 )5CH3
CH3 (CH2 )6CH3
CH3 (CH2 )7CH3
CH3 (CH2 )8CH3
Ad
Metan
Etan
Propan
Btan
Pentan
Heksan
Heptan
Oktan
Nonan
Dekan
Tablo 7.1: Molekl yaps, C4H10, kapal forml, CH3 (CH2 )2CH3 ak forml
Alkanlarn kaynama noktalar zincire ilave edilen her bir metilen (CH2) grubu ile
yaklak 300C artar. Kaynama noktasndaki bu art, ilke olarak molekllerin artan zincir
uzunluklarndaki Van der Waals ekimlerinin artmasndan kaynaklanr. Baz alkanlarn
kaynama noktalar aadaki Tablo 7.2de verilmitir.
Ayn C ve H saylarna sahip olmalarna ramen, dallanm zincir ekline sahip olan
aklanlara izo alkanlar denmektedir. Yaplarndan dolay kimyasal zellikleri normal
alkanlardan farkldr. rnek olarak oktan ve izomerini alalm. Molekl yaplar arasndaki
farklar aada gsterilmitir. Oktann molekl yaps dz zincir iken izo oktan dallanm
zincirli bir yapya sahiptir.
zo-oktan
Normal Oktan
ekil 7.4: Normal Oktan ve zo-oktan molekl yaps
83
Kn C
-162
-88,5
-42
0
36
69
98
126
151
174
Ad
Metan
Etan
Propan
Btan
Pentan
Heksan
Heptan
Oktan
Nonan
Dekan
Tablo 7.2: Baz alkanlarn kaynama noktalar
Benzinli motorlarda kullanlan yaktlarda oktan says nemlidir. Oktan says iki
referans yaktla tarif edilir.
i-oktan C8H18 (trimetilpentan) OS= 100

n-Heptan C7H16
OS= 0dr.
Oktan says (OS) tarifinden anlalaca gibi alkanlar tek balarna iyi bir benzinli
motor yakt deildir.
Oktan says 90 demek % 90 i-oktan ve %10u n-heptan olan veya bu karmn e
deer kritik sktrma oran zelliklerini gsteren yakt anlalr.
Dizel motorlarda kullanlan yaktlarda setan says nemlidir. Setan saysn da iki
referans yaktla tarif edebiliriz.
Hekzadekan (normal setan) C16H34 SS= 100

Heptametilnonan C16H34
SS= 15
Setan says yaktn tutuabilme kabiliyetini belirtir ve dizel motorlar iin yksek
setan says istenir. Setan says (SS) tarifinden alkanlarn tek balarna iyi bir dizel motoru
yakt olduu anlalr.
Alkanlar oksijenle yandklarnda karbondioksit ve su ile birlikte byk bir s aa
kar. Alkanlarn teorik tam yanma denklemi aadaki gibidir:
CnH2n+2 +(3n +1) /2 O2nCO2 +(n+1) H2O + s
7.2.2. Alkenler(Olefinler) CnH2n, CnH2n-2

Karbon atomlar, ba kurabilecekleri maksimum hidrojen atomuna sahip
olmadklarndan doymam hidrokarbondur. Ayrca ift bal molekl ierir. Doymam
olmalarndan dolay hidrojenle ok kolay reaksiyona girerek alkanlar (parafinler) ve
84
naftenleri olutururlar. Adlandrlmalarnda en uzun C zinciri seilir, en kk numara ift

ba tayan C atomuna gelecek ekilde karbonlar numaralandrlr. ift ban yeri
belirtilerek C saysnn Latincesi sylenir. Karbon numarasnn sonuna en taks alr. 1-4
karbonlular gaz, 5-15 karbonlular sv daha yksek sayda karbona sahip olanlar kat hlde
bulunur.
Tek ift baa sahip olan olefinler monoolefinler, iki ift baa sahip olan olefinler diolefinler adn almaktadr.
Alkinlerinde genel formlleri; CnH2n-2 dir. Fakat alkinler bir s baa sahiptirler ve son
ekleri in dir.
Aada baz olefinlerin molekl yaplar verilmitir.
2-Buten CH4
Buten-1 (Btilen)
zo-bten veya 2 metil propan
ekil 7.5: 2-Buten- 1-buten ve izo-bten veya 2 metil propann molekl yaps
7.2.3. Naftenler (Sikloparafinler, Siklonlar) CnH2n

Naftenler, monoolefinlerle ayn kapal formle sahip olmalarna kar halka eklinde
doymu HClardr. Naftenler benzedikleri parafinin isminin bana siklo n taks
eklenerek isimlendirilir. Ham petroln kadar naftenik bileiklerdir. Benzin iinde
istenen HClerdendir.
Aada baz naftenlerin molekl yaplar verilmitir.
Siklopropan
C3H6
Siklobtan
C4H8
Metilsiklopentan
C6H12
ekil 7.6: 2- Siklopropan, Siklobtan ve Metilsiklopentann molekl yaps
85
7.2.4. Aromatikler (Benzen Trevleri) CnH2n-6

Esas yaplarnda alt karbon bulunan, benzen yapsna H veya H ve Cden oluan
gruplarn baland hidrokarbonlardr. Benzen halkasndaki ift balar sabit deildir.
Bundan dolay deiik snr formlleri ile gsterilebilir. Aada farkl snr formlleri
gsterilmitir.
Snr formlleri birbirleri ile e deerdir. Bu zelliinden dolay molekl kararllk
kazanmtr. Reaksiyonlarnda birleme olmaz, sadece gruplar yer deitirir. Bu da
zelliinin korunmas anlamna gelmektedir. Karallklarndan dolay benzinli motorlarda
sktrma ilemi srasnda reaksiyonlara kar mukavimdirler. Oktan saylar (OS) yksektir.
Benzen halkasndan bir H karldnda fenil adn alrlar. Aadaki molekllerin
yaplarnda ift balarn konumlarna dikkat ediniz.
Benzen C6H6
Etilbenzen C8H10
ekil 7.7: 2- Benzen ve etilbenzen molekl yaps
Benzenin ticari ad benzoldr. Benzen dk kaliteli yaktlarn OSlarn ykseltmek

iin kullanlan iyi bir katk maddesidir. Hidrokarbonlar arasnda younluu en yksek olan
gruptur. Younluklarndan dolay jet yaktlarna 1/4 orannda katlr. Kanserojen
zelliklerinden dolay dikkat edilmesi gereken maddelerdendir.
m-ksilen C8H10
p-ksiklen C8H10
ekil 7.8: 2- m-ksilen ve p-ksiklen molekl yaps
86
Gnmzde iten yanmal motorlarda petrol ve trevlerinden elde edilen HCler yakt
olarak kullanlmaktadr. Buji ile atelemeli motorlarda benzin, LPG (sv petrol gaz)
(propan, btan karm), jet motorlarnda kerozen, dizel motorlarda motorin, ar dizellerde
mazot kullanlmaktadr.
Alternatif yaktlarn aratrlmas srmektedir. Yakn gelecekte petrol trevleri olan
HClerin yerini alacak yeni bir yakttan sz edilemez. Fakat hidrojenin tek bana yakt
olarak kullanlmasna ynelik almalar hz kazanarak devam etmektedir.
Normal
Benzin
Sper
Benzin
Dizel
Yakt
Ar
Yakt
LPG
%50-50
Metanol
(15oC)
kg/dm3
Kaynama
deeri
Noktas
Hu
aral
o
Stokyometrik
Tutuma
Snr
MOS
Ad
Alt sl
YOS
Yakt
Karm
SS
Mk
H/Y
Hu,k
kg/kmol
ktlesel
kj/kg
kJ/kg
1 bar( C)
0,726
43932
30-181
0,40-1,40
98
88
30,3
14,97
220,5
0,746
43304
32-186
0,40-1,40
92
84
14
30,3
14,93
222,4
0,830
42450
177-356
0,48-1,35
30,5
15,02
205,9
0,954
41379
175-450
0,50-1,35
30,7
14,93
210,5
0,540
-30
0,40-1,70
100
95
29,7
15,60
218,2
0,796
19957
65
0,34-2,00
92
29,4
6,45
219,8
>
110
4555
3444
Tablo 7.3: Baz yaktlarn sl zellikleri
Motorlarda kullanlan yaktlarn younluk, alt sl deer, kaynama noktas, karmn

tutuma snrlar [karm oranna gre (lambda)], yol ve motor oktan saylar, setan says ve
stokiyometrik karmlarn, mol ktlesi, hava/yakt oran ve alt sl deerleri yukardaki
Tablo 7.3te gsterilmitir. Hidrokarbon yaplar genel H ve C saylar dikkate alnarak
kullanld yerler aadaki Tablo 7.4te verilmitir.
Hidrokarbon grubu
Yaktn kullanld yere gre ad
C5H10 C7H16
Uak benzinleri
C5H10 C12H26
Motor benzinleri (pistonlu)
C9H20 C14H30
Jet yakt (kerosen)
C12H26 C16H34
Gaz ya
C15H32 C18H38
Motorin
C16H34 C20H42
Maden yalar
Tablo 7.4: Hidrokarbon yaplar ve kullanld yerler
87
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Hidrokarbonlarn zelliklerini tespit ediniz.
lem Basamaklar
Benzini meydana
belirleyiniz.
getiren
neriler
hidrokarbonlar
88
Hidrokarbonlar belirleyiniz.
Parafinik HC belirleyiniz.
Etilenik (hafif) HC belirleyiniz.
Naftanik HC belirleyiniz.
Benzenik HC belirleyiniz.
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1.
( ) HCler doada bol miktarda bulunur.
2.
( ) Karbon atomu normalde 2 ba kurma eiliminde olmasna ramen hipritleme

sonucu btn bileiklerinde 4 ba yapar.
3.
( ) Birim ktle bana en youn enerji hidrojende mevcuttur.
4.
( ) Teorik dizel evriminde sistemden s sabit hacimde atlr.
5.
( ) Btn HCler normal artlar altnda katdr.
6.
( ) Motorlarda yakt olarak HC kullanmn yksek sl verim ve nispeten kullanm

kolaylndan kaynaklanmaktadr.
7.
( ) Alkanlar kararsz HCler olup H ile reaksiyona girer.
8.
( ) Oktan says yaktn ierisindeki i-oktan miktar ile doru orantl, heptan ile ters
orantl olarak deiir.
9.
( ) Dizel motorlarnda kullanlan yaktlarn setan saysnn yksek olmas istenmez.
10.
( ) Yaktn SS (setan saysn)yi hekzadekan miktar belirler.
11.
( ) Jet yakt olarak kerozen kullanlr.
12.
(
) Karbon ve hidrojen saylar ayn olmasna ramen HCler molekllerinin
dizililerine gre farkl zellikler sergilemektedirler.
13.
( ) Alkanlarn izomerleri adlandrlrken i veya izo n eklerini alrlar.
14.
( ) Aromatiklerin (benzen trevleri)in kapal genel forml CnH2n-6 dir.
DEERLENDRME
89
RENME FAALYET8
AMA
RENME FAALYET-8
Benzinin zelliklerini tespit edebileceksiniz.
ARATIRMA
Akaryakt bayilerinde satlan benzinlerin zellikleri ayn mdr? Aratrnz.
Benzinli bir motorun alma prensibini aratrnz.
Oktan says ne demektir? Aratrnz.
Kurunlu benzinler neden kullanmdan kaldrlmtr? Aratrnz.
lkemizde benzini hangi kurulu retmektedir? Aratrnz.
8. BENZN
8.1. Tanm
Benzin, 32-204 Cler arasnda kaynayan, zgl arl 0,680-0,760 g/cm3 olan
renksiz ve kendine zg kokusu bulunan bir hidrokarbonlar karmdr. Benzini oluturan
HClerdeki karbon says 4-10 arasnda deiir. ok az olmakla beraber ar ve hafif HCler
ile petrolden gelen S (kkrt) ve N (azot) bulunduran, normal artlar altnda sv bir HCdir.
Benzinin iinde parafinik, etilenik, naftanik ve benzenik hidrokarbonlar bulunur.
8.2. Tarihesi
Benzin XIX. yzyln son eyreinde Otto evrimine gre alan motorlarda
kullanlmtr. Petroln bulunmasndan sonra ilk rafineri ilemleri ile elde edilen
yaktlardandr.
8.3. Yaps
Benzin, genel forml CnHm kapal forml ile ifade edilen HClerden oluur.
Benzinin yapsnda zelliklerini artrmak ve renk vermek iin katk maddeleri
kullanlmaktadr. Bunun yannda petrolden kaynaklanan ok az miktarda ve istenmeyen
kkrt ve azot gibi elementler de bulunmaktadr.
Benzinin HC yapsnda;
CnH2n+2 kapal forml ile gsterilen parafinik HCler,
CnHn kapal forml ile gsterilen etilenik (hafif) HCler,
CnH2n kapal forml ile gsterilen naftanik HCler,
CnH2n-6 kapal forml ile gsterilen benzenik HCler bulunur.
90
Benzinli motorlarda en iyi almay srasyla; benzenik HCler, naftanik HCler,

etilenik HCler ve son olarak da parafinik HCler salamaktadr. Bu cmleden anlalaca
gibi benzinin iindeki benzenik miktar ne kadar yksek ise benzin motorlar iin o kadar iyi
demektir. Bunu temel nedeni ise benzeniklerin yksek oktan saysna sahip olmalardr.
Benzinin yapsnda en az miktarda olmas istenen HC grubu ise parafinlerdir. Parafinlerden
en ok kullanlan heptann, oktan saysnn sfr olmas parafinlerin benzin iindeki
miktarnn neden dk tutulmas gerektiini aklamaktadr (renme Faaliyeti-7de bu
hidrokarbonlarn genel yaplar ve zellikleri verilmitir.).
Ham petrol 3800C'nin "stnde stlrsa hidrokarbonlar paralanarak daha kk
molekll hidrokarbonlara dnrler. Bu olaya kraking denir. rnein, hekzadekan C16
H34 molekl, oktan (C8 H18) ve oktan (C8 H16) molekllerine paralanr. Is ve basn
altndaki bu kimyasal deiim petrolden daha fazla benzin retilmesine imkn salar. Bunun
iin birinci art meydana getiren ar hidrokarbonlara kraking uygulanr. Bu yolla
petrolden elde edilen benzin oran % 40 - % 60'a kar. Kraking ileminin dier nemli bir
yan da benzinin vuruntuya kar direncini ykseltmesidir. Ayrca birok yan rnn
alnmasn da salar.
8.4. Benzinde Aranan zellikler

Motorlarda kullanlan benzinin baz zelliklere sahip olmas gereklidir. Bu
zelliklerden bazlar motorun performansn iyiletirirken bir ksm motorun korunmas bir
ksm da aracn emniyeti iin gereklidir. Benzinde bulunmas gereken zellikleri aada
sralanmtr.
Soukta motorun kolay almasn salamaldr.

Buhar tamponunu nlemelidir.
Motorun ani g deiikliklerine cevap verebilmelidir.
Ekonomik olmaldr.
Reine teekkl olmamaldr.
Korozyona neden olacak yanma sonu artklar olmamaldr.
Yalama yalarnn zelliini bozmamaldr.
Vuruntuya dayankl olmaldr.
8.4.1. Souk Havalarda lk Hareket ve Uuculuk

Benzinin ve dier svlarn, sv hlden gaz hline geebilme yeteneklerine uuculuk
denir. Her svnn uuculuu scakla bal olarak deiiklik gsterir. rnein suyu ele
alacak olursak bu svnn uuculuu kaynama noktasna yaklatka daha da artmaktadr.
Benzinin uuculuk kabiliyeti suya gre ok yksektir. Bunun nedeni benzinin kaynama
noktasnn 32 C gibi dk bir deerden balamasdr. Benzinin iinde farkl yaplarda HC
bulunduunu belirtmitik. HClerin kaynama noktalar 32-180 C arasnda deimektedir.
Buji ile atelemeli motorlarda kullanlacak yaktn dk scaklklarda buharlamas istenir.
Svnn kaynama noktas dkse uuculuk yksek, kaynama noktas yksekse uuculuk
dktr.
91
Yaktta bulunan hafif hidrokarbonlarn dk scaklklarda buharlamas istenir.

zellikle souk motorlarda ilk hareket iin yeterli miktarda yaktn salanmas, yaktn
uuculuu ile direkt olarak ilgilidir. Yaktn uuculuu ne kadar iyi ise ilk hareket o oranda
kolay olur. Benzinin uuculuu, motorun deiik alma koullarna uygun bir yakt
olmasn salar.
8.4.2. Buhar Tamponunu nleme

Sv yaktlarda uuculuun ok fazla olmas istenmez. nk snan motor, yakt
sistemi elemanlarnn ssn artracaktr ve artan scakln etkisiyle yakt, motora ulamadan
buharlaacak, bu durum ise yakt pompas veya borularnda buhar tkac olumasna neden
olacaktr. Bu istenmeyen bir durumdur. Benzinin uuculuunun bir ifadesi olan buhar
basnc en ok 37,5 Cde 0,8 atmosfer (reid buhar) basnc olmaldr. Benzinin
buharlamas uuculuu ile balantldr. Uuculuk yksek olursa buhar tkac oluma
olasl artmaktadr. Souk havalarda ilk hareket iin yksek uuculuk istenirken buhar
tamponunu engellemek iin dk uuculuk istenmektedir. Motorun alma artlarna gre
optimum bir uuculuk deeri mevcuttur ve bu deer benzini iyi bir yakt yapmaktadr.
8.4.3. Motorun Ani G Deiimini Karlanmas

Yksek hza ani gei iin gaz pedalna basldnda, motorun emdii hava miktar ani
olarak artar. Bu ani hava artnda motorun daha iyi hzlanabilmesi iin hava ierisine daha
fazla yakt verilmelidir. Bu yakt artn salayabilmek iin yaktn uuculuunun yksek
olmas gerekir. Benzin, ani g deiikliklerine uyum salayabilecek bir uuculua sahip
olduundan motorlar iin uygun bir yakttr.
8.4.4. Ekonomiklik
Motorun btn alma koullarna cevap verebilen yaktn ayn zamanda ekonomik
olmas da gerekmektedir. Benzinin fazla uucu olmas buharlama ile yakt kaybna neden
olduu iin yakt ekonomisi asnda dezavantaj dourur. Bunun yannda yksek uuculuk,
depolama zorluklarn da beraberinde getirmektedir.
8.4.5. Reine Oluumu (Zamk ve Vernik)

Sv yaktlar, depolandklar ortamda oksijenle reaksiyona girerek knt oluturur.
Bu kntlere reine denir. Bu kntler yakt sisteminde tkanmalara yol aabileceinden
dolay istenmez. Benzinin iindeki reine oran 5 mg/cm3 ten az olmaldr. Reine motorda
supaplarn yapmasna ve yakt kanallarnn tkanmasna neden olur. Benzin ok uzun sre
bekletilirse reine oluumu artacandan uzun sre bekletilmemelidir.
8.4.6. Korozyon
Buji ile atelemeli motorlarda, yanma sonunda korozyon etkisi olan artklar
olmamaldr. Korozif yanma sonu rnleri kkrt miktar ile doru orantl olarak artar. Bu
yzden benzindeki kkrt miktar 0,001den fazla olmamaldr. Kkrt miktarnn daha
92
yksek olmas, yanma sonunda slfiroz asit (H2SO3) oluumuna sebep olur. Bu gibi asitler
metallerde korozyona sebep olarak motor paralarnn mrn olumsuz etkiler.
8.4.7. Yalama Yana Etkisi

Motorda kullanlan yaktn uuculuu yeterli olmaz ise silindirlere giren yaktn bir
ksm sv hlde olur. Benzinin sv hli, silindir cidarlarndaki yan incelmesine sebep
olarak yan, yalama grevini yapmasn engeller. Ayrca kartere inerek ya inceltir ve
viskozitesinin dmesine, dolaysyla yalama grevini yerine getirememesine neden olur.
Grld gibi uuculuk ok nemli bir zelliktir. Benzin, ieriinde bulundurduu farkl
HCler sayesinde uuculuk iin deien isteklere cevap verebilen bir yakttr.
8.4.8. Vuruntu Dayanm

Buji ile atelemeli drt zamanl motorlarda, ikinci zaman sonunda, yanma odasnda
skm olan karm buji kvlcm ile atelendiinde karmn normal zamanda yanmasna,
normal yanma denir. Yanma odasndaki karm tamamen yanncaya kadar bujiden balayan
alev, dairesel halkalar hlinde dier ksmlara yaylmaldr. Alevin yaylmasn salayan alev
hzna, alevin yaylma oran denir. Alevin yaylma hz normalden yksek olursa ani basn
artlar meydana gelir. Bu olaya vuruntu denir. Vuruntu, yaktn oktan saysyla ilikilidir.
Oktan says yksek yaktlarn vuruntu dayanm yksektir. Benzinin oktan says
kullanld motorlara gre deimektedir.
8.5 Benzine Katlan Katklar

Benzine katlan katk maddelerini iki grupta incelenebilir. lk grup olarak benzinin
oktan saysn ykseltmek iin kullanlan katk maddeleri, ikinci grup olarak koruyucu
amala kullanlan katk maddeleri olarak snflandrlabilir.
8.5.1. Oktan Saysn Artrc Katklar

Benzinin retimi srasnda kraking, reforming, polimerizasyon, izomerizasyon gibi
yntemler kullanlarak oktan says ykseltilmektedir. retimden sonra oktan saysn
arttrmak iin;
Kurun tetraetil bir litre benzinde en fazla 0,8 cm3 bulunmasna izin verilen ve
oktan saysn 7-10 kadar artran bir katk maddesidir. Gnmzde gerek motor
paralarna olan olumsuz etkileri gerekse insan sal ve evreye verdii
zararlardan dolay kullanm ok azalm, lkemizde kullanm yasaklanmtr.
Benzen ilavesi ile oktan says ykselir. Genelde % 10 kadar benzen ilave
edilmektedir.
Demir penta karbonil,
Mono metil anilin,
Metanol ve etanol alkolleri katlarak da oktan says ykseltilebilmektedir.
93
8.5.2. Dier Katklar

Motorun temizlenmesi, korunmas iin kullanlan katklar ve benzine renk veren
katklardr. Bunlar aadaki gibi sralamak mmkndr:
Yanma odas ve bujilerdeki birikintileri temizlemek iin fosfor bileikleri ve

bromr etilen,
Karbratr ve manifoldlardaki birikintileri nlemek iin deterjanlar,
Reine teekkln ve kurun tetraetilin paralanmasn nleyici antioksidanlar,
Supap ve silindirin st ksmn yalayc hafif yalar,
Paslanmay nleyici anti-pas maddeler,
Antlar engellemek iin etilendibromit,
Buzlanmay engellemek iin %1 izopropilalkol, % 0,005 amonyum tuzlar %
0,2 glikol veya fosfatlar,
Benzinin donmasn engellemek iin kullanlan % 1 metilalkol kullanlmaktadr.
Gnmzde hzla gelien rekabet ortamnda daha kaliteli ve temiz bir benzin iin
btn irketler farkl miktarlarda katk maddeleri kullanmaktadr.
8.6. Oktan Says

Benzinde oktan says, motorun sktrma orann, dolaysyla da verimini ok
yakndan ilgilendiren bir zelliktir. Oktan says ne kadar yksek olursa yaktn vuruntu
dayanm da o kadar yksek olmaktadr. Oktan says yaktn fiziko-kimya zellikleri
yannda motorun yapsal ve iletme zellikleri ile de deimektedir.
Oktan saysnn, yaktn iindeki izo-oktan oranna bal olduunu belirtmitik. Oktan
saysn yol oktan says (YOS), motor oktan says (MOS), aratrma oktan says (AOS)
olarak farkl ekilde grmemiz mmkndr. (YOS), normal yol artlarnda alan bir
motorda vuruntu snrlar dikkate alnarak belirlenirken (MOS), CFR motorunda zor artlar
altnda yaplan deneyler sonucunda elde edilir. (AOS) ise daha hafif artlarda yaplan
deneysel almalar sonunda elde edilen oktan saysdr.
AOSsi 85 olan bir yaktn (MOS)i 75 olabilir. Buradaki farka yakt duyarll denir
ve deney artlarlndaki deiimden etkilenmeyi gsterir. YOS bulunurken deneylerin yol
artlarnda yaplmas sz konusudur. (YOS) genellikle ( MOS)dan kk (AOS)dan byk
bir deerde olmaktadr.
Oktan saysn belirlenmesi iin yaplan deneylerde motordaki vuruntu llmekte ve
vuruntu eiliminin balad nokta, referans yaktla karlatrlarak yaktn oktan says
belirlenmektedir.
CFR (cooperative fuel research) yntemi ile oktan says belirlemede sktrma oran
deitirilebilinen bir motor kullanlmaktadr. Bu motora CFR motoru denir. Oktan says
llecek yakt CFR motorunda farkl sktrma oranlarnda denenir. Vuruntunun balad
94
sktrma oran tespit edildikten sonra kimyasal yollarla elde edilmi i-oktan ve n-heptan
karmnn ayn sktrma orannda vuruntu balatacak karm oran tespit edilir. kan
sonu (MOS) olarak yaktn oktan saysn verir. ekil 8.1de sktrma oran
deitirilebilinen CFR motorunun ematik grn verilmitir.
ekil 8.1: CFR motoru basit ematik grn
8.7. Vuruntu (Detanasyon)

8.7.1. Tanm
Buji ile atelemeli iten yanmal pistonlu motorlarda, sktrma zaman sonunda
silindirdeki hava/yakt karm bir buji ile tututuruluyor ve aa kan basn art ile i
yaplm oluyordu. Buji kvlcmndan sonra alev, dalgalar hlinde yanma odasna yaylmaya
balar alevin yaylma hz yaklak olarak 25-40 m/sn.dir. Buji tarafndan oluturulan alev
cephesi yaylrken alev cephesinin dnda kalan alev cephesi yayldka scakl ve basnc
artan henz yanmam karma son gaz denir. Son gaz blgesine alev nvesi ulamadan,
oluan scaklk ve basncn etkisi ile son gazn tutumas ve ikinci bir alev cephesi
oluturmasna vuruntu denmektedir. Son gazn oluturduu alev cephesinin hz 500-700
m/sn. civarndadr. Bu yksek alev yaylma hz ve iki alev cephesinin arpmas normalden
ok daha hzl basn artn beraberinde getirmektedir. te bu hzl basn art motorun
piston ve silindir cidarlarna bir ekile vuruluyormuasna ses oluturur. Bu ses
vuruntunun anlalmasn salar.
ekil 8.2de normal alev cephesinin ilerleyii ve trblansl alev cephesinin ematik
grnts verilmitir. ekil 8.3te ise basn indikatr cihaz ile vuruntunun llmesi
95
sonucu elde edilen bir diyagram gsterilmitir. ekil 8.4te ise yanma odasnda vuruntunun
oluumu ematik olarak gsterilmitir.
ekil 8.2: Alev cephelerinin ilerleyii
ekil 8.3: Vuruntuda (detanasyon) basn art
ekil 8.4: Vuruntuda alev cephelerinin durumu
96
8.7.2. Motora Etkisi

Vuruntu, motorda verim dklnn yannda, oluturduu hzl basn art ile de
motor paralarna zarar verebilmektedir. Vuruntunun sakncalarn aadaki gibi
sralayabiliriz:
Src tarafndan duyulabilen rahatsz edici bir ses oluturur.

Oluan yksek basn, piston yzeyine ani yk binmesi dolaysyla yksek
gerilmelere ve mekanik tahribatlara neden olur.
Oluan yksek basn segmanlardan gaz szntsna, szan gazlar da yalama
ya zelliklerinin bozulmasna sebep olur.
G ve verim kaybna neden olur.
Vuruntu, yanmann kimyasn etkileyeceinden egzoz gazlarnn da etkilenmesi
sz konusu olur.
8.7.3. Vuruntunun nlenmesi

Yksek sktrma oranlar vuruntu temayln artrr. Bundan dolay yaktn vuruntu
dayanmn gsteren oktan saysna gre sktrma oran belirlenmelidir.
Motora alnan karmn basn ve scaklklarnn yksek olmas sktrma sonu basn
ve scaklnn da ykselmesine, bu da tutuma gecikmesinin azalmas ile vuruntuya sebep
olur. Giri basn ve scaklklar dk tutulmaldr.
Motor hz, yanma hzn artrarak ve son gaz blgesi basn ve scakl deitirerek
vuruntuyu etkilemektedir. Motor uygun devrinde altrlmaldr.
Mmkn olan en dk ateleme avans verilmelidir. Zira artan ateleme avans basn
ve scaklk deerlerini de artrarak vuruntu eilimini ortaya karmaktadr.
Karmdaki hava/yakt oran da vuruntuyu etkilemektedir. Fakir karmlarda vuruntu
meyli fazladr. Yakt/hava oran da optimum deerlerinde olmaldr.
Egzoz gazlarn k basnc da vuruntuya etki etmektedir. Yksek egzoz basnc
sktrma sonu basnc artrarak vuruntuya sebep olmakta, silindirde kalan egzoz gazlar da
miktarndaki artma vuruntu eilimini azaltmaktadr.
Egzoz supab her zaman scak olacaktr. Buji, egzoz supabna uzak olursa buradaki
scaklktan dolay ikinci bir ateleme, yani vuruntu olabilir. Bujiler egzoz supabna mmkn
olduunca yakn olmaldr.
Yanma odasnn ekli de vuruntuda nemlidir. Yanma odas yzey/hacim oran kk
olursa vuruntu eilimi azalmaktadr. rnein kresel yanma odas gibi.
Silindirler iyi bir eklide soutulmaldr. Soutulmayan silindirde oluan scak
noktalar vuruntu eilimini artrmaktadr.
97
8.8. Erken Ateleme

8.8.1. Tanm
Silindirdeki yakt/hava karmnn buji atelemeden nce tutumasna erken ateleme
denilmektedir.
Silindirin iyi soutulamamas, bujilerin yanl seilmi olmas, supap tablalarnn
incelmi olmas, kapak contasnn yanl taklmas gibi nedenler belirtilen alanlarda s
birikimine bu biriken s da erken atelemeye neden olmaktadr.
8.8.2. Motora Etkisi

Erken ateleme motorda vuruntulu yanma meydana getireceinden, vuruntunun
motora verdii zararlar erken atelemenin etkileriyle benzerdir.
Src tarafndan duyulabilen rahatsz edici bir ses oluturur.

Oluan yksek basn, piston yzeyine ani yk binmesi, dolaysyla yksek
gerilmelere ve mekanik tahribatlara neden olur.
Oluan yksek basn segmanlardan gaz szntsna, szan gazlar da yalama
ya zelliklerinin bozulmasna sebep olur.
G ve verim kaybna neden olur.
Vuruntu, yanmann kimyasn etkileyeceinden egzoz gazlarnn da etkilenmesi
sz konusu olur.
8.8.3. Vuruntunun nlenmesi

Erken ateleme problemlerinin byk ounluu silindirlerin iyi soutulamamasndan
kaynaklanmaktadr. yleyse erken atelemenin nlenmesi iin ilk olarak silindirlerin iyi bir
ekilde soutulmas gerekmektedir.
Silindir iinde oluan karbon birikintileri de akkor hline gelerek erken atelemeye
neden olmaktadr. Bu karbon birikintileri temizlenmeli veya olumasnn nne geilmelidir.
Uygun buji kullanlmaldr. Aksi hlde buji elektrotlar ar snarak akkor hline gelir
ve erken atelemeye neden olur.
98
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Benzinin zelliklerini tespit edebileceksiniz.
lem Basamaklar
neriler
Benzinin nasl elde edildiini tespit

ediniz.
Vuruntunun motora etkilerini tespit

ediniz.
Ham petroln karln reniniz.

Rafineri edilme yntemleri belirleyiniz.
Rafineride oluum srasn reniniz.
Katlan katk maddeleri reniniz.
Grltl alma var m belirleyiniz.
Mekanik tahribat belirleyiniz.
G kayb var m tespit ediniz.
Egzoz emisyonunu kontrol ediniz.
99
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler
doru ise D, yanl ise Y yaznz.
1.
( ) Benzin; parafinler, benzenikler, naftanikler ve etilenik HClerdan oluur.
2.
( ) Benzinin oktan saysn n-heptan oran artrr.
3.
( ) Benzine reine oluumunu engellemek iin anti-oksidanlar ilave edilir.
4.
( ) Benzinin donmasn engellemek iin metanol ilave edilir.
5.
( ) Benzinin kullanm alannda uuculuunun hibir nemi yoktur.
6.
( ) Benzindeki kkrt miktar, yanma sonu korozif maddelerin oluumunda

nemlidir.
7.
( ) Benzinin oktan saysnn ykseltilmesi motor performansn kt etkiler.
8.
( ) Oktan says, yaktn muhteviyatndaki i-oktan miktar ile doru orantl, heptan ile
ters orantl olarak deiir.
9.
( ) CFR motoru MOSun bulunmasnda kullanlan bir deney motorudur
10.
( ) Detanasyon motor verimi ve gcn artrr.
11.
( ) Emme basnc ve scakl vuruntu zerinde hibir etkiye sahip deildir.
12.
( ) Karmn bujiden nce atelenmesine detanasyon denir.
13.
( ) Benzinin oktan saysn artrmak iin metanol ve etanol gibi alkoller ilave
edilmektedir.
14.
( ) Buji ateledikten sonra, yanma odasndaki ikinci bir atelemeye detanasyon denir.
DEERLENDRME
100
RENME FAALYET9
RENME FAALYET-9
AMA
Motorin ile ilgili zellikleri sralayabileceksiniz.
ARATIRMA
Dizel motorlarnda kullanlan yakt sadece motorin midir? Aratrnz.
Dizel bir motorun alma prensibini aratrnz.
Setan says ne demektir? Aratrnz.
Dizel motorlar genellikle yk ve i makinelerinde kullanlmaktadr? Niin?

Aratrnz.
Dizel motorlar neden benzinli motorlara gre daha dk hzldrlar?

Aratrnz.
9. MOTORN
9.1. Tanm
Dizel motorlarnda kullanlan, ham petroln 200-380 0C dereceler arasnda
damtlmasnda elde edilen, zgl arl 0,89 kg/dm3 olan bir yakttr. Yapsndaki
HClerda karbon says 8 ile 16 arasda deimektedir. HClerin dnda % 1 kkrt, % 0,02
kl miktarna ve ok az azota msaade edilir. Motorinlerin en dk setan says 40
olmaldr.
9.2. Yaps ve zellikleri

Gnmzde farkl motorin kullanlmaktadr. Bunlar Nu.1-D numaral motorin,
Nu.2-D numaral motorin ve Nu.3-D numaral motorindir.
Nu.1-D, petroln damtlmas ile elde edilen ve deiik hzlarda alan dizel
motorlarnda kullanlan dizel yaktdr.
Nu.2-D, petroln damtlmas ve kraking rnlerinden elde edilir. Nu.1-Dye gre
buharlamas daha dktr ve daha dk hzl ar hizmet ve endstri motorlarnda
kullanlr.
Nu.3-D, damtma, kraking ve baz atklardan oluur. Dk veya orta hzl dizel
motorlarnda kullanlr.
101
Motorin petroln bulunmas ve rafineri ilemlerinin balamasndan hemen sonra

kullanlmaya balanmtr. Benzinli motorlardaki verim ve benzinin fiyat, daha ucuz ve daha
verimli bir motor gelitirilmesini tevik etmitir. Gelitirilen dizel motorlarnda yakt olarak
motorin kullanmlardr.
Aadaki Tablo 9.1de motorinin baz zellikleri karlatrmal olarak verilmitir.
zellik
1-D
2-D
3-D
Setan says minimum

Parlama noktas 0F
Viskozite S (saybolt)
100 0Fda
% Kl ktlesel
% Kkrt ktlesel
40
100
40
125
40
130
30-34
33-45
45-125
0,01
0,50
0,02
1,0
0,10
2,0
Tablo 9.1: motorinin baz zellikleri
9.3. Motorinde Aranan zellikler

Dizel motorlar yksek hzl, orta hzl ve dk hzl olarak yaplmaktadr. Yksek
hzl dizeller binek tatlarnda, orta hzl dizeller yk tatlarnda ve dk hzl dizeller ar
i makinelerinde kullanlmaktadr. Bu motorlarda kullanlan motorinde baz zellikler
nemlidir.
Vuruntu dayanm
Dizel motorlarda kzgn hava zerine pskrtlen yaktn tutuma gecikmesinin dk

olmas istenir. Tutuma gecikmesi uzun olursa silindirde yakt miktar artacandan yanma
daha iddetli olur. Bu istenmeyen yksek basn dalgalarna ve scaklklara neden
olacandan motora zararldr. Tutuma gecikmesi, motorinin setan says ile ilikilidir. Setan
says yksek olursa tutuma gecikmesi dmekte, setan says dk olursa tutuma
gecikmesi artmaktadr. Setan saysnn artmas is oluumunu da artrdndan setan says st
snr 70 alt snr 40 olarak belirlenmitir. Dizel yaktlarnda dizel indeksi de setan saysnn
belirtilmesinde kullanlan bir saydr. Aadaki Tablo 9.2de dizel indeksi ve setan says
arasndaki iliki gsterilmitir.
102
Dizel ndeksi
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
Setan Says
18
20
24
28
30
34
37
40
43
46
Dizel ndeksi
50
55
60
65
70
80
85
90
95
100
Setan Says
50
53
56
59
62
65
68
71
75
78
Tablo 9.2: Dizel indeksi ve setan says
Buharlama
Souk havalarda ilk hareket iin buharlama iyidir. Fakat buharlama kendiliinden
tutuma zelliini ktletirir. Optimum bir deer tespit edilmeli ve bu deeri salayacak
bileenler ieren dizel kullanlmaldr.
Viskozite
Svlarn akmaya kar gsterdii dirence viskozite denmektedir. Motorinde viskozite

nemli bir parametredir. ok yksek viskozite, pompalama iini zorlatraca gibi
pskrtme sonras taneciklerini iri olmasna neden olacandan tutuma gecikmesini artrr.
Ayrca is miktar da artar. Dk viskozite ise iyi bir atomizasyon salamakla birlikte,
szdrmazlk sorunlarna ve pompa elemanlarnn antsna sebep olur.
Korozyon
Motorinin hem kendisinin, hem de yanma sonu rnlerinin korozyona sebep

olmayacak zelliklerde olmas istenmektedir. Kkrt miktar, yanma sonunda korozyon
etkisine sahip asitler oluturduundan mmkn olduunca dk olmaldr. Yaktta bulunan
tuzlu suyunda korozyon etkisi vardr.
s miktar
Motorin, yanma sonu rnleri bakmndan benzinden ok daha yksek is ve kl ihtiva

etmektedir. s miktarn minimum dzeylerde tutmak iin setan saysnn 70in altnda
tutulmas gerekirken, 40n altndaki setan says da yanmay ktletirerek kl ve is
miktarnn artmasna neden olmaktadr. Burada HClerin yanma sonucu kl ve is brakmadan
yand dikkate alnrsa motorinin iindeki istenmeyen fakat bulunan maden tuzlarn kl ve
i brakmada etkili olduu grlmtr.
103
inkoya kar aktivite
Motorin, inko ile bileik oluturma temaylndedir. inko ile oluturaca bileikler
korozyon etkisine sahiptir. zellikle inko ihtiva eden elik depolarda saklanrken inko ile
reaksiyona girmemesi iin inko aktivitesi mmkn olduunca dk olmaldr.
Akma noktas
Svlarn akclklarn kaybetmeye baladklar scakla akma noktas denir.

Motorinin akma noktas alma artlarnda donmay engelleyecek ve akma kabiliyetini
kaybettirmeyecek dzeyde olmaldr. lkemizde kullanlan motorine mazot ismi
verilmektedir. Hlbuki mazot daha dk devirli dizel motorlarnn yakt olarak kullanlr.
Motorinin donma noktas -10 C iken benzinin donma noktas -65 Cdir.
Alevlenme tehlikesi
Motorin, benzine nispeten daha dk scaklklarda tutuma kabiliyetine sahip

olmasna ramen buharlama zellii daha dk olduu iin alevlenme tehlikesi de daha
dktr. Motorinin alevlenmesi iin scak bir yzey gerekirken benzinin alevlenmesi buhar
tabakasnn kvlcm ile temas sonucu oluur.
9.4. Motorine Katlan Katklar

Motorinlerde, yakt sistemi elemanlarnn temizlenmesini salamak amacyla
temizleyici karmlar, yakt iindeki suyun datlmasn salayc katklar, setan saysn
artrc katk maddeleri, k aylarnda motorinin donmasn engelleyici antifrizler ve
enjektrler ile yakt pompasn temizleyici katk maddeleri kullanlmaktadr.
9.5. Tutuabilirlik ve Setan Says

Dizel motorlarnn vuruntu zellikleri, yaktn tutuma kabiliyetine yani setan saysna
baldr.
Tutuabilirlik, motorinin silindir iinde hava ile kararak kendi kendine alev alabilme
kabiliyetidir.
Dizel motorlarnda kullanlan motorinin tutuma kabiliyetinin yksek olmas istenir.
Hatrlanaca gibi benzinin tutuma kabiliyetinin dk olmas istenmekte idi. Dizel
motorlarnn sktrma zaman sonunda kzgn hava iine pskrtlen motorinin kendi
kendine tutumas ile altn biliyoruz. Dizel motorlarnda vuruntu; hava ierisine
pskrtlen yaktn tutuma gecikmesinden dolay birikmesi ve ok miktarda yaktn aniden
yanmas sonucu oluan yksek basn dalgalar ve scaklk olarak tanmlanr.
Motorinin tutuma kabiliyeti, setan saysna bal olarak deimektedir. Setan
saysndaki art tutuma gecikmesini (TG) azaltmakta, dk setan says ise tutuma
gecikmesini artrarak dizel vuruntusuna neden olmaktadr.
104
Setan (C16H34) dz zincirli bir parafindir ve tutuma kabiliyeti 100 olarak kabul edilir.
Alfametilnaftenin (C10H7 CH3) tutuma kabiliyeti 0 kabul edilmitir. Motorinde bulunan
setan ve alfametilnaften oran motorinin setan saysn vermektedir. % 65 setan ve % 35
alfametilnaften karmnn setan says 65tir.
ekil 9.1:Setann molekl yaps
Motorin, kimya laboratuvarlarnda retilmediinden muhteviyatndaki setan says

yaplan deneylerle belirlenir. llecek yaktn setan says standart motorda (CFR motoru)
llen TG tutuma gecikmesi sresinin, setan alfametilnaften karmlarnn TG sreleri ile
karlatrlmas sonucu belirlenir. Ayn TG srelerini veren karmdaki setan yzdesi
llen yaktn setan saysn verir. TG setan says ile birlikte sktrma oranna da baldr.
Dolaysyla karlatrma yaplrken sktrma oranlar ayn olmaldr. Farkl sktrma
oranlarnda vuruntusuz alma iin gerekli olan setan saysndaki deimeler, yaplan bir
dizi deney sonrasnda belirlenir ve llen yaktn kullanld sktrma oranndaki setan
says bulunur. ekil 9.1de sktrma oran ve setan says deiimi bir grafikle verilmitir.
Dizel motorlarda setan says 70in zerinde olduunda yanma ktlemekte ve is
miktar artmaktadr. Setan says 40n altnda olduunda ise TG sresi uzamakta ve dizel
vuruntusu meydana gelmektedir. alma artlarna gre dizel motorlarnda kullanlacak
motorinin setan says 40 ile 70 arasnda olmaldr.
Setan saysn lmenin daha basit bir yolu da dizel indeksini belirlemektir. D (dizel
indeksi) setan says ilikisi Tablo 9.2de verilmitir. D hesaplanmas iin anilin noktas ve
AP zgl arlnn bilinmesi gerekmektedir.
Anilin noktas: Anilin, aromatik HCleri her zaman eriten fakat parafinik HCleri
ancak stldnda eriten bir eriticidir. Bu eritici ile motorin eit hacimlerde kartrlr ve
stlr. Birbiri iinde iyice eritilen karm soumaya braklr. Souyan eriyik ayrr ve iki
ayr tabaka olumaya (aromatik HCler ile anilin eriyii ve parafinik HClerin tabakas)
balar, bu andaki scakla yaktn anilin noktas denir.
AP ve anilin noktas kullanlarak aada gsterilen 9.1 numaral denklem D
belirlenir.
Anilin Noktas AP
100
(9.1)
Bugn petrol endstrisinde petroln zgl arl yerine A.P.I. gravite derecesi
kullanlr. Petroln zgl arl ile A.P.I. gravite derecesi arasnda ters bir orant vardr.
105
Gravite bydke younluk klmekte ve petroln kalitesi ykselmektedir. Gravite

kldke younluk artmakta ve petroln kalitesi dmektedir. A.P.I. gravite derecesi ile
.A. arasnda aadaki denklemde grld gibi bir iliki vardr.
AP
141,5
131,5
A / 60 F
(9.2)
9.2deki denklemde A zgl arl g/cm3 olarak belirtmektedir.
ekil 9.2: Setan says ve sktrma oran () deiim
106
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Motorinin zelliklerini tespit ediniz.
lem Basamaklar
neriler
Motorinin nasl elde edildiini tespit

ediniz.
Motorinin setan saysn tespit ediniz.
107
Ham petroln karln reniniz.

Rafineri edilme yntemleri belirleyiniz.
Rafineride oluum srasn reniniz.
Katlan katk maddeleri reniniz.
Dizel indeksini belirleyiniz.
Analin noktasn belirleyiniz.
API zgl arln belirleyiniz.
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1.
( ) Motorinde bulunan HCler yaplarnda 8-16 karbon bulunduran bileiklerdir.
2.
( ) Motorinin setan saysn hacimsel setan oran belirler.
3.
( ) Motorinin tutuma scakl benzinden daha dktr.
4.
( ) Motorinin parlama zellii dk buharlama oranndan dolay dktr.
5.
( ) Motorinin Dsi setan saysn belirten bir zelliidir.
6.
( ) Motorinin donma scakl -10 Cdir.
7.
( ) Motorinin setan says 70in zerine ktnda is ve kurum oran ok fazla art
iin setan ayss yksek hzl motorlarda 70 ile snrlandrlmtr.
8.
( ) Motorinin akcl (viskozitesi) pompalama ve yanma ilemleri iin nemlidir.
9.
( ) Motorinin tutuma kabiliyeti setan says ile ters orantldr.
10.
( ) Anilin says D hesaplanrken kullanlan, motorinin iindeki aromatik ve

parafinik HClerin orann belirten bir saydr.
11.
11) Setan says, sktrma oran ile doru orantl olarak artar.
DEERLENDRME
108
RENME FAALYET10
RENME FAALYET-10
AMA
Motorlarda kullanlan dier yaktlar ile ilgili zellikleri sralayabileceksiniz.
ARATIRMA
LPG, hangi motorlarda kullanlmaktadr? Aratrnz.
Doal gazl motorlar var mdr? Aratrnz.
Neden alternatif yaktlara ihtiya vardr? Aratrnz.
Sizce gelecekte hangi yakt ve/veya yaktlar kullanlacaktr? Aratrnz.
10. TEN YANMALI MOTORLARDA

KULLANILAN DER YAKITLAR
Artan dnya nfusu, ekonomik byme, kii bana enerji tketiminin artmas, yaam
tarzlarnn deimesi ve insanlarn byk ehir merkezlerinde toplanmas gibi etkenler
dnyada kullanlan enerji miktarnn her geen gn artmasna neden olmaktadr. Enerji
tketimindeki bu art balca iki problemi dourmutur. Youn enerji kullanmyla oluan
evre kirlilii ve enerji kaynaklarnn snrllndan dolay artan enerji fiyatlardr.
Dnyadaki enerji ihtiyacnn karlanmasnda kullanlan en nemli kaynaklar: petrol,
kmr, doal gaz, hidroelektrik santraller ve nkleer santrallerdir. 1993 ylnda yaplan bir
aratrmada dnya enerji ihtiyacnn % 85i fosil yakacaklardan, % 14-15i hidroelektrik
santrallerinden ve % 1i nkleer yaktlardan elde edilmektedir. Bu enerji kaynaklarnn
yannda rzgr, gne, dalga, biyoktle, gelgit ve jeotermal enerji gibi alternatif enerji
kaynaklarnn kullanm da gn getike yaygnlamaktadr.
ten yanmal motorlarda XIX. yzyl sonlarndan itibaren yakt olarak petrol rnleri
kullanlmaya balanmtr. Bu motorlarda yakt olarak petrol rnlerinin kullanlmas,
petrole dayal iten yanmal motor teknolojisinin hzla gelimesini, yaygnlamasn ve
byk bir sektr hline gelmesini salamtr. Bu gelimelerde, petroln motorlarda yakt
olarak kullanmnn avantajl oluu, kolay bulunuu ve nispeten ucuz oluu etkili olmutur.
Snrl petrol kaynaklarnn ekonomik ve uzun mrl kullanlmas, kirletici
emisyonlarn azaltlmas amacyla iten yanmal motorlarn yaplarnda ok fazla deiiklik
yaplmadan kullanlabilecek alternatif yaktlarn aratrlmas ve/veya iten yanmal
motorlarn yerine alternatif motorlarn gelitirilmesi gerekmektedir.
109
Gnmzde iten yanmal motorlarda alternatif yakt olarak LPG, doal gaz, metanol,
etanol, bitkisel ya esterleri ve benzerleri kullanlmaktadr.
10.1. Doal Gaz

10.1.1. Tanm
Doal gaz, doal gaz kuyularnda ve petroln karlmas esnasnda petrol kuyularnda
kan byk ounluunu metann oluturduu (%90-96s metandr.) iinde etan, propan ve
btann da bulunduu tabii bir gazdr. Ester miktarlarda azot, benzen, pentan ve
karbondioksit de iermektedir. Genellikle elektrik santrallerinde ve snmada kullanlmasna
karn sentez yolu ile benzin ve yakt yalarnn retilmesinin yannda iten yanmal Otto ve
dizel motorlarda da kullanlmaktadr.
10.1.2. zellikleri ve Katlan Katklar

Doal gaz yanc, kokusuz, renksiz ve havadan hafif bir gazdr. Doal gaz oluturan
ana unsur olan metann oktan says ROS 120 ve MOS 120dir. Bu doal gazn buji ile
atelemeli motorlarda kullanm iin bir avantajdr. Doal gazn, aralarda yksek basnl
tanklarda sktrlm gaz olarak (sktrlm doal gaz CNG) veya soutulmu sv olarak
(svlatrlm doal gaz LNG) maksimum alma basnc 30-36 MPa mertebesindedir.
CNG kullanm, dier gaz yaktlarn kullanm ile ayndr. Aadaki Tablo 10.1de doal
gazn fiziksel ve kimyasal baz zellikleri verilmitir.
zellik
Molekl Arl
Ergime Scakl C
Kaynama Scakl C
Metan
16,04
-182,6
-161,4
Younluk kg/m3
0,7167
Kritik Scaklk ve
Basn C MPa
-82,5 4,58
Buharlama Iss kJ/kg

Yanma Iss kJ/kg
488,3
48,114.567
zellik
zgl Iss kJ/kgK
zgl Is Oran
Gaz Sabiti
Adyabatik
Scakl K
Oluum
MJ/kmol
Metan
Cp=2,2537
1,113
0,51835
Alev 2285
Iss -74,90
Oluum
Entropisi 186,3
MJ/kmol K
Doal Gaz Molekl 18,3
Arl
Tablo 10.1: Doal gazn fiziksel ve kimyasal baz zellikleri
Doal gaz Otto motorlarnda emme manifolduna gaz hlinde basnc drlm
olarak verilmektedir. Emme manifodunda hava ile karm oluturularak silindire gnderilen
doal gaz sktrma zaman sonunda buji tarafndan tututurulmakta ve i elde edilmektedir.
Yksek oktan says yannda yanma sonu rnleri bakmndan da benzinden daha avantajl
110
bir yakt olmasna ramen gaz hlinde silindire alnd iin volmetrik (hacimsel) verimi
drmek gibi bir dezavantaj vardr.
Dizel motorlarda ift yaktl sistemler de kullanlmaktadr. Emme manifolduna
gnderilen doal gaz hava ile kararak silindirlere ular. Sktrma zaman sonunda yakt
enjektrnden tututurma amac ile pilot dizel yakt enjekte edilmek suretiyle yanma
salanr. Pilot dizel yakt yerine belirli oranlarda dizel yakt pskrtlerek ift yaktla
alma da yaplabilir.
10.2. LPG (Likit Petrol Gaz)

10.2.1. Tanm
LPG, Liquefied Petroleum Gases (svlatrlm petrol gazlar) szcklerinin ba
harflerinden oluan bir ksaltmadr. LPG, ham petroln rafinerilerde benzin, mazot, gibi
trevlere ayrtrlmasyla aa kan veya baz blgelerde tabiattan serbest olarak karlan
propan ve btan gazlarnn karmdr.
LPG, doymu hidrokarbonlar gurubundan parafinler (alkanlar) ve olefinler iinde yer
almaktadr. Parafinlerin kapal formlleri CnH2n+2 eklindedir. Parafin snf bileiklerin hepsi
petrolde vardr ve motor yaktlarnn ana ksman oluturur. Grubun ilk drt karbonluya
kadar olan ksm gaz hlinde bulunur, basn altnda svlatrlabilirler; metan, etan, propan,
btan bu grubun yeleridir. Aadaki ekilde metan, etan, propan ve btann atom modelleri
gsterilmitir.
ekil 10.1: LPG moleklleri atom yaplar
10.2.2. zellikleri ve Katlan Katklar

LPG genellikle doal gazdan, ham petroln kuyulardan karlmas srasnda veya
petroln rafinerilerde ilenmesi srasnda ayrtrlarak elde edilebilen bir gazdr. Dnyadaki
111
LPG retiminin % 61i doal gaz, % 39u petroln rafinerilerde ilenmesi srasnda elde
edilmektedir. Kmrden sentetik yollarla da LPG retilebilir.
lkemizde LPG yaktlar zel hizmet propan, ticari btan, ticari propan ve ticari
propan/btan olarak retilmektedir. Kullanm alnna gre bu LPGler, belirli oranlarda
kartrlarak istenen zellikler elde edilir. lkemizde yaz aylarnda, %70 btan, %30 propan
karm, k aylarnda baz LPG reticisi firmalar tarafndan %50 btan, %50 propan olarak
deitirilmektedir. Aadaki Tablo 10.2de LPG yaktlarnn baz zellikleri verilmitir.
Ticari
propan
Ticari
btan
Ticari propanbtan kr
zel hizmet
propan
-46
-9
-46
1366
1276
1366
0,271
0,235
0,271
Hava-gaz
Alt
karm patlama
snr havada
hacimce buhar
st
yzdesi
2,15
1,55
2,15
9,60
9,60
9,60
9,60
Kaynama
kJ/kg
noktas
buharlama ss kJ/l
430
388
430
219
226
219
Alev scakl havada oC
1980
2008
1980
zelikler
lk kaynama noktas
atmosferik basn oC
Sv fazn zgl ss (15,6oC)
kJ/kg oC
Bir litre LPGnin (sv) buhar
hacmi (15,6 oC) m3
Tablo 10.2: LPG yaktlarnn baz zellikleri
Otto motorlarnda manifolda gaz hlinde verilen LPG hava ile karm oluturarak
silindire ular. Sktrma zaman sonunda buji ile atelenmesi sonucu i elde edilir.
Otto motorlarda LPG kullanmnn avantaj ve dezavantajlar aada belirtilmitir.
Avantajlar
Motora gaz formunda verilen LPG, homojen bir karm oluturacak ve

emme faznda tamamen buharlaacandan motor ierisinde
termodinamik proses yaktn buharlama ssndan etkilenmez.
LPG'nin oktan saysnn yksek olmas nedeni ile yanma hz, benzine
gre daha dktr. Silindirdeki basn blgesi daha dk olacandan
yumuak bir yanma salar. Piston ve piston kollar zerinde daha az
kuvvet brakr.
Souk tutuma nedeniyle silindir duvarlarnda ykanma olmaz. Burada

karbon artklar sz konusu olmadndan motorun mr kendiliinden
uzam olur.
112
Benzin yanmalarnda karbon kristalleri ve dier yabanc partikller

silindir yzeyini andrp motor yana kararak motor yann mrn
ksaltr. Oysa LPG yanmalarnda karbon kristalleri olmadndan motor
yann mr en az iki katna kacaktr.
LPGnin oktan saysnn yksek olmas sktrma orannn
ykseltilmesine, dolaysyla motor veriminin ykseltilebilmesine imkn
verir.
Silindirlere gnderilen yakt dalm daha niform olacandan
silindirler aras g dengesi karbratrl benzinli motorlara nazaran daha
iyi olur.
Egzoz emisyon deerleri benzin ve dizel yaktna gre daha dktr.
Sistemin bakm az ve kolaydr.
Egzoz sistemi ve bujilerin kullanm mr uzar.
Herhangi bir kaza durumunda LPG tanknn yangna dayanma sresi 9
dakika iken benzin depolarnda bu sre 1,5 dakikaya kadar der.
Atmosfere (ozon tabakasn) benzine gre daha az zarar verir.
Yakt ekonomisi salar.
Dezavantajlar
Yakt tank ve dier elemanlarndan dolay araca ek arlk getirir. Yakt

deposu bagaj hacminde daralmaya sebep olur.
LPG dnm sistemi ek maliyet getirir.
Motor k gcnde % 2 - % 3lk bir kayp oluabilir.
Depolanmas; scaklkla sv basncndaki deimelerin yksek

olmasndan dolay ok iyi yaplmaldr ve hibir zaman % 80den fazla
doldurulmamaldr.
Birim hacminin enerjisi benzine nazaran daha az olduundan ayn

mesafede hacimce daha fazla LPG tketilir.
Grld gibi Otto motorlarnda LPG kullanm avantajldr. ekil 2.3te benzinli
motorlarda kullanlan nc nesil (LPG enjeksiyonu) LPG sisteminin ematik resmi
verilmitir.
113
ekil 10.2: nc nesil LPG sistemi (LPG enjeksiyonu)
10.3. Dier Yaktlar

CNG ve LPGden baka motorlarda yakt olarak hidrojen, bitkisel ya esterleri,
alkoller, biogaz kullanlmaktadr.
10.3.1. Hidrojen
Doal gazdan veya kmrden retilebildii gibi suyun elektrolizi yolu ile de
retilmesi mmkndr. Olduka yksek alev hz ve tutuabilirlik zelliine sahiptir. Son
derece fakir karmlarla almay salamas en byk avantajlarndan biridir. Dier bir
avantaj da yanma sonu rnlerinin sadece su olmasdr. Gelecein yakt olmasna kesin bir
gzle baklan hidrojenin depolanmas, tanmas ve alevlenmesi dezavantajlar olarak
grlmektedir. Bu problemler ortadan kaldrldnda motorlarda kullanmnn hzla
yaygnlaacan dnebiliriz.
Hidrojenin yakt pilleri ile hibrit motorlarda kullanm artmaktadr. Otto motorlarnda
emme manifolduna verilerek tek yaktl veya ift yaktl bir sistemde kullanlmas
mmkndr. Dizel motorlarda emme manifolduna verilerek yine ift yaktl veya pilot
pskrtme atelemeli olarak kullanm mmkndr. Dnyadaki byk otomotiv irketleri
hidrojenin aralarda kullanm iin ok yksek bteli aratrma gelitirme almalar
yapmaktadr.
10.3.2. Alkoller
Motorlarda kullanlan alkoller etanol ve metanoldr. Kullanm XX. yzyln
balarna rastlamaktadr. En yaygn olarak Brezilyada kullanlmaktadr.
114
Yaktn oktan saysn artrmalar, dk egzoz emisyon deerleri, yakt ekonomisinin

iyilemesi gibi faydalarnn yannda; yakt sistemi elemanlarnn anmas, motor veriminin
dmesi, daha byk depo gereksinimi gibi dezavantajlar mevcuttur.
10.3.3. Bitkisel Ya Esterleri

Motorin ve benzine, bitkilerden elde edilen ya esterleri katlarak egzoz emisyonlar
ve yakt ekonomisi salanmaktadr. lkemizde de biomotorin, biobenzin gibi uygulamalar
balamtr. Belirli miktarlarda benzin veya motorine ilave edilen bu esterler, bitkilerden elde
edilmelerinden dolay da bamll olmayan yaktlardr. Aadaki tablolarda alternatif
yaktlar ile benzin ve motorinin zellikleri karlatrmal olarak verilmitir ve baz gazlarn
termodinamik zellikleri verilmitir.
zellikler
Propan
Btan
Benzin
Doal Gaz
Metanol
Etanol
Hava/yakt oran
15,1/1
15/1
14,6/1
17,2/1
6,5/1
9,0/1
Alt sl deer (kJ/kg)
46400
45600
44000
50000
19900
26800
Fiziksel hl (NA)
gaz
gaz
sv
gaz
sv
Sv
-42
-0,5
30-225
-162
65
78
-105
-60
200
540
400
380
1980
2008
1977
1790
1890
1930
0,3
0,3
0,3
0,2
3490
3450
3580
3240
3350
3490
Yanma limitleri (%)
2,2-3,2
1,8-9,5
5-16
5-15
Max. laminer yanma hz m/sn.
0,4
0,4
0,35
0,37
0,44
Motor oktan says
97
92
90
120
103
106
Kaynama noktas ( C)
o
Parlama noktas ( C)
o
Alev scakl ( C)
Stokiyometrik karm
tututurma enrjisi (mJ,NA)
Stokiyometrik karmn
kimyasal enrjisi (kJ/m3)
Tablo 10.3: Alternatif yaktlar ile benzin ve motorinin zellikleri

Gaz
Forml
Hava
Oksijen
Helyum
Hidrojen
Metan
Etilen
Etan
Propan
Btan
Oktan
O2
He
H2
CH4
C2H4
C2H6
C3H8
C4H10
C8H18
Gaz sabiti R
kJ/kgK
0,280
0,2598
2,0769
4,1270
0,5182
0,2964
0,2765
0,1885
0,1433
0,0729
Cp0
kJ/kgK
1,005
0,918
5,1926
14,307
2,2537
1,5482
1,7662
1,6794
1,7164
1,7113
Cv0
kJ/kgK
0,718
0,658
3,1156
10,183
1,7354
1,2518
1,4897
1,4909
1,5734
1,6385
Tablo 10.4: Baz gazlarn termodinamik zellikleri
115
k
1,400
1,395
1,667
1,405
1,299
1,237
1,186
1,126
1,091
1,044
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Motorlarda kullanlan dier yaktlarn zelliklerini belirleyiniz.
lem Basamaklar
neriler
Doal gazn zelliklerini belirleyiniz.

Kmrn gazlatrlmas sonucu hidrojen
Hidrojenin nasl elde edildiini tespit
retiminin zelliklerini belirleyiniz.
ediniz.
Sudan hidrojen retiminin zelliklerini
belirleyiniz.
Motorlarn
periyodik
bakmlarn
zamannda yaptrnz.
Motorlarda
egzoz
emisyonlarn
Alternatif yaktlar (LPG,CNG, biodizel
azaltma yntemlerini tespit ediniz.
gibi) kullannz.
Gereksiz kullanmlardan kannz.
Yapm yntemlerini belirleyiniz.
Biodizelin nasl elde edildiini
Kullanlan bitkisel yalar belirleyiniz.
belirleyiniz.
Kartrc devrini uygun ayarlaynz.
116
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1.
( ) Motorlarda benzin ve motorinden baka yaktlarn kullanlmasnn nedenlerinden

biri, snrl petrol kaynaklarna alternatif gelitirmektir.
2.
( ) Doal gaz, Otto motorlarnda yksek oktan saysndan dolay kullanlmamaktadr.
3.
( ) Buji ile atelemeli motorlarda doal gaz kullanm, egzoz emisyonlarndaki

kirleticileri artrmaktadr.
4.
( ) Doal gaz tabiatta sv hlde bulunmaktadr.
5.
( ) LPG Otto motorlar iin iyi bir yakttr.
6.
( ) LPG motora gaz hlinde girdii iin volmetrik verimi drerek motorun
gcnn artmasn salar.
7.
( ) Doal gazn ieriinin % 90-96s metandr.
8.
( ) Alternatif yaktlar iinde oktan says en yksek olan yakt metandr.
9.
( ) Motorlarda yakt olarak bitkisel ya esterlerinin kullanlmas yakt ekonomisini

ktletirmektedir.
10.
( ) Hidrojenin yakt olarak kullanlabilmesi iin depolama, tama sorunlarnn

ortadan kaldrlmas gereklidir.
DEERLENDRME
Cevaplarnzn tm doru Modl Deerlendirmeye geiniz.
117
MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
1.
(...) Otto motorlar dizel motorlardan daha yksek termik verime sahiptir.
2.
(...) Karma evrimli motorlarda yakt olarak benzin ve LPG karmlar kullanlr
3.
(...) Gerek evrimler iin hesaplamalar yaplrken alma maddesinin ideal bir gaz
olduu ve sktrma ile genlemenin adyabatik olduu kabul edilir.
4.
(...) Hidrojen, birim ktlesinin verdii s bakmndan dier yaktlarda daha yksek bir
deere sahiptir.
5.
(...) Benzin ve motorin ayn yapda, ayn karbon saysna sahip HClere katk
maddeleri ilavesi ile elde edilirler.
6.
(...) Alkanlar aromatik HClerin alt grubudur.
7.
(...) Alkanlar kararsz HCler olup H ile reaksiyona girerler.
8.
(...) Oktan says yaktn muhteviyatndaki i-oktan miktar ile doru orantl, heptan ile
ters orantl olarak deiir.
9.
(...) Dizel motorlarnda kullanlan yaktlarn setan saysnn yksek olmas istenmez.
10.
(...) LPG hem dizel motorlarda, hem de benzinli motorlarda alternatif yakt olarak
kullanlabilir.
11.
(...) Karbon ve hidrojen saylar ayn olmasna ramen HCler, molekllerinin

dizililerine gre farkl zellikler sergilemektedirler.
12.
(...) Silindirdeki karmn buji atelemeden nce atelenmesine erken ateleme denir.
13.
(...) Motorinde setan says artarsa TG sresi artar.

Aadaki problemleri znz.
14.
Kritik noktalarda basn, scaklk ve hacimlerini bulunuz.
evrimin verimini ve net iini bulunuz.

Ortalama efektif basncn ve 3000 devirde gcn bulunuz.
cv=0.718 kJ/kgK
cp=1.005 kJ/kgK
118
15.
Pratik Otto evrimine gre alan bir motorun sktrma oran 10/1, emme
balangcnda karmn scakl 295 K, basnc 97 kpa, sktrmann politropik ss
1,34, evrimin maksimum basnc 5200 kPa, politropik genlemenin ss 1,28, egzoz
gazlar mutlak scakl 685 K, ve basnc 101 kPa , artk gazlarn ktle oran 0,05 ve
sabit hacimde zgl ss 0,880 kJ/kgK ve evrimin politropik ss 1,3 ise kritik
noktalardaki deerleri bulunuz.
16.
Teorik dizel evrime gre alan bir motorun sktrma oran 22/1, pskrtme oran
1,75 (sabit basnta genleme oran), silindir ap 90 mm, kursu 95 mm, sktrma
balangc scakl 22 0C, basnc 1 bar olduuna gre,
Kritik noktalardaki basn, scaklk ve hacim deerlerini buluz.

evrimin verimini bulunuz.
Net ii ve ortalama efektif basnc hesaplaynz.
17.
Pratik dizel evrimine gre alan bir motorun, sktrma oran 19/1, emme
balangcnda havann mutlak scakl 300 K, basnc 97 kpa, sktrmann politropik
ss 1.4, politropik genlemenin ss 1.25, egzoz gazlarnn mutlak scakl 725 K,
ve basnc 97 kPa, artk gazlarn ktle oran 0,05, sabit basnta genleme oran 2,
evrimin politropik ss 1,3 ve yanma odas hacmi 0,250 10-4 m3 ise kritik
noktalardaki basn, scaklk ve hacim deerlerini bulunuz.
18.
80 mm, kursu 100 mmdir. Sktrma oran 20/1 olan motorda sisteme s verilmesi
ilemi kurs hacminin % 6snda sona ermektedir. evrim balangcnda havann
mutlak scakl 305 K, basnc 100 kPadr. Motorun basn artma oran 1.5 ise

Pskrtme orann,
evrimin verimini,
evrimin net iini,
cv=0.718 kJ/kgK
cp=1.005 kJ/kgK
DEERLENDRME
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.
119
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARLARI
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Doru
Yanl
Yanl
Doru
Doru
Doru
Doru
Doru
Doru
Yanl
95
302
5,024*10-4
1900,68
710,84
0,698*10-4
5407,43
2023
0,698*10-4
270,27
859,46
5,024*10-4
(%)
VH (m3)
Vc (m3)
Wnet (kJ)
Port (kPa)
N (kW)
57
5,024*10-4
0,698*10-4
0,2984
593,95
34,8
11
Kritik nokta
Deerleri
P (kPa)
T( 0K)
V (3 )
12
Kritik nokta
Deerleri
P (kPa)
T( 0K)
V (3 )
100
308
1,275*10-4
1228,6
630,68
0,255*10-4
3931,53
2018,18
0,255*10-4
320
985,6
1,275*10-4
(%)
VH (m3)
Vc (m3)
Wnet (kJ)
Port (kPa)
51
1,275*10-4
0,255*10-4
0,0733
575,22
120
N (kW)
RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARLARI

1
2
3
4
5
6
7
8
Yanl
Yanl
Doru
Yanl
Yanl
Doru
Doru
Doru
98
285
98
308,75
2047,16
678,8
5403
1791,5
309,69
975,51
100
305
100
323
2000,72
668,65
4654
1555
313,87
891
9
Kritik nokta
Deerleri
P kPa
T 0K
%
51
10
Kritik nokta
Deerleri
P kPa
T 0K
%
46,2
121

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Yanl
Doru
Doru
Doru
Yanl
Yanl
Doru
Doru
Doru
Doru
Yanl
12
Kritik nokta
Deerleri
P kPa
T 0K
V m3
100
300
9,02*10-4
4850,3
909,42
0,601*10-4
4850,3
1818,84
1,202*10-4
288,6
812,22
9,02*10-4
VH m3
Vc m3
Wnet kJ
Port kPa
N kW
61
9,02*10-4
0,6081*10-4
0,572
634
62,15
13
Kritik nokta
Deerleri
P kPa
T 0K
V m3
100
308
4,52*10-4
8556,5
1098,08
0,1966*10-4
8556,5
1976,55
0,3538*10-4
241,8
713,5
4,52*10-4
VH m3
Vc m3
Wnet kJ
Port kPa
68
4,52*10-4
0,1966*10-4
0,302
668,14
122
N kW

1
2
3
4
5
6
7
8
9
Yanl
Doru
Yanl
Yanl
Doru
Yanl
Yanl
Doru
Yanl
98
285
98
308,75
5908,45
954,6
5908,45
1909,5
3143
1025,3
VH m3
Vc m3
Wnet kJ
Port kPa
N kW
100
305
100
330,15
7575,15
1136,79
7575,15
2216,74
377,81
1194
VH m3
Vc m3
Wnet kJ
Port kPa
N kW
10
Kritik nokta
Deerleri
P kPa
T 0K
V m3
%
56,17
11
Kritik nokta
Deerleri
P kPa
T 0K
V m3
%
49,39
123

Yanl
Doru
Yanl
Yanl
Yanl
Yanl
Doru
Yanl
Doru
Yanl
Doru
Doru
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
Kritik nokta
Deerleri
P kPa
T 0K
97
320
5548,2
1016,85
0,554*10-
8877,14
1626,96
0,554*10-
8877,14
3416,64
1,116*10-
452,1
1446,7
Wnet kJ
Port kPa
N kW
1,42
1427,13
113,6
100
300
7097,5
1013,9
0,226*10-
11356,04
1622,3
0,226*10-
11356,04
2920
0,407*10-
364,33
1093
Wnet kJ
Port kPa
N kW
0,614
1358,4
9,42*10-4
V m3
%
VH m3
63,8
9,42*10-4
Vc m3
0,554*10-
9,42*10-4
14
Kritik nokta
Deerleri
P kPa
T 0K
4,52*10-4
V m3
%
VH m3
67
4,52*10-4
Vc m3
0,226*104
124
4,52*10-4
RENME FAALYET-6NIN CEVAP ANAHTARLARI

1
2
3
4
5
6
7
8
Doru
Doru
Yanl
Doru
Yanl
Yanl
Doru
Doru
9
Kritik nokta
Deerleri
P kPa
T 0K
98
290
98
311,75
5592
889,54
11185,2
1779,08
411,98
1310,58
4,75*10-4
0,25*10-4
0,25*10-4
11185,2
3024,41
0,425*10-
V m3
4,75*10-4
VH m3
Vc m3
Wnet kJ
Port kPa
N kW
63
4,75*10
0,25*10
0,7533
1448,6
52,7
98
280
98
300,75
3,4*10-4
4851,14
827,08
0,2*10-4
9217,16
1571,46
0,2*10-4
9217,16
2592,9
0,33*10-4
375,36
1151,9
3,4*10-4
VH m3
Vc m3
Wnet kJ
Port kPa
N kW
62
3,4*10-4
0,2*10-4
0,43
1358,4
43
10
Kritik nokta
Deerleri
P kPa
T 0K
V m3
125
RENME FAALYET-7NN CEVAP ANAHTARLARI

Doru
Doru
Doru
Doru
Yanl
Doru
Yanl
Doru
Yanl
Doru
Doru
Doru
Doru
Doru
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14

Doru
Yanl
Doru
Doru
Yanl
Doru
Yanl
Doru
Doru
Yanl
Yanl
Yanl
Doru
Doru
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
126
RENME FAALYET-9UN CEVAP ANAHTARLARI

Doru
Doru
Doru
Doru
Doru
Doru
Doru
Doru
Yanl
Doru
Yanl
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
RENME FAALYET-10NUN CEVAP ANAHTARLARI

Doru
Yanl
Yanl
Yanl
Doru
Yanl
Doru
Doru
Yanl
Doru
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

Yanl
Yanl
Yanl
Doru
Yanl
Yanl
Doru
Doru
Yanl
Doru
Doru
Doru
Yanl
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
127
14
Kritik nokta
Deerleri
P kPa
T 0K
V m3
100
290
14,6*10-4
1837,9
666,24
2,1*10-4
4594,8
1665,6
2,1*10-4
1250
725
14,6*10-4
VH m3
Vc m3
Wnet kJ
Port kPa
N kW
56,47
14,6*10-4
2,1*10-4
0,7112
487,12
56,47
Kritik nokta
Deerleri
97
2436,5
5200
272,89
300,88
658,25
1404,84
737,27
100
295
6,04*10-4
7575,16
1015,76
0,28*10-4
7575,16
1777,58
0,503*10-4
233,42
657,72
6,04*10-4
N kW
15
kPa
16
Kritik nokta
Deerleri
P kPa
T 0K
V m3
VH m3
Vc m3
Wnet kJ
Port kPa
67
6,04*10-4
0,28*10-4
0,36
596,98
Kritik nokta
Deerleri
97
300
97
321,25
4,5*10-4
5987,5
1043,14
0,25*10-4
5987,5
2086,29
0,5*10-4
383,9
1204,5
4,5*10-4
100
305
5,02*10-4
6628
1010,9
0,26*10-4
9943,36
1516,36
0,26*10-4
9943,36
3260,18
0,56*10-4
461
1355,9
5,02*10-4
17
P kPa
T 0K
V m3
18
Kritik nokta
Deerleri
P kPa
T 0K
V m3
%
VH m3
Vc m3
Wnet kJ
Port kPa
N kW
rp
64,3
5,02*10-4
0,26*10-4
0,775
1543,8
124
2,15
128
KAYNAKA
KAYNAKA
BALCI Mustafa, Ali SRMEN, Ouz BORAT, ten Yanmal Motorlar I,

Teknik Eitim Vakf Yaynlar-2, Ankara, stanbul, Bursa, 1995.
BLGNPERK Hseyin, Dizel Motorlar, MEB Yaynlar, stanbul, 1990.
BOLES Michael, A. YUNUS, A. ENGEL, Mhendislik Yaklam ile

Termodinamik, McGraw-Hill, evirisi; DERBENTL Taner, Literatr
Yaynlar, stanbul, 1996.
ETNKAYA Selim, Termodinamik Yasalar lemler Uygulamalar, Nobel

Yayn Datm, Ankara, 1999.
DOST Ahmet, Buji ile Atelemeli Bir Motorda Yakt Olarak Propan ve
Farkl Oranlarda Propan/Btan Kullanmnn Motor Performans ve
Emisyonlara Etkilerinin Deneysel Analizi, Gazi niversitesi Fen Bilimleri
Enstits, Yksek Lisans Tezi, Ankara, 2004.
DUMLUPINAR Azmi, Motorlarn Alkollerle altrlmas, stanbul Teknik

niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, stanbul, 1984.
KAYA Orhan, Motor Ayarlar ve Bakm, MEB Yaynlar, stanbul, 1995.
KAYAN Ahmet, Benzinli Motorlar, Yce Yaynlar, stanbul, 2000.
ZDAMAR brahim, Bilal YELKEN, Benzinli Motorlar, MEB Yaynlar,

stanbul, 2003.
SOYHAN, Hakan Serhat, Doal Gaz Motorlarnda Yanma Performans ve

Egzoz Gazlar Analizi, stanbul Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits
Yksek Lisans Tezi, stanbul, 1995.
SRMEN Ali, M.,hsan KARAMANLIGL, Rdvan ARSLAN, Motor

Termodinamii, Aktel, stanbul, 2004.
129

Motor Çevrimleri Ve Yakıtlar

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Motor Çevrimleri Ve Yakıtlar

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MLL ETM BAKANLII

MOTORLU ARALAR TEKNOLOJS

MOTOR EVRMLER VE YAKITLAR

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

5.2. zantropik Sktrma ................................................................................................... 57

8.4.5. Reine Oluumu (Zamk ve Vernik) ..................................................................... 92

Otomotiv Teknolojisi Alan

Drt ve iki zamanl otto motorlarda, zamanlarn meydana geliini aratrnz.

Is, scaklk, i, g, basn, hacim, tork kavramlarn ve birimlerini aratrnz.

Bilimsel hesap makinesi ile sl saylarda ilemlerin nasl yapldn

1. PSTONLU TEN YANMALI

Otto evrimi (buji ile atelemeli benzinli motorlar)

1.1. Teorik Otto evrimi

evrimde kullanlan gaz, ideal gaz olarak kabul edilen havadr.

Basit olarak ideal gazlar P V m R T eitliine uyan gazlardr. Burada P

ekil 1.1: Teorik otto evrimi P-V ve T-S diyagramlar

1.1.1. zantropik Sktrma

zantropik hl deiimlerinde s transferi olmadn belirtmitik. deal gaz denkleminden

elde edilir. T2 scakl iin

olur. 1.6 numaral denklemde V1/V2 yerine yazlrsa yeni denklemimiz;

bulunur. Ayrca 1 ve 2 noktalar arasnda T ve P ilikisini

denklemi ile ifade ederiz.

Bu denklemler kullanlarak izantropik sktrma sonu scaklk ve basn deerleri

Yaplacak hesaplamalarda, parametrelerin birimleri nemlidir. Scaklk Kelvin (K),

1.1.2. Sabit Hacimde Is Verilmesi

s verme ilemi (piston Nde iken) sabit hacimde

1.1.3. zantropik Genleme

elde edilir. Burada V1 =V4 ve V2=V3 olduu unutulmamaldr.

ayrca 3-4 noktalar arasnda P ve T arasndaki ilikiyi,

denklemi ile ifadelendirebiliriz.

1.1.4. Sabit Hacimde Soutma

d ortama s atma ilemi (piston ANde iken) sabit hacimde

denklemi elde edilir.

1.2. Teorik Otto evrimi Verimi

Q m c T denklemini, maddelerde meydana gelen scaklk deiimini salayan

Qin m c v T buluruz. Buradan, scaklk deiiminin T2den T3e olduunu

elde edilir. Sistemden atlan s;

Q OUT m c v T , buradan scaklk deiiminin T4ten T1e olduunu biliyoruz.

1.3. Teorik Otto evrimi Ortalama Efektif Basnc ve Gc

P2 P1 k P2 100 71.4 P2 1524 .53 kPa

P2 P1 k P2 100 121.4 P2 3242 .30 kPa

T3 rV T2 T3 2.7 805 T3 2173 .5 K deerleri bulunur.

61.67 verim deerlerinin sonuna birimi olarak

P2 P1 k P2 100 91.4 P2 2167 .4 kPa

hacim ve basn deerleri bulundu.

evrimde kullanlan maddenin arln ideal gaz denklemini kullanarak

Q in m c v T3 T2 Q in 1.11 10 0.718 2060 .24 710 .43 Q in 1.076

Q OUT m c v T4 T1 Q out 1.11 10 3 0.718 885 .5 295 Q out 0.47

evrimin, teorik Otto evrimi olduunu biliyoruz. Diyagramn izerken ncelikle P

Teorik Otto evrimi P-V ve T-S diyagramlar

Kritik noktalarda basn, scaklk ve hacimlerini,

R=0.287 kJ/kgK ve k=1.4tr.

Kritik noktalarda basn, scaklk ve hacimlerini,

R=0.287 kJ/kgK ve k=1.4tr.

Pratik Otto evrimi ile ilgili hesaplamalar yapabileceksiniz.

Pompalama kayplarn aratrnz.

Volmetrik verimi aratrnz.

Benzinli motorlarda teorik Otto evrimi neden uygulanamaz? Aratrnz.

Benzinli bir motorun almas srasnda meydana gelen olaylar aratrnz.

Benzinli motorlarda meydana gelen s kaybnn nerelerden ve nasl meydana

Aratrmalarnz, okul ktphanesi, gemi dnemlerdeki ders notlarnz kullanarak

2. PRATK OTTO EVRM