AYRIMCILIK

ve
KADINA YNELK DDET LE
MCADELE MEKANZMALARI
Hazrlayan/Derleyen:
Gizem Tanay Aksa
Her hakk sakldr. Kaynak gsterilerek alnt yaplabilir. Kitabn bir ksmnn
veya tamamnn oaltlmas iin KAOS GL Derneinden izin alnmaldr.
Bu belgenin ieriinden sadece KAOS GL Dernei sorumludur ve bu ierik
herhangi bir ekilde AB Trkiye Delegasyonu Sivil Dn AB Programnn gr
ve tutumunu yanstmaz.

AYRIMCILIK ve KADINA YNELK DDET LE MCADELE MEKANZMALARI

Giri
Ayrmclk ve kadna ynelik iddet son yllarda daha ok gn yzne ksa dahi aslnda uzun
zamandr bireylerin temel hak ve zgrlklerinin nnde nemli iki engel olarak durmaktadr.
Bu iki olgu, engellilerin ve kadnlarn olduu kadar belki daha da ok engelli kadnlarn da
mcadele alanlarndandr. nk; bir sorunla mcadele etmek iin ncelikle o sorunun tespiti
ve grnrlnn salanmas gerekmektedir.
oklu ayrmcla maruz kalan engelli kadnlarn urad ayrmc muameleler ile ne yazk ki
neredeyse hi grnr olmayan engelli kadna ynelik iddet sorunu engelli kadnlarn insan
hak ve zgrlklerini tam ve eit olarak kullanabilmelerinin nnde duran bir engeldir.
te tam da bu noktada ayrmclk ve kadna ynelik iddet ile mcadelede engelli kadnlarn
hem engelli hem de kadn olmaktan kaynaklanan ayrmclk ve iddeti grnr klmalar
gerekmektedir. Bunu salamann nemli bir aya bu ihlallere ilikin gerek idari gerekse de
adli bavurular yapmaktr.
Bu kitapn hazrlanmasnn amac ise; engelli kadnlara ayrmclk ve kadna ynelik
iddet olgularnn genel hatlaryla anlatlmas, bu ynde bir ihlalle karlatklar durumda ise
bavurabilecekleri mcadele mekanizmalar hakknda bilgi vermektir.

I- Ayrmclk ve Kadna Ynelik iddet

A- Ayrmclk

1-Ayrmclk yasa
Toplumda her birimiz sahip olduumuz zelliklere gre kimlik kazanrz. inde
yaadmz toplumda cinsiyet, ya, etnik kken, mezhep gibi kiinin zelliklerine
dayanlarak tanmlanan kimlikler biz ve teki kavramlarn yaratmtr. te bu
noktada teki olarak tanmladmz kiilere kar duyduumuz nyarglar ayrmcln
temelini oluturmaktadr.
Ayrmclk gerek lkemizde gerekse de uluslar aras metinlerle yasaklanmtr. rnein,
BM Engellilerin Haklarna likin Szleme ile engellilie dayal ayrmclk, siyasi,
ekonomik, sosyal, kltrel, medeni veya baka herhangi bir alandaki tm insan hak ve temel
zgrlklerinin dierleri ile eit bir ekilde yararlanmasn veya bunlar kullanmas imkann
ortadan kaldran veya bunu engelleyen her trl ayrmn, dlamann veya kstlamann
engellie dayal olarak yaplmas,

BM kadnlara Ynelik her trl ayrmcln nlenmesi szlemesi ile ise kadnlara
kar ayrmclk, Erkek ve kadnn eitlii temeline dayanarak, evlilik durumlar ne olursa
olsun, kadnlarn siyasal, ekonomik, sosyal, kltrel, kiisel alanlarda yada baka her alanda
insan haklarndan ve temel zgrlklerden yararlanmasna da bu hak ve zgrlklerin

tannmasn ve kullanlmasn tehlikeye koyma yada kaldrma sonucu douran ya da amac

tayan, cinsiyete dayal her tr ayrm, dlama yada kstlama, olarak tanmlanmtr.
BM Her Trl rk ayrmclnn Ortadan Kaldrlmasna likin Uluslararas
szleme ile ise rk ayrmcl tanmlanmtr.
lkemizde ise; Anayasann 10. maddesi ile Kanun nnde Eitlik ilkesi
benimsenmi, 2005 ylnda yrrle giren Trk Ceza Kanununun 122. maddesi ile
Ayrmclk suu dzenlenmi ve Engelliler Kanunu ile ayrmclk yasaklanm, ancak
ayrmclk yaplan deiiklikle kanunun yaymndan ok sonra tanmlanmtr.
Kanununun 5. maddesi ile ise Eit Davranma lkesi bal altnda i ilikisinde
ayrmclk yasaklanmtr.
Tm bu mevzuata baklarak bir ayrmclk tanm kartlmas gerekirse; genel olarak
ayrmclk; ayn veya benzer konumda olan kiilere kar farkl muamele yaplmas yada farkl
konumdaki kiiler arasnda ayn muamelenin yaplmas eklinde tanmlanabilir.
Yani ayrmc muamele, dier btn koullar ayn olduu halde rnein ayn okuldan
mezun olan, yabanc dil seviyesi ve dier btn koullar ayn olan engelli ve engelsiz iki
bireyden i bavurusunda engelsiz olann tercih edilmesi durumunda olduu gibi; grme
engelli bireyin niversite snavnda ekilli sorulardan da sorumlu tutulmas eklinde
gerekleebilir.
Baz durumlarda ayn muamele de ayrmcla neden olmaktadr., niversite snavnda
herkese eit sre verilmesi grnte eitliki bir davran olmakla birlikte, snavda sorular
kendisine okunan grme engelli birey iin bu durum dezavantaj oluturuyor. Bylesi bir
durumda, grme engelliye snavda fazla sre verilmesi yani farkl muamelede bulunulmas
ayrmcl nlemektedir.
Ayn veya benzer konumda olan kiiler arasnda yaplan farkl muamele ancak farkl
muamelenin meru bir amacnn olmas yani hakl bir nedene dayanmas halinde ayrmc
muamele olmaktan kabilir. Yukardaki rneklerde olduu zere, grme engelli renciye
snavda fazla sre verilmesinde hakl bir neden olduundan farkl muamele olmasna ramen
ayrmc muamele bulunmamaktadr.
Ayrmcl trleri zerinden tanmlamak gerekirse;
a)Dorudan Ayrmclk
Gerek veya tzel bir kii ya da topluluun, hak ve zgrlklerden ayn veya benzer
konumdakilere kyasla eit ekilde yararlanmasn engelleyen veya zorlatran her trl farkl
muamele ile dorudan ayrmclk ortaya kmaktadr.
Dorudan ayrmclkta, hakl bir neden olmakszn ayn veya benzer durumdakilere
farkl muamele esastr.
rnein, grme engelli rencilerin snavlarda ekilli sorulardan muaf tutulmalar
ortada hakl bir nedenin olmas nedeniyle dier renciler aleyhine ayrmc bir muamele
saylmamakta iken; niversite snav kitapnda okulumuza engelli renci kabul
edilmeyecektir. eklinde bir aklama yazlmas meru ama olmadndan engellilie
dayal dorudan ayrmclk oluturur.

Yine, herhangi bir etnik gruba mensup bireylerin restorana alnmamas, ayn i
iin kadnlara erkeklerden daha dk cret denmesi, engelli olmas nedeniyle iddet
gren kadnn snma evine kabul edilmemesi dorudan ayrmclk rnekleri arasnda
saylabilir.
Dorudan ayrmcln unsurlar;
-Kiilerin ayn veya benzer konumda olmalar zorunluluu,
-Kiiler arasnda farkl muamelede bulunulmas,
-Farkl muamelenin hakl bir nedene dayanmamas.
Temel unsur ise; bir kiinin ayrmcla maruz kalp kalmadnn tespiti iin gerekli
olan karlatrma ltdr. Sz konusu kiiye yaplan muamele ile baka bir kiiye yaplan
veya yaplacak olan muamelenin kyaslanmas gerekmektedir.
Daha nce de belirtildii zere; eitliin salanabilmesi ve ayrmcln tespitinde
karlatrma yaplmas gerekmektedir. yerinde farkl cret alan kadn ile erkek arasnda
ayrmc bir muamelenin olup olmadnn belirlenmesinde; kullanlacak karlatrma
ltnn yani ayn veya benzer konumda olan kiinin kim olaca hususunda, erkek yerine,
ayn sektrde alan ya da ayn koullarda alan kadnlarla deerlendirme yaplamaz.
nk; byle bir durum yanl karlatrma ltnn seilmesi nedeniyle yanl sonular
douracaktr. Bu durumda seilmesi gereken kii ayn i ve koullarda alan bir erkek
olmaldr.

b)Dolayl Ayrmclk
Kiilerin sahip olduklar farkl zellikler baz durumlarda farkl muameleye tabi
tutulmalarn gerektirebilir.
Bu durumda, ayrmclk birbirinden farkl konumdakilere farkl ekilde
davranlmamas nedeniyle de, dolayl bir biimde de ortaya kabilir. Dolayl ayrmclk,
grnte tarafsz olan bir hkmn, uygulamann ya da ltn belli bir gruba ait kiileri
dier kiilere oranla dezavantajl bir durumda brakmasdr.
verenin i iin getirdii artlar da baz durumlarda dolayl ayrmcla neden
olabilmektedir. rnein; bir i iin boy, ya snr getirmek ya da seyahat engeli bulunmamak,
src belgesine sahip olmak gibi artlar baz durumlarda belli gruplar iin ayrmclk
yaratmaktadr. veren tarafndan aranan artlarn iin gerei zorunlu olmas halinde ayrmc
muameleden bahsedemeyiz. rnein, src belgesine sahip olma art ofr arayan bir
iveren iin iin gereidir; ancak iveren tarafndan sekreterlik ya da bilgisayar operatrl
iin src belgesine sahip olma art aranmas, herkese uygulanan eit bir muamele gibi
grnse dahi hibir zaman src belgesi alamayacak olan grme engelliler iin ayrmc
muamele oluturmaktadr.
Ayn ekilde, mlakat yntemiyle ie almlarda, diksiyon art aranmas iin gerei
deilse; konuma bozukluu olan engelliler asndan ayrmclk oluturmaktadr.
Dolayl ayrmclkta, dorudan ayrmclkta olduunun aksine yaplmas gereken
farkl muamelenin yaplmamas ayrmcl dourmaktadr.

Dolayl ayrmcln unsurlar;

-Grnte tarafsz bir uygulama ya da kural olmal,
-Bu kural ya da uygulama olumsuz sonular dourmal ya da byle bir ihtimal yaratmal,
-Uygulama ve kuraln meru bir nedeni olmamaldr.
Dolayl ayrmclk, grup zerinde etkili olarak ortaya kabilecei gibi, ki bu durumda baz
dzenlemelerin belli gruplar zerinde daha dezavantajl sonular dourmas mmkn
olmaktadr. Kurala istisna getirilmemesi yoluyla da gerekleebilir. Bu halde; engellilere
askerlik ya da resim dersi muafiyeti getirme rnek olabilir.
Son olarak ise; Makul uyumlatrma yaplmamas yoluyla dolayl ayrmclk da mmkn
olabilir.

c)Makul Uyumlatrma
Engellilerin tm insan haklarn ve temel zgrlklerinden dierleriyle eit ekilde
kullanmasn veya bunlardan yararlanmasn salamak zere somut durumda ihtiya duyulan,
ll ve ar bir yk getirmeyen, gerekli ve uygun deiiklik ve uyarlamalardr.
Gnmzde makul uyumlatrmann yalnzca engelli bireyler asndan deil,
toplumun dier kesimleri asndan da gerekli olduu kabul edilmektedir. rnein,
kaldrmlara veya bina girilerine yaplan rampadan, fiziksel engelli bir birey kadar bebek
arabasyla yryen ebeveynler de faydalanmaktadr.
yerinin fiziksel engelli alana uygun hale getirilmesi makul uyumlatrmaya rnek
olabilecei gibi, alma saatlerinin dzenlenmesi ya da ders materyallerinin grme engelli
renciye uygun hazrlanmas da rnekler arasndadr.
Makul uyumlatrma yaplmamas nedeni ile ayrmcln unsurlar;
a-Uyumlatrmay yapma ykmll altnda olan tarafn buna ihtiyac olan kiinin
durumu hakknda bilgi sahibi olmas,
Bu koulun salanmas iin, rnein grme engelli bireyin iyerinde alabilmesi iin
zel bir donanma (sesli program yklenmi bilgisayar gibi) ihtiya duyuyorsa, bu talebin
iverene bildirilmesi gerekmektedir.
b-Uyumlatrmann makul olmas ve uyumlatrma ykmll altnda olan kii
bakmndan ar bir yk getirmemesi,
Uyumlatrma talebinin talep edilen kii tarafndan karlanabilir oranda olmas
gerekmektedir. rnein, bir binann nc katnda bulunan iyerinin baka bir binaya
tanmasn talep etmek makul olmayan bir taleptir.
c-uyumlatrmann nc kiiler asndan faaliyetlerin gerekletirilmesini nemli
lde gletirmemesi
d-Uyumlatrmann imknsz olmamas,

Uyumlatrma talebi gerekletirilebilir olmaldr. rnein, tarihi bina niteliinde

bulunan bir okulda okurken, binann mimarisinin deitirilmesinin talep edilmesi
gerekletirilmesi mmkn olmayan bir taleptir.

d)Taciz
Taciz, insan haysiyet ve itibarnn inenmesi amacn tayan veya o sonucu
douracak ya da yldrc, dmanca, bakalarnn gznde alaltc, aalayc bir durum
yaratacak, kastl veya kastsz her trl davranlardr.
Bir davran, hakaret ieren aka ya da aalayc szler taciz olabilir. rnein,
iverenin kadn iiye fiziksel grnyle ilgili aka yapmas halinde taciz gereklemi
olur. Bazen bak bile tacize girebilmektedir. Bunun yannda, taciz tek bir davra nla
gerekleebilecei gibi zamana yaylm davranlar dizisi ile de gerekleebilir.
itme engelli iinin i arkadalar tarafndan zerine kalem atlarak arlmas
tacizin yalnzca iveren tarafndan yaplmayacann bir gstergesidir.
Yaplan davrann onur krc veya aalayc etkisi olmas tacizin varl iin
yeterli bir unsurdur. Yani; davrann amac taciz olmasa bile bu tr bir sonu dourduu
hallerde tacizin varl kabul edilmelidir.
Farkl bir etnik gruba mensup olduu bilinen bir ailenin yaad evin kapsnn
iaretlenmesi tacize girdii gibi belli bir mezhebe ilikin hakaret ieren szlerin yazl
olduu pankartlarn aslmas da taciz kapsamnda deerlendirilir.
Tacizin dorudan ve dolayl ayrmclk trlerinden fark, belirlenmesinde ayn veya
benzer durumda bir karlatrma bireyine ihtiya duyulmamasdr.
Tacizin yasaklanmasndaki ama, hak ve zgrlklerden yararlanrken, bu
yararlanmann insan onuruna yarar bir ortamda gereklemesidir. rnein; engelli altrma
ykmll karsnda bir iveren ie ald engelli alanna her ne kadar istihdam
yaratarak ayrmclk yapmam olsa dahi; ona yapamayaca iler vererek veya birey olarak
yokmu gibi davranarak tacizde bulunmu ve engelli kiinin alma hakkn insan onuruna
yarar ekilde kullanmasn engellemi olmaktadr.
e)oklu Ayrmclk
Bir kii farkl alanlarda farkl temelde ayrmcla urayabilecei gibi, tek bir olayda
birden fazla temelde ayrmcla da maruz kalabilir. Bu durumda oklu ayrmclk sz
konusudur. Engelli kadnlar, hem engelli hem de kadn olmaktan dolay oklu ayrmcla
maruz kalmaktadrlar. Yine, Ecinsel ve engelli; kadn ve Krt olan bireyler oklu ayrmcla
maruz kalan gruplara rnek gsterilebilir.
f)Dolaysyla Ayrmclk
Bireyin kendisi ile ilgili deil, yakn ilikide olduu bir kii nedeniyle ayrmcla
maruz kalmas halinde dolaysyla ayrmclk sz konuu olur.
rnein; ocuu engelli olan bir kadnn ii aksataca dncesiyle ie alnmamas
durumunda, ei roman vatanda olan bir bireye ev kiralanmamas ya da alevi garson
altrd iin restorana gidilmemesi durumunda dolaysyla ayrmclk sz konuu olur.
g)Madurlatrma

Ayrmclk trlerinden herhangi biri ile ilgili yaplan bavuru ya da alan dava
sebebiyle de ayrmcla uranabilir.
Madurlatrma Ayrmclk yasa veya eitlik ilkesinin inendii iddias ile idari
ikyet ya da yarg yoluna bavuran bireylerin bu giriimlerinin nlenmesi ya da giriimde
bulunmalarndan dolay cezalandrlmalar gibi bir nedenle olumsuz bir tutum ya da
davranla kar karya kalnmas durumudur.
Madurlatrmaya urayan kii kendisine ayrmclk yaplan bireyler olabilecei gibi
bir ikyet ya da dava nedeniyle delil sunan, ikyette bulunan veya dava aan nc kiiler
de olabilir. Madurlatrma, bir ayrmcln ortaya kmasn engellemek ya da
cezalandrmak eklinde ortaya ktndan ayrmclk eylemi saylmaktadr.
lkemizde de, Kanunu ile iinin iverene kar yasal yollara bavurduu hallerde
iten karlmas yasaklanmtr.rnein, st izni kullandrlmayan iinin bu durumu dava
konusu yapmas nedeniyle iten atlmas durumunda Kanunu devreye girmekte ve ii
korunmaktadr.
h)Geici zel nlem
Ayrmclk konusunda toplumda belki de en ok duyulan kavram pozitif ayrmclk
olarak bilinen geici zel nlem dir. zel nleme ihtiya duyulmasnn nedeni, eitliin
salanabilmesi iin; ayrmclk yasann yan sra ayrmcla maruz kalma riski tayan
gruplarn, rnein engelliler, kadnlar gibi, zel olarak desteklenmesi gerekliliidir.
stihdam alannda engellilere kota uygulamas gibi, siyasi partilerin seimlerde kadn
kotas uygulamas da buna rnek olabilir. Bunun yan sra, snma evinde kalan engelli veya
engelli ocuu bulunan kadna dier kadnlardan daha fazla aylk verilmesi de zel nlemdir.
lk bakta bu durum eitsizlik gibi grnse de, aslnda fiili eitsizlii gidermeye ynelik bir
geici zel nlemdir.
Kabul edilmelidir ki; i bulma konusunda bir kadn ile erkek ayn koullara sahip
olmad gibi; engelli bir kii ile engelsiz kiinin de ayn koullara sahip olmad bir
gerektir.
Bu noktada toplumda ayrmcla maruz kalma riski bulunan kiiler asndan geici
zel nlemler alnmas eitlik ilkesine aykrlk tekil etmemektedir; nk bu farkl muamele
hakl nedenlerin bir sonucudur. Tersi bir durum ise; fiili eitsizlii korumak anlamna
gelmektedir.

2-Ayrmclk Suu
Ayrmclk, Trk Ceza Kanununun 122. maddesinde Nefret ve Ayrmclk suu
olarak dzenlenmitir.
MADDE 122. - (1) Dil, rk, milliyet, renk, cinsiyet, engellilik, siyas dnce, felsef
inan, din veya mezhep farkllndan kaynaklanan nefret nedeniyle,
a)
b)
c)
d)

Kamuya arz edilmi olan bir tanr veya tanmaz maln satlmasn, devrini
veya kiraya verilmesini,
Bir kiinin kamuya arz edilmi belli bir hizmetten yararlanmasn
Bir kiinin ie alnmasn,
Bir kiinin olaan bir ekonomik etkinlikte bulunmasn,
Engelleyen kimse bir yldan yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr.

TCKnn 122. maddesi ile; ie almama, tanr ya da tanmaz mallara ilikin

haklarn engellenmesi, kamuya arz edilmi hizmetten faydalanmann engellenmesi gibi
fiillerin ancak dil, rk, milliyet, renk, cinsiyet, engellilik, siyas dnce, felsef inan, din
veya mezhep farkllndan kaynaklanan nefret nedeniyle yaplmasnn su tekil edecei
dzenlenmitir.
Burada belirtilmesi gereken, ayrmclk madurunun maddede saylan ayrmclk
nedenlerinden birine dahil olmasa bile fail tarafndan byle alglanmas halinde suun yine de
gereklemi olacadr.
rnein, engellilie dayal ayrmclk iddiasnn tespitinde, lt, bireyin
kanunen(%40n zerinde ) engelli olup, olmad deil, ayrmc muamelede bulunan kiinin
bireyi engelli olarak alglayp, alglamaddr.
Kiinin varsaylan zellii nedeniyle ayrmclk suu maduru olmas btn dier
ayrmclk nedenleri iin de geerlidir. rnein, fail tarafndan kiinin ecinsel ya da farkl bir
etnik gruba dahil olduu zannyla yaplan davran dier unsurlarn varl halinde su
oluturmaktadr.
Maddede, yalnzca dorudan ayrmclk hali cezalandrlmaktadr.
Kanuna gre su saylan haller:
a) Kamuya arz edilmi olan bir tanr veya tanmaz maln satlmasnn, devrinin veya
kiraya verilmesinin engellenmesi,

Sahibi olduu evi farkl bir etnik gruba mensup kiiye satmamak bu suun gerekletii
anlamna gelebilecei gibi szleme zgrl erevesinde kii evini istedii kiiye de
satabilir. Burada dikkat edilmesi gereken husus ev sahibinin sat yalnzca kiinin farkl
etnik gruba mensubiyetinden dolay engellemesidir.
Yine daha nce verdiimiz rnekten hareketle, zihinsel engelli ocua sahip bir
aileye ev kiralamak istemeyen ev sahibi de ayn durumdadr.
b) Bir kiinin kamuya arz edilmi belli bir hizmetten yararlanmasn engellemek,
Kamuya arz edilmi bir hizmeti yapmann reddedilmesi, eitim, ulam, adalet,
salk gibi haklar ile ilgili tm hizmetler iin geerlidir. Eitim, adalet, salk, sosyal
gvenlik, yaama standard, Kltrel yaama katlma gibi hizmetler bu kapsamdadr.
Tekerlekli sandalyeli bir engellinin otobse alnmamas, farkl bir dine mensup
rencinin okula alnmamas, farkl mezhepten olduu dncesiyle kiinin tedavisinin
yaplmak istenmemesi gibi durumlarda ayrmclk suu oluacaktr.
c) Bir kiinin ie alnmasn engellemek,

ilikisinde iveren istedii kiiyle i szlemesi yapabilir. Burada iverenin

keyfi olarak bireyler arasnda ayrm gzeterek kiileri ie almas veya almamas su
olarak dzenlenmitir.
rnein bir iveren bavuruda bulunan iki kii arasnda yalnzca birinin engelli
olmas nedeniyle dierini tercih ediyorsa burada ayrmclk suunu ilemi olacaktr.
Belirtmek gerekir ki; bavuru aamasnda iin gerei deilse engellilik halinin
sorulmas zel hayatn gizliliinin ihlali olduu gibi, engelli bireylerin bavurusunun
engellenmesi bal bana bir ayrmc muameledir ve maddenin kapsamna girmektedir.

d) Bir kiinin olaan bir ekonomik etkinlikte bulunmasn engellemek,

Olaan ekonomik faaliyet" kavram, bireyin her trl al veri ve szleme ilikilerini
kapsamaktadr.
Bu noktada, ecinsel olduu gerekesiyle bireye rn satlmamas, bankada ilem
yapan grme engelliden tank istenmesi, farkl rktan bir kii tarafndan alan restorana
gidilmeyerek kapatlmasnn salanmas ya da herhangi bir blgede farkl dine mensup
bir kii tarafndan market almasnn nlenmesi iin dkkn kiralanmamas halinde
bireyin olaan ekonomik etkinlikte bulunmas engellenmi olacaktr.
Ayn ekilde, Bu maazadan aleviler al veri yapamaz. eklinde bir yaz
aslmas dorudan ayrmc bir muamele olduu gibi ayn zamanda ceza kanunu asndan
su oluturmaktadr.
Yukarda saylan davranlar ancak, kiiler arasnda dil, rk, milliyet, renk,
cinsiyet, engellilik, siyasi dnce, felsefi inan, din veya mezhep farkllndan
kaynaklanan nefret nedeniyle gerekletirilirse su olumaktadr. Bu durumda ise,
faildeki nefret duygusunun ispatnn nasl mmkn olaca sorunu karmza
kmaktadr.
Ayrmclk suu her ne kadar ceza kanunu ile su olarak dzenlenmise de;
-Ayrmc muamele grdn ispatlamak madura dmektedir.
-Yalnzca dorudan ayrmclk cezalandrlmtr. Dolayl ayrmclk, taciz, dolaysyla
ayrmclk, madurlatrma ve makul uyumlatrma yapmama sonucu ayrmclk 122. madde
kapsam dnda braklmtr.
-Maddede 2014 ylnda yaplan deiiklik ile; suun tanm daha da daraltlm,
ayrmclk nedenlerinden benzeri sebepler ibaresi karlm, muamelenin nefret
nedeniyle yaplmas art getirilmitir.
-Tm hak ve zgrlkler deil yalnzca baz haklar bakmndan ayrmc muamele su
oluturduundan birok hak ve zgrlk koruma dnda kalmtr.

B- Kadna Ynelik iddet

1-Genel olarak Kadna Ynelik iddet
Kadna ynelik iddet kadnlarn insan haklarna kar bir ihlal oluturmaktadr. bu haklarn ve
zgrlklerin kullanlmasn zayflatmakta veya hkmsz klmaktadr.
Kadnlara kar iddet, erkekler ve kadnlar arasndaki eitliki olmayan g ilikilerinin
tarihsel bir gstergesidir. Bu g ilikisi erkekler tarafndan kadnlar zerinde egemenlik
kurulmasna ve kadnlara ayrmclk yaplmasna yol amaktadr.
Kadnlara kar uygulanan iddet, erkeklerle karlatrldnda kadnlar zorla baml bir
konuma sokan ok nemli toplumsal bir mekanizmadr.

Kadnlarn toplum iinde hukuki, sosyal, siyasal ve ekonomik eitlii iin salanan imkanlar,
baka nedenlerle birlikte, srekli ve yerel nitelikte iddet tarafndan kstlanmaktadr.
Yukardaki tespitleri yapan 20 Aralk 1993 tarihli 44/104 sayl Kararla ilan edilen Kadnlara
Kar iddetin Tasfiye Edilmesine Dair Bildiri ile ayn zamanda; aznlk gruplara dahil olan
kadnlar, yerli kadnlar, mlteci kadnlar, gmen kadnlar, krsal blgelerde veya uygarla
uzak topluluklarda yaayan kadnlar, bakma muhta kadnlar, ceza veya tutukevlerindeki
kadnlar, kz ocuklar, engelli kadnlar, yal kadnlar ve silahl atma blgelerinde bulunan
kadnlar gibi baz kadn gruplarnn iddete kar savunmasz bulunduklar da Bildiri ile zel
olarak vurgulanmtr.
BM Genel Kurulu tarafndan, eitlik, gvenlik, zgrlk, btn insanlarn bedensel btnl
ve insanlk onuru konusundaki haklarn ve prensiplerin kadnlara her yerde uygulanmasnn
acil bir gereklilik olduu vurgulanmtr.
Bildiri ile vurgulanan nemli bir hususta, kadnlara kar iddetin ak ve anlalabilir bir
tanmnn yaplmasna, kadnlara kar her trl iddetin tasfiye edilmesini salamak iin
kullanlacak olan haklarn aka dzenlenmesine, Devletlerin tadklar sorumluluklar
konusunda taahhtte bulunmalarna ve kadnlara kar iddetin tasfiye edilmesi iin btn bir
uluslararas toplumun taahhtte bulunmasna ihtiya olduudur.
Kadna ynelik iddet, bahse konu bildiri ile; ister kamusal isterse zel yaamda meydana
gelsin, kadnlara fiziksel, cinsel veya psikolojik ac veya strap veren veya verebilecek olan
cinsiyete dayanan bir eylem veya bu tr eylemlerle tehdit etme, zorlama veya keyfi olarak
zgrlkten yoksun brakma olarak tanmlanmtr.
6284 sayl Ailenin Korunmas ve Kadna Kar iddetin nlenmesine Dair Kanun ile
Kadna ynelik iddet , kadnlara, yalnzca kadn olduklar iin uygulanan veya kadnlar
etkileyen cinsiyete dayal bir ayrmclk ile kadnn insan haklar ihlaline yol aan ve bu
kanunda iddet olarak tanmlanan her trl tutum ve davran olarak; iddet ise kiinin,
fiziksel, cinsel, psikolojik veya ekonomik adan zarar grmesiyle veya ac ekmesiyle
sonulanan veya sonulanmas muhtemel hareketleri, buna ynelik tehdit ve basky ya da
zgrln keyf engellenmesini de ieren, toplumsal, kamusal veya zel alanda meydana
gelen fiziksel, cinsel, psikolojik, szl veya ekonomik her trl tutum ve davran, olarak
tanmlanmtr.
2- Kadna Ynelik iddet Trleri
a)Fiziksel iddet
Kadnn bedenine ynelik sertlik ve kaba kuvvet ieren, her tr ac ve zarar verici harekettir.
Yumruklama, tekmeleme, tokat atma, vurma, srma, imdikleme, sa ekme, yakma,
boazn skma, ikence yapma, bir eya ile vurma fiziksel iddet rnekleri arasnda
saylmaktadr. Tm bunlarn yan sra, engelli kadnlarn engel durumlar kullanlarak rnein
fiziksel engelli kadna ynelik tekerlekli sandalyeden drme gibi, yaplan fiiller de fiziksel
iddet rnekleri arasndadr.
Kadnlara Kar iddetin Tasfiye Edilmesine Dair Bildiri ile ise, aile iinde meydana gelen
dvme, cinsel organlar dalama ve kadnlara zarar veren geleneksel uygulamalar, e

olmayanlar arasndaki iddet kadna ynelik iddet rnekleri arasnda saylm, ancak
rneklerin bu hallerle snrl olmad vurgulanmtr.
Kadna ynelik fiziksel iddet, iddeti uygulayann kendi fiziksel gcyle, delici, kesici alet
veya silahla yaplabilecei gibi, a brakma, sreen hastala sahip bir kadnn ilalarn
vermeme eklinde de olabilir.
Fiziksel iddet genelde iz brakt ve gzle grlebilir olduu iin toplum tarafndan en ok
bilinen iddet trdr.

b)Psikolojik iddet
Kadnn duygu ve dnceleri zerinde uygulanan iddet trdr. Ksme, bask uygulama,
intihar etmekle tehdit, alay etme, grmezden gelme, hakaret etme, ocuklar uzaklatrma,
kadnn sosyal evresine kadnla ilgili yalan syleme, sosyal evreden zorla uzaklatrma,
kadnn gvenini krma, bilgi saklama, kskanlk, gzda verme, grme engelli kadna
sessizce yaklaarak korkutma eklinde meydana gelebilir.
Psikolojik iddet sonucu, kadn genelde, korku, depresyon, kendine saygy yitirme, zgven
eksiklii ve baml olduu duygularna kaplmaktadr.

c)Cinsel iddet
Kadnn bedenine ynelik istenmeyen her tr cinsel ierikli davran veya sz cinsel iddet
olarak deerlendirilebilir. stenmeyen cinsel davranlar yapmaya zorlama, zorla cinsel iliki,
taciz etme, cinsel iliki srasnda g kullanma, zorla genital muayene, bekaret kontrol, zorla
evlendirme, bakalaryla cinsel ilikiye zorlama eklinde meydana gelebilir.
Aile iinde meydana gelen; kz ocuklarn cinsel istismar, evlilik ii tecavz gibi fiiller ile;
toplum iinde meydana gelen tecavz, cinsel istismar, alma hayatnda, retim
kurumlarnda ve dier yerlerde cinsel taciz, kadn sat ve zorla seks iilii gibi fiiller de
Kadnlara Kar iddetin Tasfiye Edilmesine Dair Bildiri ile kadna ynelik iddet rnekleri
arasnda saylmtr.
Cinsel ierikli laf atma da cinsel iddet sayld gibi zellikle grme engelli kadnlara ynelik
yardm etme bahanesiyle elle sarkntlk da bu iddet kapsamna girmektedir.

d)Szel iddet
Szel iddette, ortada kadnn bedenine ynelen fiziksel bir fiil olmamakla birlikte, genelde
Ykc eletiri, barma, alay etme, sulama, isim takma, zellikle engelli kadnn engeline
ynelik hakaret ieren szler syleme gibi ekillerde duygusal travma yaratabilecek sonular
douran bir iddet trdr.

e)Ekonomik iddet

Ekonomik iddet, kadnn malvarln kullanmasn engelleme eklinde olabilecei gibi zorla
borlandrma eklinde de geliebilir. Ekonomik zgrl kstlama, eve para brakmama
veya ok az brakma, almasna izin vermeme, zorla altrma, srekli hesap sorma, paray
kullanarak aalamaya alma, zorunlu giderleri iin gerekli paray kullanmasna izin
vermeme, kazand paraya el koymann yan sra engelli kadn zorla dilendirme gibi fiiller
ekonomik iddet rnekleri arasnda saylabilir.

II-Ayrmclk ve Kadna Ynelik iddete Kar Mcadele Mekanizmalar

A-Ayrmc Muamele le Mcadele Mekanizmalar

1- Hukuk Davalar

Ayrmc muamele sonucu maddi bir kaybn olumas veya manevi olarak grlen zarar
nedeniyle maddi- manevi tazminat davas alabilir.

2- Ceza Davalar

Uranlan ayrmc muamele, ayn zamanda ceza kanunu ile dzenlenen ayrmclk
suunu oluturuyorsa kamu davas almas iin savclklara su duyurusunda bulunulabilir.

B- Kadna Ynelik iddetle Mcadele Mekanizmalar

1- Hukuk Davalar
-Maddi- Manevi Tazminat Davalar:
iddete maruz kalan kadn maddi ve manevi kayplar nedeniyle hukuk mahkemelerinde
tazminat davas aabilir.
-6284 sayl Ailenin Korunmas ve Kadna Kar iddetin nlenmesine Dair Kanun
Kapsamnda Alnabilecek nleyici ve Koruyucu Tedbirler

Kanun kapsamnda iddet gren kadn nleyici ve koruyucu tedbir karar alnmasn talep
edebilir.
a)Koruyucu Tedbir Kararlar
mlki amir tarafndan alnabilecek koruyucu tedbir kararlar ;
-Kendisine ve gerekiyorsa beraberindeki ocuklara, bulunduu yerde veya baka bir
yerde uygun barnma yeri salanmas.
-Dier kanunlar kapsamnda yaplacak yardmlar sakl kalmak zere, geici maddi
yardm yaplmas.
-Psikolojik, meslek, hukuk ve sosyal bakmdan rehberlik ve danmanlk hizmeti
verilmesi.
-Hayat tehlikesinin bulunmas hlinde, ilgilinin talebi zerine veya resen geici koruma
altna alnmas.
-Gerekli olmas hlinde, korunan kiinin ocuklar varsa alma yaamna katlmn
desteklemek zere drt ay, kiinin almas hlinde ise iki aylk sre ile snrl olmak

kaydyla, on alt yandan bykler iin her yl belirlenen aylk net asgari cret tutarnn
yarsn gememek ve belgelendirilmek kaydyla Bakanlk btesinin ilgili tertibinden
karlanmak suretiyle kre imknnn salanmas, olarak saylmtr.
Hakim tarafndan verilecek koruyucu tedbir kararlar,
-yerinin deitirilmesi.
-Kiinin evli olmas hlinde mterek yerleim yerinden ayr yerleim yeri belirlenmesi.
-22/11/2001 tarihli ve 4721 sayl Trk Meden Kanunundaki artlarn varl hlinde ve
korunan kiinin talebi zerine tapu ktne aile konutu erhi konulmas.
-Korunan kii bakmndan hayat tehlikenin bulunmas ve bu tehlikenin nlenmesi iin
dier tedbirlerin yeterli olmayacann anlalmas hlinde ve ilgilinin aydnlatlm rzasna
dayal olarak 27/12/2007 tarihli ve 5726 sayl Tank Koruma Kanunu hkmlerine gre
kimlik ve ilgili dier bilgi ve belgelerinin deitirilmesi eklinde dzenlenmitir.
b)nleyici Tedbir Kararlar
-iddet maduruna ynelik olarak iddet tehdidi, hakaret, aalama veya kk
drmeyi ieren sz ve davranlarda bulunmamas.
-Mterek konuttan veya bulunduu yerden derhl uzaklatrlmas ve mterek
konutun korunan kiiye tahsis edilmesi.
-Korunan kiilere, bu kiilerin bulunduklar konuta, okula ve iyerine yaklamamas.
-ocuklarla ilgili daha nce verilmi bir kiisel iliki kurma karar varsa, kiisel ilikinin
refakati eliinde yaplmas, kiisel ilikinin snrlanmas ya da tmyle kaldrlmas.
-Gerekli grlmesi hlinde korunan kiinin, iddete uramam olsa bile yaknlarna,
tanklarna ve kiisel iliki kurulmasna ilikin hller sakl kalmak zere ocuklarna
yaklamamas.
-Korunan kiinin ahsi eyalarna ve ev eyalarna zarar vermemesi.
-Korunan kiiyi iletiim aralaryla veya sair surette rahatsz etmemesi.
-Bulundurulmas veya tanmasna kanunen izin verilen silahlar kollua teslim etmesi.
-Silah tamas zorunlu olan bir kamu grevi ifa etse bile bu grevi nedeniyle
zimmetinde bulunan silah kurumuna teslim etmesi.
-Korunan kiilerin bulunduklar yerlerde alkol ya da uyuturucu veya uyarc madde
kullanmamas ya da bu maddelerin etkisinde iken korunan kiilere ve bunlarn bulunduklar
yerlere yaklamamas, bamllnn olmas hlinde, hastaneye yatmak dhil, muayene ve
tedavisinin salanmas.
-Bir salk kuruluuna muayene veya tedavi iin bavurmas ve tedavisinin salanmas.
Ayrca, 6284 sayl kanun ile, hakim tarafndan, velayet, tedbir nafakas, nafaka ve kiisel
iliki kurulmas gibi hususlarda da karar verilebilecei dzenlenmitir.
2- Ceza Davalar
iddete urayan ya da urama riski bulunan kadnlar en yakn karakola
bavurabilecekleri gibi dorudan Cumhuriyet Basavclklarna da su ihbarnda
bulunarak kamu davas almasn salayabilirler. .
3- hbar Hatlar

lkemizde kadna ynelik iddetle ilgili mcadele mekanizmalar arasnda 155 polis, 112
ambulans, ALO183 Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl hatt, 156 Jandarma acil ihbar hatlar

bulunmaktadr. iddet gren veya iddete maruz kalma riski tayan kadnlar bu hatlar
arayarak ihbarda bulunabilirler.
4- iddet nleme ve zleme Merkezleri(NM)

6284 sayl kanun ile kurulan iddet nleme ve izleme merkezleri, iddetin nlenmesi ile
koruyucu ve nleyici tedbirlerin etkin olarak uygulanmasna ynelik destek ve izleme
hizmetleri verir, almalarn 7 gn 24 saat esasna gre yrtr.
iddet gren kadn NM lere bavurarak ilgili tedbirlerin alnmasn talep edebilir.
5- Salk Kurulular

iddete urayan kadn ilk olarak en yakn salk kuruluuna bavurarak tedavi
hizmetinden faydalanmaldr. Bu ayn zamanda iddetin raporlanmas asndan da nemlidir.
Ayrca, Salk kurulularnn iddet vakalarn derhal kolluk birimlerine bildirme zorunluluu
bulunmaktadr.
6- Kadn Snaklar ve Danma Merkezleri

iddete urayan kadnlar ilk olarak NM yada Aile ve Sosyal Politikalar

Bakanlnn, belediyelerin veya kadn rgtlerinin kadn danma merkezlerine
bavurabilirler. Bu merkezlerde kadnlarn ihtiyalar ve iinde bulunduklar durumun
ayrntl analizi yaplarak bir plan yaplmakta, gerekli olmas halinde kadnlar bir snaa
yerletirilmektedir.
Merkezi idare dnda gerek yerel ynetimler ve gerekse de alanda alan kadn STKlar
tarafndan kurulan kadn danma merkezleri iddete urayan ya da danmanlk destei almak
isteyen kadnlar iin nemli mekanizmalardr.

C-Ayrmclk ve Kadna Ynelik iddet Karsnda Bavurulabilecek Ortak Kurullar

1- Kamu Denetilii Kurumu

Kurumun grev alanna giren konularda dileke ya da e- bavuru halinde, kurum

tarafndan ikayetler incelenir, aratrlr ve nerilerde bulunulur.
Adres: Kavakldere Mah. Nevzat Tandoan Cad. No: 4 ankaya/Ankara
Tel: 0 (312)465 22 00

2- TBMM nsan Haklarn nceleme Komisyonu

Temel hak ve zgrlklerin ihlali iddiasyla komisyona dileke ile bavuruda

bulunulabilir.

3- l ve le nsan Haklar Kurullar

llerde valilik, ilelerde kaymakamlk araclyla hak ihlallerine ilikin yaplan

bavuru neticesinde, kurul tarafndan aratrma, inceleme ve deerlendirme yaplarak sorunun
zmne ynelik nerilerde bulunulur.

4-TBMM Kadn Erkek Frsat Eitlii Komisyonu - KEFEK

Komisyon, kadn erkek frsat eitliine ilikin uygulamalarn incelenmesi, denetlenmesi,
ulusal ve uluslar aras gelimelerin izlenmesinin yan sra hak ihlalleri ve kadna ynelik her
trl ayrmclk, iddet vb. konularda ilgili bavurular incelemekte ve gerekli grld
hallerde ilgili mercileri uyarmaktadr.
Komisyona kefek@tbmm.gov.tr web adresinden ya da 0 (312) 420 52 95-98
numaralarndan ulalabilir.

Gerek ayrmc muameleye gerekse de kadna ynelik iddete maruz kalan bireyler bu
mcadele mekanizmalarndan herhangi birine bavurabilecekleri gibi birden fazlasna da
bavurabilirler. Elbette ki; alanda alan sivil toplum kurulularna da mutlaka ihlalin
bildirilmesi gerekmektedir. Bu sayede, ihlal ilgili STK raporlarna da yansm olacaktr.
Sonu olarak, ayrmclk ve kadna ynelik iddet ile mcadelede sorunun grnr klnmas
iin mutlaka ihlale kar bavuruda bulunmak gerekmektedir.

Kaynaka:

1-ARSLAN, Yekbun Geylani: Avrupa nsan Haklar Szlemesi VE Avrupa nsan Haklar
Mahkemesi Kararlar Balamnda Ayrmclk Yasa, Yaynlanmam Yksek
Lisans Tezi,2006
2-CHOUDHRY, Sujit, Distribution VS. Recognition: The Case Of
AntiDiscriminationLaws,Mc CRUDDEN, Christopher, Anti- DiscriminationLaw, Dartmouth
Publishing Company, s. 516/112
3-DEMR, Ahmet, Avrupa nsan Haklar Szlemesinde ve Trk Hukukunda Ayrmclk
Yasa, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Konya 2007
4-FREDMAN, Sandra, DiscriminationLaw, Oxford University Pres, 2002
5-GL, dil Il: Fiziksel Engellilerin Uluslar aras Hukukta Korunmas ve Uluslar aras
Standartlarn Hukuka Yansmas, Yaynlanmam Doktora Tezi, 2006
6-GL, dil Il- KARAN, Ula : Ayrmclk Yasa Eitim Rehberi, Bilgi niversitesi
Yaynlar, ubat 2011

7-KARAN, Ula:
Avrupa Birlii lkelerinde Ayrmclk Yasa ve Eitlik Kurumlar,
Mattek Matbaaclk, Kasm 2009
8-KORKUT, Levent:
Ankara ubat 2009,

Ayrmclk Kart Hukuk, Cantekin Matbaas, Adres Yaynlar,

9-YENDNYA, Ahmet Caner, "5237 sayl Trk Ceza Kanunu'nda Ayrmclk Suu",
alma ve Toplum, Ekonomi ve Hukuk Dergisi, Say:4, 2006