Ma6ica serbska, Bautzen, Ger,

Casopis Ma6icy serbskeje

is. 136(1917)

5631

M3
tis.
136

\^
Presented to the

LIBRARY of the
UNIVERSITY OF TORONTO
by

Professor P. Brock

CASOPIS
MACICY SERBSKEJE

Redaktor:

Stud. radi. prof. dr.

Ernst Muka,

konrektor na wotp., komtur a rycaf wyBokich rjadow.

Letnsk liXX.
(Cyfeho rjada

cisJo 136.)

BudySin.
Z nakJadom Macicy

Serbskeje

Hendrich Rizo,
faraf Borkojski.

ASOPIS
MACICY SERBSKEJE

Redaktor:

Stud. radi. prof. dr.

Ernst Muka,

konrektor na wotp., komtur a rycef wysokich rjadow.

f^etnik L<XX.

(Cyleho rjada

cisto 136.)

Budysln.
Z naWadom Macicy

Serbskeje.

'.

Ii>lb

Autobiografija

J.

E.

Smolerja.

Wudal Adolf Cerny.

Smoler zawostaji swoju autobiografiju we dwemaj redakcijomaj: jenoz wobsernisej a druhej krotsej. Serbski
original wobserniseje je netko zhubjeny, abo znajmjensa
njewemy, hdze so namaka. Wuzi ion njeboh J. H. Imis
we swojej knizy Der Panslawismus" (1884), hdzez na str.
134 156 citamy: Anhang II. Aus J. E. Schmalers
eigener Biographi
Kaz je z tebo napisma widzec,
bese original wobsernisi, hac je neraski pfelozk w Imisowej knizy; tuz mamy wobzarowac, zo je so zhubil.
Z toho, stoz be wociseane w Imisowej knizy, scini njepodpisany wobdzelaf za protyku P f e d z e n a k" na L 1885
krotki serbski wucah z napismom W selake ze ziwje-

nja serbskeho wotcinca njeboh Jana Ernsta

Smolerja, redaktora Serbskich Nowi n".

mu

to-

pfipismo po jeho samsnych zapiskach", to pak

njeje dopokaz, zo wobdzelaf mejese pfed sobu Smolerjowy
Wucah w ,Pfedzenaku" njewobsahuje
serbski original.
nico, stoz njeby tez w Imisowej knizy bylo. * Druhi kroc
bu tonle wucah wociscany w Serbskich Nowinach" 1916
hdzez je pfidaty podpis: K. A.
co. 18, 19, 21, 22,23,
je drje

Fiedler.

Druhu, krotsu redakciju netko wociscamy.

Blizse pfi-

Imisowej knizy pokazuje tez wselake wecne rozdzele mjez wobemaj redakcijomaj (n. pf. pfi
wopisanju toho, na kajke wasnje buchu serbske hodziny na
gymnaziju zalozene); dokelz pak wobsahuje wselake, stoz
njeje w biografiji pola Imisa, njeje zawesce bjez waznosce,

runanje

z biogTafiju

originalzo so tez tuta krotsa redakcija autobiografije

swernym ceskim pfenyin serbskim klincenju wocisci.
lozku ju wociscach hizo w XII. letniku swojeho Slowjancasu swojeho pfebywaskeho Pfehlada". Smoler ju spisa
1881 a poswjeci ju Wlodzislawej
1.
nja we War saw je
Pobog-Gorskemu ze slowami: Wysokocescenemu knjezej

knjezejWladyslawej Pobog Gorskemu na wopomnjenje Jan

Ernst Smoler, Serb-Luziezan. We Warsaw je, 12. haprl. 1881.
Tuta autobiografija je spisana serbski na 2str.801istoweje
1. 1884 pozci ju warsawski knihikupc Maury cy
papjery,.

1*

XlY, 596

Adolf Centf:

Orgelbrand njeboh "Wilhelmej Boguslawskem'U,

spisowarjej Rysu dziejow serboluzyckich", kotryz ju wuzi
pfi spisanju ziwjenjobeba J. E. Smolerja za Biblioteku
Boguslawski, prjedy kac je rukopis
(1885).
a ton
Orgelbrandej wrpcil, scini sebi swerny wotpisk
sebi sweru wotpisach zaso ja*, jako bech w spocatku
znjenca 1889 pola W. Boguslawskeho w Petrohrodze. Boguslawskj derje scini, zo je sebi Sinolerjowu autobiografiju
notpisal: jako so za njej w 1. 1909 we Warsawje pisomnje

Warszawsku"

iiaprasowacli (lidyz ciscach jeje ceski pfelozk),

hi/o zl ionic, hdze so original namaka.

Wo(
slnuo

is('*ani

!><i

jit

netko

\v

njemozack

prenjotnym serbskim klincenjn,

slowje, pfidawajo nekotre prispomnjenja.

Itijo&rafija Jaiia

Ernsta Smolerja.

Prolog.

Nastupowaca ziwjeiiska skizza moze jenoz pola tych

wobkedzbowanja nadeiic, kotfiz so teho skutka
jiinaja, kak nialuski, ani 200,000 dusow njewoprijacy serbskoluziski narodk za swoje narodne nowonarodzenje dzela
a so w tajkim nastupanjn tez hizom nekotrych wuspeckow
z\\ joseluju.
Wosoba, w naspomnjenej skizzy wustupowa*a, je do narodnycb procowanjow pomjenowaneho ludka
nf'kajkeho

tak zaplecena, zo wona, kaz preni serbski luziski stawiznaf,

Wilholin Boguslawski we swojim Eys dziejow
serbo-luzyckich" praji, pfi tym wnwostajepa bye njemoze.
Pp tajkim njech so jej za zlo njewukladze, hdyz wona tu a
tam wjacy do predka stnpa, dyzli to snadz zasluzi.

Poluk

(Auto biografija.)

Jan Ernst Smolef narodzi so 3. merca 1816 w Lucu,

scrbskcj wsy pruskeje Hornjeje Luzicy.
Jeho nan bese
tam wjicef a presydli so jako tajki w lece 1821 do Laza,
wotkul w6n swojeho syna Jana E. w 1. 1830 na gymnazij
s;iksko-lu/.iskcl)(i
rnesta Budysina posla.
Styrnaceletny
Smoler widzo, zo tam gynmazijastojo serbsko-luziskeje nalodnosre zaneho rozwimowanja
w sorbskej reci njedoTutdn A. Cerneho wotpisk, kotryz so w.
1916 tez zhubje
namakat, stuzi tu netko k vvozjewjenju J. E
bmolerjoweje autobiografije a budze warchivje Macicy Serbskeje dale
khuwany.
Red.
*)

1.

'dase, je so zaso

XIV, 597

Autobiografija

J.

E. Smolerja.

stawaja, tak zo be strach, zo so pfenemca, zwazi so a dzese

spocatkn 1. 1831 k. rektorej gymuazi^a, jeho proso wo
dowolnosc, zo by smel swojich serbskich towafsow-gymnazijastow dwo.icy za tydzeri pfi sebi zhromadzic a so z nimi w serbskej reci wnwucowac. Knjez rektor,# Nemc stareho kopyta, menjese, zo bndze to njewuzitne spocinanje,
dokelz bndze serbska rec tola jenoz hisce 20 25 let ziwa
ale dowolnosc won pfeco da.
Po dowolnosci wot rektora dostatej dzese Smolef,
k knjezej Lubjenskemu, wyssemn dnchownemu bndyskeje
serbskej e protestantskeje wosady. Tutoh bese tehdy jenicki kiz druhdy serbskn naboznisku knizku eiscec da, cehoz
dla sebi Smolei myslese, zo by snadz pola njeho dobru radu
za swoje pfedewzace dosta6 mohl. Ale Lubjenski bese nimale teho saineho menjehja, kajkehoz roktor gymnazija.
won praji, zo wsak njeje hodho, so za Serbstwo pr6cowac, dokelz to tola dale niceho njewunjese, kliiba njepfecelnosc Nemcow a njedzak" Serp^HwT .Tola Smolei- pfi swojim wotmyslcnju wosla a swoje lekcijel) borzy zapoca.
Tehdy bese kandidat theologije Handrij Zejlef serbskn
grammatiku wudal, ale be w njej jenoz wucba wo formach" dal, a syntax pobrachowase. A dokelz tehdy zana
serbska citanka njebese, dha nico driihe njezwosta, hac zo

niejese

won

ze swojimi

towafsemi

bibliji citac.

njej

citachu najprjodcy lozse prozaiske stawy a potom poetiske,

n. pf Salomonowe spewy a knihi profetow atd.
.

sebi woni pod Smolerjowym nawjedowanjom serbskn recnicn wukladowachu, we wjazanej a njewjazanej
reci pisac spytowachu a narodne pesnje spewachu, kotrychz bese Smolef hizom w dose wnTkej mnohosei nazberal.
Z tajkim zberanjom ludowych pesni, powjescow, bajkow, pfislowow atd. Smolef dale pokracowase a pfi tym
cyly serbski kraj pfekhodzese. Hac runje bese znate, zo
je pfestrjeri, hdzez tnziscy Serbja bydla, dose mala, da tehdy
tola nichton njewjedzese, kak wjele zemje w^na wobsaha.
A hakle potom, jako be Smolef Serby wjele raz pfekhodzil a ti'i razy wobkhodzil, mozese won tak nekak rjec, zo
wona nehdze 60 kwadratnych mil a wokolo 160180,000 wobydlerjow wobsahuje.

Tak

hodzin budysskich "gyrnna*] Sobustawy tyh prenich serbskich

siastow Smolef mjenuje w Jordanowej >Jutniccy< 1842, str. 65 w prispomnjenju k nasiawkej Wrotstawske serbske, towafstwo. Z wotcincow pozdziso znatychfsu'mjez nimi Ja;kub,*Wanak^ajWjelan.

XIV, 598

Adolf Cerny:

Smolerjowy nan, byrnje w tej dzelbje Hornjeje Luzicy

bydlacy, kotruz be po postajenju winskebo kongressa
ski kral pruskemu wotstupic dyrbjal, bese tola we wutrobje dobry sakski wostal. Won chcyse tebo dla, zo by
jeho syn dosaskeho poddanstwa pfisol a bese jeho w tajnapohladze na gymnazij sakskebo Budysina poslal.
be mjenujcy nechto prajil, zo budze jeho syn saski
poddan, hdyz je 5 let w Sakskej bydlil.
Po skoncenyni g-ymnazialnym kursu by won po nanowym menjenju na lipskim (sakskim) universitece protestantsku theologiju studowac mel. Ale z Lipskom njebu
M.ienu.icy jako chcyse Smolef do jutrow 1836 swoj
nico.
examen maturitatis zlozic, knjez rektor wsitkich, kiz mejachu so po jutracb na universitet podac, k sebi powola a
pruskelio ininistra wucbnych naleznoscow
jini reskript
citase, w kotrymz bese prajene, zo zadyn pruski poddan
dale w Lipsku studowac njesme, dokelz je mjez lipskimi
studentami nemski demagogism mocnje rozserjeny.
Jako be aiinistrowe pismo wucitane, Smolef rjekny, zo
.jebo tajki reskript njenastupa, dokelz je 5 let w Sakskej
Ale knjez
bydlil, a i)o tajkim tez neto sakski poddan.
rektor wotmolwi, zo temu tak njeje, a hdy by won 10 let
w Sakskej bydlil, dokelz Smoler njeje do swojebo 16. leta
w Sakskej nacionalizowany.
kiui

.Irani

To be za njeho jara zrudna powjesc. Won be so teho

dla tak do Lipska wjeselil, dokelz je tarn hizo wot 1. 1716
towafstwo zalozene, w kotrymz so tamnisi serbscy studentojo mjez sobu w swojej reci rozwucuja.
nimo tebo
won n.iewjedzise, na kajki pruski universitet so pfesydlic,
doniz jemu jedyn jeho prjedawsich budyskicb towafsow,
kiz we Wrotslawju katbolsku theologiju studowase, list
posla.
tym won pisase, zo by Smolef wsak we Wrotslawju studowal, dokelz tarn jebo dusa za zhubjenu serb-

w Lipsku dospolne zarunanje

aamaka, pfetoz we Wrotslawju dze wjele Polakow studuje,
kotriz swoju polsko-slowjansku narodnosc tez lubuja.
Ma/ so Smolef po jutracb 1836 do W>6tslawja poda a tarn
tez tak namaka, kaz be jemu jebo pfecel pisal.
Won tarn
borzy aSkotrych polskieh studentow zezna, a zhoniwsi, zo
aiaju kolko, w kotrymz wedomostne pfednoski
dzerza,
proSeSe jich, zo bychu jebo jako poslucharja pfipuscili.
Woai to dowolichu, haj nekotri bechu tak dobrociwi, zo
w polskej reci rozwucowachu. Tak je so stalo, zo je

sko-slowjansku towafsnosc

"'

prenja ze wsitkich slowjanskich recow, kotruz

Autobiografija

XIV, 599

J.

E. Smolerja.

tajke wuknjenje bese za njeho dose

je Smolef wuknyl.
lohke, dokelz je polska rec luzisko-serbskej najblizsa.
zo be Smolef do Wrotslawja trjechit, to pozdziso na nowonarodzenje jeho ludu mocny wplyw (wliw) pokazowase.

Pfi swojim wotkhodze z Budysina bese w6n swojich

mlodsich, tain na gymnazijn zawostajenych towafsow
napominal, zo bychn dale Serbstwa dla wnknyli a so za
nje procowali. Won tez teho dla casto dose z Wrotslawja
na nich pisase,
a kajka be jeho radosc, jako jemu w lece
j 838 pisaehn, zo sn pod nawjedowanjom Klosopolskeho a
Imisa z dowolenjom rektora a z pfizwolenjom ministerstwa
scrbske wedomostne towafstwo pod mjenom Societas
slavica Bndissinensis" zalozili2). Smolerjowa radosc be cim
wjetsa, dokelz borzy sam widzese, zo pilnje dzelaja a su za
swoju knihownju liizo tojsto knihow nahromadzili.
Serbow a
Wrotslawjn tehdy tojsto Luziskicb
Nemcow
stndowase.
Na swojich serbskich krajanow
dziwajo Smoler sebi wotmysli, tarn serbske towafstwo
zalozic, kotrehoz sobustawy bychu so we serbskim recenju
a pisanju rozwucowali. To bechu taranisi luziscy Nemcy
zhonili.
Woni k Smolerjej pfiridzechu z namjetom, zo by
won Inziske towafstwo ze serbskim a nemskim wotdzelenjom zalozil.
Smoler sebi pomysli, zo mohlo wobstace
towafstwa cim twjerdse bye, hdyz zmeje cim wjacy sobustawow. Duz je pod mjenom Towafstwo za luziske rece
a stawizny" z pfizwolenjom akademiskebo senata zalozi.
Za protektora towafstwa bu universitetski professor
nemski stawiznaf Stenzel wuzwoleny a to teho dla, dokelz
Wona so
so za luziskn historiju trochu interessowase.
w jenej universitetskej auditoriji w pfitomnosci rektora
a nekotrycb professorow wot Smolerja z pfednoskom wo
_Jir/isko-serbskim Stowjanstwom wuprasowase, wo kotrymz
Borzy potom bese universitetski professor Purkinje
(po cesku Purkyne), najslawnisi fyziolog tamniseho casa,
wo luziskim towafstwje zaslysal a Smolerja teho dla k sebi
pfeprosy. Ton sebi njemozese wnklasc, sto chce fyziolog
tola jako k njemu pfindze, knjez professor
z theologom,
ani na fyziologiju ani na theologiju njespomni, ale jeho za
luzisko-serbskim Slowjanstwom wuprasowase, wo kotrymz
njebese hac dotal nico wjedzal. Smolef jemu na jeho prasenia wobsernje wotmolwjese, stoz so knjezej professorej
tak spodobase, zo jemu skonenje wozjewi, zo m6ze k6zdu

We

2
)

16 a 17)

Wo

zalozenju towafstwa napisa Smolef do Jutnicki- 1842 (c.

hizo nastawk Wrotsfawske serbske towafstwo.*

mjenowany

XIV, 600

Adolf Cerny

njedzelu pfipoldnju wot 1112 hodzin k njemu pfiric a

pola njeho z nekotrymi mlodymi Polakami cesku rec wukny& Purkinje bese (abo:be) nijenujcy jara horliwy Cecil a
tehodla mlodyoh Slowjanow rad cesku rec wucese. Jemu so
Smolerjowe procowanje za luziske Serbstwo po casu tak
luhjcsc. z<> jeho do swojeho doma wza, za coz ton njetrjebase dale niceho cinic, khiba za sulskimi dzelami jeho
po.luf.iu synow hladac a jeho wobsernu bibliotheku
rjadku dzerzec, kotraz wosebje z knihow wsitkich slowjanSmolerjowi polscy towafsojo
skich narodow wobstejese.
bechu .ieho z polskej kulturu, Purkinje pak z ceskej zeznajoniili, a Purkinjowa bibliotheka jemu drohu do literatury
dokelz slowjanscy wuceni,
wsitkich Slowjanow wotewri.
wosebje Polacy a Cechowje, professora Purkinje casto wopyfowachu, mejese Smoler tez casto skladnosc, hodnych
reprezentantow polskej e a ceskej e narodnosce widzec.

casu universitetskich prozdninow Smoler stajnje

po Hornjej a Delnjej Luzicy khodzese a narodne pesnje a
teho runja zberase. Won be jich po casu jara wjele nazberal a je 1838 nemskemu hornjoluziskemu towafstwu wedomoscpw w Zhorjelcu posla, jako bese wono premiju
za najlepsu zberku hornjoluziskich a delnjoluziskich narodnych pesni wupisalo. Towafstwo Smolerjej tez premiju prisudzi, ale sebi pfi tym wudace zberki wumeni. To
pak so Smolerjej njespodobase. Won teho dla, hac runje
pjenjezy nuznje trjebase, premiju (50 toler) njewza, ale
swoju zberku nazad wza3).

Sekretaf naspomnjeneho towafstwa, L. Haupt, potom

Smolerjej pisase, zo ma towafstwo w swojej bibliothecy
wjele serbskich ludowych pesni, hizo wokolo leta 1770 ze/beranych, a zo by w6n tute pesnje ze Smolerjom wudal,
Kdy by ton swoju zberku z nim zjenocil. Won slubi tez,
zp dice nakladnika wobstarac. Smoler jako mlody njenaznonjeny clowjek do wseho zwoli a kontrakt bu wujednany, ale Haupt zaneho nakladnika njenamaka, stoz so skoncnje Smolerjej samemu radzi.
Mjenujcy knibikupc Gebliardt w saskim mestasku Grimrna bese nekak wo Smoler jorcy zaslysal a jemu pisase, zo chce ju pod dobrym
Imii.r ii...
20 tolerjow za listno
tola pak z nemskim

My.to (prenjotnje 50

tol.,

pozdziso na 100

tol.

powysenej njebu

poprawom wudzelene, alejenoz

iisa.

akcessit (dzelba; tfom konkurrowacych

mje7 nirai tez Smolerjowej, kotraz bese najwjetsa a najdo-

Podia Smolerja procowachu so

kup a Haupt.

wo myto Jan

Petr Jordan, Mar-

XIV, 595

Autobiografija

J.

E. Smolerja.

prelozkom wudac. Ale wo Hauptu nochcyse nico wjedzec.

Tola Smoler, hdyz tez be bjez tym zhonil, zo Haupt ani
slowcka serbski njerozumi a zo je zberka zhorjelskeho towafstwa jara spatna, Gebhardtej wotmolwi, zo won jako
cestny Serb z kontrakta, z Hauptom scin jeneho, wotstupic
njemoze
a tak so pfihoty k samemu wudacu pesni b6rzy

zapocaehu. A zo by Haupt za polojcu honorara, kotraz na

.ieho dzelbu padze, tola nesto maieho scinil, jemu Smoler
poruci, zo by jeho nemski pfelozk do rythma zesajal a
predslowo napisal4). Potom pxeni zesiwk w 1. 1840 wuridze
a cyla zberka be w 1. 1843 wudata. Napismo je: Pesnicki
hornych a delnych luziskich Serbow atd."
Gebhardt je w dwemaj, za tamny cas jara pysnje ciscanyinaj tomoma.i (zwjazkomaj in VI wuda, a hac runje
be placizna dose wysoka (11 tolerjow), je so cyly naklad
(11) listnow a 1000 exemplarow) tola jara ruce rozpfedal,
dokelz so ta kniha nic jenoz wot lubownikow narodnych
pesni, ale tez
jako slowjanska redkosc
wote wsitkicb
wjetsich europejskich, z dzela samo wot amerikanskich bibliothekow rozkupi.
Za wudace tutych pesni pocesci pruski kral Bjedrich
Wylem IV. Smolerja ze zlotej medaillu, kotruz su jemu pak
w 1. 1846, jako w Lipsku na smjerc khory lezese, padusi ze
wselakimi druhimi wecami kranyli.
Najwjetsi dobytk pfi wudacu tutych pesni bese ton,
zo nic jenoz polscy a cescy, ale tez raspy a juznoslowjanscy
wuceni zhonicliu, zo luziscy Serbja hisce existuja.
zapocatku 1. 1840 be Smoler theologiske studije absolvowal a hladaSe za tym, zo by do teho casa, hdzez by

mohl

Serbach

ducbownym bye, domjace wucefske mewe Ijuzicy dostal. Ale tarn wod

stno pola jeneho zemjana

zaneho tajkeho mestna njenamaka; duz won, dokelz mjez

swojimi lubowanymi serbskimi krajanami bye njemozese,
domjace wucefstwo pola jeneho nemskeho zemjana w Hor4
Haupt sam njenapisa wosebje wobserne
) Tola tez predstowo
pojednanje wo tuzizkej serbsdinje wundze ze Smolerjoweho pjera.
Haupt sam Smolerja w lisce wot 16. merca 1840 prosy: Noch fehlt
eine genaue Darlegung der angenommenen Schreibweise, welche ich
A
Sie bitte wendisch und deutsch beizufiigen, und zwar loco notato.
na titlowym lisce bfysci so Hauptowe mjeno na prenim mestnje ze wsemi titlami. Haupt pokazuje so w tej wecy zcyfa w dose dziwnym swetle. Hizo to: w archivje zhorjelskeho wuceneho towafstwa namaka Antonowu rukopisnu zberku delnjoserbskich pesni a z tej zberku je so procowat wo cestne myto, hdyz be ju jeho pfecel duchowny Bronis prjedy
wuporjedzil a z nekotrymi druhimi pesnickami zjasenskeje wokoliny
wudospotnil! CPfir. predstowo Pesnickow, str. 6, 7
;

Adolf Cerny:

10
njej

XIV, 602

Slezynskej pfija, zo by z najmjerisa mjez polskim

hidom ziwy bye mohl.

Ale prjedy hac so do Hornjeje

slezynskeje pfesydli, so nesto sta, stoz jeho ziwjenju eyle

hinasu naprawu da a jemu powsitkomny slowjanski charakter spozci.

Mjenujcy nowy prnski kral Bjedrich Wylem IV. do

Wrotslawja prijedze, zo by sebi tarn holdowac dal. Z nim
bese tez jeho wyssi ceremoniski inistr Stillfried (pozdziso
hrabja Alkantara) prijel a Smolerja dobrociwje sam woWon be pfedsyda towafstwa wedomnoscow w Zhopyta.
rjelcu a bese tarn Smolerja jako znajerja ceskeje rece zeDokelz bese potomnik slawnebo starodawneho ceznat.
skeho rodu Stojinerow-Stillfriedow, tez za swoj swojbny
archrv wselake stare ceske lisciny zberase, kotrez Smolerjej do Wrotslawja scelese, zo by je ton do nemskeje rece
prelozal. Baron Stillfried so pfi swojim wopytu Smolerja
mjez drubini tez woprasa, hac dleje we Wrotslawju wostan.ie, na eoz ton wotmolwi, zo je domjace wucerstwo
prijal.
Kn.iez baron na to menjese, zo by tola, dokelz
be so runje telidy na wrotslawskim uniwersitece professura
slowjanskich recow zalozila, radso we Wrotslawju wostal
slowjanske rece studowal. Smoler jemu wotmolwi, zo
drje by to rad seinil, ale zo so jemu to dla njedostatka pjenjez njehodzi. Buz knjez baron praji, zo by kralowskej
Majestosci pisal a Jn wo stipendij na tajke studije prosyl.
Smoler to scini a po nekotrym casu pismo ze samoruenym
kralowskiiu podpismom dosta.
tutym pismje be prajene,
zo jemu Jeho Majestosc wuproseny stipendij ze Swojeje
priwatneje pokladnicy na tfi leta spozci a to z tymi wumenjenjemi, zo by Smoler kozde leto rozprawu wo swojich
slowjanskich studijach do kralowskeho kabinetta poslal,
po moznos6i w prozdninach slowjanske kraje wopytowal a
zo by pozdziso professuro slowjanskich narecow prijal,
luly by so jemu /ana tajka na tym abo tamnym pruskim
universitece poskicila. Smoler tajke wumenjenja lubjerad
podpisa a bn borzy jedyn z najpilnisich studentow professors Celakowskeho, kotrehoz be pruske knjezerstwo na noun slowjansku kathedru wrotslawskeho universiteta z Cecil
,i

powolalo.
I'.il;
bese Smolei z nowa student a so sweru na swojim
Qowyra polu procowase. A hac runje be Slowjanstwo telidy
na swojich mjezach kaz z deskami zabite, so jemu tola ra<l/.i. nfckotre p61ske kraje nawjedzie"
a do Cech jeho profesCelakowski w lede 1842 sam sobu wza.

XIV, COd

Biografija

J.

E. Smolerja.

Naspomnic mamy tudy, zo Smoler w 1. 1840 tez Serbsko-nemske rozmolwjenja" a Maly serbsko-nemski slownik" w Budysinje WTida5). Won tehcly tez ze swojim krajanom Wafkom Celakowskeho ceski Ohlas pisni ceskyeh"
pod titulom ,.Wothlos pesni cSskichG), kaz tez sam znaty.
wot W. Hanki wudaty Kralodworski rukopis" do serbskeje rece prelozi. Wobaj pfelozkaj staj potom w ceskej
Prazy ciseanaj.
Mjez tym bese Smolerjowy serbski krajan, Dr. Petr
Jordan, ze zapocatkom 1. 1842 w naktadze knihikupca
Wellera w Budysinje serbski tydzeriski easopis Jutrnicka"
wudawac pocaJ. Ale hizo w pjatym mesacu Smoler.ie.i
pisase, zo konc junija z wuda wan join zastanje, dokelz nima
dose subskribentow.
Smoler, waznosc casopismowstwa
derje spoznawajcy, so teho dla hnydom z Wrotslawja do
Budysina poda a tain spomnjenemu knihikupcej mocnje
recese, zo by Jutrniccy" tola zastac njedal.
Ale ton,
prajicy, zo drje Jutrnieka" khosty za cisc a papjeru wu-

wudawki za honorar redaktora njekryje, njechase wo tym nico slysec. Duz Smoler wuridze, zo by redaktora pytat, kiz by bjez honorara redigowal. Won jeho
tez we wosobje ducbowneho Zejlerja w Lazu namaka, to
je w tej wsy, hdzez be Smolerjowy nan z wucerjom. Zej leibe tez borzy zwolniwy, redaktorstwo gratis" na so wzac,
Taj
je-li zo chcetaj jemu wobaj Smolerjej pomhac pisac.
to slubistaj a tak nowy serbski organ pod mjenom Tynjese, tola

dzeriska No win a" ze spocatkom Julija 1842

wukhadzec poca.

Ale kaz prjedy Jutrniccy" tak tez netko Tydzeriskej Nowinje" nemska censura politiske rozprawy dawac njedowoli.

We Wrotslawju be Smoler pfi wsednym wobkhodze

professoromaj Purkinju aCelakowskim podrobnje zeznal,
na kajke wasnje cescy patriotojo za pozbehnjenje swojeje
narodnosce dzelaja a jemn so wosebje jich towafstwo Matice Ceska" spodobase.
Tuto bechu k temn zalozili, zo
bychu so z letnych pjenjeznych prinoskow knizki za ceski
lud wudawale. Smoler teho dla po wustawkich Matice
Ceske" statut napisa a z nim srjedu po jutraeh 1843 do Budysina pfijedze, zo by tarn w zliromadziznje serbskich paz

'Nemsko- serbski sfownik* wundze w

1843. Dyrbjese

Budysinje

so prenjotnje
ciscanych listnow.
6
) Smoler so myli, bese to woth*6s pesni ruskich.
je

1.

Kamjencu (hdzez
hizo prjedy, tola pri wohnju
1. 1842
spali so cyfy nakiad nekotrych hizo
ciscal)

wunc

Adolf Ceray:

12

XIV, 604

Wsitcy
triotow Towarstwo Macicy Serbskeje" zalozil.
jeho projekt radostnje witachu; ale kak wobtwjerdzenje
statnta wot saskeho ministerstwa dostac, to njewjedzachn
tajkhn nastnA Smolef sam njemozese
sebi wnradzie.
panjn nico dokonjec, dokelz bese pruski poddan. Skoncnje pak wjedzese won mescanskeho radzicela Dra. Klina
za tn wee tak zainteressowac, zo ton ministers-two wo wobTola
1. 1846 dosta.
twjerdzenje statnta prosese a je tez
1.
1847 faktiscy do ziwjenja
mozeSe towafstwo hakle
-.tupir. jako bese mjez tym tez wot pruskeho knjezefstwa
dowoinose Aostata. Za .ieho predsydn bn Dr. Klin wnzwoletty a Smolef za redaktora ,,Casopisa towafstwa Macicy
Bndysinje njebydlese, Won preni
Serbskeje". hae rnnje
srjedz politiskeho
/csiwk ..Casopisa" w Meji 1848 wnda,

kotryz be so tebdy z Francowskeje

wsitkieh krajach Europy rozseril.
ropota,

nimale po

"We Wrotslawju so Smolef jowe slowjansko-linernistiske

studije w 1. 1844 skoncichn, won pak tarn hisce nekotry cas
1. 184fi
Lnzicy pfebywase, doniz so
wosta a z casaini tez
do Lipska pfesydli, zo by tarn Jordanowe Jahrbncher for
slaviscbe Literatur, Knnst n. Wissenschaft" redigrowal.

Tain m&jese Smoler cezkn plncown khorosc wntrac, kotraz

tez jeho tak zainficirowa, zo won dlejsi cas njemozese reAle pfi wsej swojej khorowatosci won tarn slowjanske
ce6.

towafstwo zalozi, w kotrymz so z dowolenjom universitetskeho rektora lipscy studentojo hizisko-serbskeje, polskeje
a cesko-slowakskeje narodnosce skhadzowachn.

Jako hese Merc 1848 francowske kralestwo powalil,

w Lipskn na nekajkn rewolnci.in hotowachn, ale
/
ajenasta, dokelz saski kral do kozdebo zadanja saskeho luda zwoli. Mjez tym pak powjesc pfiridze, zo je
m>
; 1

tez

Barlinje rewolucija wudyrila. Dnz bese wjele Lipscalak lohkomyslnych, zo wohzamknychn do Barlina done a sebi rewohiciju z daloka wobbladad.
Smolef tez do
tycli lohkozmyslenych slusese.
Na pneu drje so dopomni,
zo je hluposc* zapocal, a budzise so najradso wroeil, hdy
bndzise so njebanibowal. Tola zboze .ieho hhiposc wnrnna,
p?etoz jako zeleznicny pojezd Barlinej so blizese, dale a
wjacy pruskeho wojska nimo njeho eehnjese. A jako so
wojakow prasachn, sto ma to na sebi, ci wotmolwichn, zo
je rewolucija skoncena, dokelz je kral wojakow z Barlina
wnposhil.
\\

now

Smolef tebdy w Barlinje widzal, cbcemy

nasledowace spomnie. Mjenujey runje jako be won

teho, Itoz je

Bijograiija J. E: Smolerja.

XIV, 605

13

do sameho mesta prisol, hid Miroslawskeho a druhich P<>lakow, dla poznariskeho powstan.ia'* z leta 184G zajatych,
z wyskanjom z raoabitskeho jastwa do mesta wjedzese.
Smoler nekotrych staryeh znatych mjez nimi wuhlada,
kotrychz potom tez z nowa w polskej resurcy" widzese.
Barlinscy mescenjo bechu tehdy zjawneho porjadka dla
woboru bjezstrasnosee (Sicherheitswehr) zrjadowali, do
kotrejez tez akademiska legija slusese. Tuta legija mejese
polske wotdzelenje a runje temule bechu najwaznise punkty dowerjene, mjez druhiin tez post (pocta).
Jako so
Smoler jeneho barlinskeho Nemca prasese, ceho dla su tarn
stajnje Polacy na strazi, ton wotmolwi: Was wollen Siel!
Heut zu Tage ist mit den ehrlichen Lenten so viel Gesindel
vermeng't, daB man Niemandem trauen kann. Aber die
Polen, das sind lanter rechtsckai'fene Leute, und darum
hat man ihnen die wichtigsten Posten anvertraut. (To je:
tn khwilu je z cestnymi ludzimi tejko njeSto chcecel!
bolakow zmesanych, zo so nikomn weric njemoze. Ale
Polaey, ci sn wsitcy sprawni ludzo, a teho dla su jim najwaznise straze dowerjene.)
Smolerjej so tajka khwalba
polskeho mjena jara lubjese.

Lipsku bese hizo do leta 1848 tojsto politiskelio zivvjenja widzec, wosebje bechu so lipscy swobodnomyslatowarstwje redeubungsverein" zjenocili a
cy Nemcy
nim wo politiske prasenja tamnisich dnjow jednachu.

Jedyn

z najwaznisich sobustawow tnteho towafstwa bese

znaty Robert Blum, a won be tak nahladny, zo jeho do
frankfurtskeho
nemskeho pfedparlamenta powolachu.
Smolerjej, kotryz bese tez nekotre razy jako posluchaf
w spomnjenym towarstwje pobyl, be so Robert Blum derje
Dokelz jeho wosoba doweru wubudzese,
dose spodobal.
dha sebi Smoler pomysli, hac njeby mohl pfez njeho na
frankfurtskim parlainence nesto k lepsemu Slowjanow,
w nemskich krajach bydlacych, wuskutkowac.
tajkim napohladze won sledowacy list na Roberta Bluma

posla:

Hochgeehrter Herr!
Bei lhrem Bestreben, durch Vermittelung des Deutsehen Parlaments eine neue, bessere Ordnung der Dinge
in Deusehland einzufuhren, wiirde es wahrlich hochst verdienstvoll sein, wenn Sie hierbei auch einen Blick auf die
an vollstandige nationale ReHitlosigkeit granzenden Zustande" er in Deutschland wo linen den. Slaven werfen und
eine Verbesserung dieser Zustande in Erwagung ziehen

14

Adolf Cerny:

XIV, 606

wollten .Ich erlaube mir hierbei vorziiglich auf die in

Saehsen und PreuBen sieh vielfaltig in gedriickter Lage
befindlichen Lausitzischen Wenden, welche sich selbst Serben nennen, aufmerksam zu inachen mit der gehr^samsten Bitte, Sie wollen Ihren rnachtigen EinfluB geneigtest
auch dazu verwenden, daB bei den vom Parlanient soeben in
Beratbung genonimenen und nacb ihrer Feststellung in
Deutscbland geltenden Grundrechten eine Bestimmung
eingefiigt wiirde, veraidge welcher die Erlosung der slavischen Bewohner Deutscblands aus dem geistigen, durch die
Verkummerung ihrer nationalen Sprache in Kircbe, Schule
und vor Gericht entstandenen Elende erfolgen konnte.
Wenn etwaige Nacbweise noting sein sollten, so bin
icb gem bereit, dieselben auf Verlangen zu liefern.
llmen meine wohlgemeinte Bitte nocbmals dringend
ans Herz legend, babe icb in Erwartung deren geneigter
Erfiillung die Ebre zu sein
Ihr
scbon im Voraus dankbarster
J. E. Smolef.
To reka: Wysokocesceny knjeze! Pfi wasim procowanju, z posrednistwom nemskeho parlamenta nowsi, lepsi
porjad w Nemcach zalozic, by woprawdze jara zasluzbne
bylo, bdy bysce na wobstejenja Slowjanow, w nemskicb
krajacb bydlacych, kotrez sopomej narodnej bjezprawnosci
bliza, pohladac a jieb porjedzenje wuradzic cbcyli. Dowolani sebi pri tyin wosebje na Luziskicb Serbow, w Saskej
I'ruskej bydlacych a wselako podciscowanyeh, pokazac,
z najpokornisej prostwu, zo bysce chcyli swoj niocny wplyw
dobrociwje tez k teinu natozic, zo by so zakladnym praw.iui, netko wuradzbwanym a po jich wujednanju w Nemcaeh placacym, postajenje piiwdalo, po kotrymz moblo
so wumozenje slowjanskicb wobydlerjow w neinskich kra.iach z j ich duchownelio, pfez zanjerodzenje jicb narodneje
w cyrkwi, .-suli a pred sudami nastatebo hubjeiistwa
stad.
Je-li zo budza zane dopokazma tr.ieba, syni rad hotowy, te na pozadanje poslac. Warn swoju derjemenjenu
prostwu wospjet naleznje porucejo, main w docakanju jeje
dobneho dopjelnjenja cesc bye
.1

Was
bizom do predka najdzakownisi
J.

E. Smolei*.

Po ki'itkim 5asu Robert Blum sledowacy liscik posla:

Elochgeehrter Herri
Indem ich den Empfang Ihres
eibens, die von Ihnen seitens der Deutschen National-

Autobijografija

XIV, 607

versammlung

J.

E. Smolerja.

gewiinschte Beriicksichtigung
bernerke ich zugleich,
Wunsche wahrscheinlich schon in nachsterZeit
werden diirfte. Mit freundlichstem GruB Ihr

hiermit

bescheinige,

15
betreffend,

daB diesem
gewillfahrt
ergebenster

Robert Blum.
prawdze!
w zapocatku junija 1848 neniske
nowiny sledowacu resoluciju wozjewichu: Frankfurt am
Main, den 31. Mai 1848. In der heutigen Sitzung hat die
deutsche Nationalversammlung auf einstimmigen Antrag
des VerfassungsaussehuBes fast einstimniig beschlossen:
Die Veri'assung gebende deutche Nationalversammlung erklart t'eierlich: daB sie in vollem Maasse das Recht
anerkenne, welches die nichtdeutschen Volksstamme auf
deutschem Bundesboden haben, den Weg ihrer volksthiimliehen Entwickelung ungehindert zu gelien mid in Hinsicht
auf das Kirchenwesen, den Unterricht, die Literatur und
(lie innere Verwaltung und Rechtspflege sich der GleichBerechtigung ihrer Sprache, sowcit deren Gebiete reichen,
zu erfreuen, wie es sich denn von selbst versteht, daB jedes
3ei' Rechte, welche die im Bau begriffene Gesammtverfassung dem Deutschen Volke gewahrleisten wird, ihnen
gleichmiiBig zusteht. Das fortan einige und freie Deutschland ist groB und machtig genug, um den in seinen SchoBe
erwachsenen andersredenden Stammen eifersuchtslos in
vollem Maasse gewahren zu konnen, was Natur und Gesehichte ihnen zuspricht: und niemals soil auf seinem
Boden weder der Slave, noch der danischredende Nordschleswiger, noch der italiennisch redende Bewohner Suddeutschlands, noch wer sonst, uns angehorig, in fremder
Zunge spricht, zu klagen haben, daB ihm seine Stammesart verkiimmert werde oder die deutsche Bruderhand sich
ihm entziehe, wo es gilt zu helfen.
Sto su tajke resolucije frankfurtskeho parlamenta Slowjanam pomhale, je cas wucil.
Smoler sebi pfemyslowase, zo budza so pfi tym nowym
cerstwym politiskim ziwjenju drje tez luziscy Serbia trochu
swobodniso hibac moc, z dobom wobzamkny, so z Lipska
do Budysina pfesydlic. Won to tez we swjatkach 1848
scini cujo, zo je netko, hdyz je swobodna prassa" proklamirowana, cas pfisol, zo ma won redakciju serbskeho organa
Tydzehska Nowina" do ruki wzac a pfez njon za lepse
serbskeje narodnosce skutkowac. Won tez redakciju dosta.
Tydzehska Nowina" tehdy jeno na pollistnje wukhadzese,
won ju na cyle listno powjetsi. Tole, kaz tez to, zo sme-

A wo

Adolf Cerny;

16

X17> 608

w njej tez politika pisac a zo po njej horliwy serbduch wejese, licbn abonnentow za mesac wot 375 do

Hzese so
ski

872 pfispori.
Swoje heslo ,,njech so Nemcy wo Nenicowstwo, Serbja
pak wo Serbowstwo staraja" Smolef wosebje tez pfez to
wo/.iwi, zo po serbskicb wosadacb serbske towafstwa zalozowac pytase, ale wsitke z dowolnoscu wysnosce. Jich
centrum bese ,.budyske serbske towafstwo" a Smolef jich
generalny sekretaf.
tutych towafstwacb so jenoz wo to
jednase, stoz mozese serbske j narodnosci k lepsemu sluzic,
a pri tym so Serbam radzi, zo mozachu preni kroc neko-

tryeh horliwy ch Serbow jako zaposlancow do saskeho sejpuslac. A kak to serbski lud z wysokowazenjom serb-

ma

skeje rece napjelnjese, hdyz slysese, zo

skimi slowami
zjawnje recec.

Wsudze

moze

so tez ze serb-

wo najwaznisich naleznoscach clowjestwa

>

na swoje knjezerstwo ze wselakimi zadanjemi wobrocachu, duz zadyn dziw njebe, zo tez
Serbja na saske ministerstwo peticiju poslachu, w kotrejz
wo to prosachu, zo by serbska rec w cyrkwi, suli a pf ed sudont rune prawo z nemskej dostala a zo by na gynmaziju,
kaz tez na wucefskim seminarn w Budysinje serbska rec za
serbskich gymnazijastow a seminaristow wucbny predmjet by-la. Deputacija, z 15 Serbow wobstejaca, tajku peticiju' ministerstwu pfepoda a potom tez kralej, pola kotreso tehdy ludy

hoz bese sebi audijencu wuprosyla, swoje pocescowanje

wopokaza. To so jeinu jara spodobase, pfetoz w tamnym,
z kozdym dnjom bole k republikanisniu so pfikhilacym
casu so malo ludzi za kralom prasese. Za nekotre mesacy
saske ministerstwo serbskim petentam wotmolwjenje posla,
w kotrymi be prajene, zo chce jich prostwy dopjelnic, hdyz
tez we wuzsich rozmerach. Serbja bechu z tym spokojeni,
wsak bese tola zaso nesto za jich narodnosc dobyte. Reaki.ia, kotraz potom pod nowym ministrom Beustom zastupi,
je drje wjeie teho, stoz be prjedawse ministerstwo Serbam
pri'/wolilo, zaso skazyla, ale wjele je tola tez wostalo.
M.ic.z tym bese republikanism mjez Nemcami tajkeje
tnocy dnbyl, zo we wselakich nemskich krajach revolucije
dla zal)7.i>nja nemskej e respubliki wudyrichu. Tak sta so
tez w Saskej a tajka rewohicija w Drazdzanach najhorje
zakhadzcse. Republikanarjo njechachn krala z mesta pusjini, wot serbskich wojakow albertskeho polka
zakitaiiy, tola zbo/nwnje cekny.
Po kralowym ceknjenju
<

bGfowa

Nome

nnweho

Tschirnor

nakhwilneho

Budysina.

sakskeho knjezefstwa

njemu be

so wselki revo-

XIV, 609

Autobiografija

J.

E. Smolerja.

17

lucionarski lud ze wselakich krajow pfiwdal, mjez druhimi

tez Bakunin. Tuton jedyn dzeii do Budysina k Smolerjej
pfijedze a so drje jako ruski Slowjan, ale pod mjenom
Ubril*> predstaji, nemsey powjedajo, zo je na tak mjenowanym sluwjanskim kongressu w Prazy pobyl a zo chce
netko pfi sktadnosci luziskich Serbow nawjedzic. Pfi

won Smolerja k sebi do hoscenca na wobjed

Smolef wo tajkim wopytu hnydom swojim znatym wupowjeda.
Mjez nimi bechu tez w Prazy na kongressu pobyli a jedyn wot nich, kotryz be teho cuznika,
kotrehoz Snioler Ubrila mjenowase, wot Smolerja hie widzal, jemu rjekny, zo je Ubril po prawdze Bakunin. Smolef pak tola k njemu do hoscenca dzese.
Tarn so cuznik
wotsalenju
pfeprosy.

hnydom sam
planom

za Bakunina

wuzna a

pfistaji, zo je z

westym

by jemu Smolef mel ze swojej pomocu do skutka stajic, dokelz ton, kaz je jemu Tschirner
prajil, mjez Serbami powsitkomneho dowerjenja wuziwa.
Pfi tym Smolerjej do wucha sepny, zo je plan ton, zo by
jemu Smolef pomhal mjez Serbami revoluciju zalozic.
Ale, won pfispomni, moj chcemoj so polski rozrecec, pfetoz
hdyz.nemski recimoj, mohl sebi to nechto wotposluchac.
Ale Smolef derje spoznawajo, zo by lohko Polakow kompromittirowac mohl, hdyz by so jednanje w polskej reci
stalo, wotmblwi, zo jemu lepje rozumi, hdyz won nemski
reci.
Bakunin do teho zwoli a prajese, zo je drje won
hizom w Drazdzanach zhonil, zo Serb j a pfeciwo kralej njepocahnu, ale zo budze jemu, kaz sebi mysli, ze Smolerjowej pomocu cim lozo, serbskich rolnikow nascuwac, zo na
swojich nemskich knjezow-rycefkublerjow pocahnu a jim
Smolef
dwory zapala
z cimi budze revolucija hotowa!
jemu wotmolwi, zo serbscy rolnicy na rycefkublerjow njepocahnu, pfetoz wot leta 1835 jim ci ani jako Nemcy ani
jako knjeza nico wjacy rozkazowac nimaja. Nemski rycefkublef ma wjele lezomnoscow a serbski rolnik jenoz malo
hewak staj runaj, a wobaj mataj po merje teho, hac
wjele abo mato wobsedzitaj, wjele abo malo dawkow
placic. A je-li zo je knjez serbskeje rece nekak wustojny
a we burom dobru radu dawac, jeho gmejna za gmejnskeho
prjodkstejerja wuzwola. Hm", na to Bakunin slysec da,
tak tu z rewoluciju nico njebudze. Duz chcemoj wo druhich wecach recec." A won mjez druhim powjedase, kak
je w Drazdzanach dal kralowske hrody zapalic, ale zo je
pfisol, kotryz

Mozno, zo

je

so Smolef preposluchai a zo

je

mjeno trochu

nase byto.

hi-

Adolf Cerny:

18

XIV, 610

k jeho mjerzanju jenoz malo wotpalilo. A jako so jeho

Smolef woprasa, ceho dla tola tajke njepotrjebne wecy
Mein Beruf ist es, das Bestekende
cini, won wotmolwi:
zu zerstoren; sei es erne Regierungsform sei es das Schloss
des Konigs oder der Palast eines Reichen." (To je: Moje
powoianje je; wobstejace znicic, njech je to forma knjezenja, njech je to kralowy hrod abo bohackowy palac).
A jako so jeho Smolef dale prasese, sto noweho chce potom
po znicenju starych formow a wosebnych twarjenjow naZerstoren ist mein
twaric, Bakunin z nowa wotmolwi:
(To je:
Beruf; den Neubau mogen Andere besorgen."
Znieenje je moje powolanje; nowotworbu njech druzy
Smoler sebi dowoli na to rjec, zo po jeho
wobstaraja.")
dotalnym nazhonjenju tola kozdy mudry muz pri podtorhowanju stareho domu na to mysli ,kak by so na jeho
Bakunin pak jemu nainesto nowy, lepsi dom natwaril.
pfeciwi: Meine Weisheit besteht im Zerstoren. Lassen
Sic mir diese!
Ihre Weisheit besteht, wie es scheint, im
Aufbauen. Ich lasse sie Ihnen. Wir werden ja sehen, wer
(To je:
von uns der Welt den grossten Nutzen schafft."
Moja mudrosc je znicic. Wostajce mi ju! Wasa mudrosc
Ja ju warn wostaju.
Wsak buje twaric, kaz so zda.
dzemy widzec, kotry z naju swetu wjetsi wuzitk pfinjese.")
Zo so njebystaj zwaclziloj, Smolef poca wo druhich wecach
powjedac. Po nekotrych hodzinach Bakunin do Drazdzan
wotjedze, a Smolef njeje jeho zenje wjacy widzal.
Na drazdzanskej revoluciji pak so zadyn Serb njeso

wobdzeli.

lece 1850 sakski kral Bjedrich August, kotryz zadzeci njemejese, prynca Alberta, starseho syna swojeho bratra Jana, do Budysina posla, Dokelz bese prync
i\cli

Jan nastupnik krala Bjedricha Augusta, mejese prync

Albert nadziju, zo budze ze sakskim kralom. Wson swet
inenjuse, zo je won jenoz teho dla do Budysina poslany, zo
by pfi swojim tamnisim polku jako major fungirowal.
Temu drje tez tak bese, Albertowe pfebywanje w BudyMjenujcy
sinje mejese nimo teho hisce druhi wotpohlad.
Smolef bu tehdy jedyn dzen na kralowski dwor do Drazdzau skazany, a jako pfijedze, jemu rjeknychu, zo
ehce kralowska swojba za to, zo su serbscy wojacy krala
w lece 1849 tak sweru zakitowali, serbskemu ludu z tym
swuj"' pripoznace wozjewic, zo ma prync Albert w Budysinji- serbski wuknyc,
a zo ma jeho Smolef serbsku rec
wucic.

XIV, 611

Autobiografija

J.

E. Smoltrja.

Ifl

To so tez sta za cyly cas pryncoweho prebywanja

Budysinje, a to nehdze poldra leta trajese. Na serbski
lud pak to w nastupanju jeho narodnostnyCh zacucow

mocny wplyw wopokaza. Serbja, kotrymz be so wjele

stow let za sobu spoehi wot Nemcow recafo, zo je jich rec
njeknicomna a je za nich najlepje, hdyz ju zapomnja, na
.iene dobo k swojemu radosciwemu spodobanju widzachu,
zo ju prync Albert wnknje.
Duz woni menjachu, zo ma
wona, hdyz so prichodny kral z njej zanosuje, tola tez
krala hodna bye a ciin bole kralowskich poddanow. A
netko tez ei 8erbja. kotfiz bechu Nemcara jich blady weric
poceli, hanjerjam serbskeje rece wjacy njewerjachu, ale
sebi ju z kozdym dnjom wyse wazachu.
A jako tez po casu spoznachu, zo njejsu bjez pfiwuznych, ale zo maja na sto millionow pobratrow
hdyz tez

klietro zdalenych, je so nadzija

nich wobtwjerdzila, zo
Serbstwo dale Serbstwo wostanje.
1. 1845 so po Smolerjowej radze prenja serbska "Protyka" wuda a so tez po
namjece kantora Kocora preni spewanski swjedzen w Budysinje wuwjedze. Wobaj staj za Serbstwo jara waznaj.
Protyka je eylolf'tne citanje w kozdym domje, a spewanski
swjcdzeii Nomeam kozdoletnje dopokazuje, zo so serbska
rec~a~serbska hudzba runje tak derje za salon hodzi, kaz
zana druha. A hewak je to jara wazne, zo so na spewanskieh swjedzen jach Serb j a tez z najdalsich stron w Budysinje zjezdzuja a swoje patriotske zacuca z nowa zahorjeja.
Preni tajki swjedzeii jenoz wucerjo wukonjachu, potom
stajnje nehdze 100 spewarjow a 50 spewarkow spewase;
po koncerce je swjedzeiiska wjecef a po njej pysny bal.
Smolei- mejese pfi tym wso nuzne zrjadowanje wobstarac.
Won so w 1. 1846 njemalo hordzese, jako mozese preni
tajki bal pod zynkami poloneza Koscinzki z najhorliwisej serbskej patriotku wotewric.
Budysinje towaf sne zjenocenstwo Bje1. 1848 so
sada" zalozi a to teho dla, zo bychu tamnisi Serbja po dzenskej procy serbsku za^awu a serbske rozwjeselenje nadesli.
njej maja so serbske pfednoski, serbske spewanja a
amatorske dramatiske predstawjenja. Wona ma tez ton
wuzitk, zo pfenemcenje wselakich serbskich swojbow zadzewa, kotrez bychu so hewak po nemsku zabawjeli. Smo-

pfedsyda byl.
Jako rewolucija 1849 w Drazdzanach howrjese, wselacy cuzy Slowjenjo w Budysinje w dobrym merje pfebywachu, kotrychz be tarn njemer z blizsich a dalsich krajow
lef je pfez 25 let jeje

Adolf Cerny:

20
prihnal.

Polski spisowacel

Roman

XIV, 61
Zmorski9), Smolerjej

WrotsJawja znaty, bese z Poznanja pfijel, polski

poet Teofil Lenartowiez z KrakawalO), dale ruski unit
Malorus Wasilewicz z Galicyje a skoncnje
khrowatski spisowacel Topalowicl2),kotriz becku so zPrahi
do Budysina podali, dokelz be Windischgratz prazski slowjanski kongress rozelmal. Hewak tez mlody Polak GoIqbowski w Luzicy bydlese. Ale jieh merne ziwjenje so nahle
pfetorhny. Saski kral bese pruskeho krala na pomoc pfeo drazdzanskim zbezkarjani prosyl, a borzy be slysec,
zo so pruscy wojacy bliza, zo bychu revoluciju w Saskej
Dwaj batalionaj Prusakow niejestaj tez Buwutupili.
dysin wobsadzie a Smoler teho dla wseek slowjanskich
liosei na wsy posla a to najbole do domow protestantskich
duchownych. Ale won jick borzy zaso do Budysina powola,
pfetoz pruske wojsko, kotrez bese merne mesto wobsadzilo,
c

polski basnik (nar. 1824 we Warsawje).

") Roman Zmorski,
spisowar episkeje pesnje Lestaw (Poznaii 1847), pfecel Lenartowicza,
1844 pucowase we wukraju, z Belgiskeje priridze w 1. 18-iS do
Wot
serbskeje fcuzicy, hdzez prebywase w Budysinje a w Hajnicach; jako
be w Drjezdzanach w 1. 18-19 zbezk wtidynt, dyrbjese Z. sobu z druhimi Polakami Saksku wopuscic a pucowase dale po wjecornej a juznej
1.
1859 nawroci so do Warsawy, tola po revoluciji w 1.
Europje.
1863 poda so zaso do wukiaja, hdzez je z vvjetsa w Drazdzanach prefcuziskich Serbach je
bywaJ a tarn tez 18. februara 1867 wumre.
pisal wosebje w Gazece Warszawskej z 1. 1859 a w Tygodniku Illustrowanym z 1. 1862. Ze Smolerjowych PesnicJ<ow pfedzela poetiscy
basnicku Khrystus a sw. Petr- a jeho spew Cicha noc je w spocatku wothlds pesnje Boze stoncko k domu dzese. M. Hornik jemu po1.

Wo

swjeci zajimawu spomjenku

we

iluzicanu 1867,

str.

72.

Teofil Lenartowiez, sJawny basnik polski, nar. 1S22 we

Warsawje. Z wotciny wotendze w 1. 1848, ze serbskeje Jluzicy wotpucowa do Pariza a w 1. 1854 zasydli so na preco w ltalskej, hdzez tez
wumre we Florency 3. mateho rozka 1893.
n ) Najskefso Hipolit Zygmund Terleckij, Krakowski lekaf, rodzeny z Wolyhskeje gubernije, kiz je so pozdziso (1835J presydlil do
Pariza, tam so poswjeci theologiji, bu z doktorom theologije, pfestupi
potom k unitskemu werywuznae'u a starase so wo jeho rozserjenje mjez
1,1

juznymi Stowjanami. Zalozi tohodla unitski seminar w Parizu, tola

hdyz jeho procowanje njemejese wuspecha, wroci so do Halicskeje a
1u skutkowase mjez swojimi krajanami Rusynarni (Wukrajincami). Polski wuda
Siowo. Rusina o rzeczach stowiahskich (Pariz, 1849) a Rzecz
o obrzutjkach katolickich wschodnich (tez tam 1850), podia starsich
it

karskich spisow.

1J
Mato Topalowii-, rodzeny w Slawonskej a tam tez
skutkowacy, slusese k pfiwisnikam Ljudowita Gaja (Illyram) a pisase
d<> jeho Danicy" hnydom .wot jeje zalozenja."
1. 1842 wuda we Woek] zberku swojich pesni Odziv rodoljubivoga srea [Wothtos
inskeje wutroby] a zberku ludowych pesni a wasnjow TamburaWumre w 1. 1862 jako faraf kanonik [a bywsi professor] w
Gi luiscu w Khorwatskej.
)

XIV, 61

^Biografija J. E. Smolerja.

21

bese krajna wobora z Poznanska a wobstejese z wjetsa z Polakow. Tuci jako tajcy najlepse kwartiry dostachu a so
borzy ze Smoler'joni a jeho towafsemi spfecelichu. Jako
bese so w Saskej a w druhich krajach mer a pokoj wrocil,
so tez pomjenowani slowjanscy hosco domoj wrocichu,
jenoz Zmorski w Budysinje wosta a tarn polski mesacnik
Stadlo" wudawase.
Tez Lenartowicz dale w Buclysinje
bydlese. To bese drazdzanska policija nekak zhonila a zadase, zo by won Sasku wopuscit.
Sniolef z nim hnydora
do wsy Nowoslie wujedze, hdzez be sejmski deputista
Serb Petr Cyz z gmejnskim prjodksteierjom. Tuton po
Smolerjowej prostwje gmejnu do hromady" powola a tej
poruci, zo by Lenartowicza do gmejny pfijala a za njelio
pfed wysnoscu rukowala. To so sta; akt bu napisany a
podpisany. Cyz jon do Drazdzan posla a policija dyrbjese
ze swojini zadanjom cofnyc; pfetoz sto mozese dale pfeciwo Lenartowieej cinic, hdyz sejmski zaposlanc sobu za
njeho rukowase.
lece 1850 bu Smolef saski poddan a budyski mescan. Won Tydeiisku Nowinu" do swojebo samsneho naklacla wza a ju najprjodcy Tydzeriske No winy" a potom
JSerbske Nowiny" pomjenowa, kaz wone tez netko rekaja.
Won sebi wsu procu dawase a zanych pjenjez njelutowase,
zo by Serbske Nowiny" a z nimi dobru serbsku mysl mjez
ludom dale a bole rozserjal. A w6n pfi tym na 5000 tolerjow {= 15 000 M) dolba napraska, prjedy hac cas pfindze, hdzez Serbske Nowiny" pjenjezny wuzitk njesc pocinachn. Hakle w zaridzenym lece je won tonle dolb do-

zaplacil.

Pfi tym won w swojim nakladze wot leta 1849 Slavische Jahrbiicher" a potom Slavisches Centralblatt" hac
do leta 1870 wudawase.
1. 1860 won mesacnik Luzican" w swojim nakladze
wudawac poca, dokelz zdzelani Serbja casopis zadaehu, kiz
by so za nich hodzit. Tola tez won w prensich letach tejko
njewunjese, stoz khostowase.
A hac runje mejese pfi tajkich wobstejenjach dose
nuzy a tradanja pfetrac, je sebi Serbstwa dla w 1. 1873 tola
zaso nowu wulku st arose na siju wzal. Mjenujcy Towafstwo Macicy Serbskeje" je w beliu casa bohatu bibliotheku
a rjanu zberku starozitnoscow nahromadzilo, ale dokelz zaneho domu njemejese, so knihi a starozitnostne pfedmjety pak pola teho pak pola tamneho sobustawa khowachu.
Pfi tym skodu cefpjachu a bechu redko dostupne. Duz
so wjele let wo tym recese, zo by so dom za Macicu kupil

Adolf Cerny

22

XIV, 614

k ternu zane njebechu. Tola jako be rjana

w najlepsim polozenju w srjedz raesta
lezomnosc
wobsema
na pfedari, hinak *>yc njemozese, hac zo dyrbjese ju Smoale pjenjezy

na swo.ie riziko za 22 000 tolef za Macicu kupic, hac runje mozese jenoz 500 tl. zawdac. Won je potom 10000 tl.
(30 000 M.) na zaplacenje kupje naprosyl a procenty za
zbytkny, na lezomnosci wotpocowacy dolh drje so z wunoskow lezomnosce ptaca; hdyz pak njedosahaja, dyrbi
Sraolef njedostatk ze swojeje kapsy doplacic. Ale Macica
ma netko tola swo.i dom a jeje zberki maja swoje pfebytki.
A hdyz so z Bozej a dobrycb ludzi pomocu Macicny nowy
dom natwari, ton swojeho dobreho polozenja dla tejko wiinjese, zo budze so kozde leto na serbskn literaturu hodna
nimo toho tez B3esada" za swoje
summa nalozic moc.
skhadzowanki stajnje spodobny pfebytk namaka, a za koncerty, prelekcije, amatorske pfedstajenja, bale a wselake
zhromadzizny serbskich towafstwow by tez stajnje wobsema sala pfihotowana byla.

lef

Mjez wselakimi druhimi njespodnobnoscemi, rozwiwanju Serbstwa zadzewacymi, be ta sobu najborsa, zo dyrbjachu Serbia swoje serbske knihi w nemskicb ciscefnjacb
6iscec dac. Nemcy jim jenoz tehdy ciscacbu, hdyz be jim
spodobne
a tajke komdzenje drnhdy 2 3 leta trajese.
Tale njespodobnosc bu dale a bole njeznosna, dokelz serbske pismowstwo z kozdym letom pribywase. Serbski lud
mjenujcy dale a wjacy serbskich knihow a casopisow zadase, a bese strach, zo so won potom, hdyz jich w serbske
reci njedostanje, k nemskej literaturje a pfez nju k Nemcowstwu wobroci.

To wsponmiwsi Smolef nowu serbskn knihiciscefnju

w Macicnej lezomnosci zamesci, jako be tam

zalozi a ju

starn kolnju za nju pfiprawic dal.

To sta so w septembru 1875 a je jena Zalozna" w ceskej

Prazy pjenjezy na kupjenje tuteje knihiciscefnje pozcila.
Ta hac dotal 27000 M. khostuje, ale 12 000 M. je hizo z jeje
dotalnych wunoskow zaplacenych a zbytny dolh so z najii'jci'isa za 4 leta zaplaci.
Knihiciscefnja je tak derje wuhotowana, a tak praktiscy zrjadowana, zo moze z kozdej
drubej provincialnej ciscefnju konkurrirowac, haj wona je
w cytej prowincy jenicka, kotraz muzikalije cisci.
njej
tez wjele Nemcow ciscec dawa a na- tajke wasnje jeje dobyt trochu pfisporjeja.
A zo je wona za swobodne
rozwiwanje serbske ie literatury najmocnisa podpjerafka,
je z teho zjawnje widzec, zo je so w prenich styrjoch le-

XIV, 615

Autobiografija

J.

E. Smolerja.

23

tach jejneho wobstaca jenicey w njej wjacy serbskich literarskich produktow ciscalo, dyzli je w prjedawsich 15 letach we wsitkich druhich ciscefnjach w hromadze wusto.

kaz so zda, budze jich

druhim

styrilecu hisce

wjacy

1876 pocachu serbscy studentojo mesacnik Lipa

Serbska" wudawac, kotrejz redakciju
oktobru 1878 Sinoler na so wza, faktiski redaktor je runje stud, tbeol. kath.
J. Bart.
Z 1. 1881 pola Smolerja Serbski Hospodar". casopis za serbskicb ratarjow wnkbadza.
1.

Pisane we Warsawje wot 21.31. Merca

1881.

Epilog.
Stoz by so hisce dale wo Smolerjowej wselakej druhej
dzelawosci na poln luzisko-serbskeje narodnosce powedac
melo, to chcemy druhi raz wspomnic. Tndy chcemy nasich
citarjow jenoz hisce na to pokazac, zo je so Smoler w Mercu
1881 hizom 65 let stary
do Warsawy podal, zo by z pomocu polskich pobratrow pruskim Serbam ze zatrasneje
duchowneje nuzy pomhal. Mjenujcy w pruskich Serbach
je w tu khwilu 10 duchownych mestnow wnprozdnjenych a
jelizo so te w tutym a pfichodnym lece ze serbskimi dnchownymi njewobsadza, potom wysnosc Nemcow za nje
tyknje, a 10 serbskich wosadow so pfenemci. Serbja sami
dla wotstronjenja tajkeje strasnosce w tu khwilu zanych
duchownych njemaja, ale z cesko-slowjanskeho duchownstwa moze Serbstwo potrjebnu licbu duchownych dostac.
jich pfesydlenju do Luzicy a k jich pfiprawjenju za
serbske duchowne mesta je pak hnydom tejko pjenjez
trjeba, kaz jich Serbowje sami zwjesc njemoza. Duz su po
radze swojeho polskeho precela. adwokata Parczewskeho, a
z porucenjom slawneho polskeho spisacela J. I. Kraszewskeho Smolerja do Polskeje poslali, zo by tam pomoc namakaJ a z tajkej pomocu Serbow wot jich netciseje strasneje nuzy wumohl.

Napisano we Warsawje wot

21.

31. Merca 1881.

Jan Ernst Smoler.

Jakub Wjacslawk:

24

Serbske

XIV, 616

wobydlefstwo w Budysinje
spocatku 15. letstotka.

Wot

dra.

Jakuba Wjacslawk a.

Budysin, z wopredka male wobronjene mestacko abo

lepje wjeska, natwarjeny wot nasich serbskich prawotcow,
be najprjedy tez jenoz wot tutych wobydleny. Tak zwosta
to letstotki dolho. Ale hdyz nemski kejzor Ota I. we wojnje ze Serbanii sebi twjerde mestna pytase, z kotrychz niohl
dale pfeciwo Serbam wojowac, natwari w Budysinje, tak
powjedaju nam chroniki, twjerdziznu, pozdziso Ortenburg
mjenowanu. Z dobom posla do tuteje twjerdzizny nemsku
wobsadku. Z tym pficezechu preni Nemcy do dotal serbskeho Budysina. Pozdzisi nemscy kejzorowje, kotfiz teborunja ze Serbami wojny wjedzechu, spytowachu tez kfescanstwo do serbskebo kraja zawjesc a scelechu tobodla
nemskich kolonistow do kraja, kotfiz so wezo pfedewsem
do mestow tlocachu. Kaz wsudzom, tak sta so tez w Budysinje, zo Nemcy Serbow borzy po licbje pfescahnycbu.
Budysin pak bu z tutym pfipucowanjom kolonistow stajnje
wjetsi a wjetsi, a Nemcy, kotfiz ze Serbami hromadze bydlic njechachu, tutych po necim z mescanskich murjow wutlocicbu. Serbia, stajnje mer lubujo a njeradzi wojujo, pytachu sebi z wonka mescanskich murjow nowe bydla a twarjachu sebi nowe statoki. Tak rozemimy, zo so na koncu
srjedzneho weka pfedmesto Budysina serbske pfedmesto" mjenowase.
Z pomocu dawkowych liscinow, tak mjenowanych
GeschoBbiicher" sym spytal licbu serbskich wobydlerjow
w Budysinje w zapocatku 15. letstotka woblicic. Njejsu
drje w tutych liscinack jako Serb j a woznamjenjeni, tola
myslu, zo je so mi po swojbnym mjenje dawki dawarja abo
po jeho pokhodze (t. r. po mestnu, z wotkelz je do Budysina
pfi6ahiiyl), poradzilo, licbu Serbow nimale z westoscu wusledzi6.
Tabela na pfichodnej stronje njech moje woblicowanje blize rozjasni.
Z tutoho pfehlada widzimy, zo mejese Budysin wokolo
l't;i 1408 nehdze 347 serbskich hospodafstwow z 1909 wosol);nni, to je 35, 8 procentow wsitkich wobydlerjow, potajkini wjacy dyzli tfecinu Serbow.
Pfispomnic tu dyrbju,
7<i mejese Budysin po mojich woblicowanjach tehdom wso
hromadie 5335 wobydleri. Zo Serbja' woprawdze pfed pfikhadiacymi Nemcami do pfedmesta Budysina wotstupowachu, widzimy z tolio, zo be w nutfkownym mesce 94 serb-

XIV, 617

Serb, wobydlefstwo

Dawkdawarjo

w spocatku

15. letstotka.

25

Bogumit Swjela-Desanski:

XIV, 618

Pola toho abo tamneho bese

mesce wjetse zamozenje docpije, hac je
jeinu to w ratafstwje inozno. Ale cascisa pricina be scecasu do 14. letstotka wedzese serbski rolnik, zo
liowaca:
wse ceze ratafstwa njese za swoju dzedzicnu zemju a za
wosobinsku swobodu. Tola wot tutobo casa (snadz hizo
nesto prjedy) dyrbjese rataf podia swojich starodawnych
cezow tez nowe pfislusnosce dopjelnjec a k toniu zemju
wobdzelac jenoz jako poddan w hrodze sedzaceho zemjaua,
kotryz dawk zadase. Tuz mnohi radso wso stejo a lezo
wostaji a pytase w blizkim Budysinje swoje zbozo.
Ximo raery zajimawe by hisce bylo wusledzic, kajke
rjemjesla wosebje Serbja w Budysinje wukonjowachu.
Znate je, zo w nesto pozdzisim casu Nemcy z bidu na Serbow w mesce zhladowacbu a skonenje to docpichu, zo zadyn
njesmedzese z mistrom bye, jeli njemozese dopokazac, zo
njeje serbskeho pokboda.
tutym nasim casu to po
zdacu w Budysinje bisce njeplacese. Tola hac dotal njejsmy hisce zanych kuzolow wusledzili, kotrez byebu nam
na tole prasenje wotmolwile. Nimale z westoscu pak mozeniy prajic, zo Serbja wosebje w pfedmesce Budysina tez

chcemy

sebi blize wobhladac.

to nadzija, zo

husto dose jako ratarjo swoj khleb jedzachu.

Njecbamy nadzije spuscic, zo nam pfichod hisce lepse
z6rla za wse tute prasenja wukopa a zo potom wjacy zhon in iy wo nasich nehdy w budysinje bydlacych prjedowni-

Dwfe basniskej drobnostcy.

Podal Bop: a mil

Swjela-Desanski.

We

swojich zberkach namakach je pfehladujo dwe

zajimawej basniskej drobnostcy: 1. Dwaj spewaj naseho

slawneho basnika Handrija Zejlerja. 2. Ludowy zort

Wocboz, kotrejz tu zjawnosci prepodawam.
1.
Spewaj Handrija Zejlerja.
Tutej Zejlerjowej pesni, kotrejz sym, jeli so njemylu,
wot k. wucerja Nowotneho, syna nehduseho Sprjejcan-.
skeho fararja (18fi0 73), pred letami dostal, njejsym

w JZhromadzenych spisach Handrija Zejlerja" namakal

tuz jej jow wozjewjam a to nic jenoz po
slowje, ale tez po prawopisu originala, zo bych raz z tym
:

im citarjam pokazal, kajki

mejese nas wnlki basnik

Pismiki originate na

Zejlef wokolo leta 1860 prawopis.

lopjenu
leach.

vv

folio su lacanske.

Dw

XIV 619

27

basniskej drobnostcy.

Bostijowe merzanje

a)

aby
sadowa wacha a wesni hulcy.

Bost

i j

Aha, aha! 3a slysu zno,

Moj sad warn 'lowi tzi.

Haj haj! to by so hodzilo,
Wso by see zedrjeli.
Slowki, kruswy, kneske jabhika
Ljetsa huste psez plot wisaja.
Mjesack swjeci! pjeknje widzic je!
Tajku skladnosc wy sej zhladaee.

Djas

hoi, djas hoi! ja

mlocu was

Hac rjap warn ropoce.

No no, 3 a chcu warn tyknyc

pras,

Wy

welki sijate.
Sedma kaznja, twoje rimanja
Tajkich khadlow nihdy njestroza.
Ach, kak je to nasich casach zlje,
Njehdy nebje tajke lazenje.

Tu mas,

tu mas! psec blize du,

Haj, 3 a was roztorham.

Hola! sto je?

Warn

a zawinu

siju hawronam.
so wjeri, wase wsitko

je,
To
Kozdy worysk wsudzom pytnece.
Hisce spjewa banda zezrana;
Jastwo, hela budze wasa zda.

Chce chce! chce chce!

a puscu psa,

Hac dom

so nimace.
tez wotrocka,
Oho, 3 a
z flintu nydom dze.
Krasne kusy, su to pacerje?

mam

Won

Nej was hajnba proscje do

Puknyc mohl

so z

sije?

hnjewom na

Masli holcu aby zahrodu.

Wjesni holey.
Ta noc, ta noc, kak cisinko
Swoj mer nam poskici,
Wso spi, je mucne k merej
b.)

slo,

blaku,

XIV, 120

Bog. Swjela-Desans:

28

Spew nas pak wotuci;

Swetle wezdy, modre njebjesa
Z niilym wokom k zemi hladaja
Jasny wodzer wezdarn pfedy
Kozswetluje hona njebjeske.

dze,

nas, spew nas, won zwjes'li nas

zynk noc roznjese,
Sto wje sej namkac rjensi cas
Za duse miterae?
Wajchtar spewa, wjesku prekhodza,
Zlostnych ludzi rukam wobara,
Boh pak wroca stracli a njezbozje,
Jeho kbwala nase kherlnsje.

Spew

hatk, o hlaj, kak jasnu stwu

Je dal tym wezdzickam.
Tu kic, tarn sad pfi mesacku
So blychci k njebjesam.
ZIote plody wy so krasnice,
Kozdy stomik polny darow je,
Sy ty zemja tak hlej bobata,

Jow

dawac haklej njebjesa ?

1

Sto b'dza

noc, twoj seen a swetlina,

Twoj mer tak rjany je,

Dze je, dze je ta zahroda,
Kiz porn jo wezdam kce?
Lenik pfespi nocne rjanosce,

Hramnik cesci mamon, blyehcenje,

Wrzdny wjecor ksewi wutrobu
Wedze k bohu mysl cuciwu.

Wokold

tiy

in'

Ludowy

zort.

we Wochozach holey jutrownicku noczorl scinili

westemu Kopyrej kolnju powalili a wot-\\.
W6n hresese so na westeho Kristla, kotryz pak
tej wecy ajewinowaty. Pesnicka je z dobom pokazmo,
j' ludowy (inch tez we liasim
casu hisce ziwy. Spew
jedyn mlody Wochozan hromadu spraskal; ja sebi jon
L890 sn
;i

n,-i

Leach, !!>/ bech tarn z fararjom.

Dwe

XIV, 621

Sobotu

basniskej drobnostcj.

zo smy je tunjo dali,

a ta powjesc net
dze pfez eyly swet.
Na to dzese hamtpfed[stejar
k Melcherjej.
Won wsak wjedzec chcyse,

nocy

be wulke wjesele;

Kopyrec nana
pak wulke njezboze.
l>ola

Kopyr

merom

spi,

jeho toroz zri

won sej z teho dale
nico njemysli.
J utrownicku rano,
hdyz Kopyr stanyl je,
z kheze won wnstupi,
netk pak won widzese,
zo toroz je so walil,
kiz stejal wjele let.

kak

Ton pak

namaza
howzy sej zwobuwa
a sej mizu trochu
polnjo,

hlaj,

moj

kotryz

mi

powalil,
toroz tarn,

sym sam

tw,aril,

dal sebi procu sam.

Njebe jara drohi,
mejese styri nohi,

wefch pak be wot deskow,

hromadu zbitych kleskow.

Pod nim sym ja wazil
swoje celata;
z

nimi sym so drozil

Belkowskim reznikam.

Woni

su so

mi

smjali,

mu

poca skrecec,

Jako won domoj

wok'lo jidnaeich,
dze won swoj runy puc
do Ham era nutf
Hamtpredstejarec nanej:
Dzi a Kristela wuc!"
to dha je won cinil'?"
je

dzese,

knjez nocny trubjese,

a zeger dzesac bese,
toe domoj khwatase.

scetku huklapa.

W6n

je;

zo za to njemoze.

crije sej

wecu

z tej

ton pak jemu dzese,

zo su to strowe Ize:
ton toroz njebe wjatsi
liac tozo mandzelske.
Na to dzese hamtpfed[stejar
k Kristlej.
Won chcyse rady wjedzec,
hac so 'nra wuznaje.

Poridzele pak rano

hdyz Kopyr stanyl je,

Hnydoni be pak

29

So chcemy dzelic netko

wot teho toroza
a chcemy cakac letko
za nana Kopyra:

Kaz

to so stalo je,

tak budze zabyte:

toroz je zaplaceny,
Kristl jon walil njej.
To byli druzy kundzi,
tych be to dyrdomdej.
Te chytre su se smjali
a jom' se scerili.
Kristl pak zrudny khodzi

a wo nic njerodzi.
Wot teho wseho moj a
je

stucka scinjena.

XIV, 622

J urii Libi:

30

Recespytne drobnostki.
Juri j Libs.

Pise

Pokracowanje)

Pfebywac,

sich aufhalten, verweilen, seinen WohnPo prawom je pfebywac po

sitz haben irgendwo (nehdze).
konjugaciji dokonjane slowjeso, tola je so zmysl khetro
pfenijenil, tak zo je so na bye, bywac existere, existieren,
zabylo, tuz so twori: pfebywase, budu pfebywac, nic
aorist: pfebywa a nic fut.: pfebywam. Tajkich wuwzacow
je jara mnoho a to je cyle zrozymliwe; hizom nowy zmysl
pfebywac, t. r. dolhi cas nehdze bye, ziwy bye, bydlic, je
dospolnje trajacy, tuz bjez dziwa, zo je so tez tworba dyrbjala po tym zlozowac, tak zo je tu mohl rjec duch, znutf.").

kowny wuznam, dobyl nad zwonkownej tworbu, potajkim:

pfebywam pfitomny cas, nic wokomiknity pfichod a tehodla tez fut. z budu a praeteritum jako imperfekt z koncowku

3.

wosoby

wowac po

6.

sing, -ase-:

pfebywase.

Pful ma tez:

pfeby-

Zabywam, imperfektez: pozabywam (-ase)

konj., tola je to zbytkne.

tum, (njedok.), ich vergesse, ale

njed. nacb und nach vergessen; wotbywam koho, njed., abtun, abfertigen Jmdn., ale tez powotbywam, njed., nach
und nach abfertigen; dobywam, njed., gewinne, siege, ale
tez wotdobywain, njed., durch Gewinnen (Siegen) entreiBen
Jdm. (komu), pfedobywam (-ase) njed., so pfez les, sich
den Weg d. d. Wald bahnen; wubywam, (njed.), sich vermindern; nabywac coho, (pjenjez), (njed.), gewinnen, erwerben (Geld); dobywac, (njed.) bis zum Ende sein, bleiben,
ausharren.
Najskerje su wse zestajanki^slowjesa bywac
imperfektiva, dokelz so bywac skora jeno jako pomocne
slowjeso naloza, werden, k tworjenju passiva, z redka so
jako iterativum k bye naloza. Tuz je so zmysl zestajenkow
wot prenjotneho bye jara zdalil, wosebje dokelz je husto
t

ransitivny.

To placi tez wo jara

samo wo jednorych, kaz
nehdze scehowace.
-ID:

zo

nik),
--

!u/. if.

nmohich

druhich

nij nioja sotra samej posluzec da

evang.: zo moja sotra wostajiwsi

nem.

ihiskiin.

lafit,

slowjesach,

mam

dac.
Zapisane a k rucy
(Pfir. Libs, Syntax, str. 32.). Luk. 10,

(Luscanski, - Hor-

mje da mi samej

cesk. a polsk. matej tu perfekt po grisebi zada po zwtsku praesens, tuz

Zmysl pak

da za praesens po tworbje a po zmyslu. Runje tak

45. evang. slonco da skhadzec a dawa desc; tu je
jara derje rozeznaw ane mjez zmyslom nemskeho lassen (dac)
MianiN

Matcj

:"),

ReSespytne drobnostki.

XIV, 623

31

Stac, steji, stehen; wobstae

a njedok.), studowacy wobsteji (fut.), wobsta (aor.)
pruhowanje, bestehen die Priifting, ale njed. woda wobsteji
(praes.) z wodzika a z kislika, zamozenje wobstejese (imperfektum) z kubta a z hotowych pjenjez; pfistejeo (pfista6) njedok., gut anstehen, drasta jemu pfistejese, das
Kleid stand ihm gut an, paBte gut. -- Pfipoweda so na
wozenja, wird aufgeboten (proelamatur), njedok.; hakle
wotpfipoweda, dokonjane.
Pfisahac, njed., schworen,
sahac, lang ausstrecken, pfi pfisahanju so ruka wupfeseera k swedcenju; dosahac njed., (hin)reichen, geniigen.

a geben (dawac), senden.

(dok.

Pfiposlucbac, njed., zuhoren; posluchac a poskhac, njed.,

horehen, lauschen, tuz rozdzel
horen, gehorchen, sluchac
zmysla. Ale cyle prawidJowne: stysec (ndk), zaslysec dok.,
horen.
Zadzerzee so, imp., njed., sick betragen, hdyz moralisku powahu nastupa, ale hdyz ma zmysl: sich irgendwo aufhalten (iange), je dokonjane: w cuzym blaku so rad
dolho njezadzerzi, aor.: tarn so jara krotki cas zadzerza, er
kurze Zeit, ale: dobre dzeco so derje za1)1} el) dort nur
dzerzi, zadzerzese; tola: lmbjena puc jebo zadzerza (wotdzerza), 3. konjug., dokonj., der schlechte Weg hielt ihn
Nasadzec so z kim (njedk.),
zuriick (ab), verzogerte ihn.
sich mit Jdm. befassen (einlassen), hacrunje so sadzec jako
jednore stowjeso trjeba.

Stawac,

auf stehen, zlehnjene

a aorist: zestawam, -wa, dok.), das lagernde Getreide steht wieder auf; postawam (dok.) versuche aufzustehen, khory postawa (z loza), ale dyrbjese so
zaso lehnyc. Ale skoro wse druhe zestajanki wostanu njezito zaso

iterativ. njed., z wjetsa;

stawa

(fut.

(ndk.), nach u. nach rniide w.; wustawac

werde miide, ale tez powustawam, (ndk.), nach
u. nach miide w.; nastawac (ndk.) werden entstehen; dostawac (ndk.) erhalten ,empfangen; pfestawac (auf horen), tez
popfestawac (ndk.) wopfestawac (ndk.), stary dale bole powustawase, tez ndk., ward nach u. nach langsamer; zasta-

dok.:

powustawam,

(ndk.), (ich)

(ndk.) stehen bleiben, tez pozastawase, (ndk.) blieb

hie u. da stehen, von Zeit zu Zeit stehen; wostawac (ndk.)
bleiben, verbleiben, tez: po wostawac (ndk.) sich ein wenig
verweilen. Ale nastawac so dok.: mucny, hdyz jeho husto
wolachu, so nastawa (dokon., aorist), der Miide, als (weil)
man oft rief (weckte), ward uberdriissig, bekam es satt

wac

(immer wieder) aufzustehen; wotestawac (ndk.), abstechen

(corna barba wot beleje).
Dawac (iter., njed.), geben; dodawac (dok.), zu Ende
geben, das Geben beendigen, ale pfedawac (ndk.), vpr-

Jurij Libs:

32

XIV, 624

kaufen (prodere), popfedawac pak je tola dokonjane; podawac, we zmyslu: eine kurze Zeit geben: bohaty khwilku
khu'dym podawa (aor.) jalnioznu, ale so borzy nadawa
we
(aor.), der Reiclie gab eine kurze Frist Alniosen, tola
zmyslu: podawac komu npf. cyhele na tfechu, reichen,
hiureichen, je njed.; podawase; wodawac (njed.), vergebeii (hrechi, d. Slinden).
Zalezec so (ndk.), to so tebi njezalezi, das gehort sich

nicht fur dich, non decet te, pohonc sej zaleza (aor.), der
Kutscher verscblief sich (d. Zeit). Tuz Pful. slownik ma
zbytkne: mi na tym zalehuje.
Wobsedzec (ndk.), besitzen, possidere, hacrunje ze-

stajanka slowjesa sedzec.

Stajec (5. konj. iter, njedok.) stellen; ale tez njedok.:

pfistajec (celedz), das Gesinde anstellen, mieten, pfistajaca
zona celedz pfistajese, bur sej celedz pfistajese, po 5 konj.,
pfistaji sej celedz aor. po 4. konjug.; wostajec iibriglassen,
njedk.; ale n. pf. pfistajam delski, wotstajam deski, dokonjane. Wustajec komu zniylki (njedok.) Fehler ausstellen,
Uepje porokowac) aussetzen, Moc njedok., ale tez: zamoc
njedok., vermogen, zamozese mnoho vermochte viel; cyle
wesce dok.: pfemoc, iiberwinden.
Stupac, iter, njedok., treten, scbreiten; ale tez nastupac, betreffen, sich beziehen worauf (attinere) je njedok.,
Ale zestupac so
stoz jeho nastupase, was ihn betraf.
dok.
Slusec, gehoren, njedk., ale tez prislusec njedok. to
jemu slusese, runje tak: pi-islusese, das gehorte ihm. Zmysl
samsny, jeno zesylnjeny: zradowac so a radowac so, frohlocken so Iiusto pornjo sebi jako ndk. trjeba, tola lepje:

zradowac so dok. a jeno radowac so jako ndk. Podobnje

tez mnozy pisaju: wopytase, rozzohnowase so; wopytac je
dok., in/, wopytowac ndk; rozzohnowac so, sich verabschiezohden, tn je wezo prenjotny zmysl khetro woslabnyl
aowac tuz ma so rozzohnowac skoro za samostatne, njedok. slowjeso a na zohnowanje so wjacy njedziwa. Pol. tez

kim, sich vcrabschieden.

verfolgen, zwjetsa ndk. njepfecel njepfe6ela pfescehase, simplex scehac serbsc. njeznaje, tuz je po
lilownyin prawidle pfesdehac trajace a ndk. Pful ma tez za
y.t'^ii;ic

sic /

Pfescehac,

/it

iy si

iiciiiskclio

verfolgen, persequi, wospjetowacu

tworbu

pfes6ehowa6, tola je to jeno iterativum k tworbje pfescehac, kiz je <\\ Le wesec durativum; hinak ma so ze slowjesom
presf'-chn.N c (tez pfescahnyc) II. konj., to je cyle wesce do-

XIV, 625

Recespytne drobnoitki.

33

konjane slowjeso a dyrbi so njedok. tworic po 6. konj.: pfescehowac, uberbolen beim Gehen.
HlosQwac, stimmen, abstimmen (Stimmen abgeben,
parlament.), njed., ale tez njed. pfiblosowac, zustimmen, pfecel

jemu pfiblosowase, stiinmte ihm zu, gab ihm recht.

Wezo w nastupanju pomjenowanycb a podobnych

slowjeso w ani serbske narece ani spisowaceljo cyle pfezjeni njejsu.

Z prenja je lud hizoni pfiwuknyl, tez
wot slowjesow, kiz su cyle wesce dokonjane, pfichod
z budu tworic: budu pfinc, tuz tez pfiiidzese, samo we starsicli narodnych pesnjach.
Tuz bjez dziwa, zo so tez spisowaceljo mylic dachu,
wosebje bdyz druhich slowjauskich recow* ujeznajachu a lacanscinu, gricbiscinu, francowscinu, liebrejscinu,. kiz wezo maja jednore futuriiin,
bjez zlozenja wjacy slowow, jeno z pomocu nemciny
wuknjecbu. Stara nemcina a gotiscina matej hisce jedno-

slowne futurum, ale po necim so to z nemskeje pismowneje rece zhubi (pfir. Muka, Laut- u. Formenlebre, str.
604 a sceb.), tola nem. lud tez busto praji: icb komine
morgen, tez: icb komme liber's Jabr, a nic jeno: icb werde
kommen. Cyle podobnje kaz tu pola slowjesa zada sej
zmysl swoje wosebite tworby tez pola wecownikow. Komu
su njeznate wosebite koncowki za ziwe a njeziwe, rozomne a
njerozomne pfedmjety!
Na pf. wojacy, ale: wotojane
wojaki. Drube rece tak dokladnje a rjenje po zmyslu jara
z redka rozeznawaju a jeno z redka za kozdy zmysl hinase
tworby nalozuja, lac. n. pf. i abo e w ablativje sing., i pola
parti cipijow, hdyz so jako adjektiva nalozeja, e, bdyz je
slowo jako wecownik trjebane: a sapiente, wot mudrowca,
ale

a sapienti

viro.

Ceski recespytnik Bartos we swojej jara dobrej

skladbje** (str. 87) wosebje na to dziwa, bac je njezastajane
slowjeso trajace abo wospjetowace. Tola, stoz wee samu
nastupa, je z jebo prawidlom nimale runje to prajene, stoz
druzy z krotka z tejle zasadu wuprajeja: Hdyz so njedokonjane slowjeso zlozi z pfedsuwku, pfemjeni so do dokonjanebo. Ma-li so netko z dokonjanebo slowjesa zaso njedokonjane tworic, dyrbi so zestajene dokonjane slowjeso
do jeneje z dalsicb scebowacycb konjugacijow pfesadzic;
ale tak iterowane slowjeso njeje njedok., jelizo so w tutej
dalsej konjugaciji bizom jako njezestajane trjeba. Pfiklady: bic I. konj.: zeiic (syte zito zeiidze), dok., njedok.:
skbadzec 5. konj.; pjec: dopjec dok., dopjekowac 6. konj.
Ale njesc, nd., donjesc dk.; tola: don os.yc njeje
njed.
njedok., dokelz so nosyc jako simplex samostatnje trjeba,
:

XIV, 626

Jurij Libs:

34

tuz donosu, fut., won donosy, aor.; leze, 1. konj. njed.,

lazyc 4. konj. njed.. ale dolazyc dk. Wjeze, wozye nd., dowozyc dk. Wuwzaca su n. pf. jiniac, ndk., ale tez: prijimac, zajimac, ndk., najskerje tehodla, dokelz wzac, priwzac po I. konj. je dokonjane, a dokelz so simplex po I. konj.

wjacy w serbseinje njetrjeba, Na wsitke pady moze jeno

slownik dziwac.
We stajnyeh wjazbach so husto natozi mesto iterativa jeno jednore durativum: mydlo wjeze, sich still davon
entfernen; er pflegte sick still zn entfernen, entfernte
sich oft still njereka: husto mydlo wjezese, ale lepje: by
busto mydlo wjezl, praesens nic: husto mydlo wozy, ale:
husto mydlo wjeze. Mydlo wozy by jeno prenjotny zmysl
Mi leze na mysle, es
melo: er fiihrt (zu Wagen) Seife.
drangt sieh mir der Gedanke auf, ale nic: to mi husto na
tnysle lazy (iterat.), za to jeno: to mi husto na m. m. leze.
Tola so praji: mi z mysli wupadnje, ale tez: z mysli pada.
Kokos njese jeja, legt Eier, nic: nosy, nosy by snadz
rekalo: roznosy, verschleppt, fut. :kury budza zaso derje
njesc, ale tez: ponjesu, hewak verba movendi prichod
Knblo njese pjenjezy, das Gut trag't Geld,
po- tworja.
nic: nosy; pesk so z hory wjeze (sypa), nic wozy, der Sand
rollt (rinnt) herab; descik so letsa husto dze (nic: khodzi);
po tej hrjebi husto woda bezi (nic: beha).
/.

Hlowny
do konj

rozdzel mjez dokonjanymi a nje-

any mi

z dokonjanymi
njedokonjanymi
placi wezo najbole
k tez
j
wo tworbach zaridzeneho casa, ale podobnje tez wo tworDale woznamjeni
bacb pfitomneho a pfichodneho casa.

('in
I

jeno

;i

stowjesami je ton, zo so

krotka woznamjenja,
w o p s u e rozsudza.
To

njcdokonjane,

pfede

wsem wospjetowace

slowjeso,

casto, zo so ciii pospytuje. Pfiklady to wujasnjeja.

1.
("in so rozsudza.
Sto je dzensa casnik

nacaho-

lym

prasamy

nic jeno za wosobu, kotraz je

casnik nacahnyla, ale hisce bole chcemy z tym prajic,
cehodla so Ink prasamy.
Prasacy ma na myslach, zo je
Sto je tole
nik pak spatnje, pak derje nacehnjeny.
kupowal
Prasacy so chce wjedzec, hac droho abo tunjo.
lldy by so jeno za tym chcyl woprasec, sto je to kupil, by
prajil:
Sto je kupil?, nic: kupowal.
Sto je dwor
zamkal Hospodaf so prasa, hdyz snadz njeje dozaniknjeny. .>t' tu (tak) khodzese, behase
Nemska rec ma
innolio sredkow, zo by in ton nezny rozdzel mjez dokonjaiiym a ojedokonjanym slowjesom wuprajila, ale zadyn
;i

V,

so

.'

'.

.'

Qjedoeaha.

Welcher

Unberufene

hat die Uhr auf-

XIV, 626

Re<5espytne drobnostki.

Wer

wem

wer hat

Uhr

gezogen?

hat sich herbeigelassen,

sich erdreistet, a pod. die
Ale z tutymi wopisanjemi
hizo
f alien,

35

Nemc

ist es

einge-

aufzuziehen ?
1

da spoznac, zo so

11a nacehnjenju njespodoba, to pak scrbske

naeahowal" hisce njepraji.
Nawopak, hdyz n. pf. be
casnik wcera spatnje nacehnjeny, dzensa pak derje, moze
mesto dzensa tola tez prajic: Sto dha je (dzensa) casnik

jemu nesto

nacahowaH A

pfi tym sebi mysli, zo casnik dzensa

derje dze, zo je potajkim dzensa derje nacehnjeny.
Serbscina potajkim ma tu moc, z jenickim slowjesom
uic jeno cm woznamjenic, ale tez z dobom wnprajic, zo
chce recacy tuton cin rozsudzic. Wosebje wezo to placi wo
formach zandzenosce, tola tez wo tworbach pfitomneho a
pfichodneho casa. lto je tonle nastawk pisat? (durativnm)
nic: napisal, hdyz chcemy nastawk pak za dobry pak za
njepfihodny spoznac.
Hdyz so wosebje dziwa na wulke
wobceznosce cina abo dzela, kotrez ma so pfichodnje dokonjec, natoza so radso njedokonjane hac dokonjane slowjeso.
Sto budze ton casopis wudawac! Sto budze tu knihu pisacf
Sto budze tu cyrkej twaric?
wsech tych padach hizo
recacy do casa sudzi, kak wobcezne a napinace dzelo budze,
tehodla njepraji: wucla, napisa, natwari. Tute wokomiknite (dokon.) slowjesa bychu jeno cin sam woznamjenile,
njebychu pak jeho blize wopisale a na to pokazowale, zo
budze wobcezny, wulki, wuspesny.
Wezo cyle njestroniscy (neutralnje) tajka pfichodna tworba so wo cinu njewupraja, tola dyrbi nemcina tez tu wopisowac a skoro
pfeco wjacy hac jene slowo nalozec: Wer wird im Stande
sein, wer wird geeignet sein atd. das zu tun.
slowjeso husto wupraja, zo
2. Wospjetowace
Tajke verbum
so cin pospytuje abo n j e w u
j e d z e.
mamy
we jeno imperfection de conatu
de conatu
husto, hdyz so wopisuje strach, hroza, njezboze, kotremuz
chce sto wuceknyc. Padnjeny stawase, ale njedostany, der
gef allene versuchte auf zustehen, aber vermochte

We

h t mehr g a n z auf zustehen

praesens

s t

awa

ale

stanyc, versucht auf zustehen, kann aber

nicht aufstehen. Sisyfus walese kamjeii na horu, ale nje-

njemoze

dowali jeho,, plowacy ponorjese so (ponorja so), ale njepodnori so; der Schwimmende tauchte unter, aber tauchte
nicht ganz unter, t. r. won so procowase, zo by so n j e p o noril, a tez so njeponori. Pfimase so brjoha, ale so njezdopfimny: padase (do.) njedopadny; tepjese so, njezatepi so; hoiitwjer wolase za psom, ale njedowola jeho,
versucht den Hund herbeizurufen, aber er er-

Jnri i Libi:

36

XIV, 627

es durch seinEufenniclit. Pfi tym je wazne,

mi zwisk zmysla dziwa; hizo tute krotke priktady
pokazuja, zo dyrbja druhe rece wjele wopisowac, stoz Serb
- Slowjan z jt'iiiekim slowjesom jara z krotka, jasnje a
re

hte

50

nawoen.ie wupraji.
Pola sluwji 'Miff, kiz same na sebi pospytowanje woznamjenja, njetrjeba so iterativum nalozec, tola sme so to
emit- a wezo dyrbi so to cinic, hdyz so pospytanje wjele
Skicic
kroc stawa a z wjetsim napinanjom wobnowja.
koiim sto, Jmdn. etwas anbieten; potykowac komu sto,
Jmdn. uiiterschieben; spytac, pospytac, versucben; khromy
pospyta nastupic na zlamanu nohu, versuchte es einmal;
ale chcemy-Jj prajic, zo je to bizo wjacy kroc pospytal,
dlia je lepje a jasnise, hdyz so iterativum natoza: tfi dny
Kupc sadzese wjacy kroc na
(kroc) bJLzb pospytowase.
Tu
konja 100 toler, bot mehrmals, mjenje dobre: sadzi.
n. pf. pos
a tain uia tez nemcina dobry krotki wuraz,
zajaca tojese* ale njepopadny, der Hund haschte den Hasen, aber fing ibn nicht.

Verba de eonatu so tworja z pfedsuwkami: za, po a

hdyz so z iterativom zlozuja: do nesce zatepjese,
ale ojezatepi, zaswecese, ale njezasweci; husto weso tajke
slowjesa tez jako dokonjane wuprajeja pospyt: zawora,
ale tijiMlowora, zacita sadu, ale njedocita jeje. Tola w tych
padaeh dziwamy bole jeno na to, zo necbto zapocina, nic
pak na to, hac moze, hac dokonja cin tez skoncic. Tuz tajke
njcdokoiijaiic wokomiknite tworby sem njesluseja, smemy
I

mm lob.

tez

wo

dopisa

won list zapisa, zacita ale njetym njedwelujemy, hac moze jon donam cyle weste, zo jon tez dopisac do-

w iicciiyni prajic:
aid.,

a tola na

nawopak, je
Tuz tajke slowjesa z predsuwkami za, po, jeno zae cina woznamjeja. z redka tez pospyt.
ELolcej so wticcy tak doweriwje blyscestej, des Knalirii Augen, di<> Augen des Knaben, redso: dem Knaben
leuohteteii die Augen so vertrauensvoll.
Serb ma w tajkich padaeh radsd dativus commodi (possessivus) dawak
zajimowanja dy/.li gen: possessivus, led ma bdy: holcowej
woci so tak blyscestej;
Lacahscina ma skerje genit. hac
Lsac,

konja.
i

dat

iv.

Hdys

La. da, von Zeit zu Zeit sah

tajkicb padaph tez iterativiini,
dokelz pak hdys a hdys lii/o jasnje woznamjenja,
so to lms6iso
stalo,
njeje iterativa nuznje trjeba.
rbski wsak m6z<
pak: pnhladowase na casnik

hdys aa casnik poll

er auf die Uhr.

Wi

steji

XIV, 628

Recespytne drobnostki.

adverba
hdys a hdys
bjez
z

37

abo: hdys a hdys poftlada, abo

pohladowase; tola NSmic inoze to

pomocu partiklow,

n.

tez;

jeno
pf. ofters, von Zeit zu Zeit, wieder-

holt a pod. wuprajic.

Dopowjedajtaj sebi z knjezom, Pful: so; tola tez

dativ sej so slysi, verstandigt eueh mil dem Herrn durch
eine voile (vollstandlige) Aussprache.
Wonaj sej dopowjedastaj (dorecestaj), tak so tez busto praji, hdyz sej
prjedy clowjekaj njejstaj dorozymilbj, nach einem MiBverstandnis haben sie sich nun durch voile Aussprache
verstandigt, sich ganz verstanden.
To so wohladam, ieli lehne das ab, map; davon nicliis
wissen, tez: do teho, do teje wecy so wohladam (Pful nima),
ich danke dafiir (ablehnend), serbski nic derje: dzakuju
so teho. Wohladam so, zo budii to cinic, zo bych to cinil,
ich lehne ab es zu tun. Tola je tuta wjazba trochu wsedua,
trivialna, pfistojniso so praji: njerodzu wo to, tez: neceho
(gen.). Won so d o njeho wohlada, er mag von ihm nichts
wissen, mag ihn nicht.
Tuto wohlada je praesens, wohladac njedok., dokelz je so zmysl khetro wot prenjeho

zdalil

Ton,

red e t e

na kotrehoz

je so

zarecalo,

der

Ange-

Angesprochene) serbski so ledma hinak, nem.

jenicke slowo derje wuprajic hodzi, dokelz reka: na koho
Pful nima: Jemanden
zarecec, nic pak: nekoho zarecec.
anreden, ansprechen, alloqui; pfecel na mnje (pfecelnje) zaNekoho zarecec, durch
reca, sprach mich freuncllich an.
Eeden bewaltigen, (Pful ma), netko nem. husto: nieder(

reden (durch Dauerreden).

Seroki

swet,

die

weite

Welt,

po

serbskhn: die

breite Welt.
Nj epfecel njepf ecelej za ziwjenjom dze, der
Feind s t r e b t dem Feinde nach dem Leben. Pful niina.
Mat. 2, 20; kotfiz dzescu za ziwjenjom dzechu (H6rnik-Luscanski, evang. lakachu) nem. nach dem Leben strebten
dem Kinde.
Dzensnisi dzeii, der heutige Tag; let use leto,
Podas heurige Jahr, po prawom nimale tautologija.
dobnje tez mnozy pisachu a z dzela hisce pisaja: to so sta
dzen prenjeho (1.) wulkeho rozka. Slowo dzen je
pleonasmus, tautologija a tuz dospolnje zbytkne a nima
so pisac, lud tez zenje tak njepraji, ale cyle z krotka a
Prenjeho
prawje: prenjeho, druheho wulkeho rozka.
wulkeho rozka nico druhe woznamjenic njemoze, khiba:

Jury Libs:

3g

XIV, 629

prenjeho dnja mesaca wulkeho

rozka,
zawesce tola
kiz reka wulki rozk, dokelz zadyn
prenjeho mesaca
Tuz ma so pisac
dnilii mesac wjacy tuteho mjena nima.
dnja. mjenujey: prenjeho dnja mesaca wulk. rozka, tehodla je potom dzeii (ace.) cyle zhytkny, njezrozymliwy a
Lac. natalis ob diem tui
tuz so njedyrbi pfedstajic.
Tez w mo(scil. diei), dla dnj a twojeho narodneho dn j a.
Wezo
jej skladbje (Syntax str. 124, rj. 3) ma so porjedzic.
praji so njedzelu, wutoru (stwortk) prenjeho julija, potajkim. dzen tydzenja abo tydzenski dzen w akkunic:

genitivje, ale tez dzensa, letsa

mesaca pak
1864 (stworteho) leta, ceski leta, roku) je genitivus
temporis. Prawje so praji: dzensa je swjateje Marje, swj.
laudrija, stoz je jeno skrotsene za: dzen, swjedzen, swjaty
dzen s. H., wsech swjatych, dzeii khudych dusi, tn je
Na prasenje hdy ?
usudze dzen, swjedzen wupadnylo.
80 w tym padze wotmolwja: to be na s. Handrija, Mateja,
pfi tym je dzen wupadnylo, dokelz so tez praji: na Boze
Celo, na Bozeho stpeca, t. r. dzeri B. 0. atd.; tola je so netko
khetro pozabylo, zo ma so tu myslic a pfistajic dzen, swjedzen, tehodla hizo z wjetsa praja: na Boze Stpece, na s.
Podia pak so stajnje
Handrija, na swjatu Katyrhu atd.
sativje, dzeri
(eta

slysi:

tehdom

tych.

Westa

be,

budze runje s. Katyrny, wsech swjazmesenje a wurunanje pak je,

assiiuilacija,

hdyz so tez praji: prenjeje meje, prenjeje haprhjc, po zdacu, na preni napohlad by to rekato, jako by
wjacy mesacow bylo, kotrez wse meja, haprleja rekaju,
dokelz je tulc wupadnylo dnja, potajkim genitivus mascui,
nic pak wecownik zonskeho rodu. Z teje wjazby je
pozaac, zo je bid na slowo dnja hizo dawno zabyl, zo so
w serbscinje datum hizo jara dolho tak z krotka brachyPodobnje skrotsene su tez lac.: hac, ea
legiscy wopisuje.
(in jcu jcy via).
Tak so tez wselake z krotka pola nas a
nemcinje a w druhicb recach wotmolwja na prasenje:
prirunaj Muka,
d y
to reka w kotrej hodzinje,
i

ii

w
li

.'

ii id
Formenlehre str. 447. (Pfir. grek. gn. temp.,
Cyle skrotsene je tez: casnik
nachts, Sonntags).
(w) tfoch pokazowase, tu je wurunanje mjez paralelnymaj

L.i ui

ihiii.

sadomaj: to 1)6 w tfoch hodzinach, a: casnik tfi hodziny pokazowase, z teho potom po psychologiskim wurunanju: casnik w(e) tfoch pokazowase.
Na dzeii mesaca so prasamy z genitivom: korelio
na dzch \\ tydzenju abo tydzenski dzen so
wjetsa z geniti-vom a z akkusativom: kajkeho
prasamy
i

.'

;i

/.

Recespytne drobnottki.

XIV, 630

39

A
dnja to be? Podia telio wsak so tez akkusativ naloza, ;il<'
redso; akkusativ woznamjenja drje tez cas, ale bole na
prasenje kak dolho, genitiv pak na prasenje hdy, akkusativ woznamjenja w rumje a w casu bole to, po cimz a na
coz so cin wuprestrjewa, genitiv pak bole mjezu (terminus), hac do kotrejez, abo mjezy, mjez kotrymiz so cin
stawa a tute mjezy so jako krotke z genitivom lepje hac
z akkusativom woznamjenjeja.
Na pf.: to traje cyly dzeii,
cyle leto, ale: muz khodzi kozde leto jonu k nam t. r. za
kozde leto, hdyz cyle leto nimo dze; kotreho tehdom
bese? Prenjeho hapryla; kajkeho dnja to bese? to be
wutoru, srjedu atd.
Tu hizo pvi tydzenskicb dnjach so
skoro j e n o akkusativ naloza, tola w negativnych
sadach so sly si tez genitiv: njedzele to njebe, za to tez njedzelskeho dnja to njebe, dzelaweho dnja to njebe, es war
kein Werktag, an keinem Werktage. Hdyz so jeno na
mjeno dnja prasamy, steji wezo nominativ: kajki dzeri be
preni maly rozk leta 18 ? To be njedzela.
Tez so prasamy: kajkeho swjateho, kajkeje swjateje
tehdom be? to reka dnja kajkeje swjateje, kajkeho swjateho
tehdom be?
Na Symana Judy khowaja so kfudy, (hroncko z ludu),
na zada sebi akkusativ, tuz meto rekac: na Symana a
Judu, ale najskerje rymej k woli je so genitiv Judy
(kfudy) prajilo.
Won swjeci dzensa, jutsfe swoje mjena, gen. t. r.
dzen swjedzen swojeho mjena, runje tak: ma swojeho
mjena, feiert seinen Namenstag, tehdom be mojeho (jeho)
mjena, damals war mein (sein) Namensfest (tag). Lud
potak praji, zbytkne je, hdyz so netko pisa: mjeniny
dobnje praji so tez, ale skoro jeno w akusativje: pfindz
moj narodny dzeh ke mnje, zu meinem Geburtstage.
Netko so tez naloza pi. tantum: narodniny.
hodom (k hod am), zum Weihnachtsfest, gegen
Weilmachten hin,Muka ma (efr. Muka, Laut- u. Formenl.
str. 328), ale Pful nima (cfr. husom, konjom).

Wono je so do zymy dalo, es ist sehr winterlich geworden, ist sehr kalt geworden, do hica je so dalo (scil.
do hica descika, sneha), es hat bcgonnen sehr stark zu
regnen, zu schneien, do mjerznjenja je so dalo, es ist
(Kegen- Schneewetter
scharfes Frostwetter eingetreten
eingetreten) do wetra (wetfika, wichora) je so dalo, es
ist sehr windig, sturmisch geworden, es hat sich erhoben
ein starker Wind, Sturm.
;

J ri J Libg

40

XIV, 131

Stacan, uiescan, mescak, wjesnjan,

pod-

dan.
Stacan, der Staatsbiirger; za stat ani nem. ani francowzska ani faewak dose cista ceska rec samsneho stowa
iiinia, r. velkoobee so njeje pfimnylo, wopfijeca a wee
z lacansk.

reee;

tuz tez najlepje serbski: stat, der Staat;

Nem. wsak so netkole husto pisa: Landesgesetz, nawopak: Reichsgesetz, za to mohlo wsak serb.
rekac: krajny zakoii, Landesgesetz, nawopak: kejzorstwowy
zakoii, Reichgesetz. Za nem. Reich nimamy samostatneho
kraj, Land.

slowa, cesk. rise, pol. paristwo, das deutsehe Reich: pol.

rzosza nemecka; serb. snadz: mocnafstwo, Macht, imperinm; knjejstwo a knjezefstwo ma hizo jara wutworjeny
hinasi zniysl; nemske mocnafstwo" snadz by so
hisce pfimnylo a zdonijacnilo za dentsches Reich". Hac
dotal serb. nowinarjo za to pisaju pak nemske kejzorstoz pak je po prawom: das deutsehe KaiserTuz snadz
abo Nemska, stoz pak je: Deutschland.
powsitkownje za Reich: mocnafstwo, wulkomoc, mocnafstwo abo wnlkomocnafstwo, GroBmacht..
Mescan, Burger, t. r. wobydlef mesta, nawopak teho:
wjesnjan, Dorfbewohner (Landbewohner), pi. wjesnjenjo,

two,

reich,

die Landleute, mescenjo, die Stadtleute.

Poddan, Untertan; za stacan so tez poddan praji, ale

mjenje na prawa, kajkez clowjek
na winowatosc, kiz ma dopjelnic
jako poddaty, Untertan. Tuz: sakski poddan, der sachsi-

pola ,.i>oddan" so dziwa

we stace ma, cim bole

Staatsangehorige; husto wsak so jene za druhe, stapoddan, trjeba. Staatsangehorigkeit statna pfislusii'-'': statny pfistusnik, Staatsangehoriger.

sclic

i;ui za

Mescak, Burger; ceski mestak, Biirger, ale w cescinje

iicriiii tnton wuraz z koncowku ak politiski, socialnopolitiski pHslod dostal, nawopak toho je w dzensnisim ceski in aowinafstwje zwjetsa: socialist, socialny demokrat;
teg IVanc bourgeois je so po zmyslu podobnje pfemjenjalo;
in-ill. In klnvilu reka:
burgerliche Partei, strona, kiz dice
netcisu statnu wustawu (Verfassung), wobkhowac, nawo-

je

po

'

pah
in in

jte

husto:

soeialistiska strona.
Wezo je
na coz tule dziwac njemozemy.

die \v(')ls('ii]ow,

sim

r-nsii

serbj

i>

!<r;iv.

W star-

bourgeois

a zemjan, za to
a zemjan, to so na prawa we stace pocaholad be hisce poddanski lud, znajese malo

bestej

iM.vM-.ii!

aawopak:

pfi ifcym

o\v.

snadz po dzensnisich wobstejenjach a wopfijeeach:

RSSespytne drobnostki.

XIV, 684

41

stacan, Staatsbiirger, Burger.

mescak, bourgeois, burgerlich, we zmyslu
skich stronow; nawopak: socialist.

politi-

Landleute.
poddan, Untertau, Staatsangehoriger.
mescak, bourgeos, burgerlich, we zmyslu politiskicb
stronow; nawopak: socialist.

Podobnje tez adjektiva: statny zakori, Staatsgesetz,

cyrkwinski zakoii, kirchliches (Kirchen) Gesetz, tez: gmejnski zakoii, Gemeindegesetz. (Communalgesetz).
Stacanski zakonik, biirgerlicbes, t. r. staatsbiirgerUches Gesetzbuch, S t r a fgesetzbuch, nawopak: khostanski
zakonik, Strafgesetzbucli. Wojerski zakonik MilitargesetzBuch, nawopak je wezo pak: stacanski zakonik abo, kaz so
tez namjetuje: njewojefski zakonik, snadz ,ieno z krotka:
stacanski zakonik. Wojak wsak slusa tez do stacanow, tola
su jeho pomery k statej drube. Skoncnje pak wutworja so
usus loquendi a najblizsi a cyle wobmjezowany zmysl so

zwiska, z kontexta.
domu njewotmolwi, aus dem Hause heraus
erfolgte keine Antwort, kam keine Antwort, ward kein
Antwort gegeben, gehort. Warn samemu moj knjeze, ma so
spoznawa

ze

Nico so

nas syn dzakowac, zo je bobaty, Ibnen Selbst, mein Herr,

tym a
bat es unser Sohn zu danken, daB er reich ist.
we podobnycb padacb so jeno jednota samemu, nic pak

samy

naloza; warn, wy drje je plural cesce dla

jed(honoris), ale apposicije, husto tez praedikat steja
noce, n. pf.: wy see to sam napisal (t. r. samomenje) tez:
wy see to sam napisali, Sie haben das Selbst (personlich)
geschrieben; fern.: wy see to sama napisala; dat. warn sapremej. Nemcina selbst njesklonjuje wsudzom mnobotu

mnohota

dikace naloza: Sie sind Selbst gekommen, pfec plural

a treca wosoba, serbski pak po lepsej cescinje jeno prenje
wosobinske pronomen we mnohoce steji, wse pfistawki a
praedikat ma so w jednoce podawac. Lud wsak tez radso
abo jeno praji: wy, knjeze, see byli, wy, knjeni, see byli
(najskerje zenje: byle, hacrunje fern, pi. ma e). Wsedny
ceski lud trjeba husto samo tfecu wosobu pluralis, cyle po
nemcinje, tez za imperativ. Polak ma singular, pfistajejo:
pan, pani, panna aid. Za pismownu serbscinu nam netcisu
pismownu cescinu za cyle pfisprawnu; tuz: wy cinice, see
cinil(a), wy see dobry(a), tola njeje pfeciwo duchej rece:
wy see cinili (pi. mascul.), ale ledma khmane za feminium:
wy see (knjeni) cinili (za to: cinila.)

Juri i Li *>s:

42

XIV, 685

So war

er weggegangen, tajki be wotesol, mjenujcy,

predkhadzaceho zwiska poznac: tak zmysleny;
abo: zamysleny, rozhnewany; tak zdrasceny, wuhotowany.
mcina tu husto serbskeho spisowacela niyli; nem. so je
po prawoni jerio adverb, tak, a melo so jeno k slowjesu a
k pfidawnikej a zaso k adverbej pristajec: so geht er,
(lnjenujcy scimeli, langsam), so schnell geht er; ale
ueincina tez husto \v praedikace so naloza: er ist so, t. i. po
prawom: er ist ciii solcher, won je tajki, tu Serb zenje adverbs a k njepraji, tajki praedikativny zmysl pak ma tez
tuto nem. so husto, kaz: so stehst (sitzest) du hier, tajki
tule stejes, sedzis, dzeias, t. r. tak zdrasceny, priprawjeny,
zmysleny, z krotka: ty sy zwonkownje abo znutskownje
st'iz

jc

tajki a:

tule stejis atd.

Po prawom

stej

to

dwe

sadze,

scehnjenej do jedneje; to tez klass. reci husto cinilej. tez

la<\: njesme wsudzom nem. so rekac ita, ale tez talis a podobnje.
Jutfisi, a, e, morgig (Pful), ale Pful nima: za jutrisim,
iibermorgen; abo tez za jutrisim dnom, doslownje: nach
den morgigen Tage, t. r. iibermorgen; cyle podobnje: za
wcerawsim, vorgestern (Pful ma); k letnisemu, fiir's nachste (folgende) Jahr, tuto polo je hizo k letnisemu zworane,
dieses l-VId ist schon zum (fiir das) nachste Jahr geackert,
bid tez praji: na jutrise so njemozu spuscec, to dzelo sebi
skhowam na jutrise, kletnise, to je eyle jasnje jeno neutrino, kotrez so bjez substantiva
substativiscy natoza, pfir.: ua zandzene (ze zaridzeneho), na prichodne a
podob. Tez nem.: auf das heute, auf das morgen verlafi
dich nicbt.
Wezo wuwostaja so husto wecownik, n. pf.:
na dopotdnise (sc. kemse), na rarise, rarise (se. kemse), ale
vie absolutnje, wecowniscy neutrum husto steji: na nowe
zaso vrosta, (celadnik); zona z maleho na wulke prihdze,
na wosebne zwuknje, stary na dzecace pfiridze, gen.
nowa. z wulka, wecowniscy, sklonjowane; to sej k letnisemu skhowaj, das lieb dir fiir das nachste Jahr auf; tez
so praji: letsysi (Pful jeno: letuse heurig, diesjahrig)
letsyse jutry, heurige Ostein, ale: kletnise jutry. die
nachstjahrigeii Ostern, Ostern des nachstfolgenden Jahres
(Pful ma), PfedJozka k so jara z redka trjeba na zestajenje
slowow: ke-dzbu, kepsac, verhunzen, pol. zepsuc; ke msi,
lie / teho tez: kemse,
low), pi. tantum, kemsef,
i

/.

'

emsacy

atd.

Slowosled je w serbscinje jara swobodny, tola maja

Blowa, wosebje -Iowa bjez pfizwuka jako enkli-

XVI, 682

Recespytne drobnoitki.

tiske swoje stajne mestno.

43

Pfiklady: Potom to

nowa

dale dzese,
nem. dans ging es von aeuem weiter, wezo
mohlo serbski tez rekac: potom dzese to z nowa dale, tola
nem. so njehodzi prajic: dann es von etc. Tez francowscina ma khetro wuwjazany slowosled, n. pf. je t'aime,
tez serb.: ja re (tebje) lubuju, aem. ich liebe diet
nous
it i
donnons des livres, my jemn dawamy knihi, nem.
wir geben ihm Biicher, franc, ste.i i wosobinske pronomen
w dativje a akkusativje stajnje pfed wobmjezowanym
slowjesom (verbum finitum); w serbscinje cyle podobnie.
;

lidyz

njeny,

je

sub.iekt
ale lidyz

wosebitym

slowjeso same

si o

steji,

worn woznamjc
tak zo je subjekt

w nim sobu wobsahnjeny, tehdom so njemoza enklitiske

pronomina pfed slowjesom stajic, n. pf.: nan ce lubnje.
won ce lnbuje, ale nic: ce lnbnjn, za to jeno: lnbnjn ce; ja
Mnobe
ce lnbujn, ale nic: ce hibnju, jeno: lubuju ce.
atona (bjezwncne) slowcka hnydom na druhim mestnje
steja, w nemcinje lmsto dale zady, n. pf.: to drje nico
njeje, das ist wohl niclits, zenje: das wohl atd., ton snadz
ke mnje pfiiidze, der wird vielleicbt zu mir kommen.
Jara rozeznawa so serbscina wot nemciny, stoz mestno
nadrjadowanycli (hlownych) sadach
swowjesa nastupa.
nemska prosa zenje slowjesa (finitum) na konc njestaja,
we podrjadowanych sadach drje skoro pfeco, runje nawopak cini to serbscina a stowjanscina z cyla, n. pf.: der
Frennd begrufit den Freund (mieh, atd.), ale: als der
Freund den Freund (ihn) beg'riiBte; serbski pak: pfecel
pfecela wita, wezo tez, ale njeradso: pfecel wita pfecela,
tola nem. prosa zenje: der Freund den Freund begriiBt,
hdyz pfecel pfecela witase. Wosebje ma so dziwac na slowjeso w dolhich sadach, nenic. so tez w nich, njedziwajo na
mnohe pfedmjety a druhe wobmjezowanja, kruce dzerzi
slowosleda, kotryz smy horka z krotka naspomnili, serbskim spisowacelam pak ma so radzic, zo bychn slowjeso
borzy po subjektu stajili a hakle po slowjesu druhe dzele
sady dali scehowac. Na pf. der Konig sammelte (abo lieB)
alles ul)erfliissige Getreide im ganzen Lande in groBe
Scliennen (abo sammeln), kral hromadzese (abo dase hromadzic) wsitke zbytkne zito po cylym kraju do wulkicli
tajkich padach matej serbscina a nemcina
broznjow.
jara podobny slowosled, hdyz je nem. slowjeso jednore,
njezestajane, w tym padze steji pradikat hnydom za snHdyz pak je
bjektom, kaz tez najhnsciso w serbscinje.
nem. slowjeso zestajane z podzelnikom a z pornocnyin slo-

"

J uri J

44

Uh s

XIV, 683

wjesorn sein abo haben, abo hdyz hisce infinitiv so pfidawa, kaz lieB sammeln, potom steji w nemcinje drje
veftram finitum (pomocne) hnydom po subjektu, ale poTajke
dzSlnik a infinitiv hakle cyle tia samym koncu.
sady jara kiacaja, wosebje dyrbi so telio recnik na kedzbu
brafi; wjele shadnisb je, mnolio podlanskich sadnycb dzelow sceliowar dac po slowjesu, dyzli slowjeso khowac hac
Slowjeso ma mnolio wuprajic, tehodla ma so
na kono.
kodzbownr na cas, wosobn, modus, licbu, genus, tuz je
wjele sprawniso, hnydom slowjeso wotbyc a mobl rjec ze
vtarnMv
na spocatku sady a potom wse drube wecy
pri.sta ik'\
dyzli nawopak: najwobceznisi dzel, mjenujcy
slowjeso.
na kbnc khowac, hdyz su liizo mnobe drube
drnlio piVdstajenja (myslicki) recnikej a poshicharjej wjele
iiiocy a kedzlmosee zebrale.
Potajkim u. pr. nic: kral
mnolio zhytkneho zita po cylym kraju pfez swojicb zastojnikow we wnlkich broznjach hromadzic dase, ale: kral
dase liromadzic a. t. d. Lepsa cescina moze nam w tej wecy
piikladna bye; tuto prawidlo je pola nas jara derje wobkedzbowal nas njezapomnity Miklaws Andricki.
Koneowka -(f)ka za f emininum swojbnych mjenow
so husto wopak trjeba,
wosebje hdyz so muzske mjeno
konci na -af -(je() a jeno -r, n. pr. Bychtaf, Rychtafka,
Pjekaf, Pjekafka, Kowar, Kbwafka, Budar. Budafka.
!('('

IVawjo tworja so n. pf. korcmarka wot korcmaf, klamafka

wot klaniar, niyjefka (myjef), kwasarka (kw^asaf), ale to
su noip. ina appeliativa, t. r. myjefka cini to stoz myjef,
korcmarka cini to, stoz korcmar a ziwi so z tym, jeje dzelo
je sa'msne kaz korcmarjowe.
Hdyz potajkim zonska, hac
bbdna abb wudata, jako swoje powolanje wukonjuje to,
stoz

niu/.sk'i

ap'pellativriy

wecownik na

-af (-ef)

wozna-

twori so feniininuni cyle prawje na -af (-er)ka;

hdyz pak ma Bd jeno zonske swojbne mjeno tworic,, z koliijoiija.

mandzelska muza, kotrehoz nomen

so konci na -af (-ef),
dha sino s" jeno ha -owa k6nci6.
Tuz n. pf.: Rychtaf,
chtarjowa!, nic Ryehtafka, Balcaf, Balcarjowa, Mesef,
6rjowa, Bndaf, Budarjowa, Struehaf, Strucharjowa,
Pbzef, Pbzerjowa, Palencaf, Palencarjowa, Wowcef WowWorhaf, Wornarjowa, Kaspor, Kasporowa (nic
Irymz

so woznainjcn ja

prbpriuni

Kaspork,-i

ho noihen appeUativum-

i.

rozeznawac wuSerjowa

l'n'

h'yclitai-.i

seherrau,

kownym

a wucefka; wiiceastbrk sn dale k wopaenym tworLehrersfrau,

za to tez wucefska zona
rn,
wiicerjo^a (soil, zona), man-

\-

Recespytne drobnostki.

XIV, 136

dzelska westeho wueerja N. N.; ale wucefka, die Lehrerin,

kiz sama wuci, korcmarka, die Schenkerin, die Sohankwirtin, kiz sama ko<Vmari. Wot mjenow, kiz so jeno jako
nomina propria trjebaju, nic pak z dobom tez jako appellativa, smedza so zonske mjena jeno na -owa tworh'-:
W'/.vrjdwa, Rychtarjowa. Nastork su dale k wobsernym tw6rbam zawesce appellativa, kotrez su we wsy a w l)li/.kej
wokolinje z dobom tez nomina propria; kaz Wonecansl<i
korcmaf, pjekaf, wo.jnar atd. Dokelz so cyle prawje pra.ji:
korcmarka, hdyz zona korcmari, z najmjnsa sobu korcmari, pjekari a pod., tuz je so tez k diulnin mjenam na
-af (Bndar) po necim -ka mesto -owa pocalo pfidawac.
Dobra serbscina pak ma koneowki derje rozeznawac a za
pismownu rec placi praw idlo: wot wosebitych muzskich
mjenow, kiz sn woprawdze nomina propria, twori so mjeno
zony, t. r. mandzelskeje na -owa, na -ina, lidyz so muzske
mjeno konci na -a, na koncowku -ka (-ai'ka, -efka) pak jeno,
J

bdyz mandzelska wnkonjuje pak sama pak z mandzelskim

rjemjeslo abo je sol)n wnkonjuje, tuz n. pf. Rychtaf,
Rycbtarjowa, Meser, Meserjowa, ale korcmaf, korcmarka,
khezkaf,

kliezkarka,

tola z

wjetsa:

lekar,

lekarjowa,

redka lekarka, hdyz je sama wucena a woprawnjena

lekarka z powolanja (von Beruf.) Wezo lud we wseeh koncinacli njeje jenak doscezny, tola to spisowacela njesme
mylic, dokelz mjena na -owa (-ina) su woprawdzite adjektiva possessiva, wecowniki na -ka pak su po prawoin jeniccy substantiva appellativa, kiz woznamjenjeja w ukoWmvzaca z wonjacu abo wobsedzacu zonsku wosobu.
sebitej krotkowku su n. pf. krawc, der Schneider, swalca,
die Schneiderin, Naherin (kiz sije), ale krawcowa, mandzelska krawca, m.: pfedzer, der Spinner, pfelca, die

Spinnerin; herba, der Erbe, herbina, die Erbin; bur, der

Bauer, burowka, die Bauerin, die Bauernfrau, ale tez: die
Bauerin, Bauernsutsbesitzerin, wobsedzefka (wudowa, swobodna zonska) kiz wobsedzi kublo; kralowna (z redka kralowa), die Konigin, jako kralowa mandzelska abo tez jako
knjezaca kralowa; kejzorowa, z wjetsa kejzorka za
kejzorina, die Kaiserin.

prenjotnych wecowDiminutiva. Serbscina mesto

pomjeiisaki natoza, n. pf.: sloncko podia
Boze sloncko, jeno diminutiv, hdyz
slonco, die Sonne;
reka: das Sonnenkalbchen (pfekasanc); mesack, der Mond
(jako hwezda) jeno diminut., ale mesac, der Monat, jeno

nikow husto

XIV, 137

Jurij Libs:

46
tdk,

hdyz woznamjenja

cas, pol. injesac,

Monat, ale ksieiyc,

der Mond; wotrock, der Knecht,, wotrok je njeznate; cesk.

otrok, der Sklave; stolck, der Stuhl, tez stole, ale poredso;
rozk, die Ecke (das Horn), roh so njetrjeba za nem. die
Ecke, na rozku wulicy, an der Ecke der Gasse; roll (kopyHuf; pi. rohi, die Horner (pola kruwy atd.) po prato),
woin za dual. Pful ma nekotre njejasnosce sub. voce roh;
toll

njeje Winkel, ale

Ecke (Eck), Winkel

je

znutrkowny

(prozdny) rozk, za to serbski: kut, wosebje we twarjenjaeh,

uuhel (nnhl) na rysowankach (geometr.); pos, der Hund,
der Hund, jako pomjensak so
ale tez psyk, uajhusciso,
praji: psyck; wosusk, Striezel, Stollen, tez: khlebowy wosusk, t. r. z khleboweje (= rzaneeje) muki pjeceny, wosusk
pak je z pseiicneje muki; kiosk, tez, kloska, die Aelire, pi.
klosy liusciso, die
klos jene z redka, pi.
kloski, siug.
Aehren; walck wot wal, ale skoro jeno so praji: walck
sloiny, ein Bundel Stroll, walck drjewa, ein ReiBigbiindel
(bund), walcki rubac, das Holz (in) Biindel liacken mit der
Axt; wal syna, groBer Bund Heu, wal ma zinysl jara

wulkeho ujewsedneho walcka; wusudk podia wusud, das

rozsudk a rozsud, Endscheidung;
CTrteil (Urteilspruch)
mJock, der Drescher, pick, der Trinker, bick, der Schlager
(Raufbold), zrack, der Fresser, w tutych a podobnycli padad je k jeno bole koncowka, z kotrejz so wot verbow wenarodnych pesnjach so jara casto pocownik twori.
mjensak holcik'\ holicka" naloza; wezo je z tym dorosn'iiy clowjek menjeny.
prosy mnolio diminitivow
trjebac, njeje radne, rec ztym wjele mocy a sredkow zliubi.
st
potom, hdyz ma so woprawdze cyle nuznje poinjerisak
tialozecl Potom j< spisowacel nuzowany, z diminutiva zaso
holcick, holcka
iiowe diiiiimitivuiu tworic: hoick
holcicka. Zo to rec njedebi, ale wohidzi, je jaBne, to je potom
;

(j

bole lirajkanje. fttoz wsak dice z tym pokazac, zo serbscina

a slal)a njeje, ale zo ma mnoho mocy nowe slowa
tworir, suir drje to cinic, ale spisowacel a recnik dyrbi

khuda

Tez molef dyrbi barbu a scin

dobry sI6d wobkhowac.
naJozec po prawej merje, hewak je kleksar, nic wumelc.
Za dzecacu rec dze tez uase slowjesa skoro wsitke tworja
pomjensaki; bezkac, sedzkac, ale to je jeno za rec dze<*i a
za recenje wo dzecoch pfimerjene.
Podobnje so tez koTiiparativ hodzi podwojic. wjetsi, wjetsisi.

ren,

X a eo dyrbi (ma) to priiic, wohin (wozu)

wohin soil das kommeii.

soil

das fuh-

XIV 638

Recespytne drobnostki.

Wijata

reka,

47

Bach, dor Zickzackwindungen

diacht,

gewundener Bach.

Jemu

pi-ez

konkurenta

(wubehowarja)

wotpadnje

nuioho dzela, ihm entgeht (entfiillt durch den Konkurrenten viel Arbeit; za wot nem. ent; not a ent ste.j tez
etymologiscy pfiwuznej, podobnje: entbinden, wotwjazads,
entsagen, wotrjec so; husto, wot ze nem. ab, wotpisac,
abschreiben. Wucinjec (sej) z kim wo cim, mit Jdm. ver
handeln liber etw.. tnz tez: po wucinjenjach sejma, winskeho kongresa ma ton zakon placic, nach den Verhandlungen; za to smy pfijeli ceski jednati (jednac), ale dose husto
by wucinjec so mohlo nalozec.
Dorecowac konm, Jmdm. zureden, durch Zureden Jmdn.
wozu ermuntern, antreiben; dorecowase jemu kupc, zo by
sej to kupit, der Kaiifmann redet ihm zn, er moge sick das
lean fen (das zn kanfen).
Synomyni: namolwjec koho k cemu, Jdn. dazn einladen dnrch Znreden.
Pfi samym, urn ein Haar, es fehlte kein Haar, so
(und, daB), pfi samym budzese jeho jenicku dzowkn dostat, es war ganz nah daran, es fehlte kein Haar, so hatte
er seine Tochter bekommen (zur Frau); kak be cyle pfi
samym to mohl docpec, wie wenig hat daran gefehlt and
.

er hatte es erreicht.

Za k r 6 1 k e dny, in den
werde zn dir kommen,

nachsten Tagen

(k tebi

pf iiidu,

drohotnosce, kostbare Sachen, wertvolle Gegenstande, Kost))arkeiten konkretnje; zatorlmye so, zatorhowac so na koho,
invehi in aliqnem, won so na mnje sedzo zatorhnje, in seiner
Gereiztheit fahrt er gegen mieh anf, wird von Znckungen
gegen mich erfaBt. (Pfnl nim.) synonym: won so na mnje
sedzo huntori, Pful njejasne.
Won by lepsi byJ, hdy by so druhi kroc njewozenil, er
ware besser daran, es ware vorteilhafter fhr ihn, wenn er
nicht znm zweiten Male heiratete. (serb. cyle wosobinska konstrukcyja).

To by sprawnise (najsprawnise)

bylo, hdy by so tak

richtigsten, zweckmaBigsten, entspreehendsten, am geeignetsten (Pful. nim.).
To mi runje na mysle dze, zo by eh to cinil, das kommt
rair nicht in den Sinn; fa lit mir nicht ein. Pful njezn.)
Na z akk., hnsto lac. contra (in), gegen we zlym zmysln: won na mnje jedze (ze slowami), er fahrt (mit Worten)
gegen mich los, fahri mieh an mit W., won nesto na mnje
ma (cfr. pfeciwo mi), er hat etwas gegen mich, fiihrt etwas

seinito, es

ware

am

Jurii Libi:

4 g_56

XI V 639648

im Schilde gegen mich, won je na mnje prajil, zrecal, gegen inich gesagt, na mnje dzerzi, er halt es gegen mich
(cfr. ma na mnje); won so na mnje zahanja, holt gegen
mich aus. (Pful pfemalo.)
To moze so ctowjek (hisce) bole procowac, bjez zboza
tola nico njedocpeje, mag (der Mensch) man sich audi
uocli so sehr bemiihen. ohne Gliick erreicht man nichts)

w tajkich koncesinych sadach ma serbscina z wjetsa

komparativ a podia teho: hisce (noch) tez auch, samo sogar, tola steji tez komperativ cyle sam.
Z wotkal je so tonle pjenjez do mojeje mosnje wzal,
(woher ist dieses Geldstiick in meinem Beutel genomm e n z wotkal sy so ty sem wzal, woher (wie) bist du
;

hierher gekommen, geraten,

wartet). (Pful nim.)

verschlagen worden (uner-

Po z akk., nach, um, po wodu hie, nach (um) Wasser

gehen; za nem. holen maja druhe rece wopisanja, nem.
holen je jara powsitkowne, tuz ma so na kozdy pad wosebje
dziwac: dzi po njeho, geh ihn holen (geli nach, um ihn),
laB ihn holen poscel po njeho (sende nach ihm), hole ihn
aus der Stube heraus, pfinjes jeho ze jstwy (won); Holz aus
dem Walde holen, po drjewo (hie) jec do lesa.
Pobyc, z tym ctowjekom sym zle (derje) pobyl, mit
ich schlechte (gute) Erfahrungen gemasinu sym derje pobyl, mit der Maschine
gut gefahren, z tej kupju (z tym kupjenjom) sym

dem Menschen babe

macht;

z tej

bin ich
derje pobyl, mit diesem Kauf bin ich gut (giinstig) abgekoimnen, damit babe ich einen guten Schnitt gemacht.
(Pful nim.)

Na pfidawk, sym tu na pfidawk, ich bin iiberflussig,

man sieht mich hier nicht (mehr) gern, skoro cyle homonyni: sym tu sbytkny.
Ale: wo znje: pfi tymle dzele
idi una)
sym zbytkny, pohdu radso na polo, tarn mje
iiberflussig (werde
rady njepraji: sym na
pMdawk. Pful ma: sym na pridawku (lokal.).
Sym so z dycha wusol (wubezal), wudzelal, wurecal,
ich Inn durcli Gehen (Laufen), Arbeiten, Reden von A tern
gekexmnen, lepje: mir ist beim Gehen (Laufen), Arbeiten,
Reden tier Atem ausgegaiigen. Podobnje: sym (so) z moci.w wusol, sym z pjenjez, z cyrohy, z khleba wusol; tute
osolhnske. z;i to so hisce hus6iso praji: mi su mocy, pjeajezy wusle, cvroba, khleb wusol (wusla, nem. so bole njeinsoy praji: miv sind die Krafte, Geld etc. ausgebei dieser Arbeit bin ich
benotigt), w lutym padze so

trjch.i.iu:

nidil

..

57

RScespytne drobnostki.

XIV. 649

gangen, tez wosobinscy: ich bin von Kraften gekommen.

Z tym sme so pfirimac lac. niisoreo(-or) a miseret me, pudeo
a pudet me. Chemy-li bole to wuzbehowac, zo clowjek so
nap in a (so procuje), z hicom dzelom a pod. a tak dyclia
zhubiwa, naloza so wosobinska wjazba, ma-li pak so b61e
na cezkose hica dzela a pod. dziwac, kotrez kozdeho objektivnje napina, naloza so radso tfeea wosoba. Z dalokim hicom, cezkim dzetoni, z wotrym recenjom kozdemu dyeh
wuridze, w tntych pfikladach so bole na objektivne zwonkowne napinace dzelo dziwa, ale: sym daloko khodzo, eezko
dzelajo, wotfe (z hlosom) reco so z dycha wusol, wndzelal,
wurecal a pod., w tych padach so pfede wsem kedzbnje na

zamyslom sam napina.

subjekt, kiz so ze
rozdzel je tez w tycble padach:

mi

Podobny

wobzelnoscam hrech; w prenim padze hrecli jima, prima, rudzi clowjeka jako njezboze, jako objektivny njepfecel, w druliim
padze, kiz je wosobinski, steji clowjek hizom skerje nad
hrechom, wobzelnosca a hidzi, zacpewa hrecli jako njepfeMi je was, moji
cela, kiz je jeho scinil njezbozowneho.
lubi, zel, ihr tut mir leid, euer Elend geht mir zu Herzen,
za to so njehodzi prajic: wobzelnoscam was, ale wobzaruju was; zel mi je moze potajkim bye: es tut mir leid
eine Siinde ale tez: ein aufieres Ungliick (Armut), ale wobzelnoscam (hrech, zlosc) trjeba so jeno wo subjektivnych
zawinjenjach, wobzaruju wo wobemaj: wo zwonkownym
njezbozu, wo znutrkownym zawinjenju: wobzaruju khoWezo je wobzelnoscic wopak tworosc, wobzaruju hrech.
rjene wot zelnosc (pol. ceski lepje: zalowac, c. zeleti), ale
hizom dawno je so pfijalo a trjeba so netko wosebje casto w
bohoslowskim zmyshi za nem. bereuen. Tez nem.: bewahrheiten wot

je zel hrecha,

Wahrheit mesto bewahren

(bestatigen).

maza(u) wusol, der Wagen hat durch

das Laufen (Rollen) die Schmiere aufgebraucht; z jedze
wuhc, die durch Nahrung erworbene Kraft aufbrauchen,
tez: z jedze wuhdzeny clowjek, e. Mensch, dem infolge mangelnder Nahrung die Krafte ausgegangen (ganz aufgezehrt)
sind; z mazu wuhdzeny (wubezany) woz, ein Wagen, dessen
Schmiere durch Laufen ganz aufgebraucht worden ist; kori

Wunc, woz

je z

(skot) je z fitra (z

folge

cyroby) wusol, heruntergekommen

in-

mangelnder Ernahrung.

Mje boli zub, htowa, es schmerzt mich ein Zahn, der

Kopf, ich habe Zahn-, Kopfschmerz(en), ein Zahn, K. tut
mir weh; to mje netko boli, zo sy mje ze slowami ranii,
es schmerzt mich nun, daB du mich mit Worten beleidigt

ttekrolog

bast, potajkim:

a tez

mje

XXX.

boli naloza so
zinyslu.

w moraliskim

XIV, 650

wo f ysiskim (celnyni)
Po prawym ma so roze-

znawac zwonkowne, wot wonka pfikhadzace zacuce, Empfindung, a znutfkowne cuce, Gefulil. Tu ma serbscina
jeneho sJowa; cue, zacuc, zacuwac aid. trjeba slownik a
aim pismowstwo za wobej woprijeci, za: empfinden a za:
Tez cescina cititi (cit) za woboje naloza. Runje
allien.
tak Nemcy empfinden a fuhlen jene za drube trjebaju, tola
dobry sty] ma rozeznac a nalozec wo radosci, wutorbnjenju
7.

(Entziickung), zrudobje a pod. jeno fiihlen", wo zaciscacb

pak, kiz cyle wot wonka pfikbadzeja, kaz wo zymje, borcoserbscinje snadz moblo so
ce ;itd. jeno empfinden".
pfijec za jeno znutfkowny staw (wobstejenje duse), kiz

ducbownych pfedstejenjow wukbadza: cuce (zelnosc, razmysly prikbamam zacuce zymy.

Wezo lud z redka so tak wupraja, tuz ledma bdy tak rozdzelnych wurazow paruje, ale w pismowstwje melo so rozeznawac. Moler tez njesme jeno z jenej barbu wselakich

dosc), Gefiible, a za zwonkowne, t. r. pfez

dzace zacisce: zacuce, mi je zyma,

predmjetow pfedstajec, lepje wselake wotsciny samsneje

barby rozeznawa a bole so jebo wobrazy spodobaja.
(Pokracowanje.)

Nekrolog LXXX.
Korla August Fiedler,
wyssi seminarski wucei* na wotpocinku,
dolholetny knihownik Macicy Serbskeje,
nahladny serbski pesnjef,
swerny a pilny serbski wotcinc,
wustojny vrawucowar serbskicb spewanskich swjedzenjow,
* 15. nov. 1835,
t 16. meje 1917.
Nestor serbskicb pesnjerjow, towars wulkicb serbskich
ubudzerjow Smolerja, Zejlerja, Pfula, Imisa, Kocora,
Hdrnika a drubich, kotryebz jo wsecb pretral, wopusci
swojicli drohich Serbow a skonci swoje zemske ziwjenje,
Qjewocakawsi k6nca netciseje zalostneje, tola tez wulkeje
historiskeje khwile. Wusny 6icbo.w 82-tym lece ziwjenj.i
w domje cislo 16 aa Moltkowej drozy w Budysinje srjedu
neje l!)17 a lui sobotu 19. meje na Tucborju pobrjebany.
dzeii do snijerce
kaz Serbske No winy" (str. 158)
;i

XIV, 651
pisachu

Nekrolog

XXX.

59

hdyz be jeho hlos cyle woslabnyi, zaberase so

w myslach

ze serbskimi naleznoscemi.
Tak be z naseho
ziwjenja wotesol myslo na tych, kotrychz je cyle ziwjenje
we wutrobje nosyt.
lubosci k serbskemu ludu a w dzelawosci za Serbow wotpocowase zboze jeho ziwjenja w
tym, zo ajemejese mocy swojich liii.ihlizsich, krej swojeje
krwe, Serbam a serbskej tnysliccy wukhowac, bese tragika
jeho ziwjenja. Netko i>ak je wso, John zbozownu idyl In a
tez tragediju, skhowal eichi row
a tu wosta jeho dzeto a

wopomnjenje jeho skutkow, kotrychz krotki wobraz podac

nadawk tychle ijadkow. Clowjek so pominy, tola zawostaji dopisanu kiiihn swojeho ziwjenja, Pohladajmy do
njeje z dzaknym wopomnjecom.
jeho wosobinskim ziwjenju njewemy wjele powedac: bese ciehe, merne, kaz tez cichi a nierny bese njeboh
Fiedler sam. Idylliske be hizo jeho dzecatstwo, hdyz jeho
nan bese mlyiik w Njezdaseeach pola Hodzija, kaz widzimy z rjaneje pesnje Zedziwe spominanje" (Luziea 1913,
str. 11.)*.
Rodny mlyn w lnboznej dolinje pfi jezorku
je

Wo

*
Fiedlerjowy nan Petr Fiedler bese zahrodniski. ziwnoscef a
wobsedzer herbskeje korcmy w Njezdaseeach. Snano pak jeho mac

Nekralog

60

XXX.

XIV, 651

wobrosceuym klepotase jemu do myslow hisce we wysokej

w najpozdzisich letach jeho ziwjenja mejese

jeho myslicka swoj pfebytk w precelniwej stwiccy, hdzez
z nini nan a macefka pfebywastej, hdzez mejachu kcew
lnbose a radosce, nic pak bol a skorzba, kaz praji w pornjestarobje, hisce

sulskej wucbje wotehdze w 1.

wucerski seminar w Budysinje,
hisce w starej seminarskej khezi (na rozku Jerijohdzez
studowase hac
weje a Mniseje hasy co. 7, prjedy co. 16)
do jiitrow 1857 zod direktorom Dresslerom, kotrehoz wopotnina jara wutrobnje, mjenuje jeho njezapomniteho a slawZe seminarom rozzohnowa so jara wutrobnje
neho.*
w pesni Slowa pfi wustupjenjn z lubeho seminara", wociscanej w Serbskich Nowinach 1857, str. 119 (a pozdziso wospjet w casop. Pouihaj Boh" 1904, str. 63). Po wobstatym
kandidatskim pruhowanju skntkowase na to jako wucer
w Kamjencu a Jitru, bu pak po wobstatym pruhowanju
wolbokhmanosce hizo 1858 za wucer j a na Budysski seminar
powolany, hdzez swoje zastojnstwo 3. novembra 1858 nastupi a sweru skntkowase najprjedy jako wucer a wot 1.
1868 jako wyssi wucer hac do 1. januara 1901, hdzez so na
wotpocink poda.
zastojnstwu seminarskeho wucerja, kaz
z nekrologa Serb. No win zhonichmy, be jemu J. H. Imis
dopomhaJ, kiz bese jako Woslincanski faraf ze sulskim dohladowarjom w Jitru a tarn Fiedlerjowu wurjadnu wobdarjenosc spozna. Imis so tohodla procowase, zo by Fiedle-

Po

nowanei

pesni.

1850

krajnostawski

n;i

8-letnej

'

rja

na inestno dowjedt, kotrez by jeho duchownym daram

primerjene by Jo, a to so jemu tez poradzi. Na seminaru

mejese Fiedler dobru skladnosc, za Serbstwo skutkowac,

wuwucujo

sta pozdzisich serbskich wucer jow nic jenoz

paedagopfiskej prakticy, ale tez
jich macerscinje, a
zascepjejo jini podia tez lubosc k serbskej reci a serbskemu
IikIu do nilodeje wutroby.
Kaz Serbske Nowiny po jeho
smjerci napisacliu, je Fiedler njebojaznje za to wojowal,
zo bychu serbske sule bjez serbskich wucerjow njebyle
hac runjez su jeho tohodla pfescehali, hac runjez je won za
to ce|pje<5 dyrbjal. By wsak trebne bylo, zo by nechto wot
.irl in
liHidysicli wucomcow a znajerjow tejele strony jeho
dzelawqsce luidrobniso wopisal jeho skutkowanjo na semi
nam ;i za prawa serbskeje sule.

jeneho teju dweju

pokhadzese.

NjezdaSowskeju mlynow

W nastawcku

krasnej

lesnej dolinje

Red.

^Wazny dom s Pomhaj Boh 1907

,

str.

62.

XIV, 653

Nekrolog

XXX.

61

Fiedler bese wubjerny lmdzbnik, hudzba bese jeho

trostafka, posylnjefka a wozbozowarka, kaz praji w jenej
sv.rjich najlepsieli pesni (Hndzba" we fjiizicy 11)01, 15)

a to jeho zblizi

z Kocorom
priwjedze k sobuskntkowanjn pfi serbskicb spewanskicb swjodzenjach, kotrez are
jachu tak wnlki nadawk pfi wnbudzowanjn serbskojo narodneje myslicki. Prenjn periodu tychle wulkotnyrh a
zoninjeoalibdnycb swjedzenjow wopisa won w nastawkn
Serbske spewanske swjedzenje wot lete 1845 hac do lota
1*51" (Casop. Mac. Serb. XIII. 91.) a wot leta 1860 bn
sain pfi tyeh swjedzenjach Kocorowy sobndzelacef a pozdziso je sain wodzese. Tez tuta jeho dzefawosc caka swojeho historika, kiz by ju nadrobnje wopisal. Fiedlerjowa
lmdzbna wustojnosc jenm zinozni wudace po eylych Serbacb znatebo Towafsneho spewnika za serbski
lud" (1878) a Spewneje radosee za serbske sule"
;i

(1880).

Hizo pfez to bndzese sebi Fiedlerjowe mjeno zawescilo

swoje mestno w stawiznach serbskeho narodneho ziwjenja
a serbskeje literatury, tola wjele wosebnise a trajnise mest-.
no jemn pfipadze pfez njebocickeho dzelawosc pesnjefskn
a redaktorsku. Wazna perioda serbskeho casopisnistwa
je zwjazana z Fiedlerjom, nijennjcy cas wnkhadzenja belletristiskeho

mesacnika Luzican".

Fiedler bese naj-

prjedy z jeho pilnyra sobiidzetacerjom awl. 1866 1873

z jeho horliwym redaktorom. Michat Hornik woteda jemn
redakcijn swojeho Lu.ieana", spoznawsi we nim plodneho
Fiedler wnstnpi z prenim pesnjefskim pospypesnjerja,
tom w 1. 1857; bese to hizo nasporanjena peseh Slowa pfi
Hornikowym Mesacwnstupjenju z lubeho seminara".
ny Pfidawk" namakamy jenickn jeho prenjotnn peseh
(Zahrodka", 1859, 37.) a dwe pfelozenej (podia wjacorych
tez w prenimaj letnikomaj ?jUprosaiskich pfinoskow)
zicana" eitamy z Fiedlerjowym mjenom jenoz po jenej pre-

njotnej pesni (romancu Zrndny domojwrot" 1860, 82 a

wotcinskn peseh Serbstwn k nowemn letu" 1861, 1). Tola
wjacore pfelozki pokaznja na to, zo mlody Fiedler pytase
wndospomic swojn pesnjefskn fornm a tez pfez studinm
cuzych pfikladow so pfihotowase za prenjotne pesnjenje.
Te pak we nim jenoz dremase, doniz jeho wutrobje njezehakle raeja ziwjenja we nim
skhadzachn zerja mbosce
wnbudzi pesnjerja. To so widzomnje sta w 1. 1861, hdzez
eitamy we Lnzieanu (str. 97) lnboseinsku peseh PostroT

"

Nekrolog

62
wjenje".

Fiedler jn

XXX

XIV. 654

njepodpisa ze swojiin mjenorn, ale

endonymom Serbowsko, hdyz be

ta peseri intimnelio
woprijeca.
letniku 1862 namakamy liizo cyJy rjad Fie
lerjowych erotiskich pesni, wot kotrychz jenoz dwe bestej
podpisanej z polnym mjenom (Radosc abo zrudoba" a luromanca R6zicka"), njemejecej intimneho
boscinska
wse druhe pak sn podpisane z pseudokharaktera
nynioiii K. Petrowic, jenoz dwe (a jena
1.
1864) ze
skrotciim S ski (t. j. Serbowski). Z tym psendonymom
pozdzisich letnikach (hac do 1. 1872)
wozjewi Fiedler tez
r.iad erotiskich pesni, mjez tym zo ze swojim mjenom podpisowase pesnje wotcinskeho a wosebje nabozniskeho wopfijeca, dale pesnje pfileznostne a jenoz nekotre erotiske, hdyz
Tuto pesnjenje, kaz bu
so pocahowachn na lubosc z cyla.
Predmjet
liizo prajene, zwisowase z jeho ziwjeriskej meju.
jeho pesni bese knjezna Mathilda Standee, dzowka cornokholmcanskeho evang. fararja, znata tehdy serbska spewarka, kotraz bu tez w 1. 1869 z jeho mandzelskej. Smolei*
wuda k prileznosci kwasa zortne cislo ,,Lnzicana", pomjeaowane ,J5udysko-eornokholmcanski Lnziean" z prinoskami swojimi, H. Zejlerja, M. Hornika, H. Jordana a
druhich, kotrez dopokaznje, kak bese tehdy Fiedler jako

Smjerc lubowaneje mandzelskeje

pesnjef woblubowany.
Wot leta
(1871) zadzerza zorlo jeho poezije na dolhe leta.
dawnise
1872, w kotrymz je hisce nekotre widzomnje
erotiske pesnje wociscal, womjelkny docyla, pseudonym
K. Petrowic (abo skrotcina -c.) so wot toho casa zenje
wjacy pokazal njeje a wukhadzachu jenoz hdys a hdys
Mjez tym
skladnostne spewy z mjenom K. A. Fiedlerja.
lid smjerci H. Zejlerja zastnpi do literatnry mloda genea
racija,
aa colo kotrejez stnpi pozdziso J. Cisinski
Fiedlei bu po necim zabyty a nowe generacije znajaehn
jeho jenoz .jako skladnostneho pesnjerja, hdyz jeho pesnje
samostatnej
erotiskeho a druheho woprijeca zenje
prenich letnikach uzicy"
zbercy wudate ajebechu.
iir'-lm so drje pokazale nekotre rjane nabozniske a wotcinske
pesnje starseho hizo pesnjerja, tola p> nich pfikhadzachu
zaso jenoz skladnostne spewy. Hakle wot leta 1901 wroci
so Fiedler zaso k swojej wopuscenej lyrje, z kotrejez wnTuta
budzowase wazne zynki hac do swojeje smjerce.
jeho wobnowjena, pJodna pesnjefska dzelawose zwisowase
edakciju nabozinskeho lopjena P"omhaj Boh", z kotrehoz njemjenowanym soburedaktorom bese kaz so zda,
o wot leta 1901.
Wot teho leta mjenujcy a wosebje wot

655 XIV.

Nekrolog

XXX.

63

nakhadzamy w tym casopisu sylu pfinoskow K.

A. Fiedler ja. Wo1 c. 30. 1. 1903 pak be tez zjawnje nijenowany jako soburedaktor, hac runjez bese poprawom sam
redaktorom.* Hakle wot c. 14 1. 1916 jeho mjeno p6dla
mjena Golcoweho njesteji, tola w 1. 1917 hac do c. 19. je
hizo sam mjenowany jako iiakhwilny zamolwity redakWsitke jeho pesnje z tejele poslednjeje plodneje petor".
riody jeho pesnjerskeje a z eyta literariskeje dzetawosce

leta 1902

/,

beclm nabozniskeho abo

tez

zamysleneho, styskneho wo

pfijeca.

Podia preujotnych pesni wozjewi wjele pfelozkow

nemskeje poesije: z Gotlie, Heine, Uhlanda, A. H. Hoffmanna z Fallerslebena a druhich mjeiiseho wuznama,
nesto mjeuje wuznamnych pfetozkow z cesciny a jedyn
z khorwatsciny.
Nernska poesija a z domjaceje Zejlerjowa
mejese na njeho rozsudny zacisc.
Fiedler bese w prenjej periodze swojeho tworjenja inz

timny erotik, w

ciniz

lezi

jeho

wuznam

za serbsku

Pfed nim, njedziwajcy na pospyty J. B. Mucinka,

njebese typa intimneho erotika w serbskej poesiji, hdyz

poesiju.

Zejlerjowe nezne lubostne pesnje njebechu intinme.

Fiedler jowa erotika je z wjetsa mjehka, haj sentimentaltalna, wostawa pfi holym wobdziwanju lnbowaneje bytopfi zedzenjn za njej, pri holy eh pfisahach wecneje lubosce

a swernosce.

Tola hdzez

je

pesnjef do hlubokosce cuca

sot,

tam

wutwori rjane pesnje, kotrez slnseju k najlepfim

Tajke su: Wineta" (Luz. 1868,
cislani serbskeje lyriki.
113), Postrowjenje (1861, 97), Eadosc abo zrndoba (1862,
18), Rozlemjena nadzija (1866, 17), Moj mer (1871, 1), Postajenje (1871, 170).

Podia toho pisase hizo w tejle prenjej periodze pesnje

abo hewak pfemyslowaceho wo-

nabozniskeho

kotrez jeho w poslednjej periodze jeho pesnjerskeje dzelawosee cyle wobknjezichu. Najwjetsi dzel mjez
nimi tworja pesnje a kheriuse, pisane za kid a njeniejace
wosebiteje poetiskeje hodnoty. tola su mjez nimi tez woprawdze poetiske kruchi, kotrez Fiedlerjej zawescuja
serbskej poesiji. Tajke pesnje kaz Trost
eestne mestno
pfijeca,

nocy" (Luzican

1864, 81,

druhi kroc Pomhaj Boh 1902,

103),

*
B6h w nekrologu pise [str. 83]: Hac runje be jeno
Pomhaj
soburedaktor, je tola wsu starosc wo jeho wukhadzenje sam met. Jeno
predowanje a nekotre malickosce dostawase, wso druhe sam pisase,
pytase, pfefozowase, pesnjese. P6dla vvezo dyrbjese tez sam cisc casopisa porjedzec

C4

Nekrolog

Tri pohrjebne spewy"

ranju" (Luziea 1883, 1),
(L. 1901, 15);

XXX.

XIV, 656

105), Na nowoletnym
leto" (L. 1884, 1), Hudzba"
skladnosc" (ib. 1911; 66); Boza

(L.

1872,

Nowe

Njeskomdz

hoc pod jedlu" (ib. 1912, 4), Zedziwe spominanje (ib. 1913,
11), Pra\vy puc" (ib. 1913, 87), Wobraz krescijanskeho
ziwjenja" (Pornhaj Boh 1905, 18 a 1917, 66); Dzecaca
\vera" (P. B. 1905, 47), W zymskim casu" (P. B. 1917, 8),
..Jutrnicka" (P. B. 1917, 58) sluseja do antologije najlepsich pesni serbskeje poesije
Wot jeho wotcinskich pesni zasluzuje bye wutorhnjena zabycu peseri Slowjanstwa ranise zerja" (Luzican 1868, 49), zacisc z pfirody na nezne wasnje zapfimuje Poslednja roza" (Luz. 1863, 1). Fiedler scini drje
tez pospyt wo balladu abo skerje romancu (Zrudny
domojwrot", Luz. 1860, 8-), tola widzomnje derje spozna, zo
tu njebe jeho polo, a zenje wjacy so k tejle poetiskej druzinje njCWfO^fc Wosta pri lyriey, kotraz be jeho mjehkej,
Swoje pesnje pisase z cistej,
(ueiwej dusi prinarodzena.
stajnjo staroscziwje porjadnej, lohkej formu po prikladze
H. Zejlerja; tohodla tez jeho jenozlozkowe rymy casto njebechu prawe rymy, kaz bese to tez pola Zejlerja. Kytmus
pak nu'jese pfeco rjany a zenje klacaty.
Tajke je niestno K. A. Fiedler j a w serbskej poesiji.
Zo by jeho pesnjei'ska fysiognomija tez za netcisu generaeiju wustupila, je nuzne, zo by so z najmjerisa wobserny
By wsak to rjana knizka
wubjerk jeho pesni wudal.*
smewkate,
tola tez wazne wopokazala
by
kotraz
byhi,
blieo zemreteho pesnjerja, dusu neznu, druhdy sentiineninlnu abo nielaneholisku, tola tez zamyslenu a polnu nabozneho mera.
Podia pesni nakhadza so w literariskim dzele K. A.
Piedlerja tez wjele a wjele prozaiskich wudzelkow.
Won pisase popularne nastawki pfirodowedomostne, zemjepime, iiJirodopisiic, pucopisne, filosofiske a aforismy (Wucby, luyUc a prirunanja we Luziea nu a Mes. Pridawku a dr.)
t-ylii s\ In nabnzinskich rozpomiuanjow, drobnych wopoupdanjow nabozniskebo a moralisujuceho wopfijeca. Tez
powjrdarif-ko je in.icz ninii (Klmdy tkale, Lnz. 1872, 161 a
I'onihaj Bob 1904, 31) a w swojim easu popularna, po nemskini spisana wjeselohra Kak Petr lekari" (Luz. 1875, 65).
Wjele tes pfvfozowase, kaz historisku novellu Serbowka"
,i

Wudawk wsech jeho pesni by wupjelnit zawesce tolsty zwjazk

abo wjacy zwjazkow. Dospotny jich zapisk, kajkiz bech sebi zestajal,
pokazuje wulku pesnjerjowu plddnosc.

Nekrolog LXXXI.

VIX, 657

65

wot K. Fidusa a druhe.

Wsitke tc njezlicomne, wjetse abo

drobnise, prenjotne abo pfetozene prosaiske pfinoski namakaju so wosebje we Luzicanu a w casopisu Pomhaj B6h,

w Mesacnym Pfidawku, w Serbskich Nowinach a

Casopisu Macicy Serbskeje.
Macicy Serbskej bese swerny wot leta 1857, hdyze bu
z jeje sobustawom, hac do smjerce.
We wubjerku Macicy
bese hizo wot 1. 1859, a w letach 1861 67 a potom wot 1.
1873 hac do smjerce bese ze swedomitym knihownikom
Macicneje knihownje. Z tej bese kaz zrosceny
njemozu
sebi 311 bjez njeho myslic. Budze mi pobrachowac w njej
kaz tez z cyla w kole budysskich wotcincow. Podia M. Hornika a M. Smolerja bese Fiedler moj najdawnisi serbski literariski pfecel
tuz je mje jeho smjerc tez wosobinscy
hluboko zrudzila.
tola tez

Z Fiedler joweho swojbneho ziwjenja pfispominamy zhromadnje bisce tole: Fiedler bese dwojcy zenjeny. Jeho prenja
hizo predku jako slawna serbska spewafka naspomnjena
mandzelska bese Klara Theresija Mathilda Stangec, kotraz 3). VI. 1871 wumre. Druhi kroc so wozeni 24. aug. 1873
zRozu Marju Rosenlocherec, dzowku rycef kublerskeho najenka w Stotoricach (Stotteritz) pola Lipska, kotraz jemu
Z prenjeho mandzelstwa pokhadza
9. nov. 1888 wumre.
dzowka Olga, netko zwudowjena po kn. prof. dru. Theodora Goetschmannu, gymn. wyss. wucerju we Wrotslawju.
Z druheho mandzelstwa staj wustoj 1. syn Feodor Alexis
:

Plawnu, woFiedler, rodz. 18. jan. 1882, radziny assessor

2. dzowka
zenjeny wot 1. 1915 z Gerdu rodz. Weckec;
Mil a Johanna, rodz. 21. sept. 1874, mandzelska pfekupca
Herberta Fuhrmanna

Barlinju-Krasnohorje.

Fiedler bese sprawna wotcinska, ryzy serbska dusa

Serbia tez stajnje wobkhowaju zastuzene pocescowanje

Adolf Cerny.

jeho woporunjeca.

Nekrolog LXXXI.
Hajno Jordan,
cyrkwiny wucef a kantor w Slepom,
pismawjedzef Delnjoluziskeje Macicy Serbskeje.
nov. 1882. f 28. merca 1917.
(Heinrich) Franc Jordan so narodzi 24.
1882 jako druhi syn njeboh kantora Hendricha

* 24.

Fryco

novembra

Hajno
1.

qq

Nekrolog LXXXI.

XIV, 658

w Popojcach a jeho mandzelskeje Emilije rodz.

Popojcach a
Pjatarjec z Wjefbna. Sulu swojeho nana
nekotre rjadownje Kymnazija w Khocebuzu wukhodziwsi
w 17. lece na wucef ski seminar do Stare je Darbny pfiridee
Jordana

(190111)04). Swojej wucef skej pruhowani z wulkej khwalbu wotpoloziwsi (19041906) najprjedy jako wucef w Golbiji j e skutkowase, hdzez po smjerci swojeho nana w 1. 1910
predsydstwo Blotowskeho wucef skeho towafstwa na so wza.
Na to kantorske rnestno w Slepom dosta a 1. haprleje 1913
nastupi. Dzeri 7. merca 1916 bu k kralowskim grenaderam

do Lehnicy zwolany. Styri njedzele pozdziso so jako dobrowolnik do pola zamolwi a tam bu peseniu polkej co. 155 pf iNa wojowanjach w Chanipagni. pfi Sommje a
dzeleny.
Mortwyni muzu" sobu wojowase. Pola Somniy bu nesto
razow zasypnjeny a na to je w Luttichu w lazarece pfebywal. Maly rozk 1917 so na wuwucowanju za wyskowskich
aspirant ow wobdzeli. Wrociwsi so k fronce so "21. merca
kbory zamolwi, w jenej cyrkwi wukhowanje namaka a hizo
Naj28. merca w lazarece Villers devantleTour wumre.
prjedy bu w franco wskej zemi pfi cyrkwi wsy Villers devantleTour a potom 7. junija 1917 w Popojcach podia nana
a starseho bratra pokhowany. Hizo IV2 mesaca pozdziso
bu podia nich na pohrjebniscu w Popojcach khowana jeho
sotra Martha, rodzena 16. Jul. 1886, kotraz jako pomocna
sotra cefwjeneho kfiza wot spoeatka wojny we wojefskim
lazarece w Khocebuzu njewustawajcy z najwjetsej pilnoscu a sebjezaprewanjom khorych a ranjenych wojakow
dohladowase a skoncnje wot wojakow natykowacu khorosc
Swerna swojemu samodostawsi 24. aug. 1917 wumre.
wuzwolenemu powolanju hac do smjerce, prajese hisce na
smjerntym lozu, jako ji jesc pfinjesechu, z milym pohladnjenjorn k njebju: napjrjedy wojakam!"
Njebocicki, Hajno Jordan, je jenoz 3 leta w nasej wosadze skutkowal, ale w tutym, krotkim casu je sebi powsitkownu Lubosc a doweru wosadnych dobyl. Njezapomnjene wostanje, kajku lubosc je k swojim sulskim dzecom
met. Tez z njepfeeelskeho kraja je jim domoj dolhe listy.
pisal, \v kotrychz jim ziwjenje a cinjenje nasich wojakow
uadrobnje a w ziwych barbach wopisowase a je wjele znainjciijow pHwisliwosce dosta wal. Nasi wosadni radzi spoiniii.i.iii, z kajkcj
wiistojnoscu je jim pfi Bozich sluzbach,
hdyz dyrbjese zastupic, z Tcsmirjowych pvedafskich
knihow predawanje cital, z tym wiispechom, zo kozdy raz
rjanych predafskieh rozpfeda.
to tutycJi
Tak bese

ludzoin wutrobu hnul.

XIV, 659

Nekrolog

LXXXll

67

Delnjoluziskej Macicy sluzese po smjerci swojeho nana

jako pismawjedzer a knihiskladnik, do Bramborskeho Casnika pilnje dopisowase a w nasim Casopisu M. S.
(1910)

4269; 9397; 123126) nastawk wo Lezommjenach Khocebuzskeho a -Grodnowskeho wokrjesa" wozjewi. So samo rozymi, zo bese jako syn swojeho nana cyly Serb.
Jeho wopomnjece mjez nami njezapomnite wostanje.
Slepom, 1918.
M. Handrik.
(1913,

str.

nostnych

Neferolog LXXXII.
Heinrich Rizo (Riese),
faraf w Borkowach w Blotach.
junija 1873.
t 16. decembra 1917.
Hisce jeho widzu, jako won na Michala 1884 do sexty
Khocebuzskeho gymnasija zastupi, pfewodzany wot knjeza
direktora a jako nowotnik wobhladowany wot nas starsich,
kotfiz hizo pol leta na suli bechmy.
Do toho casa bese
Hendrich Kizo (Riese) rozwucowany wot swojeho nana,
Strjazowskeho wucerja, a wot Desahskeho fararja Panka.
Rizo we j starsej staj wobaj serbskej, macerka nezna,
niila dusa, kotraz swoju cylu lubosc nalozowase na tutoho
jenickeho syna, kiz bese jej zawostal po smjerci druheho.
Nan je hisce dzensa jako dobry Serb a znaty wucer ziwy
w Zylowje. Hizo na gymnasiju zwjedze naju lubosc k SerbPola mlodeho Bronisa, kiz tehdy slostwu hromadze.
wjanske rece studowase, skhadzowachmy so k serbskemu
citanju.
MohJ-rjec narodny dzen naseho serbskeho zbudzenja bese jutrowna srjeda leta 1890, hdyz jako sulerjej
wysseje sekundy, ze swojimaj nanomaj letnu hlownu
zhromadziznu Macicy Serbskej e wopytachmoj a Budysin
Dzeii prjedy hizo be
a narodne Serbstwo wohladachuioj.
wopyt na Lubijskej horje, kajki dziw: serbske pismo na
wysokej wezi tam! Potom mesto Budysin, krasne pfez
Bozu pfirodu, krasnise nam prez serbske ziwjenje. Kak
dze bychnioj mohloj zabyc lubozne hodzinki pola patriarchi Hornika, kiz z wohnitym winoni woki-ewjese nase
celo a z lepsim duchownym wohnjom zahori nasu wutrobu
* 20.

Nekrolog LXXXII.

6g

XIV, 660

k Serbstwu. A potom wobjed w Belym Konju" pod wjedKajki zacisc to na

nistwom njezapomniteho Imisa!
so dale sedzacych
njebojo
stany
a
Imis
hdyz
cinjese,
naju
Wrodruhich hosci, serbske pacerje k blidu wuspewa.
c-ichmoj so domoj, zahorjenej za Serbstwo a wot toho casa
smoj tez dzelaloj za njo, hac runjez bohuzel dawno nic tak
wjele, kaz by trjeba a mozno bylo.
Khorosce dla dyrbjese H. Kizo dolhi cas ze sule wostac
a pfesydli so jutry 1891 do Frankfurta n. W., hdzez na
Studowase
Michaia 1893 maturitatne pruhowanje zlozi.
w
Barlinju.
Hali
a
zaso
Barlinju,
w
bohoslowstwo
potom
Wot Hale bechmoj zaso hromadze. Wutroba wosta zahoBarlinje be nas potom wjacy serbrjena za Serbstwo.
skich student ow hromadze a mejachmy mjez sobu serbske
hodziny a tez piwny wjecor. Stary knjez Nytska skutkowase tebdy jako dusowpastyf mjez Barlinskimi Serbami
a tez Bizo predowase we jeho zhromadziznach.
Po dokonjanych studijach bu Bizo na duchowneho poTarn bese 17 let dotho
wolany do Jansojc pola Pienja.
Kajke wjesele bese tehdy
jenoz nemscy so predowalo.
w tamnej luboznej wosadze, hdyz z wohnjoni prenjeje lu-

zawesce,
bosce zaso serbski duchowny jich zastawase.
Bizo bese duchowny, kajkehoz sebi wosada preje. Kborym
a bednym bese pfecelny pomocnik, slowo jeho predowanja
zapfimowase do wutrobow a na nekotry missionski swjeZe zadzeri bu won za swjedzeriskeho predarja proseny.
wjedzenjom nowych serbskich kerlusnych knihow a z wuJansojcach trajacy poruporjedzenjoni cyrkwje je sebi
Tudy so tez wozeni z Helenu Gerstenbergojc
uik stajil.
Tfi dzeeatka Bob Knjez jimaj wobradzi.
z Inowraclawa.
lece 1911 bu do najwjetseje delnjoserbskeje wosady
Hobrske zapowolany, mjenujcy do Borkow w Blotach.
stojnske dzelo zadase sebi wsitke jeho mocy, tak zo za
serbske wecy malo kbwile wuzbydny. Sto we, hac
(1 in he
njt'.ie
tuto cezke dzclo do casa jeho mozy podlanialo.
kupjeNekotre razy hizo dyrbjese dla khoreje wutroby
Lach so lekowac. Jutry 1917 zaslapi jebo krucisa khorosc,Tydzenje dolho
kotraz najprjedy njebu prawje poznata.
lezese doma khory, w lecu bu do Khoeebuzskeje khorownje
prewjezeny; z wulkej scerpnoscu njesese swoj kfiz; zo
wotkhorjenja za ujeho njebudze, to bese borzy spoznal.
Bonn swojicli porueiwsi wumrc njedzelu 16. hodownika;
jeho row je na Khocebuzskim polirjebniscu.
Pfezahe je tuton luby pfecel a towafs z naseje srjedziwusol, runje w tyin casu, hdzez je kozda ruka trebna

Wudahi

XIV, 661

protokollow.

69

k dzelu za wotcny kraj a za lube Serbstwo. Boh Luby Knjez

chcyl ze swojim Duchom wokf ewic zrudzenej starsej, wopuscenu mandzelsku, wbolie syrotki a chcyJ nam zbudzic
nowych dzelaeerjow, kotfiz bychu stupili na wopuscene
niesta padnjenych rjekow.

BogumiJ Swela.
Wucalii z protokollow M. S.
1.

Posedzenje pfedsydstwa

wubjerka

M.

S*

merea 1917. Pfitomni: Kfizan, Skab, Cyz, Zur, Kapler,

Wjerab, Rjeda, Domaska, Smolef, Hejduska a Solta. Najprjedy so porjarl htowneje zhromadzizny postaji, kaz hewak. Po pisnym namjece dra. E. Muki so postaji, zo ma
so wot leta 1917 1921 mesto 2. zesiwka Casopisa M. S.
sobustawam kozde leto jedyn zesiwk Rezakoweho wulkeho
Nemsko-serbskeho Slownika" podawac.
Na to jednase a
wobzamkowase so wo 4 namjetach pokladnika Wjerab a:
mesacnika Luzicy", posledni cas dla
1) Wudawanje
wojnskich zadzewkow jara njeporjadnje wukhadzaceje, na
kotrejez nakladowanju je Macica S. w poslednich letach
1800 hriwn. pfisadzila, ma so za cas wojny zastajic.
2) Cisty wunosk poslednjeho spewanskeho swjedzenja (1912)
wozmje so pod mjenom Rjeckowy fond do wobsedzenstwa M. S., won ma so na nalutowafsku knizku zapotozic, pfisporjec a ke kupjenju pianina za spew, swjedzenje
nalozic.
3) Klankodziwadlo serbskeho towafstwa
Adolf Cerny", kotrez je we wojnskim casu zaslo, bese
njeboh wubjerkownik J. Rjecka poz aktami towafstwa
kladnikej Wjerabej pfepodal a ton je netko M. S. pfepodawa. Zarjadnistwo bjerje jo z dzakom do wobsedzenstwa
4) Dla netM. S. a budze so wo tuto dziwadlo starac.
ciseje drohoty tez w knihownistwje so powysi placizna
PfedMacicnych knihow, wosebje tez sulskich knihow.
syda so pokladnikej Wjerabej dzaknje za jeho dokladne
a pilne dzelo a za zawjedzenje kruteho porjada do knizNa namjet wubjerkownika Domaski
neje pokladnicy.
a zadanje pfedsydstwa slubi knihiskladnik Kaplef zapis
knihow Macicneho sklada a licbuexemplarow kozdeje
knihi, hisce na skladze lezacych, skerje lepje zestajec a
pfedpolozic, zo by Macica potom cim lepje swoje knihi
mjez serbski lud rozserjec mohla.
Hlowna zhromadzizna M. S. 11. hapryla 1917.
2.
Po powitanju pfitomnych pfez pfedsydu Kfizana so naj26.

Wudahi

7Q

XIV, 662

z protokollow.

Sekretar Zur poda

prjedy letne rozprawy podawachu.
Zarjadnik domu, Cyz, da we swojej
hlovvnu rozprawu.
rozprawje zwjeselacu powesc, zo je dom w 1. 1916 pfi
23 700 hr. dokhodow a 12400 hr. wudawkow cisteho wunoska 11200 hr. mel; dotha ma Macica na Serbskim

Domje" hisce 215000 hr., zamozenja 158000 hr. a 5000 hr.

w reservowym fondu, tak zo budze snadz za 50 let wson
Poktadnik Wjerab pokaza
dolh na domje zwotplaceny.
na swoju drobnu rozprawu, w runje wudatym Casopisu
1916" wociscanu: dokhodow be 3138 hr., wudawkow
tola njeje hisce wsitkon dolh
1023 hr., zbytka 2115 hr.
zezaplaceny; sobustawow mamy 232, a to 171 rjadnych a
Po rozprawje knihiskladnika Kapler j
61 wurjadnych.
bu ze sklada 6434 knihow a spisow wotedatych. Wo muSkoncnje
seju poda letny pfehlad musejownik Wjerab.
pfedeyda wubjerka, Rjeda, wo revisiji doma a zastojnstwow rozprawjese: zlicbowani zarjadnika Cyza a pokladnika Wjeraba bustej pruhowanej a w dobrym rjedze naraakanej knihownja, dla khoroby knihownikoweje stajnje njepfistupna, so ani pfehladac njehodzese; knihisklad pak be
w najlepsim porjedze; skoncnje pokazowase na wselake
male njfdostatki na domje a lezownos6i, zadpjo jich wotstronjenje
Na to pfedsyda wsitkim rozprawnikam dzak
wupraji a hlowna zhromadzizna zlicbowani zarjadnikow
Na to po zwucenym
a pokiadnika za prawej pfipozna.
wasnju nekrologi wo zemrjetych sobustawach podachu:
wo njeboh kanoniku Herrmanu, dobrocelu
dr. Muka
;

Macicy, Kfizan wo f fararju Rencu-Ketlicanskim a f fararju Golcu-Gakecanskim, Domaska wo f fararju Wicazu-

Nosacicanskim a Muka wo f kantoru Jordanu-Slepjanskim, kiz je we wojnje swoje ziwjenje woprowal.

K pocescenju zemrjetych zhromadzeni postanychu.
Pfi spocatku namjetow faraf em. Urban wozjewi, zo je netko
jeho pfelozk Homeroweje Iliady a Odysseje dospolnje hotowy, zadase sebi k podpjerje pfi wudacu wosebitu kommissiju a rozdawase na pokazku ciscanu 1. knihu Iliady
(za 50 np.).
Dr. Muka, wuzbehujo wustojnosc hoborskeho
dzela, podpjerase jeho zadanja a wozjewi potom, zo budza

po wobzamknjenju pfedsydstwa sobustawy wot 1. 1917

hac 1921 mesto 2. zesiwka Casopisa porjadnje kozde leto
jedyn zesiwk Rezakoweho wulkeho Nemsko-serbskeho
Slownika" dostawac, zo by so tak tele-wulkotne dzelo podpferalo a jeho wudace hac do konc leta 1921 zmoznilo.

Hlowna zhromadzizna tomu

pfihlosuje.

Wucef Stodeiik

Wucahi

XIV, 663

protokollow.

71

mjenje zapostanca Barta, pfez sejm wotdzerzaneho, zada,

zo by so naktad protyki Pfedzenak" pfichodnje dla njedostatka wo 500 ex. powysil.
To so stanje. Faraf Doma ska namjetuje, zo bychu so kfescanskim mlodostnym
towafstwam, kaz na pf. w Budestecach, do jich knihownjow
Macicne knihi tunjo poskicale, a dr. Muka k tomu radzi,
zo bycku so radso darmo dawale, a slubi, zo chce tez ze
swojeho naklada a sklada knihi, kiz so hodza, jim darowac. Domaskowy-Mukowy namjet so pfiwza. Na Mukowy
namjet so hisce jenohlosnje wobzamkny, zo maju so za
cas wojny a drohoty wse njennzne twary a porjedzenja

;'w
'

w Macicnym

domje

wostajic, tola mesto rozbiteje tafle, na

Serbski Musej" pokazowaceje, delkach pfed durjemi ma

so nowa wobstarac.
Zwucena zberka htowneje zhromadzizny za Serbski Dom" wucinjese letsa 40 hr. 85 np. Po
1
6 hodz. bu hlowna zhromadzizna skoncena.
/2
Posedzenje pfedsydstwa a wubjerka 11. ha3.
pryla 1917.
Pfitomni: Krizan, Skala, Wjerab, Domaska,
Hejduska, Muka, Sotta a Zur. Po htownej zhromadziznje
zendze so hisce pfedsydstwo a wubjerk M. S. a wuradzowase dla placizny wselkich knihow, wosebje Citanki, Bibl.
Stawiznow a Spewneje Radosce.
Na koncu so hisce jako
sobustawaj pfiwzastaj: Viktor Dukat, direktor wyss. gymn.
w Zagreb je a bohoslowc J. Nowak w Prazy.
4.

Posedzenje predsydstwa

tembra 1917.
Mjefwa,

Cyz,

Pfitomni:
Rjeda,

a wubjerka 27. sepSkala, Muka, Kapler,

Sotta, Smolef, Wjerab a

Kfizan,

Domaska,

Po wotewrjenju posedzenja pfez pfedsydu spomni

Zur.

dr.

Muka

najprjedy na smjerc knihownika sem. wyss. wucerja

Poreca so wo noFiedlerja, wo kotrehoz Macica zaruje.
wym knihowniku. Dla protyki Pfedzenaka" so postaji,
zo ma so 500 ex. wjacy hac loni ciscec a zo ma ptacizna
Citanka ma so pfedawac za 60 pj.
wot netka bye 40 pj.
a Bibliske Stawizny za 1 hr.
5.

Posedzenje pfedsydstwa

wubjerka

17. de-

Pfitomni: Kfizan, Skala, Muka, Kapler,

Solta, Wjerab, Cyz, Domaska, Smolef a Zur. Ssekretaf pfepoda wselake stare letniki zlicbowanjow M. S. netcisemu poJako nowy sobustaw bu faraf M. Bahr we
ktadnikej.

cembra 1917.

Pfichodny pjatk ma so deputacija

pfijaty.
k Markej Smolerjej podac, zo by jemu zboze pfala k 60Na to jednase so wo nowym kniletnym narodninam.
howniku, a bu wuzwoleny (kooptowany) tachantski wucef
Jurij Solta, kotryz tez wolbu pfija, a za zastupnika abo
pomocnika wuzwoli so dr. Muka, kotryz tez k tomu pfi-

Wochozach

72

XIV, 664

Rozprawa wo knihisklade a Serbskim Museju".

Mesto Soity namjetowase so do wubjerka kahtosowase.

nonikus direktor Jakub Nowak a so jenohlosnje pfija
S. postPoktadnik Wjerab namjetowase, zo by sebi
tomu wsitcy pfihlosowachu, a ma
schekkonto zalozita
so z tym k nowerau letu zapocec. Dr. Muka spomni hisce
na Kocorowe komposicije, kotrez je njeboh Fiedler mel,
a wobzamkny so, zo ma so predsydstwo wo to starac, zo
bychu so te, kotrez w Macicnej knihowni hisce njejsu,

wesce do njeje dostale.

Budysinje,

1.

merca 1917.
Mikt.

Zur, sekretaf M.

Kozprawa wo knihiskladze M.

S.

S.

lece 1917 buchu z knihisktada M.S. tele knihi a

knizki wudatp: 5450 ex. Protykow na leto 1918, 386 ex.
2o0 ex. SpewCitankow, 275 ex. Bibliskich stawiznow,
neje radosce, 83 ex. Casopisow, 31 ex. zesiwkow Nemskoserbskeho slownika, 25 ex. Towafsnych spewnikow, 12 ex.
Mateho gratulanty, 11 ex. Genofefy, 11 ex. Sibakec nana,
10 ex. Pfulowych slownikow, 5 ex. Kocorowych VI serbsk.
5 ex. Kocorowych XV narodnych spewow, 3 ex.
Wopomnjenkow, 2 ex. Zabawkow; po 1 ex.: Kfizne wojny,

spewow,

Jakub, Wenck fijatkow, Oberlin, Kfiz a polmesac, Bohustaw z Dubowina, Bratr a sotficka, Nowe trojniki, Bitwa
pola Budysina, Robinson, Jutrowne jejka, Jan Manja, Worjeski, Hrod na Landskronje.
Wso do hromady 6573 ex.

Budysinje,

3.

merca 1918.
J.

A.

Kapler, knihiskladnik M.

S.

Rozprawa wo Serbskim Museju"

na uojiiske

I6to 1917,

tez w zandzenjestrowy wliw:

musejownik pfebywase we wojsku a njemozese za prispo-

Surowa swetowa wojna wopokazowase

nym

lece 1917

rjenje

dale

swoj

musejowych zberkow

stwa dlezsu dowolencu,

zenje

mohl

za nas musej

dotal

dzelac, tola dosta wot wojefzo by najnuznise dzeta za zdzer-

nahromadzenych pokladow museja dokonjec

XIV, 665

Pfinoski sobustawow.

Do museja

darichu:

k. stud. radz. prof. dr.

1.

73

Muka:

a)

wobraz sobusta-

wow

studentskeho towafstwa Sorabicum" w Lipsku wot

jutrow 1874 do Michala 1877 z napismom: Trac dyrbi
Serbstwo, zawostac a serbska khorhoj zmahowac!"
b) wobraz Budyskich serbskich gymnasiastow z leta 1883,
k. Mucy tehdom pfi jeho pfesydlenju do Karajenicy darjeny.
c) k. Muku cescacy diplom,
dalse kruhi zaji-

mowacy.
Knj. Marja zwud. Koklina ze Zyjic: Seklu wot
2.
pohrjebneho wenca jejneho wuja, njeb. kanonika Mara,
wulkeho dobrocerja serbskeje mlodziuy.
3. Podpisany musejownik: a) Zberku wobrazow prof.

Seyfferta: $on
dcbf. SSolfefunbe".
burrf) bilblicfre

ber 2Siege bi 511m rabe.

b)

6tn Seitrag jur

Seteuchtung
^arftellung toon Seudjtforpern unb Samtoen auSfriiljer.
$)te

(Sntnricflung

ber

darjene wot firmy Kretschnier & Bosenberg & Co.

Drjezdzanach.
c) Do wojnskeje zberki museja
koncaj dweju granatow z wjecorneho bitwisca; dale: protyki
Krajan" a Pfedzenak" z letow 1915 18, a Kat. Posoty"

3eiten",

wojnskeho casa.
Wopyt museja bese wezo nimale snadny,

tola powi-

tachmy (pfez k. praelata seniora J. Skalu) waznych a zadnych hosci, mjenujcy sobustawy Towaf stwa starozitnoscow
w sakskim kralestwje", pod nawjedowanjom jeho cestneho
pfedsydy Jeho Krai. Wys. saksk. prynca Jana Jurja; pobychu tu z nim na 50 wucencow ze wsech stron Sakskeje
a z cuzby; samo ze Swedskeje bese jedyn hose na tutu
jezbu towafstwa do Budysina pfikhwatal, njedziwajcy na
ceze jezby we wojnskim casu do wojnskeho kraja.
Dokhodow be: 16,15 hr., pfidawk wot M. S. 50 hriwn.,
hromadze 66,15 hr.; wudawkow 47,68 hr.

Budysinje, zapocatk leta 191 Q

M.

Wjerab, musejownik.

Pfinoski sobustawow M.

S.

Swoj letny pfinosk, po 5 hr., na leto 1917 zaplaw behu leta 1917 tele sobustawy:
Andricki Jan, cyrkw. wucef w Radworju. Belik, kant.
a cyrkw, wucef w Hodziju. Bjesada, kat. towaf stwo w Ral-

cichu

Prinoski sobustawow.

74

XVI, 666

Cyz Miehat,
Bojc Rich., pastor w Budestecach.
bicach.
Budysinje. Cyzec Hana, knjezna w Drjezdzajust. radz.
Baconju. Delan Jakub, kublef
nach. Delan Jurij, faraf
w Hornim Hunjowje. Delencka Jakub, sekret. w Marijnej
Hwezdze. Domaska Moric, faraf w Budestecach. Domaska

adm. w Rozence. Dornik Miktaws, kaptan

Dukat Viktor, dr., direktor wyss. gymnasija
Zagrjebje. Fencl Florian, kat. we Wodnjanach. Francke,
dr. phil., missionar w Gnadenbergu (tu khw. we wojsku).
Grolmus Jan, dr. phil., direktor na wotp. w Lipsku. Handrik Matej, faraf w Slepom. Handrik Kurt, faraf w Kluksu.
Handrik Jan, faraf w Huscy. Hanowski Ota, knj. radz. a
Hajes Jan, pfekupc we
rycef kublef w Malym Wosyku.
Lazu. Hajna Miktaws, wucef w Konjecach. Hejduska JuHejduska Jurij, zastojnik w Budyrij, faraf w Budysinje.
Hicka Bjarnat, faraf w Khroscicach.
sinje.
Hila Petr,
wyssi wucef a kantor w Khroscicach. Holan August, ziwnoscef w Budysinku, Holan Ernst, cyrkw. wucef w Budysinku. Holka Mikt., registrator w Budysinje. Hoker Ernst,
cyrkw. wucef w Kotecach. Hornik Michal, kublef w Hornjej Kinje. Imis Marcin, dr. jur. fin. radz. w Kluci. Jawork
P.

w
w

Romuald,
Radworju.

far.

Miktaws, duchowny w Kulowje. Jacstawk J., dr. phil., knih.

Drjezdzanach. Jakubas Jozef, dr. theol., wojefski faraf
w polu. Jakubas Filip, pom. wucef w Khroscicach. Jenc
August, wyssi wucef w Lesnicy p. Drjezclzan.
Jordan
Hajno, f kantor w Slepom. Jordan Karlo, wucef we Wysokej p. Wetosowa.
Just Jan, faraf w Ralbicach.
Just
Miktaws, kaptan w Budysinje. Kaplef Jan, wyssi wucef a
kantor na wotp. w Budysinje.
Kaplef Jan, wyssi faraf
w Halstrowje. Kaplef Bozidaf, faraf we Wujezdze. Rummer Jurij, praelat a praeses konsist. w Drjezdzanach. Krai
Jurij, faraf w Dubinje.
Krai Marcin, wucef w Zarecu.
Kramatova Minna, mesc. wucefka w Prazy.
Krawc P.,
cyrkw. wucef we Wujezdze (tu khw. leutnant we wojsku).
Kf izan Jan, faraf w Hodziju. Kfizan Jurij, faraf we Wotrowje.
Kfizan Karl, faraf w Rakecach.
Krona, kublef
w Bukecach. Kruswica Bjarnat, faraf we Wjerbnje. Krygaf Ernst, faraf na wotp. w Budysinje. Kubas Gusta, faraf w Njebjelcicach. Kubjenc Herman, tel. sekr. w Drjezdzanach.
Ladk Fryco, kand. phil (tu khw. we wojsku).
Leidler Jozef, wyssi just. radz. w Budysinje. Lorenc Jakub,
Irsnj inspekt. w Lohbergu nad Rh.
Lodny Ernst, wucef
takojdach.
Lodny, kantor w. Bukecach. Lahoda Ernst
wucef we Wujezdze.
Matek Frnst, faraf w Barce.

XIV, 667

Prinoski 6obustawow.

75

Matek Handrij, faraf na wotpoc. w Hucinje.

Merzinger
Eduard, fabrikant w Drjezdzanash.
Mic Michat, kaplan

w Khroscicach.

Mikela August, faraf \v Malesecach. Mjef wa

Bukecach. Mjefwa Moric, rentier w BudySinje.
Mlynk Jan, kublef w Cemjefcach. Mrozak Oswald,
faraf w Hrodziscu. Muka Ernst, dr., stud, radz. w Budysinje.
Mukowa Loska w Budysinje. Nowak Jakub, kan. a
dir. tach. sule w Budysinje.
Nowak Jakub, faraf w RadGusta, faraf

worju.
Nowy Wylem, faraf w Brjazynje. Palm Ernst,
wyssi wucef we Wulkim Hajnje. Petranc Felix, mesc. wucef
w Lipsku. Piskorc Friedr., leutnant \v potku tfelcow 32.
Pjecka Jan A., rezbaf w Budysinje. Pjech Miktaws, kublef
w Mitocicach. Polan Ernst, mesc. wucef w Budysinje. Pfikryl Franc, dr. theol, faraf w Drahotusi.
Rab Michat,
stud., tu khw. we wojsku. Rachel Miklaws, dr. med., lekaf
w PanCicach. Rachel Jan, wucef a org. w Rozence. Rene
Jan, faraf we Wjelecinje.
Rene Jakub, rycefkubl. najenk
we Worklecach. Rezak Filip, dr. theol., dworski kaplan a
kan. w Drjezdzanach.
Rizo Hendrich f, faraf w BorkoRjeda Jurij,
wach.
Rjeda Pawol, faraf w Budysinje.
kaplan w Ralbicach.
Rjelka Jakub, pfekupc we Worklecach.
Seminar slowjanskeje filologije pfi ceskej univerSkala
sice w Prazy.
Serbske towafstwo w Bukecach.
Jakub, praelat a senior tachantstwa w Budysinje. SloSmota Handrij, wyssi
deiik Jurij, wucef w Pancicach.
wucef a kantor w Budestecach. Smolef Marko, knihiciscef
a redaktor w Budysinje. Sotowjew Eugen, zemjan a dworski probst w Koburgu.
Stranc Jakub, superior w Lipsku.
Stumme Hans dr. phil., univ. prof, w Lipsku. Symank
Jan, wyssi wucef a kantor w Baconju. Syca (Schutza) Jan,
wyssi wuc. w Rachlowje. Sewcik Jakub, wyssi far. wKamjenicy.
Solta Pa wot, faraf w Hajnicach. Sotta Jurij, cyrkw. wuc. w Budysinje.
Solta Jurij, skotny lekaf w Khroscicach. Syca
(Schutza) Jan, cyrkw. wucef w Malesecach. Swjeia Kf escan,
Sudak Gusta, kublef
kantor na wotp. w Khocebuzu.
w Komorowje. Sotra Jan, faraf w Birkenbrucku. Taszycki
Witold, rycef w Krakowje. Tysef Wylem, pastor w Budysinje.
Urban Matej, faraf na wotp. w Khrostawje. Valtyn
Voigt Gerhard, pastor
Jurij, pfekupc we Wojerecach.
w Hodziju. Vozarik Amadeus, dr. phil. a dr. med. w Styr-

Wattaf Jan, faraf w Njeswacidle. Wencko

Marcin, faraf w Khocebuzu-Strobicach. Wicaz Ota, prof, a
sem. wyssi wucef w Stollbergu. Wicezk Pawot, faraf \ we
Woslinku.
Wjenka Jan, faraf w Aue. Wjerab Michat,
wyssi wucef w Budysinje. Wojciech Ludwik, faraf w Paseskim Hradcu.

Zlicbowanja Serbskeho Domu.

7(3

Wyrgac

walku.

Karl, faraf

Nosacicach.

XIV, 668
Zahrjeiik Gusta,

Zahrjehk Jurij, kantor na wotpoc.

faraf w Khwacicach.
w Budysinje. Zur Miklaws, scholast. a kan. w Budysinje.
Zur Miklaws, kublef
Zur Jakub, faraf w Kamjencu.
w Njebjelcicach.
Pfinoski doplacichu na leto 1916 a pfedkhadzace leta po 4 hr.
Bjesada Katolska w Ralbicach. Bojc Rich., duchowny
w Budestecach. Cyz Mich., just. radz. w Budysinje. CornoDelan Jurij,
boh, towafstwo w Drjezdzanach (tez na 15).
Fencl Florian, katech. we Wodnjanach
faraf w Baconju.
Hejduska Jurij, zastojnik w Budysinje.
(tez na 14 a 15).
Hejna Jurij, dr. jur., recnik w Nossenje (tu khw. we wojJawork
Holan August, ziwnoscef w Budysinku.
sku).
Jordan Hajno f, kanior
Miktaws, duchowny w Kulowje.
w Slepom. Kapras Jan, dr. jur., un. prof, w Prazy (a na
17 tehorunja 4 hr.). Kefk Jan, wyssi wucef w Pyrnje (tez
Kukowske Kasino, towafstwo w Kukowje.
na 12 15).
Ladk Frico, tu khw. we wojsku. Palm Ernst, w. mesc. wucef
we Wulkim Hajnje. Petranc Felix, mesc. wucef w Lipsku
Rab Michal, stud, theol. z Wotrowa, tu
(tez na 14 a 15).
khw. we wojsku. Rjeda Jurij, kaplan w Ralbicach. Slowjanski seminar w Prazy (teznal5). Symank Jan, wyssi
Serbske towafstwo w Bukewucef a kantor w Baconju.
cach.
Solta Pawof, faraf w Hajnicach. Tysef Wylem, duchowny w Budysinje. Vozarik Amadeus, dr. phil. a dr. med.
w Styrskim Hradcu. Jordan Karlo, wucef we Wysokej p.

Wetosowa.

Zlicbowanja M.
1.

Zlicbowanje M.
A.

Zbytk

poktadnicy

S.
S.

na leto 1917.
71. l^ce (1917).

Dokhody.

1916
Prinoski sobustawow M. S. na 71. a prjed. leta
Sobustawski pfinosk klostra Rajhrada pola Brna (trajaee
sobustawstwo)
III. Abonnementoy pjenjez za ,,Luzicu"
IV. Dobrowdlne darj subustawow (Ed. Merzinger 15 hr., Witold Taszycki 2 hr., dr. Vozarik, wucef Palm a stud. Rab
I.

z leta

II.

po
V.

ze

zamozenja knizneje pokladnicy M. S

luiilnw

2115,91
805.
200.

80,94

20.

1 hr.)

Dan
1

145,75

,80

si)isow

hromadze

3368,40

XVI, 669

ZliSbowanja Serbskeho Domu.

B.
I.

II.

III.

77

Wudawki.

Casopis 1916: za 6isc [dopl.], wjazanje a rozestanje

Protyka Pfedzenak" na 1917 (bjez wjazanja)
,.Luzica" na 1916 za cisc

....

Towafsny Spewnik" cisc 3. naklada

Za wjazanje Bibliskich stawiznow a Citankow
Za nowy slownik, wjazanje a rozeslanje 1. a 2. zesiwka
Za muzej
Wselake mjense wudawki
IX. Za nowe hodnostne papjery (kreditne listy)
X. Za zarjadnistwo pokiadnicy

IV.
V.
VI.
VII.
VIII.

....
.

304,28
890,25
292,50

960.
206.
56.

50.

79,45
195,75
150

hroniadze

3260,23

C. Prirunanje.
Wsitke dokhody
Wsitke wudawki

Zbytk

3368,40
3250,23

118,17

pokiadnicy

D. Zamoienje knizneje pokiadnicy.

1.

Tyburowskeho (^000) a Lahodowy (500) fondaj na Serbskim Domje"

S'/o^q rukowacy list krajnostawskeje banki co. 11110
(kurs 85): Jakubowy fond
,

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

krajnost. banki co. 3213 (kurs 97,75)

4/
ruk. list mesta Drjezdzan co. 26 608 (kurs 94)
(3. a 4. daraj njeboh Wicazoweje z Janec).
3 listy Lipsc. hyp. banki co. 207072 po 200 hr. (k. 92,50)

4/

kreditny

list

...

(Dar far. Wjelana)

Awstriska statna papjera co. 383706 na 200 kron. (k. 85)
(Dar far. P. Halabale z Rajhrada)
Dwaj krajnej kred. listaj ca. D 168 a D 1607 po 100 hr.
(Pfinosk za traj. sobustawstwo klostra Rajhrada p. Brna)
Zbytk w poktadnicy
Hac do III. 1918 nazberane pfinoski za M. S. na 1. 1 918
.

hromadze
E.
1.

2.

3.
4.

425.

488.75

94.
555.

170.
175.
118,17

613606,92

Druhe i>okIady we wobsedzeiistwje M. S.

w Budestecach w knizkach na

Fond za Budarjowy pomnik

mesc. nal. co. 17122

Jana Rjeckowy fond, musikalnemu wotrjadej slusacy, na
Lubijskej bancy co. 3S63
Fond za ,,klankowe dziwadlo" na Lub. bancy co. 2543

....

178,08

204,55
95,35

Ziwjenjo-zawescaca polica k. stud. radz. prof. dr. E. Muki

wot njeho M. S. darjena (Gotha co. 290839) a swede, na

5000,^

F.
1.

1500.

Pola

k.

Dolh knizneje pokladnicy.

Smolerja za Casopis 1916

(zapiac. je

1.

dz. zes., 277,50)

300.

2.

XIV, 670

Zlifibowanja Serbskeho Domtt.

7g
Pola

k.

dra.

Rezaka V. pfinosk za Nerasko-serb. slownik"

Budyainje, na sweck Marije

M.

1.

1917 do

januara
A.

I.

Wunosk
Wot

1.

9.

10.

11.

2.

3.

4.
5.
6.
7.

8.

12.
13.
14.

II.

III.

Wjerab,

Domu

Zlitfbowanje Serbskeho
wot

pokladnik.

M.

S.

januara 1918.

1.

Dokhody.

pfenajeca bydlow a klamow.

knjeza Smolerja
Glasela

200.

1918.

1460,

1540,
1600,

Fritse

Hendricha
Hennersdorfa
Hajncy
Cyza
Krause

Wjeraba

Lehmanna (Wicaza)

400,
400,

640,
360,
1000,
420,

...

Sida
Lubijskeje banki
knjeni Rosenthalefki
knjezny Marje Bukec

250,

150,

....

Zberka na htownej zhromadziznje

11. 4.

3100,
1340,

600,
13 260,

1917

....

Wodowy dawk

IV. Nowoletne dary 1918

V. Zbytk w pokJadnicy z leta 1916

41,85
95,60

249.
233,08

13879,53

B.

Wudawki.
I.

1.

2.
3.

4.
6.
6.

Dan.

Dan

za I. hypotheku 160 000 hr. po 4/ pola Budyskeje nalutowafnje

Dan za II. hypotheku 36000 hr. po 4/ pola 12 sobust. M. S.
Dan za III. hypotheku 19 000 hr. po
pola k. Kaupa
za tahodowy a Tyburowskeho fond do knizn. pokladn.

za wjefcha Gagarinowy fond do knizkow

za krala Albertowy fond

4%

II.

Wopaleiiska pokladnica

2.

Dokhodny dawk

3.

Leiownostny dawk, statny a meseanski

Za zawesenje bibliotheki a donia
Za plun
Za wodu

6.
6.

1440,
760,
60,

200,
120,
8980,

Daivki.

1.

4.

6400,

149,68
151,40
309,06
34,77
86,33
156,26

887,45

XIV, 671

Zlicbowanja Serbskeho domu.

III.

I'orjo/ietija

a nowe

79

XIV, 672

Wobsafa.

80
D.
1.

2.
3.

4.
5.
6.

Zamozeoje Macicneho Domu.

....

356800,
Piacizna lezownosce a twarjenjow
4400,
Nadoba w khofejowni, sali a Herrmannowej jstwi
5500
nalutowafskich knizkach (co. 24972)
293,73
Dan w nalutowafskich knizkach
2000.
Dwe 5% wojnskej pozconcy po 1000 hr.
7000.
7 akcijow Lubijskeje banki po 1000 hr.

375993,73

Dolh Macicneho Domu.

E.
1.

2.
3.

Hypotheka Budyskeje mescanskeje nalutowafnje

Hypotheki 12sobustawow M. S. a jeje pfecelow po 3000
Hypotheka knjeza twarskeho mistra Kaupa
.

hr.

160 000,
36000,
19 000,

215 000,

Aktiva: 375 903,73 hr.

Passiva: 2 15000,

Zamozenje Serbsk. Domu: 160,993,73

Budysinje,

1.

hr.

merca 1918.

Michat Cyz,

zarj'adnik S. D.

Wobsah.
Autobiografija

J. E.

Smolerja.

Serbske wobydlefstwo
letstotka.

Dwe

Wot

dra.

spocatku

Jakuba Wjacstawka

basniskej drobnostcy.

Recespytne drobnostki.

Wudal Adolf Cerny

Budysinje

...

Podat Bog. Swjela

Wot

Jurja Libsa (Pokrac.)

Nekrolog

LXXX.

(K. A. Fiedler, z

Nekrolog

LXXXI

(Hajno Jordan,

Nekrolog

LXXXII

podobiznu)

(Hendrich Rizo,

podobiznu

3.

24

26

30

...

podobiznu)

Strona

15.

59

65

67

69

72

Wucahi z protokollow M. S
Rozprawa wo knihiskladze M. S
Rozprawa wo Serbskim Museju"

72

Pfinoski sobustawow M. S

73

76

78

Zlicbowanje M.

S.

71. lece (1917)

Zlicbowanje Sei"bskeho
1.

januara 1918

Domu wot

l.januara 1917 do

Casopis

Macicy Serbskeje
19131917.

Zwjazk XIV.
Letnlk LiXVI LXX.
(Zeliwk 128136.)

W BudySinje,
Z naktadom Macicy

Serbskeje.

m.

Pokazowaf
k Styrnatemu zwjazkej Oasopisa
(ltniki

Rjad nastawkow po hlowiiyin wobsahu.

A.
1.

191S 1917).

Basniske abo hudzbne dzeta

ludowe pesnje.

cyrkwinski spew.
Spisat JanSymank, kantor
Baconju. Zwjazk* XIV, 3.
Shakespearowy Julius Caesar. Zeserbsceny wot Jana z Lipy.
XIV, 157. 237.
Dwe basniskej drobnostcy. Podat Bogumil Swjela-DesanSerbski

ski.

XIV, 18.

Recespytne nastawki, pfislowa

2.

stowniske

zberki.

Podawa

Jurij Libs, faraf na wotPokracowanja.

Budysinje).
Zwjazk XIV, 23. 127. 327. 622.
Recespytne zeskrabanki. Zestajal a podat Michal Nawka-

Recespytne drobnostki.
poc.

Zitawje (netko

Radwofski.
Nase mnohotki
XIV, 84.

XIV,

17.

(pluralia).

Zezberal Jan Radyserb-Wjela.

a mestnych mjenow.
XIV, 90.
Wo slowotworbje w serbscinje. Spisai Miklaws Just, kaptan
w Ralbicach (netko w Budysinje). XIV, 213. 282.
Wohidma a wudma w serbscinje. Zezberal Jan RadyserbWjela. XIV, 365. 383.
Pokazka Lukowskeje podrece z casa do 1600. Podat dr.
XIV, 356.
E. Muka.
Prohi Dnjepra a mestne mjena z 10. letstotka. Wujasnit
XIV, 388.
dr. Ernst Muka.

Pomjenseiiki

swojbnych,

kfcenskich

Zberka Jana Radyserba-Wjele.

maka.

Pfi pokazowanju po lStnikach so pytany nastawk

Tuz pokazujmy wot netka radso po zwjaikach.

ceiko na-

IV
Mestno slowjesa w serbskich sadach.
Muka. XIV, 430.
3.

Historiske

Nacisnyl dr. Ernst

literarnohistoriske nastawkl.

Pfehlad wobsedzenstwow w Hodfijskej wosadfe z 1. 1617,

Podal Jan Kfizan, faraf Hodzijski. Zwjazk XIV, 81.
Wot Jana
Rozsud wo pfelozku Shakesp. Jul. Caezarja.
Radyserba-Wjele. XIV, 294.
Wotsowasski rukopis. Podal dr. E. Muka. XIV, 307.
Ze stawiznow Wjerbanskeje cyrkwje we Wjerbnje w B16Zestajal J. B. Kruswica, faraf Wjerbanski.
tach.
XIV, 338. 393.
Serbske rukopisne a ciscane drobnostki. Zezberal dr. Ernst
Mnka. XIV, 352.
Stary delnjoserbski rukopis. Wopisal dr. E. Muka.
XIV, 357.
Wjerbanske rukopisne spSwafske. Wozjewil dr. E. Muka.
XIV, 360.
Dwe delnjoserbskej rukopisnej agendze. Wozjewil dr. E
Muka. XIV, 575.
K stoletnym narodninam Jana Ernsta Smolerja. Spisal
dr. Ernst Muka.
XIV, 461.
Prawne stawizny Hornjeje a Delnjeje Luiicy. Napisal
prof. dr. iur. Jan Kapras,
XIV, 468.
.

Autobiografija
XIV, 595.

J.

Smolerja.

E.

Serbske wobydlefetwo
stotka.

4.

Wot

dra.

Narodopisne

Wudal Adolf Cerny.

Budysinje

spocatku 15. letXIV, 616.

Jakuba Wjacslawka.
a

staroiitnostne nastawki.

Serbske lezownostne mjena D,elnjeje Luzicy. (Ze zawodom

dra. E. Muki.)
Zestajal a podal Hajno Jordan.
Zwjazk XIV, 41.
Serbske lezownostne mjena Khocebuzskeho wokrjesa. Zestajal a wozjewil Hajno Jordan.
XIV r 93.
Serbske lezownostne mjena Grodkowskeho wokrjesa. Zezberal a wozjewit Kuba-Stomeiiski.
Serbske lezownostne mjena Gubinskeho wokrjesa. Podal
dr. E. Muka.
XIV, 104.
5.

Nekrologi.

Knihikupc Jan Karl Bohuwer Pjeoh.

Zwjazk XIV, 69.

Wot

dra. E. Muki.

Dr. phil. Jan

Lie. theol. h.

Bohuwer Jakub. Wot dra. E. Muki. XIV, 186.

c. Jurij Jakub.
Wot lie. theol. O. Mrozaka.

XIV, 234.
P. M. Metodej

Halabala. Wot dra. E. Muki. XIV, 294.

Faraf Karl August Kubica. Wot far. Mjefwy. XIV, 372.
Kantor Jan Rjecka. Wot Mich. Wjeraba. XIV, 445.
Wucef Franc Krai. Wot Jur. Slodenka. XIV, 450.
Dr. med. Jan Cesla. Wot Ad. Cerneho. XIV, 456.
Kanonikus Jakub Herrmann. Wot dra. E. Muki. XIV.565.
Dr. med, Michal Petranc. Wot Jak. Skale. XIV, 568.
Lie. theol. Jan Rene.
Wot Jana Kfizana. XIV, 569.
Faraf Jan Golc. Wot Jana Kfizana. XIV, 571.
Wys. sem. wuc. Korla August Fiedlef.
Wot Adolfa Cerneho. XIV, 650.
Kantor Hajno Jordan. Wot Mat. Handrika. XIV, 657.
Faraf Hendrich Rizo. Wot Bog. Swjele. XtV, 659.

Macicne naleznosce

6.

Zapis sobustawow Macicy Serbskeje.

Zwjazk XIV,

Wu6ahi

rozprawy.

Zesfajal dr. E.

protokollow M.

S.

Wot M. Zura.

XIV, 139.

296. 573. 661.

Zapisy darow za knihownju M.S. Wot K. A.
XIV, 144. Wot redaktora. XIV, 578.

Rozprawy wo Serbskim Museju".

XIV, 146.

Muka.

71.

299.
579.
knihiskladze
581. 664.

Fiedler j a.

Wot M. Wjeraba.

664.
M. S.

Wot Jana Kaplerja.

XIV, 147.
Zapisy pfinoskow sobustawow M. S. Wot M. Wjeraba.
XIV, 148. 300. 582. 665.
Zapisy darow za Serbski Dom" M. S. Wot Mich. Cyza.
XIV, 150.
Zlicbowanja M.S. Wot M. Wjeraba. XIV, 150. 302. 583.

Rozprawy wo

668.

Zlicbowanja Serbskeho Domu"

XIV, 151. 586. 670.
B.

Cyi

M.

S.

Wot

Mich. Cyza.

Mjena splsowacelow XIV. zwjazka.

Michat, justicny radzicel, recnik a kral. sakski notar

Budysinje:

Zlicbowanja Serbskeho Domu "

Zwjazk XIV, 151. 586. 670.
Zapisy darow za Serbski Dom".

Macicy

Serbskeje.

XIV, 150,

VI

Cerny

Adolf, professor a lektor serbskeje a p61skeje rece

na ceskej universice, basnik a spisowacel w Prazy:

Autobiografija Jana Ernsta Smolerja. XIV, 595.
Nekrolog dra. med. Jana Cesle. XIV, 456.
Nekrolog K. A. Fiedlerja. XIV, 650.
Karl August, seminarski wyssi wucef na wotFiedler
f
pocinku w Budysinje:
Zapis darow za knihownju M. S. XIV, 144.
Handrik Matej. faraf w Slepom:
Nekrolog kantora Hajna Jordana. XIV, 657.
Hajno, cyrkwinski wucef a kantor w Slepom:
Jordan
f
Serbske lezownostne mjena Khoceb. wokrjesa w Delnjej
XIV,*41. 93.
Posla "
a redaktor
Katolskeho
w Budysinje:
Wo sjowotworbje w serbscinje. XIV, 213. 282.
Kapler Jan, kantor a cyrkw. wucef na wotp. w Budysinje:
Rozprawy wo knihiskladze M.S. XIV, 147. 581. 664.
Kapras Jan, dr. iur. a rjadny professor na ceskej uniLuzicy.

Just Miklaws, kaplan

versice

Prazy:

Prawne stawizny Hornjeje

Kruswica

a Delnjeje Luzicy. XIV, 468.

Bjarnat, rycef, faraf we Wjerbnje:

Ze stawiznow Wjerbanskeje cyrkwje we Wjerbnje we

Blotach. XIV, 338. 393.
Jan, rycef, faraf w Hodziju:
Pfehlad wobsedzenstwow w Hodzijskej wosadze z leta
1617. XIV, 31.
Nekrologaj fararjow lie. th. Jana Renca a Jana G616a
XIV, 569. 571.
K u b a wucef na wotpoc. w Slomjenju
Serbske lezownostne mjena Grodkowskeho wokrjesa.
XIV, 97.
Lib Jurij, faraf na wotpocinku a serbski spisowacel
w Budysinje
Recespytne drobnostki. XIV, 23. 127. 327. 622.
Mjefwa, faraf w Bukecach:
Nekrolog fararja K. A. Kubicy. XIV, 372.
Mrozak Oswald, lie. theol. a rycef, faraf w Hrodziscu:
Nekrolog fararja lie. theol. h. c Jurja Jakuba. XIV, 234.

Kfizan

Muka

Ernst, dr. phil., rycef, professor, studijny radzicel

a gymn. konrektor na wotp. w Budysinje

Serbske

Uzownostne

mjena

Gubinskeho

wokrjesa

Delnjej Luzicy.
XIV, 104.
Wotsowasski rukopis. XIV, 307.
Serbske rukopisne a ciscowne drobnostki.

XIV, 352

vn
Pokazka Lukowskeje podrece z casa do 1600. XIV, 356.
Stary delnjoserbski rukopis. XIV, 357.
Wjerbanske rukopisne spewafske. XIV, 360.
Dwe delnjoserbskej rukopisnej agendze. XIV, 375.
Prohi Dnjepra a mestne mjena z 10. letst. XIV, 388.
Mestno slowjesa w serbskich sadach. XIV, 430.
K stoletnym narodninam Jana Ernsta Smolerja.
XIV, 461.
Nekrologi J. K Bohuwera Pjecha, dra. phil. Jana Jakuba, P. Metodeja Halabale a kanonika Jakuba

Herrmanna. XIV, 69. 136. 244. 565.

Zapis sobustawow Macicy Serbskeje. XIV, 71.

Nawka

Michal, wucef

Radworju:

Recespytne zeskrabanki.
t

Pjech Jan Bohuwer

wacel

(Jan

XIV,
z

17.

Lipy),

knihikupc a

spiso-

Lipsku:

W. Shakespearowy

Julius Caesar zeserbsceny.

XIV, 157. 237.
S k a 1 a Jakub, rycef praelat, Monsignore, tajny komornik, senior tachantskeho kapitla w Budysinje:
Nekrolog dra. med. Mich. Petranca. XIV, 568.
Slodeiik Jurij, wucef w Pancicach:
Nekrolog wucerja Franca Krala. XIV, 450.
Symank Jan, rycef, kantor a wyssi wucef w Baconju:
Serbski cyrkwinski spew. XIV, 3.
Swjela Bogumil, faraf w Desnje:
Dwe basniskej drobnostcy. XIV, 618.
Nekrolog fararja Hendricha Riza. XIV, 659.
Wjacslawk Jakub, dr. phil., assistent pfi kral. zj. knihowni w Drjezdzanach
Serbske wobydlefstwo w Budysinje w spocatku 15.
letstotka.
XIV, 616.
f Wjela Jan Radyserb, rycef, bywsi wyssi wucef w Bu,

dysinje

Nase mnohotki (pluralia). XIV, 84.

Pomjensenki swojbnych, kfcenskich a mesinych mjenow. XIV, 90.
Rozsud wo pf elozku Shakesp. Jul. Caesarja. XIV, 294.
Wohidma a wudma w serbscinje. XIV, 365. 383.
Wjerab Michal, tachantski wyssi wucef w Budysinje:
Nekrolog kantora a tach. cyrkw. wuS. Jana Rjecki.
XIV, 445.
Rozprawy wo Serbskim Museju". XIV, 146. 299.
579. 664.

vin
Zapisy pfino&kow sobustawow M.

XIV, 148.

S.

300

582. 665.

ZliSbowanja Macicy Serbskeje.

Zur

XIV, 150. 302. 583.

668.
Miklaws, rycef, kanonik scholastik

Wucahi

protokollow M.

Serbske slownikl

Budysinje:

XIV, 139. 296. 573. 661.

S.

rcnicy,

kiz su hisce ze

sklada dostac:
1.

16
2.

hr.

Rezakowy nemsko
1.

3.

wulki serbsko-nemski
(Macica Serbska).

Pfulowy

3.

- serbski
zesiwk, a 2,50 hr.

stownik

slownik.
(M.

S.),

Placi
dotal

Liebsch, Syntax
Placi 4 nr

der Oberwendischen Sprache.

(dostac wot: G. Liebsch, Bautzen, Rei-

chenstraBe 14 n ).
4.

Schwela, Kurzes Lehrbuch der Oberwendischen Sprache. Pta6. 1 hr. (Dostac wot: Pfarrer

G.

G. Schwela in Dissen bei Cottbus, Niederlausitz.)

5.

6.

G. Schwela, Lehrbuch der Niederwendischen Sprache.

II.
Ubungsbuch
I. Grammatik (2,80 hr.).
(2,80 hr.) toho runja dostac wot spisacela).

Boguslawski-Hornik,

Historia serbskeho naroda.

Placi 4 hr.
7.

Wjela, Prislowa

hornjojuziskich Serbow.

Placi 5 hr.

Wobsah
Autobiografija

J.

Serbske wobydlefstwo

Wot

letstotka.

IStnika 1917.

E. Smolerja.

dra.

Wozjewit Ad. Cerny

Budysinje w spocatku 15.

Jakuba Wjacslawka

Dwe

basniskej drobnostcy. Podal B. Swjela

Recespytne drobnostki. Podawa J. Libs (Pokrac.)
Nekrologi.
Rozprawy.
Zlicbowanja.

Z naktadom Macicy Serbskeje

5 hr.

abo

je

wusla:

Protyka Pfedzenak" na

127.

leto 1918.

W(> zaplaccnju letnych pfinoskow

'.

(kozdol

cuzych pjenjezach po kursu) a wo dar

w Serbski Dom" a za Serbski Musej" M.S. naj

wolniso prosymy. Pokladnikowa a musejownikowa
ac
za post je: Oberlehrer Michael Werab,
Bautzen (Sacb
Lauengraben 2
Serbski Dom.
Tez prosymy, zo bychu nase cescene sobustawy
jich znatych k pfistupjenju do naseje
Macicy namoh
Dale naleznje prosymy wodary do Macici
kninownje. Dary za knihownju a posytki towafst^
swoje spisy z nasej Macicu wumenjowacych,
prosymy
z adresu knihownika:
Domschullehrer Georg Scho
Bautzen, Vor dem Schiilertor 21.

WT

^*
ma

Po wobzamknjenju hlowneje zhromadzizny

1917^-1921 wob leto jenoz jedyn zes
Oasopisa M. S. wudawac a mesto druheho
zesiwka kc
leto sobustawam jedyn zesiwk
Rezakoweho wulkeho Ne
sko-serbskeho Slownika" podawac.
Hdy by nee
1917

so wot

Casopis abo zadyn wozjewjeny spis

M.
njedosta^ njech sebi z liscikom
wot
Z

!
,q
(Sa.),

li
f essu: Studienrat
Wilhelmstrafie 16.

S.

w prawym

redaktora Casoi

Ernst Mucke, Bau

Dr.

DlaZ

6 nienia P or Jadneho pfipostanja

,fii
|
M.S.
jetrjeba, zo cescene sobustawy wsi
premenjenja swojich adressow
prawje borzy redakto

ni.n'^"
pisa
aspisow
Casopisa

poktadnikej M.

S.

wozjewjeju

^-^
Cis<5

Sniolwjec knihicisc'efnje

"

Budysinje.

PG
5631
M3

Madica serbska, Bautzen,

'

Ger.

Casopis Matficy serbskeji

Sis. 136

DO NOT REMOVE
CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET
PLEASE

UNIVERSITY OF

TORONTO

LIBRARY