DOZOLOGJI

DOZOLOGJIA
Pjes e farmakologjis, e cila merret me prcaktimin e asaj sasie t barit, t ciln
duhet ta merr i smuri q t arrihet efekti i dshiruar terapeutik. Rrjedh nga fjala
latine Dosis = shujt dhe logos= shkenc. N disa raste emrtohet edhe si Posologji
(greq. posos = sa, dhe logos = shkenc).
Doza = sasia e barit e cila i prcaktohet t smurit.
- Dallojm:

Dozn individuale

Dozn ditore

Dozn e prgjithshme

(dosis singula, dosis pro dosis) = merret me

nj aplikim, doza e veant
(dosis pro die)
= sasia e barit q merret
gjat 24 orve.
(dosis totalis, dosis pro cursus) = doza e
trsishme e mjekimit (kurs).

- Doza varet nga:

vetit fizike, kimike dhe farmakologjike t barit
nga forma e barit
vendaplikimi
masa trupore
mosha
kondicioni fizik
gjinia
shprehit
natyra e smundjes dhe
rrethana t tjera
- Doza shprehet n:
njsi mase
(gram)
njsi vllimi (mililitra)
njsi veprimi (njsi ndrkombtare U.I.)
Mnyr m precize e shprehjes s dozs terapeutike individuale sht doza/kg t
peshs trupore (p.sh. 5 mg/kg PT). N kto raste doza terapeutike individuale pr
aplikim llogaritet duke shumzuar kt doz me kilogramt e peshs trupore t t
smurit.
Dozs terapeutike individuale mund t shprehet edhe si doz/ m2 t siprfaqes trupore
(p.sh. 100 mg/m2). N kto raste doza terapeutike individuale pr aplikim llogaritet
duke shumzuar kt doz me siprfaqen trupore, t shprehur n m2 (shih m von).
Te barnat pr prdorim t jashtm doza e barit nuk shprehet n njsi mase, njsi
vllimi, ose njsi veprimi, por shprehet n prqndrim terapeutik (P.th.).

Doza minimale

(dosis minima) = sasia min. e barit q merret

menjher e cila mund t shkaktoj ndryshime n
organizm.
1

DOZOLOGJI

Doza terapeutike

(dosis therapeutica) = sasia e barit e cila shkakton

efekt t dobishm terapeutik
Doza standarde
(dosis standarda) = sasia e barit ndaj s cils shumica
reagon n t njjtn mnyr (ose. doza optimale).
Doza standarde efektive (ED50) = vepron n 50% t njerzve
Doza e plot
(dosis plena) = doza n t ciln manifestohen t gjitha
veprimet e mundshme t barit.
Doza e ndar
(dosis refracta) = ushtron veprimin e vetm nj vetie
farmakodinamike t barit (p.sh. doza e plot e Radix
Ipecacuahae = veprim emetik; doza e ndar =
ekspektorans).
Doza maksimale
(dosis maxima):
o

Doza max. individuale (dosis maxima singula) = sasia max. e barit

e cila nuk shkakton shenja toksike, por
ushtron veprim t mir terapeutik. (3-4 her
m e lart se doza e mesme th.)
Doza max. ditore
(dosis maxima pro die) = sasia max. e barit,
e cila kur merret gjat 24 orve nuk shkakton
simpt. toksike (3 her m e madhe se doza
max. indiv.)

- N Farmakope = t shnuara dozat max. pr t rritur pr remedia separanda dhe

remedia claudenda.
- Dozat max. = nuk guxojn t tejkalohen.
- Nse kto doza, pr shkaqe terapeutike, duhet t tejkalohen =
doza shnohet edhe me germa;
pran dozs shnon nj pik uditse (!), nnshkrimi i mjekut dhe faksimili.
p.sh.

Atropini sulfatis
(centigrammata quinque)
Aquae destillatae
ad
10,0
M. f. sol.
Da ad vitrum
S. 3 her n dit nga 10 pika

0,05 (!)
nnshkrimi i mjekut dhe faksimili

Doza toksike

(dosis toxica) = sasia e barit q shkakton simptome

helmimi.

Gjersia terapeutike

= diapazoni ndrmjet dozs min. terapeutike dhe dozs

min. toksike. Pra, paraqet diapazonin e dozs brenda t
cilit bari ka veprim terapeutik, kurse nuk manifeston
simptoma t helmimit.

- Te substancat me gjersi t vogl terapeutike edhe shtimi m i vogl i dozs

shkakton helmimin.
- Substancat me gjersi t vogl terapeutike = helme.

Doza letale

(dosis letalis) = sasia e barit q shkakton vdekjen.

2

DOZOLOGJI

o Doza letale minimale (dosis letalis minima) = sasia min. e barit e cila
mund t shkaktoj vdekjen.
o Me LD25 shnojm sasin e barit e cila nga 100 kafsh eksperim. i
mbyt 25.
o Doza letale e mesme (dosis letalis media) = LD50 (sasia e barit e cila
nga 100 kafsh i mbyt 50)
o Doza letale absolute (dosis letalis absoluta)
= LD100 (sasia e
subst. e cila i mbyt q t 100 kafsht eksperimentale).

Indeksi terapeutik

= marrdhnia ndrmjet:

LD50 / ED50

- Sa m i madh indeksi = substanca sht m pak e rrezikshme pr terapi.

Dozat relative = doza t dedikuara pr m t rinjt dhe m t moshuarit, t

zvogluara n baz t:
- moshs,
- gjinis (femrave e dozs pr meshkuj) dhe
- rrugve t aplikimit (nse doza orale = 1,
ather - doza i.v. = - 1/3 e dozs orale;
doza i.m. dhe intraperitoneale = e dozs orale
doza s.c. = e dozs orale
doza epidermale = 3-6 her > se doza orale.

Dozat e normuara = doza t mesme terapeutike t caktuara.

- Mjekut i lehtsojn shkrimin e barit n recet.

- N vend t sasis s barit n gram ose n njsi, mjeku shnon:= ND (Norm Dosen)
- pr doza 2 her m t mdha
= 2 ND
- pr gjysm doze
= ND
- Kshtu zvoglohet rreziku pr vnien e gabuar t press decimale pr sasin e
caktuar t substancs shruese.
- Kjo vlen edhe pr prqendrimet e normuara:

NK (Norm Koncentracionen).

Prsritja e dozave
- Veprimi i d.th.ind. = zgjat prej disa min. disa or (jo m shum se 1 dit).
- Nse duhet t zgjatet veprimi = doza prsritet.
- Doza sulmi = doza e par e dyfishuar ose e shumfishuar (me qllim t arritjes m
t shpejt t koncentrimit terapeutik t barit n gjak).
- Doza e ngimjes (LD Loading Dose)
arrihet efekti i dshiruar.

= sasia e barit e cila nevojitet q t

DOZOLOGJI

- Doza t mbajtjes (MD Maintenance Dose)

shrbejn pr mbajtjen e mtejme t remisionit.

= sasit m t vogla t barit q

TERAPIA TE FMIJT
Terapia me barna te t posalindurit (prej lindjes deri n 1 muaj), foshnjet (1 muaj deri
1 vje) dhe fmijt e vegjl (1-12 vje) krkon vmendje t veant pr shkak t
rritjes dhe zhvillimit t vazhdueshm t fmijs si dh pr shkak t funksionit t
organeve. Ndryshimet fiziologjike krahasuar me t rriturit kushtzojn ndryshime n
farmakokinetikn e barnave, andaj trajtimi me barna sht m pak i parashikueshm
sesa te t rriturit. Foshnjet jan veanrisht t ndjeshm ndaj efekteve ansore t
barnave pr shkak t funksionit imatur t mlis dhe veshkve, q zgjasin veprimin e
barnave dhe rrisin rrezikun pr toksicitet. Poashtu prania e proteinave plazmatike t
pakta, ndikon rritjen e pjess s lir, aktive n aspektin farmakologjik, veanrisht te
barnat q lidhen fort pr proteina plazmatike.
Meq shum pak studime n lidhje me sigurin dhe efektivitetin e barnave jan kryer
n fmij, diapazoni i dozave t sigurta terapeutike nuk sht mir i definuar te
fmijt krahasuar me t rriturit.
Pr barnat, diapazoni i dozave pediatrike apo doza pr kg pesh trupore e t cilave
prshkruhet n literatur, puna sa i prket dozimit sht m e leht duke eliminuar
nevojn pr formula. Megjithat, ndonjher dozat pr fmijt duhet t prcaktohen
me llogaritje nga dozat pr t rritur, n baz t:

moshs s fmijs
peshs trupore
siprfaqes trupore dhe
prvojs (terapi empirike).
Gjat tre muajve t par t jets = evitohet prdorimi i barnave.

1. Dozimi n baz t moshs s fmijs: - mnyra m e thjesht

Formula e DILLING-ut:
Doza pr fmij = (vitet e fmijs / 20) x doza pr t rritur

Formula e YOUNG-ut:
Doza pr fmij = (vitet e fmijs / vitet e fmijs + 12) x doza pr t rritur

Formula e BOLOGNIN-it: = pr prcaktimin e dozs pr fmijt nn 1 vje

Doza pr fmij = ( 1 / 20 - m) x doza pr t rritur

DOZOLOGJI

Karakteristikat fiziologjike dhe pasojat farmakokinetike te t porsalindurit,

foshnjet dhe fmijt
Karakteristikat fiziologjike
*Lkura e holl dhe permeabiliteti i rritur i
lkurs te t porsalindurit dhe foshnjet .

Pasojat farmakokinetike
* Rritet absorbimi i barnave t aplikuara lokalisht
(psh. kortikosteroidet absorbohen mjaftueshm
pr t frenuar funksionin e korteksit t gjndrs
mbiveshkore).
*Distribuimi i rritur i barnave n SNQ pr shkak
se mielinizimi (q e krijon bariern) nuk pjeket
deri n moshn 2 vjeare.
* Zakonisht rritet vllimi i distribuimit t barnave
krahasuar me t rriturit.

* Bariera hemato-encefalike e papjekur te t

posalindurit dhe foshnjet.
* Prqindja e rritur ujit n organizm (rreth 80%
te t posalindurit dhe foshnjet, krahasuar me
rreth 60 % te fmijt mbi 2 vje dhe te t rriturit).
* Lidhja pr proteina deri n moshn 1 vjeare
sht e pakt, kur arrin nivelet e t rriturve.

* Kjo rezulton me prqindje m t madhe t

pjess s palidhur apo farmakologjikisht aktive
dhe rrezik t shtuar pr efekte ansore. Pr kt
arsye te foshnjet duhet zvogluar dozn e ktyre
barnave: Ampicilins, Diazepamit, Digoksins
Lidokains, Fenitoins, Fenobarbitonit dhe
Teofilins.
* Te t posalindurit dhe foshnjet ekskretim i
ngadalsuar i barnave q eliminohen nprmes
veshkve, kushtzon zvoglimin e dozs s tyre.

* Shpejtsia e filtrimit glomerular e vogl te t

posalindurit dhe foshnjet, krahasuar me at te t
rriturit, dhe q arrin pjekurin rreth moshs
1vje.
* Aktiviteti i ult i enzimeve hepatike q
metabolizojn barnat te t posalindurit dhe
foshnjet .

*Zvoglim i kapacitetit biotransformues t disa

barnave. Kjo rezulton me metabolizim dhe
eliminim t ngadalshm, dhe rrezik t rritur pr
akumulim t barnave dhe efekte ansore.
*Shtim i kapacitetit biotransformues t disa
barnave. Kjo rezulton me metabolizim dhe
eliminim t shpejt t barnave psh. Teofilina
eliminohet rreth 30% m shpejt te nj 7 vjeare
sesa te nj i rritur.

* Aktiviteti i rritur i enzimeve hepatike q

metabolizojn barnat te t posalindurit dhe
foshnjet.

2. Dozimi n baz t peshs trupore: - i prgjigjet m mir zhvillimit t fmijs.

- Pesha mesatare e t rriturit:

- meshkujt = 70 kg
- femrat = 60 kg

Doza pr fmij = ( pesha e fmijs n kg / 70 ) x doza pr t rritur

3. Dozimi n baz t siprfaqes trupore: - i prgjigjet m mir biologjis s

fmijs. Kohve t fundit rekomandohet m shum meq si metod sht m e sakt
sesa ato q bazohen n karakteristikat e prmendura m par.
Siprfaqja trupore prcaktohet nprmes Nomogramit, t bazuar n pesh dhe gjatsi
trupore (shih m posht), sipas formuls :
Doza pr fmij = ( siprf. e fmijs n m2 / siprf. e t rriturit ) x doza pr t
rritur

Vlerat referente:

- Mashkulli 70 kg = siprfaqe trupore prej 1,76 m2

5

DOZOLOGJI

Siprfaqja trupore mund t llogaritet edhe me formuln:

BSA = 0.20247 x Gjatsia (m)0.725 x Pesha (kg)0.425
(BSA Body Surface Area = Siprfaqja trupore)

Pesha n kilogram

Siprfaqja trupore n metra katroro

Gjatsia n centimetra

Pr t praktuar siprfaqen trupore bazuar n nomogram, trhiqet nj vij e drejt

duke lidhur peshn n njrn an me gjatsin trupore n ann tjetr. Pika ku kjo vij
e pren shkalln vertikale n mes paraqet siprfaqen trupore t pacientit t shprehur n
metra katror.

Nomogrami pr prcaktimin e siprfaqes trupore te t rriturit

DOZOLOGJI

Paund

Gjatsia n cm

Pesha

Siprfaqja trupore
n m2

Nomogrami pr prcaktimin e siprfaqes trupore te foshnjet dhe te

fmijt e vegjl

- Vlerat referente:

- Mashkulli 70 kg = siprfaqe trupore prej 1,76 m2

7

Kilogram

DOZOLOGJI

Doza pr fmij = ( siprf. e fmijs n m2 / siprf. e t rriturit ) x doza

pr t rritur

Siprfaqja trupore mund t llogaritet me formuln:

BSA = 0.20247 x Gjatsia (m)0.725 x Pesha (kg)0.425
(BSA Body Surface Area = Siprfaqja trupore)

Sasia e prgjithshme e substancs aktive llogaritet sipas formuls:

StotSaktive
ku:

StotSaktive =
P.th
=
S.T. =

P.th.
S.T.
100

Sasia e prgjithshme e substancs

Prqndrimi terapeutik i substancs
Sasia e tretsirs q duhet prgatitur

Prgatitja e tretsirave m t holluara (me prqndrim m t vogl) nga tretsirat

m t prqndruara:

a
c d
b
Ku: D = Sasia e tretsirs m t prqndruar e cila duhet t zbutet
a = Prqndrimi q e dshirojm
b = Prqndrimi i tretsirs m t prqndruar
c = Sasia e tretsirs s zbutur q na nevojitet

DOZOLOGJI

UNIVERSITETI I PRISHTINS
Fakulteti i Mjeksis
Katedra e Farmakologjis me Toksikologji
Prishtin

Ushtrimi metodik nr. 2-2011/2012 semestri dimror

Dega: M.P.

Prmbledhje detyrash nga Dozologjia

Detyra 1
Nse doza terapeutike individuale e antibiotikut Cefaklor pr nj t rritur sht 500
mg, ather sa sht doza terapeutike individuale e t njjtit medikament pr nj
fmij t moshs 4 vje? Pr t llogaritur dozn e barit q duhet dhn fmijs n
kt rast, shfrytzone formuln e Dilling-ut.
Detyra 2
Doza e ilait Diazepam i cili aplikohet per os tek nj i rritur sht 10 mg. Sa sht
doza e t njjtit ila nse aplikohet tek nj fmij me pesh trupore 19 kg?. Pr t
llogaritur dozn e barit q duhet dhn fmijs n kt rast, shfrytzone formuln pr
llogaritjen e dozs pr fmij n baz t peshs.
Detyra 3
Nse doza e nj bari q jepet per os sht 50 mg ,ather sa do t jet doza e ktij bari
nse aplikohet me rrug intramuskulare, subkutane, intravenoze, epidermale dhe
intraperitoneale?

Detyra 4
Sa miligram substanc do t nevojiten pr t prgatitur 11 gram tretsir ujore me
prqendrim 0.004% ?
Detyra 5
Nse doza terapeutike individuale e nj medikamenti pr nj t rritur sht 625 mg ,
ather sa do t jet doza terapeutike individuale e t njjtit ila pr nj fmij me
siprfaqe trupore 0.75 m2 ?
9

DOZOLOGJI

Detyra 6
Si do t prgatitni 150 g tretsir 9%-she, duke e zbutur t njjtn tretsir e cila sht
me prqendrim 75%?

Detyra 7
Nse n 15 pika tretsir ujore ndodhen 20 miligram substanc aktive, sa sht
prqendrimi i ksaj substance i shprehur n prqindje ?

Detyra 8
N 40 gram tretsir ndodhen 300 mg substanc aktive. Po t dozohet me lug
gjelle kjo tretsir, sa sht doza terapeutike e ksaj substance?

Detyra 9
Keni n dispozicion nj shishe 250 ml me prqndrim 65%. T hollohet e tr sasia e
ksaj tretsire deri n prqndrimin 25%?

Detyra 10
Sa miligram substanc aktive gjenden n 1 lug t gjells tretsir, kur dihet se n 120
gram tretsir jan t tretur 5.5 gram substance aktive?

Detyra 11
Nse keni n dispozicion nj shishe 150 ml t sirupit Benzatin-fenoksi-metilpenicilin dhe ilai dozohet 3 her n dit nga 5ml, ather pr sa dit do t'iu mjaftoj
kjo shishe?

Detyra 12
Sa miligram substanc do t nevojiten pr t prgatitur 25 gram pomad me
prqndrim 5%?
10