6.

A DIALCTICA NEGATIVA DO PENSAMENTO POLTICO DE GALICIA: APUNTANDO A RISCO

A cuestin que se desata da filosofa que Vicente Risco nos plantexa, faise fundamental ao
concebir a sa figura como un bo exemplo de contradiccin comn en Galicia. Sequera preciso ter
en conta dun modo revisionista as teses que Vicente nos deixou, para poder sistematizar dalgn
modo o que relata a analtica terico-poltica dunha Galicia en conflicto e tensin. Como sempre, en
todo caso, para falar dunha filosofa poltica en Galicia hai que ter en conta, mesmamente, que iso
do conflicto ou cmo entendemos que a poltica galega est en contradiccin consigo mesma. Por
suposto, non cousa particular do caso de Risco caer nestas contradiccins, senn que a mesma
tarefa da filosofa poltica a que nos fai chegar a este punto de dialctica negativa na que dous polos
se vislumbran un ao outro e permiten entender as cousas inacabadas, irresoltas e inconclusas.
A comprensin do campo poltico est vencellada, queiramos ou non, a un plano soterrado en
contradiccins, contraposicins, contactos de tensin, desacougos, contendas, desavinzas, liortas,
regueifas, rifas, tirapuxas, agarradas, leas, gurras, liarazas, rixas, retesas e pendencias. Xa tan s
ver o amplo abano lxico de sinnimos deste aspecto negativo da loita que se da na lingua galega,
nos di algo relevante sobre o carcter fundamental deste feito que, sen ningunha dbida, vai mis
al do poltico. Agora ben, certo que o pensamento poltico en Galicia est construido a base
destas negatividades, vive nunha guerra de conceptos que chocan entre eles e non para permanecer
separados senn para solapar e facernos ver como se da un estado blico no que o inimigo (hostis,
que non enemicus) dalle a man ao amigo. Por iso, o conflicto, neste senso, non s xera confusin e
malentendidos, senn que axuda a visibilizar as relacins entre as partes e a entender contactos e
xunturas, mostrando as o que poderamos chamar unha dialctica. Dmoslle a razn a Espsito
cando apela a que o conflicto, en toda a sa vasta gama de expresins, non outra cousa que a
realidade da poltica, seu factum, sa facticidade1.
Partindo desta postura dialctica e negativa da concepcin poltica galega faise necesario tender
unha ponte entre o legado que nos deixou Adorno na sa obra Dialctica negativa2 de 1966 e a
Galicia dos nosos tempos. Isto , facer comprensible a idea de que en Galicia o que hai, sobre todo,
unha dialctica negativa que non se deixa domar pola ortodoxia, dominancia e primado dun eixo
poltico nico.
Ms al dunha dialctica absoluta e positiva ao estilo de Hegel, trtase de preservar un carcter
non resolutivista propio da crtica kantiana. O camio da dialctica hegeliana buscaba a
totalizacin, o absoluto e a identidade como camio de chegada a aquel enfrontamento crtico de
negacin, problematicidade e disenso. Agora ben, Adorno poe a sa nfase na fase de negacin da
dialctica hegeliana, onde as cousas estn en conflicto e non se chega a unha solucin posible. Este
1 Espsito, R. (1996), Confines de lo poltico. Nueve pensamientos sobre poltica, Espaa, Trotta, p. 21.
2 Adorno, T. W. (2004), Dialctica negativa, Madrid, Editora Nacional.

proceso de estancamento blico xustamente o que nos interesa para traer a colacin a postura de
Risco ante Galicia, por iso debemos explicar ben en que consiste este movemento para, logo, tratar
polo mido o caso concreto galego que intentamos presentar.
Hegel non era, para Adorno, aquel filsofo que foi capaz de trascender a Kant por progresar na
sa teora cara un estado absoluto de superacin dialctica que vai da filosofa da natureza a do
espritu. Mis ben, Adorno consideraba que o mis interesante de Hegel era ese momento no que
expresaba o carcter negativo dese proceder dialctico, unha relacin de oposicin onde o bipolo
entra en reciprocidade nas sas partes e non separa aos inimigos. Neste senso, acercarse a
negatividade crtica kantiana o propsito de Adorno cando le a Hegel. Con isto, cabe subraiar que
en Adorno establcese unha nova concepcin de modernidade, que tivo a sa continuidade na
Francia de Foucault, e itenta rachar con aquela crtica despectiva de Heidegger contra o idealismo
moderno. Non as, Adorno vai chamar a Heidegger autntico fascista e vai a desaprobar a sa
ontoloxa baseada na xerga pola autenticidade que tanto lle gustaba a Ramn Pieiro. O concepto de
negatividade como puramente negativo, e non como camio de ida e volta do Espritu conciliador,
entndese na modernidade cando Kant cerra a Crtica da Razn Pura dicindo que s o camio
crtico permanece aberto. A concepcin da modernidade adorniana propn pensar a modernidade
mis que, como un periodo histrico racionalista, como unha actitude crtica negativa. E, polo tanto,
en termos de ruptura mis que en termos de estabilidade: modernidade como ruptura ou, e tamn,
como clausura.
Ahora ben, unha vez introducidos estos preliminares acerca da dialctica negativa como toma de
posicin para unha analtica da filosofa poltica galega, imos a levar o asunto propiamente a Galicia
que tanto apelamos. Intersanos tomar a figura de Risco, porque unha figura que incorpora moi
ben todas estas contraccins que dun modo filosfico acabamos de artellar. En Risco hai unha
confrontacin especialmente representativa do que ocorre en Galicia en moitos casos, e ata que
punto, son tamn esas as correntes que a vencellan a unha filosofa poltica. A mezcla propicia que
Risco argalla podmola confirmar na sa obra El problema poltico de Galicia de 1930, cando di:
A personalidade natural de Galicia aparece afirmada pola raza, pola lingua, pola tradicin cultural,
pola historia, pola unidade xeogrfica do seu territorio, pola distribucin do home pola terra, polo
rxime da familia e da propiedade, polas formas econmicas, polos mtodos de traballo, polas
crenzas, polas costumes, polo folklore, pola poesa, pola arte, pola psicoloxa do pobo, dunha
maneira tan clara, tan ntida, que se diferencia notablemente de tdalas outras rexins de Espaa, e
desde tempos tan antigos, que polo menos a sa caracterizacin autnoma remntase polo menos a
fase eneoltica, e con tal persistencia que en conxunto a facies etnogrfica de Galicia consrvase
inconfundible e perfectamente distinta das culturas de tipo oriental ou cataln e de tipo central ou

casteln3. Agora ben, aqu dinse moitas cousas, que realmente resisten na sa propia convivencia
sen que aparentemente exista algn conflicto. Non preciso que haxa un conflicto no senso dunha
guerra entre dous homes ou das ideoloxas discuntndose dun modo radical, senn que nese
mestizaxe de cousas confrmase, o que Risco chama, a personalidade natural de Galicia. notable
por si mesmo que ese pastiche de cousas son as que definen a especificidade de Galicia, sen
embargo, cremos que dentro dunha sistemtica filosfico poltica adorniana podemos detectar
distintas contradiccins intrnsecas a este caso particular.
Asimesmo, se tivsemos que botar orde dende a dialctica negativa por riba deste torrente de
caractersticas esenciais galegas, poderiamos clasificar principalmente das posturas. Por unha parte
temos a un Risco comprometido cunha Galicia conservadora, rural, enxebre, tradicionalista,
espiritual, telrica, idiomtica, potica, artstica, folklrica, psicolxica-popular e histricaantropolxica. E, por outra parte temos unha Galicia liberal, sen papeles, cunha administracin que
trascende o dereito, cun rxime familiar e da propiedade distinto, localista no sentido comunitarioeconmico, favorecida por ordes de comercio libres e autoxestionarios, forista, cantonalista, vecial
e caseira. En resumo, podemos dicir, que en Risco danse estas das caras da mesma moeda que
explican o que chamamos adornianamente dialctica negativa: por un lado, a Galicia tradicionalista
conservadora e, polo outro, a Galicia liberal econmica. En todo caso, temos que dicir onde e
porqu pensamos isto de Risco e cales son os momentos da investigacin documentada que nos
fixeron chegar aqu.
7. A CONCEPCIN TRADICIONALISTA, ESPIRITUAL E LINGSTICA DO NACIONALISMO DE RISCO
En primeiro lugar, temos en Vicente un influxo nacionalista conservador totalmente arraigado a
aspectos lingsticos, xeogrficos, identitarios (raza, personalidade natural, etc.), histricos e
culturais. A pesares de que nuns momentos Risco diga unha cousa e logo outra, neste texto dinos
que o idioma o aspecto mis importante para esta diferencia da identidade galega: O idioma un
dos mis importantes elementos de diferenciacin dos pobos, o mis importante, porque un idioma
sempre o signo exterior e acaso o determinante dunha cultura mis ou menos desenvolvida, e polo
tanto dunha alma colectiva independiente4. Risco non dubida en espertar os anhelos romnticos
fichteanos para poder demostrar punto por punto a identidade fixa, autnoma e permanente de
Galicia. Incluso considera que falar nun mesmo cdigo lingstico un aspecto fundacional da
nacin, cicis, descoecendo que existen moitos paises distintos coa mesma lingua e viceversa. Non
as, Risco dispese a levantar o xuzo verdadeiro sobre o que unha cultura desenvolvida e o que
non, sintomatiza as que ter unha lingua significa ter unha cultura desenvolvida mis ou menos.
3 Risco, Vicente (1930), El problema poltico de Galicia, C. I. A. P. Biblioteca de Estudios Gallegos, Madrid, pp. 3233 (traduccin propia).
4 Risco, Vicente (1930), op. cit., p. 33.

Neste senso deberamos preguntarlle a moitos paises chamados subdesenvolvidos que opinan
diso. Para mis dicir, Risco emparenta o seu fervorento nacionalismo coa conciencia colectiva
cristiano-catlica propia da socioloxa da relixin de Durkheim, considerando que ter lingua e, polo
tanto, cultura desenvolvida significa formar unha alma colectiva independiente. Como se no propio
ceo lle competense a esa alma un caixn estanco distinto o de outras almas debido a sa
especificidade que non individual senn colectiva. Neste mesmo modo de dicir, tamn amenta
Risco que un idioma unha mentalidade. Existe pois unha mentalidade diferente da de todos os
demis pobos de Espaa5. Xa non s temos un Risco animista senn tamn un Risco mentalista,
que toma por primado esencial a lingua, afirmndoa baixo un tipo de argumentacin propia da
teoloxa mis dogmtica. A lingua, para Risco, capaz de espertar, case como por invocacin, a
chamada dos seus fieis galegos que comparten a alma e que teen unha mentalidade solipsista do
galego que quen de estar en sintona no campo do pensamento con aqueles que falan o seu mesmo
idioma. Se falar a mesma lingua implica ter a mesma mentalidade, por qu dentro do propio
nomos da terra galego e da filosofa deses galegos non hai armona ningunha? Acaso sirve de algo
ter unha mentalidade galega, no plano metafsico, se non quen de sistematizar nada mis que
apreciacins sensibles dadas case visualmente en tdalas culturas (non s na galega)? Non mis
comn a diferencia entre as decisins polticas nos seus modos de pensamento poltico respecto o
que son como habitantes ou non de Galicia? Pnsase en galego en Galicia? Cmo se pensa iso en
Galicia e a travs de que ferramentas do pensamento? Non hai en Galicia moita xente que non
galega? Quen pensa en Galicia? A estas preguntas non da resposta Risco.
A intentona de Risco parta da insistencia en dotar de fbula e pica idealista a isto que son os
galegos, chega a falar do que denomina carcter galego; o cal se pode apreciar cando expresa iso
da manifestacin do xenio popular: As profiaba Vicente: apreciada [a manifestacin do xenio
popular] ademis por todo o mundo, que sabe que existe un carcter galego, unha maneira especial
de producirse e de comportarse propia dos galegos e nada mis que dos galegos 6. Vemos que o
afn comparativista e multicultural de Risco nestas verbas insuficiente. O que realmente lle
interesa a Risco a cuestin da identidade propia e da diferencia total e non da diferencia parcial ou
do solapamento intercultural con outros pases. Trtase pois de defender como sexa un ideal
tomando calquera ferramenta que apareza diante de ns para poder empregala como elemento
fundamental diso que chamamos, ou nos empeamos en chamar, Galicia e os seus galegos e
galegas. A problemtica poltica establcese xustamente co abuso insistente destes aspectos
argumentativos que teen por intencin construir a esencia de Galicia ou, do que poderamos
denominar: un suxeito poltico galego. , pois, o carcter galego un parmetro que intenta medir a
conducta homoxnea dos galegos, algo que psicoloxicamente falando vai mis lonxe da humildade
5 Risco, Vicente (1930), op. cit., p. 34.
6 Risco, Vicente (1930), op. cit., p. 34.

psicanaltica de Lacan cando di que na psicoloxa hai que ir caso por caso, individualmente e non a
eito dun xeito colectivo ao estilo da psicoloxa dos pobos de Wundt. Este rigor, tamn se lle escapa
a Risco ao dicir que a conducta dos galegos, ese carcter, sirve de fundamento para a definicin
deles como tales. Este aspecto conservadurista, idealista e espiritualista de Risco vmolo sobre todo
na sa obra de 1920, a chamada Teora do nacionalismo galego. Esta tese compartida, neste senso
concreto, co profesor Miguel Anxo Bastos Boubeta cando di que: O nacionalismo de Vicente Risco
principalmente un nacionalismo tnico, moi dacordo coas ideas dominantes nos anos 20, basado
nas caractersticas fsicas e espirituais do pobo galego, ao que presupn unhas caractersticas
inmutables, forxadas polo tempo. Pero tamn un nacionalismo telrico, no que a terra e a paisaxe
xogan un papel moi relevante e un nacionalismo con unha forte compoente histrica 7. Vemos
como Bastos separa principalmente, con estilo dialctico negativo, das vertentes deste
nacionalismo de Risco, por unha parte un nacionalismo espiritual, tnico e histrico, propio
daqueles anos que tian tanta influencia do romanticismo nacionalista alemn. Por outra parte, un
nacionalismo telrico que se centra no trato da terra e na sa administracin. Esta cuestin a que
nos preocupa no punto seguinte.
Dun modo evidente, poderamos proseguir con esta anlise do punto de vista conservador en
sentido cultural de Risco, tomando por referencia outros moitos conceptos histricos,
antropolxicos e artsticos propios dun prisma filosfico idealista, abstracto e especulativo. Non as,
cremos que co dito ata aqu, sobre este aspecto conservadurista-especulativo riscano, xa
suficiente.
8. ANLISE FILOSFICO POLTICO E ECONMICO DA TERRA GALEGA
Conseguintemente, temos que tomar consideracin dun punto de vista mis econmico que se da
en Risco na sa faceta mis liberal, que non excle a postura anterior explicitada. Dun modo
semellante ao dun canovasianismo liberalconservador, vemos en Risco un pensamento mezclado e
en dialctica negativa que responde moi ben a esa situacin conflictiva galega ao respecto da
administracin econmica da terra. Hai que dar conta tamn, cando se di que Risco era liberal ou
que conceba na medida do posible a implantacin dunha Galicia liberal, de que o aventureiro
Miguel de Unamuno, antes que Risco, xa amenta iso de Galicia liberal. As o di o aposto polas
correras Unamuno na sa obra de viaxes Por tierras de Portugal y Espaa, na que lle adica o
epgrafe Por Galicia a sa boa amiga doa Emilia Pardo Bazn. Escriba estas verbas al polo
1903 no seu caderno de viaxes: Por esto me gusta tanto Galicia, porque tiene el alma liberal8.
Neste senso, imos analizar algunhas das perspectivas que afirman que na Teora do nazionalismo
7 Bastos Boubeta, Miguel Anxo (2009), El nacionalismo gallego, Crtica, n. 961, pp. 51-56
8 Unamuno, Miguel de (1970), Por tierras de Portugal y Espaa, Anaya, Madrid, p. 156.

galego (1920)9, Risco acrcase mis a corrente liberal que, incluso, a puramente tradicionalista,
organicista e esencialista tal e como di Manuel Outeirio10. As pois, parafraseando a Outeirio,
Risco seguiu na lia federalista da obra de 1917 titulada Nacioanlisme i Federalisme11 de Antoni
Rovira i Virgili, o cal foi ben captado por Elas de Tejada Espnola na obra La tradicin gallega12 de
1944, ao expresar que no pensamento de Risco escndese un liberal. Vexamos como Espnola nolo
conta:
Dos son, principalmente, los tericos polticos que completan este proceso, que en el
nacionalismo concluye las premisas liberales: Lus Pea Novo y Vicente Risco. (...) Vicente Risco
lleva las cosas al mundo de las exigencias planteadas por los problemas especficamente gallegos.
La cuestin gallega es un asunto cuya solucin pende de la poltica, porque slo a travs de esta
ser factible reconstrur la personalidad gallega en su estructuracin y en su produccin cultural,
o sea: con la autonoma en todos los campos de la vida. El problema gallego, transformado en
problema poltico a secas, se ramifica en otros cuatro: econmico, o fomento de la riqueza colectiva
regional; social, con sus complicados anejos de foros, minifundismo, emigracin, etc.; de gobierno,
desde el caciquismo a la individualizacin legislativa, y cultural, especialmente en lo que toca al
idioma. Problemas todos que, juntos, dan de s a la gran cuestin gallega, solamente resoluble
cuando lo sea el tema central: el de la autonoma poltica, que, a su vez, nicamente podr
alcanzarse mediante una accin defensiva y continuada. Vicente Risco lleva a la Galicia
apasionada que peda realidades concretas lo que Pea Novo apunt cuando arroj por la borda de
su nao terica la Tradicin, que es el alma de Galicia13.
Neste prrafo, no que se adxunta a Risco con Pea Novo pola man de Espnola, declina Outeirio
a posibilidade de captar en Vicente a figura dun liberal. Anda que aqu se digan moitas mis cousas,
pdense ver aspectos nese fomento da riqueza colectiva rexional un eixo que se declara propio da
poltica libre de regulacins, impostos e aranceis, regulacins econmicas por parte do Estado
espaol e a coaccin da distribucin dos seus productos; que Espnola define como premisas
liberais e Outeirio remarca no corpo de notas do seu texto Risco, vencido e inadaptado.
Agora ben, no que respecta ao tema do federalismo, que Outeirio lle atinxe a Risco por va de
Antoni Rovira i Virgili, hai que precisar algns matices. O sector conservador do nacionalismo
galego adoitaba ter preferencia por un federalismo tradicionalista non tan afastado de certos
principios comunitarios da doctrina social da Igrexa catlica e do corporativismo, cousa que non vai
ter tanto arraigo no nacionalismo posterior castelaoista. De feito Nez Seixas establece unha lia
mis especfica que a de Outeirio no que as influencias federalistas sobre Risco se refire. Seixas
9
10
11
12
13

Risco, V. (1920), Teora do nacionalismo galego, La regin, Ourense.

Outeirio, M. (2011), Risco, vencido e inadaptado, A Trabe de ouro, 87, pp. 11-30.
Rovira i Virgili (1982), Nacionalisme i federalsme, Edicins 62, Barcelona.
Tejada Spnola, E. (1987), La tradicin gallega, Xuntanza editorial, Laracha.
Tejada Spnola, E. (1987), op. cit., p. 193.

explica que o federalismo tradicionalista de Risco non ten relacin co de Rovira i Virgilli debido a
que o deste ltimo de carcter progresista; trtase mis que nada dunha cuestin de matices:
federalismo si, pero non a mesma pelaxe federalista progresista. Como di Xos Manuel Nez
Seixas, a cuestin do federalismo xa estaba patente no proxecto catalanista das Bases de Manresa
(1892), ou nas Bases redactadas por Alfredo Braas en 1893. Polo contrario, os sectores
progresistas (como teorizaron, entre outros, o galego Castelao, os catalns Valent Almirall ou
Antoni Rovira i Virgili, ou o heterodoxo nacionalista vasco Jess de Sarra) vern na federacin
multinacional unha extensin do exercicio da democracia representativa e un complemento dos
dereitos individuais, con carcter laico. Anda que, a sa vez, estos ltimos non deixase de admitir a
presencia de elementos orgnico-historicistas independentes da vontade (lingua, cultura, historia)
como definidores das unidades nacionais que tian dereito a ser suxeitos da federacin 14. A
cuestin complexa, Nez Seixas, dinos que hai dous tipos de federalismo nas das oleadas
nacionalistas galegas: a primeira, de Risco e Pedrayo, e a segunda de Castelao e adlteres. Na
primeira temos un nacionalismo mis tradicional, conservador e numinoso semellante ao estilo
parroquial catlico e comuonal-comunitario. Isto , un modo corporativista que ten por corpo a
comunidade como aquel vencello capaz de organizar funcionalmente a sociedade, neste senso,
temos a preferencia por unha poltica vecial, local e de pequenos habitantes frente a democracia
electoral das masas. Por conseguinte, na segunda oleada nacionalista de Castelao, o federalismo
multinacional da un xiro cara a aceptacin da democracia representativa onde a masa decide por
votacin xeral de todos espaois sobre os asuntos de Galicia. Inxrese concretamente nese modelo
parlamentarista da deliberacin-negociacin e a da representatividade poltica. Este un paso
importante, quizis, para ficar no progresismo democrtico de esquerdas que nos leva na
direccin do que hoxe entendemos por nacionalismo galego. Agora ben, por problematizar, sabido
que unha toma de posicin nun destes tipos de nacionalismo remarca a cuestin no referente ao
tradicional comunitario ou ao democrtico representativo. O desgaste do tradicionalismo vn dado
pola nova secularizacin influenciada vehementemente polo pensamento de Castelao, pero mis al
diso, temos que pensar que o que pretende esa loita democrtica representativa. Hoxe, o
nacionalismo galego un nacionalismo laico, sen un eixo definido na chamada poltica de
dereitas (conservadora, catlica, espiritual, liberal?), seguiu mis prximo a esta lia do
federalismo progresista de Castelao e deixou ao carn uns aspectos sacrais que Risco vencellaba
sempre a esa terra galega.
As como neste campo da interpretacin do texto Teora do nacionalismo galego (1920) Risco da
o apego de parecer un liberal, federalista e catlico a vez, con todas as contradiccins que iso
14 Nez Seixas, Xos Manuel (2004), Proyectos federales de los nacionalismo subestatales en Espaa, o el discreto
encando de la asimetra (pp. 199-237) en Chus Calero, Manuel (2004), Federalismo y cuestin federal en Espaa,
Universidad Jaume I, Castell de la Plana, p. 207 (traduccin propia).

conleva, existen outras derivas hermenuticas do seu texto o Problema poltico de Galicia (1930).
Neste texto ltimo, Risco prstase a unha analtica materialista do reximento econmico e
administrativo de Galicia nas que se recolle unha minuciosa reelaboracin de moitas das teses
anteriores, anda que non sen a falta de moitas contradiccins nos seus plantexamentos econmicos
(liberais e marxistas).
Dito isto, deixando a un lado o tema do federalismo, imos adentrarnos na analtica do concepto
de terra de Risco para poder seguir esbozando a parte fundamental dos aspectos que comprenden a
filosofa poltica da terra galega. A maneira en que Risco mantn unha especial motivacin pola
cuestin da terra no sentido administrativo e na cuestin da propiedade desa terra faino participar
nunha corrente de pensamento que recorre tanto a Carl Marx, no que respecta a acumulacin
orixinaria que toma no primeiro volume, seccin 24 da sa famosa obra El Capital, como a Carl
Schmitt, no tocante ao nomos da terra expresado con maior vehemencia no texto El nomos de la
tierra e en Tierra y mar. Ente estes dous Carlos atpase a figura de Risco que aqu intentamos
sintonizar co fin de situarnos fronte a outra conceptin saudadista-metafsica da terra que para o
prisma materialista pouco interesa. Queremos, sobre todo, levar a cabo esa analtica posmetafsica
da saudade a que apuntaba Outeirio15 para poder ficar nos xacementos e estratos materiais que
quedan despois dun desbrozamento crtico e materialista. Debemos por iso apuntillar que o
concepto de terra destes dous Carlos estara postulado como negativamente en conflicto co modo de
definir a terra realizado dende o arroubo saudadista metafsico-especulativo-existencialista,
pseudorrosaliano e heideggeriano (no mis endeble dos sentidos) propio de Teixeira de Pascoaes 16
(intelectual influencia e, por momentos, mentor do propio Risco), Ramn Pieiro, Michalis de
Vasconcelos17 ou Torres Queiruga18, por citar as figuras mis representativas.
No caso de Schmitt, o partentesco terico con Risco vencellado aos plantexamentos sobre a terra
moi particular. Na Teora do nacionalismo galego (1920) Risco poetizaba sobre a phon da terra,
que era voz, que lle cantaba e o faca bourar de misterio. Esta forza telrica reflexaba como no
noso sangue sentamolo cantar da terra 19. As que, parafraseando a Schmitt, o nomos significa
primeiramente tomar ou coller algo; logo, significa tamn o reparto e a divisin do que se tomou; e
por ltimo, expresa a explotacin e a utilizacin do que adquiriu mediante o reparto, dicir, a
produccin e o consumo.
Deste xeito vemos unha orde procesual do nomos da terra que o define como un primeiro tomar,
segundo repartir e, terceiro, explotar a terra. Estes procesos resoan a una relacin, nun primeiro
15
16
17
18

Outeirio, M. (2011), Risco, vencido e inadaptado, A Trabe de ouro, 87, pp. 11-30.
Pascoaes, Teixeira de, (1988), A saudade e o saudosismo, Assrio & Alvim, Lisboa.
Michelis de Vasconcelos, Carolina (1990), A Saudade Portuguesa, Estante Editora, Estarreja.
Torres Queiruga, Torres e Pieiro Lpez, R. (1981), Nova aproximacin a unha Filosofa da Saudade, Artes
Grficas Galicia, Vigo.
19 Risco, V. (1920), Teora do nacionalismo galego, La regin, Ourense, p. 6.

lugar, ontolxica, logo antropolxica e ltimo, econmica. No momento de coller ou tomar a terra
dende un punto ontolxico pensamos nun sustrato de inmanencia que mantn en sostn as distintas
capas de estratos da terra baixo a explicacin da teora de estratos de Nicolai Hartmann 20. O estrato
que lle compete a terra na parte do estrato inorgnico a que lle da mis peso as leis da fsica, da
qumica e da biolxica, i. e., leis naturais inorgnicas. Non obstante tamn estaria o estrato
orgnico, o psicolxico e o sociolxico. Parece que Schmitt est levando a cabo o mesmo proceder
materialesta dunha teora de estratos como a de Hartmann. Os movementos que estipula Schmitt
son tres, mis unha cuestin de cmo clasificalos e tipoloxizalos epistemolxicamente, as ben,
poderiamos dicir que tamn hai aqu outro parentesco. O primeiro acto de tomar a terra tomala na
sa relacin co inorgnico, logo co orgnico e o mundo dos animais, vexetais e pedras inertes.
Partiramos daqu cara o estrato psicolxico na que o individuo est en relacin cos outros estratos
sen coecer anda o corpus dunha sociedade-cultura e as relacins. Para que, ao final, poidesemos
ficar na relacin interestratos e intersocial que se da no estrato mesmamente do social, onde se
entende a terra como mercanca (econmicamente) ou propiedade (xurdicamente). Vemos que no
modelo dos estratos, do paso dun ao outro, a relacin faise mis complexa no camio ascendente en
complexidade que vai dende o inorgnico-orgnico-psicolxico-social e cultural, i. e., do mais
singular ao mis plural. A musicalidade particular deste nomos da terra xgase na substancialidade
ontolxica desa terra econmica, que se leva a cabo nunha relacin entre os humanos e a terra
convertida nun mercado formado por individuos particulares. A lxica da mercanca entrara a
formar parte da sociedade e xogarase nese estrato moitos dos intereses psicolxicos, pero tamn
dos orgnicos (biopoltica) e inorgnicos (medioambientais?). As preguntas que nos facemos a este
respecto, son as seguintes: Ata qu punto a lxica da mercanca unha tarefa plenamente social e
ata cal non? Chegara esta lxica da mercanca a esquecer o seu estrato inorgnico ou orgnico?
Acaso tomar a terra non tomala tamn no seu estrato ontolxico mis inorgnico? Dende logo,
Schmitt explica este proceso nunha relacin basada, consciente ou inconscientemente, nun proceso
que vai dende o inorgnico ata o social, tomar-repartir-explotar, xogndose nunha dialctica (con
algunha coincidencia dos elementos coa teora sistemtica marxista de infraestructura-estructurasuperestructura) de reciprocidade mutua, onde unha non pode vencer a outra. A fase de explotacin
schmittiana unha fase pertencente en primaca ao estrato do social hartmanniano, que consiste na
relacin entre a sociedade e a terra xa entendida como o vnculo entre mercanca e consumo da
mesma. As ben, este proceso coa terra, dende a sa fauce mis morta ata a sa fauce mis viva
recorda tamn ao modelo materiaista de Marx. Por pensar esta relacin a modo de nexo
reconciliatorio entre estos autores, preciso considerar que o proceso de acumulacin orixinaria de
Marx tamn est situado neste proceso ontolxico-econmico que se produce no concepto de terra.
20 Hartmann, Nicolai, (1959), Ontologa III. La fbrica do mundo real, Fondo de Cultura Econmica, Mxico.

Pois o proceso da acumulacin orixinaria marxista semella estar tamn vivo neste primeiro
nacionalismo de Risco, onde se evitaba o parcelamento da terra e, vez, a defensa do minifundio.
Deste xeito pretendemos tamn por en xogo o dito sobre Schmitt acerca do marco econmico
materialista de Marx. Neste senso, debemos aludir a un dito moi polmico que Schmitt pronunciou
nunha conversa con Jorge Dotti. Cando este lle preguntou a Schmitt sobre Marx, se el era marxista
ou consideraba aprobados os seus plantexamentos, declarativamente soltou o Carl xurista, segundo
o testamento de Dotti:: Son marxista en canto levei as ltimas conclusins polticas os concepos
econmicos do marxismo21. Esta a cuestin, considerar que o dito sobre o nomos da terra
superou, ou que deixou na cola a ese platexamento de Marx crendo telo avanzado. Schmitt di ter
ultimado as ltimas conclusins do marxismo, non as a sa postura comparte certa urdimbre e
inmanencia co concepto de terra plantexado polo motor desa acumulacin de riquezas en mans de
lites afortunadas que souberon aplicar os principios tcnicos e mercantiles para poder levar a cabo
a maniobra. Schmitt, non critica o marxismo pola sa concepcin de terra senn pola artificialidade
falsa da teora do plusvalor. As o expresa tamn Dotti, no seu prlogo a traduccin do libro
schmittiano La tirana de los valores. Dica Carl o xurista: no soy marxista porque he reconocido
el plusvalor econmico como puro plusvalor poltico, inclusive desde el punto de vista proletario.
Risco comparte con Marx a defensa do mancomunado da terra, isto , un modelo de xestin da
propiedade anterior idea de montes de varas (do ius privatum). O monte mancomunado, que
provn do dereito consuetudinario xermnico, ten por dominio o uso pblico dos montes daqueles
que viven na comunidade co fin de manter o monte limpo (p. e., nalgns lugares de Galicia tian a
obriga de limpar de toxo o monte en Agosto, quen non o fixera tia sancin ou expulsin por parte
do poder poltico comunitario) e de servir de producto de consumo compartido (xestas, pinas, terra,
lea, etc.) a un nivel local. Tanto Marx como Risco, estn dacordo na defensa deste dereito a
propiedade comn vecial que recorda aos koljoses, sistema de granxa colectiva e cooperativa
agrcola, que Lenin estableceu finalizada a Revolucin de 1917 na Unin Sovitica. O outro tipo de
montes que exista en Galicia, ademis dos montes mancomunados, eran os montes de varas, que
provian do dereito romano, e que tian un dominio privado que s permita o aproveitamento deles
ao propietario dos mesmos. En Galicia, sbese que durante o posfranquismo, al polos anos
cuarenta, fronse perdendo os montes mancomunados porque moitos dos municipios non souberon
xestionar as sas terras regalndollas a dominios privados para que as traballaran. As terras dos
municipios que non tian nin donos nin papeles dronselle aos cabecias de turno que se
comprometan a aceptalas e coidalas co fin, esperado ou non por tal nefasta decisin poltica, de
lucrarse delas vendndoas e deixando espazo as corrupcins propias do sector privado. As, tanto
Risco22 coma Marx, non foron quen de dar exemplo na Galicia dos anos cuarenta cando os montes
21 Schmitt, C. (2009), La tirana de los valores. Prlogo de Jorge Dotti, Hydra, Buenos Aires.
22 Podemos ficar aqu no carcter, aparentemente, marxista do discurso de Risco na sa obra El problema poltico de

en vez de quedar como mancomunados coa proteccin dos municipios ou deputacins, foron
regalados a xente habitante da zona que logo pudo facerlle os papeles no Rexistro da propiedade
para ter todo na regra do seu ius privatum. Deste xeito foise levando a cabo un proceso de
acumulacin orixinaria das propiedades mancomunadas en mans duns poucos que foron quenes de
lucrarse desta sorte privilexiada que favoreca, nalgn sentido, a divisin de clases en Galicia e o
fomento do caciquismo estraperlista e tamn ao posterior boom do ladrillo de fai ben pouco. As
que hoxe en da a escasa existencia de montes mancomunados en Galicia meramente dun 22% do
total dos montes galegos. A idea da municipalizacin que comezou dende o s. XIII, pero que fragou
no s. XVIII, axudou efectivamente a este proceso de externalizacin das propiedades ao romper as
antigas ordes administrativas que se constaban nas comunidades galegas.
Estas ordes administrativas que eran as que defenda Risco, e que hoxe en da falta faca
defendelas, xa desapareceron case de todo. Todos recordan algo dos seus nomes e anda hai que as
emprega no seu vocabulario lxico, pero sen embargo, os usos e o seu plano de inmanencia
perdeuse. A substancialidade da terra, o querer descubrir o estrato inorgnico e o inorgnico da terra
est en desaparicin, por suposto, tamn o inorgnico (o que mira polas plantas e os animais). Non
se trata dun querer a terra especulativamente sen mis, Risco non alude sen mis ao carcter
especulativo e sobrenautral coa terra senn que ten en conta todo este proceso de mercantilizacin e
dotamento de usos humanos a construccin da terra en mercanca. Isto tamn se reflexa na sa
concepcin administrativa do local, das ordes comerciais que trascenden o dereito e a idea de
municipalizacin que a que fixo esquecer e caer en desuso as ordes administrativas da terra
anteriores.
9. ANLISE FILOSFICA-POLTICA DO PROBLEMA DA ADMINISTRACIN DA TERRA GALEGA
Estas ordes administrativas da terra que Galicia tia en funcionamento antes do s. XVIII cando se
instauran os municipios e as deputacins. A idea de municipio trouxo ao seu arrastre todo un
desaxuste nas medidas ontolxicas e socioeconmicas coa terra. En primeiro lugar, a quebra do
sistema de propiedades que mantia o predominio dos mancomunados ou montes libres para o uso
local, pasou a ser monte privado, monte romano ou monte de varas. En segundo lugar, levar os
Galicia (30): Pero hoxe en da [ano 1930] a situacin econmica agravouse extraordinariamente. Agravouse por
das causas: primeira, porque dada a moderna organizacin da vida econmica mundial, o non progresar nesta orde
perder, e Galicia progresou moy pouco ou casi nada. E o pobo que non progresa, que non obtn unha base de
independencia econmica, convrtese necesariamente en vtima dos demis. Predcase o pacifismo, a guerra
guerra, coas armas; predcase a emancipacin das clases traballadoras; admtese incluso a ditadura destas; pero se
mantn o principio do imperialismo econmico, a explotacin duns pobos por outros (). Esqucese que se o
proletariado se vai emancipando como clase, segue e seguir habendo pobos explotados e pobos proletarios. E se
segue explotando a estes pobos, xa aproveitando empresas estranxeiras as sas riquezas naturais, xa obrigndolles a
compraren os produtos dos pobos dominadores, xa sometndoos a un sistema econmico e financeiro que se lles
impn desde fra. () Galicia est, como veremos, sometida a un sistema econmico que impide o seu
desenvolvemento, e convertida en mercado forzoso de determinados produtos. Risco, Vicente (1930), El problema
poltico de Galicia, C. I. A. P. Biblioteca de Estudios Gallegos, Madrid, pp. 54-55 (traduccin propia).

montes a mans privadas que fixeron o que quixeron coa propiedade conformada pola teora de
estratos como espazo mineral, espazo animal, espazo vexetal e espazo medioambiental. Esta
economa e esta ruptura cos vellos sistemas das ordes administrativas, que tivo por factor a chegada
da municipalizacin, non est libre de ontoloxa, non pode entenderse sen considerar ningn dos
seus estratos ou menosprezalar algns. Entn, definitivamente, teremos que dicir que o
enfrontamento dialctico negativo de Galicia est entre as ordes administrativas antergas e a
municipalizacin implicada na chegada do sistema econmico mundial. Este conflicto xgase entre
dous claros e oscuros que se alumean no proceso mesmo dunha dialctica de conflicto, dialctica de
liorta negativa e crtica que instaura neste problema da filosofa poltica galega.
Risco di na Teora do nacionalismo galego que o principio que informaba as divisins
territoriais que pouquio a pouco se iban poendo en lugar das antigas, era a comenencia
burocrtica. () A Revolucin francesa aceptou integramente, no tocante organizacin
administrativa e xudicial e mis uniformidade das leis, a herencia do antigo rxime. A imitanza
dela, os mis dos Estados modernos foron centralistas e burocrticos. () Polo centralismo, os
Estados en troques de iren a se constituir democraticamente, van parar por necesidade nunha
constitucin burocrtica. () Nun estado centralista, o Poder non descansa na vontade nacional,
senn que o seu mis firme afianzamento est nos funcionarios que viven a sombra del, e os
administrados convrtese, como di Randot, nunha plebe de solicitantes, que para todo teen que
acudir ao poder central. () Madrid lvase gran parto do mellor das provincias, para facer podrecer
sen dar froito moitas intelixencias selectas, na pestilencia do seu ambiente noxento. () O dito: o
centralismo xa no nten credo na conciencia moderna -a cuestin das nacionalidades ea cuestin da
descentralizacin estn chamadas a se completar nunha sntese mediante a constitucin dos Estados
federais- unha aplicacin da teora das nacionalidades constitucin interior do Estado23.
Neste texto recollemos distintas ideas: primeiro, a crtica do centralismo como unha ferramenta
do poder do Estado espaol (capitaneado por Madrid); segundo, a relacin positiva entre
centralismo e o proceso de burocratizacin; terceiro, a consecuencia da tendencia centralista cara a
democracia vai a parar xustamente nesa constitucin burocrtica; cuarto, o centralismo impide a
liberdade da vontade nacional; quinto, os funcionarios convrtense nunha plebe de solicitantes
dependentes dese Estado centralista; sexto, a necesidade da constitucin dos Estados federais.
Eresumo, temos aqu esbozado o aparello crtico que ataca a idea centralista administrativa e
xudicial na defensa da instauracin dos Estados federais respetuosos coas vontades nacionais como
a galega. A imposicin deste centralismo, que di Risco, levou a cabo o esquecemento e a ruptura
coas antigas formas de administracin da terra e trouxo con el a burocratizacin mis noxenta e
dependentista do poder central.
23 Risco, V. (1920), op. cit., pp. 9-11.

Agora ben, preciso detallar que a orde administrativa mis natural que haba en Galicia
naqueles anos era a parroquia, pero fronte a unha interpretacin curial e catlica da parroquia, Risco
apuntala que simplemente o que fixo a Igrexa foi meterlle o nome. Pois o mis fundamental da
parroquia o seu carcter rural e afracio. As o di no mesmo texto citado: A nosa colectividade
natural a parroquia, ncleo pequeo, sempre de menos de oitecentos vecios. A Igrexa en Galicia
non creou a parroquia, non fixo senn darlle nome: eran os pequenos clans dos nosos avs. O
Estado espaol, en troques, descoeceuna e creou o municipio, trasplante do rxime das vilas que
non se acomoda de ningn xeito nosa vida rural. Por iso, a administracin municipal tan ruin. As
parroquias, comunidades de carcter esencialmente rural e agrario- e isto outra das cousas que
temos en comn con Portugal- constiten o nico fondo autnomo da sociedade galega. Os labregos
aqu son todo, non somentes por compoela maior parte da poboacin senn por seren os que nos
manteen a todos24.
Mis que o carcter eclesial da parroquia que denotaba Seixas, para Risco unha cuestin de
democracia parroquial, de toma de terra nun sentido materialista e administrativo, non simplemente
mero espritu catlico corporativista. A cuestin pasa por esa crtica a creacin das parroquias por
parte da Igrexa, deixndoas nun seo definido en termos da vida rural. Di Risco: A estrema divisin
da propiedade un subfenmeno da sedentarizacin, do mximo afincamento da terra 25. As , esta
fragmentacin que implanta o municipalismo ralentiza, estanca e sendentariza a produccin e a
xestins das terras. Pois para comandar sobre eles, faise preciso depender de burcratas que non
teen potestade sobre a mesma e necesitan porse en contacto co Estado central a partires dos
municipios para tomar decisins que incumben aos traballadores galegos e as terras que traballan.
Sobre o tipo de democracia ao que Risco se refire preciso recordar que di que a sociedade
galega esencialmente democrtica26. Con isto, supoemos que non se refire, por suposto,
democracia representativa ao estilo castelaoista e actual, senn ao eido da unidade popular reflictido
no seu trato administrativo e productivo da terra. Isto , a unha democracia que non de masas nin
de loteras electorais senn a unha democracia de pequenos grupos, asambleas e acordos que se
facan por debaixo das 800 persoas.
Cando se implanta o sistema de concellos favorcese ademis o choque entre os que son da aldea
e os que non, a nivel sociolxico. Esta repudia constante entre os da aldea e da vila, da vila e da
cidade, de Muxa ou de Moraime, de Santiago ou de Madrid, que se condensa na problemtica
xeogrfica desa terra, moi tpica entre os habitantes de Galicia. A terra, ao fin e o cabo, como di
Risco, debe ser para quen a traballa e non para os que a descoecen ou a despertencen. Aqu xrase
unha problemtica social que conste outro conflico ao respecto da economa de Galicia, co
24 Risco, V. (1920), op. cit., p. 21.
25 Risco, V. (1920), op. cit., p. 21.
26 Risco, V. (1920), op. cit., p. 21.

concepto de propiedade rural. As o explica Risco no 1930: Primeiramente, Galicia non pode
prescindir da agricultura nin do sistema de pequeno cultivo que emplea. Galicia un pas de
economa familiar; non se pode separar o problema econmico do social, e socialmente a Galicia
intersalle moitsimo mis conservar o seu sistema de economa familiar que adoptar, por exemplo,
un sistema de empresa que convirta aos agricultores galegos en proletarios de moi inferior
condicin aos da cidade27.
Ou cando explica tamn as causas do problema social, xustamente, como un problema
econmico:
O problema social: problema complicado e vario (problema de foros, dos arrrendamentos, da
divisin da propiedade, da sociedade familiar, das colectividades parroquiales, da emigracin, dos
dereitos da muller, etc.). Galicia necesita unha poltica social acomodada estructura propia da
sociedade galega; necesario que a propiedade rural pase a mans dos que traballan a terra (a terra
para que a traballa), limitando a propiedade dos que non a traballan pola sa man; necesario librar
nosa propiedade rural de gravmenes a favor de quenes non traballan a terra, de proletarios ou
seores que viven fora de Galicia; combatir o absentismo dos proletarios, a despoblacin do campo,
a excesiva parcelacin da terra; necesario organizar a cooperacin, conseguir a liberdade
econmica do labrador, limitar e encauzar a emigracin, protexer as familias dos emigrados,
necesario que a clase labradora e a clase marieira adquiran a posicin poltica dominante que
deben ter no noso pas, que cheguen a participar, como principales productores que son, no goberno
da nosa rexin, do que estn aloxado, na medida que a xustiza requere. necesaria, en fin, unha
equitativa distribucin da riqueza e dos dereitos entre os cidadns28.
Dinse moitas cousas aqu, pero principalmente destacable ese concepto ruralista da propiedade
da terra, ms al de despotriques sobre se aqu podera haber aspectos liberais mis ou menos
vencellados, que os hai, intersanos esa relacin coa terra o propietario de uso. Como esa
acumulacin orixinaria da terra pode chegar a deixar aos seus arrendados ou cultivadores sen
potestade ningunha sobre a mesma. Neste caso, o clima de cooperacin da terra unha temtica de
relevancia marxista, por outra parte, o tema de librar de gravmenes esta terra pdese interpretar
como unah cuestin liberal. O mis central da cuestin quizis sexa a defensa da clase traballadora:
labradora e marieira, que est detrs de todo esto e,a fin e a cabo, son quen traballan a terra e a eles
debe srllela concedida. Mis al do exemplo obreirista de Marx, o regreso que se fai da sa teora
para o caso galego, cntrase con mis forza nos problemas do sector primario que no industrial, xa
que, como sabemos, en Galicia o arado romano anda se utiliza en algunhas aldeas e non foi moito
que trocou como ferramenta productiva. A situacin tecnolxica est despraza, as como tamn hai
27 Risco, Vicente (1930), El problema poltico de Galicia, C. I. A. P. Biblioteca de Estudios Gallegos, Madrid, p. 58
(traduccin propia).
28 Risco, Vicente (1930), op. cit. , pp. 44-45.

que desrpazar algns elementos do dito por Marx na comparacin co mbito agropecuario galego.
Neste senso hai que repensar tamn a cuestin de como parte do nacionalismo actual que recolle
a influencia do pensamento marxista e, por suposto tamn, de Risco, tenta facer un calco terico
inadecuado. No caso do Atraso econmico de Galicia (1972), Xos Manuel Beiras di que para tratar
problemas econmicos de Galicia, a sa metodoloxa utilizada nesa obra perfectamente podera ser
esbozada dende unha aplicacin tipolxica da teora marxista: Aplicando unha das tipoloxas
elaboradas pola economa poltica o mesmo poderamos utilizar a tipoloxa marxista dos modos
de produccin ,certamente, sin que os resultados variasen gran cousa resulta que os dous modelos
aos que millor se axusta, nas sas estruturas mis relevantes, a organizacin econmica do mundo
rural galego29. Tal como da conta delo o estudioso poltologo Miguel Anxo Bastos Boubeta, por
recepcin desta obra de Beiras, o BNG adquiriu influencias marxistas leninistas e maostas de
tericos do anticolonialismo como Fanon, de tericos da dependencia como Laffont, todo elo
combinado con referencias a Castelao, autntico mentor ideolxico do BNG e incluso a Vicente
Risco, fundador terico do nacionalismo galego30. Esta mezcla propicia do marxismo no
nacionalismo mis recente, que ten por razn terica o concepto colonialista interior, e a relacin
centro-periferia dos estudios da teora da dependencia laffontiana entra en contradiccin co propio
Marx en certos momentos. Marx non di que en Espaa se de unha relacin cos poderes econmicos
de tipo centro (Madrid) e periferia (Galicia), mis ben, o que nos conta Carlos, que na pennsula
funciona unha economa de dous eixos formada polo Eixo Mediterrneo e o Atlntico. Neste senso,
os marxistas galegos estaban errados ao deducir tal teora colonialista do dito por Marx sobre o
caso. Habera que dicir mis ben, que Marx sita a Galicia nun eixo econmico concreto que o
Alntico, e non que est meramente estipulado por un factor de dependencia madrileo con colonia
galega tu quoqe.
Para aplicarlle o carcter dialctico negativo a isto que di Beiras imos ver o que nos contan os
que defenden a economa rural galega dende un prisma mis centrado no mancomunado e na
autosuficiencia econmica rural. Tirando por este fo que comentbamos, temos a postura do
chamado Partido da Terra, que se denomina como unha mancomunidade de organizacins polticas
parroquiais e comarcais orientada para a realizacin do autogoberno asemblear e da ausuficiencia
rural. Dende o seu selo editorial, o contundente reaccionario tradicionalista Flix Rodrigo Mora,
afirma que a situacin do tratado por Beiras s atinxe ao sucedido na sa poca de escritura al
polos anos 60, sendo hoxe en da o panorama galego ben diferente: Segundo as formulacins de X.
29 Beiras, Xos Manuel (1972), O atraso econmico de Galicia, Galaxia, Vigo, p. 44. O percorrido desta obra lvase a
cabo a travs de das obras anteriores que andan na procura dun sistema de anlise econmico do problema rural e
poblacional galego nas recoecidas obras escritas en casteln: El problema del desarrollo en la Galicia rural (1967)
e Estructura y problemas de la poblacin gallega (1960).
30 Bastos Boubeta, Miguel Anxo (2004), Resea ao libro: A formacin do nacionalismo galego contemporneo
(1963-1984), RIPS. Revista e Investigaciones Polticas y Sociolgicas, Universidad de Santiago de Compostela,
vol. 3, nm 1, pp. 127-128.

M. Beiras, Galicia est sometida por Espaa a unha dominacin de tipo colonial que se manifesta
principalmente no suposto atraso econmico da primeira, pois a potencia colonizadora extrae dela
materias primas e alimentos a baixo prezo, bloqueando o desenvolvemento da industria moderna, de
maneira que o campesiado o compoente principal da poblacin activa. O primeiro que chama a
atencin que esta anlise pode ter algunha conexin coa realidade cando foi formulada, nos anos
60 do sculo XX (dito autor xa o insina nas sas obras en casteln), mis agora, mis de medio
sculo despois, carece de correspondencia coa realidade de Galicia, que no estructural, como se
expn, en nada substantivo se diferencia doutras nacins europeas, tean estas o estatuto de
dominantes ou dominadas31. Polo que podemos ver, tamn dentro da teora marxista aplicada
dende o mis contemporneo nacionalismo hai as sas contradiccin e xgase sempre neste campo
de negatividade. Se dicimos que Galicia unha colonia, ou que o Estado espaol e europeo
consisten nun Estado colonial que se aproveita dela, corremos tamn o risco de non alertar destas
dialcticas terico-econmicas que revisten o problema en comparacin ao feito actual.
relevante destacar aqu, que, ultimamente, na facultade de filosofa de Santiago de Compostela
e aledaos empzase a falar dun poscolonialismo galego, da man da autora Spivak 32, que intenta
explicar que Galicia pasou ou est pasando por un proceso de poscolonizacin porque unha vez que
se deixa de ser ou se est deixando de ser parte da colonia (neste caso espaola) psase a reclamar
unha identidade nacional propia que poda competir coa do colonizador. Galicia, colonizada por
Espaa, pdelle ao Estado colonizador que a deixen ir polo seu caudal. Do xugo colonial ao
romanticismo autofundado de Galicia, esta a partida que estn a analizar. A cuestin faise
complexa, cando recordamos que o concepto de colonia principalmente do sculo XVIII, todo o
que se diga dunha fecha anterior a esta son semnticas retricas que se usan para denominar as
terras explotadas. difcil dicir que Galicia fose unha colonia, nin do Imperio romano o foi de todo;
ou polo menos se o dicimos preciso pensar cando deixou de selo? Tamn se podera dicir, do
mesmo modo, que Espaa foi unha colonia das sas nacionalidades histricas precedentes. En tal
caso, Galicia chegou a ser unha provincia pero non unha colonia ou se o foi nunca deixou de selo.
As colonias americanas de Espaa foron as que pagaron o desastre das batallas de Felipe III e IV
nos tercios Flandes (anda que algn galego habera polo medio como quixo reflexar
novelsticamente Reverte). Galicia, se fose pensada como colonia, teramos que pensar no gasto da
Armada invencible de Felipe II e toda madeira galega da que se aproveitou, o mercado do lio que
dura ata que os ingleses no 1717 consiguen fabricar texidos de algodn mis barato, os traballos de
segadores e vendimeiros a Navarra, Castela e Portugal, como froito dun acto de colonialismo
espaol, non obstante existen tamn outros factores de presin que explican os feitos do
31 Rodrigo Mora, Flix (2013), O atraso poltico do nacionalismo autonomista galego. Reflexi es sobre o atraso
econmico de Galiza, Edies da terra, Santiago de Compostela, p. 74.
32 Spivak, G. (1990), The Post-Colonial Critic. Interviews, Strategies, Dialogues, Routledge, Londres.

aproveitamento espaol cara Galicia: existe o clima, o mercado internacional, as pandemias, etc.
As, chegamos a unha forma segunda de reinvencin do suxeito poltico galego como un suxeito
colonizado ou poscolonizado, as historiografas nacionalistas teen mis reponsabilidade desta vez
que os poetas e metafsicos.
Abordaxes que adoitan manter esta definicin pdense ver tamn na obra Galiza, um povo
sentimental? Gnero,poltica e cultura no imaginrio nacional galego de Helena MigulezCarballeira. Esta obra pese a facer unha boa crtica interesante a cuestin da mitoloxa galega tpica
dos eidos mis fantasiosos do nacionalismo galego, cae neste molde colonialista tpico do
beirasianismo laffontiano. Vexamos, como realiza un aceno crtico a unha das grandes fbulas do
pensamento galego, onde se expresa a relacin interesada que se fixo co traballo de Rosala por
parte do molde de obxetivacin dun suxeito, dunha identidade galega da seguinte maneira: No
plano poltico, () uma forma de moldar os smbolos nacionais galegos em conveniente harmona
com a viso centralista da Galiza e da identidade galega como sendo passivas e feministas, pouco
inclinadas por natureza a articularem qualquer tipo de reivindicaes polticas, ou diretamente
incapazes de o fazer. Interessa porm, notar que, () os tropos que identificavam a Galiza com
Rosalia e Rosalia com a Galiza se revelariam tambn prestveis para un nascente discurso do
nacionalismo cultural galego preocupado com a quest da moral e dos bons costumes, valores que
as mulheres galegas no pareciam encarnar adequadamente33
Risco tamn se incorpora aqu a un molde centro-periferia (anda que en moitos mis casos ao
longo da obra de 1930), cando se recoeca con Asdrbal Ferreiro Cid, querndo negar que Galicia
empeaba a Espaa. Todos saben, incluso o comentador, que os galegos pagan de mis, e por iso
se queixan. () Tamn est extendida a versin errnea -divulgada ademis por funcionarios
extranos a Galicia- de que a nosa rexin empea ao Erario espaol, de que o Estado gasta en Galicia
mis do que saca dela. Imos a supoer que isto fora certo, que non o , como o demostrou con
nmeros un contable do Estado, D. Asdrbal Ferreiro, no seu proxecto de autonoma administrativa
para Galicia, publicado polo Seminario de Estudos Galegos en 192234.
O texto do que nos fala Risco de Asdrbal Ferreiro Cid titlase Datos para un ensayo de
Autonoma administrativa de Galicia35. Asdrbal pretenda a defensa dun orde de Administracin
galega fronte ao sistema dos concerto econmicos. Na prensa dos das precedentes a este escrito,
estbase a falar da necesidade de reclamar un concerto econmico para Galicia. Os concertos eran
utilizados como a ferramenta poltica que lle permitira a Galicia regular as relacins tributariofinanciera entre a Administracin xeral do Estado espaol e a Galicia do seu tempo. Este tipo de
33 Migulez-Carballeira, Helena (2014), Galiza, um povo sentimental? Gnero, poltica e cultura no imaginrio
nacional galego, Atravs deNs, Santiago de Compostela, pp. 84-85.
34 Risco, Vicente (1930), op. cit. , pp. 75-76.
35 Ferreiro cid, Asdrbal (1928), Datos para un ensayo de Autonoma administrativa de Galicia, Seminario de estudos
galegos, Pontevedra.

concerto conserva a forma dos rximes forais e permite implantar as medidas econmicas propias
da comunidade galega ao respecto da administracin das sas terras. Hoxe en da, firmado na
Constitucin de 1978 quedou, recocense e ampranse os dereitos histricos dos territorios forales,
un dos cales xustamente o do concerto econmico. Este foi un problema que tivo a sa vicencia
plena no caso da Comunidade Autnoma do Pas Vasco, o cal precisou da aprobacin dun artigo
nico no 1981, e tivo a sa renovacin no 2002, a sa reforma no 2007 e a sa ampliacin no 2014.
O cal demostra da sa constante problematicidade sobre todo no ambiente econmicoadministrativo da Comunidade Autnoma do Pas Vasco.
Pola contra, Asdrbal estaba enfurecido con esas medidas aprol dos concertos que se pedan na
Galicia dos anos 20. O seu gran de area no camio da loita, foi a construccin deste ensaio
administrativo galego co fin de ir na contra desas voces que estaban a sar na prensa daqueles das,
que tamn se esocitaban entre os funcionarios da poca, como nos di Risco. Curiosamente,
Asdrbal fai unha relacin de similiradidade entre a administracin dos pobos co exemplo das
empresas, cuestin que pode aparentar ser propia dos liberais. As ben, ao rematar o opsculo,
establece a diferencia entre Autonoma Administrativa e o concerto 36, o cal rechazado
incisivamente debido a que, o autor, non alcanza achar como poden concederse tales concertos nun
rxime de equidade como o se supoa. Para Asdrbal, o concerto era desigual e antieconmico,
supoa a expoliacin ou o privilexio, e en calqueira dos casos era unha cuestin irritante. En
Espaa aqueles concertos vanse, por contables como Asdrbal, como unha reminiscencia dos
antigos foros polticos que foron desaparecendo coa Constitucin, conservndose unicamente nese
aspecto antieconmico e desigual. Eran inxustificables, parafraseando a Asdrbal Ferreiro Cid,
porque eran fixos e as necesedades dos pobos eran realmente variables; os primeiros eran
inflexibles, estticos, e as segundas tian que plegarse ao desenvolvemento da nacin en tdolos
seus aspectos; eran un reflexo da vida e estaban, e podemos dicir que anda estn, suxeitas a un
dinamismo continuo.
Era case un razonamento propio da argumentacin ontolxica e filosfica, como se as relacins
de variacin e flexibilidade das categoras que sustentan esos conceptos fosen rechazadas pola sa
fixabilidade e aceptadas pola sa variabilidade. Agora ben, mis al disto, dende a sa postura,
Asdbal consideraba como para Galicia non se peda ningn privilexio senn un trato de igualdade
con relacin a outras rexins espaolas. Pero tamn unha igualdade de riqueza dende a necesidade
invariable dos que non poden aproveitala. A proposta econmicaque ofreca Ferreiro Cid, era un
procedemento aceptable de fixacin anual do continxente co que cada que cada unha desas rexins
debera contribuir aos gastos da nacin deixando arbitrio aos procedementos para a exaccin e a
administracin dos recursos. dicir, que bastase con pagar ese imposto e que logo se lle deixara a
36 Ferreiro Cid, Asdrbal (1928), op. cit., pp. 26-27.

comunidade galega administrar como quixera as sas terras e os seus productos.

A postura de Asdrbal, dito isto, ofrece outras perspecivas. Para falar desta diferencia, digamos,
entre Galicia e o Estado Espaol, exprsase Asdrbal Ferreiro en termos de centro e periferia,
propios da teora anticolonialista de Fanon, que Beiras quixo revestir de marxismo no seu programa
nacionalista, e que semella tamn ao pensamento sobre a relacin Galicia-Estado Espaol de Risco
en moitos casos. Xusto ao comezar esta obra de Datos para un ensayo de Administracin
Autnoma de Galicia (1928), a desripcin que fai Asdrbal, de carcter xenrico, sobre a situacin
econmica de Galicia reflicte os termos de centro para referirse ao Estado espaol e de periferia
para o tocante da comunidade galega.