UVOD U FAKTORSKU ANALIZU

*brojevi i podaci koji slede su izmiljeni i

predstavljaju idealizovanu verziju realnosti

Upitnik
pitanje

odgovor
u potpunosti
netano

uglavnom
netano

ni tano
ni
netano

uglavnom
tano

u potpunosti
tano

1. Drueljubiv/a sam.

2. Vedar/ra sam.

3. utljiv/a sam.

4. Zabrinut/a sam.

5. Napet/a sam.

6. Nervozan/na sam.

N = npr. 140

Upitnik
pitanje

odgovor
u potpunosti
netano

uglavnom
netano

ni tano
ni
netano

uglavnom
tano

u potpunosti
tano

1. Drueljubiv/a sam.

2. Vedar/ra sam.

3. utljiv/a sam.

4. Zabrinut/a sam.

5. Napet/a sam.

6. Nervozan/na sam.

Odgovori ispitanika 1.

Izvorni podaci

Ispitanici su u redovima
Varijable tj. odgovori na pitanja su u kolonama (po
jedna kolona za svako pitanje)
Podaci se obrauju grupno

U SPSSu...
ispitanici

drueljubiv

vedar

utljiv

zabrinut

napet

nervozan

Ispitanik 1

Ispitanik 2

Ispitanik 3

Ispitanik 4

Ispitanik 5

...

...

...

...

...

...

...

...

....

...

...

...

...

...

...

...

...

...

...

...

...

...

...

...

...

...

...

...

Ispitanik 140

Matrica interkorelacija

drueljubiv

vedar
utljiv
zabrinut
napet
nervozan

drueljubiv

vedar

utljiv

zabrinut

napet

nervozan

.57

-.64

.03

-.10

.01

-.45

-.12

.00

-.11

.07

.02

.09

.66

.59

.74
1

Matrica interkorelacija

drueljubiv

vedar
utljiv
zabrinut
napet
nervozan

drueljubiv

vedar

utljiv

zabrinut

napet

nervozan

.57

-.64

.03

-.10

.01

-.45

-.12

.00

-.11

.07

.02

.09

.66

.59

.74
1

Ideja faktorske analize

Zato neke manifestne varijable (pitanja) koreliraju sa jednim, ali ne sa

drugim manifestnim varijablama?
Da li u osnovi slinih odgovora na razliita pitanja stoji manji broj
faktora tzv. latentnih varijabli koje su odgovorne/prouzrokuju date
korelacije izmeu manifestnih varijabli?

Odgovor: FA

Saimanje matrice korelacija preraspodela varijanse sadrane u

matrici korelacija (varijansa = informacija!)

Iz veeg broja manifestnih varijabli, na osnovu njihovih interkorelacija

matematiki izvui manji broj faktora koji su u stanju da na
parsimonian nain opiu i objasne izvornu matricu interkorelacija
(Dobri)faktori sadre gotovo celokupnu informaciju iz mnotva
meusobno korelisanih izvornih varijabli u stanju su da adekvatno
reprodukuju izvornu matricu korelacija

Faktorska analiza saimanje podataka

NEROTIRANA MATRICA STRUKTURE
1. faktor

2. faktor

drueljubiv

.84

-.40

vedar

.75

-.32

utljiv

-.67

.25

zabrinut

.10

.84

napet

.30

.69

nervozan

.20

.72

Korelacije izvornih varijabli i

faktora faktorska zasienja

vea korelacija (bilo kog smera)

snanija determinisanost
date varijable faktorom
vee zasienje manifestna
varijabla bolji marker datog
faktora

+1

drueljubiv
vedar
napet
nervozan
zabrinut +1

-1

utljiv

-1

+1

drueljubiv
.75

vedar
napet
-1

nervozan
zabrinut +1

- .32

utljiv

-1

Rotacije faktora

Rotacija faktora pomeranje referentnih osa

koordinatnog sistema bolji opis dobijenih
podataka, jasnija struktura, laka interpretacija
faktora
Ortogonalne rotacije
Kose rotacije

Rotacije faktora
NEROTIRANA MATRICA STRUKTURE
1. faktor

2. faktor

drueljubiv

.84

-.40

vedar

.75

utljiv

ROTIRANA MATRICA STRUKTURE

1. faktor

2. faktor

drueljubiv

.95

-.19

-.32

vedar

.88

-.12

-.67

.25

utljiv

-.73

.16

zabrinut

.10

.84

zabrinut

-.05

.90

napet

.30

.69

napet

.16

.79

nervozan

.20

.72

nervozan

.05

.80

Rotacije faktora
NEROTIRANA MATRICA STRUKTURE

ROTIRANA MATRICA STRUKTURE

drueljubiv

.95

-.19

-.32

vedar

.88

-.12

-.67

.25

utljiv

-.73

.16

zabrinut

.10

.84

zabrinut

-.05

.90

napet

.30

.69

napet

.16

.79

nervozan

.20

.72

nervozan

.05

.80

1. faktor

2. faktor

drueljubiv

.84

-.40

vedar

.75

utljiv

+1

drueljubiv
vedar
napet
nervozan
zabrinut +1

-1

utljiv

NEROTIRANO
-1

EKSTRAVERZIJA

drueljubiv
vedar

nervozan
zabrinut

utljiv

ORTOGONALNA ROTACIJA
(faktori su nekorelisani)

NEUROTICIZAM

napet

EKSTRAVERZIJA

drueljubiv
vedar

nervozan
zabrinut

utljiv

KOSA ROTACIJA
(faktori su korelisani)

NEUROTICIZAM

napet

Rotacije faktora

ORTOGONALNA ROTACIJA
(r = 0)

KOSA ROTACIJA
(r 0)

Faktorski skorovi

Utvrdili smo koji faktori postoje i koja je njihova struktura (od ega
se sastoje) i koji je njihov broj
Za svakog ispitanika mogue je izraunati njegov poloaj na datoj
latentnoj dimenziji tj. faktoru faktorski skor

ta nam kae faktorski skor ispitanika?

Statistikim jezikom govori o rezultatu ispitanika na setu
varijabli
Normalnim jezikom kada bismo bili u mogunosti da neku crtu
linosti direktno izmerimo (kao to nikad nismo, ve to inimo na
osnovu veeg broja indikatora), koji bi bio poloaj ispitanika na
kontinuumu te crte (npr. od maksimalne introverzije do
maksimalne ekstraverzije)

Faktorski skorovi raunanje

Veoma pojednostavljeno:
Kako se rauna skor ispitanika na faktorima?
Y = b1*X1 + b2*X2 + b3*X3 + b4*X4 + b5*X5 + b6*X6 + greka

ROTIRANA MATRICA STRUKTURE

drueljubiv

.95

-.19

Primer

Skorovi 1. ispitanika na pojedinanim

pitanjima:

vedar

.88

-.12

utljiv

-.73

.16

zabrinut

-.05

.90

napet

.16

.79

nervozan

.05

.80

drueljubiv (1), vedar (2), utljiv (4),

zabrinut (5), napet (4), nervozan (5)

Skor 1. ispitanika na E i N
E = .95*1 + .88*2 - .73*4 - .05*5 + .16*4 +
.05*5 = 0.43
N = - .19*1 - .12*2 + .16*4 + .90*5 + .79*4
+ .80*5 = 11.87

Faktorski skorovi raunanje

Obino se koristi tzv. regresioni metod

Sve manifestne varijable se najpre standardizuju (z vrednosti)

Kao ponderi (b) se ne koriste rotirana faktorska zasienja

(X-M)/SD

faktorska zasienja se dele sa izvornim korelacijama meu varijablama tj.

koriguju se za izvorne korelacije meu varijablama

Dobijaju se drugaiji ponderi

to su faktorska zasienja koja uzimaju u obzir izvorne korelacije istija

mera koja odslikava jedinstvenu povezanost izvornih varijabli i faktora
(setite se beta pondera iz regresije)

Y = b1*Z1 + b2*Z2 + b3*Z3 + b4*Z4 + b5*Z5 + b6*Z6 + bn*Zn + greka

Za svakog ispitanika raunaju se skorovi koji govore o njegovom

poloaju na svakom od faktora

Faktorski skorovi
ispitanici

druelj.

vedar

utljiv

zabrinut

napet

nervozan

fak. skor
E

fak. skor
N

Ispitanik
1

-2.89

+2.01

Ispitanik
2

+3.01

-2.34

Ispitanik
3

0.50

+2.87

Ispitanik
4

0.09

-0.75

Ispitanik
5

+3.01

-1.16

...

...

...

...

...

...

...

...

...

...

....

...

...

...

...

...

...

...

...

...

...

...

...

...

...

...

...

...

...

...

...

...

...

...

...

...

Ispitanik
140

-3.00

+0.17

Poloaj ispitanika na faktorima faktorski skorovi

NEUROTICIZAM

ispitanik 1.

EKSTRAVERZIJA

Rezime FA
IZVORNI PODACI

KORELACIJA

EKSTRAKCIJA
FAKTORA

FAKTORSKA ZASIENJA

ROTACIJA I INTERPRETACIJA FAKTORA

FAKTORSKI SKOROVI

Jo neki bitni pojmovi

Skala = inventar = test

Valjanost/Validnost Test je valjan ako korelira sa neim to nije
sam test (Guilford)

Konstrukt valjanost Da li test meri ono to mu je namena da meri

faktorska, konvergentna, divergentna

Prognostika valjanost Da li test predvia neko ponaanje van testa

Dijagnostika valjanost Da li test predvia pripadnost ispitanika nekoj
grupi

Pouzdanost koliko test precizno meri ono to meri

govori o ueu tzv. pravog skora u ukupnoj varijansi

X = T + EX
x2 = T2 + e2 / x2 1 = T2 / x2 + e2 / x2

do vrednosti 1

preko .80 ok

Detaljnije na Psihometriji 1 i 2...